GIZA ESKUBIDEEN DEFENTSA KRISI TESTUINGURUETAN
Krisi Sistemiko Globalaren eraginak Giza Eskubideengan eta Emakumeen Eskubideengan
1
aurkibidea 03 Sarrera 04 Yildiz Temürtürkan 08 Maria de Graça Sam 12 Sandra Morán
Munduko Emakume Martxarako Plataforma Turkia Munduko Emakume Martxarako Plataforma Mozanbike
Munduko Emakume Martxarako Plataforma Guatemala
dirulaguntza
Sarrera k
risi garaietan bizi garela esatea ez da ezer berria. Eta are gutxiago emakumeentzat. Arlo ekonomikoan, finantzieroan, sozialean, politikoan eta ingurumenean krisi honek miloika pertsonen oinarrizko eskubideen urraketa suposatzen du eta emakumeen bizitzan eta eskubideetan eragin larria du. Sistema kapitalista eta patriarkal honek egunero miloika pertsonen bizitza arpilatu egiten du zerbitzu publioen murrizketekin, oinarrizko ondasunen pribatitzazioarekin, nekazarien lekualdatzea suposatzen duen, esku gutxitan, lurraren eta aberastasunaren pilaketarekin, eskubide eta askatasunetan atzera pausoekin, militarizazioa, lurralde okuopaziokin, gizarte mugimenduen kriminalizazioarekin, eta fundamentalismo erlijioso eta idiologia eta gizarte atzerakoien areagotzearekin
Mundubatetik, nagusi den modelo honi, alternatiba eta errsistentzia eraikuntza prozesu honetan gure ekarpena egin nahi dugu. Horregatik, boletin hauetan, Brasil, Tunez, Mali, Turkia, edo Mozambike bezalako herrialdeetako gizarte erakunde ezberdinetako kideek, krisi testuinguruan Giza Eskubideen inguruan egiten dituzten husnarketak eta plantemenduak jaso nahi izan ditugu, eta aldi berean zeintzuk diren beren erresistentzia ildo nagusiak, eta zein alternatiba planteatzen dituzten modelo justu eta gizatiarrago bat eraikitzeko.
Hala eta guztiz ere, krisi hauen aurrean gizarte erakunde eta taldeak interesgarriak diren hausnarketa testuinguru batean murgildurik daude modelo honi erresistentzia egiteko porposamen alternatiboak eginez, hauek giza antolakuntzan eta ekonomian biraketa suposatzen dute. Mugimendu feministetatik, antikapitalistetatik, ekologistetatik nekazal mugimenduetatik eta Emakumeen Mundu Martxa eta Via Campesina bezalako nazioarteko sareetatik, lurralde okupazioa jasaten hari diren herrietatik, beste modelo bat beharrezkoa dela planteatzen ari dira eta gainera posiblea dela. Erakunde hauek pertsonak erdigunean jartzen dituen modelo baten aldeko apostua egiten dute, emakume eta gizonen ongizatea eta giza bizitzaren eta planetaren irankortasuna giza aktibitate zein aktibitate ekonomiaren eta politikoaren erdigunean egon dadin.
3
elkarrizketa Yildiz Tem端rt端rkan Munduko Emakume Martxarako Plataforma Turkia
Kapitalismoa eta Patriarkatua
M
ugimendu feminista mundu zabalean hedatu eta gobernariek emakumeen inguruko gaiak gero eta gehiago aitortzen dituzten neurrian, gero eta nahasiagoa da mugimendu feminista zeren aurka eta zergatik borrokatzen den jakitea. Mundu zabalean, mugimendu feministaren inguruko nahasmenek bere horretan iraungo dute, emakumeen gaiak kapitalaren agindupean banatutako lanaren testuinguruan aztertzen ez baditugu eta emakumeen, naturaren zein kolonien menderakuntza eta esplotazioa gaur egungo metaketa-ereduari eusteko eskakizunak direla onesten ez badugu.
mendeetan zehar, sorgin-ehizaren bitartez emakumeen aurka bortizkeriaz eta ankerkeriaz borrokatu ondoren, emakumeak etxeko andre mantso bihurtu ziren
4
Europako kapitala metatzeko orduan, oinarrizkoa izan zen koloniak konkistatzea eta ustiatzea. Era berean, mende haietan bertan ere, emakumeek euren gorputz eta bizitzaren gainean duten autonomia ere suntsitu zuten sorgin-ehizaren bidez. Jokabide horrek ere zeresan handia izan zuen metaketa-prozesuan. Emakumeek ez zieten gizonei, agintari erlijiosoei eta estatuari borondatez laga euren gorputz eta bizitzaren gainean zeukaten kontrola. Mendeetan zehar, sorgin-ehizaren bitartez emakumeen aurka bortizkeriaz eta ankerkeriaz borrokatu ondoren, emakumeak etxeko andre mantso bihurtu ziren. Zibilizaziorako prozesu horren amaieran, emakumeak behar bezain esanekoak ziren, gizonentzat etxeko andre moduan edo kapitalistentzat soldatapeko langile moduan lan egiteko eta zeregin biak garatzeko. Emakumeen menderakuntza ez da prozesu ebolutibo eta baketsua. Indarkeriaren bitartez, gizonek euren eta emakumeen zein beste herri eta gizarte maila batzuen arteko ustiapen-harremana ezarri ahal izan zuten, armen eta gerraren laguntzaz. Metaketarako eredu patriarkal horretan, gerra eta konkista dira ekoizpen-bide emankorrenak. Beraz, garapen teknologikoaren helburua gerra, konkista zein metaketa areagotzea izango da beti, eta ez jendearen premiei aurre egitea. Emakumeen, naturaren eta kolonien menderakuntza patriarkatu kapitalistaren edo gizarte zibilizatuaren oinarria dira erabat. Zibilizaziorako prozesu horretan, Europako emakumeak jazarri eta menderatu zituen sorgin-ehizaren eta zibilizaziorako kolonien arteko lotunea dago. Emakumeak eta koloniak indarraren eta torturaren bidez menderatu zituzten, lapurreten eta esplotazioaren aurka erakutsi zuten jarrera urratzeko.
Syliva Federicik Caliban y la Bruja liburuan azaltzen duenez, kapitalismorako egiturazko baldintzak sortu zuen sorrera-prozesua izan zen. Proletarioak sortzeko, emakumeen aurkako gerra garatu behar izan zen. Milioika emakume torturatu eta erre egin zituzten suteetan, auzo harremanak eta jabetza hondatzeko asmoz estatuak Europako nekazarien aurka sustatutako beldurpean. Garai hartan, hain zuzen ere, lurrak arpilatu ziren, Ameriketako genozidioa garatu zen eta Afrikako esklaboen merkataritza jarri zuten abian. Lapurretarako sasoi horretan, patriarkatua zen nagusi, eta generoa baldintza biologikoa baino ez zen, baita gizarte-mailen arteko harremanetarako zehaztapen erabakigarria ere. Ugalketa-lanak balioa galdu zuenez, laneskua den produktuak ere balioa galdu zuen ezinbestean. Kapitalismoa iraultzen aurkakoa izan da sortu zenetik.
Menderatutako emakumeak eta herriak ekoizpen-bide edo baliabide natural moduan tratatzen dituzte, ura, airea eta lurra bezala. Kolonizazio horren atzean dagoen logika ekonomikoaren arabera, emakumeak (pertsonak ekoizteko ekoizpen-bide moduan) eta lurra kapitala ekoitzi ezin dituen ondasunak dira. Hori dela eta, emakumeen eta lurraren gaineko kontrola esplotazioan oinarritutako edozein sistemaren oinarria da. Esplotazio horri eusteko eta erakusteko modu bakarra indarkeria bera da.
garapen teknologikoaren helburua gerra, konkista zein metaketa areagotzea izango da beti, eta ez jendearen premiei aurre egitea
elkarrizketa Yildiz Tem端rt端rkan Munduko Emakume Martxarako Plataforma Turkia
Gizonek emakumeak menderatu zituzten, zenbait gizon edo gizon-talde armen gaineko monopolioa ezartzeko gai izan zirelako. Armen bidez, naturarekin eta emakumeekin zeukaten harremana aldatu zuten. Harreman hori, hain zuzen ere, lapurretan eta gerran oinarrituta egon da, lan egin gabe aberastasuna metatzeko modu azkarrena da-eta. Harreman bortitz hori gizon eta emakumeen artean ezarri zen lehendabizi, baina, gero, historian zehar sortu ziren esplotazio-harreman guztien paradigma izan zen.
Familiako gizonek (nebak, senarrak eta aitak dira gehienetan) neskatilak eta emakumeak hiltzen dituzte ohorearen izenean, edo euren buruaz beste egitera ere behartzen dituzte
Indarkeria hori Europako sorgin-ehizan erabili zen, emakumeek euren gorputzaren gainean duten autonomia suntsitzeko eta kolonietako herriek euren lurraren zein biziraupen-ekoizpenean daukaten autonomia hondatzeko. Emakumeen eta kolonien aurkako indarkeria oinarria izan da, soldataren eta laneskuaren arteko harremana ezartzeko: harreman kapitalista. Beraz, emakumeen aurkako indarkeria funtsezko tresna da, emakumeak esplotatuta eta zapalduta jarraitu dezaten eta patriarkatu kapitalista neoliberalak bere horretan iraun dezan. Neoliberalismopean, emakumeen aurkako indarkeria inolako neurririk gabe areagotu da, GKE-ek eta emakumeen taldeek buru-belarri lan egin duten arren. Esate baterako, emakumeen aurkako indarkeriaren adierazpide ankerrena dugu geure herrialdean: feminizidioa. Familiako gizonek (nebak, senarrak eta aitak dira gehienetan) neskatilak eta emakumeak hiltzen dituzte ohorearen izenean, edo euren buruaz beste egitera ere behartzen dituzte. Nahiz eta hainbat eta hainbat zuzenketa, zigor, kontzientziazio-jarduera eta babes-ekintza ezarri diren, nekez lortuko dugu hori guztiori abolitzea. Irtenbide zehatzak proposatzeko, behar bezala aztertu beharra dago egoera. Ohorearengatiko erailketak harreman feudal tradizionalen eta azpigarapenaren emaitza omen dira. Edonola ere, gizonen menderakuntzaren eta feminizidioaren adierazpide ankerra dira, eta zenbait eratara adierazten da gure gizarte eta kulturetan.
6
elkarrizketa Yildiz Tem端rt端rkan Munduko Emakume Martxarako Plataforma Turkia
Patriarkatu kapitalista
M
ugimendu feministak eztabaidatu egin du zer izen jarri behar zaion emakumeei sufriarazi egiten dien sistemari. Gizonen menderakuntza edo patriarkatua ote? Zenbait emakumeren esanetan, patriarkatuak aiten gobernua esan nahi du hitzez hitz, nahiz eta gaur egun gizonen menderakuntza aiten gobernutik haratago doan eta senarrek, buruzagiek zein gobernariek politikan, ekonomian eta bizimodu sozialean duten gobernua ere kontuan hartzen den. Mugimendu feminista berriak, ordea, borroka-kontzeptu moduan erabiltzen du patriarkatuaren kontzeptua. Mugimenduak berak ustiapen eta zapalkuntza harremanen adierazgarri zen terminoren bat eduki behar zuen. Termino hori, gainera, emakumeen esplotazio eta zapalkuntzaren dimentsio historiko eta sozialaren erakusgarri da. Gizonen menderakuntzaren aldean, ez dago hain zabalik esangura biologikoari begira. Une jakin batean, zenbait herrik eskualde geografiko zehatzetan garatu zituzten sistema patriarkalak. Ez dira betidanik hortxe egon diren sistema atenporal bezain unibertsalak. Horrez gain, patriarkatuaren terminoak gaur egungo borrokak lotzen ditu iraganarekin, eta etorkizunerako itxaropena ematen digu. Historiako une jakin batean sortu bazen, amaiera ere izan dezake. Ikuspegi horretatik, sistema horren adierazpide garaikideena edo garapen berriena da kapitalismoa. Patriarkaturik gabe, ez dago kapitalismorik. Sistema horrek metaketa kapitalista amaiezina dauka helburu nagusi. Helburu hori lortzeko, emakume eta gizonen arteko harreman patriarkalei eutsi eta sortu egin behar dira. Patriarkatua, beraz, ageriko sistema kapitalistaren oinarri ikusezina da. Hori guztiori dela eta, feminismoa harreman kapitalista-patriarkal guztien aurka borrokatu behar da honako arlo hauetan: gizon zein emakumeen arteko harremana, gizakien nahiz naturaren arteko harremana eta metropolien zein kolonien arteko harremana. Ez dugu geure helburua lortuko, harreman horietako bat bakarrik kontuan hartzen badugu, euren artean oso-oso lotuta daude-eta.
Militarismoa
G
izonek armen gaineko monopolioa dutenez, behar besteko boterea dute, gizonen zein emakumeen arteko eta gizarte-mailen zein herrien arteko esplotazioari eusteko. Militarismoari buruzko agirian adierazi genuenez, gerra, gatazka eta militarizazioa dira sistema patriarkal zein kapitalistek euren nagusitasunari eusteko darabiltzaten bitartekoak. Militarizazioa bera patriarkatuan bertan zereginen inguruan egindako banaketaren isla ere bada: gizontasunaren kontzeptua indarkeriarekin eta armekin dago lotuta. Bestetik, trebakuntza militarrak gizon gazteen prestakuntza sustatzen du, gizartean bertan nagusi izan daitezen. Armada bera, hain zuzen ere, edozein gizartetako erakunde patriarkalenetakoa da, eta, bertan, inon baino gehiago berregiten da gizon eta emakumeen arteko harremanetako desberdintasun bereizgarria: botere-hierarkia, “buruzagiaren” inguruko gurtza, menderakuntza, obedientzia, indarkeria fisikoa, izpiritu kritikorik eza, “mutilen” zirkulu itxia... Gure ikuspegi feministak patriarkatua eta kapitalismoa lotzen ditu gerrarekin, desmilitarizazioa eskatzen du eta bakearen kultura gerraren desagerpenetik haratago doala uste du. Horrela, bada, geure gizarteen desmilitarizazioa eta bakea eskatzen ditugu beti. Bete-betean borrokatzen gara, egoera aztertzeko orduan kapitalismoa eta patriarkatua aparteko agendetara garamatzaten bi sistematan banatu ez ditzaten: kapitalismoari aurre egiteko asmoz txirotasunaren aurka abian jarritakoa eta patriarkatuari aurre egiteko asmoz indarkeria sexualaren aurka ezarritakoa. Banaketa hori eginez gero, agenda feminista bera zatikatu eta pribatizatu egiten da. Emakumeen bizitzak ezin dira banatu, ordea.
elkarrizketa Yildiz Temürtürkan Munduko Emakume Martxarako Plataforma Turkia
elkarrizketa Maria de Graça Samo Munduko Emakume Martxarako Plataforma Mozanbike
“… Mendira igo nintzen ilunabarraz gozatzera. Isil-isilik, geure baitan dugun botereaz egin nuen gogoeta. Botere horren bidez, bakea eta alaitasuna adierazten ditugu, eta sentipen horiek norberarenak direla onartu beharra dugu. Botere horrek, hain zuzen ere, geure mundua eraldatzeko aukera ematen digu”. Pregs Govendor
Mundubat, mintegia “Kapitalismoaren aurkako alternatiba feministak”
2
012ko urriaren 4a. Gaur, badira 20 urte Mozanbikek Bake Hitzarmen Orokorra sinatu zuela, 16 urte iraun zuen gerra zibilari amaiera emateko. Gerra odoltsua izan zen, eta, hain zuzen ere, Independentzia Nazionala ospatu eta urtebetera hasi zen. Ez zuten askatasun amestuaren loriaz gozatzeko astirik izan. Kolonialismoaren aurkako gerrako armen hotsa ezagutu ez zuenak anaien arteko haserre biziaren indar urratzailea ezagutu zuen. Gerra ez da inoiz errukitsua, emakumeak eta gizonak, umeak eta adinekoak, guzti-guztiak tresna, biktima, helburu... bihurtzen dira. Gerra kolonialeko abestiek honako hauxe dakarkigute gogora: “Mozanbikeko emakume emantzipatuak ekoitzi eta gerlariei ematen die jaten (…) herria dakar bihotzean”. Gerra zibilean, ostera, ez dago militantziaren abesti gogoangarririk. Emakumeen aurpegiak eta ahotsak isilarazi zituzten, iragan gertatu berri itzala bezain beldurgarria ahazteko borondate eskerga baino ez dago, alegia. Hogei urteko bakearen ospakizunean, Bake Hitzarmen Orokorra negoziatzeko prozesu latz bezain nekagarriaren oroitzapenak dira nagusi, baita bakea eta munduaren elkartasuna aldarrikatzen zituzten abestiak ere, bakarrik ez geundela sentiarazten ziguteneta. Dena dela, oso deigarria da irratiz, telebistaz eta egunkarietan igorritako ekitaldi horietako batean ere emakumeek egoera horietan izandako zeregina goratu ez izana. Zer gertatu zen eurekin? Emakumeen aurpegiak eta ahotsak ez agertzean, ageri-agerikoa da prozesu honetan guztian euren historiak azaldu gabe daudela oraindik. 1975ean independentzia ospatu genuenean, gizon eta emakumeok ez genuen modu berean ospatu, Gertrude Mongelak ondotxo esan zuen bezala (2008): “gizonen albo-alboan borrokatu ginen kolonialismoaren aurka eta, independentzia lortu genuen, baina, oraindik ere, emakumeok ez gara askeak, geure askapena-
8
ren alde borrokatzen jarraitu behar dugu”. Gaur egun, bakearen konkista ospatzen dugun bitartean, oso-oso kontuan hartu behar dugu gizon eta emakumeok ez dugula modu berean ospatzen, nahiz eta mozanbikearrak izan. “Bakea lurrean, gerra etxean” da Isabel Casimirok (2004) honako hauxe iradokitzen zuten emakumeen ahotsen inguruan egindako erretratua: herrialdean gerra amaitu bada ere, beste bat dago, antzinakoagoa, eta emakumeak astintzen ditu oraindik (…): etzeko indarkeria. Gerra zein bake garaian, desberdintasunen munduan galtzaileak daude beti. Gizartearen egiturazko ereduak, patriarkatuak, desberdintasun horien euskarri eta ugalketaren oinarria eratu nahi izan zuen zimendu sendoen gainean. Sistema kapitalista, bere borroka hegemonikoan, oinarri kaltegarria izan da, esplotazioan oinarritutako desberdintasunezko gizartea eratzean. Esplotazioaz hitz egitean, egiaztatu egiten dugu hortxe-hortxe egon
den hitza izan dela beti. Independentzia koloniala ekarri zituen iraultzaren oihuen bidez, gure lider sozialista, marxista-leninistek honako hauxe zioen beti: “behera gizakiek gizakiei ezarritako esplotazioa!”. Horrez gain, Emakumeen Destakamendua sortzen ere lagundu genien, emakumeek borroka armatuan parte hartu zezaten. Emantzipazioaren aldeko diskurtsoa izan arren, emantzipazio horrek ez zuen inoiz emakumeei esleitutako zeregin tradizionala kolokan jarri. Gerran, emakumeek gerlariei ematen diete jaten (borroka armatuko abestiek adierazten diguten bezala). Ruth Rubio-Marinek (2006) “What happens to the Women” liburuan azaltzen duenez, emakumeek bazterketa bikoitza jasaten dute larderiazko erregimenen agintepean, gatazkek dirauten bitartean eta ondoren, egiaren eta adiskidantzaren batzordeen bitartez ere bai. Gainera, giza eskubideak urratzeagatiko kalte-ordainez hitz egiten dute: nork nori eman behar dio kalte-ordaina? Nola berreskuratu suntsitutako bizitzak? Nola itzuli duintasuna
elkarrizketa Maria de Graça Samo Munduko Emakume Martxarako Plataforma Mozanbike
emakumeei, ume-umetatik euren gorputzaren esplotazio errukigabea jasan behar izan duenean, gerlariei jaten emateko (…) eta/ edo ugazabari (gure gizartean, senarra bera ere bada ugazaba), kalean eurekin gurutzatzen diren gizonei, osabei, auzokideei eta aitei jaten emateko? Gure gizartean, gero eta aita gehiagok bortxatzen dituzte euren alabak. Gure lan-inguruneko erkidegoetan, gizon asko nolabaiteko aztikeriaren eske joaten dira, aberasteko edo lan-arloan hobetzeko asmoz. Gero, ordea, aztiari zorrak ordaindu ezin dizkietenez, 9, 10 eta 11 urteko alabak ematen dizkiote trukean. Estatua, ostera, ez dago bertan justizia egiteko. Mozanbike herrialde kolonizatua zen, eta independente egin zen. Mozanbike gerra zibilak suntsitutako herrialdea zen, eta herrialde baketsu egin zen. Hain zuzen ere, mundu osoarentzako adibidea izan zen, hitz egiteko eta bake “iraunkorra” eratzeko eta eusteko gai izan zelako. Eskualdeko eta munduko herrialde askok ez dute halakorik lortu, ordea. Mozanbike herrialde sozialista, marxista-leninista zen, eta bertako ateak, leihoak eta ahalmen guztia ireki zizkion merkatuko ekonomiari. Hori dela eta, Munduko Bankuaren eta NDFren kutuna izan zen berriro. Mozanbike ekonomia geldiko herrialdea zen, eta hazkuntza azkarreko herrialde egin zen, azken 10 urteotako batezbestekoa %8koa izan da-eta. Mozanbike herrialde txiroa zen, eta herrialde “aberats” egin zen, munduko ikatz eta gas erreserba handienak daudelako bertan... Diamanteen meategien eta petrolioaren aurkikuntzen ondorioz, ingurumeneko hondamendi naturalengatik eta ezegonkortasunagatik ezaguna zen Mozanbike negozio-aukeraz betetako herrialde egin zen, baita mendebaldeko krisiaren zati baten erantzuna ere, beharbada. Izan ere, Mozanbiken lurreratzen den hegaldi bakoitzean, era guztietako lekuetatik iristen diren gero eta etorkin gehiago daude... Etorkinak ez badira, “negoziogizonak” dira; eta, negozio-gizonak ez badira, hurrengo bidaian negozio-gizon moduan etorriko diren turistak dira, aukera ugari aurkituko dituztelako.
10
Azkenean, ordea, non daude emakumeak?
E
makumeek zenbait historia dituzte azaltzeko, eurek ere talde homogeneoa osatzen ez dutelako. Aurrera egin dute, baina ez dute oraindik euren independentzia lortu, eratzen ari diren independentzia eta oparotasun eredua masekin bat ez datorrelako. Izan ere, ez ditu interes kolektiboak kontuan hartzen, kapitalaren logikan boterea eta agintea dituenaren borondateak baizik. Hain zuzen ere, kapitala bera da boterea eta agintea ematen dituena. Emakume batzuen ustez, boterean daude, alderdiko militantziaren bidez erantzukizun-karguak bete dituztelako, gure parlamentuan ikusi ahal dugun bezala (250 diputatutatik, 100 dira emakumeak, hau da, %40 ia-ia). Era berean, botere betearazle zein judizialeko karguetan ere badaude. Hala ere, urteotan, errealitateak egiaztatu egin du emakumeak arlo horietan egon arren ez dela inolaz ere aldatu arlo horiek eratzeko eta eusteko egituraren logika. Hona hemen gaur egungo hazkuntza-ereduaren oinarria: kapital handien inbertsioa, ekonomia bateratu zein solidarioaren era guztietako ekarpenak baztertzen dituzten baliabideen esplotazio eutsiezina, zainketaren ekonomia eta ekonomia informala (emakume gehienek lan egiten dute arlo horretan). Gobernu nazionalen babespean, korporazio handiek larregizko irabazi-asmoa dutenez, erkidegoak eta, batez ere, emakumeak, lurrak, ura, basoak eta auzo-bizimoduko beste baliabide batzuk desjabetzen dituzte. Gaur egungo baliabideen desjabetza kolonizazioko urteetan bizitzako baino askoz handiagoa da (Santos, B.S.:2012). Emakumeak eta euren seme-alabak artisautzako mea-ustiapeneko lan esklaboa egiten hasi dira berriro; eta, oraingoan, iraultza berdearen izenean, gainera. Izan ere, kanaberaren, jatrofaren eta kotoiaren monolaborantzan oinarritutako nekazaritza komertzialean lan egiten dute, urtaroen araberako kontratu ezegonkorren bidez. Txarto ordaindutako lanpostu horien truke, euren lurrak hipotekatzen dituzte. Hala ere, baliteke inoiz lur horiek berreskuratzeko aukerarik ez izatea edo berriro ere euren fami-
elkarrizketa Maria de Graça Samo Munduko Emakume Martxarako Plataforma Mozanbike
lien biziraupenerako elikagaiak ekoizteko erabili ezin izatea. Hori dela eta, txirotzeko arriskupean daude erabat. Emakumeen borroka gogorra da. Inplikatu egiten dira, eta eredu alternatiboak erabiltzen dituzte, gaur egungo testuinguruan sistemak inposatutako erronkei aurre egiteko. Borroka horretan, emakumeek mobilizatu egiten dira, eta elkarrekiko konfiantzan oinarritutako elkarteak sortzen dituzte, laguntza kolektiborako ekintzak garatzeko. Xitikea ekonomia solidarioko jardunetakoa da, eta oso ohikoa da Mozanbikeko hegoaldeko eskualdean. Bertan, hain zuzen ere, emakumeek elkarrekiko aurrezko solidariorako egiturak sortzen dituzte, txandakako aurrezki-eskemak sortzeko eta indartzeko, etxeko ekonomia hobetzeko eta inbertsio txikiak ere egiteko. Tokian-tokian, nazio-mailan, eskualdean eta nazioartean, sarean egituratu eta lan eginez gero, behar besteko oinarriak sortzen dira, emakumeek euren borroka tokian tokikoa eta, are gutxiago, banakakoa ez dela ulertu dezaten. Izan ere, mugak gainditzen dituenez, etengabeko ekintza ezarri beharra dago sendotu ahal izateko. Prestakuntza politikoa erronka da. Oso faktore garrantzitsua denez, modu sistematikoan erabili beharra dago, emakumeek errealitate korapilotsua euren kabuz irakurtzeko daukaten gaitasuna indartu ahal izateko.
Emakumeen bizitzen historiak dokumentatzea, zabaltzea eta agerian jartzea ekintza garrantzitsuenetakoa da, emakumeen autokonfiantza areagotzen duelako eta erkidego-mailan beste emakume batzuentzako suspergarria delako. Egia esan, konturatu egin gara emakumeek zer azaldu ugari dutela, partekatzeko esperientzia asko dituztela. Azken batean, gizartearen mesederako balioetsi, babestu eta ugaldu behar dugun jakituria daukate emakumeek.
“... gizonen albo-alboan borrokatu ginen kolonialismoaren aurka eta, independentzia lortu genuen, baina, oraindik ere, emakumeok ez gara askeak, geure askapenaren alde borrokatzen jarraitu behar dugu”. Gertrude Mongela
Erreferentziak: Govendor. P (2007). Love and courage, a Story of Insubordination. South Africa. Casimiro, I. (2004). “Paz na terra, Guerra en casa”, Feminismos e organizações de Mulheres em Moçambique. Maputo. Rubio-Marin, R. What happened to the women. Gender and Reparations in Human Rights Violetions. Santos, B.S. (2012), Relatório do Simpósio sobre Exclusão e Inclusão das mulheres na economia.
elkarrizketa Maria de Graça Samo Munduko Emakume Martxarako Plataforma Mozanbike
elkarrizketa Sandra MorĂĄn Munduko Emakume Martxarako Plataforma Guatemala
Sistema patriarkalen karakterizazioa Guatemalako feministen eraketa kolektiboa - Aliantza Feminista -
P
atriarkatua zenbait alderdik osatutako ordena soziala da. Bertan, hain zuzen ere, gizon batzuek beste gizon batzuei, emakume guztiei eta gainerako izaki bizidunei ezarritako menderakuntza eta zapalkuntzazko harremanak dira nagusi. Hori dela eta, gizartea hierarkizatuta dago, eta bertako kideak ez daude modu berean sailkatuta eta lekuratuta.
antolaera patriarkalak aberastasunaren metaketa eta boterea bermatzen dituen ordena politiko, ekonomiko, erlijioso eta militarra ezartzea du helburu nagusi
12
Sexualitatearen kontrola, emakumeen bizitzak eta era guztietako trukeak daude sistemaren oinarrian, horren bidez sortzen delako jatorrizko metaketa patriarkala1. Jatorrizkoa omen da, talde batek beste batzuei ezarritako lehenengo botere-esperientzia delako, haien lanaren eta bizi-indarren esplotazio eta gozamenaren bidez ahalik eta mozkin gehien lortzeko. Harrezkero, hierarkiak naturalizatu eta desberdintasunak ezarri ziren. Antolaera patriarkalak aberastasunaren metaketa eta boterea bermatzen dituen ordena politiko, ekonomiko, erlijioso eta militarra ezartzea du helburu nagusi. Horretarako, prestigioen zein pribilegioen sistema inposatu behar du, baita bizitzen kontrolerako balioen sistema ere. Hori lortzeko, emakumeen, beste talde batzuen eta naturaren aurkako indarkeria sinboliko eta fisikoa darabiltza. Sistema patriarkaleko indarkeria egiturazkoa eta instrumentala da, eta pertsonek sistemari men egitea dauka helburu, bestela ez zuen mendeen joan-etorrian irauteko aukerarik izango. Gerren bitartez, biztanleak menderatu dituzte etengabe, izua ezarri dute, lurraldeak arpilatu dituzte, industria armamentista nahiz gerrarako teknologia garatu dituzte, indarkeria sexuala sendotu dute, armadak indartu dituzte eta gizarteak militarizatu dituzte. Botere patriarkala dutenek kolonizazioa erabili dute, lurralde zein biztanleen gainean duten kontrola hedatzeko. Inbasioaren bitartez, konkistatutako herriak mirabetu egiten dituzte esplotaziorako, enkomiendetan eta zatiketetan bezala. Menderakuntza koloniala antolatzeko, leku eta une historiko bakoitzeko interes kolonizatzaileen arabera elkartu, sailkatu, banatu eta asimilatu dituzte pertsonak. Prozesu horiek bultzatu nahian, jatorrizko herriak akabatzeko politika genozidak ere jarri dira abian.
1 Feminista materialisten ekarpena
K
olonizazio-prozesuetako konkista-estrategiek lurraldeak eta emakumeen gorputzak okupatzea izan dute oinarri nagusi. Bortxaketa sexualak nagusitasun patriarkaleko boterearen adierazgarri dira lehian dauden arren artean. Horren bidez, talde batek beste bati indarrez kentzen dizkio jabetzak, eta “bertako� emakumeen gorputzak okupatzen ditu norgehiagokarako eremua izango balira bezala, menderakuntza material zein izpirituala gauzatzeko, nahiz eta norberaren osotasunaren aurkako erasoa izan eta bertako sare sozial zein bateratua hautsi. Jatorrizko indarkeria sexual hori herentzia astuna da inkontziente kolektiboarentzat, eta belaunaldiz belaunaldi igorritako traumak nahiz oinazeak sorrarazten ditu. Funtsean, emakume indigenak inolako gupidarik gabe bortxatzean eta mirabetza zein esklabotza sexualpean jartzean eratu zen mestizajea. Horren ondorioz, aitek onetsitako seme-alabak jaio
ziren, sasikume moduan tratatu zituzten gutxiespenez, ez zuten inolako eskubiderik legearen aurrean eta ez zuten ez jabetzarik ez abizenik ere. Horren ondorioz estigmatizatutako emakumeek bakar-bakarrik hazi, zaindu eta maitatu behar izan zituzten seme-alabak, eta, aldi berean, arrazakeria ere agertu zen familietan bertan.
Bortxaketa sexualak nagusitasun patriarkaleko boterearen adierazgarri dira lehian dauden arren artean
elkarrizketa Sandra MorĂĄn Munduko Emakume Martxarako Plataforma Guatemala
Sistema kolonialak bere mundu-ikuskera, balioak eta antolaera soziala inposatzen ditu, euren interesei begira erabilgarriak diren ezaugarri kulturalak manipulatuta, eraldatuta eta betikotuta. Pentsaera hegemonikoa hezkuntzaren, sinismen erlijiosoen, balioen eta tradizioen bidez ezartzen da. Gainera, sistemak berak zehazten du zer gogoratu eta zer ahaztu behar den, irabazleek eurek erabakitzen dute zer ikasi behar den.
14
hainbat espezie desagerrarazi zituzten ehizaren, harrapaketaren eta domestikazioaren ondorioz; espezie exogenoak ezarri eta gaixotasunak zein izurriteak ekarri zituzten; eta mea-baliabideak agortu zituzten. Lurrak emandako eta pertsonek ekoitzitako produktuak salgai bihurtu ziren, eta itsasoz bestaldera bidali zituzten, metaketa-prozesu kapitalistari hasiera eman zioten Europako monarkien gerrak eta luxuak ordaintzeko.
Kolonizazio-prozesuaren ondorioz, gizonei euren gorputzera emandako sarbide-motaren arabera sailkatu zituzten emakumeak: ama-emazteak eta emagalduak. Horrez gain, ikuspegi arrazistatik, lanerako eta sexurako mirabetzat ere hartu zituzten emakume indigenak. Emakumeen aurkako arrazakeriaren eta bereizkeriaren ondorioz, emakumeek are desabantaila eta desberdintasun handiagoak jasan behar dituzte gizartean.
Patriarkatuak gizona bera unibertsoaren erdi-erdian jartzen duenez, bere onurarako menderatu eta ustiatu dezakeen beheragoko erakundea da natura
Guatemala kolonizatu zutenean, jatorrizko jakitateak, hizkuntzak eta pentsamoldeak suntsitu zituzten. Antzinako erritualei eta sinismenei eusten zieten biztanleak jazarri zituzten. Erlijio monoteistak eta mendebaldeko eredu estetikoak inposatu zituzten. Lan artistikoak desagerrarazi eta pentsaera autonomoen garapena eragotzi zuten. Adierazpen kulturalak hondatu zituzten. Hori guztiori are larriagoa izan zen emakumeentzat, kultura igorri eta nortasunak ugaltzen dituztenak dira-eta. Bidegurutze nahasia da benetan: batetik, sistema koloniala berregiteko agindua dugu, eta, bestetik, jatorrizko kulturaren ezaugarri bereizgarriak igortzeko bizi-premia dugu.
Hona hemen patriarkatuak bere fase kapitalistan dituen ezaugarriak: ekoizpenerako eta ugalketarako lan-indarraren esplotazioa, baina, batez ere, konkistatutako herrietako eta arrazakeriaren bidez gauza bihurtutako emakumeena. Ekoizpen-bideak desjabetzeko, nazioz haraindiko lotuneak dituzten botere-taldeek kolonizatutako jatorrizko herrien lurrak desjabetu eta pilatzen dituzte. Sistema horrek, hain zuzen ere, salgai bihurtzen ditu ondasun bateratuak, pertsonak, denbora, espazioa, bizia eta heriotza. Sistema horretan, gainera, langileen esklaboak dira emakumeak. Izan ere, zaindu, atenditu eta elikatu egin behar dituzte, eta, horrez gain, seme-alabak ere eman behar dizkiete.
Patriarkatuak gizona bera unibertsoaren erdi-erdian jartzen duenez, bere onurarako menderatu eta ustiatu dezakeen beheragoko erakundea da natura. Ikuspegi horretatik, kolonizatzaileak bertoko erraietan gordetako aberastasunen bila etorri ziren lur hauetara. Ustiapen eta suntsipen ekologikoari ekin zioten, eta era guztietako aztarnak utzi zituzten lurraldean: ur-iturriak desbideratu, kutsatu eta desjabetu egin zituzten; basoak moztu eta mendiak eraitsi zituzten; florako nahiz faunak hainbat eta
Emakumeen gorputzak honelaxe trukatu daitezke: prostituzioa, ezkontza monogamikoa, kontsumismoa sustatzeko publizitatea eta euren ugalketaren zein sexualitatearen erabilera. Lan-merkatuan, emakumeek ez dituzte baldintza berberak: soldata txikiagoak jasotzen dituzte lan berberengatik, asko eta asko ezin dira jabeak ere izan eta ez dute erabakiak hartzeko aukerarik.
elkarrizketa Sandra MorĂĄn Munduko Emakume Martxarako Plataforma Guatemala
emakumeen gorputzak honelaxe trukatu daitezke: prostituzioa, ezkontza monogamikoa, kontsumismoa sustatzeko publizitatea eta euren ugalketaren zein sexualitatearen erabilera Kolonizazio eta zapalkuntzarako prozesu guztietan, erresistentziak, matxinadak eta iraultzak sortzen dira, jendea ez dagoelako halakorik onartzeko prest. Hori dela eta, biziraupen duinaren alde borrokatzen dira jasandako bidegabekerien aurrean. Beraz, ezarritako botereen aurkako zenbait altxamendu eta matxinada egon dira historian zehar. Patriarkatua betikotzeko mekanismoak menderakuntzarako eta zapalkuntzarako adostasunean eta indarkerian daude oinarrituta. · Menderakuntza-moduen instituzionalizazioa: gizonak botere gorena direnez, botere horren herentzia ezartzen da patrilinealtasunaren bidez. Menderakuntza eta besterenketa horiei eusten dieten ideiak, sinboloak eta ideologia. · Gizontasuna eta gizonak dira erreferente nagusi. · Eratu eta aldatu egiten da.
Menderakuntza-sistema, hain zuzen ere, gizatasunaren erreferente unibertsaltzat hartutako gizon guztien onurarako emakumeen gainean ezarritako kontrol eta erabileran dago oinarrituta. Orain dela 5.000tik gora urte sortu zen, eta gizakien historiako etapa zein ekoizpen-modu desberdinetara egokitu eta berreratu egin da. Behar bezala garatzeko eta eusteko, gainera, justifikatu eta euskarria ematen dio bilbe teoriko eta sinbolikoa ere badauka. · Prozesu sozialak naturalizatzea, fenomenoak betikotzea, natura nahierara irakurtzea da. Gainera, irakurketa hori jokabide sozialen ondorioa ere badela diote, erlijioaren zein zientziaren bidez hierarkiei eutsi nahian. · Ahistorizatu egiten ditu, eraketa-prozesuaren izaera kentzen die. · Emakumeen ekarpenak, antolaerak eta zapalkuntza-mekanismoak ezkutatzen ditu, eta errealitatea bera atomizatu eta zatikatu egiten du.
· Kapitalismo neoliberala. · Arrazakeria.
elkarrizketa Sandra Morán Munduko Emakume Martxarako Plataforma Guatemala
GIZA ESKUBIDEEN DEFENTSA KRISI TESTUINGURUETAN
KRISI SISTEMIKO GLOBALAREN ERAGINAK GIZA ESKUBIDEENGAN ETA EMAKUMEEN ESKUBIDEENGAN