Infodag Schapenbegrazing: duurzaam landschapsbeheer?!
Welkom
Koen Geusens schepen van leefmilieu Meeuwen-Gruitrode
Hoe kwam het project tot stand ? Leader-call (2007-2013) Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland ďƒ 65% subsidie Aanvraagdossier binnen maatregel 1 (actieve natuur- en landschapszorg en ontsluiting) Ingediend in 2012 Goedgekeurd door de Plaatselijke Groep KM voor projectperiode van 2 jaar (2013-2014)
Welke zijn de spelers in het project? Hoofdpromotor: Co-promotor 1: Co-promotor 2:
Gemeentebestuur van Meeuwen-Gruitrode Proef- en Vormingscentrum voor de Landbouw (PVL) Bocholt Agentschap voor Natuur en Bos (ANB)
Partners:
KU Leuven – Campus Geel Biotechnicum
Wat is de doelstelling? Drie pijlers: Het opstarten van een gerichte, extensieve schapenbegrazing in natuur- en bosstructuren als economisch, ecologisch attractief voorbeeld van duurzaam landschapsbeheer. Onderzoek naar de inschakeling van de landbouw in het lokaal natuur- en bosbeheer; Rol lokale landbouwsector als medebeheerder van de open ruimte? Piloot -en leertraject uitspelen in het kader van het duurzaam beheer van het platteland; toeristische promotie, communicatie en participatie
Insteek gemeente Meeuwen-Gruitrode Uitvoering bosbeheerplan - Realisatie ecologische doelstellingen Begrazing door een geherderde schaapskudde van 250-300 schapen: - 125 graasdagen tijdens het vegetatieseizoen van 15 mei tot 15 oktober - langsheen een vooraf bepaalde route in het projectgebied in de Duinengordel - 2 jaar: 2013+2014
Insteek gemeente Meeuwen-Gruitrode Communicatie en participatie De aanwezigheid van schapen draagt bij aan de landschapsbeleving, geeft educatieve mogelijkheden en toeristische uitstraling. Er werden een aantal publieksmomenten georganiseerd:
Startmoment 2013: 9 mei Picknickwandeling met de herder
Trekdag 2013: 4 juli ‘Op stap met de herder’
Startmoment 2014 tijdens Erfgoeddag: 27 april
Trekdag 2014: 30 juni 1000 Zonnen
Luc Martens directeur Proef- en Vormingscentrum voor de Landbouw Bocholt
Insteek PVL Landbouwsector als medebeheerder van de open ruimte Is er een brug te slaan tussen natuurbeheer en landbouw? Kunnen lokale landbouwbedrijven ingeschakeld worden bij diverse beheerwerken? Ontwikkeling van hoevetoerisme? Uitbreiding van recreatief-toeristische routestructuren in landbouwgebieden? ‌ Kennismakings- en evaluatiemomenten met terreinbeheerders, landbouwers: - Demodag 26/9/2013 - Infodag 18/9/2014
Demodag 26/9/2013
Insteek PVL Monitoring zaadverspreiding Schapen dragen bij aan de verspreiding van plantensoorten (biodiversiteit) door transport van zaden via hun wol, de hoeven en de mest. - Bemonsteren van 8 schapen (systeem kwadranten) - In het voor- en najaar - Determinatie van de zaden na inzaaien/ontkieming ďƒ Leerlingen van 6 NGTW van het Biotechnicum ďƒ Student KU Leuven Campus Geel
Methode: - Zaad van de borst en schouders genomen; dit is een goede en betrouwbare techniek. - Techniek van staalname: - schaar; - scheermachine; - kleine zaadjes vallen uit de wol en worden niet teruggevonden. - Lengte van de wol: was niet zo belangrijk; komt ook doordat de schapen op hetzelfde ogenblik werden geschoren. - Succes van de verspreiding: afhankelijk van de variatie in het gebied,
Resultaten: - Welke zaden werden teruggevonden? - zaden van de speerdistel - berk - heide - graszaden - Stukjes plantendelen van: berk – heide – grassprietje
naslagwerk met concrete praktijkinformatie (begrazingstechnieken, wettelijke verplichtingen, diergezondheid, …).
Foto‘s vóó en na (Michel?)
Lise Hendrick regiobeheerder Hoge Kempen Agentschap voor Natuur en Bos
Insteek ANB Missie ANB:
Gemeente
PVL
Beheerdoelstellingen: • Minder verbossing van open natuur • Verhoging van tructuurvariatie en biodiversiteit
Type terrein: landduinen, heischrale graslanden, heideterreinen, bosdreven, open verbindingen
Uitvoerder Herders: Dirk, Bert, Yuna + pool Schapen: Drents en Kempisch heideschaap Kostprijs: 61.250 euro excl. BTW voor 2 jaar
Praktisch
Deelgebied
2013
2014
Meeuwen-Gruitrode
5 ha
5 ha
Gruitroderheide
6 ha
6 ha
Oudsberg/Dorperheide
125 ha
113 ha
• Beherdering 7/7 • Geen weekendweides, enkel 5 nachtweides • Tijdsinvestering ANB voor voorbereiding, overleg, toezicht, omkadering: ± 70 mandagen • Aanpak: ANB: planning & visie ABL: logboek en begrazingsregister • Interne en externe communicatie: zaak van alle partners!
Monitoring via GPS
Presentatie Michel
2013: testfase 2014: uitvoering
Monitoring via GPS Doel:
• Informeren & betrekken bezoekers via websites • Inschatting begraasde oppervlakte • Informatie over gedrag kudde • Opvolging vegetatieontwikkeling
Bevindingen • Begrazingspatroon De schapen hebben voorkeur voor groene grassen, lijsterbes, spork, Amerikaanse vogelkers, ... Oude hei, berk en naaldhout zijn niet altijd geliefd De herder kan begrazing sturen via herdershonden en door wijziging intensiteit Patroon wijzigt met de seizoenen • Effect begint na 2 jaar zichtbaar te worden: zeker plaatselijke variatie • In duinengebied: positief effect op open houden zand
Aandachtspunten • Belang bepaling doelstellingen, zonering, goede planning, type begrazing (raster, met herder, …), nauwgezette opvolging • Belang van ervaring en kennis herders (en honden) • Stuurbaarheid kudde • Weekendweides / nachtweides • Praktische obstakels: landbouwakkers, drinkwatervoorziening • Impact schrale terreinen op toestand dieren • Begrazing als middel en niet als doel: scala aan beheeringrepen nodig
Toekomst • Doel: project verderzetten Begrazing: pas op lange termijn goede resultaten Uitvoering structuurvisie Duinengordel & Europese natuurdoelen: groter aandeel open natuur • Nog te bekijken: financiering & rolverdeling • Belangrijk: Efficiëntie in functie van natuur Betrokkenheid partners Extra beleving voor recreant
SPREKER 1 Dries Gorissen, Celhoofd beheer ANB
“Maaien is beter dan begrazen”
STEMRONDE 1
Maaien is beter dan begrazen Dries Gorissen, celhoofd beheer Limburg
Uitgangssituatie: Habitats en soorten
Terreinomstandigheden en landschappelijke (on)samenhang
Maatschappelijke factoren
Middel: Beheermaatregelen
Natuurdoel: Habitats en soorten
Organisatie
Inrichtingsbeheer
Herstelbeheer Middel: Beheermaatregelen
Overgangsbeheer Ontwikkelingsbeheer
Instandhoudingsbeheer
Maaien en begrazen, naast vele andere technieken
Uitgangssituatie: Habitats en soorten
Terreinomstandigheden en landschappelijke (on)samenhang
Maatschappelijke factoren
Middel: Beheermaatregelen
Natuurdoel: Habitats en soorten
Organisatie
45
46
47
Begrazen Geschikt voor moeilijke terreinen voor machines Complexe kleinschalige structuurvariatie bewerkstelligen door sturen van de intensiteit Open zand voor thermofiele soorten Mestfauna voor specifieke soorten en extra voedselaanbod Mineralenbalans voor heischrale graslanden
Maaien Korte en gerichte verstoringsperiode met minimale bodemverstoring mits juiste machines Mooie ontwikkeling van graslandvegetaties Verschralingsbeheer Sturing inzake behoud nectarplanten (spork, bramen, ‌)
Beheren is maatwerk Per gebied doelstellingen bepalen Soorten Leefgebieden Maaien en begrazen maken deel uit van breder maatregelenpakket
Opvolging
Conclusie
STEMRONDE 2
SPREKER 2 Bert Driessen, Docent KU Leuven – Campus Geel
“Streekeigen grazers deugen niet”
STEMRONDE 1
Stelling: Streekeigen grazers deugen niet Bert Driessen KU Leuven
Streekeigen grazers
Ardense voskop
Mergellander
Lakens
Entre-Sambre-et-Meuse
Vlaams schaap
Vlaams kuddeschaap
Steunpunt Levend Erfgoed - www.sle.be
Houtlander
Kempens
Streekeigen grazers
Kempens
Witblauw dubbeldoel
Kempense
Steunpunt Levend Erfgoed - www.sle.be
West-Vlaams rood
Vlaamse
‘Exotische’ grazers
Graasgedrag
X
Genetica Geslacht Kuddegedrag
Morfologie Diergezondheid
Begrazingsresultaat
Klimaat *
Conditie en hongergevoel
Leergedrag
Dierenwelzijn
Soort vegetatie
Dagritme Sociale rangorde
Predatoren
*Driessen en Geers, 2009. Landschapsbegrazing met schapen. Natuur.focus, december.
Overige eisen Eisen: • Afstanden afleggen: o Goed beenwerk, stevige klauwen o Groot longvolume • Zelfredzaam tijdens lammeren/afkalven • Goede moedereigenschappen • Intrinsieke weerstand tegen maagdarmparasieten… • Wintervast (en zomervast???) • Inteelt?
Overleving van lokale schapenrassen? Evolutie aantal schapen per ras 1997-2013
9000
VLAAMS SCHAAP
8000 7000
VLAAMS KUDDESCHAAP MERGELLANDSCHAAP LAKENS SCHAAP
6000
KEMPENS SCHAAP
5000
ENTRE-SAMBRE-ETMEUSE ARDENSE VOSKOP
HOUTLANDSCHAAP
4000 3000 2000 1000 0
1997
2000
2003
2006
2009
Steunpunt Levend Erfgoed - www.sle.be
2012
Overleving van lokale schapenrassen? 400
350 300 250 200
VLAAMS SCHAAP VLAAMS KUDDESCHAAP
Evolutie schapenhouders per ras 1997-2013
MERGELLANDSCHAAP LAKENS SCHAAP KEMPENS SCHAAP HOUTLANDSCHAAP ENTRE-SAMBRE-ETMEUSE ARDENSE VOSKOP
150 100 50 0 1997
2000
2003
2006
2009
Steunpunt Levend Erfgoed - www.sle.be
2012
Overleving van lokale schapenrassen? 3500
Ardense voskoppen, Houtland, Kempense en Vlaamse kuddeschapen ARDENSE VOSKOP
3000
KEMPENS SCHAAP
2500
VLAAMS KUDDESCHAAP HOUTLANDSCHAAP
2000
1500
1000
500
0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Steunpunt Levend Erfgoed - www.sle.be
Overleving van lokale geitenrassen? 120
Kempense en Vlaamse geiten 110 100 90 80 70 60
KEMPENSE GEIT
50
VLAAMSE GEIT
40 2009
2010
2011
2012
Steunpunt Levend Erfgoed - www.sle.be
2013
Overleving van lokale runderrassen? witblauw mixte
rood
witrood
rood vlees
aantal geboren kalveren
1328
138
1126
157
aantal koeien onder melkcontrole met een afgesloten lactatie
647
73
495
-
aantal inseminaties inseminaties topstieren
2611 Favane (390) Chef (357) Eloy (243)
402 Art (108) Zupper (107) Adam (37)
2897 GabriĂŤl (419) Emiel (389) Boris (347)
950 Jacobus (320) Florian (250) Zuil (156)
Studie en documentatiecentrum van de Vlaamse Rundveerassen - SDVR
Conclusie
Streekeigen grazers deugen wel!
STEMRONDE 2
SPREKER 3 Bart Schoukens, Secretaris Agrobeheercentrum Eco²
“Landschapsbeheer door schapen is een inkomstenbron voor landbouwers ”
STEMRONDE 1
Stelling: Landschapsbeheer door schapen is een inkomensbron voor landbouwers
Bart Schoukens 18 september 2014
Inhoud • Situering agrobeheercentrum Eco² en agrobeheergroepen • Overzicht van de werking • Drie praktijkvoorbeelden : • Kruibeke • Beernem • Maasland
• Werken in aanneming
Agrobeheercentrum Eco² • •
Koepelorganisatie van agrobeheergroepen in Vlaanderen Begeleiden van werken in de sfeer van agrarisch landschapsen natuurbeheer via agro|aanneming
agrobeheergroepen
agro|aanneming
Wat is een AgroBeheerGroep (ABG)? • • • • •
Een lokaal samenwerkingsverband van landbouwers… die gebiedsgericht… landschapsbeheer uitvoeren… binnen een economisch landbouwgebeuren. moet economisch verantwoord zijn
win-win voor landbouw en landschap
77
Overzicht thema’s & gebieden Waterconservering Bijen
Weidevogels
Graslanden
Akkervogels
Erosie
Holle wegen, graften
Houtkanten
Voorbeeld 1: ABG Kruibeke Bazel Ruppelmonde (Sigma) Herinrichting gebied met • 15O ha weidevogelgebied • 300 ha slik en schor • 8O ha bos
Stand van zaken: – Grotendeels onteigend – Inrichting o.l.v. W&Z – Vrijliggende percelen beheerd d.m.v. onderhoudscontracten
Toekomst? • 150 ha wordt weidevogelgebied (extensieve landbouw mogelijk) • Onderhoud blijft noodzakelijk • Landbouwers kunnen deze percelen door onderhoudscontracten blijven gebruiken
Voorwaarden
Aangepaste maaibeweidingsdatum
Kuiken insecten, spinnen,..
Adult regenwormen,..
Verschraling
Ijle,bloemenrijke vegetatie ďƒ Maaibeheer
Licht bemeste gronden ďƒ Begrazing
80
Verbod op gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen
Pluspunten • Voederwinning – Maaien – grazen • Aangeven van gronden in verzamelaanvraag – Mestafzet – Toeslagrechten • Landbouw blijft actief in gebied • GLB – vergroening?
Voorbeeld 2: ABG Beverhoutsveld • Gebied in eigendom van de gemeente Beernem • Van oudsher verpacht aan landbouwers • Begin jaren 90 : opstellen van een Gemeentelijk NatuurOntwikkelingsPlan =>Doelstellingen rond water en botanisch beheer
Wensen gemeente? • Behalen doelstellingen uit het GNOP • Zekerheid dat de percelen beheerd worden • Landbouw betrekken bij dit beheer => Gemeente schrijft aanbesteding uit. => Landbouwers willen graag meedoen aan de aanbesteding en doen een beroep op het ABC Eco²
Inkomen blijft gelijk
Doelstellingen vertaald in de praktijk
In voorbereiding : jaarrondbegrazing met runderen in het Maasland
Partners Limburgs Landschap (Lila)
Agrobeheercentrum Eco²
Drie landbouwers
Voorwaarden Landbouwers
Lila • Kost voor het uitbesteden moet lager zijn • Liefst met Galloway runderen, anders een inheems rund • Indien bovenvernoemde niet mogelijk : rassen waarmee landbouwers momenteel mee in natuurbegrazing werken
• Rendabiliteit moet verzekerd worden (even rendabel als de huidige veestapel of hoger • Geen agressieve rassen
• Geen agressieve rassen • Ras dat natuurlijk afkalft Kempisch Roodbont komt hierbij in beeld (bachelor-proef Philip Boon)
Uitvoering werken via aannemingsopdrachten •
Landbouwers worden vennoot van de coöperatieve vennootschap agro|aanneming
•
Agro|aanneming zorgt voor : • • • •
Offertes Begeleiding uitvoering werken Verzekering BA Financiële afhandeling
Poelen graven
Halle, Bogaarde - RLZZZ
89 / 70
Aanplanten hagen
Pajottenland - RLZZZ
90 / 70
Diverse maaiwerkzaamheden
Hageland - ANB
91 / 70
Conclusie: Landschapsbeheer = een inkomensbron voor landbouwers ! Indien rekening gehouden wordt met de economische context : • •
Kost beheer inkomen landbouwer
Inlichtingen : www.agrobeheercentrum.be info@agrobeheercentrum.be 016 28 64 64
STEMRONDE 2
SPREKER 4 Sabine Delhaise, Coördinator natuur RLKM
“Begrazing stopt recreanten achter draad”
STEMRONDE 1
Wat wil je aanStelling: welke kant van de draad? Begrazing stopt recreanten achter draad
Wat je aan welke kant binnen van de Hetwil avontuur start soms draad? de draad
Wat je aan welke kant binnen van de Hetwil avontuur start soms draad? de draad
Wat wil je aan welke kant van de Misschien is het avontuur toch draad?de draad eerder buiten
Wat wil je aan welke kant van de Prikkeldraad draad?googelen geeft vreemde beelden en is verhelderend
Wat wil je aan welke kant van de Conclusie: draad? Begrazing stopt recreanten achter draad!
STEMRONDE 2
VRAGENRONDE
Namiddagprogramma: 12-13u: 13.15u: 14.15u: 17.00u:
Lunch (zaal 1) Terreinbezoek Gallowayrunderen Natuurpunt Terreinbezoek schaapskudde ABL Einde