Voorwoord

Duurzame ontwikkeling als kompas

Djapo is een pioniersschip. Altijd onderweg. Altijd ergens tussen het bekende en het onbekende.

Zo omschreef strategisch bureau Shaved Monkey ons in 2020. Na enkele grote organisatorische veranderingen namen we hen toen in de arm om samen met ons een nieuwe route voor Djapo te exploreren.

Het was een rake omschrijving. Een eyeopener, ook. Want het klopt: verandering is eigen aan Djapo. In 2020 kwam die verandering van binnenuit. Maar in 2022 speelden er ook een aantal externe factoren mee. Minder subsidies. Inflatie. Crisis in het onderwijs.

Die veranderingen dwongen ons om scherpe keuzes te maken. Een krimp op het vlak van onderzoek en beleidsbeïnvloeding. Een investering in communicatie en digitalisering. Werken met een veel kleiner team.

2022 was een woelig jaar voor Djapo. Desondanks bleven we continu vooruitkijken, naar de toekomst. We publiceerden ons nieuw theoretisch kader ‘De school als oefenplaats’. We creëerden een gloednieuw begeleidingsaanbod, zodat we nog beter kunnen inspelen op de noden van leerkrachten. En we startten met een nieuwe aanpak monitoring & evaluatie, om onze hoge kwaliteit te blijven garanderen – ook in tijden van krimp.

Vechtlust en visie. Dat is wat ons team in 2022 kenmerkte – nog meer dan anders. En dat is wat ook dit jaarverslag typeert. De wereld heeft nu meer dan ooit nood aan verandering. En laat net dat iets zijn waar Djapo een expert in is. Onderweg tussen het bekende en het onbekende, met duurzame ontwikkeling als kompas.

Marijke Van Roey, leerkracht 3de leerjaar Europese school van Mol

De school als oefenplaats

Hoe Educatie voor Duurzame Ontwikkeling bijdraagt aan kwaliteitsvol onderwijs

In 2022 publiceerde Djapo een nieuw theoretisch kader: De school als oefenplaats. Daarin positioneren we Educatie voor Duurzame Ontwikkeling (EDO) en Wereldburgerschapseducatie (WBE) niet langer als aparte leergebieden, maar als een integrale aanpak om ons onderwijs te versterken. Sara De Piere – medewerker Ontwikkeling, Onderzoek en Innovatie – vertelt welke betekenis dit theoretisch kader kan hebben voor iedereen die graag mee nadenkt over kwaliteitsvol onderwijs.

Sara De Piere: “Met ‘De school als oefenplaats’ bakenen we voor onszelf het speelveld af voor EDO en WBE. Daarbinnen reiken we verschillende spelelementen aan: instrumenten waarmee leerkrachten en scholen aan de slag kunnen met als expliciete bedoeling om leerlingen de kans te geven om ervaringen op te bouwen rond maatschappelijke vraagstukken. Belangrijk is dat die spelelementen zijn getoetst aan wetenschappelijk onderzoek en aan onze jarenlange praktijkervaring. Zo kwamen we tot instrumenten zoals ‘leren door interactie’ en ‘leren door je denken zichtbaar te maken’, waarover je kan lezen in onze publicatie.”

Waarin verschilt ʻDe school als oefenplaatsʼ met onze vorige praktijkvisie?

“In ‘Hoe een haas een koe vangt’ zagen we EDO en WBE als een aparte educatie, als iets dat scholen óók konden doen. Met ‘De school als oefenplaats’ trekken we expliciet een andere kaart: EDO en WBE zijn geen aparte leergebieden, maar een aanpak die het onderwijs integraal kan versterken Ook als je wiskunde, biologie of geschiedenis doceert. Die vakken zijn niet typisch EDO, maar door onze aanpak –maatschappelijke vraagstukken als leercontext gebruiken – kan je de betrokkenheid van je leerlingen verhogen en de kwaliteit van je lessen verbeteren.”

“Die shift heeft ook een grote impact op wat we doen en wie we bereiken. ‘Hoe een haas een koe vangt’ werd vooral gelezen door mensen die EDO belangrijk vinden. ‘De school als oefenplaats’ heeft een veel bredere doelgroep: we nodigen iedereen die kwaliteitsvol onderwijs belangrijk vindt, uit om het werk te lezen.”

De focus in ʻDe school als oefenplaatsʼ ligt op maatschappelijke vraagstukken. Waarom?

“Authentieke maatschappelijke vraagstukken kunnen een waardevolle, relevante leercontext vormen voor leerlingen. Heel wat scholen krijgen te kampen met gedemotiveerde leerlingen die het nut van de lessen niet inzien. Dan is het interessant om je leerstof te koppelen aan een maatschappelijk vraagstuk dat potentieel een impact heeft op hun leven. Zo bouw je een brug tussen je leerstof en het echte leven.”

“Een tweede element eigen aan authentieke maatschappelijke vraagstukken: er bestaat geen pasklaar antwoord op. Als je leerlingen wil stimuleren om na te denken, dan heb je iets nodig dat hen triggert, iets waarover ze kunnen nadenken zonder dat de leerkracht achteraf met het enige juiste antwoord komt. Neem nu de coronacrisis. Die ligt nog vers in het geheugen en heeft op verschillende niveaus een impact gehad op de maatschappij. Sommige leerlingen zullen de situatie vooral vanuit economisch standpunt bekijken, bijvoorbeeld omdat een van hun familieleden tijdelijk werkloos was. Andere leerlingen kennen misschien mensen die zwaar ziek zijn geweest door het virus en zullen het belang van fysieke gezondheid benadrukken. En voor nog anderen primeert de mentale gezondheid. Wie heeft er dan gelijk?”

“Zo’n complex vraagstuk motiveert leerlingen om naar elkaar te luisteren en verschillende standpunten te verkennen. Ze zullen ook gemotiveerder zijn om zaken in vraag te stellen en om zelf een mening te vormen. Zo werk je als

dat de leerkracht achteraf met het enige juiste antwoord komt.

leerkracht aan democratische waarden zonder dat je het expliciet over democratie moet hebben.”

“Omgaan met maatschappelijke vraagstukken helpt leerlingen trouwens ook om te leren navigeren in onzekerheid. We worden vandaag gebombardeerd met informatie, maar lang niet alle informatie is 100% zeker.

Bovendien is sommige informatie subjectief: wat voor jou geldt, geldt niet per se voor mij. Op school kunnen leerlingen ervaring opdoen met onzekere situaties, zodat ze zich niet laten verlammen door die onzekerheid.”

Welke impact heeft het theoretisch kader op onze werking?

“Tot voor kort vormden de EDO-vaardigheden filosoferen, systeemdenken en creatief denken de pijlers van Djapo’s aanbod. Maar met ‘De school als oefenplaats’ hebben we Educatie voor Duurzame Ontwikkeling opengetrokken, waardoor we beter kunnen inspelen op de huidige vragen en uitdagingen van leerkrachten. Maatschappelijke vraagstukken kunnen een antwoord vormen op de toenemende demotivatie van leerlingen, zoals ik daarnet al zei. Maar ook op de vraag om meer vakoverschrijdend en projectmatig te werken, want maatschappelijke vraagstukken vormen een rijke leercontext waarin verschillende thema’s, belangen en ervaringen samenkomen. Daarom ook hebben we ons begeleidingsaanbod geheroriënteerd en uitgebreid.”

Geprikkeld om zelf kennis te maken met ‘De school als oefenplaats’?

“Daarnaast willen we leerkrachten ook uitnodigen om niet alleen aandacht te hebben voor specifieke leerdoelen, maar ook voor de creatie van een leeromgeving waarin maatschappelijke vraagstukken centraal staan. Om leerkrachten daarbij te ondersteunen, vertalen we de principes uit ‘De school als oefenplaats’ naar concrete handvaten die we aanreiken via onze methodieken, lessen, vormingen en ander aanbod.”

En wat is de volgende stap?

“We zien ‘De school als oefenplaats’ niet als een visie die in steen staat gebeiteld. Het werk is een uitnodiging om met anderen in dialoog te gaan over kwaliteitsvol onderwijs. Djapo wil daarbij expliciet een open houding aannemen. Leerkrachten die aan de slag gaan met ons materiaal, partners in onderzoeksprojecten, medewerkers van de onderwijskoepels en -netten: we nodigen iedereen uit om met ons in gesprek te gaan en visies en ervaringen uit te wisselen. Want de dialoog over kwaliteitsvol onderwijs komt idealiter in een zo breed mogelijk kader tot stand.”

Je kan het theoretisch kader gratis downloaden op https://djapo.be/de-school-als-oefenplaats/