Interview Erdal Balci

DE GEVANGENISJAREN

'Ik moest Europa ontvluchten om Europeaan te worden'

Vol verwachting kwam Erdal Balci begin jaren tachtig aan in Utrecht. Zijn vader woonde al elf jaar in Nederland en had het hier gemaakt. Althans, dat was wat Erdal als kind altijd had meegekregen. Erdal werd in 1969 geboren in Oost-Turkije in het stadje Ardahan. Zijn vader kwam een paar keer per jaar terug naar Turkije en elke keer vertelde hij over dat verre land. Toen ze een televisie kregen, was de hele familie tijdens het WK in 1978 dan ook voor Oranje. Het gemiste schot op doel van Arie Haan weet Erdal zich nog goed te herinneren. En toen verhuisden ze met het hele gezin naar Utrecht. Erdal hoopte op verlichting en politieke vrijheid, maar kwam terecht in wat hij een gevangenis noemt. Het is het onderwerp van zijn nieuwste boek: De gevangenisjaren.

Tekst & fotogra e: Robert Oosterbroek

De autobiografsche roman De gevangenisjaren beschrijft de 18 jaar dat Erdal in de Domstand woonde, en waar geen vrijheid wachtte maar een conservatieve Turkse gemeenschap en cultuurrelativistische Nederlanders. Erdal heeft lang gewacht met het schrijven van dit boek. Eerder publiceerde hij al romans, maar deze publicatie is geen fctie maar zijn verhaal over een wereld die hij ook vergelijkt met de flm Shawshank Redemption. Erdal: “Als je zo’n boek schrijft, dan moet dat wel het eerlijke verhaal zijn. Wat ik zou gaan schrijven zou te pijnlijk zijn voor mijn moeder of vader. Daarom heb ik ermee gewacht. Ze zijn nu dement en krijgen er dus niks meer van mee. Maar zonder die eerlijkheid is dit verhaal niet te vertellen.”

De gevangenisjaren van Erdal Balci is een eerlijk verhaal en geeft een indringend inkijkje in de zoektocht van een zoon van een Turkse gastarbeider. Gevangen in de eigen gemeenschap, maar waar ook Nederlanders niet lijken mee te helpen om vrij te komen. Het boek leest als een pleidooi voor individuele vrijheid, maar laat ook juist zien hoe die vrijheid beperkt wordt.

Europa

‘Wij dachten dat ons in Europa de mooiste vrijheid wachtte. Daar in Nederland zou volop het licht schijnen waarvan we op de scholen in Ardahan een fractie hadden mogen aanschouwen’, staat in het boek geschreven. Erdal vertelt daarover: “Het was niet dat ik naar nieuwe spullen snakte, waarvan ik dacht dat ik die in Nederland zou krijgen. Het was een tijd waarin we in onze stad in Turkije in een ideeënstrijd waren gekomen. Een proces van verlichting, vooruitgang en politieke strijd. Ik lag te dromen van de socialistische revolutie. Ik dacht dat dit in Nederland nog veel meer zou zijn, dat Nederland veel beter voor mijn ontwikkeling zou zijn. Maar het lot besloot anders, een jaar na mijn komst in Utrecht ging ik naar de Koranschool. Dat was ondenkbaar in Ardahan.”

Erdal kwam bij zijn ouders en zussen te wonen in Lombok in de J.P Coenstraat. De Turkse gemeenschap zocht elkaar op, en ging voornamelijk met elkaar om. Die gemeenschap in Utrecht was juist veel conservatiever dan het klimaat in Ardahan. Zijn ouders begonnen vijf keer per dag te bidden en het Arabische schrift te leren. “De Turken uit de gemeenschap in Utrecht kwamen meestal niet uit ons gebied, maar uit plekken in Turkije waar het veel conservatiever was. Ook was het idealisme dat leefde bij een deel van de Turkse intelligentsia – leraren, journalisten en schrijvers – hier helemaal niet aanwezig. Ik was in een gevangenis terechtgekomen waarin de cipier de Turkse gemeenschap was.”

Het boek gaat over de strijd en de vlucht die Erdal aanging in Utrecht. Zijn zoektocht naar zijn eigen identiteit, en zijn plek in de gemeenschap. Een zoektocht die hij vaak ook samen met zijn vrienden aanging, maar nog vaker alleen. Hij voetbalde bij DESTO en bezocht de horeca in de stad. De beklemmende regels en levenswijzen van de Turkse en islamitische gemeenschap in die tijd liggen hem niet. Toen hij daaruit probeerde te ontsnappen, merkte hij dat de gevangenismuren heel dik waren, maar ook dat Nederland als het ware hielp met het bewaken van de gevangenis. “Het was bijvoorbeeld de Nederlandse overheid die de Koranschool fnancierde.” Verder zegt hij: “En Nederlanders waren juist helemaal verliefd op de cultuur die wij brachten uit een derdewereldland. Zij wilden dat juist zien.” Zodoende kon hij niet uit die gevangenis komen.

Schrijven

Erdal ging in Utrecht journalistiek studeren. Vanwege zijn Turkse afkomst werd hij veel gevraagd om te schrijven over de positieve kanten van de multiculturele samenleving. Hij werd, zoals hijzelf omschrijft in zijn boek, een professionele allochtoon. Uit het boek: ‘De cultuur die ik ooit had willen verlaten sijpelde artikel na artikel terug mijn lichaam in. Ik werd een professionele allochtoon en dacht slim te zijn door een slaatje te slaan uit het systeem waar ik met de dag meer deel van ging uitmaken.’ Erdal zegt daarover: “Zij kregen verhalen, ik kreeg geld, ik kon eindelijk mooie kleren kopen. Het leek dus een win-winsituatie.” Maar dat was het helemaal niet. “Ik eindigde als een wrak. Mijn hoofd zat vol met die allochtonen-verhalen. Ik hield het niet meer vol.”

Uiteindelijk merkte Erdal dat hij een drastische beslissing moest nemen. Hij voelde zich nergens thuis. In het boek aangespoord door Floor, die hem een spiegel voorhoudt over wie hij nu eigenlijk is en wat hij wilt zijn, besluit hij dat het tijd is. Utrecht is op dat moment niet de juiste plek voor hem. Erdal besloot om weer terug te gaan naar Turkije. Hij moest leren te leven, zoals hij had gelezen in het werk van Spinoza. Uit het boek: ‘Dat kon ik alleen door niet meer passief te reageren op de zaken die op me afkwamen. Ik wilde me vrijmaken. Ik pakte zijn boek, las nog een keer het deel waarin hij het kompas voor zelfbeschikking aanreikt. Ik las dat je je leven zodanig moet organiseren dat je jezelf in staat stelt om kennis om te zetten in geluk. De vrije wil bestond weliswaar niet, maar het was wel mogelijk om het leven op zo’n manier te organiseren dat je de juiste mensen op je pad vond.’

Het werk van Spinoza is belangrijk voor Erdal. Hij vertelt: “Filosofe is niet alleen iets theoretisch, maar kan je ook op je eigen leven toepassen. Dat heb ik toen gedaan door mijn vlucht naar Turkije, en dat heeft tot mijn bevrijding geleid.” Erdal zegt ook wel: “Ik was de eerste mens die Europa heeft moeten ontvluchten om Europeaan te worden.” Die Europese identiteit is een belangrijke factor in het leven van Erdal, en is ook mede gevormd door Spinoza. Dat was juist waar hij naar opzoek was toen hij als elfjarige jongen naar Utrecht kwam, maar hij kon het niet vinden door de omstandigheden waarin hij zich bevond.

Erdal: “De Europese identiteit gaat om het individu die zich niet laat onderdrukken door de groep, maar zich niet zodanig verliest in eigen belang waarmee hij de groep schaadt. De Europeaan weet; als het goed gaat met de gemeenschap, dan gaat het ook goed met hem. Het is een kwetsbaar evenwicht, iets wonderlijks. Dat soort verlichte mensen heb je overal in de wereld, al zijn ze buiten Europa wel in de minderheid.” Die verlichte mensen vond hij wel in Turkije, al waren ze daar ook in de minderheid. In Nederland speelde hij saz en zat hij op Turks volksdansen, dat vonden de Nederlanders prachtig. In Turkije moesten zijn vrienden daarom lachen en maakten ze samen meerstemmige muziek. Het helingsproces begon. Er werd gesproken over flosofen en wereldproblematiek. “Niet iedereen is in Turkije zo, maar die kleine kring heb ik daar wel gevonden. De Europeanen van Turkije.” Na 16 jaar in Turkije gewoond te hebben, in Istanbul en Ankara, besloot Erdal toch weer om naar Utrecht terug te keren. Turkije werd steeds minder democratisch, Erdogan kreeg steeds meer macht. “We waren een halve democratie en nu helemaal niet meer.” Voor zijn dochters zou het beter zijn om naar Nederland te verhuizen. Maar is het hier nu in Nederland allemaal beter geworden? Erdal zegt dat Nederland zich ook zorgen moet maken, en die zorgen zijn breder dan een minderheidsgroep die zich niet aanpast. Want volgens hem is de Turkse gemeenschap alleen maar conservatiever geworden. “Nederland moet zich zorgen maken om de eigen democratie en het vrije woord en of dat er nog wel is over een paar generaties. Het totale gebrek aan idealisme en onverschilligheid. Democratieën kunnen ten val komen. De opkomst van autocraten, populisten, extreemrechts en de groei van migrantenpopulaties uit landen waar helemaal geen traditie is van democratie helpen daar niet bij. We moeten weer de weg inslaan van individualisering, vrijheid van meningsuiting, secularisatie en bovenal verlichting.” a