Vragen over

Vier vragen over het omstreden kunstwerk aan de Bibliotheek Neude

Ruim een jaar geleden had het lichtkunstwerk Intellectual Heritage al aan de ingang van Bibliotheek Neude moeten hangen, maar zo ver is het nog niet gekomen. Vertraging op vertraging is aan de orde van de dag. Het gemeentebestuur van Utrecht schrijft dan ook: “De meningen over het kunstwerk lopen op zijn zachtst gezegd uiteen.” Maar nu heeft de gemeenteraad dan toch eindelijk groen licht gegeven waarmee de vergunningsprocedure weer verder kan. Iedereen mag nu reageren op de vergunningsaanvraag. Tijd om ons geheugen op te frissen met vier vragen over het spraakmakende kunstwerk.

Tekst: Robert Oosterbroek

1Over wat voor kunstwerk hebben we het eigenlijk?

Het lichtkunstwerk met de naam Intellectual Heritage is een project van Maarten Baas. Hij is geen onbekende in het kunstwereldje. Hij wordt beschouwd als een van de meest invloedrijke autonome Nederlandse ‘auteur-ontwerpers’ van de eenentwintigste eeuw, omdat zijn werken op het snijpunt van kunst en design liggen. Hij is vooral bekend door de werken Smoke (verbrande meubelen), Clay (meubels van klei) en Real Time (een serie uurwerken, waaronder de klok op Schiphol). De New York Times vermeldde zowel Smoke als Clay in de top-25 Design Classics of the Future.

Nu is het de beurt aan de bibliotheek, waar het opvallende werk boven de ingang moet komen. Het werk moet het contrast laten zien tussen de locatie en Utrecht. Zo omschrijft Baas het contrast tussen het monumentale pand, de Oudegracht en rustige plekken in de historische binnenstad met de uitbundige stad waar studenten leven en waar grote evenementen zijn. Die contrasten komen ook naar voren in de verschijningsvorm van het kunstwerk. De Las Vegas-achtige stijl, met neonlicht en kleurrijke en drukke vormen, wordt gecombineerd met poëzie en Latijnse uitdrukkingen. Ook nijntje, als Utrechts icoon, ontbreekt niet in het werk. Het kunstwerk is zo’n 8 meter hoog en 12 meter breed.

2Hoe zijn de reacties op het kunstwerk?

Zoals de gemeente al aangaf; de reacties zijn zeer verdeeld. Naast lofzang vragen mensen zich ook af of het wel zo opvallend zou moeten zijn, anderen noemen het niet passend omdat het werk op een monumentaal gebouw wordt geplaatst. Omdat het een monumentaal gebouw is, hebben ook de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Commissie Welstand en Monumenten meegekeken naar het ontwerp. Beide organisaties hebben geen bezwaren tegen de komst van het kunstwerk. Belangrijk om daarbij te weten is dat er niet zozeer inhoudelijk naar het kunstwerk wordt gekeken, maar meer naar de betekenis voor de monumentale waarde van het gebouw. Ook de bibliotheek en de kunstcommissie lieten weten dat het kunstwerk voer voor discussie kan zijn. “Kunst mag schuren”, werd er gezegd. Maar zowel de directie van de bibliotheek als de kunstcommissie van de bieb vinden het werk passend. Eigenlijk had er in de bibliotheek nog een discussie georganiseerd moeten worden over kunst in de openbare ruimte, maar door de coronacrisis is die niet doorgegaan.

3Waarom duurt het allemaal zo lang?

In maart 2020 werd het kunstwerk aangekondigd en in augustus van dat jaar had het er al moeten hangen. Dat is echter niet gebeurd, en het gaat nog wel even duren voordat het kunstwerk er hangt. Corona hielp niet mee, maar de lange termijn komt ook onder meer doordat er een hele procedure via de gemeenteraad nodig is. De gemeenteraad wordt niet voor elk kunstwerk in de stad gevraagd om groen licht te geven, maar in dit geval juist wel omdat er zoveel over te doen in. Het college van B&W noemt het zelf ook wel ‘bestuurlijk gevoelig’. Daarom moet de raad een zogenaamde specifeke verklaring van geen bedenkingen afgeven. Omdat dit de procedure is, zitten er weer langere termijnen aan vast waarbij het ontwerp in verschillende vergaderingen besproken wordt. In juni van dit jaar kwam aan het licht dat het lichtplan van het kunstwerk niet deugde, de richtlijnen werden overschreden. Een maand later werd beterschap beloofd; de verbetering was dat de lichtintensiteit van het lichtkunstwerk gedimd kan worden.

Deze maand was het dan zover, de politiek mocht stemmen over de specifeke verklaring van geen bedenkingen. Met een ruime meerderheid aan stemmen kreeg het kunstwerk groen licht, alleen DENK, Partij voor de Dieren, PVV en Stadsbelang Utrecht waren tegen. Wel werd er nog een amendement aangenomen – een toevoeging – waarin stond dat de lichtuitstraling van het kunstwerk in de nachtelijke uren zoveel mogelijk beperkt moet worden. Een paar dagen later werd de vergunning gepubliceerd, daar mag iedereen nu op reageren waarna de gemeente weer een besluit neemt. Het is dus nog even afwachten.

4Dan toch nog even, wat moet dat eigenlijk kosten?

Het precieze bedrag is niet bekendgemaakt, maar er is wel iets over te zeggen. Intellectual Heritage is onderdeel van een serie van vijf kunstwerken die de toenmalige nieuwe bibliotheek moesten verfraaien. De eerste vier werken zijn al lang te bewonderen. Het werk van Maarten Baas wordt het vijfde. De kosten van de vijf kunstwerken – voor uitvoering van alle vijf de ontwerpen, materiaalkosten en honoraria voor de kunstenaars – bedragen in totaal 182.000 euro. Het werk van Maarten Baas is het grootst. Omdat het in de buitenruimte wordt uitgevoerd, is het relatief duurder dan de andere werken. De fnanciering voor de uitvoering van deze kunstwerken is in 2019 gerealiseerd, dankzij een samenwerking tussen meerdere fondsen en projectsubsidie van de gemeente Utrecht. a