ÄÀÓÍ ÑÈÍÄÐÎÌËÓ ÓØÀÜÛÍ ÄÎÜÓËÌÀÑÛ Äîüóøà éàðäûì÷û âÿ óøàã ìöàëèúÿ ìöÿññèñÿëÿðèíäÿ òèááè ùåéÿòÿ êþìÿê ìÿãñÿäèëÿ
ÄÀÓÍ ÑÈÍÄÐÎÌËÓ ÓØÀÃËÀÐÛÍ ÙßÉÀÒÛÍÛ ÉÀÕØÛËÛÜÀ ÄÎÜÐÓ ÄßÉÈØßÊ ÄÀÓÍÑÀÉÄ ÀÏ ÈËÊ ÉÀÐÄÛÌ ÌßÐÊßÇÈ äîwíñèäå óï 105043, 3-úö Ïàðê êö÷ÿñè, åâ 14À Òåë: +7(499) 367-10-00, +7(499) 367-03-33 Ôàêñ: +7(499) 367-26-36 www.äîwíñèäåóï.îðý äîwíñèäåóï@äîwíñèäåóï.îðý Äàóíñàéä Àï- Ðóñèéàäà ãåéäèééàòà àëûíìûø Äàóíñàéä Àï¹ 67698 Õåéðèééÿ Ôîíäó, ãåéäèééàòà àëûíìûø 10550807 ¹-ëè Áðèòàíèéà õåéðèééÿ Úÿìèééÿòè âÿ ãåéäèééàòà àëûíìûø 3026295 ¹-ëè øèðêÿò.
Êèòàá÷à Àçÿðáàéúàí äèëèíÿ Äàóí Ñèíäðîìëó Øÿõñëÿðèí Àññîñèàñèéàñû òÿðÿôèíäÿí òÿðúöìÿ åäèëèá, “Àúúåññ Áàíê” ÀÑÚ-íèí ìàëëèééÿ äÿñòÿéè èëÿ ùàçûðëàíûá, “Èíäèãî” ìÿòáÿÿñèíäÿ ÷àï åäèëìèøäèð. Òèðàæ-700 -1-
ÌÖÍÄßÐÈÚÀÒ Äàóí ñèíäðîìó: ïðîáëåìèí òàðèõè-------------------------------------------------------------------------Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàð ö÷öí “Äàóíñàéä Àï” èëê éàðäûì Ìÿðêÿçè -----------------------Õöñóñè òÿëÿáàòëû êþðïÿ äîüóëàí àèëÿéëÿ àïàðûëàí èøëÿðèí ïñèõîëîæè àñïåêòè-------------------------------------------------------------------------------------------------------Äàóí ñèíäðîìëó éåíè äîüóëàí êþðïÿíèí òèááè ïðîáëåìëÿðè-------------------------------------Íåîíàòàë äþâðäÿ Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàðûí ÿñàñ òèááè ïðîáëåìëÿðè-------------------------ßëàâÿ ¹1 Òèááè-ýåíåòèê ìÿñëÿùÿòëÿøìÿ---------------------------------------------------------------------------ßëàâÿ ¹2 Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàðäà òåç-òåç ðàñò ýÿëèíÿí öðÿê ãöñóðóíóí ñÿúèééÿâè õöñóñèééÿòëÿðè------------------------------------------------------------------------------------------------ßëàâÿ ¹3 Äàóí ñèíäðîìëó éåíè äîüóëìóø êþðïÿíèí òèááè ìöàéèíÿñèíèí òÿãðèáè ïëàíû-------------ßëàâÿ ¹4 Àçÿðáàéúàíäàêû éàðäûì àëà áèëÿúÿéèíèç ìÿðêÿçëÿðèí ñèéàùûñû Áó êèòàá÷à Ðóñèéà Äþâëÿò Òèáá Óíèâåðñèòåòèíèí äèåîòîëîýèéà êóðñó âÿ 2 ¹-ëè óøàã Õÿñòÿëèêëÿðè Êàôåäðàñûíûí ÿìÿêäàøëàðû òÿðÿôèíäÿí áèðýÿ ùàçûðëàíìûøäûð. -2-
ÄÀÓÍ ÑÈÍÄÐÎÌÓ: ÏÐÎÁËÅÌÈÍ ÒÀÐÛÕÛ Äàóí ñèíäðîìó èëê äÿôÿ 1866-úû èëäÿ Áðèòàíèéàëû àëèì Úîí Äàóí òÿðÿôèíäÿí òÿñâèð åäèëìèøäèð. 21-úè úöòëöéöí òðèñîìèéàñû îëàí óøàãëàð êèôàéÿò ãÿäÿð òåç-òåç äîüóëóðëàð: ùÿð 700-900 éåíè äîüóëàí óøàãäàí áèðè þëêÿäÿí, âàëèäåéíëÿðèí ñîñèàë âÿ ñàüëàìëûã âÿçèééÿòèíäÿí àñûëû îëìàéàðàã àíàäàí îëóðëàð. Áó úöð óøàüûí äîüóëìà åùòèìàëû àíàñûíûí éàøûíûí ÷îõàëìàñû èëÿ ÿëàãÿäàð îëàðàã àðòûð, ëàêèí áóíà áàõìàéàðàã, äîüóøà ýåäÿí àíàëàðûí ÿêñÿðèééÿòè úàâàí îëäóüóíà ýþðÿ, Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàðûí âàëèäåéíëÿðè àðàñûíäà áöòöí éàø êàòåãîðèéàëàðû åéíè äÿðÿúÿäÿ ýþñòÿðèëèð. Ðóñèéàäà óçóí ìöääÿò ÿðçèíäÿ Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàð ÿñàñÿí èíòåðíàòëàðäà ñàõëàíûëûð âÿ éà àèëÿëÿðäÿ éàøàéàðàã õöñóñè òÿéèíàòëû éàðäûì àëìûðäûëàð. Îíëàð ïåðñïåêòèâñèç âÿ àüûð õÿñòÿëÿð êèìè ãÿáóë åäèëèðäèëÿð. Ñîìàòèê (áÿäÿí) ïðîáëåìëÿð: öðÿê ãöñóðó, åøèòìÿ âÿ éà ýþðìÿäÿ îëàí ïîçóëìàëàð, ùèïîòèðåîç âÿ Äàóí ñèíäðîìóíó ìöøàéèÿò åäÿí äèýÿð ïàòîëîýèéàëàð “ñèíäðîìóí áèð ùèññÿñè” êèìè ìöÿééÿí åäèëèðäè âÿ ÷îõ âàõò ìöàëèúÿñèç ãàëûðäû. Òÿõìèíÿí 40 èë áóíäàí ÿââÿë Àìåðèêàäà âÿ Àâðîïàäà èíêèøàôûíäà õöñóñèëèêëÿð îëàí óøàãëàðûí áÿðàáÿð ùöãóãëàðû óüðóíäà ìöáàðèçÿ äàëüàñûíäà âàëèäåéí àññîñèàñèéàëàðû éàðàíìàüà áàøëàäû. Îíëàð õöñóñè òÿëÿáàòëû óøàãëàð ö÷öí äþâëÿò ìààðèôëÿíäèðìÿ ïðîãðàìëàðûíûí òÿðòèá îëóíìàñûíäà, åëÿúÿ äÿ áåëÿ óøàãëàðûí ýÿëÿúÿêäÿ úÿìèééÿòÿ èíòåãðàñèéàñûíû íÿçÿðäÿ òóòàðàã àäè ìÿêòÿáëÿðÿ ãÿáóëóíäà èñðàð åäèðäèëÿð. Áó ùÿðÿêàò ìöâÿôôÿãèééÿòëÿ íÿòèúÿëÿíäè âÿ 1976-úû èëäÿ Íîðìàëëàøäûðìà Êîíñåïñèéàñû ôîðìàëàøäû êè, áó äà àéðû-àéðû þëêÿëÿðèí ãàíóíâåðèúèëèéèíäÿ âÿ ÁÌÒ-íèí âàúèá ñÿíÿäëÿðèíäÿ þç ÿêñèíè òàïäû. ÍÎÐÌÀËËÀØÄÛÐÌÀ ÊÎÍÑÅÏÑÈÉÀÑÛÍÛÍ ßÑÀÑ ÌÖÄÄßÀËÀÐÛ 1.Ìÿùäóä èìêàíëû óøàüûí äà áöòöí áàøãà óøàãëàð êèìè èñòÿêëÿðè åéíèäèð, ÿí áàøëûúàñû èñÿ ìÿùÿááÿòÿ âÿ îíóí èíêèøàôûíà òÿêàí âåðÿí øÿðàèòÿ åùòèéàúû âàðäûð. 2.Èíêèøàôûíäà õöñóñèëèêëÿð îëàí óøàã, áèðèíúè íþâáÿäÿ, - óøàãäûð âÿ î, ìàêñèìóì ñÿâèééÿäÿ íîðìàë ùÿéàò ñöðìÿëèäèð. 3.Óøàã ö÷öí ÿí éàõøû éåð îíóí åâèäèð âÿ õöñóñè ãàéüûéà åùòèéàúû îëàí óøàãëàðûí àèëÿëÿðäÿ òÿðáèéÿ àëìàñûíà øÿðàèò éàðàòìàã éåðëè ùàêèìèééÿò îðãàíëàðûíûí áîðúóäóð. -3-
4.Áöòöí óøàãëàð òÿùñèë àëà áèëÿðëÿð âÿ ùÿð áèð óøàüà èíêèøàôûíäàêû ïîçóëìàíûí íÿ äÿðÿúÿäÿ àüûð îëìàñûíäàí àñûëû îëìàéàðàã òÿùñèë àëìàã èìêàíû âåðèëìÿëèäèð. Íîðìàëëàøäûðìà Êîíñåïñèéàñûíûí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíèí âÿ úÿìèééÿò âÿ äþâëÿò òÿðÿôèíäÿí ýþðöëÿí ôÿàë òÿäáèðëÿðèí íÿòèúÿñè îëàðàã ìöàñèð äþâðäÿ Ãÿðáäÿ Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàð þç àèëÿëÿðèíäÿ éàøàéûð âÿ òÿðáèéÿ àëûðëàð. Ìþâúóä îëàí ìöõòÿëèô ïñèõîëîæè, ñîñèàë âÿ ìààðèôëÿíäèðèúè ïðîãðàìëàð âàëèäåéíëÿðÿ áåëÿ óøàãëàðû òÿðáèéÿ åòìÿñèíäÿ êþìÿê åäèð. ßñàñ äèããÿò õöñóñè åùòèéàúëû óøàãëàðà îíëàðûí èëê éàøëàðûíäàí (0-3 éàø) éþíÿëäèëèð. Óøàã áàü÷àëàðûíà âÿ ìÿêòÿáëÿðÿ þç àäè ùÿìéàøûäëàðû èëÿ áèðýÿ ýåäÿí èíêèøàôûíäà õöñóñèëèêëÿð îëàí óøàãëàðûí ñàéû ýåò-ýåäÿ àðòûð. Úàâàíëàð âÿ áþéöêëÿð úÿìèééÿòèí èíêèøàôûíäà èøòèðàê åäèðëÿð, îíëàðûí ÷îõóñó èøëÿéèðëÿð. Éåíè ìöääÿàëàð íÿèíêè óøàãëàðà âÿ îíëàðûí àèëÿëÿðèíÿ õåéèð ýÿòèðäè, ùÿì äÿ äþâëÿò ö÷öí èãòèñàäè úÿùÿòäÿí äàùà ñÿìÿðÿëè îëäó. “Äàóí Ñèíäðîì” Îêñôîðä Ìÿðêÿçèíÿ 10 èëäÿí àðòûã ðÿùáÿðëèê åòìèø Äîêòîð Úåíèôåð Äåíèñ Áþéöê Áðèòàíèéàäà éàøàéàí Äàóí ñèíäðîìëó àäàìëàðûí âÿçèééÿòèíè õàðàêòåðèçÿ åäÿí ñòàòèñòèê ìÿëóìàòëàð òÿñâèð åòìèøäèð: ÕÕ ÿñðèí 90-úû èëëÿðèíäÿ éåíè äîüóëàí Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàðûí ùå÷ áèðè óøàã åâëÿðèíÿ âåðèëìÿìèøäèð: áåëÿ óøàãëàðûí 85%-è þç àèëÿëÿðèíäÿ òÿðáèéÿ åäèëìèø, 15%-è èñÿ äîüóëàí êèìè þâëàäëûüà ýþòöðöëìöøäöð. Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàðûí öìóìè ñàéûíäàí 10 éàøûíà ãÿäÿð éàøàéàíëàð: 1958-úè èëäÿ - 30% 1980-úû èëäÿ - 70% 1994-úö èëäÿ - 90% îëìóøäóð. Äîüóëàíäàí ñîíðà áèðèíúè èë ÿðçèíäÿ ñàü ãàëàí Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàðûí 44 %-èí þìöð ñöðìÿñè ìèíèìóì 60 éàø, 14%-èí èñÿ 68 éàø âÿ äàùà ÷îõ òÿøêèë åäèð. Áèçèì þëêÿìèçäÿ Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàðûí 10 %-è àèëÿëÿðèíäÿ òÿðáèéÿ àëûðëàð. Ãàëàíëàðû èñÿ óøàã åâëÿðè - èíòåðíàòëàðäà éåðëÿøìèøëÿð. ßíÿíÿâè îëàðàã áåëÿ óøàãëàð þéðÿäèëÿ áèëìÿéÿí âÿ ôèçèêè úÿùÿòäÿí çÿèô èíêèøàô åäÿí óøàãëàð ùåñàá îëóíóðëàð. Áó èääèà îíóíëà ÿëàãÿäàðäûð êè, Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàðûí ÿñàñÿí ìöàéèíÿñè äåïðèâàñèéà (éÿíè âàëèäåéí ñåâýèñè âÿ ãàéüûñû îëìàéàí ìöùèòäÿ) øÿðàèòèíäÿ óøàã åâëÿðèíäÿ àïàðûëûð âÿ áó äà èíêèøàôû íÿçÿðÿ ÷àðïàúàã äÿðÿúÿäÿ ëÿíýèäèð. Àèëÿëÿðäÿ éàøàéàí Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàðûí èíêèøàôûíû ÿêñ åòäèðÿí ôÿàëèééÿòëÿð (èøëÿð) áèçèì þëêÿäÿ íèñáÿòÿí éàõûí çàìàíëàðäà ìåéäàíà ýÿëìèøäèð. ßñàñÿí áóíëàð òÿðúöìÿ îëóíìóø âÿ êèôàéÿò ãÿäÿð ýåíèø éàéûëìàìûø íÿøðëÿðäèð. Áóíà ýþðÿ äÿ ùÿêèì âÿ ïåäàãîãëàð äà -4-
äàõèë îëìàãëà, àç àäàì Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàðûí ðåàë èìêàíëàðûíû òÿñÿââöð åäÿ áèëèðëÿð. Áåëÿ óøàãëàðû øöáùÿñèç þéðÿäèëÿ áèëìÿéÿí ùåñàá åòìÿê îëìàç. Àøàüûäà ýþñòÿðèëÿí ýþñòÿðèúèëÿð õàðèúè ÿäÿáèééàòëàðäàí ýþòöðöëìöøäöð âÿ “Äàóíñàéä Àï” èëê éàðäûì Ìÿðêÿçèíèí 1996-úû èëäÿí Ìîñêâàäàêû èø òÿúðöáÿñè áó ðÿãÿìëÿðèí îáéåêòèâëèéèíÿ èíàíìàüà èìêàí âåðèð. ÄÀÓÍ ÑÈÍÄÐÎÌËÓ ÓØÀÃËÀÐÛÍ ÈÈÍÊÈØÀÔÛÍÛÍ ÍÎÐÌÀÒÈÈ ÝÞÑÒßÐÈÚÈËßÐËß ÃÛÑÀ ÌÖÃÀÉÈÑßËÈ ÚßÄÂßËÈ (ÑÛÅÝÔÐÛÅÄ Ì.ÏÓÅÑÙÅË (ÅÄ) “ÄÎWÍ ÑÉÍÄÐÎÌÅ ÝÐÎWÛÍÝ ÀÍÄ ËÅÀÐÍÛÍÝ”, 1990, Ñ. 90)
Áàúàðûãëàð
Äàóí ßìÿëÿ ýÿëìÿ Îðòà ßìÿëÿ ñèíäðîìëó äèàïàçîíó, (àé) íîðìàòèâ ýÿëìÿ óøàãëàðûí éàø, äèàïàçîíó, éàøû, (àé) (àé) (àé)
Ýöëöìñÿéèð
2
1,5-äÿí 4-ÿäÿê
1
1/2-äÿí 3-äÿê
×åâðèëèð
8
4-äÿí 22-éÿäÿê
5
2-äÿí 10-àäÿê
Ñÿðáÿñò îòóðóð
10
6-äàí 28-ÿäÿê
7
5-äÿí 9-äÿê
Ãàðíû öñòÿ ñöðöíöð Èìÿêëèéèð
12
7-äÿí 21-äÿê
8
6-äàí 11-ÿäÿê
15
9-äàí 27-ÿäÿê
10
7-äÿí 13-ÿäÿê
Àéàã öñòÿ àéàíûð
20
11-äÿí 42-éÿäÿê
11
8-äÿí 16-äÿê
Ýÿçèð
24
12-äÿí 65-ÿäÿê
13
8-äÿí 18-ÿäÿê
Ñþçëÿð äåéèð
16
9-äàí 31-ÿäÿê
10
6-äàí 14-ÿäÿê
Úöìëÿëÿð äåéèð
28
18-äÿí 96-äÿê
21
14-äÿí 32éÿäÿê
Úÿäâÿëèí ýþñòÿðèúèëÿðèíäÿí àéäûí îëóð êè, Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàð äà àäè óøàãëàð êèìè åéíè ìÿðùÿëÿëÿðè êå÷èð. Áàúàðûãëàðûí ìåéäàíà ýÿëìÿñèíèí îðòà âàõòû íîðìàòèâëÿðëÿ ìöãàéèñÿäÿ ëÿíýèéèð, áåëÿ êè, âÿðäèøèí ôîðìàëàøìàñû äþâðöíöí ýåíèø äèàïîçîíó ìöÿëëèìëÿðÿ, âàëèäåéíëÿðÿ âÿ ùÿêèìëÿðÿ îíóí ìàêñèìóì èíêèøàôûíà âÿ ìþùêÿìëÿíìÿñèíÿ íàèë îëìàüà éàõøû èìêàí âåðèð. -5-
ÄÀÓÍ ÑÈÍÄÐÎÌËÓ ÓØÀÃËÀÐ Ö×ÖÍ “ÄÀÓÍÑÀÉÄ ÀÏ” ÈËÊ ÉÀÐÄÛÌ ÌßÐÊßÇÈ “Äàóíñàéä Àï” èëê éàðäûì Ìÿðêÿçè 0-7 éàøëû Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàðà âÿ îíëàðûí àèëÿëÿðèíÿ ïóëñóç êîìïëåêñ ïñèõîëîæè-ïåäàãîæè éàðäûìû ùÿéàòà êå÷èðèð. Àèëÿëÿðèí Ìÿðêÿçÿ ìöðàúèÿòè çàìàíû âàëèäåéíëÿðëÿ ïñèõîëîã ñþùáÿò åäèð, óøàüûí ïåäàãîæè ìöàéèíÿñè êå÷èðèëèð, äàùà ñîíðà èñÿ ôÿðäè ìÿøüÿëÿ ïðîãðàìû òÿðòèá îëóíóð. Óøàãëàðûí èëêèí èíêèøàôûíà áþéöê ÿùÿìèééÿò âåðèëèð. Óøàüûí ùÿéàòûíûí èëê ùÿôòÿëÿðèíäÿí ïåäàãîãëàðûí õöñóñè äèããÿò äàèðÿñèíäÿ àøàüûäàêûëàð îëóð: z Íèòãèí èíêèøàôû âÿ öíñèééÿò áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøìàñû, z Äÿðê åòìÿ (êîãíèòèâ èíêèøàô), z Èðè (öìóìè) ìîòîðèêàíûí èíêèøàôû âÿ à÷ûã ìÿêàíäà þçöíö èäàðÿåòìÿ, z Íàçèê (êè÷èê) ìîòîðèêàíûí âÿ ñåéð÷è-ùÿðÿêÿòâåðèúè êîîðäèíàñèéàíûí èíêèøàôû, z Ñîñèàëëàøäûðìà, z Þçöíÿãóëëóã áàúàðûãëàðûíûí èíêèøàôû. Ùÿð áèð èñòèãàìÿò þçöíÿ óøàãëàðûí èíêèøàôûíà ñòèìóë âåðÿí âÿ äóéüó îðãàíëàðû èëÿ ãàâðàíûëàí òÿúðöáÿíèí òÿôñèëàòûíà éþíÿëäèëìèø “ñåíñîð ïðîãðàì”ûíû äàõèë åäèð. Áó ïðîãðàìûí âàëèäåéíëÿð òÿðÿôèíäÿí ýåð÷ÿêëÿøäèðèëìÿñè, îíóí ýöíäÿëèê ùÿéàòà äàõèë åäèëìÿñè óøàãëàðà òÿùñèëäÿ âÿ ñîñèàë óéüóíëàøìàäà éàõøû íÿòèúÿëÿð ÿëäÿ åòìÿéÿ êþìÿê åäèð. Óøàüûí èíêèøàôû ö÷öí Äàóí ñèíäðîìóíà õàñ îëàí õÿñòÿëèêëÿðèí âàõòûíäà àøêàðà ÷ûõàðûëìàñû âÿ ìöàëèúÿñè ÷îõ âàúèáäèð. Òÿêðàðÿí (èêèíúè äÿôÿ) ïîçóëìàíûí ãàðøûñûíûí àëûíìàñû éàëíûç èíêèøàôûí èëê ìÿðùÿëÿëÿðèíäÿ èõòèñàñëàøäûðûëìûø éàðäûìûí ýþñòÿðèëìÿñè çàìàíû ìöìêöíäöð. ÁÈÇÈÌ ÌßÐÊßÇÈÍ ÁÀÇÀÑÛÍÄÀ ÃÖÂÂßÄß ÎËÀÍ ÏÐÎÃÐÀÌËÀÐ z
Åâëÿðÿ çèéàðÿòëÿð (åâëÿðäÿ ýþðöøëÿð). Ïðîãðàìà äàõèë îëàí àíäàí åòèáàðÿí éåíè äîüóëàí óøàüûí 2,5 éàøûíà ãÿäÿð èëê éàðäûì Ìÿðêÿçèíèí ïåäàãîãëàðû ìöòÿìàäè îëàðàã àèëÿëÿðÿ áàø ÷ÿêèðëÿð. Õèäìÿòèí ìöòÿõÿññèñëÿðèíèí ãàðøûñûíäà îëàí ÿñàñ ìÿñÿëÿëÿð: óøàüûí èíêèøàôûíûí ñÿâèééÿñè âÿ äèíàìèêàñûíûí ìöàéèíÿñè, âàëèäåéíëÿðëÿ áèðëèêäÿ èíêèøàô ïðîãðàìûíûí òÿðòèá îëóíìàñû, àíàéà âÿ àèëÿíèí äèýÿð öçâëÿðèíÿ óøàãëà äöçýöí ðÿôòàð ìåòîäëàðûíûí þéðÿäèëìÿñè, àèëÿíèí ïñèõîëîæè âÿ èíôîðìàñèéà äÿñòÿéè èëÿ òÿìèí îëóíìàñû. -6-
Óéüóíëàøìà ãðóïëàðû. 1,5 éàøûíäàí 3 éàøûíàäÿê óøàãëàðû óéüóíëàøìà ãðóïëàðûíäàêû ìÿøüÿëÿëÿðÿ äÿâÿò åäèðèê. Áåëÿ ìÿøüÿëÿëÿðèí ÿñàñ ìÿãñÿäè - óøàüûí ñîñèàëëàøìàñû âÿ îíäà öíñèééÿò áàúàðûãëàðûíûí ôîðìàëàøäûðûëìàñûäûð. Ãðóï ùàëûíäà ìÿøüÿëÿëÿð çàìàíû âàëèäåéíëÿð óøàüûí êþìÿê÷èëÿðè ãèñìèíäÿ ÷ûõûø åäèðëÿð. z Òÿëèì ãðóïëàðû. 3 éàøûíäàí éóõàðû óøàãëàð ùÿôòÿëèê òÿëèì ìÿøüÿëÿëÿðè ãðóïóíäà, éàõóä äà ëîãîïåäëÿ âÿ ìöàëèúÿâè áÿäÿí òÿðáèéÿñè (ôèçèêè òåðàïåâò), êîãíèòèâ âÿ ñîñèàë-åìîñèîíàë èíêèøàô ìöòÿõÿññèñëÿðèëÿ ôÿðäè ìÿøüÿëÿëÿðäÿ èõòèñàñëàøìûø éàðäûì àëìàüà äàâàì åäèðëÿð. z Áàøãà øÿùÿðëÿðäÿ éàøàéàí óøàãëàð ö÷öí Ìÿðêÿçäÿêè ìÿøüÿëÿëÿðäÿ ãîéóëàí ìÿãñÿäëÿðÿ úàâàá âåðÿí óøàüûí óçóíìöääÿòëè èíêèøàôû ïðîãðàìûíûí ùàçûðëàíìàñû èëÿ ìÿñëÿùÿò ñèñòåìè íÿçÿðäÿ òóòóëìóøäóð. “Äàóíñàéä Àï”à èõòèñàñëàøìûø ìÿøüÿëÿëÿðÿ ýåäÿí êþðïÿ åéíè çàìàíäà âàëèäåéíëÿðèíèí àðçóñó èëÿ óøàã áàü÷àñûíà äà ýåäÿ áèëÿð. Ìîñêâàäà Äàóí ñèíäðîìëó êþðïÿëÿðè ùÿâÿñëÿ ãÿáóë åäÿí óøàã áàü÷àëàðûíûí ñàéû èëáÿèë àðòûð. Îíëàðûí áÿçèëÿðèíäÿ êþðïÿëÿðëÿ õöñóñè ìÿøüÿëÿëÿð êå÷èðèëèð, äèýÿðëÿðèíäÿ èñÿ îíëàðà àäè ãóëëóã åäèëèð. 2002-úè èëèí ìàðòûíäà áèçèì Ìÿðêÿçÿ ýÿëÿí êþðïÿëÿðèí òÿõìèíÿí éàðûñû àäè éàøûäëàðû èëÿ áèð ãðóïà óøàã áàü÷àëàðûíà ýåäèðäèëÿð. 8 éàøûíäà óøàã áèð ãàéäà îëàðàã îíóí èíêèøàô ñÿâèééÿñèíÿ óéüóí ìÿêòÿáÿ äàõèë îëóð. Áèçèì Ìÿðêÿçèí áöòöí ìÿçóíëàðû ìÿêòÿáëÿðÿ ãÿáóë îëóíìóøäóð. Óøàãëàðëà ïðàêòèê èøèí àïàðûëìàñûíäàí ÿëÿâÿ, Äàóíñàéä Àï ìöòÿõÿññèñëÿð âÿ âàëèäåéíëÿð ö÷öí ìåòîäèê ÿäÿáèééàòûí òÿðúöìÿñè âÿ íÿøðèíè, ìöÿëëèô äÿðñëèê ïðîãðàìëàðûíûí òÿðòèáèíè, Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàðëà èøëÿéÿí ýåíèø äàèðÿëè ìöòÿõÿññèñëÿð ö÷öí ìöâàôèã ñåìèíàðëàðû äà òÿøêèë åäèð. z
ÕÖÑÓÑÈ ÒßËßÁÀÒËÛ ÊÞÐÏßËßÐ ÄÎÜÓËÀÍ ÀÈËßËßÐËß ÀÏÀÐÛËÀÍ ÈØËßÐÈÍ ÏÑÈÕÎËÎÆÈ ÀÑÏÅÊÒÈ Òÿúðöáÿëè ìàìà (àêóøåð) éàõóä äà ïåäèàòð ÷îõ âàõò éåíè äîüóëàí óøàüûí õàðèúè ÿëàìÿòëÿðèíÿ ýþðÿ Äàóí ñèíäðîìóíóí îëóá-îëìàìàñûíû ìöÿééÿí åäÿ áèëÿð. Äÿðùàë áåëÿ áèð ñóàë îðòàéà ÷ûõûð: áó áàðÿäÿ àèëÿ öçâëÿðèíäÿí êèìÿ, íÿ âàõò âÿ íåúÿ ìÿëóìàò âåðìÿëè. Âàëèäåéíëÿðëÿ èëê ñþùáÿò åäÿí ìöòÿõÿññèñäÿí éöêñÿê ïðîôåññèîíàëëûã, òÿìêèí âÿ áó àíëàðûíäà ùÿêèìè ÿí ÿùÿìèééÿòëè èíñàíëàðäàí áèðè êèìè ýþðÿí àèëÿéÿ ñÿìèìè øÿôãÿò òÿëÿá îëóíóð. Èíäèúÿ äöíéàéà ýÿëÿí êþðïÿíèí òàëåéè -7-
îíäàí àñûëûäûð. Êþðïÿ “áàøãà úöð” äîüóëìóøäóð, àììà îíà áöòöí óøàãëàð êèìè ÿí éàõûí àäàìëàðûíûí-âàëèäåéíëÿðèíèí ñåâýèñè âÿ ãàéüûñû âàúèáäèð. Îíëàðûí òÿáèÿòèíäÿ þç êþðïÿëÿðèíè ãîðóìàã âÿ ùèìàéÿ åòìÿê òÿëÿáàòûíûí þçöëö ãîéóëìóøäóð, ëàêèí áóíó àíëàìàã ö÷öí îíëàðà çàìàí âÿ ÿòðàôäàêûëàðûí êþìÿéè ëàçûìäûð. Ãÿðáäÿ õöñóñè åùòèéàúëû óøàãëàðû îëàí áèð ÷îõ àèëÿëÿðè òÿäãèã åòìèøëÿð. Íÿòèúÿëÿð ýþñòÿðèð êè, äîüóì åâèíäÿ âàëèäåéíëÿðè äîüóì ìöíàñèáÿòèëÿ òÿáðèê åòìÿéÿ âàõò òàïàíäà, îíëàðû ùÿéÿúàíëàíäûðàí ñóàëëàðà úàâàá âåðÿíäÿ, âàëèäåéíëÿð äèàãíîçó äàùà ìöñáÿò àíëàìûø âÿ êþðïÿëÿðèíè íåúÿ âàð, åëÿ î úöð ãÿáóë åäÿ áèëìèøëÿð. ÞÂËÀÄÛÍÄÀ ÄÀÓÍ ÑÈÍÄÐÎÌÓ ÎËÌÀÑÛÍÛ ÂÀËÈÄÅÉÍß ÕßÁßÐ ÂÅÐÌßËÈ ÎËÀÍ ÌÖÒßÕßÑÑÈÑ ÙÀÍÑÛ ÙÈÑÑËßÐ ÊÅ×ÈÐÈÐ? Âàëèäåéíëÿðÿ îíëàðûí êþðïÿñèíèí äèàãíîçóíó õÿáÿð âåðÿí òèáá èø÷èñèíèí ùèññëÿðè òàìàìèëÿ ìöõòÿëèô îëà áèëÿð âÿ îíëàð àèëÿ èëÿ ñþùáÿò åäÿí ìöòÿõÿññèñèí ôÿðäè õöñóñèééÿòëÿðèíäÿí ÷îõ àñûëûäûð. Õîøàýÿëìÿç ôàêòûí òÿñäèã åäèëìÿñè çÿðóðÿòèíäÿ òèáá èø÷èñè ùÿéÿúàí, ýöíàù ùèññè éàøàéà áèëÿð. Ùÿêèìèí íþãòåéè-íÿçÿðèíäÿí î, “öìèäñèç äèàãíîç” îëäóüóíó áèëÿ-áèëÿ ìöòëÿã ìÿñëÿùÿò âÿ òþâñèééÿëÿð âåðìÿëè îëäóüóíó ùèññ åäèð. Áó úöð äèñêîìôîðò (ðàùàòñûçëûã) Äàóí ñèíäðîìëó óøàüûí èíêèøàô ïåðñïåêòèâëÿðè âÿ èìêàíëàðû áàðÿäÿ êèôàéÿò ãÿäÿð áèëèéÿ ìàëèê îëìàìàã øÿðàèòèíäÿ àðòà áèëÿð, áåëÿ êè òèáá ìöÿññèñÿëÿðèíÿ áó ïðîáëåìèí ùÿëëè èñòèãàìÿòèíäÿ ÿëäÿ åäèëÿí ïåäàãîæè âÿ ñîñèàë óüóðëàð áàðÿäÿ èíôîðìàñèéà ùå÷ äÿ ùÿð çàìàí âàõòëû-âàõòûíäà äàõèë îëìóð. ×îõ âàõò éåíè äîüóëàí êþðïÿíèí àíàñûíûí ìöìêöí ðåàêñèéàñûíà ýþðÿ äÿ õîøàýÿëìÿç õÿáÿðëÿðè âåðìÿê àüûð îëóð. Áåëÿ ñèòóàñèéàäà îëàí òèáá èø÷èñèíèí íÿèíêè íÿéè âÿ íåúÿ äàíûøìàã áàðÿäÿ äÿãèã òÿëèìàòû îëìàëûäûð, î, ùÿì äÿ áàø âåðÿíëÿðÿ ýþðÿ þç ìÿñóëèééÿòèíèí ùÿääëÿðèíè áèëìÿëèäèð, áåëÿ êè, áó, îíóí ùÿéÿúàí âÿ éà êþìÿêñèçëèê ùèññèíè àçàëòìàüà èìêàí âåðèð. ÂÀËÈÄÅÉÍËßÐÈÍ ÑÓÀËËÀÐÛÍÀ ÚÀÂÀÁ ÂÅÐßÐÊßÍ ÌÖÒßÕßÑÑÈÑ ÙÀÍÑÛ ÁÈËÈÊËßÐß ÌÀËÈÊ ÎËÌÀËÛÄÛÐ? (ÍßÉÈ ÁÈËÌßËÈÄÈÐ?) Âàúèáäèð êè, ïåäèàòð éàõøû ìÿëóìàòëàíäûðûëìûø îëñóí âÿ àøàüûäàêû ñàùÿëÿð öçðÿ ìöàñèð ìÿëóìàòëàðû êþðïÿíèí àèëÿñèíÿ âåðÿ áèëñèí. z Äàóí ñèíäðîìóíóí åòèîëîýèéàñû (õÿñòÿëèéèí ñÿáÿáëÿðè ùàããûíäà åëì), z Óøàüûí ñàüëàìëûüûíäà éàðàíàí âÿ òÿúèëè òèááè ìöäàõèëÿ òÿëÿá åäÿí -8-
ïðîáëåìëÿð, Äàóí ñèíäðîìëó óøàüûí èíêèøàô ïåðñïåêòèâëÿðè, z Õöñóñè åùòèéàúëû óøàãëàðûí ñîñèàë óéüóíëàøìàñû, òÿëèì-òÿðáèéÿ âÿ òÿùñèëè ñàùÿñèíäÿ ìöàñèð íàèëèééÿòëÿð, z Âàëèäåéíëÿðèí êþìÿê âÿ ìÿñëÿùÿò ö÷öí ìöðàúèÿò åäÿ áèëÿúÿéè òÿøêèëàòëàðûí öíâàíëàðû. z
ÄÈÀÃÍÎÇ ÁÀÐßÄß ÂÀËÈÄÅÉÍËßÐß Íß ÂÀÕÒ ÌßËÓÌÀÒ ÂÅÐÌßËÈ? Êàðèîòèï àíàëèçèíèí íÿòèúÿëÿðèíèí àëûíìàñû ö÷öí âàõò òÿëÿá îëóíìàñûíà áàõìàéàðàã, ÿêñÿð ùàëëàðäà âàëèäåéíëÿð äèàãíîç áàðÿäÿ ìöìêöí ãÿäÿð òåç ìÿëóìàò àëìàüû öñòöí òóòóðëàð. Áóíà ýþðÿ äÿ äèàãíîçóí äÿãèãëÿøäèðèëìÿñèíèí âàúèáëèéèíè èçàù åäÿðÿê, øöáùÿëÿðèíèç áàðÿäÿ àíàëèçèí íÿòèúÿëÿðèíè àëàíà ãÿäÿð äÿ äåìÿê îëàð. Áèð ÷îõ èëëÿð êå÷äèêäÿí ñîíðà äà âàëèäåéíëÿð îíëàðà óøàãëàðûíûí Äàóí ñèíäðîìëó îëìàëàðû áàðÿäÿ ìÿëóìàòûí íåúÿ âåðèëìÿñèíè åéíÿí, êÿëìÿ-êÿëìÿ õàòûðëàéûðëàð. Áó ÿñàñÿí îíëàðûí éåíè ñèòóàñèéàéà íÿ äÿðÿúÿäÿ óéüóíëàøìàëàðûíû, áó çàìàí àäè àèëÿ ñòàòóñóíó èòèðìÿéÿðÿê ùÿì þçëÿðèíèí, ùÿì äÿ êþðïÿíèí ãàéüûñûíà ãàëà áèëìÿëÿðèíè ìöÿééÿí åäèð. ÄÀÓÍ ÑÈÍÄÐÎÌËÓ ÊÞÐÏßÑÈ ÄÎÜÓËÀÍ ÂÀËÈÄÅÉÍËßÐÈÍ ÙÈÑÑËßÐÈ ÁÀÐßÄß ÍßÉÈ ÁÈËÌßÊ ËÀÇÛÌÄÛÐ? Éåíè äîüóëìóø êþðïÿíèí âàëèäåéíëÿðè ö÷öí Äàóí ñèíäðîìóíóí ìþâúóäëóüó ôàêòû, øöáùÿñèç êè, ñàðñûíòûäûð. Ïñèõîëîãëàð ùåñàá åäèðëÿð êè, áó ùàëäà âàëèäåéíëÿð ýþçëÿäèêëÿðè “èäåàë óøàã” èòêèñè áàðÿäÿ êÿäÿðëÿíèðëÿð. Ìÿùç áóíà ýþðÿ äÿ îíëàðûí ùÿéÿúàíû óøàüûí þëìÿñè çàìàíû éàøàíàí ùÿéÿúàíëà ÷îõ îõøàðäûð. Áó âÿçèééÿòè áèðè-áèðèíèí àðäûíúà ýåäÿí 4 ôàçàéà àéûðìàã îëàð: Øîê ôàçàñû äþâðöíäÿ âàëèäåéíëÿð þçëÿðèíè èòèðèðëÿð âÿ ïðàêòèêè îëàðàã ôÿàëèééÿòÿ ãàäèð äåéèëëÿð. Áó ùÿéÿúàí ôàçàñû áèð íå÷ÿ äÿãèãÿäÿí áèð íå÷ÿ ýöíÿ ãÿäÿð ñöðÿ áèëÿð. Øîê ôàçàñûíû à÷ûã-àéäûí îëàí áèð øåéè èíêàð åòìÿêäÿ, ãÿçÿá, êÿäÿð âÿ öìèäñèçëèê ùèññëÿðèíäÿ þçöíö áöðóçÿ âåðÿí ðåàêòèâ ôàçà ÿâÿç åäèð. Áó åìîñèéàëàð àäÿòÿí éàõûíäà îëàí âÿ äèàãíîçó õÿáÿð âåðÿíëÿðèí öçÿðèíÿ äöøöð. Âàëèäåéíëÿðèí ìöíàãèøÿ éàðàäàí, åòèìàä åòìÿéÿí áèð ùàëëàðû îëóð, îíëàð åéíè ñóàëû ìöõòÿëèô ìöòÿõÿññèñëÿðÿ öíâàíëàéà, àëäûãëàðû èíôîðìàñèéàëàðà òÿíãèäè éàíàøà áèëÿðëÿð. -9-
Áó äþâðäÿ îíëàðà åìîñèîíàë éàðäûì åòìÿê âÿ âàëèäåéí ùèññëÿðèíè ãÿáóë åòìÿê ëàçûìäûð. Áó úöð ùàëëàðûí ãåéðè-àäè âÿ ïàòîëîæè îëìàäûüû áàðÿäÿ àíëàéûø âåðìÿê âàúèáäèð. Ìÿùç áó çàìàí âàëèäåéíëÿð óøàüû åâëÿðèíÿ ýþòöðÿúÿêëÿðìè âÿ éàõûíëàðûíà ãåéðè-àäè êþðïÿíèí äîüóëìàñû ùàããûíäà íåúÿ õÿáÿð âåðÿúÿêëÿðè áàðÿäÿ ãÿðàðà ýÿëìÿëèäèðëÿð. Áÿçÿí èñÿ óøàüûí ñÿùùÿòè äÿ òÿúèëè òèááè ìöäàõèëÿíè òÿëÿá åäèð. Ðåàêòèâëèê äþâðöíäÿí ñîíðà óéüóíëàøìà ôàçàñû ýÿëèð. Áó çàìàí âàëèäåéíëÿðèí ùÿéÿúàíëû âÿçèééÿòè íÿçÿðÿ ÷àðïàúàã äÿðÿúÿäÿ àøàüû äöøöð âÿ îíëàð ìÿñÿëÿíèí ùÿëëè éîëëàðûíûí àõòàðûø ñòðàòåýèéàñûíû ìöÿééÿí åòìÿéÿ ÷àëûøûðëàð. Âÿ íÿùàéÿò, ñÿìòèíè òàïìà ôàçàñû ýÿëèð êè, áó çàìàí àèëÿ ìöâàôèã õèäìÿòëÿðäÿí êþìÿê àõòàðìàüà áàøëàéûð. Âàëèäåéíëÿðèí ùèññ-ùÿéÿúàí âÿ ðåàêñèéàëàðûíû áèëìÿê ìöòÿõÿññèñëÿðÿ êþðïÿíèí ùÿéàòûíûí èëê ýöíëÿðèíäÿí åòèáàðÿí îíóí àèëÿñè èëÿ ìöêÿììÿë âÿ ïðîôåññèîíàë ìöíàñèáÿò ãóðìàüà êþìÿê åäÿ áèëÿð. ÊÞÐÏßËßÐÈÍ ÄÀÓÍ ÑÈÍÄÐÎÌËÓ ÎËÄÓÜÓÍÓ ÂÀËÈÄÅÉÍËßÐß “ÍÅÚß” ÕßÁßÐ ÂÅÐÈËÌßÑÈ ÍßÉß ÝÞÐß ÁÅËß ÂÀÚÈÁÄÈÐ? Èíñàíûí ùÿéàòûíäà åòäèéè áöòöí ÿìÿëëÿðèí è÷èíäÿ ÿí éàðàäûúû àêò óøàüûí òÿðáèéÿñèäèð. Óøàãëàð þç âàëèäåéíëÿðèíäÿ ñåâýè âÿ ãöðóð ùèññëÿðè äîüóðóð. Óøàã ïðîáëåìëè äîüóëàíäà áó ùèññëÿð òÿùëöêÿ àëòûíäà ãàëûð. Áó úöð ñèòóàñèéàäà óøàüà ìöíàñèáÿò ñÿðò âÿ ùÿòòà ìöùöì øÿêèëäÿ äÿéèøÿ áèëÿð. Ìþâúóä ïðîáëåì áàðÿäÿ âàëèäåéíëÿðÿ ìÿëóìàò ÷àòäûðûëìà ôîðìàñû ùÿì îíëàðûí åìîñèéàëàðûíà, öìèäëÿðèíÿ, þçëÿðèíÿ âÿ êþðïÿëÿðÿ îëàí ìöíàñèáÿòÿ, ùÿì äÿ òðàâìàäàí íåúÿ âÿ ùàíñû ìöääÿòäÿ ãóðòóëìàëàðûíà òÿñèð åäÿúÿêäèð. ×îõ âàúèáäèð êè, éåíèúÿ äîüóëìóø êþðïÿíèí çîðëà àéðûëìàñû áàðÿäÿ õàòèðÿëÿð àíàéà âÿ àòàéà òÿêðàð-òÿêðàð ÿçàá âåðìÿñèí. Õöñóñè åùòèéàúëû êþðïÿñè äîüóëàí àèëÿíèí ñå÷èì àçàäëûüû ùöãóãó âàðäûð. ßýÿð ùÿêèì óøàãäàí èìòèíà åòìÿê òÿøÿááöñöíö þç öçÿðèíÿ ýþòöðöðñÿ: äèëÿ òóòóðñà, ìÿñëÿùÿò âÿ òþâñèééÿëÿð âåðèðñÿ, âàëèäåéíëÿðÿ òÿçéèã åäèðñÿ, óøàüû ýþñòÿðìèðñÿ, îíó ÿìèçäèðìÿéÿ ýÿòèðìèðñÿ, îíóí èíêèøàôûíäà ïåðñïåêòèâèí îëìàìàñûíû áèëäèðèðñÿ, îíäà î, øöáùÿñèç, âàëèäåéíëÿðèí ñÿðáÿñò ãÿðàð âåðìÿê ùöãóãëàðûíû ïîçóð. Åëÿúÿ äÿ àèëÿíèí ñÿðáÿñò îëàðàã äåéèë, ìöòÿõÿññèñèí òÿñèðè àëòûíäà ãÿðàð ãÿáóë åòìÿñèíèí ìÿñóëèééÿòè îíóí äà öçÿðèíÿ äöøöð. - 10 -
ÄÀÓÍ ÑÈÍÄÐÎÌËÓ ÓØÀà ÄÎÜÓËÀÍ ÀÈËßÉß ÍÅÚß ÄßÑÒßÊ ÎËÌÀà ÎËÀÐ? Òèááè ïðàêòèêàäà Äàóí ñèíäðîìóíóí éåíè áèð ùàëû ïåéäà îëàíäà ÿñàñ ùàäèñÿ éåíÿ äÿ óøàüûí äîüóëìàñû îëñà äà, áó ùàäèñÿ ñèíäðîìóí ìþâúóäëóüó èëÿ ÿëàãÿäàð åìîñèéàëàð ôîíóíäà ÷îõ âàõò íÿçÿðÿ ÷àðïìûð. Àíà âÿ àòà âàëèäåéí îëìàëàðû èëÿ áàüëû òÿáðèêëÿð ÿâÿçèíÿ, ÿêñÿð ùàëëàðäà áàøñàüëûüû, áÿçÿí äÿ ãûíàìàëàð åøèäèðëÿð êè, áóíëàð äà, ÿëáÿòòÿ, éîëâåðèëìÿçäèð. Ùÿêèì àíàéà íÿçàêÿò âÿ õåéèðõàùëûã ýþñòÿðÿðÿê îíóí åìîñèîíàë ÿùâàëû, óøàüû ãÿáóë åòìÿñè, ýöíàù, ñöñòëöê (àïàòèéà) âÿ ãîðõó ùèññèíèí àçàëìàñû ö÷öí ÷îõ øåé åäÿ áèëÿð. Éàõøû îëàðäû êè, ùÿêèì âàëèäåéíëÿðèí ùèññëÿðèíÿ ùþðìÿòëÿ éàíàøàðàã, îíëàðû îëäóüó êèìè ãÿáóë åòñèí. ÒÈÁÁ ÏÅÐÑÎÍÀËÛÍÛÍ ÀÈËß ÈËß ÑÞÙÁßÒÈ ÇÀÌÀÍÛ ÔÀÉÄÀËÛ ÎËÀ ÁÈËßÍ ÒÞÂÑÈÉÉßËßÐ z Óøàã äîüóëàí êèìè áó ìöíàñèáÿòëÿ îíóí âàëèäåéíëÿðèíè òÿáðèê åäèí. z Óøàüûí âÿçèééÿòè áàðÿäÿ îíëàðà ìÿëóìàò âåðèí âÿ àïàðäûüûíûç òèááè òÿäáèðëÿðëÿ áàüëû à÷ûãëàìàëàð åäèí. z Ñþùáÿòäÿ ùÿð èêè âàëèäåéíèí èøòèðàê åòìÿñè ö÷öí áöòöí ýöúöíöçö ñÿðô åäèí. Îëà áèëñèí êè, îíëàð äèýÿð ìöòÿõÿññèñëÿðëÿ, ìÿñÿëÿí, “Äàóíñàéä Àï” èëê éàðäûì Ìÿðêÿçèíèí Õèäìÿòèíèí ïñèõîëîãó âÿ éà ïåäàãîãó èëÿ äÿ äàíûøìàã èñòÿñèíëÿð. z Óøàã âÿ âàëèäåéíëÿðëÿ òÿê îëäóüóíóç çàìàí äèàãíîçó õÿáÿð âåðèí (àììà îíëàðûí ñþùáÿòäÿ äèýÿð àèëÿ öçâëÿðèíèí èøòèòàê åòìÿëÿðèíè èñòÿìÿñè äÿ ìöìêöíäöð). Ìöùèòèí êîìôîðòëó (ðàùàò) îëìàñûíà ÷àëûøûí âÿ ñþùáÿòÿ êèôàéÿò ãÿäÿð âàõò àéûðûí. z Âàëèäåéíëÿðëÿ óøàüûí éàíûíäàúà ñþùáÿò åäèí. Ãîé îíëàðäàí áèðè óøàüû ãóúàüûíäà ñàõëàñûí. Äàóí ñèíäðîìó áàðÿäÿ õÿáÿð âåðÿðêÿí óøàüû ãÿáóë åòäèéèíèçè íöìàéèø åòäèðÿðÿê, îíà òîõóíóí. Êþðïÿéÿ ìöÿééÿí áèð õÿñòÿëèê äàøûéûúûñû êèìè äåéèë, àðçóîëóíàí óøàã êèìè, øÿõñèééÿò êèìè éàíàøûí. z Âàëèäåéíëÿðäÿí óøàüà àä âåðèá-âåðìÿìÿëÿðèíè ñîðóøóí. ßýÿð âåðèáëÿðñÿ, êþðïÿíè þç àäûéëà ÷àüûðûí, âåðìÿéèáëÿðñÿ îíäà “áàëàúà”, “êþðïÿ”, “ãûçûì” éàõóä äà “îüëóì” äåéèí. z Äàóí ñèíäðîìó ùàããûíäà âàëèäåéíëÿðÿ áöòöí èíôîðìàñèéàíûí êþðïÿ äîüóëäóãäàí ñîíðà äÿðùàë âåðèëìÿñè ìÿãñÿäÿóéüóí äåéèëäèð. Áèðèíúè ñþùáÿòäÿ ñèíäðîìó éàðàäàí ñÿáÿáëÿð, îíëàðûí àðàøäûðûëìàñû âÿ - 11 -
àïàðûëàúàã ëàçûìè ïðîñåäóðëàð áàðÿäÿ ãûñà õöëàñÿ îëìàëûäûð. Âàëèäåéíëÿðäÿ áàø âåðìèø ùàäèñÿéÿ ýþðÿ ùÿð ùàíñû áèðèíèí òÿãñèðè îëìàñû øöáùÿñè îëìàìàëûäûð. Þç ñþùáÿòèíèçè òèáá òåðìèíëÿðè èëÿ ÷îõ éöêëÿìÿéèí. z Óøàüûí âÿçèééÿòèíèí òÿôÿððöàòû èëÿ ìöçàêèðÿñè äàùà ñîíðàëàð, âàëèäåéíëÿðèí ñòðåññäÿí àçàúûã þçëÿðèíè ÿëÿ àëìàëàðûíäàí ñîíðà áàø âåðìÿëèäèð. Î àíà ãÿäÿð îíëàðäà ÷îõëó ñóàë éàðàíàúàãäûð êè, îíëàðà äà äÿãèã âÿ ïåøÿêàðúàñûíà úàâàá âåðìÿê ëàçûìäûð. Ýÿëÿúÿéè õÿáÿð âåðìÿêëÿ ìÿøüóë îëìàã ëàçûì äåéèë, ÷öíêè áó âÿ éà äèýÿð óøàüûí ýÿëÿúÿêäÿêè èíêèøàôûíû ãàáàãúàäàí ýþðìÿê ìöìêöí äåéèëäèð. z Âàëèäåéíëÿðÿ óøàüûí èíêèøàôûíà ìöñáÿò òÿñèð åäÿ áèëÿúÿêëÿðè ÿìèíëèéèíè èôàäÿ åäèí, îíëàðà òÿê îëìàäûãëàðûíû áèëäèðèí âÿ “Äàóíñàéä Àï” èëê éàðäûì Ìÿðêÿçèíèí ÿäÿáèééàòûíû, òåëåôîí âÿ öíâàíûíû òÿêëèô åäèí. z Ñþùáÿòäÿí ñîíðà âàëèäåéíëÿðÿ áèð ìöääÿò òÿêëèêäÿ ãàëìàã èìêàíûíû âåðìÿê ëàçûìäûð. z Âàëèäåéíëÿðäÿ áó âÿ éà äèýÿð ãÿðàð âåðìÿéÿ ùå÷ êÿñ òÿðÿôèíäÿí ìÿúáóð åäèëìÿìÿëÿðèíäÿ ÿìèíëèê îëìàñû âÿ îíëàðûí ùèññëÿðè, øöáùÿëÿðè âÿ ãîðõóëàðûíûí ñÿðáÿñò èçùàðëàðûíà ýöâÿíÿ áèëìÿëÿðè äàùà éàõøû îëàðäû. ÄÀÓÍ ÑÈÍÄÐÎÌËÓ ÉÅÍÈ ÄÎÜÓËÀÍ ÊÞÐÏßÍÈÍ ÒÈÁÁÈ ÏÐÎÁËÅÌËßÐÈ Äàóí ñèíäðîìó õðîìîñîìëàðûí 21-úè úöòëöéöíöí òðèñîìèéàñûäûð. Ñòàíäàðò òðèñîìèéà, éÿíè áöòöí ùöúåéðÿëÿðäÿ 21-úè úöòëöêäÿ 3-úö õðîìîñîìóí îëìàñû áöòöí ùàëëàðûí 94%-íè òÿøêèë åäèð âÿ ìåéîç ïðîñåñèíèí ïîçóëìàñû íÿòèúÿñèíäÿ ìåéäàíà ÷ûõûð. Áóíäàí áàøãà, òðàíñëîêàñèéà (4%) âÿ ìîçàèê (2%) ôîðìàëàðûíà äà ðàñò ýÿëèíèð. Ñàäÿ ôîðìàäà âàëèäåéíëÿð àäè ýåíîòèïÿ ìàëèêäèðëÿð, òðàíñëîêàñèéà ôîðìàñûíäà èñÿ íþâáÿòè ùàìèëÿëèéèí ïëàíëàøäûðûëìàñû çàìàíû âàëèäåéíëÿðÿ ìöòëÿã ýåíåòèê ìöàéèíÿäÿí êå÷ìÿê ëàçûìäûð. Áÿçè ùàëëàðäà èñÿ ìîçàèêëèéèí ÿìÿëÿ ýÿëìÿñè ùÿì÷èíèí àèëÿíèí ãàáàãúàäàí ìöàéèíÿñèíè òÿëÿá åäèð. Äàóí Ñèíäðîìëó îüëàí âÿ ãûçëàð åéíè íèñáÿòäÿ (òÿõìèíÿí åéíè ñàéäà) äîüóëóðëàð. ÏÎÑÒÍÀÒÀË ÄÈÀÃÍÎÑÒÈÊÀ Áèð ÷îõ ùàëëàðäà ôåíîòèïèê ÿëàìÿòëÿðÿ ÿñàñÿí Äàóí ñèíäðîìóíäàí øöáùÿëÿíìÿê îëàð. Ìöõòÿëèô ìîðôîëîæè ÿëàìÿòëÿðÿ ðàñò ýÿëìÿ ñûõëûüû ßëàâÿ - 12 -
¹1-äÿ ýþñòÿðèëìèøäèð. Äèàãíîçóí äÿãèã ãîéóëìàñû ö÷öí ìöòëÿã êàðèîòèï àíàëèç åòìÿê ëàçûìäûð. Äàóí ñèíäðîìó áèð ÷îõ ñèñòåìëÿðèí õöñóñèééÿòëèêëÿðè èëÿ ñÿúèééÿëÿíèð, àììà øÿêëèíè äÿéèøìÿ äÿðÿúÿñè ýåíèøäèð. Áèëàâàñèòÿ òðèñîìèéà èëÿ áàüëû ïðîáëåìëÿðäÿí ñàâàéû, Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàðäà áàøãà ñÿùùÿò ïîçóëìàëàðû, õöñóñèëÿ ìîðôîôóíêñèîíàë úÿùÿòäÿí éåòèøêÿí îëìàìàëàðû, ìÿñÿëÿí, Ìÿðêÿçè Ñèíèð Ñèñòåìèíèí ùèïîêñèê âÿ ùèïîêñî-ùåìîððàýèê ïîçóëìàëàð áàø âåðÿ áèëÿð. Êå÷ìèøäÿ Äàóí ñèíäðîìóíó ìöøàéèÿò åäÿí áÿçè óøàã õÿñòÿëèêëÿðè ìöàëèúÿñèç ãàëûðäû. Áó äà óøàüûí âÿçèééÿòèíèí ïèñëÿøìÿñèíÿ âÿ èíêèøàôûíûí ëÿíýèìÿñèíÿ ñÿáÿá îëóðäó. Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàðäà ìåéäàíà ýÿëÿí âÿ íåîíàòàë äþâðäÿ ùÿëë îëóíìàëû îëàí ÿñàñ òèááè ïðîáëåìëÿðÿ àøàüûäà àéäûíëûã ýÿòèðèëìèøäèð. Îíëàðûí ïðîôèëàêòèêàñû, âàõòëûâàõòûíäà äèàãíîñòèêàñû âÿ àäåêâàò (óéüóí) òåðàïèéàñû Äàóí ñèíäðîìëó óøàüà þç ïîòåíñèàëûíû òàìàìèëÿ ýåð÷ÿêëÿøäèðìÿéÿ èìêàí âåðèð. ÍÅÎÍÀÒÀË ÄÞÂÐÄß ÄÀÓÍ ÑÈÍÄÐÎÌËÓ ÓØÀÃËÀÐÛÍ ßÑÀÑ ÒÈÁÁÈ ÏÐÎÁËÅÌËßÐÈ 1. Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàð ÿêñÿð ùàëëàðäà ìîðôîôóíêñèîíàë úÿùÿòäÿí éåòèøêÿí îëìàìà ÿëàìÿòëÿðè èëÿ, äàùà àç ùàëëàðäà èñÿ éàðûì÷ûã (âàõòûíäàí ãàáàã) äîüóëóðëàð. Íÿòèúÿäÿ èñÿ äèýÿð éåòèøìÿìèø óøàãëàðûí ãðóïëàðû êèìè îíëàðà äà åéíè ãóëëóã øÿðòëÿðè âÿ ïðîôèëàêòèê òÿäáèðëÿðèí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè ëàçûìäûð. 2. Àíàäàíýÿëìÿ öðÿê ãöñóðóíà (ÀÖÃ) Äàóí ñèíäðîìó çàìàíû 4060% ùàëëàðäà ðàñò ýÿëèíèð. Äàùà ÷îõ èñÿ ìÿäÿúèêëÿðàðàñû àðàêÿñìÿíèí äåôåêòè (ÌÀÀÄ), öìóìè à÷ûã àòðèîâåíòðèêóëéàð êàíàë (ÀÂÊ) (20%) âÿ òåòðàäà Ôàëëî (ÒÔ) ùàëëàðû þçöíö áöðóçÿ âåðèð. Ìÿäÿúèêëÿðàðàñû àðàêÿñìÿíèí äåôåêòè (ÌÀÀÄ) Áó äåôåêòèí äèàãíîñòèêàñû çàìàíû éàääà ñàõëàìàã ëàçûìäûð êè, ìÿäÿúèêëÿðàðàñû àðàêÿñìÿíèí áþéöê äåôåêòëÿðè ÿêñÿðÿí “ëàë” îëóð, ìÿäÿúèêëÿðäÿêè òÿçéèã ïðàêòèêè îëàðàã åéíè îëäóüó ö÷öí ñÿñ îëìóð. Áóíà ýþðÿ äÿ ìÿùç áþéöê äåôåêòëÿðèí äèàãíîñòèêàñû áèð àç ýåú, ãàí äþâðàíûíûí ãåéðè-ãÿíàÿòáÿõø ñèìïòîìëàðû ÿìÿëÿ ýÿëäèéè çàìàí ùÿéàòà êå÷èðèëèð. Ãàí äþâðàíûíûí ÷àòûøìàìàçëûüûíäàí ñàâàéû ÌÀÀÄ-ûí òåç-òåç áàø âåðÿí àüûðëàøìàñû àüúèéÿð ùèïåðòåíçèéàñûíûí èíêèøàôûäûð. Áó âÿçèééÿòèí âàõòûíäà äèàãíîñòèêàñû îïåðàòèâ ìöäàõèëÿíèí îïòèìàë ìöääÿòèíè ìöÿééÿí åòìÿê - 13 -
ö÷öí ñîí äÿðÿúÿ âàúèáäèð, ÷öíêè àüúèéÿð ùèïåðòåíçèéàñûíûí éöêñÿê äÿðÿúÿëÿðèíäÿ îïåðàòèâ ìöäàõèëÿíèí ðèñêè êÿñêèí ñóðÿòäÿ àðòûð. Öìóìè à÷ûã àòðèîâåíòðèêóëéàð êàíàë (ÀÂÊ) Áó ÌÀÀÄ-ëà, öðÿê ãóëàãúûãëàðû àðàñû àðàêÿñìÿíèí èëêèí äåôåêòè (ÖÃÀÀÄ) âÿ ìèòðàë âÿ òðèêóñïèäàë êëàïàíëàðûí ãàíàäëàðûíûí ïàð÷àëàíìàñû èëÿ ìöøàéèÿò îëóíàí áèðëÿøìèø ÀÖÃ-äóð. Öìèìè à÷ûã ÀÂÊ (òàì ôîðìàñû), ãèñìÿí à÷ûã ÀÂÊ (ÌÀÀÄ âÿ ÖÃÀÀÄ îëìàäàí), ÷ÿï ÀÂÊ (ñîë ìÿäÿúèêñàü öðÿê ãóëàãúûüû ÿëàãÿñè) âÿ öìóìè öðÿê ãóëàãúûüû ôîðìàëàðûíû àéûðìàã îëàð. ßí ìöðÿêêÿáè ÀÂÊ-íûí òàì ôîðìàñûäûð. Àüúèéÿð àðòåðèéàñûíûí ñòåíîçó (äàðàëìàñû) îëìàäûãäà òàì ôîðìà äàùà òåç (àðòûã êþðïÿíèí äîüóëìàñû äþâðöíäÿ) öðÿê ÷àòûøìàìàçëûüû èëÿ àüúèéÿð ùèïåðòåíçèéàñû ùàëûéëà àüûðëàøûð. Áóíà ýþðÿ äÿ ÀÂÊ åùòèìàëû îëàí óøàãëàðû ìöàëèúÿ ñå÷èìè âÿ àïàðûëìà òàêòèêàñûíûí, ýÿëÿúÿêäÿ èñÿ îïåðàòèâ êîððåêñèéà èìêàíû âÿ ìöääÿòèíèí ìöÿééÿí åäèëìÿñè ö÷öí ìöìêöí ãÿäÿð ãûñà âàõòäà èõòèñàñëàøìûø êàðäèîëîæè âÿ êàðäèîúÿððàùè ñòàñèîíàðà ýþíäÿðìÿê ëàçûìäûð. Êþðïÿíèí âÿçèééÿòèíèí ðàäèêàë ÿìÿëèééàòà èìêàí âåðìÿäèéè áÿçè ùàëëàðäà óøàãëàðäà àüúèéÿð ùèïåðòåíçèéàñûíûí èíêèøàôûíûí ãàðøûñûíûí àëûíìàñû ö÷öí ïàëëèàòèâ (ìöâÿããÿòè ÿëàú) ÿìÿëèééàò, éÿíè àüúèéÿð àðòåðèéàñûíûí äàðàëäûëìàñû ÿìÿëèééàòû àïàðûëûð. Òåòðàäà Ôàëëî (ÒÔ) Ãöñóðà ÌÀÀÄ, ñàü ìÿäÿúèéèí ÷ûõàðûúû éîëóíóí ìöõòÿëèô ñÿâèééÿëÿðèíäÿ ñòåíîçó (äàðàëìàñû), ñàü ìÿäÿúèéèí ìèîêàðä ùèïåðòðîôèéàñû (áþéöìÿñè) âÿ àîðòàíûí äåêñòðàïîçèñèéàñû äàõèëäèð. ×îõ âàõò àüúèéÿð àðòåðèéàñûíûí ùèïîïëàçèéàñûíà ðàñò ýÿëèíèð. Áåëÿ ñèòóàñèéàäà áó ãöñóð äóêòóñ-àñûëûéà ÷åâðèëèð! Éÿíè à÷ûã àðòåðèéàë àõàúàüûí (ÀÀÀ) îëìàñû óøàã ö÷öí ùÿéàòè ÿùÿìèééÿò äàøûéûð. Äóêòóñ-àñûëû ãöñóðëàð çàìàíû ñèàíîçà (ýþéÿðìÿ) áàõìàéàðàã îêñèýåíëÿ ìöàëèúÿ ãÿòè éîëâåðèëìÿçäèð. ÀÀÀ-ûí ñàõëàíûëìàñû ö÷öí ïðîñòàãëàíäèí Å. ïðåïàðàòëàðû òÿòáèã îëóíà áèëÿð. ÒÔ çàìàíû óøàãäà òÿúèëè òèááè éàðäûì òÿëÿá åäÿí ùèïîêñèê òóòìàëàð ÿìÿëÿ ýÿëÿ áèëÿð. Ùÿð ùàíñû áèð “ýþé” öðÿê ãöñöðó îëàí éåíè äîüóëìóø êþðïÿëÿðèí òÿúèëè ïàëëèàòèâ ÿìÿëèééàò ýþñòÿðèúèëÿðèíè òÿéèí åòìÿê ö÷öí îíëàðû äÿðùàë êàðäèîúÿððàùè ñòàñèîíàðà ìÿñëÿùÿòëÿøìÿéÿ ýþíäÿðìÿê ëàçûìäûð. Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàðäà ÀÖà çàìàíû àüúèéÿð ùèïåðòåíçèéàñûíûí ñèìïòîìëàðû áàøãà óøàãëàðäàêûíäàí äàùà òåç áàø âåðèð. ßêñÿðÿí ÀÖà - 14 -
øöáùÿëè éåíè äîüóëìóø êþðïÿíèí êëèíèêè ìöàéèíÿñè êèôàéÿò åòìèð. ×îõ âàõò (ÿñàñÿí äÿ äàìàðëàð äàðàëìàäàí àðàêÿñìÿëÿðèí áþéöê äåôåêòëÿðè çàìàíû) êþðïÿíèí ùÿéàòûíûí èëê 2 ùÿôòÿñèíäÿ êöé âÿ äèýÿð êëèíèêè ÿëàìÿòëÿð ìöÿééÿí îëóíìóð. Áóíà ýþðÿ äÿ íåîíàòàë äþâðäÿ ÅÊÃ, ÅõîÊà âÿ äþø ãÿôÿñèíèí ðåíòýåíîãðàìûíû ÷ûõàðìàã ëàçûìäûð. ÅõîÊÃ-íûí êå÷èðèëìÿñè êàðäèîëîýèéà ñàùÿñèíäÿ èøëÿéÿí ìöòÿõÿññèñ òÿðÿôèíäÿí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿëèäèð. Ùÿì÷èíèí ãåéä åòìÿê ëàçûìäûð êè, Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàðäà ÿìÿëèééàòäàí ñîíðàêû äþâðäÿ àüûðëàøìàëàðûí ñàéû âÿ ÿìÿëèééàòäàí ñîíðàêû þëöì ùàëëàðû äèýÿð ãðóï óøàãëàðäàí ôÿðãëÿíìèð. Öðÿê ãöñóðëàðûíûí ñÿúèééÿâè õöñóñèééÿòëÿðè ßëàâÿ ¹2- äÿ ýþñòÿðèëìèøäèð. Éóõóäà àïíîå Äàóí ñèíäðîìó çàìàíû éóõàðû òÿíÿôôöñ îðãàíëàðûíûí ãóðóëóøó öçöí îðòà ùèññÿñèíèí ùèïîïëàçèéàñû ùåñàáûíà áóðóí-óäëàã áîøëóüóíóí, éåâñòàõè áîðóñóíóí (îðòà ãóëàüû áóðóí-óäëàã áîøëóüó èëÿ áèðëÿøäèðÿí áîðó), õàðèúè åøèòìÿ òåëëÿðèíèí äàðàëìàñû èëÿ ñå÷èëèð. Íÿòèúÿäÿ èñÿ éóõóäà óäëàüûí äèëèí êþêö èëÿ îáñòðóêñèéàñû áàø âåðÿ áèëÿð. Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàðäà éóõóäà àïíîå ÷îõ âàõò 50%-ÿ ãÿäÿð òÿøêèë åäÿ áèëÿð. Îáñòðóêòèâ àïíîå ñèíäðîìó éóõóäà ùèïîâåíòèëéàñèéà, ùèïîêñåìèéà èëÿ ìöøàéèÿò îëóíàí íÿôÿñàëìàíûí ÷ÿòèíëÿøìÿñè, áÿçÿí äÿ òàìàìèëÿ äàéàíìàñûéëà þçöíö áöðóçÿ âåðèð. Áó ñèíäðîìóí äèàãíîñòèêàñû çÿèô êå÷èðèëèð âÿ êèôàéÿò ãÿäÿð ÿêñÿð ùàëëàðäà ýþçäÿí ãà÷ûðûëûð. Éóõóäà àïíîå ÿñàñÿí ÿçýèíëèéÿ, ýöíäöç âàõòû äàèì ìöðýöëÿìÿéÿ, þéðÿíìÿêëÿ áàüëû ïðîáëåìëÿðÿ, ôèçèêè èíêèøàôûí òåìïèíèí àøàüû äöøìÿñèíÿ âÿ äàâðàíûøûí ïèñëÿøìÿñèíÿ ýÿòèðèá ÷ûõàðûð. Õðîíèêè ùèïîêñåìèéà âÿ ùèïîâåíòèëéàñèéà àüúèéÿð ùèïåðòåíçèéàñûíûí èíêèøàôûíà òÿñèð ýþñòÿðÿ áèëÿð. Óøàãëàðäà ãÿôèë þëöì ñèíäðîìóíóí ðèñêè áþéöêäöð. Îáñòðóêòèâ àïíîåíèí ïðîôèëàêòèêàñû ö÷öí ÷àðïàéûíûí áàø òÿðÿôèíè 10 äÿðÿúÿ éóõàðû ãàëäûðìàã âÿ êþðïÿíè áþéðö öñòÿ óçàíäûðìàã òþâñèééÿ åäèëèð. Ãàëõàíâàðè âÿçèíèí ïàòîëîýèéàñû Ùèïîòèðåîç - Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàðûí êèôàéÿò ãÿäÿð òåç-òåç ðàñò ýÿëèíÿí âÿçèééÿòèäèð (8 éàøûíà ãÿäÿð óøàãëàðäà 35% òÿøêèë åäÿ áèëÿð). Éàø àðòûãúà ùèïîòèðåîçóí ãàçàíûëìûø ôîðìàñûíûí ñûõëûüû äà àðòûð. Äàóí ñèíäðîìëó áöòöí óøàãëàð ö÷öí ãàíäà Ò3, Ò4, ÒÒÙ-íèí ñÿâèééÿñèíèí ìöÿééÿí åäèëìÿñèíÿ ýþðÿ âàõòûíäà äèàãíîñòèêà (3 àéà ãÿäÿð) âàúèá ùåñàá åäèëèð. Ùÿì÷èíèí ýÿëÿúÿêäÿ ãàíäà ùîðìîíëàðûí ñÿâèééÿñèíÿ íÿçàðÿò âÿ - 15 -
ýþñòÿðèúèëÿðÿ ýþðÿ ìåäèêàìåíòîç (äàâà-äÿðìàí) êîððåêñèéàñûíûí àïàðûëìàñû âàúèáäèð. Îôòàëìîëîæè ïðîáëåìëÿð Àíàäàíýÿëìÿ êàòàðàêòà, íèñòàãì, ÷ÿïýþçëöê, ãëàóêîìà, êåðàòîêîíóñ, áëåôàðèò âÿ áóðóíñóéó àõàðëàðûíûí ÷àòûøìàìàçëûüû õÿñòÿëèêëÿðè Äàóí ñèíäðîìó çàìàíû þçöíö ýåíèø áöðóçÿ âåðèð. Ýþç-áóðóí êàíàëëàðûíûí ÷àòûøìàìàçëûüû âÿ éà îáñòðóêñèéàñû òåç-òåç êîíéóêòèâèò, ýþçäÿí éàø àõìà èëÿ þçöíö ýþñòÿðèð. Ýþç-áóðóí êèñÿúèéèíè ìàñàæ åäÿí çàìàí éàø, éà äà èðèí ÷ûõûð. Êîíñåðâàòèâ òåðàïèéà ýþç-áóðóí êèñÿúèéèíèí ìàñàæû âÿ êîíéóêòèâèòèí éåðëè àíòèáèîòèêëÿðëÿ ìöàëèúÿñèíäÿí èáàðÿòäèð. Áÿçè ùàëëàðäà êàíàëûí çîíäëà òÿäãèã åäèëìÿñè äÿ ýþñòÿðèëèð. Ãëàóêîìà ýþç éàøû àõìà, èøûãäàí ãîðõìà âÿ áëåôàðîñïàçìà èëÿ àøêàð îëóíóð. Îíóí äàùà ïàðëàã ñèìïòîìó áóéíóç òÿáÿãÿíèí òóòãóíëàøìàñûäûð (áóëàíìàñû). Áóéíóç òÿáÿãÿíèí àçàúûã øèøìÿñè (ÿýÿð î ñèììåòðèêäèðñÿ) éåíè äîüóëàí óøàãëàð ö÷öí íîðìà ñàéûëûð. Àñèììåòðèéà èñÿ ãëàóêîìà ö÷öí õàðàêòåðèêäèð. Ãëàóêîìàíûí åðêÿí äèàãíîñòèêàñû âÿ úÿððàùè êîððåêñèéàíûí àïàðûëìàñû ëàçûìäûð. Ìÿäÿ-áàüûðñàã òðàêòûíûí àíîìàëèéàñû Ìÿäÿ-áàüûðñàã òðàêòûíûí àíîìàëèéàñûíà Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàðäà 12% ùàëëàðäà ðàñò ýÿëèíèð. Äàùà òåç-òåç ãèäà áîðóñóíóí àòðåçèéàñè, òðàõåéà-ãèäà áîðóñó ôèñòóëó (äÿðèí èðèíëè éàðà), ïèëîðîñòåíîç, 12-áàðìàã áàüûðñàüûí àòðåçèéàñû, Ýèðøïðóíã õÿñòÿëèéèíÿ ðàñò ýÿëèíèð. Áàüûðñàã êå÷ìÿìÿçëèéèíèí êëèíèêè òÿçàùöðö úöðáÿúöðäöð. Äàùà åðêÿí éàðàíàí âÿ äàèìè ñèìïòîì ãóñìàäûð (òÿðêèáè îáñòðóêñèéà ñÿâèééÿñèíäÿí àñûëûäûð). 12-áàðìàã áàüûðñàüûí ñòåíîçóíäà ôàòåð ÿìçèéèíäÿí éóõàðû ãàðûí èøëÿìÿñè çÿèôäèð, éàøûëäûð. Ôàòåð ÿìçèéèíäÿí àøàüû îáñòðóêñèéà çàìàíû äöç áàüûðñàãäà ñåëèê ÿìÿëÿ ýÿëèð. Òàì íàçèê áàüûðñàã êå÷ìÿìÿçëèéèíäÿ ìåêîíèé (íÿúèñ) ÷ÿêèëìèð. Àðòûã óøàüûí ùÿéàòûíûí 2-úè ýöíöíäÿí áàøëàéàðàã ñóñóçëàøìà ñèìïòîìëàðû ìåéäàíà ýÿëèð. Àøàüû áàüûðñàã êå÷ìÿìÿçëèéèíäÿ èíòîêñèêàñèéà (çÿùÿðëÿíìÿ) òåçëèêëÿ øèääÿòëÿíèð. Ñòåíîçëàð çàìàíû ìåêîíèé êè÷èê ùèññÿëÿðëÿ ÷ÿêèëèð. Êå÷ìÿìÿçëèê ñÿâèééÿñèíè äÿãèãëÿøäèðìÿê ö÷öí øàãóëè âÿçèééÿòäÿ ãàðûí áîøëóüóíóí õöëàñÿ ðåíòýåíîãðàììàñûíäàí áàøëàìàãëà, ðåíòýåíîëîæè ìöàéèíÿ åòìÿê âàúèáäèð. Ìÿäÿíèí ãàçëà äîëìàñû, 12-áàðìàã áàüûðñàãäà ãàçûí îëìàñû, ìàíåÿäÿí àøàüû íàçèê áàüûðñàãäà ãàçûí ìèãäàðûíûí àçàëìàñû éàõóä äà òàìàìèëÿ îëìàìàñû, éöêñÿê áàüûðñàã êå÷ìÿìÿçëèéè çàìàíû - 16 -
ìÿäÿäÿ âÿ 12-áàðìàã áàüûðñàãäà ìàéå ñÿâèééÿñèíèí ìþâúóäëóüó âÿ àøàüû áàüûðñàã êå÷ìÿìÿçëèéèíäÿ ñÿâèééÿëÿð ÷îõëóüóíà äèããÿò åäèëèð. ßìÿëèééàòà ùàçûðëûã óøàüûí ãûçûøäûðûëìàñû, òÿíÿôôöñ âÿ åëåêòðîëèò ïîçóëìàëàðûíûí êîððåêñèéàñû, ìÿäÿíèí äåêîìïðåñèéàñû (çîíäó à÷ûá ñàõëàìàã) âÿ ìÿäÿíèí éóéóëìàñûíäàí èáàðÿò îëóð. Úÿððàùè ñòàñèîíàðà êå÷èðèëìÿ äÿ ýþñòÿðèëèð. Èììóíîëîæè ÷àòûøìàìàçëûã Óøàãëàðäà èììóíîëîæè ÷àòûøìàìàçëûã íåîíàòàë äþâðäÿ òåç-òåç èíôåêñèîí õÿñòÿëèêëÿðÿ âÿ àëëåðýèê ðåàêñèéàëàðà ìåéëëèëèêëÿ þçöíö áöðóçÿ âåðèð. Èììóíèòåò ñèñòåìèíèí ÿñàñ ïîçóëìàëàðû ùöúåéðÿ-âàñèòÿ÷è èììóí ðåàêñèéàëàðûíûí, ôàãîñèòîç âÿ àíòèúèñèì-âàñèòÿ÷è ðåàêñèéàëàðûí äÿéèøèêëèéèäèð. Ò-ùåëïåð (ÚÄ4), ÍÊ-ùöúåéðÿëÿðèíèí àçàëìàñû, èíòåðëåéêèí 2 ìÿùñóëóíóí àçàëìàñû àøêàð îëóíóð, áó çàìàí ñèðêóëéàñèéà åäÿí àêòèâëÿøìèø Òùöúåéðÿëÿðèíèí, ãðàíóëîñèòëÿð âÿ èíòåðëåéêèí 6-íûí ñàéû àðòûð. Ñïåñèôèê ãóìîðàë úàâàá ñèðêóëàéàñèéà åäÿí èììóíîãëîáóëèíëÿðèí öìóìè ñàéûíûí àðòìàñû çàìàíû àøàüû äöøöð. Îòîëàðèíãîëîýèéà Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàðäà åøèòìÿ ãàáèëèééÿòèíèí àøàüû äöøìÿñè òåçëèéè 38-78 % òÿøêèë åäèð. ßêñÿðÿí îíëàðäà ãóëàã êàíàëûíäà ãóëàã êèðèíèí èôðàçû ÷îõàëûð, åøèòìÿ ñöìöêëÿðèíèí ãöñóðëàðû, åëÿúÿ äÿ éåâñòàõè áîðóñóíóí äèñôóíêñèéàñû èëÿ ÿëàãÿäàð îëàðàã îðòà ãóëàãäà àðòûã ìàéåíèí òîïëàíìàñû îëà áèëÿð. Óøàüûí ùÿéàòûíûí áèðèíúè àéûíäà àóäèîãðàì âÿ äèíàìèêàäà åøèòìÿíèí éîõëàíûëìàñû ýþñòÿðèëèð. Òåç-òåç éàðàíàí îðòà îòèòëÿð êîíäóêòèâ àüûð åøèòìÿéÿ âÿ íÿòèúÿäÿ íèòãèí èíêèøàôûíäà ïîçóëìàëàðà ýÿòèðèá ÷ûõàðûð. Ìöàëèúÿ ö÷öí úÿððàùè öñóëëàð (àäåíåêòîìèéà) êèìè êîíñåðâàòèâ öñóëëàð äà (éåâñòàõè áîðóñóíóí êàòåòåðèçàñèéàñû, ìåäèêàìåíòîç ìöàëèúÿ) òÿòáèã îëóíóð. Òðàõåéàíûí èíòóáàñèéàñûíûí àïàðûëìàñû çàìàíû äàð áóðóí-óäëàã éîëó, èðè äèë âÿ áàëàúà ãûðòëàã ãàïàüû êè÷èê èíòóáàñèéà áîðóñóíó òÿëÿá åäèð. Äàéàã-ùÿðÿêÿòâåðèúè àïàðàòûí ïàòîëîýèéàñû ßçÿëÿ ùèïîòîíèéàñû (òîíóñóíóí àçàëìàñû) âÿ áèðëÿøäèðèúè òîõóìàíûí äèñïëàçèéàñû ÷àíàã-áóä îéíàüûíûí äèñïëàçèéàñû, áóäóí áóðõóëìàñû éàõóä äà ÷ûõûüû, äèç ãàïàüûíûí äàéàíûãñûçëûüû, ñêîëèîç, éàñòûïÿíúÿ êèìè ìöõòÿëèô îðòîïåäèê ïðîáëåìëÿðÿ ýÿòèðèá ÷ûõàðûð. Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàð ùÿéàòëàðûíûí 1-úè àéûíäà îðòîïåä òÿðÿôèíäÿí ìöàéèíÿ åäèëìÿëèäèðëÿð. - 17 -
Éåíè äîüóëìóø êþðïÿëÿðäÿ ìèåëîïðîëèôåðàòèâ ðåàêñèéàëàð âÿ êÿñêèí ëåéêîç Éåíè äîüóëìóø êþðïÿëÿðäÿ ìèåëîïðîëèôåðàòèâ ðåàêñèéàëàð àéäûí èçùàð åäèëìèø îëà áèëÿð âÿ îíëàðûí ìåéäàíà ýÿëìÿñè çàìàíû îíëàðû êÿñêèí ëåéêîçäàí ôÿðãëÿíäèðìÿê ÷ÿòèíäèð, àììà äèíàìèêàäà îíëàð èòèðëÿð. Ëåéêîç øöáùÿñè îëäóüó òÿäãèðäÿ ùåìàòîëîãóí ìÿñëÿùÿòèíè àëìàã ëàçûìäûð. Äþøëÿ ÿìèçäèðìÿ çàìàíû ÷ÿòèíëèêëÿð ×ÿíÿ-öç àïàðàòûíûí ãóðóëóøóíäàêû õöñóñèééÿòëÿð âÿ ÿñÿá ñèñòåìèíäÿêè èíêèøàô åòìÿìÿçëèêëÿ ÿëàãÿäàð îëàðàã Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàðäà éåíè äîüóëìà äþâðöíäÿ ÿêñÿð ùàëëàðäà äþøëÿ ÿìèçäèðìÿ çàìàíû ÷ÿòèíëèêëÿð ìöøàùèäÿ îëóíóð. Èììóíèòåòèí ãöââÿòëÿíäèðèëìÿñè, îòèòëÿðèí ïðîôèëàêòèêàñû âÿ íèòãäÿêè ïîçóëìàëàð çàìàíû Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàðûí òÿáèè éîëëà éåäèçäèðèëìÿñèíÿ äàèð éàðäûì èøëÿðèíè àïàðìàã îëäóãúà âàúèáäèð. Óøàüûí âÿçèééÿòèíäÿí àñûëû îëàðàã îíóí äþøëÿ ÿìèçäèðèëìÿñè ÿêñýþñòÿðèø îëäóüó ùàëäà éåäèçäèðèëìÿ ñòàíäàðò öñóëëà - ñöçöëìöø (äþøäÿí ñûõûëìûø) ñöäëÿ àïàðûëûð. Éàääà ñàõëàìàã ëàçûìäûð êè, Äàóí ñèíäðîìó þçþçëöéöíäÿ äþøëÿ ÿìèçäèðìÿ ö÷öí ÿêñ ýþñòÿðèúè äåéèëäèð, áóíà ýþðÿ äÿ ÿìèçäèðìÿ çàìàíû ÿìÿëÿ ýÿëÿí ÷ÿòèíëèêëÿðè àøàðàã, àíàíûí êþðïÿñèíè äþøëÿ ÿìèçäèðìÿê àðçóñóíà äÿñòÿê îëìàã ëàçûìäûð.
- 18 -
ßËÀÂß ¹1 ÒÈÁÁÈ-ÝÅÍÅÒÈÊ ÌßÑËßÙßÒËßØÌß Úÿäâÿë 1. Äàóí ñèíäðîìëó óøàüû îëàí àèëÿäÿ áó ýåíåòèê ïàòîëîýèéà èëÿ þâëàäûí äîüóëìà ðèñêè.
Àíàíûí éàøû
Àòàíûí éàøû
35-40
34-ÿ ãÿäÿð
0.4%
41-46 0.8%
35-40
0.6%
1.2%
41-46 46-äàí ÷îõ
1.3% 2%
2.8% 4.1%
Úÿäâÿë 2. Àèëÿâè Ðîáåðòñîí òðàíñëîêàñèéàëàðû çàìàíû Äàóí ñèíäðîìëó óøàüûí äîüóëìà ðèñêè.
Òðàíñëîêàñèéà òèïè
Äàøûéûúûíûí úèíñè Êèøè
Ãàäûí
21ã22ã
2%
7%
21ãÄã
2/4%
10%
21ã21ã
100%
100%
Âàëèäåéíëÿðèí íîðìàë êàðèîòèïè ùàëûíäà òðàíñëîêàñèéà ôîðìàñû çàìàíû ðèñê ñàäÿ ôîðìàäà îëäóüó êèìèäèð. Ïðåíàòàë äèàãíîñòèêà öñóëëàðûíûí äèàãíîñòèê ÿùÿìèééÿòè 1. Àíàíûí éàøû 35 -äÿí éóõàðû îëàíäà. Ùÿññàñëûã 30%. 2. Ùàìèëÿíèí ãàíûíûí çÿðäàáûíûí áèîêèìéÿâè òÿäãèãè. Ãàäûíûí ãàíûíûí çÿðäàáûíäà ôåòîïðîòåèíèí àðòìàñû, õîðèîíèê ãîíàäîòðîïèíèí ñÿâèééÿñèíèí àøàüû äöøìÿñè, ãàíûí çÿðäàáûíäàêû åêñòðîýåíëÿðèí ñÿâèééÿñèíèí äöøìÿñè, éàõóä äà ñèäèêëÿ åêñêðåñèéàíûí àøàüû äöøìÿñè äþëöí âÿçèééÿòèíäÿ ïîçóëìàëàðûí ÿëàìÿòëÿðè îëà áèëÿð. Òÿéèí åäèëìÿíèí ùÿññàñëûüû - ôåòîïðîòåèí (àíàíûí éàøû èëÿ áèðýÿ) - 69%, ñïåñèôèêëèê (þçöíÿ ìÿõñóñëóã) 95%-äèð. Ùàçûðäà çÿðäàáûí òÿðêèáèíäÿ à -ôåòîïðîòåèíèí, õîðèîíèê ãîíàäîòðîïèíèí âÿ åñòðèîëóí åéíè âàõòäà òÿäãèãèíèí äàùà òåç (2 ñààòà) ùÿéàòà - 19 -
êå÷èðèëìÿñèíÿ èìêàí âåðÿí ìåòîäèêà èøëÿíèá ùàçûðëàíìûøäûð. 3.16 ùÿôòÿëèê ìöääÿòäÿ ùöúåéðÿëÿðèí êàðèîòèïëÿøìÿñè èëÿ àìíèîñåíòåç. 0.5-1% ùàëëàðäà ùàìèëÿëèéèí äàéàíäûðûëìàñû àüûðëàøìà âåðèð. 4.10-12 ùÿôòÿëèéèíäÿ õîðèîíóí áèîïñèéàñû. Ùàìèëÿëèéèí äàéàíäûðûëìàñû ðèñêè 2-5% òÿøêèë åäèð. 5. ÓÑÌ. Áîéíóí éàí ñÿòùè ñàùÿñèíäÿ èøûãëàíìàíûí àðòûðûëìàñûíûí ÓÑÌ åäèëìÿñè çàìàíû Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàðäà äÿðè “àðòûãëûüû”íû àøêàðà ÷ûõàðìàã îëàð (áîéíóí éàí ñÿòùèíäÿ àðòûã äÿðè ãàòû). 11-14 ùÿôòÿëèêäÿ áó ôåíîìåíèí àøêàð åäèëìÿñè Äàóí ñèíäðîìóíóí ñêðèíèíã ìöàéèíÿñèíèí åôôåêòèâ öñóëó îëäó. Öñóëóí ùÿññàñëûüû - 82.2%, ñïåñèôèêëèéè - 91.7%-äèð. ÓÑÌ äèàãíîñòèêàñûíûí äèýÿð öñóëó äþëöí áóðóí ñöìöéöíöí ôîðìàëàøìàñûíäà ëÿíýèìÿíèí àøêàð îëóíìàñûäûð. Íîðìàë ùàëäà î, äþëöí áÿäÿíèíèí óçóíëóüó 42 ìì. îëäóãäà éàðàíûð âÿ ýåñòàñèéà ìöääÿòèíèí àðòûìû èëÿ óçóíëóüó áþéöéöð. Òðèñîìèéàëû 73% äþëëÿðäÿ 11-14 ùÿôòÿëèêäÿ áóðóí ñöìöéö ýþðöíìöð. Àðòûã äÿðè ãàòûíûí îëìàñû èëÿ áóðóí ñöìöéöíöí îëìàìàñû ÿëàãÿëè äåéèë, âÿ ñïåñèôèêëèéèí àðòûðûëìàñû ö÷öí åéíè âàõòäà öñóëëàð òÿòáèã îëóíà áèëÿð. ßýÿð àíàíûí éàøû 35-äèðñÿ, äþëöí àðòûã äÿðè ãàòûíûí îëìàñû èëÿ áóðóí ñöìöéöíöí îëìàìàñûíûí àøêàð åäèëìÿñè åéíè âàõòäà (éàíëûøìÿíôè íÿòèúÿëÿðèí 1%-èíäÿ òÿñáèò åäèëìèø ðÿãÿìëÿðëÿ) ùÿññàñëûüû 57%-äÿí 86%-ÿ ãÿäÿð àðòûðûð. (Úÿäâÿë 3). Úÿäâÿë 3. Äàóí ñèíäðîìóíóí ïðåíàòàë äèàãíîñòèêàñûíûí ùÿññàñëûã âÿ ñïåñèôèêëèê öñóëëàðû. Öñóë Àíàíûí éàøû 35-äÿí ÷îõ. Àíàíûí éàøû+ áèîêèìéÿâè òåñòëÿð (aôåòîïðîòåèí âÿ ñ.) Àíàíûí éàøû+áîéíóí àðòûã äÿðè ãàòûíûí àøêàð åäèëìÿñè Àíàíûí éàøû+ áèîêèìéÿâè òåñòëÿð (aôåòîïðîòåèí âÿ ñ.)+ áîéíóí àðòûã äÿðè ãàòûíûí àøêàð åäèëìÿñè Àíàíûí éàøû+áîéíóí àðòûã äÿðè ãàòûíûí àøêàð åäèëìÿñè+ áóðóí ñöìöéöíöí áÿðêèìÿñè Áöòöí 4 öñóë áèð éåðäÿ
- 20 -
Éàíëûø-ìÿíôè íÿòèúÿ 5%
Ùÿññàñëûã
5%
60-70%
5%
75%
5%
85%
1%
85%
1%
90%
30%
Äàóí ñèíäðîìó çàìàíû ìîðôîëîæè ÿëàìÿòëÿðÿ ðàñò ýÿëìÿ òåçëèéè “Éàñòû” ñèôÿò - 90%, áðàõèñåôàëèéà - 81%, éåíè äîüóëìóø êþðïÿëÿðèí áîéíóíäà àðòûã äÿðè ãàòû - 81%, àíòèìîíãîëîèä ýþç ÷ÿêèêëèéè - 80%, åïèêàíò - 80%, îéíàãëàðûí ùèïåðùÿðÿêÿòëèëèéè - 80%, ÿçÿëÿ ùèïîòîíèéàñû - 80%, éàñòû ïåéñÿð - 78%, ãûñà ÿë-àéàãëàð - 70%, áðàõèìåçîôàëàíýèéà - 70%, 8 éàøäàí éóõàðû óøàãëàðäà êàòàðàêòà - 66%, àüçûí à÷ûã ãàëìàñû - 65%, äèø àíîìàëèéàëàðû - 65%, 5-úè áàðìàüûí êëèíîäàêòèëèéàñû - 60%, àðêà øÿêèëëè äàìàã - 58%, áóðíóí öñò ùèññÿñèíèí éàñòû îëìàñû - 52%, øûðûìëû äèë - 50%, êþíäÿëÿí îâóú áöêöéö - 45%, ãûñà åíëè áîéóí - 45%, ÀÖà - 40%, ãûñà áóðóí - 40%, ñòðàáèçì (÷ÿïýþçëöê) - 29%, äþø ãÿôÿñèíèí äåôîðìàñèéàñû (êèëÿáÿíçÿð âÿ éà ãûôàîõøàð) - 27%, ãöçåùèí êÿíàðëàðûíäà ïèãìåíò ëÿêÿëÿðè (Áðóøôèëä ëÿêÿëÿðè) - 19%, åïèñèíäðîì - 8%, ñòåíîç âÿ éà 12 áàðìàã áàüûðñàüûí àòðåçèéàñû - 8%, àíàäàíýÿëìÿ ëåéêîç - 8%. ßËÀÂß ¹2 ÄÀÓÍ ÑÈÍÄÐÎÌËÓ ÓØÀÃËÀÐÄÀ ÒÅÇ-ÒÅÇ ÐÀÑÒ ÝßËÈÍßÍ ÖÐßÊ ÃÖÑÓÐÓÍÓÍ ÑßÚÈÉÉßÂÈ ÕÖÑÓÑÈÉÉßÒËßÐÈ Ìÿäÿúèêëÿðàðàñû àðàêÿñìÿíèí äåôåêòè (ÌÀÀÄ) Ùåìîäèíàìèêàñû ÌÀÀÄ îëäóãäà êþðïÿ äîüóëàíäàí ñîíðà àðòåðèéà ãàíû ñîë ìÿäÿúèêäÿí ñàüà âÿ àüúèéÿð àðòåðèéàñûíà àòûëûð âÿ îðàäàí öðÿéèí ñîë øþáÿñèíÿ ãàéûäûð. Ñàü øþáÿëÿðäÿ âÿ àüúèéÿð àðòåðèéàñûíäà òÿçéèã àòûëìàíûí ùÿúìè âÿ öìóìè àüúèéÿð ìöãàâèìÿòèéëÿ ìöÿééÿí åäèëèð. Äîüóëìàäàí äÿðùàë ñîíðà äåôåêòäÿí ÷àðïàç âÿ éà ñàü-ñîë àòûëìà ãåéä îëóíóð. Àüúèéÿð äàìàðëàðûíûí ãóðóëóøóíóí ôèçèîëîæè èíâîëéóñèéàñûíà ýþðÿ àüúèéÿð àðòåðèéàñûíäà òÿçéèã äöøöð, ãàí äþâðàíûíûí êè÷èê äàèðÿëÿðèíÿ àòûëìàñû àðòûð. Àüúèéÿð äàìàðëàðûíûí êîìïåíñàòîð ñïàçìàñû ÿìÿëÿ ýÿëèð, àììà áó äþâðäÿ ùèïåðòåíçèéà “àòûëìûø” õàðàêòåð” äàøûéûð. Ãöñóðóí óçóíìöääÿòëè ìþâúóäëóüó øÿðàèòèíäÿ àüúèéÿð ùèïåðòåíçèéàñûíûí ñêëåðîòèê ôàçàñû ôîðìàëàøûð. ÌÀÀÄ çàìàíû ïðîãíîçëàðûí âÿ ÿìÿëèééàòëàðà ýþñòÿðèø âåðèëìÿñè ö÷öí àüúèéÿð ùèïåðòåíçèéàñûíûí äÿðÿúÿñè áþéöê ÿùÿìèééÿò äàøûéûð. Àüúèéÿð ùèïåðòåíçèéàñûíûí éöêñÿê äÿðÿúÿëÿðèíäÿ îïåðàòèâ ìöäàõèëÿ çàìàíû ïðîãíîç àðçó îëóíìàéàí îëóð. Àüûð ùèïîêñèéà êå÷èðÿí óøàãëàðäà úèéÿðëÿðèí äàìàðëàðûíûí ãóðóëóøóíäàêû ôèçèîëîæè èíâîëéóñèéà áàø âåðìèð âÿ àíàäàíýÿëìÿ àüúèéÿð ùèïåðòåíçèéàñû ñÿðáÿñò ïàòîëîýèéà êèìè èíêèøàô åäèð. Ìÿäÿúèêëÿð àðàñûíäà òÿçéèã ãðàäèéåíòè - 21 -
àç îëäóãúà öðÿéèí ñàü øþáÿñèíäÿ âÿ àüúèéÿð àðòåðèéàñûíäà îëàí òÿçéèã äÿ ãàí äþâðàíûíûí áþéöê äàèðÿñèíäÿêè òÿçéèãÿ éàõûí îëóð âÿ ïðîãíîç äà äàùà ïèñ îëóð. Êëèíèêàñû Ùÿð÷ÿíä êè, ÌÀÀÄ ñîëüóí òèïëè öðÿê ãöñóðóäóð, êëèíèêàäà äîüóøäàí äÿðùàë ñîíðà ñàü-ñîë ìÿäÿúèê àòìàëàðûíûí ñàõëàíìàñû ùåñàáûíà àçàúûã ñèàíîç (ýþéÿðìÿ) ÿìÿëÿ ýÿëÿ áèëÿð. Ñîíðà ñèàíîç èòèð. ÌÀÀÄ-èí èëêèí òÿçàùöðö êèìè ÷îõ âàõò áèâåíòðèêóëéàð òèï öçðÿ öðÿê ÷àòûøìàìàçëûüû (ÍÊ) ñèìïòîìëàðûäûð. ÍÊ ñèìïòîìëàðû (çÿèôëèê, òÿðëÿìÿ, ÿçýèí ÿììÿ âÿ àëèìåíòàð ùèïîòðîôèéà (îðãàíûí ùÿúìèíèí àçàëìàñû), òàõèïíîå òèïè öçðÿ òÿíýíÿôÿñëèê, äàâàìëû þñêöðÿê, úèéÿðëÿðäÿ äóðüóí õûðûëòû, ùåïàòîñïëåíîìåãàëèéà) ÷îõ âàõò éàíëûø, ïíåâìîíèéà êèìè øÿðù îëóíóð. Áóíäàí ÿëàâÿ, ïíåâìîíèéà ùÿãèãÿòÿí äÿ êè÷èê äàèðÿíèí ùèïåðâîëåìèéàñû çàìàíû òåç-òåç áàø âåðÿí àüûðëàøìàäûð. Öðÿê äèàìåòðúÿ áþéöìöø îëóð, öðÿê òÿêàíû ñîëà âÿ ñàüà éåðèíè äÿéèøèð. ßë èëÿ éîõëàìà çàìàíû 3-4-úö ñîë ãàáûðüà àðàñû ñèñòîëèê òèòðÿéèøè (öðÿê ÿçÿëÿñèíèí ìöíòÿçÿì ñûõûëìàñû) àøêàð åòìÿê îëóð. 1-úè òîíëà ÿëàãÿëÿíäèðèëìèø 3-4-úö ñîë ãàáûðüààðàñû, äàùà àç ùàëëàðäà èñÿ 2-3-úö ãàáûðüààðàñû ñèñòîëèê êöé åøèäèëèð. Éöêñÿê àüúèéÿð ùèïåðòåíçèéàñû ùàëûíäà êöé ãûñà îëóð, áó äà ïðîãíîçà ýþðÿ äàùà ïèñäèð. Òÿçéèãèí áþéöê ãðàäèéåíòèíäÿ èñÿ ìÿäÿúèêëÿðàðàñû êöé äàùà äàâàìëû îëóð. Ìöàéèíÿíèí íÿòèúÿëÿðè ÅÊÃ: ùÿð 2 ìÿäÿúèéèí ñèñòîëèê âÿ äèàñòîëèê éöêëÿíìÿñè ÿëàìÿòëÿðè (àüúèéÿð ùèïåðòåíçèéàñûíûí èíêèøàôûíà ïàðàëåë ÿââÿëúÿ ñîë, ñîíðà ñàü ìÿäÿúèéèí âÿ ñàü öðÿê ãóëàãúûüûíûí éöêëÿíìÿñè àðòûð). Ðåíòýåíîãðàìäà àðàêÿñìÿíèí áþéöê äåôåêòëÿð çàìàíû àüúèéÿð øÿêëè àðòåðèàë òèï öçðÿ ýöúëÿíèð, àüúèéÿð àðòåðèéàñûíûí ãþâñö øèøèð. Öðÿéèí ôîðìàñû ñïåñèôèê äåéèëäèð. ÅõîÊà - äåôåêòèí þë÷öñö âÿ éåðëÿøìÿñèíè, ìÿäÿúèêëÿðèí àðàñûíäàêû òÿçéèãèí ãðàäèéåíòèíè âÿ àüúèéÿð ùèïåðòåíçèéàñûíûí òÿçàùöðöíö ìöÿééÿí åòìÿéÿ èìêàí âåðèð. Îïåðàòèâ êîððåêñèéàéà àèä ýþñòÿðèúèëÿð àüúèéÿð ùèïåðòåíçèéàñûíûí èëêèí èíêèøàôû, ðåôðàêòåð öðÿê ÷àòûøìàìàçëûüû, ðåñèäèâ åäÿí ïíåâìîíèéàëàð, 2-3-úö äÿðÿúÿëè ùèïîòðîôèéàäûð.
- 22 -
Àòðèîâåíòðèêóëéàð êàíàë (ÀÂÊ) Òàì ôîðìàäà ùåìîäèíàìèêàñû Öðÿéèí 4 êàìåðàñûíûí ùàìûñû þç àðàëàðûíäà ÿëàãÿëèäèðëÿð. Ùåìîäèíàìèêà áþéöê ÌÀÀÄ çàìàíû, öðÿê ãóëàãúûãëàðûàðàñû áþéöê äåôåêòäÿ ìöøàùèäÿ îëóíàí äÿéèøèêëèêëÿðèí àùÿíýèíè òÿñâèð åäèð âÿ àòðèîâåíòðèêóëéàð êëàïàíëàðûí ÷àòûøìàìàçëûüû èëÿ òàìàìëàíûð. Ñîí íÿòèúÿäÿ ñàü øþáÿëÿðèí èôàäÿ åäèëìèø ùÿúìëè éöêëÿíìÿñè âÿ àüúèéÿð ùèïåðòåíçèéàñû èíêèøàô åäèð. Ñîíóíúóíóí èíêèøàôûíà àüúèéÿð àðòåðèéàñûíûí ñòåíîçó ìàíå÷èëèê òþðÿäÿ áèëÿð. Êëèíèêàñû Åëÿ èëê ýöíëÿðäÿí êþðïÿäÿ òåðàïèéàéà ðåôðàêòåðëèêëÿ ôÿðãëÿíÿí áèâåíòðèêóëéàð òèï öçðÿ öðÿê ÷àòûøìàìàçëûüû ÿëàìÿòëÿðè ïåéäà îëóð. Àóñêóëòàñèéà çàìàíû 1-úè òîí òðèêóñïèäàë êëàïàí ìþâãåéèíäÿ ýöúëÿíìèø, 2úè èñÿ ãöââÿòëÿíìèø âÿ ýöúëö ïàð÷àëàíìàéà ìÿðóç ãàëìûøäûð. Äþø ñöìöéöíöí ñîë êÿíàðû áîéóíúà, ï. ìàõ. 3-4-úö ãàáûðüàëàð àðàñûíäà êîáóä, ýåíèø èððàäèàñèéà îëóíàí ñèñòîëèê ÌÀÀÄ êöéö åøèäèëèð. Éóõàðû ùèññÿäÿ èñÿ ìèòðàë êëàïàíûí ÷àòûøìàìàçëûüûíûí ñèñòîëèê êöéö îëóð. Ìöàéèíÿíèí ýþñòÿðèúèëÿðè 60-70% õÿñòÿëÿðäÿ ÅÊÃ-äÿ ÖÅÌ-èí (öðÿéèí åëåêòðèê ìåùâÿðè) ñîë òÿðÿôÿ êÿíàðëàøìàñû, ñàü ìÿäÿúèéèí éöêëÿíìÿñè ÿëàìÿòëÿðè öçÿ ÷ûõûð. Ðåíòýåíîãðàìäà - àðòåðèéà âÿ âåíà òèïëÿðè öçðÿ àüúèéÿð øÿêëè øèääÿòëÿíìèø, ÊÒÈ (êàðäèîòîðàêàë èíäåêñè) àðòìûøäûð, öðÿéèí êþëýÿñè õöñóñÿí ñîë øþáÿëÿðèí ùåñàáûíà áþéöéÿ, éàõóä ùÿòòà äèëàòàñèéà êàðäèîìèîïàòèéà çàìàíû îíó õàòûðëàäà áèëÿð. Àüúèéÿð àðòåðèéàñûíûí ìöøàéèÿò÷è ñòåíîçó çàìàíû ôîðìà òåòðàäà Ôàëëîíó õàòûðëàäûð. Óëòðàñÿñ ìöàéèíÿñè çàìàíû öðÿê ãóëàãúûãëàðûàðàñû àðàêÿñìÿíèí äåôåêòè (îíóí êëàïàíëàðëà ãîâóøäóüó éåðäÿ), ÌÀÀÄ, áèð (öìóìè), éàõóä äà 2 àòðèîâåíòðèêóëéàð êëàïàíûí îëìàñû ìöÿééÿí îëóíóð. Îïåðàòèâ ìöàëèúÿ ö÷öí ýþñòÿðèøëÿð Òàì ôîðìà çàìàíû èëêèí úÿððàùè ìöäàõèëÿ òþâñèéÿ åäèëèð. Ðàäèêàë ÿìÿëèééàòûí àïàðûëìàñûíûí ãåéðè-ìöìêöíëöéö øÿðàèòèíäÿ Ìöëëåð-Àëáåðò ÿìÿëèééàòû àïàðûðëàð (àüúèéÿð àðòåðèéàñûíûí äàðàëäûëìàñû).
- 23 -
ÒÅÒÐÀÄÀ ÔÀËËÎ (ÒÔ) Ùåìîäèíàìèêàñû Áþéöê ÌÀÀÄ-ëà ãöñóðóí ÿêñÿð âàðèàíòëàðûíäà âÿ àüúèéÿð àðòåðèéàñûíûí ÿùÿìèééÿòëè äÿðÿúÿäÿ ñòåíîçóíäà ãàí ùÿð 2 ìÿäÿúèêäÿí ñèñòîëàéà, áàøëûúà îëàðàã àîðòàéà âÿ äàùà àç äÿðÿúÿäÿ àüúèéÿð àðòåðèéàñûíà äàõèë îëóð. Êè÷èê äàèðÿíèí ùèïîâîëåìèéàñû ùèïîêñåìèéàéà ýÿòèðèá ÷ûõàðûð. Àüúèéÿð àðòåðèéàñûíûí àçàúûã ñòåíîçó çàìàíû ùèïîêñåìèéà, íÿòèúÿ åòèáàðèëÿ äÿ ñèàíîç äàùà àç èôàäÿ îëóíóð - áó òåòðàäà Ôàëëîíóí ñîëüóí ôîðìàñûäûð. Êëèíèêàñû Ãàíûí ñàü ìÿäÿúèêäÿí ìàíåÿñèç àòûëìàñû ñÿáÿáèíäÿí ÒÔ çàìàíû öðÿê ÷àòûøìàìàçëûüû åðêÿí èíêèøàô åòìèð. Ñèàíîç - ÒÔ-íóí ÿñàñ ñèìïòîìëàðûíäàí áèðèäèð. Îíóí òÿçàùöðö àüúèéÿð àðòåðèéàñû ñòåíîçóí äÿðÿúÿñè âÿ ÀÀÀ (à÷ûã àðòåðèàë àõàúàã) ìþâúóäëóüó èëÿ áèëèíèð. Äèñïíîå òèïè öçðÿ òÿíýíÿôÿñëèê õàðàêòåðäèð. Óøàãëàð ôèçèêè èíêèøàôäà ýåðè ãàëûðëàð. Öðÿê êè÷èêäèð. Àóñêóëòàñèéà çàìàíû óúà 1-úè òîí ìöÿééÿí îëóíóð, ï. ìàõ. 3-4-úö, éàõóä äà 2-3-úö ñîë ãàáûðüàëàðàðàñû êîáóä ñèñòîëèê “ñöðýöíëöê” êöéö åøèäèëèð. Àüúèéÿð àðòåðèéàñû öçÿðèíäÿ 2-úè òîí çÿèôëÿäèëìèøäèð. ÌÀÀÄ êöéö éîõäóð. Óøàãëàðäà 3 àéäàí ñîíðà àüúèéÿð àðòåðèéàñûíûí èíôóíäèáóëéàð ñïàçìàëàðû èëÿ ÿëàãÿäàð îëàðàã òþâøöìÿ-ñèàíîòèê (àïíîå, êîìà âÿ ãûúîëìàëàðà ãÿäÿð) òóòìàëàð îëà áèëÿð. Ìöàéèíÿíèí ýþñòÿðèúèëÿðè ÅÊÃ-äà - ñàü ìÿäÿúèéèí ìèîêàðä ùèïåðòðîôèéàñû ÿëàìÿòëÿðèäèð. Úèéÿðëÿðèí ðåíòýåíîãðàìûíäà - àüúèéÿð øÿêëè çÿèôëÿìèø, öðÿê “òàõòà áàøìàã” ýþðöíöøöíäÿäèð. ÅõîÊÃ-äà ãöñóðóí ùÿð 4 ÿëàìÿòè öçÿ ÷ûõûð, àîðòàíûí éåðèíè äÿéèøìÿ ýþñòÿðèúèñèíè, àüúèéÿð ñòåíîçóíóí äÿðÿúÿñèíè âÿ ñàü ìÿäÿúèéèí ùèïåðòðîôèéàñûíû ìöÿééÿíëÿøäèðìÿê ìöìêöí îëàð. ßìÿëèééàòà ýþñòÿðèø Áöòöí óøàãëàðà ÒÔ îïåðàòèâ êîððåêñèéàñû ýþñòÿðèëìèøäèð. Òÿúèëè ìöäàõèëÿéÿ ñÿáÿá òþâøöìÿ-ñèàíîòèê òóòìàëàðäûð. Òåç-òåç òþâøöìÿ-ñèàíîòèê òóòìàëàðû îëàí éåíè äîüóëàí êþðïÿëÿðäÿ âÿ àçéàøëû óøàãëàðäà áÿçÿí ñèñòåìàüúèéÿð éàõóä äà àðòåðèéàëàðàðàñû àíàñòîìîçëàðûí ãîéóëìàñûíäàí èáàðÿò îëàí, ïàëëèàòèâ ÿìÿëèééàòëàðëà áàøëàéûðëàð.
- 24 -
ßËÀÂß ¹3 ÄÀÓÍ ÑÈÍÄÐÎÌËÓ ÉÅÍÈ ÄÎÜÓËÌÓØ ÊÞÐÏßÍÈÍ ÒÈÁÁÈ ÌÖÀÉÈÍßÑÈÍÈÍ ÒßÃÐÈÁÈ ÏËÀÍÛ Ùÿéàòûí èëê àéûíäà éåðèíÿ éåòèðèëÿí òÿäáèðëÿð 1.Êîíñóëòàñèéà, ýåíåòèêà âÿ ãàíûí êàðèîòèï ìöàéèíÿñè. 2.Ïåäèàòðûí (íåîíàòîëîã) íÿçàðÿòè - ÿñàñ äèããÿòè ìÿäÿ-áàüûðñàã òðàêòûíûí ãöñóðóíóí èíêèøàôûíà, ÀÖÃ, éóõóäà àïíîå, ùèïîòèðåîç, ÷àíàã-áóä îéíàãëàðûíûí äèñïëàçèéàñûíà éþíÿëòìÿê ëàçûìäûð. 3.Òþâñèééÿ åäèëÿí ìöàéèíÿëÿð: ãàíûí öìóìè àíàëèçè, ÅÊÃ, ÅõîÊÃ, äþø ãÿôÿñèíèí Ðý-è, ÍÑà (íåéðîñîíîãðàôèéà), Ò3, Ò4, ÒÒÙ; ýþñòÿðèúèëÿðÿ ýþðÿ ÷àíàã-áóä îéíàãëàðûíûí Ðý-è. 4. Îêóëèñòèí ìÿñëÿùÿòè - êàòàðàêòà, êåðàòîêîíóñ, ãëàóêîìà, ýþç-áóðóí êàíàëûíûí êå÷ìÿìÿçëèéè õÿñòÿëèêëÿðèíè èñòèñíà åòìÿê ìÿãñÿäèëÿ ýþç äèáèíÿ áàõûø. 5. Îðòîïåäèí ìÿñëÿùÿòè - ýþñòÿðèúèëÿðÿ ýþðÿ. 6. Åíäîêðèíîëîãóí ìÿñëÿùÿòè - ýþñòÿðèúèëÿðÿ ýþðÿ. Ùÿéàòûí èëê èëèíäÿ ùÿéàòà êå÷èðèëÿí òÿäáèðëÿð 1. Ïåäèàòðûí íÿçàðÿòè (íèòãèí èíêèøàôû ö÷öí ìöùöì ÿùÿìèééÿò äàøûéàí äþøëÿ ÿìèçäèðìÿíèí âàúèá îëìàñûíà àíàíûí èíàíäûðûëìàñû), ãèäàëàíìàäàêû ïîçóëìàëàðûí êîððåêñèéàñû, éîëóõóúó õÿñòÿëèêëÿðèí àøêàðà ÷ûõàðûëìàñû âÿ ìöàëèúÿñè, ÍÊ, éóõóäà àïíîå. 2. Èë ÿðçèíäÿ 3 êóðñäàí àç îëìàìàãëà ìàñàæ (öçöí ìàñàæû äàõèë îëìàãëà). 3. ÅÊÃ, ÅõîÊÃ, êàðäèîëîãóí ìÿñëÿùÿòè. Ïàòîëîëîýèéà îëäóãäà êàðäèîúÿððàù éàíûíäà ó÷îòà àëûíìàñû. ÍÊ çàìàíû õÿñòÿõàíàéà éåðëÿøäèðìÿ. 4. Îðòîïåäèí ìÿñëÿùÿòè, ýþñòÿðèúèëÿðÿ ýþðÿ ÷àíàã-áóä îéíàãëàðûíûí äèñïëàçèéàñûíûí êîððåêñèéàñû. 5. Åíäîêðèíîëîãóí ìÿñëÿùÿòè, ÿýÿð ÿââÿëúÿäÿí åäèëìÿéèáñÿ, Ò3, Ò4, ÒÒÙ (3 àéà ãÿäÿð). 6. ËÎÐ ùÿêèìèí ìÿñëÿùÿòè, àóäèîãðàì (3 àéëûüûíà ãÿäÿð âÿ 8-10 àéëûüûíäà). Ðèíèò âÿ îòèòëÿðèí äÿãèã ìöàëèúÿñèíûí ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè. 7. Îêóëèñòèí ìÿñëÿùÿòè, î úöìëÿäÿí äèíàìèêàäà ýþç äèáèíÿ áàõûø. ×ÿïýþçëöéöí, íèñòàãìûí, ðåôðàêñèéà ïîçóëìàñûíûí àøêàðà ÷ûõàðûëìàñû. 8. Êèíåçîòåðàïåâòèí (ÌÁÒ (Ìöàëèúÿâè Áÿäÿí Òÿðáèéÿñè) ùÿêèìè) - 25 -
íÿçàðÿòè âÿ ìÿøüÿëÿëÿðè. 9. Ïåäàãîæè éàðäûìëàðûí ìþâúóä íþâëÿðè ùàããûíäà àèëÿíèí ìÿëóìàòëàíäûðûëìàñû, õöñóñè ÿäÿáèééàòûí òÿãäèì îëóíìàñû. 10. Âàëèäåéíëÿðÿ ìÿñëÿùÿòëÿð - ìöàâèíÿòëÿðèí òÿéèí åäèëìÿñè ìÿãñÿäèëÿ ßùàëèíèí Ñîñèàë Ìöäàôèÿ îðãàíëàðûíà, åëÿúÿ äÿ ùöãóã ìÿñÿëÿëÿðè èëÿ áàüëû ÿëèë óøàüû îëàí âàëèäåéíëÿðèí éåðëè èúòèìàè òÿøêèëàòëàðûíà ìöðàúèÿò îëóíìàñû. ÁÀÊÛÄÀ ÉÅÐËßØßÍ ÄÀÓÍ ÑÈÍÄÐÎÌËÓ ØßÕÑËßÐÈÍ ÀÑÑÎÑÈÀÑÈÉÀÑÛ ÙÀÃÃÛÍÄÀ: 2002-úè èëèí ÿââÿëèíäÿ Áàêûäà Çàãàôãàçèéàäà éåýàíÿ îëàí 80 óøàã âÿ éåíèéåòìÿíè þçöíäÿ áèðëÿøäèðÿí “Äàóí Ñèíäðîìëó Øÿõñëÿðèí Àññîñèàñèéàñû” éàðàäûëìûøäûð. Àññîñèàñèéàíûí ÿñàñ ìÿãñÿäè Äàóí ñèíäðîìëó øÿõñëÿðèí âÿ ùÿì÷èíèí îíëàðûí àèëÿ öçâëÿðèíèí ñîñèàë-ìÿäÿíè ðåàáèëèòàñèéàñû âÿ úÿìèééÿòÿ èíòåãðàñèéàñûíäàí èáàðÿòäèð. Àññîñèàñèéàäà óçóí ìöääÿò ìöõòÿëèô ñÿáÿáëÿð öçöíäÿí úÿìèééÿòèìèçäÿí êÿíàð äöøìöø óøàã âÿ éåíèéåòìÿëÿð úÿìëÿøèá. Àññîñèàñèéà 24 ñåíòéàáð 2003-úö èëäÿí ßäëèééÿ Íàçèðëèéèíäÿ 1103-Ã11475 ñàéëû ãåéäèééàòäàí êå÷ÿðÿê òàì ùöãóãè ÿñàñëàðëà ôÿàëèééÿò ýþñòÿðèð. Àññîñèàñèéà áèð ãðóï âàëèäåéíèí òÿøÿááöñö èëÿ éàðàäûëìûø âÿ îíóí áöòöí èø÷èëÿðè, ùÿì÷èíèí ðÿùáÿðè 8 èëäÿí àðòûãäûð êè, õåéðèééÿ ìÿãñÿäèëÿ òÿìÿííàñûç õèäìÿò ýþñòÿðèðëÿð. Àññîñèàñèéàìûçûí íÿçäèíäÿ äöíéàíûí áèð ÷îõ þëêÿëÿðèíäÿ òàíûíìûø, 2003-úö èëäÿ Âéàíàäà êå÷èðèëèìèø Áåéíÿëõàëã ôåñòèâàëäà “Àâðîïàäà àíàëîãó îëìàéàí òåàòð” êèìè òÿñäèã åäèëìèø, àðòèñòëÿðè Û âÿ ÛÛ ãðóï ÿëèë óøàã âÿ éåíèéåòìÿëÿð îëàí “Äÿúÿëëÿð” òåàòðû éàðàäûëìûøäûð. 2007-úè èëäÿ òåàòðûí öçâëÿðè Òöðêèéÿíèí Èñòàíáóë øÿùÿðèíäÿ êå÷èðèëèìèø ôåñòèâàëà äÿâÿò àëìûø âÿ îðàäà óüóðëà ÷ûõûø åòìèøëÿð. 2004, 2007 âÿ 2010-úó èëëÿðäÿ òåàòðûí êîëëåêòèâè Ìîñêâà øÿùÿðèíäÿ “Ïðîòåàòð” ÛÛ, ÛÛÛ âÿ Û Öìóìðóñèéà Ôåñòèâàëëàðûíûí èøòèðàê÷ûñû îëìóø âÿ íÿòèúÿäÿ Öìóìðóñèéà òåàòðëàðûíûí ðåéåñòðè òîïëóñóíà äàõèë åäèëìèøäèð. 2009 âÿ 2010-úó èëèí ìàé àéûíäà áèð íå÷ÿ éåíèéåòìÿëÿðäÿí èáàðÿò êîëëåêòèâèìèç Òöðêèéÿíèí Àäàíà øÿùÿðèíäÿ êå÷èðèëÿí 5-úè âÿ 6-úû Áåéíÿëõàëã ßëèë Ýÿíúëÿð Ôåñòèâàëûíäà óüóðëà ÷ûõûø åòìèøëÿð. Òåàòðûí êîëëåêòèâè äÿôÿëÿðëÿ Äþâëÿò Óøàã Ôèëàðìîíèéàñû, Ì.Ìàãîìàéåâ àäûíà Ôèëàðìîíèéà, Ðÿøèä Áåùáóäîâ àäûíà Ìàùíû Òåàòðû, Àêòéîðëàð Åâè, Øÿùðèéàð àäûíà Ìÿäÿíèééÿò Ñàðàéû, Äþâëÿò Ýÿíú Òàìàøà÷ûëàð Òåàòðûíûí ñÿùíÿñèíäÿ þç êîíñåðòëÿðè èëÿ óüóðëà ÷ûõûø åòìèøëÿð. Áöòöí áó òÿäáèðëÿð Àññîñèàñèéàíûí ðÿùáÿðè òÿðÿôèíäÿí Ùåéäÿð ßëèéåâ - 26 -
Ôîíäó, Èäìàí âÿ Ýÿíúëÿð Íàçèðëèéè, Ìÿäÿíèééÿò âÿ Òóðèçì Íàçèðèëèéè âÿ äèýÿð äþâëÿò âÿ þçÿë òÿøêèëòëàðûíûí êþìÿéè èëÿ òÿìÿííàñèç îëàðàã òÿøêèë îëóíìóøäóð. Òåàòðëà éàíàøû Àññîñèàñèéàíûí íÿçäèíäÿ ùÿì÷èíèí ðÿãñ, ÿë èøëÿðè, ðÿñì äÿðíÿêëÿðè ôÿàëèééÿò ýþñòÿðèð, 2006-úû èëäÿí èñÿ “Þçöìÿ ãÿëéàíàëòû ùàçûðëàéûðàì” àøïàçëûã ìÿêòÿáè éàðàäûëìûøäûð. Áó äÿðñëÿð çàìàíû óøàãëàð þçëÿðèíÿ ìöõòÿëèô éåìÿêëÿð ùàçûðëàìàüû þéðÿíèðëÿð. Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàðûí ÿë èøëÿðèíèí âÿ ðÿñì ÿñÿðëÿðèíèí ñÿðýèñè äÿôÿëÿðëÿ Äþâëÿò Ãàëåðåéàëàðûíäà, 2007-úè èëäÿ èñÿ Òöðêèéÿíèí Èñòàíáóë øÿùÿðèíäÿ êå÷èðèëìèøäèð. Ãåéä åäèëÿí áöòöí Ôåñòèâàë âÿ êîíñåðòëÿðäÿ Àññîñèàñèéàìûç äèïëîì âÿ ñåðòèôèêàòëàðëà ìöêàôàòëàíäûðûëìûøäûð. Áóíëàðëà éàíàøû, Äàóí ñèíäðîìó èëÿ äîüóëìóø óøàãëàðûí âàëèäåéíëÿðèíÿ êþìÿê ìÿãñÿäèëÿ Àññîñèàñèéàìûç òÿðÿôèíäÿí ùÿëÿ 2003-úö èëäÿí ùàçûðëàíàí 28 ñÿùèôÿëèê êèòàá÷àíûí 2009-úó èëäÿ íÿøðè ùÿéàòà êå÷èðèëìèø, ùÿì÷èíèí 2010-úó èëäÿ Ðóñèéàíûí “Äàóíñàéä Àï” èëê éàðäûì Ìÿðêÿçèíèí “Äàóí Ñèíäðîìó. Ôàêòëàð” Âàëèäåéíëÿð ö÷öí âÿñàèòè Àçÿðáàéúàí äèëèíÿ òÿðúöìÿ åäèëèá ÷àï îëóíìóøäóð. Êèòàá÷àëàð äîüóì âÿ óøàã åâëÿðèíÿ, èíòåðíàòëàðà ïóëñóç ïàéëàíûëìàã ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëóá. Ìÿãñÿäèìèç Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàðû îëàí àèëÿëÿðÿ ìÿíÿâè äàéàã ýþñòÿðìÿê, 7-8 éàøûíà ãÿäÿð Äàóí ñèíäðîìó èëÿ äîüóëìóø êþðïÿëÿðëÿ äöçýöí äàâðàíìàüû áàøà ñàëìàã, úàâàí àèëÿëÿðÿ éàðäûì åòìÿê âÿ ìààðèôëÿíäèðìÿê èøëÿðèíè àïàðìàãäûð. Ùàçûðäà Àññîñèàñèéàìûçûí 1-7 éàø àðàñû (ìÿêòÿáëÿðÿ ùàçûðëûã) âÿ 7-10 éàø àðàñû (ùÿðòÿðÿôëè èíêèøàô) Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàð ö÷öí ÿëàâÿ èêè ãðóïóí à÷ûëìàñû ïðîñåñè ùÿéàòà êå÷ìÿêäÿäèð. Áàêûäà èíêèøàôûíäà õöñóñèëèêëÿð îëàí ó÷àãëàð ö÷öí éàðäûì÷û ìÿêòÿáëÿðëÿ éàíàøû, ùÿì÷èíèí èíêëöçèâ òÿùñèëëè áèð íå÷ÿ ìÿêòÿá äÿ âàð. Äàóí ñèíäðîìëó óøàãëàð àðòûã áó òÿùñèë îúàãëàðûíà, ùÿòòà äèýÿð óøàãëàðëà áÿðàáÿð àäè óøàã áàü÷àëàðû âÿ ìÿêòÿáëÿðÿ äÿ ýåäèðëÿð. - 27 -
ßËÀÂß ¹4 ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍÄÀÊÛ ÉÀÐÄÛÌ ÀËÀ ÁÈËßÚßÉÈÍÈÇ ÌßÐÊßÇËßÐÈÍ ÑÈÉÀÙÛÑÛ: “Äÿúÿëëÿð” Äàóí ñèíäðîìëó Øÿõñëÿðèí Àññîñèàñèéàñû Öíâàí: ÀÇ 1052, Àçÿðáàéúàí, Áàêû, àêàä. ß.Ðÿúÿáëè ïðîñïåêòè, 16 Òåë: (+994 12) 564 19 90; Ôàõ: (+994 12) 564 55 74 Ìîá: (+994 55) 790 40 84; Å-ìàèë: îôôèúå@äñà.àç
Wåá: www.äñà.àç “Ñîñèàë Õèäìÿòëÿð Òÿøÿááöñö” Èúòèìàè Áèðëèéè Öíâàí: ÀÇ1065, Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû, Áàêû øÿùÿðè, Úÿôÿð Úàááàðëû 44, Úàñïèàí Ïëàçà, 12-úè ìÿðòÿáÿ Òåë: (+ 99412) 497 23 07; Ôàõ: (+ 99412) 497 23 08 (äàõ. 108) Å-ìàèë: îôôèúå@ìùè.àç
“×ûðàã” Óøàã Èíêèøàô Ìÿðêÿçè Ûúòèìàè Áèðëèéè Ñóìãàéûò øÿù., 16-úû ìÿùÿëëÿ, 20 Éàíâàð êö÷., (“Åëèò” ìÿðêÿçèíèí éàíû) Òåë.: 018 645 24 09 (èø); 018 647 78 15 (åâ) Ùàúûéåâà Çåéíÿá Å-ìàèë: 440@áîõ.àç
Óøàã Ãàéíàð Õÿòò Òåë: (+994 12) 480 22 80; Ìîá: (+994 50) 680 22 80 Å-ìàèë: éàðäèì@ãàéíàðõåòò.àç; éàðäèì@óñàãõåòò.àç Wåá-ñèòå: www.úùèëäùåëïëèíå.àç
Îìáóäñìàí Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Èíñàí Ùöãóãëàðû öçðÿ ìöâÿêêèëè Öíâàí: Àç1000 Áàêû øÿùÿðè, Ùþêóìÿò åâè, Öçåéèð Ùàúûáÿéîâ êö÷ÿñè, 40. Òåë: (+994 12) 493 74 22, 498 23 65; Ôàõ: (+994 12) 4982365 Å-ìàèë: îìáóäñìàí@îìáóäñìàí.ýîâ.àç Wåá-ñèòå: ùòòï://www.îìáóäñìàí.ýîâ.àç
Èñìàéûëëû ðàéîíó ßìÿê âÿ ßùàëèíèí Ñîñèàë Ìöäàôèÿ Ìÿðêÿçè Ñÿééàð Õèäìÿòëÿðèí Ýöúëÿíäèðèëìÿñè Ëàéèùÿñè Öíâàí: Èñìàéûëëû ðàéîíó, Ùåéäÿð ßëèéåâ ïðîñïåêòè, 55 Òåë: (0178) 5 53 45; Å-ìàèë: ìõ.èñìàéèëëè@ýìàèë.úîì
Ãóáà ðàéîíó ßìÿê âÿ ßùàëèíèí Ñîñèàë Ìöäàôèÿ Ìÿðêÿçè Ñÿééàð Õèäìÿòëÿðèí Ýöúëÿíäèðèëìÿñè Ëàéèùÿñè Öíâàí: Ãóáà ðàéîíó, Ãÿáÿëÿ, 17 Òåë: (0169) 5 11 78; Å-ìàèë: ìõ.ãóáà@ýìàèë.úîì
Äå-Èíñòèòóòëàøìà âÿ Óøàã Ìöäàôèÿñè Èäàðÿñè Öíâàí: ÀÇ1008, Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû, Áàêû øÿùÿðè, Õÿòàè ïðîñïåêòè, 49 Òåë: (+ 99412) 496 34 98; Å-ìàèë: îôôèúå@åäó.ýîâ.àç Wåá-ñèòå: ùòòï://www.åäó.ýîâ.àç
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ßìÿê âÿ ßùàëèíèí Ñîñèàë Ìöäàôèÿñè Íàçèðëèéè ßëèëëÿð, Òÿíùà âÿ Àùûëëàðà Ñîñèàë Õèäìÿòëÿðèí Òÿøêèëè øþáÿñè Öíâàí: Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû, Áàêû øÿùÿðè, Ñ.ßñýÿðîâà, 85 Òåë: (+ 99412) 596 50 08, 596 50 06
- 28 -
- 29 -