METODY
INFO PNWM NR 2/2019
Człowieczeństwo i nienaruszalna godność człowieka to kluczowe myśli przewodnie zasad współżycia ludzkiego, w Niemczech zapisane w artykule 1. Ustawy Zasadniczej, a w Polsce w artykule 30. Konstytucji. Główną przyczyną umocowania powszechnych praw człowieka w międzynarodowym systemie prawnym było doświadczenie zbrodni popełnionych w XX wieku. Dzisiaj, także w Polsce i Niemczech, stanowią one (i nadal powinny stanowić) ważny fundament życia społecznego. Zrozumienie historii minionego stulecia, które dzięki wizytom w miejscach pamięci staje się udziałem młodych ludzi, może być punktem wyjścia dla „myślenia historycznego” (Bodo von Borries), a więc myślenia nienarzuconego z góry, lecz wyrastającego z samodzielnego doświadczenia historii. To jedno z tych przemyśleń, które w praktyce pedagogicznej bywa zresztą zbyt rzadko stosowane.
Możliwości Wizyta w miejscu pamięci na terenie byłego obozu koncentracyjnego może pozwolić młodym ludziom zrozumieć, co „już nigdy nie powinno się powtórzyć”. Może im uzmysłowić coś, co dziś wydaje się nam niewyobrażalne: zaledwie kilka dziesięcioleci temu w Europie z rasistowskich i antysemickich powodów zostały zamordowane miliony ludzi. Zbrodnie te zostały dokonane przez Niemców i z ich winy. Oprawcy znaleźli przy tym wsparcie wśród państw sprzymierzonych, a także w różnej skali wśród ludzi z krajów przez nich okupowanych. Wytyczne pedagogiki miejsc pamięci1, ukierunkowanej dziś na bardzo różnych odwiedzających, służą refleksji nad kompleksowymi procesami historycznymi i mają na celu umożliwienie krytycznego i uwzględniającego współczesną perspektywę myślenia o dokonanych przez nazistów zbrodniach przeciwko ludzkości. To samo dotyczy spotkań międzynarodowych, na których pojawiają się dodatkowe moż-
12
liwości – różne perspektywy historyczne oraz szansa na zbudowanie świadomości i empatii w stosunku do kolektywnej (narodowej) narracji innych i wrażliwych dla nich tematów. Celem jest lepsze zrozumienie drugiego człowieka.2 Miejsce pamięci może stać się przestrzenią, która będzie skłaniać ludzi w każdym wieku do zastanowienia się nad kształtem, jaki chcą nadać w przyszłości życiu w Europie, ale też nad tym, na ile ważne jest powracanie do historii w kontekście na przykład polsko-niemieckiego dialogu.3
Jak można tego dokonać? Oczywiście nie wszystkie wymienione powyżej punkty są traktowane z taką samą uwagą podczas każdego projektu. Dlatego ogromne znaczenie ma przygotowanie do wizyty w miejscu pamięci uwzględniające zainteresowania i oczekiwania uczestników. Najlepiej pozwolić im
ZDJĘCIE: GEDENKSTÄTTE BUCHENWALD
Miejsca pamięci jako przestrzeń edukacyjna
