[Érase una vez la casita de Deusto / Bazen behin Deustuko etxetxoa...]

Bazen behin Deustuko etxetxoa ...

Érase una vez la casita de Deusto...

Proyecto Final de Carrera

[Tutor] Ezequiel Collantes

-ETSASS/DAGET-

Junio 2016.

[Autor] Diego Grisaleña Albéniz

[AURKIBIDEA ÍNDICE] 01

ZERGAITIK ETXETXOA? ¿Por qué la casita?

11

Zergaitik bazen behin? ¿Por qué érase una vez?

LEHEN Antes

13

Bazen Behin Deustua... Érase una vez Deusto...

15

Deustuko planoa lehen/gaur Plano de Deusto antes/hoy

21

1876~1890

23

1900~1910

27

1920~1930

31

1940~1960

35

1970~1980

39

1990~2010

43

2014~2015

47

Etxetxoren ardatz kronologikoa Línea cronológica de la casita

57

Bibliografia Bibliografia

61

Etxadia La manzana

71

Etxetxoko orubea El solar de la casita

91

(1876~2014)

49

BITARTEAN Durante (2014~2015)

53

Estrategia Estrategia

55

Ezagutu Conocer

66

Hurbildu Acercarse

119

125

155

Parte izan participar

Deustuko taldeak Agrupaciones de Deusto

121

PREST! Deustuko hilabetekaria PREST! revista mensual de Deusto

127

2015eko Deustuko jaietako kartela Cartel de fiestas de Deusto 2015

129

Sare sozialak Redes sociales

133

Deustuko etxetxoren eraispena eta proiektu berria Demolición y nuevo proyecto para la casita de Deusto

135

Baldosak Baldosas

139

Agur etxetxoa Agur casita

141

Deustuko etxetxoren eraispena galerazi Paren la demolición de la casita de Deusto

145

Deustuko oroigarria Recuerdo de Deusto

153

Aldarrikatu Reivindicar

ONDOREN Después (2016~¿?)

158

Bazen Behin Deustuko etxetxoa... Érase una vez la casita de Deusto... ...eta ipuina jarraitzen du. ...y el cuento continúa.

ZERGATIK

ETXE TXOA?

¿POR QUÉ LA CASITA?

[01]

[03] [02]

[05] [04]

[07] [06]

[09]

[08]

[10]

[11]

[13]

[ ] [12]

02

01

02

03

04

05

06

07

08

Zergatik etxetxoa? / ¿Por qué la casita?

09

10

~ [Etxetxora lehen aldiz sartu nintzenean nirekin eraman nuen kamera ahal nuen guztiari argazkiak atera ahal izateko. Uda zela oroitzen naiz, 16.00retan Carmenekin geratuta nengoen eta eguzkiak gogor jotzen zuen. 15 minutu lehenago Julio Urquijo kaleko gurasoen etxetik irten nintzen, La Salle ikastetxearen alboan, bidean nindoala kamera atera eta etxetxora bitarteko zatian argazkiak ateratzeari ekin nion. Hainbat kuriositate sortzen zidan burdin hesi hura igaro aurreko momentuetan.

La primera vez que entré en la casita llevé la cámara para fotografiar y grabar todo lo que me fuese posible.

Me acuerdo que era verano, había quedado con Carmen hacia las 16:00 y hacia solazo. Salí 15 minutos antes de casa de mis padres en la Calle Julio Urquijo, a ladito del colegio La Salle, y en un momento del camino decidí sacar la cámara y empezar a fotografiar mi llegada a la casita. Justo los instantes previos a traspasar esa verja que tanta curiosidad me producía.]

~

11

12

04

Zergatik etxetxoa? / ¿Por qué la casita?

Etxetxora lehen aldiz sartu nintzenean nirekin eraman nuen kamera ahal nuen guztiari argazkiak atera ahal izateko. / La primera vez que entré en la casita llevé la cámara para fotografiar y grabar todo lo que me fuese posible.

~ [Eta hortxe dago etxetxoa, betiko tokian. Agirre Lehendakariaren Etorbideko espaloia estutzen den puntuan, egunero egunero unibertsitatera, lanera ala edonora doazen milaka lagun igarotzen dira bertatik. Bi mehelin handiren artean, bata adreilu gorrizkoa, hormigoizkoa bestea, kortxeteak bailiran, hiri barnean etxetxoaren presentzia markatzen duten parentesi baten moduan.

Y ahí estaba la casita, donde siempre. En el punto en que se estrecha la acera de la Avenida Lehendakari Aguirre y por donde pasan cada día miles de personas camino de la uni, el trabajo o donde quiera que vayan. Entre 2 grandes medianeras, una de ladrillo naranja y la otra de hormigón, a mode de corchetes, marcando el paréntesis en la ciudad que supone la presencia de la casita.]

~

Uda zela oroitzen naiz, 16.00retan Carmenekin geratuta nengoen eta eguzkiak gogor jotzen zuen. 15 minutu lehenago Julio Urquijo kaleko gurasoen etxetik irten nintzen, / Me acuerdo que era verano, había quedado con Carmen hacia las 16:00 y hacia solazo. Salí 15 minutos antes de casa de mis padres en la Calle Julio Urquijo.

06

[Zergatik etxetxoa?] [¿Por qué la casita]

~

[Etxetxoa hortxe egon da beti, nik izana dudanetik behintzat. Baina bere existentziaz ez nintzen benetan jabe izan orain dela bi urte inguru arte, udako gau batez.

La casita siempre ha estado ahí, al menos desde que tengo uso de razón. Pero no fui realmente consciente de su existencia hasta hace un par de años y pico, en una noche de verano.]

~ Gau hartan etxera bueltan nintzen Bilbon bisitan zen lagun batekin, Mati. Lagun batzuekin Alde zaharrean pote batzuk hartzen izan ginen eta gau ederra zegoenez oinez itzultzea erabaki genuen (baliteke dagoeneko ez metro, ez autobusik ez izatea). Deustuz, bizitzaz, ikasketez... berbetan gindoazen Deustuko Zubiaren parean etxetxoa burura etorri zitzaidanean. Leku harrigarri baten aurretik pasatzera gindoazela esan nion, ipuin batetik edo Disneyren pelikula batetik irtendakoa zirudiena (hondeamakinek irentsi aurretik hegan abiatzen den etxetxoarena hain justu, iragarlea). Oso ondo zergatik jakin gabe, auzoko bulego eta etxebizitza blokeen erdian zutik zirauen etxetxo bat. Burdin hesitik barnera begiratu genuen eta haurtzaindegi bat edo izan zela uste nuela esan nion, baina ez nuela martxan gogoratzen. Eta gau hartan bertan bere historia kontatuko nuela erabaki nuen (hastera nindoan karrera amaierako proiektua aitzakiatzat hartuta) eta toki berezi hartaz neure buruari egiten nizkion (eta egingo nizkion) galdera guztiak erantzuten saiatuko nintzela.

Etxetxoa 2015eko irailean eraitsi zuten, filmean ez bezala ez zen hegan abiatu. Hondea makinak 3 egun eskasetan eraitsi zuen, bere lekuan eliza bat eraikitzeko. Igaro dira dagoeneko 6 hilabete eta hutsuneak hutsik jarraitzen du. Belarra hasi da hazten, eta etxetxoa ez dagoenez atzeko eraikina hobeto nabarmentzen da. Eraisketaren aurka izan zen herritar mugimenduak ez zuen arrakastarik izan, baina gutxienez etxetxoaren izate eta desagerpenaren bozgorailu izateko balio izan zuen. Modu berean desagertu ziren beste toki ugarik ez zuten eskubide hori izan. Gainontzekoa historia da. Istorio ugari elkartu eta

Esa noche volvía a casa con una amiga –Matique estaba de visita por Bilbao. Habíamos estado tomando unos potes con unxs amigxs por el Casco Viejo y como hacía muy buena noche, decidimos volver caminando (es muy posible que ya no hubiese ni metro, ni bus, ni ná). La cuestión es que volvíamos charlando sobre Deusto, la vida, los estudios... y a la altura del Puente de Deusto me vino a la cabeza la casita. Le dije que íbamos a pasar por delante de un sitio que era una pasada, como sacado de un cuento o de una peli de Disney (más concretamente, la de la casita que echa a volar antes de ser tragada por las máquinas de demolición, muy premonitorio todo). Una casita que no sabía muy bien porqué, pero aguantaba en pie en mitad del barrio entre bloques de oficinas y viviendas. Nos asomamos a la verja y le dije que creía que había sido una guardería o algo así pero que no la recordaba en funcionamiento. Y esa misma noche decidí que iba a contar su historia (la excusa era el proyecto final de carrera de arquitectura que iba a empezar) e intentar responder a todas las cuestiones que me planteaba (y me plantearía) ese lugar tan especial.

La casita la demolieron a principios de septiembre de 2015, y al contrario que en la película, no echó a volar. La máquina de demolición la echó abajo en apenas 3 días para poder construir en su lugar una iglesia o algo así. Han pasado ya 6 meses desde entonces y su hueco sigue vacío. Está empezando a crecer la hierba y como la casita ya no está, se puede ver mejor el pabellón que hay al fondo de la misma parcela. Hubo algo de movilización ciudadana para impedir su demolición (sin mucho éxito) pero al menos sirvió para hacer de altavoz y visibilizar su desaparición. Otros muchos

08

Zergatik etxetxoa? / ¿Por qué la casita? lugares que desaparecieron de igual manera no tuvieron tan si quiera ese derecho. Y el resto es historia. Una historia en la que se mezclan y cruzan otras muchas historias. Pero así, por resumir, es la historia de cómo a través de una casita conocí a mi barrio y el barrio conoció a la casita, y viceversa

gurutzatzen diren historia bat. Baina laburbilduz, etxetxo baten bidez nire auzoa ezagutu nueneko istorioa da, eta auzoak etxetxoa ezagutu zuenekoa, eta alderantziz.

~

[(...) Nire helburua ahalik eta jende gehienek etxe honen historia ezagutzea da eta honen bidez geure burua hobeto ezagutzea. Azken batean, gure iraganeko aztarnak desagertzen direnean, nor izan ginen ahazteko arriskua daukagu. Horretarako, nor izan ginen, nor garen eta nor izan nahi genukeen gogorarazteko, gure auzoaren erdian, eraikin handien artean zutik iraun duen etxetxo txiki hau, metafora eta sinbolo ezin hobea da.

~

DEUSTUKO ETXETXOA LA CASITA DE DEUSTO 1908 ~ 2015

10

Zergatik etxetxoa? / ¿Por qué la casita?

[Zergatik bazen behin?] [¿Por qué érase una vez?]

~

[Etxetxoa, bere existentziaz jabetu nintzen momentutik, ipuin baten parte delako. Kontatu ez diguten historia baten parte delako. Eta historia desberdina duenez hau kontatzeko moduak ere desberdina behar du izan.

Porque la casita, desde esa noche en la que fui plenamente consciente de su existencia, forma parte de un cuento. Forma parte de una historia diferente a la que nos han contado. Y como historia diferente necesita de una manera de contar también diferente. ]

~ Etxetxoa ezagutzen dugun hiritik urruntzeko leku bat da, beste hiri, beste leku eta istorio batzuk amesteko aukera ematen diguna.

La casita es un lugar que nos permite abstraernos de la ciudad tal como es y nos permite soñar otras ciudades, otros lugares, otras historias.

Gure kontakizunarekin bete dezakegun parentesi bat da. Herri baten historia, auzo baten errealitatea eta etorkizun bat eraikitzeko grina biltzen dituen parentesi bat. Hutsune horrek hori guztia biltzen du bere gain, eta hutsik dago, aldi berean.

Nolatan kontraesan hori? Geuk ematen baitiogu edukia, zentzua eta esanahia, gu gabe ez baita ezer.

Es un paréntesis que podemos rellenar con nuestro relato. Un paréntesis que contiene la historia de un pueblo, la realidad de un barrio y el impulso para construir un futuro. Su vacío contiene todo eso, y a la vez, no contiene nada. ¿Y éso cómo se come? Porque somos nosotrxs quienes le damos contenido, significado y sentido y sin nosotrxs no es nada.

Etxetxoak bere horma eta inguruko mehelinetatik harago doan historia bat kontatzeko aukera ematen digu. Geure buruari zergatik, nola, nork, noiz... galdetzera bultzatzen gaitu. Gure kuriositatea piztu eta imajinazioari hegoak zabaltzen dizkio. Jada ia existitzen ez den leku bateko denbora kapsula da/zen etxetxoa, fisikoki behintzat, baina beste modu batean dirau. Imajinario kolektiboaren, argazkien, izenen, oroitzapenen, liburuen, festen bidez jarraitzen du bizirik. Deustuko auzoa eta komunitatea eraikitzeko lanean ari diren talde eta pertsonen bidez.

La casita nos da pie a contar una historia que va mucho más allás de los límites de sus paredes o de las medianeras que la rodean. Nos hace preguntarnos porqué, cómo, quién, cuándo... .

Despierta nuestra curiosidad y hace volar nuestra imaginación. La casita es/era una cápsula de tiempo de un lugar que casi ya no existe, al menos físicamente, pero que perdura de otras maneras.

Continúa a través de un imaginario colectivo, de fotos, nombres, recuerdos, libros, fiestas y sobretodo a través de grupos y personas que trabajan por mantener y cuidar un sentimiento y manera particular de construir comunidad, de construir Deusto.

“Bazen behin” kontakizun hau kontatzeko modua da. Behetik datorrena eta barne-barnetik irteten dena. Irudikatu, amets eta jolas egin daitekeen kontakizuna da. Jolastea, hain zuzen, ezinbestekoa da. Eta istorio irekia da, gehitu edota aldatu daitekeena, eta hamaika amaiera dituena, hemen duzue horietako bat.

Y “érase una vez” es la manera de contar ese relato. Es un relato que viene desde abajo y que sale desde dentro. Es una relato en el que se puede imaginar, soñar y jugar. De hecho, jugar es imprescindible. Y es una historia abierta, en la que se puede añadir y modificar, y que tiene múltiples finales, y a continuación os presento uno de ellos.

12

LEHEN

ANTES 1876 ~ 2014

Atal honetan agertzen diren argazki gehienak Txema Luzuriagaren artxibokoak dira.

La mayor parte de las fotografĂ­a que aparecen en este apartado son del archivo de Txema Luzuriaga.

LEHEN / ANTES / Deustuko (h)istorio-a

[Bazen behin Deustua] [Érase una vez Deusto]

~

[Deustuarroi nongoak garen galdetzen digutenean Bilbo erantzuten dugu, azkar batean atzetik Deustu eransteko, ala zuzenean deustuarrak garela erantzuten dugu. Tomatero deitzen digute eta ibaia gurutzatzean Bilbora goazela diogu.

A lxs de Deusto cuando nos preguntan de dónde somos o bien contestamos Bilbo para rápidamente después concretar Deusto o bien respondemos directamente Deusto. Nos llaman tomaterxs y cuando cruzamos la ría decimos que vamos a Bilbao.]

~ Gure jaiak egutegiko lehenak dira, ihauterien ondoren eta Aste Santua baino lehen. Ihauteriak mundu osoak baino astebete lehenago ospatzen ditugu, guk merezi dugu eta. Deustuz kanpoko jendeak auzo burgesa garela uste du, batez ere izen bereko unibertsitateak duen famagatik.

Baina bertan bizi garenok badakigu oso auzo normala garela.

Ah! eta Deusturi buruz ari garenean Deustuko zubia, itsasadarra, kanala, Sarrikoko parkea eta Arangoitiko mendi-hegalaren arteko lur zatiaz ari gara berbetan. Gainerakoak, muga hauetatik kanpo dagoenak, bere izena eta izana du gaur egun, baina orain gutxi arte denok bat ginen; Arangoiti, Erribera, Ibarrekolanda, Sarriko, San Inazio, Elorrieta eta Deustu bera. Bakoitza bere jai eta festekin noski.

Deustuarrok harro gaude gure tomateez (kondairak dio garai batean, guztiaren hasieran, Deustun baratzeak zeudela), Deustuko zubiaz (ireki daiteke nahiz aspaldian ez egin), eta Tigrearen (ala Lehoia da?) eraikinaz, niri beti gogorarazi dit mamu harraparien filmean azaltzen zena, bizia hartzen zuen tigrearen eskultura hura.

Eta hau guztia Deustun bizi garelako dakigu, auzotar izate hutsagatik. Toki berezi batean bizi eta gure auzoa bakarra dela jakitearen magia, gure memoria kolektiboan. Tira, la ostia da Deustu.

Iristen da momentu bat (ala aitzakia bat) jakin-min handiagoa pizten zaigunekoa. Tomateen zergatia, Deustu eta Bilboren arteko banaketa edota eraikinaren puntan jarritako tigre (edo

Nuestras fiestas son las primeras del calendario, justo después de carnavales y antes de la Semana Santa. Y celebramos los carnavales una semana antes que en el resto del mundo porque nosotrxs lo valemos. La gente de fuera se piensa que somos un barrio bien, sobretodo por el nombre y fama de la universidad del mismo nombre, aunque lxs que vivimos aquí, sabemos que somos un barrio más bien normal. ¡Ah! y cuando hablamos de Deusto, hoy en día, la mayoría nos referimos al trozo de tierra situado entre el puente de Deusto, la ría, el canal, el parque de Sarriko y la ladera de Arangoiti. El resto, lo que está fuera de esos límites, tiene su propio nombre e identidad aunque hasta hace bastante poco todxs fuésemos uno y bienavenidxs; Arangoiti, La Ribera, Ibarrekolanda, Sarriko, San Ignacio, Elorrieta y el propio Deusto. Por supuesto todos y cada uno con sus propias fiestas y jaranas.

Lxs de Deusto nos sentimos orgullosxs de nuestros tomates (dice la leyenda, que antes de todo, al inicio de los tiempos, en Deusto había huertas), del Puente de Deusto (que se puede abrir pero ya no lo hace), y del edificio del Tigre (¿o Leona?) que a mí siempre me ha recordado a uno muy parecido que salía en la peli de los cazafantasmas, en la que una escultura de tigre cobraba vida y daba muy mal rollo.

Y toda esta información nos viene dada por el simple hecho de vivir en Deusto, de ser del barrio. Sin el más mínimo esfuerzo sabemos todo ésto y es así porque sí y ya está. Es la magia de vivir en un lugar especial y de ser conscientes de manera

16

LEHEN / ANTES / Deustuko (h)istorio-a

colectiva que nuestro barrio es único sin razones concretas. Vamos, que Deusto es la ostia.

lehoi) baten arrazoiak jakitea. Niri momentu hori heldu zitzaidan eta hemen kontatuko dizuet jakin nuena.

Pero llega un momento (o una excusa) en el que queremos saber más. Saber el porqué de los tomates, de la diferenciación Deusto-Bilbao o del emplazamiento de un tigre (o leona) en la punta de un edificio. A mí ese momento me llegó y a continuación os cuento lo que descubrí.

~

[Bazen behin Deusto, edo Deustu, edo Deustua... Érase una vez Deusto, o Deustu, o Deustua...]

~ Bazen behin Deustu. Lur zatitxo baten historia da honakoa, iparraldean mendiek eta hegoaldean itsasadarrak bere itsaso eta hezeguneekin mugatzen dute. Toki pribilegiatua zen, egutera, eguzkitsua (euria ari ez zuenean), haizeteetatik babestua, lur emankorrak eta ondo komunikatua, haran zabalaren erdian kokatua. Leku zoragarria.

Halaxe pentsatu behar zuten Deustuko lehen biztanleek (nahiz oraindik Deustu izenik ez zuen); a zer nolako tokia bizitzeko, baserria eraiki, baratza egin eta bizimodua ateratzeko!

Eta halaxe hasi zen guztia. Zelai berde haiek, baso eta hezeguneak, etxetxoz betetzen hasi ziren, baratzez eta bidez. Egun batez eraiki berria zen elizatik irten berriak zirela, bizilagunak, elkar ezagutzen zuten haiek, elkarri erremintak zein gatz eta arrautzak uzten zizkieten haiek, elkarren artean antolatu eta ordurako Deustu deitzen zioten lur zati hura kudeatzeari egin zioten. Horrela, paisaia berde hura, Deustuko Elizatea izatera pasa zen, Gernikako Batzar Nagusietan ordezkaritza eta guzti.

Eta bat-batean, Deustutik ez hain urrun, baina ez hain ondo kokatua eta komunikatua, On Diego López de Haro delako batek Bilboko Hiribildua sortu zuen. Bilbotarrak oso garrantzitsutzat zuten euren burua, Gaztelatik zetorren artile komertzioa kontrolatzen baitzuten eta itsasontzi ugari baitzituzten. Itsasadarraren jaun eta jabe sentitzen ziren, baina deustuarrek bazekiten lehenagotik zeudela haiek.

Érase una vez Deusto. Esta es la historia de un trozo de tierra limitado al norte por las montañas y al sur por una ría con sus mareas y sus humedales. Era un lugar muy privilegiado, bien orientado al sur, soleado (cuando no llovía, claro), protegido de los vientos, con tierras bien fértiles y además bien comunicado y situado en el centro de un extenso valle. Una maravilla de sitio. Y esto mismo debieron pensar los primeros habitantes de Deusto (ellxs aún no sabían que se llamaría así); ¡Qué lugar más encantador para quedarnos a vivir, construirnos el baserri, hacernos una huertita y salir adelante!

Y así comenzó todo. Esa gran campa verde, con sus árboles y humedales empezó a poblarse de casitas, de huertas y de caminos. Llegó un día, saliendo de la iglesia (que acababan de construir), que todos esos vecinxs que se conocían de hace mucho tiempo y se prestaban herramientas, sal y huevos, decidieron de manera espontánea organizarse y empezar a gestionar ese trozo de tierra al que ya llamarían Deusto. Y así ese paisaje verde, muy verde, pasó a ser la Anteiglesia de Deusto con su representación en las Juntas Generales de Gernika y todo.

Y de repente, no muy lejos de Deusto, pero peor orientado y comunicado, un tal Don Diego López de Haro fundó la Villa de Bilbao. Los de Bilbao se creían muy importantes porque controlaban el comercio de la lana con Castilla, y tenían muchos barcos y tal. Se pensaban amos y señores de la ría pero lxs de Deusto sabían que ellxs estaban de antes y lxs de Bilbao no se la colaban.

18

Bazen behin Deusto, edo Deustu, edo Deustua...

Diruz sobera baina espazioz justu zebilen Bilbok portua handitzeko beharra nabaritu zuen. Deustuk nahikoa toki bazuenez bertan inbertitu zuten. Hezeguneak lehortu zituzten, eta bertan kaiak, ontziolak, biltegiak, lantegiak, eta etxeak, etxe ugari eraiki zituzten. Burdinaren garaia zen, artileak emanak zituen garairik onenak, eta itsasadarra, lehen urdin (ilunago nahiz argiago) marroi bilakatzen hasi zen. Hala ere Deustuk, goialdeak behinik behin, berdetasuna mantendu zuen, bere plaza, eliza, kioskoa, frontoia eta tabernak. Eta erromeria eta igandetako giroa.

Baina hau guztia aldatu egin zen Deustu elizate izatetik Bilboko auzo izatera pasa zenean. Hasera batean ez zen aldaketa handirik nabaritu, zubi altxagarria eraiki zen arte. Orduan bai, orduan nabaritu zen Biloren parte izatea. Ondoren etorri ziren bonbak, sua eta heriotza eta Deustuk berde izateari utzi eta gris izatera pasa zen, oso gris. Lehen baratzak zeuden tokian etxe dorre handiak eraiki zituzten eta itsasontzi handiak igaro ziren lehen hezeguneak ziren tokitik. Jada ez zen ia dantzarik egiten, eta egitekotan ezkutuan. Lan egiten zen, lan asko.

Egun eder batez, grisa desagertu egin zen, burdina eta itsasontzi handiak bezalaxe. Eta iparraldetik mendiek, hegoaldetik itsasadarrak mugatzen zuten lur zati hura esnatu egin zen eta kolore asko zituela konturatu zen. Ez zen zelaien arrastorik, ezta baratzena, ezta etxetxoena (bat ez bazen) baina modu batean ala bestean bertan jarraitzen zuten. Deustuk berde izaten jarraitzen zuen, edo gorri tomate, bertako biztanleei esker, deustuarrak, lehenengo biztanleek pentsatu zuten bezala pentsatzen dute: sekulako lekua dela bizi eta bizimodua aurrera ateratzeko!

~

Érase una vez Deusto, o Deustu, o Deustua...

Pero llegó un día, que la muy urbana Bilbao, que andaba más sobrada de dinero que de espacio, vio la necesidad de ampliar su puerto y se percato que Deusto tenía mucho espacio. Así que ni cortos ni perezosos decidieron invertir en Deusto, secar sus humedales y construir muelles donde instalarían astilleros, almacenes, talleres, y casas, muchas más casas. Era la época del hierro, la lana había pasado a mejor vida, y la ría antes azul (más claro, más oscuro, según) comenzó a marronear. Sin embargo Deusto, al menos el de arriba, aun conservaba su verde, y su plaza, con su Iglesia, kiosko, frontón y bares. Y su ambiente de romerías y de domingos.

Pero todo esto cambió cuando Deusto dejó de ser anteiglesia y paso a ser un barrio de Bilbao. Al principio los cambios no se notaron, pero tras la construcción del gran puente levadizo, su pertenencia a Bilbao se hizo palpable. Luego vinieron las bombas, el fuego y la muerte y Deusto dejó de ser verde y pasó a ser gris, muy gris. Y grandes torres de viviendas se construyeron en lo que antes eran huertas y grandes barcos pasaron frente a lo que antes fueron humedales. Ya casi no se bailaba, y si se hacía era a escondidas y se trabajaba un montón.

Y un buen día, el gris desapareció, al igual que el hierro y los grandes barcos. Y ese trozo de tierra bien orientado y limitado al norte por las montañas y al sur por la ría, despertó y se descubrió de muchos colores. Ya no quedaba ni rastro de las campas, ni de las huertas, ni de las casitas (excepto una) pero en cierta manera, seguían estando ahí debajo de todo lo demás. Deusto seguía siendo verde, muy verde (y rojo tomate) a través de sus habitantes, de los deustuarrak, que al igual que sus primeros pobladores, piensan y pensaron; ¡Qué lugar de la ostia para vivir y salir adelante!

~ 20

eta rri elo

El o

te c 115 abras m

as a

” ndia ” e ha rrieta “Etx e Elo tako e” d rrie grand

c “La

mon

tx lae tel

a San io de S r

Bar

n

e

au zio Ignacio n

Igna

mo

zoa

nd oli ak ” tx a” ña gañ ga ola ola rb rb i “A “A ol

ak

Tx

lar

ko

uri

stu

ra

deu

e

r aur roz ga zorOlabea

ib

a

rr

eg

ol

Agirre baserria

ia

a

ko

la

bo

na

bil

ka

ek

nd

Caserío Agirre

a

ez de Etx mpo

Ca

ad

as

its

deustuko eli Anteiglesia de De

uri ri laia zu lze txe bo e E

fut tbol d fú

ra

ar

Bidarte jauregia

Sarriko

Palacio Bidarte

Salesianoak

La

sa

G Co or-m leg ut fu io ue tb de n olz So ika ela rdo ste ia mu txe do a s

de

“Sagrada familia

Barrio de la “Sagrad

Dorre-Madariaga etx

Grupo de viviendas Torr

mad

e

ab as

B

a tz an ra ar be

i np R raa ko e e La be ag era ela d ri be ErribPlazu La erOla

e

ld

bo

t fú

ch

tia

be

po

am

C

Ar

O

do an aga ablabe

Ba

Los Salesianos Co Sa leg lle io i La kas Sa tet lle xe a

E

u Bar skald u rio de na a Eus uzo kald a una

bo gia oaga” lante “Toldos Goy s Goyoaga” do

Fábrica “Tol

LEHEN / ANTES / Deustuko (h)istorio-a

[DEUSTUKO PLANOA LEHEN/gaur] n so

[Plano de Deusto ANTES/hoy]

ka

di

~

be

[Gauza ugari aldatu dira Deustuko historiaren azken 130 urtetan.

Baina zerbaitek berdin jarraitzen badu bere muga naturalak dira; mendiak iparraldean, Cabras, Banderas eta Artxanda, Nerbioi itsasadarra hegoaldean. Gainerakoa historia da, eta laguntza gisa, jada existitzen ez diren edo izen bera ez duten espazio eta lekuak aurkitzeko hona plano bat, atzoko eta gaurko Deustu auzoak konbinatzen dituena.

rr

iz

nt

Muchas cosas han cambiado en los últimos 130 años de la historia de Deusto. Pero algo que permanece, aún con modificaciones, son sus límites naturales; al norte sus montes, Cabras, Banderas y Artxanda y al sur, la ría del Nervión. Lo demás es historia y como ayuda para localizar espacios y lugares que ya no existen o ya no se denominan igual, este plano que combina el barrio de hoy con el pueblo de ayer.]

e b 22 an 3m de r

as

~

goiri

Octavio taberna

Casa “Bar Octavio”

Iglesia de San Pedro

ia

Goiherri

La Comercial

Frontón de Deusto

Deustuko etxetxoa Deustuko Unibertsitatea

Casa “Bar Ortuondo”

La Literaria

xebizitzak

“Talleres de Deusto”

dariaga

he ika ko t e o eh B

its iko

o

rbi

ne

k iola ntz una o una kald

kald Eus Eusstilleros

E

a

ra

r hari a z r

a

rr

a sad

ia zub sto uko de Deu ust De uente lP

“El Tigre” eraikina

Be

La casita de Deusto

Ortuondo taberna

Edificio “El Tigre”

eliz

Deustuko Unibertsitatea

Deustuko frontoia

Ayuntamiento de Deusto

Antgoña eig k les o ia

Deustuko udaletxea

remadariaga

an d 25 a m 1m end

luzarra

Done Petri Eliza

da familia”

tx

Barrio de Buenavista

de atea Beg oña

izatea eusto

a” auzoa

ar

Buenavista etxetaldea

A

abando Bilbao 22

Deustuko elizate baserritarra eta industria aroaren hasiera

[1876~1890] 1300. urteko Bilboren sorrera baino lehenagotik 1925 urtera arte Deustu elizatea izan zen. Gainera 1575etik Gernikako Batzar Nagusietan ahotsa izan zuen 35. eserlekuan. Elizatea eliza baten inguruan sortutako herrixka edo baserri multzoa da. Euskal Herriko udal egituraren oinarrizko unitatea zen eta erabakiak hartzeko herriko elizaren atarian auzokide guztiak biltzetik zetorkion izena. Hiribilduak ez bezala modu naturalean sortzen ziren, biztanleen bizikidetza erraztearren.

1877an Deustuk 2323 biztanle zituen. Bi zonaldetan banatzen zen: goiko aldea, Goiherria, landa eremuan, euskalduna eta euskal tradizio handikoa. San Pedro plaza zentroan, eliza, udaletxea eta frontoia inguruan. Behekoa, Behekoherria edo Olabeaga, ibai ertzean, izaera industrial eta komertziala zuena, “kosmopolita” itsasoarekin zuen harremanagatik. Bigarren Gerra karlista amaitzean itsasadarraren kanalizatze lanei esker Olabeagak, edo Erriberak, industria eta hirigintza gorakada nabarmena izan zuen Astilleros del Nervión (1890), Tubos Forjados (1890), Talleres de Deusto (1891) edota Astilleros Euskalduna (1900).

Deustuk 1900 urtean 4142 biztanle zituen, urte haietan Bilboko familia aberats ugari eta ehunka langile iritsi ziren Deustura, bertako industriak nahiz 1886. urtean ezarri zen Jesusen Konpainiaren Deustuko Unibertsitateak erakarrita.

[ ][ ]][ Deusto, sobretodo la zona del Goiherri, fuehasta finales del S.XIX una población netamente rural, con una importante huerta y producción de trigo, maíz y txakoli. Deusto era admirado por el cuidado y belleza de sus huertas y vegas.

Deustu, batez ere Goiherri aldea, XIX. mende amaiera arte landa eremua izan zen, arto, gari eta txakolin produkzio handi batekin. Miretsiak ziren bere baratze eta larreak.

La Universidad Literaria (1883-1886) fue construida en los terrenos de la Cava por la Compañía de Jesús. La universidad era una reivindicación de las clases acomodadas de Bilbao que necesitaban formar responsables para una gestión comercial e industrial cada vez más técnica e industrializada.

Deustuko unibertsitatea 1883 eta 1886 urteen artean eraiki zuen Jesusen Konpainiak la Cavaren lurretan. Unibertsitatea Bilboko klase dirudunen eskaeraz sortu zen, gero eta tekniko eta industrializatuagoa zen industria baten kudeaketarako pertsona formatuak behar baitziren.

Los “Talleres de Deusto” ( a la fabricación de acero principal industria de Deu chos años. En 1921 emp bajadores.

“Talleres de Deusto” (1891) produzitzen zuena, urte asko tria nagusia izan zen. 1921 zituen.

La Anteiglesia de Deusto rural y el comienzo de su despegue industrial.

Anterior a la fundación de Bilbao en 1300 y hasta 1925, Deusto fue una anteiglesia que contaba desde 1575 con voz y voto en la Juntas Generales de Gernika ocupando el asiento número 35. Las anteiglesias estaban constituidas por caseríos dispersos que con el paso del tiempo se iban vinculando en una red de relaciones de dependencia. Las anteiglesias al contrario que las villas, no se fundaban, si no que surgían de manera natural como entidades que reglaban la convivencia entre diferentes vecinxs. Y su nombre proviene de las reuniones que lxs vecinxs realizaban delante de la Iglesia para su administración y funcionamiento.

En 1877, Deusto tenía una población de 2323 habitantes y en él se diferenciaban 2 zonas. Una, el Goyerri o zona alta, de carácter rural y euskaldun, con fuerte presencia de las tradiciones vascas y la Iglesia. La Plaza San Pedro se erigía como su centro, con la Iglesia, el Ayuntamiento y el frontón como edificios representativos. Y la otra, la zona baja aledaña a la ría y conocida como Behekoherria u Olabeaga, era de carácter industrial y comercial, y más “cosmopolita” por su influencia marinera. Tras el final de la II. Guerra Carlista y gracias a los trabajos de canalización de la ría y la desaparición de los humedales, Olabeaga o La Ribera vivió un despegue industrial y urbanístico con la aparición de industrias que serían clave en el futuro como Astilleros del Nervión (1890), Tubos Forjados (1890), Talleres de Deusto (1891) o Astilleros Euskalduna (1900).

La población de Deusto en 1900 ya era de 4142 personas y el barrio asistió a la instalación de familias adineradas de Bilbao y de cientos de trabajadores atraídos por su actividad industrial así como la instalación en 1886 de la Universidad Literaria de Deusto de la Compañía de Jesús.

][

(1891), dedicados moldeado, fue la usto durante mupleaba a 430 tra-

), altzairu moldeatua oan Deustuko indus1. urtean 430 langile

][ ]

El frontón de Deusto (1887-1966) fue uno de los más importantes de Euskal Herria hasta finales del S.XIX. Tenia un largo de 64 metros (16 cuadros) por 11m de anchura, unas medidas que permitían su utilización para todas las especialidades y disponía de tendido y 3 pisos con capacidad para 4527 espectadores.

Deustuko frontoia (1887-1966) Euskal Herriko frontoirik garrantzitsuenetakoa izan zen XIX. mende amaiera arte. 64m luze (16 koadro) eta 11m zabal zen, pilota joko guztietarako erabilgarri. Gainera 3 solairuko harmailak zituen eta 4527 ikuslerentzat lekua.

El nuevo ayuntamiento de Deusto (18891937) sustituye al anterior de 1775 y derribado en 1887. El ayuntamiento consta de 3 cuerpos, uno central y dos laterales correspondientes a las escuelas de niños y niñas.

Deustuko udaletxe berriak (1889-1937) aurrekoa ordezkatu zuen, 1775an eraiki eta 1887an eraitsia. Eraikinak gorputz zentralaz gain mutil eta nesken eskolak zituen bi albotara.

24

Deustuko elizate baserritarra eta industria aroaren hasiera

[1876~1890]

01 Deustua 1874an. Argazkian goiko Deustuko landak, baratzak eta erdian Done Petriko eliza / Deusto en 1874. En la foto aparecen campos, huertas y en la mitad la iglesia de San Pedro.

02 1892. Olabeagako bista, itsasadarreko bi kargategi ikusten dira / 1892. Vista de Olabeaga donde se pueden ver dos cargaderos de la rĂ­a.

03 1894. Emakumeen talde bat gabarra batetik kaboia deskargatzen / 1894 grupos de mujeres descargando carbĂłn de una gabarra.

La Anteiglesia de Deusto rural y el comienzo de su despegue industrial.

04 1874. Done Petriko eliza eta Juan Ortuondo taberna ikusi daitezke San Pedro Plazako bista honetan. Garai horretan oraindik udaletxe berria eta frontoia eraiki gabe zeuden / 1874.

Se pueden ver la iglesia de San Pedro y la Taberna Juan Ortuondo en la Plaza San Pedro.

En esa época el ayuntamiento nuevo y el frontón estaban aún sin construir.

05 1900. Done Petriko bista bera, bertan ikus daitezke jada udaletxea, frontoia eta zenbait etxe berriak / 1900. Misma vista de San Pedro con el ayuntamiento, frontón y nuevas casas construidas.

06 1894. San Pedro Plaza, udaletxeko eraikin berria bere bi alboetako eskolekin eta enparantzako kioskoa / 1894. En la Plaza San Pedro se puede ver el nuevo ayuntamiento con las escuelas en sus laterales y el kiosko de la plaza.

26

Deustu anexioaren aurretik eta etxetxoaren eraikuntza.

[1900~1910] XX. mendearen lehen urteetan industria gorakada sendotu egin zen eta biztanleria 4000tik 8000ra igo zen. 1916an Deustuko industriako 29 enpresek 1408 langile zituzten guztira. Nahiz biztanleriak igoera hau jasan eta enpresa handi eta hauei lotutako txiki gehiago eraiki, Deustuk landa izaera nabarmena izaten jarraitu zuen 30. hamarkadara arte. Bere San Jose, San Pedro eta San Pabloetako jai eta erromeriek sona handia zuten, hala nola baita bertan produzitzen zuten txakolinak.

Deustuko paisaia aldatuz zihoan, baina ez fabriken eraginez soilik. 1916 eta 1921 artean Deustuko Unibertsitatea zabaldu egin zen Unibertsitate Komertzialarekin. Deustu garaiko “Neguri” zen Bilboko aberatsentzat eta hainbat jauregi eraiki zituzten baserri eta baratze artean: Bidarte, Otaola, La Casa del Cónsul edota Zubiriako Kondeen Goi-eder.

Bilbok irentsi aurreko urteak ziren. 1860tik lurraldea, ekonomia eta kudeaketaren arloan desberdintasunak markatu zituen Bilbok eta 1890an bere borondatez Abandoko elizatearen anexioa eta gero gertu ziren Begoña eta Deustu ere Bilbok irentsiak izateko.

Nabaria zen oraindik Goiherri eta Behekoherriren arteko aldea, landa-girokoa, euskalduna eta gero eta burgesagoa bata, industriala, portuarioa eta gero eta jendetsuagoa bestea. Udalerria 7 auzotan banatu zen: Tellaetxe, Madariaga, Luzarra eta Berriz goiko aldean eta Erribera, Botika eta Zorrotzaurre itsasadar alboan.

[

] [ ]

La Universidad Comercial (1916-1921) diseñada por los arquitectos Jose Mª Basterra y Emiliano Amman, fue concebida como la primera facultad de economía del estado para formar a los futuros dirigentes de empresa.

“Deustuko etxetxoa” (1908-2015). D. Pedro Unibasok Deustuko udaletxeari Luzarrako auzoan, Bilbo-Plentziako errepidean Manuel Camarón arkitektoak eginiko etxe bat eraikitzeko baimena eskatu zuen.

Unibertsitate komertziala (1916-1921) Jose Mª Basterra eta Emiliano Amman arkitektoek diseinatua, etorkizuneko enpresaburuak formatzeko estatuko lehen ekonomia fakultatea izan zen.

“Deustuko etxetxoa” (1908-2015). D. Pedro Unibasok Deustuko udaletxeari Luzarrako auzoan, Bilbo-Plentzia arteko errepidean, Manuel Camarón arkitektoak eginiko etxe bat eraikitzeko baimena eskatu zuen.

Deusto antes de la anexión y la construcción de la casita.

En los primeros años del S.XX se consolida el despegue industrial y la población vuelve a duplicarse pasando de 4000 a más de 8000 personas. En 1916 trabajaban en centros industriales de Deusto 1408 personas para un total de 29 empresas. A pesar de este incremento de la población y de la implantación de grandes empresas y pequeños talleres asociados a ellas, la mayor parte de Deusto siguió teniendo un marcado carácter rural hasta la década de los 30. Sus fiestas populares y romerías como las de San José, San Pedro y San Pablo así como sus txakolis gozaban de gran popularidad y atraían a mucha gente de los municipios cercanos.

En aquellas época no solo las fábricas cambiaron el paisaje de Deusto. De 1916 a 1921 se amplió la Universidad de Deusto con la construcción de la Universidad Comercial y durante aquellos años también Deusto fue “el Neguri” de la gente rica de Bilbao que construyeron sus palacios y palacetes como el de Bidarte, Otaola, La Casa del Cónsul o el Goi-eder de los Condes de Zubiria, junto a los caserios y huertas.

Son también los años previos a la anexión a Bilbao que en 1890 inicia su expansión con la anexión voluntaria de la anteiglesia de Abando. Ya desde 1860 Bilbao, con el que se tenían marcadas diferencias en aspectos territoriales, económicos y de gestión entre otros, aspiraba anexionarse también Deusto y Begoña.

En estos años sigue siendo notable la diferencia entre el Goiherri rural, euskaldun y cada vez más burgués, y el Behekoherri industrial, portuario y cada vez más poblado. El municipio se divide además en 7 barrios; Tellaetxe, Madariaga, Luzarra y Berriz en la parte alta y Ribera, Botika y Zorrotzaurre en la parte baja junto a la ría.

][

][

La fiesta de San José se celebraba en la Plaza San Pedro con partidos de pelota, bailes...y el menú típico de cordero con ensalada que estaba tan arraigado que al coincidir el día en cuaresma el obispado otorgaba dispensa especial para que los asistentes a la romería pudiesen romper su ayuno de cuaresma.

San Jose jaia San Pedro plazan ospatzen zen, pilota partidu dantza eta arkume janarekin. Hain zegoen errotua festa hau garizuma eguna zenez apezpikuak dispentsa berezia eman behar baitzuen herritarrek baraua eten ahal izateko.

]

La Casa Bar Juan Ortuondo (anterior a 1874) y su pretil, dos instituciones de la Plaza San Pedro del Deusto de antes y después de la anexión. Sitio de reunión y tertulias inacabables, así como de partidas de cartas, este bar también era conocido por la cueva, ya que era largo y estrecho.

Juan Ortuondo taberna (1874 baino lehenagokoa) eta bere petrila, San Pedro plazako bi instituzio handi. Elkartzeko tokia, tertuliarako edo karta partidetarako, la cueva ere deitzen zitzaion, luzea eta estua baitzen.

28

Deustu anexioaren aurretik eta etxetxoaren eraikuntza.

[1900~1910]

01 1910. Kobetatik ateratako argazkia / 1910. Vista desde Kobeta.

02 1900, Deustuko Erribera. Eskubian Yandiola jauregia gaur egun oraindik kontserbatzen dena / 1900, La Ribera de Deusto. A la derecha el palacio de Yandiola que aĂşn hoy se conserva.

03 1914, Deustuko literatura unibertsitatea / 1914, la universidad Literaria de Deusto.

Deusto antes de la anexión y construcción de la casita.

04 1903, erromeria San Pedro Plazan / 1903, romería en la Plaza San Pedro.

06 1910, Deustuko eta Erriberako Euskalduna ontziolako langileak / 1910, trabajadores de Deusto y La Ribera de astilleros Euskalduna.

05 1920, frontoia pilota partidu egun batean / 1920, el frontón en día de partido.

07 1912, Artiacheko langileak / 1912, trabajadoras de Artiach.

30

Gura gabeko anexioa Bilborekin, Gerra Zibila eta diktaduraren hasiera.

[1920~1930] Garai honetan Deustuko historia hurbilean aldaketa markatuko zuten bi gertakari tragiko izan ziren. Lehena borondatez kontra egindako Bilborekiko anexioa eta bigarrena Espainiako Gerra Zibila eta ondorengo diktadura.

1924ko urriaren 29an, herritarren eta Deustuko udaletxearen borondatearen kontra, Bilborekin anexionatzeko dekretua sinatu zen, 1925eko urtarrilaren 1etik aurrera indarrean izango zena. Deustuk garai hartan 8799 biztanle zituen hiru auzo nagusitan banatuta; San Pedro (Goiherri), Erribera (Botikatik Erribera plazaraino) eta Zorrotzaurre (Zorrotzaurre, Elorrieta eta Tellaetxe). Anexio haren eraginez Deustuk konpetentzia eta udal autonomia galdu zituen. Erabakia Bilbon gehiengoa ziren kontserbadore eta sozialistena izan zen, abertzale eta karlisten nahiaren kontra.

Anexio honen eraginez 2 azpiegitura handi eraiki ziren, Deustuko Zubia (1932-1936) bata eta bertatik Las Arenasera zihoan errepidea (geroago Ejertzitoaren Etorbidea deitua, 1931-1945). Honek Bilbo eta Deustu arteko deskonexioari amaiera eman eta etorkizunean Deustuko zabalgunea izango zenari bide eman zion.

1936ko Gerra Zibilaren hasierak eta 1937ko ekainaren 19ko frankisten okupazioak anexioa bigarren plano batean utzi zuten eta izaera abertzale indartsua zuen Deustu bezalako herri bateko logika sozial eta politikoak errotik ebakiko zituen garai tragiko bat jarriko zuen martxan. Garai honetan udaletxea, frontoia edota San Pedro plaza bezalako sinboloak desagerrarazi ziren.

[

][ ]

La Guerra Civil y la posguerra cambiaron la fisonomía del barrio. Tras los bombardeos, el asedio y posterior caída en manos franquistas, muchos lugares desaparecieron como el ayuntamiento y otros cambiaron sus funciones como la Universidad de Deusto que se convirtió en un campo de concentración, el Palacio Bidarte en hospital de heridos o el colegio de Salesianos en hospedaje de niñxs huérfanos.

“Deutsche Schule” (1924-1945). El 27 de abril de 1924 se abre el Colegio Alemán de Bilbao en el chalet “Villa Dolores” propiedad de Benito Lewin en el Nº14 de Av. de las universidades con una primera promoción de 50 alumnos.

Gerra Zibilak eta gerra ondorenak auzoaren fisionomia aldarazi zuten.Bonbardaketak, setioak eta azkenik frankisten eskuetan erortzeak udaletxea bezalako zenbait toki desagerrarazi zituen eta beste batzuek erabilera aldatu zuten. Deustuko Unibertsitatea kontzentrazio eremu bilakatu zen, Bidarte Jauregia zaurituen ospitale eta Salesianoen eskola umezurtzen etxe.

“Deutsche Schule” (1924-1945). 1924ko apirilaren 2an Bilboko Eskola Alemana ireki zen 50 ikaslerekin Unibertsitateen Etorbideko 14. zenbakian, Benito Lewinena zen “Villa Dolores” txaletean.

La no deseada anexión a Bilbao, la Guerra Civil y el comienzo de la dictadura.

Esta época se caracteriza por 2 acontecimientos trágicos que suponen un punto y a parte en la historia reciente de Deusto. El primero, la no deseada anexión a Bilbao y el segundo la Guerra Civil Española y la posterior dictadura.

El 29 de octubre de 1924, en contra de la voluntad del pueblo y del ayuntamiento de Deusto, se firmó el decreto de anexión a Bilbao que se hizo efectivo el 1 de enero de 1925. Deusto tenía entonces 8799 habitantes con 3 barrios bien definidos; San Pedro (Goiherri), La Ribera (desde Botica a la plaza de La Ribera) y Zorrozaurre (Zorrozaurre, Elorrieta y Tellatexe). Con la anexión, Deusto perdió competencias y autonomía municipal y supuso el triunfo de la postura de conservadores y socialistas favorables a la anexión (y con mayoría en el ayuntamiento de Bilbao en esa época) frente a la de nacionalistas y carlistas contrarios a ella.

Así mismo, la anexión conllevó la construcción de 2 grandes infraestructuras como el Puente de Deusto (1932-1936) así como la carretera que partía de este mismo puente a Las Arenas (posterior Avenida del Ejercito, 1931-1945) que rompieron la desconexión que existía hasta ese momento entre Deusto y Bilbao y supuso el inicio de la urbanización del futuro ensanche de Deusto.

El comienzo de la Guerra Civil en 1936 y la entrada del ejército franquista el 19 de junio de 1937 dejó la anexión en un segundo plano y supuso un trágico paréntesis que cortó con las lógicas sociales y políticas de un pueblo con marcado carácter nacionalista como Deusto. En este periodo desaparecieron o fueron mutilados símbolos como el ayuntamiento, el frontón o la plaza San Pedro.

][

][

El Puente de Deusto (1932-1936) es obra de los ingenieros Ignacio Rotaeche y José Ortíz de Artimaño con la intención de conectar el centro bilbaíno con el recien anexionado Deusto. En 1937 fue dinamitado por las fuerzas republicanas en su salida de Bilbao.

Posteriormente fue reconstruido y reabierto en 1939.

Deustuko Zubia (1932-1936) Ignacio Rotaeche eta José Ortiz de Armtimaño ingeniarien lana da, Bilboko zentroa Deusturekin elkartzeko helburuaz. 1937an dinamitaz birrindu zuten errepublikazaleek Bilbo uztean. 1939an berreraiki zen.

]

La Avenida Maciá (1931) llegaba solo hasta la Plaza. La Av. del Ejército (1937-1945) proyectada con un ancho de 25m y una longitud de 3 kms hasta Elorrieta impulsa una nueva forma de urbanización más intensa que rompe con el Deusto rural y supone la ruptura de la Plaza San Pedro como boulevard abierto y peatona y la demolición parcial del frontón y total del ayuntamiento.

Maciá Etorbidea (1931) Plazaraino soilik ailegatzen zen. Ejertzitoaren etorb. (1937-1945), 25m zabal eta eta 3km luze Elorrietaraino, urbanizatze gogorrago bat eragiten du, Deustu landatarrarekin amaitu, San Pedro plaza boulevard ireki eta oinezko gisa erdibitu eta frontoia eta udaletxea eraisten dira.

32

Gura gabeko anexioa Bilborekin, Gerra Zibila eta diktaduraren hasiera.

[1920~1930]

01 1930, Deustuko bista osoa / 1930, vista completa de Deusto.

02 1933, Deustuko zubia eraikitze obrak . Atzean etxetxoa ikus daiteke Alemaniar ikastetxea zen garaian / 1933, obras de construcciรณn del puente de Deusto. Al fondo se puede ver la casita cuando ya era Colegio Alemรกn de Bilbao.

03 1936, Deustuko zubia inauguratu zenean / 1936, el puente de Deusto en su inauguraciรณn.

La no deseada anexiĂłn a Bilbao, la Guerra Civil y el comienzo de la dictadura.

04 1937, Deustuko zubia Gerra Zibilean suntsitua izan ondoren / 1937, Puente de Deusto despuĂŠs de ser destruido durante la Guerra Civil.

05 1925, Done Petri Elizako dorretik bista, erdian Juan Ortuondo taberna eta eskubian udaletxea ikusi ahal dira / 1925, vista desde la torre de la Iglesia de San Pedro donde se puede ver el bar Juan Ortuondo en el centro y el ayuntamiento a la derecha.

34

Diktadura, baserrien desagertzea eta kanalaren zauria.

[1940~1960] 40. hamarkadan baserrien desagerpena etorri zen, eta honekin batera Bilbo urbanoaren eraginez baita landa izaera ere. Ejertzitoaren Etorbidea egiteak auzo berriak eraikitzeko aukera eman zuen: Torremadariaga edo Sagrada Familia San Pedron edo San Ignacio Tellaetxen. Torremadariagako eraikinen (19421952) eraikuntzak Deustuko hirigintza berriaren izaera markatuko zuen, hau da, lurrari ahalik eta probetxu handiena ateratzea eta honekin auzotarrentzat maitatuak ziren zenbait espazio galdu ziren, hala nola, Athleticen entrenamendu zelaiak.

Hirigintza bezalaxe biztanleria ere ikaragarri hazi zen, 1937an 14592 biztanle izatetik 1960an 25335 izatera igaro zen. Igoera honen zergatia batez Espainiako gerra ondorengo pobreziatik industrian lanera ihesi zetozen etorkinen eraginez izan zen. Inmigrazio honek Deusturen ehun soziala goitik behera aldatu zuen eta Banderas mendiaren magala ehunka txabolez betetzea ekarri zuen, 60. hamarkadan Otxarkoaga eraiki bitartean iraun zutenak.

1950eko abuztuaren 11ean, desarrollismo betean, Deustuko beste obra/zauri bat hasi zen, Deustuko Kanalaren eraikuntza. Kanalak auzoa bitan banatuko zuen Erribera erabat isolatuz eta Euskalduna etxebizitza kooperatiba ala Etxezuri futbol zelaia eraitsi ziren.

Bien bitartean, errepresio frankistak eta euskal kultura ororen debekuak erromeriak eta herriko jaiak ziren bezala desagerrarazi zituen eta euskara eremu publikotik ezkutatu zuen.

[

][

El canal de Deusto (1950-1968) su obra consistía en la realización de un corte desde Euskalduna hasta la vuelta de Elorrieta con una anchura de entre 100 y 130 m, una longitud de muelles de 5km y un calado de 7 metros por debajo de la bajamar equinoccial. La obra impulsada por la autoridad portuaria de Bilbao quedó incompleta a falta de 400m para su total apertura creando de esta forma la península de Zorrozaurre.

Deustuko Kanala (1950-1968) Euskaldunan hasi eta Elorrietaraino joango zen ebaketa bat zen 100-130m zabal izango zena, 5km-ko nasa luzera eta ekinozioko itsasbeheratik 7m beherako iritsiko zena. Obra Bilboko portu ordezkaritzak bultzatua 400m faltan amaitzeke geratu zen, era honetara Zorrotzaurreko penintsula sortuz.

“Colegio Francés” (1945-1951) y “C Señora del Carmen” (1951-2010) re religiosas Esclavas de la Santísima dre de Dios que se trasladan a vivir a Gorocica compra en subasta la finca bierno Alemán por 500.000 ptas.

“Colegio Francés” (1945-1951) eta “Co ñora del Carmen” (1951-2010) Esclava Eucaristía y Madre de Dios erlijiosoen ard bertan bizitzera pasaz. Gorocica funda Gobernuari konfiskatutako eraikina enkan

Dictadura, desaparición de los caserios y la herida del canal.

La década de los 40 supone la desaparición de los caserios y la pérdida de ese carácter rural diferencial frente al Bilbao urbano. La urbanización de la Avenida del Ejército posibilita la aparición de nuevos barrios como Torremadariaga o la Sagrada Familia en la zona de San Pedro o San Ignacio en Tellaetxe. De hecho la construcción de los bloques de Torremadariaga (1942-1952) marca el inicio del impulso urbanístico del Deusto basado en el aprovechamiento máximo del suelo y trae consigo la desaparición de espacios muy valorados por los deustuarras como los campos de entrenamiento del Athletic en Torremadariaga.

Todas estas construcciones se acompañan de un espectacular incremento de la población pasando de los 14592 habitantes de 1937 a los 25335 de 1960. Este incremente se debió sobretodo a la inmigración proveniente del resto de España que venía a trabajar en la industria y escapar de la pobreza de la posguerra. Esta migración cambió por completo también el tejido social que caracterizaba al Deusto anterior a la guerra y trajo la proliferación de cientos de chabolas en las faldas del monte Banderas que desaparecieron en gran medida con la construcción de Otxarkoaga en la década de los 60.

Durante estos años de desarrollismo, el 11 de agosto de 1950, comienza la otra gran obra/herida de Deusto, la construcción del Canal de Deusto que parte en 2 el barrio aislando definitivamente La Ribera del resto de Deusto y supone la destrucción de la cooperativa de casas baratas Euskalduna o del campo de fútbol de Etxezuri.

Mientras tanto, la represión franquista y su prohibición de toda expresión cultural vasca supone la desaparición de las romerías, de las fiestas populares tal y como se concebían y del euskera en la vía pública.

][

Colegio Nuestra egentado por las Eucaristía y Maallí. La fundación incautada al Go-

olegio Nuestra Seas de la Santísima durapean egon zen, azioak Alemaniako nte batean 500.000

][ ]

El Edificio el Tigre (1940-1943) fue diseñado por el arquitecto vizcaíno Pedro Ispizua Susunaga en 1940, para alojar la fábrica de correas del industrial Jesús Muñoz Mendizábal. El edificio de arquitectura racionalista tiene una torreta de doble altura coronado por la imponente escultura de Lucarini.

Tigrearen Eraikina (1940-1943) Pedro Ispizua Susunaga arkitekto bizkaitarrak diseinatu zuen, Jesús Muñoz Mendizábal enpresariaren uhal fabrika izateko. Arkitektura arrazionalista duen eraikinak altura bikoitzeko dorre bat du, gainean Lucariniren itzelezko eskultura duela.

El grupo de viviendas de Torremadariaga (1942-1952) fue la primera actuación de la empresa de Viviendas Municipales del ayuntamiento y tuvo la participación de los arquitectos Ricardo Bastida, Emiliano Amman y Germán Agirre.

Torremadariagako etxebizitza multzoa (19421952) Udaleko Etxebizitza enpresaren lehen esku-hartzea izan zen eta Ricardo Bastida, Emiliano Amman eta Germán Agirre arkitektoen partaidetza izan zuen.

36

Diktadura, baserrien desagertzea eta kanalaren zauria.

[1940~1960]

~

01 1959, Madariaga Etorbidea eta Sagrada Familia etxe multzoa / 1959, la Avenida Madariaga y el conjunto de viviendas de la Sagrada Familia.

02 1948, Elejabaitia etxetik ateratako bista. Recauchutados ferrer lantegia eskubian eta Deustuko etxetxoa Frantsez ikastetxea zenean erdian / 1948, vista desde la casa Elejabeitia, a la derecha la fĂĄbrica de Recauchutados Ferrer y en el centro la casita de Deusto cuando ya era Colegio FrancĂŠs.

03 1948, Elejabeitia etxetik ateratako argazkia non San Pedro Plaza eta Ejercito Etorbidea ikusten dira / 1948, vista desde la casa Elejabeitia donde se ven la Plaza San Pedro y la Avenida del EjĂŠrcito.

Dictadura, desarrollismo y la desapariciรณn de los caserios.

04 Deustuko kanaleko eraikitzeko obrak eta bere gainean Euskaldunako etxebizitzak / Obras de construcciรณn del canal de Deusto con las viviendas de Euskalduna arriba.

05 1967, Deustuko kanaleko irekitzea / 1967, apertura del canal de Deusto.

06 1960, Deustuko kanaleko eraikitze obrak /1960, obras de construcciรณn del canal de Deusto.

38

Diktaduraren amaiera, esnatze sozio-kulturala eta ekonomia krisia.

[1970~1980] 60 eta 70. hamarkadak aldaketa eta ezinegon sozial handiko urteak izan ziren. Diktaduraren hondarreko urtean eta demokraziaren lehenengoak. 1977an alderdi politikoak legalizatu aurretik kultur nahiz kirol elkarte eta taldeak ziren auzotarren aldarrikapen sozial eta politikoak bultzatzen zituztenak.

Urte hauetan zehar Deustun hainbat kultur talde eta sozial sortu ziren, erdi klandestinoak denak eta euskal tradizio eta kulturari lotuak gehienak. Talde hauetako asko hasera batean elizako zenbait sektoreren laguntza jaso zuten: Bihotz Alai dantza taldea La Salle kolegioan sortu zen 1958an, Deustuko ikastola San Pedro parrokiaren lokaletan 1963an... Hauei guztiei esker esaterako ospatu zen Bizkaiko lehen Olentzeroren etorrera 1968an edo Deustuko ihauteriak 1977an, Bilbokoak baino urtebete lehenago.

80. hamarkada ere aldaketa eta mugimendu sozial ugariren urteak izan ziren, kasu honetan krisi ekonomikoa eta aldaketa industrialaren eraginez. 73ko petrolioaren krisiak Bilboko itsasadarreko industria guztia gogor astindu zuen, eta gutxi balitz 83ko uholdeek lur jota utzi zuten. Deustuko zubia Euskaldunako langileak eta poliziaren arteko iskanbila gogorren testigu izan zen 1984ko udazkenean. Ontzigintzaren krisiak Euskaldunaren erabateko itxiera ekarri zuen 1985an eta ontziolako milaka langile kale gorrian geratu ziren, enpresa kolaboratzaile askotakoez gain. 1988an Deustuk 58.298 biztanle zituen eta %30eko langabezia tasa. Azken 100 urteetan ehundako trama industriala begi bistako alternatibarik gabe desagertu zen.

[

][

El cierre de Astilleros Euskalduna (1984-1985) supuso la desaparición de uno de los emblemas de Bilbao y la pérdida de miles de empleos del astillero y sus empresas auxiliares. En ese momento en el astillero trabajan 2.471 personas. Las protestas de otoño de 1984 paralizaron Bilbao, hubo grandes enfrentamientos entre obreros y policías con el trágico saldo de 1 muerto, Pablo González, y decenas de heridos. “No hubo reconversión del sector, fue un desmantelamiento” Mikel ex-trabajador de Euskalduna.

Euskalduna Ontziolaren itxierak (1984-1985) Bilboko ikur baten desagerpena eta ontziolako nahiz honekin kolaboratzen zuten enpresetako milaka lanpostuen galera ekarri zuen. Momentu hartan ontziolak 2.471 langile zituen. 1984ko udazkeneko gatazkek Bilbo geldiarazi zuten, langile eta poliziaren artean liskar handiak izan ziren eta zorigaiztoko hildako bat, Pablo González, eta dozenaka zauritu. “Ez zen sektorearen birmoldaketa bat eman, erabateko desegitea baizik”, dio Mikelek, Euskaldunako langile ohia.

Astilleros Euskalduna (1900-1988) fue por Ramón de la Sota, destacado empre y minero, y hasta su dramático cierre en 258 buques, reparó incontables barcos y llegó a emplear a más de 3000 emple momentos de mayor auge o expansión e

Euskalduna Ontziola (1900-1988) Ramón de tua, enpresari, ontzigile eta meatzaria. 1984k tean 258 ontzi eraiki zituen eta mota guztie ontzi konpondu. Momenturik indartsuenetan, 6 kadan, 3000 langile baino gehiago izatera irits

Fin de la dictadura, despertar social-cultural y crisis económica.

Las décadas de los 60 y 70 son años de cambio y de agitación social. Son los años del final de la dictadura y de los inicios de la democracia. Antes de la legalización de los partidos políticos en 1977, la actividad social y política rebosaba en todas las asociaciones, grupos culturales e incluso deportivos que se convirtieron en catalizador de las reivindicaciones sociales e incluso políticas de los vecinos.

En estos años, de manera semiclandestina, surgen en Deusto agrupaciones culturales y sociales con un claro carácter vinculado a las tradiciones y folklore vasco. Muchas de estos grupos, en sus inicios, contaron con la ayuda indispensable de ciertos sectores de la Iglesia; el grupo de baile y folklore Bihotz Alai surge en el Colegio La Salle en 1958, la Ikastola de Deusto en 1963 en los locales de la Parroquía de San Pedro...

Estas y otras agrupaciones permitieron organizar el primer Olentzero de Bizkaia en 1968 o empezar a celebrar los carnavales de Deusto en 1977, un año antes que los de Bilbao.

La década de los 80 son también años de cambio y agitación social, esta vez por la crisis y posterior reconversión industrial. La crisis del petróleo del 73 golpea fuertemente a todo el tejido industrial de la ría y las inundaciones del 83 suponen su puntilla. El puente de Deusto es escenario en otoño de 1984 de auténticas batallas campales entre la policia y los trabajadores de Euskalduna en defensa de su empleo. La crisis del sector naval provoca el cierre definitivo de Euskalduna en 1985 y deja en la calle a miles de trabajadores del astillero y de sus empresas auxiliares. En 1988 Deusto tiene una población de 58.298 habitantes y tasas de paro superiores al 30%. Su tejido socioeconómico construido en los últimos 100 años desaparece sin aparentemente alternativa ninguna.

][

e constituido esario naviero 1984 fabricó de todo tipo eados en sus en los 60-70.

e la Sotak sorko itxiera bitaretako hamaika 60-70. hamarsi zen.

][

Derribo del frontón antiguo de Deusto (1966) para construir sobre él la Escuela Oficial de Idiomas. A su vez, el nuevo frontón de Deusto se construye sobre el bar “Casa Octavio” que era el último edificio superviviente, a parte de la Iglesia, de la plaza anterior a la anexión. El bar “Casa Ortuondo” también desaparece.

Deustuko frontoi zaharra eraitsi zen (1966) bere lekuan Hizkuntza Eskola Ofiziala eraikitzeko. Hala nola, frontoi berria “Casa Octavio” taberna zegoen lekuan eraiki zen, elizaz gain, Bilbok anexionatu aurreko plazako azken testigua. “Casa Ortuondo” taberna ere desagertu egin zen.

]

Otras agrupaciones importante del Deusto de la época son “La sociedad deportiva Deusto” (1914), cuyo símbolo del tomate se toma como emblema del barrio, “Deustuko Menditarrak Taldea” (1975), “Zubibarri Euskaltegia”, la “Coordinadora de Grupos Juveniles” (1988) precursores del Gaztetxe, etc.

Garai haietako Deustuko beste zenbait talde esanguratsu “Deustu Kirol elkartea” (1914), bere tomate ikurra auzo guztiaren sinbolo bilakatu zen; “Deustuko Menditarrak Taldea” (1988), “Zubibarri Euskaltegia, eta “Gazte Taldeen “koordinadora (1988) Gaztetxearen bultzatzaileak.

40

Diktaduraren amaiera, esnatze sozio-kulturala eta ekonomia krisia.

[1970~1980]

~

01 1970, Euskalduna ontziola / 1970, astilleros Euskalduna.

02 1984, Euskalduna ontziolako langile bat udazkeneko protestetan / 1984, trabajador de Euskalduna en las protestas del otoĂąo de ese mismo aĂąo.

03 1984, Euskalduna itxieraren kontrako protestak Bilbo paralizatu zuten hilabete batzuetan zehar / 1984, las protestas en contra del cierre de Euskalduna paralizaron Bilbao durante varios meses.

Fin de la dictadura, despertar social-cultural y crisis econĂłmica.

04 80eko hamarkada, Lehendakari Agirre Etorbidea / DĂŠcada de los 80, Avenida Lehendakari Agirre.

05 1962, La Salle ikastetxeko jolastokian Bihotz Alai dantza taldeko argazkia / 1962, foto del grupo de danzas Bihotz Alai en el patio del colegio La Salle.

06 80eko hamarkada, Deustuko kanala / DĂŠcada de los 80, canal de Deusto.

42

Itsasadarra, Bilbo eta Deusturen eraldaketa eta bilakaera.

[1990~2010] Bilboko itsasadarreko industria zati handi baten itxiera ala birmoldaketa eta Bilboko portua Zierbena-Santurtziko kanpo portura eramatea izan ziren garai artako krisiaren arrazoi nagusiak. Industriak eta kontainerrez beteriko hondartzak hustean milaka m2 geratu ziren libre ibai ertzean. Batzuentzat tragedia zena “aukera” gisa ikusi zuten beste batzuek, hiriaren garapen urbanistikorako balio handikoak ziren lurren berreskuratzea. Beran xamar, baina administrazio publikoek arazoa onartu eta itsasadarra ardatz nagusitzat zuen birgaitze eta eraldaketa bat jarri zuten martxan eta Deustu planaren erdi-erdian egongo zen.

1988an hasi ziren Bilboko metroaren lanak eta 1995ean inauguratuko zen lehen linea, Deustun 3 geltoki izango zituen. Garai berean hasi ziren itsasadarra berritzeko obrak eta 1991 eta 92an birgaitze honen gidaritza izango ziren bi instituzio sortu zituzten: Bilbao Metropoli-30 eta Bilbao Ría 2000.

1990 eta 2000. urteetan ibai ertza parke bidez berreskuratu zen eta 1997an Euskaldunako Zubia inauguratu zen, Bilboko sarreran trafiko arazoak konpontzeko pentsatua. 1999an Euskalduna Jauregia inauguratu zen, ontziolaren lurretan eta martxan zen aldaketaren paradigma bilakatu zen. Hala nola Erribera hirigintza aukera gune bilakatu zen Abandoibarraren eraldaketa ondotik eta 2012an isla bilakatzeko plan bat onartu zen. Prozesu hauetan denetan instituzio publiko eta pribatuen arteko elkarlana estua izan zen, baina oso eskasa parte-hartze hiritar eta auzotarra. Azken batean “zerbitzu metropoli bat eraikitzea” zen helburua, “eskualde industrial moderno batean”, ikuspegi enpresarial handiagoa soziala baino.

[

][

“Bilbao Metrópoli-30” (1991) La Asociación se constituye para realizar proyectos de planificación, estudio y promoción, dirigidos hacia la recuperación y revitalización del Bilbao Metropolitano. En 1991, 19 instituciones públicas y empresas privadas firmaron el acta de constitución de la Asociación y en la actualidad agrupa a más de 130 socios públicos y privados.

El “Colegio Nuestra Señora del C 2010) se traslada definitivamente s pendencias en el Colegio Madre de kolanda dejando vacío el Nº1 de la Aguirre.

“Bilbao Metrópoli-30” (1991) elkartea planifikatze, azterlan eta promozio proiektuak egiteko sortu zen, Bilboko Metropolia berreskuratu eta indartzera zuzendua. 1991an 19 instituzio publiko eta enpresa pribatuk sinatu zuten elkartearen eratze akta. Gaur egun 130 sozio publiko zein pribatu biltzen ditu.

“Colegio Nuestra Señora del Carmen” ( betiko Agirre Lehendakariko lehen zenba kolandako eraikin berrira igaro zen.

Reconversión y transformación de la ría, Bilbao y Deusto.

El cierre o reconversión de gran parte de la industria de la ría así como el traslado de la actividad del puerto de BIlbao al puerto exterior de Zierbana-Santurtzi supuso, además de una grave crisis económica y social, la liberación de miles de m2 de terrenos que antes ocuparon los astilleros, las playas de contenedores o las diferentes industrias auxiliares. Esta tragedia era a la vez una “oportunidad” para recuperar suelos de gran valor para el desarrollo urbanístico de la ciudad. No sin cierto retraso, las administraciones públicas reconocen el problema y ponen en marcha un plan de rehabilitación y transformación que tiene a la ría como eje principal y donde Deusto sigue ocupando un espacio central.

En 1988 comienzan las obras del metro de Bilbao y en 1995 se inaugura su primera línea que cuenta con 3 estaciones en Deusto. A la vez comienzan las obras de saneamiento de la ría y en 1991 y 1992 se constituyen las 2 agrupaciones que liderarán la rehabilitación del Bilbao metropolitano; Bilbao Metrópoli-30 y Bilbao Ría 2000.

Durante los 90 y 2000 se recuperan las orillas de la ría con parques fluviales y en 1997 se inaugura el Puente Euskalduna pensado para solucionar los problemas de tráfico de los accesos a Bilbao. El palacio de congresos Euskalduna se inaugura sobre los terrenos del astillero en 1999 y se convierte en paradigma del cambio que se está realizando. Así mismo La Ribera se convierte en el nuevo polo de oportunidad urbanística tras la transformación de Abandoibarra y en 2012 se aprueba el plan para su transformación en isla.

En todos estos procesos existe una estrecha colaboración entre lo público y privado pero una muy escasa participación ciudadana y vecinal. Al fin y al cabo, se busca “construir una metrópoli de servicios en una moderna región industrial” desde una perspectiva más empresarial que social.

][

Carmen” (1952sus nuevas dee Dios en IbarreAv. Lehendakari

(1952-2010) behin akia utzi eta Ibarre-

][

Palacio Euskalduna (1994-1999) obra de los arquitectos Federico Soriano y Dolores Palacios y junto al Guggenheim la obra más emblemática de Abandoibarra. También en terrenos de los astilleros y la cervecera “Los Tilos” de Botica se inaugura en 1997 el puente Euskalduna del ingeniero Javier Manterola.

Euskalduna Jauregia (1994-1999) Federico Soriano eta Dolores Palacios arkitektoen lana, Guggenheimekin batera Abandoibarrako eraikinik nabarmenena da. Ontziola honen eta “Los Tilos” garagardo fabrikaren lurretan Euskalduna zubia eraiki zen 1997an, Javier Manterola ingeniariaren lana.

]

Bilbao Ría 2000 (1992) es una Sociedad Anónima de capital público y sin ánimo de lucro constituida a partes iguales por la Administración del Estado y por las Administraciones Vascas y su objetivo es el de dirigir, coordinar y ejecutar la recuperación de los antiguos espacios industriales de la metrópoli como Abandoibarra.

Bilbao Ría 2000 (1992) Sozietate Anonimoa da, kapital publikoa du eta irabazi asmorik gabea. Estatuko zein euskal administrazioek pasatzen dute. Helburua Abandoibarra bezalaxe metropoliko espazio industrialak berreskuratzeko plana zuzendu, koordinatu eta exekutatzea.

44

Itsasadarra, Bilbo eta Deusturen eraldaketa eta bilakaera.

[1990~2010]

~

01 1997, Euskalduna zubiko inaugurazioa. 1999an kongresu eta musikaren Euskalduna jauregia inauguratzen da / 1997, se inaugura el puente Euskalduna. En 1999 se inaugura el palacio de congresos y de la mĂşsica Euskalduna en los antiguos terrenos del astillero del mismo nombre.

02 Portuko eta Euskaldunako zahar lursailak gaur egun parkeak, bulegoak, ekipamendu ezberdinak eta super luxusko etxebizitzak okupatzen dituzte / Los antiguos terrenos de astilleros Euskalduna y el puerto ahora los ocupan parques, oficinas, equipamientos y viviendas de super lujo.

03 Deusto eta Abandoibarra / Abandoibarra y Deusto.

Reconversión y transformación de la ría, Bilbao y Deusto.

04 2016, Zorrotzaurreko master planeko lehenengo etxebizitzen promozioko renderra / 2016, render de la primera promoción de viviendas del master plan de Zorrotzaurre.

05 2015, “Zorrotzaurreko” lehenengo zubiren inaugurazioa, Frank Gerhy zubia, beharrezko aurreko urratsa Deustuko kanala ireki baino lehen / 2015, inauguración del primer puente de “Zorrotzaurre”, puente Frank Gerhy, previo a la apertura del canal de Deusto.

06 Zaha Hadid arkitektaren estudioko behin betiko Zorrotzaurreko master plana / Master Plan definitivo de Zorrotzaurre del estudio de la arquitecta Zaha Hadid.

46

Deusto gaur egun, duela bi urte.

[2014~2015]

~

[Bale, (h)istorio-a oso ond

Vale, la historia estรก muy b

~

Deusto hoy en día, hace 2 años.

~

do dago, baina orain, zer?

bien, pero y ahora, ¿qué?]

~

48

BITARTEAN

DURANTE 2014 ~ 2015

BITARTEAN / DURANTE / Zertan datzan proiektuak

[Bazen behin Deustuko etxetxoa] [Érase una vez la casita de Deusto]

~

[“Deustuko etxetxo baten inguruan proiektu bat martxan jartzen ari naiz.

Deustuko etxetxo bat (etxea familiarra, haurtzaindegi edo alemaniar eta frantsez ikastetxea izan zena) 1908tik auzo baten eta bere herritarren (h) istorioa kontatzen diguna.

Estoy poniendo en marcha un proyecto alrededor de la Casita de Deusto. Una casita de Deusto (que ha sido casa familiar, guardería o Colegio Alemán y Francés entre otras cosas) que desde 1908 nos cuenta la historia de un barrio y sus habitantes]

*

Deustuko Prest Aldizkariari 2015eko martxoan bidalitako emaila proiektua azaltzen.

Email mandado a la revista Prest de Deusto en marzo de 2015 explicando el proyecto.

~

*

2015eko Otsaileko Prest aldizkariko artikulu batean agertu zen bezala (http://uriola.eus/deustualdea/1422879768619) gaur egun etxe hori, desagertzeko arriskuan dago. Ia modu ikusezin batean, lehen gure auzoko beste zenbait eraikin eta lekuak desagertu ziren moduan. Eta hori da aldatu nahi dudana. Gure ondarea eta orain dela gutxiko historioa ikusgai bihurtu nahi dut etxe honen bidez. Lehendakari Aguirreko lehenengo zenbakia gure herri/auzoko azken 100 urteak gogorazten dizkigu eta orain arte konprobatu dudanez, ia ia auzoko edonork etxe honen inguruan istorioren bat kontatu dezake.

Tal como aparecía ya escrito en un artículo de la revista Prest de febrero de 2015, esa casita, hoy en día, corre el peligro de desaparecer. Casi de una manera invisible, tal y como otros edificios y espacios de nuestro barrio desaparecieron anteriormente. Y eso es lo que quiero cambiar. Quiero hacer visible nuestro patrimonio y nuestra historia reciente a través de esta casita. El espacio correspondiente al número 1 de la Avenida Lehendakari Aguirre nos recuerda los últimos 100 años de nuestro pueblo/barrio y como he podido comprobar hasta ahora, casi cualquier persona del barrio tiene algo que contar sobre ella.

Eta horrekin nabil. Alde batetik, etxetxoaren inguruan ahalik eta informazio/plano/dokumentazio/argazki/bideo/istorio gehiena batzen ari naiz modu ezberdinen bidez elkarbanatzeko eta modu horretan gure ondare eta historioa balorean jartzeko. Eta difusio honen bidez, baita ere, gendea animatu nahi dut bere etxetxoaren inguruko istorioak/argazkiak/oroimenak/iritziak besteekin partekartzen. -Eta hau guztia, nola?Ba momentuz, facebook eta twitter kontuen bidez (mundu digitala) baina baita ere mundu fisikoan, adibidez aurtengo Deustuko Jaietako kartelaren bidez non kikili berezi bat agertzen da. Nire helburua da gero eta gende gehiago etxe honen historioa ezagutzea eta horren bidez geure burua hobeto ezagutzea. Azken finean, gure iraganeko aztarnak desagertzen direnean, baita ere nortzuk izan ginen ahazteko arriskua daukagu. Eta horretarako, gogorazteko nortzuk izan ginen, nortzuk garen eta nortzuk izan nahi dugun, etxetxo txiki hau, gure auzo erdian eta eraikin handien artean zutik irauntzen duena, metafora eta sinbolo ezin hobea da.”

Y con ello ando. Por un lado, estoy recopilando toda la información/planos/documentos/fotos/ vídeos/historias posibles sobre la casita para posteriormente compartirlos y de esta manera poner en valor nuestro patrimonio y memoria. Y a través de esta difusión también quiero animar a la gente a compartir sus anécdotas/fotos/recuerdos/ opiniones sobre ella. -Y todo esto, ¿cómo?- Pues, de momento a través de 2 cuentas, de facebook y twitter (mundo digital), pero también de manera analógica, por ejemplo con el cartel de fiestas de Deusto de este año donde aparece un cabezudo muy especial. Mi objetivo es que cada vez más gente conozca la historia de esta casita y a través de ella conocernos mejor a nosotrxs mismxs. Al fin y al cabo, cuando desaparecen los vestigios de nuestro pasado, corremos el peligro de olvidar también quiénes fuimos. Y para ello, para recordar quienes fuimos, quienes somos y quienes queremos ser, esta pequeña casita, que se mantiene en pie entre grandes edificios, es una metáfora y símbolo inmejorable.”

52

BITARTEAN / ezagutu / hurbildu / parte izan / aldarrikatu

[Estrategia]

[

01 [Ezagutu

]

Conocer]

Ezagutu, dokumentatu, irakurri, entzun... hitzaldi, liburu, plano, argazki zahar, bilera eta abarren bidez Deustu eta etxetxoari buruz gehiago jakin. Proiektuaren atal honetan lerro kronologiko bat osatu nahi dut. Oinarri akademiko honetatik abiatu eta ondoren emozioen, pertsonen, anekdoten, bizipenean, eguneroko memoriaren terrenora salto egin.

Conocer, documentar, leer, escuchar...saber más de la casita y de Deusto a través de charlas, libros, planos, fotografías antiguas, reuniones, étc...con esta parte del proyecto pretendo construir una línea cronológica documentada de la Casita y de Deusto. Partir de esta base más académica para poder saltar después al terreno de las emociones, las personas, las anécdotas, las vivencias, la memoria cotidiana...

[

02 [Hurbildu

]

Acercarse]

Etxetxora hurbildu. Burdin-hesia gurutzatu eta orubean eta bertako eraikinetan sartu. Etxarteko parentesiari argazkiak atera, grabatu, marraztu, hemen eta orain. Hiri testuinguruan kokatu, etxadia inguratu, paseatu. Bertan bizi izan diren pertsona eta taldeengana gerturatu, beren bizipen eta iritziak entzuteko. Eta auzoko memoria berreskuratu eta bizirik mantendu nahian lanean dabiltzan pertsonengana hurbildu.

Acercarme a la Casita. Cruzar la verja y adentrarme en la parcela y en sus edificios. Fotografiar, grabar, dibujar el paréntesis de la casita aquí y ahora. Situarla en su contexto urbano y pasear por su manzana y alrededores. Acercarme a las persona__s y grupos que la han habitado, escuchar sus vivencias y opiniones. Y acercarme a las personas que en el barrio trabajan por recuperar su memoria y mantenerla viva de diferentes maneras.

conocer / acercarse / participar / reivindicar / DURANTE

[Estrategia]

[

03 [Parte izan

Participar]

]

Parte-hartu, aktibo izan, tartean sartu, auzoa eta komunitatea zaindu. Aurreko bi pausuak egin eta auzoan bizitzera itzuli ostean modu naturalean atera zaidana. Lokaletik aritu eta nire inguruaz jakitun izan. Bertako dantza taldean izena ematea ala festetako kartel lehiaketan parte-hartzea ezinbesteko izan dira kontakizun honetan. Etorriko denari jarraitu...

Participar, ser activo, involucrarme, cuidar del barrio y de su comunidad. Todo esto sale de manera natural una vez hechos los 2 pasos anteriores y tomĂĄndome en serio lo de volver a vivir en mi barrio. Actuar desde lo local y ser mĂĄs consciente de mi entorno. Los simples hechos de apuntarme al talde de dantzak o presentar una propuesta para el cartel de fiestas han resultado ser imprescindibles en este relato. Dejarse llevar...

[

04 [Aldarrikatu

]

Reivindicar]

Aldarrikatu, partekatu, komunikatu, sortu, jolastu... kontakizuna transmititzeko modu indartsuak denak ere. Izan nahi duguna aldarrikatu, egunerokoa aldarrikatu, xumea, gure historiaren narratzaile eta protagonista izatea. Horretarako facebook eta twitter bezalako medio digitalak, edo Prest auzoko aldizkaria bezalako analogikoak, edo kalea, partekatu, eragin, esku-hartzeak egin eta seinaleak utzi...

Reivindicar, compartir, comunicar, crear, jugar...todas ellas son maneras poderosas de transmitir el relato. Reivindicar el ser lo que queramos ser, reivindicar lo cotidiano, lo sencillo, el ser narradorxs y protagonistas de nuestra historia. Para ello emplear medios digitales como facebook y twitter donde compartir e interactuar y medios analĂłgicos como la revista del barrio Prest o la calle donde hacer intervenciones y dejar seĂąales....

54

Vista desde el interior de un aula de la guardería situada en el antiguo Gimnasio del Colegio Alemán de Estanislao Segurola Vista desde el interior de un aula de la guardería situada en el antiguo Gimnasio del Colegio Alemán de Estanislao Segurola

[Ezagutu] [Conocer]

~

Proiektu hau hasterakoan egin nuen lehen gauza Bizkaiko Diputazioa eta Bilboko udaletxeko artxiboetara joatea izan zen, Deustuko etxetxoaren orubearen inguruan zegoen ahalik eta informazio gehien bilatu eta biltzeko asmoz. Nire harridurarako informazio pila bat aurkitu nuen. Inoiz ez nuen pentsatuko etxetxo hartatik hainbeste jende pasa izan zenik, ezta hainbeste erabilera izan zituenik ere. Beti ere etxebizitza ala hezkuntza arloan, jende ugarik lotura berezia dute etxetxoarekin.

Ezagutzearen beste lan bat asko irakurtzea izan da, liburutegietako artxiboetan bilatzea, galdetzea eta begiak ondo irekiak izatea. Hala nola, Deustuz ala Bilboz hitz egiten zen bilera eta hitzaldietara joateko aukerarik ez galtzea. Hau izan da Deustuko txoko honen proiektua eraikitzeko nire oinarria.

~

56

BITARTEAN / ezagutu / ardatz kronologikoa

[Etxetxoaren ardatz kronologikoa]

[ ][ ][ Petición de D. Pedro Unibaso al ayuntamiento de la Anteiglesia de Deusto para la construcción de una casa en la carretera de Bilbao a Plencia en el barrio de Luzarra por el arquitecto Manuel Camarón.

Don Pedro Unibasok Deustuko Elizatearen udaletxeari Luzarrako auzoan Bilbo-Plentziako errepidean Manuel Camarón arkitektoak eginiko etxe bat eraikitzeko baimena eskatu zuen.

1908

[

Apertura el 27 de abril del Colegio Alemán en el chalet “Villa Dolores” propiedad de Benito Lewin en el nº14 de la Avenida de las Universidades con una primera promoción de 50 alumnos.

Construcción de un pabellón de gim kindergarten de estilo racionalista pa del Colegio Alemán en el nº3 de la Ramón y Cajal por el arquitecto Est rola

Apirilareneko 27an Unibertsitate etorbideko 14. zenbakian Benito Lewinen “Villa Dolores” txaletean 50 ikasleko lehenengo promozio batekin Alemaniar Ikastetxea ireki zen.

Estanislao Segurola arkitektoak Ramon kaleko 3. zenbakian Alemaniar Ikastet gimnasio eta kindergarteneko pabiloi b eraiki zuen.

(1924-1945)

1918

[ ]

Petición de reforma para la casa propiedad de Gerónimo Ocaña, antes de Pedro Unibaso.

Gerónimo Ocañaren etxean, lehen Pedro Unibasoarena zena, erreforma egiteko baimena eskatu zen.

1924

1934

1925

][

1 de enero de 1925 anexión de Deusto a Bilbao / 1925eko

urtarrilaren 1ean Bilbok Deustu anexionatu zuen.

]

El 4 de abril se adquiere el terreno sobre el que se edificará el gimnasio y kindergarten a razón de 4 pts por pie.

Apirilaren 4an gimnasio eta kindergarten gainean eraikiko diren lursaila erosi zen 4ptz oinekoren truke.

[

Se expropia a los dueños un 1325m2 y se inicia la const actual Av. Lehendakari Agu

1325m2etako lursail zati bat de eta hasten da eraikitzen gaur e dakari Aguirreko etorbidea.

línea cronológica / conocer / DURANTE

]

[Línea cronológica de la casita]

][

][

mnasia y de un ara ampliación a Alameda de tanislao Segu-

El 8 de mayo día de la capitulación de los nazis en Alemania el colegio alemán es cerrado por la policia franquista hacia el mediodía. Durante los próximos 6 años las clases se cursarán en los domicilios particulares de los profesores.

n y Cajal zumartxea handitzeko bat diseinatu eta

Maiatzaren 8an, Alemanien nazien kapitulazio egunean, eguerdi aldera polizia frankistak Alemaniar Ikastetxea itxi zuen. Hurrengo 6 urteetan itxitako ikastetxeko klaseak irakasleen etxeetan emango ziren.

1936

1935

Deustuko zubi altxagarriaren eraikuntza.

]

esjabetzen zaie egungo Lehen-

“Gure Karmengo amaren eskoletako” fundazioak edo “Gorocica fundazio”ak Alemaniar gobernuari konfiskatutako finka enkantean 500000ptzen truke erosi zuen. Urte berean Eukaristia txit santuko esklabuak eta Jainkoaren ama Deustuko etxetxoan bizitzen jarri ziren eta “Gure Karmengo amaren” haur-eskola mistoko lehen kurtsoa hasi zen.

[ ]

[ ] ] 1934 / 1936 construcción del puente levadizo de Deusto. /

na porción de trucción de la uirre. / Jabeei

1939

D. Eduardo bunge solicita la construcción de un pequeño pabellón en el Colegio Alemán situado en la Av. del Ejercito por el arquitecto Estanislao Segurola D. Eduardo bungek Armada Etorbidean dagoen Alemaniar Ikastetxerako Estanislao Segurolak diseinatutako pabiloi txiki bat eraikitzeko baimena eskatzen du.

]

La fundación de las “Escuelas de Nuestra Sra. del Carmen” o “fundación Gorocica” compra en subasta por 500.000 pts la finca incautada al gobierno alemán. Ese mismo año las religiosas Esclavas de la Santísima Eucaristía y Madre de Dios se trasladan a vivir a la casa de Deusto y se da inicio al curso en el colegio preescolar mixto “Nuestra Sra. del Carmen”.

(1951-2010)

1945

[

1951

]

El Colegio Francés se traslada a la casita de Deusto desde su 1ª sede en una casita de la calle Simón Bolívar en Bilbao.

Frantsez Ikastetxea Deustuko etxetxora mugitzen da Simon Bolivar kaleko etxe batetik, bere Bilboko lehenengo egoitza izan zena.

(1945-1951)

58

BITARTEAN / ezagutu / ardatz kronologikoa

[1908~2015]

[ ][ La congregación otorga poderes a la Madre Consuelo Vigurí para la compra de los terrenos del futuro colegio de Enekuri.

Kongregazioak Consuelo Viguri ama etorkizuneko Enekuri ikastetxeko lursailak erosteko baimentzen du.

[

1963

1965

]

Finalización de la construcción del Canal de Deusto con el consiguiente aislamiento de La Ribera (1950-1968) Deustuko kanaleko eraikitzearen amaiera Erriberako isolamendua sortuz.

1968

]

Tanto los patronos de la fundación, D. Jenaro Uriarte patrono familiar y D. Vicente Leanizbarrutia patrono eclesiástico, como las religiosas proponen la ampliación de las dependencias del colegio mediante la sustitución de las actuales por edificaciones de nueva planta. El plan no prospera.

Bai fundazioko ugazabek, familiako ugazabak Don Jenaro Uriarte eta eliz ugazabak Don Vicente Leanizbarrutia, bai erlijioso kongragazioa eraikin zaharren eraispen eta beste eraikin berrien eraikitzearekin ikastetxearen handitzea eta hobekuntza proposatzen dute. Plana ez zen aurrera atera.

1971

[

]

Apertura de las dependencias del nuevo Colegio Madre de Dios en Enekuri.

Jainkoaren amaren ikastetxeko zentru berriaren irekiera.

[

Reforma interior giosas con la su Kindergarten y actual capilla, c a aulas de guard

Chaleteko barnek kapera, sakristia, eta gimnasioa, ga Kaperako pabiloia gelak egiteko.

línea cronológica / conocer / DURANTE

[Línea cronológica de la casita]

[

][

]

Las religiosas se trasladan a vivir a la nueva residencia de la comunidad en el colegio de Enekuri y su casa de Deusto se transforma en la residencia universitaria Virgen de Nazaret con capacidad para 23 jóvenes.

La guardería se traslada al colegio Madre de Dios en Enekuri quedando vacías las dependencias de la parcela Nº1 de Lehendakari Aguirre dando comienzo a su deterioro

Erlijiosak Enekuriko kongragazio egoitza berrira bizitzera joaten dira eta bere Deustuko etxebizitza “ Nazareteko Ama Birgineko” ikasle-egoitzan bihurtzen dute 23 plaza-kopuruarekin.

Haurtzaindegi eta haur-eskola “Madre de Dios” ikastetxera mugitu ziren eta eraikinak hutsik geratu zrenetik Lehendakari Aguirre etorbideko 1.zenbakiko honda-tzea hasi zen.

][

r del Chalet correspondiente a residencia de las reliuma de capilla, sacristía, cocina y aseos. Reforma del del gimnasio . Se modifica el pabellón del gimnasio, con la construcción de una entreplanta para destinarla dería y preescolar.

ko erreforma, erlijioso kongregazioaren etxebizitza zena, komunak eta sukaldea gehituz edo hobetuz. Kindergarten arai horretan kapera, zen eraikina ere bai erreformatu zen. an solairuarte bat gehitu zen haurtzaindegi eta haur-eskolako

1993

1995

2010

]

2015

La Fundación Civil escuelas Nuestra señora del Carmen suscribe un contrato privado de opción de compra con la Iglesia de Jesucristo de los Santos Días en España para la construcción de una Iglesia y centro de reunión mormón. Se prevé la demolición de 2 de las 3 edificaciones existentes, conservando el conocido como Kindergarten catalogado con un nivel “C” de protección.

Gure Karmengo amaren eskoleen fundazio zibila mormoiekin erosketa aukerako kontratu pribatua formalizatzen du Eliza eta zentru sozial bat eraikitzeko.Gaur egun dauden 3 eraikinetatik 2 bota nahi dira, Kindergarten eta gimnasioa izan ziren eraikinak ,“C” maila babesa dutenak, kontserbatuz.

60

BITARTEAN / ezagutu / bibliografia

[Bibliografia] [Bibliografía]

DEUSTU BURUZKO LIBURUAK LIBROS SOBRE DEUSTO

TXEMA LUZURIAGA Deustuko argazkiak. 1. liburua: Deustuko Elizatea Ediciones Beta, Bilbao 2005

ESCLAVAS DE LA SANTÍSIMA EUCARISTÍA Y DE LA MADRE DE DIOS 50 años en Bilbao 1945-1996 Esclavas de la Santísima Eucaristía y de la Madre de Dios

EDUARDO J. ALONSO OLEA (coord.)

Bilbao auzoz auzo - Bilbao y sus barrios: una mirada desde la historia ( Volumen 4) Autores y Ayuntamiento de Bilbao: área de cultura y educación, Bilbao 2009

ANA JULIA GÓMEZ Bizkaia, bere Etxe Merkeen Irudia 1911-1936 Bizkaiko Foru Aldundia, Bilbao 2010

IGNACIO VILLOTA ELEJALDE Recuerdos del Deusto de mi niñez no sé

TXEMA LUZURIAGA Deusto en imágenes Bizkaiko gaiak BBK Temas vizcaínos, Bilbao 2001

ELÍAS MAS & JAIONE VELILLA Urbanismo en general y urbanismo aplicado a Bilbao-Estanislao Segurola, 1934 Col. Aparejadores De Bizkaia, Bilbao 2006

bibliografía / conocer / DURANTE

TXEMA LUZURIAGA Deustuko argazkiak. Bigarren liburua: Herria Ediciones Beta, Bilbao 2006

JESÚS BILBAO-GOYOAGA El genio de la ría. Una evocación desde la Ribera de Deusto Editores muelle de Uribitarte - Temas de Euskal Herria

IGNACIO VILLOTA ELEJALDE & TXOMIN ALTUBE ALTUBE Deusto, del ayer y de hoy Autores, BIlbao 1987

GRUPO DE INVESTIGACIÓN: PARTE HARTUZ Deusto y Rekalde: Historia e identidad contada por sus protagonistas Ayuntamiento de Bilbao, Bilbao 2008

BILBO ETA BERE HIRIGINTZARI BURUZKO LIBURUAK LIBROS SOBRE BILBAO Y SU URBANISMO

MARÍA DEL MAR DOMINGO HERNÁNDEZ Las “casas baratas” en Vizcaya. 1911-1936 Bizkaiko gaiak BBK Temas vizcaínos, Bilbao 2008

ESTANISLAO SEGUROLA Urbanismo en general y urbanismo aplicado a Bilbao-Estanislao Segurola, 1934 Col. Aparejadores De Bizkaia, Bilbao 2006

ESTANISLAO SEGUROLA (ponente) Urbanismo en las aglomeraciones de tipo industrial Sociedad Central de Arquitectos, Madrid 1926

62

BITARTEAN / ezagutu / bibliografia

BILBO ETA BERE HIRIGINTZARI BURUZKO LIBURUAK LIBROS SOBRE BILBAO Y SU URBANISMO

FRANCISCO JAVIER MUÑOZ FERNÁNDEZ (doctorando) NIEVES BASURTO FERRO (doctora) La arquitectura racionalista en Bilbao (1927-1950) Tradición y modernidad en la época de la máquina Euskal Herriko Unibertsitatea, BIlbao 2011

REVISTA NUEVA FORMA Bilbao; Los números de la revista Nueva Forma. 75 aniversario del COAVN COAVN Delegación en Bizkaia, Bilbao 2005

MARÍA DOLORES REVUELTA SÁEZ La Universidad comercial de Deusto (1916-1991) Fundación BBK, Bilbao 1992

AYUNTAMIENTO ANTEIGLESIA DE DEUSTO Ordenanzas municipales de la Anteiglesia 1922 Ayuntamiento de Deusto, Deusto 1922

bibliografía / conocer / DURANTE

ANGELINA MOYA; XABIER SÁENZ DE GORBEA; JOSE ÁNGEL SANZ ESQUIDE Arte y artistas vascos de los años 30 - Entre lo individual y lo colectivo Diputación Foral de Gipuzkoa, Donostia 1986

ANA AZPIRI ALBISTEGUI Urbanismo en Bilbao 1900-1930 Eusko Jaurlaritza, 2000

EUSEBIO ABASOLO / ALFONSO CARLOS SAIZ VALDIBIELSO Bilbao en la memoria; imágenes de anteayer Ediciones Laga, Bilbao 2001

JOSE LUIS RAMIREZ (fotografías) Bilboko portua; Ayer/Hoy Autoridad Portuaria de Bilbao, BIlbao 2004

64

Estanislao Segurolak diseinatutako Kindergartenen dagoen haurtzaindegi zaharreko gela batetik ateratako bista.

Vista desde el interior de un aula de la guarderĂ­a situada en el antiguo Gimnasio del Colegio AlemĂĄn de Estanislao Segurola

[Hurbildu] [Acercarse]

~

Hurbiltzeak hemen oraina dokumentatu eta jasotzea esan nahi du. Hurbiltzeak irekirik dagoen atea nork ireki digun bilatzea ere bada. Kasu honetan pertsona hori Carmen izan zen, kolegioko langile ohia, eta etxetxora sartu, paseatu, neurtu eta lekuko argazki eta bideoak egiteko aukera eman zidana. Eta ondoren etxetxoaren parentesitik irten eta etxadia inguratuz ingurua ezagutu: eraikinak, erabilerak, kaleak, orientazioak, kota aldaketak eta ezkutuko lekuak. Eta paseoan jarraitu oso ondo nire pausuek nora eramango nauten jakin gabe.

Eta hurbildu etxea bizi izan duten pertsona eta taldeengana. Zuzenean bilera, e-mail edo telefonoz ala zeharka sare sozialen bidez.

~

66

BITARTEAN / hurbildu / Deustua 1.barrutia

san ignacio elorrieta

ibarrekolanda

Deustua Deusto la ribera

basurto zorrotza

Deusto, distrito 1 / acercarse / DURANTE

arangoiti

San pedro de Deusto

[]

uribarri

abando Bilbao 68

BITARTEAN / hurbildu / Deustua 1.barrutia

Arangoitiko eskola publikoa CEP Deusto

Ibarrekolandako institutoa

Instituto de Ibarrekolanda

Musika kontserbatorioa

Conservatorio de música

Deustuko hilerria

Cementerio de Deusto M

a ro o et ik m arr ko e S rri o d Sa etr Ertzaintza

UPV facultad de ciencias económicas de Sarriko

EHU Sarrikoko ekonomia eta enpresa fakultatea

Bidarteko auzo etxea Centro cívico Bidarte

Done Petri eliza Iglesia San Pedro

Etxezuri futbolzelaia

Campo de fútbol de Etxezuri

Salestarrak ikastetxea Colegio Salesianos

Hizkuntz

Escuela de

San Felicísimo eliza /iglesia

Deustuko eskola publikoa CEP Deusto

La Salle ikastetxea Colegio La Sella

Ge

nte

Fra nk

Pue

Zorrotz

aurreko klinika

Deustuko polikirolde

Polideportivo de Deusto

a bi zu una na ald du k al us sk te E Eu uen P

hr Fran y zubi a kG ehry

Deustuko ikastola

Deusto, distrito 1 / acercarse / DURANTE

Deustuko unibertsitateko ikasle-egoitza nagusia

Colegio mayor universitario de Deusto

eskola

e idiomas

Universidad de Deusto

Botikazaharra institutoa

Pedro Arru pe zubia

ro Arrupe

n

Pue

Puente Ped

Instituto de Botica Vieja

bia o zu o stuk eust Deu te de D

[ ]

Deustuko unibertsitatea

Guggenheim museoa

egia

Museo Guggenheim

o

Euskalduna jauregia Palacio Euskalduna

70

BITARTEAN / hurbildu / etxadia

[ [

Eraikin mota / tipo de edificio Kokagunea / ubicación Eraikitze urtea / año construcción Arkitektoa / arquitectx

Etxebizitzak / viviendas Francisco Maciá Kalea 7 1939 Germán Aguirre Urrutia

[ [

]

] [

] [

] ]

NH Hotel Deusto Hotela / hotel Francisco Maciá Kalea 9 1989 Pedro y Francisco Javier Ispizua Uribarri

Farmavisa eraikina Industriala / industrial Francisco Maciá Kalea 11 1965 Antonino Zobarán Manene & Francisco Javier Sáinz Artiach

[

]

Etxebizitzak / viviendas San Pio X Plaza 2-3 eta Francisco Maciá Kalea 13 1954 Felix José Íñiguez de Onzoño

[

Etxebizitzak Blas de Oter 1986 Emiliano Am Javier Olaso

Etxebizitzak /Viviendas Blas de Otero Kalea 2A 1984 Jesús Herrero Fernández

Calle Francisco Maciá Kalea

[Etxadia]

Sa Plaz n a Pla Pío za X Avenid

][

“Villa Dolores” - Deustuko etxetxoa Etxebizitza, eskola, haurtzaindegia eta moja eta ikasleen egoitza / Vivienda, escuela, guardería, y residencia de monjas y estudiantes Lehendakari Agirre Etorbidea 1 1908 Manuel Camarón (etxegilea/maestro de obra)

Kindergarten Hezkuntza / educativo Lehendakari Agirre Etorbidea 1 1934 Estanislao Segurola Solozabal

a Leh endak

ari Ag irre

][

Etorbid

ea

Bulegoak / o Lehendakari 1959 / 1966 Luis Pueyo S

la manzana / acercarse / DURANTE

[La manzana]

]

/Viviendas ro Kalea 2B

mman Garamendi & o Aspiroz

o Kalea Calle Blas de Oter

[ [

Calle Hliodoro de la Torre Kalea

“PREVISA” pabiloi industriala Industriala / industrial Blas de Otero Kalea 4A 1959-1973 Luis Pueyo

] ] ]

Et or b

ide a

Bulegoak eta garajeak /oficinas y garajes Madariaga Etorbidea 1 1972 Fernando Chueca Goitia

da ria ga

[

Av e

nid a

Ma

Muebles la Fábrica Komertziala / comercial Lehendakari Agirre Etorbidea 9 1966 Álvaro Líbano Pérez Ullibarri

a

oficinas Agirre Etorbidea 3

San Sebastián

[

Etxebizitzak /viviendas Blas de Otero Kalea 4-6-8 eta Heliodoro de la Torre Kalea 10-12-14-16 1970 Pedro y Francisco Javier Ispizua Uribarri

] [

Etxebizitzak / viviendas Lehendakari Agirre Etorbidea 5-7 1964 Jose María Sáinz Aguirre

]

] 72

BITARTEAN / hurbildu / etxadia / kanpotik

01 Blas de Otero kaleko bista / Vista de la calle Blas de Otero.

02 Lehenengo pasabide Blas de Otero kaletik etxadiko barruko kalera / Primer paso al callejón interior de la manzana desde la calle Blas de Otero.

01 >

>

02 09

>

09 Francisco Maciá Kalea, ezkerretik eskubira; 1939ko etxebizitzak, NH Deustu Hotela, Farmavisa Eraikina eta San Pio X. etxebizitzak / C/ Francisco Maciá edificios de izq. a der.; viviendas 1939, NH Hotel Deusto, Edificio Farmavisa y viviendas Pl. San Pío X de 1954.

08 1954an eraikita izan zen etxebizitzen eraikina San Pio X. Plazatik ateratako bista / Vista del edificio de viviendas en la plaza San Pío X. construido en 1954.

>

08 >

07

07

Etxadiko ipar altxaera Lehendakari Agirreko Etorbidetik. Eraikinak ezkerretik eskubira; 1954ko etxebizitzak, Lehendakari Agirre Etorbideko 1.zk (1908), IDOMeko bulego zaharrak (1966), 1964ko etxebizit hendakari Agirre 1908, antiguas oficinas IDOM 1966, viviendas 1964 y edificio comercial de “Muebles la Fábrica” 1966.

03 Bigarren pasabide Blas de Otero kaletik etxadiko barruko kalera / Segundo paso al callejón interior de la manzana desde la calle Blas de Otero.

>

03

04 Blas de Otero kaleko bigarren bista bat etxadiko beste ertzetik / Segunda vista de la calle Blas de Otero desde la otra esquina de la manzana..

04

>

05

>

Heliodoro de la Torre Kalean behera dagoen vista / Vista cuesta abajo de la Calle Heliodoro de la Torre.

05

06 >

2

por fuera / la manzana / acercarse / DURANTE

06

Nondik eta nora dagoen aterata argazkia Desde dónde y hacia dónde está sacada la foto

Lehendakari Agirre Etorbideko bista “Muebles la Fábrica” eraikinetik aterata / Vista de la Avenida Lehendakari Agirre desde el edificio de Muebles la Fábrica.

tzak eta “Muebles la Fábrica”ko eraikin komertziala (1966). / Alzado norte de manzana desde la Avenida Lahendakari Aguirre. Orden de edificios de izquierda a derecha; edificio residencial 1954, Nº1 Av. Le-

74

BITARTEAN / hurbildu / etxadia / barrutik

01 5-7 zk.ko Lehendakari Agirreko etxebizitzen atzeko bista. Lurraren kontra dauden lehenengo 4 solairuak bulego eta tailerrak dira / Vista trasera de las viviendas situadas en el Nº5-7 de la Av. Lehendakari Agirre. Las 4 primeras plantas son talleres y oficinas contra terreno.

02 Ezkerrean etxadiren erdialdean dagoen Parkingeko eraikina eta eskuinean Blas de Otero Kalean dauden etxebizitzen dorre bat / A la izq. el edificio de parking situado en el centro de la manzana, a la derecha una de las torres de viviendas de Blas de Otero.

>

>

01

10

07

10 Blas de Otero kaletik dagoen lehenengo pasabidearen bista etxebizitzen dorreren azpitik / Vista del primer pasadizo de acceso al interior de la manzana por debajo de la torre de viv, de Blas de Otero. A la izq. edificio indutrial de 1959 y a la der. edificio de Parking.

09 Lehendakari Agirre 3. zenbakiko bulego eraikina, bere atzekaldean beste 4 solairuetako eraikin bat dauka / El edificio de oficinas situado en el Nº3 de la Av. Lehendakari Agirre, en su trasera tiene otro edificio de oficinas de 4 plantas.

08 Ezkerretik eskuinera; Madariaga Etorbideko bulego eraikina, “Muebles la Fábrica”ko eraikina eta Lehendakari Agirre 5-7 zenbakiko etxeak / De izquierda a derecha; edificio oficinas Av Madariaga, edificio “Muebles la Fábrica” y viviendas del 5-7 de la Av. Lehendakari Aguirre.

interior / la manzana / acercarse / DURANTE

03 Madariaga Etorbide 1ean dagoen bulego eraikinaren atzealdea eta behean Parkinera sartzeko dagoen zubi eraikina / Trasera del edificio de oficinas situado en Av. Madariaga 1 y edificio puente de acceso al Parking interior.

02

>

05 >

04 06 >

0 >

09

05 >

08

>

07 >

Blas de Otero Kaleko etxadi patioko bigarren pasabidetik ateratako bista. Hondoan, Parkineko zubi eraikina / Vista desde uno de los accesos al interior de la manzana desde la Calle Blas de Otero. Al fondo, edificio puente del Parking.

>

03

>

1

04

00

Nondik eta nora dagoen aterata argazkia Desde dรณnde y hacia dรณnde estรก sacada la foto

Blas de Otero Kaletik sarrera duen etxadi patioko bigarren pasabidea / Pasadizo de acceso al interior de la manzana desde la Calle Blas de Otero.

07

06

Patio barrukaldeko kota diferentzia Lehendakari Agirrerekin 10 m.koa da eta Blas de Oterorekin (pasabideen sarrera) 3,5 m.koa / La diferencia de cota del int del patio con la Av. Lehendakari Aguirre es de 10 m y con la C/ Blas de Otero (accesos pasadizos) es de 3,5m.

Parkinera sartzeko zubi eraikinaren azpian ateratako bista / Vista bajo el edificio puente de acceso al Parking.

76

BITARTEAN / hurbildu / etxadia / planoak

planos / la manzana / acercarse / DURANTE

78

BITARTEAN / hurbildu / etxadia / planoak

planos / la manzana / acercarse / DURANTE

80

BITARTEAN / hurbildu / etxadia / planoak

planos / la manzana / acercarse / DURANTE

82

BITARTEAN / hurbildu / etxadia / planoak

planos / la manzana / acercarse / DURANTE

84

BITARTEAN / hurbildu / etxadia / planoak

planos / la manzana / acercarse / DURANTE

86

BITARTEAN / hurbildu / etxadia / planoak

planos / la manzana / acercarse / DURANTE

88

BITARTEAN / hurbildu / etxadia / planoak

planos / la manzana / acercarse / DURANTE

90

BITARTEAN / hurbildu / etxetxoa eta Kindergarten

Call eB las de Ot e ro K alea

[Etxetxoko orubea]

[

]

Pabellón infantil 1939 Estanislao Segurola Solazabal (1891-1954)

[

“Villa Dolores” -Deutsche Schule- Deustuko etxetxoa 1908 Manuel Camarón

Ca

lle

Fr

an

cis

co

Ma

ciá

Ka

lea

]

Manuel Camarón lan-maisuak eraikuntza aktibitate handia zuen Getxo, Bilbo eta Deustun.

1909 eta 1915 urteen artean 28 proiektu egin zituen Bilbon, besteak beste Askao kaleko 9.eko industria eraikina (gaur egun denda bihurtua).

Getxoko Udal Artxiboak 228 espediente daude eta Deustun lan ugari burutu zituen, batez ere Luzarraga auzoan, Deustuko etxetxoa horien artean.

la casita y el Kindergarten / acercarse / DURANTE

[

]

[El solar de la casita]

Kindergarten eta Bilboko Colegio Alemaneko gimnasioa 1934 Estanislao Segurola Solazabal - T.Schocken (1891-1954)

Av

eni da

Leh

end

aka

ri

Ag

irr

eE tor bid e

a

L forman ezarritako bi eraikinek osatzen dute, patio edo lorategi baten inguruan. Barne espazioak erabilera anitzetarako pentsatuak daude, banaketa arin eta moldakor batekin, erabilera eta egoera desberdinetara moldatzeko. Jatorrizko proiektuan lehena gimnasio bat da, 24 metro luze eta 10 zabal, 6 metroko altura librearekin. Espazio hau ekitaldietarako ere erabilgarria da. Goiko aldean 8 leihate handi ditu patiorako fatxadan eta aldagelen gainean galeria txiki bat. Beste aldean, azalera osoaren bosten bat agertoki bilakatzeko aukera dago. Gimnasioari elkarzut, beste eraikina Kindergartena da. Bi solairu ditu. Behekoan 7 bidez 8 metroko espazioa 6 urte azpiko haurrei zuzendua da. Espazio hau terrazarekin komunikaturik dago hiru orritako hiru gillotina leiho-ate bidez. Eraikin honetarako sarreran bigarren solairura igotzeko eskailerak daude.

Horma altuak, ate eta leihoak fatxadan ondo banatuak, etxe itxura ematen dioten baranda eta altura bikoitzeko zutabeak, eskaileren posizioa eta bi eraikin gorputzen arteko lotura, bere sinpletasuna eta xehetasunen kalitateak eraikin apal honi nobletasuna ematen diote.

Nahiz Segurolaren lanen artean ezaugarri atipikoak izan, 30. hamarkadaka euskal arkitekturan garrantzi handienetakoa izan duen proiektua da. Bere lanetan arkitektura arrazionalista eta funtzionalistari erreferentzia eta keinuak aurki ditzakegu, eta obra konkretu honetan Heinrich Tessenow arkitekto alemaniarraren eragina ikus daiteke.

92

BITARTEAN / hurbildu / etxetxoa eta Kindergarten / kanpotik

1934an Estanislao Segurolak diseinatutako Kindergarten eta Gimnasio eraikinaren bista / Vista del edificio de Kindergarten y gimnasio diseñado por Estanislao Segurola en 1934.

02 Eraikina bi bolumen elkarzut L forma egiten dutenak osatzen dute. Argazkian Kindergarteneko bolumena daukagu. / El edificio lo conforman 2 cuerpos perpendiculares entre sí que forman una L. En la foto el correspondiente al edificio de Kindergarten.

02

03

>

10> 11>

>

01

14 >

12

>

Estanislao Segurolaren eraikina aldatze ezberdinak izan ditu, 1993an gimnasioko bolumenean gehitu zen entreplanta bezala / El edificio de Estanislao Segurola ha sufrido diferentes modificaciones como el añadido de una entreplanta en el gimnasio en 1993.

01

09>

>

13 > 12

11 Etxetxoko fatxada adreilu bikoitzekoa da eta bere teilatu eta barruko egitura egurrezkoak dira / La fachada de la casita es de doble ladrillo y la estructura interior y el tejado son de madera.

10 Etxetxoko orubea, batez ere, 1950 etik aurrera eraikitzen hasi ziren etxebizitez, bulegoz eta tailerrez inguratuta dago / La casita está rodeada por edificios de viviendas, oficinas y talleres que fuereon creciendo a su alrededor desde 1950.

13 Etxetxoko hegoaldeko fatxada egur eta kristalezko miradore handi bat dauka / La fachada sur de la casita corresponde a un gran mirador de madera y cristal.

09 Etxetxoko babes maila “D” koa da eta Kindergartenena “C”koa. Azken hau bere fatxadak kontserbatzen behartzen du / La casita tiene un grado de protección D y el conocido como Kindergarten un grado de protección C que obliga a mantener sus fachadas.

por fuera / la casita y el Kindergarten / acercarse / DURANTE

03 Kindergarteneko alboan 1939an pabiloi txiki bat eraiki zen / Contiguo al Kindergarten se construyó un pequeño pabellón en 1939.

>

14 Estanislao Segurola arkitektoak pabiloi txikia eskolaurreko gela bezala diseinatu zuen / El pequeño pabellón fue diseñado por el arquitecto Estanislao Segurola como aula de parvulario.

Gimnasioko bolumenaren fatxadan bere 8 lehiate iparrera orientatutak bereizten dira / En la fachada del volumen correspondiente a gimnasio destacan los 8 grandes ventanales orientados al norte.

05 Lehendakari Agirre Etorbidetik ibilgailu sarrera barruko plazara etxetxoko albo batean dagoena / Lateral de acceso rodado a la plaza interior de la casita desde la avenida Lehendakari Agirre

>

>

05

> >

>

08

04 06

04

00

06

07

Nondik eta nora dagoen aterata argazkia Desde dónde y hacia dónde está sacada la foto

08 Etxetxoko orubea 175 metrozko bitarteko hormez eta patioko fatxadez inguratuta dago / La parcela de la casita está rodeada por 175 metros de medianeras y fachadas de patio.

Etxetxoko albo batean dagoen Ibilgailuen sarrera etorbidera begira / Vista hacia la avenida del acceso para vehículos en el lateral de la casita.

07 Manuel Camaron etxeaegileak Deustuko etxetxoa 1908an eraiki zuen / La casita de Deusto fue construida en 1908 por el maestro de obra Manuel Camaron.

94

BITARTEAN / hurbildu / etxetxoa eta Kindergarten / barrutik

06

>

>

03 >

>

04

01> 05

Haurtzaindegi aula A / Aula de jardín de infancia A

12 >

05 0-2 urteko gela A / Aula de 0-2 años A

08 Funtzio anitzeko gela / Sala usos múltiples

11 Ataria / Vestíbulo.

09 Behe pisuko gela / Aula de la planta baja

12 Behe pisuko gela / Aula de la planta baja

11

>

08 >

>

0-2 urteko gela A / Aula de 0-2 años A

02

>

01

07

02 >

14

10>

interior / la casita y el Kindergarten / acercarse / DURANTE

03 Haurtzaindegi aula B / Aula de jardín de infancia B

06 Haureskolako gela A / Aula de preescolar A

04 Lehenengo pisuko korridorea / Pasillo de la primera planta.

07 Haureskolako gela B / Aula de preescolar B

13

10 00

Nondik eta nora dagoen aterata argazkia Desde dónde y hacia dónde está sacada la foto

13 Etxetxoko ataria / Vestíbulo de la casita

Kindergarteneko pabilioia / Pabellón del Kindergarten

14 Kindergarteneko pabilioia / Pabellón del Kindergarten

96

>

BITARTEAN / hurbildu / etxetxoa eta Kindergarten / planoak

planos / la casita y el Kindergarten / acercarse / DURANTE

98

BITARTEAN / hurbildu / etxetxoa eta Kindergarten / planoak

planos / la casita y el Kindergarten / acercarse / DURANTE

100

BITARTEAN / hurbildu / etxetxoa eta Kindergarten / planoak

planos / la casita y el Kindergarten / acercarse / DURANTE

102

BITARTEAN / hurbildu / etxetxoa eta Kindergarten / planoak

planos / la casita y el Kindergarten / acercarse / DURANTE

104

BITARTEAN / hurbildu / etxetxoa eta Kindergarten / planoak

planos / la casita y el Kindergarten / acercarse / DURANTE

106

BITARTEAN / hurbildu / etxetxoa eta Kindergarten / planoak

planos / la casita y el Kindergarten / acercarse / DURANTE

108

BITARTEAN / hurbildu / etxetxoa eta Kindergarten / planoak

planos / la casita y el Kindergarten / acercarse / DURANTE

110

BITARTEAN / hurbildu / etxetxoa eta Kindergarten / planoak

planos / la casita y el Kindergarten / acercarse / DURANTE

112

BITARTEAN / hurbildu / etxetxoa eta Kindergarten / planoak

planos / la casita y el Kindergarten / acercarse / DURANTE

114

BITARTEAN / hurbildu / etxetxoa eta Kindergarten / planoak

planos / la casita y el Kindergarten / acercarse / DURANTE

116

BITARTEAN / hurbildu / etxetxoa eta Kindergarten / planoak

planos / la casita y el Kindergarten / acercarse / DURANTE

118

[Parte izan] [Participar]

~

Kasu honetan gauza batek bestera eraman ninduen.

Donostian hasitako euskal dantzak ikasten jarrai-tzeko Deustuko dantza talde batekin jarri nintzen harremanetan. Behin taldean, Bihotz Alai auzoko talderik zaharrenetakoa dela jakin nuen. Hauen bidez ezagutu nuen Txema Luzuriaga, auzoko kronista, eta Deustuko PREST! hilabetekariarekin jarri nintzen harremanetan. Hauek Berbaizu euskal kultura bultzatzeko taldearekin partekatzen zuten lokala, eta aldi berean denak Jai Batzordearen parte dira. Ia ustekabean, auzoko taldeen sarean sartu nintzen eta haiekin kolaboratu dut hainbat modutan: dantzan, jertsean eginez, kalean interbentzioak eginez edo bazkari eta hitzaldiak emanez.

~

120

BITARTEAN / parte izan / Deustuko taldeak

[Bihotz Alai dantza taldea]

Bihotz Alaiko lokala TorreMadariagako etxe

[

]

web/ mail / bihotzalaidt@hotmaIl.com Lokala/ 42, Blas de Otero Kalea (atzekaldea), Deustua.

Sorrera/ 1958 Bazkideak/ 100 Taldekideak/ 45 (umeak, nagusiak eta musikariak)

Lokala barrutik.

“1958. urteko egunen batean, deustuko la salle ikastetxeko nicolas anaiak ideia bat bazuen buruan, omenaldi batean aurresku bat dantzatzea alegia. horretarako, bilbotik ekarri zuen dantzari bat, zenbait ikasleri irakatsi ziena aurreskua dantzatzen. ekimen horrek hartutako harrera onak bultzatuta, ikastetxeko mutilak eta neskak dantzatzen irakastea proposatu eta bihotz alai folklore taldea abiarazi zuen.

Taldeko neskak 2015eko Deustuko emakumeen aurreskuan egunean.

ez zekien beharbada horrek ekarriko zuena deusturentzat, euskal ohiturak berreskuratzea, euskal izaera berrindartzea, euskal nortasuna berragertzea deustuko kaleetan, hainbat urteren ondoren. euskal erroek, sustraiek eman zuten fruitua, eta ze tamainakoa. ez dakigu zenbat ume, gazte eta nagusi pasatu diren bihotz alai folklore taldetik, ehunka segur aski. dantzari, txistulari, ikasle, irakasle, gaitero...

2015eko Deustuko emakumeen aurreskuan eguneko familia argazkia.

urteak pasa, eta hasiera hartan ume zirenek taldearen ardura hartu zuten euren gain. hala, mariano luĂąo, juanjo mendibil, eta belaunaldi horretako hainbat gazteren lanarekin euskal kultura, euskara, eta folklorea kalera atera ziren deustuan. eta deustutik kanpo, nola ez.

Agrupaciones de Deusto / paticipar / DURANTE

(...)50 urte lanean. 68ko olentzero hura ez zen izan taldearentzat, deusturentzako baizik. 77ko inauteriak, edo herrikoiak edo ez ziren izango, eta hala dira gaur egun. eta andreen aurreskua deustuko herriak mantendu beharko du eta ez bakarrik bihotz alaik. deustua eta euskal herriarentzako aritu da taldea 50 urtez, eta hala gabiltza gaur egun. bihotz alai ez gara bakarrik parte hartzaileak. bultzatzaileak gara, talde eragile izaten saiatzen da bihotz alai deustuko kultur ekintzetan. eta besteen lanari esker, ez gara bakarrak jada.

2005ean arangoitiko euskal jaia bultzatu genuen auzoko elkarteekin batera, bertako kaleetan euskara eta euskal kultura presente egoteko asmoarekin. hasieran egun bat, gero egun bi; 2010eko arangoitiko euskal jaiak 6 egun iraungo du, beti auzoko elkarteekin elkarlanean.

Bihotz Alaiko kideekin bater diseinatu genuen sudadera eskuz serigrafiarekin egindakoa / Sudadera diseñada conjuntamente con la gente bonita de Bihotz Alaim y realizado con la técnica de serigrafía.

deustuko folklore plataforma sortu eta bultzatu genuen, deustuko erromeriak indartsu eta osasuntsu irautea nahi badugu, denon artean egin behar dugulako. jai batzordean jarraitzen dugu lanean, eguneko giroa eta euskal folklorea bere lekua izan dezan deustuko jai guztietan. berbaizu elkartearekin batera, agate deuna ere ospatzen dugu. deustuko auzoetara joaten gara dantzatzera, bertoko jai batzordeekin elkarlanean.

50. urtemuga aitzaki hartuta, argazki erakusketa prestatu dugu. deustuko bazterrak ibiliko ditu urtean zehar. eta taldearen geroa ere lantzen ari gara gaurtik, umeen taldeari lehentasuna emanez ia ekitaldi guztietan. izan ere, eurek izan ziren protagonista 50. urtemugako lehen ospakizunean aurreko ekainean. taldearen hazkundearekin jarraituz, txistulariak, fanfarrea, albokariak, lantzen ari gara.”

DEUSTUA, 2010EKO OTSAILAREN 27A. BIHOTZ ALAI FOLKLORE DANTZA TALDEAREN 50. URTEMUGA OSPATZEKO EGUNA IDATZITAKO TESTUA.

2016eko kurtsorako taldean apuntatzeko diseinatu nuen kartela / Cartel que diseñé para la campaña de nuevas incorporaciones del curso 2015-2016.

122

BITARTEAN / parte izan / Deustuko taldeak

[Deustuko jai batzordea]

Deustuko gazte lokala 1991ean okupatu zen Luzarra kalean. Jai batzordea biltegi eta bilerak egiteko erabiltzen du / Local juvenil de deusto que se okupó en 1991 en la Calle Luzarra.

La asamblea de fiestas lo emplea para reuniones y como almacén eventual.

[

]

web/ www.facebook.com/deustuko.jaibatzordea mail / deustukojaibatzordea@gmaIl.com Lokala/ ez dauka. Erabiltzen du gaztetxea , Done Petri enparantze eta txoznagunea Euskalduna zubian.

Sorrera/ Taldeak/ 24 talde osatzen dute.

Jai guztietako gune zentrala, Deustuko San Pedro plaza / El núcleo neurálgico de todas las fiestas en Deusto en la plaza San Pedro.

Paella eguna Deustuko jaietan 2016, San Pedro Plazan antolatzen da frontoi alboan / Día de paellas en fiestas de Deusto 2016 junto al frontón en la Plaza San Pedro.

Tomate eguna Deustuko jaietan 2016, Txoznagunean antolatzen da itsasadarreko eta Euskalduna zubiko alboan / Día de tomates en fiestas de Deusto 2016 en el recinto de Txoznak junto a la ría y puente Euskalduna.

“Deustuar guztioi: Olentzero eta Mari Domingi, eta Inauterien ostean... iada San Jose jaiak heldu dira. Urtero bezala, ahalegin handiak egiten ditugu Deustuko jai herrikoiak aurrera eramateko eta programako ekintzak deustuar orok disfrutatzeko; adin eta gustu ezberdinentzako proposamenak ekartzen dizkizuegu.

Hala ere, ez da bide erraza izan. Udalak ez digu inolako diru laguntzarik eman: jai herrikoiak ez dira lehentasuna haientzat. Are gehiago, laguntza ukatu ez ezik Jai Batzordeak eta beste eragile batzuk egindako proposamenei mila traba jarri dizkiete. Munduko alkate onenaren lehentasunak beste batzuk direla ulertzen dugu... elkarte herrikoiekin elkarlana zer den ahaztu omen dute eta!

Baina ez gaituzte geldituko. Oztopo guztien gainetik aurrera jarrituko dugu deustuarrek merezi dituzten jai herrikoiak antolatzen. Jai Batzordea osatzen dugun taldeek jai herrikoi hauek ospatzera gonbidatzen zaituztegu: barre egiten, abesten, dantzatzen, garai bateko lagunekin elkartzen... baina gure artean ez dauden deustuar oro ahaztu gabe. Eta sexista, xenofoboak eta deustuarroi kalte egiten diguten erasoak salatu behar direla ahaztu barik. Kaleetan eta txosnetan ikusiko dugu elkar! GORA DEUSTUKO JAIAK!” Deustuko jai batzordea, Prest Aldizkaria 14-03-2013

Agrupaciones de Deusto / paticipar / DURANTE

[Berbaizu euskara elkartea]

[Algunas agrupaciones de Deusto]

Berbaizuko bulegoa eta ekitaldi kulturaletako lokala, Müllerenea, Ramón y Cajal Etorbidean / Oficina y local cultural -Müllerenea- de Berbaizu en la Avenida Ramón y Cajal.

[

web/ berbaizu.eus mail / berbaizu@euskalnet.net Lokala/ 42, Ramón y Cajal Etorbidea, Deustu.

Sorrera/ 2000 Bazkideak/ 250

]

Berbaizu Euskara Elkartea 2.000 urtean Deustun euskaldunon arteko harremanak sendotu, euskaraz funtzionatuko duten guneak sortu eta euskararen alde eragiteko sortutako elkartea da.

Euskaldunen hizkuntz komunitatea trinkotu eta sendotzeko egiten du lan. Horretarako hainbat lan ildo ditu irekita, adibidez umeentzako aisialdia (Txantxiku), hilabetero dohain 2.000 etxe baino gehiagotara banatzen den herri aldizkaria (Prest!), Deustualdeko Berbalagun egitasmoa, hainbat kultur jarduera iraunkor (Irakurlearen Txokoa, Kantugintza taldea...), gazte arloa (Kar kar), jaietako lantaldea (Deustuko Jaien eta Deustuko Ihauterienantolaketan parte hartuz), edo normalkuntza lantaldea, beste batzuen artean. Deustualdeko hezkuntz eragileak biltzen dituen Euskararen Unibertsoan ere egiten du lan, dinamizazio lanak eginez.

Berbaizuko bulegoa barrutik / Interior de la oficina de Berbaizu.

Müllerenea, 2011an irekia izan zena urtebetean lokala egokitu eta atondu ondoren, antzerki saioak, bertso saioak, karaokeak, tailerrak, etab antolatzen dira / Müllerenea se inauguró en 2011 después de un año de obras y en él se organizan teatros, talleres, recitales de bertsos, etc...

Berbaizu hauek guztiok osatzen dute: Lantaldeetako partaideok, egitasmoetako partehartzaileok, langile profesionalok, txoko eta ikastaroetako kideok, berbalagunok eta bazkideok.

2011an Berbaizuko alboko lokala atondu ondoren Müllerenea espazio ireki zuten, espazio gazte, aske, euskaldun eta sortzailea dena.

Berbaizuko familia argazkia / Foto de familia de Berbaizu.

124

[Aldarrikatu] [Reivindicar]

~

Lehen momentutik argi izan nuen egiten nuen lan guztia partekatuko nuela, “Bazen Behin Deustuko etxetxoa...�

Deustu auzoarentzat proiektu bat baita. Proiektuak auzoa desberdin ikusarazi ziezagun nahi nuen, amestera gonbita egin eta gure istorioen protagonista eta narratzaile bilakatu. Zabaldu nahi dudan etengabeko aurkikuntza bat izaten ari da niretzat. Horretarako garrantzia berezia eman diot etxetxoa eta Deusturen historia kontaera erraz, xume eta erakargarria izan dadin. Horretarako facebook eta twitter bezalako medio digitalak edota PREST! hilabetekaria, irratia edo beste publikazio batzuk erabili ditut. Baina baita etxetxoaren historia kalera ateratzeko fanzineak, Deustuko festetako kartela, bideoak, elkarrizketak edo baldosa eta plater zeramikoak. Lan hau guztiaren inflexio puntua etxetxoaren eraisketa izan da, desagertze hau oharkabean pasa ez zedin prozesu guztia dokumentatuz, gure identitate eta eguneroko ondarearen desagertzearen salaketa gisa.

~

126

2015eko Deustuko jaietako kartela non agertzen dira 3 erraldoi bere buruetan Deustuko sinbolo ofizialak eramaten dutenak eta buruhandi berezi bat etxetxo batekin, auzo/herri baten izaera alda-rrikatu nahi duena / Cartel de fiestas de Deusto de 2015 donde aparecen 3 gigantes que llevan en sus cabezas los sĂ­mbolos oficiales del Deusto y un cabezudo muy especial, con una casita por cabeza, que quiere reivindicar la identidad de un pueblo.

BITARTEAN / DURANTE/ aldarrikatu / reivindicar

[PREST! Deustuko hilabetekaria] [PREST! Revista mensual de Deusto]

PREST! Deustuko hilabetekaria 156 / 2015eko Apirila Testua: Lur Mallea

~

“Ez nuen Bilbora etortzeko ideiarik, beste nonbaitera joateko ez bazen”, dio Diego Grisaleñak. Baina bere ideia eta asmoak guztiz aldatu dira. Deustutik kanpo eman ditu hamar urte Arkitektura ikasten. Donostian, Valentzian eta Berlinen, besteak beste. Karrera bukatzeko azken proiektua egiteko txanda heldu zitzaionean, bazekien “lan mordoa” egin beharko zuela. “Zertarako” galdetzen zion bere buruari, eta “balio duen zerbait” egitea erabaki zuen.

“No tenía intención de volver a Bilbao más que para descansar y volver a marchar a otro lugar” dice Diego Grisaleña. Pero sus planes e ideas han cambiado por completo. Lleva 10 años fuera de Deusto estudiando arquitectura en Donosti, Valencia y Berlín y sabía que llegado el momento, el proyecto final de carrera le supondría “muchísimo trabajo”. Mientras se preguntaba “para qué” decidió que todo ese trabajo “sirviese para algo”]

~ Hasieran kooperazio proiekturen bat hautatzea pentsatu zuen, baina gero kanpora joan ordez, bertan geratu eta industria ondarean murgiltzea bururatu zitzaion. Azkenik, duela bi urte, parranda gau baten ostean erabaki zuen karrerako azken proiektua zertara bideratu: Deustuko etxetxo batera.

duelako”, ingurua erabat aldatu den bitartean: Deustuko zubia eraiki zuten ondoan, etxe piloa bere inguruan eta Deustu bitan zatitu zuen etorbidea parez pare. “Ipuin bateko etxetxoa iruditzen zait”, dio. Etxetxoa, “ezer ez dela” dirudien arren, Diegorentzat Deusturen “ikur” da, Deustuko Zubia edota Deustuko Tigrea bezala.

Goizaldea zen eta Diego lagun frantses batekin Deustuko zubia gurutzatu eta etxerantz zihoan, “parrandatik bueltan”. Agirre lehendakariaren etorbidearen hasieran eraikin handiz inguratutako etxetxo bati erreparatu zion: “Eta hau? Lursail ona da, Deustu erdian dago. Ondo legoke barrura sartzea eta zutik zergatik jarraitzen duen jakitea”, pentsatu zuen. “Hau da nire proiektua”, adosteraino.

“Kasualitatez” hautatutako proiektua edukiz osatzen hasita dago Diego. Udal eta foru artxibategietan, esaterako, dokumentu “piloa” aurkitu du. Arkitektura ikaslea harrituta geratu da “hain etxe txikia izanik” jaso duen datu kopuruagatik.

Bihotz Alai folklore taldearen bitartez, Deustuko jai batzordea edota Txema Luzuriaga ezagutu ditu eta Txemaren bidez PREST! aldizkaria. Horregatik, ez da kasualitatea aurtengo Deustuko jaietako kartelean Etxetxoaren irudia agertzea.

Kartel lehiaketan garaile atera zen kartela Diegok diseinatua da. “Aukera oso ona zen -dio- Etxetxoa beste era batera erakusteko, collage eran, eta nire proiektuarekin lotzeko”.

Zubiko kolegioa, Alemaniar ikastetxea, Frantses ikastetxea, Carmen kolegioa, Virgen de Nazaret kolegioa, Deustuko etxetxoa, Haurtzaindegia... izen guzti horiekin -eta gehiagorekin-, ezagun da 106 urteko eraikina. Manuel Camaron arkitektoak 1908an Pedro Unibasoren aginduz altxatutako etxetxoa. Izen ugari ditu erabilpen ugari izan dituelako. Izan ere, aldaketa askoren lekuko izan da, historia eta istorioen gordailu. Hitz bakarrarekin definitzekotan, Diegok “bitxia” dela aipatzen du, “1908an Deustuko elizateari erakitzeko baimena eskatu ziotenetik, orain arte hortxe iraun

Barruraino Itxita eta hutsik dagoen etxetxoaren lursailean sartu eta barrutik ezagutzeko aukera izan duen bakarrenetakoa da Diego. Etxetxoaren aurretik pasa zen egun batean, atea zabalik ikusi eta, galtzeko ezer ez zuela eta, barrura sartu zen.

128

BITARTEAN / aldarrikatu / 2015eko Deustuko jaietako kartela

cartel de fiestas de Deusto 2015 / reivindicar / DURANTE

[Kartelean agertzen dira erraldoiak, baina ez edozeinak. Deustuko alkatea, La Riberako mariñela eta lehen auzoan tipikoa zen txakolinera bat hain zuzen ere. Denak Deustuko Ondalan konpartsakoak. Bere buruak desagertzen dira eta herriko sinbolo nabarmenenak agertzen dira bere lekuan. Deustuko zubia eta “el tigre” (leona) eraikina. Eta bere barruan deustuko herritarrok, jai parte hartzaile eta herrikoien oinarri eta sentzu bezala agertzen dira.

En el cartel aparecen unos gigantes pero no unos cualquiera. Concretamente, el alcalde de Deusto, un marinero de la Ribera o la antes tan típica txakolinera de Deusto. Todos ellos pertenecientes a la comparsa de gigantes y cabezudos Ondalan. Sus cabezas desaparecen para dejar paso a los símbolos más destacados del barrio. Los muy ilustres Puente de Deusto y Edificio del Tigre (leona).

Y en su interior, como soporte, los habitantes de Deusto, porque todxs nosotrxs somos el sentido y base de estas fiestas populares y participativas]

~ [Eta txoko batean, kikili berezi bat agertzen da. Bere buruan, etxetxo bat, Deustuko etxetxo bat, 1908tik leku berdinatik, herriaren (h)istoria kontatzen diguna. Aurten etxe hori (haurtzaindegi edo alemaniar ikastetxea izan zena), zihurrena desagertuko da eta horregatik kikili berezi hau, auzo/herri baten izaera aldarrikatu nahi du.

Y en un rincón del cartel, aparece un cabezudo muy especial. En su cabeza, una casita, una casita de Deusto que desde 1908 y desde el mismo lugar nos cuenta la historia de un pueblo. Este año, esa casita (la que fuera guardería o colegio alemán) posiblemente desaparezca, y por eso este cabezudo tan especial quiere reivindicar y poner en valor la identidad de un barrio, Deusto.]

130

BITARTEAN / aldarrikatu / PREST! Deustuko hilabetekaria 2015eko apirila

Orduan ezagutu zuen Carmen, Etxetxoaren zaindaria, proiektua egiten Diegori “asko lagundu dion pertsona”, informazio iturri handia. Partzelakoak ez ezik bestelako ate asko zabaldu dizkio Carmenek Diegori, bere historia eta istorioen ateak, besteak beste. Denak etxeari estuki lotuak.

Guzti horiek entzutean, proiektu “zabala” egitearen beharra sentitu du arkitektoak. Artxibategietan aurki daitekeen historia Etxetxoarekin nolabaiteko harremana izan duten horien istorioekin osatzea. Esaterako, Etxetxoan bizi izan ziren mojen istorioekin, Haurtzaindegian ikasi zuten ikasleen istorioekin edota parrandatik bueltan Etxetxoari erreparatu zioten horien istorioekin.

“Historia ofizialean” sartu nahi ditu Diegok norbanakoen bizipen guzti horiek, “gure esperientziei ere balioa emateko”.

zio erlijiosoak jabe “legitimoetako” bat aurkitu zuela, eta honek komunitate mormoi bati saldu ziola, alegia. Diegoren arabera, prozesu “lauxoa” izan da. Jabe berriek Etxetxoa eraitsiko dutela ezagutzean “pena” sentitu du Diegok.

Atzean duen eraikineko fatxada da geratuko den bakarra, babestuta baitago. Harrezkero, Diegoren proiektuak bestelako abiadura hartu du. Bizkortu egin da. “Orain da unea”. Etxetxoa desagertu baino lehen “ahalik eta informazio gehien biltzea” da bere erronka. “Gauzak konturatu gabe desagertzen dira. Gero, ‘zelako pena’ esaten dugu, baina eraitsi eta gero, zer egin dezakegu”, galdetzen du.

~

[“zerbaiten parte sentitzen garenean zerbait hori zaintzeko beharrizana sentitzen dugu” “cuando nos sentimos parte de algo, también sentimos la necesidad de cuidarlo”]

~ Bere aburuz, “zerbaiten parte sentitzen garenean zerbait hori zaintzeko beharrizana sentitzen dugu”, eta deustuarren artean Etxetxoa zaintzeko mezua zabaltzea da Diegoren helburuetako bat.

Auzotarrekin proiektua “banatzea da” etxearen kontserbazioa sustatzeko bidea. Arkitektura ondare izateko behar duen “justifikazioa”.

Proiektua jendartean irekitzeak bere Arkitektura ulertzeko moduarekin zerikusi zuzena du. Zergatia galdetuta, “finean eraikinak pertsonok erabiltzen ditugu”, esanez eran-tzuten du. Eta berak pertsona horietako ba-tzuk “omentzeko” baliatu nahi du bere lana: emakumeak omentzeko, hain zuzen ere. Deusturen historian emakumeek izan duten garrantziagatik -beste inon baino emakume langile gehiago izan direlako-, Etxetxoaren historian emakumeek izan duten garrantziagatik -bai langile, bai ikasle moduan- eta Diegoren bizitzan emakumeek izan duten garrantziagatik, “giltzarri izan dira”-. “Urteetan pairatutako diskriminazioa orekatu nahian” txertatu nahi izan du genero ikuspegia bere lanean, eta horrela “emakumeei omenaldia egin”.

Etxetxoa desagertzekoa da Urte hasieran, egunkari baten bitartez jakin zuen Diegok Etxetxoa desagertzekoa zela. Carmenek berretsi zion albistea. Partzelaren jabe zen funda-

Bilboko Udalera jo behar du. Partzelak hezkuntza jarduerarako erabilpen kategoria izan du, eta “hori zertan den” jakin nahi du Diegok. Jabe berriek esku artean duten zentro mormoia eraikitzeko proiektua “zein fasetan dagoen” jakin nahi duen bezalaxe. Udalera “joan eta galdetu” egingo du, bere lan pertsonalarekin “eman beharreko pausoak erabakitzeko”. Alemaniar ikastetxea, Frantses ikastetxea eta Madre de Dios ikastetxea ere jomugan daukaz. Baikorra da Diego, lagunduko diotela pentsatzen du. “Jendeak ondo erantzuten du, jator. Uste dut guztioi interesatzen zaigula Etxetxoaren historia kontatzea, euren historia ere badelako”. Franco garaian Alemaniar eskola izan zen garai “ilunaz” itauntzean, Diegok argi dio: “Etxearen historian ez da dena iluna izan, historia historia den moduan da”.

Guzti horiei eta entzun nahi duen guztiari kontatzeko Diegok badu “amets bat”. Etxetxoaren eraispena ekidin eta ingurua “berraktibatzeko plana” izan daitekeena. “Auzora eta Bilbora irekia den espazioa, programa anitzekoa”. Inguru hurbilean dauden zubi, unibertsitate, institutu, Hizkuntza Eskola eta adineko zentroarekin lotutakoa. Bizilekua, lantokia eta bilgunea da bere ametsetako Etxetxoa.

artículo PREST! abril 2015 / reivindicar / DURANTE

Deustuko jaiak martxoko 2 asteburuetan zehar ospatzen dira / Las fiestas de Deusto se celebrán durante 2 fines de semana de marzo.

Pasa den urtean aurkeztu nuen nire burua deialdira proposamen batekin non etxetxoa agertzen da buruhandi baten bidez / El año pasado me presenté a la convocatoria con una propuesta donde aparece la casita en forma de cabezudo.

Normalean deialdi ireki bat egiten dute Jaietarako kartela izateko proposamenak jasotzeko / Habitualmente realizan una convocatoria abierta para enviar propuestas para ser el cartel de fiestas.

Deustuko jaietako egun nagusia San Jose egunean, martxoak 19an, izaten da / El día grande de fiestas de Deusto se celebrá el 19 de marzo, día de San José .

Deustuko jaietako egun nagusian emakumeak bere protagonistak dira / En el día gran de las fiestas de Deusto las mujeres son sus protagonistas.

San Pedro Plazan Deustuko andreen aurreskua dantzatzen da. Eta urtero horrela izaten da, 1999etatik tradizio polit hau berreskuratu zenetik. / Desde que en 1999 se recuperó esta tradición, cada 19 de marzo en la Plaza San Pedro se baila el aurresku de las mujeres.

Bihotz Alai dantza taldea eta Jai Batzordeak urtero emakumeen aurreskua antolatzen dutenak dira / El grupo de danzas vascas Bihotz Alai fundado en 1958 es el encargado de organizar junto a la comisión de fiestas todos los años el aurresku de las mujeres.

Deustuko jaiaetako bi jai espazio nagusiak Deustuko Done Petri enparantza eta frontoia eta txoznagune itsasadarraren alboan dira / Las fiestas de Deusto tienen como principales espacios festivos la Plaza San Pedro y su frontón y las txoznak junto a la ría en Botica Vieja.

132

BITARTEAN / aldarrikatu / mundu digitala

[Sare sozialak]

mundo digital / reivindicar / DURANTE

[Redes Sociales]

~

2014ko uztailan facebook eta twitter kontu bi martxan jarri nituen etxetxo eta deustuarekiko informazioa partekatzeko. Nire asmoa lehenengo momentutik aurkitzen nuen informazio gehiena sare sozialen bidez zabaltzea zen. Eta honekin ere bai proiektua auzoan zabaltzea eta eraikin honen inguruan eztabaida irekitzea.

Gero eta jende gehiago animatzea bere istorioak eta oroimenak etxetxoaren inguruan partekatzen saiatu naizena egiten izan da. Gu gara gure auzoko protagonistak.

~

134

El Correo egunkarian Bilboko edizioan argitaratu zen artikuloa 2015eko urtarrilaren 14an Informaciรณn publicada en el periรณdico El Correo ediciรณn de Bilbao el 14 de enero de 2015.

BITARTEAN / DURANTE/ aldarrikatu / reivindicar

[Deustuko etxetxoaren eraispena eta proiektu berria] [Demolición y nuevo proyecto para la casita de Deusto] PREST! Deustuko hilabetekaria 157 / 2015eko Maiatza Testua: Lur Mallea

~

[“Diego Grisaleña Arkitektura ikasleak esku artean duen Agirre lehendakariaren etorbideko 1. zenbakian dagoen etxetxoaren gaineko ikerketak ez du etenik, eraikinaren eraispenak bezalaxe.

“El trabajo que está llevando a cabo el estudiante de arquitectura Diego Grisaleña sobre la casita situada en el nº1 de la avenida Lehendakari Agirre no se detiene, al igual que la más que probable demolición del edificio”] Denbora gutxi geratzen zaio etxetxoari, eraisteko zorian baitago. Diego Udaleko Hirigintza Sailean izan da informazioa jasotzen. Erakustaldi publikoan zegoen etxetxoaren lursailerako F. Javier Goicoechea Garcia eta F. Javier Goicoechea Goenaga arkitektoek diseinatu duten proiektua ikusteko aukera izan du. Jesucristo de los Santos de los Últimos Días elizaren proiektua, alegia.

“Aurreratuta dago dena. Eraikitzeko baldintzak betetzen dituela eta, beharrezko baimenak eskuratu ditu mormoien elizaren proiektuak. Gainera, martxoaren 31n eman zieten etxetxoa eta pabiloi txikia botatzeko onarpena. Sei hilabete dituzte eraisteko”, dio Diegok.

~

frontoia, Los Tilos garagardotegia, Euskalduna etxaldea, Octavio etxea, Banderas zinema, Basabe jauregia edota La Parra txakolina. “Ezabapena gertatzen ari da”.

Deusturen aldaketak eta izan diren ‘agerpen eta desagerpenak’ era grafiko batean adierazteko argazki-muntaia bat egin du Diegok. Sei garaitan zatitu du denbora, XIX. mendetik gaur egun arte, etxetxoaren historian oinarrituta, hirigintzaren bilakaeraz jabetzeko. Foto-muntaian argi ikusten da “inguruan dena aldatzen den bitartean etxetxoak tinko jarraitzen duela denborari aurre eginez”.

Hortaz, hirutik bi eraikin eraitsiko dituzte. Zutik geratuko den bakarra, behin behinean, etxetxoaren atzean dagoen pabiloi handia da, haurtzaindegia eta kolegioko gimnasioa izana. Pabiloi hori 1936an eraikia izan zen etxetxoa Alemaniar Eskola izan zen garaian. Bilboko HAPO-PGOUn, C graduko babesa du, oinarrizkoa, eta eliza mormoiaren kudeatzaileek “aurrerago baloratuko dute pabiloi horrekin zer egin, eraitsi edo mantendu”.

“Normala da aldaketak egotea, baina aldi berean errespetuz eta kontuz jokatu behar da historiarekin”, eta Diegoren ustez ez da horrela izan.

“Ez dugu izan sentsibilitaterik ondarearekin eta iraganeko gauzekin. Egun sentsibilitatea aldatzen ari dela eta, planteatu behar da ea balore arkitektonikoa den lehenetsi behar dena. Etxetxoa da adibide bat, txikia da, ez dirudi ezer denik, edukiontzi izatez txikia da, baina bertan gauza asko sartzen dira, sekulako historia dauka”.

Arkitektoen diseinuaren arabera, elizak 30 metroko sakonera izango du eta egun lusailak duen zabalera osoa beteko du, guztira 3.102 metro karratu. Lau solairu, dorrea eta lurrazpiko aparkalekua izango ditu.

Alemania du erreferentziatzat Diegok ondare zainketa egokia egin duen herrialde moduan.

“Sentsibilitate berezia dute Alemanian ondare historiko eta industrialarekin. Guri, aldiz, kosta egin zaigu ondare industrialari balioa ematea; hemen itsasadarrean egiten ari dena suntsiketa itzela da”.

Deustuko eraikin eta txoko garrantzitsu asko desagertu dira Diegoren esanetan. “Denetariko ikurrak”. Adibide gisa aipatzen ditu udaletxea,

136

BITARTEAN / aldarrikatu / PREST! Deustuko hilabetekaria 2015eko maiatza

Ondareari buruzko “hausnarketa egitea” beharrezkoa da Diegoren aburuz. “Gauzak botatzen dira ia ohartu gabe. Nork, zelan eta zergatik erabakitzen du eraikinak mantendu behar diren edo ez? Egungo irizpideak ez dira nahikoa.

Erakundeena ez da ardura osoa. “Ardura handia dute erakundeek, kasu honetan Bilboko Udalak, kudeatzaile publikoa da eta erramintak dituena proiektua gelditzeko”. Baina, Diegorentzat “herritar guztiok ingurua zaindu eta baloratu behar dugu. Hori guztion lana da”.

Etxetxoaren historia ofiziala eta bere ardatz kronologikoa zehaztuta eta idatzita ditu Diego Grisaleñak. Orain erronkatzat du historiari istorioak eranstea, “bizipenak, aurpegiak eta arimak”, hain zuzen ere. Etxetxoarekin harremana izan duen jendea elkarrizketatzea eta beraien istorioak jasotzea.

Bizipenen bilketan, Las Esclavas lagunartekoekin harremanetan jarri da Diego. Urte luzez bizi izan ziren etxetxoan. “Zuek etxearen historiaz asko duzue kontatzeko”, esan die mojei, eta mojak duten dokumentazioa partekatzeko prest agertu dira. Alemaniar Eskolarekin ere harremanetan jarri da Diego, eta arduradunen erantzunaren zain dago. Azkenik, Frantses Eskolako kudeatzaileekin komunikatzea falta du. Urte gutxi eman zuen etxetxoan, 1944-1951 bitartean, eta “ezer gutxi aurkitu dut udal artxiboan eta foru artxiboan, garai horretako argazkirik ere ez; ikasle eta irakasle izan zirenekin jarri nahiko nuke harremanetan”.

Proiektu basikoetako planoekin egindako argazki muntaia non ikusten da Mormoien Eliza izango duen itxura / Fotomontaje del aspecto que tendrá la Iglesia Mormona con los planos del su proyecto básico.

~

[“Arkitektoen diseinuaren arabera, elizak 30 metroko sakonera izango du eta egun lusailak duen zabalera osoa beteko du, guztira 3.102 metro karratu.

Lau solairu, dorrea eta lurrazpiko aparkalekua izango ditu. ” “Según el diseño de los arquitectxs, la Iglesia tendrá una profundidad de 30 metros y ocupará toda la anchura actual de la parcela, con una superficie total construida de 3102 metros cuadrados.

Tendrá 4 plantas, una torre de 7,5 x 7,5 metros y 28 metros de altura y 2 plantas de aparcamiento subterráneo.”]

138

BITARTEAN / aldarrikatu / Kale interbentzioak

[Baldosak] [Baldosas]

~

[Proiektua modu ezberdinetan gauzatzen saiatu naiz gero eta jende gehiagori ailega-tzeko, bai twit, kartela, mail, plano, argazki edo kamiseta formarekin. Baina gogo handienak sortarazten ninduena, etxetxoko istorioa Deustuko kaleetan kontatzea zen. Horretarako, “seinaleak” egin nituen, eta kaleetan jarri nahi gabe aurkitzeko. 5 zeramikazko baldosak (15x15zm) ipuin ezberdinak kontatzen dituenak baina protagonista berdinarekin: etxetxoa. Istorietan etxetxoa ez da lurrera botazen baizik eta estralurtarrak abduzitzen dute edo globoak zerura eraman. Batzuk, oraindik posiblea dira kaleetan aurkitzea eta auskalo aurkitzen dituen imaginazioa esnatuko duten.

He querido materializar el proyecto de diferentes maneras para poder llegar al mayor número de personas.

Ya fuese en forma de twit, de cartel, de email, plano, fotografía o camiseta. Pero una de los aspectos que más me apetecía era contar la historia de la casita en las propias calles de Deusto. El dejar señales para quien quisiera verlas y realizar una intervención que te permitiese encontrarte con ella sin esperarlo. Y para ello, realicé 5 (y alguna más) baldosas cerámicas de 15x15 cm que cuentan diferentes cuentos con la misma protagonista. Historias en la que la casita no es tragada por la máquina de demolición si no abducida por extraterrestres o elevada por globos. Algunas de ellas aún sobreviven en la calle en perfectas condiciones con la esperanza de despertar la imaginación de quien se las encuentre. ]

~

Baldosa zeramikoak 5 koloreekin sergrafiatuak daude eta istorio ezberdinak protagonista berdinarekin kontatzen dute / Las baldosas cerámicas están serigrafiadas a 5 colores y cuentan diferentes historias con misma protagonista.

15 x 15 zm Lehendakari Agirre Etorbidea 1 / Avenida Lehendakari Agirre 1.

Intervenciones en la calle / reivindicar / DURANTE

Ramon y Cajal Kalea / Calle RamĂłn y Cajal.

Lehendakari Agirre Etorbidea / Avenida Lehendakari Agirre.

Deustuko zubia / Puente de Deusto.

San Pio X Plaza / Plaza San PĂ­o X.

140

BITARTEAN / DURANTE/ aldarrikatu / reivindicar

[Agur etxetxoa] [Agur casita]

PREST! Deustuko hilabetekaria 161 / 2015eko Iraila Testua: Prestaldizkaria

~

[“Hondeamakinak irentsi eta eraitsi du Deustuko etxetxoa, 106 urteko eraikina. Harrituta eta penatuta begiratu diote deustuarrek desagertzen zen bitartean. Ondarearen galeraren inguruko hausnarketa piztu du.”

“Las máquinas de demolición han derribado la casita de Deusto de 106 años. Los deustuarrak han observado entre apenadxs y atónitxs su derribo. Su desaparición ha despertado la reflexión sobre la pérdida de nuestro patrimonio”]

~ Agirre lehendakariaren etorbideko lehen zenbakia hutsik dago. Manuel Camaron arkitektoak 1908an Pedro Unibasoren aginduz altxatutako etxetxoa falta da. Unibaso sendiaren etxea, alemaniar ikastetxea, frantses ikastetxea, Carmen kolegioa, Virgen de Nazaret kolegioa edota haurtzaindegia izanikoa desagerrarazi du hondeamakinak. Aldaketa askoren lekuko izan dena ez dago, historia eta istorioen gordailu izan denak agur esan digu.

Martxotik ezagutzen zen eraispenaren berri Arkitektura karrera amaierako proiektua etxetxoari buruz egiten ari den Diego Grisaleñak adierazi digunez. Orduan eskuratu zuen mormoien fundazio batek, lursailaren jabe berriak, eraispena gauzatzeko Bilboko Udalaren baimena. Diegok abuztuan espero zuen etxetxoaren eraispena.

Bere hitzetan, “abuztuzidioa”. Baina, ez, irailaren 3an hasi ziren eta 8rako botata zegoen. “Zein azkar desagerrarazten den kostata eraikitakoa” Lagun batzuekin batera, prozesuaren lekuko izan da. Argazkietan eta bideoan jaso du etxetxoaren amaiera. “Memoria nahiko motza dugulako” egin du. “Udalak are motzagoa”, zehazten du Diegok.

Etxetxoaren kanpoaldeko hesian obren seinalea paratu orduko piztu zen Diegoren alarma, eta loak ezin harturik, change.org atarian etxetxoaren eraispena gelditzeko sinadurak biltzeari ekin zion. Hiru egunetan 1.200 lagunen sinadura biltzeraino. “Asko”. Orduan konturatu zen Diego berarentzat garrantzitsua zen etxetxoa “beste askorentzat ere bazela”.

Jendearen babesak Diegoren tesia berresten du. “Eraikin hori beti egon da hor, Deusturen zati izan da, nahiz herritarrek kasu handirik ez egin.

Garrantzitsua izan da. Horrelako eraikinik ez dago Bilbon. Bere kokapenagatik, historiagatik eta testuinguruagatik. Dena aldatu den bitartean iraun duen moduan irauteagatik. Gaur egun ere, balio zezakeen”.

Deustuko etxetxoaren antzeko kasuak “milaka” daude inguru hurbilean. Donostiako Gros auzoko Kortxoenea, esaterako. Grosen zein Deustun eraikin historikoak botatzeko arrazoiak ekonomikoak dira Arkitekturako ikaslearen ustetan. “Oinarrian beti dago dirua”, dio. Donostian luxuzko etxebizitzak eraikiko dituzte eta Deustun erlijio zentro bat.

Zabaldu dira, bai, iritzi ugari mormoien eliza dela eta ez dela. Erlijioa tarteko, “eztabaida desbideratu egin da” Diegoren arabera. Eztabaidak honako galderei erantzun behar die: “Zer egiten ari dira gure ondarearekin? Zertarako erabili nahi dugu gure ondarea?” Pozik dago Diego deustuarrak galdera horiek hausnartzen sumatu dituela eta.

“Abiapuntu horretatik egin ditzagun gauzak”, esanez animatzen ditu urratsak ematera. Proposamen pare bat ere badu. “Deustuko trenbideak eta geltokiak itxita darama denbora, tailer eta patio hutsak daude Luzarran eta Ramon y Cajalen. Horiek berreskuratzeak merezi duen pentsatu behar dugu eta, aukeraren bat ematen badute, berrerabili. Ikasi egin behar dugu etxetxoarengandik”.

142

BITARTEAN / aldarrikatu / PREST! Agur etxetxoa

buruzko karrera amaierako lana defendatzea Donostiako Arkitektura fakultatean. Ordurako etxetxoaren lursailean eliza eraikitzeko lanak hasita egongo dira. 90 ibilgailurentzako hiru solairuko parkina egiteko lanak ziurrenik bai. Ziurra ez dena atzealdeko eraikinaren etorkizuna da.

Jabe berriek fatxada mantendu beharra duten arren, bere garrantziagatik babestuta dagoelako, Diegok ez du itxaropenik. Trikimailuren bat asmatu eta eraitsiko dutelakoan dago.

Helburua ez da eraikin zahar guztiak mantentzea.

“Arrazoitu” beharra dago mantendu nahi dena.

“Gauzek ez dute baliorik, balioa guk ematen diegu, eta arruntak diren edota egunerokoak diren espazioei balioa ematearen aldekoa” da Diego.

Espazioak berrerabiltzeko “modu herrikoia” defendatzen du. Okupazioa, tartean. “Udalaren mugetatik kanpo” asko egin daiteke. Erakundeek “bidea erraztu behar dute, utzi egin behar diete egiten sortzen diren ekintzei”. Ekimen herrikoiei bultzada emateko, erakundeek “alokairu merkeak” eskaintzea dute.

Helmugatik gertu, balantzea egiteko ordua iritsi zaio Diegori. Bi urte luzeko lanean asko ikasi duela aitortzen du. “Deusturi buruz eta nire buruari buruz asko ikasi dut. Beste begirada batekin begiratzen diot auzoari, orain, guztiz desberdina iruditzen zait Deustu. Lehen baino gehiago gustatzen zait, eta zaindu egin nahi dut”.

Barruraino Bi urtez elkarturik egon dira etxetxoa eta Diego Grisaleña. 2016ra arte elkarturik jarraituko dute, nolabait. Ordurako espero du Diegok etxetxoari

~

[ “Deusturi buruz eta nire buruari buruz asko ikasi dut. Beste begirada batekin begiratzen diot auzoari, orain, guztiz desberdina iruditzen zait Deustu.

Lehen baino gehiago gustatzen zait, eta zaindu egin nahi dut”.

“He aprendido mucho sobre Deusto y sobre mí mismo. Mi mirada sobre el barrio ha cambiado y ahora Deusto me parece totalmente diferente. Me gusta mucho más que antes y quiero cuidar de él, ser parte activa del barrio.Es un viaje sin retorno.]

~

144

Deustuko ‘etxetxoaren’ eraispena gelarazi / aldarrikatu / BITARTEAN

[Deustuko etxetxoren eraispena galerazi] [Paren la demolición de la casita de Deusto] change.org Bilboko Udaletxeari zuzenduta

~

[“Historia handiko eraikina da, Deustun, Agirre lehendakariaren etorbideko lehen zenbakian dagoena. Eraitsi egingo dute erlijio zentro bihurtzeko. Auzotar talde batek, Diego Grisaleña arkitektura ikaslea buru duela, eraispenaren aurkako sinadura bilketa jarri du abian.

Hasi dira obrak ‘etxetxoaren’ lur eremuan. Sasitzak eta leihoetako kristalak kendu dituzte dagoeneko. Diego Grisaleña deustuarraren esanetan, “oraindik denbora daukagu etxetxoa salbatzeko”. Horregatik, babes eske, zabaldu du Internet bidez Bilboko Udalari zuzendutako eskaera Change.org atarian: “Eraikinaren eraispena gelditzeko eta etxetxoa babesteko” eskaera, hain zuzen, “gure memoriaren zatitxo hau kontserbatzeko eta bere historioa idazten jarraitzeko.”

*uriola.eus 2015/09/07 Nahiz eta 3 egunetan 1205 sinadurak lortu zituen ‘etxetxoa’ “salbatzeko” egitasmoak, hondeamakinak 2 egunetan 108 urteko historiako eraikina eraitsi egin zuten. Change.org-eko eskaera sinatzean aukera ematen zen azaltzeko zergaitik bakoitzak etxetxoa salbatu nahi zuen. Jarrain partekatzen ditut zenbait pertsonak eman zituzten arrazoiak Deustuko zatitxo hau kontserbatu eta zaintzeko.

~ [Fue mi colegio. En él di mis primeros pasos en tantas cosas... Ocurrieron tantas cosas importantes... Y únicas...]

Ruth Mendoza Basaill

[Soy se Bilbao, exalumna del colegio alemán, me gusta mi ciudad y creo que la conservación y restauración de la arquitectura de una ciudad hace que ésta sea única y no pierda su identidad.]

Regina Mendiondo Veranoz

[I´m signing because I lived at Bilbao. Every work day I went next this house and makes me smile. It s arch exception between building at Deusto.]

Aneta Tomaluk

[Considero ese edificio una muestra del Deusto que una vez fue y ya no existe y deseo que permanezca como testigo material del mismo.]

Ignacio Pérez Aldecoa

~ 146

148

BITARTEAN / aldarrikatu / Deustuko ‘etxetxoaren’ eraispena

la demoliciรณn de la casita de Deusto / reivindicar / DURANTE

150

BITARTEAN / aldarrikatu / Deustuko ‘etxetxoaren’ eraispena

~ [Quiero casas que me sonrían al pasar, no torres iberdrolas que dan sombra.]

Andrea Martínez

[Etxe ederra hainbeste eraiki erraldoi artean. Salba dezagun gure istoriaren zati bat]

Elias López

[Fui al colegio allí, para mí, cada vez que vuelvo a mis origenes, ver esa casita me trasporta a una época maravillosa en mi Deusto de mi corazón,creo que es borrar una parte de la historia de Deusto y por supuesto de este tomatero!]

Iñaki Pérez

~

152

BITARTEAN / aldarrikatu / Deustuko oroigarria

~

[Lo pequeĂąo resulta gra Josune

~

recuerdo de Deusto / reivindicar / DURANTE

~

ande para mucha gente.]

Martínez

~

Oroigarri platerrak 2 koloreetan serigrafiatutako kalka zeramikoekin eginda daude eta 20 zm.ko diametroa daukate / Los platos de recuerdo están realizados con calcas cerámicas serigrafiadas en 2 colores. Tienen un diámetro de 20 cm.

154

ONDOREN

DESPUÉS 2016 ~ ¿?

Bazen behin Deustuko etxetxoa ... Érase una vez la casita de Deusto...

158

ONDOREN / Bazen behin Deustuko etxetxoa / ipuina / proiektua

~

nire auzoan bazen etxetxo bat behin

~ Orain ia 10 urte alde egin eta orain gutxi berriro itzuli naizen auzo bat. Iragan industriala (hurbilekoa) izan duen hiri bateko auzo bat, orain turismora eta zerbitzuetara erabat zuzendua. Nire auzoa, oso atzera joan gabe, landa herrixka bat zen, txakolin, baserri, ontziola eta lantegiz betea. Bazuen plaza bat, eta plaza ondoan udaletxea, frontoia, eliza eta nola ez, kioskoa. Erromeria egunetarako, jaietarako ala beste edozein aitzakiarekin erabiltzeko kioskoa. Taberna bat ere bazuen noski! Edo taberna batzuk hobe esan. Garai hartatik ez da askorik geratzen ordea. Hiri handiak auzoa bereganatzean udaletxea desagertu egin zen. Plaza bitan banatu zen eta kioskoa eraitsi egin zen etorbide zabal bat eraikitzeko. Frontoia ere eraitsi eta beste toki batean berreraiki zen. Eta tabernak, tabernek bizirik diraute, baina ez dira lehengoak...

...

160

ONDOREN / Bazen behin Deustuko etxetxoa / ipuina / proiektua

~

Guztiaren testigu etxetxo bat.

Dena aldatzen zen bitartean bizirauten zuen etxetxo bat, 1908tik auzoaren historia kontatu duena.

~ Etxebizitza, mojen bizilekua, unibertsitate ikasleen bizitoki ala hainbat ikastetxeren egoitza izan den etxetxoa. 1924. urtetik gaurdaino ehunka haurrek beren ikasketak hasi dituzten tokia, milaka lagunek unibertsitate, Hizkuntza Eskola, Deustuko zubira, etxera ala lanera bidean ikusi duten etxetxoa. Txikia izanagatik ez da oharkabean geratzen.

Hala eta guztiz ere etxetxo honek ez zuen garrantzirik. Eta inportantziarik ez zuelako jabeek, udaletxearen oniritziarekin, eraistea erabaki zuten. 6 hilabeteko atzera kontaketa, eraitsi, ahaztu eta gure memoriaren beste zatitxo bat galtzeko. Gure auzo eta hiriko hainbat eta hainbat eraikin eta espaziori gertatu zaien bezala desagertzeko.

Igaro ziren 6 hilabete eta heldu zen momentua. Langileak etxetxoaren orubean sartu eta azken urteetan utzikeriagatik hazi ziren sastraka eta landaredia kentzen hasi ziren. Hau bukatu ostean burdin-hesia, leihoak, balkoiak eta barneko elementuen txanda izan zen. Bitartean, hondeatze makina atzeko plazan zegoan zain, garai bateko Deutsche Schule-ren Kindergartenen alboan, etxetxoari hortz zorrotzekin heltzeko prest...

...

162

~ [Baina ezusteko bat gertatu zen. Etxetxoa desagertu egin zen. Arrastorik utzi gabe.

Más ocurrió algo inesperado. La casita desapareció. Se esfumo. De repente ya no estaba allí...]

~

ONDOREN / Bazen behin Deustuko etxetxoa / ipuina / proiektua

~

Baina ezusteko bat gertatu zen.

Inork espero ez zuen ezusteko bat. Ipuin ala pelikuletan soilik gertatu ohi den zerbait. Etxetxoa desagertu egin zen. Arrastorik utzi gabe. Goizaldean, 108 urtez etxetxoa egon zen hiriko parentesia hutsik esnatu zen.

Ulergaitz, hutsik.

~ Benetako shock-a izan zen, batez ere etxetxoa eraistera joan ziren langileen artean. Berehala zabaldu zen berria auzoan. Nola zen posible? Zer gertatu zen? Baina...bs&%rs@#kapsfm*ptz?

Ezin zuten sinetsi, eta berehala hasi ziren sare sozialak iruzkin, argazki, bideo, gif edo dena delakoarekin betetzen.

Notizia bolo-bolo zabaldu zen, auzoa gurutzatu zuen, hiri osoa eta Gaur Eguneko lehen notizia izan zen. Correoko azalak “gertaera harrigarria� izan zela zioen, eta alboan etxetxoaren argazki muntaia, globo batzuk tiraka zerura doala. Auzoko PREST! aldizkariak zenbaki berezia eskaini zion, zenbait auzotar eta kolektiboren iritziak jasoz, fokua Deustu eta beste auzoetakoa ondarearen desagerpenean jarriz. Gure identitatearen galeran, beste norbaitek inposatu nahi digun identitateari aurrez aurre.

Baina bueno, betiko moduan, lehenengo harridura pasa eta gero, nobedadea igarota, urek bere bidea jarraitu zuten eta auzoa normaltasunera itzuli zen. Etxetxoaren desagerpenak notizia izateari utzi eta kondaira bilakatu zen...

...

164

~ [Bitartean orubean landarediak hazten jarraitu zuen...

Mientras tanto en la parcela la vegetaciรณn fue creciendo hasta que...]

~

ONDOREN / Bazen behin Deustuko etxetxoa / ipuina / proiektua

Haren lekuan beste eraikuntza bat egin behar zuen enpresa sustatzaileri ez zitzaion ustekabean pasa etxetxoaren desagerpena. Notizia ezagutu bezain pronto geldiarazi zituzten lanak, sorgindutako eremu hartan berreraikitzea kontu txarra zela argudiatuz. Ondoren bizitzak bere bidea jarraitu zuen, betiko moduan, etxetxoa inoiz existitu ez balitz moduan. Landarediak ez du ulertzen sorginkeriez, eta berriro hartu zuen orubea, lar, sasi, eta lorez bete zen. Urtaroak aurrera zihoazen heinean aldatu egiten zen bertatik Bilbora, unira edota Hizkuntza Eskolara zihoazenek jasotzen zuten lore usaina.

~

Landarediak hazi eta hazi jarraitu zuen egoera jasangaitz bilakatu arte.

~ Sasiek 3 solairuko altuera hartu zuten, dozenaka hegazti eta piztien bizileku ziren jada, atzeko eraikina, Estanislao Segurolak 30. hamarkadan eraikia, erabat estalirik geratu zen. Puntu honetan, ez jabeek ezta udaletxeak ere ezer egingo ez zuela ikusirik, ihauteriak heltzear zirela, Deustuko festa komisioak zerbait egin behar zela deliberatu zuen. Batetik auzotarrak arduratuta zeuden auzoaren erdian sortu zen baso hark sor zitzakeen arazoengatik, eta bestetik festa komisioaren parte diren Bihotz Alai, Mikeldi eta Ondalan dantza taldeek eta Barbaizu elkarteak denbora zeramaten beren ekintzak burutzeko espazio baten bila. Hala bada, orubea garbitu eta erabilera berrietarako egokituko zen...

...

166

~ [...deustuarrek espazio hori auzoarentzat berreskuratzea erabaki zuten arte... ...los deustuarrak decidieron recuperar ese espacio para el barrio....]

~

ONDOREN / Bazen behin Deustuko etxetxoa / ipuina / proiektua

~

Auzotarren artean sortu zen energia eta indarra probestuz auzolan egun bat antolatu zen ihauteri igandean (Deustun gainerako munduan baino astebete lehenago) orubeko landaretza guztia garbitzeko.

~ Goizeko 8etan hasita jendearen joan-etorria etengabekoa izan zen egun osoan zehar. Eguerdian bazkaltzeko geldialdia egin zuten, buruhandi eta erraldoiekin (eta patxaranarekin) dantza egin eta arratsaldean lanean jarraitu zuten. Parte hartu zuen jende guztiaren laguntzaz miraria zirudiena gertatu zen, eta iluntzerako guztia garbiturik zuten.

Atzean, Kindergarten eraikina ageri zen. Etxetxoak utzitako hutsuneak inoiz baino handiagoa zirudien.

Lana ez zen, noski, han bukatu. Ondorengo aste eta hilabeteetan plaza berria txukuntzen jarraitu zuten, berdeguneak eta baita baratzea ere egin zituzten. Garai bateko Kindergarten dantza, musika eta folklore zentro bilakatu zen...

...

168

[izaera]

~ [...plaza berriak San Pedro plazaren izpiritua eta izaera berreskuratzea baitzuen asmoa, auzoaren erdigunean ospakizunerako eta elkargunerako tokia, oasi bat asfalto eta hormigoi artean... ...la plaza nueva buscaba recuperar el espíritu e identidad de la antigua plaza San Pedro, como centro del barrio, de celebración y de encuentro, y ser un pequeño oasis entre tanto asfalto y hormigón. ....]

~ +

+ [DONE PETRI PLAZA ZAHARRA]

[FRONTOIA] aisialdia, folklorea, ospakizunak, aldarrikapenak, ekonomia

erromeriak, dantza, musika, folklorea, topalekua, aisialdia

+ [DEUSTUKO UDALETXEA]

[JUAN ORTUONDO TABERNA]

kudeaketa, lana, autonomia, erabakiak, partekatu, ezagutu

topalekua, ekonomia, janaria, edaria,

LEHENGO DEUSTUKO PLAZAKO ELEMENTUAK + GAURKO TALDEAK

+

+

[BIHOTZ ALAI DANTZA TALDEA+ONDALAN ERRALDOIEN KONPARTSA+MIKEL DANTZA TALDEA]

[DEUSTUKO JAI BATZORDEA]

[BERBAIZU EUSKARA ELKARTEA]

Dantza, musika eta folklore taldeak.

Kultur eta euskara bultzatzileak.

Deustuko taldeen batzordea.

Auzoko kudeaketa soziala eta kulturala.

Euskara bultzatzailea auzoan. kudeatzaile soziala eta kulturala.

ONDOREN / Bazen behin Deustuko etxetxoa / ipuina / proiektua

~

Ekainaren 29an, San Pedro egunez, Deustuko Plaza “berria” inauguratu zen erromeri batekin. Ez zen kasualitatez aukeratu egun hori, izan ere plaza berriak San Pedro plazaren izpiritua eta izaera berreskuratzea baitzuen asmoa, auzoaren erdigunean ospakizunerako eta elkargunerako tokia, oasi bat asfalto eta hormigoi artean.

~ Ez zen guztia lan gogorra izango ordea.

Plaza berriaren eraikuntzaren ondoren “Deustuko Elizatea” elkartea sortu zen, auzoan ari ziren talde, kolektibo eta elkarte guztiak (mirariz) bertan elkartzea lortu zuten.

~

Deustu auzo baino lehen elizate izan zen, hortik izena. Elizateak modu naturalean sortu ohi ziren, harreman, lan, zaintza eta eremu berean bizi zirenen arteko kudeaketan oinarritutako sareetatik. Jauntxo eta eraketa kartarik gabe, modu kolektibo, autonomo eta natural batean.

~ Eta halaxe, auzoan eta auzoarentzat lan egiten zuten talde, kolektibo eta pertsona ugari proiektu komun baterako bildu ziren: DEUSTU. Elkarte honek udaletxearekin negoziatu zuen orubea erabiltzeko hitzarmen bat, txukun mantendu eta publikoa izan zedin ziurtatzearren...

...

170

~

[Eta batjoan zen b ITZULI EG

Y de repente, ta

VOLV

~

ONDOREN / Bazen behin Deustuko etxetxoa / ipuina / proiektua

~

-batean, bezalaxe, GIN ZEN...

al como se fue,

VIÓ....]

~

172

[01]BIRGAITU Orubera sartu, garbitu eta atondu. Kindergarteneko eraikina birgaitu eta orubea plaza publiko bezala berreskuratu. Bertako jada zegoen begetazioa errespetatu eta zaindu.

[02]SENDOTU Plaza berriko programa zabaldu. Nola? Etxetxoko zokaloa eraikitzen non garatuko dira erabilerak proiektua bideragarria bihurtzeko bai ekonomikoan (taberna berria) eta bai sozialean (ireki gehiago auzora). Zokaloa eraikitzeko 3 ardatz jarraitzen dira; 1, parentesia, orubearen hutsunea eta mugak mantendu/ 2, etxetxoa utzitako hutsunea errespetatu/ 3, bertako landaredia errespetatu eta zaindu.

[03]BERRERAIKI Etxetxoa berreraiki aldarrikapen bezala.

Etxetxoa auzoko lan , kudeaketak eta amets egiteko zentruan bihurtu. Deustuko udaletxe berria. Bolumen eta forma berdinarekin baina ezberdina. Bere leku berdinean altzatu baina honen gainean flotatzen eta parentesiaren erdian bere garrantzia azpimarratzeko.

ONDOREN / Bazen behin Deustuko etxetxoa / ipuina / proiektua

~

Baina ez zen lehengo bera, eta auzoa ere ez zen lehengoa.

Irailaren 8ko goizean etxetxoa lehengo tokian azaldu zen, baina zertxobait goraxeago. Airean zegoen, auzotarrek txukundu eta zaindu zuten plaza baino metro batzuk gorago.

~

Itxura ere desberdina zuen. Leiho, ate, erlaitz eta apaingarriak desagertu egin zitzaizkion. Bere forma eta bolumena mantendu zituen baina harkaitz baten itxura hartu zuen, astunagoa, eta hala ere airean zegoen.

Etxetxoaren desagerpenak harridura sortu bazuen berriro agertzea ez zen gutxiagorako izan. Berehalakoan auzoa fenomeno harrigarri hau beren begiekin ikustera zetozen kuriosoz bete zen.

~

Hamaika teoria izan ziren etxetxo berriaren jatorriaz: asteroide batek ekarria zela, argi efektu bat besterik ez zela, edota globo handi bat... baino deustuarrok bagenekien ez zela horrelakorik izan. Auzotarron momentua zelako itzuli zela baizik...

~

...

174 77

[04]ALDARRIKATU! Estrategia hau kontuan izaten diseinatzen dugu proiektua eta etxetxoko parentesia berreskuratzen, irekitzen eta edukieraz betetzen dugu. Eta sinbolo batean bilakatzen dugu; txikia dena oso handia izan daiteke eta gu nahiz eta txikiak sentitu gauza oso handiak egin ahail ditugu.

ONDOREN / Bazen behin Deustuko etxetxoa / ipuina / proiektua

Horrela bada, lehen egunetako ezinegonaren ostean batzar ireki baterako deia egin zen etxetxoaren babespean. Aho batez erabaki genuen etxetxoa lurrera lotzea, berriro desagertzeko erabakia hartzen bazuen ere. Nork jakin. A zer nolako sorpresa lurrera lotzen ari ginela harkaitz handi haren barnealdea hutsik zegoela ikusi genuenean.

~ Arkaitz handi bat hutsik, eta airean... arrunta oso. ~ Arian-arian etxetxoa edukiz betetzen hasi zen, per-tsonez eta ametsez. Alde batean hutsune bat ireki eta eskailerak egin, beste aldean leiho bat, eta harantzago beste bat aireztatu ahal izateko, beste batzuk zerua ikusi ahal izateko...

Etxetxoa berriro bizirik zen eta deustuar guztien etxea bilakatu zen. Udaletxe antzeko bat, pentsatu, eztabaidatu, lan egin, amestu eta auzoa beste modu batera kudeatzeko toki bat. Gogoa lainoetan baina oinak lurrean. Horretxegatik etxetxoaren azken solairua batzar-areto bilakatu zen, teilatu azpiko espazio zabal bat bi leihorekin: bata zerura eta bestea auzora begira, balkoi eta guzti. Bertatik jaurti ziren dozenaka txupinazo, belaunaldi desberdinetako deustuarrak bertatik begira zirela...

...

176 77

~

Igaro ziren egunak, h eta etxetxoa ez zen de tuz joan da, eta auzot iratzarri egin ginen e hemen, benetakoak d garela ipuin haue

~

~

[Eta etxetxoa, txikia tiaren sinbolo Deustun, Agirre Le zenbakian, ber lurretik eta z

Y esa casita, pequeña y sin i símbolo de todo ello. En De dakari Agirre, en su paréntes cielo

~

ONDOREN / Bazen behin Deustuko etxetxoa / ipuina / proiektua

~

hilabeteak eta urteak, esagertu. Auzoa aldatarrak ere aldatu gara, eta ipuinak, gaur eta direla konturatu, eta gu en protagonistak.

~

~

a eta ezdeusa, guzo bilakatu zen. ehendakariaren 1go re parentesian, zerutik gertu.

importancia, se quedรณ como eusto, en el Nยบ1 de Lehensis, cerquita de la tierra y del o...]

~

178 77

ONDOREN / Bazen behin Deustuko etxetxoa / ipuina / proiektua

~

[2015eko irailaren hasieran etxetxoa eraitsia izan zen. Desagertu egin zen...

Durante las 2 primeras semanas de septiembre de 2015 la casita fue derribada.

Desapareciรณ...]

~

...

180 77

ONDOREN / Bazen behin Deustuko etxetxoa / ipuina / proiektua

~ ... ...eta horregatik kontatzen dut etxetxoaren historia, ipuin bihurtu eta zerura-tzen dut.

Ipuinetan horrelakoak onartzen direlako, eta amets egin eta hegaz egin nahi dudalako nik ere. Eta horretara gonbidatzen zaitut, etxetxoa ezagutzera, ipuin honen partaide izatera eta hegaz egitera.

Ipuinak, historia bezala, denon artean idazten ditugu.

Gu gaituzte protagonista, eta guri dagokigu amaiera hautatzeko ardura hartzea. ...y por ĂŠso cuento su historia, la vuelvo cuento y la hago volar. Porque en los cuentos estas cosas se permiten y yo me quiero permitir soĂąar y hacerla volar. Y a eso mismo te invito, a conocerla, formar parte de su cuento y volar.

Porque los cuentos, asĂ­ como la historia, los escribimos entre todxs, somos sus protagonistas y tenemos la responsabilidad de elegir su final.

~

...

182 77

[PROGRAMA ETA ZIRKULAZIOAK]

ONDOREN / Programa / Bazen behin Deustuko etxetxoa

[Deustuko etxetxoa] [DESKRIBAPENA ETA PROGRAMA]

~

ORUBEKO AZALERA TOTALA: 1958 m2 Espazio publiko: 1302 m2 Deustuko Plaza Berria/ 521 m2 Deustuko landak/ 1364 m2

Eraikin berriak: 1661 m2

Taberna/ 214 m2 Etxetxoko zokaloa/ 610m2 Deustuko udaletxe berria/ 472.5 m2

Eraikin birgaituak: 904 m2 Dantza, musika eta folklore zentrua/ 502.5 m2

~ [DESKRIBAPEN OROKORRA]

[PROGRAMA]

Nire proiektua Bilboko Deustu auzoko 2000m2ko orube batean burutzen dut, luzexka, erabilerarik gabe gaur egun. Orube hau jende eta ibilgailu trafiko handia duen etorbide bateko lehen zenbakian dago, eraikinez inguraturiko etxadi batean.

Proiektua auzoarentzat autogestionatutako hiritarren zentro bat da. Batetik erabilerarik ez zuen espazio bat auzoarentzat berreskuratu eta gune publiko eta berde bilakatzea da helburua, bestetik garai batean Deustuko San Pedro plazak zuen komunitatearen parte izatearen espiritua berreskuratzea eta azkenik Deustuko hainbat taldek egiten dituzten aktibitateak jasotzeko espazio bat eskaintzea.

Espazio honetan orain gutxi arte 3 eraikin zeuden: 3 solairu eta estalki-azpia zituen etxebizitza erabilerako etxetxoa, 1908an eraikia; 30. hamarkadako estilo arrazionalista duen gimnasio eta Kindergarten eraikina eta azken honen osagarri logela bakarreko pabiloi txiki bat. Denak ala denak babes maila baxu batekin: D maila etxetxoa eta pabiloiak eta C Kindergartenak. Orain 8 hilabete etxetxoa eta pabiloi txikia eraitsi zituzten, gaur egun oraindik gimnasio-kindergarten eraikina zutik da.

Nire proiektuan Kindergartena mantendu eta birgaitzen dut, orubea urbanizatu eta moldatu eta etxetxoa berreraikitzen dut, leku berean baina lurretik altxatua eta mehelinen artean zentratua, aldarrikapen gisa.

Hori lortzeko plazaren parte bat estali egiten dut, zokalo bat sortu, gainean “hegan” etxetxoa duela.

Horrela tailerrentzako espazioa, erakusketa gela, bulegoa, biltegia eta taberna handi batentzat lekua egiten dut. Plazaren gainean, “ukitu gabe” etxetxoa berreraikitzen dut, udaletxe berri bat bailitzan, lantoki eta batzarretarako espazioekin.

Azken solairuan udalbatza aretoa irudikatuz, bilera, ametsetarako tokia, auzora balkoi batetik begiratzen du, eta zerura sabai-leiho baten bidez.

Espazio publikoa bi zonatan banatzen da: Agirre lehendakaria etorbidearen mailan, etxetxoaren zokalo gainean baratza eta zelaietako espazio berdea eta lurzoru gogorragoa duen plaza, landare-estalkitik arrapala baten bidez jaisten da, etorbidea baino 2,5 metro beherago. Plaza hau L formako Kindergarten eraikina eta honen jarraian dagoen portikoz osatutako zokalo berri baten artean osatzen da. Deustuko plaza berri hau proiektuaren zentro, eta batzar, ospakizun eta aldarrikapen toki moduan eraikitzen da. Auzotarrek badute azkenean modu libre eta arduratsuan kudeatu dezaketen espazio popio bat.

Bazen behin Deustuko etxetxoa....

184

[Deustuko etxetxoa] [PROGRAMA]

01[KINDERGARTEN] #birgaitu #berreskuratu

[ ] [dantza, musika eta folklore zentrua]

#frontoia Bihotz Alai dantza taldea / Ondalan erraldoien konpartsa / Mikeldi dantza taldea

ARETO FUNTZIOANITZA Aretoa Komunak Biltegiak Arropategia Topaguneak

185 m2 9.5 m2 16 m2 20 m2 80 m2

MUSIKA, DANTZA, FOLKLORE ZENTRUA Bulegoak Aldagelak Musika entsaio gelak Dantza aretoa Topaguneak

90 m2 56 m2 47 m2 90 m2 76 m2

Azalera totala/ 502.5m2

02[PLAZA]

#birgaitu #berreskuratu #atondu

[Deustuko plaza berria]

[

#Done Petri plaza zaharra Deustuko elizate elkarte berria eta edonork

PLAZA IREKIA PLAZA ESTALITA Arkupeak Plazako biltegia

370 m2 151 m2 73 m2 78 m2 Azalera totala/ 521 m2

03[TABERNA]

[

#eraikinberria #sendotu #Juan Ortuondo taberna Deustuko elizate elkarte berria (lehen jai batzordea)

TABERNA (50 mahaikide) Barra Jantokia Komunak SUKALDEA Sukaldea Despentsa Aldagela

] 04[ETXETXOKO ZOKALOA]

][

154 m2 19 m2 126 m2 20 m2

60 m2 27 m2 17 m2 11 m2 Azalera totala/ 214 m2

#eraikinberria #sendotu

#Done Petri plaza zaharra Berbaizu euskara elkartea

ETXETXOKO EGONGELA ERAKUSKETA GELA TAILERRAK Bulegoak Komunak Topaguneak Biltegiak Instalazio gela Zuhaitzeko patioa

]

140 m2 90 m2 130 m2 65 m2 23 m2 60 m2 30 m2 40 m2 32 m2 Azalera totala/ 610 m2

ONDOREN / Programa / Bazen behin Deustuko etxetxoa

[06] [05] [01]

[02]

[04]

[03]

06[DEUSTUKO ETXETXOA] #berreraiki #aldarrikatu

[Deustuko udaletxe berria]

[

]

#Deustu elizateko udaletxe zaharra Deustuko elizate elkarte berria eta edonork

HARRERA BULEGOAK BATZAR-AMETS ARETOA Topaguneak Biltegiak Komunak

60 m2 180 m2 90 m2 120 m2 7.5 m2 15 m2

Azalera totala/ 472.5 m2

05[DEUSTUKO LANDAK]

[

#berreskuratu #sendotu

#Deustu elizateko nekazal paisaia Deustuko elizate elkarte berria eta edonork

HEGO LANDA BELARDIAK BARATZEAK Herramintako biltegi Instalazioak ZOLADURA GOGORRA Oinezkoak Oinezkoak eta ibilgailuak

]

200 m2 216 m2 70 m2 8 m2 30 m2 420 m2 205 m2 215 m2

Azalera totala/ 1364 m2

186

ONDOREN / ProIektua/ Planoak / Bazen behin Deustuko etxetxoa

188

ONDOREN / ProIektua/ Planoak / Bazen behin Deustuko etxetxoa

190

ONDOREN / ProIektua/ Planoak / Bazen behin Deustuko etxetxoa

192

ONDOREN / ProIektua/ Planoak / Bazen behin Deustuko etxetxoa

194

ONDOREN / ProIektua/ Planoak / Bazen behin Deustuko etxetxoa

196

ONDOREN / ProIektua/ Planoak / Bazen behin Deustuko etxetxoa

198

ONDOREN / ProIektua/ Planoak / Bazen behin Deustuko etxetxoa

200

ONDOREN / ProIektua/ Planoak / Bazen behin Deustuko etxetxoa

202

ONDOREN / ProIektua/ Planoak / Bazen behin Deustuko etxetxoa

204

ONDOREN / ProIektua/ Planoak / Bazen behin Deustuko etxetxoa

206

ONDOREN / ProIektua/ Planoak / Bazen behin Deustuko etxetxoa

208

ONDOREN / ProIektua/ Planoak / Bazen behin Deustuko etxetxoa

210

ONDOREN / ProIektua/ Planoak / Bazen behin Deustuko etxetxoa

212

ONDOREN / ProIektua/ Planoak / Bazen behin Deustuko etxetxoa

214

ONDOREN / ProIektua/ Planoak / Bazen behin Deustuko etxetxoa

216

ONDOREN / ProIektua/ Planoak / Bazen behin Deustuko etxetxoa

~

[igaro ziren egunak, hilabeteak eta urteak, eta etxetxoa ez zen desagertu. Auzoa aldatuz joan da, eta auzotarrak ere aldatu gara, iratzarri egin ginen eta ipuinak, gaur eta hemen, benetakoak direla konturatu, eta gu garela ipuin hauen protagonistak.

Eta etxetxoa, txikia eta ezdeusa, guztiaren sinbolo bilakatu zen.

Deustun, Agirre Lehendakariaren 1go zenbakian, bere parentesian, lurretik eta zerutik gertu.

Y esa casita, pequeña y sin importancia, se quedó como símbolo de todo ello. En Deusto, en el Nº1 de Lehendakari Agirre, en su paréntesis, cerquita de la tierra y del cielo...]

~

218

[Construye tu propia casita, lรกnzala al cielo y hazla volar!]

Eskerrik asko, asko ta asko! ยกmil gracias!

...

txikia oso handia izan daiteke