2015 10 22 lc business noord by dvhn

1447160309

oktober / editie friesland

Handel, dat kan toch iedereen? Christian branbergen

Noord MKB-Noord werkt samen met haar leden aan een optimaal ondernemersklimaat in en voor Noord-Nederland. Dit doen we door: • • • •

Invloed op (regionale) lobby Bieden van een zakelijk netwerk Organiseren van bijeenkomsten Kennisuitwisseling via MKB Community (digitaal netwerk voor leden- en niet leden)

Lid zijn is meedoen! Al vanaf ¤150,- per jaar draagt u bij aan een beter ondernemersklimaat.

Je treft binnen het netwerk gelijkgestemde ondernemers uit diverse sectoren. Ondernemers die voor dezelfde uitdagingen staan en graag willen sparren. Alfred Koop, Watter

MKB-Noord zorgt ervoor dat het Noorden van Nederland een sterk economische klimaat heeft en houdt. Renate Westdijk, Enwestdijk

Tijdens dynamische bijeenkomsten leg ik verbindingen met leden en niet zelden zet ik deze enthousiaste kennismakingen om in omzet Anne Pietersen, Wm Veenstra Druk Print Sign Mail

kijk voor het aanmaken van uw profiel of voor uw aanmelding op

www.mkbnoord.nl

1447160343

PLATVLOERSE GRANDEUR E

en ondernemer is niet altijd het toonbeeld van fijnzinnigheid.

Ik herinner me een uitspraak van Renze de Vries, oud-voorzitter van FC Groningen en varkens handelaar, die ooit eens tegen me zei: „Ach, ondernemen is niet zo moeilijk. Het is, als het spannend wordt, de bek afvegen en weer verder.” De beter opgeleide ondernemers van tegenwoordig vinden vanuit hun academische achtergrond zo’n uitspraak flauwekul. Het zijn in hun ogen van die oneliners die bedacht worden omdat ze zo mooi naar ondernemerswaarheid ruiken, maar waar je niks mee kunt. Ondernemers die in een orkaan van tegenslag hebben gezeten, weten echter hoe raak deze uitspraak is. Dit citaat raakt de essentie van waar ze op dat moment mee bezig zijn: het vertelt dat je niet achterom moet kijken, dat je moet incasseren en dat er maar één weg is: vooruit. Het citaat is dan ook van een platvloerse grandeur.

Het citaat ‘Handel, dat kan toch

In deze ondernemersbijlage hebben we ook zo eentje staan: „Innoveren is en kwestie van gewoon

iedereen?’ op de voorpagina van deze

doen, doorrammen.” Die komt van Wytze Rijke, de TCNN-directeur die alles weet over innoverend

ondernemersbijlage is een uitspraak

Noord-Nederland.

Christian Branbergen van

Rond innovatie en de aanpak van innovatie bestaan heel veel programma’s, maar Wytze Rijke weet

Dataprovider. De uitspraak is terug

uit ervaring dat mkb’er gewoon zijn eigen gang gaat: „Het draait uiteindelijk om de gedrevenheid

te vinden in het verhaal over nerds

van de ondernemer.”

op pagina 4.

Die praktijk van alledag in beeld brengen is de taak van een ondernemersbijlage als noord. Een handje helpen ook.

Deze noord is doordrenkt van innovatie, zelfs als het om de start-up gaat. Lees Nick Stevens die in de praktijk van alledag ziet dat het etiket start-up tegenwoordig al op elke starter wordt geplakt. Colofon

Hij verfoeit die trend niet, nee, hij introduceert een nieuw begrip: scale-up.

noord is een ondernemersbijlage van NDC mediagroep

Samenstelling: Bouke Nielsen Eindredactie: Roel Snijder Art direction: Initio Vormgeving: Marc Bos, Henk Haan Fotografie: Pepijn van den Broeke

Reacties: e-mail bijlagen@ndcmediagroep.nl, telefoon 058-2845477

Volg noord ook online op het blog www.noordblog.nl

NERDS ZIJN ONZE NIEUWE HELDEN

We zetten even wat eigenschappen op een rijtje. Nerds heten introvert te zijn. Is niet meer zo, zeggen ze. Marco Jansen: „Dat beeld is verouderd. Het woord wordt ook zelden meer gebruikt, door mij zeker. Veel vaker wordt er over geeks gesproken. In de basis ben ik zelf wel introvert, maar dat heeft ook te maken met eigenschappen waaruit je energie haalt. Ik rendeer het beste vanuit rust.”

Nerds programmeren ook. Siebrand Dijkstra houdt zich tegenwoordig nauwelijks meer bezig met het schrijven van code. „Maar ik ben natuurlijk wel verslaafd aan de computer. Ik ben er altijd mee aan het sleutelen. Start je dat ding, wil-ie een update doen. Terwijl dat ding daar de hele nacht de tijd voor gehad heeft. Dat regel ik dan anders.”

Nerds zijn tegenwoordig veel populairder dan pakweg twintig jaar geleden. Geen wonder, zeggen ze. De nerds lossen

Een nerd? Dan denk je aan jampot-glazen, aan springhaar, aan in zichzelf gekeerde mannen – ja, altijd mannen – aan bizarre of gedateerde kleding, sociaal onhandig, kortom, aan een wat sukkelig type dat trouwens wel héél goed is in iets.

problemen op voor veel grotere groepen dan toen. Iedereen ervaart hun nut, want wie heeft er geen tablet, smartphone of pc.

Nerds veraangenamen ons leven. We hebben een algemene voorliefde voor technologie, vindt Jansen: „En iemand als Alexander Klöpping heeft veel goeds betekend voor het imago van de nerds, denk ik. In heldere bewoordingen en vol enthousiasme vertelt hij over de nieuwste ontwikkelingen en gadgets.”

De nerd heeft altijd nog het imago van een wat sukkelig type. Door Bouke Nielsen

„Je kent het grapje: heb je een vriendin of een computer? Dat doet me pijn”, zegt Dijkstra. De zoon van een vriend van hem is altijd met de computer in de weer, maar op zeker

De nerd. Wie is hij, wie bedoelen we? Hij is in elk geval een onmisbare schakel in het

moment krijgt hij verkering en zegt tegen zijn vader:

succes van de noordelijke online-wereld. En als we met insiders een lijstje maken van

Dit is haast net zo mooi als wanneer ik een videokaart koop.

noordelijke nerds, wordt regelmatig geconstateerd dat ze eigenlijk ook steeds gewoner

Dijkstra: „Dat is dus een echte nerd.”

worden. Want: ze hebben tegenwoordig mooie vrouwen. De nerd vroeger en nu, is er verschil?

De hoogste tijd voor een hertaxatie. Neem fenomenen als Mark Zuckerberg en Steve Jobs, op en top nerds, maar ze voldoen ook al lang niet meer aan de klassieke waarnemingen. Ze zijn best redelijk gekleed en helemaal niet op hun mondje gevallen.

die al erg succesvol zijn – Siebrand Dijkstra van AppMachine uit Heerenveen en Marco

nerdschap wordt zelden nagestreefd

Jansen van Catawiki uit Assen – en een van wie voorspeld wordt dat hij het gaat maken,

De nerd zou aanvankelijk een werk-

Christian Branbergen van Dataprovider uit Groningen. Jansen is de ingetogene, Dijkstra

nemer zijn geweest van Northern

de extraverte en Branbergen de verhalende nerd.

Electric Research and Development.

We zijn met drie vermoedelijke nerds in gesprek gegaan. Niet geheel toevallig nerds

N.E.R.D. stond er op de werkkleding. Maar zijn ze nerd? „Als je m’n dochter van 6 vraagt zal ze me een nerd vinden,

Dat was in de zeventiger jaren van de

want ze zegt dat papa altijd achter het scherm zit”, vertelt Branbergen lachend

vorige eeuw. De term dook vervolgens

„Maar ja, daar zit zij zelf ook altijd. Ze schrijft zelf in html-taal.” Marco Jansen:

op in tv-series en werd al snel ingepast

„Het eerste waaraan ik moet denken bij een nerd is iemand die amper communiceert.

in het dagelijks woordgebruik.

Ik opereer in de ict en business. Dat zou lastig zijn als ik slecht zou communiceren.”

Het was destijds een typering voor

En Siebrand Dijkstra is helemaal uitgesproken: „Nee, ik ben geen nerd. Ik ben een

jonge mensen die zich afzijdig hielden

medius. Ik sta tussen de goden en de mensen, tussen de divine developers en the

van alles waar de massa mee bezig

ordinary people.”

is. Het nerdschap wordt zelden nagestreefd door de nerd. Het etiket

Over één nerdelijke eigenschap zijn de mannen het eens: de nerd kan als geen ander

wordt door de meerderheid opgeplakt,

focussen. „Langdurig en extreem”, vindt Branbergen. „Je bent super-geconcentreerd

waardoor als vanzelf afstand ontstaat.

bezig een puzzel op te lossen. Als je dan afgeleid wordt, ben je het kwijt en moet je helemaal opnieuw beginnen. Kan niet.”

1447160364

ik ben altijd op missie siebrand dijkstra Dijkstra runt sinds 2011 AppMachine, dat is gevestigd in San Francisco en Heerenveen. Eerder ontwikkelde hij ondermeer het schooladministratie-programma Magister. Hij verkoopt bedrijven na acht jaar en begint steeds weer wat nieuws. „Ik ben een adhd’er, dyslecticus en ook nog eens kleurenblind. Ik ben altijd op missie. Gedrevenheid, zeggen anderen. Ik ging eens een weekje duiken. Vanaf een zeilboot. Er bleek op die boot een hopeloze internetverbinding. Dan ben ik tot vier uur ’s nachts aan het sleutelen. Zoiets voorbij laten waaien? Nee, kan niet. Ik heb ook nooit tegenwind, dat ken ik niet. Ik heb een enorme focus. Als iemand zegt dat iets niet kan, dan denk ik meteen: dat zullen we nog wel eens zien! Door die adhd heb ik moeite hoofd- en bijzaken te scheiden. Ik kan daardoor wel eens tekeer gaan, want ik kan geen keuzes maken. Ze hebben er Ritalin voor en als ik daarvan wat neem, voel ik me meteen een meesterschaker want het geeft rust in het hoofd.”

uitproberen om het uitbroberen zelf marco jansen Marco Jansen runt met René Schoenmakers onlineveilinghuis Catawiki, dat ook kantoren heeft in Amsterdam, Londen, Parijs en Berlijn. Het afgelopen jaar haalden de twee 85 miljoen op bij investeerders. Catawiki groeit van 25 man (2014) naar circa 500 (eind 2016). „Ik wil alles uitproberen, uitproberen om het uitproberen zelf. Experimenteren. Ik vind het mooi een nieuwe programmeertaal te leren, want je leert op een andere manier te kijken naar hoe iets werkt. Creativiteit is ook belangrijk, vooral bij problemen. Een groot probleem probeer ik op te knippen in kleine deeltjes. Met kleine stapjes vooruit maak je uiteindelijk ook één grote stap. Of ik dieper denk dan anderen? Weet ik niet. Ik heb de drang naar een relevante en simpele oplossing. Apple heeft dat ook. Alles is mooi basaal, strak to the point. Het is altijd druk in mijn hoofd, maar ik kan wel rust oproepen. Bijvoorbeeld als ik thuis kom.”

1447160400

handel, dat kan toch iedereen? christian branbergen Dataprovider indexeert maandelijks 145 miljoen sites (Europa, Azië en Amerika) en verzamelt gegevens over bedrijven. Grote internationale klanten als Symantec en LinkedIn nemen datasets af. „Het is hier elke dag weer puzzelen voor volwassenen. En weet je wat de kick is? We doen het beter dan die bedrijven die soms wel 100 miljoen aan funding hebben gekregen. Maar niemand kent ons. De grote gemene deler van de bedrijven die zich hier in de Mediacentrale bevinden is dat ze zich met z’n allen de underdog voelen die het opneemt tegen de gevestigde orde. Dat oude, dat logge, daar verzetten we ons tegen. Wij zijn zo veel sneller, doen zo veel meer aan ontwikkeling en we hebben geen historie. We hebben niks overeind te houden, we ontwikkelen alleen nieuwe technieken om ze zo snel mogelijk in te zetten. Veel beroepen gaan verdwijnen. Maar de schoonheidsspecialiste en de kunstenaar blijven. Net als de bakker op de hoek. Ambachtelijke en artistieke beroepen zijn niet weg te automatiseren. Er moeten wel meer ict’ers komen. Ze zijn hard nodig. Ik begrijp maar niet waarom mensen ervoor kiezen in de handel te gaan. Dat kan toch iedereen?!”

08 ADVERTORIAL

Okkinga Communicatie

Regisseur in media-jungle: “Resultaat telt” Hij heeft de gretigheid van een kaatser op topniveau. Hij heeft met z’n bureau geleerd in weer en wind mee te bewegen. De statige oude Suvelskoalle van Bolsward is het decor van effectiviteit en kwaliteit in communicatie. Waarom dit vak? „Het had ook wat anders kunnen zijn.”

opdrachtgevers willen projectmatiger werken. Door stabiele bedrijven als klant te hebben, een brede porte feuille en diversiteit in diensten is hij de afgelopen jaren goed doorgekomen. Poiesz, Omrin, Wetterskip, Bouw groep Dijkstra Draisma, Elkien, Stenden, Antonius Zorggroep, het zijn niet de minste klanten waarvoor hij met plezier werkt. Is online het nieuwe communicatiemiddel in de media jungle geworden? Okkinga gelooft sterk in de mix van de verschillende communicatiemiddelen. „Online is in korte tijd een vast onderdeel geworden van de middelen die je hebt om in te zetten. Geen twijfel daarover. Ik ben er van overtuigd dat je niet zonder kunt. Als bureau moet je alle facetten beheersen en daarom zijn we een jaar of zes terug vanuit eigen huis met online diensten begonnen. Maar je klant helpen business te genereren zit in veel meer. Wij willen voor onze klanten in de mediajungle van middelen en veranderingen de regisseur zijn die alle specialismen onder één dak heeft.” De markt is de afgelopen jaren sterk veranderd. „Budgetten zijn veel kleiner geworden, de markt transparanter, klanten zijn meer in eigen beheer gaan doen en kwaliteit telt weer. Je moet veel meer dan voor heen kunnen aantonen wat jouw toegevoegde waarde is. In de communicatiestrategie betekent dit dat het den ken over en het bouwen aan een merk het uitgangspunt is. De uitvoering van de communicatie is flexibeler geworden, zowel bij de inzet van mensen als in de afspraken.” „Klanten zijn eerst meer van het communicatiewerk zelf gaan doen, want die dachten, dat kunnen we zelf ook wel. Vervolgens is er na de crisisjaren sterk bezuinigd, dus ook op de communicatiemensen. Daar zijn wij op in gaan spelen. Opdrachtgevers hebben soms voor korte of langere tijd steeds vaker weer behoefte aan een paar goeie handen. Voor offline, voor online, tekst, opmaak, strategie, evenementen, noem maar op. Daarvoor heb ben we nu een nieuwe dienst waarmee we onze experti se op tijdelijke basis met onze klanten delen door onze specialisten te detacheren bij bedrijven. We zijn meer en meer kennispartner geworden voor onze klanten. Dan is belangrijk dat je de goede mensen hebt en houdt, je moet het talent niet laten weglekken.” En de flexibi liteit in afspraken? „Daar hoort vandaag de dag bij dat je ook bereid moet zijn om resultaatafhankelijk af te rekenen. Je moet bereid zijn risico te lopen.”

Hij groeide op in Arum op een steenworp afstand van Bolsward en verruilde het kaatsveld voor het bedrijfs leven. Op z’n vijftiende zat hij in de nationale jeugd selectie volleybal van coach Joop Alberda, die hem voor de keus stelde: volleybal of kaatsen? Gerben Okkinga koos kaatsen en werd ’n topper. Gewoon hartstikke goed, misschien wel de beste van dat moment. Winnaar van de PC, die ene allesbepalende wedstrijd in Fryslân, werd hij nooit. Ook dat is sport. Door het toeval belandt hij in de communicatie, want een stageopdracht voor z’n studie commerciële economie elders ging niet door. Toen viel ’t kwartje dat communiceren iets moois bracht en in 1998 begon Okkinga voor zichzelf. De crisis is onderhand voorbij en er werken zo’n dertig man op en vanuit het kantoor in Bolsward. „Iedere dag de beuk er in. Verandering is continu en soms is het niet leuk, maar iedereen heeft er mee te maken.”

communicatiespecialisten. Na het een paar jaar gehuurd te hebben koopt Okkinga het pand in 2004 en huurt voor de inrichting een binnenhuisarchitecte in. Buiten is het kantoor van lommer omgeven, grind op de voorplaats en een deur die zichzelf zo mag noemen. Robuust, zwaar en statig. Onze royale gesprekskamer is behangen met de weelde righeid van witte speelse bloemmotieven op een zwarte achtergrond. Prachtige tafels, knalharde rode accenten. Huisstijl. ‘Beleving door inleving’ staat er op z’n kaart je. Hij is dol op rood. „Het betekent voor mij actie, ik wil nog steeds winnen en dat zit in rood. En met rood bedoel ik rood.” En die weelderige bloemmotieven, hoe kies je dat? „Bij de inrichting van het pand koos de architecte voor dit rustige en tijdloze behang op de muren, dus het is met een rol behang begonnen. Toen dacht ik, laten we het dan maar helemaal doorvoeren en onderdeel maken van de huisstijl.”

De oude ‘Suvelskoalle’ is na honderd jaar legendarische dienst en het afleveren van verdraaid goeie mensen aan de zuivelsector omgebouwd tot kantoor voor

Regisseur in de jungle De crisisjaren liggen achter hem, de markt heeft hard gesnoeid in nietomzet gerelateerde reclame en

Om te verbinden, moet je er zijn Visie hebben op de wereld om je heen zegt Okkinga, is belangrijk. Zijn visie is helder. “Elke dag wil ik helpen om het resultaat van onze klanten te verbeteren. Daar sta ik mee op en ga ik mee naar bed.” Vanuit die visie ontmoet hij steeds meer klanten, van regionaal tot internationaal. „Reclame – veel, vaak en creatief – helpt om te verkopen. Het gaat om de boodschap, de kunde en de keuze van de middelen.” Hij is, zegt hij zelf, van en voor het Noorden, door helder, duidelijk, praktisch en verrassend te zijn. Inzet koppelen aan resultaat. Gerben Okkinga, netwerker. „Je moet midden in je netwerk staan. Als je verbinding wilt leggen moet je er zijn.” Hij is goed, zegt hij zelf, in de markt naar zijn klanten brengen. „Oprecht je ding doen, vanuit je dna.” Friese winnaar met de blik op het kansrijke Noorden. Een vestiging in Groningen lonkt al een tijdje, dat zou hij wel mooi vinden. „In Amsterdam moet ik natuurlijk niet gaan zitten, dat werkt alleen als ik dat samen met iemand uit Amsterdam doe. Maar Groningen? Dat zou zeker kunnen. Wanneer? Timing, dat is waar het om draait. Gerben Okkinga, winnaar met een missie: „Het gaat ook in communicatie om ’t resultaat.”

1447160491

r wordt veel gesproken en geschreven over starters en start-ups in het noorden, maar hoe zit het eigenlijk met de scale-ups? Dit zijn de bedrijven die hun herhaalbare businessmodel hebben gevonden en nu te maken krijgen met een nieuwe uitdaging: forse groei. Ook in het Noorden zitten veel van deze bedrijven. Elk jaar publiceert Deloitte de genomineerden voor haar Fast50 en Rising Starawards, die worden gegeven aan de snelst groeiende technologiebedrijven in Nederland. Het Noorden heeft sinds 2012 consequent verrassende resultaten geboekt. Met slechts 1,5% van de landelijke bevolking kan Groningen dit jaar bogen op maar liefst 15% van de snelst groeiende en meest belovende bedrijven: De noordelijke Fast50-bedrijven scoorden als volgt: 1. Catawiki, 4. VoipGrid, 14. Looking for Booking, 20. BelSimpel, 21. Experty, 29. Brandfield, 33. Diagnoptics Technologies, 44. VOYS en de genomineerde voor de Rising Star was Payt. Drie van deze bedrijven staan niet alleen in de lijst van snelste groeiers, maar zijn ook winnaar in de sector waarin ze opereren: Catawiki - mediasector, VoipGrid - communicatiesector, Diagnoptics Technologies - lifesciencessector. Underdog Maar wat maakt Groningen nu eigenlijk zo bijzonder? Talent en cultuur zijn twee van de belangrijkste aspecten van modern ondernemerschap. Met de Rijksuniversiteit Groningen, de Hanzehogeschool en het UMCG als jaarlijkse toevoerders van lokale en internationale studenten heeft Groningen allebei. Aangezien de gemiddelde leeftijd van de inwoners van de stad slechts 35 jaar is, is het niet verrassend dat de stad een levendige cultuur heeft. Deze cultuur, in combinatie met een no-nonsense niet-praten-maar-doenhouding ten aanzien van werk zorgt voor een effectief ‘work hard, play harder’-milieu. Locatie speelt ook een rol. De tamelijk grote afstand tot de Randstad kan hierbij zelfs gezien worden als een positieve beperking. Omdat er geen grote technologie- of designbedrijven zoals Google, Uber of

GRONINGEN DE NOORDELIJKE STER VAN DE TECHNOLOGIE WERELD

Booking.com in Groningen zitten zijn de getalenteerde mensen hier beschikbaar voor banen bij lokale bedrijven of kunnen ze zelfs hun eigen bedrijf opzetten. Innovatie vanzelfsprekend maken Omdat innovatie zo onlosmakelijk verbonden is met hun reguliere bedrijfsactiviteiten beschouwen de meest inno vatieve bedrijven van de wereld het niet als iets bijzonders. Zij hebben geen innovatieprogramma of -evenementen. Voor hen draait elk moment van de dag om innovatie. Ik geloof dat deze bedrijven niet alleen voor bedrijven, maar ook voor het Noorden als regio een voorbeeld kunnen zijn. Door te leren hoe je een innovatiecultuur creëert, maar ook hoe je innoveerders – de mensen – kunt creëren kunnen we de langetermijngroei van zowel start-ups als scale-ups in de regio in stand houden.

nick stevens

Van ego naar eco

Expert op het gebied van starters

Founded In Groningen: is een online portal dat momenteel ontwikkeld wordt en dat als doel heeft

Nu Groningen zich steeds meer bewust wordt van haar vooruitgang en potentie, vindt er een natuurlijke overgang plaats van vele kleine en kwetsbare EGOsystemen naar één groot en gezonder ECOsysteem, een overgang die nodig is wil Groningen een centrum van innovatie blijven. het ecosysteem op de kaart te zetten en de verschillende onderdelen met elkaar te verbinden.

@Clogish

The Big Building: is een plek waar ondernemers uit verschillende sectoren zich kunnen vestigen en in contact met elkaar kunnen komen op een meer fysieke manier. Startup050: de recente competitie en het bijbehorende evenement brachten een aantal lokale aanstormende bedrijven (zoals Jellow en Simplicate), die het algemene publiek misschien niet kent, voor het voetlicht. Dit is een kleine greep uit de activiteiten die momenteel plaatsvinden en die na verloop van tijd de lijm zullen vormen die het ecosysteem bijeenhoudt. Dat ecosysteem zal uiteindelijk onder nemerschap stimuleren en start-ups en scaleups aansporen te beginnen, te experimenteren en te groeien in onze regio.

HET GEVOEL DAT HET NOOIT GENOEG IS

1447160521

De trofeeën, plaquettes en oorkondes die

Variass in de kwart eeuw van zijn bestaan heeft vergaard zijn inmiddels uitgegroeid tot een aardige collectie. Ze staan prominent in de spotlights in de entree van het Veendammer assemblagebedrijf. Een gang verderop is de Hall of Fame. Een meterslange groene wand behangen met foto’s van medewerkers die hun vijfentwintigjarig dienstverband bij Variass hebben beleefd. Tonen wat je kunt en hoe goed je bent, dat moet, vindt directeur Henk Smid van Variass. Maar ook: ere wie ere toekomt.

dat werk deed vergelijkbaar met wat de werkvoorzieningen nu doen. Het heeft wel een tijdje geduurd voordat we ergens waren.” „Wij zijn gegroeid dankzij een duidelijke visie plus de capaciteit het bedrijf onderweg voort durend aan te passen aan veranderende marktomstandigheden. Maar het mag geen verande ren om het veranderen an sich zijn. De visie op grond waarvan je verandert moet leidend zijn. Ik zie het als een van mijn belangrijkste taken continu om me heen te kijken en te bedenken wat de invloed is van nieuwe omstandigheden en hoe de onderneming daar op kan reageren. Het makkelijkst is natuurlijk om vanuit je eigen comfortzone te werken, maar dan mis je de boot. Je moet op zoek naar het onbekende.”

Maar waarom is het nooit genoeg, waarom moet een bedrijf altijd groeien? „Dat hoeft ook niet altijd per se. Omzetgroei is geen doel op zich. Continuïteit staat boven groei. Een bedrijfsovername alleen maar omdat deze meer omzet genereert, vind ik geen goede keuze. Een overname is slechts zinvol vanuit strategische overwegingen. En wat zegt dat nou, de grootste zijn? Wel met beide benen op de grond blijven, hè. Ons bedrijfsmotto is:

Door Loek Mulder

Het zijn niet de sterksten of snelsten die overleven, maar degenen die zich het beste

Smid waardeert zijn mensen, koestert ze. Vandaar ook dat hij de twee

kunnen aanpassen.”

reorganisaties die hij moest doorvoeren zo verdomd moeilijk vond.

„Voor veel ondernemers is de grootste

En niet alleen híj vond het lastig. Smid: „Met medewerkers die hun

worden een van de belangrijkste drijfveren,

variass

jubileum vieren neem ik een koffie met gebak op kantoor. Ik vraag ze

ik vind het veel belangrijker dat we elk jaar

Variass is de voortzetting van het

altijd wat ze het vervelendst hebben gevonden. Het antwoord is steevast:

ergens stappen zetten en dat mensen binnen

in 1971 opgerichte Wildervankster

die reorganisaties.”

het bedrijf plezier beleven. Ikzelf ben in

familiebedrijf Wortmann Electronica.

Smid en zijn medewerkers prijzen zich gelukkig dat het bij die twee keer

elk geval nog nooit met tegenzin hierheen

Henk Smid kwam er in 1989 binnen

is gebleven. Twee maal een dip in een overwegend glansrijke historie,

gereden.”

als financiële man en kocht later alle aandelen. Onder leiding van Smid heeft

waarin eigenlijk elk jaar weer een stap vooruit werd gezet. Ja hoor…

de onderneming zich ontwikkeld van

Wat is de manier om een bedrijf naar het hoogste niveau

„Nou ja oké, uiteraard zijn er zaken die ik

recht-toe-recht-aan assemblagebedrijf

te tillen?

minder leuk vind. Dat accepteer ik gewoon.

tot hooggekwalificeerde ontwikkelaar

„Ergens komen is één, maar ergens blijven is nog veel belangrijker.”

Het plezier moet de overhand hebben.”

en producent van elektronische en mechatronische producten voor

Zeker, maar voordat je aan de top bent moet je er

En wat wanneer het eens wat minder

medische bedrijven, defensie en

eerst komen.

gaat?

industrie. Variass levert over de hele

„Het is liefde voor het bedrijf gecombineerd met een visie op de koers

„Ik maak me helemaal geen zorgen bij een

wereld, aan klanten die met hun

en het doel. Je moet de top ook echt als een doel zien. De innerlijke drive

jaartje zonder groei, of wat minder omzet.

product veelal wereldmarktleider zijn.

moet sterk zijn. Je moet het gevoel hebben dat het nooit genoeg is.

Belangrijk is dat je je dan snel weet aan te

Bij Variass werken 140 mensen.

En dan gaat het niet om het geld dat wordt verdiend.”

passen. Je mag gewoon niet denken dat het

Naast de hoofdvestiging in Veendam

over een maand of wat wel weer beter zal

is er nog een vestiging in Drachten.

Wanneer een ondernemer zo veel geeft, wat is dan de prijs

gaan. Verder moet een bedrijf voldoende vet

die hij betaalt?

op de botten hebben om twee of drie slechte

„Het heeft me een deel van mijn leven gekost. De eerste tien jaar bij

jaren te weerstaan.”

Variass zat ik vaak in de weekeinden en vrije dagen op het bedrijf om zaken voor mekaar te krijgen. Achteraf bezien heeft dat een enorme

Uw eigen drive is sterk, hoe krijgt u de mensen daarin mee?

wissel getrokken op mijn privéleven.”

„Ik streef ernaar mensen zover te krijgen dat ze boven zichzelf uitstijgen. Door vertrouwen en betrokkenheid te tonen krijg ik betrokkenheid terug. Maar zoveel mensen zoveel verschillende

Is dat het succes van het bedrijf waard?

karakters. Ik wil ook helemaal geen klonen van mezelf om me heen, de zaak wordt sterk door

„Zo simpel is het niet. Je kunt niet zeggen: dit doe ik en dat is de prijs

de verscheidenheid aan personen. Voorheen zocht ik telkens het schaap met de vijf poten en

die ik ervoor betaal. Het is de trots die je voelt en een innerlijke drive

leerde ik de mensen hoe ik dacht dat het moest. Dat idee heb ik achter me gelaten. Ik geef

waar je maar moeilijk aan kunt ontsnappen. Leergierigheid ook,

mensen de vrijheid. Wat telt is dat ik duidelijk en betrouwbaar ben. Ik hoef niet de leukste

nooit uitgeleerd willen zijn. Je wilt altijd maar weer verder.”

persoon te zijn, ik moet durven zeggen waar het op staat. Richting personeel streef ik naar

„Willen ondernemen is een karaktereigenschap. Ieder mens kan onder

openheid. En als de toiletten smerig zijn, zeg ik dat ook.”

nemender worden, maar ondernemen moet in je zitten. Je moet het gevoel hebben dat je er nooit bent. Ik voel het als het maken van een

U bent nu 52 en 26 jaar aan Variass verbonden. Er staat een degelijk bedrijf

lange reis.”

dat geld waard is. Tijd voor een nieuwe stap? „Als ik 55 ben stop ik, zei ik vijf jaar geleden. Het zou best kunnen, er zit een goed team en het

Dan is een positie bereikt en dan wil je daar ook blijven.

bedrijf is solide. Eens zal ik me moeten losweken. Met dat idee heb ik moeite, ik zit zo diep in

„Hier past wel enige bescheidenheid. Variass heeft echt niet 26 jaar

het bedrijf. Ik heb eerlijk gezegd ook nog geen enkele behoefte wat anders te gaan doen. Het is

aan de top gestaan. We begonnen als een eenvoudig assemblagebedrijf

allemaal nog veel te leuk.”

EX-BANKIER LEERT GENETICUS JIPEN JANNEKETAAL Door Jean-Paul Taffijn

Een prachtig pand is het, aan het Emmaplein. Hoge plafonds, authentieke elementen, comfortabele fauteuils. In het centrum en toch rustiek. Statig en toch toegankelijk. Twee mannen zitten er tegenover elkaar. De een maakte carrière bij de Rabobank. De ander begint een loopbaan in forensisch onderzoek. Wat moeten die twee daar met elkaar? Beter worden in wat ze doen. „Op een gegeven moment kom je zelf met je eigen gedachten niet verder. Je blijft in cirkels draaien, je blijft dezelfde mogelijke oplossingen zien, je wordt blind voor hoe het

Marco Bosmans

ook kan”, zegt Marco Bosmans. „Robert kijkt met heel andere ogen tegen de zaken aan.” Robert Reekers is de coach. Gediplomeerd, gecertificeerd. Onder het label Ondernemer Coacht Ondernemer, een project van VNO-NCW Noord. „Vanaf 2012 ben ik actief als coach; een op een en voor teams. Naast financieringsadvies besteed ik beteed hier een belangrijk deel van mijn tijd aan. Omdat het me interesseert en omdat het me ligt. In de tijd dat ik bij de Rabo werkte, en dat was bijna 15 jaar, heb ik drie keer zelf van een coach gebruik gemaakt. Daar heb ik toen heel veel aan gehad. Voor mij was het logisch dat ik de opleiding tot coach ging doen. In eerste instantie om gewoon wat meer bagage te hebben. Maar ik wist al snel: dit is het.” Marco Bosmans loopt over van energie. Het enthousiasme voor zijn vak wasemt uit zijn poriën. Forensicon. Zo heet zijn bedrijf. „Wij zijn een particulier bedrijf dat forensisch onderzoek doet. Wat het NFI doet voor justitie en politie,

je wordt blind voor hoe het ook kan

doen wij voor de private sector. Voor verzekeraars bijvoorbeeld, advocaten veel, banken ook.” Vijf jaar geleden nam Bosmans het bedrijf over in Leeuwarden, nadat hij de ‘CSI-studie’ aan de Hogeschool VHL in de Friese hoofdstad had opgericht. „Ik ontdekte als geneticus dat de wetenschap toch niet mijn ding was. Van oudsher ben ik geïnteresseerd in politie

zaken. Dus ging ik de studie tot gerechtelijk deskundige doen. Dat ik daarna in het forensisch onderzoek terecht kwam, is dus niet zo gek.” Reekers: „Afpellen van de dilemma’s en conflicten. Tot de kern komen, zodat de te maken keuzes scherp zijn. Dat zijn de belangrijkste taken van een coach zoals ik. Het gaat er niet om dat je pasklare adviezen geeft. Juist niet. Je wilt dat de ander zelf gaat nadenken en zelf tot inzicht en beslissingen komt. Je wilt dat hij prioriteiten gaat stellen en zich aan zijn zichzelf opgelegde afspraken houdt. Ik stel vragen. Heel veel vragen. Al vertellend formuleert hij vanzelf antwoorden. En dat is ook de enige manier voor mij om me in te leven in zijn zaak en zijn wereld.” Dat vertellen is voor Bosmans bepaald geen probleem. Zijn bevlogenheid hangt constant als een wolk vol woorden in de lucht. Het gaat over forensische technieken, het gaat over jurisprudentie, het gaat over dna, over genetica, over verzamelen van bewijslast. Mijlenver weg van de bankenwereld die Robert Reekers als zijn broekzak kent. „Ja, het heeft best even geduurd voordat ik meer begon te begrijpen van waar Marco zich mee bezighoudt. Ik zeg best wel eens tegen hem: stop. Ik ben afgehaakt, ik volg je niet meer.”

1447160551

Je bent geneticus, onderzoeker, wetenschapper,

gerechtelijk deskundige. En dan opeens ook ondernemer. Marco Bosmans is het allemaal. Alles goed kunnen, gaat niet. Zeker niet zonder coach. Gelukkig is daar Robert Reekers.

Marco Bosmans lacht. „Ik probeer het in Jip-en-Janneketaal uit te leggen. Dat is ook weer een goede oefening voor mezelf. Ik zit zo diep in de forensische technieken, dat het soms best lastig is om het begrijpelijk en gestructureerd te vertellen. Maar dat moet ik wel kunnen. Voor advocaten, mijn klanten, moet ik ook de slag van mijn beta-denken naar hun alfa-denken maken.” En toch zitten de mannen daar aan het Emmaplein veel aan elkaar te hebben, schuin tegenover elkaar in die leren fauteuils. Met grote armleuningen, wat het schier onmogelijk maakt om gesloten te zitten. De armen over elkaar vouwen lukt niet. Reekers: „Elke ondernemer heeft zijn dilemma’s. De aard daarvan verschilt van mens tot mens. Maar de technieken om ermee om te gaan, werken voor bijna iedereen.” „Ik ben zelf vier jaar ondernemer en eigenaar van Connectorfinance. Ik herken zijn dilemma’s, ben tegen dezelfde dingen aangelopen. Ja, mijn eigen ontwikkeling speelt wel eens door mijn hoofd als ik Marco coach. Maar dat realiseer ik me eigenlijk pas na een gesprek. Dat de vragen die ik hem stel soms ook vragen aan mezelf zijn. Marco pikt dat op, komt de volgende keer met nieuwe vragen terug. Daar krijg ik nou energie van. Die vragen kan ik in wezen ook aan mezelf stellen” Wat zijn dat dan voor vragen? „De worsteling tussen privé en zakelijk bijvoorbeeld. Is voor iedereen herkenbaar. Het stellen van de juiste prioriteiten, het kiezen waarvoor je tijd neemt en waarvoor minder.” Marco Bosmans: „Ik ga langs heel veel advocatenkantoren om te vertellen wat wij voor hen kunnen doen. Dat deed ik op zeker moment op de automatische piloot. Dankzij Robert heb ik geconcludeerd dat dat anders moet. Hij vroeg: wie zijn die advocaten eigenlijk en weet je voor ieder gesprek wat je wilt bereiken? Toen realiseerde ik me dat ik me beter moet voorbereiden. Dat werkt onmiddellijk. Dit lijkt meer uren te kosten, maar dat is dus niet zo.

ik ben afgehaakt, ik volg je niet meer

Je kan beter een paar keer echt goed een gesprek aan gaan dan heel vaak uit de losse pols. In mijn koffertje heb ik een sticker geplakt met een symbooltje dat mij zegt: denk eerst even na.” Bosmans bedrijf Forensicon is een expertisecentrum (opleidingen, lezingen, workshops). Het geeft forensisch advies aan advocaten, deurwaarders en wat dies meer zij, bekijkt of tijdens gerechtelijke onderzoeken wel de juiste vragen zijn gesteld en de juiste conclusies getrokken. En Forensicon doet ook zelf forensisch onderzoek. Drie man werken er, een kring van 40 externe deskundigen staat klaar. Bosmans: „Ik heb best wel eens eerder gedacht over een coach, omdat er zo veel gebeurt in deze wereld. Maar ik vond het altijd simpelweg te duur. Zo veel winst maken we nog niet om dat zo maar even te kunnen doen.” Bosmans stapte naar de Noordelijke Ontwikkelingsmaatschappij (NOM) voor een financiering. „We zijn heel veel tijd kwijt met het informeren van de wereld over ons bestaan. Ik had meer mensen nodig. De NOM vond dat ik de lat nogal hoog legde en stelde dit coachingstraject voor.” Robert Reekers: „Coaching is heel waardevol. Niet alleen voor anderen, ook voor mezelf.”

Robert Reekers

14 ADVERTORIAL

DE REE archiefsystemen

We hebben vooral een goed team en dat zie je aan het product De oude cichoreifabriek naast de Groningse Oosterhaven blijkt een verassende binnenkant te hebben. Buiten is er niets dat wijst op een wisseling van de wacht binnen. Daar maak ik kennis met gepassioneerde informatietechnologen die in gemoedelijke sfeer Neerlands archieven en collecties digitaal helpen ontsluiten. „We meta-dateren om data vindbaar te maken. Het gaat om de toekomst en om keuzes, doe je het of doe je het niet.” Over vindbaarheid en aandelenoverdracht.

Er wordt al vele jaren geschiedenis geschreven op Lijnbaanstraat 2. ’n Cichoreifabriek, Nederlandse Electra Glascentrale, glasfabriek Koster, Victron en Galerie Lijn2 huisden op deze fraaie plek met zicht op de Oosterhaven. Binnen word ik omarmd door het prettige gevoel van sfeervol comfort. „Je kunt ook op een industrieterrein gaan zitten, maar wij voelen ons hier thuis.” Gerard Mulder schuift aan in het kleine theater. Een gedreven en innoverende techneut, die voor hij de ICT-wereld ontdekte, fysiotherapie studeerde. Napoleon Bonaparte De zoektocht naar eigen of andermans geschiedenis is door de komst van internet voor iedereen enorm vereenvoudigd. Wie zoekt, neemt nu plaats achter laptop of tablet. Vijftien jaar geleden was dat ondenkbaar. Wie archief- of genealogisch onderzoek wilde doen, pakte trein of auto naar de archiefdienst waar je interessante archieven vermoedde. Een moeizame zoektocht door papieren archievenoverzichten en indexen, vriendelijk bijgestaan door een behulpzame archivaris, bracht je tot de gewenste informatie over je omgeving of over jouw voorouders. Dat we nu comfortabel vanuit de luie stoel een groot deel van die zoektocht digitaal afleggen, is te danken aan Napoleon èn DE REE archiefsystemen. Erik de Ree, oprichter en inmiddels oud-eigenaar van DE REE archiefsystemen (1999) is erbij komen zitten. Het antwoord op de vraag wie de voorzienigheid had om alle archieven van Nederland vorm te geven, is even droog als helder: „Napoleon.” De Franse staatsman had grote invloed op de wetgeving in Nederland. Hij voerde de Burgerlijke Stand in die de bevolking verplichtte tot het hebben van achternamen en hij nam maatregelen om archieven van staat èn kerk te centraliseren, toe-

gankelijk en openbaar te maken. Door dit historische besluit is in Nederland veel archiefmateriaal zeer goed bewaard gebleven. De volgende grote stap werd in 1999 gezet, zegt De Ree gekscherend. Hij besloot samen met de medewerkers van het eerste uur, zich te concentreren op het maken van software voor het beheren en ontsluiten van historisch archief. Doel was alle archieven van Nederland eenduidig te ontsluiten en archiefdiensten volledig te ondersteunen in het uitvoeren van hun primaire taak. „Archieven.nl is eigenlijk één grote digitale toegang waarmee we dat allemaal faciliteren, maar het kan natuurlijk ook via de eigen websites van de vele historische centra of gemeentelijke archieven.” Met gepaste trots vertellen Mulder en De Ree over vijftien jaar lang archieven ontsluiten. Meer dan vijftigduizend archieftoegangen en collecties hebben ze al toegankelijk gemaakt voor het grote publiek. Naar schatting is nu circa 80% uniform beschikbaar. Een nieuwe fase Met z’n vijftienen werken ze in een gemoedelijke sfeer consistent aan slimme oplossingen voor hun klanten. Juist de sfeer op deze fraaie plek in Groningen bracht personeelslid Gerard Mulder tot het zetten van een volgende stap, de overname van DE REE. „Erik hield een enquête onder ons over de toekomst van zijn bedrijf. Ik dacht na over het plezier dat ik hier had, het product dat we maken, de samenwerking met de collega’s en de enorme mogelijk heden die er nog zijn in de markt. Tegelijkertijd was ik ook op zoek naar iets nieuws, iets anders. Ik zocht een nieuwe uitdaging en wilde tegelijk het goede behouden.” „Gerard kwam bij me en gaf aan te willen praten over

een mogelijke overname,” vertelt Erik de Ree ontspannen achteroverleunend. Eind 2014 gingen ze voor het eerst met z’n tweeën ergens eten. Daarna namen ze allebei een expert in de arm om de overname te regelen. „Het ging soms hard tegen hard, we hebben beiden het beste er uit gehaald. Omdat externe partijen het proces begeleidden, hebben de onderhandelingen onze relatie niet verstoord”, zegt Gerard Mulder, die sinds afgelopen juni de aandelen van het bedrijf in zijn bezit heeft. „Ik vind het fantastisch,” zegt Erik de Ree die met zichtbaar genoegen zijn nieuwe plek in het bedrijf gevonden heeft. „Daar zit de baas,” wijst hij gekscherend naar Mulder. „Wat wil ik nog meer? Ik heb een bedrijf opgebouwd, we hebben het met z’n allen succesvol uitgebouwd en nu wordt het voortgezet door iemand die er met hart en ziel in zit. En met het hechte team dat al zoveel jaren samenwerkt.” Zoek, fotografeer en deel Waar ligt de toekomst? „In het nog beter, fijnmaziger ontsluiten van oude papieren archieven, in het goed ontsluiten van de steeds groter wordende stroom digitale data en in het betrekken van het publiek bij ons archiefwerk.” In een gemoedelijk een-tweetje wisselen de oude en de nieuwe eigenaar elkaar af in het schetsen van de mogelijkheden van het ontsluiten van beschikbare data. Over de keuzes, wat doe je wel en wat doe je niet, hoe ver willen we gaan? Klantgericht denken staat voorop. „Er is zo veel materiaal, je moet je echt afvragen of je ook de diepst liggende documenten nog digitaal moet willen ontsluiten.” Ze voelen er meer voor het publiek te betrekken bij het digitaliseren. „Wat is er logischer dan mensen te laten fotograferen wat ze vinden in de archieven en dat weer te koppelen aan een archiefsysteem om het te kunnen delen?”

1447160599

ONDERNEMERS, ACCOUNTANTS EN AUTOVERKOPERS Wat

Door Bouke Nielsen

VNO NCW Noord gala Strakke smokings en glitterende galajurken. Werkgevers van VNO NCW Noord hebben hun

waar

jaarlijkse feestje, eh sorry, gala. Het is elk jaar op de eerste vrijdag van september de grootste

Martiniplaza, Groningen

netwerkbijeenkomst van Noord-Nederland. Meer dan duizend ondernemers en bestuurders hebben hier de kans elkaar te treffen. En deze keer is

wanneer Elk jaar op de eerste vrijdag van september

er zelfs de mogelijkheid om minister Jeroen Dijsselbloem en VVD’s rising star Halbe Zijlstra aan te klampen. Alfred Welink vindt het een prachtige bijeenkomst. Maar hij is dan ook voorzitter van VNO NCW Noord en verantwoordelijk voor het gala. „Als je bestuurders nooit treft, zoek je ze ook niet op”, zegt hij.

de rapportcijfers inhoud 7 nut 8 sfeer 7

„Het is toch een beetje: onbekend maakt onbemind. En hier tref je elkaar op informele wijze en kun je eens wat aankaarten.” Kletsen, borrelen, hapjes en wat entertainment waren jarenlang de vaste ingrediënten op dit gala, waar de eigenzinnige Bert van der Haar, toen hij nog voorzitter was, zijn persoonlijke invulling gaf aan zijn functie van spreekstalmeester. Het gaf het gala een eigen toon die overigens niet steeds even goed viel onder dat deel der werkgevers dat zeg maar de tafelmanieren ook hoog in het vaandel heeft. Want Van der Haar is soms wat bruusk en niet altijd even diplomatiek, maar wel steeds origineel. Er is nu strakke regie. Eerst walking dinner. Een experiment. Obers komen langs met kostelijke hapjes. Maar er zijn ondernemers die haast niks krijgen. Oorzaak: er zijn pakweg 200 mensen minder weggebleven dan gebruikelijk. „VNO doet dat goed, zo’n gala”, vindt Kees Akkerman, plaatsvervangend regiomanager grootbedrijf voor de Rabobank in NoordoostNederland. „Een mooie timing ook, zo vlak na

smokings en galajurken geven ons gala cachet

de vakantie.” De ondernemers gaan voor het tweede deel van het programma de theaterzaal in. Het zit er tjokvol. Marijke Roskam is de nieuwe – professionele – spreekstalmeester. Bekwaam en scherp leidt ze de gesprekken met Welink als sidekick. Trouwens, wel heel veel bestuurders op het podium: Dijsselbloem, Zijlstra, commissarissen van de koning… , het is toch een ondernemersgala? Welink: „En toch vonden de ondernemers in de zaal deze opzet leuk, al kreeg ik wel te horen dat er wat meer entertainment mag zijn.” Kees Akkerman vermaakt zich altijd goed. „Je treft heel wat mensen, en natuurlijk veel autoverkopers, accountants en bankiers. We hebben best veel dienstverleners in het Noorden. En ook niet alle ondernemers komen hier, want die hebben vaak nog hun eigen netwerkjes rond het eigen bedrijf.” Na het zaalprogramma gaat het informeel verder: borrelen, kletsen (steeds wat luider), dansen zelfs en er worden afspraken gemaakt. De vlinderstrikken zitten niet overal meer even recht. Welink: „De smokings en galajurken geven ons gala cachet. Het is duidelijk dat we een feest hebben en het is bovendien mooi. Je moet altijd kijken wat je kunt veranderen en verbeteren maar de feestkleding blijft.” Het gala is al jaren in Groningen, terwijl VNO NCW Noord heel Noord-Nederland vertegenwoordigt. Alfred Welink voelt ’m al aankomen. „Voor mij staat het niet vast dat het in Groningen moet zijn, maar het is inmiddels wel zo’n traditie dat iedereen weet dat we op de eerste vrijdag van september in Martiniplaza moeten zijn.”

Het ene jacht is het andere niet. Dat van Jetten pikken

de kenners er zo uit. De in Sneek gebouwde plezier vaartuigen zelf lijken evenmin veel van elkaar weg te hebben. Toch doen ze dat zo veel mogelijk. En dat is precies de innovatie die Jetten doorvoerde: modulair ontwerpen of anders parametrisch.

Gerwin Klok

MEER SCHIP VOOR MINDER CENTEN

Branchemanager van werkgevers organisatie Nederlandse Jachtbouw Industrie (NJI) Enorme jachten zijn het, die op de werf van Jetten worden afgebouwd. Tot 25 meter lang. Ze lijken niets van >>> Gerwin Klok is bekend met de vinding van

elkaar weg te hebben. Op het eerste gezicht. Wie erop gewezen wordt, ziet dat de hele romp en de opbouw, in

Jetten Yachting. „Deze innovatie is essentieel

clusief ramen en dak, identiek zijn. Directeur/eigenaar Marcel Jetten: „Onze jachten lagen op de Hiswa naast

in onze branche. Zij geeft een antwoord op de

elkaar. Mensen zagen twee verschillende boten, maar het enige verschil was dat de één een plat dak had, en de

belangrijkste marktuitdagingen waarmee wij

ander een zogeheten fly-bridge, een overkapte stuurinrichting op het dak.”

ons geconfronteerd zien, deels als gevolg van de crisis. De antwoorden liggen in verlaging

Deze 50 MPC, het laatste model van de Friese jachtbouwer, is hét voorbeeld van de weg die Jetten jaren

van de kostprijs, het terugdringen van de

geleden al is ingeslagen. Kernbegrippen: hergebruik, kostenverlaging, kwaliteitsverhoging. In de hoogtijdagen

milieubelasting en het verhogen van comfort

van de crisis vielen jachtbouwers als dominosteentjes om. Het zette Marcel Jetten en zijn broer Sander aan het

en gebruikerswaarde bij de consument.

denken. Zij waren in die tijd nog vooral aan het werk als onderaannemer van jachtbouwers. „De vraag viel met

Modulair bouwen kan aan al die speerpunten

90 procent terug tijdens de crisis. De meeste van onze opdrachtgevers legden toen ook het loodje.”

een bijdrage leveren.”

Dus? Dus gingen de Jettens zich zlf volledig toeleggen op het bouwen van motorjachten. Je moet maar durven. Marcel Jetten: „Wij gingen anticyclisch denken, juist investeren in eerst vooral innovatie en later ook marketing.’’

Dries Faems Hoogleraar Innovatie en Organisatie aan de Rijksuniversiteit Groningen

Wat nu – dacht Jetten in 2010 – als we afstappen van het traditionele puur custom ontwerpen. Wat als we modules van jachten kunnen gebruiken in verschillende modellen? Scheelt het (kostbare) maken van pluggen en mallen, scheelt inkoopkosten, scheelt productietijd. Als de modules niet in nieuwe ontwerpen passen, is er het parametrisch modulair design. De modules worden met vaste lengtes groter en kleiner gemaakt. De dure

>>> Dries Faems vindt dat veel bedrijven aan Jettens innovatie een voorbeeld zouden

mal krijgt daardoor een tweede leven. De banken bijvoorbeeld zijn in de hoeken op elk jacht gelijk. De grotere schepen hebben alleen langere tussendelen.

moeten nemen. „Veel bedrijven missen kan sen door te weinig aandacht te besteden aan

Logisch misschien, maar in de Nederlandse jachtbouw tot dan toe ongekend. „In het buitenland,

modulair denken, hoewel er op academisch

Duitsland bijvoorbeeld, worden jachten in grote series gebouwd. Daar heb je diezelfde kostenbesparings

niveau wel aandacht voor is. De neiging is

voordelen. Wij in Nederland moeten het hebben van kleine aantallen en dan is dit de manier om te kunnen

bij innovatie te denken aan nieuwe dingen

blijven concurreren.”

maken. Jetten bouwt soortgelijke producten

Overigens bouwt het bedrijf voor wie wil nog schepen geheel naar wens van de klant. Kost wat,

op een nieuwe manier. Dat is procesinnovatie.

heb je ook wat unieks.

Dat kost vaak flink wat investeringen,

Elk jaar levert Jetten nu zo’n twintig nieuwe jachten op. Voor buitenlandse kopers vooral. „Ja, onze innovatie

maar kan ook veel geld besparen.”

ve productiemethode spaart geld. Ik zie het zo: onze klanten krijgen meer schip voor hun centen.”

1447160727

een klein plastic zakje met piepkleine dingetjes

18 ADVERTORIAL

Koopman TransMission „We zitten hier al een paar generaties en we blijven hier. Een groot deel van de mannen en vrouwen die hier werkt, komt uit de buurt. We kennen elkaar en dat willen we zo houden.” Harm Koopman is de vierde generatie van een Groningse transportdynastie. Harde werkers, nuchter, innovatief vervoer zit in de genen. Het begint met Siebe Koopman uit Briltil die in 1930 zijn steeds onzekerder bestaan van hoefsmid verruilt voor dat van melkrijder. De zaken gaan goed en z’n kinderen komen in het bedrijf. In de jaren negentig vinden de Koopmannen het revolutionaire trailer koppelsysteem uit, zodat een chauffeur de oplegger kan afleveren om een andere oplegger mee terug te nemen. De innovatieve Koopman Logistics Group breidt verder uit. Naast het nog steeds groeiende Automotive richt Koopman in 1999 met twaalf andere familiebedrijven TransMission op, een landelijk samenwerkingsverband voor fijnmazige distributie in de Benelux met een centraal overslagcentrum in Utrecht. Ieder bedrijf bedient met de bekende rode vrachtwagens zijn eigen regio, Koopman TransMission doet Groningen en Friesland. „De groei van TransMission zet door, de synergievoordelen met Cargo zijn groot. De invloed van online neemt explosief toe; steeds meer pakketten moeten naar de klant, zakelijk en privé. Hoe beter je alle vervoerstromen met elkaar kunt combineren, hoe sterker je staat. Leveren wanneer en waar de klant het wil.” TransMission is gespecialiseerd in 24 uur per dag transport van vooral kleine hoeveelheden en afwijkende maten. In de hal liggen al een paar zendingen te wach ten, dozen, ’n paar trekkerbanden, een parasol, ’n stel metalen buizen van drie meter lang, een doos met

Het zit me dwars als ’n klant niet goed bediend wordt Het belang van efficiëntie en fijnmazige distributie telt steeds zwaarder in de groeiende logistieke stromen over de wereld. Vraag het maar aan Koopman uit Noordhorn. fietsen uit China. „Typisch voor TransMission. Dozen vervoeren kan iedereen wel, wij doen de combinatie van standaard, afwijkend en klein tot drie pallets. Als ’t meer of groter wordt, komen de grotere wagens van Koopman Cargo er aan te pas.” Vervoer wordt steeds kostenefficiënter en dat biedt kan sen voor Koopman. „Er zijn veel bedrijven die zelf nog één auto hebben rondrijden, omdat ze het makkelijk vinden eigen spullen te vervoeren, terwijl dat bedrijfs economisch vaak niet uit kan. Daar kunnen we elkaar vinden, want wij zijn in staat die paar spullen goed, tijdig en kosteneffectief te vervoeren en we bieden hen

De handtekening van Groningen Seaports Groningen Seaports is altijd – actief – bezig met de oplossing. Want bij problemen horen vooral oplossingen.

Neem het dichtslibben van de Eems. Dat is een hoofd pijndossier voor de milieu-organisaties. Omdat die organisaties constructief overleggen met ondermeer het havenschap Groningen Seapports over de economische ontwikkeling van de zeehavens van Delfzijl en Eemsha ven, spant Groningen Seaports zich als tegenprestatie in om straks per jaar een miljoen kubieke meter slib uit de Eems te halen. Directeur Harm Post: „Wij zitten met onze havens aan de rand van het werelderfgoed Waddenzee. Als havens wil je economische groei stimuleren. Dan moet je over

leggen met alle belanghebbenden over de verdieping van de vaargeul naar de Eemshaven. Zoiets doen we vooraf. Dat overleg is constructief en zelfs zo functio neel dat een bedrijf als Vopak hier een jaar eerder aan de slag kon dan in Amsterdam. Daarom zijn we bereid zijn te helpen bij de oplossing van elkaars problemen.” Slib is zo’n probleem. Het blijft hangen in de Eems en heeft een verstikkende uitwerking op het leven in de Eems. Het slib werd vroeger gebruikt voor land aanwinning, maar dat gebeurt niet meer. Groningen Seaports gaat nu met een lage dijk aan de zeezijde

opslagruimte waaruit de orders direct gepickt kunnen worden. Dat is logistiek: gewoon zoveel mogelijk bun delen, bij elkaar pakken en op het gewenste moment leveren.” Chauffeurs van TransMission zijn kundige lui, die niet alleen voor ’t stukgoed zijn opgeleid, maar ook voor transport van gevaarlijke stoffen, ADR. „Juist die com binatie is uniek.” Harm kent z’n chauffeurs en planners, ze weten wat ze aan elkaar hebben. En dat is nodig, want „we groeien ieder jaar met acht procent en het doorzetten van die groei de komende vijf jaar is onze ambitie. Dat kan alleen als je op elkaar vertrouwt.”

tussen Delfzijl en Eemshaven het slib winnen want bij eb blijft de substantie achter die lage dijk liggen. Een deel van het slib wordt gebruikt voor dijkversterking, een deel gaat naar de buitendijkse kwelders in het Marconi-project bij Delfzijl en tenslotte wordt een laag je slib op de veenkoloniale landerijen gespoten. „Als het in de Veenkoloniën hard waait in het voorjaar, waait het zaaigoed weg en hebben de bewoners last van stof”, weet Harm Post. „Voor boeren en omwonenden heel vervelend. Met dat laagje slib voorkomen we dat ongemak en bovendien zegt professor Rabbinge dat we goeie mineralen toevoegen.” Maar daarmee is het nog niet klaar. Er wordt gewerkt aan een nieuwe onbreekbare Groningse baksteen, waar bij het slib wordt vermengd met supervezel van Teijin. Post: „Dit is een voorbeeld van hoe je van een probleem een innovatief initiatief maakt.” Het is de handtekening van Groningen Seaports. Het havenbedrijf kijkt ook actief mee naar de vergroening van de chemische industrie. „We grijpen hoog met onze doelen, want met slappe doelstellingen kom je er niet”, vindt hij. Goedkope stroom is daarbij een item, maar minstens zo belangrijk vindt Post dat er minder stroom wordt verbruikt. Dus biedt hij bedrijven een gratis energiescan aan die gedaan wordt door het Groningse Water & Energy Solutions. Post: „Wij betalen die scan en dat kan enige tienduizenden euro’s tot een ton kosten. Maar vervolgens willen we wel, als er bespaard kan worden, voor 20 procent meedelen in de op brengst.” Groningen Seaports heeft tal van oplossingen die actief bij de horens worden gevat. Als een aanbesteding mee valt door constructief overleg met de milieuclubs, dan meldt Post dat en vraagt prompt of er wellicht wensen zijn. Zo zijn er al diverse mooie initiatieven ontstaan. Harm Post: „Als het overleg een trucje is om milieuorganisaties aan onze zijde te krijgen, dan werkt het niet. Wij geloven in onze aanpak. De economische groei is nu eenmaal groen.”

1447160756

KLAZIENAVEEN ONLINE Door Bouke Nielsen

websites uit klazienaveen (280)

verdeling bedrijven

De normale bedrijvigheid in Klazienaveen is zichtbaar. Vanaf Emmen kom je wat bedrijfslocaties tegen, richting Zwartemeer is er nog wat oudere industrie en dan is er nog het tuinbouwgebied Rundedal. Allemaal zicht- en herkenbaar. Maar hoe ziet Klazienaveen er online uit? De topper is MedCat, een vijf personeelsleden tellend bedrijf in medische apparatuur en toebehoren. De reden voor eigenaar Harm Jan Wieringa om zich te vestigen in Klazienaveen was simpel: een goedkoop pand. „Maar omdat we ook klanten in België en Duitsland hebben, moeten we wel

213 bedrijfssites (76%)

Huis en tuin (20%) Gezondheid (10%) overig (70%)

grotere afstanden afleggen”, zegt Wieringa. „Maastricht zou als vestigingsplaats gunstiger zijn, maar ja, ik heb hier ook een mooi huis in Erica.”

Internationale sites

bedrijven met een socialmedia-proFIel op hun site

internationaal (9,4%)

socialmedia-proFIel (38%)

waarvan 13 bedrijven met een eigen webshop

Facebook is met 87 % het populairst

Wieringa is lichtelijk verbaasd dat op zijn webshop het meeste gebeurt in Klazienaveen. „Al verkopen we best veel via internet, zelfs tot in Australië”, vertelt de MedCateigenaar. Hij constateert zelf dat MedCat niet de mooiste site heeft. „Maar we zijn wel redelijk goed vindbaar en daar gaat het om.”

De top 5 Klazienaveen 1. medcat.nl MedCat doet in medische apparatuur en toebehoren. Een sobere site die er eigenlijk uitziet als een aangeklede bestellijst. Er zijn kleine en grote apparaten voor ziekenhuizen en onderzoek te vinden. 2. autotaalshop.nl De lokale shop voor autospulletjes. Er kan digitaal besteld

Gegevens van Dataprovider

worden. Van poetsspullen tot windschermen voor de cabrio.

De gegevens voor Klazienaveen Online komen van Dataprovider uit Groningen. Dataprovider indexeert maandelijks 145 miljoen sites (Europa, Azië en Amerika) en verzamelt

3. veenkruid.nl

gegevens over bedrijven.

Dit is de huisartsenpraktijk van Knipscheer en Folkerts.

Dataprovider is in staat aan de hand van variabelen een ‘economic footprint’ samen te stellen,

Er is blijkbaar zoveel activiteit op de site (webafspraken,

maar dit zegt niets over de werkelijke omzet van een bedrijf. Het is wel een betrouwbare indicatie

herhaalrecepten, zorg online) dat die voor Klazienaveense

van de activiteit op een site.

begrippen druk wordt bezocht. Hoe Klazienaveen het online doet ten opzichte van andere plaatsen: 4. sensretail.com Websites

Bedrijven

Webshops

Bedrijven met webshops

Groningen

9.079

6.696

976

848

Leeuwarden

3.875

2.823

321

282

5. x-interactive.nl

Assen

2.346

1.770

242

209

Thuis in webshops, websites en webapplicaties. En in

Emmen

2.015

1.579

209

197

vormgeving.

Drachten

1.601

1.251

194

164

Sneek

1.390

1.072

132

118

Klazienaveen

280

213

Delfzijl

275

190

Bescherming tegen diefstal van elektronische producten (tablets, smartphones, fototoestellen) in de winkel. De verkoper hoeft niet permanent op de spulletjes te letten.

Plaats

FRANCESCO BENIGNO

ESPRESSOOTJE?

Simon Lévelt Cafe Groningen

Napolitaans handgemaakt

• espressobar met Terras

ADVERTENTIES

kunstwerk. De perfecte

• specialist in espressoapparatuur

vertaling van de klassieke

• eigen werkplaats

brogue trend, eigenzinnigheid, slanke Italiaanse leest en blake maakwijze. € 299,-

KOSTUUM VAN STONES Mooi slank gesneden, in diverse kleuren. Verkrijgbaar bij MAN of the world E 299,90

SWOPPER

Zitten en bewegen tegelijk. Door deze dynamische kruk blijft u tijdens het zitten in beweging en traint u hiermee (onbewust) uw rug. Prijs vanaf E 435,- excl. BTW

1. DE SCHOENENFABRIEK Nieuwestad 119, Leeuwarden - Akerkhof 17-19, Groningen - Diezerstraat 20, Zwolle www.deschoenenfabriek.nl 2. SIMON LÉVELT CAFE GRONINGEN Oude Kijk in ’t Jatstraat 2, Groningen, tel.: 050-3641050, groningencafe.oj@simonlevelt.nl. www.simonlevelt.nl 3. MAN OF THE WORLD Nieuwestad 73, Leeuwarden. www.manoftheworldleeuwarden.nl Dracht 88, Heerenveen. www.manoftheworldheerenveen.nl 4. KIEFT ALL OFFICE Marco Polostraat 20, Emmen, tel.: 0591-668816. www.shop.kieft.nl

1447160789

De geheel vernieuwde Ford Galaxy is een auto die van reizen een compleet nieuwe ervaring maakt, met zeer ﬂexibele zitplaatsen voor maximaal zeven personen. Met de nieuwe EasyFold-functie met Power Raise kunt u de zitplaatsen met één druk op de knop moeiteloos omlaag en omhoog klappen.

S-MAX Intelligente technologieën en ultramoderne styling, opwindende prestaties en nauwkeurig sturen: dit alles zorgt ervoor dat de gloednieuwe S-MAX uniek in zijn soort is. Eén van de slimste vijfzitters/zevenzitters die momenteel verkrijgbaar is.

5. VAN DER HORST AUTOGROEP FRIESLAND vestigingen in: Leeuwarden, Sneek, Lemmer, Franeker en Dokkum, tel. 058-2333444. www.fordfriesland.frl

27 OKTOBER 2015 SPORTSTAD HEERENVEEN 10:00-12:00 UUR Op dinsdagochtend 27 oktober organiseert NDC mediagroep exclusief voor haar zakelijke relaties het adverteerdersevent Trendship X Media. Het thema dit jaar is: ‘Innovatie binnen het MKB in Noord-Nederland’. Innovatie is nodig om in te kunnen spelen op de ontwikkelingen van de toekomst. Dit geldt natuurlijk niet alleen voor NDC mediagroep, maar ook voor onze klanten. Ruim 500 directeuren, ondernemers en andere professionals komen dan ook tijdens Trendship X Media bijeen om inspiratie op te doen. Om de impact van ons adverteerdersevenement kracht bij te zetten, slaan we dit jaar de handen ineen met Trendship; het belangrijkste en grootste evenement over business innovatie en digitale trends van Noord-Nederland. Een perfecte basis voor een bruisende samenwerking. Trendship X Media is toegankelijk op uitnodiging van NDC mediagroep.

KIJK VOOR DE LAATSTE INFORMATIE OP

TRENDSHIP.NL/XMEDIA

ADVERTENTIES

GALAXY

In de 81 wedstrijden die Ronald Steenge bij FC Groningen

speelde, scoorde hij één keer en trok de scheidsrechter niet één keer een rode of gele kaart voor hem uit z’n borstzak. Wat zeggen die getallen over iemand? Over Steenge als sporter, als ondernemer?

OMGAAN MET DRUK NORMAAL VOOR OUD-PROF Door Loek Mulder

Dat hij maar één keer de bal in het net deed belanden kwam

bereiding bij het afleveren van een opdracht bij een klant, zo

vooral doordat hij als rechtsback nauwelijks in de buurt van

bereidde ik me ook voor op de wedstrijden. Niks mag misluk-

de goal van de tegenpartij kwam. Maar waarom geen enkele

ken door een slechte voorbereiding.”

gele of rode kaart? Steenge geen killer, maar een lieverdje?

Toch koos Steenge niet volledig voor de sport. Hij voet-

„Dat is in het voetbal een nogal negatieve eigenschap.”

balde als semi-prof en had er al snel een bedrijf in garage

Het zit hem in heel andere dingen, zegt Steenge. „Hoe hec-

apparatuur naast. Alleen voetballen vond Steenge te een-

tisch het ook was, ik wist altijd mijn rust te bewaren. Ik had

zijdig. Hij had de afleiding nodig, juist om de focus op de

de fysieke en mentale capaciteiten waardoor ik eigenlijk

sport te kunnen houden. Het ondernemen vulde aan wat hij

nooit aan de noodrem hoefde te trekken. Ik had spelinzicht

als voetballer miste. „Dat wil niet zeggen dat ik er niet alles

en was snel. Wilde slidings hoefde ik daarom niet te maken.

voor over heb gehad. Je hebt drive en discipline nodig om

Bovendien ligt het niet in mijn aard om iemand van achteren

meer dan twaalf jaar niet op vakantie te gaan en verjaardags-

te attaqueren.”

feestjes niet te bezoeken. Dit was voor mij de manier om het

Wel willen winnen, maar op een faire manier. „Net zoals bij

maximale uit het voetballen te halen.”

een klant in mijn winkel. Uiteraard wil ik hem graag wat verkopen, maar niet ten koste van alles.”

Steenges voetbalcarrière heeft hem veel gebracht. De topsportperiode heeft hem gevormd, het heeft zijn karakter

Steenge ziet de parallellen tussen topsport en ondernemen

gehard en zijn persoonlijkheid versterkt. Hij heeft ook iets

Ronald Steenge (52) speelde bij

overal. De drive, omgang met spanning en druk. De verant-

meegemaakt dat weinig anderen beleven. Zaken die zich

elkaar 331 wedstrijden in het betaald

woordelijkheid die hij destijds op het veld voelde, voelt hij nu

hebben voortgeplant in zijn huidige bestaan als fulltime

voetbal voor achteenvolgens Groningen,

als ondernemer. „Je moet beslissingen kunnen nemen. Als

ondernemer.

Veendam en Cambuur, waar hij in 1992

je daar voortdurend ’s nachts van wakker ligt dan hou je het

Steenge is nu voor een (minderheids)deel eigenaar van een

zijn carrière afsloot. Steenge is nu

niet heel lang vol. De druk moet je kunnen weerstaan. En af

bedrijf in Nieuw Vennep dat testapparatuur voor auto’s ont-

eigenaar van interieurwinkel O’42

en toe laat een voetballer ook steken vallen, gaan dingen fout.

wikkelt, produceert en over de hele wereld verkoopt. Het is

in Groningen.

Daar moet je ook tegen kunnen.”

het succesvolle resultaat van de onderneming die hij tijdens

Kunnen incasseren is volgens Steenge een essentiële voor-

zijn voetbalcarrière opzette. Sinds 2010 is Steenge tevens

waarde zowel voor sporten op niveau als voor succesvol

eigenaar van de woonwinkel O’42 Interieur in de Oosterstraat

ondernemen.

in Groningen.

Steenge stond bekend als een wat laconieke voetballer met

Zoals Steenge genoot van de schoonheid van het voetbal, ge-

een relaxte, flegmatieke houding. Dat is een onterechte in-

niet hij nu van de esthetiek van de designmeubels en -spulle-

druk die voorbij gaat aan zijn inzet en toewijding, zegt Steen-

tjes in zijn zaak. „Ik hou van mooie dingen, al vind ik ook dat

ge daarover. „Het kwam misschien door mijn ontspannen

er een doel moet zijn. Een bank moet wel lekker zitten. Net

manier van lopen. Maar ik was meestal wel de snelste van

zoals een voetballer. Die mag fraai voetballen, maar moet ook

het elftal. En zoals ik streef naar een honderd procent voor-

kunnen scoren.’

1447160851

het ligt niet in mijn aard om iemand van achteren te attaqueren

INNOVEREN IS DOORRAMMEN Het staat goed, zeven Groningse bedrijven in de Deloitte Technology Fast50,

de lijst van vijftig snelst groeiende technologiebedrijven in Nederland. Alleen Amsterdam scoort met twaalf bedrijven beter. Groningen een koploper in innovatie? En hoe zit het met Friesland en Drenthe? Door Loek Mulder

Direct maar even duidelijkheid scheppen: De statistieken over de noor-

Wytze Rijke van TCNN: „Een land als Duitsland is een stuk verder. Dat

delijke innovatie zijn niet om over naar huis te schrijven.

komt ook doordat de industriële infrastructuur er volledig anders is. In Nederland behoren bijvoorbeeld familiebedrijven veelal tot het kleinere

Directeur Wytze Rijke van het TechnologieCentrum Noord-Nederland

mkb, in Duitsland telt een familiebedrijf al snel zo’n tweehonderd tot

(TCNN) vat het kernachtig samen: „Het is te gek voor woorden. We

vierhonderd medewerkers. Die omvang biedt een betere voedingsbo-

bevinden ons op dezelfde hoogte als achterblijvende Zuid-Europese

dem voor innovatie. Kleinere bedrijven hebben vaak niet de tijd en

regio’s.”

ruimte om een half jaar aan een project te besteden zonder te weten wat het oplevert.”

TCNN is een organisatie die door het noordelijke bedrijfsleven en kennisinstellingen is opgezet om innovatie aan te jagen. De statistieken

Het ontbreekt de noordelijke regio volgens Rijke bovendien aan sterke

waarop Rijke doelt komen van de EU en ING. Binnen Nederland blijft de

clusters van vernieuwende bedrijvigheid. Zoals rond Brainport Philips

noordelijke regio volgens de EU-cijfers nog wat achter. Het Economisch

in Eindhoven, waar een geweldig vliegwieleffect vanuit gaat, aldus

Bureau van de ING rangschikt Groningen (zevende), Friesland (achtste)

Rijke. „Tachtig procent van alle innovaties komt voort uit samen

en Drenthe (negende) onder de middenmoot van alle provincies.

werkingen tussen bedrijven. Een bedrijf moet openstaan voor delen van kennis. Ik heb het idee dat het klimaat wat dat betreft verbetert.”

Die bloeiende start-upscene wekt de indruk dat er driftig wordt gewerkt aan nieuwe producten en diensten. Dat mag misschien gelden voor een

Hoogleraar Dries Faems, die zich aan de RUG bezighoudt met inno

stad als Groningen met haar concentratie van kennisinstellingen en

vatie, is minder kritisch dan Rijke. Hij zegt dat er wat betreft innovatie

hightech bedrijvigheid. Over het geheel genomen is er wat betreft de

helemaal geen reden is ‘te vervallen in een collectieve depressie’. Er is

vernieuwingskracht van het noordelijke bedrijfsleven geen reden tot

volgens hem niet zoveel mis met de vernieuwingsdrang van noordelijke

juichen. Een conclusie die eigenlijk voor heel Nederland geldt, wanneer

ondernemers. „Ik zie veel energie en initiatieven”, aldus Faems.

we de innovatie-meetlat eens even goed hanteren.

Maar liever nog dan zich op anekdotes en gevoelens te baseren, pakt hij de cijfers van de OECD erbij. Daaruit komt een belangrijk pijnpunt

Nederland is een volger, een follower, geen leader in ontwikkeling van

bovendrijven, stelt Faems vast. De investeringen in R&D in Nederland

nieuwe producten, diensten en fabrieksprocessen. Het komt in alle

zitten namelijk structureel onder de gemiddelde EU-score.

rapporten telkens naar voren. Vernieuwende bedrijvigheid concentreert zich in buurland Duitsland, Zwitserland, Zuidoost-Engeland, Finland

Met het Samenwerkingsverband Noord Nederland (SNN) heeft Faems

en andere Scandinavische regio’s.

het innovatiebeleid in Noord-Nederland doorgelicht. Daarvoor heeft hij noordelijke ondernemers onder meer gevraagd naar de belemmeringen

Op allerlei terreinen blijft Nederland achter: de uitgaven aan onderzoek

voor vernieuwing. In groten getale wijzen ondernemers naar gebrek aan

en ontwikkeling (R&D) liggen lager dan het EU-gemiddelde, er worden

financiële middelen als voornaamste drempel.

minder patenten aangevraagd en ook het aantal werknemers in technologiebedrijven is onder gemiddeld. Dat zijn serieuze nadelen want

„Er kan zeker meer worden geïnnoveerd. Maar men moet wel een beetje

innovatieve kracht is een van de belangrijkste gangmakers van econo-

oppassen met pessimisme over innovatie in Noord-Nederland”, waar-

mische groei. De cijfers komen uit de EU-rapportage Regional Innovati-

schuwt Faems. Zo beroerd gaat het helemaal niet. Wat bijvoorbeeld

on Scoreboard 2014.

blijkt uit het feit dat Faems uit een groep van veertienhonderd noorde-

1447160884

lijke bedrijven zelf zo’n honderd ondernemingen kon identificeren als koploper in hun bedrijfstak.

Opvallend gegeven uit Faems’ onderzoek was dat ondernemingen die subsidies aanvroegen bij lokale instanties, meer in R&D investeerden. Lokale stimulering via innovatiesubsidies werkt dus, stelt de hoogleraar. „Maar het stimuleringsbeleid is nog te gefragmenteerd. Veel instanties proberen mkb’ers te ondersteunen, maar door gebrek aan coördinatie gebeurt dat niet effectief.”

TCNN-directeur Rijke heeft z’n bedenkingen bij de overheidsprogramma’s zoals de nu lopende Noordelijke Innovatie Agenda (NIA). „Heel ambitieus, maar de middelen zijn beperkt en slechts een beperkt aantal bedrijven profiteert. De doorsnee mkb’er is helemaal niet bezig met de uitdagingen die in de NIA worden genoemd.”

„Ach”, relativeert Rijke ook meteen. „De overheid kan keuzes maken, maar het brede mkb gaat gewoon z’n gang. Innovatie is niet in processen en schema’s te vangen, maar draait om de gedrevenheid van de ondernemer. Innovatie gaat op gevoel,

geen reden te vervallen in een collectieve depressie

via trial and error, met de nieuwsgierigheid naar het nieuwe als motor. Een kwestie van gewoon doen, doorrammen.”

ZONDER INNOVATIE GA JE DE BIETENBRUG OP

FUCK DE SUBSIDIES sietze de kieviet Tooling4You, Oudwoude. Werkt aan een innovatieve zigzagvouwmachine voor de etiketteerindustrie.

jan bijl Directeur Image+ in Stadskanaal. Ontwikkelt foto- en videoapparatuur voor amusementsparken over de hele wereld.

„Innovatiebeleid van de overheid is versnipperd. Het mkb heeft er geen moer aan. De grote gelden worden opgesoupeerd door de grote bedrijven, terwijl er juist veel potentie tot vernieuwen in kleine bedrijven zit. Fuck al die subsidies en de mooie

„Enkele jaren geleden verloren we Legoland als klant. Dat tartte ons. Wat deden

stimuleringsplannen waar geen enkele lijn in zit. Wat mij betreft werken ze eerder

we niet goed? Het was een moeilijke tijd, maar door te vernieuwen zijn we uit het

contraproductief.

dal gekomen. Je moet als onderneming willen innoveren. Doe je dat niet, dan ga je

Ik zie meer in stimulering via een langetermijnbeleid op regionaal niveau, gericht

de bietenbrug op.

op een aantal speerpunten. Een consortium van ‘wijze heren’ uit het bankwezen,

We innoveren onder meer door samen te werken met andere bedrijven en

gemeenten, hogescholen en vooraanstaande bedrijven verdeelt de middelen, kiest

kennisinstellingen. Ik heb net een meeting gehad met een bedrijf dat is

kansrijke innovatieve projecten en begeleidt ze naar een succes.”

gespecialiseerd in datamining. Weten wij weinig van. Wanneer wij hun kennis

„Veel bedrijven zijn niet gewend out-of-the-box te denken. Wanneer je blijft doen

in een product kunnen verwerken dan bieden we klanten toegevoegde waarde.

wat je al jarenlang doet, dan kom je uiteindelijk in een zware prijsconcurrentie

Zo hebben we met studenten van de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden een

terecht en zul je het onderspit delven. Je moet je als een kameleon kunnen

3D-fotosysteem ontwikkeld dat we begin september op een beurs in Zweden

aanpassen, zeker ook omdat veranderingen steeds sneller gaan. Bedenk hoe je iets

hebben getoond. Ook de wens van een klant kan innovatie in gang zetten.

zou bouwen wanneer je vanaf nul zou moeten beginnen.”

Op verzoek van Duinrell hebben we een fotosysteem ontwikkeld dat geheel

„Innoveren is vele zaadjes planten, waarvan er een aantal ontkiemt. Ieder bedrijf,

onbemand z’n werk doet. Zo verruimen we voortdurend onze blik. Had ik me

hoe klein ook, zou zich ermee moeten bezighouden. Tegelijkertijd kun je niet

alleen maar met ouderwetse fotosystemen beziggehouden, dan had ik nu bij het

alleen maar blijven ontwikkelen. Een basis om het dagelijks brood te verdienen is

UWV mijn handje kunnen ophouden.”

noodzakelijk. Innovatie is voor de toekomst van het bedrijf.”

26 ADVERTORIAL

SNN Cordial

Subsidie onder handbereik voor innovatie en samenwerken

Cordial heeft onlangs van het SNN een OP EFRO subsidie toegekend gekregen.

Met subsidie kun je als mkb-bedrijf die ene grote stap zetten die anders niet haalbaar is, harder groeien dan je met eigen middelen kunt of je innovatieproces versnellen waardoor je je blijft onderscheiden ten opzichte van concurrenten. Dat ontdekte ook Cordial uit Winschoten, de producent van (watergedragen) kwaliteitslijmen voor de papieren kartonindustrie. Cordial opereert wereldwijd. Er werken veertig mensen, een bescheiden omvang voor een innovatief bedrijf met grote impact. Duurzaam groeien en delen Sales manager Chris Haze, manager operations Jacques Boekholdt, financial controller Johan Bisschop en manager R&D Dinant van den Belt van Cordial lichten toe waarom het bedrijf koos voor een subsidieaanvraag. „We wilden versnellen om onze concurrentie voor te blijven. Zonder subsidie duurt het veel langer voor we de markt op kunnen. Onze strategie is gericht op substantiële groei die op een duurzame manier wordt gerealiseerd. Het project ‘Ontwikkeling groene bio-

based industriële kleefstoffen’ waarvoor we subsidie ontvangen, is hier direct van afgeleid. Duurzame ontwikkeling betekent dat we nieuwe lijmen op basis van nieuwe, 100% natuurlijke grondstoffen ontwikkelen. Het gehele project bestaat uit onderzoek-, ontwikkeling-, test- en demonstratieactiviteiten waarin we opgedane kennis tot daadwerkelijk gerealiseerde en gevaloriseerde innovatie brengen.” „Cordial werkt met drie types basisgrondstoffen om haar producten te maken. Twee daarvan zijn nietnatuurlijke grondstoffen. Doel van ons project is de ontwikkeling en demonstratie van technologie om deze niet-natuurlijke grondstoffen volledig te vervangen door natuurlijke grondstoffen. Bij het productieproces om deze natuurlijke grondstoffen te maken komt bovendien veel warmte vrij, die we willen delen met onze buren door middel van warmteterugwinning. Nu gaat het erom dat we onze kennis op het gebied van lijmstoffen en de omzetting van niet-natuurlijke naar natuur-

lijke stoffen sneller kunnen omzetten in de realisatie van proces en product. Om die versnelling te bereiken hebben we subsidie aangevraagd.” Impact voor 3000 man Hoe groot is de impact van innovaties bij Cordial op Noord-Nederland? „We zijn niet groot, niet in aantallen mensen. We hebben wel de strategische ambitie om de komende jaren substantieel te groeien. De resultaten van dit project zijn daarvoor heel belangrijk. We verwachten hiermee onze concurrentiepositie sterk te vergroten en daarmee internationaal te kunnen groeien. Hiervoor zullen we grote investeringen moeten doen en nieuwe werkgelegenheid creëren.” „We hebben een enorme impact in de regio, want we leveren aan de massieve kartonindustrie in het Noorden van Nederland en die leveren weer aan Unilever en Coca Cola. Het is een industrie die alleen al in de provincie Groningen aan bijna drieduizend man werk biedt.”

1447160910

27 ADVERTORIAL

Europa heeft miljoenen subsidiegeld beschikbaar voor mkb-bedrijven, ook in Noord-Nederland. U kunt er uw voordeel mee doen, want het geld is bedoeld om sneller, beter of makkelijker te kunnen innoveren en groeien. Cordial in Winschoten maakt gebruik van subsidie en kan daardoor duurzame groei versnellen. Waarvoor vroeg Cordial subsidie aan en wat levert het op? Subsidiedienstverlening in de praktijk.

De Nederlandse papieren kartonindustrie bestaat uit verschillende bedrijven die wereldwijd hun producten afzetten. Op één fabriek na in Coevorden zijn al die fabrieken gevestigd in Groningen. Bovendien zetten we dezelfde duurzame processen en producten straks ook in bij onze fabrieken in China en Indonesië.” In de subsidiedienstverlening is voor het Noorden een centrale rol weggelegd voor het Samenwerkingsverband Noord-Nederland, het SNN, waarin de provincies Drenthe, Groningen en Friesland samenwerken om de innovatieve, duurzame economische ontwikkeling van het Noorden te stimuleren. Afgelopen voorjaar konden ondernemers nieuwe projecten indienen. Het Winschoter Cordial was een van de veertig aanvragers. Spannend Om de projecten waarvoor subsidie wordt aangevraagd goed op kwaliteit te kunnen beoordelen, heeft het SNN een externe deskundigencommissie ingesteld. In deze commissie zitten experts uit het bedrijfsleven en het onderwijs. Afgelopen zomer adviseerde de commissie voor het eerst over welke projecten in aanmerking zouden moeten komen voor subsidie. Het advies van de deskundigencommissie, onder leiding van Anne Jan Zwart, in het dagelijks leven directeur van het Friese ECOStyle, is door het SNN opgevolgd. Bent u benieuwd welke bedrijven subsidie hebben ontvangen? Kijk dan op www.snn.eu.

mogen verwachten en hoe krachtig is de samenwerking met een kennispartner?”

en nemen we een goede voorsprong op de internationale concurrentie.”

Weet Zwart nog wat de commissie overtuigde in de aanvraag van Cordial? „In grote lijnen weet ik dat, ja, het ging om een biobased oplossing binnen de noordelijke regio, de aanvraag had veel kwaliteit, Cordial had een duidelijke samenwerking en een heldere business case, het bedrijf draagt in de breedte bij aan de sector en de regio.”

Dat ze heel blij zijn met de toekenning, is duidelijk, want ze kunnen nu echt vooruit. Wat heeft Cordial geleerd van deze aanvraag en wat raden ze het SNN als subsidiedienstverlener aan om beschikbaar geld nog beter te besteden? Bij Cordial zijn ze het eens: „Het zou prachtig zijn als er in brede zin bij bedrijven meer kennis zou kunnen zijn over allerlei subsidies, dat het SNN het bedrijfsleven nog beter kan informeren en wij onder nemers beter de weg leren te vinden in het aanbod. Het zou mooi zijn als aanvragen eenvoudiger kan, want het kost tijd en daarom neem je een adviseur in de arm. Als we zelf het wiel hadden moeten uitvinden, had het twee maanden extra tijd gekost en dat gaat nu eenmaal niet.” Kan digitalisering uitkomst bieden? „Het kan sneller als je het proces goed digitaliseert, al zal dat niet makkelijk zijn. Het grote voordeel is dat je als onder nemer minder kostbare tijd kwijt bent. De concurrentie zit immers ook niet stil.” Op www.123subsidies.nl van het SNN, vindt u veel verschillende subsidiemogelijkheden voor ondernemers.

Wat doet Cordial aan samenwerking? „Cordial heeft al decennia lang contact met de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) en andere kennispartners in de regio. Niet dat je elkaar elke dag belt, maar je weet elkaar te vinden, bijvoorbeeld als het gaat om specifieke kennis over stoffen, over gevolgen voor het milieu en het vervangen van niet-natuurlijke stoffen door natuurlijke stoffen in bepaalde processen. De RUG heeft een polymeer-

Waarde-creatie Waar liggen kansen voor mkb’ers om voor subsidie van het SNN in aanmerking te komen? Anne Jan Zwart: „Het niveau van samenwerking kan beter. We hebben een aantal aanvragen waarvan we dachten, als je met die of die had samengewerkt, met name met kennisinstellingen, dan was een ‘nee’ mogelijk een ‘ja’ geworden. Er kan nog zoveel meer, dat is duidelijk. Sommige aanvragers zullen een volgende keer misschien wel weer meedoen met een verbeterde aanvraag.”

„Ik vond het verdraaid spannend, vooral in het begin”, zegt Anne Jan Zwart. „Het is de eerste keer dat het SNN bij de beoordeling van subsidieaanvragen werkt met een deskundigencommissie en voor ons was het spannend om te zien wat er binnen zou komen.” Voor de commissie ging lezen en beoordelen, nam het SNN de aanvragen door om te kijken of ze aan de voorwaarden voldeden. Er gingen 31 aanvragen naar Zwart en zijn collega’s. Vertrouwen als basis Aanvrager Cordial stelde veel vertrouwen in de commissie door bedrijfsgegevens op tafel te leggen: „Je legt gevoelige gegevens neer bij mensen die je niet kent. Dat is niet makkelijk, maar het hoort erbij.” Hoe gaat de deskundigencommissie met dat vertrouwen om? Zwart: „Dat is een van de onderwerpen die meteen op tafel lag, een aantal van ons is ook ondernemer, we weten hoe het werkt. We hebben duidelijke afspraken gemaakt. Bijvoorbeeld dat als een van ons de aanvrager kende of bekend was met een project, hij niet mee zou stemmen of zich terugtrok uit de gesprekken. Je moet van elkaar op aan kunnen, een hoge mate van vertrouwen is vereist. Wat aan de commissietafel wordt besproken, blijft daar en nergens anders.” Waar moet je als mkb’er op letten bij de aanvraag om een positieve beoordeling te krijgen? Anne Jan Zwart: „Een kwalitatief goede aanvraag, zorgvuldig uitgewerkt en goed onderbouwd. Dat is een eerste vereiste, samen met een gedegen uitgewerkte businesscase. En de aanvraag moet voldoen aan de subsidievoorwaarden zoals innovatie, duurzaamheid en samenwerking. We hebben er veel gesprekken aan gewijd, want je moet zeker zijn van een ja of een nee, er moet consensus zijn, een unaniem oordeel. Bij de ene aanvraag is dat lastiger dan bij de andere. Bij sommige aanvragen is direct duidelijk dat een steun in de rug positief uitpakt. Bij andere aanvragen vroegen we ons af: stel dat er sprake is van toekenning van geld, in welke mate zou je dan redelijkerwijs succes van de voorgestelde innovatie

Anne Jan Zwart

afdeling en wij hebben ze advies gevraagd over het inrichten van ons proces, omdat wij met die polymeren aan de slag zijn.” Voorsprong concurrentie Duurzaamheid is belangrijk voor Cordial: „Vergroening van ons productieproces en van onze producten staat hoog in het vaandel. Wij komen uit deze omgeving en willen dat onze kinderen in een gezonde omgeving kunnen opgroeien. En vergeet niet tegelijk dat onze klanten simpelweg vragen wat onze actieve bijdrage is aan verduurzaming van onze en daarmee van hun producten. Vergroening is een eis die ons gesteld wordt, waarbij voor ons de handhaving van de functionele eigenschappen van het product en de kostprijs van doorslaggevend belang zijn.” De ondernemers uit Winschoten kregen een subsidie van bijna 300.0000 euro. „Dankzij die bijdrage kunnen we het proces en de realisatie naar productie versnellen

Hoe komt het dat we niet zo goed zijn in samenwerken tussen mkb- bedrijven en kennisinstellingen? Zwart: „Ik denk dat het iets van beide kanten is. Stel jezelf de vraag: weet ik als mkb-ondernemer de weg te vinden naar een kennisinstelling? En omgekeerd: weet ik als kennisinstelling welke ondernemer ik bij bepaalde onderzoeken kan inschakelen? Het zit in onze aard, ‘eerst maar ’s kieken’ en ‘het is wel goed genoeg’. Maar ook: als ondernemers hebben we de neiging om kennis bij onszelf te houden. Toch…als we ons meer richten op de nieuwe economie, als we de jeugd weten vast te houden met hoogwaardige werkgelegenheid omdat er door die nieuwe economie meer internationaal perspectief ontstaat, dan zijn er voldoende kansen. Het gaat om waarde-creatie, niet om simpel winst maken.” Anne Jan Zwart gelooft in het belang van subsidies om de economie te stimuleren. Zwart: „Cordial is een mooi voorbeeld van subsidie krijgen en je groei kunnen versnellen. Soms heeft iemand net dat steuntje in de rug nodig, maak er gebruik van.” De deskundigencommissie gaat volgend jaar voor de tweede aanvraagronde aan de slag en is benieuwd welke mooie innovaties er dan op tafel komen. Op 2 november 2015 start een ander subsidietraject, de VIA, Versneller Innovatie Ambities. Ook bij deze subsidie is samenwerking een van de voorwaarden. Samenwerking wordt beloond omdat het meer perspectief biedt voor de regio. Om met Anne Jan Zwart te spreken „We moeten elkaar vaker opzoeken, want samen komen we verder.” Het digitale ondernemersloket voor de VIA- subsidie gaat op 2 november open. Op de achterpagina van deze krant leest u meer over deze regeling voor mkb-ondernemers in Groningen, Friesland en Drenthe.

HEEL BEWUST BEDRIJVEN BANG MAKEN Het is geen makkelijk tijdsgewricht waarin we leven.

De technologische ontwikkelingen volgen elkaar in razend tempo op. De wereld verandert, de markten verkennen nieuwe richtingen. Dat biedt grote kansen voor ondernemingen. Maar bij grote kansen horen diepe valkuilen. En daarin gaat menig bedrijf de komende jaren vallen.

Door Jean-Paul Taffijn

Bangmakerij? „Ja, dat is het wel een beetje. Maar heel

De reflexen: „Ofwel een ondernemer trekt de gordijnen dicht,

bewust”, zegt strateeg Frank Booij van full service internet

doet nergens aan mee en hoopt dat het goed komt, ofwel de

bureau TRES uit Heerenveen. Dat staat althans op zijn

ondernemer jaagt achter alle ontwikkelingen aan. Dat laatste

visitekaartje. Hij wordt ook wel trendwatcher genoemd.

kan even funest zijn als het eerste.”

Zelf zegt hij dat zijn bedrijf betaald wordt voor het voor houden van een spiegel.

Het gevaar is namelijk dat zulke bedrijfsleiders zonder enige richting alle nieuwe technofoefjes aan hun bedrijf hangen.

Bewuste bangmakerij dus. „Je zou het ook een uit realisme

Of dat ze opeens van alles tegelijk uitproberen om geen

geboren waarschuwing kunnen noemen. Ik kom het in de

marktaandeel te verliezen. „Zie het als een weg met afslagen.

dagelijkse praktijk tegen dat ondernemingen worstelen met

Als je al die zijwegen wilt berijden, dan ga je enorm

hoe ze met alle vernieuwingen moeten omgaan, hoe ze ervoor

slingeren. Je vergeet de weg naar voren te blijven volgen.

kunnen zorgen dat ze over 10 jaar nog bestaan.”

En dat is toch waar je heen moet.”

„Ondernemingen, vooral bedrijven die al een tijd bestaan,

Voorbeelden te over van bedrijven die in die valkuil vielen.

hebben meestal best de notie dat ze er iets mee moeten.

„Ik denk meteen aan V&D en Hema. Die hebben lange tijd

Ik zie twee veelvoorkomende reflexen, die allebei voortkomen

net gedaan of er niets aan de hand was in de markt. Toen het

uit het gevoel dat er zo veel nieuwe dingen komen, dat het bos

al te laat was, gingen ze zich in allerlei bochten wringen om

door de bomen niet meer te ontdekken is. Die reflexen zijn

de klanten maar te behouden. Nieuwe winkelvloeren, nieuwe

ook een uiting van angst. Angst dat de disruptor in de markt

websites, aangepaste formules. Dat gaat niet meer werken,

al in de zijspiegel te zien is. Angst om ingehaald te worden

vrees ik. De tijd dat het vanzelfsprekend was om naar een

door vernieuwers.”

››› 30

1447160963

een stickertje op je raam is dan niet genoeg

28 ››› van die winkels te gaan voor je spullen, is voorbij. Dat is de ontwikkeling die al lang geleden werd ingezet, maar die te laat onderkend is.” Maar wat moeten ondernemingen dan? Niets doen is geen optie, alles doen is ook fout. „Er is een alternatief, namelijk alleen doen wat goed voor je is, een keuze maken uit de nieuwe mogelijkheden. Je moet alleen dingen doen die bij de basis van je bedrijf passen. En de rest lekker laten gaan. Dat is waar ik bedrijven bij help.”

Hulp daarbij is broodnodig, want het vergt nogal wat. Het moeilijkst: een antwoord op de vraag ‘wat is de basis van mijn bedrijf, wat zijn mijn doelstellingen?’ „Heel veel bedrijven hebben daarover eigenlijk geen idee. Hun onder neming is in de loop van de jaren geworden wat het is. Met succes vaak. De kern is totaal uit het oog verloren. Maar als je iets wilt, als je succesvol wil blijven, moet je die snel zien te vinden.”

Doe het maar eens, jezelf een spiegel voorhouden. „Dat is ook hartstikke moeilijk. Maar het is essentieel om erin te kijken.

MENSEN HEBBEN DE BULLSHIT DETECTOR OP 10

Alleen als je weet wie je bent, wat je wilt, kun je een slag

„Dat is een groot verschil met de Mediamarkt, die angstvallig vasthoudt aan grote

maken richting toekomstbestendigheid. Oudere bedrijven

winkelpanden, omdat ze zo veel in stenen heeft geïnvesteerd, omdat ze zoveel

hebben vaak veel waarde opgebouwd en een voorsprong op

personeel heeft. Maar welke klant heeft behoefte aan een eindeloze serie was

de concurrentie. Nu is het zaak die aan te wenden om morgen

machines in het centrum van de stad?”

nog te bestaan.” „Luisteren naar personeel wordt ook steeds belangrijker. Medewerkers zoeken Makkelijk gezegd. Booij en zijn collega’s pellen een heel

ruimte om te ondernemen binnen bedrijven. Zeker de jongere generatie noemt dat

bedrijf af, gaan op zoek naar de kern, naar de strategie, naar

als een van de belangrijkste redenen om bij een bedrijf te blijven. Inspraak. In een

de uitgangspunten. Pas als die duidelijk zijn, kan worden

tijd dat zeker technisch personeel lastig te vinden is, moet iedere onderneming daar

nagedacht over op welke manier daar onlinetoepassingen

iets mee. Met maatschappelijk verantwoord ondernemen ook. Dat vindt de generatie

bij van pas komen. En welke toepassingen. „Soms schrikken

van nu van belang.”

klanten wel eens ja. Die willen dat we een websiteje bouwen, maar zitten even later als het ware in de stoel van de psycho

„Hard werken is wat bedrijven moeten doen. Willen je klanten dat de helpdesk

loog. Maar ik merk steeds meer dat ondernemingen zelf de

’s avonds bereikbaar is? Regel dat dan. Wie er de kantjes af loopt, gaat ten onder.

urgentie inzien en juist daarom bij ons aankloppen.”

Gerecyclede marketingcampagnes, foto’s en teksten? Dat is te makkelijk. Mensen pikken dat niet meer. Je zult harder je best moeten doen.”

Een medicijn tegen toekomstangst is kortom heel indivi dueel. Toch zijn er best algemene do’s en dont’s te definiëren.

„Authenticiteit is straks essentieel. Mensen hebben de bullshitdetector op 10.

In een paar woorden: open de luiken, loop de kantjes er

Ze geloven niet meer zo maar alles wat je zegt. Je hele bedrijf moet hetzelfde uitstra

niet af, wees authentiek.

len, je boodschap moet overal terugkomen. Zend je dat je de klant op nummer één hebt staan? Dan moet je altijd bereikbaar zijn, nooit verzaken. Breng je naar buiten

„Bedrijven moeten zich openen voor de buitenwereld.

dan je verantwoord bezig bent? Dan is een stickertje op je raam niet genoeg. Daar

Luisteren wordt steeds belangrijker. Volgens mij is dat dé

trapt niemand meer in. Je zult echt aan verantwoorde projecten moeten deelnemen.”

ontwikkeling van nu. Naar klanten, maar ook naar mede werkers. Kijk naar een bedrijf als Coolblue. Dat opent nu

Pfoei. Zijn we ten dode opgeschreven allemaal? „Welnee. Het Noorden heeft eigenlijk

fysieke winkels, omdat de klanten daar behoefte aan hebben.

een mooie positie. Authentiek. Wij staan bekend als mensen die doen wat ze zeggen.

Dat is de enige drijfveer.”

Van mij mogen ze dat nog iets harder schreeuwen.”

1447161095

Je eigen inzet is bepalend De Promotiedagen zijn al 28 jaar een vast onderdeel van het noordelijke najaar. En wat goed is, kan blijven als je maar zorgt dat het goed blijft. En dat is waar Michel en Alice ieder jaar aan werken. Tien jaar geleden stapten ze in het bedrijf bij hun vader die vijf jaar geleden overleed. Hij was het die de beursdagen samen met hun moeder voor het regionale bedrijfsleven bedacht en op de kaart zette. De beurs, zegt Michel Elzinga, beantwoordt aan de behoefte van regionale identiteit. Welke nationale beurzen er in het westen van het land ook worden georganiseerd voor het bedrijfsleven, het Noorden wil graag een eigen beurs waar dat tot uiting komt. „Lokaal geven, delen, uitbesteden en samen doen”, vat Elzinga het samen. „Een mkb-platform, laagdrempelig voor iedereen in het Noorden.” Mooi gezegd, maar hoe blijf je dertig jaar interessant? „Het doel is hetzelfde, de manier verandert. Voorheen had ieder bedrijf zijn eigen hokje. Het initiatief lag vooral bij de deelnemers en dat is omgedraaid. De hokjes zijn gemeenschappelijke pleinen geworden waarop je je samen presenteert. Pleinen die bedacht zijn vanuit topografische achtergrond, of collectieven die presenteren vanuit een branche of thema. Wij hebben een actievere rol gekregen om bedrijven in staat te stellen zich zo goed mogelijk te presenteren. De inhoud is belangrijk geworden, de vorm meer gericht op thema’s. Daarmee is het voor de bezoeker ook interessanter geworden. De aandacht is verschoven van het product naar de mens.” Pitchen van innovatie De menselijke maat in ondernemen speelt in het Noorden een doorslaggevende rol zegt Elzinga. „Mensen verwachten van ons dat we ons maximaal inspannen om de voorwaarden zo goed mogelijk te maken, dat we bedenken wat we kunnen om de bedrijven een zo aantrekkelijk mogelijk podium te geven. We kunnen voor de bezoekers de moeite waard zijn, zorgen dat er mensen zijn die mensen willen ontmoeten. En dan komt het aan op de ondernemer, want als die niets doet, gebeurt er niets. Als je het goed doet, levert het op.” „Wij moeten alert zijn op het deelnemersveld, ons afvragen of er bedrijven ontbreken, ons afvragen wie

Aan de Kieler Bocht spatten de Promotiedagen niet bepaald van de gevel, dus ik vraag me even af of ik aan het juiste adres ben. Michel Elzinga komt net met uitgestoken hand op me af, dus die twijfel is weg. Tijd voor een gesprek over de relevantie van de „laagdrempelige bedrijfsdagen voor iedereen in het Noorden.” de bezoekers zijn. Zijn we nog wel interessant, willen jonge mensen nog wel komen? Daarom zijn we vorig jaar begonnen met het Innovatieplein, het theater van innovatieve mensen en producten waar pitches gehouden worden.” „De vorm moet passen bij de inhoud, er moet evenwicht zijn tussen de diverse branches en markten.” En wie mis je dan? Elzinga denkt na, overziet zijn deelnemersveld voor de 29ste editie begin november in Martiniplaza. „Ik wil er wel een groot landelijk bouwbedrijf bij, een van de grote spelers. Die zijn sinds de crisis weg en niet meer zo happig. Wij hebben contact met de beslissers binnen het bedrijf. Bij landelijke spelers is dat lastiger, gaat het over meer schijven. Bij de beslissing gaat het over het kostenplaatje, groot bedrijf, grote stand… terwijl dat laatste helemaal niet hoeft natuurlijk, want het gaat hier niet om de grootte van de stand, het gaat er om wat jij doet voor een ander.” Noordelijke dynamiek Wat zegt dat over het Noorden, missen we grote bedrijven? „We missen beslissingsbevoegdheid, in sommige opzichten zijn we te afhankelijk van het mkb. Ik realiseer me dat we dat niet oplossen en dat we nog meer moeten vertrouwen op onze kracht, onze eigen noordelijke dynamiek. De innovatie die er is, moet zichtbaarder worden, de relatie tussen bedrijven kan sterker, dat geeft ons kracht, wij kunnen elkaar perspectief bieden. Innovatie levert nog te weinig werkgelegenheid op, daar moeten we aan werken.” „We zien op de Promotiedagen mooie voorbeelden van die dynamiek in regio’s. Kijk maar eens naar het Eems

Deltaplein. Daar zie je die kracht, de trots op wat ze wel bereikt hebben de laatste jaren ondanks dat veel mensen nog denken dat er niet veel gebeurt. Het straalt zelfvertrouwen uit.” Prachtig zeg ik tegen Elzinga, maar ik mis nog wel wat regio’s? Is het niet te eenzijdig gericht op vooral Groningse inbreng, waar zijn de Drenten en de Friezen? „Natuurlijk, het liefst heb ik ze allemaal samen, maar dat is niet makkelijk gebleken. Voor Drenthe hebben we natuurlijk de eigen Bedrijvencontactdagen Drenthe in Assen en gelukkig hebben we voldoende deelnemers uit een ruime regio, al concentreert die zich naast Groningen vooral op Assen, Drachten en Heerenveen.” We komen op het uitbreiden van je netwerk, want dat bepaalt uiteindelijk het succes, ook op een beurs. Altijd in hetzelfde kringetje rondlopen, brengt je niet verder. „Je eigen inzet op de beursvloer is bepalend, je moet in staat zijn iemand naar je toe te trekken, met iemand het gesprek aan te gaan. Als je dat ook nog met andere bedrijven uit je eigen regio doet, is dat voor de regio effectief en voor de bezoeker interessant omdat hij makkelijk met meer bedrijven kennis maakt. Mensen zien het plezier dat er van afstraalt, dat werkt.” Het plezier en de bevlogenheid is wat Elzinga ziet als verbindende factor. In het Noorden, op de bedrijfsvloer en op zijn beurs. „Volgend jaar bij de dertigste editie een volledig Drents plein en een Fries plein?”, opper ik als we opstaan. „Het zou heel mooi zijn, het versterkt de beurs, ik zou het graag zien.” De Promotiedagen krijgen volgend jaar een mooie verjaardag als het aan hem ligt.

ADVERTORIAL

Promotiedagen Noord-Nederland

1447161122

JEZELF IS DE GROOTSTE TRANSITIE Nee, als het om veranderingen en om toekomstbestendigheid

gaat is het niet best gesteld met Noord-Nederland. Friesland is in een aantal opzichten een positieve uitzondering, vindt professor Jan Rotmans. En als hij geneesheer voor Groningen was wist hij het wel: weg met de bestuurlijke kliek die al jaren de dienst uitmaakt en in zijn ogen weinig klaar maakt. Bovendien moeten de Groningers eens van die rare gedachte af dat ze alles zelf wel kunnen, vindt hij.

Bouke Nielsen

Jan Rotmans windt er geen doekjes om. Dat is zijn rol, vindt

hij in Noord-Nederland ziet. Te beginnen bij energie. „Toen

hij. Activist en wetenschapper. Vechter voor duurzaamheid,

Energy Valley begon, was ik een van de weinige criticasters.

autoriteit op het gebied van transitie. De combinatie activist-

Is dit geen handige manier om subsidies binnen te hengelen,

wetenschapper noemt hij een natuurlijke: „Ik ben lange tijd

zei ik toen al. Energy Valley is er voor de fossiele energie,

niet gehoord, dan heb je enig recht van spreken.”

niet voor de schone en nieuwe energie. Bovendien is het

Rotmans weet van zichzelf dat hij ferme uitspraken niet

een bestuurlijk regime dat nog steeds top-down innovatie

schuwt en dat hij man en paard noemt, maar dat is niet om

aanstuurt en dat is niet meer van deze tijd.”

te beschadigen. We moeten verder en soms moeten we weten

Rotmans wordt door zijn collega’s van de Rug wel eens

over wie we het hebben. Vandaar man en paard. Alders en

aangesproken over de positieve dingen die er ook in

Wallage bijvoorbeeld. „Die PvdA’ers vormen al heel lang een

Groningen gebeuren. „Daar wil ik best over vertellen en

soort van kongsi”, is Rotmans’ conclusie. „Ze verdelen al

anderen doen dat al, maar iemand moet óók de dingen

die PvdA’ers vormen al heel lang een soort van kongsi

het geld dat er is en dat gaat voor

zeggen die ik zeg en vertellen dat het zo niet langer kan.

90 procent naar de gevestigde

Hoe haal je het bijvoorbeeld in je hoofd zo’n nieuwe grote

orde, zijnde de grote bedrijven en

kolencentrale in de Eemshaven te zetten? Met uitzicht op

bekende organisaties.”

Rottumeroog en Borkum.”

Het gevaar van dit soort uitspraken

Zijn oordeel over het noordelijke energienetwerk Energy

is dat het zijn goede bedoelingen in

Valley liegt er niet om: „Of je stopt ermee of je gaat radicaal

de schaduw stelt. Want Rotmans

van koers veranderen . Want wat is er nou in tien jaar

wil een duurzamere samenleving

bereikt? Ja, een netwerk, maar wel zo hecht dat het in de

en wel zo snel mogelijk, omdat er

weg zit.” Energie is voor Rotmans de sleutel naar de nieuwe

niet nog meer tijd verloren mag

economie. Elke euro aan investering in fossiele energie

gaan. Hij doet onderzoek naar de

kost volgens hem geld: „Het kost de gemeenschap twee

kanteling in de maatschappij maar

euro maatschappelijke schade en dus heb je een negatief

wil ook actief bijdragen.

rendement. Elke euro in de nieuwe economie levert je drie

Rotmans schetst de grote lijn die

euro op.” ››› 34

33 ››› Volgens Rotmans is er in totaal zo’n 23 miljard euro door de overheid besteed (en nog

Maar is de NAM ook niet in transitie? Van een organisatie

te besteden) aan energie, waarvan tweederde aan ‘oude fossiele economie’. Zonde,

die zich alles kon veroorloven – zelfs het ontkennen van

volgens hem, want het landde in Groningen ook weer bij het bestuurlijke machtsbolwerk.

gasgerelateerde bevingen – tot een organisatie die zich

Rotmans: „In Friesland is toch echt een meer open houding. In Friesland ben ik

ineens dienstbaar moet opstellen en daar de grootste moeite

begonnen met een initiatief dat leidde tot een burgercoöperatie. Bestuurders omarmden

mee heeft? Rotmans: „De NAM is in transitie, maar bij een

het en zoiets heb ik in Groningen nog niet meegemaakt. Drenthe ken ik niet maar ik

bedrijfstransitie ben je gauw tien jaar bezig. De zittende

vermoed dat die provincie meer verwantschap heeft met Groningen.”

mensen zijn gewend topdown te denken en dat geld te

Rotmans is al twee jaar bezig om ruimte te geven aan wat hij ‘koplopers’ noemt. Dat is de

verdelen. Dus is het een cultuurprobleem. Je moet dus

beweging Nederland Kantelt die de nieuwe economie (duurzaam en radicaal innovatief)

nieuwe mensen hebben of mensen met andere competenties.”

een duw moet geven van pakweg 3 procent omvang nu naar 20 procent straks. In alle

„Ik heb al eens een discussie met de NAM-directeur gehad”,

provincies lukt dit, in Friesland heeft het zelfs mede geleid tot Culturele Hoofdstad

vervolgt Rotmans. „Hij zei na een gloedvol betoog van mij:

Leeuwarden in 2018. In Groningen stuit hij naar eigen zeggen op een institutionele

je hebt gelijk. Hij meldde dat de NAM al in transitie was,

kleilaag.

waarop ik vroeg: okay, maar ben je ook bereid jezelf op te

Rotmans wil dat elk bedrijf en elke organisatie zich afvraagt waarmee over tien

heffen? Want dat is de grootste transitie die er is. Dan maak

tot vijftien jaar het geld wordt verdiend. Groningen bestaat voor 70 procent uit

je je zelf overbodig. En over tien tot vijftien jaar is de NAM

landbouwgrond. „Door de schaalvergroting houd je op termijn enige tientallen boeren

ook helemaal niet meer nodig. Ging wel wat ver, vond-ie, ik

over. Dat geldt ook voor Friesland. Daar ga je je geld dus niet mee verdienen”, is zijn

moest maar eens langs komen voor een kop koffie.”

oordeel. Maar gezien de infrastructuur en aanwezige kennis leent Groningen zich prima

We hebben het nog even over Friesland en Drenthe. Tijdens de arena-bijeenkomsten met Friese ‘koplopers’ constateerde hij een wat opener houding dan in Groningen. „Er is daar

OVER TIEN TOT VIJFTIEN JAAR IS DE NAM HELEMAAL NIET MEER NODIG

wel een soort oergevoel als het om duurzaamheid gaat. Wind, water, grond, de Fries heeft er wat mee. Stoer en cultureel is de Fries ook. Dat geeft een mooie emotionele verbondenheid.” Hij sluit af: „Toch moet dat ook in Groningen mogelijk zijn, want mensen in Groningen vertellen mij dat als je de Groninger eenmaal overtuigt en hij komt in beweging dat het dan ook snel kan gaan. Binnenkort begin ik in Groningen met een transitietraject met een aantal koplopers en kantelaars om ruimte te creëren voor radicale innovatie. Mijn adviseur Engbert Breuker, een friskijker, is één van de initiatiefnemers.”

voor biobased economy. Je hebt de havens, landbouwgrond voor biomassa, energieinfrastructuur, kennisinstellingen, alle randvoorwaarden zijn aanwezig. Rotmans: „Elke keer als ik in Groningen kom, roepen ze daar: goed verhaal, moeten we doen. En elke keer heb ik toch het gevoel dat urgentie ontbreekt…” Overigens gebeurt er al best het een en ander op het gebied van de nieuwe economie, alleen het is erg versnipperd en een visie en een veranderstrategie ontbreken, vindt Rotmans. Medicinale gewassen, hennep, vlas, humus, slimme aardappelen, algen, zeewier.

Jan Rotmans

Er liggen tal van mogelijkheden in Groningen, vindt hij. Rotmans: „Er zijn al allerlei

Jan Rotmans is als professor Transitiek unde specialist in

initiatieven op dit terrein, maar het blijft klein en schaalt niet op. Er is dus geen urgentie.

fundamentele veranderingen. Sinds 2004 is hij hoogleraar

Is er visie? Is er strategie? Is men gericht op opschalen en verbinden? Drie keer nee.”

Transitie en Duurzaamheid aan de Erasmus-universiteit

Er is geen visie, er is een bestuurlijke regime dat topdown stuurt, er zijn veel ‘koplopers’

in Rotterdam. Naast zijn wetenschappelijk werk is hij

die onvoldoende innovatieruimte krijgen en er is een cultureel probleem, stelt Rotmans,

actief bezig met de transitie van Nederland. Hij richtte

„want Groningers zijn van nature niet zo veranderingsgezind.”

in 2007 Urgenda op (samen met bedrijven, organisaties

We voegen er nog een obstakel aan toe: Groningers vinden altijd dat alles in Groningen

en particulieren Nederland sneller duurzaam maken) en

moet landen. Rotmans: „En het moet ook nog eens uit Groningen komen. Wij zijn

lanceerde een jaar geleden Nederland Kantelt.

al jaren in heel Nederland bezig met energieneutrale woningen. Dat doen we door

Zijn inzet is Nederland te veranderen, vanaf micro-

het warmteverbruik met tachtig procent terug te brengen door betere isolatie en

(mensen) via meso- (organisaties en bedrijven) naar

die resterende twintig procent duurzaam op te wekken. Als er één plek is waar je

macroniveau (maatschappelijk).

woningen energieneutraal kunt renoveren is het Groningen. En met onze programma’s

Met koplopers, friskijkers, dwarsdenkers, verbinders en

Stroomversnelling en Urgenda hebben we voldoende ervaring. Nou ja, uiteindelijk gaan

kantelaars, zoals hij het noemt, actief nieuwe richtingen in

we nu 2500 woningen energieneutraal maken en tegelijkertijd versterken.”

te slaan en Nederland sneller duurzaam te maken.

Er is nog zó veel te veranderen in Groningen. „Neem de rol van de NAM. Die richt schade

Zie ook: www.janrotmans.nl

aan, krijgt meer geld van het rijk en wie verdeelt het geld vervolgens? De NAM. Zoiets kan toch alleen in Groningen?”

1447161142

Snel vinden van partners om te innoveren Innovatie en samenwerken zijn moderne toverwoorden. Menig bestuurder en politicus maakt er regelmatig en dankbaar gebruik van. Maar werken we ook concreet en effectief samen en weten we waar innovatieve bedrijven zich bevinden? Tijd voor nuchtere woorden en cijfers, tijd voor de Innovatiespotter en de Innovatiemonitor. Waar zijn de verborgen kampioenen? Vindbaarheid, Google, innovatie, samenwerken, big data en het Handelsregister zijn kernwoorden in ons gesprek in de Herestraat bij VentureLab North. Daar vond het gesprek met Gea Vellinga van Q-modus plaats, een spin-off van de Rijkuniversiteit Groningen. VentureLab North is een internationaal georiënteerd business development programma voor start-ups en bestaande bedrijven die willen groeien. VentureLab is een van de activiteiten van Q-modus, een bureau dat innovatieprojecten faciliteert voor het bedrijfsleven in Noord- en Oost-Nederland. „We doen in opdracht van de RUG het projectmanagement van VentureLab North, onder andere vanwege ons netwerk. Tegelijk zitten we hier uitstekend, bij de Rijkuniversiteit Groningen als onze belangrijkste kennisleverancier en tussen tientallen start-ups”. In ons gesprek concentreren we ons op de Innovatiespotter en de Innovatiemonitor die door Q-modus ontwikkeld zijn. „Want innoveren doe je niet alleen.” Vellinga houdt van concrete trajecten. Cijfers en onderzoek op gebied van innovatie zijn haar al jaren toevertrouwd. In 2012 ontwikkelde ze samen met de Rijksuniversiteit Groningen en haar collega’s de Innovatiespotter, een online informatiesysteem met de profielen van duizenden innovatieve bedrijven. Ha, zult u zeggen, die haal je toch gewoon uit het handelsregister? Nee dus. Vellinga maakt het verschil door de manier waarop ze onderzoekt en tot haar gegevens komt. „De standaard is gebruikmaken van de SBI-code, de branchecode, zoals het handelsregister doet en vele anderen tot en met het CBS. Die code is niet goed genoeg.” Vellinga stelt de vraag, „Wees eerlijk, hoe goed weet jij alle innovatieve bedrijven in je regio te vinden?” Ik beaam dat ik dat antwoord schuldig moet blijven, maar dat ik wel weet dat het Handelsregister mij regelmatig niet levert wat ik zoek. „Dat komt omdat het Handelsregister niet de feitelijke activiteiten van bedrijven in kaart brengt. En dat komt omdat bedrijven hun activiteiten zijn gaan uitbreiden, omdat ze andere dingen zijn gaan doen, omdat hun activiteiten niet onder een specifieke branchecode vallen. We hebben

ons in de afgelopen twaalf jaar zelfs vaak de vraag gesteld of innovatieve bedrijven wel te classificeren zijn. Neem 400 innovatieve bedrijven en je hebt 400 verschillende bedrijven.” En daar, zegt Vellinga, zit het manco. Dus ontwikkelde haar bedrijf een systeem dat die bedrijven wel in kaart brengt: de Innovatiespotter. Een big data dienst die actuele informatie biedt over innovatieve activiteiten en bedrijfsprofielen van alle ruim 2.000.000 Nederlandse bedrijven. „Met de Innovatiespotter vinden wij in Nederland, al dan niet themagericht, alle kansrijke bedrijven”, zegt ze resoluut. Zoek en vind zonder Google Wat is het belang van het zo goed kunnen vinden van die innovatieve bedrijven? „Innoveren”, zegt Gea Vellinga, „doe je nooit alleen. Bedrijven zoeken bedrijven om mee samen te werken, kennisinstellingen zoeken innovatieve bedrijven, overheden en organisaties zoeken innovatieve en succesvolle bedrijven omdat ze hun beleid willen inrichten. De innovatieclusters zijn zelfs opgericht voor samenwerking, maar ook zij bereiken niet alle bedrijven die ze met ons systeem wel kunnen vinden. Wat als blijkt dat je elkaar niet kunt vinden? Dan mis je als bedrijf kansen om jezelf verder te ontwikkelen, kan een overheid niet adequaat sturen … dus heb je niet het juiste netwerk. En je kunt dat proberen te vinden door netwerkbijeenkomsten, hoe gericht ook, te bezoeken, maar weet je hoeveel tijd je kwijt bent en hoe groot de kans is op het vinden van de juiste partners? Dat hebben we met de Innovatiespotter opgelost.” „Wij kijken vooral naar de vraag wat iemand met z’n bedrijf doet, niet wie hij is. Door onze Spottergegevens kunnen partijen meer, beter en sneller samenwerken.” En om het concreet in aantallen vorm te geven: „Je denkt misschien dat je heel veel bedrijven kent en weet wat ze doen. Maar hoeveel ken je er echt? In een gemiddelde noordelijke gemeente, zoals Smallingerland, zijn ruim 5000 bedrijven gevestigd. Ongeveer 20% is economisch interessant. Dat betekent dat in deze gemeente al zo’n 1000 bedrijven bij iemand op een contactlijst zouden moeten staan.” Ze vervolgt: „Laat staan dat je het zou kunnen weten

van een andere regio. Want misschien denk je redelijk te weten welke watertechnologie-bedrijven in jouw regio zitten, maar weet je waar al die andere watertechnologen zitten?” Verborgen kampioenen „Speciaal voor overheden zoals gemeenten hebben we een instrument ontwikkeld om te weten welke kansrijke, economisch interessante bedrijven er in een gemeente actief zijn. Met de Innovatiemonitor Noord-Nederland kunnen we voor de gehele noordelijke regio topsector gerelateerde bedrijven opsporen, economische trends signaleren of ingezet beleid monitoren. Overheden kunnen hiermee meer bedrijven vinden en meer samenwerking. Bedrijven kunnen op hun beurt beter geholpen worden als ze bij een overheid aankloppen. We hebben de gegevens, het is een kwestie er gebruik van te maken, zoals bijvoorbeeld de Regio Groningen-Assen met twaalf gemeenten nu heeft besloten. ” Met de Innovatiemonitor Noord-Nederland wil ze bijdragen aan versnelling van de kansen die het Noorden heeft. „Uitzoeken waar de verborgen kampioenen zitten die soms in de noordelijke regio totaal onbekend zijn en bijvoorbeeld als gemeente kijken wat je daarmee kunt. Natuurlijk kunnen ook andere organisaties gebruikmaken van de Innovatiemonitor. Als we willen investeren, als we beleid willen ontwikkelen, als we willen weten waar kansen liggen, moeten we zorgen dat we dat doen op basis van de juiste gegevens. En met de juiste bedrijven. Dat zijn niet altijd de bedrijven die je overal tegenkomt. Met toekomstgerichte rapporten als de Noordelijke Innovatieagenda kunnen we prima vooruit, het is een fundament voor perspectief in het Noorden. In die rapporten als het NIA staat ook vooral samenwerken. Laten we dan zorgen dat we daar beter in worden.” „Innovatie” bepleit Vellinga, „is wezenlijk voor de verdere duurzame ontwikkeling van Noord-Nederland. Samenwerking is de sleutel. De mogelijkheden hebben we, faciliteiten zijn er, innovatieve bedrijven zijn er, de mensen hebben we ook. We kunnen elkaar versterken en dat kan beter en sneller.”

ADVERTORIAL

VentureLab North

36 ADVERTORIAL

dat zo? Wat een deceptie! Later heb ik wel eens gedacht, dat had ik niet moeten doen. Ik had een pand gekocht en moest rekeningen betalen, ik had mezelf vastgezet. Nee, ga liever eerst je vak leren bij anderen, doe ervaring op.” Die druk is weg, hij is zeker geworden en werkte voor een brede klantenkring. “Je weet wat je kunt en wat niet, je durft meer, je passie voor je ambacht groeit.”

Theo van Halsema

Shit, werkt dat zo? Wat een deceptie! Ze schopten hem in Groningen van de middelbare school. Wat doe je dan? Goud en zilversmid Theo van Halsema over bijna veertig jaar ambacht, passie en onzekerheid. Goud is uit. 3D- printing bedreigend? Het ambacht blijft. Z’n winkel annex atelier om de hoek van ’t monumentale stadhuis van Leeuwarden ademt rust en noeste arbeid. Z’n moeder kwam uit Dordrecht en had gehoord over een school voor zilversmeden in Schoonhoven. Was dat wat voor de jonge Theo? Hij werkte graag met z’n handen en dominee worden zoals z’n vader, zag hij zeker niet zitten. Eind zeventig studeert Van Halsema af aan die beroemde Vakschool als goudsmid – het fijne

Bouwgroep Dijkstra Draisma

werk van juwelen en sieraden – en als zilversmid, het ambacht van smeden en vormgeven. “Ik ben na school uit nood voor mezelf begonnen, er was geen werk.” Zijn stage bij de nu internationaal befaamde Ruudt Peters inspireerde hem enorm. “Peters maakte deel uit van een nieuwe generatie kunstenaars die innoveerden en materialen combineerden. Toen ik eenmaal mijn winkel opende …, gebeurde er niets. Shit, werkt

Gouden tijden “Er is een tijd geweest dat iedereen de status van goud wilde. Sommige sieraden zag je regelmatig terug; werd het weer verkocht, had iemand even geld nodig. Prachtig.” Bestuurders, autohandelaren, de hoertjes van de Weaze, goud droegen ze allemaal. “Plotseling was goud uit, de prijs stortte in en veel goud verdween, omgesmolten, gecasht. Langzaam komt de vraag weer terug en duikt het goud weer op.” Een ansicht van ’t Groninger Museum toont een sierlijke zilveren theekan. “Werk van Frederik Halsema, ’n verre voorvader, zilversmid te Groningen in 1700.” Liefkozend bladert de moderne Van Halsema door zijn eigen boeken. Waar ben je trots op? Een hensbeker (een fraai bewerkt drinkglas) voor ’t waterschap, een fraaie symbiose van klassieke en moderne vormen; een sierschaal waarin hij keramiek combineert met zilver, de geboortelepel voor Amalia. “Dat doe ik het liefst, ik hou van het smeden, van vormgeven. Motorisch past dat goed bij me.” “Het ritme van het ambacht slijt in je systeem.” De on eindige herbruikbaarheid van edelmetalen als goud en zilver stellen hem gerust, het geeft z’n vak een duurzaam karakter. Het ambacht verandert door nieuwe techniek, maar sterft niet uit, zal naar zijn stellige overtuiging herleven omdat mensen behoefte hebben aan onderscheid. “3D-printing kan een mooi hulpmiddel zijn. Maar het unieke en creatieve van vorm, de herkenbaarheid van ambacht, de hand van de meester in een schaal of sieraad, nee, dat komt niet uit een printer.”

Prijs per woning kan gigantisch naar beneden

Stenen stapelen is van een andere tijd. Een beetje bouwer denkt in concepten, biedt wooncomfort en levert energie. Biense Dijkstra over innovatie en de keuze voor duurzaamheid. „Als je de energie kunt leveren, heb je het bouwvolume van de toekomst. Dat is innovatie, in het verkrijgen van die kennis moet je investeren. Daarom hebben we vier W.O-’ers in dienst die ons er veel over kunnen leren. Stenen stapelen kunnen we zelf. De bron moet duurzaam, de techniek die in het huis zit kun je vervangen.” De drive om beter te bouwen spat van tafel. „We kunnen meer dan we in de praktijk brengen!” Hij wordt wel eens een bevlogen pipo genoemd, zegt Dijkstra lachend, vanwege z’n voorliefde voor Porsche’s

en racen. Wel een pipo met ’n prachtig bouwbedrijf, driehonderd man sterk. Bouwgroep Dijkstra Draisma, ’n kerngezond bedrijf dat naast Cambuur tal van lokale sportverenigingen sponsort. Ze willen gezond blijven en duurzaam, onderhoudsvriendelijk bouwen. ‘Wonen in de wijk van morgen’ is hun antwoord op de mogelijk heden. „Maatwerk leveren voor huurders kan als je standaardiseert.” Met hun projectpartners in Wijk bedrijf Bilgaard Leeuwarden lieten ze zien wat mogelijk is als je met bewoners overlegt en kregen er de Herman

Wijffels Innovatieprijs 2014 voor. Het zit hem dwars dat er veel meer kan dan nu gebeurt. „We hebben een app gemaakt die aan de hand van jouw informatie aangeeft hoe het kan en wat het kost. Een complete schilrenovatie; in twee dagen worden gevels en dak gemonteerd, waarmee de woning meteen energievriendelijk is en de levensduur met veertig jaar verlengd wordt.” De Nederlandse woningcorporaties hebben alleen al 1,5 miljoen woningen uit de jaren ’50, ’60 en ’70 waar dat principe kan worden toegepast. Waarom gebeurt dit onvoldoende? „Duurzame stappen zetten is complex, het vereist lef van vastgoedeigenaren, bestuurders en bouwers. Wat kun je, wat wil jij en wil iedereen binnen je organisatie het ook? Soms is het veiliger kleine stapjes te zetten dan grote. Ik ben er van overtuigd dat door goede samenwerking, denken in concepten en slimmer omgaan met beschikbare budgetten, we grotere stappen kunnen zetten. Het verdienmodel moet anders. Regels en wetten over wie wat mag en niet, staan duurzaamheid in de weg. Het is een keuze, de kennis is er, wij bewijzen het in kleine projecten. Als we willen, kan de bouwen renovatie veel efficiënter. Om dat vliegwiel in gang te zetten moeten grotere volumes aangepakt worden en de focus verlegd naar de toekomstwaarde van het bezit.” „We komen deze week als eerste in Nederland met 40 energieleverende en aardbevingsbestendige nieuwbouwwoningen op de markt in Groningen, dat is hoe je moet innoveren en aanpassen aan de behoefte van de klant.” „Het is geweldig om te laten zien wat je kunt,” zegt Biense Dijkstra, zoals bij De Elfstedenhal in Leeuwarden. „Ze hebben de beste en meest duurzame ijsbaan gekregen die denkbaar is en in no time gerealiseerd is. En voor een verdomd goeie prijs! Dat lukt alleen met de juiste partners en als je begrijpt waar het over gaat.”

1447161165

en Groningse startup heeft onlangs een nieuw bouwsteentje toe

gevoegd aan het paleis van apps die ons leven veraangenamen: Aware. Handig voor bijvoorbeeld eenzame ouderen, of, preciezer, voor hun bezorgde kinderen en andere naasten. Een heel simpele toepassing: opa moet elke avond even op het lachende gezichtje drukken en dan weten de kinderen dat het prima gaat met opa. Gebeurt dat niet, dan gaan de alarmbellen rinkelen.

Het is een antwoord van de technologie op ontwikkelingen in de samenleving. Vroeger was zo’n app niet nodig want toen woonde opa nog in huis. Later kwam hij terecht in een bejaardenhuis waar een oogje op hem werd gehouden. En anders merkten de melkboer of de postbode gauw genoeg dat de melkflessen buiten bleven staan en de brievenbus niet meer werd geleegd. Maar de melkboer is weggeïnnoveerd en niemand schrijft meer een brief. Bejaardenhuizen maken plaats voor ‘arrangementen’ waar ouderen zelfstandig wonend in alle gezondheid en eenzaamheid nóg ouder mogen worden. Vandaar dus die app.

Niet dat dat werkt, want opa kan niet appen. Hij vergeet het wachtwoord van zijn telefoon. De batterij is leeg. Zijn wifi doet het niet. Hij kan de app niet vinden. Dus belt hij elke avond boos naar zijn kinderen om te zeggen dat zijn app het niet doet en dat het

DE APP VAN OPA

verder goed met hem gaat. Zo maakt de moderne techniek toch nog wat los. Hoofdzaak is dat we nog wat horen van opa, af en toe.

De kinderen die zich zorgen maken om hun ouders zijn tegelijk de ou ders die zich zorgen maken om hun kinderen. Om aan die angst tege moet te komen, is ook driftig geïnnoveerd. We rusten onze babykamers uit met webcams zodat we, gezellig uit in het café, om de drie minuten even op de telefoon kunnen kijken of de kleine lekker ligt. ‘Slaapt ie nou of is ie…. ?’ ‘Zullen we maar naar huis gaan?’ En dat terwijl we thuis waarschijnlijk hele avonden onbekommerd TV zitten te kijken zonder de behoefte de kinderen te inspecteren.

We willen graag controle over ons bestaan, weten waar we aan toe zijn. Met onze smartphones komen we een heel eind. We weten op maandag al dat het tijdens de vrijdagmiddagborrel gaat

willem van reijendam

regenen. Dat we over tien minuten in de file belanden en dat die dertien minuten duurt. Altijd handig, maar of je daardoor meer van het leven geniet… Zoals Prediker al zei: de prijs voor meer kennis is ook meer smart. Het woord ‘smartphone’ zegt het eigenlijk al.

Zelfstandig journalist en tekstschrijver

@vanreijendam

Onze neiging tot controle brengt ons ertoe om overal webcams op te hangen om ons tuinhuis, de auto, de baby en de oprit in de gaten te houden. Het gevaar bestaat dat we weinig anders meer gaan doen dan staren naar een scherm waarop een garagedeur of tuinpad staat afgebeeld. Weinig dynamisch. Je gaan bijna hopen dat er een inbreker komt, zodat er tenminste wat in beeld gebeurt. Ons uitzicht is dan niet heel anders meer dan dat van opa, die in zijn levensloop bestendige huis naar buiten zit te staren. Daarmee sluit de cirkel zich weer. Innovatie lost proble men niet op, maar verplaatst ze alleen.

38 ADVERTORIAL

Bourguignon lease & verhuur

Om mobiliteit te begrijpen moet je uit je comfortzone Als je wilt inspelen op de mobiliteitsvraag van vandaag, moet je verstand hebben van verhuren en leasen. En het vraagt om dienstverleners die de klant willen ontzorgen. Hoe de veranderende markt ervaren automannen uit hun comfortzone haalt.

was. Toen hebben we voorgesteld om het hele gezin naar Schiphol te brengen, de auto mee terug te nemen en die alvast weer verkoopklaar te maken, het gezin na een heerlijke vakantie weer op te halen en bij thuiskomst de nieuwe auto te kunnen overhandigen. Klant blij, wij blij.” Van die dienstverlening moeten ze het hebben. Weten wat er speelt bij de klant, meedenken, gebruikmaken van de data die je genereert, ontzorgen van je klant. Wat wilt u en hoe kunnen wij u daarbij helpen. We verzamelen steeds meer data van onze klanten en daar kunnen we voor de klant veel mee doen. Als iemand een jaar lang met regelmaat een auto bij je huurt, weet je hoeveel kilometers hij rijdt, wat z’n actieradius is, welke kosten hij maakt; met die gegevens kunnen wij onze klanten goed adviseren. Het is aan de klant zijn keuze te maken.” Hoekstra en De Haan schetsen de mogelijkheden in de sterk veranderende markt. De verschillen tussen verhuur en lease nemen verder af, ‘shortlease’ is op gekomen en aan de andere kant zijn er meer mensen die regelmatig een auto huren. Die verder in elkaar schuivende markten zijn de aanleiding geweest om de verhuur en leasetak samen te voegen. „Wat we doen is het aanbieden van auto’s van alle merken vanaf 1 uur tot acht jaar. Of dat dan in een leasecontract zit, of verhuur, dat is vers twee. Door het op maat maken van klant wensen, gaan andere vormen van vervoer een rol spelen in de oplossing die je aandraagt. Daarnaast speelt dat autobezit afneemt, jongeren hebben deels een andere perceptie. Die willen eerder delen dan iets in eigen dom hebben. Tegelijk zijn we allemaal steeds mobieler geworden.”

Michel de Haan en Eelke Hoekstra.

Op de Leeuwarder Jupiterweg is de laatste weken hard gewerkt aan een nieuwe inrichting van nummer 5A. De reden is het samengaan van twee autobedrijven in lease en verhuur. Autolok en Bourguignon Autolease zijn al decennialang een begrip in de Leeuwarder auto wereld op het gebied van autoverhuur en lease. Sinds 2008 zijn ze al met elkaar verbondenen als onderdeel van Bourguignon Automotive. Nu is het tijd geworden om van twee goede bedrijven één uniek bedrijf te maken, onder de naam Bourguignon lease & verhuur. Een nieuwe en tegelijk vertrouwde speler in de Friese mobiliteitswereld. Met ervaren automannen en vrouwen die weten dat ze hun comfortzone verlaten. „Lease en verhuur zijn verschillende culturen”, vertelt Eelke Hoekstra. Kort door de bocht schetst hij de leaseman die al dan niet achterover hangend in zijn stoel telefoontjes pleegt en regelmatig een factuurtje stuurt, z’n doen en laat bepalen door vooral langlopen de contracten. Zijn collega van verhuur is ondertussen dag in dag uit bezig met het verplaatsten van auto’s, met schoonmaken, met inspelen op de vraag van vandaag. Hollen en weinig stilstaan, de dag en week bepalen z’n agenda. Bourguignon heeft met het ineenschuiven van de twee

autobedrijven de korte en langetermijndenkers en doeners bij elkaar gezet om samen adequaat te kunnen inspelen op de markt van nu en straks. Twee verschil lende disciplines verenigd in één bedrijf met één aan spreekpunt voor autoverhuur, van een uurtje tot lang lopende lease: het maakt Bourguignon lease & verhuur tot een uniek bedrijf dat klaar is voor de toekomst. Nee, ‘auto’ staat niet meer in de bedrijfsnaam. Bourguignon positioneert zich als mobiliteitspartner voor Friesland. Dat vergt wel wat, erkennen m’n gesprekspartners Eelke Hoekstra en Michel de Haan, want ze hebben de cultuurverschillen tussen lease en verhuur opgeheven en gaan met z’n allen de uitdaging aan mobiliteit te verkopen. The sky is the limit. Of het nu om auto’s of elektrische scooters gaat of om combi naties van auto, trein en fiets, uiteindelijk draait het allemaal om mobiliteit. De klant is koning, want die wil zich verplaatsen, zakelijk en privé. Bourguignon neemt de uitdaging aan om voor haar klanten daar in mee te denken en slimme oplossingen aan te dragen. Dienstverlening is de sleutel „Laatst hadden we een klant die een nieuwe auto had besteld en pal voor moment van levering op vakantie

Wat betekent dat in de praktijk? „We moeten scherp zijn, focus houden op dienstverlening en kwaliteit. Snel en adequaat reageren. Of mensen een mailtje sturen of bellen, je moet vlot de vraag in een oplossing willen vertalen. Hoezeer gemak de mens ook dient met apps, met verhuurzuilen, met digitaal verkeer, dienstverle ning is de sleutel waar het om draait. Dat moeten we scherp hebben, iedereen die hier werkt is daarvan doordrongen. Want daarmee maken wij het verschil, altijd en voor iedereen, voor grote klanten zoals Wetterskip Fryslân en voor de particulier die eenmaal per jaar een auto huurt.” „Je hebt ons niet meer nodig” Hoe zit het met de FreetoGo verhuurzuil die ik bij binnenkomst zag staan? FreetoGo is een „registreren, reserveren en rijden”concept, waarmee je een auto of straks ook een ander vervoermiddel kunt huren per tijdseenheid. Met het FreetoGo concept biedt Bourguignon lease & verhuur flexibiliteit en vrijheid voor de klant die alles online kan regelen en daarna zijn huurauto kan afhalen. FreetoGo is een mobiliteits concept dat een grote toekomst heeft, denken De Haan en Hoekstra. „Met FreetoGo heb je ons niet meer nodig om een auto te huren, het is 24/7 dienstverlening, de klant bepaalt wanneer hij een auto nodig heeft, hem ophaalt en weer inlevert. En zeker als het straks via een app gaat, maakt dit concept het nog makkelijker om samen een auto te delen. Kansen genoeg om anders naar mobiliteit te kij ken. Het concept zetten we samen met andere bedrijven in de markt. FreetoGo past bij Bourguignon, omdat het meehelpt in het op maat bedienen en ontzorgen van de klant die zijn mobiliteitsvraag opgelost wil zien.”

1447161187

Laat de natuur zorgen voor uw gezondheid Een neutraal bedrijfspand in Heerenveen blijkt een ‘state of the art’ farmaceutisch ingericht productie bedrijf te zijn. Tijd voor een kennis making met een innovatief bedrijf waar kennis en kwaliteit leidend zijn en waar onder andere producten worden ontwikkeld in het kader van healthy ageing die bijdragen aan het groeiende succes van preventieve producten voor onze gezondheid.

Laboratorium Medisan, opgericht in 1988 in Heeren veen, is voor veel mensen een relatief onbekende. En dat is jammer, want het is een van die economische parels waarvan je je afvraagt waarom je er niet eerder over hebt gehoord of bent geweest. Een sterk op inno vatie gericht bedrijf dat bijdraagt aan het perspectief van gezondheid van mensen. Hoogwaardige natuurlijke voedingssupplementen en medische hulpmiddelen die de gezondheid van mensen dienen, alles gefabriceerd en verpakt in een volledig farmaceutisch geclassificeerde omgeving. Van de bron tot consument, Laboratorium Medisan levert wereldwijd aan haar opdrachtgevers en werkt met de meest uiteenlopende universiteiten om kwaliteit te borgen en innovaties te initiëren. Fokke Haanstra, CEO en oprichter van Laboratorium Medisan, licht toe: „De focus bij gezondheid komt meer en meer te liggen op de preventie van gezondheids problemen. Bijvoorbeeld door te voorkomen dat verstorende factoren kunnen leiden tot ziekten en aandoeningen. De kwaliteit en de hoogwaardigheid van onze gezondheidsproducten en medische hulpmiddelen staan voorop, van ontwikkeling tot productie. In 2001 en 2002 hebben wij een nieuwe productiefaciliteit gebouwd. We hebben een eigen innovatiecentrum met verschillende academische disciplines voor wetenschap pelijke ondersteuning, een gevalideerde farmaceutische cleanroom van 1.400 m2 overeenkomstig de EU GMP classificatie A&D voor productie en gekwalificeerde kwaliteitssystemen. Het hele proces van formuleren, recepteren, produceren en verpakken voor consumen ten wordt in de cleanroom gedaan, omdat we willen voldoen aan de hoogste standaard.” Om de kwaliteit te waarborgen, wordt in de groten deels geautomatiseerde productie gewerkt met onderscheidende apparatuur van wereldmarktleiders als onder andere het Duitse merk Bosch. “We hebben een centrale positie in de keten, van de bron van na tuurlijke ingrediënten tot aan de leveranciers van de consument. Voortdurend vinden nieuwe ontwikkelin gen van ingrediënten plaats, waarbij we samenwerken met allerlei universiteiten, in Groningen natuurlijk, maar ook in Wageningen, Maastricht, Alicante en Brussel .” Wie Heerenveen passeert op weg van Groningen naar Joure heeft geen idee wat zich achter de gevel van

Laboratorium Medisan afspeelt. Apothekers, bio chemici en voedingsdeskundigen werken bij Laboratori um Medisan permanent aan onderzoek en ont wikkeling van vooral preventieve producten op biologische basis voor de gezondheid van de mens. Welke invloed heeft de groeiende aandacht voor gezon der voedsel en een gezonder leven voor Laboratorium Medisan? „Het laatste jaar merken we de omslag in denken en in de markt. Biologische voedingsmiddelen kunnen een grote bijdrage leveren aan het gezond blijven van de mens en die omslag heeft grote, positieve gevolgen voor ons. De aandacht voor gezondheid van nu richt zich heel sterk op de preventieve kant, van voedingsmiddelen, van sportvoeding en van gezond heidsproducten op basis van biologische actieve ingrediënten.” Fokke Haanstra benadrukt het belang voor zijn be drijf om ook in de huidige trend te blijven kiezen voor kwaliteit en zo volledig mogelijke certificeringen. „Dat is de reden dat we naast de certificering FSSC 22000 sinds kort ook het Biocertificaat en het Halalcertificaat hebben behaald. Daardoor wordt onze internationale positie voortdurend verder uitgebouwd.” WTC Leeuwarden De internationale aandacht en versteviging van zijn internationale positie maakte dat Fokke Haanstra contact opnam met WTC Leeuwarden voor een Starters International Business Traject. Meteen daarna is hij lid geworden van het wereldwijde netwerk. Voor Labora torium Medisan biedt de coachende rol van WTC een uitstekende focus op de verdere structurering van de buitenlandse handel en zijn steeds groeiende netwerk. „Ik heb veel respect voor Laboratorium Medisan omdat zij geen concessies willen doen aan de kwaliteit, zelfs toen het wat minder ging. Deze keuze gaat hen nu veel opleveren”, schetst Evert Jan Schouwstra van WTC Leeuwarden. „Het past heel goed in onze netwerk traditie dat we bedrijven als Laboratorium Medisan actief kunnen ondersteunen, waarover ik in ons eerdere gesprek voor Noord magazine nummer 1 heb verteld.” Ook Haanstra’s dochter AnkeMare, verantwoordelijk

voor operations in het bedrijf, heeft haar kennis uit gebreid met de training ‘Exporteren kunt u ook’ via WTC Business Academy. Stabiliseer je gezondheid Laboratorium Medisan heeft een lange weg afgelegd en plukt nu meer dan ooit de vruchten van jarenlange investeringen. Het maatschappelijk belang van bio logische producten heeft Fokke Haanstra altijd voor ogen gehad. „Hoe lang zijn we al op de hoogte van de werking van al die kruiden en planten?” vraagt hij bijna retorisch. „In Europa heeft de farmaceutische industrie een grote invloed op de wetgeving met betrekking tot de gezondheidszorg. Die invloed gaat zo ver dat we van de Europese autoriteit EFSA nog steeds vrijwel niets over biologische producten mogen zeggen. Bijvoorbeeld wat ze voor de gezondheid van mensen kunnen betekenen, want dat is door veel wetenschappelijke onderzoeken aangetoond.” Nederland, betoogt hij, heeft zelf ook niet bepaald een lange traditie en cultuur als het gaat om de gezond heidszorg op basis van hoogwaardige biologische actieve ingrediënten, terwijl die juist functioneel kun nen bijdragen aan onze gezondheid. Die sterke over tuiging maakt Fokke Haanstra met Laboratorium Medisan tot een logisch partner in baanbrekend Healthy Ageingonderzoek, samen met het Universitair Medisch Centrum Groningen, VitalneXt en ABL. Laboratorium Medisan produceerde in dit traject een biologisch actief product en een placebo voor een dubbelblind klinisch onderzoek in relatie tot de stabi lisatie van DNA in een onderzoeksgroep van 45 jaar en ouder. DNA stabilisatie vertraagt het verouderings proces. Het past in zijn denken, zegt Fokke Haanstra. „Kruiden, kruidenextracten en andere biologische ingrediënten kunnen de invloed van verstorende factoren minimaliseren en stabiliseren daarmee de gezondheid van mensen. Daar willen wij door kennis aan bijdragen en de consument beter informeren over de functionaliteit en de effectiviteit voor hun gezond heid. Laboratorium Medisan voert het credo ‘Laat de natuur zorgen voor uw gezondheid’.

ADVERTORIAL

WTC Leeuwarden Medisan

Innoveren

Kennis delen Samenwerken Nieuwe mkb-subsidieregeling VIA (Versneller Innovatieve Ambities) open op 2 november De VIA subsidieregeling stimuleert innovatie en economische ontwikkeling in het midden-en kleinbedrijf. Hiervoor is 7 miljoen euro beschikbaar. De regeling wordt uitgevoerd door het SNN en

Mkb’er: Versnel uw Innovatie Ambities!

richt zich op ontwikkelingsprojecten. Binnen de VIA is een apart budget beschikbaar voor projecten die een bijdrage leveren aan

Checklist

de CO2-reductie. Samenwerkingsprojecten van meerdere mkb’ers

✓ Bent u een ambitieuze mkb- ondernemer in Groningen,

worden extra gestimuleerd door een hoger subsidiepercentage. Subsidie is mogelijk voor het inschakelen van een onafhankelijke organisatie en materialen van prototypes.

Fryslân of Drenthe?

✓ Heeft u oog voor innovatie? ✓ Ontwikkelt u een nieuw product, een nieuwe dienst of nieuw proces?

✓ Doet u dat op het gebied van: Doel van de regeling

• zekere, schone en efficiënte energie? (of)

Door het subsidiëren van innovatieve projecten worden onder-

• schone, veilige watervoorziening? (of)

nemende mkb-ers aangemoedigd om zich economisch te

• gezondheid, demografie en welzijn? (of)

ontwikkelen op bedrijfsniveau met – bij voorkeur – positieve

• voedselzekerheid, duurzame landbouw en bio-economie?

gevolgen voor de regio. Denk aan economische ontwikkeling,

Dan hebt u alle reden om te kijken op www.snn.eu/VIA

innovatie, duurzaamheid en ontwikkeling van werkgelegenheid

in Noord-Nederland. Doelgroep Ambitieuze mkb-ondernemers met oog voor innovatie die gevestigd zijn in Noord-Nederland en daar ondernemingsactiviteiten uitvoeren.

✓ Werkt u samen met andere mkb-bedrijven? ✓ Levert uw ontwikkeling een bijdrage aan de CO2-reductie? Kijk dan zeker op www.snn.eu/VIA

Ga op 2 november a.s. naar www.snn.eu/VIA en dien uw aanvraag in.

De VIA wordt gefinancierd door het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) en de provincies Groningen, Fryslân en Drenthe.