DORDRECHT! ALLE RUIMTE VOOR VISIE
LEERPARK DORDRECHT PA PE N D REC H T ZWI JNDRECHT
Ben ed en Merwed e
SL I E D REC H T
A16
Campusontwikkeling Leerpark Dordrecht
CENT RUM DORDRECHT Grote Ru g
de
M aa
s
Dordtsche Kil
Ou
Nie uw
e Me rwe
de
N ATI O N AA L PA RK D E B I E SBOSC H
• kansen: Campusontwikkeling waar wonen, innovatie in het bedrijfsleven en onderwijs samen komen.
A16
Dordtse Kil IV
Een knooppunt in het regionale ecosysteem voor toegepaste innovatie, prototype ontwikkeling en testen gericht op startups, scale-ups en het innovatief bedrijfsleven. www.investerenindordrecht.nl
CAMPUSONTWIKKELING LEERPARK
DORDRECHT! ALLE RUIMTE VOOR VISIE
Fieldlab Smart Industry voor toegepaste innovatie, prototype ontwikkeling en testen. Nieuw te realiseren: 1. Start-up center, onderwijs, parkeren en overige (horeca)voorzieningen: De Maakfabriek 2. Entreegebouw in aansluiting op Duurzaamheidsfabriek: HBO onderwijs en bedrijvigheid 3. Halte: light rail verbinding Zuidelijke Randstad 4. Beeldbepalende woontoren
OMVANG Op het Leerpark worden ruim 450 woningen gerealiseerd, 65.000 m2 voor Onderwijs en 15.000 m2 gericht op innovatie en startups.
LOCATIEGEGEVENS Maria Montessorilaan, Dordrecht
1 Fysieke locatie met hoogwaardige vestigingsmogelijkheden & onderzoeksfaciliteiten
2 Focus op R&D en/of kennisintensieve activiteiten
CAMPUS
3 Aanwezigheid van manifeste kennisdragers
4 Actieve Open Innovatie
Campusontwikkeling Leerpark Dordrecht Dordrecht investeert, samen met de andere Drechtstedengemeenten, volop in de toekomst. De economie in de regio, die zich kenmerkt door een (maritieme) maakindustrie van wereldklasse, groeit en verduurzaamt. De technologische ontwikkelingen gaan in een razend tempo en vele vernieuwende hightech producten worden hier ontwikkeld. De economische realiteit dwingt onze bedrijven om competitief en innovatief te blijven in de vierde industriële revolutie. De Drechtsteden, met Dordrecht als centrumgemeente, stellen zich ten doel de bedrijven in deze transitie te faciliteren. In dat kader is de Coöperatie Ontwikkeling
Leerpark (COL) al in 2004 gestart met de ontwikkeling van Het Leerpark, met de ambitie om een regionale plek te creëren waar (beroeps-) onderwijs en (regionaal) bedrijfsleven samenwerken aan een duurzame toekomst van de economie en samenleving. Met als uitgangspunt het organiseren van toekomstgericht onderwijs in een contextrijke omgeving, door verbinding met de samenleving. Het Leerpark, met de Duurzaamheidsfabriek als een van de belangrijke assets, vormt samen met het nabijgelegen Gezondheidspark, het ziekenhuis
en de sportboulevard, een stedelijk knooppunt met een (boven)regionale aantrekkingskracht. Het stimuleert en faciliteert samenwerkingsverbanden tussen ondernemers, onderwijs en particulieren. Geen afzonderlijke instituten waar kennis, ervaring en faciliteiten op zichzelf staan. Maar dwarsverbanden die onderscheidende prestaties opleveren. Het is de motor voor regionale innovatieve kenniseconomie met positieve effecten op de regionale arbeidsmarkt.
De ontwikkelingen die de afgelopen jaren op het Leerpark (concept hybride leren en open innovatie) hebben plaatsgevonden zijn vanuit heel Nederland met interesse en waardering gevolgd. Het is duidelijk geworden dat het concept van het Leerpark uitstekend past in deze tijd, maar het is niet compleet. Om nog meer zijn regionale rol als open innovatie- en kenniscentrum te kunnen invullen, moet het Leerpark het volledige innovatieproces in de regio faciliteren: 1. Leren en experimenten 2. Innoveren 3. Opstarten en ondernemen 4. Produceren
Voor het doorlopen van de eerste stap zijn schoolgebouwen en ruimtes voor leerbedrijven gerealiseerd. Voor de tweede stap, en dan vooral het innoveren door bestaande bedrijven, is de Duurzaamheidsfabriek gebouwd. Deze heeft het predicaat ‘Fieldlab Smart Industry’ gekregen. Nu is het moment voor de derde fase: het opstarten. COL wil het Leerpark verder ontwikkelen tot campus voor valorisatie (prototype ontwikkeling en testen). Hier is ook ruimte voor startups, ondersteund met een programma gericht op ontmoeting tussen studenten en startups. Het hbo zal hierin een rol spelen. Het nog beschikbare perceel tegenover de
Duurzaamheidsfabriek, waarvan de grond in eigendom is van de gemeente, biedt hiervoor interessante mogelijkheden.
Grote Ru Oude Maas
DUBBELDAMSEWEG ZUID
A16
LEERPARK
N3
Ro tte rda m
>
MARIA MONTESSORILAAN
GEZONDHEIDSPARK
<B red a
Dordrecht Zuid
Regionale context; verbinding in maritiem netwerk De regio Drechtsteden beschikt over een (maritieme) maakindustrie van wereldformaat en wereldklasse. Grote, maar ook mkb-bedrijven behoren in hun markt tot de wereldtop. Ze investeren volop in innovatie en nieuwe producten en processen, deels op eigen locatie, deels is in de keten en in cross-overs tussen sectoren.
Daarnaast zet de globalisering onverminderd door. Klanten verwachten steeds meer op maat gesneden oplossingen. Tegelijkertijd is er een technologische ontwikkeling die haar weerga niet kent: de vierde industriële revolutie. Er worden hoge eisen gesteld aan de ondernemingen om zich steeds weer aan te passen, wat tegelijk ook kansen biedt. Innovatiecentra of fieldlabs op
N3
locatie spelen een belangrijke rol in het duurzaam verzilveren van die kansen. Daarbij zien we ook dat het voor bedrijven steeds belangrijker wordt om effectief samen te werken en zich te organiseren in ketens en netwerken, waarbij data optimaal worden benut. Het vorm de basis voor nieuwe Smart Business proposities met de inzet van nieuwe en ‘state of the art’ technologie en kennis.
MARITIEME MAAKINDUSTRIE VAN WERELDFORMAAT: In de Drechtsteden zijn zo’n 850 maritieme maakbedrijven gevestigd. Toonaangevende bedrijven uit de scheepvaartindustrie zijn Boskalis, Heerema, Royal IHC, Damen Shipyards en Oceanco. Ook de haven van Rotterdam met scheepswerven als Keppel Verolme en Franklin Offshore ligt op slechts 20 minuten rijden. In de Drechtsteden zijn vooral veel bedrijven actief in de natte waterbouw (baggerindustrie), de scheepsbouw en -reparatie, de binnenvaart en de maritieme toelevering.
N
Fieldlab Smart Industry; 3 pijlers Smart metrology
Smart lab:
Smart infrastructuur:
- Kalibreren (icm piston)
- Sensortechnologie
- Glasvezel
- Slimmer / beter meten
- Infrastructuur
- Lora
sensoren Sector effect => nieuwe
BIG DATA
SMART DATA
Sector effect => nieuwe
businessmodellen mogelijk
Sector effect => nieuwe
businessmodellen mogelijk
door nauwkeuriger te meten
businessmodellen mogelijk
door com-bineren en
door slimmer, sneller, beter,
verbinden data (stabiel / veilig)
stabiel en betrouwbaar meten Partners o.a.: - Krohne Altometer - VSL
IoT
- Havenbedrijf - Euroloop / Xcaliber
Partners o.a.: - Krohne (flow) - VAF (DMTF) - “zorginstellingen” - “energie bedrijven (installateurs, leveranciers, etc.)”
Industry 4.0
Naar de toekomst: campusontwikkeling Als regio willen we ook in de ‘next economy’ ons met recht blijven profileren als Maritieme Topregio. Hier hoort een passende en onderscheidende kennis- en innovatie-infrastructuur bij. Hier geven we invulling aan door het Leerpark te ontwikkelen tot campus. In combinatie met het Gezondheidspark zal dit een fysiek en functioneel aaneengesloten gebied vormen. Er worden nieuwe stappen gezet om de volgende fase in te gaan; een campus waar naast toekomstgericht en contextrijk leren, experimenteren en innoveren ook ondernemen centraal staat.
Alle functies die reeds in het gebied gevestigd zijn en worden, passen in het campusconcept waarin leerlingen na hun basisschoolopleiding de mogelijkheid hebben van vmbo tot hbo opleidingen te volgen. Het is een omgeving waar ook daadwerkelijk bedrijven actief zijn, waar mensen wonen en verblijven. Een campus waar onderwijsinstellingen en het bedrijfsleven samenwerken aan innovatie. Door de combinatie van wonen, werken, voorzieningen, ontwikkelen en leren is er nu reeds sprake van een compleet en duurzaam gebied. De doorontwikkeling van de campus
gaat uit van de diversiteit en (intrinsieke) kwaliteiten binnen het huidige Leerpark. Het richt zich op de potentie die het gebied biedt heeft op het gebied van innovatie- en gebiedsontwikkeling, werkgelegenheid en ondernemerschap. De ontwikkeling van het gebied tot campus is een belangrijke drager van de economische positie van stad en regio. Het draagt bij aan een hoogwaardig innovatie- en vestigingsmilieu voor de regio. Het zorgt voor draagkracht onder het stedelijk programma en de groeiambities. Vanuit het regionaal
bedrijfsleven wordt ten aanzien van de campusontwikkeling Leerpark ingezet op: • Valorisatie, prototyping en testing • Smart Industry agenda • Bundelen onderzoeksvraag en uitvoeren challenges (HBO) • Bundeling van onderwijs en bedrijfsscholen • Stimuleren ondernemerschap, innovatiefinanciering en begeleiding • Cross-sectorale samenwerking (ICT, zorg en maritieme techniek) Om de volgende stap in doorontwikkeling van het Leerpark
naar de beoogde campus, als centraal punt in het netwerk van locatieontwikkeling in de Drechtsteden, te kunnen zetten zijn extra investeringen vereist. Deze zijn gericht op: • de inhoudelijke doorontwikkeling van de Duurzaamheidsfabriek in de regio; • het ontwikkelen van een startersmilieu/ locaties t.b.v. start- en scale-ups, incubators en accelerators; • Investeren in fysieke bereikbaarheid openbaar vervoer; knooppuntontwikkeling.
Partners o.a.: - Vitrumnet
1. ULTRA PERSONALIZED PRODUCTS AND SERVICES 2. REGION OF SMART FACTORIES 3. SMART DAIRY FARMING 3.0 4. SMART BENDING FACTORY 5. THE GARDEN 6. FRESHTEQ.NL 7. MULTIMATERIAAL 3D PRINTEN 8. SMART CONNECTED SUPPLIER NETWORK 9. FIELDLAB CAMPIONE 10. FLEXIBLE MANUFACTURING 11. DIGITAL FACTORY COMPOSITES 12. CENTRE FOR LIGHTWEIGHT STRUCTURES 13. RAMLAB 14. 3D MAKERS ZONE 15. SMART WELDING FACTORY 16. PRAKTIJKCENTRUM VOOR PRECISIELANDBOUW 17. DE DUURZAAMHEIDSFABRIEK Smart Solutions maritieme automatisering (Robotica) en Smart Metrology. Het stimuleren van ontwikkeling, valorisatie van innovaties in maritieme sector en faciliteert het ‘Leven lang leren’. Partners: Valk Welding, Scheepswerf Slob, De Waal, Krohne Altometers, PRIVA, Verkerk, VIV, Opleidingsbedrijf Installatiewerk, VAF, Da Vinci College. 18. 3D MEDICAL 19. COMPOSIETEN ONDERHOUD EN REPARATIE 20. THERMOPLASTIC COMPOSITES NEDERLAND (TPC NL) 21. FIELDLAB CAMINO 22. FIELDLAB SMASH 23. SMART BASE 24. FIELDLAB 5G 25. INDUSTRIAL ROBOTICS 26. TECHNOLOGIES ADDED 27. DUTCH OPTICS CENTRE 28. ROBOHOUSE 29. HIGH TECH SOFTWARE COMPETENCE CENTER
DUURZAAMHEIDSFABRIEK - Centrum waar beroepsonderwijs en bedrijfsleven elkaar ontmoeten - De beroepspraktijk vormt de basis voor opdrachten - De resultaten van opdrachten zijn toepasbaar in de werkpraktijk - TU/HBO-studenten bedenken concepten - Mbo-studenten verzorgen prototypes en de productie
HET PROGRAMMA (IN M 2 / AANTALLEN) VOOR HET LEERPARK ZIET ER ALS VOLGT UIT: Gerealiseerd: Woningen Scholen Bedrijven Maatschappelijke functies Sport (klimhal, fitness) Kantoren
Fieldlabs zijn praktijkomgevingen waarin bedrijven en kennisinstellingen doelgericht Smart Industry oplossingen ontwikkelen, testen en Implementeren. Daarnaast leren mensen deze oplossingen in de fieldlabs ook toe te passen. Ook versterken ze verbindingen met onderzoek, onderwijs en beleid op een specifiek Smart Industry thema en dragen kennis over naar andere ondernemers. In de periode 2015 - 2017 zijn 29 fieldlabs gestart met een regionale, nationale of internationale focus. Ga voor meer informatie naar www.smartindustry.nl/fieldlabs.
227 57.000 m2 12.500 m2 (leerwerkbedrijven) 9.000 m2 950 m2 1.000 m2
NOG TE REALISEREN PROGRAMMA: Woningen
Bedrijven Onderwijs Kantoren
223, met daarbovenop nog eens 250 - 400 woningen optioneel 16.400 m2 6.000 m2 2.000 m2
DOORONTWIKKELING CAMPUS: Maakfabriek Entreegebouw Halte Light rail verbinding Woontoren
Inhoudelijke doorontwikkeling van de Duurzaamheidsfabriek De Duurzaamheidsfabriek koppelt innoveren aan leren vanuit de visie van ‘leven lang leren en ontwikkelen’. Hier werken bedrijven, kennisinstituten en onderwijs samen aan innovaties en educatie voor Smart Technology, Meeten Regeltechnologie, Maritieme Technologie en Energietransitie. Dit geeft het Leerpark een unieke positie ten opzichte van andere campussen in Nederland. De Duurzaamheidsfabriek biedt binnen de campus een unieke omgeving voor prototyping en testing voor het regionale bedrijfsleven en het creëren een valorisatie omgeving. Ook is er een verbinding met het onderwijs van het Da Vinci College en (hoger) onderwijsinstellingen uit de
regio (Dordrecht, Rotterdam, Delft). De campusontwikkeling verbindt innovatie met talentontwikkeling, onderwijs en een ‘leven lang leren en ontwikkelen’. De Duurzaamheidsfabriek kenmerkt zich door de grote verwevenheid met technologie en ICT gericht op de maakindustrie, een belangrijke voorwaarde om te kunnen werken aan innovaties en de daarmee samenhangende opleidings- en trainingstrajecten. Niet voor niets is de Duurzaamheidsfabriek een ‘Fieldlab Smart Industry’. De komende jaren neemt de intensiteit van deze verbindingen toe. Ook worden de effecten van het hybride onderwijsconcept voor
het beroepsonderwijs onderzocht. Dit is een van de doorslaggevende succesfactoren voor het verbinden van innoveren met leren en werken en het werken met ‘labs’ in een leeromgeving. Er wordt fors geïnvesteerd in allerlei faciliteiten, programma’s en innovaties rond metrologie en sensortechnologie. De fabriek is klaar voor ‘Industrie 4.0’. Zowel voor de ontwikkeling van de (MKB-) bedrijven in de regio, als voor het reguliere beroepsonderwijs, trainingen en opscholing van werknemers uit het bedrijfsleven. Als open innovatiecentrum is de Duurzaamheidsfabriek nog meer de spil in het netwerk van maritieme
hotspots. Het verbindt, ondersteunt en creëert netwerken tussen bedrijven, leaderfirms, MKB en start-ups. Er wordt een verbinding gefaciliteerd op onderdelen waar economische en maatschappelijke uitdagingen en kansen liggen. Meerwaarde ontstaat in het fieldlab, waar in crossovers nieuwe hightech solutions worden ontwikkeld. Het verbinden van Smart metrology, Smart sensoring en het ontsluiten van data via de infrastructuur van gesloten glasnetwerken biedt kansen voor ondernemers om samen in de keten nieuwe producten te ontwikkelen. Dit geldt ook voor de toepassing van smart sensoring in de zorg, de belangrijkste
verbinding met de ambities van het naastgelegen Gezondheidspark. De Duurzaamheidsfabriek is als Fieldlab het icoon van deze ontwikkelingen. Het open innovatiecentrum is een centraal punt in het netwerk van innovatiecentra van startups en scale-ups, het innovatief MKB en de regionale leadingfirms zoals Boskalis, Heerema, Damen en Fokker. Deze positie wordt extra kracht bijgezet vanuit de agenda van de Economic Development Board van de Drechtsteden.
PLANNING EN FASERING
Opzet partnerschip/ businessplan (organisatie, programma, investering en exploitatie) Q2/Q3 Planontwikkeling Q 4 2018 - Q 2 2019 Start bouw Q 3 2019
De Maakfabriek Waar de Duurzaamheidsfabriek zich vooral richt op prototyping, testing en valorisatie, is er in de campusontwikkeling ook behoefte aan een omgeving waar innovaties de stap van prototype naar marktproduct kunnen maken; van startup naar volwaardig bedrijf. Het plan is om een grote hal van ongeveer 3.000 m² te laten realiseren, de ‘Maakfabriek’. In en om de Maakfabriek komt een open innovatiemilieu met een incubator concept, naar het idee van
de RDM-campus en Yes!Delft. Voor de Duurzaamheidsfabriek wordt een entreegebouw gerealiseerd waar plek is voor ontmoeten, symposia en vergaderen. Hbo-onderwijs zal zich hier huisvesten en vanaf de vierde verdieping is de Duurzaamheidsfabriek bereikbaar. De Maakfabriek maakt onderdeel uit van een breder concept. Er is ruimte voor bedrijfsunits en voorzieningen die bijdragen aan een omgeving waarin
startups en scale-ups, onderzoekers, R&D afdelingen van het MKB en studenten samenwerken aan innovatie in de Smart Industry (gericht op maritieme-, zorg- en bouwsector). Een plek waar educatie, onderzoek en innovatie elkaar ontmoeten zorgen voor een ecosysteem in de regio. Het opzetten van dit concept vraagt om een duurzaam commitment van investeerders, bedrijfsleven, onderwijs en overheden. Voor startups is het in de aanloopfase niet mogelijk om al
gelijk een marktconforme huurprijs te betalen en een lang lopend huurcontract af te sluiten. Er ontstaat een onrendabele top bij deze ontwikkeling. Overheden werken aan een manier op hierbij te faciliteren. Startups en scale-ups stromen, bij een succesvolle groei tot volwaardig bedrijf, voor bedrijfslocaties door naar de reguliere markt. We zoeken daarom partijen die bereid zijn om samen met gemeente Dordrecht langdurig te investeren in deze ontwikkeling.
Bereikbaarheid Het gebied van het Leerpark biedt in termen van ruimtelijke ontwikkeling uitstekende mogelijkheden om door te groeien naar een campus. Een perceel van ruim 6.500 m2 is beschikbaar voor de beoogde ‘Maakfabriek’ met een nieuwe innovatiehal (voor prototype ontwikkeling, testen, start- en scale-up), parkeergarage, uitbreiding onderwijs (ondernemershuis) en leisure - en horecafaciliteiten. Door de ligging nabij de N3 en de A16 is het Leerpark uitstekend met de auto bereikbaar. Met de bus of fiets ben je vanuit de binnenstad of het centraal station in 10 minuten op het Leerpark.
In 2004 is er rekening gehouden met de mogelijke komst van een station Leerpark-Gezondheidspark. Hier is in het Provinciaal programma Stedenbaan van de Zuidvleugel vaak voor gepleit. Een dergelijke halte bedient niet allen het bezoek aan het Leerpark, maar ook aan de voorzieningen van het Gezondheidspark (Albert Schweitzer Ziekenhuis en Sportboulevard met nationale sportmanifestaties, zoals bv. World Cup Shorttrack). Het Leerpark en Gezondheidspark worden dagelijks bezocht door enkele tienduizenden bezoekers zoals studenten, personeel en bezoekers ziekenhuis. Bij een
Beoogde light rail verbinding
doorontwikkeling tot campus intensivering van het programma op de Gezondheidspark, zal deze bezoekersstroom verdubbelen. Bovendien maakt de zakelijke markt, als het gaat om openbaar vervoer, vooral gebruikt van de trein. Dit versterkt het belang van een directe aansluiting op het spoornetwerk. Ook vergroot het de impact van de campus op het economisch functioneren van stad en regio. Het Leerpark heeft in de regionale Groeiagenda van Drechtsteden de status ‘regionale campus voor onderwijs en ondernemerschap’ gekregen.
Dordrecht zet zich sterk in voor intercity’s naar de Randstad, Brabant en Zeeland. Tevens is er ook sprake van een lightrail verbinding met Rotterdam. Gemeente Dordrecht spreekt zich in de OV visie 2040 uit voor deze ‘én – én’ strategie. Op beide dossiers wordt stevig ingezet. Het pleidooi voor een halte Leerpark-Gezondheidspark heeft op dit moment geen invloed op de inzet voor meer intercity’s. Een halte Leerpark-Gezondheidspark zal naar verwachting, door het aantrekken van vele nieuwe reizigers, de hub functie van station Dordrecht versterken.
LEERPARK
GEZONDHEIDSPARK
Campus huidig programma en opgave in m 2 â&#x20AC;&#x2122;s Gerealiseerd - Woningen 227 - Scholen 57.000 m2 - Bedrijven 12.500 m2 - Maatsch. 9.000 m2 - Sport 950 m2 - Kantoren 1.000 m2
Resterend - Woningen 223 (optioneel 250 - 400 extra) - Bedrijven 16.400 m2 - Onderwijs. 6.000 m2 - Kantoren 1.000 m2 - Beschikbare commerciĂŤle ruimte plinten woningbouw: 2.800 m2
CONTACT drs. R.C.A. Meester directeur Leerparkontwikkeling directeur Duurzaamheidsfabriek Dordrecht, Gemeente Dordrecht, Postbus 8, 3300 AA Dordrecht Tel.: 078 - 77041 31 rca.meester@dordrecht.nl Da Vinci College Postbus 1184, 3300 BD Dordrecht Tel.: 078 - 6572215 mes@davinci.nl C.T. van Dijk Projectmanager Gemeente Dordrecht, Postbus 8, 3300 AA Dordrecht Tel.: 06 - 43088410 ct.van.dijk@sliedrecht.nl
COLOFON: Gemeente Dordrecht Stadsontwikkeling Postbus 8 3300 AA Dordrecht www.investerenindordrecht.nl Fotografie: Louis Haagman, gemeente Dordrecht, Dordrecht Marketing, Joop van Houdt (luchtfoto’s) Artist Impressions: 2by4 Architects Rotterdam en West8.com
DORDRECHT! ALLE RUIMTE VOOR VISIE
Investeren in Dordrecht Lange tijd was Dordrecht het best bewaarde geheim van Nederland. Maar inmiddels weten steeds meer ondernemers en bezoekers de stad te vinden. Grote culturele evenementen, een rijke historie, een zeehaven, meer dan 1.000
monumenten en veel ruimte voor ontwikkelingen en innovaties trekken ambitieuze denkers en doeners naar Hollands oudste stad. Daar zijn we trots op. Want Dordrecht is niet alleen onderdeel van de
Drechtsteden met al haar maritieme zwaargewichten, of alleen schakel naar steden als Den Haag en Rotterdam en toegangspoort voor de grote Europese havens. Ook Dordrecht zelf biedt ontelbaar veel mogelijkheden. Voor ambitieuze
woningbouwprojecten, kantoortransformaties en bedrijfsvestiging. In Dordrecht zijn alle stedelijke voorzieningen aanwezig die nodig zijn voor een aangenaam woon- en vestigingsklimaat. De gemeente
Dordrecht is er alles aan gelegen om klant- en resultaatgericht te opereren. Graag kijken wij samen met u ver vooruit. We heten u dan ook graag welkom in onze prachtige stad!
www.investerenindordrecht.nl