Aan:
René Paas, Eelco Eikenaar, Fleur Gräper, Anno Wietze Hiemstra, Annalies Usmany, Hans Engels, Bé Schollema, Gerard Beukema, IJzebrand Rijzebol, Marijke van Beek, Peter den Oudsten, Roeland van de Schaaf, Adriaan Hoogendoorn, Anja Woortman, Erica van Lente, Frank de Vries, Annie Postma, Rika Pot, Laura Broekhuizen, Koos Wiersma en Rinus Michels
CC:
Raadsleden betrokken gemeenten, Statenleden provincie
Groningen, 19 november 2018 Betreft: Open brief aan alle regionale bestuurders van Groningen Geachte dames en heren bestuurders van het Gronings gaswinningsgebied, In Den Haag is men van mening alles nu ‘goed voor Groningen’ geregeld te hebben, de Groningers, maar ook u en wij weten wel beter. Wij zien vooral een toenemende chaos die alle ingrediënten in zich heeft voor het perfecte recept van de volgende ramp. Alleen u, heren en dames bestuurders van Groningen, kunt hier nog iets aan doen. Het moet nu gebeuren. Laten we het even op een rijtje zetten: Plan van aanpak versterken - van wie is het? Op vrijdag 2 november heeft u samen met ons (maatschappelijke organisaties) en de NCG gesproken over het Plan van Aanpak versterken. De status van de bespreking was onduidelijk. Maar uit de reactieronde bleek dat u, net als wij, grote vraagtekens bij het Plan van het Aanpak had. U uitte kritiek op fundamentele onderdelen, stelde veel vragen en formuleerde randvoorwaarden voor instemming. Veel vragen zijn onbeantwoord gebleven en de randvoorwaarden werden niet ingevuld. Toch was, tot onze verbazing, de conclusie aan het eind van de vergadering dat het Plan van Aanpak kon worden vastgesteld door de NCG. U stemde niet expliciet in met het plan maar stelde dat: “het plan van de NCG was en dat deze het plan desgewenst zelf kon vaststellen.” Een bestuurlijk overleg met de minister was niet nodig en u vroeg ook niet om een aangepaste versie van het plan, waarin bijvoorbeeld de toezegging van het op korte termijn openen van een loket voor ‘inspecties op verzoek’ kon worden opgenomen. Wij hadden stellig de indruk dat u níet instemde met het plan, maar dat besluit overliet aan de NCG. Tot onze verbazing lazen we enkele dagen later op de website van de NCG dat Rijk, provincie en gemeenten ‘overeenstemming hebben bereikt’ over het Plan van Aanpak. Wat hebben wij gemist? Ondertussen wordt het Plan van Aanpak nog steeds niet openbaar gemaakt, hoewel de NCG er voorafgaand aan de bespreking zelf al een persgesprek over voerde met RTV Noord. Waarom zijn we niet transparant? Wie beslist dat? Delen van het plan lekken ondertussen wel uit en worden gepubliceerd op RTV Noord. Precies het soort communicatie dat je niet wilt, maar wel over jezelf afroept door deze gang van zaken. Wie heeft hier de regie? Wie voelt zich verantwoordelijk voor de wijze waarop bewoners geïnformeerd worden? Volgens datzelfde NCG-bericht moeten (?) gemeenten nu op basis van het Plan van Aanpak binnen een paar weken eigen plannen gaan maken (zonder consultatie van bewoners of anderen) en op basis daarvan moeten bewoners nog dit jaar per brief worden geïnformeerd. Maar moeten die gemeentelijke plannen niet eerst ook door, bijvoorbeeld gemeenteraden, vastgesteld worden? En zijn gemeenten wel in staat degelijke plannen te maken op basis van een Plan van Aanpak waar zij 1
eigenlijk niet achter staan? Het is het plan van de NCG, lees het ministerie van EZK. Maar de minister neemt er ook niet de verantwoordelijkheid voor. In de Tweede Kamer zei hij vorige week dat het “aan de regio was om aan de slag te gaan met een Plan van Aanpak. Dat hij dat niet ging voorschrijven.” Kortom, er ligt nu ergens een Plan van Aanpak waar niemand de volle verantwoordelijkheid voor neemt, waar niemand enthousiast over is en wat niet beschikbaar is voor bijvoorbeeld betrokken bewoners. Gaan we straks echt een slecht plan uitvoeren waar niemand politiek aanspreekbaar op is? Plan van aanpak versterken - voor wie is het? Het Plan van Aanpak is volledig gericht op het versterken van de panden met het hoogste risico volgens het zogenaamde HRA-model. Dat is een aanpak waar u zich, met ons, tot afgelopen zomer tegen heeft verzet. En om goede redenen. Het model is daarvoor niet ontwikkeld en niet bruikbaar. Wij hebben steeds verzocht om een validatie van het model in de praktijk, immers tot dusver bleek de praktijk steeds heel anders uit te pakken dan op basis van het model mocht worden verwacht. Formeel is die validatie in de praktijk niet gebeurd, maar uit de berichtgeving van RTV Noord vorige week over geheime stukken van de NCG blijkt dat bij een steekproef van tien type panden, (39 adressen) er acht typen (36 adressen) onjuist uit het HRA-model komen. Uit het HRA-model zou blijken dat ze veilig zijn (althans geen verhoogd risico), maar gerekend met de nieuwste norm moeten ze nog steeds substantieel versterkt worden. Dat is bepaald niet geruststellend. Uit deze praktijktoets blijkt dat de bestuurlijke uitspraken over woningen die zogenaamd veilig zijn uit bijvoorbeeld de groepen 1.588 en 1.581 geen enkele basis hebben! Dat is niet uit te leggen. Waarom hebben we daar geen regiobestuurder over gehoord? Is dat geen reden tot alarm? In het Plan van Aanpak dat nu is 'vastgesteld' blijkt bovendien dat zelfs hele dorpen die eerder buiten de contourgrens lagen en ‘nauwelijks schade konden hebben van de aardbevingen’ nu ineens volledig versterkt moeten worden. Omdat de computer het zegt. Los van het feit dat het Plan van Aanpak is gebaseerd op een uiterst wankel en onbetrouwbaar model, alleen al het feit dat het alléén op een rekenmodel wordt gebaseerd is fout! Het betekent (opnieuw) een zuiver technocratische top-down aanpak die geen enkele rekening houdt met sociaalmaatschappelijke overwegingen. Geen enkel element van ons eerder gepresenteerde voorstel ‘De wal keert het schip’, dat kon rekenen op breed draagvlak in de regio, is overgenomen in het Plan van Aanpak. Begin dit jaar is in de regio nog hard gewerkt aan een nieuw concept van versterken waarin die elementen wél zaten. ‘De Groningse School' werd het genoemd. Ook daarvan is niks over gebleven. Met het voornemen om op termijn minder te gaan winnen waardoor waarschijnlijk de seismiciteit afneemt heeft Den Haag het kleed onder die aanpak weggetrokken. Het kind is met het badwater weg gegooid. Een nieuwe NCG? Ondertussen dendert Den Haag door. De huidige NCG-organisatie wordt momenteel volledig ontmanteld. Het oorspronkelijke takenpakket wordt teruggeschroefd en feitelijk wordt er gewerkt aan een nieuwe organisatie die onder leiding van het ministerie van EZK de uitvoering van de versterking moet coördineren. Lees: ‘beheersbaar moet houden’. Was de positie van de oorspronkelijke NCG al onduidelijk, de positie van de nieuwe organisatie (die verwarrend genoeg wel NCG blijft heten) is zo mogelijk nog onduidelijker. Is het nu wel of niet een samenwerkingsverband tussen Rijk en regio? In de positionering naar buiten toe was dat wel zo, in de praktijk was en is de NCG niet meer en niet minder dan een ambtenaar van het ministerie van EZK. Hoe verhoudt de rol 2
van de NCG 2.0 zich tot het CVW? Het CVW, onder contract bij NAM, blijft de uitvoering doen. Hoe verhoudt de NCG 2.0 zich tot de gemeenten? Lokale stuurgroepen? Wat zijn de bevoegdheden en de verantwoordelijkheden? Wie stuurt wie aan? Wie bepaalt? Wie beheert de budgetten? Allemaal fundamentele vragen waarop geen eensluidende antwoorden zijn te geven. En zolang die er niet zijn is de situatie helder: EZK heeft alle touwtjes in handen. Is dat wat we willen? Een zetbaas of verlengstuk van NAM/EZK? Het is toch onbegrijpelijk dat we nu, voor de zoveelste keer, in een vage situatie gerommeld worden. Omdat het ingewikkeld is om te regelen schuiven we deze hete aardappel al jaren voor ons uit. Maar het feit dat het kennelijk nog steeds ingewikkeld is ontslaat ons niet van de verplichting het nu eindelijk eens goed te regelen. Wij vragen ons ook af wie de functie van NCG 2.0 in deze context wil accepteren. Dat kan in onze ogen alleen óf een enorme opportunist zijn, óf iemand die het echt niet heeft begrepen. Aan beiden hebben we geen behoefte. Veiligheid is valkuil Het eigenlijke doel van de versterking zou moeten zijn: het herstellen en toekomstbestendig maken van het gebied en haar inwoners. Oftewel de boel ‘fatsoenlijk achterlaten’. Maar dat kost zeker geld. In Den Haag en bij de NAM zien ze dat niet zitten en hebben ze de briljante oplossing bedacht: wij gaan voor ‘veiligheid voorop’. Maar let op: het zijn wel deze partijen die eenzijdig de versterking inmiddels al weer bijna een jaar geleden hebben stopgezet! Hoezo 'veiligheid voorop'? Niettemin verkoopt het Rijk het verhaal van de nieuwe versterkingsaanpak nu wel met het argument "wíj stellen veiligheid voorop" (bijna suggererend dat de regio alleen uit is op geld en veiligheid niet belangrijk vindt). Niemand kan, wil of durft daartegen te zijn en het enige wat nog hoeft te gebeuren is de definitie van ‘veiligheid’ zo klein en technocratisch mogelijk in te vullen. Alle aandacht en energie gaat nu zitten in het bepalen van welke panden mogelijk een verhoogd ‘risico’ lopen. Want alleen die panden die met een sterk verhoogd risico uit dat gewraakte HRA-model komen zijn zeker van financiering. Elk half jaar zullen we opnieuw moeten bekijken welke panden uit het model komen. Maar het resultaat van die objectgerichte aanpak gaat nooit zijn dat het hele gebied in waarde weer op normaal niveau zit en dat het vertrouwen van de burgers weer enigszins is hersteld. In Den Haag denken ze ongetwijfeld oprecht en opgelucht dat ze met de nieuwe aanpak een rendabele koers te pakken hebben die ze maatschappelijk verantwoord kunnen uitvoeren. Wij denken dat zij zich daarin vergissen en dat juist de aanpak, voorgestaan vanuit de regio, de enige maatschappelijk verantwoorde koers is en uiteindelijk ook daarom maatschappelijk rendabel zal zijn. Uit recent onderzoek van de RuG blijkt andermaal dat één van de grootste ziekmakende elementen het feit is dat bewoners in het gebied de regie op hun eigen leven kwijtraken. Hoe wordt dat beter als de regio zelf de regie over het hele proces is kwijtgeraakt? Wij roepen u dringend op: 1. Eis van de minister langjarige financiering voor de versterking en regionale ruimte om dat naar eigen inzichten in te kunnen zetten. Bijt nu voor eens en altijd door de zure appel heen, in plaats van elk half jaar weer te strijden om een volgend plakje van de worst. U gaat dat niet volhouden, de bewoners hebben het nakijken. We begrijpen dat het moeilijk is; u gaat het verwijt krijgen te vertragen. Anderen gaan zeggen: ‘beter een slechte deal dan geen deal’. Laat u daarmee niet chanteren! Precies met deze argumenten draaien we al jaren in rondjes en dat zal nu niet anders gaan. Nu is het moment voor onderhandelen en de vertraging is daarmee niet uw verantwoordelijkheid. U heeft per slot van rekening de versterking niet stopgezet! 3
2. Eis van de minister dat de aansturing van de versterkingsoperatie volledig geregeld is en wel op zo'n manier dat de regio armslag heeft om te doen wat nodig is, vóórdat u akkoord gaat met de benoeming van een nieuwe NCG (als u daar al een stem in heeft?) 3. Ga niet voor een overgereguleerd, zwaar geïnstitutionaliseerd, versterkingsproces gebaseerd op schijnveiligheid. Wij voorspellen u: dat leidt opnieuw tot gekmakende bureaucratie en ernstige vertraging, waar u dan medeverantwoordelijk voor bent. Ga voor een versterkingsoperatie waarmee het gebied als totaal veilig(er) wordt, maar tegelijkertijd ook een kwaliteitssprong kan maken. Benut de energie die in dorpen aanwezig is en respecteer wensen van individuele bewoners. Bouw voort op elementen uit de aanpak Groningse School, al het huiswerk ligt er al. 4. Eis van de minister dat er nu een transparant proces komt over hoe de aansturing op de korte termijn wordt geregeld en baseer daar vervolgens de wet op. De discussie over de aansturing, de ‘governance’, die nu wordt gevoerd gaat alleen over de toekomstige wet en dan zijn we zeker anderhalf jaar verder. In de tussentijd, nu, op dit moment, richt EZK een proces en al-dan-niet tijdelijke organisatie(s) in waar niemand uit de regio werkelijk bij betrokken is. En kom daar in de toekomst maar weer eens van af… De laatste twee oproepen betreffen u zelf: 5. Wilt u er alstublieft voor waken om niet onderling in concurrentie of strijd te gaan? Natuurlijk, het is verleidelijk om alvast voor uw eigen gemeente van alles te claimen of te ritselen. Daar bent u ten slotte voor ingehuurd. Maar uiteindelijk zullen ook uw inwoners eronder lijden wanneer u zich laat uitspelen tegen uw buurgemeente. Wij pleiten voor een regionale stuurgroep, boven de lokale stuurgroepen, waarin u gezamenlijk een tijdpad en capaciteitsverdeling maakt. In samenhang en solidariteit. Wanneer iets dergelijks niet gebeurd zal EZK, via de NCG, u allen in de tang hebben. U bent gezamenlijk verantwoordelijk óf overgeleverd aan Den Haag. 6. We weten dat een aantal burgemeesters zich intensief bezighoudt met het begeleiden van een aantal individuele vastgelopen schadegevallen in hun gemeente. Dat wordt zeer gewaardeerd! Inwoners voelen zich gehoord, erkend en geholpen door hun eigen burgermeester. Maar het zijn soms een paar druppels op een gloeiende plaat. Is er niet meer mogelijk? Heeft u overwogen in uw gemeente een soort ‘schadeproblemen-meldpunt’ te openen? Inwoners uit uw gemeente die vast zitten in de schadeprocedure(s) moeten zich daar kunnen melden en u gaat dat samen met hen oplossen. Ga naast uw burgers staan! Waarom zouden we het alleen aan Tweede Kamerleden over laten om zich te ontfermen over onze gedupeerden van schade? Samen is het effectiever. NAM of (Rijks)overheid De enige reden om NAM ertussenuit te willen hebben was omdat we meer ruimte nodig hadden om sociaal-maatschappelijke afwegingen te kunnen maken, nodig voor een verantwoorde operatie. Het idee was dat we met elkaar zouden bepalen wat nodig is om dit gebied en haar inwoners weer toekomst bestendig te maken. De overheid zou daar garant voor moeten staan en vervolgens aan de achterkant haar best doen om zoveel mogelijk van de kosten bij NAM kwijt te kunnen. Het tegenovergestelde dreigt: NAM heeft bepaald wat zij wenst te betalen en de Rijksoverheid bepaalt daarmee de kaders in de regio. Tegen ons in Groningen wordt gezegd dat wij ons "geen zorgen hoeven te maken over de achterdeur". Maar die achterdeur is allesbepalend voor Groningen! Heeft u zicht op de afspraken die zijn gemaakt aan de achterdeur? Zijn die eigenlijk wel gemaakt voor het totale pakket? Of heeft EZK alleen nog maar de eerste paar euro's weten los te peuteren? En moeten we het vervolg afwachten. 4
Wij liepen met elkaar allemaal te hoop tegen de NAM. Te veel regeltjes, te beperkte mogelijkheden, te traag. Straks moeten we constateren dat het met de overheid ertussen alleen maar veel erger is geworden. Dat is toch onze eer te na?! Dat kan en mag u niet laten gebeuren. We roepen iedereen op om alles wat in zijn of haar macht ligt te doen om Groningers voor nog grotere ellende te behoeden. Denk niet: ‘in mijn ééntje stop ik dit toch niet’, maar denk: ‘in ieder geval zal ik duidelijk maken wat ik hiervan vind.’ Groningers hebben recht op die duidelijkheid. Ze hebben recht op volksvertegenwoordigers en bestuurders die onvermoeibaar voor hen knokken. Wij rekenen op u! Met vriendelijke groet,
Namens het Groninger Gasberaad, Jan Wigboldus (voorzitter)
Susan Top (secretaris)
5