De afsluiting van de Zuiderzee

Achtergrond

Tekst: Peter Boorsma, foto’s: Zuiderzeemuseum

De afsluiting van de Zuiderzee Stel dat we de Afsluitdijk zouden moeten realiseren onder de huidige wet- en regelgeving op het gebied van milieu en ruimtelijke ordening. Stel! Zou die er dan nog kunnen komen? Een reconstructie ter gelegenheid van 75 jaar Afsluitdijk.

FORUM 10 mei 2007

11

12

FORUM 10 mei 2007

FORUM 10 mei 2007

13

De Zuiderzeewerken in de 21ste eeuw De Zuiderzeewerken in de 21ste eeuw De Zuiderzeewe Wat als het er 75 jaar terug gewoon niet van gekomen was de Afsluitdijk te bouwen en we zouden nu – in 2007 – besluiten de Zuiderzee af te sluiten?

Forum werpt een blik in de toekomst.

2007 Kabinet besluit tot afsluiting van de Zuiderzee Den Haag, 16 mei 2007 - “Een volk dat leeft, bouwt aan zijn toekomst. Nederland gaat weer iets van die daadkracht en ondernemingszin laten zien die ons land eeuwen heeft gekenmerkt. In 2020 moet de Zuiderzee zijn afgesloten opdat ook toekomstige generaties verzekerd zijn van voldoende drinkwater.”

De aankondiging van minister Eurlings van Verkeer en Waterstaat van de bouw van een dijk die de Zuiderzee moet afsluiten kwam volkomen onverwacht en was breaking news.

Sinds de Tweede Kamer plannen voor een ‘IJsselmeer’ in 1918 met een nipte meerderheid had verworpen, had geen enkel kabinet het aangedurfd een dergelijk megaproject op-

nieuw te agenderen. Volgens Eurlings is het na het dreigend tekort aan drinkwater van de afgelopen zomer – toen Nederland te maken kreeg met rantsoenering en er alleen ’s ochtends water uit de kraan kwam – onverantwoord de aanleg van een afsluitdijk langer uit te stellen. Een ‘IJsselmeer’ kan dienen als bekken voor de opvang van zoetwater, betoogde de minister.

Afsluiting is volgens Eurlings niet alleen nodig voor de drinkwatervoorziening maar ook om het risico op overstromingen als gevolg van de klimaatverandering weg te nemen.

Tijdens de laatste novemberstorm klotste het water nog over de kaden van Spakenburg. Verder zullen door de afsluiting de getijden verdwijnen, wat de aanleg van polders eenvoudiger maakt. “Nieuw land is hard nodig voor de bouw van nieuwe woningen, industrie en een nationale luchthaven om Schiphol te ontlasten”, aldus Eurlings.

Het kabinet wil de aanleg realiseren in goed overleg met de betrokken overheden en maatschappelijke groeperingen.

Er komt een afzonderlijke ‘Zuiderzeewet’ om de afsluiting mogelijk te maken. Desondanks zullen alle gangbare procedures in acht worden genomen. Het omzeilen van de procedures, zoals bij de aanleg van de Deltawerken, is volgens Eurlings niet meer van deze tijd. “Nederland zal er samen uit moeten komen”, zei hij in verwijzing naar het motto van het regeerakkoord. Hij verwacht het project in

2013 te kunnen gaan aanbesteden om het jaar daarop te kunnen beginnen met de werkzaamheden.

De plannen voor een afsluitdijk zijn juichend ontvangen door de Zuiderzeevereniging, waarin ondermeer Luchthaven Schiphol, de grote bouwondernemers en waterbedrijven zijn vertegenwoordigd. Ook de burgemeesters van de gemeenten die in november te kampen hadden met overstromingen betoonden zich tevreden.

De milieubeweging verklaart echter “faliekant tegen” te zijn. “Een afsluitdijk leidt tot onherstelbare schade voor flora en fauna in zowel de Waddenzee als de Zuiderzee, twee bijzondere natuurgebieden die ook bijzondere bescherming verdienen”, aldus een woordvoerder van Milieudefensie, die verder aankondigde zich met alle middelen te verzetten tegen “dit megalomane plan”.

Het Productschap Vis en de watersportbedrijven pleiten voor een schadeloosstelling van vissers en ondernemers die schade lijden door de afsluiting van de Zuiderzee.

2013 Nipte Kamermeerderheid geeft fiat plannen Afsluitdijk Den Haag, 21 maart 2013 – Met de kleinst mogelijke meerderheid is de Tweede Kamer afgelopen nacht akkoord ge-

gaan met de Zuiderzeewet die de ministers van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Verkeer en Waterstaat en vrom de bevoegdheid geeft een ontwerpvergunning te verlenen voor de aanleg van een dijk die de Zuiderzee afsluit. De meerderheid kwam tot stand nadat coalitiepartij sp zich uiteindelijk toch kon vinden in het compromis waarbij vrijwel de hele kop van Noord-Holland wordt aangewezen als Natura 2000-gebied. “Voor ons is de veiligheid van de bewoners van het Zuiderzeegebied een groot goed, maar we willen wel de zekerheid dat een dergelijk zware ingreep in de natuur voldoende wordt gecompenseerd”, aldus de veterane partijleider Jan Marijnissen.

De goedkeuring in het parlement komt na zes jaar intensief overleg met ruim 150 gremia over de exacte uitvoering van de Afsluitdijk. Er is uitgebreid gesproken met onder meer de werkgeverskoepels, natuur- en milieuorganisaties, met verenigingen van verontruste bewoners, de recreatieondernemers, de Hiswa, duikersverenigingen, het Productschap Vis en de vereniging van strandpaviljoenhouders. Ook met alle betrokken gemeenten, provincies en waterschappen is intensief overlegd.

Met name de milieubeweging ziet niets in de plannen. Zij stelt dat het project niet te verenigen is met de Europese Vogel- en Habitatrichtlijnen. Ook de uitkomsten van de voorlopige Milieueffectrapportages (mer’s) van de aanleg van de

e

‘Een volk dat leeft, bouwt aan zijn toekomst’ ‘Een volk dat leeft, bouwt aan zijn toekomst’ ‘Een Na de grote overstroming van 1916 was het duidelijk: die dijk om de Zuiderzee af te sluiten moest er toch echt komen.

Zestien jaar later – drie jaar eerder dan gepland - was de Afsluitdijk gereed en werd de Zuiderzee IJsselmeer. Een proeve van “machtig ingenieurswerk”.

O Van Mastenbroek: Het dichten van de Vlieter 18 mei 1932

p 28 mei is het precies 75 jaar geleden dat het laatste gat in de Afsluitdijk gedicht werd en de Zuiderzee het IJsselmeer werd.

In januari 1927 was men begonnen met de aanleg van de dijk tussen Den Oever in NoordHolland en het Friese Zürich. Ruim vijfduizend arbeiders klaarden de klus in vijf jaar, bijna drie jaar sneller dan verwacht. In 1933 werd de dijk opengesteld voor (betalend) verkeer.

Plannen voor de afsluiting van de Zuiderzee dateren al van de zeventiende eeuw maar kregen pas eind negentiende eeuw vorm met de

oprichting van de Zuiderzeevereniging. Een van de vooraanstaande leden van de Zuiderzeevereniging was ingenieur – en later minister – Cornelis Lely, die in 1891 het ‘Ontwerpplan voor de afsluiting der Zuiderzee’ presenteerde.

Toch zou het nog tot 1918 duren voordat de Tweede Kamer akkoord ging met de plannen en de Zuiderzeewet aannam. Men hikte vooral aan tegen de hoge kosten van het project en men twijfelde aan de technische uitvoerbaarheid. Maatschappelijke oppositie was er nauwelijks, hooguit vanuit enkele vissersdorpen rond de Zuiderzee. Het ‘milieu’ speelde nog geen rol in de besluitvorming.

Twee zaken gaven de doorslag om met het project te beginnen. De overstroming van de Zuiderzee in 1916 die talloze dorpen rond de Zuiderzee, maar ook steden als Amersfoort onder water zetten. Daarnaast was tijdens de Eerste Wereldoorlog gebleken dat Nederland niet in het eigen voedsel kon voorzien. Men wilde daarom over meer landbouwgrond beschikken e Van Mastenbroek: De overstroomde polder tusschen Broek op Waterland en Monnikendam 1916

12

FORUM 10 mei 2007

FORUM 10 mei 2007

13

De Zuiderzeewerken in de 21ste eeuw De Zuiderzeewerken in de 21ste eeuw De Zuiderzeewe Wat als het er 75 jaar terug gewoon niet van gekomen was de Afsluitdijk te bouwen en we zouden nu – in 2007 – besluiten de Zuiderzee af te sluiten?

Forum werpt een blik in de toekomst.

2007 Kabinet besluit tot afsluiting van de Zuiderzee Den Haag, 16 mei 2007 - “Een volk dat leeft, bouwt aan zijn toekomst. Nederland gaat weer iets van die daadkracht en ondernemingszin laten zien die ons land eeuwen heeft gekenmerkt. In 2020 moet de Zuiderzee zijn afgesloten opdat ook toekomstige generaties verzekerd zijn van voldoende drinkwater.”

De aankondiging van minister Eurlings van Verkeer en Waterstaat van de bouw van een dijk die de Zuiderzee moet afsluiten kwam volkomen onverwacht en was breaking news.

Sinds de Tweede Kamer plannen voor een ‘IJsselmeer’ in 1918 met een nipte meerderheid had verworpen, had geen enkel kabinet het aangedurfd een dergelijk megaproject op-

nieuw te agenderen. Volgens Eurlings is het na het dreigend tekort aan drinkwater van de afgelopen zomer – toen Nederland te maken kreeg met rantsoenering en er alleen ’s ochtends water uit de kraan kwam – onverantwoord de aanleg van een afsluitdijk langer uit te stellen. Een ‘IJsselmeer’ kan dienen als bekken voor de opvang van zoetwater, betoogde de minister.

Afsluiting is volgens Eurlings niet alleen nodig voor de drinkwatervoorziening maar ook om het risico op overstromingen als gevolg van de klimaatverandering weg te nemen.

Tijdens de laatste novemberstorm klotste het water nog over de kaden van Spakenburg. Verder zullen door de afsluiting de getijden verdwijnen, wat de aanleg van polders eenvoudiger maakt. “Nieuw land is hard nodig voor de bouw van nieuwe woningen, industrie en een nationale luchthaven om Schiphol te ontlasten”, aldus Eurlings.

Het kabinet wil de aanleg realiseren in goed overleg met de betrokken overheden en maatschappelijke groeperingen.

Er komt een afzonderlijke ‘Zuiderzeewet’ om de afsluiting mogelijk te maken. Desondanks zullen alle gangbare procedures in acht worden genomen. Het omzeilen van de procedures, zoals bij de aanleg van de Deltawerken, is volgens Eurlings niet meer van deze tijd. “Nederland zal er samen uit moeten komen”, zei hij in verwijzing naar het motto van het regeerakkoord. Hij verwacht het project in

2013 te kunnen gaan aanbesteden om het jaar daarop te kunnen beginnen met de werkzaamheden.

De plannen voor een afsluitdijk zijn juichend ontvangen door de Zuiderzeevereniging, waarin ondermeer Luchthaven Schiphol, de grote bouwondernemers en waterbedrijven zijn vertegenwoordigd. Ook de burgemeesters van de gemeenten die in november te kampen hadden met overstromingen betoonden zich tevreden.

De milieubeweging verklaart echter “faliekant tegen” te zijn. “Een afsluitdijk leidt tot onherstelbare schade voor flora en fauna in zowel de Waddenzee als de Zuiderzee, twee bijzondere natuurgebieden die ook bijzondere bescherming verdienen”, aldus een woordvoerder van Milieudefensie, die verder aankondigde zich met alle middelen te verzetten tegen “dit megalomane plan”.

Het Productschap Vis en de watersportbedrijven pleiten voor een schadeloosstelling van vissers en ondernemers die schade lijden door de afsluiting van de Zuiderzee.

2013 Nipte Kamermeerderheid geeft fiat plannen Afsluitdijk Den Haag, 21 maart 2013 – Met de kleinst mogelijke meerderheid is de Tweede Kamer afgelopen nacht akkoord ge-

gaan met de Zuiderzeewet die de ministers van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Verkeer en Waterstaat en vrom de bevoegdheid geeft een ontwerpvergunning te verlenen voor de aanleg van een dijk die de Zuiderzee afsluit. De meerderheid kwam tot stand nadat coalitiepartij sp zich uiteindelijk toch kon vinden in het compromis waarbij vrijwel de hele kop van Noord-Holland wordt aangewezen als Natura 2000-gebied. “Voor ons is de veiligheid van de bewoners van het Zuiderzeegebied een groot goed, maar we willen wel de zekerheid dat een dergelijk zware ingreep in de natuur voldoende wordt gecompenseerd”, aldus de veterane partijleider Jan Marijnissen.

De goedkeuring in het parlement komt na zes jaar intensief overleg met ruim 150 gremia over de exacte uitvoering van de Afsluitdijk. Er is uitgebreid gesproken met onder meer de werkgeverskoepels, natuur- en milieuorganisaties, met verenigingen van verontruste bewoners, de recreatieondernemers, de Hiswa, duikersverenigingen, het Productschap Vis en de vereniging van strandpaviljoenhouders. Ook met alle betrokken gemeenten, provincies en waterschappen is intensief overlegd.

Met name de milieubeweging ziet niets in de plannen. Zij stelt dat het project niet te verenigen is met de Europese Vogel- en Habitatrichtlijnen. Ook de uitkomsten van de voorlopige Milieueffectrapportages (mer’s) van de aanleg van de

e

‘Een volk dat leeft, bouwt aan zijn toekomst’ ‘Een volk dat leeft, bouwt aan zijn toekomst’ ‘Een Na de grote overstroming van 1916 was het duidelijk: die dijk om de Zuiderzee af te sluiten moest er toch echt komen.

Zestien jaar later – drie jaar eerder dan gepland - was de Afsluitdijk gereed en werd de Zuiderzee IJsselmeer. Een proeve van “machtig ingenieurswerk”.

O Van Mastenbroek: Het dichten van de Vlieter 18 mei 1932

p 28 mei is het precies 75 jaar geleden dat het laatste gat in de Afsluitdijk gedicht werd en de Zuiderzee het IJsselmeer werd.

In januari 1927 was men begonnen met de aanleg van de dijk tussen Den Oever in NoordHolland en het Friese Zürich. Ruim vijfduizend arbeiders klaarden de klus in vijf jaar, bijna drie jaar sneller dan verwacht. In 1933 werd de dijk opengesteld voor (betalend) verkeer.

Plannen voor de afsluiting van de Zuiderzee dateren al van de zeventiende eeuw maar kregen pas eind negentiende eeuw vorm met de

oprichting van de Zuiderzeevereniging. Een van de vooraanstaande leden van de Zuiderzeevereniging was ingenieur – en later minister – Cornelis Lely, die in 1891 het ‘Ontwerpplan voor de afsluiting der Zuiderzee’ presenteerde.

Toch zou het nog tot 1918 duren voordat de Tweede Kamer akkoord ging met de plannen en de Zuiderzeewet aannam. Men hikte vooral aan tegen de hoge kosten van het project en men twijfelde aan de technische uitvoerbaarheid. Maatschappelijke oppositie was er nauwelijks, hooguit vanuit enkele vissersdorpen rond de Zuiderzee. Het ‘milieu’ speelde nog geen rol in de besluitvorming.

Twee zaken gaven de doorslag om met het project te beginnen. De overstroming van de Zuiderzee in 1916 die talloze dorpen rond de Zuiderzee, maar ook steden als Amersfoort onder water zetten. Daarnaast was tijdens de Eerste Wereldoorlog gebleken dat Nederland niet in het eigen voedsel kon voorzien. Men wilde daarom over meer landbouwgrond beschikken e Van Mastenbroek: De overstroomde polder tusschen Broek op Waterland en Monnikendam 1916

14

FORUM 10 mei 2007

FORUM 10 mei 2007

15

erken in de 21ste eeuw De Zuiderzeewerken in de 21ste eeuw De Zuiderzeewerken in de 21ste ee dijk naar het eiland Wieringen en de Afsluitdijk zelf worden door de milieubeweging betwist. Het IJsselmeer wordt volgens haar een grote levensloze plas water “die harder stinkt dan een Amsterdamse gracht in de zomer.”

Ook het moeizame overleg met de betrokken provincies en gemeenten heeft voor veel vertraging gezorgd, aldus directeur Peter Pompe van het Projectbureau IJsselmeer in een interview met De Pers. Veel van de watersportplaatsen langs de kust vrezen dat zij door de aanleg van vier grote polders hun aantrekkingskracht verliezen. De inwoners van Wieringen en Urk voelen er niets voor hun eiland-status op te moeten geven. “Wij zijn en blijven eilanders”, aldus burgemeester Smit van Wieringen, dat bekend staat als ‘Wassenaar in zee’.

Lang zag het ernaar uit dat het Zuiderzeeproject zou stranden in het polderoverleg. Maar na de storm van afgelopen maand, toen de – al eerder verhoogde – Zuiderzeedijk bij Spakenburg doorbrak en de Eemvallei volledig blank kwam te staan, lijkt de stemming te zijn omgeslagen. De overstroming leidde tot enorme schade. Circa 100.000 inwoners van Amersfoort, Leusden en Veenendaal wonen nog steeds in noodopvang op de Veluwe en in Limburg.

Het Projectbureau IJsselmeer start na de zomer met een serie informatiebijeenkomsten in Noord-Holland, Friesland, Overijssel, Gelderland en Utrecht over de gevolgen van de Afsluitdijk.

2019 Kabinet verleent formele goedkeuring aan Zuiderzeeplannen Den Haag, 7 maart 2019 – De ministers van Landbouw, Verkeer en Waterstaat en vrom hebben het Projectbureau IJsselmeer vergunning verleend voor de aanleg van een dijk tussen de kust van Noord-Holland en het eiland Wieringen en voor de ‘Afsluitdijk’. Nog voor het einde van dit jaar zullen de inspraakprocedures van start gaan.

De afgelopen twaalf jaar heeft het Projectbureau uitgebreid onderzoek laten doen naar alle mogelijke gevolgen voor de omgeving van de voorgenomen projecten. Ook eventuele alternatieve oplossingen zijn bestudeerd in het milieueffectrapport. Het afsluiten van de Zuiderzee heeft grote gevolgen voor de waterstanden en de stromingen, niet alleen in het toekomstige IJsselmeer maar ook in de Waddenzee. Beide gebieden zijn aangewezen als beschermd onder de Europese Vogel- en Habitatrichtlijnen. Voor de Zuiderzee komt daar nog eens bij, dat het zoute water wordt vervangen door zoet water met alle gevolgen voor flora en fauna.

“De gevolgen voor de omgeving willen we zeker niet bagatelliseren, al was het maar omdat de Zuiderzee uiteindelijk een zoetwatermeer zal worden”, aldus projectdirecteur Pompe.

“Maar we doen er alles aan om de habitat van de Waddenzee

in tact te laten. In het tracé van de dijk is hiermee zoveel mogelijk rekening gehouden. Zo zal de zeehondenpopulatie van de Waddenzee geen nadeel ondervinden.”

De overheid erkent dat de werken grote gevolgen hebben voor de omgeving maar doet een beroep op het zwaar­ wegend maatschappelijk- en veiligheidsbelang van de Afsluitdijk. “We zijn nog maar nauwelijks bekomen van de grote overstroming van zes jaar geleden. Het is ondenkbaar dat we zouden toestaan dat zich weer een dergelijke ramp voltrekt”, aldus minister Aranda Roos van Verkeer en Waterstaat. “Schade aan de natuur zullen we ruimschoots compenseren.” Al eerder voorzag de regering in het aanwijzen van de kop van Noord-Holland als Natura-2000-gebied. Om het verlies aan zoutwater-habitat te compenseren worden ook grote delen van het noorden van Friesland omgevormd tot zout natuurgebied.

Verder komt er een vergoedingsregeling voor vissers en watersportbedrijven in de Zuiderzeedorpen. De eilanden Wieringen en Urk hebben van de minister de garantie gekregen dat zij niet onder de aanvliegroutes komen te liggen van de nationale luchthaven in de nieuw aan te leggen polder.

Volgens de projectdirecteur Peter Pompe houdt ook de afstemming tussen alle betrokken overheden het project erg op. “De politiek is er in meerderheid volledig van overtuigd

dat die Afsluitdijk er moet komen, de meeste betrokken organisaties staan er achter, maar toch kost het nog veel tijd.

Bij de mer’s hebben we te maken met vijf ministeries, vijf provincies en zestien gemeentelijke diensten.”

Tegenstanders van het Zuiderzeeproject hechten weinig waarde aan de argumenten van het kabinet. “Een overstroming als die uit 2013 is ook te voorkomen door ophoging van de Zuiderzeedijken”, meent burgemeester Smit van Wieringen. “Bovendien blijken de gevolgen van de klimaatverandering schromelijk overschat.” Ook het argument van een zoetwater-buffer doet volgens hem weinig opgeld. “De landbouw gaat steeds zuiniger om met water en nu bijna de helft van de 67-plussers in het buitenland woont, is ook gebrek aan drinkwater geen issue meer.” Smit verdenkt het kabinet ervan dat het vooral te doen is om de aanleg van de luchthaven en meer grond voor bedrijventerreinen. “Geen van beide is te verenigen met een rustige omgeving als die van de Zuiderzee en Wieringen.”

Urk en Wieringen weigerden aanvankelijk hun bestaande bestemmingsplannen te herzien. Met een beroep op de Wet ruimtelijke ordening van 2008 heeft de rijksoverheid zelf een rijksinpassingsplan gemaakt dat in plaats komt van de gemeentelijke bestemmingsplannen en in lijn is met de Structuurvisie IJsselmeer. Ook de provincie Overijssel en enkele waterschappen hebben zich lang verzet tegen de e

n volk dat leeft, bouwt aan zijn toekomst’ ‘Een volk dat leeft, bouwt aan zijn toekomst’ ‘Een volk d

Van Mastenbroek: Polderjongens op weg, 1932

en inpoldering van de Zuiderzee zou eenvoudiger zijn als deze was afgesloten van open zee en er geen getijden meer zouden zijn.

In 1919 richtte de regering een aparte overheidsdienst op voor de uitvoering van de inpolderingsplannen: de Dienst der Zuiderzeewerken. De voorbereidende werkzaamheden gingen van start in 1920 met de beteugeling van het Amsteldiep tussen Noord-­Holland en het eiland Wieringen. Vier jaar later kon de dijk worden gesloten en in 1930 viel de Wieringermeerpolder droog.

De aanleg van de Afsluitdijk was een technisch hoogstandje, die met voor nu relatief primitieve middelen ter hand werd genomen. Voorafgaande aan de bouw is er veel gediscussieerd over de technische aspecten van de aanleg van de dijk en de invloed van dit waterwerk op stromingen en waterstanden. Ingenieur Lely schreef in totaal acht technische rapporten.

Technieken werden op verschillende plaatsen uitgeprobeerd. Zo is voor de bouw niet zoals e

Van Mastenbroek: Keileemtransporteur, 1931

14

FORUM 10 mei 2007

FORUM 10 mei 2007

15

erken in de 21ste eeuw De Zuiderzeewerken in de 21ste eeuw De Zuiderzeewerken in de 21ste ee dijk naar het eiland Wieringen en de Afsluitdijk zelf worden door de milieubeweging betwist. Het IJsselmeer wordt volgens haar een grote levensloze plas water “die harder stinkt dan een Amsterdamse gracht in de zomer.”

Ook het moeizame overleg met de betrokken provincies en gemeenten heeft voor veel vertraging gezorgd, aldus directeur Peter Pompe van het Projectbureau IJsselmeer in een interview met De Pers. Veel van de watersportplaatsen langs de kust vrezen dat zij door de aanleg van vier grote polders hun aantrekkingskracht verliezen. De inwoners van Wieringen en Urk voelen er niets voor hun eiland-status op te moeten geven. “Wij zijn en blijven eilanders”, aldus burgemeester Smit van Wieringen, dat bekend staat als ‘Wassenaar in zee’.

Lang zag het ernaar uit dat het Zuiderzeeproject zou stranden in het polderoverleg. Maar na de storm van afgelopen maand, toen de – al eerder verhoogde – Zuiderzeedijk bij Spakenburg doorbrak en de Eemvallei volledig blank kwam te staan, lijkt de stemming te zijn omgeslagen. De overstroming leidde tot enorme schade. Circa 100.000 inwoners van Amersfoort, Leusden en Veenendaal wonen nog steeds in noodopvang op de Veluwe en in Limburg.

Het Projectbureau IJsselmeer start na de zomer met een serie informatiebijeenkomsten in Noord-Holland, Friesland, Overijssel, Gelderland en Utrecht over de gevolgen van de Afsluitdijk.

2019 Kabinet verleent formele goedkeuring aan Zuiderzeeplannen Den Haag, 7 maart 2019 – De ministers van Landbouw, Verkeer en Waterstaat en vrom hebben het Projectbureau IJsselmeer vergunning verleend voor de aanleg van een dijk tussen de kust van Noord-Holland en het eiland Wieringen en voor de ‘Afsluitdijk’. Nog voor het einde van dit jaar zullen de inspraakprocedures van start gaan.

De afgelopen twaalf jaar heeft het Projectbureau uitgebreid onderzoek laten doen naar alle mogelijke gevolgen voor de omgeving van de voorgenomen projecten. Ook eventuele alternatieve oplossingen zijn bestudeerd in het milieueffectrapport. Het afsluiten van de Zuiderzee heeft grote gevolgen voor de waterstanden en de stromingen, niet alleen in het toekomstige IJsselmeer maar ook in de Waddenzee. Beide gebieden zijn aangewezen als beschermd onder de Europese Vogel- en Habitatrichtlijnen. Voor de Zuiderzee komt daar nog eens bij, dat het zoute water wordt vervangen door zoet water met alle gevolgen voor flora en fauna.

“De gevolgen voor de omgeving willen we zeker niet bagatelliseren, al was het maar omdat de Zuiderzee uiteindelijk een zoetwatermeer zal worden”, aldus projectdirecteur Pompe.

“Maar we doen er alles aan om de habitat van de Waddenzee

in tact te laten. In het tracé van de dijk is hiermee zoveel mogelijk rekening gehouden. Zo zal de zeehondenpopulatie van de Waddenzee geen nadeel ondervinden.”

De overheid erkent dat de werken grote gevolgen hebben voor de omgeving maar doet een beroep op het zwaar­ wegend maatschappelijk- en veiligheidsbelang van de Afsluitdijk. “We zijn nog maar nauwelijks bekomen van de grote overstroming van zes jaar geleden. Het is ondenkbaar dat we zouden toestaan dat zich weer een dergelijke ramp voltrekt”, aldus minister Aranda Roos van Verkeer en Waterstaat. “Schade aan de natuur zullen we ruimschoots compenseren.” Al eerder voorzag de regering in het aanwijzen van de kop van Noord-Holland als Natura-2000-gebied. Om het verlies aan zoutwater-habitat te compenseren worden ook grote delen van het noorden van Friesland omgevormd tot zout natuurgebied.

Verder komt er een vergoedingsregeling voor vissers en watersportbedrijven in de Zuiderzeedorpen. De eilanden Wieringen en Urk hebben van de minister de garantie gekregen dat zij niet onder de aanvliegroutes komen te liggen van de nationale luchthaven in de nieuw aan te leggen polder.

Volgens de projectdirecteur Peter Pompe houdt ook de afstemming tussen alle betrokken overheden het project erg op. “De politiek is er in meerderheid volledig van overtuigd

dat die Afsluitdijk er moet komen, de meeste betrokken organisaties staan er achter, maar toch kost het nog veel tijd.

Bij de mer’s hebben we te maken met vijf ministeries, vijf provincies en zestien gemeentelijke diensten.”

Tegenstanders van het Zuiderzeeproject hechten weinig waarde aan de argumenten van het kabinet. “Een overstroming als die uit 2013 is ook te voorkomen door ophoging van de Zuiderzeedijken”, meent burgemeester Smit van Wieringen. “Bovendien blijken de gevolgen van de klimaatverandering schromelijk overschat.” Ook het argument van een zoetwater-buffer doet volgens hem weinig opgeld. “De landbouw gaat steeds zuiniger om met water en nu bijna de helft van de 67-plussers in het buitenland woont, is ook gebrek aan drinkwater geen issue meer.” Smit verdenkt het kabinet ervan dat het vooral te doen is om de aanleg van de luchthaven en meer grond voor bedrijventerreinen. “Geen van beide is te verenigen met een rustige omgeving als die van de Zuiderzee en Wieringen.”

Urk en Wieringen weigerden aanvankelijk hun bestaande bestemmingsplannen te herzien. Met een beroep op de Wet ruimtelijke ordening van 2008 heeft de rijksoverheid zelf een rijksinpassingsplan gemaakt dat in plaats komt van de gemeentelijke bestemmingsplannen en in lijn is met de Structuurvisie IJsselmeer. Ook de provincie Overijssel en enkele waterschappen hebben zich lang verzet tegen de e

n volk dat leeft, bouwt aan zijn toekomst’ ‘Een volk dat leeft, bouwt aan zijn toekomst’ ‘Een volk d

Van Mastenbroek: Polderjongens op weg, 1932

en inpoldering van de Zuiderzee zou eenvoudiger zijn als deze was afgesloten van open zee en er geen getijden meer zouden zijn.

In 1919 richtte de regering een aparte overheidsdienst op voor de uitvoering van de inpolderingsplannen: de Dienst der Zuiderzeewerken. De voorbereidende werkzaamheden gingen van start in 1920 met de beteugeling van het Amsteldiep tussen Noord-­Holland en het eiland Wieringen. Vier jaar later kon de dijk worden gesloten en in 1930 viel de Wieringermeerpolder droog.

De aanleg van de Afsluitdijk was een technisch hoogstandje, die met voor nu relatief primitieve middelen ter hand werd genomen. Voorafgaande aan de bouw is er veel gediscussieerd over de technische aspecten van de aanleg van de dijk en de invloed van dit waterwerk op stromingen en waterstanden. Ingenieur Lely schreef in totaal acht technische rapporten.

Technieken werden op verschillende plaatsen uitgeprobeerd. Zo is voor de bouw niet zoals e

Van Mastenbroek: Keileemtransporteur, 1931

16

FORUM 10 mei 2007

FORUM 10 mei 2007

17

eeuw De Zuiderzeewerken in de 21ste eeuw De Zuiderzeewerken in de 21ste eeuw De Zuiderze komst van de Afsluitdijk. Er loopt nog wel een procedure bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State tegen het besluit.

2024 Tegenstanders Afsluitdijk bekladden woonhuis minister Roos Den Haag, 25 juli 2024 – Afgelopen nacht is het woonhuis van minister Roos van Verkeer en Waterstaat besmeurd met rode verf en zijn er twee ruiten ingegooid. De vernielingen volgden op de uitspraak van de rechtbank die bepaalde dat de vergunning voor de Zuiderzee terecht is verleend. De politie zoekt de daders in de sfeer van het Bewonerscomité Wieringen.

De directeur van het Projectbureau IJsselmeer is teleurgesteld. “We hebben sinds het begin van de plannen in 2007 steeds het gesprek gezocht met de tegenstanders van de dijk en zijn hen waar mogelijk tegemoet gekomen. Het is dan treurig om te zien dat sommigen het blijkbaar nodig vinden naar dit soort middelen te grijpen.”

Het projectbureau beschikt inmiddels over 6.000 pagina’s onderzoeken, adviezen en contra-expertises die zijn verricht om te beoordelen hoe de plannen zich verhouden tot het Europese omgevingsrecht. De knapste wetenschappers

van de wereld hebben zich hiermee bezig gehouden. Het gaat dan met name om de Vogel- en Habitatrichtlijnen, het Biodiversiteitsverdrag en in het geval van de Waddenzee om de Wetlands-conventie.

Het Zuiderzee-project kampt echter met veel tegenslagen en loopt inmiddels jaren achter op de planning. De vertraging wordt grotendeels veroorzaakt door de uitgebreide onderzoeken die nodig zijn om uit te vinden wat de gevolgen van de dijk-aanleg zijn voor de omgeving. Het feit dat de rechtbank het nodig achtte prejudiciële vragen te stellen aan het Europese Hof in Luxemburg over de correcte toepassing van de Habitatrichtlijn heeft het project nog eens vijf jaar extra opgehouden.

Al eerder was er een omgevingsvergunning aangevraagd en verstrekt voor het werkeiland dat nodig is om de dijk te kunnen aanleggen. Bewonerscomités uit Friesland en Noord-Holland vechten ook deze vergunningverlening aan voor de rechter. De comités hebben verder aangekondigd bij de rechter schadevergoeding te eisen vanwege de verwachte waardedaling van het onroerend goed als gevolg van de dijkaanleg.

2027 Kabinet ziet af van afsluiting Zuiderzee Den Haag, 11 november 2027 – Het kabinet heeft vrijdagmiddag besloten af te zien van de bouw van de Afsluitdijk.

In plaats daarvan worden de Zuiderzeedijken verder opgehoogd en zullen enkele wijken van gemeenten langs de kust worden ontruimd. “In het besluit hebben we niet alleen de mogelijke aantasting van de natuur betrokken maar ook de maatschappelijke onrust die het project zou veroorzaken”, aldus minister-president Eurlings in een toelichting.

Het besluit van het cda-vvd-kabinet volgt op de uitspraak waarin de afdeling bestuursrecht van de Raad van State stelt onvoldoende dwingende redenen van groot openbaar belang te zien om van de zoute Zuiderzee een zoet IJsselmeer te maken. De Raad van State twijfelt namelijk of inderdaad alles is onderzocht wat had moeten worden onderzocht. Zo had de overheid moeten onderzoeken wat het effect is van de werkzaamheden, die vijf jaar in beslag zullen nemen, op de fauna van de Waddenzee. Evenmin is duidelijk wat het effect van de nachtelijke belichting van de werkzaamheden is op de algengroei. Ook de gevolgen van het onderwatergeluid van baggermolens op bruinvissen had volgens de Raad van State onderzocht moeten worden. “De Afdeling acht in

dit verband niet aannemelijk gemaakt dat nader onderzoek niet zou kunnen bijdragen aan het verkrijgen van meer duidelijkheid over de omvang en de gevolgen van de Afsluitdijk voor de te beschermen waarden van de Zuiderzee en de Waddenzee in het licht van de instandhoudingsdoelstellingen.” Verder is vooralsnog onvoldoende hard gemaakt dat de voorgestelde compensatie in Friesland afdoende is volgens de eisen van de Habitatrichtlijn en dat er geen alternatieven zijn zoals dijkversterking.

Het project kampte al eerder met tegenslagen waardoor de planning – het idee was in 2013 te beginnen met de aanbesteding – bij lange na niet gehaald werd. Ook de begroting is inmiddels meer dan verviervoudigd.

Volgens emeritushoogleraar Omgevingsrecht Van den Broek heeft ook het felle verzet van met name de Wieringers een rol gespeeld bij het besluit de Zuiderzeewerken af te blazen. De weerstand van de gefortuneerde eilandbewoners leidde vorig jaar tot grote onrust in beide coalitiepartijen. y

dat leeft, bouwt aan zijn toekomst’ ‘Een volk dat leeft, bouwt aan zijn toekomst’ ‘Een volk dat lee gebruikelijk zand en klei gebruikt, maar keileem waarmee bij het dichten van het Amsteldiep goede ervaringen waren opgedaan.

Uiteindelijk bleek de dijk een aantal onverwachte effecten te hebben. Zo bleek de visserij aan de voormalige Zuiderzeekusten gered te

worden door de komst van de paling. De Friese landbouw had veel baat bij het zoete water dat kon worden ingenomen vanuit het IJsselmeer.

En vorige maand nog besloot Rijkswaterstaat om in verband met de droogte het peil van het IJsselmeer te verhogen om zo te beschik-

De Zuiderzeewerken van Van Mastenbroek Johan Hendrik van Mastenbroek was een van de vijf schilders die eind jaren twintig door Rijkswaterstaat gevraagd waren mee te werken aan een album over de Zuiderzeewerken. Uiteindelijk resulteerde dit in meer dan honderd aquarellen en schilderijen. De Rotterdamse schilder met een talent voor het verbeelden van ‘technisch zaken’ voelde zich volkomen in zijn element bij het “machtige ingenieurswerk”.

Regelmatig liet hij zich meerdere dagen rondvaren in een motorvlet, sjouwde door de bagger en de klei en deelde een keet met de polderjongens om de schetsen te maken die hij later uitwerkte.“Ik werd door dit werk zeer gegrepen en het liet me niet meer los: ik moest het wel maken, zoo was ik onder de indruk van het geweldige werk, het was in één woord dan ook iets grootsch!”

De afgebeelde en andere werken van Van Mastenbroek zijn afkomstig uit de collectie van het Zuiderzee­ museum. Tot 3 juni is daar de expositie ‘De Dijk‘ te zien. www.zuiderzeemuseum.nl Van Mastenbroek: Sluiting der Zuiderzee, 28 mei

ken over een buffer voor beregening voor de landbouw.

Cornelis Lely kreeg postuum – hij overleed in 1929 – een monument op de Afsluitdijk met daarop de spreuk “Een volk dat leeft, bouwt aan zijn toekomst”. y

16

FORUM 10 mei 2007

FORUM 10 mei 2007

17

eeuw De Zuiderzeewerken in de 21ste eeuw De Zuiderzeewerken in de 21ste eeuw De Zuiderze komst van de Afsluitdijk. Er loopt nog wel een procedure bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State tegen het besluit.

2024 Tegenstanders Afsluitdijk bekladden woonhuis minister Roos Den Haag, 25 juli 2024 – Afgelopen nacht is het woonhuis van minister Roos van Verkeer en Waterstaat besmeurd met rode verf en zijn er twee ruiten ingegooid. De vernielingen volgden op de uitspraak van de rechtbank die bepaalde dat de vergunning voor de Zuiderzee terecht is verleend. De politie zoekt de daders in de sfeer van het Bewonerscomité Wieringen.

De directeur van het Projectbureau IJsselmeer is teleurgesteld. “We hebben sinds het begin van de plannen in 2007 steeds het gesprek gezocht met de tegenstanders van de dijk en zijn hen waar mogelijk tegemoet gekomen. Het is dan treurig om te zien dat sommigen het blijkbaar nodig vinden naar dit soort middelen te grijpen.”

Het projectbureau beschikt inmiddels over 6.000 pagina’s onderzoeken, adviezen en contra-expertises die zijn verricht om te beoordelen hoe de plannen zich verhouden tot het Europese omgevingsrecht. De knapste wetenschappers

van de wereld hebben zich hiermee bezig gehouden. Het gaat dan met name om de Vogel- en Habitatrichtlijnen, het Biodiversiteitsverdrag en in het geval van de Waddenzee om de Wetlands-conventie.

Het Zuiderzee-project kampt echter met veel tegenslagen en loopt inmiddels jaren achter op de planning. De vertraging wordt grotendeels veroorzaakt door de uitgebreide onderzoeken die nodig zijn om uit te vinden wat de gevolgen van de dijk-aanleg zijn voor de omgeving. Het feit dat de rechtbank het nodig achtte prejudiciële vragen te stellen aan het Europese Hof in Luxemburg over de correcte toepassing van de Habitatrichtlijn heeft het project nog eens vijf jaar extra opgehouden.

Al eerder was er een omgevingsvergunning aangevraagd en verstrekt voor het werkeiland dat nodig is om de dijk te kunnen aanleggen. Bewonerscomités uit Friesland en Noord-Holland vechten ook deze vergunningverlening aan voor de rechter. De comités hebben verder aangekondigd bij de rechter schadevergoeding te eisen vanwege de verwachte waardedaling van het onroerend goed als gevolg van de dijkaanleg.

2027 Kabinet ziet af van afsluiting Zuiderzee Den Haag, 11 november 2027 – Het kabinet heeft vrijdagmiddag besloten af te zien van de bouw van de Afsluitdijk.

In plaats daarvan worden de Zuiderzeedijken verder opgehoogd en zullen enkele wijken van gemeenten langs de kust worden ontruimd. “In het besluit hebben we niet alleen de mogelijke aantasting van de natuur betrokken maar ook de maatschappelijke onrust die het project zou veroorzaken”, aldus minister-president Eurlings in een toelichting.

Het besluit van het cda-vvd-kabinet volgt op de uitspraak waarin de afdeling bestuursrecht van de Raad van State stelt onvoldoende dwingende redenen van groot openbaar belang te zien om van de zoute Zuiderzee een zoet IJsselmeer te maken. De Raad van State twijfelt namelijk of inderdaad alles is onderzocht wat had moeten worden onderzocht. Zo had de overheid moeten onderzoeken wat het effect is van de werkzaamheden, die vijf jaar in beslag zullen nemen, op de fauna van de Waddenzee. Evenmin is duidelijk wat het effect van de nachtelijke belichting van de werkzaamheden is op de algengroei. Ook de gevolgen van het onderwatergeluid van baggermolens op bruinvissen had volgens de Raad van State onderzocht moeten worden. “De Afdeling acht in

dit verband niet aannemelijk gemaakt dat nader onderzoek niet zou kunnen bijdragen aan het verkrijgen van meer duidelijkheid over de omvang en de gevolgen van de Afsluitdijk voor de te beschermen waarden van de Zuiderzee en de Waddenzee in het licht van de instandhoudingsdoelstellingen.” Verder is vooralsnog onvoldoende hard gemaakt dat de voorgestelde compensatie in Friesland afdoende is volgens de eisen van de Habitatrichtlijn en dat er geen alternatieven zijn zoals dijkversterking.

Het project kampte al eerder met tegenslagen waardoor de planning – het idee was in 2013 te beginnen met de aanbesteding – bij lange na niet gehaald werd. Ook de begroting is inmiddels meer dan verviervoudigd.

Volgens emeritushoogleraar Omgevingsrecht Van den Broek heeft ook het felle verzet van met name de Wieringers een rol gespeeld bij het besluit de Zuiderzeewerken af te blazen. De weerstand van de gefortuneerde eilandbewoners leidde vorig jaar tot grote onrust in beide coalitiepartijen. y

dat leeft, bouwt aan zijn toekomst’ ‘Een volk dat leeft, bouwt aan zijn toekomst’ ‘Een volk dat lee gebruikelijk zand en klei gebruikt, maar keileem waarmee bij het dichten van het Amsteldiep goede ervaringen waren opgedaan.

Uiteindelijk bleek de dijk een aantal onverwachte effecten te hebben. Zo bleek de visserij aan de voormalige Zuiderzeekusten gered te

worden door de komst van de paling. De Friese landbouw had veel baat bij het zoete water dat kon worden ingenomen vanuit het IJsselmeer.

En vorige maand nog besloot Rijkswaterstaat om in verband met de droogte het peil van het IJsselmeer te verhogen om zo te beschik-

De Zuiderzeewerken van Van Mastenbroek Johan Hendrik van Mastenbroek was een van de vijf schilders die eind jaren twintig door Rijkswaterstaat gevraagd waren mee te werken aan een album over de Zuiderzeewerken. Uiteindelijk resulteerde dit in meer dan honderd aquarellen en schilderijen. De Rotterdamse schilder met een talent voor het verbeelden van ‘technisch zaken’ voelde zich volkomen in zijn element bij het “machtige ingenieurswerk”.

Regelmatig liet hij zich meerdere dagen rondvaren in een motorvlet, sjouwde door de bagger en de klei en deelde een keet met de polderjongens om de schetsen te maken die hij later uitwerkte.“Ik werd door dit werk zeer gegrepen en het liet me niet meer los: ik moest het wel maken, zoo was ik onder de indruk van het geweldige werk, het was in één woord dan ook iets grootsch!”

De afgebeelde en andere werken van Van Mastenbroek zijn afkomstig uit de collectie van het Zuiderzee­ museum. Tot 3 juni is daar de expositie ‘De Dijk‘ te zien. www.zuiderzeemuseum.nl Van Mastenbroek: Sluiting der Zuiderzee, 28 mei

ken over een buffer voor beregening voor de landbouw.

Cornelis Lely kreeg postuum – hij overleed in 1929 – een monument op de Afsluitdijk met daarop de spreuk “Een volk dat leeft, bouwt aan zijn toekomst”. y