SENS

temat numeru

Sens

Gabinety stopy cukrzycowej

magazyn dla diabetyków

specjaliści radzą

Życie bez bólu

Psychologia

Mam swoje

plany

odżywianie

Diabetyk

na diecie Przepisy

karnawałowe

Sens 03(18)/09 cena: 4,50 zł (w tym 22% VAT)

magazyn „Sens”

Sens Wszystkim Państwu z okazji świąt Bożego Narodzenia i Nowego Roku 2010 życzę wszystkiego, co najlepsze. Niech nadchodzący czas będzie wyjątkowy, pełen radości i wiary, że można żyć dobrze i pięknie.

Drodzy Czytelnicy, spotykamy się po raz kolejny, co bardzo mnie cieszy.

Przygotowaliśmy bowiem następną porcję ważnych informacji, które każdemu diabetykowi dbającemu o zdrowie z pewnością się przydadzą.

W tym wydaniu „Sensu” znajdziecie informacje o poradniach stopy cukrzycowej, dzięki którym wiele osób uniknęło amputacji. Dodatkowo dowiecie się, gdzie należy szukać pomocy, by skutecznie uwolnić się od bólu. Mieszanki ze środków przeciwbólowych to niekoniecznie dobre i skuteczne antidotum. Badamy też tajemnice tarczycy – gruczołu niezwykle ważnego dla funkcjonowania organizmu. Sprawdzamy, jak kondycja tarczycy oddziałuje na przebieg cukrzycy i jak cukrzyca wpływa na tarczycę. Zachęcamy wszystkich do aktywności zimą i nie tylko… Przekonujemy, że nie warto rezygnować z marzeń i najbardziej szalonych

planów na przyszłość. Bo przecież z cukrzycą można normalnie żyć i cieszyć się tym, co życie ze sobą niesie.

A dla tych, którzy postanowili wraz z nadejściem Nowego Roku zrzucić zbędne kilogramy, przygotowaliśmy kilka rad dotyczących tego, jak dietę redukcyjną prowadzić bezpiecznie. Jak zawsze polecamy felieton Andrzeja Zaorskiego, który tym razem zabierze nas w nieco kontrowersyjną podróż; kontrowersyjną, gdyż zdecydowanie jesteśmy zwolennikami tradycyjnych metod leczenia. No i mamy też niespodziankę! Teraz swój stary glukometr mogą Państwo wymienić na nowy – całkiem nieodpłatnie (piszemy o tym szerzej na s. 12).

Proszę długo się nie zastanawiać, tylko skorzystać z oferty – zamiana z pewnością będzie korzystna. redaktor naczelna

Concept Publishing Polska Sp. z o.o., al. J.Ch. Szucha 8, 00-580 Warszawa, tel.: +48 22 627 26 60, faks: +48 22 627 26 71; Zarząd: Rafał Plewiński, Łukasz Skalski, Erika Król; Dyrektor Wydawnicza: Marzena Mróz; Redaktor Naczelna: Marta Jakubiak, m.jakubiak@cppolska.com.pl; REDAKTOR MERYTORYCZNY: dr Bogumił Wolnik; opracowanie graficzne: Łukasz Szczepanowski, Piotr Żak; Fotoedycja: Joanna Potępska; KOREKTA: Elżbieta Martyniuk; Współpracownicy: Andrzej Zaorski, Marcin Czarnocki, Aleksandra Kapała, Agnieszka Kugiel, Justyna Nowak, Marianna Nowakowska, Katarzyna Robaczewska, Mariusz Tomczak; OBSŁUGA KLIENTA: Mariusz Duliński; SPECJALISTA DS. Reklamy: Katarzyna Kościuszko, k.kosciuszko@cppolska.com.pl; Anna Kurowska, a.kurowska@cppolska.com.pl Wydawca nie odpowiada za treść opublikowanych reklam. Wydawca ma prawo odmówić przyjęcia materiałów reklamowych bez podania przyczyny.

Sens

1

temat numeru

SPIS TREŚCI 4 7 8 12 38

27 2

Sens

Ciekawostki Felieton Andrzeja Zaorskiego de

Temat numeru Można leczyć skutecznie

Specjaliści Abbott Diabetes Care Czas na zmianę!

16

O tym się mówi

20

Psychologia

24

Specjaliści radzą

27

Trochę ruchu

Nie wolno lekceważyć bólu

Nie rezygnuj z tego, co dla ciebie ważne!

Mieszanki mogą być niebezpieczne

Przetrwać zimę aktywnie

Sens 03/2009

32

40 30

Uroda

32

Pachnący terapeuta

Czas na Mikołaja

35

Rozmowa numeru

38

Specjaliści radzą

40

Prawidłowe odżywianie

44

Przepisy

48

Krzyżówka

Tajemnice tarczycy

Z Doktorem Śmiechem przy wigilijnym stole

Diabetyk na diecie

Karnawał za pasem, czas na coś pysznego!

24

44 Sens

3

ciekawostki

Dzika róża kontra ból

Zalety cukrzycy?

Metformina stosowana w leczeniu cukrzycy typu 2 zmniejsza ryzyko zachorowania na raka u diabetyków – taką informację podali naukowcy brytyjscy podczas 45. dorocznego spotkania Europejskiego Stowarzyszenia Badań nad Cukrzycą (EASD), które na początku października odbyło się w Wiedniu.

– Jeśli nasze obserwacje zostaną potwierdzone, to w przyszłości metformina może odegrać rolę w prewencji raka u tysięcy cukrzyków – powiedział dr Graig Currie z Uniwersytetu w Cardiff. Korzyści mogą czerpać również osoby bez zaburzeń w metabolizmie glukozy. Prof. Edwin Gale z Uniwersytetu w Bristolu odwołał się do październikowego numeru pisma „Cancer Research”, na którego łamach ukazała się praca informująca o tym, że metformina w małych dawkach hamuje powstawanie komórek nowotworowych i wybiórczo niszczy macierzyste komórki nowotworowe raka piersi. Jak te doniesienia mają się do rzeczywistości – czas pokaże. Źródło: PAP

4

Sens

Najnowsze badania potwierdzają, że proszek z dzikiej róży łagodzi ból stawów skuteczniej niż chlorowodorek glukozaminy. Duński zespół badawczy ze szpitala Frederiksberg w Kopenhadze (Dania), który we wrześniu podczas Światowego Kongresu Osteoartrozy przedstawił wyniki swych analiz, twierdzi, że większe i bardziej trwałe korzyści można uzyskać podczas stosowania suplementów na bazie proszku z dzikiej róży zawierającego naturalną substancję o nazwie GOPO, występującą w owocach odmiany dzikiej róży o nazwie Rosa canina. Podczas analizy badań nad owocem dzikiej róży, prowadzonej w taki sam sposób jak analiza badań nad glukozaminą, proszek z tej rośliny okazał się znacznie skuteczniejszy w leczeniu bólu stawów w przebiegu choroby zwyrodnieniowej niż popularne preparaty zawierające glukozaminę.

Choroba zwyrodnieniowa stawów jest najczęstszą przyczyną niepełnosprawności oraz niezdolności do pracy. Szacuje się, że prawie 10 proc. populacji na całym świecie cierpi na dolegliwości z nią związane. To druga po infekcjach przyczyna wizyt pacjentów w gabinetach lekarskich. Obok chorób krążenia oraz schorzeń nowotworowych stanowi najtrudniejszy do rozwiązania dylemat medyczno-ekonomiczny.

Wagę problemu doceniły WHO oraz ONZ, które lata 2000-2010 ogłosiły Dekadą Kości i Stawów. Źródło: materiały prasowe

Sens 03/2009

Kontroluj ciśnienie tętnicze

Na podstawie wyników prowadzonego od 2001 roku badania Advance, które objęło ponad 11 tys. pacjentów z całego świata, w tym 604 z Polski, naukowcy stwierdzili, że dobre leczenie cukrzycy typu 2 polega nie tylko na ścisłej kontroli poziomu glukozy we krwi, lecz także na leczeniu nadciśnienia. Dr hab. med. Leszek Czupryniak z Kliniki Diabetologii i Chorób Metabolicznych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, który w ramach badania Advance prowadził grupę 20 polskich pacjentów, podkreślił, że nieleczona lub źle leczona cukrzyca prowadzi do rozwoju poważnych i groźnych dla życia powikłań. W grupie pacjentów, w której intensywnie kontrolowano zarówno poziom glukozy, jak i ciśnienie tętnicze (przy pomocy dwuskładnikowego preparatu), odsetek zgonów z powodu chorób krążenia spadł niemal o jedną czwartą (24 proc.), a ryzyko nefropatii obniżyło się aż o jedną trzecią (33 proc.) w porównaniu z pacjentami leczonymi standardowo.

Badanie Advance jest obecnie uważane za podstawę do formułowania światowych wytycznych w leczeniu cukrzycy. Źródło: www.money.pl

Komórki i medycyna

Ojciec telefonii komórkowej Amerykanin Martin Cooper ogłosił, że opracowano już technologię pozwalającą na wmontowanie do telefonów komórkowych instrumentów, które mierzą parametry życiowe (stałe życiowe) człowieka i są w stanie uprzedzać o zbliżającym się zawale mięśnia sercowego. Za pomocą czujnika wmontowanego do telefonu komórkowego można będzie mierzyć do 39 parametrów życia. Dzięki informacji przekazywanej drogą radiową do centrali zawał serca można będzie przewidzieć z wyprzedzeniem od 2 do 24 godzin i zapobiec mu przez podanie nitrogliceryny. Przystosowanie telefonów komórkowych do celów ochrony zdrowia, jak podkreślił Cooper, może być także bardzo pomocne m.in. dla osób chorych na cukrzycę lub przy kontrolowaniu ilości spożywanych kalorii. Niestety technologia ta, jak przewiduje wynalazca, znajdzie masowe zastosowanie dopiero za jakieś 20 lat. Ale jak uczy doświadczenie, niczego nie da się do końca przewidzieć, więc być może upowszechnienie zdrowego telefonu nastąpi zdecydowanie szybciej. Źródło: www.nowydziennik.com

Za pomocą czujnika wmontowanego do telefonu komórkowego można będzie mierzyć do 39 parametrów życia.

Sens

5

ciekawostki

Światowy Dzień

Walki z Cukrzycą W tym roku już po raz 18. obchodziliśmy Światowy Dzień Walki z Cukrzycą. Z tej okazji kilkaset budynków na całym świecie, na wszystkich kontynentach, zostało podświetlone na kolor niebieski. Także w Polsce 14 listopada można było podziwiać niebieską iluminację, np. na Wieży Ratuszowej na Rynku Głównym w Krakowie.

K

ażdego roku Światowy Dzień Walki z Cukrzycą koncentruje się na innym motywie. Dotychczas poruszane tematy dotyczyły m.in. otyłości, cukrzycy i praw człowieka, cukrzycy i stylu życia oraz kosztów leczenia tej choroby.

W roku 2007 i 2008 tematem Światowego Dnia Walki z Cukrzycą była cukrzyca u dzieci i młodzieży. Hasło przewodnie tegorocznych obchodów to „Zrozum cukrzycę i kontroluj ją”.

Dlaczego Światowy Dzień Walki z Cukrzycą obchodzimy 14 listopada? Bo właśnie tego dnia w 1891 roku urodził się Frederick Banting, który wraz Charlesem Bestem jako pierwszy zastosował insulinoterapię w leczeniu cukrzycy (to bardzo ciekawa historia, ale na odrębny artykuł). Było to w 1922 roku. Kilka miesięcy później za swoje odkrycie naukowcy ci otrzymali Nagrodę Nobla. Światowy Dzień Walki z Cukrzycą został ustanowiony w 1991 roku przez Międzynarodową Federację Diabetologiczną (IDF – International Diabetes Federation) oraz Światową Organizację Zdrowia (WHO – World Health Organization). Powołanie do życia takiego święta było reakcją na wciąż wzrastającą liczbę chorych na całym świecie. Głównym celem obchodów jest bowiem zwiększenie świadomości społeczeństwa dotyczącej przyczyn, objawów, sposobu leczenia i powikłań związanych z cukrzycą. Organizowane są spotkania i wykłady, w czasie których można m.in. skorzystać z bezpłatnych badań w kierunku wykrywania cukrzycy, a także

6

Sens

dowiedzieć się, jak żyć z tą chorobą na co dzień. Organizatorzy pragną uwrażliwić społeczeństwo na fakt rosnącej liczby zachorowań, a także problemy, z którymi na co dzień zmagają się diabetycy. Podczas konferencji zorganizowanej w ramach obchodów Światowego Dnia Walki z Cukrzycą prof. Władysław Grzeszczak, prezes Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, przypomniał, że cukrzyca została uznana przez Organizację Narodów Zjednoczonych za pierwszą niezakaźną epidemię cywilizacyjną.

WHO szacuje, że obecnie na świecie żyje 1 mld osób z nadwagą lub otyłością. Jednocześnie błyskawicznie rośnie liczba chorych na cukrzycę. W 1995 roku szacowano ją na 135 mln, w 2009 roku już na 285 mln. Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna przypuszcza, że do 2030 roku na cukrzycę może chorować nawet 435 mln osób.

W 2010 roku cukrzyca pochłonie ok. 12 proc. wszystkich wydatków na służbę zdrowia na świecie. Jak podkreślił Cristian Andriciuc, przedstawiciel IDF, w walce z tą chorobą w poszczególnych krajach mogłyby pomóc narodowe programy jej leczenia.

Z audytu przeprowadzonego w 2008 roku przez tę organizację wynika jednak, że w Unii Europejskiej wdrożyło je tylko 13 z 27 państw. Polska nie znalazła się na tej liście. Dlatego lepiej wziąć sobie głęboko do serca hasło przewodnie tegorocznego Dnia Walki z Cukrzycą – „Zrozum cukrzycę i kontroluj ją”.

de

felieton

Felietony z Sensem

Foto: Michał Zagórny

M

ój poprzedni felieton był pierwszą częścią tryptyku poświęconego dawnej stolicy Brazylii. Rio de Janeiro miało być tylko preludium do wizyty w Casa de Dom Inácio, sanktuarium, które w 1979 roku założył João de Deus – Jan od Boga. Dla jednych uzdrowiciel, obdarzony niebywałą energią cudotwórca, dla innych szaman, kuglarz, szarlatan…

Już pierwsze spotkanie z Mistrzem zrobiło na mnie ogromne wrażenie. Gdy João dotknął mnie, poczułem, jakby jakiś prąd przepłynął między naszymi dłońmi. Brazylijczyk powiedział coś po portugalsku i… I to był już koniec mojej wizyty, ale nie czułem zawodu. Wychodziłem przepełniony jakąś nieokreśloną radością, która zwiększyła się jeszcze, gdy Rita, opiekunka naszej grupy, oznajmiła, że zostałem przez Mistrza wytypowany (podobnie jak Basia S.) na najbliższe popołudnie do „operacji”. Po dwóch godzinach w grupie ok. 50 osób znaleźliśmy się wraz z Basią w pomieszczeniu, gdzie poinformowano nas, że pieczę nad nami przejmą bezcielesne istoty – duchy zmarłych, wybitnych lekarzy – przywołane przez Gospodarza w celu wyleczenia naszych dolegliwości. Należy poprosić je w duchu o pomoc, a samemu

oddać się medytacji. Dobrze też jest położyć prawą rękę na części ciała, która ma być „operowana”. Oboje z Baśką ulokowaliśmy prawą dłoń na głowie. Ja – bo w wyniku udaru mózgu mam trudności z mówieniem, ona – bo od paru lat cierpi na migreny, charakteryzujące się potwornym bólem głowy. Zamknąłem oczy i poleciłem duszę Bogu. Nie wiedziałem, jak się medytuje, zacząłem więc przywoływać słowa modlitwy „Ojcze nasz”. Po paru minutach zobaczyłem „oczami duszy” mojej

Tekst: Andrzej Zaorski

wargę… Spojrzałem w lustro: linia ust była teraz idealnie prosta. Basię w następstwie „operacji” przestała boleć głowa. Ciekawe, że w czasie medytacji widziała ten sam co ja dziwny zielony żywopłot o nieziemskiej intensywności. Niestety jakiś miesiąc po przyjeździe do Polski powróciły jej migreny. Także kącik moich ust zaczął niebezpiecznie opadać.

Jest dla mnie rzeczą niewątpliwą, że istnieją ludzie obdarzeni mocą uzdrowicielską. Na pewno należy do nich João de Deus.

Najważniejsza jest panująca atmosfera zawierzenia, która sprawia, że ludzie zaczynają wierzyć, że miłość i szacunek do bliźniego mogą dokonać cudów. fantastyczny obraz. Przede mną wyrastał zielony żywopłot. W życiu nie widziałem tak intensywnej zieleni. Listki żywopłotu były duże i pękate jak liście rododendronu. Ta ściana zieleni szumiała, a właściwie bulgotała, od krążącego we wnętrzu roślin soku. Zadarłem głowę, chcąc zobaczyć, jak wysoki jest ten żywopłot. Ale w uszy wdarł się nagle głos wolontariuszy nawołujących do opuszczenia sali.

– Pięknie było! Tylko krótko – powiedziałem do czekającej na zewnątrz Rity.

– Krótko? Siedzieliście tam 45 minut!

– Dziwne! – pomyślałem.

Nagle Marek B., który miał wyznaczoną „operację” za dwa dni, zawołał: – Andrzej! Co się stało z twoją twarzą?!

Pobiegłem do toalety. Po udarze prawa strona moich ust opadła, wykrzywiając

Ale i on nie jest w stanie uleczyć każdego.

Niektóre „operacje” należy zapewne powtarzać. Ale kogo stać na podróż do Brazylii raz na pół roku. Jan od Boga ma świetne wyniki w walce z rakiem, mimo że niedaleko jego sanktuarium przebiega zwrotnik…

Koziorożca.

Najważniejsza jest panująca w Casa de Dom Inácio atmosfera zawierzenia, która sprawia, że ludzie zaczynają wierzyć w siebie i ufać, że miłość i szacunek do bliźniego mogą dokonać cudów, takich jak samouzdrowienie.

Dziękuję, Mistrzu! Dzięki pobytowi w twoim ośrodku z nowym zapałem wróciłem do ćwiczeń językowych. Kącik moich ust systematycznie podnosi się do góry.

Maluczko, a zapomnę języka w gębie jakiejś uroczej logopedki. Obrigado, dom João!  Sens

7

temat numeru

Można leczyć skutecznie

Pierwszy wielodyscyplinarny gabinet stopy cukrzycowej powstał w 1994 roku w Klinice Chorób Metabolicznych Collegium Medicum w Krakowie.

Stało się to dzięki inicjatywie i determinacji prof. Jacka Sieradzkiego oraz dr Teresy Koblik.

Tekst: Marta Jakubiak

C

zym zajmują się gabinety stopy cukrzycowej? To wielospecjalistyczne ośrodki, które otaczają opieką chorych z zespołem stopy cukrzycowej (ZSC), a ich celem jest, by do minimum ograniczyć liczbę amputacji kończyn dolnych. Warto w tym miejscu podkreślić, choć już niejednokrotnie pisaliśmy o tym na łamach „Sensu”, że nieprawidłowo leczony albo – co gorsza – nieleczony zespół stopy cukrzycowej prowadzi do amputacji kończyny. Dane epidemiologiczne mówią, że 70 proc. amputacji na świecie dotyczy chorych na cukrzycę, a co 30 sekund ktoś traci nogę, gdyż jest już za późno, by ją ratować.

Ale 80 proc. amputacji można by zapobiec dzięki prewencji takiej jak właściwa higiena stóp, dobrze dobrane obuwie ortopedyczne, unikanie urazów. Innymi słowy – dzięki odpowiednim działaniom pacjentów, polegającym na prawidłowej dbałości o stopy, u których podstaw leżałaby wiedza, m.in. przekazana przez specjalistów – lekarzy i edukatorów.

Ważki problem O tym, że zespół stopy cukrzycowej to niezwykle poważne schorzenie, świadczyć może chociażby fakt, że 2005 rok został ogłoszony przez International Diabetes Federation, WHO i Międzynarodową Grupę Roboczą Stopy Cukrzycowej Rokiem Stopy Cukrzycowej. Wtedy to we wszystkich krajach świata podjęto intensywne działania, aby zwiększyć świadomość społeczną

8

Sens

Sens 03/2009

Koncepcja zespołowego postępowania w przypadku stopy cukrzycowej A

Pielęgniarka

Psycholog

Diabetolog

Specjalista od obuwia leczniczego

Chirurg

Pielęgniarka Diabetolog

Kinezyterapeuta

Pacjent

Podiatra

B

Edukator

Specjalista od obuwia leczniczego

Chirurg naczyniowy (A) Błędna koncepcja odsyłania pacjenta od specjalisty do specjalisty.

dotyczącą problemów związanych z tym zagadnieniem. Chciano także uwrażliwić na tę kwestię osoby zarządzające służbą zdrowia.

Specjaliści z Polski aktywnie włączyli się w prowadzoną wówczas akcję. Zespół Stopy Cukrzycowej Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego przygotował sesje naukowe dla lekarzy i pacjentów, opublikowano specjalny numer wydawnictwa „Diabetologia Praktyczna”, który w całości poświęcony został problemowi stopy cukrzycowej. W Klinice Chorób Metabolicznych CM UJ organizowano dni otwarte dla osób z problemami stóp, w czasie których zespoły lekarsko-pielęgniarskie badały chorych i udzielały im fachowych porad. Edukowano pacjentów w zakresie właściwej higieny stóp i dbałości o nie.

Model idealny Istniejące obecnie gabinety stopy cukrzycowej są wyposażone w odpowiedni sprzęt do leczenia i diagnostyki. Oprócz konsultacji są w nich wykonywane małe zabiegi chirurgiczne, tzw. podiatryczne, prowadzona jest stała edukacja chorych. Organizowane są też kursy dla lekarzy i pielęgniarek (indywidualne oraz zespołowe). Specjaliści pracujący w takich ośrodkach tworzą materiały edukacyjne dla pacjentów, angażują się w publikacje naukowe skupione na problemie stopy cukrzycowej, które stanowią doskonałe źródło informacji dla lekarzy innych specjalności. Kadra pracująca w gabinetach stopy cukrzycowej stale poszerza swą wiedzę, uczestnicząc w międzynarodowych zjazdach, dzięki czemu światowe zdobycze naukowe na bieżąco są przenoszone na polski grunt. W zespołach skupionych w gabinetach SC pracują specjaliści naprawdę wysokiej klasy.

Psycholog Kinezyterapeuta

Pacjent

Ortopeda

Edukator

Podiatra

Chirurg Ortopeda Chirurg naczyniowy

(B) Zespołowe wypracowanie jednolitej koncepcji terapeutycznej z uwzględnieniem roli pacjenta jako członka zespołu leczącego.

W skład takich wielospecjalistycznych zespołów gabinetu stopy cukrzycowej wchodzą m.in.: diabetolog (przewodniczy zespołowi i koordynuje jego prace), a także chirurg ogólny, naczyniowy, ortopeda, psycholog, pielęgniarka edukacyjna i… szewc. To naprawdę doskonale pomyślana instytucja, która umożliwia chorym skorzystanie z kompleksowej opieki medycznej. Dzięki gabinetom stopy cukrzycowej pacjent nie musi już biegać od specjalisty do specjalisty. Tu otrzyma pomoc od wielu specjalistów jednocześnie.

Pacjenci przyjmowani są przez diabetologa. Następnie, podczas spotkania zespołu, o ich dolegliwościach rozmawiają lekarze wielu specjalności, konsultują zgłaszane przez pacjenta problemy i wspólnie podejmują decyzje dotyczące dalszego leczenia.

Istniejące obecnie gabinety stopy cukrzycowej są wyposażone w odpowiedni sprzęt do leczenia i diagnostyki. Oprócz konsultacji są w nich wykonywane małe zabiegi chirurgiczne, tzw. podiatryczne, prowadzona jest stała edukacja chorych. Organizowane są też kursy dla lekarzy i pielęgniarek (indywidualne oraz zespołowe).

Sens

9

temat numeru r n. med. Teresa Koblik, kierownik D Gabinetu Stopy Cukrzycowej Kliniki Chorób Metabolicznych CM UJ w Krakowie: – Leczenie stopy cukrzycowej jest niełatwe, wymaga dużej wiedzy i doświadczenia, jest też kosztowne, aczkolwiek trzeba rozgraniczyć stopień zaawansowania zmian. To terapia trudna organizacyjnie i skuteczna w ramach wielodyscyplinarnego teamu. Składa się to na fakt tak małej liczby osób zajmujących się tym zagadnieniem w Polsce. Tylko determinacja zapaleńców w służbie zdrowia na przekór trudnościom zmienia w naszym kraju krajobraz pt. „stopa cukrzycowa”.

W skład wielospecjalistycznych zespołów gabinetu stopy cukrzycowej wchodzą m.in.: diabetolog (przewodniczy zespołowi i koordynuje jego prace), a także chirurg ogólny, naczyniowy, ortopeda, psycholog, pielęgniarka edukacyjna i… szewc.

ielodyscyplinarne gabinety W stopy cukrzycowej 1. Polska północna – Gdańsk 2. Polska środkowa – Warszawa 3. Polska południowa – Kraków 4. Polska zachodnia – Poznań 5. Polska wschodnia – Lublin 6. Polska południowo-zachodnia – Lubin

10

Sens

Ponieważ chorzy z zespołem stopy cukrzycowej zgłaszają wiele problemów, takich jak np. utrata czucia bólu, niedokrwienie kończyny, zmiany zapalne, skórne, mrowienie i pieczenie w stopach, istnienie zespołu specjalistów jest niezbędne. Wspólnie omawiają oni stan chorego, mają możliwość na bieżąco konsultowania między sobą potencjalnych wad i zalet, które przynieść mogą proponowane działania terapeutyczne, mogą też wspólnie analizować rezultaty dotychczas zastosowanej terapii.

W ramach konsultacji w gabinecie stopy cukrzycowej pacjenci odbywają także spotkanie z szewcem, którego celem jest dobór wkładek ortopedycznych lub specjalistycznego obuwia.

Taki sposób leczenia jest niezwykle komfortowy nie tylko dla pacjenta, lecz także dla lekarzy. To system stwarzający warunki do prowadzenia skutecznej terapii.

W Polsce po raz pierwszy wzorcowy schemat i praktykę postępowania terapeutycznego w zespole stopy cukrzycowej wdrożono w 1994 roku we wspomnianej już Katedrze i Klinice Chorób Metabolicznych CM UJ w Krakowie, kierowanej przez prof. Jacka Sieradzkiego. Przez trzy pierwsze lata działania tego ośrodka w grupie chorych z najbardziej zaawansowanym stadium choroby udało się zmniejszyć liczbę amputacji z ponad 40 proc. do ok. 6 proc.

To ogromny sukces, który namacalnie dowiódł, że teoria o dobrze funkcjonującym zespole potwierdziła się w praktyce.

Medyczni herosi Powstanie pierwszego wielodyscyplinarnego gabinetu stopy cukrzycowej w Krakowie, jego przetrwanie, a następnie „sklonowanie” do innych ośrodków w Polsce możliwe było jedynie dzięki uporowi zaangażowanych w to przedsięwzięcie osób i ich wierze, że może się udać, a raczej determinacji, że musi się udać.

Specjaliści ci mieli bowiem niełatwe zadanie, gdyż opracowany przez nich model terapii wymaga wysokich nakładów finansowych (modelowe wyleczenie jednej stopy cukrzycowej pochłania 8-10 tys. zł, amputacja kosztuje znacznie mniej), co w istniejących realiach kontraktowania usług medycznych nie mogło się spotkać z entuzjazmem i spontaniczną przychylnością urzędowych decydentów, mimo że w dalszym rachunku ekonomicznym kompleksowy sposób leczenia, zaproponowany przez specjalistów skupionych wokół prof. Sieradzkiego, okazywał się nieporównywalnie tańszą terapią niż koszty związane z kalectwem spowodowanym amputacją stopy.

Tak więc dzięki determinacji i zaangażowaniu pionierów z Krakowa oraz specjalistów z innych miast wspierających ich działania powstały dwa kolejne gabinety stopy cukrzycowej – w Warszawie i Gdańsku. Jednak ośrodków takich wciąż było stanowczo za mało, by zaspokoić istniejące potrzeby. Z czasem specjalistyczne gabinety SC pojawiły się też w Poznaniu i Lublinie. Ostatni powstał w Lubinie. Ale sześć ośrodków w kraju,

Sens 03/2009

dyta Grabowska-Woźniak, rzecznik E prasowy Narodowego Funduszu Zdrowia: – Amputacje z powodu cukrzycy (rozpoznania E10-E14) stanowią 36,1 proc. wszystkich amputacji w tej grupie (liczba wszystkich amputacji w okresie czterech miesięcy wyniosła 2684). Jeżeli liczba amputacji w Polsce przewyższa wskaźniki w innych krajach, to przyczyn takiego stanu rzeczy należy szukać w zbyt szybkiej rezygnacji lekarzy z walki o uratowanie kończyny.

Wysokość finansowania zachowawczego leczenia stopy cukrzycowej zależy od stanu klinicznego pacjenta oraz od długości czasu jego pobytu w szpitalu. Jeśli leczenie zachowawcze pacjenta ze stopą cukrzycową w szpitalu trwa od 2 do 26 dni, wówczas NFZ płaci za tę hospitalizację ok. 3984 zł (wartość grupy 83 punktów razy 48 zł za jeden punkt). Za każdy dodatkowy dzień leczenia pacjenta powyżej 26 dni Fundusz płaci szpitalowi 192 zł. Jeśli zatem chory wymaga leczenia trwającego 50 dni, należność dla szpitala za leczenie tego pacjenta wynosi ponad 8,5 tys. zł (179 punktów razy 48 zł).

Parametry leczenia zachowawczego stopy cukrzycowej (grupa K39) i amputacji kończyn (grupa H72) zostały ustalone na podstawie danych z wykonania świadczeń w 2007 roku.

Wartość grupy chirurgicznej wynosi 106 punktów, przy liczbie dni pobytu finansowanych grupą równej 52 i wartości osobodnia powyżej 52 dni równej 3 punktom (144 zł).

w którym ponad 2 mln osób są chore na cukrzycę, to wciąż kropla w morzu potrzeb…

Modelowa, trójstopniowa struktura leczenia zespołu stopy cukrzycowej zarysowana została w zaleceniach Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. To ideał, do którego eksperci zajmujący się leczeniem tego powikłania będą dążyć. Pierwszy stopień umiejscowiony został na poziomie poradni cukrzycowej. Tam chorzy mieliby do dyspozycji gabinet chirurgiczny, gdzie otrzymają odpowiednią pomoc i zostaną zbadane przyczyny powstania dysfunkcji w stopie.

Drugi poziom to wojewódzkie gabinety stopy cukrzycowej. Trzecim etapem powinna być opieka w ponadregionalnych ośrodkach, które dysponują pełnym zespołem terapeutycznym.

Miejmy nadzieję, że opory przed inwestowaniem w sieć wysoko wyspecjalizowanych ośrodków zajmujących się leczeniem zespołu stopy cukrzycowej zostaną przełamane i osoby decydujące o tym, gdzie i ile pieniędzy ma trafić, podejmując decyzję o przyznaniu środków na powstawanie i działalność gabinetów SC, dostrzegą w końcu, że to dobra inwestycja, przynosząca korzyści zarówno ekonomiczne, jak i społeczne. Tego wszystkim specjalistom, którym leży na sercu dobro osób chorych na cukrzycę, życzymy!

Zanim jednak ideał trafi pod strzechy, troskliwie dbajmy o stopy. Zróbmy wszystko, co możemy zrobić, by uniknąć powikłania cukrzycy w postaci ZSC i groźby radykalnych rozstrzygnięć chirurgicznych. Zróbmy to dla siebie.  Sens

11

specjaliści Abbott Diabetes Care

Czas

na zmianę

Artykuł ten przygotowaliśmy z myślą o wszystkich użytkownikach glukometrów Precision QID i Optium. Ci z Państwa, którzy korzystają z wymienionych modeli glukometrów, powinni tę rubrykę przeczytać od początku do końca.

Tekst: Katarzyna Magiera,

starszy specjalista ds. obsługi klienta

N

a początku w imieniu firmy Abbott Laboratories chciałabym Państwu podziękować, że okazali Państwo zaufanie naszej firmie i do tej pory są Państwo wierni naszym produktom i usługom. Zależy nam, aby użytkownicy naszych glukometrów byli zadowoleni z produktów, które im oferujemy.

Od zawsze dokładamy starań, by przy codziennej samokontroli diabetycy korzystali z glukometrów, których dokładności można

12

Sens

zaufać i jednocześnie tak prostych w obsłudze, by pozwoliły jak najlepiej prowadzić codzienne pomiary. Naszym celem jest, aby każdy diabetyk miał równy dostęp do nowoczesnych urządzeń, pomagających w codziennym kontrolowaniu cukrzycy, dlatego nasze glukometry objęte są bezterminową gwarancją. Zapisano w niej zobowiązanie, że firma Abbott, w momencie gdy produkcja pasków testowych do jakiegoś glukometru zostanie zaprzestana, wszystkim jego użytkownikom całkowicie bezpłatnie wymieni stary glukometr na nowy.

Sens 03/2009

Pojawienie się Optium Xido, który dzięki zastosowaniu zaawansowanej technologii pomiaru daje możliwość jeszcze lepszej kontroli cukrzycy, to dla firmy Abbott argument, by wszystkim dotychczasowym użytkownikom glukometrów Precision QID i Optium stworzyć możliwość skorzystania z urządzenia wyższej klasy. Zależy nam, by mieli Państwo dostęp do tego, co najlepsze w zakresie monitorowania cukrzycy. Dlatego też użytkowane dotychczas przez Państwa starsze modele glukometrów pragniemy wymienić na nowy – niezwykle przyjazny użytkownikom glukometr Optium Xido. To działania mające na celu poprawę jakości monitorowania glikemii, a także spełnienie zobowiązań wynikających z zapisów bezterminowej gwarancji.

Jak w rodzinie Obsługa Optium Xido jest bardzo podobna do obsługi glukometrów Precision QID i Optium, o czym pisaliśmy w poprzednich numerach magazynu „Sens”.

Dla przypomnienia, w Optium Xido: 1. Wystarczy włożyć pasek testowy, a glukometr włączy się sam.

2. K ropelka krwi położona na pasku testowym jest zasysana do środka, a wynik pomiaru pojawia się już po 5 sekundach.

3. Paski testowe Optium Xido są pakowane pojedynczo w folię – tak samo jak paski Sensor Electrodes i Optium.

Takie są podobieństwa. Przyznają Państwo, że pod względem obsługi urządzenia te są bardzo zbliżone. Po co więc zmiana, w czym Optium Xido jest lepszy?

Oto cechy wyróżniające: 1. Większa dokładność pomiaru: w Optium Xido zastosowano technologię, która pozwala na osiąganie jeszcze dokładniejszych wyników pomiaru. Dzięki niej porównywanie z laboratorium nie sprawia problemu.

?

2. Glukometr ma bardzo duży ekran, na którym cyfry są bardzo łatwe do odczytania. Na dodatek ekran jest podświetlany, więc przy gorszym oświetleniu wynik pomiaru widać znacznie wyraźniej.

3. Obecnych właścicieli glukometru Precision QID ucieszy zapewne fakt, że Optium Xido ma wymienną baterię, którą w razie potrzeby można kupić i bez problemu wymienić.

Zrób to teraz Sami Państwo widzą, że wymieniając glukometr na Optium Xido, można tylko zyskać. Zachęcamy zatem wszystkich do zgłaszania się na uruchomioną specjalnie dla Państwa całkowicie bezpłatną infolinię telefoniczną: 0 800 222 688. Nasi konsultanci wyjaśnią wszystkie szczegóły związane z tym, jak mogą Państwo otrzymać bezpłatny glukometr Optium Xido. Osoby korzystające z telefonów komórkowych prosimy o kontakt pod numerem 0 722 222 688, koszt połączenia wg taryfy Państwa operatora.

I proszę nie czekać z tą decyzją zbyt długo: producent obecnie używanych przez Państwa pasków testowych – Sensor Electrodes i Optium – zdecydował się na zakończenie ich produkcji, co oznacza, że glukometry Precision QID i Medisense Optium nie będą mogły być użytkowane (informacja o planowanym zakończeniu produkcji znajduje się na opakowaniach pasków).

Kiedy już staną się Państwo właścicielami glukometru Optium Xido, proszę pamiętać, że pracuje on wyłącznie z paskami Optium Xido. Tak więc przy najbliższej wizycie u lekarza należy przekazać mu informację o zmianie glukometru i poprosić o receptę na nowe paski Optium Xido. Paski te są refundowane i ogólnodostępne, a maksymalna ich cena dla pacjenta ubezpieczonego to 3,20 zł za opakowanie 50 sztuk. 

Proszę pamiętać!

Kiedy już otrzymają Państwo nowy glukometr Optium Xido, proszę wypełnić, podpisać i odesłać do nas swą kartę gwarancyjną – w ten sposób bezterminowa gwarancja zostanie aktywowana. Wystarczy zakleić wypełnioną kartę gwarancyjną i wrzucić ją do skrzynki pocztowej – przesyłka ta została już opłacona przez firmę Abbott, więc nie trzeba naklejać znaczka. Prosimy też nie przejmować się tym, że nie będą Państwo mieli karty gwarancyjnej przy sobie – wystarczy, że mają Państwo glukometr, a Państwa dane znajdują się w naszym systemie. Nasza firma udziela bezterminowej gwarancji wszystkim właścicielom glukometrów Abbott.

Sens

13

Zapytaj o wymianę glukometrów firmy Abbott w Aptekach należących do Programu Centrum Diabetyka.

Apteka Alba

Aleksandrów Łódźki

Apteka św. Józefa

Opalenica

Os.Powstańców Wlkp. 28

061/ 447 70 63

Apteka

Ostrów Mazowiecka

Jagiellońska 7

029/ 745 21 68

Apteka Ostrówek

Ostrówek

Kolejowa 42

029/ 777 00 05

085/ 744 43 99

Apteka Stokrotka

Ozorków

Starzyńskiego 8

042/ 718 14 58

Kazimierza Wielkiego 25

014/ 612 21 23

Apteka Pod Różą

Piaseczno

Fabryczna 32

022/ 750 27 00

Łowicka 10a

046/ 838 02 09

Nowa

Piotrków Kujawski

1 maja 14

054/ 265 51 36

Kościuszki 45

061/ 814 05 28

Apteka Stowarzyszenie na Rzecz Pomomocy ZOZ

Pleszew

Poznańska 125 a

062/ 742 08 55

Warszawska 8

042/ 712 75 58

Apteka Na Zielonych Wzgórzach

Białystok

Storczykowa 5

085/ 661 34 99

Apteka Remedium

Białystok

Bohaterów Monte Cassino 5

Apteka Pod Białym Orłem

Bochnia

Apteka Słoneczna

Bolimów

Centrum

Buk

Apteka Witaminka

Bytom

Stolarzowicka 44

032/ 286 43 85

Apteka Stansenpol

Chełm

Al. Marsz. J. Piłsudskiego 32

082/ 564 03 99

Gryfarm

Police

Wyszyńskiego 6L

091/ 424 15 95

Drawska II

Drawsko Pomorskie

Obr. Westerplatte 1A

094/ 363 26 10

Miodowa

Poznań

Miodowa 4

061/ 847 13 64

Aptecus 4

Gdańsk

Podwale Grodzkie 1

058/ 763 10 74

Kresowa

Poznań

Stróżyńskiego 29

061/ 825 90 05

Nova

Głogów

Kościuszki 16A

076/ 835 06 03

Rosa

Poznań

Rynek Łazarski 7

061/ 866 56 41

Piastowska

Gniezno

Roosevelta 69

061/ 425 43 71

Poznań

Dąbrowskiego 49A

061/ 843 69 24

Gniezno

Gniezno

Bednarski Rynek 2/3

061/ 425 48 89

Apteka przy Rynku Jeżyckim

Floriańska

Golina

Strażacka 7

063/ 241 8186

Na Warszawskim

Poznań

Łomżynska 3

061/ 879 26 43

Poznań

Os. Jagiellońskie 12

061/ 877 47 06

Pascal

Grodzisk Wlkp.

Powstańców Chocieszyńskich 17

Rodzinna

061/ 444 87 04

Zielona Słowianie

Poznań

Orła Białego 45

061/ 870 31 89

Apteka Koncesyjna nr 1

Grójec

Armii Krajowej 7

048/ 664 21 05

Wildecka

Poznań

28 czerwca 1956 nr 138/140

061/ 833 38 18

Centrum

Jarocin

Wojska Polskiego 44

062/ 747 05 37

Przy Grobli

Poznań

Garbary 52

061/ 852 60 17

Witaminka

Jarocin

Wrocławska 9

062/ 747 85 58

Apteka Europejska

Poznań

Wyspiańskiego 26

061/860 00 60

Apteka

Józefów

M.C.Skłodowskiej 14

789 68 68

Apteka A i B

Poznań

Szarych Szeregów 12

061/847 37 95

Śródmiejska

Kalisz

Śródmiejska 32

062/ 766 42 15

Pod Lwami

Prabuty

Kraszewskiego 4

055/ 278 00 24

Twoja Apteka Ewa Czopek

Kalwaria Zebrzydowska

Al.Jana Pawła II 7

033/ 876 47 74

Apteka Helenowska

Pruszków

Helenowska 20b

022/ 758 40 71

Apteka Viola

Katowice

Samsonowicza 17

032/ 255 64 83

W Starym Domu

Puszczykowo

Dworcowa 22

061/ 819 40 28

Apteka Prywatna

Rabka-Zdrój

Poniatowskiego 10

018/ 267 70 54

Lawendowa

Rawicz

Rynek 36

065/ 546 48 98

Pharmavit M.Więckowski, M.Pytlik Sp.jawna

Katowice

Stawowa 8

032/253 83 84

Punkt Apteczny

Kazimierz Biskupi

Golinska 1

063/ 241 11 39

Rynkowa

Rogowo

Pl. Powstańców Wlkp. 23

052/ 302 45 40

Optima 2

Kleczew

50 lecia KWB 14

063/ 270 29 13

Vita

Rumia

Okrzei 37a

058/ 679 40 87

Józefa Poniatowskiego 12

Twoja Apteka

Kłaj

Kłaj 651

012/ 284 11 93

Aptecus10

Ruszowice

Apteka Veris

Kłobuck

11 Listopada 5B

034/ 310 02 31

Galenika

Rzepin

Słubicka 1 A

095/ 759 63 24

Pini Plus

Konin

Powstańców Wlkp 7

063/ 242 50 12

Apteka Ogólna

Skawina

Popiełuszki 8

012/ 276 21 66

Apteka

Końskie

Południowa 1

041/ 372 51 91

Zdrowie

Skwierzyna

Rynek 2

095/ 717 01 16

Mieszczańska

Kowalewo Pom.

700 Lecia 18/19

056/ 684 20 31

Apteka Vita

Sochaczew

Gawłowska 3

046/ 863 55 62

Apteka im.K.Wielkiego

Kraków

Kazimierza Wielkiego 42

012/ 634 02 33

Pharm Express

Stalowa Wola

Przemysłowa 2B

015/ 842 57 98

Apteka Leków Gotowych

Kraków

Na Błonie 1

012/ 636 16 99

Apteka Nova

Strumień

Rynek 21

033/ 857 13 61

Firma "Janbor"

Kraków

Kobierzyńska 100

012/ 269 17 45

Zamkowa

Swarzędz

Zamkowa 17C

061/ 651 17 57

Krzywińska

Krzywiń

Rynek 9

065/ 517 06 28

Rodzinna

Szamotuły

Braci Czeskich 15

061/ 293 03 24

Leszczyńska

Leszno

Leszczyńskich 43

065/ 520 16 48

Aptecus10

Szczecin

Wiosenna 32

Centrum

Lidzbark Warmiński

Pl. Wolności 6

089/ 767 03 20

Apteka Na Zakolu

Szczecin

Chopina 22

091/ 452 51 39

Graviola

Lubin

Mieszka I 14/16

076/ 844 22 05

Nova Centrum

Szczecinek

Boh. Warszawy 43

094/ 372 34 46

Osiedlowa

Lubin

Armii Krajowej 35

076/ 844 40 26

Apteka Hibiskus

Warszawa

Puławska 26

022/ 835 01 04

Apteka Bazarowa

Łódź

Bazarowa 9

042/ 654 87 56

Apteka Hibiskus

Warszawa

Malczewskiego 52

022/ 844 36 70

Apteka Adonis

Łódź

Długosza 26

042/ 659 57 92

Apteka Hibiskus 2

Warszawa

Braci Wagów 2

022/ 648 61 99

Apteka Rosa

Łódź

Wandurskiego 4

042/ 642 97 14

Apteka Mewik

Warszawa

Sobieskiego 74/78

022/ 651 88 23

Aptecus 5

Malbork

Rodla 6

055/647 32 02

Apteka Porada

Warszawa

Potockich 111

022/ 613 04 26

Apteka Fundacja Szpitala

Miechów

Szpitalna 3

041/ 383 00 17

Apteka

Wołomin

Mickiewicza 12a

022/ 776 33 14

Tilia

Międzychód

Piłsudskiego 49

095/ 748 37 38

Punkt Apteczny

Zabrodzie

Zielona 8

029/ 596 02 37

Natura

Mosina

Pl. 20 października 25

061/ 813 63 71

Apteka

Zegrze Północne

Dereniowa 4

022/ 765 40 04

Apteka Niebieska

Niepołomice

Stefana Batorego 5

012/ 281 08 10

Aptecus 7

Zgorzelec

Słowiańska 3

Apteka Melisa

Olkusz

Al.1000-lecia 2B

032/ 643 01 70

Pod Orłem

Ziębice

Rynek 33

074/ 819 12 17

Katharsis

Olsztyn

Jagiellońska 10

089/ 526 68 74

Panaceum

Żnin

700 lecia 32

052/ 302 04 45

o tym się mówi

Nie wolno

– Często się zdarza, że cukrzyca jest rozpoznawana w poradni leczenia bólu – mówi lek. med. Ewa Wojciechowicz-Owdziej ze Specjalistycznego Szpitala Zachodniego w Grodzisku Mazowieckim.

Rozmawia: Mariusz Tomczak

Czym jest ból?

To nieprzyjemne odczucie zmysłowe odczuwane na poziomie kory mózgowej, związane z uszkodzeniem tkanki lub odnoszone do takiego uszkodzenia. Dla nas bólem jest to, co tak nazywa pacjent.

Ból i cierpienie to zjawiska szeroko opisywane, stanowiące nieodłączny element naszego życia. Najprostszy podział to wyróżnienie bólu ostrego i przewlekłego. Ten pierwszy ostrzega o zagrożeniu, mówi: zrób coś, reaguj; trwa krótko i szybko mija, leczy się jego przyczynę i uśmierza dolegliwości. Natomiast ból przewlekły to taki, który trwa dłużej niż trzy miesiące, nie jest potrzebny, gdyż o zagrożeniu już wiemy, a przyczyna bólu jest już często usunięta, niekiedy jednak może być też tak, że nie jest nam znana; ból przewlekły jest uporczywy i znacznie pogarsza jakość życia. Taki ból jest chorobą samą w sobie i wymaga wielokierunkowego działania w poradniach leczenia bólu.

Te poradnie to dla wielu osób komórki służby zdrowia, o których chorzy niewiele wiedzą. Jacy pacjenci do Was trafiają?

To przede wszystkim osoby cierpiące, zdesperowane i zmęczone bólem, który zdecydowanie pogarsza jakość życia, czasem wręcz uniemożliwiając normalne funkcjonowanie. Najliczniejszą grupę stanowią pacjenci z zespołami bólowymi kręgosłupa (rwy lędźwiowe, rwy barkowe), chorzy z różnymi formami neuropatii, neuralgii (n. międzyżebrowe, n. popółpaścowe), cierpiący na różnego typu bóle głowy, choroby reumatyczne i zwyrodnieniowe. Od 30 do 40 proc. naszych pacjentów to osoby cierpiące na choroby nowotworowe. Świadomość istnienia poradni leczenia bólu wśród kolegów lekarzy nie jest zbyt rozpowszechniona. Niektórzy pacjenci usłyszeli

16

Sens

Sens 03/2009

lekceważyć bólu Lek. med. Ewa Wojciechowicz-Owdziej jest anestezjologiem. Pracuje w Specjalistycznym Szpitalu Zachodnim w Grodzisku Mazowieckim, gdzie od pięciu lat prowadzi tamtejszą Poradnię Leczenia Bólu. Członek PTBB i EFIC.

o nich od kogoś, kto się u nas leczył, albo znaleźli informację o naszym istnieniu w Internecie.

kle istotna. Konieczne jest również załączenie badań dodatkowych, zdjęć rtg. czy innych badań obrazowych.

Wielu osobom leczenie bólu bardziej się kojarzy z opieką paliatywną niż leczeniem przyczyn bólu. Czy słusznie?

To nieporozumienie. Opieka paliatywna dotyczy osób chorych terminalnie, czyli będących u schyłku swego życia, a występowanie zespołu bólu przewlekłego nie jest przecież równoznaczne z szybką śmiercią. Dotyczy często ludzi młodych i osób w średnim wieku, a jednym z celów leczenia jest przywrócenie ich do aktywności zawodowej.

Na jaką pomoc mogą liczyć pacjenci?

Przede wszystkim próbujemy uwolnić ich od przewlekłego bólu, ale niestety nie we wszystkich jednostkach chorobowych możemy doprowadzić do jego ustąpienia. Wtedy staramy się go zmniejszyć, przynajmniej do poziomu akceptowalnego dla pacjenta. Najważniejsze to dobrze zdiagnozować rodzaj, charakter, natężenie bólu, jego cechy, lokalizację i rzutowanie. Staramy się ustalić, czy ból jest fizjologiczny, patologiczny, zapalny, neuropatyczny, czy ma komponentę psychogenną. Wybór leczenia będzie zależał od tego, jaki ból rozpoznamy. Pacjent ma prawo domagać się od swego lekarza pomocy w uśmierzaniu bólu, a lekarz ma obowiązek traktowania bólu jako choroby, którą należy leczyć. Pozwolę sobie zacytować zdanie dr. Macieja Hilgiera: „Pacjent dzieli się z nami swoim cierpieniem, a my z nim swoją wiedzą”.

Czy do poradni leczenia bólu pacjent może się zgłosić sam, czy kieruje go tam lekarz?

Potrzebne jest skierowanie od lekarza rodzinnego lub innego specjalisty. Ocena lekarza kierującego, który określa, z jakich przyczyn pojawił się ból lub jakim chorobom towarzyszy, jest niezwy-

Pacjent ma prawo domagać się od swego lekarza pomocy w uśmierzaniu bólu, a lekarz ma obowiązek traktowania bólu jako choroby, którą należy leczyć. Najważniejsze to dobrze zdiagnozować rodzaj, charakter, natężenie bólu, jego cechy, lokalizację i rzutowanie.

Jakie są metody leczenia bólu?

Najogólniej mówiąc, leczymy metodami farmakologicznymi i niefarmakologicznymi. Farmakoterapia to stosowanie leków przeciwbólowych, przeciwdepresyjnych, przeciwdrgawkowych i innych. Do niefarmakologicznych sposobów należą metody inwazyjne (na przykład blokady nerwowe, blokady zwojów, akupunktura i elektroakupunktura) i nieinwazyjne, tj. zabiegi rehabilitacyjne, fizykoterapia, elektrostymulacje przezskórne i psychoterapia (np. relaksacja, sposoby radzenia sobie ze stresem). Często te metody są stosowane równocześnie. W oddziałach leczenia bólu można liczyć na jeszcze bardziej specjalistyczne procedury leczenia: neurolizy, termolezję, kriolezję, urządzenia wszczepiane.

Sens

17

o tym się mówi

Dlaczego w leczeniu bólu pomaga psychoterapia?

Po pierwsze, pacjent musi wiedzieć, na jaką cierpi chorobę i dlaczego pojawia się ból. Stopień odczuwania bólu jest bardzo indywidualny i zależy w dużej mierze od naszej psychiki, od nastawienia do stosowanych leków. Po drugie, wiele przewlekłych zespołów bólowych jest związanych z depresjami. Powstaje wtedy błędne koło: depresja, która obniża próg pobudliwości bólowej, nasila odczuwanie bólu, a przewlekły ból nasila depresję. Osobiście kładę duży nacisk na rehabilitację i samodzielne wykonywanie ćwiczeń. Nic nie zastąpi codziennych samodzielnych ćwiczeń, dlatego trzeba pokazywać pacjentom, co mogą zrobić sami w domu. Rolą lekarza jest wskazywanie najlepszej drogi.

Czyli wszystko w rękach pacjenta.

Tak, leczenie zawsze jest w rękach pacjenta, bo my tylko wskazujemy drogi wyboru. Lekarz stawia diagnozę i proponuje leczenie, ale pełnej kontroli nad nim nigdy nie ma. Nie jestem w stanie dopilnować, aby każdy pacjent zażył przepisane leki i zastosował się do moich wskazań. Nie jest tajemnicą, że nie każdy wykupuje zalecone medykamenty, dowiadując się o ich cenie. Ponadto nagminne jest samoleczenie lekami dostępnymi bez recepty, tymi inteligentnymi i innymi, szeroko reklamowanymi w środkach masowego przekazu. Arsenał dostępnych środków jest dość duży, jednak pacjenci cierpiący z powodu bólu rzadko zdają sobie sprawę, że leki te mogą działać podobnie bądź zawierają dokładnie ten sam rodzaj środka czynnego. Nierzadko dochodzi do ciężkich zatruć lekami przeciwbólowymi. Dla przykładu na naszym rynku dostępne jest mniej więcej 27 leków o różnych nazwach zawierających paracetamol.

A jak wyprowadzacie pacjentów z depresji?

Jeżeli jesteśmy w stanie rozpoznać depresję, to włączamy do leczenia odpowiednie leki, ale przede wszystkim współpracujemy z psychiatrami.

Lekarze jakich specjalności pracują w poradniach leczenia bólu?

Głównie anestezjolodzy, ale ideałem jest grupa wielospecjalistyczna, czyli zespół lekarzy, takich jak anestezjolog, neurolog, psycholog, psychoterapeuta oraz rehabilitant.

Czy wśród swych pacjentów ma Pani osoby chore na cukrzycę?

Oczywiście, to całkiem spora grupa. Neuropatia cukrzycowa jest częstym powikłaniem cukrzycy, a w krajach rozwiniętych to najczęstszy rodzaj neuropatii. Niestety jest to schorzenie, które wiąże się z dużą umieralnością, a leczenie stanowi spore obciążenie finansowe. W leczeniu neuropatii cukrzycowej leczenie bólu to jeden z najważniejszych i najtrudniejszych problemów.

18

Sens

Często mam do czynienia z sytuacją, że cukrzyca jest rozpoznawana właśnie w poradni leczenia bólu.

Charakter, cechy, lokalizacja, czas oraz natężenie zgłaszanych dolegliwości bólowych często skłaniają do szukania utajonej cukrzycy jako przyczyny zgłaszanych problemów, które po potwierdzeniu rozpoznania i włączeniu leczenia normalizującego poziomy glikemii oraz przeciwbólowego zmniejszają się lub ustępują zupełnie.

Zdarza się Pani rozpoznać cukrzycę wśród pacjentów skierowanych do poradni bez takiego podejrzenia?

Tak. Często mam do czynienia z sytuacją, że cukrzyca jest rozpoznawana właśnie w poradni leczenia bólu. Charakter, cechy, lokalizacja, czas oraz natężenie zgłaszanych dolegliwości bólowych często skłaniają do szukania utajonej cukrzycy jako przyczyny zgłaszanych problemów, które po potwierdzeniu rozpoznania i włączeniu leczenia normalizującego poziomy glikemii oraz przeciwbólowego zmniejszają się lub ustępują zupełnie.

Jakimi metodami leczy Pani diabetyków?

Tymi samymi, które stosuję w przypadku leczenia zespołów bólu przewlekłego, choć nie ma jednej uniwersalnej recepty.

Sens 03/2009

Duży postęp w leczeniu bólu dokonał się po zaproponowaniu przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) w 1986 roku tzw. drabiny analgetycznej, tzn. trójstopniowego schematu stosowania leków przeciwbólowych nieopioidowych, opioidowych, koanalgetyków i innych. Początkowo stosowano ją w odniesieniu do bólów nowotworowych, a obecnie jest zalecana również w innych zespołach bólowych. Zastosowanie schematu WHO jest skuteczne u 80-90 proc. chorych. W przypadkach, w których postępowanie jest nieskuteczne, można rozważyć zastosowanie technik inwazyjnych (takich jak blokady, neurolizy i inne procedury specjalistyczne). Standardy i algorytmy są wskazane i bardzo pomocne, ale ból zawsze jest diagnozowany indywidualnie i indywidualnie dobierane są metody leczenia.

Od kiedy w naszym kraju działają poradnie leczenia bólu?

Pierwsza poradnia przeciwbólowa powstała w październiku 1973 roku w Instytucie Onkologii w Gliwicach. Cztery lata później poradnia w Warszawie zorganizowała pierwszy w naszym kraju kurs w zakresie patofizjologii leczenia bólu. W 1990 roku powstało Polskie Towarzystwo Badania Bólu (PTBB), stanowiące polski oddział Międzynarodowego Stowarzyszenie Badania Bólu (IASP). W 1993 roku Polskie Towarzystwo Badania Bólu przystąpiło do Europejskiej Federacji Towarzystw Badania Bólu (EFIC), dzięki czemu mamy stały i intensywny kontakt ze specjalistami z zagranicy. To między innymi dlatego w leczeniu bólu nie odbiegamy od reszty krajów Europy Zachodniej czy świata.

 Sens

19

psychologia

Nie rezygnuj

Cukrzyca, podobnie jak każda inna choroba przewlekła, może sprawić, że chory zacznie rezygnować z własnych potrzeb lub będzie chciał to uczynić. Dowiadując się o diagnozie cukrzycy, staje bowiem w obliczu konieczności dokonania zmian w swoim życiu, co dla wielu nie jest łatwe… Zaczyna myśleć o wycofaniu się z aktywnego życia, rezygnacji z marzeń i planów. Tego robić nie wolno!

20

Sens

Sens 03/2009

z tego, co dla ciebie ważne!

R

ezygnacja pojawia się zazwyczaj dlatego, że diagnoza cukrzycy często pociąga za sobą gwałtowne obniżenie poczucia własnej wartości, które jest wynikiem reakcji depresyjnej i problemów adaptacyjnych w związku z zaistniałą sytuacją. Choremu trudno jest zaakceptować fakt istnienia w jego życiu choroby, a postawiona przez lekarzy diagnoza staje się przyczyną spadku samooceny. Rezygnacja z potrzeb i marzeń jest zatem w dużej mierze spowodowana psychicznym nastawieniem chorego, a nie wyłącznie realnymi ograniczeniami, jakie niesie za sobą diagnoza. Dlatego niezwykle ważna jest zmiana psychicznego nastawienia do dolegliwości, z którymi trzeba się zmierzyć i jednocześnie nauczyć żyć.

Choroba jako wymówka

Marcin Czarnocki, magister psychologii, psychoterapeuta o orientacji psychodynamicznej, Centrum Zdrowia Psychicznego, al. Wilanowska 43 A, Warszawa

działań i potrzeb, które jest w stanie realizować i których realizacja mogłaby pomóc mu w walce z cukrzycą. Dlatego też zmiana nawyków życiowych, wywołanych diagnozą cukrzycy, prowadzić może do depresji, a co za tym idzie – do rezygnacji z tego, co jest ważne i rozwojowe dla chorego. Choroba staje się więc pretekstem do rezygnacji z własnych potrzeb: społecznych, seksualnych, psychologicznych.

Rezygnacja z aktywności społecznej i zawodowej W związku z tym, że cukrzyca jest chorobą przewlekłą, konieczna jest zmiana dotychczasowych nawyków, oznaczająca trwałą rezygnację z prowadzonego wcześniej trybu życia.

Istotna jest więc edukacja terapeutyczna chorych, która objęłaby zarówno wdrażanie nowej diety, przestrzeganie zasad aplikowania insuliny, jak i zachęcanie do aktywności fizycznej.

Wprowadzanie zmian w tych obszarach jest warunkiem koniecznym do utrzymywania zdrowia i ograniczania negatywnych następstw choroby. Diabetyk musi zrezygnować z dotychczasowych przyzwyczajeń żywieniowych. Nie wolno mu jednak rezygnować ze swoich planów, marzeń i potrzeb, służą one bowiem jego rozwojowi osobistemu. Niestety często się zdarza, że konfrontacja chorego z faktem występowania przewlekłej choroby jest źródłem tak silnego stresu, że powoduje on zaburzenia o charakterze depresyjno-lękowym.

W wyniku współwystępowania z cukrzycą problemów emocjonalnych (depresji) chory zaczyna rezygnować z kontaktów społecznych (unika ludzi), zaniedbując własne potrzeby psychologiczne. Dotyczy to szczególnie ludzi starszych, którzy dokonują w takich sytuacjach

Jeśli chory przestrzega zaleceń lekarza, może skutecznie ograniczać komplikacje zdrowotne wynikające z choroby. Im dłużej jest aktywny zawodowo, tym bardziej efektywnie funkcjonuje na poziomie intelektualnym, emocjonalnym i społecznym.

Zygmunt Freud odkrył u swych pacjentów mechanizm obronny nazywany ucieczką w chorobę. Polega on na tym, że choroba może się stać wymówką, by nie podejmować aktywności, którą pacjent jest w stanie realizować. Według Freuda, chorzy mogą nieświadomie wykorzystywać swą dolegliwość, aby uniknąć przykrych konsekwencji polegających na skonfrontowaniu się ze zmianą. Mają oni tzw. nieświadome korzyści z choroby.

W przypadku cukrzycy konfrontacja z rzeczywistością niesie za sobą choćby konieczność zmiany dotychczasowych przyzwyczajeń i dostosowania się do ścisłych zaleceń lekarza. Dotyczy to zarówno regularnego przyjmowania insuliny, przestrzegania specjalnej diety, jak i podejmowania aktywności fizycznej. Człowiek o słabej konstrukcji psychicznej bądź skłonny do reakcji depresyjnych w obliczu choroby będzie usprawiedliwiał swoje wycofanie z codziennych aktywności, rezygnując także z tych

Sens

21

psychologia bilansów życiowych. Dla nich cukrzyca oznacza często konfrontację z przemijaniem i trudności w zaakceptowaniu faktu, że od tej chwili muszą o siebie dbać w szczególny sposób.

Wycofanie się z aktywności społecznej jest często związane z rezygnacją z aktywności zawodowej. Dla wielu informacja o chorobie może się stać bowiem bodźcem do przejścia na wcześniejszą emeryturę czy rentę. Pamiętajmy jednak, że cukrzyca nie musi negatywnie wpływać na funkcjonowanie zawodowe człowieka. Jeśli chory przestrzega zaleceń lekarza, może skutecznie ograniczać komplikacje zdrowotne wynikające z choroby. Im dłużej jest aktywny zawodowo, tym bardziej efektywnie funkcjonuje na poziomie intelektualnym, emocjonalnym i społecznym.

Rezygnacja z aktywności seksualnej Rezygnacja z aktywności seksualnej jest często wynikiem stereotypów, zgodnie z którymi cukrzyca zawsze prowadzi do zaburzeń w sferze seksualnej. Nic bardziej błędnego! Podtrzymywanie takich stereotypów nie zawsze jest zgodne z rzeczywistością.

Występowanie problemów seksualnych u osób z cukrzycą ma bardzo indywidualny charakter. Warto pamiętać, że wysoki procent ludzi cierpi na zaburzenia seksualne bez względu na to, czy są cukrzykami, czy też nie. Niemniej ci, którzy cierpią z powodu cukrzycy, w większym stopniu mogą być narażeni na problemy tego typu.

Fakt bycia diabetykiem nie może jednak od razu oznaczać rezygnacji z własnych potrzeb seksualnych. Zaburzenia tego typu u chorych na cukrzycę mogą wynikać z powodu nadciśnienia, otyłości oraz nieprawidłowego poziomu cholesterolu we krwi, przemęczenia, różnego rodzaju infekcji, zaburzeń hormonalnych, problemów z pęcherzem lub depresji. To problemy, które bez wątpienia w dużym stopniu wpływają na powstawanie zaburzeń seksualnych. Jednak wprowadzenie zmian w diecie, uprawianie aktywności fizycznej, korzystanie z pomocy psychologicznej, a przede wszystkim szczera rozmowa z lekarzem mogą w znacznej mierze poprawić komfort życia seksualnego diabetyków.

Utrata poczucia bezpieczeństwa Abraham Maslow, twórca hierarchicznej teorii potrzeb, jest zdania, że potrzeby związane z poczuciem bezpieczeństwa to najważniejsza (zaraz po fizjologicznych) grupa potrzeb każdego człowieka. Utrata poczucia bezpieczeństwa oznacza niemożność zaspokajania potrzeb wyższego rzędu, takich jak: miłość, przyjaźń, szacunek czy samorealizacja. Niemożność zaspokajania potrzeb niższego rzędu narusza równowagę organizmu człowieka, powodując występowanie nieprzyjemnych uczuć napięcia, lęku i psychologicznego dyskomfortu.

22

Sens

Abraham Maslow, twórca hierarchicznej teorii potrzeb, jest zdania, że potrzeby związane z poczuciem bezpieczeństwa to najważniejsza (zaraz po fizjologicznych) grupa potrzeb każdego człowieka.

Sens 03/2009

W związku z pojawiającymi się negatywnymi emocjami (lękiem, przygnębieniem i agresją), z jakimi konfrontuje się osoba chora na cukrzycę, ważnym elementem leczenia jest bez wątpienia opieka psychologiczna. Chory staje w obliczu utraty potrzeb psychologicznych, w tym głównie potrzeby bezpieczeństwa (fundamentalnej dla rozwoju osobowości). Diagnoza przewlekłej choroby narusza psychikę, zmieniając system wartości człowieka. W wyniku choroby często następuje przewartościowanie wpływające na zmianę hierarchii potrzeb chorego. Dowiadując się o tym, że jest się przewlekle chorym, człowiek traci poczucie bezpieczeństwa, a wówczas może rozwinąć się silny lęk o własne zdrowie czy życie oraz obawa przed destabilizacją dotychczasowego życia społecznego, rodzinnego i zawodowego. Niezwykle ważne jest w tym przypadku szukanie wsparcia na zewnątrz: w rodzinie, wśród przyjaciół czy u psychologa. Pamiętajmy, że utrata poczucia bezpieczeństwa nie musi być trwała i nie musi od razu pociągać za sobą rezygnacji z innych istotnych potrzeb psychologicznych, takich jak potrzeba szacunku, miłości, przynależności czy samorealizacji.

Diagnoza cukrzycy jest z pewnością źródłem stresu i dyskomfortu, konfrontuje bowiem chorego z koniecznością wprowadzenia zmian w życiu. Wielu chorych traktuje taką diagnozę w kategoriach porażki. Dlaczego jednak nie potraktować choroby jako wyzwania, zgodnie z którym każda konieczność zmiany życiowej może być bodźcem do działania i pogłębiania samoświadomości? Żadna dolegliwość nie pojawia się bez przyczyny i może się stać źródłem wiedzy o nas samych. Człowiek chory może się stać ekspertem w określonej dziedzinie, a co za tym idzie – może próbować nawiązywać kontakty z osobami cierpiącymi na podobne dolegliwości.

Może tworzyć grupy wsparcia psychologicznego, organizować pogadanki czy wykłady, na które zaprosi ekspertów. Choroba może się stać źródłem nowych inspirujących kontaktów społecznych.

Pamiętajmy, że aby nie popaść w marazm i depresję, warto podtrzymywać i stale wzbogacać kontakty z innymi.

I choć diagnoza każdej przewlekłej choroby (także cukrzycy) jest źródłem stresu psychologicznego, gdyż powoduje poczucie utraty kontroli nad własnym życiem i utratę poczucia bezpieczeństwa, nie można iść za pierwszym ciosem – czyli kierować się emocjami. Pojawiająca się w wyniku stresu reakcja depresyjna często powoduje bowiem napływ negatywnych myśli o sobie i otaczającej rzeczywistości, a co za tym idzie – może doprowadzić do rezygnacji z własnych potrzeb, planów czy marzeń. Dlatego też trzeba nauczyć się odróżniać to, z czego człowiek z cukrzycą musi zrezygnować (np. zmiana dotychczasowych przyzwyczajeń żywieniowych), od tego, z czego nie powinien rezygnować (np. kontakty z ludźmi, aktywność zawodowa czy seksualna). Jeśli diagnoza cukrzycy powoduje pogorszenie twojego samopoczucia, obniżenie nastroju, poczucie niższej wartości, musisz nauczyć się dbać o siebie, być dla siebie dobrym, być w kontakcie z innymi ludźmi oraz nauczyć się pracować nad poznaniem siebie i podnoszeniem własnej wartości.

Warto więc, abyś w obliczu choroby nauczył się odróżniać realne ograniczenia wynikające z choroby od ograniczeń wyobrażonych, które powstają na bazie lęku. Zamiast stosować unikową strategię radzenia sobie ze stresem, musisz nieco zatrzymać się i przyjrzeć własnym myślom i emocjom. Pomocna może być nauka samoświadomości oparta na koncentracji uwagi, stosowanie technik pogłębionego i świadomego oddechu oraz odprężenia. Gdy uświadomimy i nazwiemy emocje, jakie odczuwamy w związku z chorobą, będziemy w stanie godzić się z tym, co nieuniknione, nie rezygnując z tego, co pożyteczne. W takim poznawaniu samego siebie niezwykle ważna może być pomoc drugiego człowieka (psychologa, przyjaciela, grupy spotkaniowej, itp.). Jeśli sam nie możesz sobie dać rady ze świadomością bycia diabetykiem, skorzystaj z pomocy innych. Nigdy jednak nie rezygnuj z własnych marzeń i planów, tylko dlatego że masz cukrzycę. 

Sens

23

specjaliści radzą

Mieszanki mogą być niebezpieczne

Sprawa wydaje się prosta, na pierwszy rzut oka jest niemal oczywista. Jednak, gdyby zgłębić to zagadnienie, mogłoby się okazać, że łączenie leków to nie zabawa. Może skutkować wieloma niepożądanymi konsekwencjami, łącznie z powstrzymaniem działania medykamentów, które przyjmujemy na różne schorzenia.

Tekst: Justyna Nowak

24

Sens

Sens 03/2009

O

rganizm człowieka to bardzo skomplikowana maszyna. Wystarczy, że jeden element (narząd, organ, układ) ulegnie zaburzeniom, zostanie uszkodzony, i powstaje kłopot – najczęściej w postaci choroby lub dotkliwego schorzenia. To zazwyczaj początek udręki.

Skoro jeden element przestaje funkcjonować prawidłowo, kolejny – zależny od niego – również ulega zachwianiu. Skutkiem reakcji łańcuchowej jest wizyta u lekarza – najpierw podstawowej opieki zdrowotnej, następnie specjalisty. I choć byśmy nie wiadomo jak się starali, praktycznie zawsze z gabinetu wyjdziemy z receptą i zaczniemy zażywać leki, które powinny pomóc załagodzić lub wyleczyć chorobę.

Co wiemy o łączeniu leków?

Statystyki wskazują, że ponad 50 proc. ankietowanych Polaków nie wie o tym, jakie są zagrożenia związane z łączeniem leków. Do tych statystyk dołączyli również pacjenci, którzy zwyczajnie nie informują lekarzy różnych specjalności o zażywanych środkach. Kolejnymi badaniami statystycznymi objęto grupę osób, z której aż 16 proc. informuje lekarza o fakcie przyjmowania preparatów medycznych, jednak czyni to nieregularnie. Podsumowując, Polacy nie są świadomi zagrożeń, jakie płyną z nieprawidłowego łączenia leków na receptę.

Szukanie winnych nie ma tu znaczenia, warto natomiast, aby pacjent zwrócił uwagę na szczegóły.

Poproś o pomoc bliskich Jeśli masz taką możliwość, zaczep dużą kartkę w widocznym miejscu na ścianie. Jeśli nie – zrób rozpiskę w zeszycie. Warto podzielić kartkę flamastrem na kolumny odpowiadające liczbie lekarzy, do których umawiasz się na wizyty (np. diabetolog, kardiolog, endokrynolog). Do każdej kolumny wpisz wszystkie

Trochę nauki Leki zawierają w swym składzie substancje czynne różnego pochodzenia: chemicznego i naturalnego. Żeby móc rozpocząć proces leczenia, substancje te muszą przejść dość skomplikowaną drogę. Otóż każda z nich powinna dotrzeć do konkretnego typu receptora, czyli komórki, która umożliwia odbieranie sygnałów z otoczenia. Aby tak się stało, potrzebny jest czynnik zwany agonistą. Dzięki niemu owa substancja do receptora dotrze, wywołując reakcję w komórce. Do tej sytuacji dochodzi, gdy nic nie zakłóca pracy naszych receptorów. Jednak wiele substancji czynnych wykazuje powinowactwo do jednego typu receptorów i gdy zażyjemy kilka leków bazujących na substancjach zdążających do tego samego receptora, to niektóre z nich nie będą działały.

Sens

25

specjaliści radzą Jeśli pacjent chorujący na cukrzycę i często towarzyszące jej choroby jest zmuszony kupować dużą liczbę leków, może poprosić o tańsze ich wersje. Lekarz może jednak zastrzec na recepcie, żeby wykupić konkretny lek i że nie wolno zamieniać go na inny. leki, które przyjmujesz, np. „ibuprofen” do kolumny „internista”, „kalipoz” do kolumny „kardiolog”, „insulina” do kolumny „diabetolog”, itd. Jeśli na kartce jest więcej niż jedna kolumna, a w nich więcej niż jeden lek (zakładając, że nie każdy lekarz nas leczy, być może tylko zleca badania, kontroluje stan naszego zdrowia), to jest to sygnał do zrobienia takiego samego wykazu, ale w wersji kieszonkowej, i przedstawiania go każdemu lekarzowi i farmaceucie podczas wizyty lekarskiej lub w aptece. Farmaceuta podpowie pacjentowi wykupującemu kolejne leki, czy będą prawidłowo wchłaniane, czy może jeden medykament wyklucza działanie drugiego.

Co może się zdarzyć?

Jak podkreśla mgr farm. Justyna Pujdak-Osik, pacjenci przychodzący do apteki są wdzięczni za takie informacje i wręcz zaskoczeni wiedzą, jaką zdobyli. Łączenie leków bez porady fachowca zwyczajnie osłabia ich działanie. Może dojść do uszkodzenia narządów wewnętrznych, utraty przytomności czy nawet zapaści. Zagrożenia niesie ze sobą również nieodpowiednie łączenie preparatów medycznych OTC (bez recepty) z lekami przepisywanymi na receptę. I tak np. środki o działaniu przeciwzapalnym, zawierającym kwas acetylosalicylowy (np. aspiryna), osłabiają działanie leków nadciśnieniowych.

Zamienniki – czy tańsze jest lepsze?

Jeśli pacjent chorujący na cukrzycę i często towarzyszące jej choroby jest zmuszony kupować dużą liczbę leków, może poprosić o tańsze ich wersje. Nie ma w tym nic złego, gdyż zamienniki często wykazują bardzo podobne działanie do ich droższych odpowiedników, choć dostępne są pod inną nazwą niż podana przez lekarza na recepcie. Taki lek różni się także krajem pochodzenia i producentem. Lekarz może jednak zastrzec na recepcie, żeby wykupić konkretny lek i że nie wolno zamieniać go na inny (zapis na recepcie: nie zamieniać). W takim przypadku, nawet jeśli poprosimy farmaceutę o tańszą wersję, nie będziemy mogli jej wykupić (zamienić). Pamiętajmy zatem, żeby o szacunkową kwotę leku zapytać lekarza podczas wypisywania recepty. 

26

Sens

Warto wiedzieć Przyjmowane leki mogą powodować, że wynik pomiaru glikemii zostanie fałszywie zawyżony. Chorzy na cukrzycę powinni zatem upewnić się, że ich glukometry wykorzystują technologię, dzięki której z wyników pomiaru wyeliminowany jest wpływ przyjmowanych leków, substancji przemiany materii czy węglowodanów innych niż glukoza; taka technologia zastosowana jest w glukometrze Optium Xido.

Fałszywie zawyżony wynik może bowiem doprowadzić do przyjęcia niewłaściwej dawki insuliny i zagrozić zdrowiu chorego.

Badania przeprowadzone przez Unię Farmaceutów – Właścicieli Aptek. „Herba Polonica”, vol. 52, No ½, 2006

Sens 03/2009

Jeśli to tej pory było nam trudno zmobilizować się do regularnych ćwiczeń, najwyższy czas się obudzić.

Warto chociażby iść codziennie na spacer czy poświęcić kilka chwil na gimnastykę. Ruch, nawet spokojny, bez dużego wysiłku, pozwala dotlenić wszystkie komórki, utrzymać optymalną kondycję i sprawia, że będziemy najzwyczajniej w świecie – szczęśliwsi.

Tekst: Justyna Nowak

Przetrwać zimę aktywnie

K

iedy jesteśmy aktywni, w naszym organizmie dokonuje się wiele zmian: zwiększa się zapotrzebowanie mięśni na tlen i składniki energetyczne, a także z większą intensywnością są usuwane toksyczne produkty przemiany materii. Wyjątkowo dobroczynne zmiany dokonują się w obrębie układu krwionośnego, oddechowego i kostnego.

Wybierz aktywność dla siebie Ćwiczenia przynoszą nam wiele korzyści, które powinny być dla nas głównym czynnikiem mobilizującym. Zastanawiając się nad różnicą, jaką daje spacerowanie czy gimnastyka, a tym, co zyskujemy poprzez siedzenie przed telewizorem, łatwo się domyśleć, że ruch jest zdecydowanie korzystniejszy. Spróbujmy to zobrazować. Bierny tryb życia bazujący na niezdrowym odżywianiu może powodować dodatkowe, bardzo nieprzyjemne konsekwencje, m.in. odkładanie się cholesterolu w układzie naczyniowym, otyłość, zwapnienie kości, a także pogorszenie się stanu skóry, włosów i paznokci. Nadrzędnym celem nie musi być dla nas osiągnięcie wyglądu modelki, lecz utrzymanie prawidłowych wskaźników obrazujących wagę, badania ogólne krwi i moczu oraz prawidłowej pracy układów hormonalnego i odpornościowego. To wszystko można osiągnąć, ale trzeba pamiętać o systematyczności. I nie wolno się bać, że kiedy wyjdzie się z domu, ktoś zajmie nasz wygodny fotel albo zabierze pilota do telewizora.

Z wyprawy w plener wrócimy silniejsi, więc bez trudu wywalczymy, co nasze.

Sens

27

trochę ruchu

Wpływ ćwiczeń na cukrzycę Podczas wysiłku fizycznego organizm prawie w ogóle nie potrzebuje insuliny, żeby znaleźć odpowiednie miejsce dla cukru.

Zwiększa się jego magazynowanie w mięśniach oraz wrażliwość komórek na insulinę. To zaś łagodzi zaburzenia w metabolizmie wywołane nadmiarem cukru w organizmie. Systematyczne ćwiczenia wpływają na zmniejszenie krzepliwości krwi i zawartości złego cholesterolu, dzięki czemu zapobiegamy niekorzystnym zmianom miażdżycowym w układzie naczyniowym. Poprawimy też wydolność serca i płuc. Oczywiście jest również szansa na utratę zbędnych kilogramów, co powinno być dodatkowym argumentem, że warto się ruszać. Wykazano też, że podwyższony poziom cukru we krwi zaczyna pojawiać się w ciągu 3-5 dni od zaprzestania ćwiczeń, co przemawia za planowaniem regularnego wysiłku, minimum trzy razy w tygodniu.

Naprawdę warto Wysiłek fizyczny sprawia, że zwiększa się zapotrzebowanie organizmu na tlen i produkty energetyczne, a co za tym idzie – następuje lepsze ukrwienie narządów w czasie wykonywania ćwiczeń.

Dzięki tak działającemu mechanizmowi przemian zwiększa się masa i stopień mineralizacji kości. Rekreacja może więc być także skuteczną metodą w zapobieganiu osteoporozie. Oto kilka form ruchu, które gorąco polecamy, by aktywnie i w dobrym samopoczuciu przetrwać zimę.

Nordic walking (spacer z kijami) – pomysł na tego rodzaju spacery powstał w Finlandii w latach 20. XX wieku. Miała to być forma całorocznego treningu dla narciarzy biegowych. Obecnie nordic walking jest praktykowany powszechnie przez osoby, które chcą zachować dobrą formę; często aktywność tę polecają również

27

Sens

Podczas wysiłku fizycznego organizm potrzebuje znacznie mniej insuliny, żeby znaleźć odpowiednie miejsce dla cukru. Zwiększa się jego magazynowanie w mięśniach oraz wrażliwość komórek na insulinę.

To zaś łagodzi zaburzenia w metabolizmie wywołane nadmiarem cukru w organizmie.

Sens 03/2009

lekarze. W tego typu spacerze do ruchu zmuszamy mięśnie ciała, np. klatki piersiowej, bicepsy, ramion i brzucha. To sprawia, że mięśnie stają się mocniejsze, a kręgosłup jest bardziej przez nie chroniony.

Dzięki kijkom łatwiej pokonamy tereny pagórkowate, spalimy więcej kalorii, odciążymy stawy (piszczele, kolana, biodra i plecy). Nie ma żadnych przeciwwskazań dla osób starszych czy otyłych. Dobry trening nordic walking usprawnia pracę układu oddechowego oraz sercowo-naczyniowego. Zwiększa również pobór tlenu od 20 do 58 proc., rozwija mięśnie i pozwala spalić od 20 do 40 proc. więcej kalorii niż w przypadku zwykłego spaceru.

Jogging (bieganie) – polecamy spokojny trucht, bo nie będziemy przecież bić rekordów świata na jakimś dystansie, tylko chcemy pobiegać w swoim rytmie, bez kłopotów ani zbytniego zmęczenia. Nie na czas. Dla przyjemności. Jogging najlepiej uprawiać na miękkim podłożu, tak żeby nie obciążać stawów. Krótki dystans i wolny bieg pozwolą m.in. dotlenić organizm i spalić nadmierne kalorie.

Gimnastyka – każdy chyba zna uczucie porannej walki z samym sobą. Mamy skuteczny sposób, aby walka ta była łatwiejsza: nawet dzięki leniwej gimnastyce przebudzenie i wkraczanie w nowy dzień może być całkiem przyjemne. Nie walczmy więc z budzikiem, ale przeciągnijmy się i jeszcze w łóżku zróbmy kilka prostych ćwiczeń. 

Wysiłek fizyczny sprawia, że zwiększa się zapotrzebowanie organizmu na tlen i produkty energetyczne.

Pamiętaj Siedzący tryb życia zwiększa ryzyko: • nadciśnienia tętniczego, • choroby wieńcowej, • zawału serca, • udaru mózgu i wielu innych chorób serca i naczyń.

Mała aktywność fizyczna, brak systematycznego wysiłku zwiększają ryzyko: • nadwagi i otyłości, • cukrzycy, • osteoporozy, • niektórych nowotworów i wielu innych poważnych chorób.

uroda

Czas na Mikołaja K

tóż z nas nie lubi dawać prezentów? I chociaż w rankinEfektownie zapakowany gach najchętniej dawanych upominków ciągle królują perkrem czy balsam do ciała fumy – proponujemy inny wybór. Każdy ma bowiem inne upodobania zapachowe i trudno im sprostać. Często bywa ucieszą każdą kobietę tak, że zauroczeni jakimś zapachem dajemy perfumy w prezencie, niezależnie od wieku. a obdarowana osoba za nic nie chce ich używać. Proponujemy więc Co więcej, sprawią kosmetyki, które na pewno przydadzą się każdemu. I ucieszą oko, jeśli będą pięknie zapakowane. radość także panom.

Bo mężczyźni tylko Dla niego Do twarzy: AA Therapy dla diabetyków to krem regenerujący do udają, że interesuje ich twarzy z olejem z nasion rokitnika i skwalanem. Silnie regeneruje wyłącznie polityka i sport. i ułatwia gojenie małych uszkodzeń naskórka, dlatego świetnie się sprawdza jako kosmetyk dla panów, którzy się golą. Poza tym poPo cichu, gdy nikt nie zostawia na skórze delikatną warstwę ochronną, zapewniając w ten widzi, uwielbiają sprawdzać sposób efekt długotrwałego natłuszczenia. Cena: ok. 21 zł/50 ml. ciała: Emulsja specjalna Emolium do pielęgnacji bardzo suchej skuteczność kosmetyków. Do skóry oraz do pielęgnacji dermatologicznej w chorobach przebiegaTekst: Agnieszka Kugiel

30

Sens

jących z suchością skóry: atopowym zapaleniu skóry, rybiej łusce, łuszczycy, liszaju płaskim orz uzupełniająco przy kuracji miejscowo stosowanymi kortykosteroidami. Likwiduje przyczyny i skutki suchości skóry: natłuszcza i nawilża, ogranicza przeznaskórkową utratę wody, odbudowuje płaszcz hydrolipidowy, zmiękcza i uelastycznia naskórek oraz łagodzi uczucie świądu. Ma neutralny zapach. Cena: 37 zł/200 ml.

Do stóp: Chiroxy z laboratorium Auriga sprawdza się przy pielęgnacji stopy cukrzycowej. Krem poprawia dotlenienie komórek skóry oraz jej elastyczność. Cząsteczki tlenu zamknięte są w specjalnych nośnikach – nanosomach. Taki zapas tlenu w komórkach sprawia, że skóra szybko się regeneruje. Polecamy krem także osobom z zaburzonym krążeniem w kończynach dolnych, pracujących w klimatyzowanych pomieszczeniach, palących tytoń. Cena: 54 zł/50 ml.

Sens 03/2009

Dla niej Do twarzy: Ekologiczna maseczka łagodząca Dr Hauschka koi skłonną do stanów zapalnych i zaczerwienień skórę, pomaga jej zachować odpowiedni poziom nawilżenia. Głównym składnikiem maseczki jest oczar wirginijski o działaniu ściągającym, przeciwzapalnym, przeciwbakteryjnym i gojącym.

Z kolei oleje roślinne z masła shea, orzechów makadamia i kokosów chronią i pielęgnują wrażliwą skórę. Olejek kokosowy zmiękcza i ułatwia zatrzymywanie w niej wilgoci. Przywrotnik, ogórecznik, gryka i dziewanna wzmacniają ją i również łagodzą podrażnienia. Wyciąg ze świeżych nasion pigwy pomaga skórze zachować odpowiedni poziom nawilżenia, a przelot pospolity wpływa na nią regenerująco. Cena: 93 zł/30 ml.

Do ciała: Oliwka ujędrniająca Elixine Refirmica uzupełnia lipidy międzykomórkowe oraz dostarcza inne substancje odżywcze. Zawiera pochodną krzemu zamkniętą w liposomach, dzięki czemu ten cenny składnik dociera do głębszych warstw skóry. Dzięki wyciągowi z alg, bogatemu w naturalnie występujące w skórze niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), wzmacnia i odbudowuje naturalną strukturę lipidową warstwy rogowej naskórka. Wraz z olejem z awokado poprawia jego miękkość i napięcie. Cena: 56 zł/125 ml.

Do stóp: Krem odżywczo-regenerujący Propodia stosowany z tzw. okluzją, czyli opatrunkiem, którego funkcję pełnią bawełniane skarpetki dołączone do opakowania. Działa przez wiele godzin, umożliwiając wnikanie substancji aktywnych w głąb skóry. Olej z rokitnika oraz keratyna przyspieszają regenerację naskórka, wzmacniają płytkę paznokcia. Kompleks składników NMF, gliceryna oraz witamina E zatrzymują wodę w skórze, poprawiają jej nawilżenie, przywracając jej miękkość i elastyczność. Cena: 27 zł/75 ml.

Szałwia ceniona jest od czasów średniowiecza ze względu na swoje właściwości lecznicze i antyseptyczne.

W pielęgnacji ciała stosowana głównie w celach regulujących i odświeżających. Eteryczny olejek z szałwii przeciwdziała nadmiernemu wydzielaniu potu.

Dla każdego Niezawodnym prezentem są preparaty do kąpieli. Nie dość, że pielęgnują, to jeszcze pięknie pachną i pozwalają na chwile relaksu.

Kąpiel szałwiowa Dr Hauschka – szałwia ceniona jest od czasów średniowiecza ze względu na swoje właściwości lecznicze i antyseptyczne. W pielęgnacji ciała stosowana głównie w celach regulujących i odświeżających. Eteryczny olejek z szałwii przeciwdziała nadmiernemu wydzielaniu potu. Stosowany w kąpieli całego ciała zapewnia efekt przyjemnego odświeżenia, zwłaszcza po wysiłku fizycznym, a do kąpieli stóp odpręża i likwiduje przykry zapach. Cena: 50 zł/150 ml.

Olejek do kąpieli Zimowe Noce Farmona zawiera naturalne olejki eteryczne z kwiatów mimozy, ekstrakt z otrębów pszennych i kompleks mocno nawilżający. Zapach kwiatów mimozy uspokaja, wycisza i relaksuje. Zalecany przy obniżonym nastroju, zimowym zmęczeniu i apatii. Kąpiel daje niezapomniane uczucie błogości i komfortu, a jej właściwości odżywcze sprawiają, że skóra jest miękka i delikatna. Cena: ok. 22 zł.

Tołpa kuracja borowinowa to fizjoaktywna kąpiel polecana także przy przeciążeniach i intensywnym wysiłku fizycznym, nerwobólach i przy ogólnym wyczerpaniu organizmu. Zawiera borowinę Tołpa, czyli to, czego skórze najbardziej potrzeba – kwasy huminowe, fitohormony, enzymy, aminokwasy, bituminy, składniki mineralne oraz olejek jodłowy. Borowina jest od lat ceniona w kosmetyce i medycynie naturalnej za działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne oraz za to, że oczyszcza organizm z toksyn. Cena: ok. 35 zł/500 ml.  Sens

31

uroda

Pachnący Aromaterapia nie tylko rozpieszcza zniewalającym zapachem. Potrafi też poprawić nastrój i zdrowie oraz wydobyć z nas piękno.

Tekst: Agnieszka Kugiel

A

romaterapia to w dużym skrócie oddziaływanie skoncentrowanych roślinnych olejków na układ nerwowy, skórę i narządy wewnętrzne, a także samopoczucie. Mimo że roślinne substancje eteryczne stosuje się w kosmetyce i medycynie od ponad 3 tys. lat (pierwsze wzmianki o tajemnych recepturach pochodzą z Sumeru), to nadal stanowią one wielką tajemnicę natury. Niektóre rośliny zawierają bowiem do kilkuset składników, z których wciąż wielu nie znamy. Wiemy jednak, że wpływają na kondycję emocjonalną i fizyczną każdego z nas.

Molekuły równowagi Olejki eteryczne są w 100 proc. naturalnymi wyciągami z roślin, owoców i nasion; uzyskuje się je poprzez destylację parową lub tłoczenie na zimno. Dzięki niewielkim molekułom z łatwością przenikają przez warstwę rogową naskórka do głębszych warstw skóry oraz do krwiobiegu.

Są w stanie pobudzać metabolizm komórkowy oraz przyspieszać tempo procesów regeneracyjnych. Ich działanie jest tak silne, że wpływają na nas w sposób kompleksowy – wprowadzają równowagę psychiczną, fizyczną, a nawet energetyczną. Co ważne, ze względu na wysokie stężenie substancji aktywnych i ich niebywałą siłę działania nie stosujemy olejków bezpośrednio na skórę, tylko rozcieńczamy. Do tego służą oleje bazowe – także z owoców, ziaren i nasion. Ich skład przypomina naturalne składniki warstwy tłuszczowej skóry – stanowią one zatem swoistą barierę ochronną. Najbardziej uniwersalnym olejem bazowym jest prawie

32

Sens

Sens 03/2009

terapeuta bezwonny olej z migdałów (pielęgnuje skórę wrażliwą, suchą, skłonną do podrażnień), olej sezamowy (delikatnie nawilża i łagodzi podrażnienia) czy olej z nagietka (działa przeciwbakteryjnie, odżywia i regeneruje). Ale jest ich oczywiście dużo więcej.

Liczy się jakość Tylko olejki eteryczne – czyli naturalne, czyste, a nie rozcieńczone czy fałszowane – mają wartość terapeutyczną. Reszta jest całkowicie nieprzydatna. Niestety z reguły natura ma swoją cenę. Wynika to z faktu, że koszty produkcji są duże, a wysokiej jakości olejki są często wytwarzane ręcznie. Najdroższe są olejki z róży damasceńskiej i neroli (czyli z kwiatów drzew pomarańczy); kwiaty te są zbierane ręcznie zaledwie przez kilka dni w roku. Poza tym, by uzyskać 1 kg olejku, potrzebne są aż 2 tony płatków róży i 1 tona płatków pomarańczy! Dlatego nazwy „olejek eteryczny”, „olejek naturalny” bywają mylące i często są nadużywane przez producentów. Czytajmy więc etykiety. Naturalne olejki eteryczne muszą mieć botaniczną nazwę mówiącą o tym, z jakiej rośliny pochodzą. Warto też wiedzieć, że prawdziwy olejek esencjonalny powinien być opakowany w szklaną ciemną butelkę – inaczej wartościowe substancje chemiczne mogą się utlenić i stracić swe terapeutyczne właściwości. Najbezpieczniej więc kupować olejki renomowanych firm, pochodzące z pewnych źródeł, np. ze sklepów zielarskich i aptek.

Tylko olejki eteryczne – czyli naturalne, czyste, a nie rozcieńczone czy fałszowane – mają wartość terapeutyczną.

ABC początkującego aromaterapeuty • Stosuj tylko te olejki, których zapach cię nie drażni. Gdy zmysł nie toleruje jakiegoś aromatu, ciało się spina.

• Nie używaj większych dawek olejków, niż jest wskazane.

• Nie aplikuj olejków eterycznych bezpośrednio na skórę. Są one substancjami stężonymi o olbrzymiej sile działania i trzeba je rozcieńczać tzw. olejami bazowymi. Inaczej mogą podrażnić.

• Pamiętaj, że niektóre olejki mogą być fotouczulające i mogą powodować przebarwienia.

• Nie stosuj olejków doustnie. Wypite mogą narobić tyle samo szkód, co np. płyn do mycia naczyń.

• Kupuj wyłącznie olejki o potwierdzonej jakości – tylko naturalne ich pochodzenie zapewnia efekt leczniczy i oczyszczający organizm.

Sens

33

uroda

Miks przy zmianach skórnych na stopach, również profilaktycznie Hanna Łopuchow Z wykształcenia farmaceutka, z zamiłowania wielbicielka fitoterapii (ziołolecznictwa), aromaterapii, wschodniej medycyny i ekologicznego stylu życia, twórczyni marki Femi (www.femi.pl).

Aromaterapia co prawda nie leczy cukrzycy, może jednak zniwelować objawy towarzyszące tej chorobie. Jest więc jak najbardziej wskazaną naturalną metodą pomocniczą, dzięki której da się redukować stany zapalne, regenerować organizm oraz poprawiać krążenie.

Aromaterapia sprawdza się także profilaktycznie oraz w przypadku zmian na skórze. Ponieważ olejki są silnie działającymi substancjami, ich zastosowanie powinno być zawsze konsultowane z lekarzem.

Jak postępować z olejkami? Najpierw zmieszaj je z olejem bazowym. Każdą miksturę (oprócz mieszanki do kąpieli) możesz nanieść jak krem i wmasować w skórę, w przypadku działania miejscowego zastosuj zaś mieszaninę w formie kompresu na jałowej gazie. Przy okazji bardzo delikatnie masuj skórę. Pamiętaj – absolutnie nie wolno masować skóry uszkodzonej.

34

Sens

olejek drzewa herbacianego – 3 krople, olejek cedrowy – 2 krople, olejek bazyliowy – 1 kropla, olejek pomarańczowy – 1 kropla, olejowy wyciąg z nagietka lub dziurawca – 5 ml, masło karite – 5 ml

Miks do kąpieli stóp olejek sosnowy – 2 krople, olejek jodłowy – 2 krople, olejek z mięty pieprzowej – 1 kropla, olejek lawendowy – 1 kropla, olejek bergamotowy – 1 kropla, olej z nagietka – 15 ml

Miks pielęgnujący skórę suchą olejek geraniowy – 5 kropli, olejek lawendowy – 3 krople, olejek jałowcowy – 3 krople, olejek melisowy – 1 kropla, olejek z paczuli – 1 kropla, olejek na bazie oleju jojoba lub oleju z brzoskwini – 30 ml Taka mieszanka dodatkowo usprawni pracę wątroby i nerek.

Miks obniżający ciśnienie i relaksujący olejek lawendowy – 4 krople, olejek pomarańczowy – 3 krople, olejek mandarynkowy – 3 krople, olejek rumiankowy – 1 kropla, olejek różany – 1 kropla, olej z brzoskwini – 30 ml

Miks łagodzący i wspomagający gojenie otarć naskórka Mieszanka tonizująca układ olejek lawendowy – 8 kropli, olibanum – 2 immunologiczny krople, olejek z drzewa sandałowego – 2 krople, olejek rumiankowy – 2 krople, olej z róży muszkatołowej – 30 ml

Miks poprawiający krążenie olejek rozmarynowy – 5 kropli, olejek eukaliptusowy – 3 krople, olejek z drzewa herbacianego – 2 krople, olejek cyprysowy – 2 krople, olejek jałowcowy – 1 kropla, olej z komosy ryżowej – 20 ml, macerat z nagietka – 10 ml lub olejek z kocanki, cyprysowy, paczuli i cytrynowy na bazie oleju roślinnego

olejek lawendowy, olejek z drzewa herbacianego, olejek eukaliptusowy, olejek bergamotowy i olejek z rawensary, olejowy wyciag z nagietka i olej z róży muszkatołowej

Mieszanina olejków wyłącznie do kominka olejek cynamonowy, olejek z kopru włoskiego, olejek kolendrowy, olejek anyżowy, olejek goździkowy Wypełnij miseczkę kominka ciepłą wodą, nalej po 2 krople olejku i zapal świeczkę.

Tajemnice

Sens 03/2009

tarczycy

Choć choroby tarczycy są powszechne, wiedza społeczna na temat przyczyn ich powstawania i przebiegu jest zdecydowanie mniejsza. Przeciętny Polak dużo więcej potrafi powiedzieć np. o dolegliwościach kardiologicznych niż o nadczynności tarczycy. Postanowiliśmy zbadać zagadnienia endokrynologiczne, by się dowiedzieć, jak tarczyca może oddziaływać na chorobę cukrzycową i na odwrót. O rozmowę na ten temat poprosiliśmy lek. med. Ewę Szczepańską ze Szpitala Bielańskiego.

Rozmawia: Marta Jakubiak

Lek. med. Ewa Szczepańska – starszy asystent I Oddziału Chorób Wewnętrznych, Pododdziału Diagnostyki Endokrynologicznej, Diabetologii i Zaburzeń Metabolicznych w Szpitalu Bielańskim w Warszawie, endokrynolog, specjalista chorób wewnętrznych.

Pani doktor zdecydowała się na specjalizację endokrynologiczną, gdyż – jak sama przyznaje – w endokrynologii wszystko jest bardzo logiczne, a badanie funkcjonowania organizmu jako całości – niezwykle fascynujące.

Funkcjonowanie organizmu to praca zespołu naczyń powiązanych. Jakie są zależności pomiędzy cukrzycą a kondycją tarczycy – czy fakt występowania choroby cukrzycowej wpływa na tarczycę, czy też zaburzenia w funkcjonowaniu tarczycy mają wpływ na pojawienie się cukrzycy?

Te choroby mogą współistnieć, ale są to zazwyczaj dwie odrębne jednostki chorobowe, które podlegają odrębnej terapii. Chory, który ma cukrzycę, może zachorować na tarczycę jako chorobę niezależną. W przypadku jakiegoś innego diabetyka możemy z kolei podejrzewać, że zachoruje na tarczycę, gdyż cukrzyca kojarzy się z różnymi patologiami gruczołów dokrewnych. Niekiedy choroby tarczycy mogą być przyczyną wystąpienia cukrzycy. Dotyczy to przede wszystkim nadczynności tarczycy. Zazwyczaj jest to jednak cukrzyca przejściowa, która po wyleczeniu nadczynności tarczycy ustępuje. Mechanizm powstawania tego rodzaju cukrzycy jest związany z hormonami tarczycy, których w nadczynności jest za dużo. Przyspieszają one metabolizm, powodując, że w organizmie wszystkie enzymy pracują szybciej, zwiększa się również praca enzymów odpowiedzialnych za produkcję glukozy w wątrobie. Gdy jest za dużo hormonów tarczycy, wzrasta też produkcja glukozy w organizmie i z tego powodu może dojść do wystąpienia cukrzycy przejściowej.

Czyli pacjenci, u których zdiagnozowano nadczynność tarczycy, powinni zacząć monitorować poziom cukru we krwi…

Zdecydowanie tak.

Sens

35

rozmowa numeru A co się dzieje w organizmie przy niedoczynności tarczycy?

W przypadku osób niebędących diabetykami niedoczynność tarczycy nie powoduje spadku poziomu cukru. Natomiast jeżeli pacjent jest diabetykiem, przyjmuje doustne leki przeciwcukrzycowe lub insulinę, to w momencie, gdy dołączy się u niego niedoczynność tarczycy, może dojść do zwiększonego ryzyka niedocukrzenia. Dotyczy to jednak jedynie ciężkiej niedoczynności tarczycy. Mechanizm powstawania zmian jest taki sam jak w przypadku nadczynności tarczycy, tyle że przebiega w przeciwnym kierunku – w nadczynności metabolizm przyspiesza, a tu zostaje spowolniony. Przeciętna niedoczynność zwykle nie zaburza jednak kontroli glikemii.

Jakie sygnały wysyłane przez organizm mogą świadczyć o kłopotach z tarczycą i powinny skłonić nas do wizyty u endokrynologa?

Jeżeli chodzi o nadczynność tarczycy, najczęściej towarzyszą jej objawy takie jak: chudnięcie, uczucie gorąca, poty, kołatanie serca (przyspieszone bicie serca, zaburzenia rytmu serca), nerwowość i drżenie rąk. Ogólnie mówiąc – objawy pobudzenia organizmu. Jeżeli u diabetyka wystąpiłyby takie objawy plus np. pogorszenie kontroli glikemii (wyższe poziomy cukru), to na pewno chory powinien sprawdzić funkcjonowanie tarczycy. Podstawowym badaniem, które należy wykonać, jest badanie TSH. Kieruje na nie np. lekarz rodzinny. W większości przypadków pozwala ono rozpoznać lub wykluczyć nadczynność tarczycy.

Objawy niedoczynności tarczycy to najczęściej: senność, zmęczenie, ospałość, uczucie zimna, przybieranie na wadze – przeciwne do tych, które występują przy nadczynności tarczycy.

Czy osoby po 45. roku życia w ramach profilaktyki chorób tarczycy powinny takie badanie wykonać?

Wykonanie badania TSH zaleca się profilaktycznie u osób chorych na cukrzycę typu 1 oraz u ich krewnych co 1-2 lata, gdyż z cukrzycą typu 1 mogą współistnieć choroby tarczycy i zdarza się to dosyć często. Mamy wówczas do czynienia z tzw. wielogruczołową niedoczynnością, w której współistnieją najczęściej trzy choroby: cukrzyca typu 1, zaburzenia funkcji tarczycy – nadczynność lub niedoczynność, a jako trzecia choroba – rzadziej, ale diagnozuje się ją u niektórych chorych – może się pojawić także niedoczynność nadnerczy.

36

Sens

Podobno co trzecia kobieta w Polsce ma chorobę Hashimoto? Czy w przypadku diabetyków jej przebieg jest bardziej agresywny i czy ma ona wpływ na przebieg cukrzycy?

Co trzecia osoba to statystyki raczej na wyrost. Tak naprawdę ma ją 20 proc. kobiet; pięć razy rzadziej występuje ona u mężczyzn. Choroba Hashimoto to przewlekłe zapalenie tarczycy spowodowane wytwarzaniem w organizmie przeciwciał, które niszczą własną tarczycę i z czasem doprowadzają do niedoczynności tarczycy. W pierwszej fazie choroba nie daje żadnych objawów, a jej istnienie może być wykryte na podstawie stwierdzenia obecności we krwi przeciwciał przeciwtarczycowych. Aby zdiagnozować Hashimoto, wystarczy wykonać badanie przeciwciał przeciwtarczycowych we krwi. Rozwijają się one wcześnie, gdy nie ma żadnych objawów klinicznych choroby. Trzeba jednak zaznaczyć, że nie ma metod, które mogłyby zapobiec rozwojowi niedoczynności tarczycy spowodowanemu przez chorobę Hashimoto. Były próby zastosowania w terapii selenu, ale nie powiodły się, mimo że wykazano jego korzystny wpływ na tarczycę. Odstąpiono od takiej terapii, gdyż suplementacja selenu może przynieść więcej szkód niż korzyści – u chorych leczonych w taki sposób zwiększa się bowiem ryzyko powstawania komórek nowotworowych i prawdopodobieństwo wzrostu zapadalności na raka piersi. Zrezygnowano więc z tej formy terapii.

Nie ma możliwości, aby się uchronić przed rozwojem choroby Hashimoto, jeśli pacjent jest obciążony genetycznie. Powstawanie przeciwciał niszczących tarczycę to głównie defekt genetyczny, a niedoczynność tarczycy ujawnia się wraz z wiekiem, czyli zależy od czasu trwania choroby. Kobiety młode mają niedoczynność w 5 proc., kobiety po 60. roku życia – w 20 proc. Jeżeli zaś chodzi o nadczynność, to występuje ona z taką samą częstotliwością w każdej grupie wiekowej wśród dorosłych, a u dzieci i młodzieży przed okresem dojrzewania występuje rzadko.

Czy zła kontrola cukrzycy może wpływać negatywnie na kondycję tarczycy?

Takiego związku nie ma, ale jest zależność odwrotna – zaniedbania w leczeniu tarczycy mogą mieć wpływ na kontrolę glikemii.

Mówi się, że zespół Cushinga to objaw cukrzycy. Na czym ten zespół polega?

Sens 03/2009

Zespół Cushinga to choroba, która może być przyczyną cukrzycy, a jej istotą jest nadmiar kortyzolu, czyli hormonu produkowanego przez nadnercza. Zespół Cushinga może być wywołany przez guzy nadnercza oraz guzy przysadki mózgowej. Najczęściej są to łagodne gruczolaki. Nadmiar kortyzolu powoduje przybieranie na wadze, gromadzenie się tkanki tłuszczowej na brzuchu i twarzy przy jednocześnie szczupłych kończynach.

Charakterystyczne są również czerwone rozstępy i współistnienie innych chorób, takich jak nadciśnienie, cukrzyca, osteoporoza, choroba wrzodowa żołądka.

Czy wśród swych pacjentów ma Pani wielu diabetyków? Czy trudniej jest leczyć z chorób endokrynologicznych osoby chore na cukrzycę?

Mam kilku pacjentów, u których współistnieje nadczynność tarczycy i cukrzyca typu 1. Z pewnością jest to problem trudniejszy, dlatego że chory z cukrzycą, ogólnie rzecz biorąc, jest bardziej obciążony. W przypadku takich pacjentów stosuje się jednak leczenie równoległe – leczy się tarczycę, podając leki na tarczycę, i cukrzycę, stosując odpowiednią terapię cukrzycową.

Problem w przypadku diabetyków może stanowić niedoczynność tarczycy, która powoduje przybieranie na wadze, insulinooporność i może wpływać na kontrolę cukrzycy. Rzeczywiście dołączenie niedoczynności tarczycy do cukrzycy typu 2 może przyczynić się do trudniejszego leczenia cukrzycy. I z pewnością łatwiej leczyć jedną chorobę niż choroby współistniejące.

Mówi się o 2 mln zdiagnozowanych chorych na cukrzycę. Jak jest z chorymi na tarczycę – czy można również podzielić statystykę na chorych zdiagnozowanych i niezdiagnozowanych?

Możemy mówić o takim rozróżnieniu. Ale w przypadku tarczycy problem zdiagnozowania i niezdiagnozowania choroby ma nieco inne konsekwencje. W przypadku niezdiagnozowanej cukrzycy rozwijają się powikłania, podczas gdy pacjent nie wie, że jest chory.

W przypadku chorób tarczycy do momentu, kiedy nie wystąpi nadczynność lub niedoczynność, zdrowie chorego nie ucierpi.

Jedynie w przypadku guzków problem ich wczesnego zdiagnozowania jest istotny.

Czy diabetycy, którzy nie mają kłopotów z tarczycą, mogą coś zrobić, aby jak najdłużej zachować ją w dobrej kondycji?

Choroby tarczycy są właściwie od nas niezależne, gdyż są dziedziczne, najczęściej w linii żeńskiej. W poradni endokrynologicznej, w której pracuję, pacjentkami są prawie wyłącznie kobiety. Choroby tarczycy, a zwłaszcza obecność guzków, to również konsekwencja niedoboru jodu, który swego czasu występował w populacji Polaków. Na pewno Czarnobyl również

przyczynił się do powstawania dysfunkcji tego narządu. Populacyjnym działaniem profilaktycznym jest jodowanie soli kuchennej, które zmniejsza występowanie w populacji wola (czyli powiększenia tarczycy) z niedoboru jodu, łagodnych guzków tarczycy i niektórych postaci raka tarczycy.

Najczęściej mamy do czynienia z trzema chorobami tarczycy: guzkami, tzw. wolami guzowatymi, nadczynnością i niedoczynnością tarczycy. Nadczynność może być spowodowana guzkami tarczycy albo zapaleniem tarczycy. Zapalenie tarczycy może przebiegać jako choroba Hashimoto lub choroba Gravesa-Basedowa.

Choroba Hashimoto prowadzi do niedoczynności tarczycy, natomiast w wyniku choroby Gravesa-Basedowa może dojść do zapalenia tarczycy powodującego nadczynność.

Nadczynność i niedoczynność to choroby, które wymagają leczenia. Z nadczynności tarczycy możemy chorego wyleczyć definitywnie, na całe życie. Rozwinięta niedoczynność jest nieuleczalna, wymaga podawania tabletek (hormonów tarczycy) już do końca życia, ale stan organizmu osoby prawidłowo leczonej jest jak u osoby zdrowej. Jest to jedna z łagodniejszych chorób przewlekłych i poddaje się całkowitemu wyrównaniu po podaniu substytucyjnym leków.

Nadczynność i niedoczynność to choroby, które wymagają leczenia.

I to jest coś, co dobrego możemy dla tarczycy zrobić – monitorować jej stan, wypełniać zalecenia specjalisty.

U 60 proc. kobiet w badaniu USG stwierdza się guzki tarczycy.

Podejmuje się wówczas pewne działania profilaktyczne, np. należy unikać witamin z jodem, gdyż jod może indukować nadczynność tarczycy. Wbrew obiegowym mitom, można wyjeżdżać nad morze i używać soli jodowanej, gdyż ilość jodu w powietrzu nad morzem i w soli jodowanej jest bezpieczna dla osób z chorobami tarczycy.

Jeżeli mamy do czynienia z obecnością guzków albo zdiagnozowanym zapaleniem tarczycy, wskazane jest, żeby badanie TSH wykonywać co pół roku, a jeśli występują dodatkowo zmiany ogniskowe (guzki), wówczas badanie USG tarczycy należy powtarzać corocznie. W przypadku osób chorych na cukrzycę typu 1 badanie TSH należy wykonywać raz w roku.

Pacjent, u którego zostanie stwierdzona jakaś choroba tarczycy, musi pozostać pod kontrolą lekarza. I to jest coś, co dobrego możemy dla tarczycy zrobić – monitorować jej stan, wypełniać zalecenia specjalisty.  Sens

37

specjaliści radzą

Z Doktorem Śmiechem

przy wigilijnym stole

Na dworze coraz chłodniej, dni są już bardzo krótkie, trudno nie zauważyć, że zbliżają się święta Bożego Narodzenia.

Wystarczy wyjść na ulicę, by natknąć się na kroczącego żwawo Mikołaja z workiem prezentów. W domach powoli zaczynają pachnieć pierniki i cynamonowe łamańce. Niedługo trzeba będzie pomyśleć o choince.

Ale cóż to byłyby za święta, gdybyśmy zapomnieli o naszym starym dobrym znajomym – Doktorze Śmiechu.

Tekst: Katarzyna Robaczewska

38

Sens

Sens 03/2009

C

hyba nikomu z naszych Czytelników nie musimy przypominać, że śmiech to zdrowie. A zdrowie jest tym, na czym zależy nam najbardziej, bo – jak zapewne usłyszymy podczas wigilijnych życzeń, przy łamaniu się opłatkiem – jeśli zdrowie będzie, to wszystko będzie. A oto zabawne historie, które zdarzyły się niektórym z nas.

Niegrzeczna Dzieci podobno są najszczersze. Niczego nie ukrywają i mówią dokładnie to, co myślą. Tak też było w przypadku czteroletniego Kamila.

Pani Ewelina z Nysy, babcia Kamila, ostatnio dość często musiała odwiedzać szpital. Kamilek bardzo za babcią wtedy tęsknił, bo rodzice nie chcieli zabierać chłopca w odwiedziny na oddział. Kiedy pani Ewelina była już w domu, a chłopiec zachowywał się źle, rodzice, chcąc go przywołać do porządku, straszyli, że jak będzie niegrzeczny, to pójdzie do szpitala jak babcia. Kamil wtedy zazwyczaj się uspokajał.

W dniu 6 grudnia wszyscy czekali w domu na Mikołaja.

W końcu pojawił się z wielkim workiem pełnym prezentów dla całej rodziny. Rodzice Kamila zaprosili gościa do pokoju, a gdy ten usiadł i zaczął rozdawać prezenty, Kamilek zawołał: – A babci, Mikołaju, daj rózgę, bo ona w tym roku bardzo długo była w szpitalu!

Magiczny kot Historia z Mikołajem spotkała także pana Wacława z Siedlec. Pan Wacław żyje z cukrzycą od 16 lat. I dopiero od niedawna zaczął tak naprawdę o siebie dbać. Ważący dotąd 130 kg mężczyzna postanowił przejść na rygorystyczną dietę i rozpoczął regularne ćwiczenia. Pozbył się w związku z tym otyłości, która była bardzo dokuczliwa. Swojej wnuczce opowiadał, że chudnie od głaskania jej ukochanego kotka.

Dziewczynka wzięła to sobie do serca – bardziej, niż ktokolwiek się tego spodziewał. Gdy w mikołajki w drzwiach stanął grubiutki Mikołaj ubrany w czerwony kubrak, dziewczynka od razu wypaliła: – Mamo, ten Mikołaj chyba nie lubi kotków, taki jest gruby!

Spostrzegawcza Pani Jolanta na gwiazdkę dostała od swej córki całą kolekcję płyt z serialem „Królowa Bona”. Od razu włączyła film i cała rodzina zasiadła przed telewizorem, a wraz z nimi pięcioletnia Amelka. Szczególnie spodobała jej się uczta, podczas której królowa jadła specjały przygotowane przez nadwornych kucharzy.

Następnego dnia, gdy rodzina zasiadła do świątecznego obiadu,

dziewczynka długo przyglądała się domownikom. Zauważyła, że babcia je inne potrawy niż wszyscy. Te, które jadła pani Jolanta, były dietetyczne i gotowane tylko dla niej. Amelka spoglądała to na swój talerz, to na talerz babci, aż w końcu nie wytrzymała i zapytała głośno: – Babciu, ty jesteś królową Boną i masz specjalne jedzenie? Pani Jolanta, nie chcąc tłumaczyć wnuczce, dlaczego je inne rzeczy, przytaknęła.

– Acha – westchnęła ze zrozumieniem Amelka – babcia jest królową Boną, a my jesteśmy zwykłe pospólstwo…

Mała pomyłka Jednak nie tylko dzieci potrafią ubawić do łez.

Równie śmieszna historia przydarzyła się jednej z naszych stałych Czytelniczek, pani Violetcie Mrozowskiej. Pewnego dnia, czytając regionalną gazetę, pani Viola natknęła się na dział z ogłoszeniami. I jak to w grudniu bywa, wiele z nich dotyczyło balów sylwestrowych. Ogłaszali się tam organizatorzy różnych imprez, zapraszając na nie. Pani Violetta prześledziła wszystkie ogłoszenia. Jakież było jej zdziwienie, gdy okazało się, że w jej mieście organizowany jest sylwester dla cukrzyków. I choć wcześniej nie miała zamiaru iść na żaden bal, to jednak takiej okazji nie mogła przepuścić. Namówiła swego męża i zgłosiła się na bal. Zapłaciła wpisowe i czekała z niecierpliwością na koniec roku.

Kiedy nadszedł dzień sylwestra, pani Violetta i jej mąż pojechali do podmiejskiego hotelu na zabawę. Jednak już przy wejściu bardzo się zdumieli. W hotelowym holu stały na stołach ogromne torty, ociekające masą ciasta, pączki i inne słodkie specjały. Pani Viola myślała początkowo, że to tylko dekoracja, jednak okazało się, że ciasta były prawdziwe. Podobnie było na sali, gdzie na każdym stoliku stał mały czekoladowy torcik i nadziewane masą łabędzie. Państwo Mrozowscy usiedli, coraz bardziej zdziwieni, i rozejrzeli się po sali. Niewątpliwie nikt z ich współtowarzyszy zabawy nie wyglądał na zaskoczonego takim obrotem sprawy. Wszystko wyjaśniło się, gdy wodzirej podszedł do mikrofonu. Państwo Mrozowscy przyszli na bal… cukierników, a nie cukrzyków. Okazało się, że w gazetowym ogłoszeniu był błąd, zresztą szybko sprostowany przez redagujących to wydanie. Jednak pani Violetta tego sprostowania już nie przeczytała.

Gdy organizatorzy sylwestra dowiedzieli się o tej pomyłce, szybko postarali się o odpowiednie potrawy, tak by pani Viola mogła bez problemu bawić się i jeść bez przeszkód. I co? Okazało się, że był to jeden z najbardziej udanych sylwestrów, na jakich państwo Mrozowscy w swoim życiu byli.  I takich wspaniałych zabaw i tylko szczęśliwych zdarzeń w Nowym Roku 2010 wszystkim Państwu życzę!

Sens

39

prawidłowe odżywianie

Diabetyk na diecie

Zbędne kilogramy to największy wróg diabetyka. Otyłość to choroba sama w sobie i należy ją zwalczać, ale w przypadku osób obciążonych chorobami przewlekłymi, takimi jak cukrzyca typu 2, trzeba odchudzać się rozsądnie.

Pamiętajmy, że dla diabetyka dieta to nie tylko kilkutygodniowy epizod roszad w menu, lecz także trwała zmiana stylu życia.

Może warto o tym pomyśleć, wchodząc w Nowy Rok 2010.

Tekst: Aleksandra Kapała

Lek. med. Aleksandra Kapała, specjalista chorób wewnętrznych Centralnego Szpitala Klinicznego MSWiA w Warszawie

40

Sens

Sens 03/2009

Dbajmy, aby w ciągu doby na naszych talerzach znalazły się warzywa i owoce w kolorach: żółtym, pomarańczowym, czerwonym, zielonym i fioletowym.

O

tyłość to choroba przewlekła, która wiąże się z wysokim ryzykiem zachorowania na cukrzycę typu 2, chorobę niedokrwienną serca, nadciśnienie tętnicze, a także choroby nowotworowe. Z punktu widzenia patofizjologii najbardziej niebezpieczna dla zdrowia jest otyłość brzuszna. Ta nieładnie wyglądająca oponka na brzuchu to narząd endokrynnie czynny [endokrynny – dotyczący wydzielania wewnętrznego hormonów w organizmie – przyp. red.], który produkuje wiele hormonów o działaniu przeciwstawnym do insuliny.

Między innymi dlatego im większa otyłość brzuszna, tym większa insulinooporność i tym gorsze wyrównanie cukrzycy. W związku z tym dieta w leczeniu cukrzycy typu 2 ma zasadnicze znaczenie i jest elementem leczenia tej choroby. Dla otyłych diabetyków proponujemy zazwyczaj diety redukcyjne o wartości kalorycznej 1200-1800 kcal w 4-5 posiłkach na dobę w połączeniu z wysiłkiem fizycznym, najlepiej 30 minut dziennie. Zdrowe tempo chudnięcia nie powinno przekraczać 2 kg masy ciała w miesiącu. Zbyt restrykcyjne diety powodują szybki spadek masy ciała (który dodatkowo często wynika z odwodnienia), a potem efekt jo-jo, czyli powrót do wyjściowej masy ciała z nawiązką.

Jak to zrobić dobrze Dieta redukcyjna diabetyka musi zawierać wszystkie grupy produktów żywnościowych, czyli węglowodany, białko i tłuszcze, a także mikroelementy i witaminy. Kluczowym elementem prawidłowego chudnięcia jest odpowiednie nawodnienie, tj. wypijanie ok. 2 litrów wody na dobę (6-8 szklanek).

Węglowodany są podstawowym składnikiem diety i powinny stanowić 50-60 proc. kalorii spożytych w ciągu doby. W przypadku diabetyków niezwykle ważne jest, aby zjadać węglowodany złożone, czyli te o niskim bądź średnim indeksie glikemicznym (IG), ponieważ powodują powolny wzrost i powolny spadek stężenia glukozy we krwi, dając uczucie sytości na długo. Dobre Sens

41

prawidłowe odżywianie przykłady produktów o niskim lub średnim IG to pełnoziarniste pieczywo i płatki śniadaniowe, makaron razowy, rośliny strączkowe, amarantus i jego przetwory. Szczególnym węglowodanem złożonym jest błonnik, którego powinno być w diecie ok. 30 g na dobę. Jego włókna pęcznieją w przewodzie pokarmowym, dając uczucie sytości, wiążą cholesterol, a także działają jak miotełka w jelicie grubym, zapobiegając zaparciom, chorobie uchyłkowej, a nawet rakowi jelita grubego. Węglowodany (cukry) proste nie są wskazane w diecie diabetyka, aczkolwiek nie da się ich całkowicie wyeliminować. Cukry proste występują w białym cukrze, miodzie, winogronach, czereśniach, owocach kandyzowanych, słodyczach, ciastach, kompotach, syropach, sokach owocowych, dżemach, itp.

Produkty te mają wysoki IG i powodują gwałtowny wzrost, a następnie gwałtowny spadek stężenia glukozy, co ponownie wywołuje uczucie głodu i sprawia, że znowu sięgamy po pożywienie.

Białko powinno stanowić 15-20 proc. dziennej podaży kalorii. Jest niezbędne do życia, budowy i odnowy każdej komórki organizmu, działania enzymów, hormonów i innych substancji. Może pochodzić ze źródeł zarówno zwierzęcych, jak i roślinnych. Dobre źródło białka dla diabetyka to chudy drób (bez skóry i widocznego tłuszczu), chuda wołowina, ryby, odtłuszczony nabiał i warzywa strączkowe. Mięso jest dodatkowo bogate w żelazo i witaminy z grupy B, szczególnie witaminę B12.

Rozsądne i zdrowe odchudzanie to trwała zmiana stylu życia, a nie kilkutygodniowy epizod, po którym wraca się do starych nawyków żywieniowych.

42

Sens

Trochę nauki Jeśli chcesz zgubić kilka zbędnych kilogramów, poproś o pomoc swego diabetologa lub udaj się do poradni leczenia otyłości. Pamiętaj, że w czasie prowadzenia diety odchudzającej niezbędne jest stałe monitorowanie glikemii.

Średnio porcja mięsa nie powinna przekraczać 100-150 g.

Należy też wybierać techniki kulinarne, które do obróbki nie wykorzystują dodatkowego tłuszczu (gotowanie, gotowanie na parze, duszenie, grillowanie, gotowanie w mikrofalówce). Dobrym pomysłem na urozmaicenie posiłków jest zastąpienie połowy porcji mięsa roślinami strączkowymi, np. w gulaszu z chudej wołowiny połowę mięsa zastępujemy czerwoną fasolką „red kidney”.

Tłuszcze powinny stanowić maksymalnie 30 proc. naszej codziennej diety, z czego tłuszcze nasycone – 10 proc., a dla osób z chorobą niedokrwienną serca nawet 7-8 proc., tłuszcze jednonienasycone 10 proc. i wielonienasycone – także 10 proc.

Tłuszcze w rozsądnych ilościach są niezbędne dla zdrowia.

Szczególnie wielonienasycone, np. kwasy tłuszczowe omaga-3 mają działanie ochronne dla układu sercowo-naczyniowego, działają przeciwzapalnie, przeciwkrzepliwie i przeciwnowotworowo. Należy jednak zwrócić uwagę na prawidłowy stosunek kwasów tłuszczowych omega-6 do omega -3. Powinien on wynosić 4:1. Zwykle zjadamy za dużo kwasów omega-6, które w nadmiarze szkodzą i znoszą dobroczynne działanie omega3. Omega-3 można znaleźć w tłustych rybach, oleju, siemieniu lnianym i orzechach. Tłuszcze nasycone są substratem do produkcji cholesterolu, stąd też ich nadmiar w diecie jest wysokim czynnikiem ryzyka miażdżycy i jej powikłań, a także otyłości i chorób nowotworowych.

Mikroelementy i witaminy to także niezbędny składnik zdrowej diety redukcyjnej, którego nie może zabraknąć. Zaleca się zjadać dwie porcje owoców i pięć porcji warzyw dziennie. Najlepiej, aby było to ok. 200 g owoców (diabetyk powinien wybierać te o niskim IG) oraz 300-500 g warzyw. Jeśli mamy trudności z zapamiętaniem, jakie witaminy zawiera konkretny owoc czy warzywo, to pełne zapotrzebowanie dobowe na witaminy i mikroelementy zapewni nam reguła pięciu kolorów. Dbajmy, aby w ciągu doby na naszych talerzach znalazły się warzywa i owoce w kolorach: żółtym (np. cytryna, ziemniaki), pomarańczowym (marchew, dynia), czerwonym (papryka, maliny), zielonym (brokuły, szpinak) i fioletowym (bakłażan, śliwki).

Ty decydujesz!

Sens 03/2009 Nie cukrzyca Podsumowanie Jak widać, dieta redukcyjna może być bardzo różnorodna i kolorowa. Nie można wyłączać z niej żadnej grupy pokarmów, gdyż na dłuższą metę doprowadzi to do poważnych zaburzeń metabolicznych. W żadnym wypadku diabetyk nie może się głodzić.

Jeśli ograniczamy liczbę posiłków, np. jemy raz dziennie, to znacząco spada tempo metabolizmu i to, co zjadamy, spalamy bardzo powoli. Kolejny warunek chudnięcia to nabudowanie masy mięśniowej – bez białka w diecie i ćwiczeń fizycznych to się nie uda! Tkanka mięśniowa potrzebuje glukozy, a „w ogniu węglowodanów spalają się tłuszcze”. Wreszcie dieta redukcyjna dla diabetyka musi uwzględniać obecność innych chorób przewlekłych, np. niewydolności nerek (odpowiednia podaż białka, sodu i potasu), osteoporozy (wapń, witamina D3), choroby niedokrwiennej serca, nadciśnienia tętniczego (sód, potas, tłuszcze nasycone), itd. Dlatego warto wybrać się po fachową poradę do dyplomowanego dietetyka i ułożyć z nim plan dietetyczny dostosowany do realnych możliwości konkretnego chorego, zamiast wydawać mnóstwo pieniędzy na preparaty odchudzające. Kończąc ten artykuł, chciałabym jeszcze raz podkreślić, że rozsądne i zdrowe odchudzanie to trwała zmiana stylu życia, a nie kilkutygodniowy epizod, po którym wraca się do starych nawyków żywieniowych. I na zakończenie pragnę podkreślić ku pamięci, że diabetyk, decydując się na dietę redukcyjną, najpierw powinien skonsultować ten pomysł z lekarzem, a w czasie trwania takiej diety być pod jego stałą kontrolą. 

TYLKO 1 kapsułka dziennie!

Dost´pny od paêdziernika 2009 r.

Najwy˝sza dost´pna bez recepty dawka kwasu alfa-liponowego (ALA – 300 mg) z dodatkiem magnezu, chromu, cynku i selenu pomaga: • utrzymaç prawidłowy poziom cukru we krwi • ograniczyç ryzyko powikłaƒ cukrzycowych ze strony układu nerwowego (np. dr´twienia koƒczyn i zaburzeƒ czucia)

STOS STOSOWANIE 2k kapsułki dz dziennie!

Wyciàg z kory cynamonowca (270 g) z dodatkiem chromu, cynku i witamin z grupy B wpływa stabilizujàco na poziom cukru we krwi.

Preparaty dost´pne w aptece bez recepty.

Sens

43

przepisy

Karnawał

za pasem, czas na coś pysznego!

Czas świętowania nieodłącznie się kojarzy z dobrym jedzeniem. Mamy wtedy ochotę nie tylko na coś pysznego, lecz także nietuzinkowego. W ruch idą książki kucharskie, a sąsiadki z zapałem wymieniają przepisy, żeby zaskoczyć jakąś nowością zaproszonych gości i domowników. Jeśli w gronie biesiadników jest diabetyk, wystarczy przestrzeganie kilku prostych zasad: mniej cukrów prostych, soli i tłuszczów nasyconych, więcej błonnika i węglowodanów złożonych, aby i on mógł się cieszyć smakołykami. Oto kilka propozycji.

Tekst: Aleksandra Kapała

44

Sens

Sens 03/2009

Świąteczna surówka Znudziła ci się kiszona kapusta? Może by tak przy niezwykłej okazji sięgnąć po niezwyczajny przepis? Z pewnością połączenie czerwonej kapusty i pomarańczy brzmi egzotycznie, ale warto spróbować. Surówka świetnie komponuje się z potrawami z delikatnych ryb i mięs, jest też znakomita do kaczki. Poza tym czerwona kapusta to źródło błonnika, witaminy C i antocyjanów – substancji, które neutralizują szkodliwe wolne rodniki.

Składniki: 50 dag czerwonej kapusty, 1 czerwona cebula, 2 pomarańcze, czarny świeżo zmielony pieprz, 1 łyżeczka cukru, 1 łyżeczka soli, 2 łyżki lekkiej w smaku oliwy, np. oleju winogronowego, sok z 1 cytryny, sok z 1 pomarańczy.

Przygotowanie: Kapustę drobno poszatkuj i zanurz na 3 min w osolonym wrzątku. Odcedź i odłóż do przestygnięcia. Dwie pomarańcze obierz ze skórki, poszczególne dzwonka podziel na większe cząstki i również pozbaw skórki. Sok z pomarańczy i cytryny oraz cukier, sól i oliwę połącz do uzyskania gładkiej masy. Cebulę czerwoną pokrój na cieniutkie piórka. Delikatnie wymieszaj całość w dużej misce, polej sosem, ponownie wymieszaj, posyp grubo zmielonym czarnym pieprzem.

Wartości odżywcze: Składniki na 8-10 porcji; jedna porcja zawiera 81 kcal i 0,8 WW.

Dorsz i migdały, ale bez klasycznej panierki To danie niezwykle eleganckie i proste w wykonaniu, do tego chrupiące, a aromat migdałów skusi nawet te osoby, które na co dzień nie przepadają za rybą. Dorsz nie tylko zawiera kwasy omega-3, lecz także jest niskokaloryczny – ma niespełna 80 kcal/100 g. Migdały to dobrodziejstwo natury: pełne zdrowych tłuszczów nienasyconych, witaminy E, cynku i selenu.

Składniki: 5 filetów z dorsza – każdy po 15 dag, 10 dag płatków migdałowych, 1-2 białka jaja, 3 łyżki mąki, olej roślinny do smażenia, sól, biały pieprz, kliny cytryny

Przygotowanie: Filety opłucz pod bieżącą wodą, ewentualnie rozmroź. Bardzo ważną czynnością jest staranne osuszenie filetów papierowym ręcznikiem. Jeśli będą mokre, to wchłoną za dużo mąki i rozpadną się w czasie smażenia. Filety obtaczaj kolejno: w mące, w ubitym na sztywno białku, a na koniec w płatkach migdałów. Przypraw do smaku. Kładź na patelnię z dobrze rozgrzanym olejem i smaż na złoty kolor. Podawaj z klinami cytryny.

Wartości odżywcze: Składniki na pięć porcji; jedna porcja zawiera ok. 380 kcal i 0,6 WW. Sens

45

przepisy

Sylwestrowe kotleciki z niespodzianką Niby taka zwykła potrawa, ale za to z niespodzianką w środku.

Zawiera chudą wołowinę (polędwicę), która jest znakomitym źródłem białka, żelaza i witamin z grupy B, oraz winogrona i jabłka, które dostarczają wielu witamin i zawierają ochronne dla serca flawonoidy.

Składniki: 80 dag mielonej chudej wołowiny, np. z polędwicy, 2 jajka, 1 jabłko szara reneta, duże kulki winogron zielonych lub ciemnych – wedle uznania, pęczek szczypiorku, 2 ząbki czosnku, 2 łyżki bułki tartej, olej roślinny do smażenia, sól, pieprz do smaku

Przygotowanie: Do mięsa mielonego dodaj jajka, utarte jabłko, bułkę tartą, drobno posiekany szczypiorek, przetarty czosnek, sól, pieprz i wyrób na gładką masę. Nabierz mniej więcej 1 łyżkę masy mięsnej, uformuj w kulę, a w środku ukryj 1 kulkę winogronową. Smaż na dobrze rozgrzanym oleju, po usmażeniu osącz z nadmiaru tłuszczu na papierowym ręczniku.

Wartości odżywcze: Składniki na mniej więcej 20 kotlecików; jeden kotlecik to ok. 100 kcal i 0,3 WW.

Ciasto marchewkowe Smakołyk, któremu trudno się oprzeć! Trochę pracochłonny w przygotowaniu, ale efekt zdecydowanie wart jest wysiłku.

Mąka orkiszowa jest bogatym źródłem mikroelementów, witamin i węglowodanów o średnim indeksie glikemicznym.

Marchewka w tym przepisie to naturalny słodzik, natomiast orzechy włoskie zawierają zdrowe kwasy tłuszczowe, witaminę E i wspomagają pracę mózgu.

Składniki: 15 dag mąki orkiszowej, 30 dag marchewki, 10 dag orzechów włoskich, 2 jajka, 3 łyżki oleju roślinnego, 10 dag brązowego cukru lub miodu, 10 dag ananasa, 2 łyżki wiórków kokosowych, 1 łyżeczka soli i cynamonu, szczypta gałki muszkatołowej, 1 łyżeczka proszku do pieczenia

Przygotowanie: Jajka ubij z cukrem na sztywną masę, powoli wlewaj olej aż do połączenia składników. Domieszaj stopniowo: utartą marchewkę, drobno posiekane orzechy, wiórki kokosowe i drobno pokrojony ananas. Na koniec dodaj przesianą mąkę i resztę sypkich składników. Piecz w prostokątnej głębokiej blasze 60-80 min w temperaturze 180 st. C. Pokrój w ukośne romby.

Wartości odżywcze: Składniki dla 12 osób; jedna porcja zawiera ok. 200 kcal i 2 WW.

46

Sens

Sens 03/2009

Makaron razowy z kurczakiem i grzybami Same pyszne i zdrowe produkty w tym przepisie! Makaron z mąki razowej, do tego ugotowany al dente, to dobre źródło węglowodanów o średnim indeksie glikemicznym. Pierś z kurczaka bez skóry to pełnowartościowe i niskokaloryczne białko, a grzyby wg najnowszych badań wspomagają nasz system odpornościowy.

Składniki: 1 opakowanie makaronu razowego rurki, 50 dag filetów z piersi kurczaka, 30 dag mrożonych grzybów, 1 por, 400 ml śmietany jogurtowej 9-proc., sól, pieprz, 2 ząbki czosnku, 2 łyżki oleju roślinnego

Przygotowanie: Pokrój filet z piersi kurczaka w cienkie paseczki, wymieszaj z solą, pieprzem i przetartym czosnkiem, odstaw na blisko godzinę.

Rozmrożone grzyby i pora pokrojonego w talarki podduś na łyżce oleju, odstaw. Na drugiej patelni na łyżce oleju krótko, ale na dużym ogniu, opiecz mięso. Zdejmij z patelni, wymieszaj z grzybami. Dolej śmietany, wymieszaj, ewentualnie dopraw do smaku. Podgrzewaj tylko do momentu, aż potrawa będzie gorąca, nie gotuj, bo się zwarzy. Ugotuj makaron al dente.

Na makaron nałóż łyżką potrawkę, podawaj udekorowane szczypiorkiem.

Wartości odżywcze: Składniki na sześć osób; jedna porcja zawiera ok. 473 kcal i 3 WW.

Ziemniaczki faszerowane Proste i tanie składniki, tylko forma podania niecodzienna i kusząca. Każdy chętnie spróbuje tych ziemniaczano-śledziowych łódeczek. Skórka ziemniaczana to dobre źródło błonnika, a śledź zawiera kwasy tłuszczowe omega-3 niezbędne dla zdrowego serca.

Składniki: 10 średnich ziemniaków, 1 opakowanie (250 g) matiasów, 100 ml śmietany jogurtowej 9-proc., ½ czerwonej cebuli, 2 ogórki kiszone, ½ jabłka, np. szarej renety, sól, pieprz do smaku, gałązki natki pietruszki lub koperku do dekoracji

Przygotowanie: Ziemniaki wyszoruj, ale nie obieraj ze skórki, obgotuj we wrzątku 10-15 min. Następnie odcedź, przekrój na pół, wyłóż na blachę lekko posmarowaną oliwą i zapiecz do miękkości w piekarniku.

W międzyczasie namoczone i odsolone wcześniej śledzie pokrój w kostkę, podobnie jak cebulkę. Jabłko i ogórki kiszone zetrzyj na tarce o grubych oczkach. Wymieszaj, połącz ze śmietaną, dopraw do smaku. Połówki ziemniaków po przestygnięciu lekko wydrąż i nałóż do środka masę śledziową. Udekoruj natką pietruszki lub koperkiem.

Wartości odżywcze: Składniki na 10 porcji; jedna porcja zawiera ok. 179 kcal i 1 WW.

Sens

47

Opracowała: Alina Prokopczuk

krzyżówka

Poziomo:

Pionowo:

4) przyjdzie i wyrówna 8) na szkockiej spódnicy 11) rozległe równinne stepy 12) państwo w Ameryce Środkowej 13) tępak, kretyn 14) kraj piramid 15) wieś w płn. Włoszech, gdzie cesarz Henryk IV ukorzył się przed papieżem Grzegorzem VII 19) o człowieku bystrym, zdolnym, o lotnym umyśle 21) czaszka, głowa 24) osobnik z wrodzonym brakiem lub niedoborem barwnika skóry 26) postać z westernu 27) pontyfikalne nakrycie głowy papieża 29) kłótnia, spór, zatarg 30) figura lub pionek w szachach 32) wiejskie gospodarstwo hodowlane, farma 33) antonim piekła 34) rozgłośnia 37) Ronald, aktor i prezydent 38) związek organiczny, mrówkowy lub octowy 41) dżdżownica 44) tworzywo sztuczne 45) członek przedstawicielstwa dyplomatycznego przydzielony jako specjalista w określonej dziedzinie 49) niewojskowy 50) utwór Sławomira Mrożka 51) dwutlenek krzemu 52) ogrodzony plac, gdzie odbywały się średniowieczne turnieje 53) zatoka Morza Czerwonego 54) pełzak

1) fachowiec, znawca 2) lud, pospólstwo 3) od zwrotu do zwrotu w żeglarstwie 4) badanie morfologiczne, cytologiczne lub bakteriologiczne 5) niemiecki reformator religijny 6) powieść Reymonta 7) podstawowy element konstrukcji dachowej 8) jadalna drobna ryba z rodziny karpiowatych 9) jon o ładunku ujemnym 10) twórca albo odtwórca dzieła sztuki 16) kuzynka śledzia 17) … postaci w lustrze 18) mały składany nożyk kieszonkowy 20) dokładne opracowanie jakiegoś zagadnienia 22) największa antylopa 23) alkohol etylowy 25) japońska szkoła układania kwiatów 28) strona monety 31) upadłość, bankructwo 32) jądrowa lub łańcuchowa 35) imię męskie 36) jest zwieńczeniem Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie 39) porcja, doza 40) spód sukienki 42) państwo nad Zatoką Bengalską 43) stała urzędowa opłata pobierana za pewne usługi 46) do produkcji nawozów organicznych 47) składnik brązu 48) książęcy tytuł władców Wschodu

Litery z kolorowych pól czytane kolejno utworzą rozwiązanie. Dla trzech osób, które przyślą do nas kartki z prawidłowym rozwiązaniem (wystarczy podać samo hasło), mamy nagrody niespodzianki.

Kartki pocztowe, koniecznie z dopiskiem „Krzyżówka nr 15”, należy przysyłać na adres: „Sens”, al. Szucha 8, 00-580 Warszawa.

48

Sens

krzyżówka

DLA DIABETYKÓW

Zmierzaj do celu

To prawda, mam cukrzycę, ale mam także swoje plany.

Sadzenie kwiatów na działce na wiosnę? Maraton filmowy z dziewczyną w piątek? Wtorkowe spotkania brydżowe z koleżanką? Wycieczka rowerowa z rodziną za miasto?

Nie rezygnuj z tego co dla Ciebie ważne tylko dlatego, że masz cukrzycę.

Osiągaj cele i realizuj plany, na których Ci zależy.

Wybierz Optium Xido zaprojektowany tak, aby Cię wspierać.

Abbott Laboratories Poland Sp. z o.o.

Abbott Diabetes Care ul. Post´pu 18A, 02-676 Warszawa tel.: 0-22 606 10 33-34, 75 lub 606 13 61 e-mail: dok.adc@abbott.com www.abbott-diabetes-care.pl