Achter de schermen

Oerdegelijke machines uit de jaren 70: zo ziet het Noordergemaal er vanbinnen uit

Nederland en water zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Er is zo mogelijk geen ander land in de wereld dat zo goed weet om te gaan met het onberekenbare, soms onstuimige karakter van dit element. De Nederlandse gemalen zijn een mooi voorbeeld van deze kennis en kunde. Het Noordergemaal aan de zuidkant van Utrecht is daar een van. Tijdens deze periode van bijzondere warmte en droogte zorgt het ervoor dat het westen van ons land niet verzilt. Maar hoe werkt dat precies? DUIC kreeg een rondleiding door het gemaal aan Noordersluis in Utrecht.

Tekst: Charlie van Dijk / Fotogra e: Bas van Setten

Helemaal op de zuidelijke punt van de Utrechtse wijk Westraven vind je het Noordergemaal. Hier staan het noordelijke deel van het Merwedekanaal en het Amsterdam-Rijnkanaal met elkaar in verbinding. Rijkswaterstaat bouwde het Noordergemaal in de jaren ’70. Dit gemaal was bedoeld om water naar de stad Utrecht te voeren, en naar de Lopikerwaard. Water uit het Amsterdam-Rijnkanaal wordt opgepompt en vervolgens in het noordelijke deel van het Merwedekanaal geloosd. Dat water komt via de Vaartse Rijn in de grachten van Utrecht. Dat gebeurt ondergronds. Via grote, betonnen kokers wordt het water onder het Amsterdam-Rijnkanaal door verplaatst. Andersom kan ook. Dan gaat het water door de ondergrondse kokers in westelijke richting. Via de Doorslag komt het daarna in het watersysteem van Lopikerwaard. Met de schuiven in het gemaal kunnen medewerkers de richting en de hoeveelheid van het opgepompte water regelen. In 2013 is het gemaal overgedragen aan het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden.

Moeilijk voorspellen

John Scholman en Ronald Nieuwenhuizen zijn beiden werkzaam voor het Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden. Ze hebben de verantwoordelijkheid over een eigen gebied. In dat gebied doen ze dagelijks rondes, die ze zelf indelen. Ze controleren de waterschapskunstwerken, zoals de gemalen, stuwen en sluizen. Ook houden ze de kwaliteit van het water en van de dijken in de gaten. Het is wel te merken dat het weer extremer wordt in verschillende delen van Nederland. Uitzonderlijke droogte door warm weer of juist een bijzonder hoge waterstand door zware buien; de medewerkers van het hoogheemraadschap krijgen hier als een van de eersten mee te maken. “Met name het gemaal de Aanvoerder in de Meern heeft sinds lange tijd niet zoveel gedraaid”, vertelt Nieuwenhuizen. Dit in verband met de droogte en verzilting

Buiten het gemaal zijn de twee grote schroeven te vinden die het water verplaatsen. Ze zijn veilig weggestopt achter een stevig hekwerk. De schroeven verplaatsen zo’n 12 kuub water per minuut, vertelt Scholman. Houd je je hand boven het rooster, dan voel daarbeneden. Scholman: “Dit gemaal staat vaker aan dan het gemaal De Aanvoerder. Die kwam enkele weken geleden in het landelijke nieuws, toen die vanwege de extreme weersomstandigheden moest worden ingeschakeld. Dat is eerder een uitzondering.”

Verzilting

“Het Noordergemaal pompt nu water vanuit het Amsterdam-Rijnkanaal richting Gouda”, legt Scholman uit. Dat gebeurt tijdens zeer droge en warme perioden. “Het water in het Amsterdam-Rijnkanaal komt vanuit het IJsselmeer en is dus zoet water. Het gemaal moet de verzilting in het water in het westen van het land tegengaan. Als er in het westen weinig water in de rivier staat, komt het zeewater verder het land in. Daardoor wordt het rivierwater zouter.” Verzilting van het rivierwater heeft veel nadelige effecten. Zo is het slecht voor de ecosystemen en landbouw en is het een probleem voor de winning van drinkwater. Ook de industrie en energiesector, die veel rivierwater gebruiken als koelwater, hebben er last van.

Binnen in het gemaal klinkt een hels kabaal. Daar staan twee motoren te draaien, beide op 2000 toeren. De vertragers die de motoren aansluiten op de schroeven alleen al wegen per stuk 3580 kilo. “Oerdegelijke machines zijn het, uit de jaren ’70”, schreeuwt Scholman over het gebrul van de machines heen. “Ze hebben een gigantische olie-inhoud, in vergelijking met de nieuwste varianten, maar stukgaan doen ze niet snel.” Het kost ook wel wat energie om deze grote machines aan het werk te hebben. “Dat wordt een stevige rekening, dit jaar.”