Ջեկ լոնդոն «մեծ տան փոքրիկ տիրուհին»

ՍՇԾ ՏԱՆ ՓՈՔՐԻԿ ՏԻՐՈԻ-^Իև

THE LITTLE LADY OF THE BIG HOUSE

*ԱՐԵՆ U. ՍԻՍ41ՆՅԱՆԻ թ ա ր գ մ սրհսւթյա մբ

•.Մեծ տան փոքրիկ տիրուհին» վեպը աոաջին անգամ տպա­ գրվել է «ԿաւԱոպո|իաըն մեգեզին» հանդեսում 1915 թվականի ապրիլից 1916 թվականի հունվար ամիսը: 1916 թվականին բոյս է տեսել աոանձին հրատարակությամբ (Մաքմիլլան հրատ.,

՜Նբս_Յորք):

ԳԱ1Ի1Ս 1

Նա ա րթնա ցա վ, երբ լո ւյս ը դեռ չէր բա ց վ ե լ, ա րթնա ցա վ ա նմիջա պ ես, թ եթ և որեն,

չկա տ ա րելով և ոչ մի

շա րժում,

պ ա րզա պ ես բ ա ց ե ց աչքերն ու տ եսա վ, որ դեռ մութ է ։ Նա յ. կա րիք չուներ, ինչպ ես շա տերը, սկ զբում շոշա փել շռւրջը, ■■ ակա նջ դնել, ներծծել արտաքին աշխարհը, նա ա նմիջապես ‘■ գտավ իր « ե ս »-ը տ ա րա ծությա ն ու ժա մա նա կի որոշակի պ ա յմա նն եր ում և ա ռա նց ջանքերի շա րունա կեց քնո վ ը ն դ ֊ հա տ վա ծ իր կյա նքի վիպ երգութ յունըt Անմիջապես իր մեջ '՛ճ ա ն ա չե ց Դիկ Ֆորրեսթին, վիթխ ա րի կա լվա ծքը ա նօրինո՚ ղին, որը մի քանի ժա մ առաջ, արդեն կիսանիրհի մ եջ, գրքի ՝ ՝ -էջերի ա րա նքում

դրեց

լուցկու

հատ իկը,

մա րեց

սեղանի

, լա մ պ ն ու ք ն ե ց ։ Շատ մոտիկ մի տեղ հյութ եղ քչքչո ւմ , կա րկա չում էր շա ա ըրվա նը։ Հեռոլներից ա յնպ իսի թ ո ւյլ ու աղոտ ձա յն էր լը ս ■ ՚ վ ո լմ , որը կարող էր որսալ շատ զգա յուն ականջը մ ի ա յն ։ Սա­ կ ա յն Ֆիկ Ֆորրեսթը լս ե ց ա յդ ձա յնն ու ժպ տ ա ց, նա ա նմիջա ­ պ ես

ճա նա չեց Արքա Պ ոլոյի' Ս ա քրա մենթոյի կա լիֆորնիա կա ն

ցուցա հա նդեսներում երեք ա նգա մ մրցա նա կի ա րժա նա ցա ծ շորթհորն ցեղի իր լա վա գույն ցուլի խուլ ու խ ռպ ոտ մ ռ ն չյո ւ­ նը4 Ժպիտը երկար ժամանակ չէր լքում Ս՛իկ Ֆորրեսթի դ ե մ ­ ք ը . նա պ ա տ կերա ցնում էր ա յն նորա նոր հա ղթա նա կները, որ նախապատրաստում էր Արքա Պ ոլոյի հա մա ր։ Այս տարի որոշել էր ցլին Արևելք ուղա րկել. Նա կա պ ա ցուցի, որ Կալի'՛ ֆորնիա յոէմ ծնվա ծ ու մ եծա ցա ծ ց ո զ ը մ իա նգա մ ա յն կարող

Է Մրցել Այհո վա նահանգի լա վ ա գ ո ւյն , եգիպ տ ա ցորենով կե­ րա կրվա ծ ցլերի և նույնիսկ ա նդ ր ծո վ յա ն, իր ենց իսկական հա յրենիքից բերվ ա ծ շորթհորնների հետ ։ Ժպիտը մա րեց. Ֆորրեսթր մ թ ո ւթ յա ն մեջ ձգվե ց դեպի գլխա վերևը գտնվող կոհակների շա րքն ու սեղմեց առաջինըէ Կոճակները դա սա վորվա ծ էին երեք շա րքովt Առաստաղին ա մրա ցվա ծ խոշոր թա սի պ ա տերից հորդող թ ա քնվ ա ծ լույս ը ողողեց երեք կողմից պղնձե նուրբ ց ա ն ց ո վ պ ա տ ա ծ ննջա ­ րա ն- պատշգամ բրէ Չորրորդ կողմը տան ա պ ա կեպ ա տ , բա րձր դռներով բետ ոնե որմն էր։ Նա սեղմեց նույն շարքի երկրորդ կոճա կը, և պ ա յծա ռ լույսը լուսա վորեց պատի ա յն մ ա սը, որտեղ կա խ վա ծ էին ժա մ ա ցո ւյցը, ծանրաչափն ու երկու ջերմա չա փ ' ըստ Ֆա րենհա յթի և ըստ Ցել սիուսի։ Մի հ ա յա ցքո վ նա անմիջապես կարդաց ցուցմունքները, ժա մ ը' 4 .3 0 , մ թ նոլորտ ա յին ճնշու­ մ ը ' 2 9 ,8 0 , որը բնա կա նոն էր ծովի մ ա կ ե ր և ո ւյթ ի ց տ վյա լ բա րձրությա ն և տարվա տ վյա լ եղանակի հա մա ր, ջերմու­ թ յո ւն ը ' 3 6 ° ըստ Ֆ ա րենհա յթ ի։ Մատի մեկ ա յլ շա րժումով նա դա րձյա լ խա վա րի մեջ ըն կղ մ ե ց ժ ա մ ա ց ո ւյց ն ու ջերմա ­ չա փ երը։ Երրորդ կոճակը սեղմ ելիս' վ ա ռ վ եց նրա ա շխ ա տ ա նքա յին լա մպ ը, որն ա յնպ ես էր հ ա ր մա րեցվա ծ, որպ եսզի լույսն ընկնի վերևից ու հետ ևից, ա չքերը չկուրա ցնելու հա մա ր։ Առաջին

կոճակը

հա նգցրեց

ա ռա ստ ա ղին

ա մրա ցվա ծ

ա նտեսա նելի ջահը։ Ֆորրեսթը կողքի սեղա նից վ երցրեց շա րվա ծքի կույտ ը, մի սիգա րեթ վ ա ռ ե ց ու մա տ իտ ով զ ի ն ­ վ ա ծ' սկսեց սրբա գրել։ Ննջարանի ողջ կա հա վորա նքը խ ոսում էր ա յն մա սին, որ ա յստ եղ ապրում է աշխատանքի սովոր մի մ ա ր դ ։ Ա յստեղ գտնվող յուրա քա նչյուր իրը ուներ որոշա կի նպ ա տ ա կ, միա ­ ժամանակ ամեն ինչի վրա նկա տ ելի էր բն ա վ էլ ոչ սպ ա ր­ տական հա րմա րա վետ ությա ն կնիքը ։ Էմալապատ մոխ րա ­ գույն մահճակալը ներդա շնա կում էր մ ոխ ր ա գո ւյն պ ա տ ին։ Մահճակալի ոտքերի մոտ տաք փ լեդի փ ոխա րեն ընկա ծ էր գա յլա մա շկից կա րվա ծ պ ոչա վոր խ ա լա թ ը ։ Գիշերա յին ոա -

նամ անները դրվա ծ էին վա յրի ա յծի մորթուց խ ա վոտ գորգի վրա ։ Փոքրիկ սեղանին կա նոնա վոր դա րսված էին գրքեր, հա ն­ դեսներ, նոթա տետրեր և գեռ տեղ էր մ նում լուցկու, սի­ գա րեթի, մոխ րա մա նի ու թերմոսի հա մա ր։ Պատին ա մրա ց­ ված շարժական հենարանին դրված էր դիկտ ոֆոնը։ Պատի վ ր ա յի ց, ծանրաչափի ու ջերմա չա փերի տակ կա խվա ծ փ ա յ­ տե կլոր շրջա նա կից, նա յում էր կա նա ցի սիրունիկ, ծիծա ղող մի դեմ ք։ Եվ ա յդ նույն պ ա տին, էլեկտ րա կա նությա ն կոճակների շարքերի և բա շխ իչ վահանակի միջև կա խվա ծ էր բ ա ց . մի պ ա տ յա ն, որտեղից դուրս էր ց ց վ ե լ ավտոմատ կոլտ 4 4 -ի բռնա կը։ ճիշտ ժամը վ եցի ն, երբ վա ղորդյա ն մոխ րա գույն լույսը սկսեց թա փ ա նցել մետ ա ղյա ցա նցից ներս, Դիկ Ֆորրեսթը ա ռա նց հա յա ցքը կտրելու շա րվա ծքի էջից։ պ ա րզեց ձեռքն ու սեղմեց երկրորդ շարքի կոհա կներից մ եկ ը ։ Հինգ րոպե անց պ ա տ շգա մբում անշշուկ հա յտ նվեց փափուկ հ ո ղա թ ա ­ փեր հագա ծ չինա ցին։ Նրա ձեռքին պղնձե փ ա յլեցր ա ծ սկու­ տեղ կար, որի վրա դրվա ծ էին պնակով բա ժա կ, ա րծա թյա փոքրիկ սրճաման և նույնպ իսի կա թնա մա ն։ — իարի լո ւյս , Օ-Տուր, — ողջունեց նրան Դիկ Ֆորրեսթը* ժպ տա լով ոչ միա յն շուրթերով, ա յլև ա չքերով։ — իարի լո ւյս , շ ե 'ֆ , — պ ա տասխանեց Օ-Տուրը. նա սե­ ղանի վրա տեղ ա զա տ եց սկուտեղի համար և բա ժա կի մեջ լց ր ե ց սուրճն ու սերուցքը։ Տեսնել ով, որ շեֆն արդեն մի ձեռքով շուրթերին է մ ո ­ տ եցնում բա ժա կը, իսկ մյուսով շարունակում է ուղղումներ կատարել շա րվա ծքի վրա, Օ -Տոլրը հատակից վերցրեց ժա ­ նեկա զա րդ գիշերա յին թա սա կն ու հեռա ցա վ։ նա դուրս եկավ անաղմուկ և ստվերի պես ա նհետ ա ցա վ ապակեպատ բա ց դռնից ա յն կողմ։ ճիշտ Ժամը վեցն անց երեսունին նա վերադարձավ ա վե­ լի մ եծ սկուտ եղով։ Դիկ Ֆորրեսթը մի կողմ դրեց շա րվա ծքը, վերցրեց <րԳորտերի արհեստական բուծումըX։ վերնա գրով դիրքը և պ ատրաստվեց նա խա ճա շի։ Նախաճաշը սովորա ­ կան էր, բ ա յց հա գեցնող, դա րձյա լ սուրճ, կես դ ր ե յփ -ֆ րո ւթ , 385 25

Ջհկ Լոնդ»ն, X fi.

մի կտոր կա րա գով գավաթի մեջ խ փ ա ծ երկու հատ տ ա քտաք թերխա շ հա վկիթ և չա փ ա վոր տապակած բեքոնի մի կաոր. նա գիտեր, որ գա իր սեփական խոզի միսն է, ընգ որում' տանը ապ խտ ած միսը։ Մինչ ա յդ արևի ճա ռա գա յթները արդեն ներս հորդեցին ցա նցի միջով և ողողեցին մա հճա կա լը։ Յա նցի վրա գրսի կողմից նստել էին գա րնա նա յին մի քա նի նորածին ճ ա ն ֊ ճեր, որոնք շշմել էին գիշերա յին ցր տ ի ց։ Նախաճաշելու ը ն ­ թ ա ցքում Ֆորրեսթը հետևում էր, թե ինչպ ես են գիշատիչ դեղնավուն իշա մեղուները փորձում որսալ ա յդ ճա նճերին< Առավել դիմա ցկուն և ցրտ ի նկա տ մա մբ նվա զ զգա՛յուն, քան սովորական մեղուները, նրանք թ ռչում էին ցա նցի դիմա ց ու հարձակվում շշմա ծ ճանճերի վ րա ։ Դեղին կա մզոլներով ա յգ օդա հենները կատաղի բզ զ ո ւմ էին և, գործելով գրեթե ա ռա նց վրիպ ելու, որսում էին իրենց զոհին ու թ ռչում հե­ ռու։ Վերջին ճանճն ա նհետ ա ցա վ ավելի շուտ, քա ն Ֆորրեսթը կխ մեր սուրճի վերջին կումը և, գորտերի մասին գրքի էջերի միջև լուցկու հատիկ դնելով, դա րձյա լ կսկսեր սրբա ­ գրական ա շխա տա նքը։ Մի առ ժամանակ անց նա լսեց ա րտույտի' լուսա բա ցի ա յդ առաջին երգչի թա փ ա նցիկ և նուրբ դ ա յլա յլը ։ Ֆորրես թե ընդհա տ եց աշխատանքն ու նա յե ց ժա Հա ցո ւյցի ն . ժա մը յո թ ն էր։ նա մի կողմ գրեց շա րվա ծքը, վերցրեց հեռա խոսն ու. սովորական շա րժումով սեղմելով բա շխ իչ վահանակի կո­ ճա կները, սկսեց զրույցը մի շարք մա րդկա նց հետ ։ — Ա լլո', Օ ֊Ե ր գ , — դիմեց նա աոաջին խ ո ս ա կ ցի ն ։— Ի՞նչ է, միստր Թ եյերն արդեն ոտքի վրա ՞ է։ Լա՞վ։ Մի' ա րթ նա ց­ ր ե ք։ Հա զիվ թ ե նա ա նկողնում նախաճաշի, բ ա յց դուք, ա յ­ նուա մենա յնիվ, մի բա ն ա րեք. . . Լավ, ց ո ւյց տ վեք նրան, թե ինչպես պետք է բա ցե լ տաք ջուրը ,.. Գուցե նա չգ ի տ ե ... Ա յո ', ա յո . . . Եվ հնարավորին չափ շուտ ա փ ույթ մի ս պ ա ս ա ֊ վոր էլ գտ եք։ Հե ն ց որ գարունը բա ցվ ո ւմ է, հյուրերն սկսում են ժ ա մ ա ն ե լ.,. Իհա րկե։ Մի խ ոսքով, ձեր հ ա յե ց ո ղ ո ւթ յա մ բ։ Տտ եսոլթ յուն։ - Մի ստր զր ո ւյց ը , — ես 386

Հ ե ն լի ՞. . . Այո' , — սկսեց նա իր մտ ա ծեցի Բ յուքեյի ա մբա րտա կի

երկրորդ մա սին։

Ավազ ու քար բերելու ծախսի հաշվարկն է ինձ հարկավոր, «. Ա յո ', ի հ ա ր կ ե ... Կարծում եմ, որ ա վա զի յա րդը մոտ վեց կա մ տասը սենթ թա նկ կնստի խ ճ ի ց։ Տեղա փ ոխ մա ն գործին սարսափելի խ ա նգա րում է բլուրի ա յգ վերջին զա ռիթա փ ը. . . Հաշվարկը կ ա զ մ ե ց ե ք ... Ո'լ , երկու շա բա թից ա վելի շուտ մենք սկսել չենք կարող։ Ա յո ', ա յո '... եթե նոր տրակտորները ժա մանա կին տեղ հա սնեն, ձիերը կազատվեն հերկելուցւ Р ա յց չմոռա նա ք, որ տրակտորները ստ իպ վա ծ ենք լինելու դեռ ստուգման էլ տ ա լ... Ո'չ, ա յդ մասին դուք խ ո­ սելու եք միստր էվերենի հետ ։ Տ տ ե ս ո ւթ յո 'ւն ։ Երրորդ զրույցն ա յսպ ես սկսվեց.

— Միստր Դ ո ս ո ՞ն ... Հ ա '֊հ ա '. . . Իմ պ ա տ շգա մբում հիմա երեսունվեց աստիճան է։ Ցա ծրա վա յրերում հավանաբար ամեն ինչ ճերմա կել է ե ղ յա մ ի ց լ Բա յց երևի վերջին ցրտերն ե ն ... Ա յո ', երգվում էին, որ տրակտորները տեղ հասած կլի­ նեն դեռ երկու օր ա ռ ա ջ... Զա նգա հա րեցեք երկա թուղա յին գործա կա լի ն... Ի դեպ իմ փոխարեն խ ոսեցեք միստր Հենլիի հետ. ես մոռա ցա ա սել, որ ճանճորսների երկրորդ շարքի հետ գործի մեջ դնի նաև առնետի թ ա կա րդները։ Ա յո, հենց հիմաւ Այսօր մի քսան ճանճ

արևկող

էին արել ցա նցիս

վ ր ա ... Իհարկե։ Ա ռա յժմ ։ Խ ոսա կցություններն ա վա րտելով՝ Ֆորրեսթն արագ ոտքի ելա վ, հագա վ հողաթափւերն ու հենց գիշերա նոցով էլ տոմ, մտա վ բա ց դռնով, որպեսզի լոգա նք ընդունի, որը նրա հա ­ մար արդեն նախապատրաստել էր չինա ցի Օ -Տուրը։ Գրեթե տասը րոպ ե անց լող ա ցա ծ ու սա փրվա ծ Ֆորրեսթը դարձյալ պ ա ռկա ծ էր ա նկողնում, խ որա սուզվա ծ գորտերի մասին պատմող գրքի մեջ, իսկ ճշտապահ Օ -Տոլրը, որն ա մեն բա ն կատարում էր ժա մա նա կին, շփ ում էր նրա ոտ քերը։ Դիկը ուժեղ, գեղեցիկ ոտքեր ուներ, ինքն էլ բա րեկա զմ էր ու սլա ցիկ, հասակը՝ հինգ ֆուտ

տասը

դ յո ւյմ , քաշը՝

հարյուր ութսուն ֆունտ ։ Ա յդ ոտքերը ահագին բա ն կարոդ յէի ն պատմել իրենց տիրոջ մա սին, ձախ ազդրի վրա ձգվա ծ էր մոտ տասը դ յո ւյմ երկա րությա մբ մի սպի, իսկ ձկնա մկա նից մինչև կրունկը նույնպ ես մի քա նի սպիներ էին ձգվում 387

մետ ա ղա դրա մի մ ե ծ ո ւթ յա ն ։ Երբ Օ -Տոլրը փ ոքր-ինչ ուժով էր տրորում ձախ ծունկը, Ֆորրեսթը ակամա կնճռոտ վում էր։ Աջ սրունքի վրա ևս ընդգծվո ւմ էին մի քա նի փոքրիկ սպ ի­ ներ, իսկ ծնկի տակ եղա ծ սպին ա յնքա ն խորն էր, որ հա ս­ նում էր գրեթե ոսկորին> Ազդրի վրա երևում էր երեք դ յո ւ յ­ մա նոց մի հնա ցա ծ վերքի երբեմնի կարերի խ ա յտ ա ճա մուկ կետերով հետ քը։ Հա նկա րծ դրսից լս վ ե ց

ուրախ

մի

վրնջոց։

Ֆորրեսթն

շտապով լուցկու հատիկը դրեց գորտերի մա սին գրքի էջերի ա րա նքում, շրջվեց կողքի և նա յե ց ա յն կողմը, որտեղից լս վե ց վրնջոցը, իսկ ա յդ ընթա ցքում Օ -Տոլրը տիրոջը հա գցըրե ց գուլպաներն ու կոշիկները։ Ցա ծում, ճանապարհի վրա, վաղ բա ցվա ծ յա սա մա նի մա նուշա կա գույն թփ երի մեջ հա յտ նըվեց խոշոր հովատակին հեծա ծ վա յելչա տ ես մի ք ա վ բո յ. լուսա բա ցի ոսկյա ճա ռա գա յթների ներքո հովատակը թ վում էր կա րմ րա -դա րչնա գոլյն. նա ք ա յլո ւմ էր' շաղ տալով ճեպ ­ ճերմակ փրփուրի քուլա ները, հպարտորեն ց ն ցե լո վ բա շը, փայլուն ա չքերով շուրջը նա յե լո վ , և կանաչող հա րթ ա վա յ­ րով մեկ տ ա րա ծվեց նրա սիրո կանչի զիլ ձա յնը ։ Ա յգ նույն պահին Դիկ Ֆորրեսթին պ ա րոլրեց բերկրա նք ու տա գնա պ , բերկրա նք' ա յդ հիասքանչ կենդա նու տ եսքից, որը դուրս էր գալիս յա սա մա նի թփ երի հետ ևից, և տա գնա պ ' Ա ինի՞ թե հովատակի վրնջոցն ա րթնա ցնի ա յն երիտասարդ կնոջը, որի սիրունիկ,

ծիծաղկուն

դեմքը իրեն էր նա յում

պատին կա խա ծ փ ա յտ ե շրջա նա կից։ Նա մի թռուցիկ հա ­ յա ց ք նետ եց երկու հարյուր ֆուտ լա յնութ յո ւն ունեցող բակի մ յուս ծա յրին, տան' դեռևս ստվերի տակ գտնվող ա յն թ ևին, որը փ ոքր-ինչ առաջ էր եկա ծ։ Կնոջ պ ա տ շգա մբ-ննջա րա նի վա րա գույրները դեռ իջեցվա ծ էին և չէին շա րժվում։ Մտրու­ կը դա րձյա լ վրնջա ց, բ ա յց վա խ եցրեց մ իա յն վա յրի դեղձա­ նիկների երա մին. թռչունները պ ոկվեցին բա կում աճած ծաղկազարդ թփ ուտ ներից, ասես դեպի վեր խ ո յա ցա վ ոսկեկանաչավուն ջրա ցա յտ երի մի խուրձ, որը նետ ել էր ծագող արևը։ Հետ ևելով հովա տ ակին' Դիկ

Ֆորրեսթը

պ ա տկերա ցրեց

ա ռա նց արատի գեղեցիկ և ուժեղ սերունդը։ Իսկ երբ նժույգն ՅՈ

ա նհետ ա ցա վ յա սա մա նի թ փ երում, Դիկը սովորականի պես, տեղնուտեղը վերադարձավ իրեն շ րջա պատող իրա կա նու­ թ յա նը և հա րցրեց սպ ա սա վորին.

— Հա պ ա ", О-Տուր, ինչպ ե՞ս է նոր բ ո յր ։ Վ ա րժվո՞ւմ է։ — Ինձ թ վո ւմ է, որ լա վ բ ո յ է, — պ ա տասխանեց չի նա ­ ց ի ն ։ — Դեռ իսկական մա նչուկ է։ Ամեն բա ն նորություն է նրա հա մա ր։ Շատ դանդաղաշարժ է, բ ա յց 4չինչ, կսովորի։ — Ա յո ՞։ Ինչո՞ւ ես ա յդպ ես կա րծում։ — Արդեն երրորդ կա մ չորրորդ առավոտն է, որ ա րթ­ նա ցնում եմ նրա ն։ Զնու մ է նորածնի պ ես։ Արթնանալուն պես ժպ տ ում է ։ ճիշտ ձեզ նմա ն։ Շատ լա վն է։ — Իսկ մի՞թ ե արթնանալիս ես ժպ տում ե մ , — հա րցրեց Ֆորրեսթը։ Օ-Տոլրը եռա նդով դլխ ով ա րեց։ — Զ ա ն ի ՞ տարի է, քա նի ՞-քա նի ա նգա մ է, որ ես ա րթ­ նա ցնում եմ ձեզ։ Եվ միշտ էլ, հենց որ ձեր աչքերը բա ցում եք, նրանց մեջ արդեն ժպիտ կա, շուրթերն էլ են ժպ տում, դեմքն էլ, ա մբողջ էո ւթ յա մ բ եք ժպ տ ում։ Անմիջա պ ես։ Դա շատ լա վ է։ Երբ մարդն ա յդպ ես

է

ա րթնա նում,

ուրեմն,

խ ելքը շատ է ։ Ես գիտ եմ։ Եվ նոր բ ո յն էլ է խ ե լո ք ։ Կտես­ նեք, շո ւտ ո վ ֊շ ո ւտ ո վ ա մեն բա ն կսովորի։ Անունը Չ ժոոլ Դեն է։ Այստեղ նրան ինչպե и եք ա նվա նելու։ — Իսկ ի ՞ն չ անուններ ունենք, — հա րցրեց նա ։ — Օ-Դր ախտ, Օյ-Օյ, Օյ-Լի, հետո ես' Օ ֊Տ ո լ ր , — շուտա­ սելուկի պես թ վա րկեց չի նա ցին։ — О-Դրախտը ասում է, որ նոր բո յի ն պետք է ա ն վ ա ն ե լ,.. Նա լռեց ու խորա մա նկորեն նա յե ց իր տիրոջը։ Ֆորրեսթը գլխ ով ա րեց։ — О-Դրախտը ասում է, որ նոր բ ո յի անունը թող լինի Օ-Սատանա։ — Օհո՞։ Շա տ լա վ է, — քրքջա ց

Ֆորրեսթը։ — Տեսնում

եմ, О-Դրախտը սրամիտ մա րդ է ։ Լավ անուն է, միա յն թե չի սա զում։ Իսկ ի ՞ն չ կասի միսիսը։ Պետք է մեկ ուրիշ բան մտ ա ծել։ — Օ ֊Ա . . . Դա էլ լա վ անուն է։ 389

Ֆորրեսթի ա կա նջներում դեռևս հնչում էր քիչ առաջ իր իսկ բա ցա կա նչութ յունը, և նա կռա հեց, թ ե չինա ցին որտ ե­ ղից գտավ ա յդ ա նունը։ — Լավ, թող О-Հո կոչվի։ О-Տուրը գլուխը խ ոնա րհեց, անաղմուկ սահեց դուրս

և

քիչ անց վերադարձավ^ տիրոջ հագուստները ձեռքին, օգնեց նրան հա գնելու ներքնաշապիկն ու շա պ իկը, պարանոցին գցե ց փողկապը, որը կապեց ինքը Ֆորրեսթը, և ծնկի գա լով, ձգեց կրաղներն ու ա մրա ցրեց խ թա նները, հետո մա տ ուցեց ֆետ րե լա յն ե զ ր գլխարկը և մտ րա կը։ Մտրակը յուրա հա տուկ էր, հնդկական բնորոշ հյուսվա ծքով, բա ղկա ցա ծ էր կաշվի նեղ շերտ երից, բռնա կի մեջ լցվ ա ծ էր տասը ունցիա կա ­ պար, ուներ հանգուցա փոկ, որը Ֆիկը հա գցնում էր բ ա զ ­ կին, Սակայն Ֆորրեսթը դեռևս չէր կարող դուրս գալ ս ե ն յա ­ կ ի ց ։ О-Տուրը նրան մի քանի նամակ պ ա րզեր, որոնք երեկ երեկոյա ն, երբ շեֆն արդեն պառկել էր քնելու, բե րե լ էին կա յա րա նից։ Ծրարների աջ եզրերը պ ա տ ռելով' Ֆորրեսթը մեկը մյուսի հետևից աչքի էր ա նցկա ցնում նամակները և ուշադրությունը բև ե ռ ե ց դրա նցից մեկի վրա մ ի ա յն ։ Նա խ ո­ ժոռվա ծ կա նգնեց, հետո արագ մոտ եցա վ դիկտ ոֆոնին, քա ­ շեց առաջ, սեղմեց գլանիկը շրջող կոճակը և ա րա գ-ա րա գ սկսեց թելա դրել ա ռա նց դադար ա ռնելու անհրաժեշտ բ ա ­ ռը գտ նելու կա մ միտքն ավելի ճիշտ ա րտա հա յտելու հա մա ր։ ссЬ պատասխան հազար ինը հարյուր տասնչորս թ վա ­ կանի մարտի տասնչորսի ձեր նա մա կի, պետք է հ ա յտ նեմ , որ չա փ ա զա նց ցա վում եմ. ձեր կողմերում տ ա րա ծվա ծ խ ոզաժանտախտի լուրը լս ե լո վ ։ Ցա վում եմ նաև ա յն պատճառրվ, որ դուք հնարավոր եք համա րում դրա պ ա տասխանա­ տվությունը ինձ վրա դնելը։ Եվ նաև ա յն պ ա տճա ռով, որ ձեզ ուղարկած բտ ա ծ խոզը սատկել է։ Կարող եմ ձեզ հա վա ստ իա ցնել, որ մ ե զ մոտ ժանտախտ չի նկա տ վել, ա յդ հիվա նդությունը չի նշմա րվել արդեն ութ տարի շարունակ, բա ցա ռո ւթ յա մ բ երկու դեպ քի, երբ երկու տարի առաջ ա յն բերեցին

Ա րևելքիցլ

Սակայն մեր

օրենքի համաձա ւն, հիվա նդա ցա ծ խ ոզերին անմիջապես մ ե ­ 390

կուսացրել և ոչնչա ցրել են ավելի շուտ, քան վարակը կկա ­ րողանար ներթա փ ա նցել խ ոզերի րոլուկ։ Պետք է ձեզ հ ա յտ նեմ , որ ո 'չ ալս և ո 'չ էլ մ յուս դեպ­ քում ես չե մ կարող վաճա ռողների վրա րա րգել հիվանդ անասուններ ուղարկելու մ եղ քը ։ Ինչպես հա յտ նի է ձեզ, խ ոզերի ժանտախտի ինկուբա ցիոն շրջանը տևում է ինը օր. ստուգելով ա ռա քմա ն ժա մկետ ը, ես հ ա մ ոզվ եցի, որ ա յգ օրերին խ ոզերը մ իա նգա մա յն առողջ են եղել։ Մ ի՞թե դուք երբևէ չեք մտ ա ծել, որ երկաթուղիները չա ­ փա զա նց օժա նդա կում են ժանտախտի տ ա րա ծմա նը։ Երբևէ լս ե ՞լ եք, որ ծխահարած կա մ մա նրէա զերծա ծ լինեն այ՛ս վա գոնը, որտեղ հիվա նդ անասուններ են եղ ե լ։ Ի ա ղ դ ա տ ե ֊ ց ե ք ա մսա թվերը. նա խ ՝ բտ ա ծ խ ոզը ուղարկելուս օրը, հետո' բտ ա ծ խ ոզը ձեզ հասնելու օրը, և երրորդ հիվա նդությա ն առաջին նշանների հա յտ նվելու օրը։ Դուք գրում եք, որ գա ր­ նա նա յին հեղեղումների պատճառով բտ ա ծ խոզը հինգ օր շարունակ եղել է ճանապարհին։ Առաջին ախտանշանները հա յտ նվել են խոզը ձեզ հասնելուց հետո մ իա յն յոթ երորդ օրը։ Հետ ևա պ ես, ի մ ուղարկելուց տասներկու օր եղելI

ա նցա ծ է

Ոչ։ Ես ձեզ հետ հա մա ձա յն չե մ . ես չե մ կարող պատաս­ խա նա տ վություն կրել ա յն աղետի համա ր, որպիսին վրա է հասել ձեր բոլուկին։ Բացի ա յդ , դուք կարող եք նա հանգա­ յի ն անա սնա բուժա կա ն վա րչությունից տեղեկա նա լ, կա լվա ծքում ժ ան տա ի։ տի երևույթներ կա ՞ն ա րդյոք։

թե իժ

Հարգանքներով...»

ԳԼՈՒԽ II

Դուրս գալով իր ննջա րա ն-պ ա տ շգա մբից' Ֆորրեսթն ան­ ցա վ պատուհանների խորշերի մոտ դրվա ծ բա զմ ոցներով , մ եծ գզրոցներով ու վիթխարի բուխարիկ

ունեցող հարուստ

հա նդերձա սենյա կով, որտեղից մի դուռ էր բա ցվո ւմ դեպի լողա րա ն, և ուղղվեց դեպի գրա սենյա կ, որն ուներ հա մա ­ պատասխան կահավորանք. գրա սեղա ններ, դիկտ ոֆոններ, 391

քարտարաններ և գրապահարաններ, ինչպ ես նաև մինչև առաստաղ հասնող դարակներ, որոնք զա տ վա ծ էին վ ա ն դակագծերի ու բա ժա նմունքների։ Մ ոտ ենա լով գրա պահ ա րանն ե րինճ Ֆորրեսթը մի կոճակ ս ե ղ մ ե ց . դա րակներից մի քա նիսը պ տ տ վեցին, և բ ա ց վ ե ց մի նեղլիկ պտուտակաձև սա նդղա կ։ Ֆորրեսթը զգուշությա մբ ց ա ծ իջա վ, ա շխա տելով խթա նները

Ւր հետևում

նախկին դիբքն ընդունող դա րա կներին։ Սանդուղքի տակ մի ա յլ կոճակ և ա յլ դարակների պ տ ույ­ տը նրա առջև բա ցե ց հատակից մինչև առաստաղ հասնող գրապահարաններ ունեցող երկար ու ցա ծրիկ սենյա կի մուտ ­ քը ։ Ֆորրեսթն անվարան ք ա յլե ց դեպի պ ա հարաններից մ ե ­ կը և ձեռքը մ ոտ եցրեց ուղղակի ա յն գրքին, որն անհրաժեշտ էր։ Թ երթելով գիրքը' նա անմիջապես գտ ավ անհրաժեշտ էջը, գոհունա կությա մբ գլխ ով ա րեց, ասես գտել էր ա յն, ինչ հաստատում էր իր տեսա կետ ը, և ղՒը ԸԸ ԴաР^ЧШԼ ԴՐ^9 տ եղը։ Ա յստ եղից մի դուռ տանում էր դեպի բետ ոնե քառակուսի սյուներով մուտ քը. սյուներն իրար էին միա ցվա ծ կա լիֆորնիական սեքվոյա ների երկա յնա կի դրվա ծ գերա ններով, որոնց միջև կա յին նաև նույն փ ա յտ ից ավելի բա րա կ ձողեր. գերաններն ու ձողերը ծա ծկվա ծ էին չեչոտ կեղևով, որը կարմրավուն թավիշ էր հիշեցնում։ Դատելով ա յն բա ն ի ց, որ նա մի քա նի հարյուր ֆուտ ճա ­ նապարհ կտ րեց, շրջա նցելով

բետ ոնա շեն

վի թխարի տան

անվերջանալի պատերը, պարզ էր, որ չի ընտ րել ա մենա ­ կարճ ուղին։ Հինա վուրց կաղնիների տակ, երկա րա վուն, կրծոտ ա ծ

ցցերի

մոտ ,

ուր

սմբա կներով

վ կա յում էր, թե ձիեր են եղել ա յստ եղ, նա

տ րորվա ծ

խիճը

տեսաւէ մ ո ւ գ ֊

ղարչնա գ ո ւյն , ավելի ճիշտՀ ո и կե - դարչն ա դո ւյն մի զա մբիկ ։ Սաղարթի միջով ընկնող արևի ջեղ ճա ռա գա յթների տակ զա մբիկի մա քուր բուրդը ատլասի փ ա յլ էր ա րձա կում։ Նրա ողջ էությունը ասես կրակով ու կ յա նքով էր լի ։ Կազմվածքով հիշեցնում էր մա տ ա կի, և ողնաշարի երկա յնքով ձգվող բ ա ֊ բա լիկ, մուգ շերտը խ ոսում էր մուսթա նգների բա զում ս ե ­ րունդների մա սին։ 392

— Հա պ ա է ինչպ ե՞ и է ա յսօր Ֆուրիա յի տրամադրություն ն ը ,— հա րցրեց Ֆորրեսթըճ զա մբիկի պարանոցը ա զա տ ելով սա նձից։ Ջին գլխին սեղմեց ա կանջները, շատ փոքրիկ ականջ֊ ները, որպիսիք կարող են ունենալ միա յն ա յն նժույգն եր ը, որոնք

տա քա րյուն

ու

զտա րյուն

երիվարների

և լեռնա յին

վ տ յրի մատակների սիրո զա վա կներն են, հետո բա րկա ցա ծ բա ց ե ց սւտամներլ7՝ փ ա յլեցն ելո վ իր չտր ա չքերը։ Երբ Ֆորրեսթը թ ռա վ նստ եց թ ա մ բի ն, զ ամբիկը մի կողմ նետ վեց ու փ որձեց վտր գցել հ եծյա լին, հետո կա քա վեց խ ճա ծա ծկ

արահետի

վրա ։

Հա վա նա բա ր,

կփորձեր

նաև

ծառս լի նե լ, եթե թ ույլ տար մ ա րթին գալը t այ դ փոկը ձիուն զսպ ում էր կտրուկ շա րժումներ չկա տա րելու համար և մ ի և նույն ժամանակ պաշտպանում էր հեծյա լի քի թ ը' նրա գլխի բա րկա ցկոտ թա փ ա հա րումներից։ Դիկն ա յնք ան էր վա րժվա ծ տ յդ զա մբիկին, որ գրեթե չէր նկա տում նրա օյի ն ն ե ր ը ։ Մերթ երասանները թեթևա կի սեղ­ մելով ձիու ձգվա ծ պ ա րա նոցին, մերթ նրա կողերը խ թ ա ննե­ րով խուտուտ տա լով կամ սեղմելով շեն քելնե րովՀ նա գրեթե ա նգիտ ա կցա բա ր ստիպում էր ձիուն ընթա նա լ անհրաժեշտ ուղղութ յա մ բ։ Մի ա նգա մ, երբ զա մբիկը դա րձյա լ փորձեց ծա ռս լի նե լ, ն ա մի պահ տեսավ Մ եծ տ ունը։ Աչո, տունը վիթխարի էր, սա կա յն ճարտարապետական

մտա հղա ցմա ն

շնորհիվ ավելի մ ե ծ էր թ վում, քան իրա կա նում կա ր։ Տա ն ճակատը ուներ ութսուն ֆուտ երկա րություն, սա կա յն բա վ ա ­ կանին տեղ էին գրա վում բետ ոնե պատերով Ո ւ կղմինդրե տ ա նիքներով պ ա տ շգա մբները, որոնք իրար էին միա ցնում շինությա ն առանձին մա սերը։ Ա յնտ եղ կա յին ներքին բա ­ կեր, ծա ծկա ծ մուտքեր ու ա նցումներ, և իր պա տերով, ուղ­ ղա նկյուն ելուստներով ու խորշերով ողջ շինությունը ասես աճել էր կանաչի ու ծաղիկների թա վուտ ից։ Մեծ տունը, ա նկա սկած, իր վրա չէր կրում իսպանական ոճի կնիքը, բ ա յց չէր պա տկա նում իսպ ա նո-կա լիֆորնիա կա ն շենքերի ա յն տ եսա կին, որը ներթա փ ա նցել էր ա յս կողմերը Մ եքսիկա յի վյրա յո վ , մ ոտ հա րյուր տա րի ա ռաջ, և որի հիման վրա

ուշ շրջանի

ճարտարապետները

ստ եղծեցին

ա յսպ ես 393

կոչվա ծ իսպ ա նո-կա լիֆորնէա կա ն ոճը։ Մեծ տան ճարտա­ րա պ ետ ությունը, շինությա ն տ ա րա տ եսա կությա մբ հանդերձ, կարելի էր բնորոշել որպես ի սպան ո-մա վրիտ ա նա կա ն, թեև կա յին գիտ ա կներ, որոնք տ ա քա ցա ծ առա բկում էին նաև այդպ իսի բնո րոշմ ան դեմ ։ Ընդարձակ է, բ ա յց ոչ խիստ , գեղեցիկ է, բ ա յց ոչ հա­ վակնոտ. ա յսպ իսին էր ա յն ընդհանուր տ պ ա վորությունը, որ թ ողնում էր Մ եծ տունը։ Նրա երկարավուն հորիզոնական գծերը, որոնք ընդհա տ վում էին մ իա յն ելուստների ու խ որ­ շերի ուղղա հա յա ց գծերով և կա զմում էին ուղիղ ա նկ յուն­ ներ, տանը հաղորդում էին գրեթե վանքի պ ա րզություն, և միա յն տանիքի կոտ րվա ծ գիծն էր մի փոքր աշխուժացնում տան մասնակի միա պ ա ղա ղությունը։ Ա յնուա մենա յնիվ, ա յդ ցա ծրիկ, ասես փ ռվա ծ շինութ յու­ նը, բնա վ չէր թ վո ւմ գետնին կպած, իրար վրա դիզվա ծ ք ա ­ ռակուսի աշտարակների ու աշտարակիկների բա զմ ութ յո ւնը տանը բա վա կա նա չա փ

բա րձր շինությա ն

տպ ա վորություն

էին հաղորդում, սա կա յն ոչ ա յնպ իսի, թ ե դեպի վեր է խ ո ­ յա ն ո ւմ ։ Մեծ տան հիմնա կա ն յուրա հա տ կությունը ա մրու­ թ յունն էր։ Տա նտ երերը կարող էին չվա խ ենա լ ե ր կ ր ա շա ր ժ ե ֊ ր ի ց I Թվում էր, թե շենքը հազար տարի շարունակ կան գոլն կ մնա ։ Պատերի լա վորա կ բետ ոնը ծա ծկվա ծ էր նույնքա ն որա կյա լ սվա ղով, որը ներկել էին կրեմա գույն ներկով։ Գու­ նա յին ա յդպ իսի միօրինա կությունը կարող էր հո գներն ող լինել աչքի համա ր, եթե ա յն չխ ա խ տ վեր իսպանական կըղմիւնդրե տա նիքների տ ա ք, կարմիր երա նգներով։ Այն պահին, երբ տ ա քա րյուն նժույգը կա քա վեց, ու Դիկ Ֆորրեսթը մի հ ա յա ցքով ըն դգր կեց ա մբողջ Մ եծ տունը, նրա աչքերը շվա րա ծ բևեռվեցին երկու հարյուր ֆուտ լա յն ո ւ­ թ յա մ բ բա կի մյուս կողմում գտնվող երկար կողաշենքի վրա: կողա շենքի' իրար վրա բա րդվա ծ աշտարակիկները վա րդա ­ գույն էին թ վո ւմ ա րշալույսի ճա ռա գա յթների տակ, իսկ նրանց ներքո գտնվող ննջարանի պատուհանների իջեցվա ծ վա րա գույրները հուշում էին, թե կինը դեռևս քնա ծ է։ Կալվածատան երեք կողմերից ձգվո ւմ էին ցա ծր իկ , ց ի ­ րուցա ն, նուրբ ուրվա գծերով կանաչ բլրա կները, որոնց վրա 394

գտ նվող ա րոտա վա յրերը շրջա փա կվա ծ էին ցա նկա պ ատ ն * ր ո վ ։ Բլրակներն աստիճանաբար դա ռնում էին ա վելի բա րձր, ա նտ ա ռա ծա ծկ լա նջերով ենթա լեռներ, որոնցից ա յն կողմ սկսվում էին վեհա տեսիլ լեռնեցի ա ռա վել ուղղաձիգ շա րքե­ րը ։ Չորրորդ կողմից հորիզոնը չէին ծա ծկում ոչ լեռները, ոչ էլ բլուրները։ Ա յնտ եղ, մառախլապատ հեռոլներում, տ եղա ն­ քը դա ռնում էր ա նընդգրկելի հա րթա վա յր, որի եզրը տեսանելի չէր նույնիսկ ա յդ թա փ ա նցիկ ու սառնաշունչ վա ղորդ­ յա ն օդի միջով։ Ֆուրիան խ ռ ռ ա ց ր ե ց ։

Ֆոըրեսթը

շ ենքելներով

սեղմեց

նժույգի կողերն ու ստիպեց քա շվել դեպի ճանապարհի եզրը, որովհետև դիմա ցից, սմբա կները խճի վ րա չրխ կա ցնելով, հոսում էր ա րծա թա փ ա յլ մետ ա քսի գետ ը» Դիկն անմիջապես ճա նա չեց մրցա նա կ շահած իր ա նգորա կա ն ա յծերի ց յուրա քա նչյուրն

ուներ իր

ա յծերի հոտը,

տոհմական

պ ա տ մու­

թ յունն ու բնութ ա գիրը։ Հոտ ում մոտ երկու հարյուր ա յծ կլի­ ներ։ Շնորհիվ ա յն բա նի, որ ցեղա կա ն ա յծերին աշնանը չէին խ ուզել, նրանց փ ա յլա տ ա կող, նույնիսկ ամ են ան րիտա ս ա ր դ ֊ ների մոտ ա լիք-ա լիք թ ա փ վող բուրդը ավելի նուրբ էր, քան նորա ծին մա նկիկի ա ղվա մա զն է, ավելի նուրբ, քան ա լբի ­ նոս մա րդու մ աղերը, և սովորական տասներկու դ յո ւյմ ի ց ա վելի երկար, իսկ լա վա գույն ա յծերի բուրդը, որ հասնում էր քսան դ յո ւյմ երկա րությա ն, կարելի էր ներկել ցա նկա ցա ծ գո ւյն ի , և հիմնա կա նում ծա ռա յում էր կանացի կեղծա մներ պատրաստելու համա ր, ա յդ բրդի համար ա ներևա կա յելի գումա րներ էին տ ա լիս։ Ֆորրեսթին հ մա յել էր դեպի իր կող­ մը եկող հոտի գեղեցկութ յունը։ ճա նա պ ա րհը նմա ն էր հե­ ղուկ արծաթի ժա պ ա վենի, և թա նկա րժեք քա րերի պես ա յն ­ տեղ փ ա յլա տ ա կում էին կատվաչքերի նման ա յծերի դեղին ա չքերը, որոնք վա խ վորա ծ հետ ա քրքրա սիրությա մբ հետևում էին հեծյա լին ու նրա նյա րդ ա յն ա ցա ծ նժ ո ւյգի ն ։ Երկու բա սք հովիվներ ք ա յլո ւմ էին հոտի հետ ևից, Դրանք մա րմնեղ, լա յնա թ իկունք, թուխ և սևա չյա մարդիկ էին, որոնց արտա­ հա յտ իչ դեմքերին կաԸ խորազնին մտ ա խ ոհությա ն մի կ նիք։ Տեսնելով տ իրոջը' հովիվները հա նեցին լա յն ե զ ր գըլ395

խ ա րկներն ու խ ոնա րհվեցին։ Ֆորրեսթը բա րձրա ցրեց աջ ձեռքը, որից կա խ վա ծ ճոճվում էր մտ րա կը, և մոտ եցրեց իր ֆետրե գլխարկի եզրին։ նժույգը նորից պար եկավ ու ծառս եղավ նրա տակ. Ֆորրեսթը թեթևա կի ձգեց սանձն ու խ թ ա նեց, միևնույն ժա ­ մա նա կ ուժ չունենա լով հա յա ցքը կտրել ճանապարհը ա ր­ ծաթավուն հոսա նքով հեղեղվա ծ ա յդ չորքոտա նի մետ ա քսա քուլա ներից։ Ֆորրեսթը գիտեր, թե հոտն ինչո լ է հա յտ նվել կալվածատան շրջա կա յքում, սկսվել էր ծնի շրջանը, երբ ա յ­ ծերին բերում են ա րոտ ա վա յրերից և տ եղա վորում հատուկ փ ա րա խ ներում, որտեղ նրանց սպասում են լիառատ կերն ու խ ն ա մ քը ։ Նա յելով անա սուններին' Ֆիկը պ ա տկերա ցրեց թուրքական և հա րա վ-ա ֆրիկա կան լա վա գույն ցեղերն ու վ ճռեց, որ իր հոտը մ իա նգա մա յն կարող է դիմանալ ա յս հա մեմա տ ությա նը։ Լավ, գերա զա նց հոտ է գա ։ Եվ շարունակեց ճանապարհը։ Ամեն կողմից լսվո ւմ

էր

պ ա րա րտա նյութ ցրող մեքենա ների դռ ռ ոցը։ Հե ռ վ ո ւմ , զառիվա յր ցա ծրիկ բլրա կների վրա երևում էին բա զմա թիվ զ ո ւյգ -զ ո ւյգ և երեք-երեք լծվ ա ծք ն ե ր , նրա ջիրյա ն զ ա մ բի կ ­ ներն էին խ ոփ երով վա րում և հերկում լեռնա լա նջերի կանաչ ճիմը, շուռ տալով մ ո ւգ -դարչնա գո ւյն, հումուսով հարուստ թա նձր սևահողը, որն ա յնքա ն փխրուն էր ու կենսատա ուժով լիջ ասես ինքն իրեն փխ րվում դա ռնում էր մա նրիկ> կարծես մա ղա ծ հող պատրաստ իր գիրկն ընդունելու սեր­ մ եր ը։ Ա յդ հողը նա խ ա տ եսվա ծ էր եգիպ տա ցորեն և սիլոսի համար սորգո ցա նելու։ Մյուս սարալանջերին ավելի վաղ ցա նա ծ գարին արդեն հասնում էր մինչև ծնկները, և արդեն ծլել էին երեքնուկն ու կանադական սիսեռը։ Բոլոր ա յդ մ ե ծ ու փոքրիկ ցա նքա ստ ա նները ա յնպ իսի խ նա մքով ու նպ ա տ ա կա յնութ յա մբ էին մշա կվա ծ, որ բ ե ր կ ­ րանք կպատճառեին ա մ ենա բծա խ նդիր գիտակ մարդու սըլ/տ ին։ Շրջա փա կոցներն ու ցա նկա պ ատ երը ա յնքա ն խիտ էին ու բա րձր, որ հուսալի պաշտպանական միջոց էին խ ոզերի ու եղջյուրա վոր անասունների դեմ , իսկ նրա նց ստվերում ոչ մի մոլա խոտ չէր ա ճում։ Ստորոտներին ցա նվա ծ էր կա պ ­ տավուն ա ռվույտ , տ եղ-տ եղ կան աչել էր ա շնա նա ցա նը> 396

դաշտեր էլ կա յի ն, որտեղ, ցա նքա փ ոխ ությա ն պահանջից ելնելով, պատրաստվում էին գա րնա նա ցա նի։ Իսկ ա յն փա­ րախների մոտ ա կա յքում, որոնք նա խ ա տ եսվա ծ էին մա յրերի համար, ա րա ծում էին շրոփշիրյան և ֆրանսիական գեր մ ե ­ րինոսները կա մ հողն էին փորփրում ցեղա կա ն ճերմակ խ ո ­ զերը, որոնց տեսնելովս Դիկի աչքերը բերկրա նքից փ ա յլա ­ տ ա կեցին։ Նա ա նցա վ գյուղատիպ մի ավանի միջով, որտեղ, սա ­ կ ա յն , չկա յին ոչ հյուրա նոց և ոչ էլ կրպ ա կներ։ Իունգալո տիպի տնակները գեղեցիկ էին, հաստատուն և հա ճելի' աչ­ քի համար, դրա նցից յուրա քա նչյուրը գտ նվում էր պարտե­ զում, որտեղ արդեն ծաղկել էին վաղ գա րնա նա յին ծա ղիկ­ ները և նույնիսկ վա րդեր, որոնք արհամարհել էին գա րնա ­ նա յին վերջին վա ղորդյա ն ցրտերի վտ ա նգը։ Մ արդերի մեջ վա զվզում էին արդեն ա րթնա ցա ծ երեխա ները, որոնցից մի քա նիսը, լսելով մա յրիկների կանչը, դժկա մությա մբ գնացին նա խա ճա շելու։ Կես մղոն հեռա վորությունից շրջա նցելով Մ եծ տունը’ Ֆորրեսթն ա նցա վ ա րհեստա նոցների երկար շարքի մոտ ով։ Նա կա նգնեց առաջին արհեստանոցի մոտ ու ներս ն ա յե ց ։ Դա րբիններից մեկն աշխատում էր քուրա յի դիմա ց։ Մ յուսը, արդեն տարիքն ա ռա ծ դարբինը մոտ հազար ութ հարյուր ֆունտ քաշ ունեցող ձիու առջիի ոնւքի խա րտ ում էր սմբա կի արտաքին եզրը,

վրա խոնա րհվա ծ, որպեսզի պայտն

ավելի լա վ կարողանա նստ եցնել։ Ֆորրեսթը, թռուցիկ հա­ յա ց ք նետ ելով դարբնի ու նրա աշխատանքի

վրա, գլխով

արեց ու շարունակեց ճա նապարհը։ Մոտ հարյուր ֆուտ գնա ­ լուց հետո նա պահեց իր ձին, հետևի գրպանից հա նեց նոթատետրն ու ինչ-որ բա ն գր ե ց։ ճա նա պ ա րհին նա մի քա նի ա րհեստ ա նոցներում էլ եղա վ. աչքի

ա նցկա ցրեց

ներկա րա րա կա ն,

փա կա նա գործա կա ն,

փ ա յտ ա գործա կա ն ա րհեստա նոցները, ինչպ ես նաև գարա ժ ը։ Երբ նա կա նգնա ծ էր փ ա յտ ա գործա կա ն արհեստանոցի մոտ , առջևով սլա ցա վ արտառոց մի ա վտ ոմեքենա ' կիսա բեոնա տ ա ր-կիսա մա րդա տա ր, և շրջվելով մ ե ծ ճանապարհը, ոլղըղվ եց դեպի երկա թուղա յին կա յա րա նը, որը կա լվա ծքից մոտ 397

ութ մղոն հեռա վորությա ն վրա էր գտ նվում։ նա ճա նա չեց ա յդ բեռնա տ ա րը, որն ա մեն առավոտ իր կաթի ֆ երմ ա յից տանում էր արտա դրա նքը։ Մ եծ տունն ասես հանդիսա նում էր ա մբողջ կա լվա ծքի հոգին ու կենտ րոնը։ Կես մղոն տա րա ծությա ն վրա ա յն շրջափակված էր տնտեսական շինությունն երի օղա կով։ Շ ա ­ րունա կելով բա րևել իր ծա ռա յողներին' Դիկ Ֆորրեսթը քա ­ ռատրոփ ա նցա վ կաթի ֆ երմ ա յի մ ոտ ով ։

Դա մի ամբողջ

քաղաք էր ' սիլոսի աշտարակներով ու ճոպ ա նուղիով, որի վ րա յով շա րժվում էին պ ա րա րտա նյութը ա վտ ոմա տ կերպով մեքենա ների հարթակներին բեռնող տ րա նսպ որտ յորները։ Ծ ա ռա յողներից ոմա նք, որոնք գնում

էին

կա մ ձի հեծա ծ,

կա մ էլ սա յլերով, կա նգնեցնում էին Ֆ որրեսթին' ցա նկա նա ­ լո վ խորհուրդ հարցնել նրա նից, ամեն ինչից հա յտ նի էր, որ դրանք քա ջա տ եղյա կ, գործարար մարդիկ են։ Նրանք տ ընտեսութ յա ն աոանձին մա սնա ճյուղերի կա ռա վա րիչներն nr. տնտեսվա րներն էին, տիրոջ հետ խոսելիս նույնքա ն քչա խոս էին, որքան և Ֆ որրեսթ ը։ Դրա նցից վերջինին, որը հեծել էր սքա նչելի եռա մյա մի ձի, — դեռևս վա յրի ու ա յնքա ն գեղեցիկ, ինչպ իսին կարող է լինել արաբական ա րյուն ունեցող և դեռ շատ քիչ աշխատած ձին, — և որը մտա դիր էր սա հմա ­ նափակվել միա յն գլխի բա րևով, Դիկ Ֆորրեսթը ինքը կա նգն ե ցր ե ց։ — Բարի լո ւյս , միստր Հեննեսի, — ասաց նա ։ — Ե՞րբ պատրաստ կշինի միսիս Ֆորրեսթի ա յդ ն ժ ո ւյգը ։ — Մեկ շա բա թ ևս, — պ ա տասխանեց Հե ննե ս ի ն։ — Նժույ­ գը հիմա վա րժվա ծ է հեծյա լին և ճիշտ ա յնպ ես, ինչպես կկա մենա ր միսիս Ֆորրեսթը, բ ա յց հոգնա ծ է ու ն յա ր դ ա յ­ նա նում է. լա վ կլինի, եթե մի քա նի օր ա զա տություն տանք, որպեսզի վերջնականապես վարժվի ու հա նգստ ա նա ։ Ֆորրեսթը գլխ ով ա րեց, և նրա սին, շա րունա կեց.

ա նա սնա բույժը' Հ ե ն ն ե ­

— Ի դեպ, մենք երկու կառապան ունենք, որոնք

ա ռ­

վույտ են տ եղա փ ոխ ում... Ես կա րծում եմ, որ նրանց պետք է վերջնահաշիվ տա լ։ — Իսկ ի ՞ն չ է պ ա տա հել։ 398

— նրա նցից մեկը նոր է, Հոփ քինսը. զորա ցրվա ծ զին­ վոր էէ Ջորիների հետ , թ երևս, վա րվել գիտ ե, բ ա յց արագա­ վա զ ձիերից գլուխ չի հանումէ Ֆորրեսթը դա րձյա լ գլխ ով արեցէ ֊ Մլ ուսն արդեն երկու տարի է, ինչ աշխատում է ա յս ­ տեղ, բ ա յց սկսել է խ մ ե լ ու գինովությունը պարպում է ձիե­ րի գ լխ ի ն ....

— Ա ա ՜-ա ՜. . . Ս մ ի ՞թ ը ... Հնա ոճ ա մերիկա ցու է նմա ն, սա փրվա ծ է միշտ ու ձախ աչքն էլ շի՞լ է, — ընդհա տ եց նրան Ֆորրեսթըէ Ա նա սնա բույժը գլխ ով հաստատական նշան արեցէ — Ես հետ ևում եմ ն ր ա ն ... Սկզբում լա վ աշխատավոր էր, իսկ հիմա ին չ-ո ր փ ոխվել է ... Իհարկե, գրողի ծոցն ուղա րկեցեք նրանէ Մյուսին էլ, ինչպ ե՞ս էր ա նունը. . . Հոփ քինսին էլ կորցրեք գնալ Ի դեպ, միստր Հեննեսի, — Ֆորրես­ թը հանեց նոթատետրը և պ ա տռելով քիչ առաջ գրա ծ թ եր­ թ ը, ճմռեց ափի մ եջ, — գոլք մի նոր դա րբին ունեքէ Ինչպե՞ս է նա պ ա յտ ում ձիերին. ..

— Նա վերջերս է աշխատում մ եզ մոտ , ես դեռ չե մ հասցրել աչքի ա նցկա ցնել նրա աշխատանքը է — Ուրեմն, նրան ևս ճա մփեք մ յո ւս երկուսի հետլ Չի գո­ հա ցնում մեղէ Ես հենց քի չ առաջ տեսա, թե ինչպ ես էր պ ա յտը նստ եցնելու համար պառավ Ոեսսիի առջևի սմբա կը խա րտ ում գրեթե կես դ յո ւյմ խ ո ր ո ւթ յա մ բ» — Մ իջո՜ց է գտ եր — Ուրեմն, ճա մփոլ դրեք նրան գրողի

ծո ցը, — կրկնեց

Ֆորրեսթը և թեթևա կի հրումով ձին հա նեց ճանապարհի վրա. ձին տեղից պոկվեց> պարանոցն ու փորձեց վար ն ե ֊ տ ել հեծյա լինէ Շատ բա ներ, ինչ տեսավ Ֆորրեսթը' հավանեցէ ն ա յե լով հյութ եղ հողա շերտերին' նա նույնիսկ մրմնջա ց. «Հր ա ­ շալի հող է, հրաշալի»է Ինչ-որ բա ներ,

ա յնուա մենա յնիվ,

դուր չէին գալիս նրան, և նա անմիջապես համապատաս­ խան գրա ռումներ էր կատարում իր նոթատետրոլմէ Փա կելով ա յն շրջա նը, որի կենտրոնն էր Մեծ տունը, Ֆորրեսթը կես մղոն ևս ա նցա վ դեպի մեկուսի

կանգնած 399

բա րա քների ու փարախների շա րքը։ Դա անասունների հի­ վա նդա նոցն էր, իր ճա մփ որդությա ն նպատակըг Այստեղ նա թոքա խտի կա սկա ծով երկու հորթ տեսա վ ու ջերսեյա կան սքա նչելի մի խ ո զ, որը շատ լա վ էր զգում իր են։ Խոզը կլիներ մոտ վեց հարյուր ֆունտ , ոչ աչքերի փ ա յլը, ոչ ա ռույգ շա րժումները, ոչ փ ա յլող մա զերը հիմք չէին տալիս ենթա դրելու, թե հիվա նդ է ։ Խոզը վերջերս էր ստացվել Այհովա նա հա նգից և կա լվա ծքի կարգուկանոնի հա մա ձա յն պետք է ա նցներ որոշակի կա րա նտ ինով։ Առևտրական ը ն ­ կերությա ն ցուցա կներում խոզն հայտնի էր Զուրգես Առաջին ա նվ ա մբ. երկու տարեկան էր, և Ֆորրեսթի վրա նստել էր հինդ հարյուր դոլլար։ Ա յստ եղից Ֆորրեսթը թ ե քվե ց

դեպի

ա յն

ճանապարհ­

ներից մ եկը, որը Մ եծ անից հեռա նում էր շա ռա վղա յին գծով, հասավ Ջ րելլինին' իր խոզա պ ա հին, հինգրոպ եա նոց խ ոսա կցությա ն ընթա ցքում մի շարք

հրահանգներ

տ վեց,

թե ինչպ ես պետք է առաջիկա ա միսներին պահել Բուրգես Աոաջինին, և տ եղեկա ցա վ, որ իր հիա սքա նչ ու առա ջնա ­ կա րգ, Սիեթ լից մինչև Սան-Դիե գոյի բոլոր ցուցա հա նդես­ ներում

մրցա նա կ

շա հա ծ

ու

երկնա գույն ժա պ ա վենի

ա ր­

ժա նա ցա ծ մ ա յր -խ ո զ ը ' Լեդի Ա յլթոնը բարեհաջող կերպով ծնել է տասնմեկ խ ոճկորներ։ Ջրելլինը պ ա տ մեց, որ մ ա յր խողի մոտ նստել

է գրեթե

ողջ գիշերը և

հիմա տուն Լ

գնում, որպեսզի լողա նա ու նախաճաշի։ — Լսել եմ, որ ձեր ա վա գ դուստրն ավարտել է դպրոցն ու պատրաստվում է Ս թենֆորդյա ն հա մա լսա րա ՞ն ընդուն­ վ ե լ, — հա րցրեց Ֆորրեսթը,

զսպ ելով

ձիուն,

որին

արդեն

ուզում էր թ ույլ տալ քառատրոփ սլա նա լու։ ^ ը է ՚լ լի ն ը ,

մոտ

երեսունհինգ

տարեկան

ա յդ

երիտ ա ­

սարդը, ժա մա նա կից շուտ հա սունա ցա ծ լինելով , որով­ հետև վաղուց արդեն հա յր էր դարձել, ու դեռևս պատանի' շնորհիվ ա զնիվ կյա նքի ու թա րմ օդի, շ ո յվ ե ց տիրոջ ոլշա բա դրությոլնից. նրա արևահար դեմքը շիկնեց, ու նա գ ր լ ֊ խ ով ա րեց։ — Լավ

կշռա դա տ եք, —

շա րունա կեց

Ֆորրեսթը։ —

Մ տ ա բերեցեք ձեզ ծա նոթ բոլոր ա յն ա ղջիկներին, ովքեր քոլ400

լեջ կա մ ուսուցչական ինստիտուտ են ա վա րտել, իրենց մա ս­ նա գիտ ութ յա մբ աշխատողներն ա րդյո՞ք շատ են նրանց մ եջ։ Եվ քա նի՞ հոգի են կուրսն ավա րտելուց հետո առաջիկա երկու տարվա ընթ ա ցքում ա մուսնա ցել ու սկսել են իրենց սեփական երեխա ներով զբա ղ վ ե լ։ — Ի ա յց Ելենան շատ լուրջ է վերա բերվում

ուսմա նը, —

ա ռա րկեց րելլինը։ — Իսկ հիշո՞ւմ եք, երբ վիրահատեցին կույր ա ղիքս, — ասաց Ֆորրեսթը, — ինձ մի խ ելա ցի հիվանդապահ էր խ նա մ ո ւմ . սքա նչելի մի աղջիկ, որպիսին երբևէ քա յլե լ է երկրի վրա իր հրաշալի ոտ իկներով։ Նա դրանից ընդա մենը վեց ամիս առաջ էր կվա լիֆիկա ցվա ծ հիվանդապահի վկա յա կա ն ստ ա ցել։ Եվ դեռ չորս ամիս էլ չա նցա ծ ես ստ իպ վա ծ եղա նրան հարսանեկան նվեր ուղա րկել։ Նա ա մուսնա ցա վ ա վտ ո­ մեքենա ների ֆ իրմա յի գործա կա լի հետ ։ Ամուսնա նա լուց հ ե ­ տո անդադար քոչում էր մի հյուրա նոցից մյուսը և ոչ մի ա ն­ գամ հնա րա վորություն չի ունեցել օգտ ա գործելու իր գիտ ե­ լիքները, մա նա վա նդ, որ դեռ երեխաներ էլ չեն ծն վ ե լ։ ճիշտ է, հիմա դա րձյա լ նա ին չ-ո ր հույսեր ո ւ ն ի „ Գ Ի ա յց որևէ բան կստ ա ցվի՞ ա րդյոք, գուցե և չստ ա ցվի, բ ա յց ա ռա նց ա յդ էլ շատ երջանիկ է ։ Էլ ի ն չի ՞ էր պետք նրա սովորելը... ճիշտ ա յդ պահին նրանց կողքով ա նցա վ պարարտանյութի դատարկ ս ա յլը, և 4?րելլինը ստիպված եղավ ետ քա շվել, իսկ Ֆորրեսթը նահանջեց դեպի ճանապարհի եզրը։ Ֆորրեսթը հա ճույքով նա յեց պ ա րարտանյութի սա յլին լծվ ա ծ հա ղթա ն­ դա մ, զա րմա նա լիորեն համաչափ ու բա րեկա զմ զա մբիկ ի ն, որի բա զմա թ իվ մրցա նա կները, ինչպ ես և նախնիների շահած մրցա նա կները կպահանջեին հատուկ էքսպ երտ ' հաշվա րկե­ լու և դասակարգելու համա ր։ — Նա յեցեք Ֆոզրինգտ ոնյա ն

Ա րքա յա դստ երը, — նկա տեց

Ֆորրեսթը, ց ո ւյց տա լով մա րդու հա յա ցք շոյող ձիուն։ — Իսկական արտադրողքճուծ է։ Միայն պ ատահականորեն, բ ա զ ­ մա թիվ սերունդների սելեկցիա յի շնորհիվ է նա դարձել բ ե ռ ­ նաքարշի ընդունա կություններ ունեցող ձի։ Ի ա յց դա չէ կա ­ րևորը« գլխավորն ա յն է, որ իսկական արտադրող է։ Եվ մ ե ծ մա սա մբ մեր կա նա նց համար ևս ա մենից գլխավորը

տղա­ 401

մարդու նկա տ մա մբ տ ա ծա ծ սերն է ու

մ ա յր ութ յո ւն ը, որին

նրանք նա խ ա տ եսվա ծ են բնո ւթ յա ն կ ողմ ից։ Կենսաբանու­ թ յա ն մեջ ոչ մի հիմք չկա կանացի աշխատանքի և քա ղա քա ­ կան իրա վունքների ժա մա նա կա կից ա յս ողջ խա ռնա շփ ոթու­ թ յա ն հա մա ր։ — Բա յց կան

տնտեսական հիմքեր, — ա ռա րկեց

•Բրել-

լինը ։ — Ա նկա սկա ծ, — հա մա ձա յնեց Ֆորրեսթը և շա րունա ­ կ ե ց . — Ա րդյունա բերա կա ն մե՛ր իշխ ա նությունը կա նա նց ա մուսնա նա լու հնա րա վորություն չի տալիս և նրանց ստ ի­ պում է ա շխա տել։ Բա յց մ ի ' մ ոռա ցեք, որ ա րդյունա բերա ­ կան համա կա րգերը դալիս են և դնում, իսկ թ յա ն օրենքները հավիտենական են։

կենսա բա նու­

— Մեր օրերում երիտասարդ կա նա նց սոսկ ընտ ա նե­ կան կ յա նքով չես գոհա ցնի, — շա րունա կեց պնդել -Բրելլինը։ Ֆիկ Ֆորրեսթը ծիծա ղեց անվստահ մի երա նգով։ — Է'հ, չդ իտ եմ , — ասաց նա ։ — Վերցնենք կնոջը,

դիպ լոմ ունի,

թեկուզ

ձեր

ա յն էլ՝ համա լսա րա նա կա ն, հին լ ե ­

զուների ֆա կուլտետի գ ծ ո վ ։ Մ ի՞թե դա պետք է նրա ն։ Եր­ կու տղա ունի և երեք աղջիկ, եթե չե մ սխ ա լվում։ Եվ հիշո՞ւմ եք, ինձ ասել եք, որ կուրսն ա վա րտելուց դեռ տարի ու կես առաջ է դարձել ձեր հա րսնա ցուն...

— Ա յո,

իհա րկե, բ ա յց ,,, — պ նդեց

■ Բրելլինը^' թ եև

նրա

ա չքերում ինչ-որ բա ն փ ա յլա տ ա կեց, հուշելով, թե նա հա ­ մա ձա յն է իր տիրոջ հետ , — նա խ ' դա տասնհինգ տարի առաջ էր, երկրորդ մ են ք մինչև ականջի ծա յրը սիրա հա ր­ վա ծ էինք իրա ր։ Զգա ցմունքը մ եզնի ց շատ ա վելի զորեղ էր։ Այս դեպ քում, չե մ վիճում, դուք իրա վա ցի ե ք։ նա մ եծ գործունեություն էր երա զում, իսկ ես, լա վա գույն դեպ քում, կարող էի գյուղա տնտեսա կա ն քոլլեջում դեկա նությա ն հույս ունենա լ։ Սակայն զգա ցմունքները շատ ավելի զորեղ էին, և մ ենք ա մուսնա ցա նք։ Բա յց ա յդ օրերից ա նցել է տասնհինգ տարի, իսկ ա յդ

տարիների

ընթ ա ցքում

մեր

երիտասարդ

կա նա նց կյա նքում , ձգտ ումներում, իդեա լներում շատ բա ն է-փ ոխ վել։ 402

— Չհա վա տա ք դրա ն, միստր ■ Որելլին, չհա վա տ ա ք։ Աչքի ա նցկա ցրեք վիճա կա գրությունը։ Ա յն, ինչի մասին դուք ա սում եք, պ ա տա հակա նություն է, և շատ հա րա բերա կա ն։ Յուրա քա նչյուր կին եղել և ա մենից առաջ մնում է կին։ Քա նի մեր աղջնակները տիկնիկ կխաղան և հա յելուն նա յելով կհիանան իրենցով, կինը կլինի ա յն, ինչ եղել է միշտ, նախ մ ա յր , երկրորդ տղամա րդու ընկերուհի, կ ին։ Դա, կրկնում եմ, հաստատում է վիճա կա գրությունը։ Ես հետևել եմ ու­ սուցչական ինստիտուտ ա վա րտ ա ծ կա նա նց ճա կա տ ագրին։ Չ մոռա նա ք, որ նրանք, ովքեր մինչև կուրսն ավարտելը ա մուսնա նում են, հեռա ցվում են ինստ իտ ուտ ից, Սակայն նրանք էլ, ովքեր հա սցնում են ա վա րտ ել, միջին հաշվով դա ­ սա վա նդում են երկու տարուց ոչ ա վելի։ Իսկ եթե ուշադրու­ թ յո ւն դա րձնեք, որ ա վա նդողներից շատերն էլ գեղեցիկ չեն կա մ ճարպիկ, ու ճակատագրով դա տա պ ա րտվա ծ են պ ա ռա ­ վա ծ օրիորդներ մնա լու և դա սա վա նդելու ամբողջ կյա նքի ընթ ա ցքո ւմ , ապա նրանց աշխատանքի ա մուսնա նում են, ա վելի է կրճա տ վում։

ժա մկետ ը, ովքեր

— Յ ա յց և ա յնպ ես, կինը, նույնիսկ աղջնակը, ա մեն բա ն անում է

իր

գիտ եցա ծի

պ ես,

հակառակ

տ ղա մա րդու, —

քրթմնջա ց Ք րելլինը, նահանջելով Ֆորրեսթի բե րա ծ թ վերից և վճռելով ազատ ժա մերին ուսումնասիրել դրա նք։ — Ուրեմն, ձեր

դուստրը

կընդունվի

ծիծա ղեց Ֆորրեսթը-, պատրա ստ վելով

հա մա լսա րա ն, —

քառատրոփ

սլանա -

լո ւ, — իսկ դուք, և ես, և բոլոր տղամարդիկ հա վիտ յա նս հ ա ֊ վիտ ենից կա նա նց թ ույլ ենք տալու անել ա յն ա մենը, ինչ խ ելքներին կփ չի։ Տիրոջ և նրա ձիու արագորեն

փ ոքրա ցող կերպարանքը

հ ա յա ցքով ճա նա պ ա րհելով' "Յրելլինը ժպ տ ա ց։ Նա մտ ա ծում էր. «Իսկ ո՞ւր են ձեր երեխա ները, միստր ՖորրեսթJ), և վճռեց ա ռա վոտ յա ն սուրճի ժա մա նա կ կնոջը պա տմել ա յղ խ ոսա կցությա ն մա սին։ Նախքան Մեծ տուն ա նգա մ էլ կա նգ ա ռա վ։

վերա դա ռնա լը' Դիկ Ֆորրեսթը մի

Մարդուն, որին նա ձա յն տ վեց, ա նվա նում էին Մ ենդենհոլլ. դա ախոռների կառավարիչն էր և արոտա վա յրերի գծով 403

մ ա սնա գետ ։ Նրա մա սին ա սում էին, թե կա լվա ծքում գիտ!ր ոչ մ իա յն յուրա քա նչյուր խոտը ա յն պահից ի վեր, ինչ հա յտ նվել է ծիլը, ա յլև խոտի բա րձրութ յունը։ Ֆորրեսթի նշա նով Մ ենդենհոլլը պահեց սա յլա կին լծվա ծ եռա մ յա ձիերի զ ո ւյգը ։ Ֆորրեսթը նրան ձա յն տ վեց Սաքրամենթո հովտի հ յո ւ­ սիսա յին ծա յրը ուշադիր զննելոլց հետո մ ի ա յն ։ Այնտեղ բա զմ ա թ ի վ մղոններով ձգվում էր արևով ողողվա ծ և արդեն պ ա յծա ռ, թ ա րմ կանաչով ծա ծկվա ծ բլուրների ալիքաձև գիծը։ Իսկ հետագա խ ոսա կցությունը

կարճ էր և

բա ղկա ցա ծ

սոսկ ոչ շատ բա րդ հա րցերից ու պ ա տ ա սխ ա ններից։ Նրանք վաղուց վա րժվա ծ էին հասկանալ իրա ր։ Խոսքը խ ոտ երի, ձմ եռա յի ն անձրևների և ուշ գա րնա նա յին հնարավոր ա նձրև­ ների մասին էր։ Հիշա տ ա կվեցին Լիթլ Կոյոտ և Լոս քվա տ ոս գետ ա կները, _3ոլո և Մ իրիմա ր, ինչպ ես նա և Բիդ Բեղին, Ռաունդ Վ ելլեյ բլուրները, Սա ն-Ա նսելմո և Լոս Բանոս լե ռ նա պ ա րերը։ քննա րկվեցին հոտերի ու նախիրների ա յժ մ յա ն , ա նցյա լ և ապագա տեղա շա րժերը, լե ռնա յի ն ա րոտ ա վա յրե­ րում ցա նա ծ կանաչի հետ կա պ վա ծ հույսերը, կատարեցին խոտի մոտավոր հաշվարկը, որ դեռ մնա ցել էր լեռնա հովիտ ­ ների հեռավոր մա րա գներում, ա յնտ եղ, որտեղ անասունները ձմեռում և սնվում էին։ Կաղնիների տակ, ձիա ցցերի մոտ , Ֆորրեսթը ստիպված չեղա վ ա նձա մբ զբա ղվել Ֆ ուրիա յով։ Մոտ վա զող ա խ ոռա ­ պանը ընդունեց ձիուն։ Ֆորրեսթը հենց ոտքի վրա մի քա նի բա ռ նետ եց Դաղ՛դիի' ճանապարհորդական ձիու մա սին, և քիչ անց նրա խթա նները զրնգա ցին տան աստիճանների վրա ։ ԳԼՈԻԽ III

Բա ցելով երկա թա գա մ ծանր ու սրբատաշ դուռը, Ֆ որրես­ թը ներս մտ ա վ Մեծ տան կողա շենքերից մ եկ ո վ ։ Ե'վ դուռը, և ' ապա բետ ոնե հատակով ու բա զմ ա թ ի վ ա յլ դռներով սրա­ հը հիշեցնում էին միջնա դա րյա ն բա նտ ա յին աշտարակ։ Սրահի դռներից մեկը կրնկի վրա բա ց վ ե ց և շեմքին հա յտ ըն404

վեց ճերմա կ գոգնոցով ու օսլա յա ծ գդա կով չինա ցին, իսկ նրա հետևից լս վե ց դինա մոմեքենա յի խուլ դռռոցը։ Հենց ա յդ դռռոցն էլ Ֆորրեսթի ուշա դրությունը շեղեց հիմնա կա ն նպ ա տ ա կից։ Նա կա նգ առավ և, դուռը պ ա հելով, ներս ն ա ֊ յե ց էլեկտրական լա մպ երով լուսա վորվա ծ, բետոնապ ա տ զ ո վ ս ենյա կը, որտեղ գտ նվում էր երկարավուն, ապակե դ ա ր ա կ ֊ ներով սա ռնա րա նը, որը միա ցվա ծ էր արհեստական ս ա ֊ ռույց պատրաստող մ եք են ա յի և դինա մոյի հետ ։ Հա տա կին, յուղոտ վա ծ բա նվորա կա ն արտահագուստով, նստել էր ո տ ֊ քից գլուխ աղտոտ մի նրան։

մա րդ։

Ֆորրեսթը

զլխ ով

ողջունեց

— Ւ ն շ֊ո ր բա ն չի * ստ ա րվում, Թ ոմսոն։ ֊ Չէր ստ ա ցվում, — հետևեց կարճ, խ ա նը։

սպառիչ պ ատ ա ս ֊

Ֆորրեսթը դուռը գոցեց ու ք ա յլե ց երկար, թունելի նմա ն միջա նցքով։

Մ իջնադարյան

ա մրոցի

հրակնատների

պես

նեղլիկ պատուհաններից լույսը ժլատորեն էր թ ա փ ա նցում։ Մեկ ուրիշ դուռ նրան բերեց գերանաշեն ցա ծրիկ առաստա — ղով մի ս ենյա կ, ա յստ եղ բուխ ա րիկն ա յնքա ն մ եծ էր, որ կարելի էր մի ամբողջ ցուլ խ որովել։ Ա ռկա յծող ա ծուխ ների վրա պ ա յծա ռ վա ռվում էր մի հատ կոճղ։ Սեն յա կո ւմ ե ր ֊ կոլ բիլիա րդ կար, թղթա խա ղի մի քանի սեղա ններ, խ մ ի չ ֊ քով ծա նրա բեռնվա ծ ոչ մ ե ծ մի սեղա ն, իսկ ա նկյուններում' բա զմ ոցն ե ր ու բա զկա թոռներ։ Երենց քիյերին կավիճ քսող երկու երիտասարդ պ ա տասխանեցին Ֆորրեսթի բա րևին։ — Բարի լո ւյս , միստր Ն ե յսմ իթ , — ժպ տ ա դեմ նրա նցից մեկին դիմեց Ֆորրեսթը։ — «Անասնապահի թերթիտ համար նոր նյութ եր հա վա քե՞լ եք։ Պենսնեով, մոտ երեսուն տարեկան Ն ե թ մ ի թ ը շփ ոթվա ծ և, ա չքով ա նելով, ա կնա րկեց ընկերոջը։ — Ախբ Ո ւեյնռա յթ ը ինձ կ ա ն չե ց ...

— Ատլ ասսյժ, Հյութն ու էրնեստինա ն դեռ քաղցր, քնա ծ են, — ծիծա ղեց Ֆորրեսթը։ Ո ւեյնռա յթը կա մենում էր պատասխանել տիրոջ կատակին, բ ա յց չհա սցրեց. Ֆորրեսթն արդեն հեռա ցել էր, ք ա յլե մ լիս ուսի վրա յո վ նե յսմ ի թ ին ա սելով, 405.

— Տա սնմեկ անց կեսին կ ուզենա յի ՞ք մեկնել ինձ հետ ։ •Ես ու Թ եյերը մ եք են ա յո վ գնալու ենք շրոփշիրներին տ եսնե­ լ ո ւ ։ Նրան ոչխարներ են ա նհրա ժեշտ. տասը վա գոն։ Եվ դուք էլ, երևի, հարմար մի նյո ւթ կգտ նեք Այգա հո նա հա նգ տա ր­ վող անասունների մա սին։ Լուսանկարչական ապարատն էլ վեր ցրեք։ Այսօր ա ռա վոտ յա ն հա նդիպ ե՞լ եք Թ եյերին։ — Նա գնաց նա խա ճա շելու ճիշտ ա յն ժա մա նա կ, երբ մ ե ն ք դուրս էինք գալիս ճա շա րա նից, — միջա մտ եց Բերթ ■Ոլե յն ո ա յթ ը ։ — Եթե նրան տ եսնեք, ա սա ցեք, որ ժամը տ ա սնմեկ անց կեսին պատրաստ լի ն ի ։ Բերթ, ես ք ե զ չե մ հրա վիրում... կա րեկցելու պ ա տճա ռով, մինչ ա յդ, աղջիկները երևի արդեն ոտքի ելա ծ կլինեն։ — Գոնե Ռիտային վերցրու ք ե զ հետ, — խ եղճա ցա ծ խ ն դ ր ե ց Բերթը։ — Վա խենում ե մ ' չկա րողա նա մ, — պ ա տասխանեց ար­ դեն դռան մեջ կա նգնա ծ Ֆորրեսթը, — մենք գործով ենք գ ն ո ւմ ։ Ասենք, Ռիտային ու էրնեստ ինա յին, ինչպ ես հայտնի է ք ե զ , ջրով էլ չես բա ժա նի։ — Ես էլ հենց ուզում եմ, որ գոնե մի ա նգա մ դա հ ա ֊ ջող վի, —I ծիծա ղեց Բերթը։ — Զա րմա նա լի է ։ Ե ղբա յրները, չգիտ ես ինչու, երբեք չեն գնա հա տ ում իրենց քույրերին, — նկա տեց

Ֆորրեսթը։ — Ինձ

միշտ թ վա ցել է, որ Ռիտան շատ լա վ քույրիկ է։ Ինչո՞վ է նա քեզ վշտ ա ցրել։ Առանց պատասխանի սպասելու, նա իր

հետ ևից գոցեց

գո ւռ ը , և խ թա նների զրնգոցն արդեն լսվեց միջա նցքից, իսկ հետ ո' պտոլտակաձև սա նդուղքից։ Վեր ելնելով սանդուղքի բետ ոնե լա յն ա ստ իճա ններով' նա լսեց դաշնամուրի հ նչյուն­ ները և, ուրախ պարի ռիթ մով ու ծիծա ղի պ ոռթկումներով հրապուրված, մտ ա վ արևով լեցուն լուսավոր սենյա կը ։ Դաշ­ նամուրի առջև նստ ա ծ էր վա րդա գույն կ իմ ոնո յո վ ու գիշե­ րա յին գլխա րկով երիտասարդ մի աղջիկ, իսկ մ յո լս երկուսը, դա րձյա լ կիմ ոնո յո վ, ի ն չ ֊ո ր ֆանտաստիկ պար էին կա տա ­ րում ։ Ա յդ պ ա րը չէին ուսանել և ոչ մի պարի դպ րոցում, և 406

ա յն բն ա վ էլ նա խ ա տ եսվա ծ չէր տղամա րդկա նց ալքի հա՛մ ար։ Դաշնամուրի առջև նստա ծ ա Ղ1իկը անմիջապես տ եսա վ Ֆորրեսթին, ա լքով արեց նրան ու շա րունա կեց ն վ ա զ ե լ։ Պարողները նրան նկա տեցին մի քա նի րոպե հետո մ ի ա յն г Աղջիկները ճչա ցին, ծիծա ղելով գրկեցին իրար, և երամըշտ ոլթյունը դա դա րեց։ Երեքն էլ ուժեղ էին, երիտասարդ ու առողջ, և նրանց տ եսքից Ֆորրեսթի ա չքերում փ ա յլա տ ա կեց նույնպ իսի գոհունա կություն, ինչպիսին հա յտ նվել էր ա յն ժա մա նա կ, երբ նա զննում էր Ֆ ոզրինգթ ոնյա ն Արքա յպ դըստերը։ Սկսվեցին փ ոխադարձ ծաղրն ու ծիծա ղը, ինչպես սովո­ րա բա ր լինում է, երբ հա վա քվում է երիտ ա սա րդությունը։ — Արդեն հինդ րոպե է, ինչ ա յստ եղ ե մ , — հա վա տ ա ց­ նում էր նրանց Դիկ Ֆորրեսթը։ Պարուհիները, ջա նա լով թ ա քցնել

իրենց

շփ ոթ մունքըր

հա յտ ա րա րեցին, որ խիստ կա սկա ծում են, և սկսեցին օրի­ նակներ բերել Ֆորրեսթի՝ իբր հանրահայտ ստ ա խ ոսություններից։ Դաշնամուրի մոտ նստա ծ էրնեստ ինա ն՝ Դիկի կնոջ քո ւյրը , ընդհա կա ռա կը, պ նդում էր, որ նրա շուրթերը, ի ն չ­ պես միշտ , բա րբա ռում են ճշմա րտ ություն, որ ինքը նրան տեսել է սենյա կ մտ նելու հենց առաջին րոպ եից և, իր կա րծիքով, նա աղջիկներին նա յել է շատ ա վելի՛ երկար, քա ն հինգ րոպ են։ — Դե լա վ, դե լա վ , — ընդհա տ եց Ֆորրեսթը նրանց շա ­ ղա կրա տա նքը, — իսկ Ոերթը, ա յդ

ա նմեղ

մա նկիկը, չի էլ

կա սկա ծում, որ դուք արդեն ոտքի վրա եք։ — Ա յո, վեր ենք կ ա ցել. . . Ոայց ոչ թե նրա հա մա ր, — հա յտ ա րա րեց երիտասարդ, ուրախ Վեներա յի նմա ն պարող աղջիկներից մ եկ ը։ — Եվ ոչ էլ ձեզ հա մա ր։ Ուստի և չք վ ե ց ե ք ա յստ եղից, տղաս, քա յլո վ մ ա 'րշ։ — Լսեք, Հյութ, — խ ստ ա դեմ սկսեց Ֆորրեսթը։ — Թեև ես արդեն հալից ընկա ծ ծերունի եմ , իսկ ձեր տասնութ տարին նոր է լր ա ց ե լ, — ճիշտ տասնութ տա րին, — և դուք պատա­ հականորեն իմ քենին եք, սա կա յն դա բնա վ չի նշա նա կում, թ ե դուք կարող եք ձեռք ա ռնել ինձ։ Մի'

մ ոռ ա ցե ք, և ես 401

հատկապես պետք է նշեմ ա յդ փաստը, որը, ինչքա ն էլ ց տ ֊ վալի լինի ձեզ համա ր, բա ցա րձա կա պ ես բխ ում է Ռիտայի շա հերից, մ ի ' մ ոռ ա ցե ք, որ ա նցա ծ տասը տարիների ը ն թ ա ց ­ քում ես ստիպվա ծ ե մ եղել ձեզ պարգևատրել ապտակներով շատ ավելի հաճախ, քան ա յժ մ դուք կկա մենա յիք խ ոստ ո­ վ ա նել։ ճիշտ է, հիմա ես ա յնքա ն էլ երիտասարդ չե մ , ի ն չ­ պես մի ժա մա նա կ, բ ա յց ,,--- նա շոշափեց աջ ձեռքի մ կա ն­ ները և ձևա ցրեց, թե կա մենում է թ ևքը վեր քշտ ել, — բ ա յց դեռ բնա վ էլ ավերակ չե մ , և եթե դուք ինձ հա նեք հա մբերու­ թ յո ւ ն ի ց ,,.

— Ի՞նչ կլինի, եթե հա մբերութ յունից հա նեմ, — գրգռիչ երա նգով կրկնեց Հյութը։ — Եթե հա մբերութ յունից հա նեք, . , — սպ ա ռնա լից քըրթ մընջա ց նա ։ — Ե թ ե .,, Ի դեպ, ես պետք է ցա վո վ նկա տ եմ, որ ձեր գլխարկը թ եքվել է։ Բացի ա յդ , ձեր ա յդ գլխարկը ընդհանրապես ինձ թ վում է ոչ

ա յնքա ն

հաջող արվեստի

գործ։ Ես ձեզ համար գիշերա յին գլխարկ կկա րեի, որն ավելի կսա զեր, նույնիսկ աչքերս փակ, նույնիսկ քնա ծ ժամանակ կկա րեի, և ն ո ւյն ի ս կ ... ռապելիս լի նե ի ։

եթե ծովա յին հիվա նդութ յա մբ տա­

Հյութն հանդգնորեն ց ն ց ե ց շիկահեր գլուխ ը, ն ա յե ց ը ն ­ կերուհիներին, ասես ա ղերսելով, որ իրեն զորա վիգ լինեն, ն հայտարարեց՝.

— Կասկածում ե մ ... Մ ի՞թե դուք կա րծում եք, որ մենք երեքով չենք կարողանա տարիքն ա ռա ծ, չա փ ից դուրս գեր և հանդուգն մի տղամարդու հախից գա լ։ Ի՞նչ կա սեք, աղ­ ջիկներ։ Եկեք բոլորս միա սին խ եղճա ցնենք նրա ն։ Ախր նա արդեն քա ռա սուն տ արեկան կլինի, տառապում է սրտի ա նևրիզմով և, չն ա յա ծ չի կարելի հրապարակել ընտա նեկա ն գա ղտ նիքները, ա յդ ա մենից բա ցի, մենիերյա ն^ հիվա նդու­ թ յուն էլ ունի։ Էրնեստինան, փ ոքրա մա րմին, բ ա յց տ ա սնութա մյա շի ­ կահեր ա յդ աղջիկը, վեր թ ռա վ դաշնամուրի ա ռջևից, և բ ո I Գլխապտույտի և խլության նոպաներ' ականջի խորշի հիվանդագին փոփոխությունների հետևանք։

408

լոր երեք աղջիկներն էլ գրոհեցին խորշում դրվա ծ գա հա վո­ րակի վրա ու, վ երցնելով ա յնտ եղ շա րվա ծ բա րձերից մ ե ­ կա կա ն, հեռա ցա ն իրա րից, որպեսզի հնարավոր լիներ թափ ա ռնել, հետո շա րժվեցին դեպի հակա ռա կորդը։ Ֆորրեսթը նա խ ա պ ա տ րա ստ վեց, հետո ձեռքը բա րձրա ց­ ր ե ց ' ի նշան բա նա կցությունների։ — Վախլուկ, — ծա ղրա նքով

բա ցա կա նչեցին

աղջիկները

առան ձին ֊ա ռ ա ն ձին և կրկնեցին միա բերա ն, — վա խ լուկ։ Նա համա ռորեն շա րժեց գլուխ ը։ — Այս և ձեր մ յուս բոլոր չա րությունների համար երեքդ էլ կպ ա տժվեք ըստ ա րժա նվույն։ Այս պահին ի մ առջև կու­ րա ցուցիչ պ ա յծա ռութ յա մ բ հա ռնում են կյա նքումս կրած բոլոր վիրա վորա նքները։ Մեկ րոպե անց կսկսեմ գո րծել։ ք*այց ա մենից առաջ, Հյութ, որպես գյուղա կա ն տ նօրեն, ա մ ե­ նա յն զգա ստ ութ յա մ բ, որպիսին յուրահատուկ է ինձ, խ ը նգրում եմ. ի սեր աստծո, բա ցա տ րեցեք, թե ինչ բա ն է ա յդ մենիերյ ան հիւէանդութլունը։

Ոչխարները

ւէարակւԼո՞ւմ են

ա յդ ա խտ ով։ — Մ ենիերյա ն հիվա նդութ յունը, — սկսեց Հյութը, — դ ա ... դա հենց ա յն է, ինչով դուք տա ռա պ ում ե ք։ Եվ միակ կ ե ն ­ դանի արարածները, որոնց կպ չում է մենի երյա ն հիվա նդու­ թ յո ւն ը , ոչխարներն են։ Հակա ռա կորդները նետ վեցին իրար վրա ու մտան կա տ ա ­ ղի գոտեմարտի մ եջ։ Ֆորրեսթը հակառակորդի վրա գրոհեց Եա լիֆորնիա յում ա մենահարգի ֆուտ բոլա յին հնա րա նքով, ծրն օգտ ա գործվում էր դեռևս ռեգբիի տ ա րա ծումից շատ առաջ, բ ա յց աղջիկն երը, չդիմա գրա վելով նրան, նետ վեցին թևերի կողմից և առան բա րձերի կրա կոցների տ ա կ։ Նա ան­ միջապես շրջվեց, տա րա ծեց ձեռքերը և, մա տները ծա լելով, ասես կեռիկով որսաց բոլոր երեքին մ իա նգա մ ից։ Ա յժ մ ար­ դեն դա պտուտահողմ էր, որի կենտ րոնում պ տ տ վում էր խ թա ններով մի մա րդ, իսկ նրա շուրջը' մետ ա քսյա կիմոնո­ ների փ եշերը, ա յս ու ա յն կողմ էին նետ վում մա շիկները, գի ­ շերա յին գլխ ա րկները, վարսա կա լները։ Հսվոլմ էին բարձերի խուլ հա րվա ծները, գրոհողի մռնչյունը, աղջիկների ճիչը, 409

■ ծղրտոցն ու բա ցա կա նչութ յունները, անզուսպ քրքիջը ն. պա­ տ ա ռոտ վող մետ ա քսի ճ ա յթ յո ւն ը ։ Վերջապես Դիկ Ֆորրեսթը տ ա պ ա լվեց հատակին' բա ր ­ ձերի հա րվա ծներից կիսա խ եղդ ու շշմա ծ։ Ափում սեղմել էր պ ա տ ա ռոտ վա ծ երկնա գույն մետ ա քսե գոտին, որի վրա հյուսվա ծ էին կա րմիր վա րդեր։ Դռներից մեկի շեմին կա նգնել էր Դիտ ա ն, նրա դեմքը տ յր վ ո ւմ էր. եղնիկի պես զգուշա վոր' նա պատրաստ էր փ ա խ չելու։ Մ յուս գռան մոտ ' ոչ պակաս շնչակտուր էրնեսձոի նան կա նգնել էր Գրա կքոսներխ մոր հպարտ կ ե ցվ ա ծ­ քո վ . նա ա մոթխ ա ծորեն փ ա թա թվեց իր կիմոնոյի մ նա ցորդ­ ներով ու պարկեշտորեն ա րմունկով սեղմ եց, որպեսզի վրա յի ց չընկնի։ Դաշնամուրի մոտ թա քնվա ծ էյութը փորձեց փ ա խ չել, սա կա յն նրան Ապառնում էր Ֆորրեսթը։ Նա չո րե ք­ թ ա թ ք ա յլո ւմ էր հատակին և ա մբողջ ուժով ա փերով հար­ վ ա ծ ո ւմ էր պարկետին ու

սպ ա ռնա լից

պտտում

գլուխը,

ընդօրինա կելով կա տաղած ց լի մ ռնչոցին ։ — Եվ մարդիկ էլ դեռևս հավատում են նա խ ա պ ա տ մա ­ կա ն ա յն դիցա բա նությա նը, թե ահա, հողին հա վա սա րեց­ վա ծ մա րդկա յին խղճուկ ա յս խ րտ վիլա կը, ժա մանա կին օ գ ­ նել է Բերքլիի ա նձնա կա զմէն' հաղթելու համար Սթենֆորդ էն , — հա նդէսա վորոլթ յա մբ հա յտ ա րա րեց էրենստ էնա ն, որը գտ նվում էր ա ռա վել ա նվտա նգ վէճա կում, քան մ յո ւս ֊ ները։ Էրնեստէնա ն ծանր էր շնչում, և

Ֆորրեսթը հա ճույքով

նկա տ եց նրա կրծքէ թ րթէռները թ եթ և, փ ա յլուն, վա րդա գույն մ ետ ա քս է տակէ Երբ Դէկը նա յե ց մ յո ւս ներ էն, տ եսա վ, որ նրանք ևս ուժասպառ են եղել։ Դաշնամուրը, որէ հետև թա քնվել էր Լյութը, ա յնքա ն էլ մ ե ծ չէր * ուներ ճերմակ գ ո ւյն ճ ոսկու երա նգներով, ա յս լո ւ­ սավոր ս ե նյա կէ ոճով, որը նա խ ա տ եսվա ծ էր ա ռա վոտ յա ն <՛ժ ա մերէ հա մա ր։ Դէկը կա նգնա ծ էր պատից մէ փոքր հեռու, 1 Գրակքոս եղբայրները հռոմեացի նշանավոր քաղաքական գործիչ* ներ էին։ Ւրենց դաստիարակությամբ և վեհ ձգտումներով նրանք պար• տական էին իրենց մորըՀ խելամիտ ու բարեկիրթ Կոոնելիային, դստերբ Սցիպիոն Աֆրիկացու։

410

և Հյութը կարող էր փախչել և ' ա յս, և ' ա յն կողմ։ Ֆորրեսթլг ցա տ կեց ու ձգվեց դեպի աղջիկը գործիքի լա յն ու հարթ կա ­ փարիչի վրա յո վ ։ Նա ձևա ցրեց, թե ուզում է թ ռչել անցներ գործիքի վ րա յով , և Հյութը սարսափահար ճչա ցг — Դիկ, խ թ ա ն ն ե ր ը .,, Զեր ոտքերին խ թա ններ կա ն։ — Ուրեմն, սպասեք, մինչև հա նեմ, — ասաց նա։ Հենց որ նա կռա ցա վ, որպեսզի խ թա նները հանի, էյութը՝ փախուստի փորձ կա տ ա րեց, բ ա յց Գիկը ձեռքերը տարածեց՛ ու նրան դա րձյա լ ետ մղեց դեպի դա շնա մուրը։ — Նկատի ունեցեք, — Ֆորրեսթը։ — Մեղքը ձ ե զ վրա է ։ Եթե դաշնամուրի կափարիչը քերծվի , ես կբողոքեմ՛ Պ ա ոլա յին։ — Ւսկ ես վկա ներ ունեմ, — շնչակտուր

ասաց Լյ^ւթը'

երկնա գույն, ծիծա ղող աչքերի հա յա ցքով ց ո ւյց տալով դըռ— ների մեջ կա նգնա ծ ընկերուհիներին։ — Հիա նալի է, սիրելիս, — Ֆորրեսթը նահանջեց և պարզեց ձեռքերը։ — Հիմա ես կ բռն եմ ձեզ։ Մի ա կնթա րթում նա իրա գործեց սպ ա ռնա լիքը, ձեռքերով հ ենվելով դաշնամուրի կափարիչին, մա րմինը կողքով ն ե ­ տեց գործիքի վ րա յով, և զարհուրելի խ թա նները ճերմակ ու փ ա յլուն մա կերևույթի

վ րա յով թռա ն

մի ֆուտ

բա րձրու­

թ յա մ բ ։ Եվ նույն ակնթարթին էլ կ ութը սուզվեց դա շնա մու­ րի տակ, միտք ունենա լով չորեքթա թ ՛դուրս գալ բ ա յց

ծուղա կից,

գլուխը խ փ եց փ ա յտ ին ու դեռ հա րվա ծից ուշքի չէս

եկել, երբ Ֆորրեսթն արդեն հա յտ նվեց մյուս Հյութին քշեց դեպի ետ ' դաշնամուրի տակ։

կողմում

և

— Դուրս եկեք, դուրս եկեք, ոչինչ, — պահանջնց նա ։ — Եվ ստա ցեք ձեր վա ստ ա կա ծ փ ոխհա տ ուցումը։ —- Ողորմա ցեք, բտ րի ասպետ, — ա ղերսեց Հյութը։ — Ողորմա ցեք հանուն սիրո և հանուն աշխարհի բոլոր տ ա ­ ռա պ յա լ գեղեցիկ աղջիկների։ — Ես ասպետ չե մ , — ցտ ձր բա սով հա յտ ա րա րեց Ֆ որ­ րեսթ ը։ — Ես մա րդա կեր եմ , կատաղի, անուղղելի մա րդա կեր։ Ծնվել ե մ ճահճում) Հա յրս եղել է մա րդա կեր, իսկ մ ա յր ս ' ա ռա վել զարհուրելի մա րդա կերուհի։ Ես ննջել եմ հոշոտվող մա նուկների ճիչերի տա կ։ Եռ եղել եմ ա նիծյա լ և դա տ ա ֊ 4И

պ ա րտ յա լ։ Սնվել եմ մ իա յն Միլլի պանսիոնի կույսերի ա ր­ յո ւն ո վ ։ Ա մենից հա ճույքով ես կերել եմ փ ա յտ ե հատակին նստ ա ծ, իմ ա մենա սիրելի կերակուրը եղել է երիտասարդ աղջկա կողը, իմ գլխին տանիք է եղել դա շնա մուրը։ Իմ հ ա յ­ րը եղել է ոչ մ իա յն մա րդա կեր, ա յլև ձիա գող։ Իսկ ես հո­ րիցս ավելի կատաղի եմ , իմ ատամները շատ մ ե ծ ե ն ։ Մար­ դա կերությունից բա ց ի , մա յրս նեվա դա նա հա նգում զ բա ղ ­ վ ե լ է գրքերի տ ա րա ծմա մբ և նույնիսկ տ իկնա նց հա նդեսնե­ րի բա ժա նորդա գրութ յա մբ։ Պա տկերա ցրեք, ինչպիսի ա մ ո թ > Սայց ես ա վելի վատթար եմ, քան մ ա յր ս , ես զբա ղվել եմ ա նվտ ա նգ ա ծելիների վա ճա ռքով։ — Մ ի՞թե ոչինչ չի կարող փա փկա ցնել ու հ մա յել ձեր դաժան սիրտը, — պաղատեր Լյոլթը, միևնույն ժամանակ պ ա տ րա ստ վելով առաջին իսկ հարմար ա ռիթով փ ա խ չել։ — « Մ իա յն մի բ ա ՜ն , о՜ դժբա ՜խ տ ։ Մ իա յն մի բա ն,

և

երկնքում, և ' երկրի վրա , 1ւ ծովի ա լիքներ ում»։ Էրնեստինան ընդհա տ եց նրան դժգոհությա ն բա ցա կա ն­ չո ւթ յա մ բ . ախր դա գրա գողություն էր։ — Գիտեմ, գի տ եմ , — շա րունա կեց

Ֆորրեսթը։ —

Տես

էրնստ Դոսոն, էջ քս ա ն յո թ . Միէէի պ ա նսիոնում փակված աղջնակների համար Լղրճուկ բա նա ստ եղծութ յուններով, լղ ը ր ՛ճուկ ա յդ գիրքը։ Ուրեմն, մ ինչև ինձ ընդհա տ ելը, ես ի լուր ա մենքի ասում էի* միակ բա նը, որ կարող է փափկացնել ու հա նգստ ա ցնել ի մ կատաղի սիրտը, դա «Կ ույսի ա ղոթքն» է։ Լսեցեք, о դժբա խ տ ա րա րա ծներ, քա նի դեռ ձեր ականջները չե վ կրծոտել առան ձին ֊ա ռ ա ն ձին և մ իա նգա մ ից։ Լսեցեք նաև դուք, հիմար ու գեր, կարճոտն ու ա յլա նդա կ կին, որ թա քնվել եք դաշնամուրի տակք Կարո՞ղ եք դուք կատարեք <րԿույսի ա ղո թ ք ը»։ Պատասխան չե ղ ա վ ։ Ա յդ պահին երկու դռներից էլ լ ս վ ե ֊ ցին հիացական ճիչեր, և Լյութը դաշնամուրի տակից ձայն տ վեց ներս մտ նող Բերթ Ո ւեյնռա յթ ին.

— Օգնեցե ք, ա սպ ե՜տ, օգնեցե ք ։ — Բաց թող կույսին ա յս , — հ րա մա յեց Բերթը։ — Իսկ դո՞ւ ով ես, — հա րցրեց Ֆ որրեսթը։ — Ես Ջորջ թա գա վորն եմ , ա յսինքն՝ սուրբ Գևորգը։ 412

— Ինչ ա րա ծ։ Այդ դեպ քում ես էլ քո վիշապն ե մ ,— , պատշաճ հնա զա նդությա մբ ասաց Ֆորրեսթը։ — Սակայն խ նդրում եմ , խ նա յիր ա յս հինա վուրց, արժանի և ա նգնա ­ հատելի գլուխ ը, քա նի որ մեկ ուրիշը չո ւն եմ ։ — Գլխատե ց ե 'ք նրա ն, — հրա մա յեցին երեք հակա ռա ­ կորդներըէ — Հ ա մ բե ր ե ցեք , ո 'վ կույսեր, ա ղաչում եմ ձե զ, — շա ­ րունա կեց Բերթը։ — Թեև ես ոչնչություն եմ , սա կա յն ինձ համար սարսափ գո յութ յո ւն չունի։ Ես կ բռն եմ վիշապի մ ո ­ րուքը և նրան կխ եղդեմ իր իսկ մորուքով, և մինչ նա դա ն­ դաղ կփչի շունչը, ա նիծելով ի մ դա ժա նությունն ու ա նողո- 1 քո ւթ յունը, դուք, գեղեցիկ կույսեր, փա խեք դեպի սարերը, որպեսզի հովիտները չկտ րեն ձեր ճա մփ ա ն։ Յ ոլո յի ն, Պ ե թ ա ֊ լումեին և Ա րևմտյա ն Սաքր ա մ են թո յին

Ապառնում են օ վ ­

կիա նոսա յին ա լիքներն ու վիթխարի ձկները։ — Գ լխ ա տ եցե'ք

նրան, —

գոչեցին

աղջիկները։ —

Իսկ

հետո պետք է մա շկել ու ողջ-ողջ խ որովել։ — Ի՜նչ անողոք են նրա նք։ Վ ա ՜յ ինձ, — հա ռա չեց Ֆոր­ րեսթ ը։ — Վերջս եկել Էէ Ահավասիկ,

հազար ինը հարյուր

տասնչորս թվա կա նի երիտասարդ կույսերի քրիստոնեա կա ն զ գա ցմ ունքները։ Ու նրանք դեռ մի գեղեցիկ օր էլ կմա ս­ նա կցեն քվեա րկութ յա ն, եթե մի քիչ էլ մեծա նա ն ու օտար­ երկրա ցիների հետ չա մուսնա նա ն։ Գլխատէւր ինձ, սուրբ Գևորգ։ Իմ երգը երգվա ծ է ։ Ես կ մեռ նեմ ու ընդմիշտ ա ն­ հա յտ կմնա մ սերունդների համա ր։ Ա յստեղ Ֆորրեսթը, բա րձրա ձա յն հա ռա չելով ու հեծկըլտա լով, պ ա ռկեց հատակին, սկսեց շատ բնա կա ն գա լա րվել ու քա ցիներ տալ, հուսահատորեն զրնգա ցնելով խ թա նները, և վերջապես շունչը փ չեց։ Լյութը դուրս եկավ դաշնամուրի տակից և Ռիտայի ու էրնեստ ինա յի հետ կա տա րեցին

հանպատրաստի մի

պար.

ա յդ ֆուրիա ներն էին պարում սպ ա նվա ծի դիակի վրա ։ Սակայն սպ անվածը հանկա րծ ծա ծուկ նշան ա րեց ու գո չե ց, — Իսկ հ երո՜սը։ պսակեք նրա նt

Հերոսին

վեր թ ռա վ ։

մոռա ցել ե ք։

նա Լյութին Ծաղիկներով 413

Եվ Բերթի վրա ա եղա ցին արդեն թ ոշնա ծ կա կա չներ, որոնք նա խորդ օրից դրվա ծ էին սա փ որներում։ Р ш {д երբ էյութի ուժեղ ձեոքը թ ա ց ցողունների փունջը խ ոթ եց նրա օձիքից ներս, Բերթը փ ա խ ա վ։ Հետ ա պ նդմա ն աղմուկը խուլ կերպ ով տ ա րա ծվեց հոլլով մեկ ու ա ստիճանաբար հեռա ցա վ սա նդուղքներով դեպի վա ր, դեպի բիլիա րդա նոցի կողմ ը։ Իսկ Ֆորրեսթը ոտքի ելա վ, կարգի բ ե ր ե ց վյրան ֊ դլո լխ ը, ո ր ­ քա ն կարող էր, և, ժպ տա լով ու զրնգա ցնելով շարունակեց իր ճանապարհը Մ եծ տան մեջ։

խ թ ա նները,

նա ա նցա վ ա ղյուսով սա լա րկա ծ և իսպանական կղմինդ­ րով ծա ծկվա ծ երկու փոքրիկ բա կերով, որոնք թ ա ղվա ծ էին ծաղկող թփ ուտ ների վաղ սաղարթի մ եջ, ու, դեռևս ծանր շնչելով ուրախ խ ա ղից հետ ո, վերա դա րձա վ իր կողա շենքը, ուր նրան էր սպասում քա րտուղա րը։ — Բարի լուլս,

միստր

Ի {ե լք>— ողջունեց

նրան

Ֆոր-

րեսթ ը։ — նե րե ցե ք, որ ուշա ցա ։ — նա ն ա յե ց ձեռքի ժա մա ­ ց ո ւյց ի ն ։ — Ի դեպ, մ իա յն չորս րոպ ե։ Ավելի շուտ ա զա տվել ինձ չհա ջողվեց։

ԳԼՈԻԽ IV

Ժամը իննից մինչև տասը Ֆորրեսթն ու նրա քա րտուղա ­ րը զբա ղվեցին զա նա զա ն գիտական ընկերությունների, բ ո ւ­ ծարանների և գյուղա տ նտ եսա կա ն հետ ունեցա ծ գրա գրություններով։

կա զմա կերպ ությունների

Առանց քարտուղարի աշխատող շա րքա յին բիզնես մ ենից ա յդ գործը կխլեր ամբողջ օրը։ Բա յց Դիկ Ֆորրեսթը իրեն դրել էր իր իսկ ստ եղծա ծ մի ա յնպ իսի համա կա րգի կենտ րո­ նում, որի ա ռիթով ծածուկ շատ էր հպ ա րտա նում։ Կարևոր նա մա կներն ու թղթերը նա ա նձա մբ էր ստորա գրում, մյուս բռլռր գրա գրությունների վրա միստր Բլեյքը դնում էր Ֆորրեսթի շտ ա մպ ը։ Մեկ ժա մվա ընթա ցքում մա նրա մա սն պա­ տասխաններ սղա գրեց մի շարք նամակների համար և պատ­ րաստի պատասխանների ձևա կերպ ումներ'

մ յուսների

հա ֊

մ ա ր։ Հոգու խ որքում միստր Բլեյքը հա մոզվա ծ էր, որ ինքն 414

աշխա տում է շեֆից, շատ ա նգա մ ա վելի, և որ վերջինս իս ­ կական ֆ ենոմեն է իր ծա ռա յողների համար գործ ստ եղծելու բնա գա վա ռում ։ ճ իշտ ժա մը տասին ներս մտ ա վ Փ իթ մենը' ցոլցա հա նգեսալին անասունների գծով կոնսուլտա նտ ը, և Բլեյքը գնաց իր գրա սենյա կը' տա նելով նա մա կների կա պ ուկը, թղթերն ու դիկտ ոֆոնի գլա նիկները։ Տա սից մինչև տա սնմեկը անդադար ներս ու դուրս էին ա նում կա ռա վա րիչներն ու տ նտ եսվա րները։ Բոլորն էլ վա րժ­ վա ծ էին, կարողանում էին խ ոսել կարճ ու խ ն ա յե լ ժա մա ­ նա կը։ Դիկ Ֆորրեսթը նրա նց սովորեցրել էր, որ երբ գալիս են զեկուցումով կա մ ա ռա ջա րկությա մբ, երկմտ ելն ու մըտմըտ ա լն արդեն ուշ է. պետք է ա մեն բա ն վա ղօրոք կշռա դա ­ տ ել։ Ժամը տասին Բլեյքին փոխա րինում էր

քարտուղարի

օգնա կան Բ ոնբրա յթը. նստում էր շեֆի կողքին, և նրա ա ն­ հանգիստ մատիտը սահելով թղթի վրսԱով, գրա ռում էր կրակի պես տ եղա ցող հարցերն ու պ ա տա սխա նները, ծր ա ­ գրերն ու ա ռա ջա րկությունները։ Ա յգ սղա գրությունները, որոնք հետո վերծա նվում և երկու օրինա կով մեքենա գրվում էին, իսկական մղձա վա նջ էին կառա վա րիչների ու տ նտ ես­ վարների համա ր, իսկ երբեմն էլ կատարում էին ն ե մ ե զ ի ֊ գ ա յի * դեր։ Ֆորրեսթն ինքն էլ զա րմա նա լի հիշողություն ո լներ, սա կա յն սիրում էր ա յգ բա նն ա պ ա ցուցել Բ ոնբրա յթի գրա գրությունների վրա ։

հիմնվելով

Շատ հաճախ նրա հետ ունեցա ծ հինգ կա մ տասը րո ­ պ եա նոց խ ոսա կցութ յունից հետո ծա ռա յողը հեռա նում էր քրտ ինքի մեջ կորա ծ, ծեծվա ծ ու ջա րդվա ծ, ասես մսա ղա ցի միջով ա նցա ծ լի ն ե ր ։ Ա յդ կարճ, բ ա յց չա փ ա զա նց լա րվա ծ ժա մվա ընթա ցքում Ֆորրեսթն ա մեն մեկի նկա տ մա մբ ց ո ւ­ ցա բերում էր իսկական իշխ ա նութ յուն, խորա նա լով յուրա ­ քա նչյուրի առանձնահատուկ, բա րդ բնա գա վա ռի բոլոր մա ն­ րա մա սն երի մեջ, Այսպես օրինա կ' մեքենա գետ Թոմփսոնին 1 1 Նեմեզիդա—հունական դիցաբանության մեջ Գիշերային աստված ուհու դուստրը։ Սկզբում* փոխհատուցման աստվածուհին, որը պատմում էր ամբարտավան ու մեծամիտ մարդկանց։

415

չորս սրընթա ց րոպ եում նա բա ցա տ րեց, թե ինչու է Մեծ տան սառնարանի դինա մոն սխալ աշխ ատ ում, ընդգծելով, որ ա յդ բա նի համար մեղա վորը ինքը Թոմփսոնն է. Բ ոնբրա յթին ստիպեց գրել գլուխն ու էջը գրադարանում գտ նվող ա յն գրքի, որն ա յս ա ռիթով պետք է կարդար Թ ոմփ սոնը. հ ա յտ ­ նեց նրան, որ Փ ա րքմենը' կաթի ֆ ե րմ ա յի կա ռա վա րիչը, դժգոհ է կթելու մ եքենա ներից, և որ սպ ա նդա նոցի սա ռնա ­ րա նն էլ աշխատում է ընդհա տ ումներովI Նրա ծա ռա յողներից ա մեն մեկը ի ր բնա գա վա ռի մա սնա ­ գետ էր, բ ա յց Ֆորրեսթը, ընդհանուրի խ ոստ ովա նութ յա մբ, ամեն բա ն գիտ եր։ Ա յսպ ես, Փ ոլսոնը' վա րուցա նքի պատաս­ խա նա տու հողա գետ ը, բողոքում էր Դոսոնին' բերքա հա վա քի պատասխանատու հողա գետ ին.

— Ես տասներկու տարի ա յստ եղ եմ աշխատում ու չե մ նկա տ ել, որ Ֆորրեսթը երբևէ ձեռք տ վա ծ լինի գութա նին, բ ա յց չն ա յա ծ դրան, գրողը նրան տանի, ա յգ գործում շան միս է կերել։ Գիտե'ք, նա իսկական հանճար է ։ Այսպիսի մի դեպք պա տա հեց, նա ինչ-որ բա նով էր զբա ղվա ծ և մ ի և ­ նույն ժամանակ ստ իպ վա ծ հետևում էր, որպեսզի Ֆուրիան որևէ վտա նգա վոր խաղ չխ ա ղա , իսկ հետ ևյա լ օրը խ ոսա կ­ ց ո ւթ յա ն մեջ նա ասես թռուցիկ կերպ ով նկա տ եց, թե դաշտը, որի մոտ ով ա նցել է, հերկվա ծ է ա յսքա ն դ յո ւյմ խ ո ­ ր ո ւթ յա մ բ, և, ի դեպ, խ որությունն ասաց կես դ յո ւյմ ճըշտ ո ւթ յա մ բ, ու վարել են ինչ-որ սիստ եմի գո ւթ ա նո վ,,. Վերց­ րեք հենց Փոպպի Մեղոու հողա բա ժինը. Լիթլ Մեդոոլի վրա է, Լոս-՛P վա տոսում. ..

գիտ եք, ա յն, որ Ես ուղղակի չգ ի ­

տ եի, թե ինչ ա նեմ, ստիպվա ծ եղա շրջելու նաև աղուտը։ Է հ, մ տ ա ծում եմ, մի կերպ կ ա նցկա ցնեմ ։ Երբ ա մեն բա ն արդեն վերջա ցա ծ էր, նա ա նցա վ ա յդ կողմերով։ Աչքս վրա լե մ կտրել, իսկ նա կարծես դաշտին էլ չն ա յե ց , բ ա յց

տ Ւյ

հետ ևյա լ օրն ա ռա վոտ յա ն գրա սենյա կում ինձ ա յնպ ե՜ս շ շ պ ռ ե ց ... Ո չ, ինձ չհա ջողվեց նրա աչքին թ ոզ փ չել։ Դրա­ նից հետո ա յլևս չե մ էլ փ ո րձե լ... ճ իշտ տ ա սնմեկին Ոլորդմենը՝ մա սնա գետ ոչխ ա րա բույ­ ծը, գնա ց, Ֆորրեսթից հրաման

ստանալով

տ ա սնմեկա նց

կեսին Թ եյերի՝ ա յդա հ ոյցի գնորդի հետ, մ եք են ա յո վ մեկնել 416

Հր ոփ շիր յա ն ոչխարները տ եսնելու։ Գնաց նաև ք^ոնրրայթը, որպեսզի վերծա նի ա յսօր կա տա րա ծ գրա ռումները։ Վերջա­ պես, Ֆորրեսթը մենա կ մ ն ա ց ։ Մ ետաղյա ցա նցա տ ոսիից, որտեղ պահվում էին անավարտ գործերը ( ա յդպ իսի ց ա ն ցատուփերը շատ էին, և հինգ-հինգ շա րվա ծ էին իրար վ ր ա ), նա վ երցրեց Այհովա նա հա նգում հրա տա րա կված գրքույկը խ ոզերի ժանտախտի մա սին ու սկսեց թ երթ ել։ ■ Բառասնամյա Ֆորրեսթի տեսքը բա վա կա նին պատկա­ ռելի էր։ Բարձր հասակ, մ ե ծ , մոխ րա գույն ա չքեր, մ ուգ թ ա ր թիչներ և ունքեր, ուղիղ, ոչ շատ լա յն ճակատ, բա ց -ջա գ ա նա կա գոլյն մ ա զեր, թեթևա կի ը ն դգծվա ծ ա յտ ոսկրներ ft դրանց տա կ' գա նգի ա յդօրինա կ կա ռուցվա ծքի համար սո­ վորական նուրբ փոսիկներ, ա մուր, բ ա յց ոչ մ ե ծ ծնոտ , նուրբ քթ ա նցքներ, ուղիղ, ոչ շատ խոշոր ք ի թ , թ ե ք , ր ա յց թ ե թ և ու ոչ կրկնակի կզա կ. մ եղ մ գծա գրվա ծ, գրեթե կանացի շուրթեր, բ ա յց զյլա ցվոլմ է, որ դրա նք կարող են ընդունեք շատ խիստ ա րտ ա հա յտ ություններ։ Դեմքի մ որթ ը' արևախանձ, և մ իա յն ունքերի վրա , ա յնտ եղ,

հտ րթ, որտեղ

ընկել է լա յն ե զ ր գլխարկի ստ վերը, ճակատը մնա ցել է ճեր­ մա կ։ Բերանի և աչքերի ա նկյուններում թ ա քնվա ծ էր ծիծա ղը, իսկ շուբթերի շուրջը եղա ծ կնճիռները թ վ ո ւմ էին հենց նոր ա նհետ ա ցա ծ ժպիտի հետ քերը։ Դրա հետ մեկտ եղ ա յդ մա ր­ դու յուրա քա նչյուր դիմա գիծը խ ոսում էր ա նվրդով ուժի ft ինքնա վստ ա հությա ն մա սին։ Ա յո, Դիկ Ֆորրեսթն ինքնա վըստահ էր. հա մոզվա ծ էր, երբ ձեռքը պարզի դեպի սեղա նը' անհրաժեշտ իրը չվերցնելու հա մա ր, ապա ա ռա նց սխ ա լվե­ լու և մի ա կնթարթում կգտնի ա յդ իրը հատկապես ա յնտ եղ, որտեղ պետք է լիներ , ոչ մի դ յո ւյմ աջ կա մ ձախ. վստահ էր, որ իր պ ա յծա ռ և ուշադիր ուղեղը ոչ մի էական թան րա ց չի թողնի խ ոզերի ժանտախտի մա սին գրքույկը աչքի ա նց­ կա ցնելիս. վստահ էր իր ուժեղ մա րմնի վրա , երբ, գրա սե­ ղանի առջև

պտտվող

բա զկա թոռին

նստ ա ծ,

հենվում էր

ամուր թիկնա կին, վստահ էր իր սրտի և խ ելքի , իր կյա նքի ու աշխատանքի վրա , հենց իր և ա յն ա մենի վրա , ինչ պատ­ կա նում էր իր ե ն։ 417

Եվ նա ուներ իրա վունք այդպ իսի վստ ա հութ յա ն. նրա մա րմինը, ուղեղն ու կյա նքի ուղին բա զում փորձություններ էին ա պ րել։ Լինելով մեծահարուստ ծնողների որդի' նա երբեք չէր մսխ ում հոր դրա մները։ Նա ծնվել ու դա ստիա րա կվել էր քա ղա քում, բ ա յց վերադարձավ դեպի հողը և ա յնպ ի­ սի հաջողությունների հասավ, որ ա նասնապահները, ուր էլ հանդիպելիս լինեին իրար, ա նպ ա յմա ն հիշատակում էին նրա ա նունը։ Նրա վիթխարի կա լվա ծքը զերծ էր պ արտքերից ու գրա վներից։ Նա տնօրենն էր երկու հա րյուր հիսուն հա ­ զար ակր հողի, որի ա րժեքը կա զմում էր ակրը հազարից մինչև հարյուր

դոլլար և հարյուր

դոլլարից

մինչև տասը

սենթ, ընդ որում կա յին նաև ա յնպ իսի հողեր։ որոնք մի պ են֊ Ц էլ չա ր ժեին։ Տեղի գյուղա ցիները չէին էլ պ ա տ կերա ցնում, թե ինչպիսի գումարներ էր նա ծա խ սում ա յդ վարելահողերի մշա կմա ն ու պ ա րա րտա ցմա ն, մա րգա գետ իններն ու ճ ա հ ի ճ ֊ ները չորա ց նել ու, ճանապարհներ ու ոռոգմա ն

ջրա նցքներ

ա նցկա ցնելու, շինություններ կա ռուցելու և Մեծ տունը պ ա ­ հելու հա մա ր։ Նրա տնտ եսությա ն մեջ ամեն բա ն մինչև վերջին մ ա ն­ րուքը լա վ հիմքերի վրա էր դրվա ծ ու միևնույն ժամանակ լիովին համապատասխանում էր գիտ ությա ն

վերջին

խ ոս­

ք ի ն ։ Նրա կա ռա վա րիչները անվճար ապրում էին ա յն տ նե­ րում, որոնք արժեին հինգից տասը հազար դոլլա ր, իսկ ա շ­ խատավարձն ստանում էին իրենց կա րողությունների հա մա ­ ձ ա յն . դրանք Ատլանտ յա ն օվկիա նոսից մինչև խ ա ղա ղա ­ կանը ընկա ծ ողջ մ ա յր ցա մա քի ց հա վա քա ծ լա վա գույն մ ա ս ­ նա գետներ էի ն։ Եթե նրան անհրաժեշտ էին լինում բ ե ն զ ի նա յին

տրակտորներ

ցա ծրա վա յրերը

վարելու

համար,

միա նգա մից դնում էր մ ե ծ քա նա կ ութ յա մբ։ Իսկ եթե սա րե­ րում ջուր էր ուզում կա պ ել, ապա կա ռուցում էր վիթխա րի ա մբա րտ ա կներ, ստ եղծում էր մ ինչև միլիա րդ գաԱոն ջրա­ տ ա րողությա մբ իսկական լճ ե ր ։ Եթե Դիկը չորա ցնում էր ճահիճները, ապա, ա յդ գործը հատուկ կա զմա կերպ ություն­ ներին պատվիր ելու փ ոխա րեն, ինքն էր ձեռք բե րո ւմ հզոր հողահան մ եքենա ներ. իսկ երբ սեփական կա լվա ծքում նմա ն գործերը ավա րտվում էին, ապա կապալով հանձն էր ա ռնում

չորա ցնել հարևան խոշոր ֆերմերների ճահճուտները և հո­ ղա յին ընկերությունների ու կորպորացիաների հետ պ ա յմա ­ նա գրեր էր կնքում Մեծ տ նից հարյուրավոր մղոններ հեռա ­ վորությա ն վրա, Սաքրամենթո գետի վերին ու ներքին հո­ սա նքներում։ Նա բա վա կա նին խ ելա ցի էր ու հասկա նում էր, որ առանց օտար խ ելքի յոլա չի գնա և, որ գնելով ա յդ օտար խ ելքեըըէ ա մենա ընգոլնա կներին ստիպվա ծ է շատ ա վելի վճա րել, քան շուկա յա կա ն սովորական գներն են. նա ա յնքա ն խ ե ­ լա ցի էր, որ կարողանում էր իր գնա ծ խ ելքերը ծա ռա յեցնել սեփական շահերի հա մա ր։ Ահավասիկ, նա արդեն քառասուն տարեկան էր. նրա հա­ յա ց ք ը պ ա յծա ռ էր, սիրտն աշխատում էր հա մա չա փ , նա իրեն առողջ էր զգում և ուժերի ծա ղկմա ն շրջան էր ապրումէ Սակայն մինչև երեսուն տարեկան հասակը նա ապրել էր անկա րգ ու խ ենթա վուն մի կ յա ն ք։ Տա սներեք տարեկան հա­ սա կում փախել էր տ նից, որը թողել էր միլիոնա տ եր հա յրը, երբ դեռ քսա նմեկ տարեկան էլ չկա ր, ավարտեց հա մա լսա ­ րանը, իսկ հետո վճռեց բա վա րա րություն

տալ բոլոր հե­

քիա թա յին նա վա հա նգիստները և հեքիա թա յին ծովերը տ ես­ նելու իր գա յթ ա կղութ յա նը։ Ողջախոհ գլխ ով ու կրակվող սրտով նա ծիծա ղով էր դիմում ա մեն տեսակի համարձակ քա յլի , մ իա յն թե ստանար ցա նկա լին, և խ որա սուզվեց ար­ կածն երի ա յն եռուն կյա նքի մեջ, որը բա ռա ցիորեն նրա ա չ­ քերի առաջ համենա յն դեպս ստիպվա ծ էր ենթա րկվելու օրենքին ու կա րգուկա նոնին։ Վաղեմի օրերին Ֆորրեսթի հոր անունը Աա ն-Ֆրա նցիսկ ոյում մոգա կա ն ուժ ուներ։ Ն ո բ ֊Հ ի լլո լմ գտ նվող Ֆ ւրր ես թ ների տունը, որի հա րևա նությա մբ ապրում էին ա յնպ իսի մա րդիկ, որպիսին էին Ֆլուգները, Մ ա քքեյները, ■ Բրոքերնե­ րը և 0' Բրա յենն երը, ա յստ եղ կա ռուցվա ծ առաջին պալատ­ ներից էր ։ «Բա խ տ ա վոր» ա նվա նյա լ Դիկի հա յրը' Ռիչարդ Ֆորրեսթը, ա յստ եղ էր ժա մա նել նոր Ա նգլիա յից Պա նա մա յի պարանոցի վրայութ հող որոնելու իր համարձակ առևտրա­ կան

ձեռնա րկությունների համա ր.

մեկնումից

առաջ

նա

հետա քրքրվել էր ա րա գընթա ց նա վերով և ա րա գընթա ց ն ա ֊ 419

վերի շինա րա րությա մբ, իսկ Կ ա լիֆորնիա յում սկսեց հ ե­ տաքրքրվել նա վահ անգոտի շրջանում գտ նվող հողա մա սերով ու գետ նա նա վերով, հետո, իհա րկե, հա նքերով, իսկ ավե-^ լի ուշ' Նևագայի Ք ոմսթոկի չորա ցմա ն աշխատանքներով ու Հա րա վ-Խ ա ղա ղօվկիա նոսյա ն երկաթուղու շի ն ա ր ա ր ո ւ֊ թ յա մ րէ Նա միա յն խոշոր գործա րքներ էր կատարում, խոշոր գու­ մարներ տանուլ էր տալիս և խոշոր գումա րներ էր մ ի ա յն ջա հում։ Բ ա յց միշտ էլ շահում էր ա վելի, քան տանուլ էր տալիս, քա նզի ա յն, ինչ տանուլ էր տալիս մի խ ա ղում, մեկ ուրիշ դեպ քում վերա դա րձնում էր բա զմա պ ա տ կվա ծ։ •Բոմս. թոկը չորա ցնելու վրա շա հա ծ դրամը ա մ բողջովին հ ա տ ֊ կա ցվեց էլդորադո օկրուգի անհատնում Դ ա ֆ ֆ ոգիլյա ն հա ն­ ք ե ր է ն ։ Այն ա մենը, ինչ նրան հաջողվեց փրկել թ ենիշ-էա յնի տա պ ա լումից, նա դրեց «նա պ ա Բոնսոլիդե յթ ե գ Տ սնդիկի հանքերի վրա, որոնք հինգ հազար տոկոս շա հույթ բե ր ե ց ի ն ։ Իսկ սթ ոքթ ոնյա ն բումի ժամանակ կորցրա ծը նա ետ բերեց դա րձյա լ շ ա հ ո ւյթ ո վ հ ո ղ ա մ ա ս ե ր գնելով Սա քրամեն թ ո յո ւմ և Օքչենդում։ Իսկ երբ ա յս բոլոր ավա նտյուր աների վրա <ՀԲախտավոր» Ֆորրեսթը իր մի շարք ձա խ որդություններից հետո կորցրեց ողջ

կա րողությունը, և գործն

հասավ մինչև

ա յնտ եղ, որ

Օ ա ն-Ֆրա նցիսկոյում արդեն քննա րկում էին, թ ե Նոբ-Հիլլի ապարանքը աճուրդի հանելու դեպ քում ինչպիսի գնով կվա ­ ճա ռվի, նա ոմն Դել Նելսոնի ա մեն բա նով ա պ ա հովեց դեպի Մեքսիկա արշավ կա զմա կերպ ելու հա մա ր։ Ա յդ արշավի ա րդյունքում, նույնիսկ պ ա տ մությա ն ողջամիտ տ վյա լ նեներով, հայտնի է, որ Դել Նելսոնը հա յտ նա գործել է ոսկու ա յնպ իսի հարուստ հա նքա վա յրեր, ինչպ իսիք են «Հա ր վես թ խ ումբը» , Թ եթ լսնեյք, Վ ոյս, Սիթի, Դ եզդեմոնա , Բուլլֆրոգ և Ելլո ո ւ ֊Բ ո յ անհատնում հա նքա վա յրերը։ Ա յդ հա ջողութ յոլնից շշմա ծ Դել նելսոնը մեկ տարվա ընթ ա ցքում խ մ ե ց էժա ն ագին վիսկաւ մի հսկա ծուէ* ու քա նի որ մա ռա նգութ յա ն ոչ մի հավակնորդ

չկա ր,

որովհետև նա

միա յնա կ էր, ուստի նրա ձեռնա րկությա ն ոտ ա ցա վ а Բախտավորը» ' Ռիչարդ Ֆորրեսթը։

բոլորովին

փա յա բա ժինը

Դիկ Ֆորրեսթը իր հոր, ա նսպ ա ռ եռանդի ու

գործարար

^ ա յդ մա րդու, «Բա խ տ ա վոր» Ռիչարդի իսկական զավակն էրէ Թեև հայրը երկու ա նգա մ ա մուսնա ցել ու երկու ա նդա մ էլ ւա յր ի էր մ նա ցել, սա կա յն ա ստ վա ծ սերունդ չէր շնորհել Յնրա ն։ Երրորդ ա նգա մ Ռիչարդն ա մուսնա ցա վ 1872 թ վա կա ­ ն ի ն , ե ր բ - արդեն հիսունութ տարեկան էր, իոկ 1 8 7 4 թ վա ­ կանին ծնվեց առողջ ու ա ղմկա րա ր, տասներկու ֆունտ քա ' Հով մի տ ղա ։ ճ իշտ է, ա յդ զավակը իր ծնունդով ա րժենց ա վ մոր կյա նքինt Նորածինը ա նցա վ Ն ո բ ֊Հ ի լլ ապարան­ քո ւմ բնա կութ յուն հաստատած տ ա սնյա կ ծծմ ա յրերի ու դա: յա կ ն Լւրի խ նա մքի տակէ Փոքրիկ Դիկը վաղ զա րգա ցա վ։ «Բա խ տ ա վոր» Ռիչարդը դեմոկրա տ էր ։ Տ ղ ա յի համար ուսուցիչ վա րձեցին, և նա մեկ տարվա ընթ ա ցքում սովորեց ա յն ա մենը, ինչի վրա դպրո­ ց ո ւմ կկորցներ երեք տարի, իսկ ա յս կերպ շա հա ծ ժա մա ­ նակը նվիրում էր բա ց օթ յա խաղերինէ էի կ ի թ յուններն ու հոր դեմոկրա տ իզմը պատճառ

ընդունա կու­ հանդիսա ցա ն,

որ ծերունին որդուն ուսանելու ուղա րկեց սովորական ժողովըրդա կա ն դպրոցի վերջին դասարանը, թող տղան ա յնտ եղ շփվի բա նվորների և ա ռևտրա կա նների, տ նա կյա ց քա ղա քա ­ գետ ների ոԼ պանդոկապանների երեխաների հետ ։ Դպ րոցում նա մի սովորական աշակերտ էր մ յուս ա շա ­ կերտների մեջ, և հոր բոլոր միլիոնները չէին կարող ժխտեք ա յն փաստը, որ ոչ թե նա, ա յլ ա ղյուսներ մատակարարող Փեթսի Լելլորենի որդին ցուցա բերեց իր հրա շք-երեխ ա յի ընդունա կությունները մա թեմա տ իկա յի բնա գա վա ռում, իսկ Մոնա Սա նգվինետտին, որի մա յրը կանաչի վա ճա ռող էր, ուղղա գրությա ն մեջ ռեկորդսմենուհի էր ։ Դիկին չօգնեցին ոչ հորենական միլիոնները, ոչ էլ Նոբ-Հիլլի

ապարանքը նաև

ա յն ժա մա նա կ, երբ նա, կուրտկան մի կողմ նետ ա ծ, մերկ բռ ունցքնե րո վ, ա ռա նց ռա ունդների և կա նոնների, չխ նա ­ յե լո վ ուժերը, կռվում էր մ եր թ Ջ իմմի Բաթսի, մ եր թ Ջան Շոինսկոլ և մյուս տղաների՝ ա յն խիզա խ ու ամուր սերնդի ներկա յա ցուցիչների հետ, որոնք կարող էին մեծա նա լ մ իա յն Ս ա ն ֊Ֆ ր ա ն ց ի ս կ ո յո ւմ , Դիկի հախուռն ու մա րտ ա կա ն, հզոր ու առողջ պ ա տ ա նեկությա ն շրջանում, ա յն սերնդի, որից 421

հետ ա գա յում աճեցին փառքի ու դրամի հետևից ողջ երկրով մեկ ցրվ ա ծ ա յ դ ք ա ն բռնցքա մա րտ իկներ։ Ա մենա խ ելա ցի բա նը, որ « Բախտավոր» Ֆորրեսթը կ ա ր ո ֊ ղա ցա վ անել որդու համա ր, դա նրան դեմոկրատական խ մ ո ­ տալն էր ։ Հոգու խ որքում Դիկը երբեք չէր մոռա նում ա յն, որ ինքն ապ րում է տ ա սնյա կներով ծա ռա ներ ունեցող ա պ ա րա նքում, և որ իր հա յրը հզոր ու ա զդեցիկ միլիոնա տ եր է, բ ա յց միևնույն ժամանակ նա սովորեց հարգել դեմոկրա ­ րում

տիան ու

մա րդկա նց,

որոնք պետք է հույսները իրենց և

իրենց ձեռքերի վրա դնեն։ նա ա յդ բա նը սովորեց ա յն ժա ­ մա նա կ, երբ ուղղա գրությա ն դասարանական մ ր ցույթ ի ժա ­ մանակ հա ղթեց Մոնա Սա նդվինետտին, իսկ Բերնի Միլլերը նրանից առաջ ա նցա վ վտզքի մ րցութ յա ն մ եջ։ Ու երբ Թիմ Հեգենը արդեն քա նիերորդ ա նգա մ ջնջխեց նրա քի թ ու մռութը և, արևահյուսակին մի շարք հա րվա ծներ տ եղա լով, տա պ ա լեց շշմա ծ ու շնչահեղձ տ ղա յին, և Դիկն էլ ֆ սսա ցնում ու չէր կա րողա նում շա րժել ուռա ծ շրթունքները, ապա ոչ մի ա պարանք ու չնքա յին գրքույկն եր չէին կարող օգնել նրա ն։ Անձամբ ինքը իր բռունցքներով պետք է պ ա շ տ ֊ պաներ իր են։ Հատկապես ա յստ եղ, քրտ նա թոր ու ա րյունա ­ շախաղ Դիկը սովորեց հա մա ռ պ ա յքա րին և չհա նձնվելու հմտ ությա նը նույնիսկ ա յն դեպ քում, երր ճակատամարտը տանուլ էր տ րվա ծ։

Թիմի

հա րվա ծները

զարհուրելի

էին,

բ ա յց Դիկը դիմա նում էր ։ նա դիմա ցա վ ա յնքա ն ժա մա նա կ, մինչև եկան ա յն եզրա կա ցությա ն, թե ոչ մեկը մ յուս ին չի հա ղթի։ Բ ա յց ա յդ եզրա կա ցությա ն նրանք եկա ն, երբ եր­ կուսն էլ հալից ընկա ծ պառկել էին դետ նին' հեծկլտ ա լով ցա վից ու սրտ ա խ ա ռնուքից, կա տ ա ղությունից ու հա մա ռոլթ յո լն ի ց ։ Դրանից հետո նրանք մտ երմա ցա ն ու դպրոցի բա ­ կում միա սին էին տիրություն ա նում։ «Բա խ տ ա վոր» Ռիչարդ Ֆորրեսթը մեռա վ ճիշտ ա յն ա մ­ սին, երբ Դիկն ա վա րտեց դպ րոցը։ Դիկի տա սներեք տարին նոր էր լրա ցե լ, ուներ քսան միլիոն ու ոչ մի ա զգա կա ն, որը կարողանար միջա մտ ել նրա կ յա ն քին։ Բացի ա յդ, նա ուներ ա պարանքներ, ծա ռա ների վիթխա րի բա զմ ո ւթ յո ւն, շոգե­ շա րժ զբոսա նա վ, ա խոռներ ու ա մա ռա յին վիլլա ' ծովա փ ին, 422

/

թեր ակղզու հա րա վում, Մ են լո յ ում' նա բոբն երի գա ղութ։ Այո ա մենի հետ նա ստա ցա վ մ ի ա յն մի կաշկանդող հա վելում. դա նրա խնա մա տ ա րներն էին։ Եվ ա մա ռա յին մի օր, մ ե ծ գրա դա րա նում, Դիկը ներկա գտ նվեց խնա մա տա րների առաջին խ որհրդա կցությա նը։ Դրանք երեք հոգի էին. տարիքն ա ռա ծ, հարուստ իրա վա ­ բա ններ ու բիզնեսմ եններ, բոլորն էլ

հոր

նախկին գո րծ­

ընկերները։ Երբ նրանք Դիկին շա րա դրեցին գործերի վիճա ­ կը, տղան զգա ց, որ, չն ա յա ծ խ նա մա տ ա րների ա մենա բա րի միտ ումներին, ինքը նրանց հետ բա ցա րձա կա պ ես ոչ մի շփ մա ն կետ չունի։ Ախր նրանց պ ա տ ա նեկությունը շատ հե­ ռու էր մ ն ա ց ե լ։ Բացի ա յդ, տ ղա յին բա ցա րձա կա պ ես հ ա յտ ­ նի էր, որ հենց իրեն, ա յդ փոքրիկ մա նչոլկին, որի ճակա­ տա գրով ա յդքա ն մտ ա հոգվա ծ են, տարիքն ա ռա ծ տ ղա մա ր­ դիկ բոլորովին չեն հա սկա նում։ Ա յդ իսկ պ ա տճառով Դիկն իրեն հատուկ վճռա կա նութ յա մբ որոշեց, որ ա մբողջ աշխար­ հում միա յն ինքը գիտ ե, թ ե իր համար ինչն է ա մենից լա վ։ Միստր Քրոքետ ը մի երկար ճառ ա սա ց, և Դիկը նրան լս ե ց պատշաճ ու զգուշավոր ուշա դրությա մբ, միշտ գլխ ով ա նելով ա յն դեպ քում, երբ խոսողը դիմում էր ա նձա մբ իրեն։ Միստր Դեվիդսոնն ու միստր Սլոքումը ևս ա րտա հա յտեցին իր ենց կա րծիքները, և տղան նրանց վերա բերվեց ոչ պակաս հա րգա նքով։ Ի միջի ա յլո ց, Դիկը նրաից խ ոսքերից իմ ա ցա վ, թ ե որքան հրաշալի ու ա զնիվ մա րդ է եղել իր հա յրը, և ի մ ա ցա վ նաև, թե խնա մա տ ա րները

ինչպիսի

ծրագիր են

մշա կել, որպեսզի տղան ևս դառնա նույնքա ն հրաշալի ոլ ա զնիվ մա րդ։ Երբ նրանք ա վա րտեցին խոսք վեր ցրեց Դիկը։ — Ես ամեն

բա ն մտ ա ծել

իրենց

բա ցա տ րութ յունները,

ե մ , — հա յտ ա րա րեց

նա, —

նախ և առաջ' գնում ե մ ճանապարհորդելու։ — ճա նա պ ա րհորդությունները' հետո, տ ղա ս,— քնքշորեն բա ցա տ րեց միստր Սլոքումը։ — Ե ր բ... երբ դուք կնա խա ­ պ ա տրա ստ վեք համալսարանի հ ա մ ա ր ... ձեզ շատ օգտակար հլ№Ւ> աՏո> ոյյո, չա փ ա զա նց օգտ ա կա ր... մի տարով ար­ տա սա հմա նում լինելը։ 423

— Բնական է, — աճապարանքով մեջ մտ ա վ միստր Դ ե ֊ վիդսոնը, նկա տելով որ տ ղա յի ա չքերում բոյնկվեց դժդոհոլթ յո ւն ը , և ա նգիտ ա կցվա ծ հա մ ա ռութ յա մ բ սեղմվեցին շուր­ թ ե ր ը , — բնա կա ն է, կարելի կլինի մ ինչ ա յդ էլ փոքրիկ ուղեվորություններ կա տա րել, օրինա կ' արձակուրդի ժա մ ա ն ա կ ... Իմ կոլեգա ները, հա վա նա բա ր, կհա մա ձա յնեն, որ նմա ն ու­ ղևորությունները, — բնա կա ն է, համապատասխան ղեկա վա ­ րո ւթ յա մ բ և անհրաժեշտ խ նա մքի դեպ քում, — որ նմա ն ոլղեվորությունները արձակուրդի շրջանում կարող են լինել նպաստավոր և նույնիսկ ցա նկ ա լիг — Իսկ որքա ՞ն դրա մ ունեմ ես,

ասում

ե ք, — ուղղակի

հա րցրեց Դիկը։ — Ա մենա հա մ եստ հա շիվներով' քսա ն մ ի լի ո ն ... ա յո , մոտա վորա պ ես ա յդքա ն, — ա ռա նց ե ր կ ա ր ֊բ ա ր ա կ մտ ա ծելու պ ա տա սխա նեց միստր Բ րոքետ ը։ — Իսկ եթե ձեզ հա յտ ն եմ , որ հիմա ինձ անհրաժեշտ է հարյուր դոլլա ՞ր, — շարունակեց Դիկը։ — Բ ա յց դ ա ... բ ը ՞մ . . . — և միստ ր Սլոքումը հարցական ն ա յե ց իր կոլեգա ներին։ — Մենք ստիպվա ծ կլինեինք հա րցնել, թ ե ձեր ինչի՞ն է պետք ա յդ գումա րը, — պ ա տա սխա նեց միստր Բրոքետ ը։ — Իսկ եթե ե ս ...— շատ դանդաղ ասաց Դիկը' նա յելով միստր Բրոքետ ի աչքերի մ եջ, — եթե ես պ ա տ ա սխ ա նեմ, որ ցա վո ք, չե մ կարող բա ցա տ րե՞լ, թ ե ինչու է պ ե տ ք ...

— Ա յդ դեպ քում դուք գումա րը չէիք ստա նա, — պ ատաս­ խ ա նեց միստր Բրոքետը բա վա կա նին վճռա կա նորեն, և նրա պատա սխա նում նկա տ վեց նույնիսկ որոշակի բա րկա ցկոտ տոն ու սրտ նեղություն։ Դիկը մտա խոհ գլխ ով ա րեց' ասես կա մենա լով հիշել ա յդ պ ա տա սխա նը։ — Դե՞հ, բա րեկա մս, — ա ճապարանքով միջա մտ եց միստ ր Սլոքումը, — դուք, իհա րկե, դեռ շատ երիտասարդ եք, որ­ պեսզի կարողանաք տնօրինել ձեր դրա մը, ինքներդ էլ հաս­ կա նում ե ք։ Եվ ա ռ ա յժմ , մենք կոչվա ծ ենք ա յդ բա նն անելու ձեր փ ոխ ա րեն։ 424

— Ուրեմն, առանց ձեր թ ույլտ վութ յա ն

ես թեկուզ մեկ

պեննի չ ե ՞մ կարող վ ե ր ց ն ե լ։ — Ոչ մի պ եննի, — կար՛ճ կտրեց միստր Որոքետը։ Դիկը դա րձյա լ մտախոհ շա րժեց գլուխն ու մ րմնջա ց, — 0 , ա յո, հասկա նում ե մ էէէ — Իհարկե, մ իա նգա մա յն բնա կա ն է և նույնիսկ ի ր ա վ ա ֊ ց ի , որպեսզի դուք անձնական ծախքերի համար մի փոքրիկ գումար ունենաք ձեր գրպ ա նում, — ա վելա ցրեց միստր Դ ե ֊ վիդսոնը։ — Ասենք' շա բա թա կա ն մեկ կամ երկու դոլլարդ Հասակ ա ռնելու հետ կարելի է ա յդ գումարն էլ ա վելա ցնել։ Իսկ երբ դառնաք քսա նմեկ տա րեկա ն, դուք, ա նտ ա րա կույս, ի վիճակի կլինեք ձեր գործերը տնօրինել

ինքնուրույն կ ե ր ֊

պով+ բնա կա ն է, որ մենք էլ կօգնենք ձեզ մեր խ ո ր հ ո ւր դ ն ե ֊ րով։ — Ու չն ա յա ծ քսան միլիոն ունեմ, բ աչց և ա յնպ ես, մ ինչև քսա նմեկ տարեկան հասակս չե ՞մ կարող նոլյնիսկ հարյուր դոլլար վերցնել ու ծա խ սել, ինչպ ես ես կ ո ւզ ե ն ա ֊ յ ի , — խ ոհեմորեն հա րցրեց Դիկը։ Միստր Դեվիդսոնը հաստատական պատասխան տ վեց, սա կա յն բա վա կա նին մեղմ ա րտ ա հա յտ ություններ ը ն տ ր ե ֊ լո վ ։ Եվ Դիկը նորից խ ո ս ե ց, — Որքան հասկանում եմ, ես կարող եմ փող ծախսել մ իա յն ձեր միա ցյա լ որոշումից հետ ո՞։ Խնամատարները գլխ ով ա րեցին։ — Եվ ա յն ա մենը, ինչի մասին հա մա ձա յնություն կ ո յ ֊ յա ց ն ե ք , կունենա ՞ իր ուժը։ Եվ խնա մա տ ա րները դա րձյա լ դ[խով ա րեցին։ — Ուրեմն, ես կուզենա յի հիմա հարյուր դոլլար ստ ա ն ա լ, — հա յտ ա րա րեց Դիկը։ — Իսկ ինչի՞ հա մա ր, — հետ ա քրքրվեց միստր Որոքետը։ — Ես ձեզ կա սեմ, իհա րկե, — ա նվրդով ու լրջորեն պ ա ֊ տա սխ ա նեց տ ղա ն։ — Ես գնում եմ ճանապարհորդելու։ — Դուք ա յսօր ճիշտ ժամը ութն անց կեսին քնելու կգնա ք, !ւ ուրիշ ոչ մի տեղ, — խստ որեն, հ ա տ ֊հ ա տ ասաց միստր Քրոքետ ը։ — Ոչ մի հարյուր դոլլար դուք չեք ստ ա ֊ նա ։ Այն տիկինը, որի մասին ձեզ ա սա ցինք, կգա ժամը վ ե ֊ 425

ց ի ն ։ Դուք ամեն op և ամեն ժա մ կէինեք նրա խ նա մքի տակտ Վեք անց կեսին, иովորականի պես, նրա հետ կնստեք սե~ ղանի մոտ , և նա կհոգա, որպեսզի դուք ժա մանա կին պառ~ կեք քնելու։ Մենք ձեզ արդեն ասել ենք, որ նա փոխա րի­ նելու է ձեր մորը և հետ ևելու է ձ ե զ .,. Դե, որ պ ե սզի ... ո ր ­ պեսզի դուք լվա նա ք ձեր վիզն ու ակա նջները։ „ — Եվ որպեսզի ամեն շա բա թ օր էլ լոգա նք ընդունեմ, — ա մենախ որին հնա զա նդութ յա մբ ա վա րտ եց Դիկը։ — Հենց ա յդ էլ ուզում էի ա սել։ — Իսկ դ ո ւք ... ա յսինքն' ես, որքա ՞ն ե մ վճա րելու ա յդ տիկնոջը ծա ռա յութ յունների ցա քննել Դիկր ա յն դթդռիէ

հա մա ր, — շա րունա կեց հա ր­ ա նհետ ևողա կա նությա մբ, որն

արդեն դարձել էր սովորություն, և հա մբերութ յունից հանում էր ուսուցիչներին ու ընկերներին։ Առաջին ա նգա մ էր, որ միստր -Рրոքետը սկզբում մ իա յն հա զա ց։

հապաղեց ու

— Չ է" որ ես եմ նրան վճա րում, ա յո " , — պ նդեց Դիկը։ — Իմ քսան մ իլիո նից։ ճ ի ՞շտ է։ «ճ իշտ հա յրն է» , — յուրովի նկա տեց միստր Սլոքումր։ ֊ Մի սիս Սոմերսթոնը, Հա յդ տ իկինը», ինչպ ես դուք հարմար կգտ նեիք ա րտ ա հա յտ վել, ամսական ստանալու է հարյուր հիսուն դոլլար, որը տարեկան կա զմում է ճիշտ հազար ութ հարյուր դոլլա ր, — բա ցա տ րեց միստր Քրոքետ ը։ — Քա մուն տ վա ծ

փողեր են, — հա ռա չելով

ասաց Դի­

կըI— Դեռ ուտելն ու բնա կա րա նն էլ չհա շվա ծ։ Դիկը , — տ ա սներեքա մյա

ա յդ

արիստոկրատը'

ոչ թե

ծնունդով, ա յլ Նոբ-Հիլլ ապ ա րա նքում մեծա նա լու հետ ևա ն­ ք ո վ ։ — ոտքի ելա վ

ու

խնա մա տա րների

դիմա ց

ա յնքա ն

հպարտորեն կա նգնեց, որ մ յուս երեքն ակամա իրենք Էէ ոտքի ելան իրենց կաշվե բա զկա թ ոռներից։ Ի ա յց նա կ ա ն գ ֊ նել էր խ նա մա տա րների դիմա ց ոչ ա յնպ ես, ինչպ ես, երևի, կա նգնել էր փոքրիկ լորդ Ֆա ոլն թ լե ր ո յը , քա նզի Դիկի մեջ գոյութ յուն ունեին երկու տա րերք։ նա դիտեր, որ մարդկային կյա նքը բա զմ ա դե մ է ու բա զմա նիստ , իզուր չէր, որ Մռնա Սանգվինետտին ուղղա գրությա ն մեջ ա վելի ուժեղ էր, քա ն ինքը, և իզուր չէր, որ նա կռվում էր Թիմ Հեգենի հետ, 220

թսկ հետո բա րեկա մա ցա ւԼՀ կիսելով իշխ ա նությունը ընկեր«■ ների վրա ։ Նա ա յն մարդու որդին էր, որն ապրել էր քա ռա սունինը թվա կա նի ոսկու տ ենդը։ Տա նը նա մեծա նում էր որպես ա րիստոկրա տ, իսկ դպրոցը նրա մեջ դաստիարակել էր դ ե ֊ մոկրա տ ին։ Եվ նրա վա ղա ժա մ զա րգա ցա ծ, սա կա յն դեռևս ոչ հասուն ուղեղն արդեն որսում էր ա րտոնյա լ խա վի և ժ ո ֊ ղովրդական զա նգվա ծների միջև եղա ծ տ ա րբերությունը։ Տա ցի դրա նից, նրա մեջ ապրում էր ամուր կա մքը և ա ն ֊ ՎԸՐԴուԼ ինքնա վստ ա հությունը, որոնք բոլորովին ա ն հ ա ս կ ա ֊ նալի էին երեք հասակն ա ռա ծ ջենտ լմենների համա ր, ա յն ջենտ լմենների, որոնց ձեռքն էր հա նձնվա ծ իր ճակատա ֊ դիրը, և որոնք հանձն էին առել նրա միլիոնները բ ա զ մ ա ֊ պ ա տկելու ու նրան սեփական

իդեա լին

համապատասխան

մա րդ դարձնելու պ ա րտ ա կա նությունը։ — Շնորհա կա լություն ձեր սիրա լիրությա ն հ ա մ ա ր ,֊— իր երեք խնա մա տա րներին դիմեց Պ ՚ի կը։— Հուսով եմ , որ լեզու կգտ նենք իրար հետ ։ Ւհարկե, ա յդ քսա ն միլիոնը պ ա տ կ ա ֊ կա նում է ինձ, և, իհա րկե, դուք ա յդ գումարը պահպանելու եք ինձ հա մա ր. չէ ՞ որ ես գործերից ոչինչ չե մ հա սկա նում։ — Եվ հա վա տ ա ցեք, տղաս, որ մենք կբա զմա պ ա տ կենք,

ա նպ ա յմա ն

ձեր միլիոնները

կբա զմա պ ա տ կենք,

ըեդ

ա մենա ա նվտ ա նգ ու ամ ենա փ որձվա ծ միջոցներով, — հա յտ ա րա րեց միստր Սլոքումը։

Ո ր ո ւմ

— Միայն թ ե , խ նդրում եմ, ա ռա նց սպ եկուլյա ցիա յի, — նա խ ա զգուշա ցրեց նրանց Դիկը։ — Հա յրիկը բ ա յց ևս նրանից ներ են և ա յլևս ք ա յլե ր , ինչպ ես Այս ա մենից

հաջողակ

էր,

հաճախ եմ լս ե լ, որ հիմա ուրիշ ժա մա նա կչի կարելի թ ույլ տալ ա յնպ իսի համարձակ ա ռաջներում կատարել են բոլորը։ ելնելով, կարելի էր, իհա րկե, մտ ա ծել, որ

Դիկը շատ մա նր ու շահամոլ հոգի

ունի։ Ոչ։

Հատկապես

հենց ա յդ րոպ եներին նա ա մենից քիչ մտ ա ծում էր իր քսան միլիոնի մա սին։ նրան հուզում էին ամեն տեսակի շա հա մո­ լութ յունից ա յնքա ն հեռա վոր երա զա նքներն ու ծրա՛գրերը, որոնք ավելի շուտ Դիկին նմա նեցնում էին պատահական հա րբա ծ մի նավաստու, որը ցա մա քում աջ ու ձախ շաղ է 427

տալիս

երեք տարվա

ընթ ա ցքում

վա ստ ա կա ծ

աշխատա-

վա րձը։ — ճիշտ է, ես փոքր ե մ , — շա րունա կեց Դիկը, — ր աՏ9 դուք դեռ ինձ լա վ չե ք ճա նա չում։ ժա մա նա կի ընթա ցքում մենք ավելի մոտ իկից կծա նոթա նա նք, իսկ հիմա ' նորից ու նորից շնորհա կա լություն։ Նա լռ եց ու թեթևա կի խ ոնա րհվեց լիակատար ա րմա նա պ ա տ վությա մբ, ա յդպ ես խոնա րհվելուն շատ վաղ են վա րժ­ վում նո բ-Հիլլի

բոլոր

թ յունը նշանակում էր,

ապարանքների լորդերը։ որ տ եսա կցությունն

նրա լռու­

ավա րտվա ծ էէ

Խնամատարները հա սկա ցա ն, և նրանք, Դիկի հոր ընկերնե­ ր ը ! որոնց հետ հայրը խոշոր գործա րքներ

էր կատարում,

շվա րա ծ ու շփ ոթվա ծ հեռա ցա ն։ ■ 9արե լա յն սանդուղքով իջնելով դեպի իրենց սպասող կա ռքերը' միստր Դեվիդսոնն ու Սլոքումը պատրաստ էին ա զա տություն տալ իրենց կա տ ա ղությա նը, սա կա յն -9րոքետը, որ քիչ առաջ ա յդպ ես կտրուկ ու բա րկ ո ւթ յա մբ ա ռ ա ր ֊ կում էր տ ղա յին, հիա ցմունքով նկա տ եց, — Ա՜հ, դու գրողի տ ա րա ծ։ Ա՜հ, դու գրողի տա րա ծ։ Կառքը նրանց տարավ դեպի հինա վուրց Խաղաղօվկիա­ նոսյա ն ա կումբը, որտեղ ևս մի ժա մ մտ ա հոգվա ծ քննա րկե­ ցին Դիկ Ֆորրեսթի ապագան և

բողոքեցին

խնդրի դեմ, որը նրանց վզին էր Ռիչարդ Ֆորրեսթը։

փա թա թել

ա յն դժվա րին СГԲախտավորJ)

Իսկ ա յդ ժա մանա կ Դիկը աճապարանքով ցա ծ էր իջնում սարի լա նջով, որը խիստ զա ռիթա փ էր ձիերի ու կառքերի համա ր, դեպի խ ոտ ա ծա ծկ, սա լա րկվա ծ փ ողոցները։ Հա զիվ էր ' հետ ևում թողել գեղատեսիլ բլրա կները, վիլլա ները և միլիոնա տ երերի փա րթա մ ա յգիները ու իջել վա ր, երբ ա ն­ միջապես հա յտ նվեց փ ա յտ ե տնա կներով նեղլիկ փ ողոցնե­ րում, որտեղ ապրում էին աշխատավոր մա րդիկ։ 1 8 8 7 թ վ ա ­ կանին Սա ն-Ֆրա նցիսկոն իրենից ներկա յա ցնում էր ապա­ րա նքների ու խարխուլ տնակների

նույնպ իսի անկա րգ մի

խա ռնուրդ, ինչպ ես և եվրոպական ցա նկա ցա ծ

հինավուրց

քա ղա քը, և Ն ո բ ֊Հ ի լլը , միջնա դա րյա ն դղյա կի պես, վեր էր 428

խ ո յա ցե լ ա ռօրյա կյա նքի ա ղքա տությա ն ու

աղտի միջից.

Որը ծվա րում էր իր ստ որոտ ում։ Դիկը, վերջա պ ես, կա նգ ա ռա վ ա նկյունում, նպ ա րա վա ­ ճառի կրպակի մոտ , որի վերնա հա րկում ապրում էր Թիմոթի Հեգե ն ֊ա վ ա գ ը ։ Թի մոթին կարող էր իրեն թ ույլ տալ նմա ն­ օրինակ շքեղութ յա ն' ապրել հա մա քա ղա քա ցիների գլխին* որոնք իրենց ընտա նիքը պահում էին ամսական քա ռա սունհիսուն դոլլար եկա մուտ ով, քանի որ ինքը ծա ռա յում էր ոս­ տիկանատանը և ստա նում էր հարյուր դոլլար։ Սակայն Դիկն. փզոլր էր սուլում բա ց , արևի ճա ռա գա յթ ­ ներից չպ ա շտպ ա նվա ծ պատուհանների տակ. Թիմ Հեգենկրտսերը տանը չէր ։ Ի վերջո, Դիկը [ ռ եց ու մտ քում վերհի­ շեց մոտակա բոլոր ա յն վա յրերը, որտեղ կարող էր էինէդ ընկերը, բ ա յց ա յդ պահին ինքը

Թիմը հա յտ նվեց

փողոցի

ա նկյունում' զգուշորեն բե րե լով փրփրոտ գարեջրով լի թի­ թ ե ղյա գա վը։ նա որպես ողջույն

ի ն չ ֊ո ր

բա ն քրթմնջա յԿ

Գիկն էլ կոպտորեն ի ն չ ֊ո ր բա ն փ նթփ նթա ց ի պատասխան, ասես ընդա մենը մեկ մա մ առաջ ինքը չէր ա յդպ ես համա ր­ ձակ ու ա մբա րտա վա նորեն ազատ արձակել վիթխա րի քա ­ ղաքի չթա գա դրվա ծ ա րքա ներին։ Դիկը խ ոսում էր սովորա­ կան տղայի պես, և նրա ձա յնում ոչինչ հա յտ նի չէր անում, թե տղան քսա ն միլիոն, իսկ մի առ ժա մանա կ ա նց' ավեջի մ ե ծ հարստությա ն ապագա տնօրենն, է։ — Ծերուկիդ մա հից հետո քեղ չե մ տ եսել, — հավասար­ վելով նրա ն' նկա տեց Թ իմը։ — Բ ա յց հիմա տեսնում

ես։ ձ ի ՞ շտ

է, — արձա գա նքեց

Դիկը։ — Գիտես, Թ իմ, ես գործով եմ եկել։ — Լավ, սպասիր, նախ գարեջուրը հա սցնեմ ծերուկիս, —ւ ասաց Թ իմը' փորձառու հ ա յա ցքով հետ ևելով թ իթ եղյա գավաթի եզրերից ծորա ցող փրփուրին։ — Եթե ա ռա նց փրփուրի լի նի , կհարձակվի վրա ս։ — Իսկ դու մի քիչ թա փա հա րիր, որպեսզի փրփուրը շաա լի նի , — խորհուրդ տ վեց Դիկը։ — Մեկ րոպե մ իա յն քեղ կ զ բա ղ ե ց ն ե մ ։ Բանն ա յն է, Կգա՞ս ինձ հետ ։

որ ա յս

գիշեր

փախչելու ե մ ։

»

42

Թիմի երկնա գույն, իռլա նդա կա ն ա լքերը վա ռվեցին հ ե ­ տ ա քրքրա սիրությունից։ — Ւսկ ո՞ւր, — հա րցրեց նա ։ — Չ դիտ եմ ։ Կգա ՞ս։ Եթե ուզում ես գա լ, ապա մյուս բոլոր հարցերը կքննա րկենք հետո, երր ճանապարհ դուրս գա նք։ Դու ինձնից լա վ գիտես ա յդ

ա մենը։ Հ ը . .. Հ ա մ ա ­

ձա ՞յն ես։ — Ախր ծերուկը կաշիս կքերթ ի, — փ նթփ նթա ց Թ իմը։ — նա քեզ առաջ էլ է ջարդ տ վել, բ ա յց կաշիդ, կա ր­ ծե մ , դեռ տ եղում է, — հետևեց

ա նվրդով

պ ա տա սխա նը։ —

Մ իա յն թե ա սա' ա յո, և մենք հենց ա յս երեկո ժամը իննին կհանդիպենք

կա յա րա նում։

Հ ը ". ..

Կգա ՞ս։

Մի

խ ոսքով,

ժամը իննին ես ա յնտ եղ կ լինեմ ։ — Ւսկ եթե չգ ա ՞մ , — հա րցրեց Թ իմը։ — Մ իևնույն է, ես մենակ կ գնա մ ։ — Եվ Դիկը շրջվեց ձևա ցնելով, թե պատրաստ վոլմ է հեռա նա լ։ Հետո մի պահ հապաղեց ու ա նփոլթորեն ա վելա ցրեց, — Լավ կլիներ, իհա ր­ կե, եթե երկուսով լի ն ե ի ն ք .,. Թիմը թ իթ եղյա գավը թա փա հա րեց ու

պատասխանեց

նույնպ իսի ա նփ ութ ութ յա մբ, — Դե լա վ ։ Կգամ։ Թ իմից բա ժ ա ն վ ե լո վ Դիկը սկսեց որոնել նախկին ղըպրոցա կա ն ընկերներից մեկ ուրիշին' Մ ա րկովիչին, որի հայրը էժա նա գին մի ռեստորան էր պահ ում, ուր կարելի էր քսան սենթով ստանալ շատ կանոնավոր կերա կուր։ ժա մա նա կին պատանի Մարկովիչը մի ա ռիթով Դիկից փոխարինաբար վերցրել էր երկու դոլլար, բ ա յց Դիկը նրա հետ հա մա ձա յնո ւթյա ն եկավ մեկ դոլլար քառասուն սենթի վրա , պարտքի մ յուս մա սը զիջելով Մ արկովիչին։ Հետո Դիկը անհամ արձակ ու հուզմունքով ա նցա վ Մոնթգոմ ե ր ի ֊ս թ ր ի թ ո վ , ա չդ ա շխ ույժ փողոցը զա րդա րա ծ բ ա զ ­ մա թիվ լոմբա րդների ու նպաստի դրամարկղների մոտ ով։ Խիզախ

մի

վճռա կա նությա մբ

նա,

վերջա պ ես,

ընտ րեց

դրա նդից մեկը և ութ դոլլարով ու ա նդորրա գրով փ ոխ ա րի­ նեց իր ժա մ ա ցո ւյցը, որն արժեր ա մենա քիչը հիսուն դոլլար։ ն ո ր ֊ ՀՒււ ապ ա րա նքում ճաշը մա տ ուցվում էր ժա մը վեց 4?0

անց կեսին։ Դիկը տուն եկավ յո թ ի ց քա ռորդ պակաս ու դեմ ­ դիմա ց հանդիպ եց միսիս Սոմերսթոնինէ Դա մի մ ա րմ նեղ, տարիքն ա ռա ծ կին էր, երբեմնի նշանավոր, իսկ ա յժ մ սնա ն­ կա ցա ծ Փորթեր-Ռ ինգթոն ընտ ա նիքից, որի ֆինանսական աղետը յոթա նա սունա կա ն թվա կա ններին ց ն ց ե ց ամբողջ խա­ ղա ղօվկիա նոսյա ն ա փերը։ Չ նա յա ծ իր մա րմնեղ արտաքի­ նին, միսիսը, իր իսկ խ ոսքերով, տա ռա պ ում էր «նյա րդերի խ ա նգա րում ով»։ — Ո չ, ո 'չ, դա

ա ներևա կա յելի է,

Ռիչարդ, — հուզված

գոչեց նա։ — Կերակուրն արդեն քա ռորդ ժա մ է, ինչ մա տ ուց­ վա ծ է, իսկ դուք դեռևս չեք . լվա ցե լ ձեր դեմքն ու ձեռքերը։ — Ներեցեք,

միսիս

Սոմերսթոն, — ասաց

ա յլևս երբեք չե մ ուշանա։ Եվ ա ռա ջիկա յում

Դիկը։ — Ես

ընդհանրապես

որևէ ա նհա նգստ ություն չե մ պատճառի ձեզ։ Վիթխարի ճա շա սենյա կում նրանք ճաշեցին երկուսով, և Դիկը ջանում էր զբա ղեցնել իր որ, չն ա յա ծ աշխատավարձ էր

դաստիա րա կչոլհուն, քա նի ստ ա նում, միսիս Սոմերս-

թ ո նն, ա յնուա մ ենա յնիվ հյուր էր տ ղա յի հա մա ր։ — Երբ տ եղա վորվեք, շատ լա վ

կզգա ք ա յստ եղ։ Շատ

հա րմա րա վետ, հինավուրց տուն է, և ծա ռա յողներն էլ ար­ դեն տարիներ շարունակ ապրում են մեր տա նը։ — Ոա յց, Ռիչարդ, — ժպ տ ա դեմ ա ռա րկեց

միսիս

Ս ռ֊

մերսթ ոնը, — չէ * որ ոչ թե ծա ռա ներից է կա խ վա ծ, թ ե ես ինչպ ես կզգա մ ինձ ա յստ եղ, ա յլ ձե զնի ց։ — Ես կա նեմ ա յն ա մենը, ինչ հնարավոր լի նի , — սիրա­ լի րութ յա մ բ պա տա սխա նեց տ ղա ն, — և նույնիսկ ա վելին, քան հնարավոր է։ Ես շատ ե մ ցա վում , որ ա յսօր ուշացել ե մ ։ Շատ-շատ տարիներ կա նցնեն, ու ես երբեք չե մ ուշանալ Ես վճռել եմ բոլորովին չա նհա նգստ ա ցնել ձեզ։ Ա 'յ, կտ ես­ նեք։ Այնպես կլինի, որ ասես տանը չե մ ։ Հետո բարի զիջեր մա ղթ եց ու, հեռա նա լիս, կարծես Ւնէոր բա ն հիշելով, ա վելա ցրեց.

— Ես մի հարցի վերա բերյա լ պետք է ձեզ զգուշացնեմէ Խոսքը խոհարարի մասին է, որի անունը О-Թ ե յ է։ Նա շատ վաղուց է ապրում մեր տա նը, ես նույնիսկ չե մ հիշում, թե քա նի տարի, գուցե քսա նհինգ, գուցե և երեսուն։ Հորս հա ­ 43։

մա ր նա ճաշ է պատրաստել դեռ ա յն ժա մա նա կ, երր ես ծ ը ն ֊ վ ա ծ չե մ եղել, ու չի եղել նա և ա յս տունը։ նա հատուկ դիրք ունի մեր տանը և ա յնպ ես է վա րժվել ա մեն բա ն անել իր գիա եցա ծի պես, որ հարկա դրվա ծ պետք է լինեք նրա հետ վա րվել չա փ ա զա նց զ գո ւյշ։ Բա յց եթե նա ձեզ սիրի։ ապա գոհա ցնելու համար իրեն չի խ ն ա յի ։ Նա ինձ շատ է սիրում։ Ա յնպ ես ա րեք, որպեսզի ձեզ էլ սիրի, և դուք ա յս տանը շատ լա վ կ զգա ք։ Իսկ ես, ճիշտ եմ ա սում, ձեզ ա յլևս երբեք ա ն­ հա նգստ ություն չե մ պ ա տճա ռի։ Ես կլինեմ ա յնպ ես, որ թ վա , թ ե տանն էլ չե մ ։ ԳԼՈՒԽ V

ճիշտ ժամը իննին, իր ա մենահին հագուստը հա գա ծ Դիկը կայարան՛ում հա նդիպ եց թ ի մ Հե գե ն ի ն ։ — Դեպի հյուսիս գնալ շա րժե, — ասաց թ ի մ ը ։ — Շուտով ձմեռ կգա ու քնելիս կմրսենք։ Ուզո՞ւմ ես, ա րևելք, Նևադայի ու անապատի կ ողմերը։

գնա նք

դեպի

— Էլ ո՞ւր կարելի է գնա լ, — հա րցրեց Դիկը։ — Իսկ եթե ընտ րենք հարավն ու գնանք Լոս-Ա նջելո՞ս, Ա րիզոնա ՞, նոր Մեք սիկա ՞ և Թ եքսա ՞и, — շա րունա կեց նա ։ — Ինչքա ՞ն փող ես ճա րել, — հա րցրեց թ ի մ ը ։ — Իսկ քո ի ՞ն չ գործն է ,— ա ռա րկեց Դիկը։ — Ա յստ եղից պետք է հեռանալ հնարավորին չափ շուտ, իսկ արագ շա րժվելու համար պետք է վճա րել։ Ես, իհարկե, թ քել ե մ ։ Ոայց քո վիճա կը' ուրիշ է ։ Խնամատարներդ միջապես

աղմուկ

կբա րձրա ցնեն,

լրտ եսների մի

ա ն­

ոհմակ

կվա րձեն, և նրանք էլ ա յնպ ես կրնկակոխ կհետա պ նդեն, որ պոկվել չես կա րողա նա ։ Անհրաժեշտ է շուտ ցա ն վ ե լ։ — Էհ, եթե ուրիշ կերպ հնարավոր չ ք . . . — ա րձա գա նքեց Դ ի կ ը ։— Մի քա նի օր մենք օղակներ կ գծենք, կշփ ոթեցնենք նրա նց, կթա քնվենք և տ յդ ա մենի համար կվճա րենք մինչև Թ րեյսի հա սնելը։ Իսկ. հետո ա յլևս չե նք վճարի ու կդառնանք դեպի հա րա վ։ Այս ամբողջ ծրագիրը

նրանց

կողմից

իրա կա նա ցվեց

ա մենա յն ճշգրտ ութ յա մ բ։ նրանք Թ րեյսի մ եկնեցին

որպես

տոմս ունեցող ուղևորներ։ Երր տեղական շերիֆը դադարեց 432

խ ուզա րկել գնա ցքը, դրա նից վ ե ց ժա մ հետո

զգուշությա ն

համար Դիկը վճա րեց նաև մ ինչև Մոդեստո կա յա րա նը, ո ր ­ տ եղից ա յն կողմ ա յլևս չվ ճա րեց, և Թիմի խորհրդով տղա­ ներն իրենց ճանապարհը շա րունա կեցին բեռնա տ ա ր ու ծա ն­ ր ո ցա յի ն վա գոններով, ինչպ ես ն ա և վա գոնա հա րթա կներում' ա ռա նց տ ոմսի։ Դիկը 1 ք ա գբևր էՐ դևում և Թիմին կարգին ա հա բեկում էր' կարդալով ողբերգա կա ն ա յն նկա րա գրու­ թ յո ւն ն ե ր ը , թ ե ինչսլես են ա ռևա նգել ֆորրևսթ յա ն միլիոնների պատանի ժա ռա նգին։ Ս ա ն ֊Ֆ ր ա ն ց ի ս կ ո յո ւմ խ նա մա տ ա րները

հա յտ ա րա րու­

թ յո ւն տ վեցին, որ իրենց խ ն ա մյա լին գտնողին ու տուն բ ե ­ րողին երեսուն հազար գոԱար պարգև կտ րվի։ Այս հա յտ ա ­ րա րությունը կա րդացող Թիմ Հե գե նը , երբ մի ջրմուղի մոա , խոտերին պ ա ռկա ծ հանգստա նում էին,

ընկերոջը

մեկ ը նդ­

միշտ ներշնչեց ա յն միտ քը, որ ա զնվությունն ու պատիվը չեն հանդիսանում սոսկ առանձին մի խ ա վի ա րժանիքը և դրա նք կարող են լինել ոչ մ ի ա յն լեռնա գա գա թ ի ա պարան­ քո ւմ , ա յլև նպարավաճառի կրպակի վերնահարկի հա մեստ բնա կա րա նում։ — Օհ, գրողը տա նի, — դիմեց Թիմը ոչ ա յնքա ն Դիկին, որքան իր առջև փ ռվա ծ բնա պ ա տ կերին։ — Փախչելուս հա ­ մա ր ի մ ծերուկը երբեք չէր ա ղմկի, 'եթե քե զ մա տ նեի երե­ սուն հազարի դի մա ց։ նույնիսկ սարսափելի է ա յդ մասին մտ ա ծելը։ Երբ Թիմը խ ոսեց ա յդքա ն բա ցա հա յտ , ուրեմն նրանից Դիկը որևէ վտ ա նգ չէր կարող սպ ա սել, ոստիկանի որդին չէր մա տ նի։ Մ իա յն վեց շա բա թ ա նց, արդեն Ա րիզոնա յում, Դիկը նո­ րից անդրադարձավ ա յդ հա րցին։ — Հա սկա նո՞ւմ

ես,

Թ իմ, — ասաց Դիկը, — ես

ահագին

փող եմ ստ ա ցել, և ի մ դրա մա գլուխն անդադար ա վելա նում է, բ ա յց ա յդ դրա մից, ինչպ ես տ եսնում ես, ոչ մի սենթ չեմ ծա խ ս ո ւմ ... Թեև միսիս Սոմերսթոնն էլ ինձնից տարեկան հազար ութ հարյուր դոլլար է քա մ ում, չհա շվա ծ ճաշը, բնա ­ կարանն ու կա ռքը, իսկ ես ու դու ապրում ենք որպես թ ա ­ փառաշրջիկներ և գոհա նում ենք, ե թ ե որևէ հնոցա պ ա նի կե-

րա կոլրի մնա ցորդներ ենք հա վա քում։ Ոայց և ա յնպ ես իմ դրա մա գլուխը մեծա նում է ։ Որքա՞ն կլինի քսան միլիոնի տատսը տոկոսը։ Հա շվիր։ Թ իմ Հե գե նք հա յա ցքը հա ռեց անապատի վրա տա րա ծ­ վա ծ տաք օդի հոսանքին ու փորձեց վճռել իրեն տրվա ծ խ նդիրը, — Հա պ ա , քսան միլիոնի մեկ տասներորդը որքա ն կլի­ ն ի , - ա նհա մբերութ յա մբ հա րցրեց Դիկը։ — Որք ա ՞ն*** Իհարկե, երկու միլիոնէ — Իսկ հինգ տոկոսը' տասի կեսն է։ Ի՞նչ կստա ցվի տ ա ­ րեկա ն, եթե քսան միլիոնը հաշվենք հինգ տ ոկոսով։ Թիմն անհամարձակ լռ ե ց ։ — Դե, կեսը, երկու միլիոնի կեսը, — գոչեց Դիկը։ ֊— Ուր ե մ ն , ես ա մեն տարի մեկ միլիոնով ա վելի ե մ հարստա նում։ Հիշիր ա յս ու լսիր, թե ինչ եմ ա սում։ Երբ ես հա մա ձա յնեմ տուն վերա դա ռնա լ, իսկ դա տեղի կունենա շատ ու շատ տա ­ րիներ հետո, մենք, իհա րկե, կվճռենք, թե երբ, ես քե զ կա ­ սեմ, և դու հորդ նամակ կգրես։ նա կդարանակալի պ ա յմա ­ նա վորվա ծ վ ա յրում, kp ռնի ինձ ու կտանի ա յնտ եղ, որտեղ պետք է։ Իսկ հետո խ նա մա տ ա րներից կստանա խ ոստ ա ցվա ծ երեսուն հազարը, ձեռք կքաշի ծա ռա յութ յունից ու գարեջրա­ տուն կ բա ցի։ — Գիտե՞ս երեսուն հազարը ի ՜ն չ փող է , — անփութորեն ասաց Թ իմը' դրանով իսկ ա րտ ա հա յտ ելով իր երա խ տ ա գի­ տ ութ յունը։ — Մ իա յն թե

ոչ

ինձ

հա մա ր, — հա յտ ա րա րեց

Գիկր'

ջա նա լով պ ա կա սեցնել իր շռա յլո ւթ յո ւնը ։ — Երեսուն հա զա ­ րը մեկ միլիոնում տեղա վորվում է երեսուն երեք ա նգա մ, իսկ ի մ փողերը մեկ տարվա ընթա ցքում բե րո ւմ են մեկ մ ի ­ լիո ն։ Սակայն Թիմին վիճա կվա ծ չէր ապրել մինչև ա յն օրերը և տ եսնել, թե հայրը ինչպես է դառնալու գարեջրատան տ նօրեն։ Այս խ ոսա կցութ յունից երկու օր ա նց, չա փ ից դուրս եռա նդուն ուղեկցորդը տղաներին դուրս ա րեց ապրանքա­ տար դատարկ վա գոնից, երբ գնա ցքը կա նգնել էր քա րքա ­ րոտ ու չորա ցա ծ ձորակի ափերն իրար կապող կամրջի վրա ։ 434

Դիկը ցա ծ ն ա յե ց , — ձորակի հատակը յոթա նա սուն ֆուտ խ ո ­ րութ յուն կունենա ր, — և ակամա դողա ց։ — Տեղ կա , — ասաց նա , — բ ա յց եթե հա նկա րծ գնա ցքը շա րժվի՞։ — Չի շա րժվի։ Հե ռ ա ցե ք, քա նի հնարավոր է , — պ նդեց ուղեկցորդը։ — Շոգեքա րշը մյուս կողմում ջուր է յց ն ո ւմ ։ Ա յ J տեղ միշտ ջուր են վ եր ցնո ւմ ։ Չ ա յց հատկապես ա յս ա նգա մ շոգեքա րշը ջուր չվ ե ր ցր ե ց։ Հետ ա քննությունը հետ ա գա յում պ ա րզեր, որ ջրա մբա րում ջուր չի եղել և մեքենա վա րը վճռել է շարունակել ճա նա ­ պարհը։ Տղա ները հազիվ էին հասցրել կողքի դռնից թռչել գետնին և մի քա նի քա յլ արել ռելսերի ու ձորակի միջև ը ն ­ կա ծ նեղլիկ տ ա րա ծութ յա մբ, երբ գնա ցքն սկսեց շա րժվել։ Միշտ արագ կողմնորոշվող ու գործող Դիկը չորեքթ ա թ պ պ զեց։ Դա նրան հնա րա վորություն տ վեց ամուր կառչել կա մրջից

ու տեղում մնա լ,

որովհետև

ց ց վ ա ծ մա սերն ա նցնում էին նրա գլխի դիպ չելու։

վա գոնների վրա յով ,

Չ ա յց ա վելի ուշ կռահող Թ իմը, որ գեռ

դուրս առանց

կուրա ցա ծ էր

իսկական կելտական կա տ ա ղությա մբ, կամրջի վրա պ ա ռկե­ լու փոխարեն, դեռևս կա նգնա ծ ու բա վա կա նին պատկերա­ վոր, հարազատ մնա լով իր ծնողների ոգուն, ա րտա հա յտվում էր ուղեկցորդի հա սցեին։ — Պառկի ր ։ Շ ո 'լտ , — գոչեց Դիկը։ Չ ա յց Թիմն արդեն բա ց էր թողել հարմար պահը, գնա ցքը ընթա նում էր զա ռիվա յրով ու արագորեն ա վելա ցնում էր ը ն թ ա ցքը ։ Դեմքով կա նգնա ծ դեպի սլա ցող վագոնները և զգա լով, որ հետևում հենարան չկա , իսկ ոտքերի տակ էլ ա ն­ դունդն է, Թ իմր, վերջա պ ես, վճռեց հետևել Դիկի օրինա ­ կին։ Չ ա յց հենց որ շրջվեց, ուսով դիպավ վա գոնների ե զ ­ րերին և քիչ մնա ց կորցներ հա վա սա րա կշռությունը։ Ինչ-ոո հրաշքով նա պահեց իրեն ու շա րունա կեց

կա նգնա ծ մնա լ։

Գնացքն ա վելի ու ավելի էր ա րա գա ցնում ը ն թ ա ցքը ։ Այլևս հնարավոր չէր պ ա ռկել։ Դիկը հետ ևում էր ա յգ ա մենին, բ ա յց տեղից շա րժվելու հնա րա վորություն չուներ։

Գնացքը

ա րա գություն

էր վ ե ր ց ­ 435

նո ւմ ։ Սակայն Թիմն էլ պաշտպանեց

հոգու

ա րիությունը,

մեջքով դեպի ա նդունդը, իսկ դեմքով դեպի սլա ցող վա գոն­ ները, կամրջի նեղլիկ տախտակներին կա նգնա ծ, նա ճոճ­ վում և ջա նում էր պահպանել հա վա սա րա կշռությունը։ Որ­ քա ն արագ էր ընթա նում գնա ցքը, ա յնքա ն խիստ էր Թիմը ճոճվում, վերջա պ ես, մ ե ծ ճիգով, նա գտավ հաստատուն մի դիրք ու դա դա րեց ճոճվելուց։ Ամեն բա ն կարող էր վերջանալ բա րեհա ջող, եթե Աիեեր վերջին վա գոնը։ Ս՛իկը հասկա ցա վ դա ու սարսափով հետ ևեց վա գոնի մոտ ենա լուն։ Դա «ձիերի համար կա տ ա րելա գործ­ վա ծ վա գոն» էր. վեց դ յո ւյմ ա վելի լա յն , քան մյուս բոլոր վա գոնները։ Դիկը տ եսա վ, որ Թիմն էլ նկա տ եց, տ եսա վ, թե ինչպ ես ընկերը լա րեց բոլոր ուժերը, որպեսզի կարողանա մնա լ ա յն տ ա րա ծությա ն վրա , որն հիմա կրճատվել էր մոտ կես ֆուտ ով, տեսա վ, թե ինչպ ես Թիմն ընկրկում է ետ , դե­ պի ետ, որքան հնա րա վորություն կար, բ ա յց և ա յնպ ես դա դեռ քիչ էր։ Աղետն անխուսափելի էր։ Եթե վագոնը մեկ դ յո ւյմ ո վ ա վելի նեղ լիներ, Թիմը կդիմա նա ր։ Մեկ դ յո ւյմ , և նա գնա ցքի հետևից կընկներ ռելսերի

վրա , իսկ վագոնը

կա նցներ կողքով։ Ոայց հենց

ա յդ

դ յո ւյմ ն

նրան։ Վագոնը հրեց Թ իմին, պտտվեց օդում և գլխ իվա յր

տղան մի քա նի ա նգա մ գա հա վիժեց ապառաժների

էլ

կործա նեց

վրա ։ Ա յնտ եղ, ցա ծո ւմ ,

նա

ա յլևս չշա ր ժվե ց։

ֆուտ բա րձրությունից ը ն կ ն ե լ ո վ ն ա ջախջախել գա նգը։

կոտրել

Յոթա նա սուն էր վիզն ու

Եվ Դիկն առաջին ա նգա մ տեսավ մա հը, ոչ թե կա նոնա ­ վոր ու ա րժանապատիվ մա հը, որպիսին լինո ւմ է քա ղա քա ­ կիրթ մա րդկա նց մոտ , երբ թ ե ' բժիշկները, թ ե ' հիվա նդա ­ պահուհիները, թե նարկոտիկները հեշտ ա ցնում են մարդու ա նցումը դեպի հավիտենական գիշեր, իսկ նրա հարա զա տ­ ներն էլ ջա նում են շքեղ ծեսերով, ծա ղիկներով ու հանդի­ սա վորութ յա մբ գեղեցկա ցնել ա յդ ճանապարհորդությունը դեպի ստվերների աշխարհը, ա յլ հանկարծակի ու սովորա ­ կան, կոպիտ ու ա նպ ա ճույճ մահը տեսա վ, մա հ, որ նմա ն է սպ ա նդա նոցում մորթվա ծ ցուլի կա մ գեր խ ոզի մա հվա ն։ 436

Եվ շատ ուրիշ բա ներ էլ պ ա րզվեցին Դիկի հա մա ր' կ յա ն քի և ճակատագրի փ ոփ ոխ ա կա նությունը. տ իեզերքի թ շնա ­ մությունը մա րդու նկա տ մա մբ, շուտ կռա հելու և գործելուf վճռական ու ինքնա վստ ա հ լինելու ա նհրա ժեշտ ությունը, ակնթարթի ընթա ցքում ա մենա յն կենդա նա կա նի վրա իշխող ուժերի հա րա բերությա ն անսպասելի փ ոփ ոխ ություններին հարմա րվել կարողանալըէ Եվ, կա նգնա ծ ա յլա նդա կվա ծ ա ճ­ յունի մոտ , որն ընդա մենը մի քա նի րոպ ե առաջ իր ընկերնէր, Դիկը հա սկա ցա վ, որ չի կարելի վստահել պ ա տ րա նքնե­ րին. դրանց միշտ էլ անհրաժեշտ է լինում փոխհատուցել և որ մ իա յն իրա կա նությունը երբեք չի խ ա բում։ նոր Մ եքսիկա յում Դիկը պատահաբար հա յտ նվեց Ջ ի ն գ լ ֊ Рпр անունով մ ի ռ ա նչո յո ւմ , որը գտ նվում էր Ռոսուելլիցդեպի հյուսիս, Փիկոս հովտ ում։ Նա դեռ տասնչորս տ ա րե­ կան էլ չկա ր, բ ա յց շատ շուտով դարձավ բոլորի սիրելին։ Դա, իհա րկե, նրան չխ ա նգա րեց լինելու իսկական ք ա վ բո յ, ա յն քա վրոյների նմա ն, որոնք նույնիսկ պաշտոնական փաստա­ թ ղթ երում իրենց ա նվա նում էին «Վ ա յր ի Ջ ի », «Ե ղնիկ-Վ իլլի » , «Մ ե ծ Գրպան» կա մ «Աֆք հա ն ող»։ Ռ ա նչոյում ա նցկա ցրա ծ կես

տարվա

ընթա ցքում Դիկը՛

կատարելապես ճա նա չեց ձիերին ևՀ լինե լով ուժեղ ու ճար­ պիկ, դարձավ ա նգերա զա նցելի հ ե ծ յա լ, ինչպ ես նաև ճա­ նա չեց մա րդկա նց, և ա յդ թա նկա րժեք գիտելիքները պահեց իր ամբողջ կյա նքի հա մա ր։ Սայց նա ուրիշ շատ բա ներ է լ իմ ա ցա վ։ Այսպես

օրինակ,

Ջոն

Չ ա յզ ո մ ը '

Ջ ի ն գ լ֊Ս ո բ ի ,

Bosque grande-/r և մինչև Սև գետն ու դրա նից էլ ա յն կողմ՛ ընկա ծ բա զմ ա թ ի վ ա յլ անասնապահական ֆերմա ների տ նօ­ րենը.

Ջոն

Չ ա յ զոմ ը'

«կովերի

ա րքա ն»,

կա նխ ա տ եսելով

ֆերմերա կա ն փոքրիկ տ նտ եսությունների ստ եղծում ը, գնեց շրջակա բոլոր ազատ հողա տ ա րա ծությունները, որտեղ ջուր կար, փշալարերով պատեց դրանք ու դարձավ լիա կա ­ տար տնօրեն ը դրանց հարող միլիոնա վոր ակր հողատարա­ ծո ւթ յա նն երի, որոնք ա ռա նց ոռոգելու ոչ մի ա րժեք չունեին։ Իսկ գիշերա յին խ ա րույկների մոտ , մթերքով լի

ֆէքլրդոնի

հա րևա նութ յա մբ, ամսական քառասուն դոԱարԷց №չ ավելի՛

..ստացող քա վբոյների հետ (որո նք չէին նախատեսում ա յն , ինչ նա խա տեսում էր շե ֆ ը ) ունեցա ծ զրույցների ժամանակ Դիկը որոշակիորեն հա սկա ցա վ, թ ե ինչպ ես է Ջոն Չ ա յզոմը դարձել « կովերի ա րքա », իսկ նրա հարյուրա վոր դրացիները Վա րձվել են որպես գյուղա տ նտ եսա կա ն գործա վորներ։ Բ ա յց Դիկը տա քա րյուն բնա վորություն ուներ։ Նրա ա ր­ յունը եռում էր։ նրա մեջ բուն էր դրել տ ղա մա րդկա յին կ ը ր ֊ քոտ հպ ա րտ ությունը։ Թամբին քսա ն ժա մ նստ ելուց հետո պատրաստ լինելով հեկեկա լ, նա կա րողա նում էր զսպել իրեն, սովորեց արհամարհել իր կիսամանկական մա րմինը տանջող դաժան ցա վը

և լռ ե լյա յն դիմա նա լ, չերա գելով ա ն­

կողին, մինչև որ կոփ վա ծ նախրապանները առաջինը իրենք չպ ա ռկեին։ Ա յդ նույն հա մբերա տ ա ր դիմա ցկունութ յա մբ նա հեծնում էր իրեն տրվա ծ ա մեն մի ձի, պահանջում էր, որ իրեն ևս ուղարկեն գիշերա յին ա շխատանքի, և քա մու տակ ծա ծա նվող անջրանցիկ թ իկնոցով վստահորեն սուրում էր ցր վ ա ծ ն ախ րին ընդա ռա ջ։ Նա պատրաստ էր ցա նկա ցա ծ վտանգի տակ դնել իրեն, սիրում էր համարձակ քա յլեր կա ­ տարել, սա կա յն նույնիսկ ա յդպ իսի րոպ եներին երբեք չէր մոռա նում ողջախոհ իրա կա նությա ն մա սին։ Դիկը շատ լա վ դիտեր, որ մարդիկ չա փ ա զա նց փխրուն էակներ են, որ մ ա ր­ դիկ հեշտ ությա մբ են զոհվում' ջա խջա խ վելով քարերի վրա, կամ տրորվելով ձիերի սմբա կների տա կ։ Ու երբ նա հա ն­ կա րծ հրա ժա րվում էր հեծնել ա յն ձին, որի ոտքերը վարգի ժամանակ իրար էին դիպ չում, ապա դա ոչ թե վախի հ ետ llվանք էր, ա յլ, ինչպ ես մի ա նգա մ հա յտ նեց ա նձա մբ Ջոն Չ ա յզ ո մ ի ն , «ե թ ե բա նը հասնի ընկնելուն, գումարի հ ա մա ր»։

ապա գոնե մ ե ծ

Միայն ա յստ եղ, այս կա լվա ծքից, Դիկը վճռեց նամակ գրել իր խ նա մա տ ա րներին։ Բա յց ա յնքա ն զգույշ էր, որ նա ­ մակը տ վեց Չ իկա դոյից ժա մա նա ծ ա նա սնավաճառին և հա ս­ ցեա գրեց խոհարար О-Թ ե յի ն ։ Թեև Դիկը իր միլիոններից չէր օգտ վում, սա կա յն միշտ հիշում էր դրանց մա սին։ Մտահոգ­ վելով, թե հանկա րծ իր ունեցվա ծքը չհասնի ին չ-ո ր հեռա ­ վոր ա զգա կա նների, որպիսիք կգտ նվեին Նոր Ա նդլիա յոլմ, նա իր խ նա մա տ ա րներին տ եղեկա ցրեց ա յն մա սին, որ ինքը 438

ո ղ ջ ֊ա ռ ո ղ ջ է ու մի քա նի տարի անց ա նպ ա յմա ն տուն կ վե­ րա դա ռնա ։ Նա հրա մա յեց նա և չա զա տ ել միսիս Ս ո մ ե ր ս թ ո ֊ նին և կանոնավոր վճարել աշխատավարձը։ թ ա յց նա չէր կա րողա նում նստել նույն տ եղում։ Ու վ եր ­ ջապես որոշեց, որ Ջ ի ն գլ-թ ոբ ռա նչո յո լմ ա նցկա ցրա ծ կես֊ տարին ավելի քան բա վա կա ն է։ Ուստի և Դիկը դարձավ թ ա ­ փառաշրջիկ ու ոտնատակ տ վեց Մ իա ցյա լ Նահանգները, ը ն դ որում իր ա յդ թա փ ա ռումների ժամանակ նա ա ռիթներ ունե­ ցա վ ծանոթանալու հաշտարար դա տա վորների, ոստիկանա­ կան ա ստիճա նա վորների, թա փ ա ռա շրջիկությա ն վեր ա բերյա լ օրենքների և նույնիսկ բա նտ երի հետ ։ Եվ նա ճա նա չեց իս ­ կական թա փա ռա շրջիկների, թա փա ռա կա ն գործա վորների ու մանր հա նցա գործների։ թա ցի ա յդ , նա ծա նոթա ցա վ ֆ ե ր ­ մա ների ու ֆերմերների հետ և ուսումնա սիրեց հողա գոր­ ծությունը, իսկ մի ա նդա մ Ն յո ւ֊Յ ո ր ք ի նա հա նգում ամբողջ շա բա թ հատապտուղներ հավա քեց դանիացի ֆերմերի մոտ , որը փորձարկումներ էր կատարում Մ իա ցյա լ Նահանգներիառաջին սիլոսա յին սա րքա վորմա ն վրա ։ Նա ա յս ա մենը սո­ վորեց ոչ ա յն պ ա տճա ռով, որ սովորելը նպատակ էր. նա ուներ վիթխա րի, զուտ

մա նկա կա ն

հետա քրքրա սիրություն

ա մեն բա նի նկա տ մա մբ։ Դրա շնորհիվ նա բա զում տեղեկու­ թ յուններ ստա ցա վ մա րդկա յին բնա վորությա ն և հասարա­ կությա ն կյա նքի մա սին։ Ա յդ գիտ ելիքները, որոնք նա հե­ տ ա գա յում մա րսեց ու դա սա կա րգեց գրքերի օգնութ յա մ բ, խոշոր ծա ռա յութ յուն մա տ ուցեցին նրա ն։ Արկածները չվնա սեցին Դիկին։ Նույնիսկ երբ ա ռիթ եղավ' հանդիպել կա լա նա վորների' իրենց ա նտ ա ռա յին ապաստա­ րա ններում, և հաղորդա կից լինե լ կյա նքի նկա տ մա մբ նրանց տեսակեսւներին ու բա րոյա կա նութ յա նը, ա յդ տեսակետները չա զդեցին տ ղա յի վրա ։ Նա իսկապես նման էր տեղա բնա կ ցեղերի մեջ ընկա ծ ճանապարհորդի։ Վստահ լինելով , որ քսան միլիոն կա րողությա ն տեր է, նա գողանալու և հափըշտ ա կելոլ ցա նկություններ չէր ունենում, ա սենք, դրա անհրա­ ժեշտ ությունն էլ չկա ր։ Աշխարհում ամեն բա ն հետ ա քրքրոլմ էր նրան, բ ա յց նա ոչ մի ա նդա մ չընկա վ մի ա յնպ իսի վ ի ­ ճակի մեջ կա մ մի ա յնպ իսի տեղ, ուր կամենար ընդմ իշտ 439

■ մնալ։ նա ծա րա վի էր ա վելի ու ա վելի շատ բա ն տեսնելու, սսնվերջ ուսումնա սիրելու իրա կա նությունը։ Անցավ երեք տարի, լրա ցա վ Դիկի տ ա սնվեցա մ յա կըt նա ■ ամրակազմ ու կոփ վա ծ, հարյուր երեսուն ֆունտ քաջ ունե­ ց ո ղ պատանի էր* Եվ Դիկը վ ճռ ե ց, որ տուն վերա դա ռնա լու և •գրքերը ձեռքն ա ռնելու ժա մանա կն է* Ա յսպ իսով նա կատա­ ր ե ց իր առաջին խոշոր ծովա յին ճա նա պ ա րհորդությունը, որպես յո ւն դ ընդունվելով ա յն նավի վրա , որը Դելա վեըից ■ մեկնելու էր Ս ա ն-Ֆրա նցիսկո, շրջա նցելով Հորն հրվա նդա ­ ՜նը։ Գա շատ դժվարին նա վա րկություն էր, որը տ ևեց հար­ յո ւ ր ութսուն օր, սա կա յն ա րդյունքում Դիկը տասը ֆունտ ով ■էլ ա վելա ցա վ։ ' Երբ մի գեղեցիկ օր նա տուն մտ ա վ և ք ա յլե ց դեպի մ ի ֊ս ի ս Ս ոմերսթոնը, վերջինս ճչա ց ու մա րդ ուղարկեց խ ո Հա րա ր О-Թ ե յի հետ ևից, որպեսզի սա հաստատի, թե ար■ դյո՞ք իսկապես Դիկն է եկողը։ Միսիս Սոմերսթոնը երկ­ ր ո ր դ ա նգա մ ճչա ց, երբ պ ա րզեր ձեռքը, ու Դիկի՝ ճոպ ա ն­ ՛ներից կոշտա ցա ծ ափը սեղմեց նրա քնքուշ մա տ ները։ Խնամատարների

հետ

առաջին հանդիպ մա ն

ժա մա նա կ,

■ որոնք աճապարանքով հա վա քվեցին, լսելով նրա ժա մանմա ն մ ա ս ի ն , Դիկն իրեն քա շվա ծ էր պահում, գրեթե ա մա չում էր։ ք*այց դա նրան չխ ա նգա րեց միա նգա մ ա յն որոշակիորեն ա ր­ տ ա հ ա յտ վե լ.

— Ահավասիկ, թե ինչպ իսին է իրերի վիճա կը, — սկսեց ՛նա։ — Ես հիմար չե մ , գիտ եմ, թե ինչ ե մ ուզում, և ինչպես կա մենա մ, ա յնպ ես էլ պետք է լի ն ի ։ Ես աշխարհում բ ո լո ­ րո վի ն

միա յնա կ

եմ ,

եթե,

իհա րկե,

չհա շվենք

ա յնպ իսի

բա րեհոգի մտ երիմների, որպիսին դուք ե ք։ Եվ ես ի մ տ ե ­ սակետն ունեմ կյա նքի ու ա յն բա նի նկա տ մա մբ, թե ինչ եմ ■ մտադիր անելու կյա ն քում ։ Եվ տուն վերադարձա բնա վ էլ ոչ թ ե որևէ մեկի նկա տ մա մբ ունեցա ծ պարտքի գիտ ա կցությու­ ՛նից, ա յլ ա յն պ ա տճա ռով, որ եկել էր ժա մա նա կը։ Ավելի շուտ, ինքս ի մ նկա տ մա մբ ունեցա ծ պարտքի գիտ ա կցութ յու­ ՛նից։ Երեք տարվա թա փ ա ռումները ինձ վիթխարի օգուտ սովեցին և հիմա կա մենում եմ շարունակել կրթությունս, ես ուզում եմ խ ելոքա նա լ ա յս ա նգա մ արդեն գրքերի շնորհիվ։ ■ 440

— Ի ելմ ոնթյա ն ուսումնա րա նը, — հուշեց միստր Սլոքոլ— մ ը , — ձեզ կնախապատրաստի համա լսա րա նի համարէ Դիկը վճռա կա նորեն գլխ ով բա ցա սա կա ն շա րժում արեց -1 — Դա ինձնից կխլի երեք տարի, ինչպ ես և յուրա քա ն­ չյո ւր միջնա կա րգ դպրոցէ Ոչ, ես մտա դիր ե մ ընդունվել Կալիֆորնիա կա ն համա լսա րա նը մեկ տարուց ոչ ուշ։ Իհարկե, հարկ կլինի լա վ ա շխա տել։ Ոայց ուղեղս թթվուտ ի նման է » ձգտում է գրքեր ուտ ել։ Ես ուսուցիչներ կվա րձեմ, եթե հա րկ լինի ' մի տասը հոգու և կսկսեմ պատրաստվելէ նրա նց ես ե մ վարձելու և ես էլ վռնդելու ե մ ։ Իսկ դրա համար դրա մի կա ­ րիք կունենա մ։ — Ամս ական հարյուր դոլլար բա վա կա ՞ն է, — հա րցրեց միստր 19 րոքետ ը։ Դիկը գլուխը շա րժեց։ — ես երեք տարի թա փ ա ռել եմ ու ի մ դրա մա գլխ ից ոշ մի գռոշ չե մ ծա խ սել։ Հուսով եմ , որ կկա րողանա մ ա յդ ա ս­ պ ա րեզում բա նիմա ց կերպով կա րգա դրություններ անել ա յս ­ տեղ, Уա ն ֊Ֆ ր ա ն ց ի ս կ ո յո ւմ ։ Ես դեռ չե մ ստանձնի ի մ գործե­ րի կա ռա վա րումը, բ ա յց ուզում եմ ձեռքիս տակ պատկա­ ռելի մի գումարի չեքա գրքույկ ունենա լ։ Դրամը ես կծա խ սեմ ա յն բա նի վրա, ինչը կհա մա րեմ կհա մա րեմ ա նհրա ժեշտ։

անհրաժեշտ և ինչպ ես

Խնամատարները սարսափով իրար ն ա յե ց ի ն ։ — Դա ա նհեթեթություն է, դա անհնարին է, — վրդովվա ծ սկսեց միստր -Рրոքետ ը։ — Դուք նույն թոկից փախածն եք մ նա ցել, ինչպես էիք մինչև ձեր փա խուստը։ — Ինչ ա րա ծ, — հառա չեց

Դիկը։ — Ա նցյա լ

ա յդ ա նա խ որժությունը տեղի ունեցա վ

փողփ

ա նգա մ էլ պ ա տ ճա ռով։

Իսկ ա յն ժամանակ ես ուզում էի ընդա մենը հարյուր դոԱԱէը ստ ա նա լ։ — Ի ա յց դուք մտ եք մեր

վիճակի մեջ,

Դիկ, — որոշեց

նր ան մի բա ն հասկա ցնել միստր Դեվիդսոնը։ — Չ է՞ որ մենք ձեր խնա մա տա րներն ե ն ք ,.. Ի՞նչ կասեն մա րդիկ, եթե մ ե ն ք թ ո ւյլ տանք ձեզ, տ ա սնվեցա մյա տ ղա յին, ազատորեն մսխել դրա մը։ 44 »

— Իսկ հիմա ի ՞ն չ արժե ի մ «Ֆ րիդա » զբոսա նա վը, — ա ն ֊ и պա и ելիո րեն հա րցրեց Դիկը։ — Կարծում եմ, որ միշտ էլ քսա ն հազար կտա ն, — պա­ տա սխ ա նեց միստր £ րոքետ ը։ — Ուրեմն, վա ճա ռեցեք։ Զբոսա նա վն ինձ համար շատ մ ե ծ է ու, բա ցի պետք է փոքրիկ ղեկա վա րել ա յն էլ պետք է լինի

ա յդ էլ, տարեցտարի կորցնում է գինը։ Ինձ մի զբոսա նա վ, որպեսզի կարողանա մ ինքս ու նավարկել մեր ծովա խ որշում, և արժեքն հազարից ոչ ա վելի։ Իսկ մ եծը վա ճա ռեք ու

դրամը դրեք ի մ ա ն վ ա մ բ։ Ես ախր դիտ եմ, թե դուք երեքով ին չից եք վա խ ենում, վա խ ենում եք, թ ե ես փողերս կմսխ եմ կերուխումի, ձիերի ու մեկ էլ երգչուհիների վրա ։ Ուստի, ես ինչ եմ ուզում ա ռաջարկել, ա յդ դրամի վրա մեր չ որ սից յուրա քա նչյուրն էլ թող իրա վունք ունենա ։ Եվ ա յն րոպ եին, երբ ձեզնից մեկնումեկը կմտ ա ծի, որ ես իզուր եմ ծա խ սում փողերը, թող հաշվից հանի ա մբողջ գումա րը։ Կարող եմ նաև ձեզ հա յտ նել, որ բա ցի ա յն ուսուցիչներից, որոնք ինձ կնա ­ խապատրաստեն

համալսարանի համա ր, ես

մտադիր եմ

հրավիրել նա և մա սնա գետ ' առևտրական ք ոլեջից. թող նա ինձ սովորեցնի, թե ինչպ ես են բիզնեսմ ենները վարում իրենց գործերը, թող գլուխս մտ ցնի ա յդ ողջ մեխ ա նիկա ն։ Դիկը չսպ ա սեց նրա նց հա մա ձա յնութ յա նը կ ե ց, ասես ա մեն բա ն արդեն վճռվա ծ էր.

— Իսկ ի ՞ն չ ա նենք Մ ենլոյի ձիերը։

և շա րունա ­

Ի դեպ, ես

աչքի

կա նցկա ցնեմ ու կմտ ա ծեմ, թե ինչ ա նենք։ Միսիս Ս ո մ ե ր ս ֊ թոնը կմնա ա յրտ եղ ու կտնօրինի տունն ու տ նտ եսությունը։ Առանց ա յդ էլ ես խիստ զբա ղվա ծ կ լի նե մ ։ Դուք չե ք զղջա ի մ անձնական գործերում ինձ լիա կա տա ր ա զա տություն տա լուց, խոստ ա նում ե մ ։ Իսկ հիմա , եթե ուզում եք լս ե լ, թե ինչպ ես եմ ապրել ա յս երեք տարիների ընթ ա ցքում, խ նդրեմ, եւս ձեզ կպ ա տ մեմ։

Դիկ Ֆորրեսթը չէր սխ ա լվել խ նա մա տ ա րներին

հա յտ ա ­

րա րելով, որ իր ուղեղը թթվուտի պես պատրաստ է գրքեր ուտ ել։ Երևի դեռ երբեք, ոչ մի պատանի չի ստա ցել ա յդքա ն 442

արտասովոր կրթություն. ընդ որում ա յդ դործն ինքն էթ անձամբ ղեկավարում, հաճախ չհրաժարվելով ուրիշների խորհուրդներից։ Ուրիշների ուղեղները օգտագործելու հմտու­ թ յունը, նա, ըստ երևույթին, սովորել էր հորից ու Ջ ի նգլԲոբի Ջոն Չ ա յզ ո մ ի ց ։ Այնտեղ, տափաստանում, նա վա րժ­ վել էր երկար ժամանակ լուռ նստել և մտորել այն դեպքում, երբ քա վբոյները հանդարտ զրուցում էին սննդա մթերքով լի ֆուրգոնի մոտ, խարույկի շուրջը նստած* Ա յժ մ , իր անվան ու կարողության շնորհիվ նա հեշտությամբ կարողանում էր ծանոթանալ ու զրույցի բռ նվել պրոֆեսորների,

դպրոցների

դիրեկտորների, ամեն տեսակ մասնագետների ու բ ի զ ն ե ս ­ մենների հետ։ Կարող էր ժամեր շարունակ ունկնդրել նրանց, երբեմն մ իա յն որևէ բա ռ ասելով, գրեթե հարցեր չւհպլով, և միա յն իր մեջ ներծծելով ա յն, ինչ պատմում ե ն , ^ և շատ գոհ էր մնում, եթե իրեն հաջողվում էր ա յդ ժամեր տևող զրույցից շահել թեկուզև մի միտք, մի փաստ, որպի иիք կարող էին օգնել նրան վճռելու ա յն հարցը, թե հատկապես ինչ կրթություն է իրեն հարկավոր և ինչպես ա յն ստանալ։ Լե տ ո նա սկսեց իր համար ուսուցիչներ ընտրել* և սկըս~ վեցին այնպիսի հրավերներ ու հեռա ցումներ, այնպ իսի կանչեր ու մերժումեր, որ մ իա յն կարելի էր ապշել։ Երի­ տասարդ Ֆորրեսթը չէր քա շվում։ Ոմանց հետ Դիկը պարա­ պում էր մ ե կ , երկու կա մ երեք ամիս, բ ա յ ց շատերից բ ա ­ ժանվում էր հենց առաջին օրը կա մ առաջին շա բա թ ը, և նման դեպքերում ան պա յ մ ան վճարում էր առաջիկա ամսվա համար, եթե նույնիսկ նրան որևէ բան սովորեցնելու փոր­ ձերը տևում էին մեկ ժամից ոչ ա վելի։ Այդ գործում նա միշտ առատաձեռն էր ու մեծա հոգի, որովհետև հնարավորություն ուներ իրեն թույլ տալու առատաձեռնություն և մեծա հոգու­ թ յուն։ Այդ տղան, որը բա զ մ ա թ ի վ անգամներ էր հավաքել հնո­ ցապանների թերմացքներն ու կերել, վրան էլ ա մբա րա սյունից ջուր խ մ ե լով , սեփական մաշկի ւէրա էր զգւսցել դրամի արժեքը և ա յն, որ ի վերջո, գնելուց հետո ամենալավը գնելն է շահավետը։ Համալսարան ընդունվելու համար անհրաժեշտ 443

Էր ւԱել ֆ ի՚ ւ Ւ էաւի ոլ ք ի ^ ի ատի ^ ե կ տար վ ա դասընթաց՛։ Ավարտելով հանրահաշիվն ու երկրաչափությունը՝ նա դիմեց Կալիֆորնիական համալսարանի նշանավոր պրոֆեսորներին ֆ իզ ի կա յի ու քի մի ա յի գծով։ Սկզբում պրոֆեսոր Քեյրին ծի­ ծա ղ ե ց տղայի երեսին։ — Սիրելի տղաս. . . — ասաց նա։ Դիկը հա մ բերո ւթ յա մ բ թույլ տ վեց նրան արտահայտվել, հետո հանգիստ հայտարարեց.

— Վստահ եղեք, պրոֆեսոր, որ ես հիմար չ ե մ ։ Միջնա­ կարգ դպրոցի և նախապատրաստական ուսումնարանի աշա­ կերտները ուղղակի կաթնակերներ են։ նրանք

կյանքը չեն

ճանաչում։ Եվ չդիտեն, թե ինչ են ուզում կա մ ինչու են ու­ զում այն, ինչ մտցրել են նրանց գլուխը։ Ես ճանաչում եմ կ յա ն ք ը ։ Գիտեմ, թե ինչ եմ ուզում և ինչու։ նրանք երկու կիսա մյակ շարունակ, շաբաթական երկու ժա մ ֆիզիկա են ուսանում, և արձակուրդն էլ հաշված, ա յդ պատմությունը տևում է մեկ

տարի։

Խաղաղօվկիանոսյան

ափերով

մեկ

դուք ֆիզիկա յի լավագույն ուսուցիչն եք։ Ուսումնական տա ­ րին ուր-որ է կավարտվի։ Եթե դուք արձակուրդի առաջին շաբաթը նվիրեք ինձ, նվիրեք ձեր ժամանակի յուրաքանչյուր րոպեն, ես կ յո լր ա ց ն ե մ . ֆիզիկա յի տարեկան Որքա՞ն արժե այդպիսի մեկ շա բա թը։ — Դուք հազար դոլլարով էլ չեք

դասընթացը։

գնի, — պատասխանեց

պրոֆեսոր ֊ Ո եյրին ու վճռեց, որ հարցը փա կվա ծ է։ — Ես Դիկը,

գիտեմ

ձեր աշխատավարձի

— Հա պ ա ՞, ձեր կարծիքով ես որքա՞ն կտրուկ հարցրեց պրոֆեսորը։

չա փ ը. . . — սկսեց ե մ ստ ա նում,—

— Հա մ են ա լն դեպս, շաբաթական ոչ հազար դոլլար,— նույնքան կտրուկ առարկեց Դիկը, — և ոչ էլ հինգ հարյուր, ոչ էլ երկու հարյուր հիսուն... — Նա ձեռքը բա րձրա ցրեց, որով­ հետև պրոֆեսորը

կա մենում էր

ընդհա տ ել։ — Դուք

հիմա

ասացիք, որ ձեր ա յդ շաբաթը չե ք կա րող վաճառել նույնիսկ հազար դոլլարով։ Իսկ ես միտք էլ չունեմ գնելու այդպիսի դում արով։ Ես ձեզ առաջարկում ե մ երկու հազար։ Տեր աստ­ վ ա ծ ։ Ախր ես հաշված տարիներ ունեմ ապրելու...

444

— Իսկ մի՞թե հնարավոր է գնել կյանքի

տարիները, —

ծաղրանքով հարցրեր պրոֆեսորը։ — Անպայման հնարավոր է։ Հանուն դրա էլ եկել եմ ձեզ մ ոտ ։ Մեկ տարվա մեջ ես գնում եմ երեք տարի, իսկ ձեր շաբաթը ա յդ տարվա մի մասն է։ — Ոայց ես դեռ համաձայնությունս ւոեց պրոֆեսոր Քե յրի ն։ — Գուցե այդ գումարը

ձեզ չի ՞

չե մ տ վել, — ն կ ա ֊

բա վա րա րում, — սառ-

նասրտորեն պնդեց Գիկը։ — Ասացեք, թե ինչպիսի՞ գումարն եք համարում արդարամիտ։ Եվ պրոֆեսոր Զ եյրի ն հանձնվեր։ ճիշտ

նույն կերպ էլ

հանձնվեց սլրոֆեսոր Իա րսդեյլը' քաղաքի ամենանշանավոր քիմիկոսը։ Հանրահաշվի Դիկն

ու

երկրաչափության

արդեն տարել էր

իր

ուսուցիչներին

Սաքրամենթոյի ու Սան-Զ ոակինի

ճահիճներում որս անելու, և նրանց հետ մեկ ամսից ավելի մնաց ա յն տ ե ղ ։ Ֆիզիկայի ու ք է մ է ա յի հետ էլ գործն ա վա ր­ տելով' նա պատմաբանի ու գրականության ուսուցչի հետ որսի մ եկնեց Օրեգոնի հ ա ր ա վ ֊ ա րևմտյա ն մա սում գտնվող •Ուսրրի օկրուգը։ նա հետևում էր հոր օրինակին, սովորում, զվարճանում ու ապրում էր մաքուր օդում, և առանց, տակարգ

լա րվա ծությա ն,

միջնակարգ դս[ըոցի

ար­

սովորական

եռա մյա դասընթացն անցավ մեկ տարում։ Նա թռչուններ ու ձուկ էր որսում. լողանում էր, մա րզվում և դրա հետ մեկտեղ պատրաստվում էր համալսարանի համա ր։ Եվ նա կանգնած էր ճշմարիտ ճանապարհի վրա։ նա կարող էր այդ

ճա նա-

պարհն ընտրել, որովհետև հոր միլիոնները նրան դարձրել էին կյանքի տնօրենը։ նրա համար դրամը միշտ էլ եղել է միջոց։ նա չէր նվա զեցնում, բ ա յց չէր չա փա զա նցնում դ ր ա ֊ մի նշանակությունը։ նա դրամով գնում էր այն ամենը, ինչ անհրաժեշտ էր։ — Զեխության տարօրինակ տեսակ է, նման բանի երբեք չեմ հանդիպել, — նկատեց միստր Ջրոքետը, մյուս խ ն ա մ ա ­ տարներին ց ո ւ յց տալով Դիկի ներկա յա ցրա ծ տարեկան հաշ­ վետվությունը։ — Ուսումնառության վրա ծախսվել է տ ա սնվ եՁ հազար դոլլար, ընդ որում նա ներկայացրել է բոլոր 445

ծախսերը' թյունները,

երկաթուղային

տոմսերի

արժեքը,

նվիրատվու­

ուսուցիչների համար գնվա ծ վառոդն

ու փ ա մ ­

փուշտները։ — Եվ քննություններն էլ, համենա յն դեպս, հանձնեք, — ասաց միստր Սլոքումը։ ֊ Այո, և նախապատրաստվեց մեկ տարվա ը ն թ ա ց քո ւմ , — քրթմնջա ց միստր Դեվիդսոնը։ — Իսկ ի մ թոռը, այն Ժամանակ, երբ Դիկն սկսեց պատրաստվել, ընդունվեց Բելմոնթ յա ն ուսումնարանը,

և տա աստված,

որ երկու տարի

հետ,ո հաջողվի ընդունվել համալսարան։ — Ինչ արած, մի բան կարող եմ ասել մ ի ա յ ն , — հ ա յ­ տարարեց միստր £ ր ո ք ե տ ը , — այսուհետև, տղան որքան էլ պահանջի իր ծախսերի համար, կարելի է վստահել ց ա ն կ ա ց ա ծ դում արը։ — Հիմա ես մի փոքր շունչ Դիկը իր խ նա մա տ ա րներին։ — Ես

կ ա ռնեմ, — հայտարարեց դարձյալ հավասարվեցի

իմ հասակակիցներինՀ գիտելիքներով, իսկ ինչ վերաբերում է կյանքի իմա ցա կա նությա նը, նրանք դեռ շատ հեռու են ինձնից, Ես հանդիպել եմ բա զ մ ա թ ի վ տղամարդկանց ու կա ­ նանց, ես ճանաչեցի կյանքն ու տեսա այնքան շատ լա վն ու վատը, վեհությունն ու ստորությունը, որ հաճախ ինքս էլ չե մ հավատում' մ ի՞թ ե ա յդ ամենը ճշմարիտ է։ Բայց ես ա յդ ամենը տեսել եմ սեփական աչքերով։ Այսուհետև ես չե մ շտապի։ Հասել եմ մյուսներին ու հի­ մա համաչափ քա յլե րով կգնա մ։ Գլխավորը առանց տարի կորցնելու կուրսից կուրս փոխադրվելն է։ Ու երբ ավարտեմ համալսարանը, կլինեմ ընդամենը քսանմեկ տարեկան։ Ու­ սանելու վրա հիմա ավելի քիչ ծախսեր կանենք, ուսուցիչ­ ների կարիք այլևս չե մ ունենա և հնարավոր կլինի շատ ծախսել զվարճությունների վրա։

ավելի

Միստր Դեվիդսոնը զգուշացավ.

— Իսկ դուք ի՞նչ նկատի ունեք

«զվա րճությունЯ բառի

տակ։ — Օհ, զանազան ուսանողական ընկերություններ, ֆուտ­ բ ո լ ... Ինքներդ էլ հասկանում եք, որ ետ չպետք է մնա մ մ յո ւս ներ ից։ Բացի ա յդ, ինձ շատ են հետաքրքրում բենզինի 446

շարժիչները։ Ես ոպում եմ կառուցել աշխարհում

առաջին

օվկիանոսային զբոսանավը բենզինի շարժիչովդ..

— Իսկ եթե պ ա յթի" , — գլուխը շարժեց մի սար

Քր ոքե-

տը։ — ԱՏԴ ամենը դատարկ բա ներ են, հիմա բոլորն էլ խ ե ն ­ թա ցել են բենզինի վրա։ — Ժ Պ աՏթի> ԵԱ միջոցներ ձեռք կ ա ռնե մ , — պա­ տասխանեց Դիկը, — իսկ դրա համար անհրաժեշտ են փոր­ ձարկումներ ու դրամ, և ա յդ պատճառով էլ ես խնդրում եմ մի նոր չեքագրքույկ նույն իրավունքներով, ինչպես նա­ խորդն էր։

ԳԱ1Ի1Ս VI

Համալսարանում Դիկ Ֆորրեսթը ոչ մի բէսնով աչքի չէր ընկնում, եթե չհաշվենք ա յն, որ առաջին կ ո ւյս ո ւմ բա ց թ ո ­ ղեց շատ ավելի դասախոսություններ, քա ն մյուս ուսանող­ ները։ ի ա յց այն դա սախոսոլթյունները, որոնք բա ց էր թ ո ղ ­ նում, նրան պետք չէին, և նա դիտեր։ թնդուն հլության ք ը ն նությոլններին նրան նախապատրաստող ուսուցիչները առաջ էին անցել և պարապել ՛էին առաջին կուրս ի մ ե ծ մա սը։ ի մ ի ­ ջի ա յլոց, նա կազմակերպեց առաջին կուրսեցիների ֆուտ­ բոլա յին թիմը, որն այնքա ն թույլ էի, այնքան թ ո ւյլ, որ նրան կա բոզանում էին հաղթել բոլոր նրանք, ովքեր չէին ծուլանում ։ Рա յց և այնպես Դիկն աշխատում էր, թ ե և դա նկատելի չէր։ նա շատ էր կարդում, և լա վ էր կարդում, ու երբ ամ ռանը օվկիանոսային իր զբոսա նա վով դուրս եկավ բա ց ծով, հրավիրեց ոչ թե ուրախ ընկերներին, իր հասակակիցներին, այլ գրա կանության, իրավունքի, պ ա տմության ու փիլիսո­ փա յության

պրոֆեսորներին' ընտ ա նյոք

հանդերձ։

Հա մ ա լ­

սարանում երկար ժամանակ դեռ հիշում էին ա յդ «դ իտ ա կա նյօ ուղևորության մա սին։ Վերադառնալով' պրոֆեսորները պատմում էին, որ ժամանակն ունց են կացրել չա փա զա նց հաճելի։ Դիկն ա յդ ճանապարհորդությունից կարողացավ ավելի ընդարձակ պատկերացումներ ստանալ գիտական մի 447

շարք առարկաների մասին, քա ն եթե դրանք տարեցտարի լսեր համալսարանական դասընթացներում* Իսկ ա յն, ինչ դարձյալ տնտեսեց ա յդ ը ն թ ա ց քո ւմ , նրան հնարավորություն տվեց առաջվա պես р ш д թողնել

դասախոսություններն ու

եռանդով զբա ղվել լաբորա տորիա ներում։ Նա չէր արհամարհում նաև զուտ ուսանողական զվարճութ յունները։ Պրոֆեսորական այրիները համառորեն սիրաշա­ հում էին նրան, պրոֆեսորների դուստրերը սիրահարվում էին նրանէ Նա անխոնջ պարող էր, բա ց չէր թողնում ուսանողա­ կան և ոչ մի երեկույթ, ընկերական ոչ մի խնջույք, ոտնա­ տակ էր տալիս ամբողջ ծովեզրը բա նջոյի ու մանդոլինահարների ակումբի հետ։ Ա յնուա մենա յնիվ, նա չէր փ ա յլոլմ

ոչ մի

արտակարգ

տաղանդով, ոչնչով չէր տա րբերվում մ յո ւս ներ ից։ Չորս-հինգ ընկերներ մանդոլինա և բանջո նվագում էին նրանից լաւէ և մի տասը հոգի էլ շատ ավելի լավ էին պարում, քան Դիկը։ Երկրորդ կուրսում նա ֆուտբոլի թիմին օգնեց հաղթա­ նակ տանելու. համարվում էր լա վ,

հուսալի

խա ղա ցող և

մ իա յն ա յդ քա ն ։ Նրան ոչ մի անդամ չհաջողվեց

գնդակով

անցնել դաշտի ամբողջ երկա րությա մբ, չն ա յա ծ տեսնում էր, որ ոսկ ե զ օծ ֊ ե ր կ ն ա գո ւյն ն ե ր ը կաշվից դուրս են գալիս, և տրիբունաներն էլ փոթորկվում են։ Հաղթանակի կարողացավ հասնել մ իա յն դժվարին ա յդ խաղի վերջում, ցե խ ի ու անձրևի տակ, երբ արդեն ավարտվում էը երկրորդ կիստ­ էսաղը. լոկ ա յդ ժամանակ ո ս կ ե զ օ ծ ֊ ե ր կ ն ա գ ո ւյն ն ե ր ը Ֆորրեսթին խնդրեցին հարվածել կենտրոնին և ամուր հա րվա ծեց Այո, նա երբեք ու ոչ մի բա նում կատարելության չհա ­ սավ։ Լողլող Չտրլի էվերսոնը միշտ էլ կարող էր խ մ ե լ ա վե ­ լի, քան նա։ Հարրիսոն Ջեկսոնը մուրճը նետում էր ա մենաբէ1Ը քսան ֆուտ ավելի հեռու, քա ն 'էիկը* •Իարրուզերսը նրան հաղթում էր բռնցքա մա ր տ ում ։ Էնսոն Իարջը երեքից երկուսի դեպքում նրան պ ա ռկեցնում էր թիակների վրա, իհարկե, մ ե ծ դժվ ա րո ւթ յա մբ։ Անգլերեն շարադրությունից կուրսի հինգերորդ մասն ավելի ուժեղ էր նրանից։ Ռուսա­ կան հրեա էդլինը հաղթեց նրան *Սեփ ա կա նությոլնը գողու­ թյուն է» թ ե մ ա յո վ դիսպուտի ժա մանա կ։ Շաւլցն ու Դեբրեն

առաջ անցան նրանից ու ամբողջ կուրս ի ց ' բարձրագույն մ ա * թեմա տ իկա յի ասպարեզում , իսկ ճապոնացի Օթսոլկին ա ն­ համեմատ լա վ էր յուրա ցնում ք ի մի ա ն։ Р ա յց եթե Դիկ Ֆորրե Աթը Ո^ Լ Ո1Լ աԼՔЬ t i p ընկնում, սակայն ոչ մի բա նով էլ ետ չէր մնում իր ընկերներից։ Ար­ տակարգ ուժ չունենալով,ճ նա երբեք չէր ցուցա բերում թու­ լություն կամ անվստահություն։ Մի անգա մ Դիկն իր խ ն ա ­ մատարներին, որոնք հիացած էին նրա անփոփոխ ջանասի­ րո ւթ յա մ բ ու վարքով, և որոնք կանխագուշակում էին նրա մ եծ ապագան, հա յտ ա րա րեց* — Ոչ մի արտակարգ բանի

ես չե մ

հասնի։ Ուղղակի

կլինեմ բա զմա կողմա նիորեն զա րգա ցա ծ մի մ ա րդ։ Ես ախր մասնագետ դառնալու անհրաժեշտություն չո ւն եմ ։ Ժա ռան­ գություն թողնելով[' հայրս ինձ ազատել է այդ անհրաժեշ­ տությունից։ Ասենք, ես չէի կարող մա սնա գետ դառնալ, եթե նույնիսկ ուզենա յի։ Դա ի մ սրտովը չէ։ Այսպես ուրեմն, նրա խելքի ներդաշնակությունը ա յ ն • քան հստակ էր, որ դա որոշում էր նրա կյանքի ներդա շնա ­ կությունը։ նա ոչ մի բա նով չա փից դուրս չէր հրապուրվում։ Դա միջին, բնա կա նոն, հավասարակշիռ ու բա զմա կողմա նի զա րգա ցա ծ մարդու հազվագյուտ մի տեսակ էր։ Երբ միստր ԴեվիդսոՖը իր կոլեգաների

ներկ ա յութ յա մ բ

գոհունակություն հ ա յտ նեց ա յն ա ռթիվ, որ Դիկը, տուն Վե­ րա դառնալով, այլևս ոչ մի անխոհեմ քա յլ չի կատարում, Դիկը պատասխանեց.

— 0, ես կարող եմ իիձ զսպել, եթե կա մենա մ։ — Ա յո, — հանդիսա վորությա մբ հաստատեց միստր Սլոք ո ւմ ը։ — Շատ լավ ստացվեց, որ դուք այդքան շուտ դ ի վ ո ֊ տեցիք և հիմա կարողանում եք տիրապետել ձեզ։ Դիկը խորամանկորեն նրան ն ա յե ց ։ — Էհ, — ասաց նա, — ա յդ մանկական արկածը հաշիվ չէ ։ Ես դեռ չե մ էլ սկսել դիվոտել։ Ա յ , կտեսնեք, թե ինչ կլինի, հենց որ սկսեմ։ Դուք գիտե՞ք Կիպլինգի « Դիեգո Վ ա լ ֊ դեսի երգը»։ Ջ՛եր թ ույլտ վո ւթ յա մբ ես մի հատված կհիշեմ։ իանն այն է, որ Դիեդո Վալդեսն էլ, ինչպես ես, մ ե ծ ժ ա ֊ ռանգություն էր ստացել։ նա պետք է դառնար Իսպանիայի 449 5 *9

Ջ ե ն ւ ո ն ո ո ն . X K.

գերագույն ծովակալ և դի վոտելու ժամանակ չուներ* նա ուժեղ էր ու երիտասարդ, բ տ յ ց շատ էր շտապում մ ե ծ դա ռ­ նա լ. ալդ խենթը կարծում էր, թե ուժն ու երիտասարդու­ թյունը իր հետ կլինեն ընդմիշտ և, որ ծովակալ դառնալուն պես, նա կյանքի բերկրանքների հաճույքն ապրելու իրա ­ վունք կունենա։ Եվ հետա գա յում նա միշտ հիշում էր. Հարավումt հազար մղոններ հեռու, Մենք իրար եղբայրներ դարձանք» Գանձեր գնեցինք շատ կղզիներում* Ծովերում մեր օրերը անցանէ Աշխարհը ծո՜՛վ էր բյուր հրաշքների, Լողում էինք ի նչ հեռուներ,,, Թեև ես դեռ մեծ Վալդեսը չէի» Ոայց ամերն ծովային ինձ գիտեր։ Թե թաքուն պահված գինի գտնեինքճ Մենք խմում էինք հավասար* Եղբոր պես մեր մեջ բաժանում ]էինք Ձ.եռք գցած ամեն մի ավար։ Մեր հաղթ նավերը ժայռերի հետև Ապահով թաքնվում էին. Ծանծաղուտն էինք մենք ճեղքում թեթևՀ ճեռքներս ձուլած թիերին։ նավատակն էինք ձյութում մենք զվարթ, Ողնափա յտը թ ր ծ ո ւմ կրակին,

Կայմին բարձրացնում դրոշը ծվատ Ու ելնում արշավի կրկին... Ինչպես խարիսխն է մխրճվում թափով Փրփրաբաշ կրծքի մեջ ծովի, նավապետներս այդպես շտապով նետվում էինք հաղթ գրոհի։ Որտե՛՛ղ հանեցինք սաղավարտ, սուսեր, Ի՛՛նչ քեֆեր արինք ցնծագին . Ո՛՛ւր են շանթեղեն գրոհները մեր, Մեր զարկերն անշեղ նիզակի 0 , անապատի աղբյուր զովասուն, 0 , հացի վերջի ն դու փշրանք.

0 , չա ր բ ա զ ե ի ճչա ցող ց ա ս ո ւմ *

О , մա հ, ուղեկի ց անբաժան։

450

Ինչպես աղջիկն է տենչում ամուսին, Եվ այրին հուշերով այրվում, Ինչպես բանտվածն է նեղ լուսամուտիդ Սարոտով երկնքին նայում, Այդպես նավաստիս ալեհեր, վհատ, Ապրում եմ անցյալի հուշերով, Մարտե՜րն եմ հիշում, մեր դր ո շը ծվատ Եվ ինձՀ պատանի ու հերոսէ

ք .:.

Դուք,

հարգարժան մարդիկ,

հասկացեք նրան, հաս կա*-

Հցեք այնպես, ինչպես հասկացել եմ ես։ Լսեցեք, թե նա ինչ ՛Հհ

jvi ՚ լ,..

V

••i' . ^

i-

ասում հետո. Թվում ԷրՀ թե ում, խինդ ու արբեցում Օրեցօր պիտի ծավալվեն Ավա՜ղ, բամակս հուր գինով լեցուն Թափեցի անդարձ առհավետ։ Ավա ղ, չարանենգ երկնքի կամոք Սև ուղփ է նշված ինձ կյանքում. Եսճ հին ՎալդեսսՀ ազատ ու անհոգ, Ծովակա՜լ եմ կոչվում գերագույն։ ^

У "֊ ^// \ Ոլ մի վ այ\րկյսւն մ ի ' մ ոռ ա ցե ք, որ ի,մ ծարավը դեռ չի հ ա ֊ հ

է գ ե ց ե լ։ Ոչ, ես ա յրվում եմ ողջ է ո ւթ յա մ բ t Ոայց զսպում եմ ինձг Մի' կարծեք, որ զսպում եմ ինձ լոկ ա յն պատճառով, թե ինչպես պետք է դրսևորի իրեն օրինակելի տղան, քանի դեռ ուսանում է։ Ես երիտասարդ ե մ։ Կյանքը եռում է իմ ; մեջI Ես լի եմ անսպառ ուժով, բ ա յց չե մ կրկնի այն սխալ\. ները, որոնք կատարում են ուրիշները։ Ես կարողանում եմ ի մ ձեռքի մեջ պահել ինձ։ Ես չե մ ընկնի առաջին իսկ պ ա ­ տահած խ ա յծ ի ն ։ Իսկր մինչ ա յդ ես պատրաստվում ե մ ։ Ոայց իմը աչքիցս բ ա ց չե մ թողնի։ Եվ գավաթի պարունակությու­ ն ը շաղ չե մ տա, այլ կ խ մ ե մ մինչև վերջին կաթիլը։ 0 , առաջվա պես թե հողմը շաչեր, Ու ծովն ալիքվեր խռն՛ված. Նավը ձյութեինք խարույկի առջևՀ Երգելով մեր երգերը զվարթ ,*• 0 , անապատի աղբյուր զովասուն.

0 , հացի վերջի՜ն դու փշրանք.

451

O', շար բ ա զ ե ի ճչա ցող ց ա ս ո ւ մ * 0 ՜ , մ ա 'հ , ուղ եկ ի ՜ց ա ն բ ա ժ ա ն W

Լսեցեք, իմ խնա մա տ ա րներ։ Գիտե՞ք, թե ինչ բան է հ ա ր ֊ վածել թշնամուն, հասցնել նրա ծնոտին ու սառնասրտորեն դիտել, թե ինչպես է ընկնում։ Այսպիսի զգացողություններ եմ ես ուզում։ Ես ուզում եմ սիրել, և' համ բուրել, և' խ ե ն ­ թություններ անել երիտասարդության և ուժերի առատու­ թ յունից ։ Ես ուզում եմ ճաշակել երջանկությունն ու խրա խ ­ ճանքը

երիտասարդ տարիներին,

բա յց

ոչ հիմա,

երբ դեռ

պատանի ե մ ։ Ա ռա յժմ ես ուսանում եմ* և ֆուտբոլ եմ խ ա ­ ղում, նախապատրաստվում եմ այն պահին, երբ կկարողա­ նամ ինձ ազատություն տալ, ա յդ ժամանակ արդեն ես կա­ նեմ անելիքս։ Ես չ ե մ վրիպի։ 0 ' հ, հավատացեք ինձ. գիշեր­ ները ո չ մ ի շ տ է, որ ես հանգիստ եմ քնում։ ֊

4 ս ի՞նքն, — վա խ եցա ծ հարցրեց

միստր ՝9րոքետը։

— Հենց ա յդպ ես։ Հենց այ դ մասին եմ ձեզ ասում։ Ես դեռ սանձսւծ եմ պահում ինձ, ես դեռ չե մ ս\կսել, բ ա յց որ սկսեցի' զգուշա ցեք*** — Ւսկ

դոլք

«կսկսեք»

համալսարանն

ավարտելուց

հետո՞ ։ Տարօրինակ պատանին գլուխը շա րժեց։ — Համալսարանից հետո գեթ մի տարով ես ընդունվելու եմ գյուղատնտեսական ինստիտուտ։ Գիտե՞ք, մի ցա նկու­ թյուն է հայտնվել ի մ մեջ* դա գյուղատնտեսությունն է ։ Ես ուզում եմ*** ուզում եմ ի ն չ ֊ ո ր բան ստեղծել։ Հայրս դիզել է, բ ա յց ոչինչ չի ստեղծել։ Դուքճ նույնպ ես։ թավթել եք նոր մի երկիր ու մ իա յն փող եք դիզել ճիշտ այնպես, ինչպես նավաստիները, գտնելով կուսական մի հանքաշերտ,

մա-

մուգից հավաքում են ոսկու բնակտորները*** — Ես, կարծեմ, ի ն չ ֊ ո ր բան հասկանում եմ Կալիֆորնիայի գյուղատնտեսությունից, բա րեկա մս, — վիրավորված խնդհատեց նրան միստբ Զ րոքետը։ — Հա վա նա բա ր հասկանում եք, 1 Բանաստեղծություննե[ւֆ

452

թ այ ց

թ ա ր գ մ ա ն ո ւթ յո ւն ն ե ր ը '

դուք ոչինչ չեք 1 Գ.

9ԱՆ0*ՈԵՐՅԱՆհ

ստեղծել, դուք, — ինչ արած, փաստը մնում է փաստ, т— դուք.,, ավելի շուտ ավերել եք։ Դուք հաջողակ ֆերմերներ եք եղել։ Եվ ինչպե՞ս եք գործել։ Օրինակ4 Սաքրամենթո գե ­ տի հովտում վերցրել եք քառասուն հազար ակր լա վագույն, հիանալի հողամաս և ամեն տարի ցանել եք հացահատիկ։ Բազմադաշտային սիստեմի մասին գաղափար չեք ունեցել։ Դուք գաղափար չեք ունեցել, թե ինչ է նշանակում ցս/նքաշրջանառություն։ Հարդը վառել եք։ Սևահողը' ուժազրկել։ Դուք հողը վ արել եք չորս դ յո ւյմ խ ո րո ւթ յա մբ ընդա մենը, և դրա տակ անձեռնմխելի եք թողել քարի պես ամուր ընդեր­ քը։ Դուք ուժազրկել եք չորս դ յո ւյմ ա նոց ա յդ բարալիկ շեր­ տը, և հիմա սերմացուն նույնիսկ չեք կարող ստանալ ա յնտեղից, Այո, դուք ավերել եք։ Այդպես վ արվել է հայրս, այդպես են վ արվել բոլորը։ Ւսկ ես կվերցնեմ հորս թ ողա ծ փողերը ու դրանցով կսկսեմ ստեղծել։ Եգնեմ հացահատիկից ուժաս­ պառ եղած ա յդ հողամասը, — դա գրեթե ձրի կտրելի է ձեռք բ ե ր ե լ, — ամեն ինչ կփոխեմ ու ի վերջո կստանպմ ավելին, քան ստացել եք սկսել մշակել։

դուք դեռ

այն

Մ ոտենում էր դասընթացն

ժա մանակ,

ավարտելու

երբ նոր էինք

ժամանակը,

և

միստր Բրոքետը հիշեց Հդիվոտելն» սկսելու Դիկի մ տ ադրու­ թ յունը, որն այնպես վախեցրել էր խնա մա տա րներին։ — Շ ուտ ով, քիչ մ ն ա ց , — հետևեց պատասխանը, — սպա­ սեք, մինչև գյուղատնտեսական ինստիտուտն էլ ա վա րտ եմ. հետո կգնեմ հողամասը, անասուններ, գործիքներ ու կալ­ վածք կստեղծեմ, իսկական կա լվա ծք։ Ւսկ հետո կ մեկնեմ։ Այն Ժամանակ' դիմա ցեք։ — Ակզբում ինչպիսի՞ մեծությա ն կալվածք եք ուզում ձեռք բ ե ր ե լ, — հարցրեց մի\ստր Դեվիդսոնը։ — Թերևս հիսուն հազար ակր տա րա ծությա մբ, գուցե և հինդ հարյուր հազար, տեսնենք, ինչպես որ ստա ցվի։ Ես ուզում եմ առավելագույն շահույթ ստանալ։ Եալիֆորնիան, ըստ էութ յա ն, դեռևս չբ նա կե ց վա ծ երկիր է։ Հողը, որ հիմա 4ՑՅ

տասը դոլլար արժե, տասնհինգ տարի անց կարժենա հիսու­ նից ոչ պակաս, իսկ այն հողամասը, որը կգնեմ հիսունով, կարժենա հինգ հարյուր, և ևս ա յգ բոլորի համար ճկույթս էլ չե մ շարժի։ — 9 տ յ ց կես միլիոն ակըը տասական դոլլարով[' հինգ միլիոն է նստում, — տագնապով նկատեց միստր Քրոքետ ը> — Ւսկ հիսունութ քսա նհինգ, — ծիծաղեց Դիկը։ Խնամատարները իրենց հոգու խորքում չէին հավատում նրա խ ոստ ա ցա ծ խենթ ութ յուններին։ Ւնչ խոսք, նա կարող էը իր ունեցվածքի մի մասը ծախսել, ներդնելով ա յդ բոլոր գյուղատնտեսական նորությունները, թա յց որ կարողանա ետ բերել փողը այդքան տարիներ սառեցնելուց հետո, նըրանց ուղղակի անհավանական էը թ վո ւմ ։ Դիկը դասընթացն ավարտեց

առանց

որևէ փ ա յլի։ Նա

քսանութերորդն էր և ոչնչով չապշեցրեց համալսարանական աշխարհը։

Նրա հ իմնական վաստակը, ինչպես

պ ա րզվեց,

այն տոկունությունն էր, որի շնորհիվ կարողացավ դիմա ­ նալ բա զում անուշիկ օրիորդների ու նրանց մա յրիկների պ ա ­ շարմանը, և ա յն, որ նա իրենց համալսարանի ֆուտբոլա ­ յին թիմին օգնեց հաղթանակի հասնելու սթենֆորդցիների դեմ, այն էլ հինգ տարվա ընթա ցքում առաջին ա նգա մ։ Դա տեղի ունեցավ այն օրերին, երբ բարձր վճարովի հրահան­ գիչների մասին դեռ չէին էլ լսել,

և հատկապես գնահատ­

վում էին լա վ խ ա ղա ցողները։ Բայց Դիկի համար առաջնա­ հերթ էին ողջ թիմի շահերը, ա յդ իսկ պատճառով

Երախ­

տագիտության օրը ոսկե գ օ ծ ֊ ե րկնա գույնն երը հանդիսավո­ րութ յա մբ քա յլում էին Սան-Ֆրան ցիսկո յի փողոցներում' տոնելով իրենց փառապանծ հաղթանակը շատ ավելի ուժեղ սթենֆորդցիիերի դեմ։ Գյուղատնտեսական ինստիտուտում Դիկը բոլորովին չէր հաճախում գասախոսությոևեՆերին և իր ողջ ժամանակը հատկացրել էր լաբորատոր աշխատանքներին։ Նա հրավի­ րում էր դասախոսներին և վիթխարի գումարներ էր ծ ա խ ­ սում նրանց հետ Կալիոֆորնիայ ով մեկ ճամփո բդելու հա­ մար։ 454

Հողագիտական քիմիա յի գծուէ համաշխարհային հ ե ղ ի ֊ նակություններից մեկը համարվող ու Ֆրա նսիա յում տ ա ր ե ֊ կան երկու հազար դոլլար ստացող Ժակ Ռիբոն հանոճն վեց հազարէ'i տեղափոխվեց եալիֆորնիական համալսարան. հ ե ֊ տո ծա ռա յությա ն անցավ Հավա յա ն կաղինե րի շաքարի ց ա ն ֊ քաստանների տնօրենների մոտ տասը հազարով ու, վ ե ր ջ ա ֊ պես, գա յթա կղվելով այն տասնհինգ հազարով, որ նրան առաջտբկեց Դիկ Ֆորրեսթը, և ե ալիֆորն ի այի մ եղ մ ու հ ա ֊ ճելի կլիմա յում ապրելու հեռանկարով, նրա հետ կնքեց հինգ տարվա պայմանագէ/ր։ Պարոնայք Р րոքետը, Սլոքումը և Դեվիդսոնը սարսափով տարածեցին ձեոքները, մտ ածելով, որ հենց դա էլ Դիկի խ ո ս ֊ տա ցա ծ խենթությունն է։ Р ա \ց դա իր տեսակի մեջ

անցածէ/

կրկնողություն էր-

Դիեր վի Р ի աշէսատավա րձի օգնությա մբ հրապուրեց անասնապահության լա վա գույն մա սնա գետ ին, որը ծա ռա ­ յում էր կ՝ւսռա վա ր ո ւէժյան ը . նույնպիսի անգոսնելի միջոցով նեբրասք ն ահ ան գի համ ալս ա րանից փ ախ ցրե ց կ ա թ ն ա տ ը ն ֊ տեսության գծով փա ռա բա նվա ծ մի մասնագետի և, վ ե ր ջ ա ֊ Աքես, հարված կից

հասցրեց

գյուղատնտեսական

Цшլիֆ որն ի ական ինստիտուտի

համալսարանին

դե կան ին՝

Հարցնելով ֆերմերա յին տնտ ե ս\ուքժյան հարցերում հրաշագործ պրոֆեսոր նիրդենհա մմերին։ — Էժան է, հավատացեք ինձ, էժան

նրանից մոգ ու

է, — համոզում էր

Դիկն իր խնամատարներին։ — Մի՞թե ձեզ ավելի հաճելէ/ կլի~ ն ե ր , եէ}ե պրոֆեսորների փ ոէսար են ձիեր ու դերա սա նուհի֊ ներ գնեի։ Ամբողջ դժբախտությունը այն է, որ դուք, պարո­ նա յք, շեք հասկանում, էյ ե որքան շահավետ է ուրիշների խ ել քո գնելը։ եսկ ես հասկանում եմ։ Դա իմ մասնագիտու­ թյունն է։ եվ ես դրանով կարգին փող կաշխատեմ, իսկ որ գլիէոոէսրն է՝ տասը հասկ կա ճեցնեմ ա յնտեղ, ուր դուք մեկն էլ չեք ստանում, քանի որ կողոպտել եք հողը։ Դրանից հետո, իհարկե, խնամատարները դժվար թե հ ա ֊ վատ ա յին, որ, նա կսկսի ամեն

տեսակի

ավանւո յուրա ներ,

«համարձակ թտյլերէէ կդիմի ու կհամբուրի)), իոկ տղամա րդ֊ կանգ Լլ բերաններին կիջնի։ 455

— Եվս մեկ տարի. . . — նախազգուշացրեց նա' զբա ղվա ծ լինելով հո ղագիտական քիմիա յի, երկրագործության ու գյո ւ­ ղատնտեսական գրա կա նությա մբ և Եալիֆո րն ի այո վ մեկ մշտական ճանապարհորդություններ կատարելով իր բարձր ռոճիկ ստացող էքսպերտների շքա խ մբո վ։ Խնամատարները միայն վախենում էին, որ Դիկը կդա ռ­ նա չափահաս ու անձամբ կտնօրինի իր կարողությունը, և հորենական միլիոնները արագորեն կսկսեն հալվել մ ս խ վ ե ­ լով ամեն տեսակի անմիտ, գյուղատնտեսական խելա ռու­ թյունների վրա։ Հենց այն օրը, երբ

լ ր ա$ել էր նրա

քսա նմեկ

տարին,

գնման թ ոլղթ կա զմվ եց վ իթ խ արի ռանշոյի համար, որը, Սաքրամ են թո գետից սկսած, փռվում էր դեպի արևմուտք, մինչև հ եռուն երում ձգվա ծ լեռնա շղթա յի գագաթը։ — Ան աս ելի թ անկ է, — ասաց միստր 4?րոքետը։ — Ընդհակառակը, անասելի էժան է, — առարկեց Դիկը։•— Եթե դուք տեսնեիք, թե ինչպիսի տեղեկություններ եմ ստացել ընդերքի որակի մա սին։ Ու նաև ա ղբյուրների... Լսեցեք, ի մ խնամատարներ, թե ձեզ համար ինչ կ երգեմ։ Ես ինքս 1ւ երգ եմ, 1ւ երգիչ։ Ու նա երգեց այն յուրահատուկ թրթռացող ֆ ա լց ետ ով * ինչպես սովորաբար երգում են հյուսիսամերիկյան հնդկա ­ ցիները, էսկիմոսներն ու մոնղոլները* Հու ֊ թիմ յ ո ֊ քիմ ք\ոյ - о- դի, Ո լի֊հ ի յա ն֊ն ինգ ջ ո յ ֊օ ֊դ ի , Լո֊հ ի յա ն ֊ն ի ն գ քոյ-օ-դի, Յ ո ֊հ ո ն ա յ֊ն ի , հ ա լ֊յ ո ւ ֊դ ո մ յո նայ, յո ֊հ ո , նայ-նիմ։

— Երաժշտությունը իմ հորինածն է , — շփոթվա ծ քրթմընջաց նա , — ես երգում եմ ա յնպես, ինչպես, իմ կարծիքով, պետք է հնչի այս երգըt Գիտե՞ք, ոչ ոք չկա, որ լսա ծ լիներ, թե ինչպես են այս երգը երգումt Այդ երգը նիշինամ ներր ստացել են մա յդոլներից, իսկ

սրանք էլ

կան կա ոմներից,

որոնք և հորինել են։ Բայց բոլոր ա յդ ցեղերն էլ մեռել են։ Իսկ վարելահողերը մնա ցել

են։

Դուք ուժասպառ եք արել

ա յդ հողերը, միստր Քրոքետ, հողագործության ձեր գիշատիչ 456

սիստ եմով։ Այս երգը ես գտել եմ էթնոլոգիական հաշվե­ տվություններից մեկում, որը զետ եղվա ծ է «Մ իա ցյա լ Նա­ հանգների Խաղաղօվկիանոսյան ծովեզրի աշխարհագրության և երկրաբանության ակնարկների» երրորդ հատորում։ Ալ Ամպ անունով առաջնորդը, որը երկնքից իջել էր աշխարհի առաջին ա ռա վոտ յա ն, ա յդ երգը երգել է աиտղերի ու լե ռ ն ա ­ յի ն Տաղիկների համար։ Իսկ հիմա նույն երգը ես կերգեմ անգլ երեն։ Եվ նա դա րձյալ երգեց ֆա լցետ ով, ընդօրինակելով հընդկացիներին, և նրա ձայնը լի էր գարնանային թերկրալի հա նդիսա վորությա մբ։ Նա հարվածում էր ազդրերին ու երգի տակտով թ փ թ փ ա ցնում ոտքերով։ Պիկր երդում էր, եա ղ ի նն եր են թ ա փ վո ւմ եր կ նքի ց, Ես փոքրիկ կաղին ե մ տն\կում ա յս հ ո վտ ո ւմ , Ես մ ե ծ կաղին եմ տնկում այս հո վտ ո ւմ , Ես ա ճ ա մ եմ ,

ես Հ ծեր կաղնու կա ղինը, ը նձ յուղ նե ր եմ

արձակում։,

Ֆիկ Ֆորրեսթի անունը ավելի ու ավելի հաճախ էր հիշատակվում լրագրերում։ նա նշանավոր դարձավ ա նմիջապես, քանդի Կալիֆորնիայում աոաջինը հինգ հազար գինեյ վ ճա ­ րեց մշակին։ նրա մասնագետ անասնապահը^ ռրին կարողա­ ցա վ փախցնել կառավարությունից, պռաջ անցավ անգլիացի Ռոթշիլդներից ու Ֆորրեսթի ֆե րմ ա յի համար ճարեց սքա նլելի մի անասուն, որը շուտով հայտնի դարձավ Ֆորր եսթի Ք մ ահաճույք ա նվա մբ։ — Թող ծիծա ղեն, — ասաց

Դիկր

խնա մա տա րներին։ —

Ես քառասուն մ ա յր եմ պահանջել։ Հենց առաջին տարին այԴ ցուլը կվերադարձնի իր արժեքի կեսը։ նա մի ամբողջ ս ե ր բ ն դի հւսյր, պապ ու նախահայր կդառնա, և կա լիֆորնիացիներր ինձնից խնդրելով կտանեն նրա որդիներին ու թ ո ռ ն ե րին' երեք և նույնիսկ հինգ հազար դոլլար վճարելով յո ւր ա ­ քանչյուր գլխի համար։ Իր չափահասության առաջին ամիսների ընթա ցքում Դիկ Ֆորրեսթը ա յդ կարգի մի շարք խենթություններ ևս կատա­ ր ե ց ։ Սակայն ամեն աան երևակայելին վերջինն էր, երբ նա, մի քանի միլիոն դնելով գյուղատնտեսական ձեռնարկության 457

/ մեջ, հանկարծ ամբողջ գործը հանձնեց մա սնա գետներին* նա խ ատեսված ծրագրով տնօրինելու և զարգացնելու հա­ մար, նրանց միջև հաստատեց փոխադարձ վերահսկողութ յուն, որպեսզի չափից դուրս չթ ա ղվ ե ն, իսկ հետո տոմս գնեց ու մեկնեց Թաիթի կղզի, որպեսզի ապրի ա յնպ ես, ինչ­ պես սիրտն ուզում է։ Խնամատարները դեպքից

դեպք

լուրեր էին

ստանում

նրա մասին։ Նա հանկարծ դարձավ ք ա ռ ա կ ա յմ ածխատարի նավապետն ու տնօրենը, որը նավարկում էր ան գլիական դրոշակով և

ածուխ էր

խնամատարները

տանում

իմա ցա ն

աչն

Նյուքասլից։ պատճառով,

Այդ որ

մասին

ստիպված

էին վճ արել նավի գինը, ու նաև աչն պատճառով, որ Ֆորրե սթ իՀ նավի տնօրենի անունը հիշատակված էր լրագրերում այն առիթով, որ նա փրկել էր խ որտա կվա ծ (ГՕրիոնիս ուղեվորների կ յա նքը։ Р ացի ա յդ , խնամատարները ստացան ապահովագրական

գումարը,

երբ

Ֆորրեսթի

նավը Ֆիջի

կգ զին երի ափերին կատաղի փոթորկի ժամանակ ջախջախ­ վ եց գրեթե ողջ անձնա կա զմով։ 1 8 9 6 թվականին Ֆորրեսթը հայտնվեց ք լո ն դ ա յք ո ւ մ , 1897 թվա կա նին' Կամչատկայում, որտեղ հիվանդացավ լնդա խ տ ով։ Հետո անսպասելիորեն, ա մերիկյան դրոշակի տակ, հայտնվեց Ֆիլիպիններում։ Մի անգա մ էլ, — խնամատարները այնպես էլ չիմա ցա ն ինչպես և ինչու , — նա դարձավ Լլոյդի ցուցակներից վաղուց ջնջված և հիմա էլ Սիամի դրոշակով նավարկող մարդատար հին շո­ գենավի տնօրեն։ Մերթ ընդ մերթ

խնամատարների ոլ

Ֆորրեսթի

միջև

սկսվում էր գործարար նամա կա գրություն. նա գրում էր հե­ քիա թա յին ծովերի բա զ մ ա թ ի վ հեքիաթային նավահանգիստ­ ներից։ Այնպիսի մի դեպք էլ տեղի ունեցա վ, երբ խ ն ա մ ա ­ տարները ստիպված եղան միջնորդել նահանգական կառա­ վարության մոտ, որպեսզի վերջինս ճնշում գործադրեր Վա­ շին գտոն ի վրա ու Դիկին փրկեր ինչ-որ խ ճճվա ծ պատմու­ թ յունից, որի մեջ նա ընկել էր Ռուսաստանում։ Ւ դեպ, ա յդ մասին ոչ մի տող չթա փ ա նցեց մամուլ, բ ա յ ց և չարախինդ ուրախություն թյուններին։ 458

պատճառեց եվրոպական

բոլոր

մինիստրու­

Հետո նրւսնռ պատահաբար իմա ցա ն, որ Ֆորրեսթը վ ի ր ա ֊ վոր պառկած է Մ եյնֆքինդում. հետո' որ դեղին տենդով է տտոտպեղ Գվ ա քաքիլում, որ Ն յո ւ֊ Ց ո ր ք ո ւ մ նրան դատել են բա ց ծովում նավաստիների հետ դաժանորեն հաշվեհարդար տեսնելու, համար։ Լրաղրերը երեք անգա մ մահազդ էին տպել նրա մա սին. մի անդամ նա իբր մեռել էր Մ ե ք ս ի կ ա ֊ յ ա մ մարտնչելիս, և երկու անդամ մահապատժի էր ե ն թ ա ր կ ֊ վել 1Լեն ե и ո ւե լա յո ւմ։ Այս բոլոր կեղծ լ Ոլբերի ց և տ ա գ ն ա պ ֊ ներից հետո խ\ համատարները վճռեցին այլևս չ ա ն հ ա ն գ ը ս ֊ տանուլ, նրանք արդեն անվրդով էին ընդունում լուրերն ույն մասին, թե իբր Ֆորրեսթը սամփանով լողացել անցել է Դ ե ֊ դին ծու[ր, և որ նա մեռել է ր ե ր ի ֊ բ ե ր ի ի ց , և

որ ռուսական

ռազմագերիների հետ եղել է Մուքդենի մոտ և ա յժ մ գտնվում է ճապոնական զինվորական բա նտ ում։ Միայն մի անդամ ևս Դիկը անհանգստություն պատճա* ռեը նրանց, երբ իր խոստումին հավատարիմ, աշխարհը ոտ­ նատակ տալուց հետո, տուն վերադարձավ' իր հետ բերելով նաև կնոջը։ Այն ժամանակ նա երեսուն տարեկան էր, տյդ կնոջ հետ ամուսնացել էր, իր ասածի համա ձայն, մի քանի տարի առաջ, հետո պարզվեց, որ երեք խնամատարներն էք կնոջը ճանաչում էին շատ ավելի վաղ։ Աղջկա հայրը կ ա ր ո ֊ զությունը կորցրել էր էոս֊ Կ ա կսոս և Չիքուաքուա հանքա ֊ վայրերի հանրահայտ աղետներից հետո, երբ կ ա ռ ա վ ա ր ո ւ֊ թյունը շրջանառությունից հանել էր արծաթը։ Միստր Ա լ ո ֊ քումն էյ այն

ժամանակ ութ

հարյուր

Միստր Դեվիդսոնը մեկ միլիոն շահեց

հաղար

կորցրեց։

«Վերջին

հ ա յտ ի ց »'

Ամ ագո ր յա ն օկրուգի դետի չորա ցա ծ հունից, ի սկ աղջկա հա յրը' ութ միլիոն։ Միստր P րոքետը դեռևս պատանի հ ա ս ա ֊ կում աղջկա հոր հետ ((քերեց)) Մերսեդ դետի հունը, դ ա ր ֊ ձավ նրա խա չեղբա յրը ։ երբ

նա

ամուսնանում էր աղջկա

մոր հետ, և Գ րա նթ ս֊ Փ ա սսում լեյտ ենա նտ Գրանտի ու նրա հե տ սլոքեր էր խաղում. արևմուտքը ա յդ մարդու մասին դիտեր մ իա յն, որ նա հաջողությամբ Iլռվում է հնդիկների դեմ և վատ պոքեր է խա ղում։ Եսկ ա յժ մ Դիկ Ֆորրեսթն ամուսնացել էր Ֆիլիպ Դեսթենի դստեր հետ։ Այս դեպքում նրան երջանկություն ց ա ն կ ա ֊ 4П9

նալու ոչ մի առիթ չկար։ Ընդհակառակը, անհրաժեշտ էր ապացուցել, որ նա դեռ չի հասկանում, թե ինչպիսի երջան­ կություն է պարգևել ճակատա գիրը նրան։ Խնամատարները ներեցին Դիկի բոլոր մեղքերն ու խ ենթությունները։ Նա հա­ ջող ընտրություն էր կատարել և, վերջապես, վարվել էր մ ի­ անգա մա յն խ ելա մ տ որեն։ Ավելին, նա հանճարեղ քա յլ էր կատարել։ Պաոլա Դեսթե՜նը։ Ֆիլիպ Դեսթենի դո ւստրը։ Դեսթենների արյո ւնը։ Դեսթենների ու Ֆորրեսթների միու­ թ յ ո ւ ն ը ։ Դա ամեն ինչի փոխհատուցումն էր։ Եվ Ֆորրեսթի ու Դեսթենի տարիքն ա ռած ընկերները, որոնք ժա մ ա ն ա ­ կին նրա նց, ա յժ մ արդեն աշխարհից հեռացածների հետ ա պ ֊ րել էին անց յա լի ոսկի օրերը, Դիկի հետ խոսեցին նույնիսկ շատ խիստ։ նրանք հիշեցրին Դիկին հասած գանձի վիթխա արժեքի մասին, այն պարտականությունների մասին, ո ր ֊

рЬ

պիոիք ստանձնելու է նա այդպիսի ամուսնությունից հետո, և Դեսթենների ու Ֆորրեսթների բոլոր գեղեցիկ ավանդու­ թյունների ու բարեգործությունների մա սին. այնքան խ ո սե ­ ցին, որ ի վերջո Պփկր ծիծաղեց ու ընդհատեց նրանց, հ ա յ­ տարարելով, թե խնամատարները դատում են ձիաբույծների կամ եվգենիկա յի հողի վրա խելքները թռցրա ծ հիմարների նմ ա ն։ Եվ դա զուտ ճշմարտություն էր, թ ե և նմանօրինակ հայտարարությունը նրանց այնքան էլ հաճույք չպատ ճա ռեց։ Ըավական էր և այն, որ նա ամ ուսն ա ց ել էր Դ ե иթենն ե րի տոհմի աղջկա հետ, ու խնամատարները խրախուսեցին թե Մեծ տան ծրագիրը և թե դրա հետ կապված ծախս,երր։ Պաոլա Դեսթենի շնորհիվ նրա նք այս անգամ խոստովանե9 է ն> որ Դիկի ծախսերը խելացի են ու նպատակասլաց։ Ւնշ վերաբերում է նրա գյուղատնտեսական զվարճություններին, ապա, քանի որ ((Հարվեսթ խմբի)) հանքերը բա րգա վա ճում են, թող զվարճանա։ Նա լիովին իրավունք ուներ թույլ տ ա ­ լու իրեն ինչ-որ տարօրինակություններ։ Հ ա մ ենայն դեպս, միստր Սլոքումր հա յտ ա րա րեց* — Քսանհինգ հազար վճարել բեռնակիր հովատակին* խենթություն է։ Քանի որ բեռնակիր ձինճ բեռնակիր ձի է* Ես դեռ կհասկանա յ ի , եթե դուք արշավաձի գնեիք։ 460

ԳԼՈԻէս VII

Այն ժամանակ, երբ Դիկ Ֆորրե սթն աչքի էր անցկացնո լ1Հ Այհովա նահանգում հրատարակված խոզերի ժանտախտի մ ա սին գրքույկը, բակի հեռու ծա յրից հասան ինչ-որ ձա յնե ր, որոնք վկա յում էին Դիկի անկողնի վրա կախած շրջանա­ կում ծիծաղող և րնդամենը մի քանի ժա մ առաջ ննջա քանի հատակին իր վարդա գույն, ժանեկավոր գիշերային, գլխարկը թո ղած (որբ վերցրել էր հոգատար սպասավորր) կնոջ արթնանալու մասին։ Դիկը լսեց նրա ձա յնր , քանզի կինր թռչնակի պես եր­ գով էր արթնանում։ Նա երգում էր, և նրա հնչեղ ելևէջները ներս էին խուժում մե\րթ մի, մերթ մյուս պատուհանից ու լսվում էին երկար կողաշենքով մ ե կ ։ Հետո նա կնոջ ձայնը լսեց բակի կենտրոնում գտնվող պարտեզից, р ш19 k№ ll հանկարծ դադարեց երգել, որպեսզի դիտողություն անի իր շնիկին, որը գա յթակղվել էր շատրվանի ավազանում լող ա ­ ցող, խա յտ ա բղետ լողակներով ճապոնական ն ա ր ն ջ ա ֊ կ ա ր մըրագույն ձկնիկներով։ Ֆորրեսթն ուրախացավ կնոջ արթնանալուցդ ա հա­ ճույքն ամեն անգամ միշտ նոր էր, ու թ ե և ինքը շատ ավելի վաղ էր ոտքի վրա լինում, սակայն Մեծ տունը թվո ւմ էր ոչ լրիվ արթնացած, քանի դեռ բա կից չէր լսվում Պաոլայի առավոտյան երգը։ ■ ի ա յց , ուրախություն ապրելով նրա պրթնանալուց, Դիկը սովորականի պես իսկույն մոռա ցա վ կնոջ մա սին. նրան կլանեցին գործերը։ Նա դարձյալ խորասուզվեց Ա յհովայում խոզերի ժանտախտի համաճարակի մասին եղած թվական տվյալների մեջ, և Պաոլան

անհետացավ

նրա գիտ ա կցոլ-

թ յո ւնի ց ։ — Բարի լույս, ուրախ Դիկ, — քիչ հետո ողջունեց նրա ականջին միշտ ախորժալուր ձայնը, և բա րեկ ա զմ ու առույգ Պաոլան ւէոտեցավ առավոտյա ն թ ե թ և կիմոնոյով, գրկեց նրա պարանոցը և նստեց Դիկի' պատրաստակամորեն մ ա ­ տուցվող ծնկին։ Ֆորրեսթը սեղմեց նրան, ց ո ւյց տալով, որ շատ է գնահատում կնոջ ներկայությունն ու մոտ իկությունը, 4ГМ

թ ե և /հ ա յա ց ք ը մի կես րոպե դեռևս շէր կտրվում ա յն եզրա ­ հանգումներից, որ կատարել էր պրոֆեսոր Զենլին խոզերի վ ա նտ ա խ տ ի վերա բերյա լ, և այն փորձերից, որոնք կատար­ վել էին Վ աջին դաոնում, Այհովա նահանգի, Սայմոն Ջոնսի ֆերմ աչում ։ — Այ թե ինչպիսիրե եք դուք, — վրդով վե ց նա։ — Զեր բ ա խ ­ տը շատ է բերում, պարոն։ Դուք երջանկությունից հագեցել եք։ Զեզ մոտ է եկել ձեր կինը, ձեր մանչուկք, ձեր «փոքրիկ, հպարտ լուսինը ջ , իսկ դուք նրան նույնիսկ չեք ասում. « Բա­ րի լույս, սիրելի մանչուկ, խաղաղ ու անո՞ւշ եք քնել ա ր ֊ դ յո ք » ։ Դիկը к տԸ*ԼՒտ պրոֆեսոր 'Զենլիի բե րա ծ թ վերից, ամուր սեղմեց կնոջը, համբուրեց նրան,' բ ա յ ց աջ ձեռքի ցո ւց ա ­ մատով համառորեն պահում էր գրքույկի անհրաժեշտ էջրէ Սակայն նրա խոսքերից հետո այլևս չհարցրեց, ինչպես կամենում էր քիչ առաջ, թե կինը չա ՞վ է քնել արդյոք այն բա նից հետո, երբ գիշերային գլխարկը թողել էր իր ա ն կ ո ղ ֊ նու մոտ։ Դիկը փակեց գրքույկը, շարունակելով մատը պա­ հել էջերի արանքում, և երկու ձեռքով գրկեց Պաոլային։ — 0 . .. 0 ... Լսիր, — գ ոշեց հանկարծ կինը։ — Լսո՞ւմ ես։ Բաց պատուհաններից լսվեցին լորամարգիների երգեցիկ կանչերը։ Թեթև մի թրթիռով նա սեղմվեց Դիկին. Պաոլային բե րկ ­ րանք էին պատճառում ա յդ քնքուշ հնչյունները։ — Սկս ում են կանչել, — ասաց Դիկը։ — Ուրեմն, գարուն է, — բա ցա կանչեց Պաոլան։ “ Եվ նշ ան է, որ լավ եղանակ է լինելու։ — Ու սեր։ — Այո, ու թռչունները բներ կհյուսեն, ձու կդնեն, — ծ ի ֊ ծա գեց Դիկը։ — Ես երբեք այնպես չե մ զղացել աշխարհի պ տ ղ ա ռ ա ֊ տությունը, ինչպես ա յսօր, — շարունակեց Դիկը։ — Լեդի Աչէթոնը տասնմեկ խոճկոր է ծնել։ Այսօր անգորական աչծերին էլ բերեցին սարերից, նրանց էլ ծնի ժամանակն է։ Մի տ ե ս ­ նեիր նրանց։ Եվ վայրի դեղձանիկներն էլ ա ստված գիտե, թե որքան ժամանակ են բակում քննարկում իրենց ամուս••

հ ա կա ն գ ո ր ծ ե ր ը , կա րելի է ն ո ւյն ի ս կ ե ն թ ա դ ր ե լ, որ աղանքա ֊ մ իտ սիրո որևէ մի եր կ ր պ ա գո ւ փ ո ր ձ ում է ք ա յ ք ա յ ե լ ն րա նց խ ա ղա ղ միասեր

ա մ ո ւս ն ո ւթ յո ւն ը

ինչ-որ

նոր,

նո րա թուխ

տ ե ս ո ւթ յո ւ ն ն ե ր ք ա ր ո զ ե լ ո վ ։ Զ ա ր մ ա ն ա լի է, թ ե ի ն չպ ե ս ա յդ ա սուլիսները ք ե զ չեն խ ա ն գ ա ր ե լ ք ն ե լո ւ։ Ա հա վա սիկ, դ ա ր ձ լալ ս կ ս ե ց ի ն ... Ւնչ է, նրա նք ց ա վ ա կ ց ո ւ թ յո ւն են հ ա յտ ն ո ւ մ , թ ե ՞ ը մ բ ո ս տ ա ն ո ւ մ են։ ն ո ր ի ց 1սվ հ ց յո ւ ն ը , բա ր

որը

դ եղ ձա նի կն եր ի

ս ա կ ա յն

դ ա ռ ն ո ւմ էր ա կանջ ծա կո ղ

հիա ցմունքով

ն րա ն ց

սի ր ա հա րների

ա յդ

թրթռա ցող,

հ ո ւզ վ ա ծ ե ր ա ն գ

ուներ

ծվծվոց։

էին լս ո ւմ ,

երբ

երգչա խմբին,

քնքուշ

ճռվող­

և ա ս տ ի ճա ն ա ՝ Պ ա ոլա ն և Դիկը

հանկարծ

ո ս կե գո ւյն անսպա սե-

ճ ա կա տ ա գրի

լ ի ո ւ թ յ ա մ բ , ա կ ն թ ա ր թ ո ր ե ն խ ե ղ դ ե լ ո վ ու կլան եղով, հ ն չե ց մեկ ուրիշ, ոչ պ ակա ս վ ա յր ի , կրքոտ ու ե ր գ ե ց ի կ , բ ա յ ց մ ի և ն ո ւ յն ժ ա մ ա ն ա կ իր հ զ ո ր ո ւ թ յա մ բ ու ը ն դ ա ր ձ ա կ ո ւ թ յա մ բ ա պ շ ե ց ն ո ղ մ ի ձա յ ն ։ Տ ղ ա մ ա ր դ ն ու կինը նուլն պ ահին ի ր ե ն ց ա գա հ հ ա յ ա ց ք ­ ներն ւսսլակեպատ դ ռ ն ի ց ծա ծկված

ա րա հ ե տ ը

և,

հառեցին շունչները

դեպ ի

յա ս ա մ ա ն ն ե ր ո վ

պահած,

и պա и ե ց ի ն , թե

երբ է ա յն տ ե ղ հ ա յտ ն վ ե լ ո ւ հ ո վ ա տ ա կ ը , ք ա ն զ ի գո չում իր սիրո կա ն չը ։

ա յ դ նա էր

Մ ինչև ստրահետում հ ա յտ ն վ ե լ ը ' նա

մի ա ն դ ա մ էլ ձ ա յն տ վ ե ց , և Դիկն ա ս ա ց ,

— Ես կ ե ր գ ե մ քեղ հ ա մ ա ր , ի մ հպ ա րտ լո ւս ի ն ։ Ա յդ երգը ես չ ե մ հ ո ր ի ն ել։ Դա մ եր Լեռնցու երգն է։ Ա յդ նա է փ ո ղ ա ­ հ ա ր ո ւմ ։ Լս ո ՞ւ մ ես, ն ո ր ի ց ... Ահա

թե

((Ունկնդրեցեք ի ն ձ ։ Ես է րո ս ն

Ես ո տ նա տ ա կ

եմ։

ինչ է

նա

ե ր գո ւմ , ե մ տալիս

բ լո ւր ն ե ր ը , ի մ ձ ա յն ո վ լի են լ ա յն ա ր ձ ա կ հ ո վ ի տ ն ե ր ը ։ Զ ա մ ­ բի կ ն ե ր ը հիշում են ի մ ձ ա յ ն ը , չ է ՞ որ մ ի ն չ և ի ր ե ն ց ծնունդը ա յն

ա պրել

ինձ։

Ես էրոսն ե մ ։

է նրանց

մ ա յր ե ր ի

ա ր յա ն

մեջ։

Ո ւնկնդ րեցեք

Ես ո տ նա տ ա կ ե մ տալիս բ լ ո ւ ր ն ե ր ը , և,

որպես մ ո ւն ե տ ի կ ն ե ր , հ ո վ իտ ն եր ը տ ա ր ա ծ ո ւ մ են ի մ խ ր խ ի ն ջր, լուր տ ա լո վ ի մ ժ ա մ ա ն մ ա ն մա սին))։ Պա ոլա ն ա վելի ս ե ղ մ վ ե ց ա մ ուս նո ւն, և նա ամուր գրկեց կնոջր։ Պա ոլա ն շր թ ո ւն ք ն ե ր ո վ հսլվեց նրա ճ ա կ ա տ ի ն ։ Երկու­ սով ն ա յո ւ մ

էին

ա րա հ ե տ ի ն ,

որտ եղ հ ա ն կ ա ր ծ ,

վեհ ա տ ես ի լ

ո՛, գ ե ղ ե ց ի կ պ ա տ ր ա ն ք ի պես, հ ա յտ ն վ ե ց Լեռն ցի ն ։ նրա մ ե ջ ­

քին/սստ ա ծ մարդը ծիծաղելու չափ փոքրիկ էր թ վ ո ւմ . Լ ե ռ ն ֊ լ ալքերը մի փոքր ձգված էին, ինչպես սովորաբար լ ի ֊ ւմ է գեղական հովատակների մոտ, ունեին կապտավուն փա յլ, և այրվում էին կրքո տ ութ յա մ բ։ Նա մերթ թեքում էր գլուխը, և փրփուր շաղ տալով, հուզմունքից դողացող շ ո ւ ք ֊

Г

թերը հպում մետաքսանման ծնկներին, մերթ էլ ետ էր գցում ու, օդը ցնցելո վ, դեպի երկինք էր նետում իր տ ի ր ա ֊ կան կանչը։ Եվ, գրեթե արձագանքի նման, հեռուներից լսվեց ե ր գ ե ֊ ց ի կ , քնքուշ մի խրխինջ որպես պատասխան։ — Ւշխանուհին է, — շշնջաց Պաոլան։ Լեռնցին դարձյալ կանչեց, և Դիկը երգեց նրա հետ.

— ((Ունկնդրեցէք ինձ։ Ես էրոսն ե մ ։ Ես ոտնատակ եմ տալիս բլուրները))*** Եվ Դիկի քնքուշ ձեռքերի օղակում սեղմվա ծ Պաոլան հանկարծ խանդի բռնկում զգա ց սքանչելի ա յդ կենդանու նկա տ մա մբ,

որն այնպես հիացնում էր

ամուսնուն։

բռնկումն անմ իջապես մա րեց և, իրեն

Ոայց

մեղավոր զգալով,

կինն ուրախ բ ա ց ա կ ա ն չե ց .

— Եսկ հիմա, Ալ Ամպ, երգիր կաղինի մասին։ Արդեն նորից գրքույկով տարված Դիկը մտացրիվ նա յե ց Պաոլային, հետո սթափվեց և նույն մոլի ուրախությամբ երգեց. Եաղիններ են թ ա փ վ ո ւմ երկ նք ից, Ես փոքրիկ կաղին եմ տնկում ա յս հովտում, Ես մե ծ կաղին ե մ տնկում այս հովտում, Ես աճում եմ , ե ս Հ ծեր կաղնու կ ա ղ ի ն ը ։ Ես աճում եմ , աճում։

Մինչ ն ա երգում էր, Պաոլան ամուր սեղմվա ծ նստել էր, բ ա յց երբ երգն ավարտվեց, զգաց Դիկի ձեռքի անհամբեր շարժումը, որ դեռ բռնել էր խոզերի մասին գրքույկը։ ե. նկատեց թռուցիկ հա յա ցքը, որն ակամա սահեց գ ր ա ս ե ղ ա ֊ նին դրված ժա մա ցույցի վրա . ժամը 11 անց էր 2 5 րոպ ե։ Եվ դարձյալ Պաոլան փորձեց

պահել նրան,

և դարձյալ նրա

խոսքերում հնչեց թեթևակի կշտամբանքը։ — Դու 464

տարօրինակ,

զա րմ ան ալի

արարած

ես,

Ալ

Ա մպ , — դանդաղ խոսեց Պաոլան։ — Երբեմն ինձ թվում է, Tip դու. իսկապես Ալ Ամպն ես, տնկում ես կաղինները, իսկ հ ե­ տո փառաբանում ես աշխատանքի նախնադարյան բ ե ր կ ­ րանքը։ Եսկ երբեմն էլ դու ինձ թվում ես հույժ ժաման ակա կից մարդ, երկոտանիների արքայության մեջճ վերջին խ ո սք, տղամարդ, որի համար վիճակա գրական աղյուսակները ի ս ­ կական Տրոյական պատերազմ է, որը միշտ զինվա ծ է փ որ­ ձանոթներով ու սրսկիչներով, որոնց օգնութ յա մբ, գլադիա­ տորի պես, նա պայքարում է տարբեր խորհրդավոր միկրո­ օրգանիզմների դեմ։ Հաճախ պատրաստ եմ նույնիսկ խոստովանելու, որ վատ չէր լինի, եթե ակնոց էլ կրեիր, ճա­ ղատանայիր և որ...

— Եվ որ ես, զ ա ռ ա մ յա լս , արդեն իրավունք չունեմ կին գրկելու, —

ավարտեց նա,

ավելի ամուր հ-թկելուԼ կնոջը։ —

Եվ որ ես ընդամենը մի տխմար, վարժեցրա ծ կապիկ եմ և արժանի չե մ ա յդ ((ն ուր բ-վ ա ր դա դույն փոշու թ ե թ և ա մպ ի­ կին))։ Լսիր, ես մի ծրագիր ունեմt Մի քանի օր ա նց ... Տ ա յց նա այնպես էլ չկարողացավ ավարտել, թե ինչումն է կայա նում իր ծրագիրը* իրենց հետևում լսվե ց զուսպ հազի ձ ա յն, և, միաժամանակ ետ շրջելով գլուխները, նրանք տեսան Տ ո ն բր ա յթ ի ն ' քարտուղարի թերթիկների փաթեթը ձեռքինt

օգնականին, դեղնավուն

— Չորս հեռագիր է ստ ա ցվել, — շփոթված ասաց նա։ — Եվ միստր Pլա յքը կարծում \է, որ Ղթանցից երկուսը շատ կարևոր են։ Մեկը Չիլի ուղարկելիք ցլերի առիթով է ... Պաոլան դանդաղ վար սահեց ամուսնու ծնկներից և ոտ­ քի կա նգնեց։ նա զգաց որ Դիկր դարձյալ հեռանում է իրե­ նից, վերադառնում է ա յդ վիճակագրական աղյուսակներին, բեռնա գրերին, քարտուղարներին ու կառավարիչներին։ — Հ ե ՜ յ , Պաոլա, — գոչեց Դիկը, երբ կինն արդեն հասել էր շեմքին։ — Ես արդեն անուն եմ դրել ա յդ նոր տ ղա յին« Օ ֊ Հ ո ։ Հա վա նո՞ւմ ես։ Ենոջ պատասխանում վհատության

նոտաներ

հնչեցին,

սակստյն նա անմիջապես ժպ տ ա ց.

— Դու միշտ խաղում ես մեր բոյերի ա ն ո ւ ն ն ե ր ո վ Ե թ ե 465

ա յգ ոգով շարունակես, շուտով ստիպված կլինես նրանը անվանել « Օ ֊ Կ ա տ ո լ » , « 0-Ձ.իX, trO-Տ ո լլX։ — Փոխարենը ես աչդ բանը ինձ թույլ չե մ տա ցեղական անասունների նկ ա տ մ ա մ բ, — հանդիսավորությամբ պատաս­ խա նեց Դիկը, թ եև ալքերի խորամանկ փայլն ասում էր, որ կատակում է։ — Ես դա չէի ուզում ասել, — առարկեց կինը։ — Սակայն լեզուն սահմանափակ հնարավորություններ ունի։ Ւզուր ես ամեն բան սկսում «Ox-ո վ ։ Երկ ուսն էլ ուրախ ծիծա ղեցին։

Պաոլան

ա նհետացավ>

իսկ մեկ ,վա յրկյա ն անց Ֆորրեսթը, [*աց ե լո վ հեռագիրը, խորասուզվեց յուրաքանչյուրը երկու հարյուր հիսուն դոլլար ա րժողությամբ երեք հարյուր գլուխ մեկ տարեկան ցլերին Ջիլիի անասնապահական ռանչո ուղարկելու մ ան րա մ ասն ո ւ ֊ թյունների մեջ։ Այն ուա մ են այն ի վ , բա կով դեպի իր կողաշեն­ քը գնա ցա ծ Պաոլայի երգը, ինչպես միշտ, նրան բա վա կա ­ նություն էր պատճառում։ Նա նույնիսկ չն կա տ եց, որ կնոջ ձայնը փ ո ք ր ֊ ի ն չ ավելի նվազ էր ուրախ, քան սովորաբար։

ԳԼՈԻԽ VIII Պ աոլայի գնալուց ուղիղ հինգ րոպե անց Գիկը մի կողմ գրեց հեռագրերը, դուրս եկավ ու նստեց մեքենա ։ Նրա հետ նստեցին Ա յդահոյից եկած գնորդ Թեյերը և « Անասնապահի թ ե րթ ի» թղթա կից ‘Նեյսմիթը։ Ոչխ ա րա բուծության կառավարիչ Ուորդմենը նրան միա ցա վ մ ե ծ փա ­ րախի մ ոտ , որտեղ հավաքել էին քննությա ն ենթակա մի քտնի հազար շրոփշիրյան ոչխարներ։ Ֆորրեսթը լուռ էր, գտնելով, որ խոսա կցությա ն համար առանձնապես առիթ չկա., և Թեյերը ա յդ պատճառով բ ա ­ ցա հա յտ ո րեն վշտացած էր, քա նզի նրան թվում էր, որ տա ­ ռը վագոն թանկարժեք անասուն գնելիս չէր խանգարի նաև մի քիչ խոսք ու զրույց անել։ — Տեսքից էլ հայտնի է, թե ինչ անասուններ են, — հ ա ն ֊ գըստացրեց նրան Դիկը և դարձավ Նեյսմիթին, որպեսզի մի 406

քէ՚ Հյանի տվյա լներ հաղորդի Կալիֆորնիա յո ւմ և հյուսիս-աըևմուտքում ջրոփշիրյաե ցեղի բուծմա ն մասին հոդվածի համ ար։ — Խորհուրդ չէի տա ժամանակ կորցնել ընտրության ■ վ ր ա , — մի քանի րոպե անց Թեյերին դիմեց Դիկը։ — Բոլորն էլ լավ են, նույնիսկ' «լա վ ա գո ւյն ն ե ր ը »։ Դուք կարող եք ա մ ­ բողջ շա բա թ ընտրել ձեր տասը վագոնը, և ոչ մի տա րբե­ րություն չի լինի, եթե վերցն եիք առանց ընտրությա ն։ Ֆորր ես թի անՎբդով վստահությունն այն մա սին, թե գոր­ ծարքն արդեն կատարվել է, և ն ե յե ր ի համար միա նգա մա յն ; բա ցա հա յտ այն փաստը, որ այսպիսի ոչխարներ դեռ տ ե ­ սած չկա, ստիպեցին նրան վճռականություն ցուցա բերել և տասի փոխարեն պատւվիրել քսան վագոն։ >.

Երթ նրանք տուն վերադարձան, Թեյերը, Նեյսմիթի հետ շարունակելով բիլիարդի խ աՂ.Շ* ոթ^ ընդհատվել էր ո չ խ ա ր ֊ ներն աչքի անցկացնելու ա նհրա ժեշտությա մբ, իր խ ա ղընկե­ րոջն ա սա ց.

— Ես առաջին անգամ եմ լինում Ֆորրեսթի կալվա ծքում։ Նա հրաշագործ է։ Ես հաճախ եմ Արևելյան նահանգներից անասուններ գնել, բ ա յց այս ոչխարները հ մա յեցին ինձ։ Դուք նկա տ եցի՞ք, որ ես կրկնապատկերի պատվերը։ Այդահոյի իմ հաճախորդները խելքները

կկորցնեն դրանց տ ե ս ֊

ք ի ց ։ ճիշտն ասած, ինձ հանձնարարել էին գնել վեց վագոն և, իմ նկատառումներից ելնելով, ավելացնել ևս երկու վ ա ­ գո ն։ Ոայց եթե ամեն գնորդ ա յդ ոչխարները տեսնելով չկրկնապատկի իր պ ատվերը, և եթե մ նա ցյա լի համար էլ աղմուկ չբարձրպ նա , ապա ես անասուններից ուինչ չե մ հասկանում։ Հրաշալի են։ Ու եթե ա յդ ոչխարները Ա յ դ ա հ ո ֊ յո ւ մ հեղաշրջում չկատարեն, կնշանակի ես առևտրական չե մ և ոչ էլ Ֆորրեսթը՝ անասնապահ։ Երբ հնչեց նախաճաշի հրավիրող մ եծ , բրոնզե

գոնգը,

որ Ֆորրեսթը գնել էր Եորեայում ( գոնգը խփում էին այն դեպքում մ ի ա յն, երբ հայտնի էր, որ Պաոլան քնա\ծ չէ ) , Դիկր դոէրս եկավ ընդարձակ ներքին բակն ու միա ցա վ ոսկե ձ ը կ ֊ նիկներով ավազանի ջուբջը հավաքված երիտասարդությանըi Ոերթ Ուեյնռա յթը, հնազանդորեն ենթարկվելով քրոջը

Ռի<֊ 4G 7

տայինք

ու ն ա և Պ ա ո լա յի ն

ու

նրա

ք ո ւ յր ե ր ի ն '

Հյութին ու

է ր ն ե ս տ ի ն ա յի ն , փ ո ր ձում էր ա վ ա զ ա ն ի ց ց ա ն ց ո վ որսա լ ա ր տ ա վ ա ր դ գ ե ղ ե ց ի կ ձ կ ն ի կ ի ն , որը ն մ ա ն էր ո ս կ ե գ ո ւյն ծ ա ղ ի ­ կի * ձկան չա փ ն ու գ ո ւ յն ը , ի ն չպ ես ն ա և լո ղ ա կ ն ե ր ն ու պ ո չը հ մ ա յե լ էին Պ ա ո լա յի ն , ու նա որոշել էր ձկնիկին տ ե ղ ա փ ո ­ խ ե լ ս ե փ ա կա ն ն երքին բ ա կ ի հատուկ ա վ ա զ ա ն ի մ ե ջ ։ Ուրախ ծ ի ծ ա ղ ի , ձկնիկը

ճիչերի ու վեճ եր ի

վեր ջա պ ես

բռնվեց,

հ ա ն ձ ն վ ե ց ի տ ա լա ց ի

տակ

հ ա յտ ն վ ե ց

պարտիզպանին,

հ ա զ վ ա գ յո ւ տ

բա նկա յի

մ եջ

և

որը և տ ա ր ա վ ։

— Հապա'*, ի ՞ն չ կա ր ող ես ասել ա ր դ ա ր ա ց մ ա ն հ ա մ ա ր, —կ ռ վ ա զ ա ն ո ւ թ յա մ բ

հարցրեց

է ր ն ե ս տ ի ն ա ն , երբ

Պիկը մ ո տ ե -

ցա վ։

— Ոչինչ , — ա ս ա ց նա վհ ա տ ձ ա յ ն ո վ ։ — Սալվածքը դ ա • տ ա ր կ վ ո ւմ է։

Վաղը

երեք

ն ում են Հ ա ր ա վ ա յի ն երեկ

ե ր ե կ ո յա ն ,

հ ա րյուր

սք ա ն չե լի

Ա մ ե ր ի կ ա , իսկ

քա ռ ն

ց լի կ ն ե ր մ ե կ ­

Թ ե յե ր ը ,

վ ա գ ո ն ոչխա ր

որին

է տ ա նում։

տեսա ք Մի բ ա ն

կա րող ե մ ասել մ ի ա յ ն . ես շ ն ո ր հ ա վ ո ր ո ւմ ե մ Ա յդ ա հ ո յի ն որ Ձիչիին ա յդ պ ի ս ի հ ա ջ ո ղ ո ւթ յա ն հ ա մ ա ր ։

— Ավելի շատ կա ղին տ ն կ ի ր , — ծ ի ծ ա ղ ե ց Պ ա ոլա ն* նա կա ն գնե լ էր երկու ք ո ւյր ե ր ի ն գր կ ա ծ , և ե ր ե ք ո վ ասես ժ ը պ տ ա րող գ ր ա ց ի ա ն ե ր լ ի ն ե ի ն ։

— 4

կ ։ ^ ի կք երգիր կ ա ղ ի ն ն ե ր ի մ ա ս ի ն ե ր գ ը , — խ ը ե դ -

րեց կ ո ւթ ը , Սա շ ա ր ժ ե ց գ լո ւխ ը ։

— Ես հ ի մ ա մի եր գ գ ի տ ե մ , որն ա վելի լ ա վ է ։ Ո ա յց ա յդ երգը

ա ս տ վ ա ծ ա յի ն

ծրագրով է։

Ե նչ հ ա մ ե մ ա տ ո ւ թ յո ւն

Ալ

Ամպի ու նրա երգի հ ե տ ։ Լ ս եցեք, Ն յ ո ւ ֊ Յ ո ր ք ի ա ղքա տ թ ա ղ ա ­ մ ա ս ե ր ի ց մի աղջնակ կ ի ր ա կ ն օ ր յա դպ ր ո ցի հետ առա ջին ա ն ­ գամ քաղաքից

դուրս է գ ա լի ս .

Աղջնակը շատ

փ ոքրիկ է,

Հ ա տ կ ա պ ե ս ո ւշա դրությո ւն դ ա րձրեք նրա թ լ ի կ ո ւ թ յա ն ը . Լճակում խ ա ղ ո ւմ են ոսկե ձկնիկն եր Եվ ծալի ճյուղին ծիտն

է

ծչվլ ում ։

Ո վ է սովո լե ցլել լո ղ ա լ, ծ՚ լ վլար Ո՛վ լ թլ շուննելին գո ւյն ելո վ պատել. Աս տվածն է ալել, աստ վա ծն է ա լե ր

468

— Գողացված է, — հայտարարեց վերջապես, ծիծաղը դա դա րեց։

էրնեստինան,

երբ%

— Ւհա ր կ ե , — համա ձայնեց ^ ի կ ր * — Երդը դտել եմ <ՀՖերմեր ու անասնապահ» թերթում, որն արտատպել է «Խո՝ զա պահի հանդեսից» , սա էլ ((Արևմտյան իրա վա բա նից» y իսկ ((Արևմտյան իրա վա բա նն» էլ երգը վերցրել է « Հ ա ս ա ֊ րակության ձ ա յն ի ց », <XՀասարակության ձա յնն » էլ ան տ ա ֊ րակույս ստացել է աղջկանից կամ, ավելի ճիշտ, կ ի ր ա կ ­ նօրյա դպրոցի ուսուցչից։ Այդ իսկ պատճառով, կարծում եմ, որ երգն առաջին անգամ պետք է տպագրվեր «Մեր մու նջ անասունները» հանդեսում։ Երկրորդ անգամ թնդա ց գոնգը, և Պաոլան, մի ձեռքով դթկելով Ռ իտա յին, մ յուսով' Ֆորրեսթին, ք ա յլե ց դեպի տուն, իսկ էյութի ու էրնեստինայի հետ հետևից եկող ք^երթը ք ա յ ֊ լելու ընթա ցքում աղջիկներին ցույց էր տալիս տա նգոյի նոր պարը։ ֊ Մի բան էլ ասեմ, Թ ե յե ր , — կիսաձայն ասաց Դիկը, կտրվելով կանանցից, որոնք ճաշարան տանող սանդուղքի մոտ հանդիպելով արդեն իրենց սպասող Թեյերին ու ն ե յ ս ֊ միթին, դեպի վար շտա պ եցին։ — Նախքան մեկնելը մերի֊ նոսներին էլ աչքի

անցկա ցրեք։

Ես

իսկապես

կարող եմ

պարծենալ, և ա մ երիկյան մեր ոչխարաբույծներն ստիպված կլինեն ծանոթանալ դրանց հետ։ Ւհարկե, ես սկսել եմ ն ե ր ֊ մուծվող անասուններով, բ ա յց հիմա ստեղծել եմ կ ա լ ի ֆ ո ր ֊ նիական հատուկ տեսակ։ Ֆրանսիացիներն ուղղակի խ ե ն ֊ թանում են։ Մի

հինգ

վլուխ

վերցրեք

ձեզ

հետ, և ձեթ

անասնապահները թող հփանան մի քիչ։ նրանք նստեցին սեղանի մոտ, որն, ըստ երևույթին, կա ­ րելի էր բա ցել անսահմանորեն։ Երկարավուն և ցածրիկ ճ ա ֊ շա սենյակը հին Եալիֆորնիայի մեքսիկական հողային

ար֊

քաների ճաշարանն երի ճշգրիտ ընդօրինակությունն էր։ Հ ա ֊ տակը բա ղկա ցա ծ էր դարչնագույն խոշոր սալերից, ա ռա ս­ տաղի ու

պատերի

չորսուները

ճերմա կեցվա ծ

էին, իսկ

ւսոանց որևէ զարդարանքի վիթխարի բուխարին զ ա նգվա ­ ծա յնությա ն և պարզության օրինակ կարող էր ծա ռ ա յե լ։ Խոր 409

պ ա տ ո ւհ ա ն ն ե ր ի ց ե ր և ո ւմ էին ծա ռե ր ն ու ծ ա ղ ի կ ն ե ր ը , և ողջ սրահը թ ո ղ ն ո ւ մ էր խ ս տ ո ւ թ յա ն , մ ա ք ր ո ւ թ յա ն ու թ ա ր մ ո ւ թ յա ն տ պ ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ։

"

Պ ա տ երը զ ա ր դ ա ր ո ւ մ էին մի ք ա ն ի յո ւ ղ ա ն ե ր կ կ տ ա վ ն ե ր . աչքի ը ն կ ն ո ղ տ ե ղ ո ւմ

կախված

էր

Քսավիե

Մա րթինեսի'

թ ա խ ծ ո տ , գորշ ե ր ա ն գ ն ե ր ո վ գ ո ր ծ ը . ա յն տ ե ղ պ ա տ կ ե ր վ ա ծ էր մեքսիկական

ա ն ծ ա յր

տ խ ուր

հ ա ր թ ա վ ա յր ո ւ մ

յա ն փ ա յտ ե

արորով

ու դրան

լծա ծ

երկու

նախնադար­ ե զ ն ե ր ո վ վար

ա նող մի պ ե ո ն ։ Կ ա խ վ ա ծ էին ն ա և ա վ ելի գ ո ւն ա գ ե ղ պ ա տ ­ կե ր ն ե ր

մ եքս ի կ ա ֊ կ ա լիֆ ո րն իա կան

նախկին

կ յա ն ք ի թ ե մ ա ­

ն ե ր ո վ , Ռ ե յմ ե ր ս ի կ տ ա վ ը ' ա ղ ջ ա մ ո ւղ ջո ւմ հ ա լվ ո ղ է վ կ ա լ ի պ տ ֊ ն ե ր ո վ ու հ ե ռ ա վ ո ր , վ եր ջ ա լո ւյս ի տակ փ տ յէո ղ լ ե ռ ն ա գ ա գ ա ­ թ ո վ , Պ ե թ ե րս ի «Լուսնի լո ւյսի տ ա կ » բ ն ա ն կ ա ր ն ու Գ ր ի ֆ ֆ ի ն ի « Ա մ ա^ռաչին օրըЯ, արտն

էր,

որ տ եղ ա ռա ջին

ի ս կ հ ե ռ ո ւ ն ե ր ո ւմ

ձգվում

մ ո ւ ժ ո վ պ ա ր ո ւր վ ա ծ ա ն տ ա ռ ա շա տ

պ լա ն ո ւմ դ եղ ն ա վ ո ւն

էին

դ ա ր չ ն ա գ ո ւ յն ,

ալ

կ ի ր ճ ե ր ո վ , կ ա լի ֆ ո րն ի ա ֊

կան լ ե ռ ն ե ր ի ն ո ւ ր բ , մ ա ռ ա խ լ ա պ ա տ ո ւ ր վ ա գ ծ ե ր ը ։

— Գիտեք ի ն չ , — կ ի ս ա ձ ա յն ն ս տ ա ծ Ն ե յս մ ի թ ի ն , եր բ Գիկը

ասաց

ն ե յ ե ր ը իր

կո ղ քին

ս ր ա մ տ ո ւմ ու կ ա տ ա կո ւմ էր

օր ի որդների հ ե տ , — ա հ ա վ ա սի կ հա րուստ ն յ ո ւ թ , եթ ե գրելու լի ն ե ք

Մ ե ծ տա ն

մ ա ս ի ն t Ես տ եսա

ծ ա ռա ն եր է ր ճ ա շա ր ա ն ը >

Ա յն տ ե ղ , ս ե ղ ա ն ի շուրջը ն ս տ ո ւմ են, պ ա ր տ ի զ պ ա ն ն ե ր ի ն , վ ա ­ ր ո ր դ ն եր ի ն ու օր ա վ ա ր ձո ւ մ շա կ ն ե ր ի ն էլ հ ա շ վ ա ծ , մ ո տ ք ա ­ ռասուն մ ա ր դ ։ Ւսկական հ յո ւ ր ա ն ո ց է ։ Այս բ ո[որը ղ ե կ ա վ ա ­ ր ե լո ւ հ ա մ ա ր ա նհ ր ա ժ ե շտ է ս ի ս տ ե մ , ա նհ ր ա ժ ե շտ է գ լո ւխ ։ Հա վատ ա ցեք,

որ

ա յդ չ ի ն ա ց ի

О-Երգը

ի ս կա կա ն

մոգ

է ու

հ ր ա շ ա գ ո ր ծ . կ ա ր ծ ե մ ծ ա ռ ա յա պ ե տ ն է կ ա մ տ ն տ ե ս վ ա ր ը ։ Եվ ա յս ձ ե ռ ն ա ր կ ո ւ թ յա ն , ես չ գ ի տ ե մ ի ն չպ ես կ ո չ ե մ ա յ ն , կ յա ն ք ն ը ն թ ա ն ո ւ մ է ա ռ ա ն ց ա ր գ ե լք ի , ա ռ ա ն ց խ ո չ ը ն դ ո տ ի ։

— Մ Ոգն ու հր աշտ գործը Ֆ ո ր ր ե ս թ ն է , — ա սա ց Ն ե յս մ ի թ ր ։ — Նա կ ա ր ո ղ ա ն ո ւմ է ը ն տ ր ե լ մ ա ր դ կ ա ն ց , պ ա յ ծ ա ռ գլուխ ունի, Նա կա ր ող էր վ ի թ խ ա ր ի մի բ ա ն ա կ ի հ ր ա մ ա ն ա տ ա ր ո ւ ­ թ յո ւ ն ն էլ ս տ ա ն ձ ն ե լ, ղ ե կ ա վ ա ր ե լ պ ե տ ո ւ թ յո ւ ն ը և ն ո ւ յն ի ս կ ... երեք խ ա ղ ա ս պ ա ր ե զ ո ւն ե ցո ղ կրկես տ ն օ ր ի ն ե լ։

470

— Այ դա ի ս կ ա պ ե ս հ ա ճ ո յա խ ո ս ո ւ թ յո ւն

է , — ծիծա ղեք

թ ե յե ր ը ։

— Գիտես, Պ ա ո լա , — սեղ ա ն ի վ ր ա յ ո վ ^Ւ կը

կնո­

ջ ը , — ես հիմա լուր ս տ ա ց ա , որ վ ա ղն ա ռ ա վ ո տ յա ն ա յս տ ե ղ կլինի Գ ր ե հ եմ ը ։ О-Ե ր գի ն ա սա , որ նրա ն տ եղ ա վ ո ր ի պ ա հ ա ­ կա տ ա ն ա շ տ ա ր ա կ ո ւմ ։ Ա յն տ ե ղ ը ն դ ա ր ձ ա կ է, և, գ ո ւ ց ե , Գրեհ եմ ը կի ր ա գ ո ր ծ ի իր սպ ա ռ ն ա լի ք ն ու կսկսի ա շխ ա տ ե լ գրքի վրա։

— Գ ր ե հ ե մ .** Գ ր ե հ ե մ .^,— փ ո ր ձ ե ց

Պ ա ո լ ա ն ։ — Ես

Հիշել

նրա ն ճ ա ն ա չ ո ՞ւ մ ե մ ։

— V ան հանդիպել ես մ եկ անգա,մ, երկու տարի առաջ, Ս ա նթ -Յ ա գ ոյում , <հ Վ եներաՖ սրճարանում։ Այն ժամանակ նա մեզ հետ էր ճաշում։

— Ա հ*** ծ ո վ ա յի ն ս պ ա ն ե ր ի ց մ ե կ ը ։ Գիկը գլուխ ը շ ա ր ժ ե ց ։

— Ք ա ղ ա ք ա ց ի ա կ ա ն է ։ Մ ի ՞թ ե չե ս հ ի շո ւմ ։ Բ ա ր ձ րա հ ա ­ սակ էր, շի կա հ եր *** Միասին մ ո տ կես

ժամ

ե ր ա ժ շ տ ո ւ թ յա ն

Ջ ոյսը

մ ա ս ի ն , յ*ակ կա պ իտ ա ն

խ ո ս ո ւմ էինք ամեն

կերպ

ջա ն ում էր մ ե զ ապացու/րէլ, որ Մ ի ա ց յա լ ն ա հ ա ն գ ն ե ր ը պ ետ ք է զ ր ա հ ա պ ա տ բ ռ ո ւ ն ց ք ո վ հ ա շվ ե հ ա ր դ ա ր տ ե ս ն ե ն Մ ե ք ս ի կ ա յի հետ։

— Հ ի մ ա կա րծես թ ե հ ի շ ե ց ի )— ա ն վ ս տ ա հ ա ս ա ց լ ա ն ։ — Դու նրա հետ ծ ա ն ո թ ա ց ե լ

ես Հ ա ր ա վ ա յի ն

Պ ա ո-

Ա ֆ ր ի կա -

յ ո ՞ ւ մ ։ Թ ե ՞ Ֆ ի լ ի պ ի ն յա ն կ ղ զ ի ն ե ր ո ւ մ ։

— Հա , հա . .. Հ ա ր ա վ ա յի ն Ա ֆ ր ի կ ա յո ւ մ ։ Իվեն Գ ր ե հ եմ ։ Մեր երկրորդ հ ա նդ ի պ ում ը

տեղի

ունեցով

Դեղին

ծովում,

((Թ ա յմ ս ի )) հատուկ ն ա վ ի վ ր ա ։ Իսկ հետո մի տ ա սն ա ն գ ա մ մ եր

ճա ն ա պ ա ր հ նե րը խ ա չ վ ե լ

են , բ ա յ ց

մ ե զ չի

հ ա ջողվել

ա յն ո ւ ա մ ե ն ա յն ի վ հա նդ ի պ ել ի ր ա ր , մ ի ն չ և « Վ ե ն ե ր ա »

սր ճ ա ­

ր ա ն ի ա յն ե ր ե կ ո ն ։ Հ ի շո ւմ ե մ , որ նա Բ ո ր ա - Բ ո ր ա յի ց դեպ ի ա ր և ե լք մ ե կ ն ե ց երկու օր ա վելի շուտ, ք ա ն ես ա յն տ ե ղ խ ա ր ի ս խ կն ետ ե ի Ս ա ֊ մոա յի ճանապարհին։ Հետո հ ա ս ց ե ա գ ր վ ա ծ ա մ ե ր ի կ յա ն

ես

հեռացա

հ յո ւպ ա տ ո ս ի

Ա փ իայ ի ց ' նամակը

նրա ն

ձեռքիս,

իսկ նա մ եկ օր ա ն ց հ ա յտ ն վ ե լ էր ա յ ն տ ե ղ ։ Հ ե տ ո մ ե ն ք երեք 471

юр կորցրինք իրար Լևուքում, այն ժամանակ ես նավարկում էի ((Վայրի րադով)), իսկ ն ա Սուվից դուրս եկավ որպես հյուր բրիտանական հածանավի վրա։ Օվկիանիայի բ ր ի •տանական գլխավոր կոմիսար սըր էվերարդ Իմ Թուրնը ինձ մի քանի նամակներ էլ տվեց Գրեհեմին հասցեա գրվա ծ։ Ես նրան աչքից փախցրեցի Փորտ Ռեզոլչուշընում և Վիլում, Նոր Հե բրի գներում* նրանք հածանավով զբոսանքի էին դուրս եկել զվարճության համար։ Սան թ ա -•Рր ո ւս արշիպելագում մ են ք անդադար մու կն ու կատու էինք խա ղում։ Նույն բանը տեղի ունեցավ նաև Սոլոմոնյան կղզիներում։ Մի անգամ երեկոյան հածանավը կրակ բ ա ց ե ց Լան գա ֊ Լ ա ն գա յի մոտ գտնվող մի քանի տեղական գյուղերի վր ա, իսկ առավոտ յա ն հեռա ց ա վ ։ Ես այնտեղ հասա ճաշից հետո։ Այսպիսով չկ ա ­ րողացա նրան անձամբ հանձնել նամակներն ու նորից հան­ դիպեցի միա յն երկու տարի ա նց , սրճարանում։ — Իսկ ո *վ է նա, և ա յդ ի՞նչ գիրք է գրում, — հաթցըԻր Պաոլան։ — Ահ,

եթե

վերջից սկսեմ,

ապաՀ նախ

սնանկացած

մարդ է. ա յսինքն' հարաբերական իմաստով* տարեկան մի քանի հազարի եկամուտ է ստանում, բ ա յ ց այն ամենը, ինչ թողել է հայրը, ջուրն է թա փ վել։ Ոչ, չկարծես, թե մսխել է . դժբախտաբար նա խրվել է «խ աղաղ խուճապի» ժամանակ, որն այդքան զոհերի պատճառ դարձավ մի քանի տարի առաջ։ Եվ նա ունեցվածքը կորցրեց։ Իա յց ոչինչ, չի դժգոհում։ Գրեհեմը հինավուրց և ազնիվ տոհմից է, զտարյուն ա մ ե ­ րիկացի, ավարտել է Ելի համալսարանըW Իսկ գիրքը*** Նա կարծում է, թե հաջողություն կունենա։ Գրքում նկարագրում է անցյա լ տարի կատարած ճանապարհորդությունը Հա րա ­ վային Ամ ե րիկա յում' արևմտյա ն ափերից դեպի արևելք։ Դա բավականին

անհայտ,

չուսումնասիրված

երկրամաս

է։ 1

1 Ա մեր իկա յի Մ ի ա ց յա լ նա հա ն գն եր ի բ ա րձ ր ա գո ւյ ն ուս ումնական հա ս­ տատութ յուն նե րից

մ եկ ը,

նա հա նգ: Հի մ ն ա դ ր վ ա ծ է Օսթ-Ինղական Իլի,

որը

որ

ընկ եր ո ւթ յա ն

համալս արանի ն

գտ՛նվում

18-րդ

ն յ ո ւ - Հ ե վ ե ն ում , Այսպես է

դիրեկտ որնե րից

վի թ խարի

տանում կո ղոպտ ած մ ի ջո ց ն ե ր ի ց ։

472

է

դարում ։

մ եկ ի ,

գո ւմարնե ր

էր

P ոնն եկթիքութի

կոչվում ի պատիվ վա ճ ա ռ ա կա ն

Եղիա

ն վի ր ա բ եր ել Հ ն դ կ ա ս ­

Р ր ա զիլ ա կա ն թ յա մ բ

կ ա ռ ա վ ա ր ո ւ թ յո ւ ն ը

սե փ ա կ ա ն

ն ա խ ա ձ եռն ո ւէ

նրան տասը հա զա ր դոլլա ր հոնորա ր է

երկրի չո ւս ո ւ մ ն ա ս ի ր վ ա ծ շրջա նների մ ա ս ի ն

ա ռա ջա րկել

տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ­

ներ հ ա ղորդելու հ ա մ ա ր ։ Օհ, Գրեհեմը ի ս կ ա կ ա ն մ ա ր դ է։ Իս­ կա կա ն տ ղ ա մ ա ր դ ։ ն րա վրա կարելի է հույս դ ն ե լ։ Գի՛տ ե ՞ս , մ եծ ա հ ողի , ո ւ ժ ե ղ , պ ա ր զ , մ ա քուր

մարդ է ,

սր տ ո վ

ամեն

տեղ եղել է ք ա մ ե ն ի ն չ տ ե ս ե լ , շա տ բ ա ն է ա ն ց ե լ նրա գ լ խ ո վ * և մ ի և ն ո ւ յն ժ ա մ ա ն ա կ շա տ ա զ ն ի վ է, ն ա յ ո ւ մ է ուղիղ մ ա ր ­ դու ա չքերի մ ե ջ ։ Մի խ ո ս ք ո վ տ ղ ա մ ա ր դ է, բ ա ռ ի ս լ ա վ ա գ ո ւ յն ի\մ ա ս տ ո վ ։ Էր ն եստ ի ն ա ն ծա փ տ վ ե ց և, ծա ղ ր ա կ ա ն , գր գռո ղ ու հ ա ղ ­ թ ա կ ա ն մի հ ա յա ց ք ն ե տ ե լո վ Ի ե ր թ Ո ւ ե յն ռ ա յթ ի վ ր ա , գ ո չ ե ց ,

_

Եվ նա վա ղր ժ ա մ ա ն ո ՞ ւ մ է։

Դիկը

հանդիմանական

ա ր տ ա հ ա յտ ո ւ թ յա մ բ

շարժեց

գլո ւխ ը ։

— Օհ, ո չ , է ր ն ե ս տ ի ն ա , ա յս դ եպ ք ո ւմ ոչին չ չի ս տ ա ց վ ի ։ ՛քեզ ն մ ա ն շա տ անուշիկ ա ղջիկներ են փ որձել ի ր ե ն ց ց ա ն ­ ց ո վ որսալ Իվեն Գ ր ե հ ե մ ի ն ։ Եվ, մ եր մեջ ա ս ա ծ , ես ն րա ն ց մ ի ա ն գ ա մ ա յ ն հ ա ս կ ա ն ո ւմ ե մ ։ Рш^д Գր եհ եմ ը հի ա նա լի թ ո ­ ք ե ր ու երկա ր ոտ ք եր ունի, և դ եռ հչ ոքի չի հա ջողվել նրան պ ա տ ի ն ս ե ղ մ ե լ, պ ես ,

որտ եղ ա րդ են շ շ մ ա ծ և ո ւ ժ ա թ ա փ , վ ե ր ջ ա ­

մեքենաբար

մ ր մ ն ջա ր

ճա կա տա գրա կա ն

((ա յ ո ) ) ֊ ն

ու

ս թ ա փ վ ե ր ա րդեն գ ե ր ո ւ թ յա ն մեջ, ձ ե ռ ք ե ր ն ու ո տ ք եր ը կ ա պ ­ վ ա ծ , դ ա ջվ ա ծ ու ա մ ո ւ ս ն ա ց ա ծ ։ Մ ո ռ ա ց ի ր քո ա յ դ մ տ ա դ ր ո ւ ­ թյունները,

էրնեստինա։

Հավատարիմ

մնա

ոսկի

երի՛տա-

ս ա ր դ ո ւ թ յա ն ը է պոկիր նրա ոսկի խ ն ձ ո ր ն ե ր ը , մ ի և ն ո ւ յն

ժա­

մ ա ն ա կ ձ և ա ց ն ե լ ո վ , թ ե դա ք ե զ բ ն ա վ չի հ ե տ ա ք ր ք ր ո ւ մ ։ Ւոկ Գր եհ եմ ի հետ գ ո ր ծ չ ո ւ ն ե ն ա ս ։ ն ա գ ր ե թ ե հ ա ս ա կ ա կ ի ց է ի ն ձ , ինձ ն մ ա ն թ ա փ ա ռ ե լ է չ տ ր ո ր վ ա ծ ճ ա մ փ ա ն ե ր ո վ ու շա տ բա ն է տ ե ս ե լ։

Եվ կ ա ր ո ղ ա ն ո ւմ

է ժամանակին

կծիկ ը

դ ն ե լ։

նա

ա ն ց ե լ է կրա կի, ջրի ու պ ղնձե փ ո ղ եր ի մ ի ջ ո վ ։ Հ ե զ է, բ ա յ ց ա ն ո ր ս ա լի ։ Բացի ա յդ , եր ի տ ա ս ա ր դ ա ղջիկ ներն ա յլև ս նրան չեն հետա քրքրում։

Իհ ա ր կե, դուք կա րող եք կ ա ս կ ա ծ ե լ բ ա ­

ր ո յա կ ա ն վ ա խ կ ո տ ո ւ թ յա ն մ եջ, բ ա յ ց հ ա վ ա տ ա ց ն ո ւ մ ե մ , նա ուղղակի կո փ վ ել

է կ յա ն ք ո ւմ կ ե ն ս ա փ ո ր ձ

ոո

ունի և շա տ

ի մ ա ս տ ո ւն է։ 473

ԳՄ1ԻԽ IX — Իսկ որտե՞ղ է ի մ մանչուկը, — գոչում էր Գիկը Մեծ տնով մեկ դոփելով ու զրնգա ցնելով խթա նները' փոքրիկ տ ի ֊ րուհուն որոնելով։ Վերջապես նա հասավ այն դռանը, որը տանում էր դեպի Պաոլայի կողաշենքը։ Դա մի ծանր, պանելածածկ դուռ էր, նույնպիսի պանելա ծա ծկ պատի մեջ։ Ոռնակ չուներ, բ ա յց գաղտնիքն ի մ ա ­ ցող Դիկր սեղմեց փոքրիկ զսպանակը, և դուռը բ ա ց վ ե ց կրնկի վրա։ — Որտե՞ղ է ի մ մանչուկը, — նորից գոչեց նա ու քա յլեց երկար միջա նցքով։ Նա մտ ա վ վաննա յի սենյակը, որի հատակին հռոմեա ­ կան ավազան էր պատրաստված և ուներ մարմարե աստի­ ճաններ, հետո' հանդերձասենյակ և բուդուար, սա կա յն' իզուր։ Լայն աստիճաններով նա բա րձրա ցա վ դեպի « Ջ ո ւ ֊ լիետի աշտարակл> կոչվող Պաոլայի ննջարանը, որտեղ պ ա ֊ տուհանի խորշում դրված էր կնոջ սիրելի գահավորակը, և ժպ տա ց, տեսնելով կանացի արդուզարդի սքանչելի, օդեղեն, ժանեկավոր պիտույքները, որոնք Պաոլան սովորության հ ա ֊ մաձւսյն դես ու դեն էր նետել, քանզի դրանց տեսքը նրան արտակարգ զգա յա կա ն

հաճույք

էր պ ա տ ճա ռում։ Մի պահ

Դիկր կանգնեց նկարակալի առջև ու նա յեց էտ յուղին։ Նրա ջուրթերից պոկվելու պատրաստ շփոթմունքի բա ցա կանչու­ թյունը փոխարինվեց գոհունակ մի ժպիտով, երր ճեպանկա­ րում ճանաչեց քուռակին։

հուսահատությամբ

— Որտե՞ղ ես ախր, իմ

մորը

կանչող

մանչուկ, — գոչեց

նա

անճոռնի արդեն

պատշգամբի Ննջարանի շեմին կանգնած, պա րզվեց, որ ա յդ ­ տեղ էլ մ իա յն չինոլհին է, մոտ երեսուն տարեկան համեստ կինը, որը, ունքերը վեր ձգած, շփոթված ու իրեն կորցրած, ժպտում էր Դիկին։ Դա Պաոլայի նաժիշտն էր, Օ յ֊ Լ ա ն , որին Դիկր այդպես էր անվանել տարիներ առաջ, քա նզի ունքերը միշտ ձգված էին դեպի վեր ու դեմքին զարմանքի մի այնպիսի արտահայ474

տոէթյոէն կար, որ ասես բա ցա կա նչելիս լիներ. ((0 յ-Լա ))։ Պաոլա յի համար Դիկը նրան բերել էր Դեղին ծուէի ափին ղտնըվող ձկնորսական մի գյուղից, երբ դեռ փոքրէւկ աՂ2Ւկ էV* մ ա յր ը , ամուսնուն կորցնելուց հետո, հազիվ էր գլուխը պ ա ­ հում ձկնորսների համար ուռկաններ հյուսելով և, եթե տարին հաջողակ էր, վա ստա կելով մինչև չորս դոլլա ր։ Օյ-Լան ծա ռա յութ յա ն ա նցա վ Պաոլայի մոտ , երբ նա վա րկում էին ((Ամեն բա ն մոռացիր)) եռա կա յմ շխ ունա յով, Ւսկ Օ-Երդր, որ դեռ նավի փոքրավոր էր, սկսեց իրեն ա յնպ ես դրսևորել, որի շնորհիվ մի քանի տարի անց դարձավ Մեծ տան ծա ­ ռա յա պ ետ ը։ — Որտե՞ղ է ձեր տիրուհին, Օ յ֊Լ ա ։ Օյ-Լան, անհաղթահարելի ա մ ոթ խ ա ծութ յա մբ,

վախ եցա ծ

ետ -ետ քա շվ եց։ Դիկն սպասում էր։ — Գուցե նա երիտասարդ оրի որ գների հե՞տ է։ Ես չգ ի ­ տ եմ , — թ ոթ ովեց նա ժիշտը։ Դիկը խղճա ց նրան, շրջվեց ու ք ա յլե ց դեպի դուռը։ — Որտե՞ղ է իմ մա նչուկը, — գոչեց նա, դարբասի մոտ հա յտ նվելով ճիշտ այն

րոպ եին,

երբ,

յա и ամ ան ի

թփերը

շրջա նցելով, մոտ եցա վ մի լիմ ուզին։ — Գրողն ինձ տանի, եթե գիտ եմ, — պա տա սխա նեց մ ե ­ քենա յում նստա ծ բա րձրա հա սա կ, շիկա հեր, ամ առա յին բա ց դույնՒ կոստ յումով մա րդը, և հաջորդ պահին Գիկ Ֆորրեսթն ու Եվեն Գրեհեմը իրար ձեռք էին սեղմում։ Օ-Տուրն ու О-Հոն բերում էին

փոքրիկ

ճա մպ րուկները,

իսկ Գիկը հյուրին առաջնորդեց ա յսպ ես կոչվող ((Աշտարա­ կում)) նրան հա տ կա ցվա ծ սենյա կը։ — Ստիպված կլինեք դեոևս վա րժվել մ եզ մոտ տիրող կա րգուկա նոնին, բա րեկա մս, — ասաց Դիկը։-— Եյանքն ա յս ­ տեղ ընթա նում է ժամ առ ժա մ, ծա ռա յա խ ումբը խիստ կար դապահ է։ В ա յց մենք ամեն տեսակ ա զա տ ություն թ ույլ ենք տալիս մ ե զ ։ Եթե ժամ անեիք երկու րոպե ուշ, ձեզ կդիմա ­ վորեին մ իա յն մեր չինա ցի ծա ռա ները. ես մտա դրվել էի ձիով զբոսա նքի գնալ, իսկ Պ ա ոլա նճ միսիս Ֆորրեսթն ար­ դեն ա նհետ ա ցել է։ 475

Գրեհեմը գրեթե Ֆորրեսթի հասակին )էր, թերևս մեկ դ յո ւյմ ա վելի, բ ա յք ուսերն ու կուրծքն ավելի նեղ էին, և մա զերն էլ ավելի շեկ։ Երկուսի աչքերն էլ գրեթե միատեսակ էին' մ ոխ րա գույն, երկնա գույն սպ իտ ա կուցներով, և երկուսի դեմքն էլ միատեսակ առողջ բրո նզա գո ւյն էր։ Գրեհեմի դի­ մա գծերը փոքր ինչ ավելի խոշոր էին թ վո ւմ , աչքերը մի փոքր ավելի ձգվա ծ էին, որոնք սա կա յն թա քնվում էին ա ռա ­ վել ծանր կոպերի տա կ։ Եվ քիթն էլ ասես ավելի ուղիղ էր ու խոշոր, քան Գիկի քիթը։ ՈԼ շրթունքներն էլ ավելի կ ա ր ֊ միք ու ասես մի փոքր ուռա ծ։ Ֆորրեսթի մա զերը մեղմ բ ա ց ֊ դարչն ա գույն երա նգ ու֊ նեին, իսկ Գր եհ եմինը, ա նկա սկած,

ոսկու

պես

կփ ա յլեին,

եթե ա յնպ ես խ ա նձվա ծ Աինեին արևի տակ, որ դարձել էին ավազա գո ւյն ։ Երկ ուսի ա յտ ոսկրներն էլ դուրս էին 9 $ վ ա ^* բ ա յց Ֆորրեսթի ա յտ ա փ ոսիկներն ավելի ընդգծվա ծ էին. ե ր• կուսի քիթն էլ լա յն , նյա րդա յին ա նցքեր ունեին, բերա նները խոշոր էին, կանացի գեղ եցկ ութ յա մ բ և նուրբ գծա գր ութ յա մ բ։ Մ իաժամանակ զգա ցվում էր թ ա քնվա ծ կամքի ուժ և խ ըստ ություն, ա յնպ ես, ինչպես և ամուր, շեղ ծնոտի մեջ։ Սակայն մի փոքր բարձր հասակը և նվա զ լա յն կուրծքն, ու ուսերը Գրեհեմի մա րմնին ու շա րժումներին տալիս էին ա յն բա րեկա զմու թ { " ւնն ու ճկունությունը, ո րպիս իք բա ց ա ­ կա յում էին Գիկ Ֆորրեսթի մոտ ։ Ւրենց արտաքին յո ւ ր ա ֊ հա տ կությունների շնորհիվ նրա նցից յուրա քա նչյուրը միա յն շահում էր մյուսի ներկ ա յութ յո ւն ից։ Գրեհեմր պ ա յծա ռ ու թ ե թ և մա րդ էր, որի մեջ զգա ցվում էր անորսալի մի հմա յք, ի ն չ ֊ո ր բա ն Հ հեքիա թա յին պբին ցն ե րի ց։ Ֆորրեսթն ավելի ուժեղ և խիստ մա րդու տպ ա վորություն էր թ ողնում, քան Գրեհեմը* նա

ավելի

վտա նգա վոր էր

ուրիշների

համար,

ա վելի համքսռ հետ ևողա կա նութ յա մբ։ Ֆորրեսթի հա յա ցքը թռուցիկ սահեց ձեռքի ժամ ա ց ո ւյցի վ ր ա յո վ ։ Ա յդ Հ աձա&քը ասես ի միջի ա յլոց ճշտեց ժամ ա ֊ նա կը։ — Տա սնմեկն անց կես է, — ասաց Դիկը։ — Հիմա գնա նք, Գրեհեմ. մենք ախր նախաճաշում ենք ժամը տասներկուսն անց կեսից ոչ շուտ։ Ես մի նախիր ցուլ եմ ուղա րկում, երեք 476

հա րյուր գլուխ, և, պետք է խ ոստ ովա նեմ, շատ եմ հպար­ տ ա նում դրա նցով։ Դուք ան պա յմ ան պետք է տեսնեք իմ ա նա սուններին։ Ոչինչ, որ հեծյա լի հագուստով չե ք ։ Օ ֊Հ ո , ի մ սռնա պ ա ններից մի զ ո ւյգ բե ր , իսկ դու, Օ-Եըգ, հրա մա ­ յի ր , որ թ ա մբեն Ալթա դենին։ Ինչպիսի՞ թ ա մբն եք գերա ­ դա սում, Գ րեհեմ։ — Միևն ույն է, բա րեկա մ։ — Անգլիականն։ Ավստրա լիա կա ՞ն։ Մ եքսիկա կա ՞ն։ Շ ո տ ­ լա նդա կա ՞ն, — պ նդեց Դիկը։ —— Եթե դժվա ր չէ, ա յդ դեպ քում շոտ լա նդա կա ն, — ասաց Գ րեհեմր։

Երկու հեծյա լներն իրենց ձիերը պահել էին ճա մփ եզրին, և նրանց մոտ ով ա նցնում էր դեպի Չիլի կատարող ճա նա ­ պ ա րհորդությունն սկ սած վիթխ տ բի նա խ իրը։ Հեծյա լները հետևում էին ցլերին, մինչև որ դրանք անհետացան ճա նա • 1

զարհի կեռմա նից ա յն կո ղմ ։ — Ես հիմա տ եսնում եմ, թե ի ՜ն չ հրաշալի բա ն է ա յն,

ին չ դուք անում եք, — զոչե ց Գրեհեմը, և նիա աԼքերբ փ ա յ­ լե ց ի ն ։ — Երիտասարդ տ ա րիներիս, երբ Արփկկտինայում էի, ինքւս էլ հրապուրվել էի ա նա սնա պ ա հությա մբ։ Եթե ես էլ գործն սկսեի այսպ իսի ցեղա կա ն ցլերով , հա վա նա բա ր, չէի Վառվի։ — Չ ա յց ա յն ժամանակ չկա յին ոչ ա ռվույտ և ոչ էլ ա ր ­ տ եզյա ն ջրհորներ, — ասաց Դիկը, ջան ալով մխիթարել նրա ն։ — Շորթհորնները չէին դիմա նա ։ Երաշտին դիմա նում են մանր ա նա սունները, որոնք բա վա կան ին ուժ ունեն, բ ա յց քա շով էլ թ եթ և են։ Սառնարաններով շոգենա վեր նույնպ ես չկ ա յի ն ։ Ւսկ ա յդ գյուտ ը, իհա րկե, ա նա սնա պ ա հությա ն ա ս­ պ ա րեզում իսկական հեղա փոխ ություն ա ռա ջա ցրեց։ — Իացի ա յդ, ես դեռ շատ երիտասարդ էի, — ա վելա ցբ ե ց Գրեհեմ ը։-— Թեև ա յդ հա նգա մա նքը, իհա րկե, միշտ չէ, որ նշա նա կություն է ունենում։ Ինձ հետ միա ժա մա նա կ գործ սկսեց նաև մի երիտասարդ գերմա նա ցի, ընդ որում, իմ դրա մա գլխ ի մեկ տասներորդի չափ գումար հա զիվ ունենա ­ 477

լո վ ։ Նա դիմա ցա վ թ ե ' երաշտի տարիներին և թ ե ' բոլոր ձա­ խ որդություններին։ Հիմա նա միլիոնա տ եր է* կա րողությունն ա րտ ա հա յտ վում է յոթ ա նիշ թ վերո վ։ Նրանք դարձան Մեծ տան կողմը, ու Դիկը դարձյալ նա ­ յե ց ժ ա մ ա ցո ւյցի ն ։ — Դեռ ահագին ժամանակ ունենք, — ասաց նա ։ — Շատ ուրախ եմ, որ տեսաք ի մ մեկ տարեկան ցլի կ նե ր ի ն ։ Իսկ գի­ տ ե՞ք, թե ա յդ գերմա նա ցին ինչու է դիմա ցել* նա ուրիշ ելք շի ունեցել։ Իսկ ձեզ սպասում էին հորենական

դրա մները,

և ուզում էիք թա փ ա ռել աշխարհով մ եկ , ընդ որում ձեր գրլ~ խավոր բա ցը կա յա ցել է նրա նում, որ միջոցներ եք ունեցել վերա ցնելու ա յդ ց ա վ ը ...

— Այ ա յնտ եղ, — Դիկը դլխ ով արԻց դեպի աջ, ձեռքով ց ո ւյց տալով յա սա մա նի թփ երով ծա ծկվա ծ ին չ-ո ր բ ա ն ,— ա յնտ եղ ձկների լճա կներն են, որքան ուզեք կարող եք կա րմրա խ ա յտ , ծովա յին պերկես և նույնիսկ ծովա կա տու­ ներ որսա լ։ Ամեն տեսակն իր ձկնարանն ունի։ Տ ե ս նո ՞ւմ եք, ինչ կծծի մա րդ եմ. սիրում եմ , որ ա մեն ինչ ա շխա տի։ Թող ութ ժա մյա ա շխա տա նքա յին օր հաստատեն, բ ա յց ջուրն ի մ կա լվա ծքում աշխատում է քսանչորս ժ ա մ ։ Ջուրն իր աշխա­ տանքն սկսում է դեռևս լե ռ ներում։ Սկզբում ոռոգում է լե ռ ­ նա յին մա րգա գետ ինները, հետո հոսում է հովիտ և, մի քա ­ նի մղոն ա նցն ելով, ստ ա նում է բյո ւր ե ղ յա մա քրութ յուն, լեռներից թա փ վելիս՛ առաջացող ջրվեժը տալիս է ա յն էներգիայի կեսը, որն անհրաժեշտ է կա լվա ծքիս համար ու մեգ լրիվ ապահովում է լո ւյս ո վ ։ Հետո ջուրը բա ժա նվում է, ջրա նցքներով հոսում է դեպի լճա կները և, ա յնտ եղից դուրս հոսելով,

ոռոգում է ա ռվույտ ի

մի քանի

մղոն

տա րա ծու­

թ յուննե րը։ Եվ, հա վա տ ա ցեք, եթե դրա նից հետո ջուրը չհ ո­ սեր Սաքրամենթո գետի հովիտը, ես նորից կօգտ ա գործեի ոռոգմա ն հա մա ր։ — Ա'հ,

սիրելիս, — ծիծա ղելով

ասաց

Գրեհեմը, — դուք

ախր կարող էիք մի պոեմ գրել ա յն հրաշքների մա սին, որ կատարում է ջուրը։ Ես բ ա յց ա յժ մ 478

կրակապաշտների

առաջին ա նգա մ եմ տ եսնում

հանդիպել եմ, ջրապաշտի։

Եվ

դուք ил/լրում եք ոչ անհ աջ ո ղ պատկերի Գրեհեմն առիթ վերջ։ նրա նցից ոչ

թե ա վա ղի, ջրի վ ր ա ... ներեցեք այս համա ր։ չունեցաւէ իր միտքն ապա ցուցել մինչև հեռու, աջ կողմում, հնչեց սմբա կների

զրնգուն ձա յնը, հետո ջրի ի*լացուցիչ շա ռա չը, բա ց ա կ ա ն չո ւ֊ թ յուններ ու կանացի ծիծա ղ։ Սակայն ծիծաղը շատ շուտ ընդհատ վեց. լսվեցին տագնապալի

ձա յներ,

ա յնպ իսի փը ն ­

չոցների ուղեկցութ յա մբ, ասես ինչ-որ մի հրեշ էր խ եղդվում։ Դիկը ղլուխը թ եքեց ու ձիուն ստիպեց ա նցնել յա սա մա նի թփուտների միջով։ Գրեհեմն իր Ալթադենով հետևեց նրա ն։ Լեծ {ալներն հա յտ նվեցին պ ա յծա ռ արևով ողողվա ծ մար գա ֊ դետնոէմ, ու Գրեհեմի առջև բա ցվ ե ց արտակարգ մի տ եսա րան ։ Մատղաշ

ծա ռա տ ունկերով

մա րգա գետ նի

կենտրոնն

զբա ղեցնում էր քառակուսի, մ եծ բետ ոնե ա վա զա նը։ Որպես ջրաթաւի ծա ռա յող տվաւլանի մի եզրը լա յն էր ու թ եք, և ա յնտ եղից նուրբ փաԱով հոսում էր շիթը* Ցողապատել։ը սպիդ էին։ Մյուս եգրը նույնպ ես մի փոքր թ եք էր և դիմա ­ դրությա ն համար մի քիչ տաշտշած։ Եվ ա յստ եղ, մերթ նըստ ելով, մերթ ուղղվելով, կա նգնել էր կաշվե տա բա թ հագած, սարսափահար մի ք ա վ բո յ ու, իրեն կորցրա ծ, աղերսալի ու հուսահատ գոչում էր. «Ա ստ վա 'ծ ի մ ։ Աստվտ ծ իմ))։ նրա դիմա ց, ավագանի հեռավոր եզրին,

ոտները

ցա ծ

կա խ ա ծ, նստել էին լողա զգեստ ներով երեք վա խ եցա ծ ջրա ­ հարս եր ։ Ւսկ ավազանի ճիշտ կենտրոնում թա ց ու փ ա յլուն աշ­ խետ մի ձի, ձառս եղած, սմբա կներով հարվա ծում էր ջրին, և սլայտերի թա ց պողսլատր փ ա յլա տ ա կում էր արևի ճա ռա ­ գա յթների տա կ։ Ւսկ ձիու մեջքին հազիվ իրեն պահող մի կերսլարանք էր երևում, որին Գրեհեմր առաջին րոպեին մի սլատանի կ ա րծեց։ Ու

երբ

հանկարծ

խորա սուզվող

ձին

դա րձյւսլ դուրս լողա ց իր սմբա կների հզոր հարվածների շնորհ իւք, Գրեհեմը հասկա ցա վ, որ հեծյա լը կին է' ճերմակ մետ ա քսե լողա զգեստ ով, որն ա յնպ ես էր փակչել նրա մ ա րմ ­ նին, որ կինը թ վում էր մա րմա րից կերտ վա ծ։ Մեջքը նույն., պես թվում էր մա րմա րե, և միա յն բարակ ու ամուր մ կ ա ն ֊ 47 9

ները մետաքսը ձգելով, գա լա րվում ու շա րժվում էին գլուխը ջրի վրա պահելու լա րումից։ Կնոջ բա րեկա զմ ձեռքերը թ ա ղ­ վել էին ձի ու թրջվա ծ բաշի մեջ, կլորիկ ու ճերմակ ծնկները սահում էին ատլասե թա ց գա վա կով, իսկ ճերմակ ոտքերի մա տ ներով նա սեղմում էր կենդա նու փափուկ կողերը' իզուր ջա նա լով հենվել դրա նց։ Մի ա կնթա րթում, — ոչ,

կես

ա կնթա րթում, — Գրեհեմը

հա յա ցքով ընդգրկեց իր առջև բա ցվա ծ այս տ եսա րա նը, հասկա ցա վ, որ հեքիա թա յին արարածը կին է, և զա րմա ­ ցա վ այդպիսի հերոսական ճիգեր գործադրող նրա մա րմնի նր բութ յա մ բ ու մա նրիկ ո ւթ յա մբ։ Եինր հիշեցնում էր դրեզդենյա ն հախճապակուց պատրաստած թ եթ և ու փխրուն մի արձանիկ, որն ա նհեթեթ մի պ ա տ ա հա կա նությա մբ հա յտ նվել էր խեղդվող հրեշի մեջքին։ Վիթխ արի ձիու հա մեմա տ ու­ թ յա մ բ ա յդ կինը թ վում էր նվա զ մի ա րա րա ծ, կախարդակա ն հեքիա թից հա յտ նվա ծ փոքրիկ մի հավերժա հա րս։ Երբ նա, ձիու մեջքից ցա ծ չսա հելու հա մա ր, ա յտ ով հպվեց կենդանու ձգվա ծ պ ա րա նոցին, թ ա ց, ո ս կ ե ֊ դարչնա ֊ գույն մա զերը դիզվեցին ու խ ա ռնվեցին ձիու սև բա շի հետ ։ fiա յց Գրեհեմին ավելի շատ ա պ շեցրեց կնոջ դեմ քը, դա փոքրիկ տ ղա յի և միևնույն ժամանակ լուրջ, հուզվա ծ, վտ ա ն­ գավոր խա ղից ա յնուա մ ենա յնի վ գոհ կնոջ դեմք էր ։ Դա սպ ի­ տա կա մորթ կնոջ դեմք էր, խիստ ժա մա նա կա կից, բ ա յց և ա յնպ ես Գրեհեմին թ վա ց հեթա նոսա կա ն։ Այդպիսի կանանց ու նաև այդպ իսի իրա վիճա կներ հազիվ թե հանդիպես քս ա ­ ներորդ դա րում։ Տեսա րա նն ասես բերվ ա ծ էր Հին Հունա ս­ տանի կյա նքից և միա ժա մա նա կ հիշեցնում էր ((Հազար ոլ մեկ գիշերներ» հեքիա թների պ ա տ կերա զա րդում։ Թվում էր, ո ւ ր ֊ որ է, հուզվա ծ ջրի խ որքերից դուրս կլողան ջիները, և կամ կա պ ույտ երկնքից, թևա վոր կիջնեն հեքիա թա յին փրկելու հա մա ր։

ա րքա յա զններ,

վիշապներ հեծա ծ, ցա ծ համ արձակ

հեծյա լին

Ջին նորից դուրս լողա ց և նորից խ որա սուզվեց, հա զիվ չջրջվելով մեջքի վրա ։ Հրաշալի կենդանին ու հրաշալի հ եծ­ յա լը անհետա ցա ն ջրի տակ ու մեկ վա յր կյա ն հետո դարձյալ հ ա յտ ն վե ցին. ձին նորից սկսեց ափսեի մ եծո ւթ յա մ բ իր սըմ480

բա կներով թմբկա հա րել օդը, իսկ հեծյա լը դեռ նստ ա ծ էր նրա վրա, ամուր սեղմ վա ծ կենդա նու հա րթ, մկա նուտ մ ե ջ՛֊ քի ն։ Գրեհեմի սիրտը խ փ եց, երբ մի պահ պ ա տ կերա ցրեց, թե ինչ կլիներ, եթե ձին> շրջվեր մեջքի վրա ։ Իր հզոր սըմբա կներից մեկի պատահական մի հա րվա ծով նա կարող էր առհավետ մա րել ա յդ հիանալի ու օդեղեն, կուրա ցուցիչ ճերմա կութ յա մբ կնոջ մեջ փ ա յլա տ ա կող կ յա ն քը ։ — Տեղա փ ոխ վիր

պ ա րա նոցի'ն, — գոչեց

Ֆիկը։ — Տա շից

բռնիր ու նստիր վզին, մ ինչև որ դուրս լող ա ։ Կինը լս ե ց . ոտների մա տ նեքով ձիու պարանոցի թ ր թ ռ ա ֊ ցող մկա ններին հենվելով, նա ա կնթա րթա յին մղումով մա ր­ մինը առաջ նետ եց, մի ձեռքով կա ռչեց բա շից, մյուս ձեռքը առաջ պարզեր ձիու ականջների ա րա նքով, բռ ն ե ց ճակատի մա զա փ նջից ու նստ եց պ ա րա նոցին։ Իսկ երբ ձին, ծա նրու­ թ յա ն

տ եղա փ ոխությա ն

հետ ևա նքով

իջեցրեց սմբա կները, կինն իր

ուղղվեց

նախկին

*էեռևս մի ձեռքով բա շից բռ ն ա ծ՝

նա

դիրքն

ջրի մեջ Ու ընդունեցг

բա րձրա ցրեց

ձեռքն ու, թա փ ա հա րելով, Ֆորրեսթին սիրալիր

մյուս

ժպիտ ու­

ղա րկեց։ Ա յդ կինը, ինչպ ես յուրովի նկա տեց 'Գրեհեմը,{ չնա ­ յա ծ սպ ա ռնա ցող վտ ա նգին, սա ռնա րյունությունը ա յն աս­ տիճան էր պ ա հպ ա նել, որ հա սցրեց նկատել նաև հյուրին^ որի ձին կա նգնա ծ էր Ֆորրեսթի ձիու կողքին։ Տա ցի ա յդ , Գրեհեմը զգա ց, որ կնոջ գլխի դարձի ու առաջ պ ա րզա ծ ձեռ­ քի մեջ կար ոչ միա յն վտ ա նգի նկա տ մա մբ ունեցա ծ արհա­ մա րհա նք. նկարչուհոլ հոտ ա ռությունը հուշել էր կնոջը, որ ա յդ կեցվա ծքն ու շա րժումը ա մբողջա կա ն կտավի անհրա­ ժեշտ մասն են կա զմում, իսկ ա մենից գլխ ա վորը' դրանք ա յն կենսունա կությա ն ու խ իզա խ ությա ն ա րտ ա հա յտ ությունն են, որոնք պարուրել էին նրա ողջ էութ յունը։ — Շատ քիչ կա նա յք են ընդունա կ ա յսպ իսի խ ա ղերի, — ա նվրդովութ յա մբ նկա տեց Դիկր, հ ա յա ցքո վ հետ ևելով Լեռն­ ցուն, որը, պ ա հպ ա նելով իր հորիզոնական, դիրքը, ա յժ մ հեշ­ տ ութ յա մբ լողա ց դեպի ա վա զա նի ա ռա վել ցա ծր եզրն a t խորդուբորդ մ ա կերևույթ ով մ ա գլցեց վա ծ ք ա վ բ ո յը ։ 21

£bb lnSnnG. X В.

դեպի իր կողմը թ ե ք­

■ Սավբոյն աճա պ ա րա նքով Լեռնցուն Հա գցրեց սա նձը։ բ ա յց դեռևս ձիուն հեծա ծ Պաոլան ք ա վ բո յի ձեռքից տիրա­ րար վերցրեց երա սա նները, Լեռնցուն կտրուկ շրջեց Ֆորրեսթի կողմն ու բա րև ե ց։ — Իսկ հիմա ստիպվա ծ հեռա նա լու եք, — գոչեց լա ն ։ — Կողմնակի դիտողներին տեղ լկ ա ։

Պաո-

Մնում են միա յն

կա նա յք։ Դիկր ծի ծա ղ եց, գլուխ տ վեց և դա րձյա լ յա սա մա նների թփուտների միջով, Գրեհեմի հետ դուրս եկավ ճանապարհի վրա ։ — Ն ա ... նա ո՞վ էր, — հա րցրեց Գրեհեմը։ — Պաոլան, միսիս Ֆ որրեսթը, մա նչոլկ-կինը,

րա լիկը,

և միա ժա մա նա կ

սքա նչելի կինը, վա րդա գույն ծաղկափոշու ազատաշունչ ամ պ ի կ ը ...

— ^եԼ մնա ց սիրտս մա րեր, — ասաց Գրեհեմը։ — Ա յս ­ տեղ հաճա՞խ են լինում նմա նօրինա կ ներկա յա ցումներ։ — Այս մեկը նա առաջին Խ նդա մ է ա նում, — պատաս­ խ ա նեց Ֆորրեսթը։ — Նա հեծել է Լեռնցուն և, ասես սահնակով, իջել է ա վա զա ն, բ ա յց ա յդ սահնակն էլ ախր երկու հա ­ զար երկու հարյուր քառասուն ֆունտ քաշ ունի։ — Կարող էր կոտրել և ' իր, Գրեհեմը։

և ' ձիու

վիզը>— նկատեց

— Ա յո, ձիու վիզը գնա հա տ վա ծ է երեսուն հազար դ ո լ ֊ քար, — ժպ տա ց Դիկը։ — Ա նցյա լ տարի ա յդ գումարն ինձ առաջարկեց ձիա բույծների մի միություն ա յն բա նից հեէոո, երբ Խաղաղ օվկիա նոսի ափին Լեռնցին շա հեց կրակոտու­ թ յա ն ու գեղեցկութ յա ն բոլոր մրցա նա կները։ Իսկ Պաոլան ա մեն օր իր վիզը կոտրելու վտ ա նգի մեջ է լի ն ո ւմ . ու եթե դա ա մեն ա նգա մ արժենար երեսուն հազար, ապա կսնա ն­ կարներ ի ն ձ։ Սայց երբեք որևէ բա ն չի պ ա տա հում։ — Սակ ա յն հիմա վտա նգը խիստ մ ե ծ էր. ձին կարող էր շրջվել մեջքի վրա , — Սայց և ա յնպ ես չշր ջվեց, — ա նվրդով ա ռա րկեց Գիկ ը , ֊Պ ա ոլա յի բախտը միշտ բերում է ։ Ասես դյութվա ծ

լինի, Մի ա նգա մ միա սին ընկա նք հրետ ա նա յին գնդա կոծու­ թյա ն տակ. հետո նա կարգին հիա սթա փվել էր, որ ոչ մի 482

արկ իրեն չի դիպ ել, չի սպ ա նել, կա մ գոնե չի վիրա վորեր Մեկ մղոն հեռա վորությունից չորս մա րտկոց կրակ էին րա ցել մ եզ վրա , մենք պետք է մոտ կես մղոն ա նցնեինք բլրի գա գա թով մինչև մոտակա ապաստանը հասնելու հա­ մա ր։ Ես նույնիսկ զա յրա ցա , երր նա, ասես դիտ ա վորյա լ, դանդաղում էր։ Եվ նա խ ոստ ովա նեց, որ' ա յո, մի փ ոքր. . , Տա սը-տ ա սներկոլ տարի կլինի, ինչ ա մուսնա ցա ծ ենք, բ ա յց , որքան էլ տարօրինակ թ վա , ինձ հիմա էլ ա յնպ ես է թվումդ թե ես նրան բոլորովին չե մ ճա նա չում, և ոչ ոք նրան չի ճա­ նա չում, հենց ինքն իրեն էլ չի ճա նա չում, ա յնպ ես, ինչպ ես հաճախ նա յում ես հա յելուն և մտ ա ծում, գրողը տանի, ա յգ ո՞վ է քեզ նա յո ւմ ։ Ես ու Պաոլան մի ա յսպ իսի մոգա կա ն բա նա ձև ունենք, «Երր իրը դուր է գա լիս, գինը մի հարցնիս* Եվ միևնույն է, թե ինչով պետք է վճարել դոլլա րներո՞վ, թե սեփական մա շկով։ Ու ա յդպ ես էլ

ապրում

ենք, դա մեր

օրենքն է ։ Եվ գիտ եք, ճակատագիրը դեռ ոչ մի ա նգա մ մեզ չի խ ա բե լ։

ԳԼՈԻԽ X

ճ ա շա սենյա կում

հա վա քվել էին

մ իա յն

տղամարդիկ*

Տ ի կ ն ա յք, Ֆորրեսթի ա սելով, վճռել էին նախաճաշել ա ռա ն­ ձին։ — Կարծում եմ, որ դուք նրա նցից ոչ մեկին չե ք տեսնի մինչև ժամը չորսը, — ասաց ^ ի կ ը ։ — ի սկ չորսին էինեստ ինան, կնոջս քույրերից մեկը, կջանա հաղթել ինձ թենիսի խ ա ղում, գոնե նա ա յդպ ես \է հա յտ ա րա րել։ Նախաճաշի ժա մա նա կ, որին ներկա էին մ իա յն տղամա րդիկ, Գրեհեմը մա սնա կցելով ա նա սունների ու անաս­ նա պ ա հությա ն մասին

խ ոսա կցութ յա նը,

շատ նոր բա ներ

իմ ա ցա վ, և ինքն էլ նրանց հետ բա ժա նեց իր փոքրիկ փոր­ ձը, սա կա յն ոչ մի կերպ չկա րողա ցա վ հեռու վա նել լողա ցող ձիու թ ա ց մեջքին կպած սքա նչելի ճերմակ կերպարանքի տեոիլը։ Եվ հետագա բոլոր ժա մերին, երբ նա դիտում էր մըրցա նա կ շա հա ծ մերինոսներին ու բերքշիրյա ն գոճիներին, 48Ж

ա յդ պատկերը շարունա կում ւէր ա յրել նրա կոպերըւ նույնիսկ երր ժա մը չորսին սկսվեց թենիսի խ ա ղը, և Գրեհեմը խ ա ­ ղա ց էր նեստ ինա յի հետ, հաճախ էր փ ա խ ցնում գնդա կը, որովհետև հանկա րծ ա մեն բա ն ծա ծկում էր միևնույն պատ­ կերը, հոյա կա պ ձիու մեջքին նստ ա ծ կա նա ցի ճերմակ մի կերպ ա րա նք։

Թեև Գրեհեմը ծնունդով կա լիֆորնիա ցի չէր, սա կա յն շատ լա վ գիտակ էր սովորույթներին՛, քա նզի գրեթե տ եղա ցի էր դա րձել, ա յդ իսկ պ ա տճա ռով, բնա վ չզա րմա ցա վ, երբ ճա ­ շին կա նա յք, որոնց նա տեսել էր լողա զգեստ ներով, հա յա նըվեցին իրիկնա յին ա րդուզա րդով, իսկ տղա մա րդիկ' ա վելի կ ա մ պակաս սովորական տ եսքով։ Նա ինքն էլ կա նխա վ հե­ տևել էր ա յդ օրինակին և, չն ա յա ծ Մ եծ տան կյա նքի շք ե ­ ղությա նն ու ճոխ ությա նը, հա գնվել էր պարզ ու հասարակ։ Գոնգի առաջին և երկրորդ հնչյունների միյլև բոլոր հ յո ւ­ րերը եկան երկարավուն ճա շա սենյա կը։ Երկրորդ հնչյունից անմիջապես հետո հա յտ նվեց Ֆորրեսթն ու ք ո կ թ ե յլն ե ր պա­ հա նջեց։ Գրնհեմն ա նհա մբերությա մբ սպաս ում էր ա յն կնոջ հա յտ նվելուն, որի պատկերը նրա ա չքերի առաջ էր դեռ ա ռա վոտ ից։ Մ իաժամանակ ՛նախապատրաստվում էր նաև հնարավոր հիա սթա փ ությա ն, նա շատ էր տ եսել, թ ե որքան են կորցնում ա տլետներն ու կռփ ա մարտիկները սովորական հագուստ հա գնելիս։ ԵՎ ա յժ մ , երբ մետ ա քսյա ճերմա կ տ րի­ կ ո յո վ իրեն հ մ ա յա ծ հեքիա թա յին ա րարածը հա յտ նվելու էր ժա մա նա կա կից կնոջ մոդա յիկ ա րդուզա րդով, նա այդ սարանից առանձնահատուկ բա ն չէր սպ ա սում։ ք^այց երբ կինը ներս մտ ա վ,

Գրեհեմի

շունչր

տ ե­

բռ ն վ ե ց .

Մի պահ Պաոլան կանգ առավ դռան կա մա րի տակ' դիմա ցից ընկնող մ եղ մ լո ւյս ո վ ողողվա ծ, անջա տվելով սև հենքից, և Գրեհեմը, ապշած նրա գ ե ղ եցկ ո ւթ յա մ բ, շշմա ծ ա յդ ջրահար­ սի, ա յդ փոքրիկ դիցուհու

սքա նչելի կնոջ փոխ ա կերպ ումից,

զա րմա ցա ծ բա ց ե ց բերա նը ։ Ա յժմ նրա առջև ոչ թե ջրահարս t Р> ոչ թե բա լիկ էր, ոչ թե ձի հեծա ծ մա նչուկ, ա յլ աշխար­ հիկ մի կին' ա յն ա զնվ ա գոլյն կ եցվ ա ծքով, որպիսին կա րո՛m

ղա նում են իրենց տալ հատկապես փոքրա մա րմին կանայքէ Պաոլան մի փոքր ա վելի բարձրահասակ էր, քա ն թվում էր ջրի մեջ, սա կա յն իրիկնա յին ա րդուզա րդով ա պ շեցնում էր իր բա րեկ ա զմո ւթ յա մ բ և մա րմնի հ ա մ ա չա փ ութ յա մ բ։ ԳրեԼ հեմը նկա տեց նրա բարձր սա նրվա ծքի ո ս կ ե ֊շ ա գ ա ն ա կ ա 1 գո ւյնը , մաքուր և առաձգական

մաշկի առողջ

ճերմա կու­

թ յո ւն ը , որն ասես ստ եղծվա ծ էր իբրև հա կա դրություն կա ­ րա պ ի պ ա րա նոցի, գեղեցիկ կուրծքը և, վերջա պ ես, մալ։գ ա ր տ ա ֊ե ր կ ն ա գ ո լյն , միջնա դա րյա ն ձևվա ծքի զգեստ ը, որը գրկել էր նրա մեջքը, լա յն թևքերը

ազատ

ծա լքերով էին

կա խ վա ծ, իսկ որպես դրվա գ ծա ռա յում էր թ ա նկա րժեք քա ­ րերով ա սեղնա գործ ոսկե երիզը։ Պաոլան ժպտաց հյուրերին'■ ի պատասխան նրանց ող­ ջո ւյնի , և Գրեհեմին ա յդ ժպիտը հիշեցրեց ա յն , ինչ տեսել էր նրա դեմքին ա ռա վոտ յա ն, երբ հեծել էր ա շխ ետ ին։ Պաո; լա ն մոտ եցա վ սեղա նին, և Գրեհեմը չկա րողա ցա վ չհիանալ • ա յն

անկրկնելի

հեզ ա ճկունոլթ յա մ բ ,

երբ

կնոջ

բա րեկա զմ

ծնկները բա րձրա ցրին զգեստի ծանր ծա լքերը, ա յն ծնկները, որոնցով Պաոլան սեղմում էր

կլորիկ

Լեռնցու մկանուտ

.. կողերը։ Գրեհեմը նկա տ եց, որ նա սեղմիրա ն չունի, ա սենք, ,, պետք էլ չէ ր ։ Եվ ա յն պ ա հերին, երբ Պաոլան ք ա յլո ւմ էր դեպի սեղա նը, Գրեհեմը միաժաման,ակ տ եսնում ՛էք երկու կին. մեկը' աշխարհիկ տիկնոջ ու Մ եծ տան տիրուհուն^ մ յո ւ­ սը' հ եծյա լ կնոջ սքա նչելի արձանիկը, որն ա յժ մ թ եև թ ա ք;.՝• նըվա ծ էր ոսկե ա սեղնա կա րով

երկնա գույն

տակ, սա կա յն որին մոռա նա լ չէին

շրջազգեստի

կարող ստիպել ոչ մի

տեսակի հագուստ ու ծա ծկ ոց։ Եվ ահավաս իկ նա ա յստ եղ էր, տ նեցիների ու հյուրերի :> հետ ։ Պա ոլա յի ձեռքը մի պահ շփ վեց Գրեհեմի ձեռքին, երբ Լ Ֆորրեսթը ներկա յա ցրեց իր հյո ւր ին, և կինը «բա ր ի եք եկել» jt ասաց մի ա յնպ իսի ձա յնո վ, որը կարող էր ծնվել մ իա յն ա յդ կոկորդի ու թ եև

ընդհա նրա պ ես

մա նրիկ, բ ա յց փ ա րթա մ

1 Կրծքի խ որքերից։ ^

Սեղանի մոտ նստ ա ծ' Գրեհեմը ակամա ծա ծուկ նա յում էր նրա ն։ Թեև Գրեհեմը մա սնա կցում էր սրա միտ և ուրախ

Ն

485

ընդհանուր խ ոսա կցութ յա նը, բ այց նրա հ ա յա ցքն ու մ տ ք էք # զբա ղվա ծ էին մի ա յն տիրուհով։ Գրեհեմին հազվադեպ էր պատահել սեղան նստել ա յս ­ քան տարօրինակ ու խ ա յտ ա բղետ մա րդկա նց ընկերա կցու­ թ յա մ բ ։ Ոչխարների գնորդն ու «Ա նա սնա պ ա հի թ երթ ի» թ ը ղ ֊ թա կիցը դեռևս գտ նվում էին ա յստ եղ։ ճ ա շի ց քի լ առաջ երեք մ եք են ա յո վ ժա մա նեց տ ղա մա րդկա նց, տ իկնա նց ու օրիոր­ դաց մի խ ո ւմ բ' տ ա սնչորս հոգի։ Նրանք ծրա գրել էին մնալ մինչև երեկո, որպեսզի վերա դա ռնա յին ձիերով' լուսնի լո ւ յ­ սի տ ա կ ։ Նրանց ա նունները Գրեհեմը չհիշեց, բ ա յց խ ոսա կցու­ թ յունից կռա հեց, որ եկել են երեսուն մղոն հեռա վորությա ն վրա գտ նվող Ուիքենբերգ քա ղա քից, որը գտ նվում էր հով­ տում՛. ըստ երևույթին նրանք տեղական դրամատան ծա ռա ­ յո ղ նե ր էին, բժիշկներ ու մեծա հա րուստ ֆ ե րմ ե րնե ր։ Հ յո ւրերր չա փ ա զա նց ուրախ էին, և կատակների ու նոր ա նեկ­ դոտների տարափ էին տեղում իրենց մոդա յիկ ժա րգոնով։ — Ես մի բա նում հա մ ոզվ եցի, — ասաց Գ րեհեմը' դի մե­ լո վ Պ ա ոլա յին, — եթե ձեր տունը միշտ ծա ռա յում է որպես քա րվա նսա րա , ապա կարիք չկա , որ ես հիշեմ բոլոր նրանց անուններն ու դեմքերը, որոնց հետ ծա նոթա նում ե մ ։ — Ես ձեզ հասկա նում ե մ , — ծիծա ղելով պ ա տա սխա նեց Պաոլան։ — Բ ա յց նրանք մեր հարևաններն ե ն ։ Նրանք կարող են ա յց ե լե լ ուզա ծ ժա մա նա կ։ Այն տ իկինը, որ նստ ա ծ է Գիկի կողքին, միսիս Ուաթսոնր, տեղա կա ն հին արիստոկրա­ տ իա յի ներկա յա ցուցիչն է ։ Նրա պ ա պ ը' Ուիքենը, հազար ութ հարյուր քա ռա սունվեց թվա կա նին ա նցել էր Սիերրա յով, և Ուիքենբերգը կոչվել է նրա ա նունով։ Խ կ անուշիկ, սևա չյա աղջիկը նրա դուստրն է. .. Պաոլան տալիս էր հյուրերի համառոտ բնութ ա գիրը, բ ա յց ա յդ սքա նչելի արարածին հասկանալու հաստա տա կա մ ց ա ն ­ կութ յա մ բ զբա ղվա ծ Գրեհեմը չէր լսում ա սա ծների նույնիսկ կեսը։ Սկզբում Գրեհեմը մ տ ա ծեց, որ կնոջ հիմնա կա ն գիծը բնա կա նությունն է. մեկ րոպ ե անց վ ճռեց, որ կենսուրա խ ու­ թ յունն է։ Բա յց ոչ առաջին, ոչ էլ երկրորդ բնոլթա\դրերը չգոհա ցրին նրա ն. ոչ, բա նը դրա նում չէ ։ Եվ հանկա րծ կռա 486

հեց.

հպ ա րտ ությունը։

Նրա հիմնա կա ն

բն ո ւյթ ը

հպարտու­

թ յո ւնն է ։ Հպ ա րտ ությունը նրա ա չքերում էր, գլխի կ ե ցվ ա ծ­ քո ւմ , մա զերի նուրբ խ ոպ ոպ ներում, նուրբ գծա գրվա ծ ռունգների թրթիռի մեջ, շարժուն շրթունքներում, կլորիկ ծնոտ ում, կապտավուն երա կներով փոքրիկ, ուժեղ ձեռքերում, որոնցից անմիջապես կա բելի էր ճանաչել ժա մերով դաշնամուրի մոտ ա նցկա ցնող դաշնակահարուհուն։ Ա յո, հպ ա րտ ությունը։ Ամեն մի մկանի մեջ, ամեն մի գծում, յուրա քա նչյուր շա րժ­ մա ն մեջ' ա նվա րա ն, զուսպ, ա յրող հպ ա րտ ությունը։ Պաոլան կարող էր լինել ոլրախ և անկաշկանդ, նոլրրկանացի և տ ղա յա կա ն կրա կոտ ութ յա մբ, պատրաստ ամեն տեսակի չա րա ճճիությունների, բ ա յց

հպա րտությունը

նրա հետ էր. թ րթ ռա ցող, անջնջելի,

անխախտ

միշտ

հպարտու­

թ յո ւն ը , որն ասես ընկա ծ էր նրա էությա ն հ իմքում։ Պաոլան դեմոկրա տ , պարզ սրտ ով, ա նկեղծ ու ա զնիվ կին էր, ուղ­ ղամիտ և ա ռա նց նա խա պա շա րումների, և ոչ մի դեպ քում կա մա զուրկ խ ա ղա լիք։ Երբեմն նրա մեջ ա.սես բռնկում էր պողպատի, թա նկա րժեք, հրաշալի պողպատի փ ա յլի պես մի բ ա ն ։ Դա ուժի տ պ ա վորություն էր թողնում, սա կա յն ա մ ե ն ա ֊ կա տ ա րյա լ ու զուսպ ձևերով։ Եվ Գրեհեմը Պ ա ոլա յի կեր­ պարը կա պ եց ա րծա թյա լա րի, նուրբ ու թա նկա րժեք կաշու, աղջկական մա զերի մետ ա քսա նմա ն ցա նցի , որպիսիք հ յո ւ­ սում են Մ ա րքիզյա ն կղզիներում, սադափե խ եցու կա մ էս­ կիմոսների տեգերին ա մրա ցրա ծ փ ղոսկրյա սա յրթրի հետ։ — Շատ

լա վ ,

Ահարոն, — ընդհանուր

խ ոսա կցությա ն

մեջ, սեղանի մ յուս ծա յրից լս վ ե ց Դիկի ձա յնը ։ — Ահավասիկ, հատկապես ձեզ համար եմ ասում, հապա, մ տ ա ծե ցե ք։ Ֆիւիպ Զքուքսն ասում է. <րՀիրա վի մ ե ծ մա րդը միշտ էլ ինչ-որ չա փ ով զգում է, որ իր կյա նքը պատկանում է իր ժողովըրդին, և աստծո կողմից իրեն շնորհվա ծ ա մեն բա ն տ րվա ծ է ոչ մ իա յն իրեն, ա յլ իր մ ի ջ ո ց ո վ ո ղ ջ մա րդկությա նըյ)։ — Ա յդ երբվա նի՞ց եք աստծուն հա վա տ ում, — բա րեհոգի ծա ղրով պ ա տա սխա նեց նա, ում Ֆորրեսթն ա նվա նեց Ահա­ րո ն, Դա բա րեկ ա զմ , նեղ դեմ քով , փ ա յլող ա չքերով թ խ ա ­ հեր, ածուխի պես սև, երկար մորուքով մի մա րդ էր։ — խ եկոլզ սպ ա նեք' չգ ի տ ե մ , — պ ա տա սխա նեց Գիկը։ — 487

Բ ա յց միևնույն է, ի մ ա սածն ընդունեք ա յլա բա նոր են, ի ն չ­ պես կա մենա ք' կ ոչեցեք. բա րոյա կա նութ յուն, բա րի ութ յո լն, էվ ո լյո ւցի ա ։ — Մ եծ լինելու համար բնա վ էլ կարիք չկա մտ ա ծել տ րա մա բա նությա ն օրենքներով, — զրույցին միջա մտ եց մ ե ղ ­ մա բա րո, երկա րա դեմ, մա շվա ծ թ ևքերով իռլա նդա ցին, — ընդհա կա ռա կը, կյա նքի ու տ իեզերքի մա սին հ ույժ տ րա մաբա նորեն մտ ա ծող մա րդկա նցից շատերը ա յնպ ես էլ մ ե ծ չեն դա րձել։ — Բրավո,

Թ երենս, — թ փ թ փ ա ցրեց

նրա ուսին Դիկը*

— Բանն ա յն է, թ ե մենք ինչպ իսի իմա ստ ենք դնում ա յդ հա սկա ցողությա ն մեջ, — դանդաղ խոս ե3 հյուրերից ևս մ ե к о որն ա նկա սկա ծ հնդիկ էր, և որը հացը մա նրում էր իր արտակարգ գեղեցիկ ձեռքերով, — մենք ի ՞ն չ նկատի ունենք « մ ե ծ » բա ռի տա կ։ — «Ա ս տ ծո» փոխարեն

աԸ դ յռ ք

չա սե՞նք

«գ ե ղ ե ց կ ո ւ­

թ յո ւն » , — նյա րդա յնորեն ու ա մոթխ ա ծ Հ արցր եց դեմքի ող­ բերգա կա ն ա րտ ա հա յտ ությա մբ և խա ռնիխ ուռն մա զերով պ ա տա նին։ Էրնեստինան հանկարծ ոտքի ելա վ,

ձեռքերով

սեղանին և, հռետորի կեցվ ա ծք ընդունելով, թ ե ք վ ե ց ու կեղծ տ ա քա րյունութ յա մբ րա ցա կա նչեց.

հենվեց առաջ

— Խնդրեմ, ն ո ր ի ց ... Նորից, արդեն քա նի հազա րերորդ ա նգա մ, տ իեզերքը կքա նդեն ու շուռ կտ ա ն։ Թ եոդոր,— դի­ մ եց նա պատանի բա նա ստ եղծին, — ինչ է, ձեր լեզուն կո՞ւլ եք տ վել։ Մ ա սնա կցեք վ եճ ի ն։ Թ ա մքեցեք ձեր էոնոսին, թերևս մ յո ւս ներ ից շուտ տ եղ հա սնեք։ Պ ա յթ եց ծիծա ղը, ու խ եղճ, շփ ոթ վա ծ բա նա ստ եղծը, իրեն կորցրա ծ, պ ա րփա կվեց իր խ եցու մ եջ։ Էրնեստինան դա րձա վ \սևամորուսին.

— Ոչ, Ահարոն, ա յսօր նա իր պնակի մեջ չէ ։ Դուք սկսեք։ Դուք հո գիտ եք, թ ե ինչ է պ ետ ք։ «Ինչպ ես սրամիտ կերպ ով նկատել է

Բերգսոնը,

փիլիսոփ ա յա կա ն

ձևա կերպ ումների

իրեն յուրահատուկ ճշգրտ ությա մբ ու դիպ ուկութ յա մբ, ՛որոնք ընդհա նրա ցվա ծ են ինտելեկտուա լ տ ո վ » ,,.

488

ընդարձակ

տեսա դա շ­

Թնդաց ծիծա ղի նոր պ ա յթ յո ւնը , որը խ լա ցրեց թ ե ' է ր ֊ նեստինա լի ճառի ՛Լերջը, և թ ե ' սևամորուսի սրամիտ պ ա ­ տա սխ ա նը։ — Մեր փիլիսոփաներին ա յսօր լի հաջողվի

գոտ եմա ր­

տ ել, — կիսա ձայն ասաց Պաոլան Գ րեհեմին։ — Փիլիսոփ ա ների՞ն, — զա րմա ցա վ

նա ։ — Մ ի՞թե

նրանք

ուիքենբերգցիների խ մ բի ց չե ն ։ Ովքե՞ր են ոլ ի ՞ն չ են ներկա յա ցնում ի ր ե ն ց ի ց ։ Ես ոչինչ չե մ հա սկա նում։ — նրա նք*»*— անվճռական

սկսեց

Պա ոլա ն։ — նրանք

ապրում են ա յստ եղ ու իրենց ա նվա նում են (Гա նտա ռա յին թ ռչուններն։ Մի քանի մղոն ա յստ եղից հեռու, ա նտ ա ռում, իրենց ճա մբա րն ունեն, որտեղ զբա ղվ ա ծ են միա յն կա րդա ­ լո վ ու վիճելով։ Գրազ կգա մ, որ նրանց մոտ մի հիսուն գիրք կգտ նեք Գիկի գրա դա րա նից, որոնք դեռևս չեն հասցրել ը ն կ ֊ նել գրա ցուցա կի մ եջ։ նրանք տնօրինում են գրադարանը և գիշեր-ցերեկ ա յստ եղ ու ա յնտ եղ են վա զվզում գրքերի կա ­ պ ոցներով, ինչպ ես նաև հանդեսների փարջին համարները ձեռքներին։ Գիկը պնդում է, որ նրանց շնորհիվ հիմա ինքը, ամբողջ

խ ա ղա ղօվկիա նոսյա ն

փ իլիսոփա յա կա ն

աւիեզրում,

գրա կա նությա ն

ժա մա նա կա կից

ա մ ենա ա մ բողջա կա ն

հա ­

վա քա ծուն ունի։ Երանք Գիկի համար ասես մա րսում են ա յդ վիթխա րի քա նա կությա մբ նյութ ե րը**. Ա յդ բա նը նրան շատ է դուր գալիս, բա ցի ա յդ ' նաև ժա մանա կի խ նա յո ղո ւ­ թ յուն է։ տ ում։

նա , ախր

դիտե ք,

չա փ ա զա նց

շատ

է

ա շխ ա ­

— Որքան ես հասկանում եմ, նրա նք... այս ինքնՀ Գիկը պահո ւմ է նրա նց, — հա րցրեց Գր եհ եմ ը , գաղտնի գոհանա կութ յա մ բ նա յելով ճիշտ նրա երկնա գույն ա յդքա ն ուղղամտորեն իրեն էին նա յում ։

աչքերի ն, որոնք

Լսելով Պ ա ոլա յինճ նա բրո նզա յին թեթևա կի

մի

երա նգ

նկա տեց ( գուցե դա լույսի խաղ էր) կնոջ երկար, մուգ թ ա ր­ թ իչներին։ Հետո ակամա հ ա յա ցքը տեղափոխեր նրա ունքե­ րին, որոնք նույնպ ես մուգ էին և ասես ներկվա ծ լինեի ն։ Պ ա րզվեց, որ նրա ունքերն էլ բրոնզա գույն երա նգ ունեն։ Եսկ ոսկե-չա գա նա կա գույն մա զերի բարձր սա նրվա ծքի վրա 489

բրոնզը փ ա յլա տ ա կում էր արդեն բոլորովին բա ցա հա յտ ո րեն։ Ամեն ա նգա մ, երբ անուշիկ ժպիտը ա շխ ուժա ցնում էր նրա դեմքը, երբ բռնկվում էին աչքերն ու երևում էին ա տ ա մնե­ րը, ա յդ բոլորը կուրա ցնում էին Գրեհեմին' ծնելով յո ւր ա ­ հատուկ մի հուզմունք։ Դա ա յն զուսպ և հա նելուկա յին ժպ իտը չ է ր , որպիսին նա տեսել էր կա նա նցից շատերի դեմ քին։ Երբ Պաոլան ժպ տում էր, ապա ժպտում էր մ իա նգա մա յն անկաշկանդ, շռա յլո րեն, բերկրա նքով, ա յդ ժպիտի մեջ ա մ փ ոփ ելով իր էությա ն ողջ հա րստ ությունը և բոլոր ա յն մրա քերը, որոնք ապրում էին նրա սիրունիկ գլխ ում։ — Ա յո, — շարունակեց Պ ա ոլա ն։— ՛Զանի նրանք ա յստ եղ են, մի կտոր հացի համար ոչ մի մտ ա հոգություն չո ւն են։ Դիկը շատ մեծա հոգի է ։ Եվ նույնիսկ ա նբա րոյա կա նություն է ա յդ կարգի մա րդկա նց պ ա բա պ ֊ս ա րա պ ո ւթ յունը խրա խ ու­ սելը։ Եթե դուք գլուխ չհա նեք այս ա մենից և մինչև վերջ չհա սկա նա ք մ եզ, շատ բա ն ա յստ եղ ձեզ չա փ ա զա նց տա ր­ օրինակ կթվա ։ Իսկ ն ր ա ն ք... նրանք ինչ-որ բա նի հավելուկ են կա րծես, և իհա րկե, կմնա ն մեզ մոտ ա յնքա ն ժա մա նա կ, մինչև կամ մենք նրա նց կթա ղենք, կա մ նրա նք' մ ե զ ։ Երբեմն նրա նցից մեկնումեկը անհետ ա նում է ։ Գիտեք, կատուների նմա ն։ Ու հաճախ Դիկը ահագին դրամ ու ջանքեր է վա տ ­ նում փախստականին վերա դա րձնելու հա մա ր։ Ա 'յ օրինակ, Թերենս

Մ ա ք ֊Ֆ ե յն ը ...

Նա

ա նիշխ ա նա կա ն-էպ իկոլրյա ն

է,

եթե գիտ եք, թե դա ինչ է նշա նա կում։ ճ ա ն ճ էլ չի սպ ա նի։ Նա մի կատու ունի, ես եմ նվիրել, պարսկական զտ ա րյուն կատու է, երկնա գույն, և նա խ նա մ քով որսում է կատվի վրա յի լվերը, բ ա յց ա յնպ ես, որ ա ստվա ծ մի ա րա սցե, հա ն­ կարծ չվնա սի այդ միջա տ ներին, որոնց ապակե սրվա ­ կի մեջ է հա վա քում և հետո բա ց թ ողնում ա նտա ռում զբոսնելիս, երր մա րդկա նցից հոգնա ծ գնում է բնո ւթ յա ն հետ շփ վելու։ Ա նցյա լ տարի գլխին խփ ել էր

ա յբուբենի

ծա գումը։ Եվ

ուղևորվեց Եգիպտոս, իհա րկե, առանց գրպ ա նում գռոշ ու­ նենա լու, որպեսզի ա յբուբենի սկզբնա ղբյուրների քննա կա ն ուսումնա սիրություն կատարի հենց ա յբուբենի հա յրենիքում և դրանով իսկ գտնի սւյն բա նա ձևը, որը բա ցա տ րի տ իեզեր­ 490

ք ը ։ Ոտքով հասել է մինչև Դենվեր, խ ա ռնվել է Ա Ի Ո ֊ի 1 ցո՛ւ­ ցա րա րներին, որոնք պահանջելիս են եղել խ ոսքի ա զա տու­ թ յո ւն կա մ դրա պես մի բա ն , և ընկել է բա նտ ։ Դիկն ստիպ­ վ ա ծ փաստաբան վա րձեց, վճա րեց ա մեն տեսակի տ ուգա նք­ ներ, մի խ ոսքով, ահագին ջանքեր թ ա փ եց, որպ եսզի փրկի նրան ու տուն վերա դա րձնի։ Իսկ մորուքա վորը Ահարոն Հենքոկն է ։ Թերենսի պես նա էլ ո ' մի գնով չի ա նցնի աշխա տա նքի։ Նա հարա վցի է ու ա սում է, որ իրենց տ ոհմում ոչ ոք երբևէ չի ա շխա տ ել, իսկ աշխարհում միշտ էլ կգտ նվեն գյուղա ցիներ ու հիմա րներ, որոնց ոչ մի կերպ չես կտրի ա շխ ա տ ա նքից։ Դրա համար էլ մորուք է պ ա հում։ Սափրվելը, նրա կա րծիքով, բոլորովին ա վելորդ զբա ղմունք է, հետևաբար նա և' ա նբա րոյա կա նու­ թ յո ւն ։ Հիշում եմ , թե նա ինչպես հարձա կվեց ի մ ու Դիկի վրա

Մ ելբուռնում. ..

իսկական

վ ա յրա գ,

րրոնզե

մի մա րդ

ավստրալիական թա վուտ ներից հա յտ ն վա ծ։ Նա իբր ինչ-որ ինքնուրույն հետ ա զոտ ություններ էր կատարում ա յնտ եղ ոչ ա յն է մա րդա բա նութ յա ն, ոչ ա յն է' բա նա հյուսությա ն գծով < Դիկը Ահարոնի հետ ծա նոթա ցել էր դեռևս Փարիզում և նրան հա մոզեց, որ եթե վերա դա ռնա Ամերիկա, սնունդն ու օթևա ­ նը նրա համար ա պ ա հովվա ծ ա յստ եղ է։

կլինեն։ Եվ

— Իսկ բա նա ստ ե՞ղծը, — հա րցրեց

ահավասիկ, նա

Գրեհեմը'

ուրախա­

նա լով Պա ոլա յի հետ խ ոսա կցությունը շա րունա կելու և նրա դեմքին խա ղա ցող ժպիտին հետևելու հնա րա վորությունից։ — Ա-ա ...

Թեոն, Թեոդոր

Մ ելքենը,

թեև

մ ենք բոլորս

նրան ա նվա նում ենք էեո։ Նա ևս ժխտ ում է աշխա տա նքը։ Նա կա լիֆորնիա կա ն հինա վուրց ընտա նիքի զավակ է, ծնող­ ները զարհոլրելի հարուստ ե ն ։ Ոայց հրաժարվել են նրա նից, և էեոն էլ' ծնողներից, դեռևս տա սնհինգ տարեկան հասա ­ կում։ Ծնողները նրան խ ենթ են հա մա րում, իսկ նա պնդում է, որ ծնողները կարող են խ ենթ ա ցնել ում ուզենա ն։ Նա ի ս ­ 1 Աշխարհի Ինդուստրիալ Բանվորներ— 1905 թ . հիմնադրված և մի մամանակ հեղափոխական կոչերով հանդես եկող ամերիկյան բանվոր դա*» սակարգի արհմիութենական կազմակերպություն։ 491

կապես հրաշալի բա նա ստ եղծություններ է գրում, երբ ը ն դ­ հանրապես գրում էէ Բա յց գերա դա սում է երագել և Բ ե ր ե ն սի ու Ահարոնի հետ ապրել ա նտ ա ռում։ Սա ն-Ֆրա նցիսկոչո ւմ նա, դա սա վա նդում էր եկվոր հրեա ներին, հենց ա յնտ եղից էյ Թերենսն ու Ահարոնը դուրս քա շեցին նրան, կա մ դերի վերցրին, չգիտ ե մ , թե որն է ա վելի ճիշտ ։ Երկու տարի է, ինչ ապրում է մ եզ մոտ և, որքան էլ տարօրինակ լինի, ա յդ ժա ­ մա նա կա միջոցում կարգին կազդուրվել է ։ Դիկն ա ռատաձեռն է ա նհեթեթությա ն աստիճան և նրա նց բա վա կա նին պաշար է ուղարկում, սա կա յն նրանք գերա դա սում են զրուցել, կար­ դալ կամ անրջել եփութափի փ ոխա րեն։ նրա նք կարգին ճա ­ շում են ա յն դեպ քում մ ի ա յն , ե րբ, ա յսօրվա պ ես, վրա են տա լիս։ — Իսկ հնդի՞կը ով է ։ — Դ ա ր ֊Հ ի ա լը , նրա նց հյուրը։ նրանք հրավիրել են հընդիկին, ճիշտ ա յնպ ես, ինչպ ես սկզբում Ահարոնը հրա վիրեց Բ՛երեն,սին, իսկ հետո երկուսով հրա վիրեցին Լեոյինէ Դիկն ա յն հույսն ունի, որ ժամա՛նակի ընթ ա ցքում կգտ նվեն ևս երեք հոգի, ու ա յդ դեպ քում նա կունենա «Մ ա դրոնյա ն պու­ րա կի» իր սեփական « յո թ իմա ստ ուններին» ։ Բանն ա յն է, որ նրանց ճա մբա րը գտ նվում է ա զնվա մորու պ ուրա կում... Դա շատ գեղեցիկ վ ա յր է. ա ղբյուրներ էլ շատ կ ա ն ... Հ ա , ես ախր ձեզ պ ա տ մում էի հնդիկի մա սին։ Իր տեսակի մեջ նա հեղափոխական է ։ Սովորել է և ' մեր

հա մա լսա րա ննե­

րու։1, և ' Շ վ ե յցա ր ի ա յո ւմ , Իտ ա լիա յոլմ, Ֆ ր ա նս իա յոլմ ։ Հ ընդ­ կաս տանում եղել է քաղաքական գործիչ և փախել է ա յն տ եղից, իսկ հիմա երկու խ ենթ ութ յուն ունի, առաջինը' նոր սինթետիկ փ իլիսոփ ա յությունը, երկրորդը' Հնդկա ստա նի ազատագրումը ա նգլիա ցիների տ իրա պ ետ ությունից։ նա քա ­ րոզում է անհատական տեռոր և զա նգվա ծների ա պ ստ ա մ­ բո ւթ յո ւն ։ Հենց ա յդ պատճառով էլ ա յստ եղ, Կ ա լի ֆ որն իա ֊ յո ւ մ , ա րգելեցին նրա, չգիտ եմ ՝ « Կադար» , թ ե " «Բ ա զա ր» թ երթ ը, և քիչ էր մնում արտաքսեին նա հա նգից։ Ահա թե ինչու է նա ա յժ մ իրեն ա մբողջութ յա մբ նվիրել փիլիսոփա ­ յո ւթ յա ն ը և ձևա կերպ ումներ է որոնում իր համա կա րգի հա­ մ ա ր։ 492

Նա և Ահարոնը միշտ կատաղորեն

վիճում են, ի դեպ,

մ իա յն փիլիսոփ ա յա կա ն թ եմա ներո վ ։ Դե, — Պաոլան հոգոց հաներ ու անմիջապես ժպտաց իր սքա նչելի ժպ իտ ով, — ա յժ մ ես ձեզ, կա րծես, ամեն բա ն պ ա տ մեցի, և դուք բոլորին ճա ­ նա չեցիք։ Հա , եթե հանկա րծ ավելի մոտ իկից ճանաչեք մեր «իմա ստ ուններին)), հատկապես, եթե նրանց հանդիպեք զուտ տղամա րդկա նց շրջա նա կում, Նկատի ունեցեք, որ Դա ր-Լիալը բա ցա րձա կա պ ես ոչինչ չի խ մ ո ւմ ։ Ւեոդոր Մելքենը բ ա ­ նա и տ ե զ ծա կան մոլուցքի մեջ երբեմն խ մում է, ընդ որում հա րբում է մի քոկթ եյլիցէ Ահարոն Հենքոկը սպիրտային խ միչքների լա վ գիտակ է, իսկ !^'երենս Մ ա ք ֊Ֆ ե յն ը , ընդհա կառակը, գինիներից ոչինչ չի հա սկա նում, բ ա յց ույն դ ե պ ֊ քում, երբ հարյուր տղամարդուց իննսունինը գլորվեն и եղա նի տակ, նա նույնպ իսի պ ա րզութ յա մբ ու

հետ և ող ա կա նո ւ֊

թ յա մ բ կշարադրի իր էպ իկուրյա ն ա նիշխ ա նա կանությու նըէ ճա շի ընթա ցքում Գրեհեմը նկա տ եց, որ «ի մ ա ս տ ո լն ն ե ֊ րը)) տանտիրոջը կոչում են ա նունով, իսկ

Պա ոլա յին ան­

պ ա յմա ն « միսիս Ֆորրեսթ)), թ եև վերջինս էլ նրանց էր անու­ նով դիմում։ Եվ դա թ վո ւմ էր մ իա նգա մա յն բնա կա ն։ Աշ­ խա րհում շատ քիչ բա նի

նկա տ մա մբ

ա կնա ծա նք ունեցող

ա յդ մա րդիկ, որոնք չէին հարգում նույնիսկ

ա շխատանքը,

Ֆորրեսթի կնոջ մեջ ա նգիտ ա կցա բա ր զգում էին ինչ-որ ա ռա վելութ յուն, և նրան անունով կոչելը асիմա ստ ուններիх> հա­ մար անհնար բա ն էր։ Գրեհեմը շուտով հ ա մ ո զ վ ե ց , որ Պաոլան իսկապես կեցվա ծքի յուրա հա տուկ մաներա ունի և ա յդ կնոջ մոտ ամ ենա ա նմ իջական դեմոկրա տ իզմը միա ձուլվում է ա րքա յա դս տեր ոչ պակաս բնա կա ն ա նհա սա նելիությա ն հետ ։ Նույն բա նը նա նկա տեց նաև ճաշից հետո, երբ հասարա­ կությունը հա վա քվեց հյուրա սենյա կին փոխ արինող մ ե ծ սեն­ յա կ ո ւմ ։ Պաոլան իրեն թ ույլ էր տալիս

համարձակ

ա րա ր­

մունքներ, և ոչ ոք չէր զա րմա նում, ասես հենց ա յդպ ես էլ պետք է լիներ ։ Մինչ հասարա կությունը

տեղա վորվում

էր,

Պա ոլա յին հաջողվեց բոլորին ա շխուժա ցնել ու գերա զա նցե լ իր կենսուրա խ ությա մբ։ Մերթ ա յստ եղ, մերթ ա յնտ եղ զրնգում էր նրա ծիծա ղը։ Եվ ա յդ ծիծաղը հ մա յում էր Գրե493

հ ե մ ի ն ։ Պա ոլա յի ծիծարլում կար

յուրա հա տուկ

թրթ ռա ցող

մի երգեցի կո լթ յո ւն, և 'ա յն տ ա րբերվում էր ուրիշ կա նա նց ծիծա ղից, Գրեհեմը ւերբեք ա յդպ իսի ծիծա ղ չէր լս ե լ։ Այդ ծիծաղի պ ա տճա ռով նա հանկարծ կորցրեց երիտասարդ մ իստրր Ո լոմբոլդի հետ ունեցա ծ զրույցի թ ե լը , միստր Ո լո մ բ ո լ֊ դը պ նդում էր, որ Կալիֆորնիան կարիք ունի ոչ թե ճ ա ֊ պոնա ցիների ա րտ ա քսմա ն, ա յլ ծա յրա հեղ դեպ քում երկու հարյուր հազար ճապոնացի կուլիների ներմուծմա ն օրենքի և գյուղա տ նտ եսությա ն բնա գա վա ռի բա նվորների ութ ժա մյա ա շխա տա նքա յին օրվա վերա ցմա նէ Երիտասարդ Ուոմբոլդը, որքա նով կա րողա ցա վ կռահել Գրեհեմը, Ո լիքենբերգյա ն օկ­ րուգում խ ոշոր, տոհմիկ հողատեր էր և պ ա րծենում էր ա յն բա նո վ, որ ինքը չի ենթա րկվում ժա մա նա կի ոգուն ու սոսկ կոչումով կա լվա ծատեր չի գառն ումէ Դաշնամուրի մոտ , է դ ֊ դի Մեզոնի շուրջը խ ռնվել էր երիտ ա սա րդությունը, լսվում էին սինկոպ ա յին երա ժշտ ությա ն և նորաոճ երգի

պատա-

սիկն եր։ Թերենս Մ ա ք ֊Ֆ ե յն ը և Ահ աբոն Լենքոկը կատաղի մի վեճ սկսեցին ֆուտուրիստական երա ժշտ ությա ն մաս ին, ճա պ ոնա կա ն հարցից Գրեհեմ ին փ րկեց Դա ր-Լիա լը' հ ա յ­ տ ա րա րելով. ((Ասիան ա սիա ցիների համա ր, իսկ Աալիֆորնիա ն' կալիֆորն իացիներիտ, Հա նկա րծ Պաոլան,

չարաճճիորեն փեշը

վեր քա շելով,

վ ա զեց սենյա կով մ եկ , փա խ չելով Դիկից, բ ա յց նրա ձեռքն ընկա վ ա յն պահին, երբ ցա նկա նում էր թ ա քնվել հյուրերի խ մ բի մեջ, որոնք հավա քվել էին Ուոմբոլդի շուրջը, — Չար աղջիկ, — կեղծ զա յր ո ւյթ ո վ հա նդիմա նեց Դիկը. ի սկ հաջորդ պահին արդեն Պ ա ոլա յի

հետ

նրան

հնդիկին

հա մոզում էր, որ տանգո պարի։ Եվ 'հ ա ր ֊Հ ի ա լր , վերջապես հա մա ձա յներ, մոռա նա լով Ասիան ու ա սիա ցիներին, և ձեռքերի ու ոտքերի անբնական շա րժումներով տ ա նգոյի պարոդիա կա տ ա րեց, իր պարն ա ն* վա նելով (Сժա մանա կա կից պարերի լպիբջ ա պ ոթ եոզ»։ — Եսկ հիմա , Ա լ֊Ա մ պ , մի ստր Գրեհեմի համար երգիր կաղինի մասին քո երգը, — հրա մա յեց Պաոլան, Պաոլայի մեջքը դեռևս գրկա ծ Ֆորրեսթը, որպեսզի կ ա ն ֊ խի իրեն սպ ա ռնա ցող պ ա տիժը, մ ռա յլա դ ե մ օրորեց գլուխ ը։ 494

\ մոա — Կաղինի մասին երգը, — գո՛չեց դաշնամուրի կա նգնա ծ էրնեստ ինա ն. և նրա ա յդ \ պահանջը կրկնեցին է գդի Ս՛եզ ոնն ու մ յուս աղջիկները։ — Խնդրում եմ, Դիկ, երգիր, — պ նդեց Պաոլան, — միստր Գրեհեմը դեռ չի լսել ա յդ երգը։ Դիկը դա րձյա լ օրորեց գլուխ ը։ — Ա յդ դեպ քում նրա համար երգիր ոսկե ձկնիկի երդը։ — Ես կերգեմ մեր Լեռնցու երգը, — հ ա մա ռութ յա մբ հ ա յտարարեց Դիկը, և նրա աչքերը խ որա մա նկորեն փ ա յլեցին, նա թ փ թ փ ա ցրեց ոտքերը, ձևա ցրեց, թե ծառս է լինո ւմ , շատ հաջող ընդօրինա կելով հովա տ ակին' խ րխ նջա ց, թա փա հա րեց երևա կա յա կա ն բա շն

ու

ս կ սեց. — «Ո լնկն գրեցեք

ի ն ձ։

Ես

կրոսն ե մ ։ Ես ոտնատակ եմ տալիս բլուրն եր ը» ...

— Ո'լ ։ Կաղինի երգը, — անմիջապես ընդհա տ եց Պաոլան ա նվրդով երա նգով, ընդ որում նրա ձա յնի մեջ զ գա ցվ եց պ ողպ ա տա յին զ ն գ ո ց ։

փ ո ք ր ֊ի ն շ

Դիկը հնա զանդորեն ընդհա տ եց Լեռնցու երգը, բ ա յց ա յնպ ես, հա մա ռ երեխ ա յի նմա ն թա փ ա հա րեց գլուխ ը։ -

Դե լա վ , ես մի

նոր երգ

և

գիտ եմ, — հանդիսավորում

թ յա մ բ հա յտ ա րա րեց նա ։ — Ա յդ երգը ի մ ու քո մա սին է, Պաոլա։ Դա ինձ սովորեցրել են նիշինա մները։ — նիշինա մները Կալիֆորնիայի նա խ նա դա րյա ն ցեղերն են, — դա ռնա լով Գրեհեմին՝ ա ճապարանքով բա ցա տ րեց Պաոլան։ Դիկը,

առանց ծնկները

ծա լելու,

ինչպ ես

պարում

են

հնդկ արիները, մի քանի պար կա տա րեց, ափերը խ փ եց ա զդ­ րերին և, ա ռա նց գրկից թաց թողնելու կնոջը, սկսեց իր նոր երգը։ — « Ես' Ա յ-՛P ուտն ե մ , նիշ ինա մների ցեղի առաջին մա րտիկը։ Ա յ- P ուտն եմ, իսկ կարճ ա սա ծ' Ադա մը։ Իմ հա յրը եղել է կոյոտ ը, իսկ մ ա յր ս ' լուսինը։ Իսկ սա Յ ո - տ ո ֊տ ո ֊վ ի ն է, ի մ կինը, նիջինա մների ցեղի առաջին կինը։ նրա հայրը եղել է ծղրիդը, իսկ մ ա յր ը ' մեքսիկա կա ն վա յրի կատուն։ Իմ ծնողներից հետո նրանք ա մենա լա վա գույն ծնողներն ե ն ։ Կոյոտը շատ իմա ոտուն է, իսկ լուսինը շատ ծեր. բ ա յց ոչ ոք ոչ մի լա վ բա ն չի լսել ծղրիդի ու վա յրի կատվի մա սին։ նի495

ղինա մները միշտ իրավ^սցի են։ Պետք է, որ բոլոր կա նա նց մ ա յրը վա յրի կատու ե՛ղած լինի , փ ոքրիկ, իմա ստ ուն, տխուր ու խ որա մա նկ կ ա տ ո թ ' շերտա վոր պ ո լո վ »։ Սրա վրա առաջքին 'աղամար,դու և կնոջ մա սին երգն ը ն դ­ հա տ վեց, քա նի որ կա նա յք վրդո վվ եցի ն, իսկ տղամարդիկ ա րտ ա հա յտ եցին իր ենց հա վա նությունը։ — «Յ ո -տ ո -տ ո -վ ի ն , կարճ ա սա ծ' Եվան է, — նորից եր­ գեց Դիկը, Պա ոլա յին վա յրենու պես կոպտորեն սեղմելով իրեն։ — Ւմ Յ ո -տ ո -տ ո -վ ի ն փոքրիկ է ։ Սայց դրա համար մ ի ' հ ան դիմա նեք նրա ն։ Մեղավոր են ծղրիդն ու վա յրի կա ­ տ ուն։ Ես՝ Ա յ֊Հ ուտն եմ, առաջին մա րգը, մ ի ' հա նդիմա նեք ինձ՝ ի մ վատ ճաշակի հա մա ր։ Ես առաջին տղամարդն էի ու տեսա նրան՝ առաջին կնոջը։ Երբ ընտ րությա ն հնարավորում P s ուն չկա , վերցնում են մ ի ա յն եղա ծը։ Ա յդպ ես պատահեց Ադամի հետ ։ Նա ընտ րեց Ե վա յին։ Յ ո -տ ո-տ ո-վ ին ինձ հա ­ մար աշխարհում եզա կի կինն էր, և ես ընտ րեցի Յ ո - տ ո - տ ո ֊ վիին» ։ Ա յդ երգին

ունկնդրող և

Պա ոլա յին

տիրարար

գրկած

Ֆորրեսթի ձեռքից հա յա ցքը չհեռա ցնող Իվեն Գրեհեմը ի ն չ*ր ցա վ ու վիրա վորանք զ գ ա ց ։ «Դ իկ Ֆորրեսթի բա խ տ ը բ ե ­ րում է, չա փ ից դուրս է բե րո ւմ » , ա նցա վ նրա գլխ ով ն ո ւյ­ նիսկ ա յս միտ քը, որը և նա անմիջապես զա յր ո ւյթ ո վ խ ե ղ դեց, — «Ե ս' Ա յ-Քուտ ն ե մ , — երգեց Միկը։ — Սա ի մ կինն է, ի մ ցողը, ի մ մ եղրա ցողը։ Ես խ ա բեցի ձ ե զ ։ նրա հա յրն ու մա յրը ծղրիդն ու կատուն չե ն ։ նրա ծնողները եղել են Սիերրա յի ա րշա լույսն ու սարերի ա մա ռա յին ու ա րևելյա ն քա ­ մ ի ն ։ նրանք սիրում էին իրար ու ըմպ ում էին երկրի և օդի ռղջ քա ղցրութ յունը, մինչև որ խա վա րի մեջ, ուր նրանք սի­ րում էին, մշտադալար թփ երի ու մա նսա նիթի տերևներին ընկան մեղրա ցողի կա թիլները։ Յո-տ ո-տ ո-վ ին իմ մեղրա ցողն է ։ Ունկնդրելյե ք ի ն ձ։ Ես' Ա յ ֊-Рուտն ե մ ։ Յ ո -տ ո -տ ո -վ ի ն ' ի մ կա քա վը, ի մ եղնիկը, որ ա րբա ծ է ջերմ անձրևով ու պտղա բեր հողի հ յո ւթ երո վ։ նա ծնվել է աստղերի նուրբ լո ւյս ի ց և արշա լույսի առաջին ճա­ ռ ա գ ա յթ ն ե ր ի ց »։ 496

Ահավ աս ի կ > ֊ ա վելա ցրեց Ֆորրեսթլ 1 , ա վա րտ ելով էր իմպ րովիզա ցիա ն ու ա նցնելով իր նախկին տոնին, — եթե դուք դեռ կկա րծեք, թե ծերուկ, սիրելի, կապտաչվի Սողոմոնը ինձնից ավելի լա վ է հորինել «Ե րգ ե ր գ ո ց ը », ան մ իջա ՝ պես բա ժա նորդա գրվեցեք ի մ հրատարակս ւթ յա նը։

ԳԼՈԻԽ XI

Միսիս Մեզոնը ա ռա ջիններից մեկն էր, որ Պա ոլա յին խ նդրեց նվ ա զել։ Եվ Թերենս Մ ա ք-Ֆ եյնն ոլ Ահարոն Հենքս կն էլ ուրախ [ռմբին քշեցին դաշնամուրի մոտ ից, իսկ շփ ոթվա ծ Թեոդոր Մ ելք են ին ուղարկեցին Պա ոլա յին հրա վիրելու։ — Այս հեթա նոսին լուսա վորելու նվա զեք ((Մտորումներ Դրեհեմը։

համար

ջրի վրա» , — էԱեց

— Ւսկ հետո, խ նդրում եմ,

«Վուշե

խ նդրում եմ

Թերենսի

ձայնը

հյուսերով

աղջի­

կը» , — խ նդրեց Հենքո կը> որին հեթանոս էին ա նվա նել։ — Հիմա ի մ տեսակետը փ ա յլուն կերպով կհա ստա տվի։ Ա յ1} վա յրենի կելտը քա րոզում է քա րա նձա վա յին մա րդու երաժըշտ ությա ն հիմար տ եսությունը և ա յնքա ն բութ է, որ դեռ իրեն էլ համա րում է հույժ ժա մա նա կա կից։ — Ա ֊ա ՜,

Դ եբյո ւսի, — ծիծա ղեց

Պաոլան։ — Դեռ շա րու­

նա կում եք վիճե՞լ նրա մա սին։ Ա յո ՞։ Շատ լա վ , ես դրան էլ կհա սնեմ, միա յն թե շգի տ հմ ինչից սկսել։ Դա ր-Հիալը մոտ եցա վ երեք իմա ստ ուններին, որոնք Պաոլա յին նստ եցնում էին համ երգա յին մ ե ծ դաշնամուրի առաջ, որը, սա կա յն, շատ մ ե ծ չէր թ վում ա յս Վիթխարի и են յա կում։ 9 ա յց հենց որ Պաոլան նստ եց,

երեք

իմա ստ ուններն

էլ հեռու քա շվեցին և գրա վեցին, ըստ երևույթ ին, իրենց սի­ րելի տ եղերը։ Երիտասարդ բա նա ստ եղծը փ ռվեց արջի փ ա ­ փուկ մորթոլ վրա, դաշնամուրից մոտ քառասուն ք ա յլ հե­ ռու, և ափերը խ րեց մա զերի մ եջ։ Թերենսն ու Ահարոնը հարմարավետ տ եղա վորվեցին լուսա մուտի մոտ գտնվող լա յն գահավորակի բա րձերի վրա , ի դեպ, ա յնպ ես, որպեսզի հնա րա վորություն ունենան արմ ունկով իրար հրել ա յն դեպ ՕՕ

ОЫ. 1

Y fi

497

քում, երբ մեկնո ւմեկր Պա ոլա յի կատարման մեջ գտներ ա յնպ իսի երա նգներ, որոնք հաստատեին հատկապես իր տե­ սա կետ ը։ Աղջիկները ե ր կ ո ւ֊ե ր ե ք հոգիա նոց գեղա տեսիլ տ եղա վորվեցին լա յն գա հա վորա կներին և կոա

խ մ բե րո վ փ ա յտ ից

պ ա տրա ստ վա ծ խոր բա զմ ոցնե րում , իսկ ոմա նք էլ նույնիսկ բա զկա կա լներին։ Ւվեն Գրեհեմը ուզում էր մոտ ենա լ դա շնա մուրին, Պաոլա յի նոտաները թ երթելու պատիվն ունենա լու հա մա ր, բ ա յց ժա մա նա կին նկա տ եց, որ Դա ր-Հիա լը կա նխ ում է ի ր ե ն։ Ա ն ֊ շտապ ու հետ ա քրքրա սիրությա մբ նա հա յա ցքը պտտեց սեն­ յա կ ո վ մ ե կ ։ Հա մ եր գա յին դաշնամուրը գրվա ծ էր սենյա կի հեռավոր ծա յրում, հարթա կին, որի վրա կա խ վա ծ կամարը բե մ ի տպ ա վորություն էր հա ղորդում։ Կատակներն ու ծիծա ­ ղը անմիջապես ընդհա տ վեցին, ըստ երևույթին Մեծ տան փոքրիկ տիրուհին պահանջում էր, որ իրեն վերա բերվեն որ­ պես իսկա կա ն, լուրջ դաշնակահարուհու։ Գրեհեմը նա խ ա ­ պես վ ճռեց, որ առանձնահատուկ ոչինչ չի լս ե լո ւ։ Կողքին նստա ծ էրնեստ ինա ն թ ե քվ ե ց ու շշնջա ց, — Երբ կա մենա ' կարող է ա մեն բա նի հա սնել։ ? ա յց ախր գրեթե չի ա շխ ա տ ում,.,

Գիտեք, նա սովորել է էեշե-

տ իցկոլ և մա դա մ Կարենիոյի մոտ , և մինչև հիմա զգա ցվում է նրանց կատարողական ոճը։ Ու նվա գում է բնա վ էլ ոչ կա ­ նա ցի։ Ահա, լս ե ք ։ Գրեհեմը շարունակում էր տերահավատորեն վերա բերվել նրա կա տա րմա նը, նույնիսկ երբ Պա ոլա յի ձեռքերը վստ ա ­ հորեն սահեցին ստեղների վ րա յով ու հնչեցին պ ա սսա ժներն ու ա կկորդները, որոնց մա քրությա ն նկա տ մա մբ ոչ մի ա ռա ր­ կություն ունենալ չէր կարող, նա հաճախ էր լսել փ ա յլուն տեխնիկա ունեցող, բ ա յց երաժշտական ա րտ ա հա յտ չա կա նու­ թ յո ւն ի ց մ իա նգա մա յն զուրկ դա շնա կա հա րներէ» նա պատ­ րաստ էր ունկնդրել ա մեն ինչ, սա կա յն ոչ Ռախմանինովի առնական նա խ երգա նքը, որը, Գրեհեմի կա րծիքով, էր լա վ կատարել մ իա յն տղամարդըէ Հենց առաջին

երկու տակտից

Պաոլան

կարօդ

վստա հորեն,

տղամարդավարի տիրա պ ետեց դաշնա մուրը, նա ասես երկու 498

զ ձեռքո վ բա րձրա ցրեց ստեղնաշարն ու երգող լա րերը' իր կ ա ֊ լ , տա րմա ն մեջ դնելով հասուն ուժ և վճռա կա ն ութ յունէ իսկ հետո, ինչպ ես ա յդ ա նում են մ իա յն տ ղա մա րդիկ, սա հեց, կա մ նետ վ եց, — Գրեհեմը ա յդ ա նցմա ն համար չկա րողա ցա վ գտ նել ա ռա վել ճշգրիտ բնորոշում, — դեպի մա քուր և վստահ, ա նասելի նուրբ անդանտենէ Պաոլան շարունա կում էր նվա գել ա նվրդովութ յա մբ և ուժով, որպիսիք

ա մենից քիչ

կարելի էր սպասել

ա յդքա ն

փոքրիկ, փխրուն կնոջից, և Գրեհեմը կիսափակ կոպերի մ ի ֊

\ 2ոէԼ զա րմա ցա ծ

նա յում էր Պա ոլա յին ու վիթխա րի դաշնա­ մուրին, որին կինը տիրա պ ետում էր ճիշտ ա յնպ ես, ինչպ ես և իրեն ու կոմպոզիտորի մտ ա հղա ցմա նը։ Ունկնդրելով նա ­

խ երգա նքի մարող ակկորդներին, որոնց մեջ հեռավոր արձա­ գանքի պես դեռ ապրում էր հենց նոր թ նդա ցող հ զո րո լթ յոլնը, Գրեհեմը ստ իպ վա ծ էր խ ոստ ովա նելու, հարվածը ճշգրիտ է, մաքուր և ա մուր։

որ

Պաոլայի

Մինչ Թերենսն ու Ահարոնը շշուկով հուզվա ծ վիճում էին լուսա մուտ ա գոգին, իսկ Գար-Հիալը որոնում էր նոտա ները, Պաոլան ն ա յե ց Դիկին, և սա մեկը մ յո ւս ի հետևից սկսեց մա րել առաստաղի փ ա յլա տ գնդերը, ա յնպ ես որ, ի վերջո, մ իա յն Պաոլան մնա ց ասես մ եղ մ լո ւյս ի օազիսի մեջ, որ­ տեղ հատկապես նկա տելիորեն փ ա յլփ լում էին նրա վարսերի ոսկին և զգեստի ոսկե զա րդա նկա րը։ Գրեհեմը հետ ևում էր, թ ե ինչպ ես է բա րձր սենյա կը խ ո ­ շորա ցող ստ վերներից ասես էլ ա վելի բա րձրա նում։ Սեն­ յա կի երկա րությունը ութսուն ֆուտ էր, իսկ բա րձրությունը երկուսուկես հարկ) Առաստաղի տակ կա ռուցվա ծ էր վ եր նասրահ, որից կա խ վա ծ էին վա յրի կենդա նիների մորթիներ, Օքասաքիից և էկվա դորից բե րա ծ ձեռա գործ ծա ծկոցներ, Օվկիանիայի փ սիաթներ, որոնք գ ո ր ծ ե լ. էին կա նա յք ու ներկել բուսա կա ն ներկով։ Եվ Գրեհեմը հա սկա ցա վ, թե ինչ է հիշեցնում ա յս սենյա կը, միջնա դա րյա ն դղյա կի տոնական դա հլիճ։ Եվ հա նկա րծ ա փ սոսա ց, որ ա յստ եղ չկա ն անագե սպա սքով ու ա րծա թե ա ղա մա նով երկարավուն մի սեղան և հատակին նետ վա ծ ոսկորների համար իրար հետ գզվռտ ող վիթխա րի շներ։ 499

Հետ ո, երբ Պաոլան Գ ե բյոլսի նվ ա գե ց' Թերենսին ու Ա հ ա ֊ բոնին նոր վեսերի ն յթ ւթ տալու համա ր, Գրեհեմին հ ա ջ ո ղ ֊ վ եց մի քա նի հուզումնա լի րոպ եների ընթ ա ցքում նրա հետ խ ոսել երա ժշտ ությա ն մա սին։ Եվ Պաոլան դրսևորեց երաժըջտ ությա ն փ իլիսոփ ա յությա ն ա յնպ իսի իմա ցա կա նություն, որ Գրեհեմը, ինքն էլ չնկա տ ելով թ ե ինչպ ես, սկսեց շա րա ­ դրել իր սիրելի տ եսութ յունը։ — Ա յսպ իսով, — ա վա րտ եց նա . — գրեթե

երեք

հազար

տարի էր անհրաժեշտ, որպ եսզի երա ժշտ ությունը իր սեփ ա ­ կան ա զդեցութ յունն ունենա ա րևմուտ քի մա րդու հոգու վրա ։ Ա վելի, քան իր նա խ որդները, Դ եբյուսին հասավ ա յն բա րձ­ րա գույն, քննա խ ույզ պ ա րզությա ն, որը ծնում է մ ե ծ գա ղա ­ փա րներ, որպիսիք, ա սենք, կանխավ զգա ցվում էին դեռևս Պ յութա գորյա ն շրջա նում. . . Այստեղ Պաոլան ընդհա տ եց նրան' մոտ կա նչելով պա­ տուհանի մոտ վիճա բա նող Թերենսին ու Ահարոնին։ — Ի՞նչ

ա րա ծ, — շա րունա կեց

ց ա ն ։ — Փորձեցեք,

Ահարոն,

Թ երենսը,

փ որձեցեք

երբ

մ ոտ ե­

Pերգunնի^

մոտ

երա ժշտ ությա ն մա սին ա վելի պարզ դա տ ողություններ գըտ նել, քան նրա «Ծ իծա ղի

փ իլիսոփ ա յությունումս,

որը ևս,

ինչպ ես հա յտ նի է, աչքի չի ընկնում իր պ ա րզո ւթ յա մբ։ — 0 'հ , լս ե ց ե ք , — բա ցա կա նչեց Պաոլան, և նրա ա չքերը փ ա յլե ցի ն ։ — Մեզ մոտ հա յտ նվել է մի նոր մա րգա րե՝ մի սար Գ րեհեմը։ Նա ա րժե ձեր սուսերին, ձեր երկուսի սուսերներին։ Նա հա մա ձա յն է ձեզ հետ, որ երա ժշտ ությունը հանգիստ է երկա թից, ա րյունից և ա ռօրյա կա ն պ րո զա յի ց, որ թ ո ւյլ, զգա յուն և վ ս եմ հոգիները փ ա խ չում են երկրա յին ծանր ոլ բիրտ կյա նքից դեպի ռիթմերի և ա շխ ա րհ...

հնչյունների

— Ատավիզմ է , — փ նչա ցրեց Ահարոն

գերզգա յուև

Հենքոկը։ —

Ք ա -1

1 Հան րի Բերդսոն (1859 — 1 9 4 1 )— ֆր ան լւի ացի իդեալիստ փիլիսոփա պատմ-ոլթլան, հոգեբանության և էսթետիկայի բնագավառներում մի շարք հետադիմական տեսությունների հիմնադիր։ (րԾիծաղի փիլիսոփայությունըЖ գիրրր Բերդսոնի առավել հայտնի աշխատությունն է , որ շոշափում է էս» թետիկայի հարցերը։ 500

ր ա նձա վա յին

մա րդիկ, կիսակապիկները

և Թերենսի

մ յո ւս

բոլոր նողկալի նա խ նիները նույն բա նն էին ա նում։ — Թույլ տ վեք, — ընդհա տ եց նրան Պաոլան։ — Բա յց ա յդ եզր ահ անգումն երը միստր Գրեհեմը կատարել է սեփական ապրումների և դա տ ողությունների ա րդյունքում ։ Եվ, բ ա ց է ա յդ, արմատապես տ ա րբերվում է ձեր տ եսա կետ ից, Ահարո ն։ նա հենվում է Պ ա թերթ դրույթի վրա , «Բոլոր ա րվեստ ները ձգտ ում են դեպի երա ժշտ ությունը — Ա յդ ա մենը վերա բերում է նա խ ա պ ա տ մությա նը, միկ— րոօբգա նիզմի ք ի մ ի ա յի ն , — դա րձյա լ միջա մտ եց Ահարոնը։ — Բոլոր ժողովրդա կա ն երգերն ու սինկոպ ա յին ռիթմերը բ ջ ջ է ամ ենասովորական

վերա բերմունքն

են

արևի

ճ ա ռ ա գ ա յթ է

լուսա յին ալիքների նկա տ մա մբ։ Թերենսն ընկնում է կա ­ խարդական շրջանի մեջ ու ինքն իր ձեռքով բա ցա սում է իր դա տ ողությունները։ Ւսկ հիմա լս ե ց ե ք , թե ես ինչ կ ա ս ե մ ,,.

— Սպ ա ռեցեք,

սպ ա սեցեք, — ա սա ց

Պա ոլա ն։ — Միստր

Գրեհեմն ասում է, որ ա նգլիա կա ն պ ուրիտա նիզմը կա շկա ն­ դել է երա ժշտ ությունը, իսկական երա ժշտ ությունը' մի քա նի հ ա ր յո ւր ա մ յա կ ո վ ,,, — ճիշտ է , — հա մա ձա յներ Թ երենսը։ — Եվ որ Անգլիան երա ժշտ ութ յա մբ էսթետիկա կա ն հա ­ ճույք ստանալուն վերա դա րձել է մ ի ա յն Մ իլթոնի1 23 և Շելլիիa ռիթմերի շնո ր հ ի վ ,,.

— Չելլին մետ ա ֆիզիկ էր, — Պա ոլա յին ընդհա տ եց Ահա­ րոնը։ — Լիրիկական մ ետ ա ֆիզիկ, — անմիջապես

ճշտեց Թե­

րե նս ը։ — Գոնե ա յդ հա րցում պետք է հա մա ձա յնեք, Ա հ ա ֊ բո ն ։

1 Վալաներ Պաթեր (1839 — 1 8 9 4 )— էսթետիկական տրամադրությունսներով հայտնի անգլիացի գրող։ 2 Զոն Միչթոն (1608—֊1 6 7 4 ) — անգլիացի խոշոր բանաստեղծ ու հբա* պարակախոս, 17-ր,գ դարի անգլիական թուրմուական հեղափոխության մասնակից։ 3 Պերսի Ռիշի Շելլի (1792 — 1 8 2 2 )— անգլիացի խոշոր ռոմանտիկ բա նաստեղծ։ 501

— Իսկ

Սո լինը ե"քէնը1, — հա րցրեց

Ահարոնը,

ա մ են ա յն

հա վա նա կա նութ յա մբ, վերա դա ռնա լով իրենց վա ղեմի վեճեյրից մեկի ևս մի թեմա յիէ — Ահարոնը պ նդում է, որ Օֆենբախը Արթուր ԱյոՎլիվ են ի 12 նախորդն է, — դրդռիչ ա ոնով րա ցա կա նչեց Պա ոլա ն, — և Օրերն էլ' Օֆենբախի նա խ որդը։ Իսկ ին չ վերա բերում է Հա գն ելէին... Ոչ, հապա, հարցրեք նրա ն, հա րցրեք, թ ե ինչ է մտ ա ծում Հա գն երի մա սին. .. Պաոլան մի կողմ քա շվ եց' Գրեհեմին թողն ելով իր ճա ­ կատագրի հետ ։ Իսկ նա հ ա յա ցքը չէր կտ րում Պ ա ոլա յից, հիանալով նրա բա րեկ ա զմ , զգեստ ի ծանր դարսերը բա րձ­ րա ցնող ծնկների սահուն շա րժումներով, երբ Պաոլան ս ե ն­ յա կ ի երկա յնքով գնաց դեպի միսիս Մ եզոնը, որպ եսզի նրա հետ մի պարտիա բրի չ խ ա ղա ։ Գրեհեմը հա զիվ էր կա րո­ ղա նում իրեն ստիպել լսելու ա յն, ինչ նորից բլբլա ց ն ո ւմ էր Թեըենսը* — Հա ստ ա տ վա ծ է, որ Հունա ստ ա նի ողջ արվեստը ծնվել է երա ժշտ ությա ն ո գ ո ւց ... Բավականին ուշ, երբ երկու իմա ստ ունները ինքնա մոռա ­ ց ո ւթ յա մ բ մտան տաք վիճա բա նությա ն մեջ ա յն մա սին, թե ով է իր ստ եղծա գործութ յուններում ա րտա հա յտել ա ռա վել վսեմ ինտ ելեկտ ' Բեռլիո՞ղը, թ ե Բեթհովենը, Գրեհեմին հա­ ջողվեց կծիկը դնել։ նա դա րձյա լ կա մենում էր զրուցել տա ն­ տիրուհու հետ, բ ա յց Պաոլան նստել էր մ ե ծ բա զմ ո ցի ն տ ե­ ղա վորվա ծ երկու աղջիկների մոտ ու չա րա ճճիորեն փսփսում էր նրանց հետ. հյուրերի մ ե ծ մասը խ որա սուզվա ծ էր րրիջի մեջ, և Գրեհեմը հա յտ նվեց ա յն խ մ բի մոտ , որը բա ղկա ցա ծ էր Գիկ Ֆ որրեսթից, ւքիստը Ոլոմ բ ո լդ ի ց , Դ ա ր ֊Հ ի ա լի ց և «Անա սնա պ ա հի թ երթ իЯ թ ղթ ա կ ցի ց։ — Ափսոս, որ դուք չեք կարող ինձ հետ գա լ, — ա սում էր Ղիկը թ ղթ ա կցի ն։ — Մեկ օր մ իա յն կուշա նա յիք։ Հենց էլ ձեզ կտ ա նեի։ 1 Աչջերնոն Չարլզ Աոլինբերն (1 8 3 7 — 1 9 0 9 )— ռոմանտիկների տրա* ■ դիցիաները շարունակող անգլիացի բանաստեղծ։ 2 Արթուր Սյուլլիվեն (1842 — 1900) — անգլիացի նշանավոր կոմպոզի* աոր, որը 2 0 ֊ր դ դարի սկզբում հանրահայտ էր Միացյալ Նահանգներումէ 502

— Շատ

եմ

ցա վո ւմ , — պ ա տա սխա նեց

թ ղ թ ա կ ի ց ը ։—֊

ք^այց ես պետք է լի ն ե մ I) ա նտ ա ֊Ռ ո սա յո ւ մ ։ հա րբա նքը խ ո ս ­ տացել է ամբողջ ա ռավոտն ինձ նվ իբել, իսկ դուք հա սկա ­ նում եք, թե դա ին չ է նշանակումէ Մ յուս կողմից, մեր թ ե րթի համար շատ կարևոր բա ն կլիներ նյութեր ստանալ ձեր փորձի մա սին։ Դուք չէի ՞ք կարող շա րա դրել. . . կա րճ. .. շատ կա րճ։ կա րծում եմ , որ միստ ր Գրեհեմին էլ դա կհետա քըրքրիւ — Դա րձյա լ

ոռոգմա ն

մա սի՞ն

է

խ ոսքը, — հա րցրեց֊

Գրեհեմը։ — Ոչ, անհուսալիորեն աղքատ ֆերմերներին հա րստ ա ց­ նելու մի ա նհեթեթ փորձի մա սին ենք խ ոսում, — Ֆորրեսթի փոխարեն պ ա տա սխա նեց Ուոմբոլդը։ — Եսկ ես պ նդում եմ, որ եթե ֆերմերը քիչ հող ունի, ապա դա ա պ ա ց ո լր ո ՚մ է, թե նա վատ ֆերմեր է։ — Ընդհա կա ռա կը, — ա ռա րկեց

Դա ր-Հիա լը,

ա ռա վել

հա մոզիչ տպավորություն թողնելու համար թա փա հա րելով իր գեղեցիկ, ասիական ձեռքերը։ — ճիշտ հակա ռա կը։ Ժա­ մանակները փոխվել են։ Հա ջողությունն ա յլևս դրամագլխից՛ չի կա խ վա ծ։ Դիկի փորձը սքա նչելի, հերոսական մի փորձ է ։ Եվ դուք կտ եսնեք, որ ա յն հա ջողությա մբ կպ սա կվի։ — Բանն ինչո՞ւմն է, Դիկ, — հա րցրեց Գ րեհեմը։ — Պատ­ մեցեք։ — Առանձին բա ն չկա ։ Հե ն ց ա յնպ ես, մտ ա ծել ե մ , — ա նփութորեն պ ա տա սխա նեց

Դիկը։ — թ երևս,

դրա նից

ոչփնէ

չստ ա ցվի, թ եև ես, ա յնուա մենս տնիվ, հույս ունեմ, — Հենց

ա յն պ էս , — բա ցա կա նչե ց

Ո ւոմբոլդը։ — Ա մենա ­

պտղատու հովտ ում հինգ հազար ակր լա վա գույն հող։ Եվ նա կա մենում է ա յնտ եղ նստ եցնել ձախորդների մի խ ո ւմ բ' խ նդրեմ,

տ իրություն ա րեք,

դեռ վրա ն էլ պետք է վճարի

ու կերա կրի։ — Միայն ա յն հա ցով, որը կաճի ա յդ նույն հողա մա ­ սում, — ուղղեց նրան Ֆորրեսթը։ — Ստիպված ե մ ձեզ բ ա ­ ցա տ րել, թե ինչումն է բա ն ը ։ Ես հինգ հազար ակր եմ՛ ա ռա նձնա ցրել, որն ընկա ծ է կա լվա ծքի և Սաքրամենթո գե ­ տի հովտի միջև...

503;

— Պ ա տ կերա ցրեք, թ ե

տ յգ տա րա ծությա ն

ա ռ վո ւյտ կա ճի, որը ձեզ շատ անհրաժեշտ

վր ա որքան

է . . . — դա րձյա լ

նրան ընդհա տ եց Ո լոմբոլդը։ — Իմ մեքենա ները ա նցյա լ տարի չորա ցրել են երկու ա ն գ ա մ ա վելի մ ե ծ հողա մա ս, — շա րունա կեց Դիկը։ — Գ ի ֊ in եք, ես հա մոզվա ծ ե մ , որ մեր Ա րևմուտքը, ինչպ ես նա և ա մբողջ աշխարհը, պետք է կա նգնի ինտենւսիվ տ ն տ ե ս ո լ֊ թ յա ն ուղոլ վրա , և ես կա մենում ե մ լինել աչդ ուղին բա ցող ա ռա ջիններից մ եկ ը լ Ա յդ հինգ հազար ակրը ես բա ժա նել եմ քսա ն ակրանոց հողա մա սերի և գտ նում եմ , որ այդպիսի յուրա քա ն չյուր հողամաս կարող է ոչ մ ի ա յն շատ հանգիստ կերա կրել մի ընտ ա նիքի, ա յլև ա ռնվա զն վեց տոկոսի զուտ շա հույթ բ ե ր ե լ։ — Դա նշա նա կում է, — հա շվեց թ ղթ ա կիցը, — որ, երբ հողա մա սերը բա ժա նվ են, հող կստանան երկու հարյուր հ ի ֊ սուն ընտ ա նիք, կա մ, եթե յուրա քա նչյուր ընտ ա նիքում մ ի ֊ ջինով հաշվենք հինգական մա րգ, ապա հազար երկու հա ր­ յո ւր հիսուն հոգի։ — Ա յդպ ես

չէ , — ա ռա րկեց Դիկը։ — Բոլոր

հողամասերն

ա րդեն զ բա ղեցվ ա ծ են, իսկ մարդիկ մ ե զ մոտ շուրջ հազար հա րյուր հոգի են։ Բա յց ա պ ա գա յի հ ո ւյս ե ր ը ... ա պ ա գա յի հույսերը մ ե ծ են, — բա րեհոգա բա ր ժպտաց ն ա ։— Մի քա նի բերքա ռա տ տարի, և յուրա քա նչյուր ընտ ա նիք միջին հաշվով կդա ռնա վեց հոգիա նոց։ — Իսկ ո՞վ է ա յդ «մ ե ն ք ը ս ։ Ինչո՞ւ « մ ե զ մոտ я , — հ ա ր ց ֊ ր ե ց Գ րեհեմը։ — Գյուղա տ նտ եսությա ն էքսպ երտ ներից բա ղկա ցա ծ մի կոմիտ ե ունեմ, բոլորը տեղի ծա ռա յողներ են, բա ցի պ ր ո ֊ ֆես որ Լիրից, որին ժա մա նա կա վոր ինձ է զիջել ֆեդերա լ կա ռա վա րությունը։ Բանն ա յն է, որ ֆերմերները տ ն տ ե ս ո լ֊ թ յո լն ը վարելու են սեփական նա խ ա ձեռնութ յա մբ, օ գ տ վ ե ֊ յո վ առաջատար մ եթ ո դների ց, որոնք հա նձնա րա րվում են մեր հըա հա նգա վորմա մբ։ Բոլոր հողա մա սերում էլ հողը մ ի ա ն ֊ ■ զամայն նույնն է ։ Ա յգ հողա մա սերը մեկը մյուսին են հ ա ֊ բ ո ւմ ինչպ ես պատիճի մեջ եղա ծ ա շխա տա նքի պտուղները Տ04

սիսեռի

յուրա քա նչյուր

հա տ իկները։ Եվ հողա մա սում մ ի

ա ռ ժամանակ նշանակալի կշինեն։ Ու երբ

երկու

հա րյուր

հիսուն հողա մա սերում ստ ա ցվա ծ ա րդյունքները հա մ եմ ա ­ տենք իրար հետ, ապա բթ ո ւթ յա ն կա մ ծուլությա ն հետ ևա ն­ քով միջինից ետ մնա ցող ֆերմերը պետք է հեռա նա ։ Ստեղծված են միա նգա մ ա յն բա րենպ ա ստ պ ա յմա ններ։ Ա յդպ իսի մի հողա մա ս վերցնող ֆերմերը ոչ մի վտ ա նգի չի ենթա րկվում։ Բացի նրա նից, թե ինչ կհավաքի նա հողից, և թե ինչը կօգտ ա գործվի նրան ու նրա ընտ ա նիքին կերա կրե­ լո ւ հա մա ր, ֆերմերը կստանա նա և տարեկան հազար դոլ­ լա ր. ա յդ պատճառով էլ միևնույն է, խ ելոք է նա , թ ե հի­ մա ր, բեբքա ռա տ տարի է, թ ե ոչ, ֆերմերն ամսա կա ն ա պ ա ­ հովվա ծ է շուրջ հա րյուր դոԱար։ Ծույլերն ու հիմա րները, բնա կա նորեն, դուրս կմղվեն նրանց կողմից, ովքեր խ ե լա ցի են և աշխա տա սեր։

Այսքա ն

մի բ ա ն ։ Եվ դա հատկապես

կծա ռա յի որպես ա կներև ա պ ա ցույց ինտ ենսիվ տ նտ եսությա ն բոլոր ա ռա վելությունների ա պ ա հովվա ծ են ոչ մ իա յն

մ ա սին։

Ի դեպ,

աշխա տա վա րձով։

ա յդ

մա րդիկ

Ա յդ վճարու­

մ ից հետո, ինձ, որպես տ նօրենի, պետյթ է հասնի վեց ա ո ֊ կոս։ Իսկ եթե շա հույթն ա վելին է, ապա մ նա ցյա լը հա սնում է ֆ ե րմ երին։ — ա տգ իսկ պ ա տճա ռով, — ասաց թՂթահ էց Ը >— յուրա ­ քա նչյուր ա վելի կա մ պակաս գործա րա ր ֆ երմեր գ ի շեր -ց ե ­ րեկ կաշխատի բնա կա նա բա ր։ Հա րյուր դոլլարը փ ողոցում չի ցա ն վ ա ծ։ Մ իա ցյա լ Նահանգներում միջին ֆերմերը ս ե­ փական հողից հիսուն էլ չի շա հում, հատ կա պ ես, եթե հա ­ նենք հսկողությա ն վարձն ու սեփական ա շխ ա տ ա նքը։ իհա ր­ կե, ընդունա կ մարդիկ ոտ քերպ Լ ու ձեռքերով կկա ռչեն ա յդ ­ պիսի առաջարկից և կջանան, որ ճիշտ ա յդպ ես վա րվեն ը ն ­ տանիքի ա նդա մները։ — Ես ուզում ե մ ա ռա րկել, — հա յտ ա րա րեց խերենս Մ ա քՖ ե յն ը , մոտ ենա լով նրա նց։ — Չորս կողմից մ ի ա յն մ ի բա ն ես լս ո ւմ . ա շխա տա նք, ա շխ ա տ ա նք... Իսկ ես ուղղակի զ ա յ­ րա նում ե մ , երբ պատկերայինում ե մ , որ յուրա քա նչյուր ա յդ պիսի ֆ երմ եր իր քսա ն ա կրա նոց ա ռա վոտ ից մինչև երեկո ծռ ե լո լ է

հողա մա սում ողջ օրը։' մեջքը. հանուն ի ն չի **

Մ ի՞թե մի կտոր հացն ու միսը, և գուցե մի քի չ էլ ջեմն է, որ Ш

հա նդիսա նում է կյա նքի իմա ստ ը, մ եր գո յութ յա ն նպ ա տա կը։ Զ է ՞ որ ա յդ մա րդը, միևնույն է, կմեռնի հալից ընկա ծ բ ե ռ ­ նաձիու նմա ն։ Ի՞նչ է արել ա յդպ իսի մա րդը։ Իր համար հաց ու մ ի՞ս է ա պ ա հովել։ Որպեսզի փորը կո՞ւշտ լինի և գլխին էլ տա նի՞ք ունենա ։ Իսկ հետո նրա մա րմինը փտելու է մութ, խ ոնա վ գերեզմա նում։ — Թ երենս, բ ա յց դուք էլ եք մ եռ նելու, — նկա տեց Դիկը։ — Դրա փոխարեն ես ապ րում եմ թափառաշրջիկի կա ­ խա րդա կա ն կ յա ն քով , — անմիջապես հետ ևեց պա տա սխա ­ նը։ — Աստղերի ու ծա ղիկների, ծա ռերի հովա նու տակ, թ եթ և հովի ու խոտերի շրշյունի

հետ միա յնա կ

ա նցկա ցրա ծ ի մ

ժ ա մ ե ՜ր ը ... Իսկ իմ գր քե ՜ր ը։ Իմ սիրելի փիլիսոփա ներն ու նրա նց խ ո հե ՜րը։ Իսկ բոլոր արվեստների գեղեցկութ յո ւնը, երա ժշտ ութ յո՜ւնը, բերկ րա ՜նքը ։ Երբ ես գերեզմա ն իջնեմ, ծա յրա հեղ դեպ քում, կիմա նա մ, որ ապրել ե մ ու կյա նքից վերցրել ե մ ա յն ա մենը, ինչ նա կարող էր տալ ին ձ։ Իսկ ձեր ա յդ երկոտանի բա նող անասունները իրենց քսա ն ակրանոց հողա մա սում ողջ օրը քչփ որելու են, մինչև որ մեջքի շապիկը քրտ նքից թրջվի ու հետո կեղևի պես չորա նա , և դա լոկ ա յն գիտ ա կցությա ն համա ր, որ կուշտ փորով հաց ու մի Ա է ուտելու, իսկ տանիքն էլ չի կա թ ելու։ Զա վա կներ էլ լույս աշ­ խ ա րհ կբերեն, որոնք նույնպ ես կապրեն բա նող անասունի նմա ն, փւորները հաց ու միս կ լցն են, կծռեն քրտ ինքից կոշ­ տ ա ցա ծ շապիկներ հա գա ծ մ եջքները, և վերջապես կգնա ն դեպի ունա յնութ յունը, կյա նքից ստանալով սոսկ հաց ու միս և, գուցե, մի քիչ էլ ջ ե մ ...

— №այց ախր մեկնումեկն էլ պետք է աշխատի, որպ ես­ զի դուք կարողանաք ա ռա րկեց Ուոմ բոլդը։

ա նբա նություն

ա նել, — զա յրա ցա ծ

— Ա յո, դա ճիշտ է ։ Տխուր բա ն է, բ ա յց ճշմարիտ է, — մ ռ ա յլա դ ե մ հա մա ձա յներ Թ երենսը. հետո նրա դեմքը հա ն­ կա րծ պ ա յծա ռա ցա վ։ — Եվ ես երախտապարտ ե մ աստծուն ա յի բա նի համար, որ աշխա րհում բա նող անասուններ էլ կա ն, դրա նց մի մա սը արոր են քարշ տալիս դա շտերում, մ յո ւս ն եր ը ' ա ներևույթ ա յդ խ լուրդները, իրենց կյա նքն անց են կա ցնում հա նքերում' ածուխ և ոսկի պ եղելով։ Երախտա506

պայէս։ եմ ա յն բա նի հա մա ր, որ կան հիմար գյո ւղ ա ցի ներ.

ա յլա պ ես մ ի ՞թ ե ի մ ձեռքերն ա յսքա ն փափուկ կլինեին, և ա յն բա նի հա մա ր, որ մի ա յնպ իսի փառահեղ տ ղա , ինչպ իսին Դիկն է, ժպ տ ում և ինձ հետ կիսում է իր բա րիքները, նոր գրքեր է գնում ինձ համա ր և տեղ է տալիս իր սեղա նի մոտ , որի վրա երկոտանի բա նող անասունների ստ եղծա ծ առատ ուտելիք կա , և իր օջախի մոտ , որ կա ռուցել են նույն ա յդ բա նող ա նա սունները, ու նաև ա զնվա մորու պուրակի խրճիթի հա մա ր, որտեղ աշխատանքը չի համա րձա կվի խ ո թ ե լի ր հրեշավոր մ ռութ ը...

Ա յդ երեկո Ւվեն Գրեհեմը երկար ժամանակ չէր պ ա ռկում քնելու։ Մ եծ տունն ու փոքրիկ տանտիրուհին ակամա հուզել էին նրա ն։ Կիսամերկ, ծխ ա մորճը բերա նի ն, մահճակալի ե զ ­ րին նստ ա ծ, նա իր երևա կա յութ յա ն մեջ տ եսնում էր տար­ բեր տ րա մա դրություններով ու նկա րա գրերով Պ աո լա յին ա յնպ ես, ինչպ ես առաջին օրվա ընթ ա ցքում զա նա զա ն պա­ հերի տեսել էր նրանէ Մերթ Պաոլան նրա հետ խ ոսում էր երա ժշտ ությա ն մա սին և հիա ցնում իր կա տ ա րմա մբ, որ­ պ եսզի հետո, քա շելով

« իմա ստ ուններիյ)

վիճա բա նությա ն

մեջ, կծիկը դնի ու զբա ղվի բրի ջով ։ Մերթ ծալապատիկ նըստա ծ բա զ մ ո ց ի ն '

նույնքա ն

պատանի

ու չա րա ճճի,- որքան

կողքին նստ ա ծ աղջիկներըէ Մերթ ձա յնի պողպ ա տյա երա նգ­ ներով զսպ ում էր ա մուսնուն, երբ վերջինս ա նպ ա յմա ն կ ա ֊ մ ենում էր երգել Լեռնցու երգը, կա մ ա նվա խոյլեն կա ռա վա ­ րում էր խ եղդվող ձիուն, իսկ մի քա նի ժա մ հետո ճա շա սեն­ յա կ մտ ա վ, ամուսնու հյուրերի մոտ , իր շրջա զգեստ ով ու կեցվ ա ծքով հեքիա թա յին արքա յա դստեր հ ի շ ե ց ն ե լո վ Պաոլա Ֆորրեսթը գրա վել էր

նրա

երևա կա յությունը ոչ

պակաս, քա ն Մ եծ տունը' իր բոլոր հրա շքներով ու սքա նչե­ լի ք ն ե ր ո վ Դարձյալ ու դա րձյա լ Գրեհեմի առջև հա ռնում էին Դ ա ր ֊Հ ի ա լի ա րտ ա հա յտ իչ ձեռքերը, Բերգսոնի հա յտ նա գոր­ ծությունների մա սին բա րբա ջող Ահարոն Հենքոկի սև բա քենբա րդները, մա շվա ծ կուրտկա հա գա ծ Թերենս Մ ա ք Ֆ ֊ ե յ֊ 6«7

ն ր , որ իր երա խ տ ա գիտ ությունն էր հա յտ նում աստծուն ա յն ջ ա ն ի հա մա ր, որ երկոտանի բա նող անասունները իրեն հնա րա վորություն են տալիս ա նբա նո ւթ յա մբ զբա ղվելու, նստ ելու Դիկ Ֆորրեսթի սեղանի առջև ու երա զել ա զնվա մո­ րու պուրակումւ Վերջապես, Գրեհեմը թափ տ վեց ծխ ա մորճի մոխ իրը, մի ա նգա մ ևս հա յա ցքը պտտեց ա յդ տարօրինակ սենյա կով մ ե կ , որը կա հա վորվա ծ էր հնարավոր հա րմա րա վետ ութ յա մբ, մ ա ր ե ց լույսն ու պ ա ռկեց սառը ա նկողնում։ Սակայն ա չքե­ րին քուն չէր գա լիս։ Նա դա րձյա լ լս ե ց Պա ոլա յի

ծի ծա ղ ը.

ու դա րձյա լ ծնվեց ա րծա թի, պողպատի և ուժի տ պ ա վորու­ թ յո ւն ը , խ ա վա րում նա դա րձյա լ տ եսա վ, թ ե ինչպ ես բա ր ե ­ կա զմ ծունկը ա նկրկնելի պլաստիկ մի շա րժումով բա րձրա ց­ նո ւմ է շրջա զգեստի ծանր դա րսերը։ Ա յգ տեսիլից Գրեհեմը ոչ մի կերպ չէր կա րողա նում ա նջա տ վել, ա յն հետամուտ էր նրա ն, ինչպ ես գա յթ ա կղութ յունը։ Լույսից ու գույներից մ իա ­ հ յո ւս վ ա ծ տ յդ տեսիլը ասես վա ռվում էր նրա ա ռջև, ա նդա ­ դար կրկնվելով, ու թ ե և Գրեհեմը գիտ ա կցում էր, որ դա պ ա տրա նք է, սա կա յն տեսիլը նորից ու նորից հա ռնում էր նրա դիմա ց իր խ ա բուսիկ իր ա կա նութ յա մ բ։ Եվ դա րձյա լ նա տեսա վ հ եծյա լին ու ձիուն, որոնք մ եր թ սուզվում էին, մերթ

դուրս

լողում

ա վա զա նում,

տեսա վ

փրփուրի մեջ երբեմն հա յտ նվող սմբա կները, տ եսա վ կնոջ դեմքը, որ ծիծա ղում էր, իսկ ոսկեգույն վարսերը մ իա հյո ւս ­ վ ե լ էին ձիու մուգ բա շի հետ ։ Նորից նա լս ե ց նա խ երգա նքի

առաջին

ա կկորգները, և

ա յն նույն ձեռքերը, որոնք կա ռա վա րում էին ձիուն, ա յժ մ գո րծիքի ց քա մ ում էին ռա խ մա նինովյա ն ներդա շնա կությա ն բ յո ւր ե ղ յա ու հիա սքա նչ հա գեցվա ծութ յո ւնը ։ Երբ ն ա, միտ քը ա յն հրաշալի ու ա ռա ջնա յին

վերջա պ ես, խ որա սուզվեց քնի մ եջ, ‘Լերջին մա սին էր, թ ե ինչպ իսին են զա րգա ցմա ն ա յն հա նելուկա յին օրենքները, որոնք կա րողա ցել են տ իղմից ու հողից էվ ո լյո ւցի ա յի գա գա թին ստ եղ­

ծել փ ա յլող ու հա ղթա նա կա ծ հոգի ։ Տ08

կանացի մա րմին և կա նա ցի

ԳԼՈՒԽ XII Հետ ևյա լ օրն ա ռա վոտ յա ն Գրեհեմը շա րունա կեց ծա նո'֊թ ա ն ա լ Մ եծ տան կա րգուկա նոնին։ Օ ֊Տ ո լր ը դեռևս ն ա խ օ ր ֊ ՝՝ յա կի ն շատ բա ն էր հաղորդել նրան և հյուրից ի մ ա ց ե լ, որ ա րթնա նա լոլց հետո, մի գա վա թ սուրճ խ մ ե լո վ , գերա դա սում է նախաճաշել ոչ թ ե ա նկողնում, ա յլ ընդհանուր սեղանի շուրջ։ -0 Տ ՛ո ւր ը Գրեհեմին նա խ ա զգուշա ցրել էր, որ ն ա խ ա ֊ ճաշի համար որոշակի ժա մանա կ շի սա հմա նվա ծ և կարելի է ուտել յո թ ի ց մինչև տասը, ով ' երբ կա մենա ։ Իսկ եթե ձի կամ ա վտ ոմեքենա անհրաժեշտ լի ն ի , կա մ եթե ուզենա լո ­ ղա նա լ, ապա բա վա կա ն է ասել ա յդ մա սին։ Յոթ անց կեսին ճա շա սենյա կ մտնելովս Գրեհեմն

ա յն ֊

; տեղ հան՛դիպեց թ ղթա կցին ու Ա յդա հոյից եկա ծ գնորդին, որոնք հենց նոր էին ավարտել նախաճաշը և շտապում էին րա ց չթ ովնել տեղի մ եքենա ն, որպ եսզի հասնեն էլդորա դո, Ս ա ն֊Ֆ ր ա նցի ս կո մեկնող ա ռա վոտ յա ն գնա ցքին։ Գրեհեմը հրաժեշտ տ վեց նրանց ու միա յնա կ նստեց սեղանի մ ոտ ։ Բծախնդիր քա ղա քա վա րությա մբ չինա ցի

ծառան

ա ռ ա ջա ր ֊

կեր նրան նախաճաշը պատվիրել սեփական քիմքին հա մա ­ պա տա սխա ն, և անմիջապես կատարեց նրա ցա նկությունը, ■ մա տ ուցելով սառը խ երեսով գ ր ե յֆ ր ո լթ , միա ժա մա նա կ հ պ ա ր տ ութ յա մբ բա ցա տ րելով, որ դա « իրենցնу> է, «կ ա լ­ ս՛վա ծքից»։ Հրա ժա րվելով ա ռա ջա րկվա ծ կերա կրա տ եսա կնե­ ր ի ց ' շիլա յից ու բա նջա րեղենից, Գրեհեմը խ նդրեց թերխա շ հա վկիթ ու ապուխտ։ Եվ հենց նոր էր սկսել ուտել, երբ ներս ֊մ տ ա վ մտ ա ցրիվ Յերթ

Ո ւեյնռա յթ ը,

որի տ եսքը

սա կա յն

չխ ա բե ց Գ րեհեմին։ Եվ, իսկա պ ես, հինգ րոպ ե չա նցա ծ, րհ ա յտ ն վեց հիասքանչ խ ա լա թով ու փոքրիկ գդա կով ^ ր ն ե ս ֊ •տ ի նա Դես թ ենը և շատ զա րմ ացաւթ ճաշարանում տ եսնելով վաղ ա րթնա նա լու ա յդքա ն սիրա հա րների։ Ավելի ուշ, երբ արդեն վեր էին կենում սեղա նից, եկան ՛կ ո ւ թ Դեսթենը և Ռիտա Ո ւե յնռա յթ ը ։

Բիլիարդ

խաղալիս

\.Գրեհեմը Յերթ ից իմ ա ցա վ, որ Դիկ Ֆորրեսթր երբեք չի ն ա ֊ ւխ ա ճա շոլմ մյոէսների հետ, որ ա րթնա նում է ծե դ ը -ծ ե գի ն , աշխա տում է ա նկողնում, ժա մը վեցի ն խ մ ում է սուրճը և 609

մ ի ա յն բա ցա ռիկ դեպ քերում է հյուրերի մոտ հա յտ նվում երկրորդ նախաճաշից առաջ, որը լինում է տասներկուսն ա նց կեսին։ Ինչ վերա բերում է Պ ա ոլա յին, շա րունա կեց Բերթր, նա վատ է քնում, ուշ է ա րթնա նում, և ապրում է տան ա յն մ ա ­ սում, որի դուռը ա ռա նց բռնա կի է ։ Դա մի կողա շենք է' ս ե ­ փական ներքին բա կով, որտեղ նույնիսկ ինքն է եղել լոկ մեկ ա նգա մ. Պաոլան ևս դալիս է մ ի ա յն երկրորդ նա խ ա ­ ճաշին, ա յն էլ ոչ միշտ ։ — Պաոլան հա զվա գյուտ ա ռողջությա ն և ուժի տեր կին է, — ասաց Բերթր, — սա կա յն նրա ա նքնությունը բնա ծին էէ Նա միշտ էլ, նույնիսկ երբ շատ փոքրիկ էր, չէր կա րողա ­ նում ք ն ե լ։ Եվ դա նրան չի վնա սում, որովհետ և կա մքի մ ե ծ ուժ ունի և զա րմա նա լիորեն տիրապետում է ի ր ե ն ։ նրա նյա րդերը միշտ լա րվա ծ են, բ ա յց հուսա հա տությա ն և իրեն կորցնելու փ ոխա րեն, երբ աչքին քուն չի գա լիս, ինքն իրեն հրա մա յում է հանգստա նա լ, և հա նգստ ա նում է ։ Դա ա նվա ­ նում է իր «սպ իտա կ գի շեր ները »։ Երբեմն նա քնո ւմ է մ իա յն լուսա դեմին կա մ նույնիսկ ա ռա վոտ յա ն ժա մը ին նին-տ ա ­ սին, և ա յդ դեպ քում քնում է տասներկու ժա մ ա նընդհատ, ու ճաշի է գալիս մ իա նգա մ ա յն թ ա րմ ու ա ռ ույգ։ — Հա վա նա բա ր,

դա

իսկապես

բնա ծին

է , — նկա տեց

Գ րեհեմը։ Բերթր գլխ ով ա րեց։ — Հա րյուր կնոջից իննսունինը բոլորովին կ թ թ վեին, իսկ նա իրեն զսպ ում է ։ Եթե գիշերը չի կա րողա ցել քն ե լ, ապա քն ո ւմ է ցերեկը և ետ բե ր ո ւմ կորցրա ծը։ Բերթր դեռ շատ բա ն պ ա տ մեց տանտիրուհու մա սին, և Դրեհեմը շուտով կռա հեց, որ երիտասարդը, չն ա յա ծ երկա ­ րա տև ծա նոթ ութ յա ն, ա յնուա մ ենա յնի վ, վա խ ենում է Պաոլա յի ց ։ — Նա, հենց որ ուզենա , հաշիվ կմաքրի ցա նկա ցա ծդ մ արդու հե տ, — նկա տեց Բերթը։ — Տղա մա րդ, կին, թ ե ծա ռա ' միևնույն է, ինչպ իսի տարիքի, սեռի և դիրքի էլ լինի , բա վա կա ն է, որ նա խոսի հրա մա յա կա ն տ ոնով, և ա րդյուն­ քը միշտ նույնն է ։ Չ ե մ հա սկս/նոլմ, թ ե ինչպ ես է կա րողա -

610

նում։ Գուցե ա չքերում է ին չ - որ բա ն բռ նկ ո ւմ , գուցե ջուր-, թերն են մի ուրիշ տեսակ սեղմվում, չգիտ ե մ , մ ի ա յն թ ե բ ո ­ լորը նրան լսում և հնա զա նդվում են։ — Ա յո, — հա մա ձա յներ Գրեհեմը, — ի ն չ ֊ո ր յուրա հա ­ տուկ մի բա ն ունի նա ։ — Իհարկե, ուրա խա ցա վ Բեբթը։ — Ի ն չ ֊ո ր յուրահատուկ բա ն ։ Բավական է մ ի ա յն ուզենա ։ Նույնիսկ, չգիտ ես ինչու, մա րդ սարսափում է ։ Գուցե անքուն գիշերներին, երբ լա րում է կա մքը, ա յնպ ես է սովորել իրեն տիրա պ ետ ել, որ կա­ րողա նում է հանգիստ ու ա ռույգ լի ն ե լ։ Հե ն ց ա յսօր. . . նա, երևի, աչքն էլ չի փակել երեկվա բոլոր դեպ քերից հետ ո, հա սկա նո՞ւմ եք' հուզումներ, մա րդիկ, խ եղդվող ձի և ա յլն ։ Թեև Դիկն ասում է, որ ա յն , ինչից ոլըիշ կա նա յք քունը կկորցնեին, Պա ոլա յի վրա բոլորովին հակառակ ա զդեցու­ թ յո ւն է թ ողնում, նա կարող է մա նկա ն պես անուշ քնել ռմբա կոծվող քա ղա քում կա մ խ որտ ա կվող նավի վրա ։ Նասկա ծ չկա , որ նա հրաշք է ։ Հետ ը բիլիա րդ խ ա ղա ցեք և կհա­ մոզվեք։ Մի փոքր ուշ Գրեհեմն ու Բեբթը աղջիկներին հա նդիպ ե­ ցին ա յն ս ենյա կո ւմ , ուր նրանք սովորա բա ր լինո ւմ էին առա վոտ յա ն, բ ա յց , չն ա յա ծ նորաոճ երգեր էին երգում, պ ա ­ րում էին ու շա ղա կրա տ ում, Գրեհեմին հա մա ռորեն չէր լքում միա յնութ յա ն զգա ցումը, ինչ-որ կարոտ ու տանջող ց ա ն ­ կութ յո ւն, որ Պաոլան ներս մտ նի որևէ նոր, անսպասելի տ եսքով ու տ ր ա մ ա դրութ յա մ բ։ Հետ ո Գրեհեմը' Ալթադենին հ եծա ծ, և Բերթը' զտ ա րյուն, սքա նչելի Մոլչի զա մբիկով, երկու ժա մ շրջա գա յեցին կա լ­ վա ծքում, եղան կաթի տ նտ եսությունում և հա զիվ հասցրին ժա մա նա կին լինել թենիսի խա ղա դա շտ ում, որտեղ նրա նց էր սպ ա սում էրնեստ ինա ն։ Գրեհեմն ա նհա մբերութ յա մ բ շտա պ ում էր նա խա ճա շի, — իհա րկե, ոչ մ ի ա յն զբոսա նքի հետ ևա նքով ծնվա ծ ախորժակի պ ա տճա ռով, — սա կա յն նրան սպ ա սում էր խոր հուսահատու­ թ յո ւն ը . Պաոլան չհ ա յտ ն վ ե ց ։ — Դարձյալ «սպ իտա կ գիշեր» է, — ասաց Դիկը, դիմելով բա րեկա մին և մի քա նի խ ոսքով ա վելա ցրեց ա յի պ ա տ մոլ511

թ յա ն ը , որ արել էր Բերթը'

Պա ոլա յի

կանոնավոր

քնելու

ա նընդունա կությա ն մա սին։ — Պա տ կերա ցրեք, մենք մի ք ա ­ նի տարվա ա մուսիններ էինք ա րդեն, երբ ես առաջին ա ն­ դամ նրան քնա ծ տ եսա ։ Գիտեի, որ մի ին չ-ո ր ժա մի քնում է, բ ա յը չէի տ եսել։ Մի ա նգա մ նա, ի սարսափ ինձ, երեք օր ու գիշեր անքուն ա նցկա ցրեց, ընդ որում, ա յդ ը ն թ ա ց ­ քում նա քնքուշ էր և կենսուրա խ, ու վերջապես ք ն ե ց ուժա ս­ պ ա ռութ յունից։ Դա պ ա տ ա հեց, երբ մ եր զբոսա նա վը ծա ն­ ծաղուտը խ րվեց Կարոլինյան կղզիների մոտ , և ա մբողջ բնա կչութ յունը օգնեց մ եզ տեղահան ա նելու ա յն ։ Խոսքը վտ ա նգի մա սին չէ , ոչ մի վտ ա նգ մ եզ չէր Ապառնում, ա յլ անդադար աղմուկի և ընդհա նուր հուզումի մա սին։ Պաոլան ա յդ արկածն ա պ րեց ծա յրա հեղ ա նմիջա կա նութ յա մբ։ Ու երբ ա յդ ա մենն ա վա րտ վեց, առաջին ա նգա մ նա քնե ց ի մ ա չ­ քերի ա ռջև։ Ա ռա վոտ յա ն մի նոր հյուր եկա վ, ոմն Դոնալդ Ո լե յր ։ Գրեհեմը նրա ն հանդիպ եց նախաճաշի ժա մա նա կ։ ինչպես երևում էր, Ուեյրը շատ լա վ ծա նոթ էր բոլորի հետ ու հա ­ ճախ էր ա յցելո ւմ • Մեծ տ ուն։

Գրեհեմը

խ ոսա կցութ յունից

հա սկա ցա վ, որ չն ա յա ծ շատ ջահել լինելուն, նա ա մբողջ ծո ­ վեզրում հա յտ նի ջութակահար է ։ — Խենթի պես սիրա հա րվա ծ է Պ ա ոլա յին, — Գրեհեմին ասաց էրնեստ ինա ն, երբ նրանք դուրս էին գալիս ճա շա սենյա կ ի ց ։ Գրեհեմը զա րմա նքից վեր քա շեց ունքերը։ — Ա յո, բ ա յց Պաոլան ուշա դրություն չի դարձնում նրա վրա , — ծիծա ղեց էրնեստ ինա ն։ — Ա յդպ իսի պ ա տ մություն է սկսվում ա յստ եղ ժա մա նող ա մեն մի տղամա րդու հետ ։ Եվ Պաոլան վա րժվել է ։ նա սքա նչելի մի վա րվելա ձևով չի նկա ­ տում տ ղա մա րդկա նց կրքերը, հա ճույքով ժա մանա կ է ա նց­ կա ցնում նրա նց հետ , իսկ հետո ծիծա ղում վրա ները։ Դի կին դա զվա րճություն է պ ա տ ճա ռում։ Մեկ շա բա թ էլ չի ա նցնի, և դուք կլինեք նույն ա յդ վիճա կում։ Իսկ եթե ոչ, բոլորն էլ կարգին կզա րմա նա ն։ Իսկ Դիկը նույնիսկ կվշտ ա նա ։ Նա հա ­ մ ո զ վ ա ծ է, որ դա ա նխ ուսա փելի է ։ Եթե սիրող

ամուսինը

հպա րտա նում է իր կնոջով և վա րժվա ծ է ա յն բա նի ն, որ ս ի ֊ 512

ր ա հ ա ր վ ե ն ն րա ն, ուրեմն ուղղակի կվ ի ր ա վ ո ր վ ի և կ մ տ ա ծ ի , թ ե չ ե ն գն ա հ ա տ ո ւ մ իր կնոջը։

— Ինչ ա ր ա ծ , — հ ա ռ ա չե ց

Գրեհեմ ր , — եթ ե

ա յդ պ ե ս

է

ը ն դ ո ւ ն վ ա ծ ա յս տ ե ղ , ո ւր ե մ ն , երևի, ես էլ ս տ ի պ վ ա ծ կ լի ն ե մ ս ի ր ա հ ա ր վ ե լո ւ։ ճ ի շ տ ն

ա սած,

զա րհուրելի

կերսլով չ ե մ

ու֊

հատկապես

ա յն

ղ ում ինձ պ ա հել ա յն պ ե ս , ինչպ ես բ ո լո ր ը , պ ա տ ճ ա ռ ո վ , որ բո լո ր ն

են ա յդ պ ե ս ։

^ այ ց

եթե

սո վ ո ր ու­

թ յո ւ ն է, ի ՞ն չ կա րող ես ա ն ե լ։ Թ եև դա ծ ա յր ա ստ ի ճա ն դը ժվար բ ա ն է, եր բ շուրջդ ա յդ ք ա ն Գ ր եհ եմ ի եր կ ա ր ա վ ո ւն ,

ա նուշիկ ա ղջիկներ կ ա ն ։

մ ո խ ր ա գ ո ւ յն

ա չք ե ր ո ւ մ

փ ա յլ ե ց

խ ո ր ա մ ա ն կ ո ւ թ յո ւ ն ը , և ա յդ հ ա յա ց ք ն ա յն պ ե ս ա զ դ ե ց է ր ն ե ս տ ի ն ա յի վր ա , որ նա զ ա ր մ ա ց ա ծ

ն ա յեց

երիտասարդին, ե

հ ա կ ա ր ծ ա ն դ ր ա դ ա ռ ն ա լո վ , ա չքերն ի ջ ե ց ր ե ց ու շ ա ռ ա գ ո ւ ն ե ց ։

— Գ իտեք, որին

փոքրիկ

հանդիպեցիք

Լեոն,

եր ի տ ա ս ա ր դ

ե ր ե կ ո յ ա ն , — վրա

բա նաստեղծը,

տվեց

էրնեստինան,

ջա ն ա լո վ թ ա ք ց ն ե լ իր շ փ ո թ մ ո ւ ն ք ը , — նա էլ է

խենթի

պես

ս ի ր ա հ ա ր վ ա ծ Պ ա ո լա յի ն ։ Ես լ ս ե ց ի , թ ե ի ն չպ ե ս Ահարոն Հ ե ն ֊ Քոկը նր ան ծա ղ ր ո ւմ էր սո ն ետ ն եր ի ի ն չ ֊ ո ր շա րքի կ ա պ ա կ ֊ ց ո ւթ յա մ բ ,

և, ի հ ա ր կ ե ,

դժվա ր չէր կ ռա հ ել, թ ե

րել Լեոյիւն։ Թ եր են ս ը , ա յդ ի ռ լա ն դ ա ց ի ն

ով է ո գ և ո ­

ևս ս ի ր ա հ ա ր վ ա ծ է

Պ ա ո լա յի ն , թ ե և ոչ ծ ա յր ա հ ե ղ խ ե ն թ ո ւ թ յ ա մ բ ։

Նրանք ուրիշ

1\տր չո ւն ե ն , ա յս է։ Եվ մի թ ե կա րելի է մ ե ղ ա դ ր ե լ խ ե ղ ճ ե ր ի ն ։

— Իհ ա ր կ ե , Պա ոլտ ն մ ի ա ն գ ա մ ա յ ն ա րժ ա նի է ե ր կ ր պ ա ֊ գա ն եր ի , — մրմնջա ց զ գ ա լո վ ,

Գր եհ եմ ը ,

որ ի ռ լա ն դ ա ց ի ն ,

ա յդ

հոգու խ ո ր ք ո ւ մ դ ա տ ա ր կ ա գլո ւխ ,

իրեն

վատ

ա յբ ո ւ բ ե ն ի

հողի վրա խ ե ն թ ա ց ա ծ մ տ ա գ ա ր ը , ա յդ ան իշխ ան ա կան ֊ է պ ի ­ կ ո ւ ր յա ն ը , թ յա մ բ ,

որ պ ա ր ծ ե ն ո ւմ է իր ծ ո ւ լ ո ւ թ յա մ բ և

հաւքարձակվել է, թ ե և ոչ

խ ե ն թ ո ւ թ յա ն

ձ ր ի ա կե ր ու­ ա ստ ի ճա ն ,

սի րա հա րվել փոքրիկ տիրուհուն։

— Ախր նա ի մ խ ո ր թ ք ո ւյր ն է , — ա ս ա ց է ր ն ե ս տ ի ն ա ն , — բ ա13 ո lL կա սի, թ ե մ ե ր մեջ թ ե կ ո ւ զ մի կա թիլ ն ո ւյն ա րյունը կա ։ Պ ա ոլան բո լո ր ո վ ի ն ուրիշ է։ նա Դ ե ս թ ե ն ն ե ր ի ց և ոչ մ ե ­ կին ն մ ա ն չ է , և ոչ էլ ի մ ը ն կ ե ր ո ւհ ի ն ե ր ի ց որևէ մ ե կ ի , որևէ մի աղջկա ն մ ա ն , որին ես ճա ն ա չո ւմ ե մ յ Թ եև ի մ ընկ եր ո ւհ ի նե ր ի ց շատ մ ե ծ է, —

ա րդեն

Ա Հ) քի ս ֊ ք ի ս > —

եր ե սո ւնո ւթ տ ա ր ե կ ա ն ,*.

շշնջաց Գրեհեմը։ Ց13

33

Щ

Լո նդ ոն , ճ fi.

Սիրունիկ շիկահեր աղջիկը շվա րա ծ նա յե ց Գրեհեմին, զա րմա ցա ծ նրա կարծես ա նբա ցա տ րելի բա ցա կա նչոլթյո ւն ի ց , — Փիսիկը, — կրկնեց

նա

ծաղրական

հ ան դիմ ա նա նքով։

— 0 ' , — բա ցա կա նչեց աղջիկը։ — Ես ասացի բնա վ էլ ոչ ա յդ ի մ ա ս տ ո վ ... Մենք ա յստ եղ վա րժվել ենք ոչինչ չթ ա քցը ն ե լ։ Սոլորն էլ շատ լա վ գիտ են, թ ե Պաոլան քանի տարեկան է։ Ինքն էլ չի թ ա ք ց ն ո ւմ ։ Իսկ ես տասնութ տարեկան ե մ ։ Ահա։ Հիմ ա ,

որպես

պատիժ ձեր կա սկա ծա մտ ությա ն

հա ­

մար, ա սա ցեք տ եսնեմ, թ ե քա նի" տարեկան եք դուք։ — Ա յնքա ն, որքան և Դիկը, — ա ռա նց հապաղելու պ ա ­ տա սխա նեց Գ րեհեմը։ — Իսկ նա քա ռա սուն տարեկան է , — հաղթա նա կա ծ ծի ­ ծա ղեց աղջիկը։ — Դուք լողա լո՞ւ ե ք ։ Ջուրը, երևի, զա րհու­ րելի սառն է։ Գրեհեմը գլուխը շա րժեց։ — Ես Դիկի հետ պետք է գնա մ, ձ ի ո վ ... էրնեստ ինա ն վշտ ա ցա վ իր ողջ տասնութ տարիների ա ն­ միջական ութ յա մ բ ։ — Դե, իհա րկե։ Նա դա րձյա լ պետք է ցուցա դրի իր մըշտադալար ա րոտ ա վա յրերը, կա մ լեոնա լա նջերին ընկա ծ դաշտերը, կա մ էլ ոռոգող ի ն չ ֊ո ր ֆ ոկ ուսներ,,.

— Նա լողա լու մասին ա սա ց ժամը հինգի հա մա ր։ Աղջկա դեմքը շողա ց։ — Դե լա վ, ա յդ դեպ քում կհա նդիպ ենք ա վա զա նի մոտ ։ Հա վա նա բա ր նրանք պ ա յմա նա վորվել ե ն ։ Պաոլան ևս ուզում էր լողա լու գնալ ժամը հինգին։ Նրանք բա ժա նվեցին կամարաշարի տա կ։ Գրեհեմն ա ր­ դեն ք ա յլո ւմ էր դեպի իր աշտարակը, հ եծյա լ զբոսա նքի հ ա ֊ մար զգեստ ները փ ոխելու, երբ էրնեստ ինա ն հանկարծ ձա յն տ վեց նրան.

— Միստր Գ րեհե՜մ։ Նա հնա զանդորեն ետ շրջվեց։ — Գիտեք, դուք բնա վ էլ պարտավոր չե ք սիրահարվելու Պ ա ոլա յին, ես հենց ա յնպ ես ա սա ցի։ 514

— Ես շ ատ, շատ զգույշ կլինեմ, — միա նգա մ ա յն լրջու* թ յա մ բ պ ա տա սխա նեց նա, թ ե և աչքերը ուրախ փ ա յլում էի ն։ Սակայն դեպի իր սենյա կը գնա լիս, նա չէր կարող չխ ոս֊ տ ովա նել, որ Պաոլա Ֆորրեսթի հմա յքները կախարդական շոշափուկների պես արդեն հասել էին իրեն ու պարուրել սիրտը* Եվ գիտեր, որ ա ռա վել մ ե ծ հա ճույքով կգնար նրա հետ զբոսնելու, քա ն իր վա ղեմի բա րեկա մ Ֆորրեսթի հետ ։ Վիթխարի կաղնիների տակ գտնվող երկարավուն ձիացցերի մոտ գնա լիս, նա ագահ հա յա ցքով որոնում էր Պաոլա յի ն , բ ա յց ա յստ եղ էին մ իա յն Դիկն ու ա խոռա պ ա նը* սա * Уկա յն ստվերում կա նգնա ծ մի քա նի թ ա մ բա ծ ձիեր նրան դա րձյա լ հուսա դրեցին։ №այց և ա յնպ ես մեկնեցին մ իա յն նա և *հիկը։ *հիկն ուղղակի ց ո ւյց տ վեց կնոջ ձին, դա մի կրա­ կոտ ու ցեղա կա ն զա մբիկ էր պողպատե ասպանդակներ ունեցող ավստրալիական փոքրիկ թ ա մ բո վ և կրկնակի սա նձով։ — Ես չգիտ եմ նրա ծրա գրերը, — ասաց Ս*իկը։ — Պաոլան դեռ դուրս չի եկել, բ ա յց , հա մենա յն դեպս,

լողա լու կգա ։

Այն Ժամանակ էլ կհա նդիպ ենք։ Ուղևորությունը

Գրեհեմին մ ե ծ բա վա կա նություն

պատ-

ճա ռեց, թ ե և նա մի քա նի ա նգա մ իրեն բռ ն ե ց ժա մա ցույցին ն ա յե լի ս ' ա րդյո՞ք դեռ շատ կա մինչև ժամը հինգը։ Մոտենում էր ծնի ժա մա նա կը։ Գիկը և Գրեհեմը մա րգա ­ գետ նից մա րգա գետ ին էին գնում, որտեղ ա րա ծում էին ոչ­ խ ա րները։ Մերթ Դիկը, մերթ Գրեհեմը ձիուց իջնում էին, որպեսզի ոտքի կա նգնեցնեն 1 Բոփջիրյա ն կա մ մերինոսռա մբուլե ցեղի հիա սքա նչ ոչխ ա րին. իրենց լա յն մեջքին ը ն ­ կա ծ և դեպի երկինք պ ա րզա ծ բոլոր չորս ոտքերը՛ տեսա կ­ ների ընտ րությա ն ա յդ խ եղճ զոհերը ա յլևս ուժ չունեին վեր կենա լու ա ռա նց կողմն ակի օգնութ յա ն ։ — Ա յո, ես իսկապես աշխատել եմ ա յն բա նի վրա , որ­ պեսզի ստ եղծեմ ա մերիկյա ն մերինոսներ, — ասաց Ս*իկըէ — ^ ձ ս Ց^ղե հիմա ուժեղ ոտքեր, լա յն մեջք, ամուր կողեր և մեծ տ ոկունություն ունի։ Եվրոպ ա յից բե ր վ ա ծ ցեղերը ա նհրա ­ ժեշտ տ ոկունություն չո ւն են. նրանք շատ նազուկ են Ու • քնքուշ։ 515

— 0 հ, դուք մ ե 'ծ գործ եք ա նում, մե ծ գործ, — հա յտ ա ­ ր ա ր ե ց Գրեհեմը։ — Ախր դուք ոչխարներ եք ուղարկում Ա յ ֊ .դահո, մի տ ե ս ե ՜ք .,. Ինքնին դա արդեն շատ բա ն է ա սում։ Պատասխանելիս Ս՛իկի աչքերը փ ա յլում էին.

— Ոչ միա յն Ա յդա հո։ Թեև դա անհավանական է թ վում , սա կա յն Միչիգանի ու Օհա յոյի ա յժ մ յա ն հոտերը, ներեցեք պ ա րծենկոտ ությա ն հա մա ր, հանդիսանում են կա լիֆորնիա կան իմ ռա մբուլեների սերունդները։ Իսկ ա յժ մ վերցրեք Ավստրա լիա ն։ Տա սներկու տարի առաջ ես ա յնտ եղի մի վ ե ­ րա բնա կի երեք ոչխար վա ճա ռեցի,

յուրա քա նչյուր

գլուխը

երեք հա րյուր դոլլա րով։ Երբ նա տա րա վ, տեղ հա սցրեց ու մարդիկ տ եսա ն, ա նմիջապես վերա վա ճա ռեց, յուրա քա նչյուր գլխէ< համար վ երցնելով երեք հազա րա կա ն դոլլար, և ինձ պա տվիրեց մի հսկա հոտ ։ Եվ ես, կ ա րծեմ, Ա վստրա լիա յին ոչ թե վնա ս, ա յլ օգուտ տ վ եցի ։ Ա յնտեղ ասում են, որ ա ռ­ վույտ ի, ա րտ եզյա ն ջրհորների, նա վա սա ռնա րա նների և Ֆորրեսթի ոչխարների շնորհիվ ոչխ ա րա բուծությունն ու բրդի շա հույթն ա վելա ցել է երեք ա նգա մ։ Վերադարձին նրանք հանդիպ եցին ՄենդենհոԱին՝ ձիա ­ բուծա րա նի կա ռա վա րիչին, և սա նրանց տարավ մի կողմ, դեպի ա նտա ռա ծա ծկ ձորա կներով ու կա ղնիներով ընդա ր­ ձակ ա րոտ ա վա յրը, որպեսզի ց ո ւյց տա շիրյա ն ցեղի մ իա մ ­ յա քուռա կների երա մա կը, որոնց հաջորդ օրն ուղարկեցին Մ իրիմա ր-Հիլլսի

լե ռնա յի ն

ա րոտ ա վա յրերը։

Երամակում

մոտ երկու հարյուր գլուխ կլինեին, հա ղթա նդա մ, թ ա վա ­ մա զ և իրենց տարիքի համար բա վա կա նին խոշոր ձիեր էին դրանք, որոնք սկսել էին խ որխ ը գ ց ե լ։ — Մենք ոչ թե ուզում ենք կուշտուկուռ

կերա կրել

նր­

բա նը, — բա ցա տ րեց Ֆորրեսթր, — ա յլ միստր Մենդենհոլլը հետևում է, որպեսզի կերը սննդառատ լի ն ի ։ Սարերում, ուր նրանք գնալու են, բա ցի խ ոտ ից նա և

հատիկ

կտա ն, դա

կստիպի ա մեն երեկո հա վա քվել կեր ստանալու հա մա ր, և ա յդպ իսով, հնարավոր կլինի ա ռա նց դժվա րությա ն հաշվել ա նա սուններին։ Վերջին հինգ տարիների ը ն թ ա ցքո ւմ ես տ ա ­ րեկան մ իա յն Օրեգոն եմ ուղարկում մինչև հիսուն գլուխ երկա մյա մա տ ա կներ, բոլորն էլ ավելի կա մ պակաս и տ ա ն ֊ 516

դարտ ե ն ։ Ա ռա նց ն ա յե լ ո ւ էլ ա ռ ն ո ւ մ են, ո ր ո վ հ ե տ և լ ա վ գ ի ֊ տեն ի մ ա պ ր ա ն ք ը ։ — ս ե զ մ ո տ , երևի, ը ն տ ր ո ւ թ յո ւ ն ը շատ խ իս տ է , — ա սա ց Գրեհեմը։ — Ա յո ։ Խ ո տ ա ն վ ա ծ ն ե ր ի ն կա րող եք տ ես նե լ Ս ա ն ֊ Ֆ ր ա ն փ ո ղ ո ց ն ե ր ո ւ մ —■ պ ա տ ա ս խ ա ն ե ց

գիսկո \ի

^ է կ Ը )— դրանք

սւս յլա ձի եր են ։

— Դ ե նվ ե րի փ ո ղ ո ց ն ե ր ո ւմ է լ , — ա վ ե լ ա ց ր ե ց Մ ե ն դ ե ն հ ո լ ֊ չ ր , — Լ ո ս ֊ Ա ն ջ ե լ ո ս ո ւ մ ' ն ո ւ յն պ ե ս , իսկ

երկու

տարի

առաջ,

ձիերի պ ա ճ ա ր ա խ տ ի ժ ա մ ա ն ա կ մ ե ն ք քսա ն վ ա գ ո ն չ ո ր ս ա մ ֊ յ ա եր ի վ ա րն եր ո ւղ ա ր կ ե ց ի ն ք ն ո ւ յն ի ս կ Զ ի կա գո և միջին հ ա շ ֊ վ ո վ յո ւ ր ա ք ա ն չյո ւ ր ի հ ա մ ա ր ս տ ա ց ա ն ք հ ա զա ր յ ո թ հ ա ր յո ւ ր ա * կա ն դո լլա ր ։ Ավելի փ ոքրերի հ ա մ ա ր մ ե ն ք վ ե ր ց ր ի ն ք հազար վ ե ց հ ա ր յո ւ ր ա կ ա ն ,

որոշ դ ե պ ք ե ր ո ւ մ ' ն ա և

հ ա զա ր

իննհա ր֊

յո լ ր ա կ ա ն դ ո լլա ր ։ Ա ս տ վ ա ծ ի մ , ի ՞ ն չ գներ ունեին ա յդ տարի ձիերը։ Հա զիվ

եր բ հ ա յտ ն վ ե ց բ ա ր ե ֊

էր Մ ե ն գեն հ ոլլր հ ե ռ ա ց ե լ,

կ ա զ մ , բա շը թ ա փ ա հ ա ր ո ղ Պ ա լո մ ի ն ի ն Գ ր ե հ եմ ի ն

ներկւս յա ց ր ե ց

մ ի ստ ր

հեծա ծ

Հեննեսիին'

մեկը։

Դիկր

ա ն ա ս ն ա բ ո ւյ֊

մին։

— Ես լ ս ե ց ի , որ մ իսիս Ֆ ո ր ր ե ս թ ը զ ն ն ո ւ մ է ք ո ւ ռ ա կ ն ե ֊ ր ի ն , — բ ա ց ա տ ր ե ց նա Դ ի կ ի ն , — և ե կ ա , ո ր պ ե սզ ի ց ո ւ յ ց ա ա մ Ե ղ ն ի կ ի ն , մի շ ա բ ա թ էլ չի կլինի թ ա մ բ ե լ

անցնի,

ն ր ա ն ։ Եսկ ա յս օ ր

երբ ա րդ են

ո* ր ՚ ձին

հն ա ր ա վ որ

վերցրեց

մ իսիս

Ֆորրեսթը։

— Ֆ ր ա ն տ ի ն , — պ ա տ ա ս խ ա ն ե ց Դ ի կ ը . և հ ա յտ ն ի էր, ոք նա ն ա խ ա պ ե ս գ ի տ ե ր , թ ե ի նչպ ես կընդունի ա յդ լուրը Հ ե ն ֊ նեսին։ ներ

Ա ն ա ս ն ա բ ո ւ յժ ը

հա նդիմա նա նքով շա րժեց

գլո ւխ ը ։

— /?£ ոք չի հ ա մ ոզ ի ի ն ձ , որ կ ա ն ա ն ց կա րելի է մ ա տ ա կ ֊ հ ե ծ ն ե լ , — մ ր մ ն ջ ա ց ն ա ։ — 9 ա ց ի ա յդ , Ֆ րա ն տ ը վ տ ա ն ֊

դա վոր է։ Ա վ ելին , որքա ն էլ հ ա ր գ ե մ ս ա կ ա յն

պ ետ ք

է ասեմ,

նրա կ ր ա կ ո տ ո ւթ յո ւն ը ,

որ խ ո ր ա մ ա ն կ

է ու ն ե ն գ ։

Միսիս

Ֆէ/րրեսթր պ ետ ք է հ եծ նե ր նրան մ ի ա յ ն դնչա կա լ հա գցնե լո ւ դ ե պ ք ո ւ մ , բ ա յ ց Ֆ րա ն տ ը սիրում է ն ա և ք ա ց ի տ ա լ, իսկ նրա ս մ բ ա կ ն ե րին էլ հո բա ր ձ ե ր չ ե ՞ս կ ա պ ի էէ*

— Դա տ ա րկ բ ա ն ե ր

են, — պ ատասխանեց

Դ ի կը , — ձիուն 517

պողպատասանձ է հա գցվա ծ, ու ա յն էլ ինչպ իսի՜ սա նձ. և Պասլան էլ կա րողա նում է վա րվել նրա\ հետ ։ — Ա յո, եթե մի գեղեցիկ օր ձին ոտքերի տակ չտ րորի նրա ն, — փ նթփնթա ց Հեննեսին։ — Հա մենա լն դեպս, ես ա վե­ լի հանգիստ շունչ կքա շեի, եթե միսիս Ֆորրեսթը հավա ներ Եղնիկին։ Դա իսկական կանացի ձի է։ Որքա՜ն կրակոտ է, և ոչ մի նենգություն չունի։ Հրաշալի ձի է, սքա նչելի։ Իսկ որ չարաճճի է, մ ե ծ դժբա խ տ ություն չէ , կվա րժվի։ Ոայց միշտ կմնա ուրախ ու քմա հա ճ, կրկեսա յին ասպարեզի բեռնա կիր չի դա ռնա ։ — Գնանք քուռա կներին

տ եսնելու, — շարունակեց

Դի-

կը։ — Պաոլան ստիպվա ծ կլինի տանջվել Ֆրանտի հետ, եթե ա յդ ձիով մտնի երիտասարդ մա տա կների խ մ բի մ եջ։ Ախր դա նրա թա գա վորությունն է, — դարձավ նա Գրեհե մ ի ն ։ — Ոոլոր ձիերը նրա տ իրա պ ետությա ն տակ ե ն ։ Եվ հոյա կա պ ա րդյունքների է հա մնում։ Թե ինչպես է հաջողվում, ինքս էլ չե մ հասկա նում։ Ասես մի փոքրիկ աղջիկ մտել է պ ա յ ֊ թ ոլցիկ նյութերի ա շխատանոցը ու պատահականորեն խ ա ռ ֊ նել ա յն ա մենը, էն չ ընկել է ձեռքը. և ա րդյունքում ստացել է ա նհա մեմ ատ ավելի հզոր մի նյութ , քան նրանք, որ ստացե լ էին ճերմ ակամորուս քիմիկոսները։ նրանք թ եքվեցին գլխա վոր ճա նա պ ա րհից, անցան մոտ կես մղոն, շրջա նցեցին կիրճում ընկա ծ ա նտ ա ռա կը, որի ստորոտում ոստոստա լով վա զում էր գետ ա կը, և դուրս եկան սարալանջ, որտեղ կանաչին էին տալիս ընդարձակ ար ո տ ա ֊ վ ա յր ե րը։ Առաջինը, ինչ հեռվում

տ եսա վ

Գրեհեմը' բ ա զ ­

մա թիվ միա մյա ու երկա մյա քուռա կներն էին, որոնք հե­ տ ա քրքրա սիրությա մբ խ ռնվել էին ո ս կ ե ֊ դա րչն ա գույն , զտա րյուն Ֆրանտի շուրջը, որը, ծառս եղա ծ, սմբա կներով ճեղքում էր օդը և ականջ ծակող ձա յնով խ րխ նջում։ Հեծյա լները պահեցին իրենց թե ինչ £ լինելու հետո։

նժույգները

և սպ ա սեցին,

— Մեկ էլ տեսա ր' կգցի վ ր ա յի ց , — բա րկ ո ւթ յա մ բ փ ընթփ ընթա ց ա նա սնա բույժը։ — Մ ի՞թե կարելի է նրա վրա հույս դնել։ р ա յց ա յդ րոպեին Պաոլան, չնկա տ ելով մոտ եցա ծ հա ն­ 518

դիսա տ եսներին, կտրուկ և հրա մա յա բա ր ի ն չ ֊ո ր բա ն գո չե ց, իսկական հեծյա լի ինքնա վստ ա հութ յա մբ խ թ ա նեց Ֆրանտի մ ետաքսափա յլ կողերը, և սա, իջեցնելով աոջևի ոտ քերը, սկսեց ան հ ան դիս տ պար գալ տ եղում։ — Ա րժե՞ ա րդյոք ա յդպ ես վտ ա նգի ենթ ա րկվել, — մ ե ղ ­ մորեն

կնոջը կշտ ա մբեց Ֆորրեսթը' իր

ուղեկիցների հետ

մոտ ենա լով նրա ն։ — 0 , ես կա րողա նում եմ նրան զսպ ել. . . — մրմնջա ց կի­ նը սեղմա ծ ատամների ա րա նքից, իսկ ա յդ ժամանակ Ֆրա ն­ տը, ականջները գլխին սեղմա ծ ու չա ր ութ յա մ բ փ ա յլեցնելո վ ա չքերը, ատամները բա ց ե ց ու, հա վա նա բա ր, կխա ծներ Գ ր ե ֊ հեմ ի ոտքը, եթե Պաոլան ժա մ ան ակին չքա շեր երասանակը, դա րձյա լ խ թա նները սեղմելով ձիու կողերին։ Ֆրանտը ց ն ց վ ե ց , սուր ձա յնով խրխնջա ց և մի րոպե հա նգստ ա ցա վ։ — Հին խաղ է, սպ իտա կա մորթ մա րդու խ ա ղ, — ծիծա ղեց Դիկը։ — Պաոլան ձիուց չի վա խ ենում, և ձին ա յդ գիտ ե։ Խո­ րա մա նկում է, մոլեգնում, իսկ հ ե ծ յա լը ' կրկնակի

չա փ ով,

ձին դիվոտ ում է, իսկ հ եծյա լը նրան ց ո ւյց է տա լիս, թ ե ինչ բա ն է իսկա կա ն կա տ ա ղությունը։ Երեք ա նգա մ, քանի նրանք ա յստ եղ էին' պատրաստ ա մեն րոպե շրջելու իրենց ձիերն ու նետվեէ օգնութ յա ն, եթե Պ ա ո ֊ լան կորցնի իր իշխ ա նությունը մատակի վրա , Ֆրանտը փ ո ր­ ձեց ծառս լինել, և ա մեն ա նգա մ Պաոլան վճռա կա նորեն, զգուշութ յա մբ և հ ա մա ռութ յա մբ զսպ եց նրան սանձի ու խ թա նների օ գ ն ո ւթ յա մ բ. ու ձին, ա մբողջովին քրտ ինքի մեջ կորա ծ, վերջա պ ես, սա նձա հա րվա ծ, հա նգստ ա ցա վ։ — Սպիտակամորթները միշտ ա յդպ ես են վա րվել, — շա ­ րունակեց Ֆիկը,

մինչ

Գրեհեմը

ա մբողջովին

սա րսռա ցնելու աստիճան հիա ցմունք

տարվել էր

պատճառող

փոքրիկ

ձիա վա րժով։ — Սպիտակամորթը վա յրենու դեմ մա րտ նչելիս' գերա զա նցում էր նրան իր կա տ ա ղութ յա մբ։ Նա գերա զա ն­ ցում էր հա մ ա ռութ յա մ բ, ջա րդա րա րությա մբ, գա նգա մա շկ հւԱնելով, տա նջելով, մ ա րդա կերութ յա մբ։ թստ էութ յա ն, սպի­ տա կա մորթները շատ ավելի մա րդա կերները։

են

խ ժռել

մա րդկա նց,

քան

519

— Բարի օր, — ողջունեց Պաոլան հյուրին, ամուսնուն և ա նա սնա բույժին։ — Ֆրա նտը, ինչպ ես երևում է, վերջա պ ես, հա նգստ ա ցա վ։ Եկեք քուռա կներին ն ա յե ց ե ք ։ Միստր Գ ր ե ֊ հեմ, զգուշա ցեք սրա ա տ ա մներից, շատ կծա նն է ։ Հեռու պահեք ձեզ սրա նից, ձեր ոտքերը դեռևս պետք են գա լու։ ֊ Երբ Ֆրանտի հետ ա յս ներկա յա ցումն ա վա րտ վեց, ք ո ւ ֊ ռակները ասես ի ն չ ֊ո ր բա նից վա խ եցա ծ, մի վա յրկյա նում ցրվեցին և կրա կոտ ությա մբ չափ տ վեցին կանաչ մա րգա գետ նում, բ ա յց քիչ ա նց, անզուսպ հետ ա քրքրա սիրությա մբ բռ ն վ ա ծ, վերա դարձան և, հեծյա լների շուրջը խ ռ նվ ե լո վ, ուշա դրությա մբ նա յեցին նրա նց, հատկապես մի չարաճճի երիվարի ա ռա ջնորդությա մբ նրանք կիսաշրջան կա զմեցին և սրեցին ա կա նջները։ Սկզբում Գրեհեմը հազիվ թե տեսնում էր քուռա կներին, նա մ իա յն նա յում էր նոր դեր ստանձնած տանտիրուհուն։ «Մ ի՞թ ե նրա փոփ ոխա կա նությա նը սահման չկա » , — հա րց­ նում էր յուրո վի , նա յելով հիա սքա նչ, քրտ նա թոր, տիրուհու կողմից զսպ վա ծ կենդա նուն։ Նույն Լեռնցին, չն ա յա ծ Ւր վիթխարի չա՛փերին) հեզա հա մբույր և ձեռնասուն էր թվում Ֆրանտի կողքին, որը մեկ էշ տեսա ր, ծառս էր լինում և կծո­ տ ում, ջանալով ցա ծ նետել հ ե ծ յա լի ն , զտ ա րյուն զա մբիկի’ իրեն յուրահաաուկ կա մա կոր, նուրբ ն ե ն գ ո ւթ յա մ բ։ — Հա պ ա '

նա յիր, — շշնջար

Պաոլան

Դիկին,

շա րաճճի

երիվարին չխ րտ նեցնելու հա մա ր։ — Ւ նչ գեղեցիկ է ։ Ա յ թե ինչ էի ուզում — Հետո դարձավ Ւվենին։ — Միշտ էլ դրանք մի որևէ թ երութ յուն, արատ են ունենում, կա տ ա րելությունը գրեթե անհնարին բա ն է։ ք*այց սա

կա տ ա րելություն է ։ Հա ­

պա, ն ա յե ց ե լ։ Ավելի լա վը հա՛զիվ թ ե գտ նեմ ։ Հ ա յր ը ճ Մեծ Առաջնորդն ( , եթե դուք ծա նոթ եք մեր մրցա նա կա կիր արա­ գա վա զներին։ Երբ արդեն ծերա ցել էր, վա ճա ռեցին վաթսուն հազարո վ ։ (ծամ անակավորապես էին մեզ տ վ ել։ Սա ա մբողջ շրջա նում նրա միակ սերունդն է ։ Բ ա յց ն ա յե ց ե ք ։ ճ իշտ հոր կուրծքն է ու թ ոքեր ը։ թա մբիկների հարուստ ընտ րություն կարող էի ա նել, որոնք կբա վա րա րեին բոլոր պ ա հա նջներին, իսկ մ ա յր ը , կարծես հարմար չէր, բ ա յց ես հենց նրան էլ վեր ցրի։ Շատ համա ռն էր պ ա ռա վա ծ օրիորդը։ Բա յց ստեզծ520

վ ա ծ էր ճիշտ Ս ե ծ Առաջնորդի հ ա մ ա ր ։ Եվ սա մոր առաջին ք ո ւռ ա կ ն է։ Երբ ծ ն վ ե ց ,

մ ա յր ը

տ ա ս ն ո ւթ տ ա ր ե կ ա ն

է ր։

դ ի տ ե ի , որ լա վ ն է լի ն ե լո ւ ։ Բա վ ա կ ա ն էր մ ի ա յ ն ն ա յ ե լ

Ես եր­

կո ւսին, կ ա ր ծե ս պ ա տ վ ե ր ո վ լ ի ն ե ի ն ։

— Մ ա յր ը կի սո վ չա փ էր զ տ ա ր յո ւ ն , — բ ա ց ա տ ր ե ց Դիկր՝ — Դրա փ ո խ ա ր ե ն մ ո ր դա նների բ ա զ մ ա թ ի վ ն ա խ ն ի ն ե ր էր ո ւ ն ե ց ե լ , — ա ն մ ի ջա պ ե ս պ ա ր զ ա բ ա ն ե ց Պ ա ո լա ն , — և մ ե ջ ­ քի ե ր կ ա յն ք ո վ էլ մի շերտ ուներ, ի ն չպ ես մ ո ւս թ ա ն գ ն ե ր ն են ունենում։

Մ ենք

սրան

կ ա ն վ ա ն ե ն ք ((նիմֆ)),

թեև ցեղական

մ ա տ յա ն ն ե ր ի մեջ չի մ տ ն ո ւ մ ։ Եվ դա կլինի իւք առա ջին ա ն ­ թ ե ր ի հ ե ծ ե լ ա ձ ի ն , վ ստ ա հ ե մ , և ց ա ն կ ո ւ թ յո ւ ն ս , /’ լԼե է' ջո, կ ի ­ րականա նա ։

֊

Ատո-

ցանկությունը

Հ_որս

ոտք

ունի, — խորիմաստ

ն կ ա տ ե ց Հ ե ն ն ե иին ։

— Եվ հ ի ն գ ի ց մ ի ն չ և յ ո թ

տ ես ա կի

ք ա յ լ վ ա ծ ք , — ուրախ

ա վ ե լ ա ց ր ե ց Գրեհ ե մ ր ։

— Բ ա յց և ա յն պ ե ս , բո լո ր ո վ ի ն չ ե մ հ ա վ ա ն ո ւ մ զ ա ն ա զ ա ն ք ա յլ վ ա ծ ք ն ե ր ո ւն ե ցո ղ ա յդ ք են թ ո ւ կ կ ի ա կ ա ն ձ ի ե ր ի ն , — ա ճ ա ­ պ ա ր ա ն ք ո վ ա ռ ա ր կ ե ց Պ ա ո լա ն , — նրա ն ք լ ա վ են մ ի ա յ ն հա րթ տ ա ր ա ծ ո ւ թ յա ն վ ր ա ։

Ա ա լիֆ որնիա յի հ ա մ ա ր ,

որտ եղ ճ ա ն ա ­

պ ա րհները զա րհուրելի են , շատ են ա ն տ ա ռ ա յի ն ները և ա յլ ն , ն ա յ ա ծ ը նդ ե ր ք ի

ա րահետ•

տ ես ա կ ի ն ինձ ա նհ ր ա ժե շտ

կա ր ճ կ ա մ երկար վ ա զ ք և կ ր ճ ա տ վ ա ծ

է

վ ա ր գ ։ Ես ն ո ւյն ի սկ

չ ե մ էլ ասի, որ դա առա՛նձնահատուկ ք ա յլ վ ա ծ ք է, ա յլ ո ւղ ­ ղակի թ ե թ և , հ ա ն գի ս տ ը ն թ ա ց ք , մ ի ա յ ն թ ե դ ժ վ ա ր ին ճ ա ն ա ­ պարհի պ ա յ մ ա ն ն ե ր ո ւ մ ։

— Գեղեցկուհի հ ե տ և ե լո վ

է, — հիացավ

նրիվ ա րին,

որը

Դ իկը,

փ ո ք ր ֊ի ն չ

փ ա յլո ղ

ա չք ե ր ո վ

հ ա մ ա ր ձ ա կ ո ւթ յո ւն

ս տ ա ն ա լո վ , ա վ ելի մ ո տ ե ց ա վ զ ս պ վ ա ծ Ֆ ր ա ն տ ի ն ու հ ո տ ո տ ե ց նրա դունչը իր թ ր թ ռ ա ցուլ, փ ը վ ող ռ ո լ ն գ ն ե ր ո վ ։

— Ես գ ե ր ա դ ա ս ո ւմ եմ , որ ի մ ն ժ ո ւ յգ ն ե ր ը ոչ թ ե լ ր ի վ ։ ա յլ գր եթ ե զ տ ա ր յո ւ ն լ ի ն ե ն , — տ ա ք ա ց ա ծ հ ա յտ ա ր ա ր ե ց Պ ա ո ֊ լ ա ն ։ — Ա րշավա ձին լ ա վ է մ ի ա յ ն ձ ի ա ր շ ա վ ա ր ա ն ո ւ մ , իսկ մ եր ա մ ե ն օ ր յա

կ ա ր իք ն եր ի

համար

ա յն խ ի ս տ

մ ա սնա գ ի ­

տ ա ց վա ծ է։

— Ա հավա սիկ

բա ր ե հ ա ջ ո ղ

խ ա ռ ն ո ւր դ ի

ա ր դ յո ւ ն ք ը , — 521

նկա տեց Հեննեսին, ց ո ւյց տալով Նիմֆին։ — Վազքի համա ր իրանը բա վա կա նին կարճ է և բա վա րա ր չա փ ով երկար' խ ո ­ շոր քա յլքի համարէ Պետք է խ ոստ ովա նեմ, որ չէի հա վա ­ տում ա յս զուգա կցությունը, բ ա յց ձեզ հաջողվել է, ա յնուա ­ մ են ա յնի վ , սքա նչելի տեսակ ստ ա նա լ։ -— Երբ ջահել աղջիկ էի, ես ձիեր չունեի, — ԳրեհեմիՆ ասաց Պաոլան, — ի սկ ա յժ մ ոչ միա յն կարող եմ ունենալ որ­ քան ուզենա մ, ա յլև խ ա չա ձևել նրա նց և իմ ցա նկությա մ թ ստեղծել նորանոր տեսակ՛ներ։ Դա ա յնքա ն լա վ է, որ եր­ բեմ ն չե մ կա բոզա նում հավատալ և սլա նում եմ ա յստ եղ, որպեսզի տ եսնեմ աչքովս ու երազ չէ ։

հ ա մ ոզվ եմ,

որ ա յս

բոլորը

Պաոլան դարձավ դեպի Ֆորրեսթն ու երախտապարտ հա ­ յա ց ք ո վ նրան ն ա յե ց ։ Գրեհեմը տ եսա վ, թե որքան երկար> անթա րթ էին նրանք նա յում իրա ր։ Գրեհեմի համար հաս­ կանալի դա րձա վ, թե Գիկին որպիսի բերկրա նք է պատճա­ ռում կնոջ երջա նկությունը, նրա պատանեկան էնտ ուզիա զմն ու տ ա քա րյունությունը։ «Երջանիկ մա րդ..,))— մտ ա ծեց Գրե­ հեմը, բ ա յց ոչ ա յն պ ա տճա ռով, որ Ֆորրեսթը հարուստ կա լ­ վա ծքի տեր է, ա յլ ա յն , որ Ֆորրեսթին է պ ատկանում ա յդ սքա նչելի կինը, որն, առանց զ մ ա յլվ ե լո ւ, ամուսնուն է նա ­ յո ւմ ա յդքա ն պարզ ու երախտագետ հ ա յա ցքո վ ։ Եվ Գրեհեմը ա նվստ ա հությա մբ հիշեց էրնեստ ինա յի հա յտ ա րա րությունը, թե իբր Պաոլան երեսոէնութ տարեկան է։ — Հա պ ա , նրա գավակին նա յիր, Գիկ, — ասաց Պա ոլա նv մտրակի ծա յրը պ ա րզելով գա րնա նա յին խոտը ծա մող մի սև քուռակի կողմը։ — Նայիր նրա ոտքերին ու կոճերին։ — Եվ դա ռնա լով դեպի Գրեհեմը' ա վելա ցրեց, — Նիմֆի կա զմվա ծքը բոլորովին ա յլ է, և կոճերն էլ շատ ա վելի երկար, բ ա յց ես հենց այդպի՛սի քուռակ էի ուզում։ — Նա թեթևա կի սրտ նե­ ղութ յա մբ ժպ տ ա ց։ — Նրա մա յրը բա ցա շխ ետ էրք ասես բ ո ­ լորովին նոր քսա նդոլլա րա նոց մետ ա ղա դրա մ լիներf և շատ-

ԷՒ ուզում նրա հետ զ ո ւյգ կա զմող մի ձի էլ ունենա լ։ Չ ե մ ասի, թե ա րդյունքը եղա վ ա յնպ իսին, ինչպ ես ուզում էի ես, թ եև սքանչելի արշավաձի ստ ա ցվեց։ Փոխ ա րենը' ահավասիկ՛ իմ պ ա րգևը, տ եսնում եք' սևա թույրը, երբ մոտ ենա նք մ ա յ522

րերին, ես ձեզ ց ո ւյց կտամ նրա հարազատ եղբորը, Բ^ձց նա ոչ թե սևա թույր է, ա յլ մուգ ա շխ ետ ։ Սարս ափ ելի վըշ՝՝ տա ցա ծ ե մ ։ Հետո նա քի չ հեռու արածող երկու մուգ աշխետ քուռա կ֊ ներ ց ո ւյց տ վ ե ց ։ — Ա յդ երկուսը Գ յո ւ֊Դ ի լլո ն ի ց են, գիտ ե՞ք, Լոու֊Գ իլլոնի եղ բո ր ի ց։ Նրանք տարբեր մ այր ե ր ի ց են ծնվել և մի փոքր տ ա րբեր գույն ունեն, Ը ա1ց նրա նք հոր գույնն ունեն։

հրաշալի

զ ո ւյգ է,

ճի՞շտ է։

Պաոլան թ եքեց իր սա նձա հա րա ծ նժույգն ու զգուշորեն սկսեց շրջան ցել երամակը ա յնպ ես, որ քուռա կները չխ ըըտ ն ե ն . սա կա յն մի մա սը, ա յնուա մ ենա յնի վ, այս ու ա յն կողմ

gpibB։ — Ն ա յեցեք,

ն ա յե ցեք

դրա նց, — բա ցա կա ն չե ց

յա ն ։ — Հինգը բոլորովին ցեղա կա ն չե ն ։ Տ ե ս ն ո ՞ւմ առջևի ոտքերը ինչպես են բարձ^րացնում վա զելիս։

Պա ո ֊ եք, թե

— Ես մ իա նգա մա յն հա մոզվա ծ եմ , որ դրա նց մրցա նա ­ կակիր արշավաձիեր կդա րձնես, — ասաց Դիկը ու նորից ա ր­ ժա նա ցա վ երախտա գիտական մի հ ա յա ցքի, որը կրկին խ ո ­ ց ե ց Գրեհեմին։ — Երկ ուսն էլ ա վելի խոշոր մ ա յրերից են ծնվել, ա 'յ, կենտ րոնում և ձախ եզրին գտ նվողները, իսկ մ յուս երեքը միջին մ եծութ յա ն մա յրերի ծնունդ են, և դրա նցից միա յն մեկին կ արել ի է անջատել մ յո ւս ն ե ր ի ց ։ Մի հա յր, հինգ տար­ րեր մ ա յր ե ր , և աշխետի երանգները փ ոքր-ինչ զա նա զա ն­ վ ում ե ն ։ P այց ընդհանուր ա ռմա մբ ա յդ հինգից շատ լավ քա ռյա կ կստ ա ցվի, հաջող է, չ է ՞։

և ընդ որում՝ միևնույն

տա րիքի։ Շատ

— Ես հիմա էլ երկա մյա ների մեջ սքա նչելի ձիուկներ ե մ տեսն ո ւմ, որոն ք կկարողանանք վա ճա ռել Պ ոլոյի համարէ ՛նկատի ունեցեք, — դարձավ Պաոլան Հեննեսիին։ — Եթե միստր Մենդենհոլլը չա լի համար մեկոլկես հա ­ զար չստ ա նա , ապա լոկ ա յն պ ա տճա ռով, որ Պաոլան մ ոգա ­ ծ ի ց դուրս է գա լիս, — ոգևորվա ծ գոչեց Հե ն ն ե ս ի ն ։ — Ես հ ե ­ տ ևել եմ ա յդ մ տ րուկներին... Ւսկ հիմա նա յե ցեք ա յն բա ց •աշխետին։ Առաջ շա ՜տ վատն էր։ Մի

տարի էլ

ժամանակ 523

տ վեք, և կտ եսնեք, թե նքան իք ինչ կստ ա ցվի։ Կովի՞ է նմա ն։ Բնա ՜վ։ Եվ ի ՜ն չ ծնողներ ունի։ Մեկ տարի ևս, և կարելի է ցուցա հա նդես ուղարկել, իսկական արծաթե դոլլար է ։ Հիշ ո՜ւմ եք, հենք առաջին րոպ եից ես վստահ էի նրա նկա տ­ մ ա մ բ ։ Նա, ա նկա սկած, կծա ծկի ամեն տեսակի բե րլի նհե յմ յա ն հիմա րութ յունները։ Հենց որ մ եծա նա , ուղարկեցեք Ա րևելք։ Պաոլան գլխ ով ա րեց, ուշադիր ականջ դնելով

Հ ե ննե -

սիին, ա յդ հա յա ցքի մեջ, որ Պաոլան նա յում էր նրան, փ ա յ­ լում էր քնքշութ յունը, որն ա րդյունք էր ա յդ երիտասարդ կենդա նիների և նրանց մեջ եռա ցող կենսունա կությա ն, ա յն կենդա նիների, որոնց համար ինքն էր պ ա տասխանատու։ — Շատ տխուր բա ն է, — խ ոստ ովա նեց նա Գ րեհեմին, — երբ վաճա ռում ես ա յսքա ն գեղեցիկ

ձիերին և

գիտ ես, որ

նրանց անմիջապես պետք է ստիպեն ա շխա տ ել։ Պա ոլա յի ուշա դրությունը ամբողջապես կլա նվա ծ էր կեն­ դա նիներով, նա խոսում էր շատ պարզ ու հասարակ, առանց կեղծ ու շինծու ա րտ ա հա յտ ությունների։ Դիկը չկա րողա ցա վ դիմա նա լ, որպեսզի նրան չգովի Իվենի մոտ ։ — Ես կարող եմ մի ա մբողջ գրադարան ք՛րքրել ձիա բու­ ծությա ն մասին և մինչև շշմելս ուսումնասիր՛ել մ են դե լիս տական օրենքները, բ ա յց և ա յնպ ես կ մնա մ նույն ապուշը, իսկ նա ա մեն բա ն հա սկա նում է տ եղնուտ եղը։ նա ոչ մի կարիք չունի զա նա զա ն ձեւէնարկների։ Յոլա է գնում առանց ա յդ գրքերի, և գործում է ի ն չ ֊ո ր ներքին զգա ցող ութ յա մ բ, ասես կախարդուհի լի ն ի ։ Բավական է մի հա յա ցք նետի մա յրերի երա մա կին, մի փոքր ծա նոթա նա , և արդեն գիտե. թ ե նրանց ինչ է ա նհրա ժեշտ։ Պաոլան կա րողա նում է գրեթե միշտ ստանալ ա յն ա րդյունքը, որին ձգտում է ... բ ացի զոլՏ~ նից, ճխ շտ է, Պոլի, — ծա ղրեց նա Պ ա ոլա յին։ Կինը նույնպ ես ծիծա ղ եց, ու նրա ատա մները փ ա յլե ցի ն ։ Հեննեսին ևս ծիծա ղեց նրանց հետ , և Միկը շա րունա կեց, — Նա յեցեք

ա յն քուռա կին։ Մենք բոլորս

գիտ ենք,

որ

Պաոլս/ն սխ ա լվում է, բ ա յց հապա ն ա յե ց ե ք ։ Պաոլան զտ ա ր ­ յուն ծեր զա մբիկ ին, որին մ ենք արդեն շա րքից դուրս եկած էինք հա մա րում, խա չա ձև բեղմնա վորմա ն է ենթարկել մըր524

ց ա ն ա կ շ ա հ ա ծ մ ա տ ա կ ի հետ և ս տ ա ց ե լ է մի ք ո ւ ռ ա կ ։ նորից ե ն թ ա ր կ ե լ զ տ ա ր յո ւն ի հ ե տ , սրա

է խ ա չ ա ձ և րեղ մ նա ւէոր մ ա ն

դստ երը խ ա չ ա ձ և ե լ է ն ո ւյն ա յն մ ր ց ա ն ա կ շա հ ա ծի հ ե տ , ջնջ^Լ է մ եր բ ո լո ր տ ե ս ո ւթ յո ւ ն ն ե ր ը ն ա յեք,

Պոլոյի

ու ս տ ա ց ե լ է չ է ,

հ ա մ ա ր սք ա ն չե լի

ս տ ի պ վ ա ծ սլետք

մի

է խոնա րհվենք

պոննի։

հա պա մի

Մի հ ա ր ց ո ւմ

ա ռ ա ջ , նա ա յս

Պ ա ո լա յի

գ ո ր ծ ո ւմ ոչ մի կ ա ն ա ց ի ս ե ն տ ի մ ե ն տ ա լո ւ թ յո ւն չի դ ր սև ո ր ո ւմ ։ Օհ,

նա շա տ

թ յա մ բ ,

uj ո ա նց

վճռական

է։

Տղամարդու

որևէ խ ղ ճ ա հ ա ր ո ւթ յա ն

հա ստ ա տ ա կա մու­ մի

կողմ

է

ն ետ ո ւմ

ոչ լի ա ր ժ ե ք ն ե ր ն ու ը ն տ ր ո ւ մ ա յն , ի ն չ ի ր են ա նհ ր ա ժե շտ էէ Բ ա յց գ ո ւյն ի գ ա ղ տ ն ի ք ի ն դ եռ չի տ ի ր ա պ ե տ ե լ։ Այս հ ա ր ց ո ւմ նրա հ ա նճա րը դ ա վ ա ճ ա ն ո ւմ է ։ ճ ի ՞ շ տ է, Պ ո լի ։ Դու դ ե ռ շատ կ տ ա ն ջ վ ե ս , մ ի ն չ և քո

երա գա ծ

զ ո ւյգ ն

ս տ ա ն ա լը ,

իսկ

մի նչ

տ յդ ս տ ի պ վ ա ծ կլինես բ ա վ ա ր ա ր վ ե լ Դ ա դ դ ի ո վ ու Ֆ ա դ դ ի ո վ ։ Բ դեպ , ի ն չ պ ե ՞ս է հիմա Դ ա դ դ ի ն ։

— Միստր Լ ե նն ես ի ի խ ն ա մ ք ի շն ո րհ ի վ ա ռ ո ղ ջ ա ն ո ւմ է , — սլա տա ս խ ա նե ց Պ ա ո լ ա ն ։

— Ոչ մի լուրջ բ ա ն չ կ ա , — ն կ ա տ ե ց Մի ժ ա մ ա ն ա կ

սննդի

գ ո ր ծն

ա ն ա ս ն ա բ ո ւ յժ ը ։ —

էր խ ա փ ա ն վ ե լ ։

Ւսկ նոր ձ ի ա ­

պ ա նը վ ա խ ե ց ե լ ու ա ղմուկ էր բ ա ր ձ ր ա ց ր ե լ ։

ԳԼՈԻԽ XIII Ա ր ո տ ա վ ա յր ի ց Դրեհե մր

մինչև

ավազան

զ ր ո ւց ո ւմ էր փ ո քրի կ

ընկած

ճա նա պ ա ր հ ին

տիրուհու հետ

և իր են

ա յն ­

ք ա ն մո տ իկ էր պ ա հ ո ւմ ն րա ն, ո րքա ն թ ո ւ յլ էր տաքիս Ֆ ր ա ն ­ տի ն ե ն գ ո ւ թ յո ւ ն ը ։

Առջևից ը ն թ ա ց ո ղ

Դիկր և Հ ե ն ն ե ս ի ն խ ո ­

ր ա ս ո ւ զ վ ա ծ էին գո ր ծա ր ա ր խ ո ս ա կ ց ո ւ թ յ ա ն մ ե ջ ։

— Ա մբողջ կ յա ն ք ո ւ մ и ա ն ք ն ո ւթ յո ւն ը

տ ա նջել

է

ինձ, —

ա սո ւմ էր Պ ա ո լա ն , խ թ ա ն ո վ թ ե թ և ա կ ի ս ե ղ մ ե լ ո վ Ֆ ր ա ն տ ի ն , ո ր պ ե սզ ի Բ ա յց ես

զսպի

նոր

շա տ շուտ

ը մ բ ո ս տ ո ւ թ յա ն

ն յա ր դ ե ր ի ս և ի մ տ ր ա մ ա դ ր ո ւ թ յա ն տ ա ս ա ր դ ո ւ թ յա ն ն ույն ի ս կ

տ ա րի ն եր ի ս

հ ա ճո ւյք

հ ն ա ր ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ը ։ —

ս ո վ ո ր ե ց ի թ ո ւ յլ

ս տ ա ն ա լ։

վրա։

սո վ ո ր եց ի

չ տ ա լ,

որ դա ազդի

Եվ դ եռ վ ա ղ ե ր ի ­ դրանից

Դա թ շ ն ա մ ո ւ ն

օգուտ

և

հա ղթա հա րելու 525

մի ակ միջոցն էր, որը, ես հաստատ գիտ եի, հետամուտ է լի ­ նելու ողջ կյա նքիս ընթ ա ցքում ։ Հա վա նա բա ր, դուք առիթ ունեցել եք հաղթահարել վիթխա րի ա լիքը' սուզվելով նրա տա կ։ — Ա յո, չպ ա յքա րելով

ու տ րվելով

նրա ի շխ ա նութ յա ­

նը, — պ ա տա սխա նեց Գրեհեմը' նա յե լով կնոջ վա րդա գոլնող դեմքին և անհանգիստ ձիու հետ անդադար պ ա յքա րի հետ եվա նքով ա յդ դեմքին մարգա րտա հա տիկների

պես փ ա յլող

քրտինքի մանրիկ կա թիլներին։ Երեսունո՞ւթ։ Մ ի՞թե էրնեստինան խ ա բել է։ Պաոլա Ֆորրեսթի տարիքը քսա նութ էլ լէք լինիг Նրա մա շկը աղջկական էր' չա փ ա զա նց հարթ, ձիգ ու թա փ ա նցիկ։ — ճիշտ

է, — շա րունա կեց

Պաոլան, — չպ ա յքա ր ելո վ։

Խցանի նմա ն, ալիքի ռիթմին ենթա րկվելով, գա հա վիժում

և

բա րձրա նում ես, որպեսզի նորից մի ա նգա մ էլ օդ ներշնչես։ Դիկն ինձ ց ո ւյց է տ վել, թե դա ինչպ ես է ա րվում։ ճիշտ նույն բա նը կատա րվում է ա նքնությա ն ժա մա նա կ։ Եթե չեմ կարողանում քնել ա յն պատ՛ճառով, որ հուզվել եմ քիչ առաջ ապրած ի ֆ չ ֊ո ր դեպ քերից, ապա տ րվում եմ ա յդ տպ ա վորու­ թ յուններին և շուտով դոլրս եմ լող ում հորձա նուտ ից, ու ինձ տիրում է ինքնա մոռա ցութ յունը։ Ես ինքս ինձ ստիպում եմ ամեն բա ն վերապրել նորից ու նորից, տա րբեր կողմերով, ինձ հուզող բոլոր ա յն պ ա տ կերները, որոնք թ ույլ չեն տ ա ­ լիս մոռա ցութ յա ն տ րվել։ Օրինակ' Լեռնցու հետ երեկվա պ ա տ մությունը։ Գիշերով ա յդ ամենը դարձյալ վերա պ րել եմ որպես գործող անձ, հետո' որպես կողմնա կի հա նդիսա տ ես, ինչպ ես աղջիկները, դուք, ք ա վ բո յը , և ա մենից կա րևորը' ա մուսինս։ Հետ ո ասես ա յղ ա մենը ես նկա րեցի, նկա րեցի բա զմ ա թ ի վ տարբեր տ ես ա նկյունն երից, և կա խեցի դրանք

կտա վներ' ու սկսեցի

զննել, ասես առաջին ա նգա մ էի տ եսնում։ Եվ ինձ դնում էի տա րբեր հանդիսա տեսների տեղ, մերթ որպես պառաված օրիորդ, մ եր թ որպես բծա խ նդիր մա րդ, մեր թ որպես դպրո­ ցա կա ն աղջիկ, մերթ էլ որպես մի քա նի հազար տարի առաջ ապրող հույն պ ա տա նի։ Հետ ո ես ա յն հա րմա րեցրի ե ր ա ժ ը շ ֊ տ ութ յա ն, դաշնամուր նվա ղեցի և պ ա տկերա ցրի, թե ինչպ ես 5 26

պետք է հնչի մ ե ծ նվա զա խմ բում կամ փ ողա յին գործիքնե­ ր ո վ ։ Ես երգեցի ա յն, ա րտա սա նեցի որպես բա լլա դ, էլե ­ գիա , սատիրա և ա յդ ա մենի մ եջ, ի վերջո, ք ն ե ց ի ։ Ես հա ս­ կա ցա , որ քնել եմ, ա յսօր միա յն կեսօրին ա րթնա նա լով։ Վերջին ա նգա մ լս ե ց ի , թե ինչպես ժա մ ա ցո ւյցը խ փ եց վեց ա նգա մ։ Վեց ժա մ անընդհատ քնելն ինձ համար մ ե ծ հաջո­ ղություն է։ Երբ նա ա վա րտեց իր պ ա տ մությունը, Հեննեսին թ եքվեց դեպի կողքի ճանապարհը, իսկ Ֆորրեսթն սպ ա սեց կնոջը և միա սին շա րունա կեցին ընթա նա լ ճանապարհի մ յուս եզրով։ — Ուզո՞ւմ եք գրազ գա նք, Իվեն, — հա րցրեց Դիկը։ — Նախ և առաջ կուզենա յի իմա նա լ,

թե

ին չի ՞ վրա , —

ասաց նա ։ — Սիգարի վ ր ա .,. Իսկ գրա զ գա նք, որ դուք ավա զա նում Պա ոլա յին չեք կարողանա հասնել տասը րոպ եում, ի դեպ, ոչ, հինգ րոպ եում, դուք, որքան հիշում եմ, հիանալի լո ­ ղորդ եք։ — Օ՜հ,

Դ ի'կ, հաղթանակի

համար նրան

ա վելի շատ

հնա րա վորություն տուր, — մեծա հոգա բա ր ասաց Պաոլան։ — Տա սը րոպ են շատ է, նա կհոգնի։ — Սայց ախր

դու չգիտ ես, թե

ինչպ իսի

լողորդ

է, —

առարկեց Դիկը։ — Եվ իմ սիգարները լուրջ գրազ չես համա­ րո ւմ ։ Նա հրաշալի է լող ում ։ Նա հաղթել է

բա նա կա ն երին,

իսկ դու հասկա նում ես, թե դա ինչ է նշա նա կում։ — Ի նչ ա րա ծ, գուցե և ես դեռ կհրա ժա րվեմ նրա հետ մ ր ցե լո ւց։ Իսկ եթե նա ինձնից ա նցնի մինչև ուշքի գա ՞լս ։ Հա պ ա , պատմիր նրա ու նրա հաղթա նա կների մա սին։ — Ես կպ ա տ մեմ մ իա յն մի պ ա տ մություն։ Ա յդ մասին մինչև հիմա հիշում են Մ ա րքիզյա ն կղզիներում։ Դեպքը պա­ տահել է հազար ութ հարյուր իննսուներկու թվա կա նի նշա ­ նավոր փոթորկի ժա մա նա կ։ Իվենը քառասուն մղոնը• լողա ­ լո վ ա նցա վ քա ռա սունհինգ

ժա մում, և

մ իա յն նա

ու մեկ

ուրիշը կարողացան հասնել ցա մ ա ք ին։ Մ յուսները քա նա կա նեը էին, նրանց մեջ մ ի ա յն նա էր սպ իտ ա կա մորթ, սա կա յն, նա կա րողա ցա վ դիմա նա լ, մ յուսները խ ե ղ դ վ ե ց ի ն ...

5 27

/

— Բ ա յց դու կա րծեմ ա սա ցիր, որ ի ն չ ֊ո ր մեկն էլ է փ րկվել, — ընդհա տ եց նրան Պա ոլա ն։ — Ա յդ մյուսը կին էր, — պ ա տա սխա նեց Գիկը։ — Բ ա ­ նակ աները խ ե ղ դ վ ե ց ի ն ։ — Ուրեմն, կինն է՞լ էր սպ իտ ա կա մորթ, — պ նդեց Պ ա ո ֊ [ա ն։ Գրեհեմը Պա ոլա յի վրա մի թռուցիկ հա յա ցք նե տ ե ց։ Թեև Պաոլան հարցն ուղղել էր ա մուսնուն, սա կա յն գլուխը դ ա ր ձ ֊ րել էր Գրեհեմի կողմը, և կնոջ հա րցա կա ն, ուղիղ հա յա ցքը հանդիպ եց նրա ա լքերին։ Գրեհեմը դիմա ցա վ ա յդ հա յա ցքին և նույնքա ն ուղղա մր֊ տորեն ու հաստատակամորեն պ ա տ ա սխ ա նեց.

— նա քանակա էր։ — Եվ բա ցի դրա նից,

թա գուհի, — ա վելա ցրեց

Դիկը։ —

Բնիկ առաջնորդների հինա վուրց տ ոհմից սերվա ծ թա գուհի։ հուա խոա կղզու թա գուհին։ — Ուրեմն, ա րքա յա կա ն ա րյո՞ւնն օգնեց նրա ն չխ ե ղ դ ­ վելու ա յն դեպ քում, երր մ յո ւս քա նա կա ները խ եղդվում էին, թ ե ՞ դուք, — հա րցրեց Պա ոլա ն։ — Աարծում եմ, որ երկուսով էլ օգնեցինք իրա րու, հատ­ կապես վերջում, — պ ա տա սխա նեց մերթ նույնիսկ կորցնում էինք մեր

Գ րեհեմը։ — Մերթ գիտ ա կցությունը,

ընդ մեկ

նա, մ ե կ ' ե ս ։ Եվ մ իա յն մա յրա մուտ ին հասանք ցա մ ա ք, ա ֊ վելի ճիշտ, հասանք ա յն ա նմա տ չելի պ ա տնեշին, որի վրա փշրվում էին մա կընթ ա ցութ յա ն վիթխա րի ա լիքները։ Ջրի մեջ նա բռ նե ց ինձ ու սկսեց ց ն ց ե լ, որպեսզի մի կերպ խելքի բ ե ր ի ։ Բանն ա յն է, որ ես մտադիր էի հենց ա յդտ եղ էլ ջրից դուրս գա լ, որը նշան ակում էր վերջ։ նա ինձ հա սկա ցրեց, թե գիտ ե'

որտեղ ենք

գտ նվում,

հա սկա ցրեց, որ հոսանքը գնում է ափի երկա յնքով, ա րևմրտ յա ն ուղղութ յա մ բ, և մոտ երկու ժա մ հետո մ եզ կտանի ա յնտ եղ, որտեղ հնարավոր կլինի ափ դուրս գա լ։ Երդվում եմ , ա յդ երկու ժա մերի ընթա ցքում ես կա մ քնա ծ էի, կամ գիտ ա կցությունս կորցրա ծ։ Իսկ երբ մ ե կ -մ ե կ սթա փ վում էի և չէի լսում ա յլևս շա ռա չող մա կընթ ա ցութ յա ն ձա յնը, տ ես­

նում էի, որ նա էլ ա յն վիճա կում է, ինչպ ես ինքս էի դրա 528

նՒց

ա ռա ջ։ Եվ, ի մ հ ե ր թ ի ն , ես էի ս կ սո ւմ ց ն ց ե լ ու ս թ ա փ ե ց ­

նել

նրան։

Երկու ժ ա մ

ևս

անցա վ,

մ ինչև

կարողացանք

հ ա յտ ն վ ե լ ա վա ղի վ ր ա ։ Ջ ր ի ց դուրս գալուն պես մ ե ն ք հ ե ն ց ն ո ւյն տ ե ղ ո ւմ էլ ը ն կ ա ն ք ու ք ն ե ց ի ն ք ։ Հա ջո ր դ օրն ա ռ ա վ ո տ յա ն

մեզ

ա ր թ ն ա ց ր ի ն արևի

ց ի ն ք դեպի ք ի չ հ եռու

ճ ա ռ ա գ ա յթ ն ե ր ը ։

աճած

Մենք

tl UJl p f 1 բ ա ն ա ն ն ե ր ի

սողա ստ վ երի

տակ, ք ա ղ ց ր ա հ ա մ ջուր գտ ա ն ք ա յն տ ե ղ , քսմեցինք ու դ ա ր ձ յ ա լ ք ն ե ց ի ն ք ։ Երբ ա ր թ ն ա ց ա երկրորդ ա ն գ ա մ , ա րդեն գէջեր էր։ Ես ն որ ի ց ջուր խ մ ե ց ի ու մ ն ա ց ի մ ի ն չ և հա ջորդ ա ռ ա վ ո տ ։ նա դ եռ ք ն ա ծ էր, երբ մ ե զ գտա ն մի

խ ումբ

քանականեր,

որոնք հա րևա ն հ ո վ տ ո ւ մ վ ա յր ի ա յծ ե ր ի որսի էին դուրս ե կ ե լ ։

— Գրազ եմ դալիս, որ եթ ե խ եղդվել,

ապա

ա վելի շուտ

ա յդ ք ա ն

քանականեր

դուք եք նրա ն

են

օ գ ն ե լ, ք ա ն թ ե

ն տ Հ ձ ե զ , — ն կա տ եց Դիկը,

— Նա պ ետ ք է հ ա վ ի տ յա ն ձ ե զ եր ա խ տ ա պ ա ր տ

լինի, —

ա ս ա ց Պ ա ո լա ն , գ ր գ ռ ի չ տ ե ս ք ո վ ն ա յե լ ո վ Գրեհ ե մ ի ն , — և ինձ մի

հ ա մ ո զ ե ք , որ նա ե ր ի տ ա սա ր դ ու գ ե ղ ե ց ի կ չի եղել* հ ա -

վ տ ն ա բ ա ր ի и կա կան ոսկեթու խ ա ս տ վ ա ծո ւհ ի էր։

— նրա մ ա յր ը Խ ո ւա խ ո ա յի թա գուհին է ր , — պ ա տ ա ս խ ա ­ ն ե ց Գ ր ե հ ե մ ը ։ — Ւսկ հ ա յր ը լ ա վ ը ն տ ա ն ի ք ի ց

սերված

անգ-

[ ի ա ց ի , հ ո ւն ա գետ գ ի տ ն ա կ ա ն ։ Ա յն ժ ա մ ա ն ա կ նրա նք արդեն մ ե ռ ա ծ էին, և Ն ոմ ա րեն դարձել էր թ ա գ ո ւ հ ի ։ Նա ի ս կ ա պ ե ս ե ր ի տ ա ս ա ր դ էր ու գ ե ղ ե ց ի կ , աշխարհի գ ե ղ ե ց ի կ ։ Հոր շնո րհ ի վ նրա

մարմնի

բ ո լո ր դ ո ւյնը

կ ա ն ա ն ց ի ց էլ ոչ թ ե

ոսկե-

դ ա ր չն ա գ ո ւ յն էր, ա յլ բա ց ֊ ո սկե գ ո ւ յն ։ Չ ա յ ց դուք, հ ա վ ա ն ա ­ բ ա ր , ա րդեն լ ս ա ծ կլի նե ք ա յդ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը * ** Գրեհեմը հ ա ր ց ա կ ա ն հ ա յա ց ք ո վ ն ա յ ե ց

Դիկին, բ ա յ ց սա

գլուխն օ ր ո ր ե ց ։ Ծ ա ռ ա խ մ բ ի հ ե տ և ի ց լ ս վ ե ց ի ն ճի չեր , ծ ի ծ ա ղ ու ճ ո ղ փ յո ւ ն # ն րա ն ք մ ո տ ե ց ե լ էին ա վ ա զ ա ն ի ն ։

— Դուք որևէ կերպ պ ետ ք է ա վ ա ր տ ե ք ձեր թ յ ւ ս ն ը , — հ ա յտ ա ր ա ր ե ց Պ ա ո լա ն ։

պ ա տ մու-

— ԴՒհը շատ լ ա վ գ ի տ ե ։ Չ ե մ հա սկան ո ւ մ , թ ե ի նչո ՞ւ չի պատմել ձեզ։ Պա ոլա ն վ ե ր ք ա շ ե ց ուսեր ը ։

— Գուցե ժ ա մ ա ն ա կ չի ո ւ ն ե ց ե լ, կ ա մ ա ռ ի թ չի ե ղ ե լ։

34

Щ Լոնրյռն, X հ.

529

— Ա վա ՜ղ, ա յդ պ ա տ մությունը շատ տ ա րա ծվեց, — ծի­ ծա ղեց Գ րեհեմը։ — ք ա ն զ ի , թող դա ձեզ հա յտ նի լի ն ի , որ ես ժա մա նա կին եղել եմ մորգանւատիկ, կամ ինչպ ես է դա կոչվում' չգ ի տ ե մ , ա րքա' մա րդա կերների կղզիներում, համ են ա յն դեպ ս, պոլինեզա կան դրա խ տ ա յին, գեղա տեսիլ մի կղզում, «որտ եղ ա րևա դա րձա յին պուրակների շրշյունի ներ­ քո մա նուշա կա գույն մա կընթ ա ցութ յունը գլորվում էր դեպի օպալե ա փ ը »,—մ րմ նջա ց նա ա նփ ութորեն. և ցա ծ թռա վ ձիուց։ — «Եվ գիշերա յին թ իթ եռը թրթ ռում

էր վազի վրա , և

մեղուն նստում ա ռ վ ո ւյտ ի ն ...»— շա րունա կեց Պաոլան և ա նսպ ա սելի խ թ ա նեց Ֆրա նտ ին, որ քիչ էր մնում ա տ ա մ­ ները խրեր նրա ոտ քը։ Հետո դարձավ Ֆորրեսթին, խ նդրե­ լո վ , որ նա օգնի իրեն իջնելու և կապի ձին։

— Ս իգա րնե՞ր։ Ես

էլ

եմ

մա սնա կցում. ..

Դուք

նրան

բռնել չեք կա րողա նա , — գոչեց Սերթ Ո ւեյնռա յթ ը քառասուն ֆուտ բա րձրութ յուն րոպ ե։ Գալի՜ս ե մ ։

ունեցող ա շտա րա կից։ — Սպառեցեք մի

Եվ նա իսկապես միա ցա վ նրա նց' գրեթե մա սնա գիտ ա ­ կան ճա րպ կությա մբ ջուրը թ ռչելո վ ծիծեռնա կի նմա ն և ա ր­ ժա նա նա լով օրիորդների ա ղմկոտ ծա փ ա հա րություններին։ — Գերազանց թ ռիչք է։ Վարպետի թ ռ ի չք------գովեց նրան Գրեհեմը, երբ Սերթը դուրս եկավ ա վա զա նից։ Սերթը ձևա ցնելով, թե ա նտա րբեր է ա յդ գովեստի նկա տ­ մ ա մ բ, ա նմիջապես մա Աին,

շա րունա կեց

խ ոսա կցությունը

գրազի

— Չ գիտ եմ , թե դուք ինչպ իսի լողորդ եք, Գրեհեմ, — ասաց նա , — բ ա յց Դիկի հետ գրազ եմ գալիս սիգարների վրա ։ — Ես էլ, ես էլ, — միա ձա յն գոչեցին էրնեստ ինա ն, Լյոլթն ու Ռիտան։ — Անուշեղենի, ձեռնոցների, մի խ ոսքով ա յն ա մենի վրա , ինչով պատրաստ եք գրազ գա լ, — ա վելա ցրեց էրնես­ տ ինա ն։ 530

— Բա յց ես էլ ախր ծա նոթ չե մ միսիս Ֆ ո րր ես թ ի. ռ ե ­ կորդներին, — ա ռա րկեց Գրեհեմը' գրի ա ռնելով դրապնե­ ր ը ։ — Սա կա յն, եթե հինգ րոպ եի ըն թ ա ցքո ւմ ...

— Տա սը րոպ եի, — ուղղեց նրան Պա ոլա ն, — և ստարտ ենք վերցնելու ավազանի հակադիր ծա յր ե ր ի ց ։ Հա մ ա ձա ՞յն եք։ Եթե կարողանաք թեկուզ դիպչել ինձ, ուրեմն, բռ ն ե լ եք։ Գրեհեմը ծածուկ հիա ցմունքով նա յում էր Պ ա ոլա յին։ նա ոչ թե մետ ա քսե ճերմակ տրիկոյուվ էր, որը երևի հագնում էր միա յն կա նա նց հա սա րա կությա ն մեջ, ա յլ հրապուրիչ, մոդա յի կ, մետ ա քսյա կա պ տ ա -կա նա չա վոլն շողա ցող լո ­ ղա զգեստ ով,

որը հա մընկնում

էր

ա վա զա նի ջրի

գ ո ւյն ի ն ։

Կարճ փեշը չէր հասնում մինչև ծնկները, որոնց նուրբ կլորիկությունը նա անմիջապես ճ ա նա չեց։ Հա գել էր նույն գռ ւյնի երկար գուլպաներ և խ ա չա ձևվող ծա պ ա վենիկներով կապ­ վ ա ծ փոքրիկ կոշիկներ։ Գւլխին մի սքա նչելի լողա գդա կ կար, նույնքա ն սքա նչելի, որքան և ին քը' Պաոլան, երբ տասը րոպե էր նշանակում հինգի փ ոխ ա րեն։ Ռիտա Ս լեյնռա յթ ը վերցրեց ժ ա մ ա ց ո ւյց ը , իսկ Գրեհեմր գնա ց դեպի ընդա րձա կ, հարյուր հիսուն ֆուտ երկա րություն ունեցող ա վազանի հեռա վոր ծա յր ը ։ — Պաոլա, — նա խ ա զգուշա ցրեց Դիկը, — տ ես, որ հա ն­ կա րծ չվրիպ ես, հակառակ դեպ քում նա քե զ կ բռն ի ։ Իվեն Գրեհեմը ոչ թ ե մա րդ է, ա յլ ձուկ։ — Իսկ ես վստահ եմ, որ կհաղթի Պա ոլա ն, — հա յտ ա րա ­ րե ց հավա տա րիմ Սերթը։ — Ես հա մոզվա ծ եմ , որ նա ավելի լա վ է նաև սուզվում։ — Իզուր ես ա յդպ ես կա րծում, — պ ա տ ա սխա նեց Դիկը։ — Են տեսել եմ ա յն քա րա ժա յռը, որտ եղից Իվենը ցա տ կեց Խուա խոա ։ Դա ա յնտ եղ ա պ րելուց հետո էր ա րդեն, ու նաև թա գուհի Նոմարեի մա հից հետ ո։ Նա ընդա մենը քսաներկու տարեկան էր, դեռևս' մա նչուկ, և չկա րողա ցա վ հրաժարվել հարըուր քսա նութ ֆուտ բա րձրություն ունեցող Պ ա ոլ-Վի Ռո­ քի գա գա թից թ ռիչք գործելու մ տ ք ի ց ։ Բացի ա յդ , չէր կարելի թ ռչել բոլոր կա նոններով, քա նի որ ցա ծո ւմ գտ նվում էին երկու ց ց վ ա ծ ք ։ Վերին ցցվա ծքը ա մենաճա րպ իկ քա նա կա ­ ծների համար արդեն սահման էր, իսկ ա ռա վել բա րձր տեղից 5?.1

դեռ ոչ ոք չէր ցա տ կել ա յն օրից ի վ եր, ինչ պ եղա ցիներն հիշում էին ի ր ե ն ց ։ Եվ ինչ, նա թ ռա վ ։ Ու նոր ռեկորդ սահ­ մ ա ն ե ց ։ Ա յդ ռեկորդի մա սին կհիշեն ա յնքա ն ժա մա նա կ, քա նի դեռ Խ ուա խ ոա յոլմ թեկուզ մի քանակա է ա պ րո ւմ ,,. Պա տրա ստվիր, Ռիտա։ Հե ն ց որ ա յս րոպ են ա վա րտ վի.,, — Իսկ ի մ կա րծիքով ա մոթ է խ որա մա նկություն անել ա յդպ իսի լողորդի հետ , — հա յտ ա րա րեց Պաոլան' նա յելով ա վա զա նի մ չուս ծա յրին կա նգնա ծ և ա զդանշանին սպասող հյուրի կողմը։ — Հա նկա րծ նա քեզ չբռնի ավելի շուտ, քա ն կհա սցնես մտ նել խ ողովա կի մեջ, — ասաց Գիկը և հետո ձա յնո ւմ թ ե թ ե վակի մի տ ա գնա պ ով, դա րձա վ Ոերթին. — Ամեն ին չ կար­ գի ՞ն է ։ Եթե ոչ, ապա Պաոլան ստ իպ վա ծ կլինի մի քա նի т հաճ վ ա յր կյա ններ ա պրել, մինչև ա յնտ եղից դուրս գա լը։ — Ամեն ինչ կարգին է, —■ վստ ա հեցրեց նրան թերթը։ — Ա նձա մբ եմ ստ ուգել։ Խողովակը շատ լա վ է աշխատում և լի է օդով։ — Պա տրա ' ստ , — գոչեց Ռի տա ն։ — Սկսում ենք։ Գրեհեմը սրընթա ց նետ վեց դեպի աշտարակը, ուր վ ա զ ­ ք ո վ բա րձրա նում էր Պա ոլա ն։ Նա արդեն վերևում էր, իսկ Գրեհեմ ը ցա ծի աստիճանների վրա ։ Երբ նա հասավ սան­ դուղքի կեսին, Պաոլան սպ ա ռնա ց, որ հիմա կցա տ կի, և ա ռա ջա րկեց ա յլևս վեր չբա րձրա նա լ, կա նգնել քսա ն ֆուտ բա րձրութ յա ն վրա գտ նվող հարթակին ու ա յնտ եղից նետ վել ջուրը։ Հետ ո, վերևից նրան նա յե լո վ , ծիծա ղեց, բ ա յց հապ ա ­ ղում էր ցատկ կա տ ա րել։ — « ժա մա նա կը սուրում է առաջ, ա նցնում են թ ա նկա ­ գին պ ահերը» , — ա րտա սա նեց էրնեստ ինա ն։ Երբ Գրեհեմը շա րունա կեց բա րձրա նա լ, Պաոլան դարձ­ յա լ ա ռա ջա րկեց սա հմա նա փա կվել և ա յնպ ես ձևա ցրեց, թե ուզում է ցա տ կ ել։ Բա յց Գրեհեմը ժա մանա կ չէր կորցնում։ նա արդեն հասնում էր երկրորդ հա րթա կին, իսկ Պաոլան գրա վելով ելմա ն դիրք, ա յլևս չէր կարող նա յել նրա ն։ Գրե­ հեմը ա րա գ-ա րա գ բա րձրա նում էր, հուսալով հաջորդ հար­ թ ա կին հասնել ավելի շուտ, քան Պաոլան կսուզվի, իսկ Պա ոլա ն գիտ եր, որ ա յլևս դանդաղել չի կարելի և, գլուխը 532

է,տ ղ ց ա ծ ,

ա ր մ ո ւն կնե ր ը

ծ ա լա ծ ,

ձ եռ քե ր ը

կ ր ծք ի ն

հպած%

ոտ քերը ձիդ ու իրար ս ե ղ մ ա ծ , ն ե տ վ ե ց դեպի ջուրը, և մ ա ր մ ի ն ը , ը ն կ ն ե լո վ դեպի առաջ ու վա ր, գ ր ա վ ե ց հո րի ղ ո նա կա ն դիրք։

—■ 1‘ս կա կա ն

է,— լս վ եց

Աերթ

Գրեհեմը մի պ ա հ կա նդ ա ռ ա վ , ո ր պ ե ս զ ի հիա նա

Պաո-

Անն եթ Ш

Ք ե լ լ և ր մ ш նն

ՈI ե (նռա (թի հ ի ա ց ա կ ա ն բ ա ց ա կ ա ն չ ո ւ թ յո ւ ն ը ։ j i n j l / թ ռ ի չ ք ո վ , և տ ե ս ա վ , թ ե ինչււլես ջրի՛ն գ ե ռ չ հ ա ս ա ծ , մի ք ա ն ի ֆուտ բ ա ր ձ ր ո ւ թ յա ն վ ր ա նա թ ե ք ե ր գլո ւխ ը , ձեո ք ե րը ձ գե ր,

հետո

իրար մ ի ա ց ր ե ց

Դւ1սի

մոտ

և,

մարմնի

դիրքը

փ ո խ ե լո վ , խ ո ր ա ս ո ւ զ վ ե ց и ո վո ր ա կան ա ն կ յա ն տ ա կ ։ Այն ր ո պ ե ի ն , երբ Պա ոլա ն ա ն հ ե տ ա ց ա վ ջրի տ ա կ, Գրեհ ե մ ր հ ա ս ա վ երեսուն ֆուտ բ ա ր ձ ր ո ւ թ յա ն վրա գ տ ն վ ո ղ հ ա ր ­ թ ա կի ն ու ս պ ա ս ե ց ։ Ա յս տ ե ղ ի ց շատ լ ա վ ե ր և ո ւմ էր ջրի տակ դեպի

ա վազա նի

հ ա կ ա ռա կ

ծ ա յր ը լո ղ ա ց ո ղ նրա

ե վ նոր մ ի ա յ ն ց ա տ կ ե ց ն ա և կհասնի

Պ ա ո լա յի ն ,

ցատկը

Գրեհեմ ին

և

դեպ ի

Գ ր ե հ ե մ ը ։ Նա ա ռաջ

կատարած

հ ն ա ր ա վ ո ր ո ւթ յո ւն

մա րմինը։

վ ս տ ա հ էր, որ

տւէեց

եռ ա ն դ ո ւն

խ ո ր ա ս ո ւզ վ ե լ

մ ոտ ք ս ա ն ֆուտ ա վելի հեռու ա յն տ ե գ ի ց , ուր ը ն կ ղ մ վ ե լ էր Պ ա սլա ն։ 9 ա յ ց ա յն պ ա հին, երբ Գ ր ե հ եմ ը

սուզվեց,

Դիկը երկու

հ ա րթ քա ր իրար զ ա ր կ ե ց ջրի մ ե ջ ։ Ա յդ ա զ դ ա ն շ ա ն ի ց Պա ոլա ն պ ետ ք մա ցա վ։

է շր ջվ եր ։

Գ ր եհ եմ ը լ ս ե ց չ ր խ կ ո ց ն

Նա դուրս լ ո ղ ա ց ,

և մեծ

սուրա ց դեպ ի ա վ ա զ ա ն ի հ ե ռ ա վ ո ր

ա րա գությա մբ, ծա \րր։

Տեղ

հետո

ու զ ա ր ­ ք ր ոլով, հա սնելով%

նա գլուխը հ ա ն ե ց ջրից և ջուրջը ն ա յ ե ց ։ Օրիորդների ն ս տ ա ծ կողմից

Լսվող

ծ ա փ ա հ ա ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ի

թ ն դ յո ւ ն ը

նրա ն

ստի­

պ եց ն ա յե լ ա վ ա զ ա ն ի մ յո ւ ս ծ ա յր ի ն , ուր Պ ա ոլա ն բ ա ր ե հ ա ­ ջող դ ա ր ս էր դալիս ջ ր ի ց ։ Նա դ ա ր ձ յա լ վ ա զ ք ո վ

շր ջ ա ն ց ե ց

ա վ ա զ ա ն ը , և դ ա ր ձ յա լ

Պ ա ոլա ն բ ա ր ձ ր ա ց ա վ ա շտ ա րա կի վ ր ա ։

Ո այց

վ ա ծ շ ն չ ա ռ ո ւ թ յա ն

շն ո ր հ ի վ , նա առաջ

և դ ի մ ա ց կ ո ւ ն ո ւ թ յա ն

ա յժ մ , մ ա ր զ ­

ա ն ց ա վ Պ ա ո լա յի ց և ստ ի պ ե ց ց ա տ կ ե լ ք ս ա ն ֆ ո ւ տ ա ն ո ց հ ա ր ­ թ ա կ ի ց ։ Ոչ մի վ ա յր կ յա ն չ կ ո ր ց ն ե լ ո վ ե լմ ա ն դիրք ընդունելու և ծ ի ծ ե ռ ն ա կ ա ձ և թ ռ չե լո ւ վ ր ա , դեպի ա վ ա զ ա ն ի

Պա ոլա ն ց ա տ կ ե ց

ու Լողաց

ա ր և մ տ յա ն կ ո ղ մ ը ։ Երկուսով էլ օդում էին 533

գրեթե մ իա ժա մա նա կ։ Թե

ջրի վրա և թե

ջրի տակ Գրեհե-

մը զգում էր, որ Պաոլան լողում է կոէլքից> սա կա յն խոր ստվերի տակ թ ա քնվա ծ, որովհետև արևն արդեն մա յրա մուտ էր թ ե քվե լ, և ջրում ա յնքա ն մութ էր, որ անհնարին էր որևէ բա ն նշմա րել։ Ավազանի պատերը շոշափելովս Գրեհեմը վեր բա րձրա ­ ց ա վ ։ Պաոլան չէր երևում ոչ մի տ եղ։ Նա շնչակտուր դուրս եկավ, պատրաստ' դա րձյա լ սուզվելու, հենց որ մրցա կիցը երևա ։ Բ ա յց Պա ոլա յի հետքն ա նգա մ չէր մ ն ա ցել։ — Յոթ րոպ ե, — գոչեց Ռիտան։ — Յոթ ու կ ե ս .,.

Ութ. . .

Ութ ու կ ե ս ... Պաոլան ջրից դուրս չէր գա լիս։ Գրեհեմը ղսպ եց իր ա ն­ հա նգստ ությունը, քա նի որ հա նդիսա կա նների դեմքին հուզ­ մունքի ոչ մի նշույլ չն կա տ ե ց։ — Ես պ արտվում ե մ , — հա յտ ա րա րեց Ռ իտ ա յին, ի պա­ ՛տասխան նրա « ինը ր ո պ ե ».,, բա ցա կա նչութ յա ն։ — Պաոլան ջրի տակ է արդեն երկու րոպ եից ա վելի, բ ա յց դուք չա փ ա ­ զա նց անվրդով եք, որպեսզի ես տ ա գնա պ եմ։ Ի դեպ , դեռ մեկ րոպե ունեմ ու թերևս չե ՞մ պ ա րտվի. . . — արադ լա ց ր ե ց նա և ա յս ա նգա մ ուղղակի մտ ա վ ա վա զա ն։

ա վե­

Բավականին խ որը ս ո ւզ վ ե լո վ նա շրջվեց մեջքի վրա և սկսեց ձեռքերով շոշափել ա վա զա նի պ ա տը։ Եվ ահա, հենց մեջտ եղում, ջրի մա կերևույթից մոտ տասը ֆուտ ց ա ծ , նրա ձեռքերը հանդիպ եցին պատի վրա գտ նվող մի ա նցքի։ Նա շոշա փեց ա նցքի եզրերը և, հա մոզվելով, որ ցա նցա պ ա տ չէ, համ արձակ ներս լողա ց և անմիջապես զգա ց, որ հնարավոր է վեր բա րձրա նա լ։ Բա յց բա րձրա նում էր դանդաղ և, ջրից դուրս գա լով ա նթա փա նց խա վա րի մեջ, առաջ պ ա րզեց ձեռ­ ք ե ր ը ' խուսա փ ելով ա մենա չնչին իսկ ճողփ յունից։ Հա նկա րծ նրա ձեռքը դիպավ ինչ-որ մեկի սա ռը, նուրբ ձեռքին, որը անմիջապես ց ն ց վ ե ց , և որի տերը վա խ եցա ծ բա ցա կ ա նչեց։ Նա ամուր ս եղմ եց ա յդ ձեռքն ու ծիծա ղ եց։ Պաոլան ևս ծի ծա ղ եց։ Եվ Գրեհեմի գիտ ա կցությա ն մեջ բռ ն կ վ ե ց ի ն հետ ևյա լ բա ռերը. ՀԽավարում լսելով նրա ծի­ ՛ծա ղը' ես ջերմորեն սիրեցի ն ր ա ն »։ — Ինչպես վա խ եցրիք ինձ, — ասաց 334

Պա ոլա ն։ — Այնքան

անաղմուկ

էիք լո ղ ո ւմ ... իսկ

ես

ա յստ եղից

հազար

մ ղոՆ

հեռու երա զում է ի ...

— Ինչի՞ մ ասին, — հա րցրեց Գրեհեմը։ — ճիշտ ն ա սա ծ, զգեստի մի լաւէ ձև ա նցա վ մտ քովս, գինեգույն, փափուկ, մետ ա քսա նմա ն թա վիշ, զուսպ , ուղիդ գծեր, ոսկերիզ ժա պավեն և ա յլն ։ Եվ դրա հետ ' միակ թ ա ն­ կա րժեք զա րդը' ա րևա գույն, խոշոր սուտակով մա տ ա նի։ Դիկն ա յղ մատանին ն՚վփրել է տարիներ առաջ, երբ նա վա ր­ կում էինք նրա « Ամեն ինչ մոռա ցիր» զբոսա նա վով։ — Աշխարհում կա ՞ մի բա ն, որ դուք չկա րողա նա ք ա նել, — ծիծա ղելով հա րցրեց Գրեհեմը։ Պաոլան էլ ծի ծա ղեց, ու ա յդ ծիծա ղը տարօրինակ ա ր­ ձա գա նքներ ծնեց խուլ և ունա յն խ ա վա րում։ — Խողովակի մասին ձեզ ո՞վ ա սա ց, — քիչ անց հա րց­ րեց նա ։ — Ոչ ոք։ Սայց երբ երկու րոպե ա նցա վ, և դուք չերևա ­ ց ի ք , ես կռա հեցի, որ մի ա ճպարարություն կա երևի, ու սկսեցի որոնել։ — Սա Սիկի մտ ա հղա ցումն է. նա ա յս խ ողովա կը հետո տ եղա գրեց ա վա զա նում։ Նա շատ է սիրում ա յսպ իսի խ ա ­ ղերը։ Նրան դուր էր գա լիս, երբ տարիքն ա ռա ծ տիկնա նց որ­ դիների կամ թոռների հետ լողա լու ժա մանա կ թա քնվում էինք ա յստ եղ, և տ իկնա յք ընկնում էին հիստ երիկա յի մեջ։ Սայց ա յն բա նից հետո, երբ նրա նցից մեկը կա մ երկուսը քիչ մնա ց վա խ ից մեռնեին, նա վ ճռեց, ա յդ գործը հանձնարարելո վ ինձ, հոգու հետ խա ղա լու համար ընտրել ա ռա վել ամուր մա րդկա նց, դե, ա սենք, ա յսօր, դուք էիք'... Նրա հետ մի ա յսպ իսի պ ա տ մություն էլ տեղի ունեցա վ, մ եզ մոտ հյուր էր եկել էրնեստ ինա յի ընկերուհին' միսս -Рոգլա նը, որն ու: սանողուհի էր։ Դիկին հաջողվել էր նրան թողնել խ ողովա կի չ- ելքի մոտ , իսկ ինքը աշտարակից ցա տ կել ու ա յստ եղ էր կ եկել խողովա կի մ յուս ծ ա յր ի ց ։ Մի քա նի րոպե ա նց, երբ միսս -Ոոգլանը քիչ էր մնում ուշաթափվի, հա մոզվա ծ լինե " էով, թե Ս՛իկը խ եղդվել է, Սիկը խ ոսեց հետը խ ողովա կի մ ի ­ ջից։ մի զարհուրելի ա նդրշիրիմյա ն ձ ա յն ո վ ։ Ա յստեղ միսս■ Ոոգլանը իսկա պ ես կորցրեց գիտ ա կցութ յունը։ 53.T

— Երևի թ ո ւյլ նյա րդեր ունեցող օրիորդ է եղել, — նկա­ տ եց Գրեհեմը, պ ա յքա րելով Պա ոլա յի հետ մրցելու անզուսպ ցա նկութ յա ն դեմ , որպեսզի տ եսնի, թ ե նա ինչպ ես է ուժա ս­ պառ լինում ետ չմնա լու ջա նքերից։ — Մի и и թո գլանին առանձնապես մեղա դրել չի կա րե­ լի , — առարկեց Պաոլանէ— Իսկական աղջնակ է, տ ա սնյոթ ■ տ ա րեկա ն, ոչ ա վելի, և, ինչպ ես ընդունվա ծ է, սիրահարվեց Դիկինէ Բոլորն էլ ա յդպ ես են։ Գիտեք ախր, երբ Գիկը իրեն ,կորցնում է, դա ռնում է իսկական մա նչուկ, և մա րդ չի հ ա ֊ .վա տ ում, որ իր առջև կ ա ն գ ն ա ծ է փորձառու, հասուն, .աշխատասեր, հասակն

ա ռա ծ մի ջենտ լմ ե ն։

Ա մենից

ան­

հարմարն ա յն էր, որ երբ խ եղճ աղջկան ուշքի բե ր ե ց ի ն , նա դեռ լրիվ չսթ ա փ վա ծ, անմիջապես հա յտ նեց իր սրտի գա ղտ ­ նի քը։ Գիկի դեմքը ա յնպ իսի՜ ա րտ ա հա յտ ություն ստ ա ցա վ, երբ աղջիկը սկսեց խ ո ս ե լ...

— Ի՜նչ է, դուք ա յդտ եղ պատրաստվում եք գիշերե՞լ, — խ ողովա կի մեջ լս վ ե ց Բերթի ձա յնը, ընդ որում թ վ ա ց, թև մ ե գ ա ֆ ո ն ո վ են խ ոսում։ — Աստված ի մ , — բա ցա կա նչեց Գրեհեմը, հա նգստ ա նա ­ լո վ ու բա ց թողնելով Պա ոլա յի ձեռքը, որ առաջին իսկ ր ո ­ պեից ակամա բռ նե լ է ր ։— Հիմա ես էլ վ ա խ եցա ։ սեր ա յդ .աղջնակի վրեժը լուծվ ա ծ է. ա յս խ ողովա կից ինձ էլ կարգին ■ հասավ։ — Իսկ մ են ք, ժա մանա կն է, որ լո ւյս -գա նք, — նկա տ եց

Պ ա ոլա ն։ — Չի կարելի

Հ ա մ ա ր սա ա մենա հա րմա րա վետ դուրս գա ։ Ե՞ս։

վա յրն

աշխարհ ա սել, է։

— Իհարկե, իսկ ես կլողա մ ձեր հետ ևից,

դուրս

որ զրույցի

Առաջինը ո՞վ ափսոս,

որ

ջուրը չի լուսա րձա կում։ Ա յդ դեպ քում ես կկա րողա նա յի հետ ևել ձեզ, ինչպ ես ա յն տ ղ ա ն ... հիշո՞ւմ եք, Բայրոնի մ ո տ ... նա խա վա րում լս ե ց Պա ոլա յի խրախուսական ծիծա ղն ու խ ոսքերը.

— Դեհ, ես լող ա ցի ։ Թեև շրջապատում լույսի ա մ են ա նվա զ նշույլն իսկ չկա ր, Գրեհեմը թեթևա կի ճողփ յունից կռա հեց, որ Պաոլան ս ո ւ ղ ֊ ֊ 536

վ ե ց գլուխն ի վ ա ր , ներքին հ ա յե ց ո ղ ո ւ թ յա մ բ գր եթ ե տ ե ս ա վ , թե

որքա ն

գեղեցիկ կատարեց

նա ա յգ բ ա ն ը ,

թ ե և Լողորդ

կ ա ն ա յք ս ո վ ո ր ա բ ա ր քիշ գե ղ ա տ ե ս ի լ ե ն ։

— Մ ե կ ն ո ւմ ե կ ը ձեղ ասել հենց

էր , — հ ա յտ ա ր ա ր ե ց

որ Գրեհեմր հ ա յտ ն վ ե ց մ ա կ ե ր և ո ւ յթ ի ն

Рերթը,

և դուրս

եկավ

ավագանի ց։

— Ւսկ դուք ույն ա վ ա ղ ա կն եք , որը ք ա ր ո վ չ ր խ կ ա ց ն ո ՞ւ մ Դ ր եհ ե մ ը ։ —

էր ջրի տ ա կ , — իր հերթ ին հ ան դի մ ան ե ց նրա ն Եթե ես պ ա ր տ վ ե ի ,

ապա

անազնիվ խ աղ

դավս։ դր ութ յո ւ ն ,

էր,

կ բո ղ ո ք ա ր կ ե ի

մեր

գ ր ա զ ը ։ Դա

և էքսպ երտները, հա֊

վա ն ա բ ա ր , կ հ ա ս տ ա տ ե ի ն , որ դա ն են դ ւ ո թ յո ւն

էր։

Ես կ ա ­

ր ո ղ էի հ ա յց ն ե ր կ ա յա ց ն ե լ* * *

— Ոայց ախր դուք հ ա ղ թ ե ց ի ք , — բ ա ց ա կ ա ն չ ե ց

էրն ե ս *

տ ին ա ն։

— Ա ն տ ա ր ա կ ո ւ յս , և ա յդ պ ա տ ճ ա ռ ո վ էլ դատի չ ե մ տա ոչ ձեզ, ոչ էլ խ ա բ ե բ ա ն ե ր ի ձեր ա յ գ դուք ա նմ ի ջա պ ես

ե լ ո ւ զ ա կ ա խ մ բ ի ն , եթե

վճարեք ի մ գրա զը։

Ս պ ա սեք,

ղ ոլք մ ի

ա րկղ սիգա ր եք սլա րտ ք ...

֊

Մեկ հատ ս ի գա ր , սրյ 7...

— Ոչ, մ ի ա ր կ ղ ։ Մի ա ր կ ղ *..

— Խփոցի ։ Եկեք խ փ ո ց ի խ ա ղ ա ն ք , — գո չեց Պ ա ո լա ն ։ — Խփոցի ։ Ես ձեղ խ փ ե ց ի ։ Ա նմ ի ջա պ ես խ ո ս ք ի ց

գործի

հ ե մ ի ուսին և ս ո ւզ վ ե ց ջուրը։

ա նցն ելո վ Դրեհեմր

նա խ փ ե ց

դ ե ռ չէր

Դ ր ե •*

հ ա սցրել

ն ետ վ ել Պ ա ո լա յի հ ետ և ի ց , երբ նրան ղր կեց ու պ տ տ ե ց 9 ե ր « թ ր , ինք ն էլ խ փ վ ե լ ո վ ու իր հեր թ ին խ փ ե լ ո վ Դի կին, թույք չ ա ա լո վ ,

որ նա փ ա խ չ ի ։

Ա վազանով

մ եկ

Դիկը

ս կ ս ե ց հե-

տա սյնդել կնոջը, Ոերթն ու Դ րեհեմը ջւսնում էին Լողալ նրա առջևր կտրելու հ ա մ ա ր , իսկ w ղջ^կե ե րը վա ւլեցին դեպի աջ՝տ ա րա կն ու շա ր վ ե ց ի ն

ա յն տ ե ղ հ մ ա յի չ մի խ մ բ ո վ ։

ԳԼՈԻԽ XIV Ոա վա կա նին

միջակ Լողորդ Դ ոնա լդ Ուեյրր

մ ա ս ն ա կ ց ո ւ թ յո ւ ն հե տո,

ի

հ եճուկս

չունեցա վ, Դ րեհեմ ի,

բ ա յց

դրա

բռնա ցրեց

մ ր ց ո ւ թ յա ն ը ■

փոխարեն, տիրուհուն

հաջից և թ ո ւյլ

շտ վ ե ց նրան հեռանալ դաշնամուրի մ ո տ ի ց։ Ինչպես հաճախ էր պատահում Մեծ տանը, անսպասելի կերպ ով հ ա յտ ն վե ­ ցին նոր հյուրեր, փաստաբան Ադոլֆ Վ եյլը, որը Գիկի հետ խ ոսելիք ուներ ջրի իրա վունքի վ երա բերյա լ մի խոշոր հա յցի մա սին. Մ եքսիկա յից հենց նոր վերա դա րձա ծ Գիկի' «Հա րվևսթի խ ո ւմ բ» ոսկու հանքերի ա վա գ դիրեկտոր Ջերեմի Բրեքսթոնը, որն հա վա տ ա ցնում էր, թե հանքերն առաջվա պես անսպառ են. շիկահեր իռլա նդա ցի, երա ժշտ ությա ն և թա տերա կա ն քննադատ էդվին 0 'Հ ե յը և Տոնս ի Բիշոփը «Ս ա ն ֊Ֆ ր ա ն ց ի ս կ ո յի

նորույթներ» թերթի տնօրենն ու հրա ­

տարակիչը և, ինչպ ես հետո իմա ցա վ Գրեհեմը, Գիկի հա ­ մա լսարանական ընկերը։ Հյուրերից ոմա նց Գիկը նստ եցրեց թղթա խ ա ղի, որ նա ա նվա նում էր «ճա կա տ ա գրա կա ն հ ն գ յա կ », խա ղա ցողներին մի զարհուրելի մոլուցք տ իրեց, թ եև ա մ ենա մ եծ շա հույթը տասը սենթից ավելի չէ ր , իսկ բա նկ բռնողը տասը րոպ եում կարող էր տանուլ տալ կա մ շահել շ ա տ ֊շ ա տ իննսուն սենթ։ Խաղում էին սենյա կի հեռա վոր ծա յրին գտ նվող մ ե ծ սեղանի մոտ , և ա յնտ եղից մեկ էլ լսվում էին աղմկոտ բա ցա կա նչու­ թ յուննե ր. ոմա նք մանր դրա մ էին պարտք խ նդրում, մ յո ւս ­ ները խ նդրում էին մա նրել խ ոշորները։ Խաղին մա սնա կցում էին ինը հոգի, և սեղանի մոտ նեղ­ վա ծք էր, որովհետև Գրեհեմը ոչ ա յնքա ն ինքն էր խ ա ղում, որքան փող էր դնում էրնեստ ինա յի խ ա ղա թղթերի վրա , մ ի և ­ նույն ժամանակ անդադար նա յե լով վիթխարի սենյա կի հա ­ կառակ ծա յր ին, որտեղ Պաոլա Ֆորրեսթը և ջութակահարը զբա ղվա ծ էին Բեթհովենի սոնա տ ներով և Դելիբի բա լե տ նե ­ ր ո վ ։ Բրեքսթոնը խ նդրեց

ա ռա վելա գույն

շա հույթը բա րձ­

րա ցնել մինչև քսա ն սենթ, իսկ Գիկը, որի բա խտը ոչ մի կերպ չէր բա նո ւմ , — նա պ նդում էր, որ արդեն հաջողացրել է տանուլ տալ չորս դոլլար վաթսուն սենթ , — աղերսա նքով ա ղոթում էր, որ մեկնումեկը քա նդի բա նկը, որպեսզի վաղն ա ռա վոտ յա ն սենյա կը հա վա քելու և լուսա վորելու համար վճա րելու բա ն մ նա ։ Գրեհեմը հա ռա չա նքով տանուլ տալով իր վերջին մա նրը, էրնեստ ինա յին հա յտ ա րա րեց, որ ուզում է սենյա կում թա փ ա ռել «բա խ տ ի փ ոփ ոխ ությա ն» հա մա ր։

— Ես ձեզ

համար

գուշակեցի. . . — կիսաձայն

նկատեց

է րն ե и տ ին ան ։ — Ւ՞նչ, — հարցրեց նա։ Էրնեստինան բա զմանշանակ մի հայա ցք նետեց Պ ա ոլա ֊ յի կողմը։ — Այդ դե պքո ւմ, առավել

ևս կգնամ

տասխանեց Գրեհեմը։ — Մար տահրավերից

կարողանում

չե՞ք

ա յն տ ե ղ ,— պա ֊ հրաժարվել, —

կատակով ծաղրեց էրնեստինա ն։ — Եթե դա մարտահրավեր էիներ, ես չէի համարձակվի ընդունել։ — Ուրեմն, դա համարեցեք

մարտահրավեր, — հ ա յտ ա ­

րարեց էրնեստինան։ Գրեհեմը գլուխը շա րժեց։ — Ես դեռ ավելի շուտ էի վճռել գնալ ա յնտ եղ ու նրան դուրս հրել վազքուղուց։ Զեր մարտահրավերն այլևս չի կա­ րող ղսպել ինձ։ Սացի այդ, միստր Օ Հե յը սպասում է ձեր վար դնելիք գումարին։ Էրնեստինան աճապարանքով տասը սենթ դրեց և նո ւյ­ նիսկ չն կա տ ե ց ' տանո՞ւլ տվեց, թե շահեց, քա նզի ծա յր ա ­ հեղ հուզմունքով էր հետևում Գրեհեմին, երբ նա ք ա յլում էր դեպի սենյակի հակառակ ծայրը, թ եև շատ լավ նկ ա տ ե ց , որ Սերթ Ուեյնռա յթ ը

որսաց ա յդ հայա ցքն

ու իր հերթին

հետևում էր էրն ե иտ ին այ ի ն ։ Սակայն, ոչ ն ա ,՝ ոչ Սերթը, և ոչ էլ խաղացողներից որևէ մեկը չնկա տեց, որ աչքերն ուրախ շողացնելով, ամեն տեսակի հիմարություններ դուրս տվող ու հյուրերին անդադար ծիծաղեցնող Գիկից նույնպես ոչ մի մանրուք չխուսափեց այս ողջ տեսարանից։ Պաոլայից

մի

փոքր

ավելի

բարձրահասակ,

սակայն

ա պ ագայում գիրանալու հեռանկարներ ունեցող էրնե ստին ան ծաղկող, գեղատեսիլ մի շիկահեր էր,

նուրբ

վարդագույն

երանդ ունեցող քնքուշ մ աշկո վ, որպիսին ունենում են մ ի այն տասնութ տարեկան աղջիկները։ Մատների, ափի, դ ա ս ֊ տակի, պարանոցի ու այտերի բա ցվարդա գութն մորթը թվում էր թա փա նցիկ։ Եվ Դիկր չէր կարող չնկատել, որ երբ. ա ղ ջ ի ֊ կր նա յում էր դեպի սենյակի մյուս ծայրը քա յլող Գ ր ե հ ե ֊ 539

,մին, հանկարծ շիկնեց վառ կարմիրով։ Ֆիկը նկա տ եց, որ աղջկա ներս ում բռ նկ վ ե ց ի ն չ ֊ ո ր մի երազանք, բ ա յց թե հատկապես' ինչպիսի, գուշակել չկարողացավէ Իսկ էրնե ստինան նա յելով, թե ինչպես է ա յդ բա րձրահա­ սակ, բա րեկա զմ մարդը, անփութորեն սանրած, արևի տակ խ ա նձվա ծ ա վազա ֊ ո ս կ ե գույն մա զերով գլուխը հպարտորեն վեր պահած քա յլում սենյա կո ւմ , ինչպես թ վա ց աղջկան' ար­ քա յա զնի ք ա յլվա ծ քով , առաջին ա նգա մ ցա վա գին կերպով զ գա ց նրա մետաքսանման մազերը շոյելու անհաղթահարելի մի ցա նկություն։ Սակայն, վերջերս մամուլում հա յտ նվա ծ Հարոլդ Բաոլերի մ ասին զն ահ ատ ականի շուրջը ջոլթակահա րի հետ վիճող ու համառորեն առարկող Պաոլան ևս հա յա ցքը չէր կտրում դեպի իր կողմը քա յլող Գրեհեմից։ Պաոլան էլ բերկրանքով նկատեց նրա շարժուձևի արտակարգ բա րեկրթությունը, ■գլխի հպարտ կեցվա ծքը, ալիքաձև մազերը, բրոնզա գույն վուն, կոպերի

այտերի նուրբ

արևայրուքը, սքանչելի ճակատը և տակ

թեթևակի

թա քնվա ծ

երկա րա ­

մոխրագույն և

տղայա կա ն բարկացկոտ աչքերը, ընդ որում ա յդ արտա հա յ­ տությունն անմիջապես հալվեց, երբ Գրեհեմը ժպտալով ողջունեց նրան։ Իրենց հանդիպումից ի վեր, Պաոլան բա զմ իցս նկատել էր ա յդ ժպիտը, որն ուներ անասելի մի հ մ ա յք < Բարեկամական, բա րեհա մբույր ժպիտը մի արտակարգ փայլ էր ստանում Գրեհեմի աչքերում, իսկ բերանի անկյուններում հ ա յտ նվում էին բարի և ուրախ փոքրիկ ծալքեր։ Այդ ժպ ի­ տին չպատասխանելն անհնարին բա ն էր, և Պաոլան լուռ ժպտաց նրան, շարունակելով Пւեյրին շարադրել իր առարկու­ թյունները Բաոլերի երաժշտության մասին 0'Հե յի չա փա զա նց ներողամիտ գրախոսության ն կ ա տ մ ա մ բ։ Հետ ո, ըստ երևույ­ թին, կատարելով Ուեյրի խնդիրքը, նա նվա գեց հունգարա­ կան պարեր, դարձյալ հիացմունք պատճառելով Գ րեհեմին, որը գլանակը ձեռքին նստել էր պատուհանի խորշում։ Գրեհեմը զարմանում էր Պաոլայի բա զմա կողմա նի ունա­ կությունների վրա, հիանում էր ա յդ բարակ մա տներով, որոնք մերթ սանձահարում էին Ֆրանտին, մերթ հաղթահա­ րում էին ստորջրյա 540

խորությունները,

մերթ

կարապների

պես,

քառասուն

մ,Լտրանոց

բարձրությունից

թռչում

էին

օդում, միանալով լողորդուհու զ[խի վերև ում' արդեն ա վա ­ զանի մակերևույթին հասնելիս, որպեսզի պաշտպանեն նրան ջրի հարվա ծից։ Պատշաճության համար

Գրեհեմը

լոկ մի քանի

րոպե

նստեց Պաոլայի մոտ, հետո վերադարձավ դեպի հյուրերը և արժանացավ նրանց աղմկոտ հիացմունքին, Մ եքսիկայից ժա մա նա ծ դիրեկտորին անդադար տանուլ տալով եինգսեն* թա նոցներ,

միաժամանակ

սքանչելի

կերպով

ժլսւա-հրեայի ագահություն և մոլուցք։ Ավելի ուշ, երբ խազն ավա րտվեց,

խաղալով

Բերթն ու Հյութը

փչացրին 9եթհովենի ССՊաթետիկ սոնատի)) ադաջիոն Պաոլա յի կա տա րմա մբ, այն ներկա յա ցնելով ի ն չ ֊ ո ր գրոտեսկա­ յ ի ն ֆոքստրոտի

միջոցով,

որն

անմիջապես

Դիկը կոչեց

<(Р ո ւքս ի բա յին սերX), և այն աստիճան հասցրին Պ ա ոլային . որ նա էլ, ի վերջո, քրքջաց ու դադարեց նվազել։ Նոր խումբ կազմ ա ծՀ Վեյլը, Ռիտան, նստեցին բրիջ խաղալու։

Գոնալդ Աւեյրը

9իշոփն ու Դիկը ստիպված եղավ

Պաոլայի նկա տմամբ իր մենաշնորհը զիջել Զ երեմի 9րեքսթոնի առաջնորդությամբ մ ոտ եցա ծ երիտասարդությանը։ Գրեհեմը և 0'Հե յը տեղավորվեցին պատուհանի խորշում և զրույց սկսեցին քննա դատության մասին։ Պաոլայի նվա գա կցությա մբ երիտասարդները խ մ բո վ եր­ գեցին հավայական երգեր, հետո երգեց Պաոլան իր իսկ ն վ ա ­ գա կ ց ո ւթ յա մ բ։ Նա գերմանական մի քանի ռոմանսներ կ ա ֊ տ ա րեց։ Պաոլան, երևի, երգում էր միա յն իրեն շրջապատած երիտասարդների և ոչ թե ամբողջ հասարակության համար, և Գրեհեմը գրեթե ուրախությամբ վճռեց, որ կարծես, կա ­ րողա ցա վ հայտնագործել գեթ մի անկատարելություն, թ ե ­ կուզև Պաոլան հրաշալի դաշնակահարուհի է, սքանչելի հ ե ծ ­ յա լ, գերազանց սուզվում է և լողում, բ ա յց , չն ա յա ծ իր կա­ րա պ ա յին պարանոցին, աստված գիտե, թե ինչպիսի երգ­ չուհի է։ Սակայն շուտ ո վ Գրեհեմը ստիպված եղավ փոխեք Ւր կարծիքը։ Պ ա րզվեց, որ նա, հա մենա յն դեպս, երգչուհի է։ իսկական երգչուհի։ ճիշտ է, նրա ձայնը չուներ հզորու­ թյուն և փա յլ, բ ա յց քնքուշ էր ու ճկուն, այն ջերմ թրթիռով, 54է

որը հ մա յիչ էր դարձնում նաև նրա ծիծաղը։ Եվ եթե ուժը չէր բա վ ում ձա յնին, ապա դա փոխհատուցվում էր հնշեղՈԼ* թ յա մ բ , ճշգրտ ությա մբ, արտ ահ այտ լական ութ յ ա մ բ ու ըմ բըռնողա կա նութ յա մ բ , գեղարվեստական վ ա րպ ետ ութ յա մբ։ Ա յո, ձա յնը փոքր էր։ Իսկ որ տեմբրի գեղեցկությունը դեբում է, ոչինչ չես կարողանա ասել։ Դա իսկական կնոջ ձայն էր, որ հնչում էր առլեցուն կրքով, բռնկվող խառնվածքի ամբողջ ջ ե ր մ ո ւթ յա մ բ , խ ա ռնվա ծքի, որը սակայն զսպվում էր աննկուն կ ա մք ով , Գրեհեմին հիացրեց նաև ձայնի առանձնահատկությունները շատ լա վ կարողությունը, որ

հմտորեն

հասկացող

օգտվում

առանց ա յն լա րելու• այստեղ Պաոլան տություն ց ո ւ ց ա բ ե ր ե ց .

էր

երգչուհու

իր

ձա յնից,

իսկական

վարպ ե­

Այն ըն թ ա ց ք ո ւմ , երբ Գրեհեմը մ տ ա ցրիվ գլխով էր անում ժամանա կա կից օպերայի վիճակի մասին իսկական դասա­ խոս ո ւթյո ւն կարդացող 0 'Հ ե յի ն , միևնույն ժամանակ հարց­ նում էր ինքն իրեն, առավել խոր ղգացմունքների և կրքերի ոքորտում էլ կարողանո՞ւմ է արդյոք Պաոլան տիր ա պետ ել Ւր խ ա ռնվա ծքին նույնպիսի կա տա րելությա մբ, ինչպես արվեստում։ Այդ հարցը նրան մտահոդում էր, ինչպես ինքն էր համոզում իրեն, « հետաքրքրությունից դրդված» . բ ա յ ց ա յս ­ տեղ մ իա յն հետաքրքրասիրությունը չէր հիմնականը։ Գրեհե­ մին մտահոգել էր ավելի մ ե ծ բա ն, քան հետաքրքրասիրու­ թյունն է, տղամարդու էության մեջ անհիշելի ժա մա նա կնե­ րից սա ղմնա վորվա ծ առավել տարերային ի ն չ ֊ ո ր բա ն ։ Եր հարցին պատասխան ստանալու անսպասելի ցա նկու­ թյունը ստիպեց նրան մտածել ու հ ա յա ցքո վ ընդգրկել բարձր, խոշոր գերաններով առաստաղ և աշխարհի բոլոր անկյուններից հավա քա ծ ավարներով զարդարված վերնա սրահ ունեցող այս սենյա կը, ու վերջապես, հենց իրեն' այս նյութական բոլոր բարիքների տնօրենին, ամուսնուն ա յն կնոջ, որն հիմա նվագում էր ճիշտ ա յնպես, ինչպես աշխա­ տում է ամուսինը' ամբողջ հոգով, և խարդախության մեք բ ռ ն վ ա ծ Ռիտայի Վրա ոլրախ ծիծաղող Դիկ Ֆորրեսթին. Ռիտան նետել էր ոչ համապատասխան խաղաթուղթ, ա յո , չէ ՞ որ Գրեհեմը երբեք աչք չէր փակում դաժան ճշմարտոլ542

թ յա ն վրա ։ Իսկ ա յդ բոլոր հարցերի ու վերացական դ ա տ ո ֊ ղությունների հետևում կա նգնա ծ էր կենդանի կինը' փայլուն, հիասքանչ, արտակարգ, կանացիության իսկական մ ա ր մ ն ա ֊ ցո ւմ Պաոլա Ֆորրեսթը։ Այն րոպ եից, երբ ինքը առաջին ա ն ֊ գ ա մ տեսավ ու ապշեց խեղդվող հովատակին հեծա ծ Պ ա ո ֊ լա յի տեսքից, նա ասես դյութեց Գրեհեմի տղամարդկային երևակայությունը։ Չ է՞ որ Գրեհեմը ա մենից քիչ համբակ էր կանանց նկա տմամբ և սովորաբար իրեն պահում էր որպես մի մարդու, որը հոգնած է նրանց ձանձրալի մ ի օ ր ի ն ա կ ո ւ֊ թ յունի ց ։ Ո չ * սովորական կնոջ հանդիպելը նույնն էր, ինչ մարգարիտ որոնողների բա զ մ ա թ ի վ սերունդների կոՂ^Ւ9 մա քրա զա րդվա ծ ծովալճակում հիասքանչ մի մարգարիտ գտ նելը։ — Ուրախ եմ ձեզ ողջ

տեսնելով, — ծիծա ղեց

Պաոլան'

մի փոքր անց դառնալով նրան։ Պաոլան և Հյութը

գնալու էին քնելու։

Ա յդ ընթացքում

նոր բրիջ կա զմեցին' էրնեստինան, Բերթը, Ջե րե մ ի Ո ր ե քս֊ թ ոնը և Գրեհեմը, իսկ 0' Հե յն Ու Ոիշոփը սկսեցին ջաշկի խ ա ղա լ։ — Մեր իռլանդացին իսկապես հրաշալի մա րդ է, միայն թե չի կարելի թույլ տալ նրան հեծնելու իր ձիուկին, — շա ­ րունակեց Պաոլան։ — Իսկ ձիուկը, երևի, Գրեհեմը։

երաժշտությո* ւնն

է, — հարցրեց

— Երբ գործը հասնում է երա ժշտությա նը, նա դառնում է անտանելի, — նկատեց Հյութը։ — Դա միակ բա նն է, որից իսկապես ոչինչ չի հասկանում։ Նա կարող է ուղղակի խ ե ն ֊ թացնել մարդու։ — Հա նգստա ցիր, — կրծքային

ծիծա ղով

ծիծաղեց

Պաո֊

չա ն , — ձեր բոլորի վրեժը կլուծվի։ Դիկը հենց նոր ականջիս ասաց, որ վաղը երեկոյան կանչել է փիլիսոփաներին։ Իսկ դուք գիտեք, թե նրանք որքան են սիրում խոսել երաժշտու­ թ յա ն մասին։ Երաժշտության քննադատը նրանց օրինական որսն է։ ֊

Մի առիթով Թերենսն ասաց, որ ա յդ

որսի

համար 543

տարվա բոլոր եղանակներին թույլատրելի է

որսորդությու­

ն ը , — ա վելա ցրեց կ ո ւ թ ը ։ — Բ՚ ե րենսն ու Ահարոնը այն օրը կգցեն նրան, որ կւսկսքր խ մ ե լ , — ծիծաղելով շարունակեց Պաոլան, — էլ չե մ խոսում Դար-Հիաղի և նրա' արվեստի լպիրշ տեսության մասին, Որը, նա , իհարկե, հերքելոլ համար ա յն ամենը, ինչ կասվի, կհաջողացնի կիրառել երաժշտության նկ ա տ մ ա մ բ։ Իսկ ինքը ոչ մի գռոշի, արժեք չի տալիս իր լպիրշ տեսությանը և դրան վերա բերում է նույնքա՜ն անլրջորեն, ինչպես, հիշո՞ւմ եք, իր պարին։ Պարզապես, դա նրա համար զվարճանալու մի ձև է։ Նա ա յնքա ն խորա միտ փիլիսոփա է, որ երբեմն էլ անհրա­ ժեշտ յէ գտնում կատակել։ — Բա յ ց եթե 0 ’Հե յը դարձյալ կպչի Բ ՚ ե ր ե ն ս ի ն ,— չարա­ գուշակ երանգով հայտարարեց էյութը, — ես արդեն կանխավ տեսնում եմ, թե ինչպես Թերենսը թևանցուկ է անում նրան, տանում բիլիարդանոց և իր փաստարկումներն այնտեղ հաստատում խմիչքների ամեն ա աներևակա յելի խառնուրգով, — Որի հետևանքով 0 'Հ ե յը մ յ ՈևԱ °ՐԸ ղ ի ն, — ծիծա ղելով ավելա ցրեց Պաոլան։

ko^k^t

անկո­

— Ես ա նպայման կասեմ, որ հենց այդպես էլ բա ց ա կ ա ն չե ց էյութը։

ա ն ի ,—

— Դուք

մ ի ' կարծեք,

որ մենք

այդքան

վատն ե ն ք ,—

Գրեհեմին դարձավ Պաոլան։ — Մեր տանն ուղղակի ա յդպ ի­ սի ոգի է տիրում։ Չարաճճի բաները դուր են գալիս Դիկին, ի ն ք ն էլ անընդհատ պատմություններ է սարքում։ Դա նրա հանգստանալու միջոցն է։ Լյոլթին հենց նա էլ հուշել է, որ Թերենսը 0 ’Հեյին բա ր քարշ տա, ես հա մոզվա ծ եմ։ — Ի՞նչ արած, չե մ թ ա ք ց ն ի , — պատասխանեց Լյութլ։ բա զ մ ա նշա ն ա կ։ — Այո, ա յդ գաղափարը մ իա յն ինձ չի պատ­ կա նում։ Ա յդ րոպեին նրանց մոտ եցա վ էրնեստինան և Գրեհեմին ա սա ց.

--- Բոլորս ձեզ ենք սպասում։ Խաղաթղթերն արդեն ք ա ­ շել են, դուք ի մ խաղընկերն եք։ Պաոլան գնում է քնելու> Բարի գիշեր մա ղթ եցեք նրան և թույլ տվեք, որ գնա։ Տ44

Ժամը տասին Պաոլան գնացէ Իրիջն ավարտվեց մամը մեկինէ Դիկը, եղբա յրա բա ր գրկելով էրն ե ստինա յ ի ն , Գ ր ե ֊ հեմի հետ գնաց մինչև նրա պահակային աշտարակի շրջա­ դարձն ու, բարի գիշեր մա ղթելով, որոշեց ուղեկցել իր երի­ տասարդ քրոջըէ — Մի րոպե, էրնեստինա, — ասաց Դիկը հրաժեշտ տա­ լու ժամանակ, ջինջ ու քնքշորեն նա յելով նրան իր ժպ տա ­ ցող, մոխրա գույն աչքերով, բ ա յց ձայնը հնչում էր լրջորեն ու նախազգուշացնող երանգովI — ^ չ է, նորի՞ց ավելորդ բան եմ

արել, — կատակով

: փնթփ նթա ց ն ա։ — Ոչ... ա ռ ա յժ մ ։ Ոայց ավելի լա վ կլինի, եթե չսկսես, հակառակ դեպքում քո սրտիկը կփշրվի* Ախր դու դեռևս աղջնակ ես. տասնութ տարին ի՞նչ է որ։ Դու անուշիկ, գե ­ ղեցիկ աղջիկ ես, որի վրա ամեն մի տղամարդ ոլշադրոլթՏ ուս կդարձնիէ 9 ա յց Իվեն Գրեհեմը «րամեն մ ի » չ է t — Օհ,

խնդրում

անելու կարիք չկա, ՚ կեց նա։ ձ

ե մ . .. Ինձ

վրա

խնամատարություն

ես փոքրիկ չ ե մ , — բռնկվելով,

առար֊

— Հա մ են ա լն դեպս, ականջ դիր ինձt Ամեն մի երիտա­

սարդ աղջկա կյանքում վրա է հասնում այնպիսի շրջա ն, երր ’՛սիրո մեղվիկը սկսում է բարձրաձայնդ բզզա լ նրա սիրունիկ գլխում։ Հենց այստեղ է, որ պետք է խուսափել սխալից ու չսիրահարվել նրսսւ, ում պետք չէ սիրահարվել։ Քանի դեո . չես սիրահարվել Իվեն Գրեհեմին, քո միակ խնդիրը պետք է չինի հետա գա յում էլ չսիրահարվել։ Նա քե զ համար զույգ չէ, և ընդհանրապես ոչ մի երիտասարդ աղջկա զույգ չէ ։ Գրեհեմն արդեն պատանի չէ, նա շատ բան է տեսել, ա նցկացրել և, իհարկե, վաղուց ի վեր մոռա ցել է նույնիսկ ռո­ մանտիկ

սիրո ու երիտասարդ թռչնակների մա սին,

տասը

կ յա նք էլ ապրելու լինես, միևնույն է, չես իմա նա ա յն, ՛ինչ նրա համար վաղուց արդեն նորություն չէ ։ Եվ եթե նա երբևէ դարձյալ ա մուսնա նա ...

— Դա րձյա ՞լ, — ընդհա տ եց նրան էրնեսսէինան։ — Նա, սիրելիս, տասնհինգ տարուց ավելի է, ինչ ա յ ֊ թիացել է։ 545

35

Ջէկ 1,ոնդոն, X Я.

— Հե տ ո ՞ ինչ, — կրքոտությա մբ հարցրեց ն ա ։ — Ա յ ն , ֊ անվրդով շարունակեց Գիկը, — որ նա արդեն ապրել է իր պատանեկան սիրավեպը, և ա յն էլ ինչպիսի կախարդական սիրա վեպ ... Եվ քանի որ այս տասնհինգ տ ա ֊ րիների ընթա ցքում երկրորդ անդամ չի ամուսնացել, նշա­ նակում է ,,, — Նա չի ՞

կարողանում մոռանալ կորուստը, — դարձյալ

ընդհատեց էրնեստինա ն։ — Ոայց դա դեռ չի ա պացուցում. ..

— նշանակում է, նա ապրել է հրապուրվելու պատանե­ կան շրջանը, — համառորեն շարունակեց Գիկը։ — Ա՛Լելի քննա խ ույզ նայիր նրան, և դու կհասկանաս, որ, իհարկե, հարմար առիթներ պակաս չի ունեցել, և որ, հավանաբար, շատ անգամներ իսկապես հ մա յիչ, խելացի ու փորձառու կանայք փորձել են պտտել նրա գլուխը և կոտրել նրա հա ­ մա ռությունը։

Ոայց մինչև հիմա

ոչ ոք չի կարողացել ո ր ­

սալ նրան։ Եսկ ինչ վերա բերում է երիտասարդ աղջիկներին, ապա ինքդ էլ գիտես, այդպիսի մարդու հետևից ուղղակի խ մ բե րո վ են վազում։ Ծանրութեթև արա այս ամենը և խ ն ա ­ յի ր ք ե զ ։ Եթե թույլ չտաս, որ սիրտդ բոցա վ ա ռվ ի, դու ապ ա ­ գա յում կփրկես քե զ տանջալի ցրտի զգա ցողությունից։ նա բ ռ նե ց էրնեստինայի իրեն։ Լռություն

ձեռքն

ու

քնքշորեն

սեղմեց

տիրեց. Գիկը ջանում էր գուշակել, թե

ինչի

մասին է մտա ծում էրնեսւտինան։ — Գիտե՞ս, մ ենք, մոլորված, փորձառու ծերուկներս. , , — սկսեց Գիկը կատակով ու մեղավոր ձա յնո վ։ Ոայց էրնեստինան կտրուկ վեր քաշեց ուսերն ու բացականչեց.

— Հենց միա յն այդպիսիներն էլ արժանի են ուշադրու­ թ յա ն . երիտասարդները, մեր հասակակիցները սոսկ երեխա­ ներ են և բնա վ էլ հետաքրքիր չե ն ։ Նրանք նման են մտրուկ­ ների. մ իա յն թե թռչկոտան, աղմկեն, ուրախանա ն, Ոչ մի կաթիւ լրջություն չունեն,

մեջները

բա րդ

բնա վորությա մբ

որևէ մեկին չես հանդիպ ի... Նրանք... Նրանց մեջ աղջիկները ոչ մի իմաստնություն չեն զդում, և ոչ էլ ո ւժ ... մի խոսքով, իսկական առնականություն չկա,,,.

MS

— Դա, իհարկե, հասկանում ե մ , — մ րմնջաց ^ է կ ը * — Ոա՛յց մի մոռ ա ցի ր, խնդրում եմ, այս ամենին նայեք մյուս կողմից* չէ որ դուք, տաքարյուն երիտասարդ արարածներդ, ձեր տարիքի տղամարդկանց վրա թողնում եք ճիշտ ն ո ւ յ ն ֊ պիսի տւղաՎորությունt նրանք ձեր նմանների մեջ տեսնում են խաղալիք, զվարճալիք, գեղեցիկ մի թիթեռնիկ, որի հետ կարելի է չարաճճիություններ անել, բ ա յ ց երբեք չեն հ ա մ ա ֊ րում իրենց հավասար ընկեր ուհի, որի հետ կիսեն 1ւ իրենց ու րախ ո ւթյունը, և ' վիշտը։ Այանքն անհրաժեշտ է ճանաչել։ Եվ հասուն կանայք ճանաչել են*** համենայն դեպս' դ ր ա ն ֊ ցից ոմանք ճանաչել են։ Իտ յց քեզ նման թռչնա կը, է ր ն ե ս ֊ տինա, ի ՞ն չ է կարողացել ճանաչել։ — Լսիր , — հանկարծ ընդհատեց նա րությա մ բ , գրեթե մ ռ ա յլվ ա ծ , — պատմիր

Դիկին ա ն հ ա մ բ ե ֊ ա յդ տարօրինակ

պատանեկան սիրավեպի մա սին, որը եղել է վաղուց, տասն­ հինգ տարի առաջ։ — Տ ա սնհի՞նգ, — վրա տվեց Ա՚ իկը, ի ն չ ֊ որ բան մտածեմ լո վ ։ — Ոչ, ոչ թե տասնհինգ, այլ տասն ութ։ Նրանք ա մ ո ւ ս ն ա ֊ ցան կնոջ մահից երեք տարի առաջ։ Պսակադրումը կատարել էր անգլիացի պաստորը, և արդեն ամուսիններ էին դարձել, երբ զու, ճչալով, հենց նոր հայտնվեցիր լույս աշխարհ։ Հ ի ֊ մտ հաշվիր*** — Այո, ա յո*,* իսկ հետո՞ , — նյա ր-դայն որեն շտապեցրեց նրան էրնեստ ինա ն։ — Ինչպիսի՞ն էր նա։ — ՇԼա&” 4?Ււ գեղեցկուհի, ո ս կ ե ֊ թ ո ւ խ կամ կ ա թ ն ա ֊ ոսկի մաշկուէ, սլոլինեղիական խառնածին թագուհի*** Նրանից առաջ թագավորել էր մա յրը, իսկ հայրը անգլիացի ջ ե ն տ ը լ ֊ մեն էր ու իսկական գիտնական, որ կրթուէՅյուն էր ստ ա ­ ցել Օքսֆորդում։ Անունը Նոմարե էր* Խուախոա կղզու թ ա ­ գուհին էր ա յդ վայրենի կինը։ Իսկ Գրեհեմը ա յնքա ն երիտասարդ էր, որ ոչինչ չարժեր նրա համար

դաոնալ ճիշտ

այնպիսի վայրենի, ինչպիսին Նոմարեն, եթե ոչ ավելի։ Սա­ կայն նրանց ամուսնության մեջ ոչ մի ստորացուցիչ բան չկար։ Գրեհեմը ինչ-որ պատահական, թոկից փախած ավանտյա րիստ չէր, Կինը, որպես օժիտ բերեց իր կղզին ու ք ա ­ ռասուն հազար հպատակներին։ Իսկ Գրեհեմը նրան ն վ ի ր ա ֊ 547

բերեց իր հույժ ծանրակշիռ կարողությունը և մի այնպիսի ապարանք կառուցեց, որպիսին լի եղել ու չի լինի Հա րա ­ վային ծովերի կղզիներումէ Դա իսկական, տեղական շի­ նություն էր ամբողջական, թեթևակի տաշված ծա ռա բներից, որոնք մ իա ց վա ծ էին կոկոսաթելի պարաններով, ուներ խ ո ­ տե տանիք և նույն ոգով այլ պարագաներ։ Թվում էր, թե ծառերի նմա ն, ապարանքն աճել է նույն հողից, որ գետն ի տակ տա րածված արմատներ ունի, որ ա յդ կղզու անբաժանելի մասն է կա զմում, թ ե և դրա հեղինակը ճարտարապետ Հոփքինսն էր, որին Գրեհեմը հրավիրել էր Ն յո ւ ֊ Յ ո ր ք ի ց ։ Եվ ինչպե՜ս էին ապրում նրանք։ Ունեին սեփական, ար­ քա յա կա ն զբոսա նա վ, լեռներ ում' ա մա ռա նոց, մի ուրիշ' լ ո ­ ղացող ա մառանոց, որը նույնպես իսկական ապարանք էրէ Ես եղել եմ ա յնտ եղ։ Այդ ա մա ռա նոցում շքեղ խնջույքներ էին կա զմա կերպ վում,,, ի դեպ, դա արդեն ավելի ուշ շրջանին է վերա բերում։ Նոմարեն մեռա վ, Գրեհեմն անհետացավ ա ն­ հայտ մի ուղղությա մբ, և կղզին անցավ նոմարեի ա զգա կա ­ նի տնօրինությանը։ Ես ասացի, որ Գրեհեմը ավելի վա յր ե նի էր դարձել, քան իր կինն էր։ Նրանք ապրում էին ոսկու մ ե ջ ,,. Մի՞թե հնա­ րավոր է ամեն բան պ ա տ մել։ Այն ժամանակ Գրեհեմը դեռ իսկական երեխա էր։ Նոմարեն' նույնպես, և կիսով չափ անգլուհի, կիսով չափ պոլինեզուհի լինելով, իսկական թ ա ­ գուհի։ Երկու ժողովուրգների երկու գեղեցիկ ծաղիկներ, կախարդական հեքիաթի միջից դուրս եկած երկու հրաշալի երեխա ներ,,. Եվ Գիտես, էրնեստինա , տարիներն անցել են, և Իվենի համար երիտասարդական արքայությունը մ ն ա ­ ցե լ է հետևում։ Որպեսզի հիմա

հնարավոր

լինի

նվաճել

նրան, անհրաժեշտ է բոլորովին ա,ռանձն ահա տուկ մի կին։ Բացի ա յդ, ըստ էութ յա ն, նա սնա նկա ցա ծ է, թ եև քամուն չի տվել իր կարողությունը։ այդպիսին։

Ինչ

արած,

Ճակատագիրն էր

— Նրա համար ավելի ընդունելի է Պ ա ոլա ն,— մտասույզ ասաց էրն ես տին ան։ — Այո, իհարկե, — համաձայներ Դիկը։ — Պաոլան կամ Պաոլայի նման մեկ այլ կին նրա համար հազար անգամ ա548

վելի հրապուրիչ է, քան մյուս բոլոր գեղեցիկ երիտասարդ աՂ1 Ւկները ՒՐաՐ Հետ վերցրա ծ։ Մենք, ավագ սերնդի մ ա ր ֊ դիկ) գիտես ախր, մեր իդեալներն ունենք։ — Ուստի ինձ էլ կհրամայես բա վարարվել հասակակի՞ց աղաներով, — հառաչեց էրնեստինան։ — Ա ռ ա յժ մ ' ա յո , — ծիծաղելով ասաց նա ։ — Ոայց մի մոռացիր, որ ժամ տնակի ընթա ցքում դու էլ կմեծանաս ու կկարողանաս դառնալ այնպիսի հիանալի հասուն մի կին, որ ընդունակ կլինես սիրո մրցա կցությա ն մեջ հաղթել ն ո ւ յ ֊ նիսկ Եվ են ի պե и տղամարդուն։ — Ոայց ես այն ժամանակ վաղուց արդեն ամուսնացած կլինե մ , — վշտացած ծոր տվեց էրնեստինան։ — Եվ դա քեզ համար շատ լա վ բան կշինի, թանկագինսւ Եսկ ա յ ժ մ ' բարի գիշեր։ Եվ վրաս մի' բա րկա ցիր։ Լա՞վ։ Էրնեստինան ժպտաց մի խղճալի ժպիտով, շարժեց դ լ ո ւ ֊ խը և շուրթերը ձգեց համբուրելու համար։ Հրաժեշտ տալիս նա ա սա ց.

— Ես չե մ բա րկա նա , բ ա յ ց այն պա յ մ ան ով, որպեսզի դո։ ինձ ց ո ւ յց տաս այն ճանապարհը, որով երբևէ կկարողանամ հասնել այնպիսի ծերուկների սրտին, ինչպիսին դու և Գ ր ե ֊ հեմն եք։ դ ՒԿը >

ճանապարհին մարելով էլեկտրական լույսը, ք ա յ-

լե ց դեպի գրադարան և, մ եքենա գիտ ոլթյա ն ու ֆիզիկա յի վ ե ­ րա բերյա լ տեղեկագրքեր ընտրելով, ժպտաց գոհ ժպիտով Հիշելով քենու հետ ունեցած իր խոսա կցությունը։ նա վըս. աահ էր, որ Գրեհեմի առիթով էրնեստինային զգուշացրեց ճիշտ ժա մանա կին։

հետևում

գտնվող

սանդուղքով դեպի իր աշխատասենյակը գնալիս,

Եայց

գրադարակի

նա հան­

կարծ հիշեց էրնեստինա յի մի արտահայտությունը ու ա նմիջապես կանգ ա ռա վ1 ուսով հենվելով պատին։ «նրա հ ա ֊ մար ավելի ըն դուն ելի է Պ աոլան.**)) — Ավանակ, — բարձրաձայն

ծիծաղեց

կեց վեր ելնել։ — Եվ դեռ տասներկու ց ա ծ ես։

նա ու շարունա­

տարի էլ

ա մուսնա­

Էրնեստինայի ասածը նա չհիշեց այլևս մինչև այն րո­ պեն, երբ դեռ չէր պառկել ու, մինչև էլեկտրականության 549

գործնական կիրառության իրեն հետաքրքրող հարցերով զբա ղվելը, շէր նայել ծանրաչափին ու ջերմաչափին։ Հետո նա հայացքն ուղղեց դեպի թակի մյուս կողմում գտնվող մութ կողաշենքը, որպեսզի իմա նա ' ք ն ա ՞ծ է արդյոք Պաոլան, և դարձյալ հիշեց էրնեստինայի բացականչությունը! Նա մի անգա մ էլ ինքն իրեն ավանակ անվանեց և սովորա­ կանի պես սկսեց աչքի ա նցկացնել ըն.տրած գրքերն ու ա ն­ հրաժեշտ էջերի արանքներում լուցկիներ դնել։ ԳԼՈԻԽ XV

Վաղուց էր խփել ժամը տասը, երբ Գրեհեմը, թ ա փ ա ռե ­ լով տանն ու գուշակելով այն մասին, թե լինո ՞ւմ է ա յնպես, որ Պաոլան իր կողաշենքից դուրս է գալիս կեսօրից շուտ, հասավ երաժշտական սենյա կին։

Թեև Ֆորրեսթն երի տանը

նա գտնվում էր արդեն մի քանի օր, սակայն տունն այնքան մ ե ծ էր, որ այստեղ, Գրեհեմը, պարզվում է, դեռ չէր եղել։ Դա մի հիանալի դահլիճ էր, երեսունհինգը վաթսուն ֆուտի վրա, բարձր առաստաղով, որի քա ռա նկյոլնի տաշած գ ե ­ րանների միջև դեղնավուն ապակիներ էին տեղադրված, և դրա շնորհիվ սե նյա կը ողողված էր մ եղ մ ոսկեշող լույսով։ Պատերի ու կահույքի վրա շատ էին կարմիր երանգները, և թ վում էր ամեն տեղ ապրում էին երաժշտության դուրեկան արձագանքները։ Գրեհեմը մտա ցրիվ նա յե ց Ք ե յթ ի կտավին, որը յուր ահ ատուկ էր ա յգ նկարչի համար սովորական' արևի լույ սով հա ­ գեցա ծ օդի ու աղոտ ստվերներում ը ն կղ մվ ա ծ ոչխարների կոնտրաստներով, երբ հանկարծ աչքի ծա յրով նկատեց, որ հեռավոր դռնից ներս մտավ Պաոլան։ Եվ դարձյալ նրան տ ե ս ն ե լ ո վ Գ ր ե հ ե մ ի շունչը թեթևակի բ ռ ն վ ե ց ։ Պաոլան ոտքից գլուխ ճերմակ էր հագել և բոլորովին երիտասարդ էր թվում շնորհիվ հոլոկույւ, ա յդ ընտիր Ու պարզ, կարծես ձև չունեցող զգեստի ազատ ընկնող ծալքերիւ Գրեհեմը հոլոկո: տեսել էր ա յդ զգեստի հայրենիքում' Հա վա յա ներում , որտեղ այն հմա յք էր տալիս նույնիսկ տգեղ կանանց, իսկ գեղե­ ցիկներին դարձնում կրկնակի դյութիչ։ Սենյակի տարբեր ծա յրերից նրանք ժպտացին իրար, ե 550

Գրեհեմը նրա մարմնի շարժումներում, Գ1էսՒ դ ա ր ձ վ ա ծ ֊ քո ւմ , ջինջ, բա րեհա մբույր հա յա ցքում նկատեց ի ն չ ֊ ո ր ըն կեր ական, բարեկամական մի բ ա ն , ասես Պաոլան ուզում էր ասել* օրՄենք ընկերներ ենք))։ Գոնե այդպես թ վա ց Գրեհեմին, երբ Պաոլան մոտեցա վ նրան։ — Այս սենյակը մի թերություն

ունի, — լրջորեն

աստք

Գրեհեմր։ — Ի նչ եք ասում։ Ե՞ն չ թերություն։ — Պետք է չա փազանց երկար լինե ր։

Երկու

անգամ

ավելի երկար։ — Ինչո՞ւ, — հարցրեց Պաոլան, շփոթված շարժելով զլու* խր, իսկ Գրեհեմը հիանում էր նրա այտերի աղջկական, նուրբ կա րմրությա մբ, որը ոչ մի կերպ չէր կասլվում ե ր ե ֊ սունութ տարիների հետ։ — Որովհետև, — սլատասխանեց

նա, — այ դ

դեպքում,

դուք ստիպված կլինեիք քա յլել երկու անգամ ավելի տարա­ ծություն, և ես կկարողանայի ձեզնով ավելի երկար հիանալ։ Ես միշտ ասում էի* հոլոկուն ամենասքանչելի հագուստն է* որ երբևէ հնարել են կանանց համար։ — Ուրեմն, պատճառը ոչ թե ես եմ, այլ իմ հոլոկուն, — ասաց Պաոլան։ — Տեսնում եմ, դուք էլ Գիկի նման եք* ձեր հաճոյախոսությունները միշտ թ ելի ց են կա պվա ծ, ու հենց ո ր մ ե ն ք Հ թ ջվ առ կ ա նա յքս, հավատանք դրանց, դուք կքաշնք թելից, և այլևս հաճոյախոսություն չի լինի։ Իսկ ա յժ մ եկեք ցույց տամ ձեզ այս и են յա կ ը , — աճա պա ցանքով շա րունա­ կեց նաՀ ջանալով կանխել Գրեհեմի առարկությունը։ — Դիկն ույս սենյակը ինձ է տվել։ Եվ այստեղ ամեն բան արված է իմ ընտ րութ յա մբ, նույնիսկ համաչափությունը։ — Ւսկ կտա վնե՞րը։ — Ինքս եմ ընտրել, բոլորը,

և ինձ

համար

սիբելի է

ամեն մեկը, թ եև Գիկը ինձ հետ վիճեց Վերեշչադինի^ ա ռ ի ֊ I I Վասիլի Վասիլևիչ Վերև շչագին քում

և 2 0 - ր դ դարի

նկարիչ։ եղել

1889

սկ զբնե րում

թվ ակա նի

( 1 8 4 2 —1 9 0 4 ) —1 9 - ր դ

հ ամ աշիւ ա րհ ա քին

իսպանո - ա մ ե ր ի կյա ն

է ե ո ւբ ա յո ւ մ և ստ եղ ծել

մի

շարք

կտավներ

համբավ

ղարի

վեր­

ունե ցող

ո.ոլս

պատ եր ա զմ ի

ժա մանա կ

ու գծա նկ ա ր ներ ,

որոնց

մ ի մասը մ ն ա ց ե լ է Ա մ եր ի կա յի Մ ի ա ց յա լ նա հ ա ն գն եր ո ւմ ։

551

թ ո վ ։ Նա շատ հավաներ երկու Միլլեն երի՛ն աչն Նորոն, ինչպես նաև Ւզաբեն. նա համաձաչն է, որ երաժշտական սենյա կում կարող է լինել Վերեշչագինի որևէ մի կտավը, բ ա յց մ իա յն թե ոչ ա յդ։ Նա տեղական նկարիչներին գերա ­ դասում է օտարերկրացիներից, ուզում է, որ մերոնց գոր­ ծերից ավելի լինեն, քան օտարներինը, և որպեսզի մենք ս ո­ վորենք գնահատել մեր վարպետներին։ — Ես լա վ եմ ճանաչում Խաղաղօվկիանոսյան ափեզրի ն կա րի չնե րին, — ասաց Գրեհեմ ը ։ — Կուզենա յի լ Աել նրանց մ ա ս ի ն ,,. Ցույց տվեք ին ձ... Այո, անկասկած, ա յնտ եղ կա խ­ վա ծ է -Ոեյթի կտա վը... իսկ ո՞վ է կողքինը։ Սքանչելի գործ է։ — Ոմն Մ ա ք-Ք ոմ ա ս, — պատասխանեց Պաոլան։ Գրեհեմը այն է ուզում էր մի կես ժամ անցկացնել կեր­ պարվեստի մասին հաճելի զրույցով, երբ սենյակ մտավ Դոնալդ Ոլեյրը. նրա դեմքին անհանգստություն էր կարդաց­ վում, բ ա յց , տեսնելով փոքրիկ տիրուհուն, աչքերն ուրախու­ թ յա մ բ շողա ցին։ թութակը թևատակին սեղմա ծ' նա գործարար տեսքով ք ա յլե ց դեպի դաշնամուրը և սկսեց տեղավորել նոտաները։ — Մինչև նախաճաշ մենք կաշխատենք, — Գրեհեմին դի­ մ եց Պաոլան։ — Դոնալդը պնդում է, որ ես սարսափելի ե& եմ մնա ցել, և կարծում

եմ, որ

նա

մա սա մբ

իրավացի է։

Կտեսնվենք նախաճաշի ժամանա կ։ Եթե կամենում եք, կա­ րող եք, իհարկե, մնալ ա յստեղ, բ ա յ ց զգուշացնում եմ, որ դա լինելու է իսկական աշխատանք։ Իսկ երեկոյան կգնանք լողալու։ Դիկը ավազանի մոտ հանդիպում է նշանակել ժամը չորսին։ Ասում է, թե նոր երգ ունի և ա նպ ա յմա ն կկատա­ ր ի . .. ժամը քա նի՞սն է, միստր Ուեյր։ — Տա սնմեկից տասը պակաս, — մի փոքր գրգռված, պ ա ­ տասխանեց ջութակահարը։ ։ Երկու ՄիլլեԱեըից մեկը ժողովրդական կենցաղի թեմաներով կտավ­ ների հեղինակ, ֆրանսիացի նկարիչ ժան Ֆրս/նոուա Միլլեն է (1314 — 1875), մյուսը ' բնանկարի վարպետ, ֆլամանդացի նկարիչ ժան Ֆրանսուա Միլլեն (1642— 1 6 7 9 )։ 552

— Դուք շուտ եք եկել* մենք պ ա յմա նա վորվել էինք ծ ա ֊ մը տասնմեկին։ Ուստի, պարոն, ստիպված կլինեք սպասել մինչև տասնմեկր։ Ես պետք է նախ բարի լույս ասեմ Դիկին։ Այսօր դեռ նրան չե մ հանդիպել։ Պաոլան ճշգրտորեն գիտեր, թե ինչպես է բաշխված ամուսնու ժա մանակը։ Միշտ սեղանի վրա գտնվող նրա նո­ թա տ ե տ րի վերջին թերթին ի ն չ ֊ ո ր հիերոգլիֆներ էին դրժ­ ված, որոնք հիշեցնում էին, թե ամուսինը վեցն անց կեսին սուրճ է խ մ ո ւ մ * որ, եթե ձիով դուրս չի եկել, ապա նրան մինչև ութն անց քառասունհինգ կարելի է գտնել անկողնում' գրքեր կամ սրբագրություններ թ երթելիս։ Ւննից մինչև տ ա ­ սը նրա մոտ գնալ չի կարելի, քանի որ նամակներ է թ ե լա ­ դրում Բլեյքին* տասից մինչև տասնմ եկր դարձյալ չի կարե­ լի, նա խորհրդակցում է իր տնտեսվարների ու կա ռա վա րիչ­ ների հետ, միևնույն ժամանակ Բոնբրա յ թ ը ճ քարտուղարը, սղագրողի ա րա գությա մբ գրի է առնում ա յդ կա յծա կնա յին հարցա զրույցը։ Ժամը տասնմեկին, երբ շտապ

հեռագրեր կամ

ա նհե­

տաձգելի գործեր չեն լինում, նա կարող էր ամուսնուն մ ի ա յ­ նակ գտնել, թեև այս դեպքում էլ միշտ զբա ղվա ծ էր լինում որևէ բա նո վ։

Անցնելով

գրասեղանի

մոտով' Պաոլան էԱեց

գրա մեքենա յի չխկչխկոցը ու հասկացավ, որ Դիկն արդեն մենակ է։ Գրադարանում հանդիպեց Բոնբրա յթին, որը Մ ե ն ֊ սոնի' շո րթհո բներով գ բ ադվող անասնապահի համար գիրք էր որոնում. դա նշանակում էր, որ Գիկր ավարտել է կալ­ վածքի հետ կապված գործերը։ Պաոլան սեղմեց կոճակը, և գըքերով լի դարակների մի շարք պտտվեց նրա առաջ, բա ցե լով պտուտակաձև երկաթյա սանդուղքը, որը տանում էր դեպի Գիկի աշխա տա սենյա կը։ Վերևում, գաղտնի զսպանակին հպատակվելով, դարակները դարձյալ պտտվեցին, և նա անաղմուկ ներս մտավ։ Բայց այստեղ

նա լսեց

Զերեմի

Բրեքսթոնի ձայնը, և

սրտ նե ղության մի ստվեր սահեց կնոջ դեմքով։ Դեռ ոչ ոքիչտ եսնելով և ինքն էլ ոչ ոքի կողմից չնկա տ վելով4 Պաոլան անհամարձակ կանգ ա ռա վ։ 553

— Եթե հեղեղելու ենք, ուրեմն' կհեղեղենք, — ասում էր հանքերէ տնօրեն Հա ր վ ե ս թ ր ։—֊ Իհարկե, հետո կարելի է ջու• րը դուրս քաշել, թեև դրա համար անհրաժեշտ կլինի վիթ* խարի կարողություն, բ ա յց մի տեսակ ամոթ է հին հ ա ն ք ա ֊ խորշերը հեղեղելը։ — Բայց վերջին տարվա հաշվետվությունները տվեցին, որ մենք աշխատում ենք ահագին վնա սով, — էԱեց Պաոլան Դիկի ձա յնը ։ — Մեզ կողոպտում են բոլորը* Ուերթի՜ ելուզակախմբի ամեն մի թոկից փ ա խ ա ծ ա մ ե ն մի ձիա֊ գ ո ղ ֊ պ ե ո ն ։ Եվ ապա' արտակարգ հարկերը, ելուզակները, ապստամբները,

ֆեդերալականն երր ։

Կարելի

էր մի

կերպ

հանդուրժել, եթե նախատեսվեր որոշակի վերջ, բ ա յ ց մենք ոչ մի երաշխիք չունենք, որ անկարգությունները չեն տևի ևս տ ա ս ը ֊ ք ս ա ն տարի։ 1 1 Այստեղ և հետագայում Լոնդոնը խոսում է 1913 թ , Մեքսիկայում տեղի ունեցող դեպքերի մասին։ Լոնդոնը չհասկացավ 1911 — 1921 թվա­ կանների մեքսիկական հե ղափոխության և դրան հաջորդող քաղաքացիա­ կան պատերազմի էությունը։ 1911 թ. Մեքսիկայում հաղթեց բուրժուա-դեմոկրատական հեղափոխությունը։ Պ<որֆիրիո Դիասի դիկտ աurnլրական ռեժիմը տապալվեց։ Սա­ կայն 1913 թվականի փետրվարին ( այսինքն' վեպում տեղի ունեցող ՛դեպքերվւ նախօրյակին) գեներալ Վիկտորիանո Ուերթը (1854 —1916) ապըս֊ տամբություն բարձրացրեց Դիասի դիկտատուրային հաջորդած Մադերհ հանրապետական կառավարության դեմ։ Ուերթի համախոհներն իրենց աք#. վանում էին «ֆեդերալականներջ։ Ուերթի դիկտատուրական ռեժիմի դեմ հանդես եկավ 1911 թվա կանք։ հեղափոխության մասնակից Վենուսաիանո Կարրանսան (Լոնդոնի մոտՀ Արրանսան), որը կարողացավ ժամանակավորապես իր շուրջը համախմբել նշանակալի ուժեր։ Կարրանսային իր պարտիզանական ջոկատներով հարեց նաև Ֆրանսիսկո Վիլյան (1877 — 1 9 2 3 )ճ Դիասի դեմ մղվող պատերազմում աչքի ընւկա<ծ, գյուղացիության հեղափոխական շարժման առաջնորդը։ Կար֊ րանսայի կողմնակիցները սահմանադրականներ էին։ Հետագայում Կար֊ ր ան սան Վիլլայի օգնությամբ ջախջախեց Ուերթին։ Ապա Վիլյան հեռացավ Կարրանսայից, համոզվելով այն բանում, որ նրա լիբերալ-բոԼրժուական ծրագիրը շի բավարարում ապստամբած գյուղացիական զանգվածներին։ Հեղափոխության և քաղաքացիական պատերազմի ընթացքում ամե­ րիկյան կապիտալի ներթափանց՛ումը երկիր' կանխվեց Մեքսիկայում, քանզի ամերիկյան կոնցեսիաների նշանակալի մասը ազգայնացվեց։ 554

— ^ սՂ 9 ^ ա յն պե սճ մ տ ա ծեք։ Ափսոս է հեղեղելը, — ղարձյալ առարկեց կառավարիչը։ — Ւսկ դուք մ ի ' մոռա ցեք Վիլյայի մա սին, — իր հերթին առարկեց Ղիկը կծու ծիծաղով, որի մեջ թ ա քնվ ա ծ ցավը չխ ուսափեց Պ ա ոլա յից ։ — Չ է՞ որ նա հայտարարել է* սթե հաղթի, ապա բոլոր հողերը բաժանելու է պեոններին* լոկ հաջորդ անխուսափելի ք ա յլը ' հանքերն են։ Ւ՞նչ եք կար­ ծում, ա նցա ծ տարի մենք որքա՞ն ենք հավելյալ վճարել սահմանադրականներին։ — Հարյուր քսան հազարից ա վելի, — վ[ւա քերեց Չ ր ե ք ս ֊ թ ո ն ը ,— չհաշված հիսուն հազարը ոսկու ձուլածոներով, որոնք հանձնվեցին Ւորենա սին' նրա նահանջից առաջ։ Սա լքեց իր բանակը Գվաիմաւոսմ և ավարի հետ ծլկեց Եվրո­ պ ա ... Ա յդ մասին ես ձեղ դրել ե մ ...

— Ւսկ եթե մենք շարունակենք աշխատանքները, Զ ե ր ե ­ մի, նրանք կկթեն մեզ , անընդհատ կկթեն։ Ոչ, բա վական էէ Ըստ իս, համենա յն դեպս, ավելի լավ է Հեղեղելը**, Եթե մենք կարողանում ենք հարստություններ ստեղծել առավել հաջողությամբ, քան ույդ անբանները, ապա նրանց ցույց կտանք, որ մենք կարող ենք նույնքան հեշտությամբ նաև ոչնչացնել դրանք։ — Նույն բանը ես եմ ասում։ Ւսկ նրանք միա յն ծ ի ծ ա ­ ղում են և կրկնում, որ ծայրահեղ անհրաժեշտության նկա­ տառումներով այսպիսի ու այսպիսի կամավոր ղոհաբերութ յոլնները հույժ հաճելի կլինեն ապստամբների առաջնորդ­ ներին, ա յսինքն' հենց իրենց։ Նրանց գլխավոր առաջնորդ-’ ները, իհարկե, ոչ մի պեսո չեն գրպանում։ Աստված ի մ ։ Ես նրանց հիջեցրի այն ամենը, ինչ մենք արել ենք* մշտական աշխատանք ենք տվել հինգ հազար պեոն ների, օրավարձն ավելացրել ենք տասից մինչև հարյուր տասը սենտավոյո վ ։ Ես նրանց ց ո ւյց տվեցի այն պեոններին, որոնք վարձվելիս ստանում էին տասը սենտավո, իսկ հիմա հինգ պեսո են ստանում։ 9 ա յց ում ես ասում։ Միայն ժպտում են և զ բ ա ղ ­ ված են մի բա ն ո վ * ինչպիսի՞ ճանապարհներով կամավոր զոհաբերություններ քամեն հեղափոխության սուրբ գործի համար։ Աստված վկա, ծերուկ Դիասը թեև ավազակ է, բ ա յց 555

կանոն ավո ր ավազակ էէ Ես ալդ Արրանս ո լին ասացի, «Եթե մենք դադարեցնենք աշխատանքը, հինգ հազար մեքսիկա ­ ցիներ կհալտնվեն փողոցում։ Որտե՞ղ կտեղավորեք նրանց» ։ Արրանսոն ծիծա ղեց ու ասաց. « Որտեղ կտ եղա վորե՞նք։ Ինչ արած, հրացաններ կտանք նրանց ձեռքն ու կտան ենք Մ ե խ ի ֊ կոլի վրա)), Պաոլան շատ որոշակի պ ա տկերացրեց, թե ինչպես Դիկը. արհամարհանքով վեր է քաշում ուսերը զրուցակցին պ ա ֊ տա иխան ելի и.

— Դժբախտությունն այն է, որ դեռ ոսկի կա ա յնտեղ, ե մ իա յն մենք կարող ենք ա յդ ոսկին արդյունահանել։ Մ ե ք ֊ սիկացիները ա յդ գործը գլուխ բերելու համար խելք չունեն։ Նրանք կարողանում են մ իա յն հրացան կրակել, իսկ մեզնից էլ քա մել մինչև վերջին թ ելը ։ Մնում է մի բա ն, Ջ ե րե մ ի, շուրջ մեկ տարի մոռանալ ամեն տեսակի շահույթների մ ա ֊ սին, արձակել բա նվորներին, թողնելով մ իա յն տ ե խ ն ի կ ն ե ֊ րին, և ջուր քաշել։ — Ես ա յգ ամենը

ջանացի

ներշնչել

Արրանսո յ ի ն , —

բ ա մ բ ձա յնով ասաց Ջերեմի Որեքսթցնը։ — Ւսկ նա ինձ ի*նչ պա տա սխա նեց։ Եթե մենք արձակենք բա նվորներին, նրանք կստիպեն հեռանալ նաև տեխնիկներին,

և մեր հանքահորն

էլ թող ջուր լ ց վ ի > հերն էլ ա նիծա ծ։ Ոչ, այս վերջինը, նա, իհարկե, չասաց, բ ա յց այնպես ժպ տ ա ց, որ ամեն բա ն պարզ էր։ Ես մ ե ծ հաճույքով կոլորեի

նրա դեղին

բ ա յց ախր

հայտնվելու է մեկ

գիտեմ,

որ

հետևյալ օրը

սւրիշը և ավելի շատ պետք է պահանջի։ Այնպես որ, Ա բ ր ա ն ֊ սոն ստացավ ա յն, ինչ ուզում էր, բ ա յց ի լրումն այս ամ ե ֊ նի, ն ա, Խուարեսի մոտ նախքան իր ապստամբներին մ ի ա ֊ նալը, հրա մա յեց տանել մեր երեք հարյուր ջ ո ր ի ն ե ր ի ն Գա երեսուն հազար դոլլարի վնաս է, և գլխավորը' ա յն բա նից հետո, երբ ես նրա աչքին թոզ փչնցի։ Դեղին սրիկաքի մ ե կ ը ...

— Հիմա ո՞վ է ապստամբների առաջնորդը հա նքերոլմ, — Հետո Պասլան լսեց Գիկի հարցը, ընդ որում նրա աոնի մեք այնպիսի հատու, կտրուկ մի բան կար, որը, ինչպես հ ա յ տ ֊ 5 i6

նի էր կնոջը,

հուշում էր, թե նա ի մի հավաքելով ինչ֊Որ

խ ճ ճ վ ա ծ գո ր ծի թելերը, վճռել է գործել։

— Ռ ւս ուլ Բեն ան։ — Աս տիճա՞նր ։ — Գնդապետ։ Նրա ձեռքի տակ շուրջ յոթանասուն թ ա փ թըփուկ կա։ — Առաջ ինչո՞վ է զբաղվել։ — Ոչխարներ է ա րածացրել։ — Շատ գեղեցիկ, — շարունակեց Գիկը միևնույն կտրուկ տոնով և հաստատակամ ութ յա մ բ ։ — Դուք ստիպված պետք է խա ղա ք, ձեզ հայրենասեր ձևացրեք։ Հնարավորին չափ շուտ վերադարձեր։ Սիրաշահեցեք ա յդ Ռաուլ Բենային։

Նա ձեր

խաղին տեգի կտա, հակառակ դեպքում նա մեքսիկացի չէ։ Ւսկ դուք, ա յնուա մենա յնիվ, սիրաշահեք և խ ոստ ա ցեք, որ նրան գեներալ կդարձնեք, կդարձնեք երկրորդ ՎիլյՀա։ — Աստված իմ, իսկ ին չպ ե՞ս, ինչպե՞ս ա նեմ այդ* — Նրան հինգ հազարանոց բանակի գլուխ կարգեք։ Մեր մարդկանց արձակեք, թող նրանցից վոլոն թա կանն երխ զորա­ մաս ստեղծի։ 4?անի որ Ուերթի

գործերն էլ

վատացել են,

ուրեմն մեղ ոչինչ չի սպառնում։ Նրան հ ա մ ոզեք, որ դուք իս ­ կական հայրենասեր եք։ Մարդկանց հրացաններ տվեք։ Մենք վերջին անգամ մեր քսակները կբացենք, և դուք նրան կա ­ պացուցեք ձեր հայրենասիրությունր։ Ամեն մեկին խոս տ ա ֊ բեք, որ պ ա տերազմից հետո կվերադառնա իր նախկին աշ­ խա տանքին։ Թող ձեր օրհնությամ բ բանվորները գնան Ռաուլի հետ։ Թողեք այնքան մարդ, որքան անհրաժեշտ Հ ջուրը քաշելու համար։ Եվ եթե մենք մեկ կամ երկու տարի հրաժարվենք շահույթներից,

ապա

վնասներ

էլ չենք

կրի։

Ւսկ գուցե և անհրաժեշտ Աինի հանքերը հեղեղել։ Պ տուտակաձև սանդուղքով անաղմուկ վերադառնալով երաժշտական սե նյա կ ' Պաոլան յուրովի ժպ տ ա ց. այդ ամենը որքան ճարտարությամբ մ տ ա ծեց Գիկր։ Պաոլան վշտացած I I եա մ ավո ր անձինք}

Մեծ

հիմո ւնքն եր ով 9ր ի տ ա ն ի ա յո ւմ

( կա մավո րակա նJ

սի ստեմը ,

զին վո րական մինչև

մինչև

19-րդ

ծառա (ու թյա ն դարի

վերջը

ընդհանուր զինվո րական

մեջ

մտած

վոլոնթարկան ծա ռ ա յո ւթ յա ն

° ր ե ն ք ը , բա նա կի կ ա զ մա վո ր մ ա ն հիմնա կա ն մի ջո ցն էր։

557

Էր " I P*1 ձարվևսթի ընկերությա ն գործերի ընթա ցքով (Դիկի կինը դառնալուց ի վեր, հորից ժառանգություն ստացած հանցերում անընդհատ անկարգությունն եր էին տեղի ունե­ նում) , նա վշտ ացա ծ էր, որ տեղի չունեցավ առավոտյան իրենց տեսա կցոլթյունը։ Հ ա յց երբ դարձյալ հանդիպեց Գրեհեմին, որն սպաս ում էր դաշնամուրի մոտ և, Պաոլային տեսնելով, ուզեց հեռանալ, վատ տրա մ ադրությունը վերա ­ ցա վ։ -

Մի' փախչեք, — կա նգնեցրեց նրան

Պաոլան։ — Մնա­

ց ե ք ու տեսեք, թե ինչպես են մարդիկ աշխատում. թերևս դա ձեզ վերջապես կստիպի սկսել ձեր գիրքը. Դիկր ինձ ասել է ա յդ մասին։ ԳԼՈԻԽ XVI

նախաճաշի

ժամանակ

Դիկի

դեմքին

մտահոգության

հետք ա նդա մ չկար, ասես Բրեքսթոնը այն մասին էր լուր բերել, որ «Հա րվեսթ ի խ ո ւմ բ » հանքերը անդադար բա րգա վա ճում են։ Վեյլն արդեն մեկնել էր ա ռա վոտ յա ն գն ա ց ք ով . նա, ըստ երևույթին, հասցրել էր Դիկի հետ քննարկել իր գործը ավելի վաղ ժամին, բ ա յց Գրեհեմը սեղանի շուրջը տեսավ ավելի բա զ մ ա մա րդ հասարակություն, քան լինում էր սովորաբար։ Բացի ոմն միսիս թ՝տոլւժից > ակնոցն ա չ­ քերին, տարիքն առած աշխարհիկ, փարթամ մա րմնով ա յո տիկնոջից (Գրեհեմին չա սա ցին, թե ով է նաJ , Իվենը տե­ սավ երեք նոր հքուրերի, կառավարական անասնաբույժ միստր Գելհասսին, ափեզրին բա վա կա նին հանրահայտ դի­ մանկարիչ միստր Դիքոնին և խաղա ղօվկիա նոսյա ն շոգենա ­ վի նավապետ Լեսթերին, որը քսան տարի առաջ Դիկի զ բ ո ­ սանավի վրա ծա ռա յել էր որպես շքիպեր ու նրան սովորեց­ րել նա վա գնա ցության արվեստը։ նախաճաշն ավարտվում էր, և Բրեքսթոնն արդեն նայում էր ժա մ ա ցույցին, երբ Դիկը նրան դիմելով, ասաց.-1 — Զ ե ր ե մ ի , ես ուզում եմ մի բան ց ո ւ յց տալ ձ ե զ ։ Մենք հենց հիմա կմ եկն ենք։ Դուք դեռ կհասնեք գնա ցքին։ — Այո, ա յո , մենք էլ կգանք, խ մ բ ո վ , — առաջարկեց ՏՏ»

Պաոլան։ — Ես ինքս էլ այրվում եմ

հետաքրքրասիրությու­

նից) որովհետև Դիկը դա գաղտնի էր պահել։ Դիկը ԴԼէսո1Լ և ^ա ոլա ն կարգադրեց, որպեսզի ջուտ ա վսսյթ նա խասլատ րաստեն ավտոմեքենաներն ու թամբեն ձիերը։ — Այդ ի՞նչ բան է, — Հ Ա1Ըցրեց Գրեհեմր, երբ Պաոլան կատարեց բոլոր անհրաժեշտ հանձնարարությունները։ — Ահ, Դիկի հոբբիներից մեկը։ Ախր նա միշտ տարվում է որևէ բա ն ո վ ։ Դա մի գյուտ է։ Դիկը երդվում է, որ դա ի и կա կան հեղափոխություն կստեղծի հողագործության ա ս ֊ սլա բե ղո ւմ , հատկապես փոքրիկ գիտեմ, թե ինչումն է կայա նում

տնտեսություններում։ Ես հիմնական գաղափարը,

բ ա յց դեռ իրա կա նացվա ծ վիճակում չե մ տեսել։ Ամեն բան սլատրաստ էր դեռևս մեկ շա բա թ առաջ, ուշացման պատ­ ճառը ին շ ֊ որ ճոպան էր կամ դրա պես մի բա ն։ — Իմ գյուտը բիլիոնների շահույթ կբերի, ընկնի հունի մեջ, — ժպտաց

Դիկը,

նստելով

եթե

գործն

սեղանի մյուս

կողմում։ — ԲիլիոններՀ ամբողջ աշխարհի ֆերմերների հ ա ֊ մար և ինչ-որ տոկոսներ էլ հունի մեջ ընկնի։

ինձ... եթե, կրկնում եմ, գործը

— Բայց ի՞նչ բան է դա, — հարցրեց 0 ’Հ ե յ ը ։ — Գոմերում երաժշտությո՞ւն է հնչելու, որպեսզի կովերը կաթը հաճույ­ քով տան։ — Յուրաքանչյուր ֆերմերի կմնա միա յն հանգիստ նըստել իր տան առջև, — բա ցա տ րեց

Դիկը։ — Գյուղատնտեսա­

կան մթերքների արտադրանքը կպահանջի ավելի նվազ աշ~ խտտանք, քան սննդի ստացումն է լաբորատոր պ ա յմա ննե­ րում։ Ի դեպ, համ բերեք, և ինքներդ

կտեսնեք։

Եթե գործը

հաջողվի, ձիաբուծության գծով իմ ողջ աշխատանքը կկորչի գրողի ծոցը, քանի որ ա յդ հայտնագործությունը կփոխարի­ նի ձիու աշխատանքին' ց ա նկ ա ցա ծ տասը ակր տարածութ յա մ բ տնտեսության մեջ։ Ամբողջ խումբը, ոմանք ա վտ ոմեքենա յով, ոմանք ձիով; Ա եծ տնից դուրս եկավ և մոտ մեկ մղոն հեռավորության վրա կանդ առավ ցանկա պ ատ ա ծ դաշտի եզրին, որը, Դիկի ասե­ լով) ճիշտ տասը ակր էր։ 0 559

— Ահա ա յդ ֆ ե րմ ա ն, — ասաց Դիկը, — այստեղ մի մարդ կա մ ի ա յն, նա նստած է իր տան շեմին, և ձի էլ չունի։ Խընգրում եմ պատկերացրեք և նրան, և տան շե մը ։ Դաշտի կենտրոնում դեպի վեր էր խ ոյա նում պողպատ յա զա նգվա ծա յին մի կ ա յմ ' քսան ֆուտ բա րձրութ յա մբ, որը ձգալարերով ա մ րա ցվա ծ էր հենց գետնի մոտ ։ Ձողի ծայրին գտնվող թ մբուկից մինչև դաշտի եզրը ձգվում էր բարակ մի ճոպան, որն ա մ րա ցվա ծ էր բենզին աշարժ փոքրիկ տրակտորի ղեկավարման մեխ ա նիզմ ին։ Տրակտորի մոտ պտտվում էին երկու մ եքեն ա գետ ։ Ֆորրեսթի նշանով, նրանք միա ցրեցին շարժիլը։ — Այ,

այստեղ դռան

շեմքն է, — ասաց

Դիկը։ — Պ ա տ ֊

կերացրեք, որ մենք ա յն ապագա ֆերմերն ենք, որը նստած է ստվերի տակ ու լրագիր է կարդում, իսկ գութանը իր հա ­ մար աշխատում է ու աշխատում, չզգա լով ոչ ձիու և ոչ էլ մարդու անհրաժեշտություն։ թ մբուկն ինքը, առանց կառավարման, սկսեց փաթաթել մալուխը, մեքենա ն շրջագծով, կամ, ավելի

ճիշտ, պարու­

րա գծով, որի շառավիղը հանդիսանում էր տրակտորը պ ող­ պատե կայմի թմբուկի հետ կապող ճոպանի երկարությունը, սկսեց շարժվել, իր հետևից թողն ելով խոր ակոսներ։ — Ինչպես տեսնում եք, ոչինչ պետք չէ. ոչ ձի, ոչ ձիա­ պան, ոչ էլ հերկող։ Պարզապես ֆերմերը ընթացքի մեջ է գնում տրակտորը, — դարձյալ սկսեց Դիկը, իսկ ա յդ ը ն թ ա ց ­ քում մեքենան շարունակում էր շրջել դարչնագույն հողի շեր­ տերը, ավելի ու ավելի փոքր շրջաններ գծ ե լով ։ — Կարելի է հերկել, տափանել, ցանել, պարարտացնել, հնձել սեփական տան շեմքին նստած։ Իսկ այնտեղ, որտեղ հոսանքը էլեկտրա­ կայանն է տալու, ֆերմերը կամ նրա կինը պետք է միա յն սեղմեն կոճակը, և նա կարող է նորից ձեռքն առնել լրա գ ի­ րը, իսկ կինը կշարունակի կարկանդակ թ խ ե լ։ — Դուք պետք է հիմա մի պատուհան սարքեք, վերջնա­ կանապես կատարելագործած լինելու համար, — ասաց Դրեհեմը, — դրա շնորհիվ քառակուսու։

560

մեքենա յի

գծա ծ շրջագիծը

կփոխվի

— Ա յո, — համա ձայնեց Գելհասսը, — այսպիսի ս ի ս տ ե ֊ մի դեպքում քառակուսի դաշտի մի մասը կորչում է։ Գրեհեմը, ըստ երևույթին, մտքում ի ն չ ֊ ո ր հաշվարկներ կատարեց, հետո ա սա ց.

— Յուրաքանչյուր տասից կորչում է մոտ երեք ակր հող։ — Երեքից ոչ պակաս, — հա մա ձա յնեց Գիկը։ — ^'այ ց էէ որ ա յդ տասը ակրի վրա էլ տեղ պետք է լինի ֆերմերի շ ե մ ֊ քր, ա յսինքն' տունը, թռչնա նոցը, մարագը և մյուս տ ն տ ե ֊ սական շինությունները տեղավորելու համար։ Այնպես որ, հին ձևով ա յդ ամենը ա նպայման տասը ակրի կենտրոնում մի տեղ դնելու փոխարեն թող

շինությունները

տեղավորի

մ նա ցյա լ երեք ակրում։ Թող դաշտի եզրերին պտղատու ծ ա ֊ ռեր ու հատապտղի թփեր տնկի։ Եթե լավ մ տածենք, ապա տունը դաշտի մեջտեղում կառուցելու հին սովորությունը մ ե ծ բա ցեր ունի, ստիպված են լինում հերկել այնպիսի մ ա ֊ կերես, որն իրենից ներկայացնում է անկանոն ուղղանկյունիների մի շարք։ Միստր Գելհասսը ջանասիրաբար գլխով արեց։ — Անտարակույս։ Թայց հաշվեք տնից մինչև խճուղին ընկած ճանապարհը։ Եսկ եթե սայլի ճանապարհ էլ կաճ հողի մի մասն էլ է կորչում. .. Ալս ամենը դաշտը մ ա նրա ցնում , դարձնում է մի շարք փոքրիկ ուղղանկյունիներ, և դա բնավ շահավետ չէ ։ — Այ եթե նավագնացությունն էլ լիներ նույնքան ինքնաշտ րժ, — նկատեց

նավապետ

Լեսթերը։

— Կամ դիմ ան կա րն ե ր անելը, — ծիծաղեց Ռիտա Ո ւ ե յ ն ֊ ռա յթ ը' Դիքոնի վրա խորամանկ մի հ ա յա ցք նետելով։ — Цամ

երաժշտական

քննա դա տությունը, — ավելացրեց

էձՈէթը առանց որևէ մեկին նայելու։ Ւսկ 0'Լե յն անմիջապես ավելացրեց.

— Եամ հիասքանչ կին լինելու արվեստը։ — Այսպիսի մեքենա պատրաստելը որքա՞ն է նստում, — հարցրեց Զ երեմի 9րեքսթոնը։ — Հիմա սա մեզ վրա նստում է, այն էլ օգուտս վ, հին 4 հարյուր դոլլար։ Իսկ եթե սկսեն ջահագործել ու սկսվի ս ե ֊ րիական արտադրությունը, ապա կարելի է ասել' երեք հ ա ր ֊

36

561 Ջ ե կ Լ ո ն դ ո ն , X Я.

յուր։

Բայց

ենթադրենք, որ

հինգ հարյուր է

արժենում։

Տասնհինգական տոկոսով մարելու դեպքում ֆերմերի վրա ա յն կնստի տարեկան յոթանասուն դոլլար։ Ւսկ տասը ակր երկու հարյուր դոլլարանոց հող ունեցող ա յդ ո՞ր ֆերմերը կկարողանա տարեկան յոթանասուն դոլլարով ձի պահել։ Բացի ա յդ, տրակտորը խ ն ա յո ւմ է նրա աշխատանքը, լինի իրենը, թե ուրիշի, նույնիսկ ամենախղճուկ աշխատավարձի դեպքում դա տարեկան հարյուր դոլլար։ — Բա յց

ի՞ն,շն

է

տալիս է, ուղղություն

հա մ ե նա յն դեպս, տալիս

երկու

մ ե ք ե ն ա յի ն , —

հարցրեց Ռիտան։ — Կայմի վրայի թ մբուկը։ Թմբուկի մեխ ա նիզմը հաշվ­ վա ծ է շառավղի բոլոր փոփոխությունների համար։ Պատկե­ ր ա ցնո ՞ւմ եք, թե որքան բա րդ հաշվարկներ են անհրաժեշտ եղել։ Նա պտտվում է իր առանցքի շուրջը, ճոպանը փ ա թ ա թ ­ վում է թմբուկի վրա և տրակտորին ձգում դեպի կենտրոն։ — Նույնիսկ մանր ֆերմերները բա զ մ ա թ ի վ առարկու­ թյուններ են բ ե ր ո ւմ ■ այսպիսի գութանի Ներդրման դ ե մ ,— ասաց Գելհասսը։ ^hkc ԳւխուԼ արեց.

—' Ես գրանցել եմ ջու֊ թջ քառասուն այդպիսի առարկու֊ թյուններ և տեղաբաշխել ըստ կարգի։ Նույնքան էլ ա ռ ա ր ֊ կոլթյուն կա մ եքենա յի հասցեին։ Եթե սա նույնիսկ հաջոգ գյուտարարություն է, ապա դեռ երկար ժամանակ կպա­ հանջվի կատարելագործման ու հանձնելու համար։

ընդհանուր

շահագործման

Գրեհեմի ուշադրությունը բ ա ժ անվել էր երկու մասի, նա մերթ Նայում էր աշխատող տրակտորին,

մ եր թ էլ ծածուկ

հետևում էր ՊաոլայիՆ, որՆ իր ձիու հետ մի սքանչելի տ ե­ սարան էր հանդիսանում։ Պաոլան առաջին անգամ հեծել էր Եղնիկին, որը նրա համար վարժեցրել էր Հեննեսին։ Գրեհեմը ժպտաց, ծածուկ խրախուսելով նրա կանացի հոտա ­ ռությա ն նրբությունը, վաղօրո՞ք էր արդյոք Պաոլան նա խա ­ պատրաստել հատկապես ա յդ ձիուն սազող կոստյումը, թ ե ՞ ուղղակի հագել էր ձեռքի տակ եղած առավել համապատաս­ խան զգեստ, սակայն արդյունքը փայլուն էր ստա ցվել։

562

Շոգ օր էր, և սովորական ա մա զոնկա յի ւիոխարեն հագել էր կարմրաշեկ մի բ լուզ ' ետ ծալվող ՛ճերմակ օձիքով։ Ձիոկ զբոսանքների համար կարճ ու հարմար փեշը հասնում էր մինչև ծնկները, և հենց ծնկներից էլ մինչև խ թ ա ններ ով , վաքրիկ, բա ց դույնի կոշիկներ հագած նրա ոտքերին ձգված էր ոեյտուզը։ Փեշն ու ռեյտուղր ոսկե-շիկավուն թ ա,[ջից էէկարված։ Փափուկ ձեռնոցները իրենց ճերմա կությա մբ մըրց ո \մ էին օձիքի հետ։ Պաոլան առանց զչխաբկի էր> մաղերը սանրված ու ականջների տակից հավաքված էին ծոծրակի վրա փարթամ մի կապով։ —■ Ես չե մ հասկանում, թե ինչպես է ձեզ հաջողվում սլահւգանել մաշկի ճերմակությունը այսպիսի բարկ արևի տակ, — համարձակվեց նկատել Դրեհեմը։ — եսկ ես մաշկս արևին չե մ էլ պահում, — ատամները փ ա յլեցնելով ժպտաց Պ ա ոլան ։ — Տարեկան մի քանի անգամ մ ի ա յն ։ Օատ եմ հավանում,

երբ մաղերս մի փոքր խանձ՛­

վում և դառնում են ոսկեգույն, թայ ց ուժեղ արևայրուքից զգուշանում եմ։ Ձիերն անհանգիստ էին* քամու թ ե թ և շունչը մի կողմ քշեց Պաոլայի փեշը՛ բա ցա հա յտ ելով ռեյա ուզ հագած կէո ~ րիկ ծունկը։ ն ա յե լով ա յդ ծնկին, որն ամուր սեղմվա ծ էր խուլի կաշվից պատրաստված, հեծյալի կոստյումին ու ձիուն համասլատասխան բա ց գույնի ան գլիական թ ա մբի ն, Դրեհեմը իր երևակայության մեջ դարձյալ տեսավ, թե ինչպես ճերմակ, կլորիկ ծունկը սեղմվում է ընկղմվող Լեռնցու մ ե տ աքս ան մ ան կողին։ Երբ տրակտորի մագնետոն սկսեց աշխատել ընդհատումներով, և մեքենա գետները դարձյալ սկսեցին քչփորել մ ե ­ քենան կիսով չափ վարած

դաշտում, ողջ

խումբը, Դի կին

թողնելով իր գյուտարարության հետ, որոշեց ավազանի ճա­ նապարհին, Պաոլայի առաջնորդությամբ աչքի անցկացնել անասուններին։ Խոզապահ 'Ձրնլլին նրանց ց ո ւյց տվեց Լեդի Այլթոնին ու նրա տասնմեկ աներևակայելի ղեր խոճկորներ րին, որոնք ջերմ գովասանքի արժանացան, իսկ ինքը հուզ­ ված կրկնում էր* « Ախր բոլորն էլ նման են իրար։ Ձոլորըхы Դրանից հետո

նրանք բա զ մ ա թ ի վ հիանալի, լավագույն 563

բերքջիրյւսն ու գյուրոք-ջերսեյ ցեղի խոզա մա յրեր էլ տեսա ն, ինչպես նաև նորածին ուլերի, այնպես որ նրանց աչքերը շ ա ղվեցին։ Պաոլան նախօրոք հեռախոսով զգուշացրել էր անասնապահներին։ Միստր Մենսոն, վերջապես, կարող ? հպարտանալ նշանավոր Պոլո Արքա ցլով, հյուրերը հիացան նաև ա յդ ցլի կարճեղջյոլր, լայնակող կովերի հարեմով, ինչ­ պես և մյուս ցլերի հարեմներով, որոնք շատ քիչ էին զիջում Պոլո Արքային։ Փարկմենն ու նրա օգնականները, որոնք զբա ղվում էին ջեր սեյական անասուններով, ց ո ւ յց տվեցին Վիշ ապին, Ոսկի Ջ ոլլի ի ն , Վերսալին, Օքսֆորդցուն, որոնք բոլորն էլ մըցանակ շահած ցեղերի հիմնադիրներ էին կամ սերունդներ, ցույց տվեցին նաև դրանց ընկերուհիներին Վարդերի Թագուհուն, Ազնվազարմ Տիկնոջը, Ջոլլիի Ս իրու֊ հուն, Օլզայի ձպարտությա նը և Մեյթլենդցի Գերտային։ Հ ե ­ տո ձիաբույծը նրանց տարավ ց ո ւ յց տ՛ալու Լեռնցու գլխ ա ­ վորութ յա մբ սքանչելի հովատակների երամակը և բ ա զ մ ա ­ թ իվ զա մբիկների' Ֆոզրին գթոն յա ն Ար քայա ղստ եր գլխ ա վո­ ր ո ւթ յա մ բ, որն հատկապես աչքի էր ընկնում իր արծաթյա խրխինջով։ Դուրս բերեցին նույնիսկ սրա մորը' Իեսսիին, որին ա յժ մ միա յն թ ե թ և աշխատանքների էին հանում, որ­ պեսզի հ յուրե րը կարողանան գնահատել այնքան նշանավոր անձի, ինչպիսին Արքա յա դուս տրն էր։ Մոտ ժամը չորսին Դոնալդ Ոլեյրը, որը լողալու հետ գլուխ չուներ, մեքենա ներից մեկով վերադարձավ կ ա լվա ծա ­ տուն, իսկ Դրեհեմր մնաց Մենդենհոլլի հետ' ձիերի տարբեր ցեղերի մասին զրուցելու համար։ Դիկը մյուսներին սպասում էր ավազանի մոտ, իսկ օրիորդները անմիջապես պահանջե­ ց ի ն , а/ պ ե ս զի նա կատարի նոր երգը։ — Դա այնքա ն էլ նոր երգ չ է , — բա ցատրե ց Դիկը, և նրա մոխրա գույն աչքերը խորամանկորեն փ ա յլե ցի ն , — և ոչ էլ եո եմ հեղինակը։ Այդ երգը երգել են ճ ա պ ո ն ի ա յո լմ , երբ ես գեռ չէի ծնվել, և, ա նտարակույս, երբ դեռ Ամերիկան էյ չէր հ ա յտ նա բերվա ծ։ Սա զուգերգ է և, բա ց ի այդ, նաև գրա ­ վախ ա ղ։ Պաոլան պետք է երգի ինձ հետ։ Ես հիմա բոլորիդ կսովորեցնեմ։ Դու այստեղ նստ իր... լա վ է։ Իսկ գոլք շրջան կա զմեք և նույն՛պես նստեք։ 564

Պտոլան, հեծյալի իր զգեստներով, նստեց շրջանի կենտ րոնու մ, Դիկի դիմաց, Ամուսնու հրահանգուէ նա, կրկնելով Դիկի շարժումները, սկպբում ափերով հարվածեց ծնկներին հետո ծափ տվեց, հետո ափերը խ փ եց նրա ափերին, ճիշտ այնպես, ինչպես մանկական խ ագի ժա մանա կ։ Հետո Դիկբ երգեց մի շատ կարճ երգ, և Պաոլան անմիջապեи ձա յնա կ­ ցեր ու շարունակեց երգել նրա հետճ ռիթմիկ ծափ տալովր Երգի մեղեդին արևելյան էխ ձգված ու միապաղաղ, բա յց ինչ-որ կրքոտ բան ուներ, որն ակամա հրապուրում էր ուն֊ կրնդիրներին* Ջ ո ն գ ֊ -Рի ն ա , Ջ ո ն գ ֊ ^ ի ն ա , Չ ո ն գ ֊ -Рի ն ա , Չ ո ն գ ֊ Ք ի ն ա , Յ ո - կո ֊ հ ա մ ֊ ա , Ն ա գ - ա ֊ ս ա կ ֊ ի , ե ո ֊ բ ե ֊ մ ա ր - ո —Հ ո ' յ ։

Վերջին վանկը' (.(.Հո'յն,

Ֆորրեսթը

հանկարծակի

գոչեց

մի օկտավ բարձր, և ա յդ բա ցա կանչությա ն հետ մ ի ա ժ ա մ ա ­ նակ Պաոլան ու Դիկը պետք է իրար պարզեին բռունցք կ ա զ ­ մ ա ծ կամ ափերը բա ց ձեռքերը։ Խաղի էությունը կա յա ն ում էր նրանում, \որ Պաոլայի ձեռքերը ա կնթարթային արագու­ թ յա մ բ պետք է կրկնեին Դիկի շարժումները. առաջին ա ն­ գամ ա յդ բա նը հաջողվեց Պաոլային, և երկուսի ձեռքերն էլ բռունցք էին կ ո ւթ ի

կազմ ա ծ։

Դիկը

Ղ՝է1սա^հՇ

հանեց

ու նետեց

գոգը։

— Եմ գրավն է , — բա ցա տ րեց նա։ — Պաոլա, եկ մի ան­ գամ էլ փորձենք։ Եվ նրանք դարձյալ ծափ տալով ե ր գ եց ի ն . Չ ո նգ-"£ինա, $ ոնգ-4? ի ն ա , $ ո ն գ ֊ք ի ն ա , Ջ ո ն գ - $ ի ն ա , 3 ո -կ ո ^ հ ա մ ֊ ա , Ն ա գ ֊ ա ֊ ռ ա կ - ի ։ Կ ո - բ ե - մ ա ր ֊ ր — Հո յ ։

Р ա! ց այս անգամ « Հ ո ՜ յ » բա ցա կանչությա ն ժամանակ Պաոլայի ձեռքերը բռունցք էին կազմել, իսկ Դիկինը բա ց էին, 565

— Գրա վ ։ Գրա՜վ, — գոլերին օրիորդները։ Պաոլան շփոթվա ծ մի հ ա յա ցք նետեց իր հագուստի վրա։ — է՛՞նչ տամ։ — Վարսակալը, — խորհուրդ տվեց Դիկը, և Հյութի գ ո ­ ՛դին հ ա յտ նվեց կրիայի զրահից պատրաստած վարսակալը։ — Ա ՜յ ք ե զ բ ա ն , — բա ցա կա նչեց Պաոլան' տանուլ տ ա ­ շով յոթ երորդ ա նգամ, և Լյոլթին հանձնելով վերջին վա ր­ սակալը։ — Չ ե մ հասկանում, թե ինչու եմ այդքա ն անշնորհք ու հիմար։ Իսկ դու, Գիկ, շա՜տ խորամանկն ես։ Ոչ մի կերպ չ ե մ կարողանում գուշակել, թե ինչ ես ուզում անել։ Եվ նրանք նորից երգեցին։ Պաոլան դարձյալ տանուլ տվեց ու որպես պատասխան միսիս Թյուլլիի <րՊաոլա յ> կըշտ ա մբա նքով լի բա ցա կա նչությա ն, հանձնեց խթանն երից մ ե ­ կը և խոստա ցա վ կոշիկն էլ հանել, եթե երկրորդ խթանն էլ 1

տանուլ տա։ Գիկը իրար

վրա

պարտվեց

երեք

անգամ և

.տվեց ժա մա ցույցն ու խ թ ա նները։ Հետո էլ Պաոլան տանուլ տ վ եց իր ժա մ ա ցո ւյցն ու երկրորդ խ թ ա նը։ — Չ ոնգ-թ ինա ,

Չ ո ն գ ֊ թ ի ն ա — դարձյալ

սկսեցին

նը.

բա ն ք , չն ա յա ծ միսիս Թյուլլիի հորդորներին։ — Բավական է, չեք ա մաչում դուք։ Բայց

Պաոլա, վերջ տուր։ Գփկ, իսկ ինչպես

Դիկը գոչելով հաղթական (ГՀ ո յ Տ - ը ,

դարձյալ շ ա ■

հեց, և ընդհանուր ծիծաղի մեջ, Պաոլայի ոտքից հանեց կոZիկներից մեկն ու նետեց Հյութի գոգին հավա քվա ծ

իրերի

.ընդհանուր կույտի մեջ։ — Ամեն բան կարգին է, Թյուլլիին հանգստացրեց

հորաքույր

Մարթա, — միսիս

Պաոլան։ — Միստր

Բլեյրն

ա յս ­

տեղ չէ, իսկ նա միակ մարդն է՛, որին կարող է ա յս ամենը ց ն ց ո ւմ պատճառել։ Դե, շարունակենք, Դիկ։ Դու հո ա նըն դ­ հատ չե՛ս շահելու։ — Ջոնգ-թինա , Չ ո նգ -Ք ի նա , — երգեց նա ամուսնու հետ։ Սկսելով շատ դանդաղ

նրանք ավելի

ու ավելի

արա ■

Կզացրին տեմպը, և վերջում բա ռերն արտասանում էին ա յն ..566

պիսի արա գությա մբ, որ գրեթե շնչակտուր էին լինում, իսկ իրար ափերին հարված,ելը թվում էր անվերջանալի։ Արևիցէ շարժումից և մ ոլուցքից Պաոլայի դեմքը վարդագունել էր։ Այս ամենին լուռ նայող Իւէեն Գրեհեմը հ ա գ վ ա ծ և խ ո ց ­ ված էր։ Անցյալում նա տեսել էր, թե ինչպես են այս խաղը խաղում նիսվսլոնի թեյա տ ների գեյշանե րր, ու, թ ե և Մեծ Տ ա ­ նը նախապաշարումներ չկ ա յին, նրան շփոթեցնում

էր, որ

Պա ոլան մա սնակցում է այդպիսի խաղի։ նրա մտքովն իսկ չէր անցնում, որ եթե Պաոլայի փոխարեն լինեին էյութը, Ռիտան կամ էրնեստինան, նա հետաքրքրասիրությամբ կդի ■ տեր, թե մինչև ուր կարող է հասնել խաղացողների մ ոլուց­ քը ։ Հետո, ավելի ուշ միա յն Գրեհեմը հա սկա ցա վ, թե զ ա յ ­ րա ց ա ծ էր լոկ այն պատճառով, որ խաղին մա սնակցում էր Պաոլան, և որ Պաոլան, ըստ երևույթին, իր հոգում գրավում է ավելի մ ե ծ տեղ, քան նա կարծում էր։ Իսկ ա յդ ընթա ցքում գրաւէն եր ի կույտի վրա ավելացան Դիկի ծխախոտատուփն ու լուցկին,

ինչպես նաև

Պաոլայի

մյուս կոշիկը, գոտին, քորոցն ու նշանի մատա նին։ Միսիս Մյուլլիի դեմքն արտահայտում էր թյուն* նա լուռ էր։

ստոիկյան

— Չ ո ն գ ֊ -Рին ա, Չ ոն գ ֊ -fiին ա, — ուրախ երգել Պաոլան։

հնազանդու­

շարունակում

էր

Եվ Գրեհեմը լսեց, թե ինչպես էրնեստինան, փռթկացնեէով, շշնջաց Բերթի ականջին* — Չ եմ կարողանում պատկերացնել, կարող է տալ։

թե նա ուրիշ ինչ՝

~ Դե, դուք ճանաչում եք նրան, — լ Աեց նա Բերթի պ ա ֊ տ աս խ ա նը։ — Պաոլան ամեն բանի ըն դուն ա կ է, եթե մ ոլուց ­ քի մեջ է ընկնում, իսկ նա, հիմա, ինչպես երևում է, մ ո ֊ լուցքի մեջ է։ — Հ ո ՜ յ , — միասին պարզելով ձեռքերը։

գոչեցին Դիկն ու

Բայց Գիկի բռունցքները սեղմվա ծ

Պաոլան'

էին, իսկ

առաջ

Պաոլայի

ափերը' բ ա ց ։ Գրեհեմը տեսավ, որ Պաոլան շուրջն է նայում իզուր որոնելով, թե ուրիշ ինչ կարող է տալ որպես գրավ։ 567’

— Հա պ ա ',

Լեդի

Գոդիվա՞ 1, — իշխա նա բա ր

ասաց Դի-

կ ը ։ — Երգեցիք, պարեցիք, իսկ ա յժ մ վճա րեցեք։ '«Խ ենթա ցե՞լ է, ինչ է, — մտ ա ծե ց Գրեհեմը։ — Մի՞թե կա ­ րելի է, այն էլ այդպիսի կնոջ հետ »։ — Ի՜նչ արած, — հառաչեց Պաոլան, մատները շարժելով բլուզի կոճակների վրա, — ստիպված եմ։ Հա զիվ զսպելով իր կատաղությունը' Գրեհեմը 2բջվ^Ց> ջանալով չն ա յե լ։ Լռություն տիրեց, երևի ամեն ոք գուշա­ կում էր, թե ինչ է լինելու հետո։ Հա նկարծ էրնեստինան փ ռ թ կա ց րե ց , լսվե ց ընդհանուր ծիծաղն ու թերթի բա ց ա կ ա ն ­ չությունը. «Դուք նախօրոք պ ա յմա նա վորվել է ի ք »։ Այս ա մ ե ­ նը Գրեհեմին, վերջապես, ստիպեց շրջվել։ նա մի թռուցիկ հ ա յա ցք նետեց Պաոլայի վրա ։ Գինն արդեն հանել էր բլու­ զը, բ ա յց պարզվեց, որ տակը լողազգեստն է։ Պաոլան, ան­ կասկած, լողազգեստ էր հագել հագուստի տակից, նախքան ձիով զբոսանքի դուրս գալը։ — Ա յժմ քո հերթն է, Լյութ, Դիկը,

մոտ

եկ, — հայտարարեց

Բա յց « Չ ո ն գ ֊ թ ի ն ա » խաղին չնախա պ ա տրա ստվա ծ Լյութը շ փ ոթ վ եց ու օրիորդներին տարավ խ ցի կ։ Գրեհեմը դարձյալ հիացմունքով հետևեց, թե ինչպես Պաոլան, բա րձրանալով քառասուն ֆուտ բա րձրութ յա մբ հար­ թա կի վրա, անկրկնելի գե ղ եցկ ութ յա մ բ ու վարպետությա մբ ծիէծեռնակաձև թռիչքով սուզվեց ավազանի մեջ. դարձյալ լս ե ց թերթի հիացական բա ցա կանչությունը, (ГԻսկական Ա ննեթա •թելլերմանն է », և, դեռևս բա րկ ա ցա ծ իր հետ խ ա ղ ա ­ ց ա ծ կատակի վրա, դարձյալ մտորեց Մեծ տան փոքրիկ տիրուհու, ա յդ զարմանալի կնոջ

և ա յն մասին, թե ինչու է

նա այդքա ն զա րմ անալի։ 0 լ երբ Գրեհեմը, աչքերը առանց փակելու, դանդաղորեն լողա ց ջրի տակով դեպի ավազանի մյուս ծա յրը, նրա մտքովն անցավ, որ ինքը, ըստ էության, I Ա նգլիա կա ն մ ի ջնա դ ա ր յա ն կա լվա ծա տ եր կոմսի

հ ր ա մ ա նով,

ա վա նդութ յա ն նա ,

ձի

հերոսուհին։ Ւր ա մուսնու,

հեծա ծ,

բո լո ր ո վ ի ն մ եր կ

շրջում

էո քա ղա րի փ ո ղ ո ց ն եր ո ւմ ։ Մ իա յն ա յդ գն ո վ էր կոմ սը հ ա մ ա ձա յնել ի ջ ե ց * նել

Ժողովրդի

պ ոեմ։

Ш

ուժերից

վեր

հ ա րկերը։

Ա յս

Ս յուժեով

Թ եննիսոնը

գրել

է

ոչինչ չգիտե նրա մ ա սին։ Գիկ Ֆորրեսթի կինն է, ահավասիկ այն ամենը, ի ն չ հ ա յտ ն ի էր նրան։ Որտե՞ղ է ծնվել, ինչպե՞ս է ապրել, ինչպիսի՞ն է եղել ա յդ կնոջ ա նցյա լը , — այս ա մ ե ­ նի մասին նա մ իա յն կարող էր գուշակել։ Էրնեստինան ասել էր, որ ինքն ու Լյութը Պաոլայի քույրացուներն են, դա,. իհարկե, ինչ-որ բան էր արդեն։ նկատելով, որ հատակն սկսեց լուսավորվել (մ ի որ մոտենում է ավազանի

եզրին),

Գրեհեմը

նշան,

տեսավ ջրի

տակ իրար հետ մարտնչող Գիկի ու Ոերթի միա հյուսվա ծ ոտքերը, շրջվեց ու մի քանի ֆուտ էլ լողաց, առանց դուրս գալու։ Եվ սկսեց մտածել

այդ միսիս

Թյուլլիի

մասին,

որին

Պաոլան անվանում է հորաքույր Մարթա։ Ւսկա պե՞ս նա Պաոլայի հորաքույրն է, թ ե ՞ Պաոլան քա ղա քավարությունից դրդված է այդպես անվա նում։ Գուցե նա էյութի և է ր ն ե ս տ ի ֊ նայի հորաքո՞ւյրն է։ նա դուրս լողա ց, և անմիջապես կանչեցին մուկն ու կա­ տու խաղալու։ Այդ աշխույժ խաղի ժամանակ, որը տևեց մոտ կես ժամ, նա բա զմ իցս առիթ ունեցավ հիանալու այն թ ե ­ թ և ութ յա մբ, ճարպկությա մբ ցուցա բերեց

Պաոլան։

խ ե լա ց իո ւթ յա մբ,

Վերջապես,

խաղացողների

որպիսին շրջանը

ց ր վ ե ց, և նրանք, շնչակտուր, լողացին ավազանով մ ե կ , դուրս եկան ափ ու նստեցին արևի տակ, միսիս թյուլլիի մոտ։

Շուտով նորից սկսվեցին կատակներն ու չարաճճիու­ թյունները' Պաոլան համառ վեճի բռ ն վ ե ց միսիս Թյուլլիի հետ, պնդելով բա ցա հա յտ անհ եթե թո ւթյո ւնն ե ր։ — Ոչ, հորաքույր Մարթա, դուք այդ բանն ասում եք լոկ այն պատճառով, որ լողալ չեք իմ անում ։ Ւսկ ես իսկական Լողորդ եմ և հավատացնում եմ ձեզ, որ, ուզո՞ւմ եք, կսուզ­ վեմ ավազանն ու ջրի տակ կմնա մ տասը րոպե շարունակ* — Հիմ արություններ

են,

զա վա կս, — առարկեց

միսիս

յ ոլ[[ին։ — Р ո հայրը, երբ երիտասարդ էր, շատ ավելի երի­ տասարդ, քան դու ես, կարող էր ջրի տակ մնալ ուզածդ լողորդից ավելի երկար, և աչնո ւա մենա յնիվ նրա ռեկորդը, որքանով հայտնի է ինձ, երեք րոպե քառասուն վա յրկյա ն 56 »

,էր։ Եվ դա շա տ լ ա վ գ ի տ ե մ , ք ա նի որ ի նք ս ե մ հ ե տ և ե լ ծ ա . մ ա ց ո ւ յ ք ի ն t եր բ նա գ ր ա զ էր եկել Հա րրի Սելբիի հ ետ և շ ա ֊ հ ե ց ա յդ գ ր ա զ ը ։

— Օհ, ես գիտեմ, թե ինչպիսի մարդ է եղել հայրս, — ասաց Պաոլան, — Р Ш!Э ժամանակները փոխվել են։ Եթե սի­ րելի հայրիկս հիմա լիներ իր պատանեկան ուժերի ծաղկման շրջանում և փորձեր ջրի տակ մնալ այնքա ն ժամանակ, որ­ քան ես, երևի չդիմա նա ր։ Տա սը րոպ ե՞։ Իհարկե, ես կարող եմ մնալ տասը րոպե։ Եվ կ մնա մ ։ Իսկ դուք, հորաքույր Մար­ թէս, վերցրեք ժա մ ա ցո ւյցն ու հետևեք։ Դա նույնքան դյուրին բան է, որքան. ..

— Ձկնարանից ձուկ որսալը, — հուշեց Դիկը։ Պաոլան բա րձրա ցա վ իր աշտարակը։ — ՆԺ ր ժամանակը, երբ ես թ ռ չ ե մ , — ասաց նա։ — Մեկոլկես

շրջան

կատարիր, — գոչեց

Դիկը։

Պաոլան գլխով արեց, ժպտաց ու ձևացրեց, թե հնարա­ վորին չափ օդ է հավաքում թոքերի մեջ։ Գրեհեմը հիա ց­ մունքով էր հետևում նրան։ Նա ինքն էլ հիանալի լողորդ էր, բ ա յ ց հազվադեպ էր վիճակվել տեսնել, որ կինը, այն էլ ոչ պրոֆեսիոնալ լողորդ լինելով, վճռեր մեկոլկես շրջան կա ­ տարել։ Կանաչա երկնագույն մետաքսե թրջվա ծ լողազգեստը ամուր գրկել ՛Էր Պաոլայի իրանը, ընդգծելով

նրա

բարե­

կա զմ ու անթերի մ ա րմինը։ Ձևացնելով, թե մինչև վերջին խորա նա րդ դյույմը օդով է լցրել իր թոքերը' Պաոլան. ն ե տ ­ վ եց ց ա ծ ։ Ոտքերը սեղմ ելով ու ձգվելով^ նա հրեց տ ր ա մ պ ­ լինի եզրն ու արդեն Օդում գունդուկծիկ

եղավ,

մի անգամ

շրջվեց, հետո դարձյալ ձգվեց ու, ընդունելով նախկին ի դ ե ա ­ լական ճիշտ դրությունը, գրեթե անշշուկ մխ րճվեց ջրի մ եջ; <րՊողպատյա դաշույնը մ ե ծ ,աղմուկով կսուզվեր» , — մ,տածեց Դրեհեմը։

— Եթե

կ ա ր ո ղ ա ն ա յի "

ա յդ պ ե ս

ս ո ւ զ վ ե լ , — հ ա ռա չե լո վ

ա ս ա ց է բ ն ե ս տ ի ն ա ն է — Ո ա յց դա ե ր բ ե ք չի լ ի ն ի ։ Դփկն ա սում է, որ գ ա ղ տ ն ի ք ը ռ ի թ մ ի մեջ է, բ ո լո ր շա ր ժ ո ւմ ն ե ր ի հ ա մ ա ­ ձ ա յն ո ւթ յա ն

մեջ,

ահա թ ե

ի ն չո ւ է

Պ ա ոլա ն

ա յդ ք ա ն հ ի ա ­

ն ա լի ս ո ւ զ վ ո ւ մ ։ Նա զ ա ր մ ա ն ա լ ի ո ր ե ն ռ ի թ մ ի կ է . . .

570

— Գաղտնիքը ոչ միա յն ռիթմի, ա յլև ինքն իրեն ազատո՛ րեն շա րժմանը տրվելու մեջ է, — ասաց Գրեհեմը, — Գիտակցված տրվելու մ եջ, — նկատեց Գիկը։ Եվ մկանները թուլացնելու կարողության մեջ, — ա վե ­ լա ցրեց Գրեհեմը։ — Ես չե մ տեսել, որ նույնիսկ պ ր ո ֆ ե ս ի ո ֊ նալ ԼԱՎորդը մեկուկես շրջան կատարի ա յդպ ես։ — Իսկ ես դրանով ավելի շատ եմ հպարտանում, քան ինքը, — ասաց Գիկը։ — թանն այն է, որ ես եմ նրան սովո­ րեցրել սուզվել, թեև, պետք է խ ոստ ովա նեմ , որ նա շատ ը ն ­ դունակ աշակերտուհի է։ Շարժումների հիանալի կոորդի­ նացում ունի։ Եվ դաՀ կամքի ու ժամանակի զգացողությա ն հետ մ իա ժա մա նա կ*** Մի խոսքով, հենց առաջին նրա ւիորձը ավելի քան հաջող էր։ — Ապրի Պաոլւսն, — հորսրտությամբ ասաց միս իւ, Բ-յոդլ ի ն , հայա ցքը ժա մա ցույցի սլաքից փոխելով դեսլի ա վա զա ­ նի հանդարտ մա կերևույթը։ — Կանայք մարդկանցից ւէատ են լողում։ Պաոլան

սովորաբար

տղա ­

բա ցա ռություն է ***

Երեք րոոլե քառասուն վա յրկ յտ ն .* * Նա հորից էլ անցավ։ — թ ա յց

հինգ րոպե չի դիմա նա ,

րոոլե. . . — մ ռա յլա դե մ

ասաց

առավել ևս'

Գիկը։ — Շնչահեղձ

տասը

կլինի։

Երբ անցավ չորս րոպե, միսիս յուլլին, ը Ատ երևույթին, սկսեց տագնապել, և նրա հայացքը շվարած սկսեց սահել ներկաների դեմքերով։ նավասլետ Լեսթերը

Ավազանի

գաղտնիքից

անեծքներով ոտքի

անտեղյակ

թ ռա վ ու նետվեց

ջուրը։ — նրան ին չ - որ բան է պատա հել,— բռնա զբոսիկ հանգրս տությա մբ ասաց

միսիս

Թյուլլին։ — Գուցե

սուզվելիս

վնասվե՞լ է։ Տղամարդիկ, որոնեցեք նրան*** Գրեհեմը, թերթն ու Գիկը, հանդիսլելով ջրի տակ, ծի ծա * դեցին ու իրար ձեոք սեղմեցին։ Գիկը նրանց նշան արեց ու լողաց դեպի ավազանի ստվերոտ կողմը, դեպի խորշը, ո ր ­ տեղ գտան ջրի մեջ կանգնած Պաոլային։ Մի առ ժամանակ չորսով շշնջում ու ծիծաղում էին։ — Մենք ուզեցինք համոզվել, որ քեզ ոչինչ չի պա տա ­ հել, — բա ցա տ րեց Գիկը։ — Իսկ ա յ ժ մ ' ետ դաոնանք*,* նախ՝ դուք, թերթ, իսկ ես Նվենից հետո։

Մեկը մյուսի հետևից նրանք սուզվեցին մութ ջրի մեջ և Հ ա յտ ն վ ե ց ի ն ավազանի մա կերեսին> Միսիս Թյոլլլին արդեն վեր էր կացել ու կանգնել ա վա ­ զանի եզրին։ — Եթե սա ձեր հերթական կատակներից մեկն է, Դիկ...

— սկսեց նա։ Բայց Դիկը, ոչ մի ուշադրություն չդարձնելով նրա խ ո ս­ քերին, անբնական հանգիստ տոնով և բա վականին բարձր, որպեսզի նա լս ի , խ ո ս ե ց > — Բարեկամներ, մենք պետք է

հանգամանորեն

գոր-

,ծ ե ն ք , — դիմեց նա ընկերներին։ — Դուք, Բերթ, և դուք, Իվեն, հետևեցեք ինձ։ Կսկսենք ավազանի այս ծա յրից, կլողանք բոլորս միասին, իրարից հինգական ֆուտ հեռավորության վրա, և կզննենք հատակը։ Եսկ հետո ետ կդառնանք և նոլյԱ բանը կկրկնենք մի անգա մ ևս։ — Նե ղութ^ուն մի' կրեք,

ջենտլմեններ, — ձայն

տվեց

նրանց միսիս Թլուլլին, հանկարծ ծիծա ղելով։ — Եսկ դոԼթ, Դիկ, հ ապա այս կողմ եկեք։ Ես պետք է քա շեմ ձեր ականջ­ ները։ — Զբա ղվեցեք

նրանով,

աղջիկներ, — գոչեց

հիստերիկայի մեջ է ընկել։ — Դեռ ոչ, բ ա յց կընկնեմ, — շարունակեց լով,

Դիկը, —

նա ծիծա ղե-

— Գրողը տանի, տիկին, ի՞նչ եք գտել ծիծաղելու։ — Նա­ վապետ էեսթերը ծանր շնչելով դուրս լողա ց, նա մտադիր էր դարձյալ սուզվել, որպեսզի շարունակի որոնումները։ — Դուք գիտե՞ք, թե բա նն ինչոլմն է, հորաքույր Մարթա ։ Գիտե՞ք, — հարցրեց Դիկը, երբ խիզախ նավապետն , անհետացավ ջրի տակ։ Միսիս Թյուլլին գլխով արեց։ — Միայն թե լռ եց ե ք, Դիկ։ Մի հոգու, ա յնուա մ ենա յնիվ, մենք կարողացանք խ ա բ ե լ։ Իսկ ես ա յդ մասին գիտեմ էլսի Բոգլանի մա յրիկից, նրան հան դիպել եմ ա նցյա լ տարի, Հ ո ֊ նոլոլլուում ։ Տա սնմեկ րոպեն անցնելուց հետո մ իա յն ժպ տադեմ Պաոլա ն հա յտ նվեց ավազանի մա կերևույթին։ Ձևացնելով, թե 572

բոլորովին ուժասպառ է եղել, նա դժվա րությա մբ դուրս եկավ ափ ու խոնջացած նստեց հորաքրոջ կողքին։ նա վա պետ Լեսթերը, որն իսկապես տանջվել էր անարդյունք որո­ նումներից, ուշադրությամբ նա յեց Պաոլային, հետո մ ո տ ե ­ ցավ քիչ հեռու դտնվող սյունին ու երեք խ փ եց նրան։ — Վախենում եմ, թե տասը

րոպեն

անգամ

գ [ուխը

դեռ չի ա նցե լ, —

ասաց Պւսոլան։ — 9 այ ց ես աի։ր ջրի տակ մոտավորապես այդքան ժամանակ մնա ցի, չէ ՞։ ճ ի՞շտ է, հորաքույր Մարթա ։ — Ղու ջրի տակ գրեթե չես եղել, — էսվեց պատասխա­ նը, — եթե ուղում ես իմանալ իմ կարծիքը։ Նույնիսկ ղարմանում եմ, որ թրջված ես.** Ա/ո, ա1 Ո, Հնչիր սովորականի պես, զավակս։ Իզուր ես խաղեր սարքում։ Հիշում եմ, երբ երիտասարդ աղջիկ էի ու ճանապարհորդում էի Հնդկա ստա ­ նում, այնտեղ ֆաքիրների,

հանդիպեցի

հատուկ

աղանդի

որոնք սուզվում էին խոր

մնում էին ա յնտ եղ շատ ավելի խոսք, ավելի երկար էին մնում։

երկար,

պատկանող

ջրհորների

մեջ ու

քան դու,

ազնիվ

— Ղուք գի տ ե ի՜ք, — բա ցա կանչեց Պաոլան։ — ^ աձ9 ԴՈԼ չԳՒտեիր) որ ես գիտ եմ, — առարկեց հո­ րա քույրը։ — Եվ քո արարմունքը ուղղակի հանցանք է իմ տարիքի և իմ սրտի նկա տ մա մբ։ — Եվ ձեր զարմանալի պարզամտությա ն ու գլխի չ ը ե կ ֊ նել ու նկա տ մա մբ, ճի՞շտ է , — ավելացրեց Պաոլան։ — Ազնիվ խոսք, ուղում եմ քաշել ձեր ականջները։ — Իսկ ես ուզում եմ ձեզ գրկել, թեև թա ց ե մ , — ծ ի ծ ա ­ ղեց Պաոլան որպես պատասխան։ — Հա մ են ա յն դեպս, մենք կարողացանք խ ա բել նավապետ Լեսթերին*** ճ ի ՞շ տ է, նա ­ վապետ։ ֊ Մի' խ ոսեք ինձ հետ, — մ ռա յլա դե մ ասաց խիզախ ծ ո ­ վ ա յի ն ը ։ — Ես զբա ղվա ծ եմ, ես պետք է մ տ մ տ ա մ իմ վ ր ե ­ ժ ը ... Իսկ ինչ վերաբերում է ձեզ, միստր Ֆորրեսթ, ապա դեռ չգիտեմ, թե ինչ պետք է վ ճ ռ ե մ . պ ա յթ ե ց ն ե ՞լ ձեր ա նա ս­ նանոցը, թ ե ՞ կտրել ձեր Լեռնցու ծնկատակի ջլերը, թերևս* 573

!ւ մ ե կ ը t և' մյո ւս ը։ Ւսկ ա ռ ա յժ մ ես գնամ ու քացի տամ այն հովատակին} որին դուք հեծել էիքէ

Քմահաճին հեծա ծ Պիկը

ե. ՊաոլանՀ

Եղնիկին

նստածt

տուն էին վերադառնում կ ո ղ ք ֊ կ ո ղ ք ի ։ — Հավան ո՞ւմ ես Գրեհեմին, — հարցրեց Դիկը։ — Նա հիանալի մարդ

է,-— պատասխանեց

Պաոլան։ —

•Բո տիպի մարդ է, Դիկ։ Նա նույնքան բա զմա կողմա նի անձնավորություն է, որքան և դու. իր վրա կրում է նույն այդ ծովա յին թափառումների կնիքը, նույն սերը գրքերի նկատ­ մ ա մ բ և ա յլն ։ Բացի ա յդ, նա նկարիչ է, ասենք, ընդհանրա­ պես լա վ մարդ է ։ Փա ռահ եղ տղա է, կատակասեր. . . Ւսկ դո։ նկատե՞լ ես նրա ժպիտը։ Հ մ ա յի չ ժպիտ է։ Մարդ ուզում է ինքն էլ ժպտալ ի պատասխան։ — Այո, բ ա յց խոր սպիներ ու

կնճիռներ էլ

Ո ւն ի

...—

նկատեց Դիկը։ — Հատկապես աչքերի ա նկյուններոլմ, երբ նա ժպտում է։ Դրանք ոչ թե հոգնածության, ա յլ ավելի շուտ միշտ ա ն­ պատասխան մ նա ցա ծ «Ւնչո՞ւ։ Արժե՞ ա րդյոք։ Հանուն ինչ ի ՞» հարցերի հետքերն են։

Հեծյա լների խումբը եզրափակող էրնե ստինան ու Գրեհեմը նույնպես զրուցում էին։ — ^b k u թնավ էլ պարզ չ է , — ասում էր էրնեստինան։ — Դուք վատ եք ճանաչում նրան։ Բնավ պարզ չէ։ Ես մի քիչ ճանաչում ե մ ։ Ւսկ Պաոլան շատ լա վ է ճանաչում։ Սակայն նրա հոգու մեջ կարող են թափա նցել քչերըt Նա իսկական փիլիսոփա է և տիրապետում է իրեն ստոիկի կամ ա նգլիա ­ ցու ն մ ա ն։ Եվ այնպիսի դերասան է, աշխարհին խ ա բել։

որ կարող է ամբողջ

Կաղնիների տակ գտնվող ձիացցերի մոտ, իջնելով ձի ե ­ ր ի ց , խ ումբը ի մի հա վա քվեց։ Պաոլան այնպես էր ծիծաղում, որ աչքերից արցունքներ էին գալիս։ 574

— Դեհ,

շա րո ւնա կ եր,

շ ա ր ո ւն ա կ ե ր , — խրախուսում

էր

նա Դիկին։ — նորեց։ նորի՜ց*** — Պաոլան պնդում է, որ շուտով բառերը շեն Հերիքի, եթե ես առաջիկայում էլ ծառաներին կոչեմ իմ սիստ եմով, — բա ցա տրեր նա։ — Իսկ նա մհկուկես րոպեում առաջարկեց քառասուն անուն**. Դեհ, նորից, Դիկ, շարունակիր...

— Ուրեմն, սւյսսլես, — շարունակեց Դիկը երգեցիկ ձ ա յ ֊ նով, — մենք կարող ենք ունենալ Օ ֊ Թ ք ի ր և Օ ֊ Փ չի ր , Օ ֊ Ե րգիր, Օ֊ Պ ա րիր և Օ ֊ Խ ոսիր, 0 ֊ $ ի ս և Օ ֊ Փ ի ս , Օ ֊ Պ ի ն գ և Օ ֊ Պ ո ն գ , Օ ֊ Լ ա և Օ֊ Չ Է*** Եվ Դիկը քա յլե ց դեպի տունՀ շարունակելով տարբեր ձ ե ֊ վերով արտասանել այս բոլոր

տարօրինակ

բա ռ ա կա զմ ո ւ ֊

թյունները։

ԳԼՈՒԽ XVII

Հաջորդ շաբաթվա ընթա ցքում

Գրեհեմը

ամեն բանից

անդադար դմգոհում էր և տեղը չէր գտնում։ Սրան ջլատում էին ամ են ահ ա կա и ա կան զգա ցումները, մի կողմից նա գ ի ֊ տակցում էր, որ անհրաժեշտ է հեռանալ Մեծ տնից, մեկնել աււաջին իսկ գնացքով, մյուս

կող մ ի ց ճ

Պսալային

հաճախ

տեսնելու և նրա հետ ավելի շատ լինելու ցանկությունը շատ մեծ էր։ Սիևնույն ժամանակ նա չմեկնեց և Պաոլայի հետ լ ի ֊ նում էր ավելի հազվադեպ, քան այստեղ ժամանելու ա ռ ա ֊ ջին օրերին։ Թեկուզև այն պատճառով, որ կալվածքում եղած հինգ օրերի ընթա ցքում երիտասարդ, ջութակահարը մի քա յլ ա ն ֊ գամ չէր հեոանում Պա ոլա յից։

Գրեհեմը հաճախ էր լինում

երաժշտական и են յա կում և մ ռ ա յլա դ ե մ նստում էր կես ժամ շարունակ, լսելով, թե նրանք ինչպես են «ա շխ ա տ ում»։ նրանք մոռանում էին Գրեհեմի ներկա յությա ն մ ա ս ի ն , խորասուզված ու տարված լինելով երաժշտության ն կ ա տ ֊ մ ա մբ իրենց կրքով։ ի սկ ընդմիջման կարճ րոսլեներին, ս ը ր ֊ բելով քրտնա ծ ճակատները, շատախոսում և ծիծաղում էին 575

լավ ընկերների պես։ Երիտասարդ երաժիշտը Պաոլային սի­ րում էր գրեթե հիվանդագին ջեր մ ո ւթ յա մ բ։ Գրեհեմին դա հասկանալի էր, սակայն ցավատանջ կերպով նրան խոցում էին գրեթե ակնածալի հիա ցմունքով ա յն հա յա ցքները, որոնք Պաոլան երբեմն նվիրում էր Ուեյրին հատկապես մի որևէ մանրանվագի հաջող կատարումից հետո։ Իզուր էր Գրհեմն ինքն իրեն համոզում, որ Պաոլայի կողմից գա պարզապես մտավոր հրապուրանք է, նա ուղղակի հիանում է երիտա­ սարդ երաժշտի վա րպ ետ ութ յա մբ։ Գրեհեմը լիարյուն տղա­ մարդ էր,

և Պաոլայի ու երաժշտի

մտերմությունը

նրան

այնքա ն սաստիկ ցա վ էր պատճառում, որ ի վերջո, ստիպ­ ված էր լինում հեռանալ երաժշտական ս ենյա կի ց։ Ու մի օր, վերջապես, նա Պաոլային մենակ գտավ։ Վեր­ ջում կատարելով Շ ումանի երգը' ջութակահարը հեռա ցա վ։ Պաոլան նստել էր դաշնամուրի առաջ, նրա դեմքին ցրված ու երազող մի արտահայտություն կար։

Ասես առանց ճա­

նաչելու, նա Գրեհեմին ն ա յե ց , հետո մեքենա բա ր տիրապե­ տեր իրեն, մտա ցրիվ մի քանի անիմաստ բա ռեր մրմնջաց ու հեռա ցա վ։ Չ՛նայած վիրավորանքին ու պատճառած հոգեկան ց ա վի ն'

Գրեհեմը ջանաց

նրա տրամադրությունը վերագրել

երաժշտության ա զ դեցութ յա նը, որի արձագանքները դեռևս ապրում էին իր հոգում։ ճիշտ է, կա նա յք տարօրինակ ա րա­ րածներ են, մտա ծում էր նա, և ընդունակ են ա մենաա նսպ ա ­ սելի ու անբացատրելի հրապուրանքների։ Մի՞թե չի կարող պատահել, որ ա յդ երիտասարդը հատկապես իր տ ո լթ յա մ բ էլ հրապուրած լինի նրան որպես կին։

երաժըշ-

Ուեյրի մեկնելուց հետո Պաոլան փակվեց իր կողաշեն­ քում, բռնա՛կ չունեցող դռնից այն կողմ, և գրեթե դուրս չ ե ­ կավ ա յնտ ե ղի ց։ Ոայց տանը ոչ ոք չզա րմա ցա վ, և Գրեհեմն հասկացավ, որ ա յդտեղ արտակարգ ոչինչ չկ ա ։ — Պաոլայի հետ երբեմն պատահում է, նա իրեն հ ի ա ֊ նալի է զգում նաև մ իա յնութ յա ն մեջ, — բա ցա տ րեց էրնեստին՚ ա ն, — հաճախ է ունենում մեկուսացւման շրջաններ, որոնց ըն՛թացքում նրա հետ հանդիպում է միա յն Գիկը։ — Որն այնքա ն էլ դուրեկան չէ մյուսների ժպտալով նկատեց Գրեհեմը։ 576

համար, —

— f t ш I B ե Ր Բ ^ ա վերա դա ռնում է, ավելի քան հաճելի է դառնում, — նկատեց էրնեստ ինա ն։ Մեծ տուն ժամանող հյուրերի քանակը նվազում էր* ճիշտ է, դեռևս որևէ մեկը գալիս էր ուղղակի տեսնվելու

կամ գործով, բ ա յց ընդհանուր ա ռ մա մ բ հյուրերի թիվը նվազում էր։ Օ ֊ ե ր գ ի և նր ա շինական անձն ա կա զմի ՛շնորհիվ տան կյանքն ըն թ ան ում Էր անթերի) ամեն բանւում թ ա գ ա վ ո ­ րում էր կարգուկանոնը, և տանտ երերին հարկ չէր լինում հյուրերին զվարճացնելու համար երկար ժամանակ վատնել։ Մեծ մա սա մբ հյուրերն իրենք էին զբա ղվում և զբաղեցնում իրար։ Մինչև նախաճաշ Դիկը գրեթե չէր երևում, իսկ Պաոլա ն, կատարելով մեկուսացման իր ուխտը, դուրս էր գալիս միա յն ճաշին։ — Հանգստի Դիկը'

Գրեհեմին

բուժում, — ծիծաղելով

մի

անգամ

առաջարկելով բռնցքա մա րտ ,

ասաց

փայտերով

կամ սուսերով մենա մա րտ ։ — Եսկ ա յժ մ իսկական ժամանակն է, որ սկսեք ձեր գիր­ ք ը , — ասաց ն ա ռաունդների միջև ընկած դադարի ժա մ ա ­ նա կ։ — Ես մեկն եմ նրանցից, ով ա նհա մբերությա մբ է սպա­ սում ա յդ գրքին, և խորին համոզմունքն ունեմ, որ գիՐՔՕ կստեղծվի։ Երեկ ես նամակ ստացա Հեվլիից, հարցնում էր, թե շա՞տ եք գրել արդյոք։ Եվ Գրեհեմը նստեց իր աշտարակում,

կարգավորեց նո­

թագրություններն ու նկարները, ծրագիր կա զմեց ու խ որա ­ սուզվեց առաջին գլուխները գրելու աշխատանքի մեջ։ Դա նրան այնպես էր կլանել, որ թերևս Պաոլայի նկա տմամբ ունեցած հրապուրանքն էլ կմարեր, եթե ամեն երեկո չհա ն­ դիպեին ճաշի ժամանակ։ Բացի դրանից, մինչև էրնեստինայի և Լյոլթի Սա նտա ֊ Բ ա ր բ ա ր ա մեկնելը, շարունակվում էին խ մ բա յին լողերը, ձիերով ու ա վտ ոմեքենա ներով միրիմարյան արոտավայրերն ները զբոսանքների

մեկնելը։

ու Անսելմոյի Երբեմն

^իկի

լեռնա յին

լեռնա գա գա թմա սնա կցու­

թ յա մ բ կազմակերպվում էին նաև այլ զբոսա նքներ։ Գնում էին Սաքրամենթո գետի հովտում չորա ցմա ն ա շխատանքնե­ րը դիտելու, գնում էին Լիթլ Քոյոտ ամբարտակի շինարարություն, ինչպես 37

Ջեկ

նաև Լ ո ս ֊ ք վ ա տ ո ս

կիրճը,

որտեղ

քսան 57 7

Լո ն դ ո ն , X B.

ակրանոց հողատարածությունների վրա

հիմ նվա ծ էր

ֆեր­

մերների ա յն գաղութը, ուր Դիկը ջանում էր իրենց ը ն տ ա ­ նիքներով երկու հարյուր հիսուն ֆերմերների հնարավորու­ թյուն տալ մեկընդմիշտ հաստատվելու։ Գրեհեմը գիտեր, որ Պաոլան հաճախ է միա յնա կ երկա­ րատև զբոսանքների դուրս գալիս ձիով, և մ ի անգա մ նրան հանդիպեց ձիացցերի մոտ. Պաոլան հենց նոր էր իջել ձիուցI — Գոլք չե՞ք կարծում, որ ձեր Եղնիկը կվարժվի

խ մ բա յին

բոլորովին ետ

զբոսա նքներից, — ժպտալով

հարցրեց

Գրեհեմը։ Պաոլան ծիծաղեց ու գլուխը շա րժեց։ — Այգ դեպքում թույլ տվեք մի ա նգա մ ուղեկցել ձեզ, ես մ ե ծ ցանկություն ունեմ, — ազնվորեն խոստովա նեց Գրե­ հեմը։ — ք^այց դուք կարող եք ուղեկցել էրնեստինա յին, կ ո ւ թին, Р երթին, ահագին մա րդ կա։ — Այս կողմերն ա նծա նոթ են իիձ, — շարունակեց պընդել նա ։ — Շրջապատին ծանոթանում ես նրանց օ գ ն ո ւ թ յա մ բ , ովքեր իրենք լա վ են ճանաչում։ Ես այն արդեն տեսել եմ էյոլթի, էրնեստինայի և մյուսների աչքերով, բ այ ց դեո շատ բա ն կա, որ չե մ տեսել ու տեսնել կկարողանամ միա յն ձեր աչքերով։ — Հետաքրքիր ւտեսություն

է, — խուսափողաբար

պա­

տասխանեց Պաոլան։ — Աշխարհագրական վամպ իրիզմի պես մի բ ա ն . ..

— թ ա յց առանց վամպ իրիզմի չարամիտ րի, — աճապարանքով առարկեց Գրեհեմը։ Պաոլան հապաղեց

պատասխանել,

հետևա նքնե­

միևնույն

ժամանակ

ուղիղ և անկեղծորեն նա յե ց նրա աչքերին, և Գրեհեմը հաս­ կացավ, որ նա կշռադատում ու մտմտում է իր չյուր բա ռ ը։

յուրա քա ն­

— Դա դեռ հարց է , — վերջապես ասաց Պաոլան, և Գ ր ե ֊ հեմի երևակայությունը կառչեց ա յդ երեք բա ռ եր ին' ջա նա ­ լով գուշակել դրանց ծածուկ իմա ստ ը։ — Շատ բան կա, որ մենք կարող էինք ասել իրար,— 578

շարունակեց պնդել Գրեհեմը։ — Շատ բ ա ն ... որ մենք պետք է ասենք իրար...

— Հասկանում եմք— պատասխանեց Պաոլան ու դարձ­ յա լ նա յե ց նրան իր պարզ, ջինջ հ ա յա ցքո վ։ « Հա и կան ո* ւմ է)),— մտա ծեց Գրեհեմը, և այ դ միտքը կրակի պես ա յրեց նրան։ նա չիմա ցա վ, թե ինչ պա տա սխա ­ նի, ու չկարողացավ կանխել ա յն սառը և գրգռող ծիծաղը, որից հետո Պաոլան ՛շրջվեց ու գնաց տուն։ Մեծ տունը շարունակում էր դատարկվել։ Պաոլայի հո­ րաքույրը' միսիս Թյուլլին, ի հեճուկս Գրեհեմի (որ կ ա մ ե ֊ նում էր նրանից մանրամասնություններ իմանալ Պ աոլայի մ ա սին), մի քանի օր հյուրընկալվելուց

հետո

ևս մեկնեց։

Ասում էին, որ նա, գուցե, նորից կգա, ավելի երկար ժա ­ մա նա կով։ ք^այց միսիս ^ յո ւ լլի ն նոր էր ժամանել Եվրոպա­ յի ց և, իր ասելով, պետք է սկզբում բա զ մ ա թ ի վ անհրաժեշտ ա յցելությունն եր կատարեր, որից հետո մ իա յն մտահոգվեր սեփական հաճույքների մասին։ Քննադատ 0'Հե յը մտադիր էր մեկ շա բա թ ևս մնա լ, որ­ պեսզի

ոտքի կանգներ փիլիսոփաների

պատմությունը

գրոհից հետո։

Այգ

ծա յր եծ ա յր մ տ ա ծվ ա ծ ու սարքված էր Գի-

կի կողմից։ ճա կատամարտ ն սկսվեց վաղ երեկոյա ն, էրնեստինայի իբրև թե պատահական ասված խոսքը առիթ ծա ռա յեց Ահարոն Հենքոկին' առաջին ռումբը նետել Օ Հեյի համոզմունքների խոր թաւԼուտի մեջ։ Դ ա ր ֊ Հ ի ա լը ' նրա տ ա ­ քարյուն և անհւսմբեր դաշն ակիցր, կողքից ՛շրջանցեց երաժըշտության իր լպիրշ տեսությա մբ ու թիկունքից կրակ բ ա ­ ց ե ց քննա դատության վրա։

ճա կատամարտը

շարունակվեց

այնքան ժամանակ, մինչև որ հմուտ վիճաբանողների կողմից իրեն

հասցված բ ա ռ ա յի ն հարվածներից գլուխը կորց­

րած դյուրաբորբոք իռլանդացին, թ ե թ և ա ցա ծ շունչ քա շե լով . ընդունեց Թերենս Մ ա ք-Ֆ եյնի առաջարկությունը' հանգստա ­ նալ և միասին բիլիարդանոց իջնել* դա մի խաղաղ անկյուն էՐ> որտեղ կարող էին ա յդ բարբարոսներից հեռու ամրապընդել իրենց համապատասխան խմիչքների խառնուրդով և իս­ կապես սրտաբաց զրուցել երաժշտության մա սինг Գիշերվա ժա մը երկուսին գինու կողմից անհաղթահարելի

ու դեռևս 579

հաստատ քա յլվ ա ծ քո վ Թերենսը բոլորովին հարբած ու խ ե լ ֊ քը կորցրած 0 ’Հ ե յի ն անկողին պ ա ռկեցրեց։ — Ոչինչ, — հետևյալ օրն 0'Լեյին ասաց էրնեստինան, օրի տչքերի փայլը մատնում էր նաև նրա մ ա սնա կցութ յու­ նը դավադրությանը։ — Այդ բանը պետք էր սպասել, մեր վայ-փիլիսոփա ների ձեռքից սուրբն էլ իրեն խմելու կտա։ — Ես կարծում էի, որ Թերենսի հետ դուք լիակատար անվտանգության մեջ կլինեք, — ծիծաղելով ավելա ցրեց Դիկը։ — Ախր երկուսով էլ իռլանդացիներ եք։ Ես մ ոռա ցել էի, որ Թերենսի վրա ոչ մի կերպ հնարավոր չէ ազդել։ Գիտեք, ձեզնից բա ժա նվելուց հետո նա դեռ եկավ ինձ հետ շա ­ ղակրատելու։ Եվ ոչինչ հնարավոր չէր կռահել։ Հենց ա յ ն ­ պես, ի միջի ա յլոց, նա հիշատակեց ա յն մասին, որ մ ի-մ ի բաժակ կոնծել եք միասին։ Եվ ե ս ... ի մ մտ քով իսկ չէ՛ր կ ա ­ րող ա ն ց ն ե լ... որ ն ա ... ձեզ ա յդ պ ե ս ... Երբ Լյոլթն ու էրնեստինան մեկնեցին

Ս ա նտ ա -Բ ա րբա ֊

րա, Բեբթն ու Ռիտան նույնպես հիշեցին իր ե նց' վաղուց մ ո ­ ռա ցության տվա ծ օջախը Սաքրամ են թ ո յո ւմ ։ ճիշտ է, հենց նույն օրը ժամանեցին մի քանի նկարիչներ,

որոնց հովա­

նավորում էր Պաոլան։ Բայց նրանք գրեթե չէին երևում, քանի որ շարունակ լինում էին սարերում, այս ու ա յնտեղ էին մեկնում փոքրիկ կառքով և կա մ բիլի ար դան ո ցո ւմ նըստած ծխում էին երկար ծխա մորճէ/ւը։ Պ ա յմանականություններին օտարոտի Մեծ տան

կյանքն

ընթանում էր իր հունով։ Դիկն աշխատում էր։ Գրեհեմն աշ­ խատում էր։ Պաոլան դեռ ճգնում էր իր կողաշենքում։ « Մադրոնյան պուրակի» իմաստունները գալիս էին ճաշելու և զրուցելու, ու եթե Պաոլան չէր նվա գում, երբեմն շաղակրա­ տում էին ողջ երեկոն։ Ինչպես առաջ, ձյան պես նրանց գըլխին էին թա փ վում Սաքրամ ենթո յ ի ց , Ոլիքեն բերդից և հով­ տում գտնվող ա յլ քա ղա քներից եկած հյուրերը, բ ա յց O-fi'bյը

և մյուս

ծառաները

իրենց չէին

կորցնում,

և Գրեհեմը

բա զմ իցս ներկա էր եղել, թե ինչպես մի խ ումբ անսպասե/Ե հյուրերի ժա մ անու՛մից քսան րոպե հետո նրանց արդեն հյուր՛ասիրում էին առաջնակարգ կերակուրով։ Բայց և ա յն ­ պես պատահում էր, իհարկե հազվադեպ, որ սեղանի շոլրէ 580

նստում էին Ղիկը։ Պաոլան և Գրեհեմը. ա յդ դեպքում, ճա­ շից հետո տղամարդիկ զրուցում էին մոտ մեկ մամ, քնելուց առաջ, իսկ Պաոլան իր համար քնքուշ ու մ եղ մ մի բան էր նվա գում և. անհետանում էր ավելի շուտ, քան տղամարդիկ: Ոայց մի անգամ, լուսնյակ գիշերով անւսպասելի վրա տվեցին և' Ուաթսոնները և' Մեզոնները, և Ու ոմբոլդները, ո ւ մի քանի պարտիա բրիջ կա զմա կերպ վեց։ Ենչպես պ ա ֊ տ ա հ ե ց « Գրեհեմը դուրս մնաց խապացողների խ մ բե ր ի ց ։ Պաոլան նստել էր դաշնամուրի մոտ։ Երբ Գրեհեմը մ ո տ ե ֊ ց ա վ Պաոլային, նրա աչքերում որսաց ակնթարթորեն բ ռ ը ն կ ֊ վ ա ծ բերկրանքի արտահայտությունը, որը սակայն ն ո ւ յ ն ֊ քան ա րա գությա մբ անհետացավ։ Պաոլան մի թ ե թ և շարժում կատարեց, ասես կամեն ում էր ընդառաջ գնա լ. դա ևս չ խ ո ւ ֊ j j ափեց

Գրեհեմից ճիջտ ա յնպես, ինչպես և կամքի վ ա յ ր կ ե ֊

նական լարումը,

որի օգնությա մբ Պաոլան

ստիպեց իրեն

հանգիստ մնալ նստած տեղում։ Ահավասիկ, Պաոլան դարձյալ այնպիսին է, ինչպես Գրե­ հեմը վարժվա ծ էր նրան տեսնել։ ((Թեև, ըստ էո ւթ յա ն, ա ր ֊ գ յո ոք շատ եմ տեսել նրան)), — մ տ ա ծեց Գրեհեմը, դուրս տա ­ յ ո վ ամեն տեսակի անհ ե թ ե թո ւթյունն ե ր և Պ աոլայի հետ տակնուվրա անելով նոտաների կույտը։

Գրեհեմը նրա հետ

փորձում էր մերթ ա յս , մերթ ուրիշ ռոմ անս, և նրա բարձր բարիտոնը ձուլվում էր Պաոլայի քնքուշ

սոպրանոյին, ընդ

որում ա յնքան հաջող էր ստ ա ցվում, որ բբի ջ խաղացողները մի քանի անգամ « բ ի ս » գոռացին։ — Ա յո, — ասաց ն,ա երկու ռոմանսների ընդմիջման ժա ­ մ ա ն ա կ , — ես ուղղակի թ ա խ ծում եմ, շատ եմ ուզում Գիկի հետ դարձյալ թափառել աշխարհով մեկ։ Եթե հնարավոր լիներ մեկնե՜լ հենց վաղը։ №այց ա ռ ա յժ մ Գիկը չի կարող։ նա շատ է զբա ղվա ծ իր փորձարկումներով ու դ յո ւտ ա ր ա ֊ բո լթ յուննե րո վ։ Ե՞նչ եք կարծում, ինչո՞վ է նա հիմա զ բ ա ղ ֊ վւսծ։ Այդ ամենը կարծես քիչ են նրա համար։ Դեռ մտադիր է հեղաշրջում մտցնել առևտրի մեջ, գոնե միա յն մեր կողմերում'

Եալիֆորնիայում

և

Խաղաղօվկիանոսյան

ա փեզ­

րում, և գնորդներին ստիպել, որ իրենք գան այստեղ, կ ա լ ֊ Վածատուն։ 581

— Առանց ա յդ Էէ դալիս են, — ասաց Գրեհեւքը։ — Ա յ ս ­ տեղ հանդիպածս առաջին մարդը Ա յդահոյից Ժամանած դնորդն էր։ — Այո, բ ա յց Դիկն ուզում է, որ դա սովորություն դառ­ նա, թող գնորդներն ա յստեղ դան խ մ բե րո վ, որոշակի ժ ա ­ մանակ, և թող դա միա յն առևտուր չլինի, — թեև հետաքըրքըրություն ծնելու համար նա առևտուր էլ կսարքի, — ա յլ իսկական, ա մ ենա մ յա տոնավաճառ, որը տևելու է երեք օր և որի ընթա ցքում վաճառքի են հանվելու միա յն նրա ա պ ­ րանքները։ Նա հիմա գրեթե ամեն առավոտ նստում է միստր էդերի ու միստր Փիթսի հետ։ Մեկը առևտրական գործակալն է, մ յո ւս ը' գործակալը ցուցա հա նդեսա յին անասունների գծով։ Պաոլան հառաչեց, և նրա մատնելւը սահեցին ստեղների վրա յով։ — Ահ, եթե

միայն հնարավոր լիներ

մեկնել,

ասենք,

Թիմբուկտու, Մոքփխո, աշխարհի ծա յրը։ — Չպնդեք, որ դուք եղել եք Մ ոքփ խոյում, — ծիծաղելով Նկատեց Գրեհ եմ ը։ Պաոլան գլխով արեց։ — Ազնիվ խոսք, եղել ենք։ Թող հենց հիմա դետնի տակն ա ն ց ն ե մ ։ Վ ազուց ենք եղել, Դիկի զբոսա նա վով։ Կարելի է ասել, որ մենք Մ ոքփխոյում ենք անցկացրել մեր մեղր ամ իսը։ Նրա հետ զրուցելով Մոքփխոյի մասին, Գրեհեմը ջանում էր գուշակել, միտումնավո ր է արդյոք տեղի-անտեղի հիշա­ տակում ամուսնու մասին, թ ե ՞ ոչ։ — Ւնձ թվո ւմ

էր, թե

այս

կալվածատունը

ուղղակի

դրախտ եք համա րում։ — Ւհարկե, իհարկե, — շտապեց նրան վստահեցնել Պաոլան։ — 9 ա յց չդիտ եմ, թե վերջերս ինչ է տեղի ունենուժ ինձ հետ։ Ես զդում եմ, որ, չդ իտ ե մ ինչու, ինձ անհրաժեշտ է ա նպ ա յմա ն մեկնել։ Գուցե գարունն է պատճառը,** Կ ա ր մ ֊ ր ա մ որթների աստվածները դյութում են***

Եթե մ իա յն Դի-

кс չաշխատեր մինչև գիտակցությունը կորցնելը և չկա պ վեր ա յդ նախագծերի հ ե տ ... Գիտեք, ամուսնության ամբողջ ջ ը ր ֊

ջանում իմ միակ լուրջ մրցակցուհին եղել է հողը, գ յո ւ ղ ս *֊ տնտեսությունը։ Դիկը շատ հաստատուն է, իր կալվածքը իսկապես նրա առաջին սերն է։ եա այս ամենը ստեղծել ու կարգավորել է մինչև մեր հանդիպումը, երբ դեռ չէր էլ կաս­ կա ծում ի մ գոյությա ն մասին։ — Եկեք փորձենք այս զուգերգը, — հանկարծ ասաց Գրեհեմը, նրա առաջ, գրակալի վրա դնելով ինչ-որ նոտա ներ։ — 0'հ , ո չ , — բողոքեց Պաոլան, — ախր ա յդ երդը կոչ֊ վ ում է ((Գնչուների ա րա հետ ով», դա ինձ ավելի կհուզի։ — Եվ Պաոլան սկսեց երգել առաջին տ\ունը. Լողում, փ նտ րում ենք պ ա տ տ երա նն ա յնտ ե ղ , Ուր մ ա յր ա մ ո ւտ ն է հա նգչում ծփր\անի.,, Թո ղ հողմը սուլի, թո ղ նա վը սուրա , Մ իևնույն լէ

մ ե զ , թե ո ւ.ր կտանիւ

— Ե դեպ, ի՞նչ բան է գնչուական պատտերանը, — հարց­ րեց Պաոլան, հանկարծ ընդհատելով երգը։ — Ես միշտ կար­ ծել եմ, որ դա յուրահատուկ բա ր բ ա ռ է, գնչուական բ ա ր ­ բ ա ռ , դե, ասենք, ֆր ան иիա կան p o t o i -Д1 պ ես. և անհեթեթ էր թվում, թե ինչպես կարելի է աշխ արհ ե-աշխ ա րհ գնալ բա րբառի հետ ևից, ասես լինի։

դա

բան ա иիր ա կան

էքսկուրսիա

— Որոշ իմաստով պատտերանը բա ր բ ա ռ է, — ս լա տ ա ս ֊ խ ա ն ե ց նա ։ — Ոայց բոլոր դեպքերում նշան ակում է մ իև­ նույն բանը* ((Ես այստեղով անցել ե մ » ։ Պատտերանը իրենից ներկա յա ցնում է հատ,ուկ ձևով խ ա չվա ծ երկու ճիպոտ, որը թողնում են ճանապարհին։ Ոայց ճիպոտներից ամեն մեկը պետք է կտրել տարբեր տեսակի ծառերից կամ թփ երից։ Ա յ ս ֊ տեղ, կա լվա ծքում, պատտերան կարելի է սարքել մ ա ն ս ա ն ի ֊ թի ու մ ա դրոնիոյի, կաղնու և սոճու, հաճարի ու լաստենու, դափնու և եղևնու, հապալասի և յա սա մա նի ճյուղերից։ Դա մի նշան է, որ գնչուները թողնտւմ են իրար, ընկերն' ը ն ­ կերոջը, սիրածը' սկսեց երգել.

սիրածին։ — Եվ

իր

հերթին,

Գրեհ եմն

1 Տեղա կա ն բ ա ր բ ա ռ (ֆ ը ա ն ս .) ։

58Ո

Եվ ն ո ր ի ց , նորից ծովի ճ ա մ փ ե ք ո վ ,

1

^

Ծա նոթ շա վիղով նա վա րկում ենք մ ե ն ք .

0 ", ք ե զ գտ նելու հա մ ա ր, պ ա տ տերա ն, Ո ղջ երկրա գունդն էլ ա նտրտունջ կա ն ցն ե ն ք ։

Պաոլան ռիթմիկ օրորում էր գլուխը) հետո նրա մշուշա ֊ պատ հայա ցքը սահեց սենյա կով մեկ ու կանգ առավ խ ա ­ ղացողների վրա * բ ա յց նա անմիջապես իր վ րա յից ն ե տ ե ց երազկոտ ցրվա ծությունն ու վրա տ վ ե ց * — Միայն աստծուն է հա յտ ն ի, թե մ եզ նի ց ոմա նց մեջ որքանով է տեղ արել գնչուական ա յդ տարերքը։ Եմ մեջ որքան ուզեք... Չ ն ա յա ծ հովվերգական իր հակումներին,. Դիկը Р նածին գնչու է ։ Դատելով այն ա մենից, ինչ նա պատ­ մել է ձեր մասին, ձեր մեջ ևս ա յդ բանը ամուր է նստածէ — Ըստ էո ւթ յա ն, — նկատեց Գրեհեմը,^- իսկական գ ը ն ֊ չուն հենց սպիտակամորթ մարդն է. նա, այսպես ա սա ծր գնչուական թա գա վոր է։ նա միշտ <էլ առավել խ ի զա խ • և անխոնջ քիչվոր է եղել, ու նրա հանդերձանքն էլ եղել է ավելի վատ, քան ուզածդ գնչու ինը։ Գնչուներն են գնացել նրա հետքերով, և ոչ թե նա ճ գնչուների։ Փորձենք երգել. .. Մինչ նրանք երգում \էին անհոգ և ուրախ երգի հ ա մ ա ր ֊ ձակ բա ռերը, Գրեհեմը նա յում էր Պաոլային ու ապշում«. ապշում էր 1ւ նրա, և' իր վրա ։ Մի՞թե իր տեղն այստեղ է ր այս կնոջ կողքին, նրա ամուսնու տանիքի տակ։ Եվ սակայն ինքն այստեղ է, թ եև պետք է վաղուց մեկ նա ծ լիներ։ Ա յս ­ քան տարիների ըն թա ցքո ւմ , պարզվում է, ինքն իրեն չի ճանաչել։ Դա ի ն չ ֊ ո ր սադրանք է, խ ենթ ութ յուն։ Անհրաժեշտ է անմիջապես դուրս փախչել ա յստ եղից։ նա առաջ էլ ապրել է նման վիճակներ, ասես կա խա րդվա ծ է եղել, և միշտ էլ կարողացել է դուրս պրծնել։ <րՄի՞թե տարիների հետ ես թ ո ւ լա ցել եմх>— հարցնում էր իրեն Գրեհեմը։ Թե՞ այս խ ենթ ու­ թյունը ավելի Ուժեղ և խորն է այն ա մենից, ինչ եղել է մ ինչև հիմ ա։ Չ է՞ որ դա ոտնձգություն է իր սրբությունների ն կ ա տ ֊ մ ա մ բ, որոնք այնքան թանկ են իր համար, որոնք ա յնքա ն խանդա ղա տա նքով ու ակնածանքով պահպանել է իր հոգու գաղտնարաններում, նա դեռ երբեք չի դավաճանել դրանցձ 5Տ4

Սակայն նա չկարողացավ ազատագրվել գերությունից։ Ъш կանգնել էր Պաոլայի կողքին ու նա յում էր նրա շ ա դ ա ֊ >նակա գույն վարսերին, որտեղ բռնկվում էին ո ս կ ե ֊ բ ր ո ն զ ա ֊ գույն կա յծեր, նա յում էր նրա ականջների մոտի սքանչելի խոպոպիկներին։ Նրա հետ երգում էր մի երգ, որն այրում էր իրեն և, հավա նա բա ր, նրան. այլ կերպ չէր կարող լինել Պաոլայի խ ա ռնվա ծքի կնոջ համար և զգացմունքների ա յն ֊ պիսի փայլատակումների դեպքում, որպիսիք նա ա նգիտակ֊ ցա բա ր ու ակամա մատնում էր։ ((Նա կախարդուհի է, և ձայնը նրա հրապույրներից մեկն էյ) , — մտա ծեց Գրեհեմը, լսելով, թե ինչպես է ա յդ կանացի ու արտահայտիչ և աշխարհում մյուս կանանց ձայներին այնքան չնմա նվող ձայնը լցնում իր հոդին։ Այո,

Գրեհեմը

զդում էր, խորապես վստահ էր նա և, որ իր խենթությա ն մի մ ասնիկը հաղորդվել է նաև նրան, որ երկուս ով էլ ապրում •են միևնույն բա նը, որ դա տղամարդու և կնոջ հանդիպում է։ Ոչ մի այն Գրեհեմը, այլև Պաոլան երդում էին ծածու կ մի հուզմունքով. այո, անտարակույս։ Եվ այս միտքը ավելը ■ արբեցրեց Գրեհեմին։ Ւսկ երբ հասան վերջին տողերին, ու նրանց

ձայները միաձուլվելով' թ րթռա ցին,

Գրեհեմի

ձ ա յ­

ն ո ւմ հնչեց առանձնահատուկ մի ջերմություն և կիրք. Վ ա յրի բ ա զ ե ի ն ' երկինքն ու ք ա մ ի ն , Եղնիկին թ ա վուտ ա նտառն են տ վել, Ւսկ տղա մա ր դունճ հ՛ուր սերը կ ն ո ջ .֊— Ա յդպ ես եղ ե լ է տ ա րիներ ի վ ե ր ։ Ւսկ տ ղա մա րդունճ հուր սերը կնոջ. . . Ւմ վրա ններ ում մ ա ր եց լո ւյս ը , տ ե'ս , Բ ա յց հորիզոնում օրն է լուսա նում, Եվ ողջ ա շխարհը սպ ա սում է մ ե զ ։

Երբ մարեց վերջին հնչյունը, Գրեհեմը նա յեց Պաոլային, «որոնելով նրա հա յա ցքը, բ ա յց Պաոլան, հա յա ցքն ստեղնա ֊ չարխն, մ ի քանի վ ա յր կյա ն նստել էր անշարժ, ու երբ հետո Գլուխը շթջնցք Գրեհեմը տեսավ Մեծ տան փոքրիկ տիրուհու ''Սովորական, չարաճճի ու ժպտացող, փոքր-ինչ խորամանկ հ ա յա ց ք ո վ դեմքը։ Եվ Պաոլան ա ս ա ց .

585

— Գնանք Դիկին ծաղրելոլ, նա տանուլ է տալիսг ե ր ­ բե ք չ ե մ տեսել, որ թղթախաղի ժամանակ նա իրեն կորցնի, բ ա յ ց սարսափելի թ թ վ ում է, երբ երկար ժամանակ բա խ տ բ չի բա նո ւմ ։ Իսկ խաղալ սիրում է, — շարունակեց նա ' Գրեհեմի առջևից ք ա յլե լո վ դեպի թղթախաղի սեղանները։ — Դա նրա հանգստանալու միջոցներից մեկն է։ Եվ նա հանգստա­ նում է։ Տարվա մեջ մեկ կ ա մ երկու ա նգա մ նստում է պոքհր խաղալու, և կարող է խաղալ ամբողջ գիշերը ու հալից ը ն ­ կած ավարտել խա ղը։

ԳԼՈՒԽ XVIII

Այն օրից հետո, երր նրանք երկուսով կատարեցին գրնչոլական երգը, Պաոլան գուբս եկավ մեկուսա ցումից, և Գրեհեմի համար այլևս դյուրին բան չէր աշտարակում նստելն ու նա խ ա տեսվա ծ

աշխատանքը կատարելը։

Ամբողջ

ա ռա ­

վոտ Գրեհեմին էին հասնում մեր թ երդերի ու օպերային մ ե ­ ներ գե ր ի պատառիկները, որոնք Պաոլան ծոր էր տալիս իւր կողաշենքում, մերթ վիթխարի բակում շների հետ խ ա ղ ն ու ծիծաղը, մերթ երաժշտական սենյա կից լսվող դաշնամուրի խուլ հնչյունները, որտեղ ա յժ մ Պաոլան երկար ժամեր էր ա նցկա ցնում։ Սակայն Գրեհեմը, Դիկի օրինակով, ա ռա ­ վոտ յա ն ժամերն հատկացնում էր աշխատանքին ու հ ա զվա ­ դեպ էր Պա ոլա յին հ ան դիպում երկրորդ նախաճաշից առաջ։ Պաոլան հայտա րա րեց, որ

ա նքնությա ն

շրջանն արդեն

անցել է, և ինքը պատրաստ է բոլոր զվարճությունների ու զբոսանքների համար, որպիսիք Դիկը կկարողանա ա ռաջա ր ֊ կել, սպառնալով, որ եթե Դիկը անձամբ մասնա կցություն չունենա ա յդ զվարճություններին, ապա մ ի խումբ հյուրեր կկանչի և ց ո ւ յց կտա Դիկին, թե ինչպես պ ետք է զվա րճա ­ նալ։ Այդ ընթա ցքում Մեծ տուն վերադարձավ հորաքույր Մարթան, ա յլ կերպ ա սա ծ' միսիս Թյոլլլին, ,և Պաոլան դարձ­ յա լ սկսեց շրջել իր բարձր երկանիվ կառքով, որին լծ վ ա ծ էին Դադդին ու Ֆա դդին։ Ա յդ ձիուկները բա վա կա նին ք մ ա ­ հաճ բնավորություն ունեին, սա կա յն միսիս ԹյուԱին, չն ա 586

յ ա ծ իր հասակին ու մ արմն ե ղության ը , չէր, վախենում դ ր ա ֊ ն ի ց , եթե կառավարում էր Պաոլան։ — Այդպիսի վստահություն ես ոչ մի կնոջ նկատմամբ չո ւն եմ , — բա ցա տ րեց նա Գրեհեմին։ — Պաոլան միակն է, որի հետ ես կարող եմ կառք նստել, նա շատ լավ է գլուխ հանում ձիերից։ Երբ Պաոլան դեռ երեխա էր, սլարզապես պաշտում էր ձիերին։ Զարմանալի է, թե ինչպես է, որ մինչև հիմա կրկեսի ձիավարժ չի դարձել։ Եվ շատ ու շատ բաներ իմ ա ցա վ Գրեհեմը Պաոլայի մ ա ֊ սին հորաքրոջ հետ ունեցած զրույցների ժա մանա կ։ Ֆիէիւղ Դեսթենի' իր եղբոր ու Պ աոլայի հոր մասին միսիս Թյուլլին կարող էր սլատմել անվերջ։ Նա շատ ավելի մ ե ծ է եղել ք ր ո ­ ջից, և միսիս Թյուլլին մա նկությա ն տարիներին նրան պ ա տ ֊ կերացրել է որպես հեքիաթային մի ա րքա յա զն։ Ֆիլիպը եղել է ազնիվ ու շռայլ բնա վ որո ւթ յա մ բ նրա արարքներն

ու

ապրելաձևը

ա նձնավորություԱ,

սովորական

թ վա ցել է ոչ բնա կա նոն։ Նա ամեն

քա յլա փոխ ին

թ յո ւ ն ն եր է կատարել և մարդկանց

ահագին

մարդկանց խ ենթ ու֊

լա վություն է

արել։ Բնավորության ա յդ գծերի շնորհիվ Ֆիէիպը հաճախ է դիզել վիթխարի կարողություններ և նույնքան հեշտ ու­ թ յա մ բ կորցրել դրանք, հատկապես քառասունինը թվականի ոսկու նշանավոր տենդի շրջան ում։ Սերված է եղել Նոր Անդլիա յի առաջին գաղթականների ընտա նիքից, սակայն ն ա ֊ խապապը հղել է նա վա բեկությունից հետո Մեյնի ափին փ րկվա ծ մի ֆրանսիացի, որն օթևան է գտել նա վա ստի֊ ֆերմերների շրջանում։ — Մեկ

անդամ,

միա յն

մեկ

ա նգա մ

յուրաքանչյուր

սերնդի մեջ, հանձին իր շառավիղներից մեկնումեկի, րություն

է

առնում

ֆրանսիացի

հա֊

Դեսթենը, — համողված

ասաց միսիս Թյուլլին Գրեհեմին։ — Իր սերնդի մեջ ա յդ մ ի ա ֊ հը Ֆիլիպն էր, իսկ հաջոլՀդըճ Պաոլան։ Նա ժառանգել է հոր ողջ ինքնուրույնությունր։ Թեև էրնեստինան և էյութը նրա քույրացուներն են, սակայն դժվար է հ ավատ ալ, որ նրանց երակներում հոսում է նույն արյունից թեկուզև մի կաթիլ։ Ահ ա թե ինչու Պաոլան կրկես չը նդունվեց, և նրան այդպես 587

համառորեն ձգում էր Ֆրա նսիան. նախապապի արյունն էր կանչում ա յնտեղ։ Պ ա ոլա յիՀ Ֆրա նսիայում ա նցկա ցրա ծ կյանքի մասին Գրեհեմը նույնպես՝ ահագին բան իմ ա ց ա վ ։ Ֆիլիպ Դեսթենը մեռել էր ճիշտ ժամանակին, երբ նրա երջանկության ա ն ի ֊ վը շրջվել էր։ Այն ժամանակ դեռևս փոքրիկ էրնեստինայիՆ և Լյութին վերցրել են մորա քույրները, երեխաները նր ա ն ց առանձին հոդս չէին պատճառում։ Եսկ Պաոլայի հետ, որն ընկել էր հորաքույր Մարթայի մոտ, գործը շատ դժվար էր, և պատճառը ա յդ ֆրանսիացին էր։ — 0 հ, նա նոր Անդլիայի ի и կա կան դուստրն է, — պնդում էր միսիս Թյուլլին, — բոլոր այն հարցերում, որ վերա բերում է ա զ նվ ությա նը, ուղղամտությանը, վ ստ ա հութ յա նն ու հ ա ֊ վատ ա րմությա նը։ Դեռ փոՔթիկ աՂ2.էկ ՈՐ ոտում էր մ իա յն այն դեպքերում, երբ անհրաժեշտ էր փրկել ուրիշնե­ ր ի ն. ոյյդ ժամանակ նրա բոլոր նորանգլիական նախահայ րերը լռում էին, ու նա ստում էր ն ույնքան- փայլուն կերպով ու ոգևորված, ինչպես հայրը։ Հույրը ուներ ա յդ նույն հ մ ա յ­ քը, նույն հ ամ արձակությունը, վ արակիչ ծիծաղը, աշխուժոլթ յունը։ Սակայն, ուրախ ու կրակոտ բնա վորությունից բ ա ց ի Ւ նա կարողանում էր լինել ի ն չ ֊ ո ր առանձնահատուկ կերպով ներողամիտ։ Ոչ ոք չէր կարող անտարբեր լինել նրա նկատ­ մ ա մ բ ։ Մարդիկ դառնում էին կամ նրա ա մենա նվիրվա ծ բ ա ­ րեկա մները, կամ սկսում էին ատել։ Նրա հետ ունեցած շփումը ծնում էր սեր կամ ա տելություն* միշտ։ Ա յդ առու­ մով Պաոլան նման չէ հորը, հավանաբար պատճառն տ յն է, որ կին է և, տղամարդկանց նման, հողմ աղացների դ ե մ մարտնչելու հակում ունի։ Ես չգիտ եմ, թե նա աշխարհում թեկուզ մի թշնամի ունիո արդյոք։ Ոոլորը սիրում են ն ր ա ն ֊ գուցե միա յն ի ն չ ֊ ո ր դ ի շա տ իչ֊ կ ա նա յ ք են նա խանձում, որ այդպիսի լա վ ամուսին ունի։ Այդ ժամանակ բա ց պատուհանից լսվեց Պաոլայի ձ ա յ ֊ նըք նա երդում էր կամարաշարի տակ, և Դրեհեմին թ վ ա ց Ւ թե լսում է ա յն ջերմ թրթիռը, որը այլևս մոռանալ չէր կ ա ­ րող։ Հետո Պաոլան ծիծա ղեց, ու շարժեց գլուխը։ 588

միսիս ԹյուԱին ևս Ժպտաց

— ճիշտ Ֆիլիպ Դեսթենի պես է ծիծա ղում, — Ն ս ա ց նա , — և այն ֆրանսիացու տատիկների ու ն ախ աւոատիկների պես, որին ն սւվաբհկությունից հետո բ երել էին Փ ենոբսքոթ, հագցրել էին տնայնապործական զգեստներ և ուղարկել աղոթարան։ Դուք նկա տե՞լ եք, որ երբ Պաոլան ծիծաղում է, ամեն մեկն ուղում է նայել նրան և ինքն էլ ժպտալ։ Ֆ իլիպի ծիծաղն էլ մարդկանց վրա ճիշտ նույն տպավորու­ թյունն էր թողնում։ Պաոլան միշտ էլ ջերմորեն սիրել է երաժշտությունը, կերպարվեստը, նկարչությունը։ Երբ դեռ փոքրիկ էր> ամեն տեղ նկարում էր ու քանդակում։ Նկարում էր թղթի վրա ) դե տն ի ն , տախտակների վրա, իսկ քանդակներն ինչից որ պատահեր' կավից, ա վա զ ի ց ։

անում էր

Նա ամեն բան սիրում էր, և նրան էլ սիրում էին բո լո ­ րը, — շարունակեց միսիս Թյուլլին։ — Երբեք չէր վախենում կենդանիներից և նրանց հետ վեր աբերվում էր նույնիսկ ինչոր ակնա ծա նքով։ Դա բնածին բան է. դե ղե ց ի կը նրա մոտ ակնածանք է առաջացնում։ Նա միշտ

հակված էր

կանց պատվանդանին բարձրացնելու, նրանց գեղեցկություն կամ բա րոյա կա ն արժանիքներ

մա րդ­

արտակարգ վերադրելու։

Ենչ տեսնում է, ա մենից առաջ դրա մեջ գնահատում է գե­ ղեցկությունը, ասենք, տյս սքանչելի դաշնամուրը, հիանալի կտավը, նկարը։

ցեղական նժույգը

կամ

դյութական

բն ա ­

Նա ուզում էր, որ ինքն էլ ստեղծա գործի, ստեղծի գեղեցիկը։ Puijg ոչ մի կերպ չկարողացավ վճռել, թե ինչ ընտրին երաժշտությո՞ւն, թե կերպարվեստ։ Եոսթոնում, երաժշտա­ կան ուսումնառության ամենատ ա ք շրջանում, որտեղ ուսա ­ նում էր լա վա գույն ուսուցիչների մ ո տ ,

Պաոլան հանկարծ

վերադարձավ կերսլարվեստին։ Իսկ նկարակալից նա ձգվեց դեպի կավը։ Ահավ ասիկ, իր մեջ զդտլով ամեն գեղեցիկ բա նի նկատ­ մ ա մբ ունեցած տ յդ սերը, նա գլուխը կորցրեց, չիմանալով, թե որ բնա գա վա ռում է ավելի շնորհաշատ, և ընդհանրա­ պես, արդյո ք իսկական կոչում ունի։ Այդ ժամանակ էլ ես պնդեցի թողնել ամեն տեսակի աշխատանքներն ու լիարժեք 5 89

հանդստանալ, և մի տարով արտասահման տարա։ Ա յնտ եղ 'բա ցա հա յտ վեցին նրա' պարերի նկա տ մա մբ արտակարգ ը ն ­ դունակությունները։ Ոայց և այնպես նա անդադար վ ե ր ա ­ դա ռնում .էր երաժշտությանն ու ■.կ երպարվեստին։ Ոչ, դա թեթևա մտություն չէ ։ Ամրողջ դժբախտությունն այն է, որ Պաոլան չա փ ա զա նց ընդունակ է ...

— Չա փա զա նց բա զմա կողմա նի ընդունակությունն ե ֊ ր ո վ , — ավելա ցրեց Գրեհեմը։ — Այո, թ ե րևս, — հա մա ձա յներ միսիս ախր ընդունակությունից մինչև

Թյոլլլին։ — Ոայց

իսկական

տաղանդը

դեո

շատ հեռու է։ Ես էլ դեռևս, թեկուզև մ որ թ ե ն , չգիտ եմ, որևէ բանի նկա տ մա մբ ա րդյո՞ք նա հակում ունի։ նա ախր ոչ մի նշանակալի բան չի ստեղծել որևէ բնա գա վա ռում։ — Նա ստեղծել է ինքն իրեն, — նկատեց 9'րեհե մը։ — Այո, նա , իսկապես, արվեստի սքանչելի մի ծագործություն է, — հիա ցմունքով արձագանքեց

ստ եղ­ միսիս

քեյոլլլին։ — Նա հիանալի, արտակարգ կին է, ը ն դ որում բ ո ­ լորովին չի փչացել, բնական էլ մնա ցել է։ Ի վերջո, նրա ի ն ­ չի՞ն է պետք ա յդ ստեղծագործական աշխատանքը։ Ինձ հ ա ­ մար նրա որևէ խենթավուն արարքը. . . — Օհ, ես լսել եմ ձիու հետ լողալու պ ա տմությունը. . . — շատ անգա մ ավելի թանկ է, քան նրա կտավները, որքան էլ դրանք հաջողված լինեն։ Խոստովանում եմ,

երկար ժամանակ ես չէի

կարողանում

հասկանալ Պա ոլա յին։ Դխկր նրան անվանում է «հ ա վ ի տ ե ­ նական աղջնակ))։ Ոայց,

ա ստված իմ,

անհրաժեշտության

դեպքում ինչպես է նա կարողանում այդքա ն վեհատես Ււ

ւՒ

նել։ Ես, ընդհակառակը, նրան անվա նում եմ մ ե ծ երեխա։ Պ՚ իկի հետ հանդիպումը

նրա

համար

երջանկություն

Թվում էր, այն ժամանակ նա իսկապես տ ե՞ք դա ինչպես պ ա տ ա հեց...

գտավ

էր։

իրեն։ *հի-

Այդ տարի, միսիս Թյուլլիի ասելով, նրանք ճանապար­ հորդում էին Եվրոպ ա յոլմ։ Պաոլան Փարիզում զբա ղվում էր կերպարվեստով և, ի վերջո, եկավ այն եզրա կա ցությա ն, որ հաջողության հասնում են մ ի ա յն պ ա յքա րով, և որ հորաքրոջ գրամները խա նգա րում են իր են։ — Եվ նա պնդեց իրենը, — հոգոց

հանեց միսիս

Թ յո զ -

լ ի ն г— Նա ,., ինչպես ասեմ, նա ուղղակի քշեց ինձ, ոլղաքկեց տուն։ Հ ա մ ա ձ ա յն ե ց ա մենա նվա զ նյութական օղնություն ստանալ և մ ի ա ն գա մ ա յն ինքնուրույն կերպով, երկու ա մ ե ­ րիկացի աղջիկների հետ տեղավորվեց Լատինական թա ղա ­ մա սում։ Այստեղ էլ հանդիպել է Դիկին,,, ^ է կ է նմ անն երին էլ ախր մ ի ա յն որոնելով կգտնես։ Դուք բն ա վ չեք կռահի, թե նա ա յն ժամանակ ինչով էր զբա ղվ ա ծ։ Գինետուն էր պահում, ոչ, իհարկե, մոդայիկ գինետների պ ես, այլ իսկա ­ կան, ուսանողական։ Եր տեսակի մեջ դա նույնիսկ րնտիր գինետուն էր։ Այնտեղ հավաքվում էին ամեն տեսակի խ ե ն ֊ թ եր։ Դիկը հենց նոր էր վերադարձել աշխարհի ծա յրում ո ւ ֊ նե ցա ծ էր արկածախնդրություններից և, ինչպես ինքն ա ր ֊ տա հա յտ վեց ա յն ժամանակ, որոշ շրջան կամենում էր ոչ այնքան ապրել, որքան մտորել կյանքի մասին։ Մի ա նգա մ Պաոլան ինձ տարավ ա յդ գինետունը։ Ուրիշ բան չմ տ ա ծ ե ք , նա խ որդ օրը նրանք նշանվել էին, և Դիկն ա յցելել էր ինձ, մի խոսքով, ինչպես կարգն է։ Ես ճանաչում էի Դիկի հորք, ((Բախտավոր)) Ֆորրեսթին, շատ բան էի լսել նրա որդու մ ա սին։ Ավելի լավ էԼու1Գ Պաոլան հադիվ թե ընտրեր։ Բացի ա յդ, դա իսկական սիրավեպ էր։ Առաջին անգա մ Պ աոլան նրա ն տեսել էր Եալիֆո րն ի ա կան հ ա մ ա լ ֊ սար անի թիմը գլխավ որելիս, երբ հաղթել էին Սթենֆորդի թ իմ ին։

Եսկ հետևյալ

անդամ Պաոլան հանդիպել էր նրան

այն ա րվեստա նոցում, որը վարձել էր երկու ա մ եր ի կ ո ւհ ի ն ե ֊ րի հետ։ Պա ո լան չդիտերճ Դիկր միլիոնատե՞ր է, թե գինե­ տուն է պահում ա յն պատճառով, որ գործերը վատ են։ Այդ բանը նրան չէր էլ հետաքրքրում։

Պաոլան միշտ ենթարկ՝

վում էր սրտի թելադրանքին։ Պատկերացրեք իրա դրությունը* Դիկին ոչ ոք չէր կարողանում որսալ իր ցա նցի մեջ, իսկ Պաոլան էլ երբեք սիրախաղեր չէր արել։ նրանք, երևի, ա ն ֊ միջապես իրար գիրկ են նետվել, որովհետև մեկ շա բա թ անց ամեն բան արդեն վճռվա ծ էր։ Բայց Դիկը, ա յնուա մ ենա յ^Ւվք Ւ ե դ ր ե ց ի մ համաձայնությունը ամուսնության մասին, կարծես ի մ խոսքը կարող էր որևէ կշիռ ունենալ։ Ուրեմն,

դա ռնա մ

նրա

գինետանը։

Դա փիլիսոփաների

Գինետուն, էր, Լատինական թաղամասի կենտրոնի նկուղնե591

p jty fմեկում գտնվող մի սենյակ էր, ընդա մենը մի սեղանով։ Պա տկերա ցնո՞ւմ եք, թե դա ի ՜ն չ հաստատություն էրէ Իսկ սեղա՜նը։ Տա խ տ ա կե մի մ ե ծ ու կլոր սեղան էր, նույնիսկ առանց մ ո մ լա թ ի , ամբողջովին ծա ծկվա ծ գինու հետքերով։ որովհետև փիլիսոփաները սեղանին էին հարվա ծում գինու լիքը գավաթներն, ու գինին թա փ վում էր։ Սեղանի շուրջը ազատ կարող էին նստել երեսուն հոգի։ Իա նայք մուտք չ ո ւ ֊ նեին։ Ինձ և Պաոլայի համար բա ցա ռութ յուն ա րեցին։ Դուք ա յստեղ տեսե՞լ եք Ահարոն Հենքոկին։ Նա ա յդ փ ի լի ս ո փ ա ֊ ներից մեկն էր ու մինչև հիմա էլ պարծենում է, թե Դիկին պարտք է մնա ցել ավելի, քան մ յուսները։ Սովորաբար հենց գինետանն էլ նրանք հանդիպում էին, ա յդ չարաճճի երի֊ տասարդ խելոքները, խփ ում էին սեղանին և փիլիսոփայու­ թ յա ն մասին էին խոսում եվրոպական

բոլոր

լեզուներով։

Դիկը միշտ էլ հակումներ ուներ փիլիսոփա յությա ն նկա տ ­ մամբ։ Բայց Պաոլան փչացրեց նրանց ա յդ ողջ հաճույքը։ Հենց որ ամուսնացան, Դիկը նախապատրաստեց իր «Ա մ են բան մ ոռա ցիր» երկկա յմա նա վը, և ա յդ սիրող զույգը ծով դուրս եկավ' վճռելով մեղրամիսն անցկացնել Բորդոյի և Հոնկոնգի միջև։ — Իսկ գինետունը փա կվեց, և փիլիսոփաներն էլ մ ն ա ­ ցին առանց օթևանի ու ասուլիսների. . . — նկատեց Դրեհեմը։ Միսիս գլուխը։

Թյուլլին

բա րեհոգաբա ր

ծիծաղեց

ու շարժեց

— 4 Ն ո չ ••• Դիկը ապահովեց գինետան գո յությո ւնը , — ասաց նա, ձեռքը սրտին տանելով ու ջանալով շունչ ա ռ ­ նել։ — Չ ե մ կարող ասել' ընդմիշտ, թե ժամանա կա վոր։ Բայց մեկ ամիս անց ոստիկանությունը փակեց ա յդ գինետունը, կասկածելով, թե իրոք ա յնտ եղ անիշխանականների ակումբ է։

Բ՚ ե և Դրեհեմ ը գիտեր, թե որքան բա զ մ ա զա ն են Պաոլայի հետաքրքրությունների շրջանակն ու շնորհները, բ ա յ ց և ա յն ­ պես զ ա րմ ա ցա վ' մի ա նգա մ նրան տ եսնելով պատուհանի

խորշում դրված գահավոբակին նստած ու ի ն չ ֊ ո ր ասեղնա ­ գործությա մբ տարված։ — Գործել շատ եմ սիրում, — բա ցա տ րեց նա ։ — Եվ խ ան ութն եր ի ց գնվա ծ ոչ մի թա նկարժեք ասեղնագործուս թյուն չե մ կարող համեմատել իմ սեփական նախշերով սեփական աշխատանքի հետ։ Դիկը մի ժամանակ զա յրանում էր, որ ես ա սեղնա գործությա մբ եմ զբա ղվում։ Նա ախր պա­ հանջում է, որ ամեն հարցում ն պատ ա կա иլա ց ո ւթյո ւն լինի, որպեսզի մարդիկ իզուր տեղը ուժ չվա տ նեն։ Նա հ ա մ ո զ ­ վա ծ էր, որ ա սեղնա գործությա մբ tlP UJtl lL^Lu ժամանակի իզուր կորուստ է . գեղջկուհիները մի քանի գռոշով կարող են հրաշալի անել նույն բա ն ը ։ Թայց ինձ հաջողվեց նրան վերջ֊ նականապես համոզել, որ ես իրավացի եմ։ Սա նույնն է, ինչ դաշնամուր նվա զելը։ Ւհարկե, ես կա ­ րող եմ ի մ երաժշտությունից էլ լա վ երաժշտություն գնել, բ ա յ ց երբ ինքս եմ նստում գործիքի առաջ և ինքս եմ կա տա ­ րում' ինչպիսի

հաճույք է դա։ Արդյոք մրցո՞ւմ ես դու ո ւ ը ի ֊

շի հետ, ընդունելով նրա

մ եկն աբանություն ը , թ ե ՞ քեզնից

ես ի ն չ ֊ ո ր բան դնում' կարևոր չէ» 1ւ մեկը, 1ւ մյուսը հոգուն ստեղծագործական բերկրանք են պատճառում։ վ եր ց ր ե ք

թեկուզ

բոլորքի վրա յի շուշանների

այս

Նեղ

երիզը» այսպիսի մեկ ուրիշը ոչ մի տեղ չեք գտնի։ Այստեղ ամեն բան իմն է' և մտա հղա ցումը, և' կատարումը, և' այն հաճույքը, որ ա յդ մտահղա ցմա նը տալիս եմ ձև ու կ յա ն ք։ Ւհարկե, խանութներում

ավելի

լա վ

մ տ ա հղա ցումներով,

ավելի բարձր կատարումով ասեղնագործեր են լինում, բ ա յց դա ա յն չէ ։ Այստեղ ամեն բա ն իմն է։ Եմ երևակայության մեջ ես տեսել եմ նախշերն ու վերարտադրել։ Այս ամենից հե տո ո՞վ կհամարձակվի պնդել, թե ասեղնագործությունը արվեստ չէ։ Պաոլան, իր ծիծաղող աչքերը նրան հառած, լռ ե ց ։ — Եթե չխոսենք ա յն մասին, որ գեղեցիկ կնոջ զա րդա ­ րանքը ամ են ա արժան ի և, միա ժա մա նա կ, ամ ենահրապուրիշ արվեստն է, — վ[1ա բե րե ց Գըեհեմը։ — Ես մ ե ծ հարգանքով եմ վերա բերվում էավ դերձա ­ կուհուն, — լրջորեն ասաց Պ ա ոլան։ — Դրանք իսկական ա ր ֊ 38

Ջեն Լոնդոն. X հ.

593

վեստ ագետներ ենէ Գի.կը կասեր, որ նրանք արտակարգ կա՛­ րևոր տեղ են գրավում համաշխարհային էկոնոմիկայումդ Մեկ ուրիշ ա նգամ, գրադարանում Անդերի մասին ի ն չ-ո ր տեղեկություններ որոնելիս, Գրեհեմը հանդիպեց Պ ա ոլա յին, որ նազանքով խոնարհվել էր սեղանին

ա մ րա ցվա ծ հաստ

թղթի վյրա. շուրջը դարսված էին հաստափոր, ճարտարա­ պետական նախագծերով լի թղթապանակներ. Պ ա ոլա ն (ГՄադրոնյան

պուրակի»

իմաստունների համար

փ ա յտ ե

բունգա լոյի նա խ ա գիծ էր մշակում։ — Շատ դժվար է, — հառաչեց Պաոլան։ — Գիկը պնդում է, որ կառուցելուց հետո պետք է կառուցել յ ո թ հոգու հա ­ մար։ Ա ռա յժմ մեր իմաստունները լորս հոգի են, բ ա յ ց նա շատ է ուզում, որ ա նպ ա յմա ն յ ո թ լի նե ն։ Նա ասում է, « ր ցնցուղների, վաննաների և այլ հարմարությունների մասին չարժե մտածել, մ ի՞թ ե փիլիսոփաները լողանում ե ն։ Եվ ա մ են ա յն լրջությա մբ

պնդում է,

որ յո թ

հատ

սալօջախ

դնենք և յո թ խոհանոց պատրաստենք, կարծես թե այսքան չնչին առարկաների իրար հետ։

համար

են նրանք

անընդհատ

վիճում

— Կարծեմ Վոլտերը թագավորի հետ վիճեց ա յր վ ա ծ մ ո ­ մերի

մնա ցորդների՞

պատճառով, — հարցրեց

Գրեհեմը*

հիանալով նրա սքանչելի ու անկաշկանդ կե ցվ ա ծքով։ Երե­ սունութ տ ա րեկա ՞ն։ Անհնարին բա ն է։ Նա կարծես դըպրոցական աղջնակ լիներ, որ շիկնել էր դժվար խնդիր լո ւ ծ ե ­ լու' վրա։ Հետո նա հիշեց միսիս Թյողլիի այն մասին, որ Պաոլան մ ե ծ երեխա է։

դիտողությունն

Եվ Գրեհեմը զա րմա ցա վ, մ ի՞թ ե ա յդ Պաոլան էր ա յն ժ ա ­ մանակ ձիացցերի մոտ, երկու նա խ ա դա սությա մբ ասաց, որ հիանալի հասկանում է, թե որքան ահեղ է ստ եղծվա ծ իրա ­ դրությունը։ (ГՀասկանում ե մ » , — ասաց նա։ Ի՞նչ էր նա հասկանում։ Գուցե դա ասվեց պատահաբա՞ր, առանց ա յղ բա ռերին առանձնահատուկ նշանակություն տալո՞ւ։ Բ ա յց ախր նա ամբողջ էո ւթ յա մ բ թրթռում ու ձգվում էր դեպի Գրե­ հեմը, երբ միասին երգում էին գնչուական երգը։ Դա արդեն ինքը հաստատ գիտեր։ Իսկ մյուս կողմից, մ ի՞թ ե չէր տ ե ս­ նում, թե Պաոլան ինչպես կլա նվա ծ է ունկնդրում Դոնաջդ 594

Ուեյրի նւէա ղին։ Սակայն սիրտն անմիջապես հուշեց Գրեհեմին, որ ջութակահարի հետ բոլորովին այլ էր։ Այդ մտքի Վրա նա ակամա ժպտաց։ — 4.PUI եք ծիծա ղում, — հարցրեց Պ ա ոլան։ — Իհարկե, ես գիտեմ, որ ճարտարապետ չե մ ։ Ոայց կուզենայի տեսնել, թե դուք ինչպես կկառուցեիք մի տունՀ յո թ փիլիսո­ փաների համար, և կկատարեիք Գիկի թոԼոր անհեթեթ պ ա ­ հանջն երր։ Վերադառնալով իր աշտարակը և, առանց բա ցելու, ա ռ ֊ շևը դնելով Անդերի մասին գրքերը, Գրեհեմը, շրթունքները կրծոտելով, խորասուզվեց մտորումների մեջ։ Ոչ, դա կին չէ, ա յնուա մ ենա յնի վ, դա երեխա է... Նամ.,, նա միա մի՞տ է ձևա նում։ Հա սկա նո՞ւմ է, իսկապես, թե բանն ինչումն է։ Պետք է, որ հասկանա։ Այլ կերպ ինչպե՞ս կարող է Լինել՛, Չ է ՞ որ նա ճանաչում է մարդկանց, ճանաչում է կ յա նքը։ Եվ շատ խելացի է։ Նրա մոխրա գույն աչքերի յուրաքանչյուր հ ա յա ց քը խոսում է ինքնատիրապետման և ուժի Ա յո , հատկապես ներքին ուժի մա սին։ Նա հիշեց

մա սին։ առաջին

երեկոն, երբ մերթ ընդ մերթ Պաոլայի մոտ բռ նկ վում էին պողպատի, թ ա նկ ա ր ժեք, հրաշալի պողպատի ցոլքեր։ Եվ Գրեհեմը

հիշեց, թե ինչպես

էր

նրա ուժը

համեմատում

փղոսկրի, քանդականախշ սադափե խեցու, աղջկական մ ա ­ ղերից հյուսված ցա նցի հետ... Իսկ ա յժ մ , ձիացցերի մոտ ունեցած

կարճատև

խ ո սա կ ­

ց ո ւթ յո ւն ի ց և գնչուական երգից հետո, ամեն ա նգա մ, հենց որ նրանց հայացքներն իրար են հանդիպում, երկուսն էլ մ ե կ - մ ե կ ո ւ աչքերում կարդում են չա րտասանված գա ղտնիք­ ներ։ Անհրաժեշտ տեղեկություններ

գտնելու

համար նա ա ֊

պ ա րդյուն թ ե րթ եց իր առջև դրված գրքերը, հետո փորձեց շարունակել առանց դրանց, բ ա յ ց ոչ մի բա ռ դրել չկա րողա ­ ց ա վ Ա ն տ ա ն ե լ ի մի անհանգստություն տիրեց նրան։ Գրե­ հեմը ճանկեց չվա ցուցա կը, որոնելով հարմար գնացք, մի կ ողմ նետեց թուղթը, վերցրեց ներքին հեռախոսի լսափողը, զա նգա հա րեց ախոռ և խնդրեց թ ա մ բե լ Ալթադենին։ Հիա սքա նչ առավոտ էր, կալիֆորնիական ամառը նոր էր 595

սկսվում։ նիրհած դաշտերի վրա քա մի շէր խա ղում, լսվում էին մ իա յն կ աքավների կանչերն ու արտույտների դԻղգեղանքները։ Օդը հա գեցվա ծ էր յա սա մա նի բ ո ւյր ո վ , ու երթ Գրեհեմն անցավ հոտավետ թփուտներով, լսեց Լեռնցու կո~ կորդային կանչը և Ֆոզրինգթ ոնյա ն Արքայադստհր արծաթե խրխինջը որպես պ ատասխան։ Ինչո՞ւ է ինդ>ն ա յստեղ, և ինչո'ւ է իր տակ Դիկ Ֆորրեսթի նժույգը, յուրովի հարցնում էր Գրեհեմը, ինչու դեռ չի գնում կայա րան, որպեսզի նստի հենց առաջին գնացքը, որ գտել էր չվա ցուցա կում։ Եվ նա ցա վո վ պատասխանեց ինքն իրեն, որ ա յդ տատանումները, մտքերում և արարքներում ա յդ տարօրինակ ա նվճռականությունը նորություն են, Ե վ, ի դեպ, այս,տ,եղ նա ասես ողջ է ո ւթ յա մ բ բ ռ ն կ վ ե ց , նրան տըրվ ա ծ է մ իա յն մի կյա նք, և աշխարհում էլ մ իա յն մի ա յդ ­ պիսի կին կա,։ Նա մի կողմ քա շվեց, որպեսզի ճանապարհ տա անգորական

այծերի

հոտին։

Հոտում

մի

քանի

հարյուր

էգ կար,

բա սք հովիվները դանդաղ քշում էին նրանց ու հաճախ թ ո ղ ­ նում էին հանգստանալու, որովհետև ամեն մի էգ ա յծի կող­ քից ուլիկ էր վա զում։ Փարախի ցա նկապատից նա տեսավ նորածին մտրուկներով մա յրերի և, լսելով նախազգուշական բա ցա կա նչութ յունը,

անմիջապես

թ ե քվ ե ց

դեպի

հարևան

արահետը, որպեսզի չմխրճվի մոտ երեսուն մատակների երամակի մեջ, որոնց ինչ-որ տեղ էին քշում։ Նրանց հուզ­ մունքից վարակվեցին կալվածատան ա յդ մասի բոլոր բ ն ա ­ կիչները, օդը լց վ ե ց ականջ ծակող, կանչող ու պա տա սխա ­ նող խրխինջով։ Այդքան մրցա կիցների ներկայությունից ու ձա յներից կատաղած Լեռնցին դես ու դեն էր նետվում փ ա ­ րա խ ում և նորից թ նց ա ցր ե ց իր առնական կանչը, ասես կա­ մենա լով համոզել բոլորին, որ ինքը աշխարհում երբևէ գոյութ յուն ունեցա ծ ամենաուժեղ ու հիանալի հովատակն է։ Անսպասելիորեն Գրեհեմին մ ոտ եցա վ Քմահաճին հեծա ծ Դիկ Ֆորրեսթը։ Նա փայլում էր հիա ցմունքից, որ իր տնօրի­ նության տակ գտնվող արարածների մեջ այդպիսի փոթորիկ է սկսվել։

— Բն ութ յունն է կանչում։ Ենությո ւ ն ը — ասաց նա ծոր՝ տալով, Գր եհ եմին բարևելուց հետո, և պահեց իր ծին, թեև դա հազիվ կոչվեր պահեր ոսկ ե ֊ շ ի կ ա հ ե ր գեղեցկուհի ն ժ ո ւյգը անդադար պարում էր նրա տակ, դունչը պարպելով մերթ նրա, մերթ Գրեհեմի ոտքին և, անհաջողությունից բ ո ր բոքվա ծ, կա տա ղությա մբ փորփրում էք հողը սմբա կով քացի էր տալիս մե\կ, երկու անդամ, տասն անգա մ։

ու

— Այդ երիտասարդներն, իհարկե, սարսափելի չա ր ա գ­ նում են Լեռնցուն, — ծիծաղելով ասաց Դիկը։ — Գոլք դիտե՞ք նրա երգը։ (էՈւկնդրեցե ք ինձ։ Ես էրո՜սն ե մ ։ Ես ոտնատակ եմ տալիս բլուրները։ Եմ ձա յնով լի են լայնարձակ հ ո վ ի տ ֊ ևերը։ Զամբիկները լսում են ինձ իրենց խաղաղ արոտա­ վայրերում և ց նց վ ո ւմ են հուզմունքից, քանզի ճանաչում են ինձ։ Հողը բերրի է, և հյութով են լի ծառերը։ Դա գարունն է։ Իմն է գարունը։ Ես արքան եմ գարնանային իմ ա ր ք ա ֊ յո ւթ յա ն մեջ։ Զ ամբիկները հիշում են իմ ձայնը, որն ապրել է նրանց մ այրերի արյան մեջ։ Ունկնդրեցե ք։ Ես էրոսն եմր Ես ոտնատակ եմ տալիս բլուրները, և որպես մունետիկներ հովիտները տարածում են ի մ ձա յնը' լուր տալով իմ ժա ­ մանման մասին))։

ԳԼՈՒԽ XIX

'

Հորաքրոջ մեկնումից հետո Պաոլան իրա գործեց իր1 սպառնալիքը, և հյուրերը հեղեղեցին տունը։ Ասես, նա հի. շում էր բոլոր նրանց մասին, ովքեր վաղուց էին սպասում հրավերի, և կա լվա ծքից ութ մղոն հեռավորության վրա գտնվող կա յարանից հյուրերին դիմավորող Լիմուզինը հազ­ վադեպ էր դատարկ վերադառնում։ Եկողների մեջ կային նրղիչներ, նկարիչներ ու ընդհանրապես արիստոկրատ հա­ սարակություն, ինչպես նաև աղջիկների երա մՀ ե րի տ ա ս ա ր դ ֊ ների անխուսափելի շքա խ մբո վ։ Մեծ տան բոլոր սենյակներն ու միջանցքները լիքը լց վ ա ծ էին մա յրիկներով, մ ո րաքույրերով և տարիքն առած բարեկամն,երով, իսկ զբոսանքների ժամանակ նրանք մի քանի մեքենա էին զբա ղեցնում։ 597 ՛

Գրեհեմն ինքն իրեն հարցնում էր. ա րդյո՞ք Պաոլան մ ի ֊ սռումնավոր չի իրեն շրջապատում այսպիսի ա մ բո խ ո վ i Իվենը վերջնականապես ձեռք էր քաշել գրքից, նախաճաշից .առաջ լողում էր ամենակրակոտ լողորդների հետ, մ ա ս­ նա կցում էր շրջակայքում կատարվող ձիերով զբոսանքներին .և բոլոր մյուս զվարճություններին, որոնք կա զմակերպվում էին տանը ու տնից դուրս։ Արթնանում էին վաղ և պառկում էին ուշ։ Գիկը, որ սովո­ րա բա ր չէր դավաճանում հյուրերի մեջ հայտնվելու իր սկզբունքներին, մի ա նգա մ բիլիա րդան ո ցում նստեց ողջ գի­ շեր, մինչև լուսա բա ց' պոքեր խաղալու։ Գրեհեմը ևս մ ա ս­ նակցում էր խաղին և անքուն գիշերվա համար հատուցում ստա ցա վ, երբ լուսադեմին անսպասելի կերպով խ ա ղա ցող­ ներին ա յց ելե ց Պաոլան' նույնպես «սպիւտակ գիշերից» հե­ տո, ինչպես նա ա րտա հայտվեց, թ ե և անքնությունը բ ն ա վ չէր ազդել ոչ նրա դեմքի գույնի, ոչ էլ տրամադրության վրա։ եվ Գրեհեմը ստիպված էր զսպել իրեն, որպեսզի հաճա խ ա ­ կի չնա յի նրան, երբ նա ոսկեգույն ֆշշացող խառնուրդներ էր պատրաստում հոգնած խա ղացողներին պնդացնելու հա ­ մար. Պաոլայի աչքերը ներս էին ընկել ու պղտորվել։ Նա .խաղացողներին ստիպեց վերջ տալ թղթախաղին և ա շխա ­ տանքից ու նոր զվարճություններից առաջ ուղարկեց լ ո ­ ղալու։ Ա յժմ Պաոլան երբեք միա յնա կ չէր լինում, և Գրեհեմը ս\տիպված էր մ ի ա յն հարել նրան շրջապատող խ մ բ ի ն ։ Թեն ■ Մ եծ տանն անդադար տանգո ու ֆոքստրոտ էին պարում, ս ա կ ա յն Պաոլան պարում էր հազվադեպ ու ա յն էլ երիտա­ սարդության հետ։ Ի դեպ, մի ա նգա մ նա Գրեհեմին հրա֊ վ ի ր ե ց հնաոճ մի վալսի, ընդ որում իրենց տեղ տվող երի­ տասարդներին ասաց.

— Տե սեք , ձեր նախնիները կատարում են անդրջրհեղեղ­ յ ա ն մի պար։ Հ ե ն ց առաջին դարձից հետո նրանք մ ի ա ն գ ա մ ա յն հ ա ր ֊ . մա րվեցին իրար։ Պաոլան ա յն առանձնահատուկ նրբա զգա ց ո ղ ս ւթ յա մ բ , որը նրան դարձնում էր այդքա ն բա ցա ռիկ նվագակցող ու հ եծյա լ, ենթա րկվեց իր ասպետի տիրական 2598

շարժումներրին, և շուտով դիտողներին սկսեց թվալ, որ ն ը ֊ ՜ րանք երկուս ն էյ միա ցյա լ մի մեխ անիզմի մասեր են։ Մի քանի դարձից հետո, երբ Գրեհեմն զղաց, որ Պաոլան ա մ ֊ րողջ էությա մբ տրվում է պարին, և իրենց ռիթմերը կա ­ տար ելա պ ես համընկնում են, որոշեց փորձել տարբեր պ ա ­ րաձևեր ու ռիթմիկ դադարներ։ թ ե և նրանց ոտքերը հատ ա կից չէին կտրվում, սակայն վալս պարող ա յդ ղույպը կարծես սավառնում էր։ Պիկը գո չե ց.

— Տեսե ք ։ Լողո՜ւմ են։ թ ռ չ ո ՜ւմ են։ Նրանք պարում էին (ГՍալոմեի վալսիր տակ ու, դանդաղ մարող հնչյունն,երի հետ, վերջապես, կանդ առան։ ծառերն ավելորդ էին։ Լուռ, առանց իրար նա յելու, նրանը միացան խ մբին ու Լսեցին, թե ինչպես Դիկր հայտարարեց, — Zb յ , դեղնակտուց ջահելներ, ՛ճտեր և այլ պստլոներ,,. Տե սա ք, թե ինչպես ենք պարում մ են քճ ծերուկներս։ Ես դեմ' չե մ նոր պարերին, նկատի ունեցեք, դրանք գեղեցիկ են ու նրբագեղ, բ ա յց ես կարծում եմ, որ վնաս չէր լինի, եթե վալս պարել էլ սովորեիք։ թ ե չէ, հենց որ սկսում եք, մաոզ ուղղակի ամաչում է։ ՄենքՀ ծերուկներս էլ ին չ ֊ որ բան կա ­ րողանում ենք անել, չէր խ ա նգա րի, եթե դուք էլ կարողանայիք!

— Օ ր ի ն ա ՞կ , — հ ա ր ց ր ե ց օ ր ի ո ր դ ն ե ր ի ց մ ե կ ը ։ — Շատ էավ> հիմա կա սեմ։ թող բենզինի հ ոտ էլ գա, դա դեռ ոչի՜նչ,, *

ե ր ի տ աս ար դնե ր ի ց

Բողոքի պ ա յթյունը մի պահ խ լա ցր եց Դիկի ձայնը։ — Ես գիտեմ, թե իմ վրա լից ինչի հոտ է գալի ո , — շա ­ րունակեց նա։ — Բայց դուք բոլորդ էլ դավաճանել եք տ ե ղ ի ց ֊ տեղ գնալու հինավուրց սքանչելի մ իջոցն երին։ Ձեր մեջ մի Օրիորդ չի լինի, որը կարողանա քա յլելու հարցում մրցել Պաոլայի հետ, իսկ ես ու Գրեհեմը այնպես կքարենք ուզածդ երիտասարդին, որ նա առանց ոտքերի կմնա ։ 0 հ, ես գիտ ե մ , դուք զանազան մեքենաներ վարելու վարպետներ եք, բ ա յց ձեզնից ոչ ոք չի կարող ինչպես հարկն է նստել իսկա ­ կան նժույգի վրա։ Իսկ մի զույգ արշավաձի կառավարելը բո լոր ո վին ձեր բա նը չէ։ Ասենք, ձեզնից քա նի՞ հոգի, որոնք 599-

ա յդքա ն հաջողությամբ փակ ծովախորշերում վարում են է ր ե ն ց մոտորային նավակները, կարող են նաև բռնել հնաոճ երկկա յմա նա վի կամ թիանավակի ղեկն ու բարեհաջող դուրս դալ բար ծով։ — Չ ա յց և ա յնպես, մ,ենք կարողանում ենք գնալ ա յն ­ տեղ, որտեղ ուզենանք, — առարկեց նոլյի օրիորդը։ — Չ ե մ Ժխտում, — պատասխանեց Դիկը։ — Р այ ց ոչ միշտ է, որ դա գեղեցիկ եք անում։ Ահավասիկ, այսպիսի մի իր ա ­ դրություն, որը ձեզ համար բոլո րովին անհասանելի է. պ ա տկերացրեք Պա ոլա յին, որը քառաձի կառքով, սանձերը պահած, ոտին էլ արգելակին, սլանում է լեոէնային ճանա­ պարհով։ Մի շոգ առավոտ, մ ե ծ բա կի զով կամարաշարի տակ նըսւոած ամսագիր կարդացող Գրեհեմի շուրջը հավաքվեցին մի ք ա ն ի հոգի, դրանց մեջ նաև Պաոլաւն։ Նրանց հետ մի քիշ խ ոսելուց հետո Գրեհեմը դարձյալ շարունակեց ը ն թ ե ր ց ա ­ նությունը և այնպես տարվեց, որ բոլորովին մոռ ա ցա վ շրջա­ պատ ողն երին, մինչև որ հանկարծ զգա ց շուրջը տիրող լռու­ թ յո ւ ն ը ։ Նա հայա ցքը վեր բա րձրա ցրեց։ Մնացել էր միա յն Պ ա ոլա ն։ Մյուսները ցրվել էին. բակի մյուս կողմից լսվում էր մ իա յն նրա նց ծիծա ղը։ Չ ա յց ի՞նչ է պատահել Պ ա ոլա յին։ Գրեհեմին ապշեցրեց նրա դեմքի ու աչքերի արտահայտու­ թ յո ւ ն ը ։ Պաոլան անթարթ նա յում էր նրան. հա յա ցքում կա սկա ծա նք կար, մտա հոգություն, գրեթե սարսափ. բ ա յ ց և ■ այնպես, ա յդ կարճ ակնթարթում Գրեհեմը հասցրեց նկա ­ տել, որ նրա խորազնին հայա ցքը ինչ-որ բան էր հ ա յց ո ւմ •այդպիսի հա յցող հայա ցք կունենար այն մարդը, որի առջև բ ա ց վ ա ծ է ճակատագրի գիրքը։ Հետո Պաոլայի թարթիչները ղողդողացին ու հակվեցին, իսկ այտերին իջավ շա ռա գույնը, դրանում կասկած լինել շէր կարող։ Նրա շուրթերը երկու ա ն­ գա մ ցն ց վ ե ց ի ն , ասես ջանում էր ինչ-որ բան ասել, բ ա յ ց , հանկարծակիի եկած, չէր կարողանում հավաքել մտքերը։ Գրեհեմը նրան դուրս բե րե ց ա յդ

ծանր

վիճա կից, ա ն-

վըրդով հարցնելով.

— Գիտեք, ես կարդում եմ դը Վրիեին. ինչպ ե՛ս է նա 600

փ ա ռա բա նում Հյութեր Р Ь дрш Ъ д^ աշխ ատ ան քները, ի մ կ ա ր ֊ ծիքով Դիկը ընտանի կենդանիների ասպարեզում կատարում է նույնպիսի դեր, ինչպես Р երբանքը' բուսական աշխարհումt Ռուք ա յստեղ ուղղակի կյանք եք ստեղծում' կենդանի ն յ ո ւ թ ից ն որ, օգտակար ու գեղեցիկ ձևերի ծնունդ տալով։ Մինչ ա յդ իրեն տիրապետած Պաոլան ծիծա ղեց, հ ա ճ ո ւ յ֊ քով ընդունելով ա յդ գովասանքը։ — Ու երբ ես դիտում եմ այն ամենը, ինչին դուք հասել եք ա յստ ե ղ, — մ եղ մ լրջությա մ բ շարունակեց Գրեհեմը, — մնում է մ իա յն ափսոսալ իմ ապարդյուն մ խ սվ ա ծ երիտա• սարդության համար։ Ին չո՞ւ որևէ բան չստ եղծեցի կյա ն քում ։ Ես զա րհ ուր ելի նախանձում եմ ձեզ — Մենք իսկապես

երկուսիդ։

պատասխանատու ենք

արարածների լույս աշխարհ գալու լա ն ։ — Մարդու սիրտը կանդ է

բա զմա թիվ

համար, — ասաց

առնում,

Պաո -

նրբ մտա ծում ես

ա յդ պատասիւանատվության մասին։ — Այո, այստեղ պտղաբերության ի и կա կան թ ա գ ա վ ո ր ո ւ֊ թյուն է, — ժպտաց Գրեհեմը, — կյանքի ծաղկումն ու պ ը տ ֊ ղատվությունը դեռ երբեք չի ապշեցրել ինձ։ Ամեն բան ա յ ս ֊ տեղ բա րգա վա ճում է և բ ա զ մ ա ն ո ւմ ։ — Գիտեք, — ընդհատեց նրան Պաոլան, տարվելով հան­ կարծ ճա ռա գա յթվ ա ծ մ տ ք ի ց , — ես ց ո ւ յց կտամ ձեզ իմ ոսկե ձկնիկներին։ Ես նրանց բա զ մ ա ցն ո ւմ եմ, և գիտե՞ք, ա ռ և ֊ տրական նպատակներով։ Սան ֊ Ֆ ր ա ն ց ի սկո յի վաճա ռա կան* ներին մատակարարում եմ ամ են ահա զվա գյուտ տեսակնե րով, և նույնիսկ Ն յո ւ ֊ Յ ո ր ք էլ եմ ուղարկում։ Աարևորն այնէ, որ դա ինձ եկամուտ է բե րո ւմ ,

ինչպես

նշված է Գիկի

հա շվեմա տ յա ններում, թոկ նա շատ խիստ հաշվապահ է։ Տա նը մի մուրճ անդամ չկա, որը գույքա գրվա ծ չլինի, ոչ մի մ եխ , որը նա հաշվի ա ռած չլինի։ Ահա թե ինչու է նա ա յ դ ­ քան հաշվապահներ ու հաշվետարներ պահում։ նա ա յնքա ն• է առաջ գն ա ցե լ, որ հաշվումների ժամանակ նկատի է ո ւ ն ե ֊ նում նույնիսկ ձիու թ ե թ և տկարությունը կամ կաղությունը։ У1

1 կ ո ւթ ե ր ցիոներ։

Բերբա նք

(1 8 4 9 ՛ — 1 9 2 6 )

— ա մերիկա ցի

դ ա ր վ ի ն ի ս տ ֊ս ե լե կ -

ԴԱյսպիսով, ս ա ր ս ա փ ե ց ն ո ղ մի շա ր ք թ վ ե ր ի հ ի մ ա ն վրա նա դ ո ւր ս է բ ե ր ե լ բ ե ռ ն ա կ ի ր ձիու ա շ խ ա տ ա ժ ա մ ի ա ր ժ ե ք ը մ ե կ հ ա զ ա ր ե ր ո ր դ ա կ ա ն ս ե ն թ ի ճ շ տ ո ւ թ յա մ բ ։

֊ Ա յո ՜ , ի սկ ձեր ոսկե ձ կ ն ի կ ն ե ՞ր ը , — ^ b z ^ B P ^B մ ը , որ գ ր գ ռ վ ե լ էր ն ր ա ' ա մ ո ւս ն ո ւ մ ա ս ի ն ա յդ ք ա ն հ ա ճ ա խ ա ­ կի հ ի շ ա տ ա կ ո ւ թ յո ւն ն ե ր ի ց ։

— Ա յն պ ե ս որ, Դիկը իր

հ ա շվ ա պ ա հ ն ե ր ի ն

ս տ ի պ ո ւմ է

ն ո ւ յն ք ա ն ճ շ տ ո ւ թ յա մ բ հա շվի ա ռ ն ե լ ն ա և ի մ ոսկե ձ կ ն ի կ ն ե ­ րին։

Դ ր ա նց վրա

ծ ա խ ս վ ա ծ յո ւ ր ա ք ա ն չ յո ւ ր

ա շխ ատ ա ժամի

հ ա մ ա ր , դա լի ն ի տ ա նը կ ա մ կ ա լ վ ա ծ ք ո ւ մ , ը ն դ ո ւ ն վ ա ծ ձևով հ ա շի վ է կ ա զ մ վ ո ւ մ , որ տ եղ մ տ ն ո ւ մ են ն ա և գր ե ն ա կ ա ն պ ի ­ տ ո ւ յք ն ե ր ի

ու ն ա մ ա կ ա ն ի շե ր ի

ծա խսերը։

Ես տ ո կո սն եր

եմ

վ ճ ա ր ո ւ մ տ ա ր ա ծ ո ւ թ յա ն և գ ո ւ յք ի դ ի մ ա ց ։ Դիկը ն ո ւ յն ի ս կ ջրի ծ ա խ ս ն է գ ա ն ձ ո ւ մ ի ն ձ ն ի ց , կ ա ր ծ ե ս ես տ ա նտ ե ր լ ի ն ե մ , իսկ ն ա ջ ր մ ո ւղ ա յի ն տ ն տ ե ս ո ւ թ յո ւ ն ։ Ա յն ո ւ ա մ ե ն ա յ ն ի վ , ինձ մ ն ո ւմ է տ ա սը , իսկ ե ր բ ե մ ն էլ եր եսո ւն տ ո կ ո ս ի շ ա հ ո ւ յթ ։ Р ш , д նա ծիծա ղում

է վրաս

ու պ ն դ ո ւ մ ,

որ

եթ ե

կա ռա վա րիչի,

ա յ.

ս ի ն ք ն ' ի մ ա շ խ ա տ ա վ ա ր ձ ն էլ հ ա ն ե ն ք , ա պ ա բ ա ն ի ց կպ ա րդ վի,

որ շա տ ք ի չ ե մ շ ա հ ո ւմ , գո ւցե և աշխատ՛ում ե մ վ ն ա ­

սով,

որովհետև

ստացված

եկամուտ ով չե մ

կա րող վ ա րձել

ա յդ ք ա ն լ ա վ կ ա ռ ա վ ա ր ի չ ։ Ահա թ ե ի ն չո ւ են Դիկին հ ա ջո ղ ­ վ ո ւ մ բ ո լո ր ն ա խ ա ձ ե ռ ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը ։ ի հ ա ր կ ե ,

փ ո ր ձ ա ր կո ւմ նե -

Ը ր չ հ ա շ վ ա ծ , նա ս ո վ ո ր ա բ ա ր ոչինչ շի ն ա խ ա ձ ե ռ ն ո ւ մ , մ ե ն չ և որ չ ա փ ա զ ա ն ց ճիշտ կե ր պ ո վ չ պ ա ր գ ի , մ ի ն չ և ա նն շա ն մ ա ն ր ա մ ա ս ն ե ր ը , թ ե դա ի ն չ կ ն ստ ի իր վ ր ա ։ — Դիկը շա տ ի ն ք ն ա վ ս տ ա հ է , — ն կ ա տ ե ց Գ ր ե հ եմ ը ։ — Ես չ ե մ տ ես ել մ ի ա յն պ ի ս ի մ ա ր դ ո ւ, որն ա յդ ա ստ իճա ն ինքնա վստա հ լի ն ի ։— ջերմորեն հա ստա տեց Պ ա ո լա ն ։ — Р ШШ ի

մ տ ես ել որևէ մ ե կ ի ն , որն ա յ դ ա ռ ի թ ո վ ա վելի ի ր ա ­

վ ո ւ ն ք ո ւն ե ն ա ր , քա ն Դ իկը, Ես ա խ ր լ ա վ ե մ ճ ա ն ա չո ւմ ն ր ա ն ։ ն ա հ ա նճա ր է, թ ե և ա յ դ որովհետև

ա յդ պ ի ս ի

բ ա ռ ի ոչ

սովորական

իմաստով,

հ ա վ ա ս ա ր ա կ շ ռ ո ւ թ յո ւ ն ը , չ ա փ ա վ ո ր լ ի ­

ն ե լ ը , ո րքա ն ն ա , ոչ մի հ ա ն ճ ա ր ե ղ ո ւ թ յա ն հ ետ հ ա մ ա տ ե ղ ե լի չ ե ն ։ Ա յդ պ ի ս ի մ ա ր դ ի կ հ ա ն դ ի պ ո ւ մ են քա ն իսկական հանճարները, են։

«02

Ա յդ պ ի ս ի ն

է եղ ե լ,

իմ

ա վ ե լի

և ա յդ մարդիկ

կա րծիքով,

հա զվա դեպ , ա վ ե լի բ ա ր ձ ր

Ա բրահամ

է ի ն ք ո լն ը >

— Պետք է խ ոստ ով ա նե մ , որ ոչ լրիվ եմ ձեզ հասկա­ նա մ , — նկատեց Գրեհեմ ը ։ — 0 հ, ես բն ա վ չե մ ուզում ասել, թե Դիկը նույնքա ն1 մ ե ծ է , որքան Լինքոլնր, — աճասլարանքով ասաց նա։ — Մ[մթե կարելի է համեմատ ել։ Դիկր կորովի մարդ է. բ ա յց դա, իհարկե, այն չէ ։ Ես ուղում եմ ասել, որ նրանց երկուսի մոտ էլ բա ցա ռիկ հավասարակշռություն և չափավորության արտահայտություն կա։ Օրինաեթ ես, թույլ տվեք ասել, հա ն­ ճար եմ, որովհետև ամեն բան ա նում եմ, չի մ ան ալով, թե ինչպես եմ անում։ Ուղղակի անում եմ։ Հենց այդպես էլ ի ն չ ֊ որ արդյունքի եմ հասնում երաժշտության մեջ։ Թեկուզ սպա ­ նեք, չե մ կարողանա բա ցա տրել, թե ա յդ ամենն ինչպես է ստ ա ցվում. ինչպես եմ սուզվում կամ մեկուկես դարձ կատարում։

կամ ցա տկում ջրի մեջ,

Դիկը, ըն դհակառակր, ոչինչ չի սկսի, մինչև որ չպարզի, թե ինչպես պետք է անի։ նա ամեն բան ,անում է մտա ծվա ծ ու սա ռնա րյուն։ նա ա մբողջութ յա մբ, բոլոր ա ռումներով' հրաշք է, թ ե և ոչ մի առանձին բնա գա վա ռում որևէ հրաշալի բան չի ստեղծել։ 0 հ, ես ճանաչում եմ նրան։ Երբեք որևէ մարզաձևում ախոյան չի եղել, ոչ մի ռեկորդ չի սահման ել* սակայն միջակություն էլ չի եղել։ նա այդպես է ցա նկա ցա ծ բնա գա վա ռում, լինի դա ինտելեկտուալ, թե հոգևոր։ նա լրիվ միատեսակ օղակներ ունեցող շղթայի նման է, ոչ մի օղակ առավել ծանր կա մ առավել թ ե թ և չէ ։ — Վախենում եմ, թե ես ավելի շուտ նման

եմ ձ ե զ , —

ասաց Գր եհ ե մ ր , — ես էլ եմ պատկանում առավել սովորա­ կան ու ոչ լիարժեք հանճարն երի թ վ ի ն ։

Ես էլ ե մ տա քա ­

նում, կատարում եմ անսպասելի արարքներ և երբեմն է[ պատրաստ եմ խոնարհվել գաղտնիքի առաջ։ — Ես կ Դիկը ատում է խորհրդավոր ամեն

բա ն,

կամ,

հա մենա յն դեպս, ձևացնում է, թե ատում է։ Եվ նա չի բ ա ­ վարարվում լոկ ա յնքա նով, որ իմանա ինչպես, միշտ պրպտում է, թ ե ինչու հատկապես ա յդպես, և ոչ թե մի ա յլ կերպ։ Հանելուկները բա րկա ցնում են նրան։ Ներգործում են ա յնպ ես, ինչպես կարմիր կտորը' ցլի վրա ։ Նա միշ\տ ուզում է հանելուկայինի վ րա յից պոկել քողը, մերկացնել գ ա ղ տ ն ի ֊ 60?

ը ի հենց սիրտը և իմա նա լ' ինշպես և ինշու, որպեսզի գաղտ­ նիքն այլևս գաղտնիք ,չ շինի, այլ մի փաստ, որը կարելի է ընդհա նրա ցնել ու գիտական բա ցա տրություն տա լ։ Երեք հիմնական գործող անձանց վիճակը ավելի էր բ ա ր ­ դա նում, բ ա յց շատ բան դեռ թ ա քնվ ա ծ էր յուրա քա ն չյու­ ր ի ց ։ Գրեհեմը չգիտեր, թե ինչպիսի ջանքեր է գործադրում Պաոլան, որպեսզի պահպանի ամուսնու հետ իր մ տ երմու­ թ յո ւն ը , իսկ ամ ուսին ը , իր հերթին, մինչև կոկորդը զբա ղվա ծ լի ն ե լո վ անհամար փորձարկումներով ու նա խ ա գծե ր ով , ավելի հազվադեպ էր լինում հյուրերի հետ։ նա անփոփոխ կերպ ով հայտնվում էր երկրորդ նախաճաշից առաջ, բ ա յ ց հազվադեպ էր

մա սնա կցում

զբոսա նքներին։

Մ եքսիկայից

ստ ա ց վ ա ծ բա զ մ ա թ ի վ գա ղտնա գրվա ծ հեռագրերից Պաոլան կռա հեց, որ « Հարվեսթի խ մ բ ի » հանքերի գործը բա րդա նում է ։ նա տեսնում էր նաև, որ Դիկի մ ոտ են գալիս, ա յն էլ բ ո ­ լորովին անսպասելի պահերի, Մ եքսիկ ա յոլմ օտարերկրյա կապիտալի

գործակալներն

ու

ներկա յա ցուցիչները։

Դիկը

բողոքում էր, որ նրանք թույլ չեն տալիս նույնիսկ շունչ ք ա ­ շել, բ ա յ ց երբեք մի բ ա ռ ա նգա մ չա սա ց ա յդ ա յց ե լ ո ւ թ յո ւ ն ֊ ների դրդապատճառների մասին։ — Մի՞թե դու չես կարող թեկուզ շատ չնչին ազատ ժա ­ մանակ ունենալ, — հոգոց հ ան ելով մի առավոտ ասաց Պ ա ո ֊ լա ն, երբ, վերջապես, հաջողվեց ժամը տասնմեկին միա յնա կ բռ նա ցնել Դիկին։ Պաոլան նստել էր նրա գրկում և քնքշո­ րեն սեղմվել ամուսնուն։ ճիշտ է, Դիկը ի ն չ ֊ ո ր

նամակ էր թելադրում դիկտ ոֆո­

նին, և Պաոլան իր ա յց ե լո ւթ յա մ բ

խա նգա րեց

նրան, իսկ

Պաոլան հոգոց հանեց այն պատճառով, որ լսեց Բոնբրայթի նրբանկատ հազը, քարտուղարը ներս էր մտել հեռագրերի մի կույտ ձեռքին։ — Ուզո՞ւմ ես, այսօր քե զ զբոսանքի տա նեմ Դադդիով ու Ֆ տ գդիով։ Կգնանք մ իա յն ես ու դու, — շարունակեց Պաոլան աղերսող երանգով։ Դիկը շարժեց գլուխն ու ժպ տա ց։ — նախաճաշից առաջ դու մի շատ հետաքրքիր հավաք ո ւյթ կ տ եսնեսյ— հայտարարեց նա ։ — Կարիք չկա, որ մ յո ւս 604

ներն իմա նա ն, բ ա յց քե զ կա սեմ։ — նա ձայնն իջեցրեց, իսկ Բոնբրայթը համեստորեն խոնա րհեց աչքերն ու զ բա ղվ ե ց քարտա րա նով։ — նա խ ' ահագին մարդիկ կլինեն օրԹեմփիկոօ նա վթա հա նքերից, асնա սիսկոյի» դիրեկտոր Ս եմյոլելը' ա ն ֊ ձա մբ, հետո

Ուիշահա րըճ Պ իրսո ն֊ Բ րո ւք յա ն

ընկերության

հոգին, հիշո՞ւմ ե ս, այն կտրիճը, որը կա զմա կերպ եց Արևել­ յա ն ծովեզրի և Թիուան-Սենթրա լի երկաթուղիների գնման գործը, երբ նրանք փորձում

էին

պայքարել

« Նասիսկոյի»

դե մ ։ Մաթյոլսոնն էլ կչինի' а Մեծ առաջնորդը», Ատլանտյա ն օվկիանոսի այս կողմերում Փալմերսթժնի շահերփ գըլխավոր ներկայացուցիչը, գիտե՞ս, ա յն անգլիական ֆիրմա յի մասին է խոսքը, որն ա յդպ ես

կատաղորեն

պ ա յքա րում էր

«ն ա ս ի ս կ ո յի » և Պիրսոն֊ Ո րուքսների դեմ. ուրիշներն էլ կլի­ նեն։ Ուստի և դու պետք է հասկան աս, թե որքան ա նբա ր ե ­ նպաստ են գործերը Մեքսիկա յում, եթե բոլոր ա յդ պարոն­ ները պատրաստ են մոռա նա լ իրենց գզվռտուքի մասին և խորհրդակցության նստել իրար հետ։ նրանց տնօրինության տակ, ուրեմն, նավթն է, բ ա յ ց ես էլ ինչ-որ բան ներկա յա ցնում եմ, ա յդ իսկ պատճառով կա։ մենում են, որպեսզի ի մ ջահերը համա դրեմ նրանց շահերի հետ' հանքերը նավթի հետ։ Այո, զգա ցվում է, որ ինչ-ինշ երևույթներ են հասունանում, և մենք', իսկապես, պետք է միա վորվենք ու ինչ-որ բան ձեռնարկենք կա մ դուրս կոր­ չենք Մ եքսիկա յից։ Խոստովանում եմ, ա յն բա նից հետո, երբ երեք տարի առաջ, նշանավոր խա ռնա կությա ն ժամանակ, նրանք խա րդա խ եցին, ես թ քեցի վրաներն ու քաշվեցի հ ե ֊ • tin լ. հավանաբար, հենց ա յդ պատճառով էլ հիմա իրենք են չհ ա յտ ն վ ել ա յստ եղ։ — Այսպես, ուրեմն, — ա վելա ցրեց նա, Պաոլային գր կե­ լով ու ասես դրանով հասկացնելով, որ ժամանակն սպ ա ռ­ վ ա ծ է, և կինը պետք է

հեռա նա , — ցերեկը ես

նրանցով

զ բա ղ վ ա ծ կլինեմ։ Ոայց ճաշին ոչ ոք չի մնա . ճաշից առաջ բոլորն էլ կգնա ն։ Պաոլան ց ա ծ սահեց նրա ծնկներից ու ազա տվեց գրկից ;;ձ ր տ ա ռ ո ց մի սրտ նեղությա մբ, կա նգնեց ամուսնու դիմաց \ոլ ձգ վե ց։ Պաոլայի աչքերը փ ա յլում էին, դեմքը գունատվել 605

Էր և այնպիսի արտահայտություն

Ուներ,

ասես ուր-որ է

իրեն կկորցնի ու ինլ-որ շատ կարևոր մի բա ն կա սի։ Ոայց լս վ ե ց մի մ ե ղ մ վնգոց, և Դիկը մ ոտ եցա վ հեռա խոսին։ Պաո~ լան խոնա րհեց գլուխը, անլսելի հոգոց հանեց և, սենյա կից դուրս գալով, լ ս ե ց , թե ինչպես Բոնբրայթը փ ութ կոտ ութ յա մբՒ հեռագրերը ձեռքին, մ ոտ եցա վ սեղանին,

իսկ

Դիկը խ ո սե ց

լսափողի մեջ, -

,

Ոչ։ Դա անհնարին է։ Թող ամեն բա ն կատարի, ա յլա ­

պես վատ կլինի։ Աքդ ջենտլմենական բա նա վոր նությունները հիմարություններ են։ Եթե

հա մ ա ձ ա յ­

մ իա յն

բա նա վոր

պ ա յմա նա վորվա ծություն լիներ, ապա վիճելու հարկ չէր լի ն ի ։ Բայց ես ձեռքիս տակ մի շատ հետաքրքիր նա մա կա ­ գրություն ունեմ, որի մասին նա, երևի, մոռա ցել £. .. ա յ ո * ա յո ... ուզած դատարանը կհաստատի։ Հե նց ա յսօր, մոտ ժամը հինգին ես կուղարկեմ ձեզ բոլոր նա մ ա կները։ Եվ նրան ասացեք, որ եթե մտ քով զանազան ֆոկուսներ ա նցնեն> ապա ես նրան ոչխարի եղջյուրի պես կ ծ ռ ե մ , ինքս կ զ բա ղ ­ վ ե մ նավատիրոջ հետ, կդա ռնա մ նրա մրցա կիցը, և մ ե կ տարի հետո նրա շոգենավերը կլինեն դատական կա տա րա ծուի ձեռքերում. . .

Ալլո։ Գոլք լսո՞ւմ ե ք ... Եվ

հատկապես

ուշադրություն դարձրեք աքն կետի վրա, որի մասին ձեգ ասել ե մ , ,. Հա մ ո զ վ ա ծ եմ, որ Միջնահանգային առևտրական կոմիտեում նրա վրա արդեն երկու գործ կա ...

Ոչ Գրեհեմը, ոչ էլ նույնիսկ Պաոլան չէին

ենթադրումr

որ իր խ ելքով և դիտողա կա նությա մբ, ինչպես նաև գրեթե անորսալի նշաններից ու ակնարկներից ապագան կա նխա ­ գուշակելու և ղրանց հիման վրա կռահումներ ու հ իպ ոթ եզ­ ներ կառուցելու յուրահատուկ շնորհքով օժտ վա ծ ԴիկրՒ կռահումներ ու հիպոթեզներ, որոնք հաճախ էին հետ ա գա ­ յ ո ւ մ իրա կա նանում, արդեն զգում էր ա յն, ինչ դեռ տեղի չէ ր ունեցել, և ինչը կարող էր պատահել։ Դիկը չէր լսել կաղնոր տակ, ձիացցերի մոտ ա սվա ծ Պաոլայի կարճ ու հիշա րժա ն խոսքերը,

չէր

տեսել

Գրեհեմին

հառած նրա քն ն ա խ ո ւյզ

հ ա յա ցքը , երբ նրանք հանդիպեցին կամարաշարի տակ, Դ ի806

կը ոչինչ չէր լս ե լ, տեսել էր շատ քիչ բ ա ն , բ ա յ ց զդում էր ա վելին, և նույնիսկ ա յն, ինչ ապրում էր Պաոլան. նա աղոտ կերպով որսացել էր ավելի վաղ, քան ին քը' կինը։ Միակ բանը, որ կարող էր

տագնապ

առաջացնել, այն

երեկոն էր, երբ նա, թ ե և տարված էր թրիջով, ա յնուա մ ե ­ նա յն ի վ նկատեց, թե որքան աճապարանքով նրանք հեռա ­ ցա ն դաշնամուրից իրենց զուգերգը կատարելուց հետո։ Պ ա ոլա յի ուրաիւ ու կա յտ ա ռ դեմքին, երբ ժպտալով

սկսեց

ծաղրել Պիկի պարտությունը, նա ի ն չ ֊ ո ր արտառոց բան ն կ ա տ ե ց ։ Անոջը նույն ուրախ տոնով պատասխանելիս, նա ծիծաղող աչքերի հայացքը սահեցրեց Պաոլայի մոտ կա նգ­ ն ա ծ Գ\րեհեմի դեմքին

ու նկատեց, որ նա ևս ունի ինչ-որ

տարօրինակ արտահայտություն։ ((Նա շատ է հուզված, — մտ ա ծե ց Ռիկն այ դ պահին։ — Սայց ինչո*ւ։ Արդյուք որևէ կապ կա նրա հուզմունքի և այն բանի մեջ, որ Պա ոլան հ ա ն ֊ կարծակի

հեռացավ դաշնամուրից))։

Այդ

հարցերն

ա ննա ­

հանջ պտտվում էին նրա գլխում, բ այ ց ^իկը շարունակում էր ծիծաղել հյուրերի կատակների վրա, խա ռնում ու բ ա ­ ժա նում էր խաղաթղթերը և նույնիսկ մի ա նգա մ էլ շահեց խաղը։

Սակայն նա շարունակում էր ինքն իրեն համոզել, թե *։րքան ա նհեթեթ ու խելքից դուրս բան է այն, ինչ թվացել է իրեն։ Հիմա ՜ր ենթադրություն, խենթա վուն,

ոչ մի հիմք

ՀՈԼ նեց ող մի տք, ասում էր նա յուրովի։ ե^այց և այնպես նա

չկա րո ղա ցա վ ա յդ մտքերին արգելել ե րբե մ ն-ե րբ եմ ն դուրս չլողա լ գիտակցության մեջ։ Ենչո՞ւ նրանք, ա յնուա մենա յ նխվ, այն երեկո այդպես հանկարծակի ընդհատեցին երգը։ Եվ ինչոՈլ նրան թ վա ց, թ ե ի ն չ ֊ ո ր արտակարգ բան է տեղի ունեցել։ Ւնչո՞ւ էր Գրեհեմը այդպես հուղվել։ Մի առավոտ, հեռագրի տեքստ

կազմող

Բոնբրայթն էլ

չկ ռ ա հ ե ց , որ պատահական չէրу երբ իր շեֆը մերթ ընդ ■ մերթ մոտ ենում էր լուսամուտին և արտաքուստ ցրվ ա ծ մի հ ա յա ց ք նետում ձիացցերին մոտեցող խ մ բի վրա։ Եվ այսօր դա րձյա լ ինքն իրեն ասաց, որ նախաւդես գիտե, թե հիմա ում է տեսնելու։ — ОСрдեքսթոնը լիակատար

անվտանգության

մեջ

է, — 607

շարունակեց թելադրել նույն անվրդով ձա յնով, նայելով այնտեղ, որտեղից հայտնվելու էին հ ե ծ յա լն ե ր ը ,— եթե որևէ բա ն լինի, նա կարող է լեռներով ա նցնել Արիզոնա։ Անմիջա­ պես հանդիպեցեք -Рոննորսին։ Բրեքսթոնը նրա համար թ ո ­ ղել է բոլոր հրահանգները։ Զոննորսր վաղը Վաշինգտոնում կլինի։ Տեղեկա ցեր ու ինձ հաղորդեր ամբողջ անցուդարձի մ ա նրա մա սները։ Ստորագրություն» ։ ճանապարհի վրա երևացին Եղնիկն ու Ալթադենր։ Նրանք արշավում էին գլուխ գլխի։ Գիկը չէր սխալվում, նա տեսավ հատկապես ա յն, ինչ սպասում էր։ նրան հասնող ուրախ բա ցա կա նչությունները, ծիծաղն ու սմբակների ձ ա յ­ ները հուշում էին, որ առաջին երկու

հեծյա լների

հետևից

ա՛նմիջապես գալիս է ամբողջ խ ո ւմ բը ։ — Երկրորդ հեռագիրը, միստր Բոնբրա յթ, խնդրում եմ կա զմեք մեր ծա ծկա գրով, — անվրդով շարունակեց Ս՛իկը։ միևնույն ժամանակ լուսամուտից դուրս նա յելով ու մ տ ա ­ ծելով այն մասին, որ Գրեհեմը ձի է Նստում ոչ այնքան վատ, բ ա յը բնա վ էլ ոչ փայլուն, և \որ անհրաժեշտ է նրան ավելի ծանր ձի տալ։ — Ա յգ հ եռա գիրն ուղարկեցեք Զերեմի Բրեքսթոնին։

Ուղարկեցեք

երկու

գծերով

մ իա ժա մա նա կ։

Գոնե գծերից մ ե կ ո վ տեղ կհա սնի...

4-լոԻՈւ XX Հյուրերը դարձյալ քա շվ եց ի ն, և նախաճաշի ու ճաշի հա­ ճախ նստում էին մ իա յն երեքով[' տանտերերն ու Գրեհեմը։ Բա յց այն երեկոները, երբ տղամարդիկ կա մենում էին դարձ­ յա լ մի ժ ա մ զրուցել քնելուց առաջ, Պաոլան այլևս չէր ն վ ա ­ գո ւմ քնքուշ Ու հ ո գե զ մ ա յլ երաժշտություն, այլ նրանց մոտ նստա ծ, զբա ղվ ում էր որևէ նրբաճաշակ ա սեղնա գործով ու ականջ դնում զրո ւյցին։ Ընկերներն ընդհանուր բա ն շատ ունեին, երիտասարդա­ կան տարիները նրանք բա զ ում առումներով միատեսակ էին ա նցկա ցրել, կյա նքի նկ ա տ մ ա մ բ ն ր ա ն ց տեսակէտները համընկնում էին։ ն ր ա ն ց կենսական փիլիսոփայությունը

ավելի շուտ աչքի էր ընկնում դա ժա նո ւթ յա մ բ, քան սենտի­ մ ե ն տ ա լո ւթ յա մ բ* նրանք իրապաշսէներ էին։ — Դե, իհարկե, — ծիծաղելով ասաց Պաոլան։ — Ես հաս­ կանում եմք թե դուք ինչու եք ա յդպ իսին։ Դուք երկուսդ էլ հաջող եք ստ ա ցվելf ուզում ե մ ասել ֆ իզիկա պ ես։ Առողջ եք։ Տոկուն։ Կարողացել եք ապրել այնտեղ, որտեղ ավելի թույլերը զոհվել են։ Նույնիսկ աֆրիկական տենդը չի կարո­ ղացել կոտրել ձեզ, իսկ ձեր ընկերներին թաղել եք։ Քրիփլսրիկում ա յն խեղճ մարդը թ ոքա բո րբո վ հիվանդացավ ու ա յնքա ն շուտ մեռա վ, որ դուք չհասցրիք նույնիսկ հովիտ իջեցնել նրան։ Ւսկ ինչո՞ւ դուք

չհիվա նդա ցա ք։

Որովհետև

ավելի՞ լավն էիք. թ ե ՞ առավել զուսպ կյանք էիք վարում։ Թե՞ զգուշանում էիք և ք ի չ էիք ոտք մ եկնում ։ — նա շարժեց գլուխը։ — Ոչ։ Դա չէ պատաճառը։ Պատճառն այն է, որ ձեր բախտը ավելի է բ ե ր ե լ* բախտը բերել է 1ւ մ իջա վա յրի, որ­ տեղ դուք ծնվել եք, և' առողջության, օրգանիզմի դիմադրո­ ղականության

ու այլ

հանգամանքների

իմ ա ստ ով ։ Ենչո՞ւ

Դիկը Դվայաքիլում թա ղեց երեք նա վա գնացների ու երկու մեքենա վա րների։ նրանց տարավ դեղին տենդը։ Ւսկ ինչո՞ւ դեղին տենդը ավելի չտ արա ծվեց ու Դիկին էլ չտ արավ։ Այս նույն բաները կարելի է ասել նաև ձեր հասցեին, լա յն ա թ ի ­ կունք և ամրակուրծք միստր

Գրեհեմ։ Չ է՞ որ ձեր վերջին

ուղևորության ժամանակ ճահճի մեջ խ եղ դվ եց լուսանկարի­ չը և ոչ թե դուք։ Ենչո՞ւ։ Ասացեք։ Խոստովաներ։ Քա նի՞ կիլո քաշ ուներ նա։ Ուսերի լա յնքը որքա՞ն էր։ Թոքերն ինչպե՞ս էին։ Ք թ ա ն ց ք ն ե ՞ր ը ։ Ո՞ւժը*** — նրա քաշը հարյուր երեսուն հինգ ֆունտ էր, — խ ե ղ ճաքած պատասխանեց

Գրեհեմը, — Ը աՏՅ

շատ

առողջ ու

ամուր էր թ վո ւմ ։ Հա վա նա բա ր, ես բոլորից շատ զարմացա, երբ նա խ ե ղ դ վ ե ց ։ — Գրեհեմը գլուխը շա րժե ց։ —: Եվ նա խ եղ դվ եց բն ա վ էլ ոչ այն պատճառով, որ փոքր էր ու ն վ ա զ ։ Փոքրամարմին մարդիկ մյուս միևնույն պարագաներում առավել դիմացկուն են։ Ոայց դուք, հա մենա յն դեպս, ճիշտ քշեցիք գլխավոր պատճառը։ Նա ՝ տոկուն չէր, դիմադրողա­ կանություն չուներ։ Դիկ, հա սկա նո՞լմ եք, թե ես ինչը նկա-

— Դա մկանների ու սրտի ի ն չ-ո ր արտակարգ հատկու­ թյուն է, որը, օրինակ, բռնցքա մա ր տ իկ ների ց ո մա նց հն ա ֊ րա վորոլթյուն է տալիս իրար վրա քսա ն, երեսուն, քառասուն ռաունդ դիմա նա լ, — նկատեց Դիկը։ — Հե նց հիմա էլ, Ս ա ն ֊ Ֆ ր ա նցիսկ ոյոլմ մի քանի հարյուր պատանիներ երազում են ռինգում հաղթանակ տանել։ Ես հետևել եմ, թե նրանք ինչ­ պես են փորձում իրենց ուժերը։ Բոլորն էլ հիանալի կա զմ ­ վածք ունեն, երիտասարդ են, առողջ, բոլորն էլ համառորեն ձգտում են հաղթանակի, սա կա յն գրեթե ոչ ոք չի կարողա­ նում դիմանալ տասը ռաունդ։ Ոչ թե ծեծվել, այլ պարզապես չե ն դիմա ցել։ Ըստ երևույթին, նրանց մկաններն ու սիրտը պատրաստված է ոչ առաջնակարգ նյութերից և այդպիսի սրընթաց ու լա րվա ծ շարժումների ժամանակ նյութերը չեն բա վարարում նույնիսկ տասը ռաունդի համար։ Շատերը շնչակտուր են եղել չորրորդ կա մ հինգերորդ ռաունդի ժա ­ մա նա կ։ Եվ քառասուն հոգուց ոչ մեկը քսան ռաունդ չի դի­ մա ցել, մեկ ժա մ շարունակ ընդունելով- ու վերադարձնելով հարվածները, մեկ րոպեանոց հանգստի ու երեք րոպեանոց մարտի պ ա յմա ններում։ -Բառասուն ռաունդի դիմացող երի­ տասարդ, ա յնպիսին, ինչպես օրինակ, նելսոնը, Հա ն սը և Վոլգասթր, հազիվ թե կարողանաս գտնել մ եջ։

տասը

հազարի

— Դու հասկանո՞ւմ ես, թե ինչ ե մ ուզում ասել, — շա ­ րունակեց Պաոլան։ — Ահավասիկ, դուք երկուսով եք։ Եր­ կուսդ էլ քառասուն տարեկա ն։ Երկուսդ էլ անուղղելի մ եղ ա ­ վ որներ։ Երկուսդ էլ անցել եք հրի ու ջրի միջով։ Զեր կող­ քերին ուրիշներն ընկել են ու զոհվել, ա յն դեպ քում, երբ դուք թ ա փա ռում եք աշխարհում, ապրել եք ձեր հաճույքների հա­ մ ա ր ... ~

Այդպիսի բա ն եղել է. . . — ծիծաղեց Գրեհեմը։

— Եվ փառավորապես հա ր բե ցողո ւթ յա մ բ եք զ բա ղվ ե լ, — ա վելա ցրեց Պաոլան։ — Սայց նույնիսկ ալկոհոլը չի այրեւ ձեզ։ Այդքան ամուր եք։ Ուրիշներն ընկել են սեղանի տակ, վերջացրել են հիվա նդա նոցով կա մ ձգել են ոտքերը, իսկ դուք, երգելով, շարունակել եք ձեր ճանապարհը, ձեր փ ա ­ ռա պ անծ ճանապարհը, ողջ-առողջ եք մնա ցել և նույնիսկ 610

խ մելուց հետո գլխ ա ցավ չեք ունեցել։ Այդքան հաջողակ եք ստա ցվել։ Ձեր մկանները արյունով հարուստ մկաններ են, և ձեր սիրտն ու թեքերը' նույնպես։ Այդ պատճառով էլ ձեր փիլիսս փայու թյու նր ((լիարյուն)) է, պողպատե ամրություն ունեք և իրապաշտություն եք քա րոզում. գործնական իրապաշտություն, ու քա յլում եք ավելի թ ո ւյլե ր ի, ավելի անհա­ ջողակների ւլլխների վ րաձով> որոնք չեն համարձակվում պատասխան հարված տալ ու ընկնում են առաջին իսկ գոտեւէ արտի ժամանակ, ինչպես այն երիտասւսրդներր, որոնց մասին ասաց Դիկր* նրանք մի ռաունդ

էլ չէին

դիմա նա ,

եթե չափվեին ձեզ հետ։ Դիկր ծաղրանքով սուլեց։ Ահա թե ինչու եք քա րոզում ուժեղների

ա վետարա­

նը, — շարունակեց Պաոլան։ — Եթե թույլ լինեիք, կքա րո­ զեիք թույլերի ավետարանը և դեմ կանեիք ձեր մյուս ա յտ ը։ ք^այց դուք երկուսով էլ ուժեղ հսկաներ եք, և եթե հա րվա ծեն, մյուս այտը դեմ չեք ա նի... ֊

Ո չ , ֊ անվրդուէ ընդհատեց նրան Դիկր։ — Սենք ա նմ ի­

ջապես կ բղա վ են ք, ((Мտրել նրա գլուխը)), և կկտրենք։ Եվեն, նա մեզ շատ լավ է հասկացել։ Մարդու փիլիսոփա յությունը, ինչպես նւսև նրա կրոնը' հենց ինքը մարդն է, որ այն ստ եղ­ ծում 1} ըստ իր պատկերի ու նմա նութ յա ն։ Տղամարդիկ շարունակեցին Ղրուցել, իսկ Պաոլան գոր­ ծում էր. սակայն նրա առջև աննահանջ կանգնել էին այղ երկու աժդահա տղամարդկանց

կերպարանքները։

Պաոլան

հիսւնում էր նրանցով, սքանչանում, բ ա յց իր մեջ չէր գբա ­ նում նրանց ինքնավստահությունը և զգում էր, թե ինչպես նրանց հայացքներն ու համոզմունքները, որոնց հետ երկար ժամանակ այնքան համամիտ էր,

ասես դրանք իր սեփա ­

կանն էին, հանկարծ ասես հանգչում են, համ ողչականությունր։

կորցնում իրենց

Մի քանի օր անց, երեկոյան, նա ա րտահայտեց իր կաս­ կածն երր։ — Այս բոլորի մեջ ա մենից տարօրինակն այն է, — ասաց նա ի պատասխան Դիկի արած դիտողությա ն, — որ մարդիկ որքան շատ են փիլիսոփայում կյանքի մասին, ա յնքան ք ի } 611

էն հասկանում կ յա ն քը։ Հարատև փիլիսոփայելը նրանց շփ ո­ թությա ն մեջ է գցում, հատկապես կա նանց, եթե նրանը մշտապես գտնվում են ա յդ մ թնոլորտ ում։ Երբ չափից դուրս դատողություններ ես լսում, ապա սկսում ես ամեն բանում կասկածել։ Վերցնենք, օրինակ, Մենդենհոլլի կնոջը, նա լյութերական է և ոչ մի կասկածանք չունի։ Նրա համար ամեն բան պարզ է, ամեն բա ն գտնվում է իր տեղում, ամեն բա ն անսասան է։ նա ոչինչ չգիտե ոչ աստղային անձրև­ ների, ոչ էլ սառցադաշտային դարաշրջանների մասին, իսկ եթե նույնիսկ իմա նա ր, ապա դա ամենաչնչին չա փով իսկ չէր փոխի նրա տեսակետը, թե ինչպես պետք է իրենց պ ա ­ հեն տղամարդիկ ու կա նա յք և' ա յս, և' ա յն աշխարհներում։ Իսկ դուք այստեղ քա րոզում եք ձեր ողջախոհ իրապաշ­ տությունը, Թերենսը անտիկ ոգով ինչ-որ

անիշխանական-

էպիկուրյան պար է կատարում,

թափահարում է

Հենքոկը

բերգսոնյա ն մետ ա ֆիզիկա յի ա ռկա յծող շղարշը, Լեոն ա ղո­ թում է Գեղեցկության բագինի առաջ, իսկ Դար-Հիալը ա ն­ վերջ ձեռնածություն է անում իր պարադոքսներով, և դուք էլ նրան խրախուսում եք։ Մի՞թե չեք տեսնում, որ արդյունքում ոչ մի դատողություն չի մնում, որի վրա կարելի լիներ հեն­ վ ե լ։ ճիշտ ոչինչ չկա, ա մեն բա ն կեղծ է ։ Զգում ես, որ ն ա ­ վարկում ես գաղափարների ծովում, առա նց ղեկի, առանց առագաստների, առանց քա րտեզի։ Ինչպե՞ս վարվել։ Զըսպվ ա ՞ծ մնալ, թ ե ՞ ազատություն տալ ինքդ ք ե զ ։ Դա լա ՞վ է, թ ե ՞ վատ։ Միսիս Մենդենհոլլը այս ամենի համար պ ա տ­ րաստի պատասխաններ ունի։ Հա պ ա ՞, իսկ փիչիսոփանե՞ր ը , — Պաոլան շարժեց գլուխը։ — Իսկ փիլիսոփաները չունեն։ Այն, ինչ նրանք ունեն՝ գաղափարներն են։ Եվ ամենից առաջ սկսում են խոսել դրանց մասին, խոսել, խոսել, ու չն ա ­ յա ծ իրենց էրուդիցիային, ոչ մի եզրա կա ցությա ն չեն հան­ գում։ Եվ ես էլ այդպիսին ե մ ։ Ես լսում եմ, լսում և խոսում, խոսում անվերջ, ինչպես օրինակ, հ իմ ա , իսկ հա մոզմունք­ ներ, ա յնուա մ ենա յնի վ, չո ւն եմ ։ Եվ ոչ մի չափ էլ գոյություն չունի...

— ճ Ււ տ չէ,

612

չափ

կա, — առարկեց

Դ ի կ ը։— Հինա վուրց,

մշտական մի չափ. ճշմարիտ է ա յն, ինչ արդարացնում է իրեն կյա նքում։ — Հիմա դու նորից կսկսես զա րգա ցնել քո սիրելի տ ե ­ սությունը փաստերի մա սին, — ժպտաց Պաոլան։ — Իսկր ԳարՀիա լր մի քանի շարժումների ոլ բա ռախաղերի օգնությա մբ ք ե զ կա պ ա ցուցի, որ ամեն մի փաստը երևակայություն է, իսկ Թերենսը' որ նպատակասլացությունը ինչ-որ ավելորդ, ոչ էական և անհասկանալի բա ն է. իսկ Հենքոկը' որ Բերդ, սոնի հանրահռչակ երկինքը սալարկված է նպատակասլացու­ թ յա ն միևնույն սալիկներով, բ ա յ ց ա յն ավելի կատարյալ է, քա ն քոնը, իսկ էեոն' որ աշխարհում մի բան գոյություն ունի մ ի ա յն ' Գեղեցկությունը, և դա բնա վ էլ սալիկ չէ, այլ ոսկի...

— Ալ Ամպ, այսօր ձիով զբոսանքի գնա նք, — ամուսնուն դիմեց Պաոլան։ — ^՜ւխՒտԳ հանիր քո հոգսերը, իրա վա բա նների, հանքերի ու ոչխարների մա սին։

մոռացիր

— Ես էլ եմ շատ ուզում, Պոլի, — պատասխանեց նա։ — Բա յց չեմ կարող։ Պետք է Բյուքեյ սլա նա մ։ Նախաճաշից առաջ եկավ Ու որդը։ Ւնչ-որ բան է պատահել ամբարտակի հետ, հավանաբար դինամիտ են դրել, և ներքին շերտը ճեղք է տվել։ Իսկ ի՞նչ օգուտ ամբա րտա կից, եթե ջրամբարի հա­ տակը ջուր չպահի։ f Երբ երեք ժամ հետո Գիկը վերադարձավ թ յուքե յի ց , տ ե­ սավ, որ Գրեհեմն ու Պաոլան առաջին ա նգա մ զբոսանքի են դուրս եկել երկուսով։

Ուեյնռա յթներն ու -Բոգլանները վճռեցին երկու ա վտ ոմ ե ­ քենա ներով մեկնել 1Ւաշեն-1Ւիվերի ափերն ու մեկ շաբաթ ապրել ա յնտ ե ղ։ ճանա պ ա րհին մի օրով կանգ առան Մեծ տա նը։ Առանց երկար մտածելու, Պաոլան ամբողջ խմբին նստեցրեց քառաձի կառքն ու տարավ էոս-Բանոս լեռները։ թանի որ նրանք մեկնեցին ա ռա վոտ յա ն, Գիկը չկարողացավ միանալ նրանց, թ ե և Բլեյքի հետ կտրվեց աշխատանքից, 613

որպեսզի դուրս գա ճանապարհ դնելու։ Նա ստուգեր լծվ ա ծք ն ու կառքը, գտավ, որ ամեն բան կարգին է, բ ա յք փոխեց նստածների տեղերը իր ց ա նկ ութ յա մ բ, պնդելով, որպ եսզի՝ Գրեհեմը նստի Պաոլայի կողքին, կառապանի տեղը։ — Որպեսզի տղամարդու պահեստի ուժ լինի նրա հա­ մա ր, — բա ցա տ րեց նա ։ — Ես բա զ մ ա թ ի վ անգամներ եմ ականատես եղել, թե ինչպես է արգելակը շ արբից դուրս գալիս զառիթափի հենց մեջտեղում, և դա ուղևորներին քիչ անախորժություն չի պատճառում։ Զոհեր էլ են լինում։ Իսկ ա յժ մ ձեզ հանգստացնելու համար,

որպեսզի իմ ա նա ք, թե

ինչ բան է Պաոլան, ես մի երգ կ ե ր գե մ . Աղջիկը մեր չարաճճի Հեշտ վարում է կառքը երկձիք Բայց նա իրեն կբերի փառքt Երբ կվարի քառաձի կառք։

P ոլորը ծիծա ղեցին։ Պաոլան ձիապաններին նշան արեց, որ հեռու քա շվեն, և ավելի ամուր բ ռ ն ե ց ու ձգեց սանձերը։ Մեկնողները

ծիծա ղով ու կատակներով հրաժեշտ տ վ ե ֊

ցին Դիկին, և ն րտնցից ոչ ոք ոչինչ չնկա տ ե ց, թացի վճիտ առավոտից, որ խոստանում էր ոչ պակաս հրաշալի օր, և բա րեհա մ բույր տանտիրոջից, որ նրանց բարի ճանապարհ մ ա ղ թ ե ց ։ Рп/յց Պաոլան բերկրալի հուզմունքի փոխա րեն, որը նրան ուրիշ ժամանակ կպարուրեր այսպիսի ձիերի քա ռ յա կը կառավարելիս, աղոտ մի թ ա խ ի ծ զ գ ա ց . և պատճառներից մեկն էլ ա յն էր, որ Պփկը չի գալիս իրենց հետ։ Ժպտա դեմ Գիկի տեսքից ֆրեհեմն ա մ ա չե ց . այս ա նհա մե­ մատելի կնոջ կողքին նստելու փոխարեն, նա պետք է հիմա գնացքով կամ շոգենա վով սլանար մինչև աշխարհի ծա յր ը ։ Սակայն Ս՛իկի դեմքից ուրախ արտահայտությունը

ա ն­

հետացավ շրջվելուն և դեպի տուն դառնալուն պ ես։ Ժամը . տասից քիչ անց նա ավարտեց թելա դրելն, ու Ո[եյքը ոտքի ելավ, որպեսզի հեռա նա ։ Սակայն փ ո ք ր ֊ ի ն չ մեղավոր ձա յնով, մրմնջաց.

չգնա ց և,

շւխոթված,

— Ս՚ ուք ինձ խնդրել էիք, միստր Ֆորրեսթ, հիշեցնել շորթհորնների մասին ձեր գրքի սրբագրության վ եր ա բե րյա լ։ 614

1Երհկ հրատարակչությունից

ստացվեց

երկրորդ

հեռա գիրը•

խնդրում են շտապ վերադարձնել։ — Ես այլևս չեմ հասցնի у— պատասխանեց Դիկը։ — Яш_րի եղեք, ռւղղեցեք տպարանական սխալները, ի սկ հետո հանձնեք միստր Մենսրէնին փաստագրական ճշտումների համար, թող հատկապես ստուգի Դեվոն Արքայի տոհմ ա ր ա ֊ նությունր* հետո ուղարկեցեք։ Մինչև ժամը տասնմեկը Դիկը ընդունեց կառավարիչնե­ րին և տնտեսվարներին։ Միայն տասնմեկն անց քառորդին նրան հաջողվեց օձիքն աղատել ցուցահանդեսների կ ա զ մա ­ կերպիչ միստր Փիթսից) որը ցույց էր տալիս կալվածքում առաջին անգամ կազմակերպվող սեփական բուծարանների անասունների տարեկան ցուցավաճառքի կատալոգի մ ա կ ե ­ տը։ ձետո հա յտ նվեց Яոն բրա յթ ը, — հեռադիր էր բ ե ր ե լ, — և նրանք դեռ չէին ավարտել իրենց գործերը, երբ վրա հասավ նախաճաշի ժա մը։ Վերջապես,

մենակ

մնա լով, — հյուրերին

ճանապարհ

՛դնելուց հետո առաջին ա նգա մ , — Դիկը փակվեց իր պատըշդա մբ-ննջա րա նում և մոտ եցա վ պատին կախված ջերմա չա ­ փին ու ծանրաչափին։ Թայց նա յեց ոչ թե ա յդ գործիքներին, ա յլ փայտե կլոր շրջանակից ծիծաղող կնոջ դեմքին։ — Պա ոլա ', Պաոլա՜ , — ասաց նա բա րձ րա ձ ա յն։ — Մի՞թե ա յսքա ն տարիներից հետո դու ինձ էլ, քեզ էլ այդպես կզարմ ա ց ն ե ս ։ Մի՞թե դո ւ, էինելով համեստ ու արդեն ոչ երի­ տասարդ կին, կկորցնես գլուխդ։ Նա հագավ խթա նները՛ նախաճաշից հետո ձիով զ բոսա ն­ քի դուրս գալու համար, և, դարձյալ մտախոհ, դիմեց դի մա ­ նկարին։ — Ւ՞նչ արած,

ես

ազնիվ

խաղի

կողմնակից

ե մ ,—

մրմնջաց նա* և դադարից հետո, արդեն շրջվելով, որպեսզի հեռանա,

ա վե լա ցրե ց* — Ршд

դաշտում*** հավասար

հի-

մ ա ն ք ն ե ր ո վ ... հավասար հիմունքներով։

— Գիտե՞ք,

եթե

ես

շուտով

չհեռա նա մ

ա յստ եղի ց, —

հենց նույն օրը կատակով ասաց Գրեհեմը Գիկին, — ս տ ի պ ֊ 615

վ ա ծ կլինեմ դառնալու ձեր տնվորն ու միանալու <էՄադրոն~ յա ն պուրակի» փիլիսոփաներին։ Նրանք երեքով քո կթ եյլ էին խ մում ճաշից առաջ. •զ բ ո ­ սանքից վերադարձած հյուրերից ոչ ոք դեռ չէր հ ա յտ ն վել։ — Եթե մ իա յն մեր փիլիսոփաները մ իա ցյա լ ուժերով գ ե թ մի գիրք գ ր ե ի՜ն, — հառաչեց Դիկը։ — Աստված իմ, սիրելիսՒ բ ա յց դուք ախր պետք է ավարտեք ձեր աշխատանքը։ Ւնքս եմ ստիպել ֊ ս կսել, և ինքս էլ պարտավոր եմ հոգալու, որ­ պեսզի ավարտեք։ Կաղապարատիպ

քաղաքավարի

ու

անտարբեր

նա­

խադասությունները, որոնցով Պաոլա ն Գրեհեմին հա մ ոզում էր մնալ, Դիկին թվում էին մեղմանուշ երաժշտություն։ նրա սիրտը թրթռաց բերկրա նքից, թերևս ինքը, չ ն ա յա ծ ա յդ ա մ ենին, սխալվե՞լ է։ Մի՞թե երկու այնպիսի մարդիկ, ինչպիսին են Գրեհեմն ու Պաոլան, արդեն հասուն, խ ելա ցի և արդեն ոչ երիտասարդ մարդիկ, ընդունակ են այդքան ա ն­ հեթեթ ու թ եթևա մտորեն կորցնել իրենց գլուխները։ — հետո,

րքի կենա ցը, — Պ՚ իկը բա րձրա ցրեց իր բա ժա կը, իսկ դառնալով Պաոլային, ա վե լա ց րե ց --- -սքանչելի քո կ -

թ ե յլ է, Պոլի։ Դու ա յդ արվեստում անցել ես ինքդ քե զ ն ի ց , իսկ О-Թ եյի ն դեռևս չես կարողանում սովորեցնել, նրա ք ո կ ֊ թեյլները միշտ էլ վատ են ստ ա ցվո լմ։ Այո, մի քո կթ եյլ ևս, խնդրում ե մ ...

ԳԼՈԻԽ XXI

Գրեհեմր գնում էր կալվածքը շրջապատող լեռների ա ն­ տառածածկ կիրճերով և ծանոթանում իր նոր նժույգի' Սելիմի հետ, որը հաղթանդամ, սևաթույր երիվար էր. Դիկը ա յդ նժույգն էր տվել նրան' ավելի թ ե թ և Ալթադենի փոխա ­ րե ն ։ Ուսումնասիրելով ձիու բա րեհոգի, զուսպ, բ ա յց և ա յ ն ­ պես խորամանկ բնա վորությունը, Դրեհեմը, մտքով տ ա ր­ ված, քթի տակ մ ռմ ռ ում էր գնչուական երգի բա ռերը, որ երգել էր Պաոլայի հետ։

Հիշելով

անտառի

ծառերի վրա

իրենց անվան տառերը փորագրող հովվերգական ս ի ր ա հ ա ր ֊ 616

ների մա սին' նա անփութորեն, ավելի շուտ' կատակի հա ­ մ ա ր , ղափնուց և սոճուց մեկական ճյուղ կտրեց, կանգնելով ասպանդակների վրա, թ ե ք վ ե ց , կտրեց

հետո, հնգա ­

մատն տերևով ձարխոտի երկար ցողունը և դրանով կապեց խ ա չա ձ և ճյուղերը։ Երբ պատտերանը պատրաստ էր, նա այն նետեց առաջ, ճանապարհի վրա, ու նկա տեց, որ Սելիմը առա նց տրորելու ա նցա վ վ ր ա յո վ ։ Արդեն հեռանալով[' ԳրեՀ ե մ ը շրջվեց ու համառորեն ջանաց իր պատտերանը աչքից շկորցնել մինչև ճանապարհի հաջորդ ոլորանը։ «Ձ ին չտ րո­ ր ե ց , լա վ նշան է» , — մտ ա ծեց նա։ նրա շուրջը ձարխոտերն էին. դափնիների ու

սոճիների

֊ ճ յուղերը դիպչում էին դեմքին' ասես հրավիրելով շարունա­ կել արդեն սկսած կատակը։ Եվ նա պա տ՝տեր անն ե ր էր կա ­ պում ու մեկը մյուսի հետևից նետ ում ճանապարհի վրա։ Մեկ ժամ անց նա հասավ ոլորանին, որտեղից, ինչպես նր ա ն հայտնի էր, սկսվում էր լեռնա նցքի դիք ու դժվարին ճանապարհը, և Գրեհեմը ետ դարձավ։ Սելիմը մեղմ խ րխնջա ց։ Մոտիկից

լսվեց

պատասխան

խ ր խ ն ջ ո ց ը ։ Այդ հատվածում արահետը հարմար էր ու լա յն . Գրեհեմը վարգով րա ց թ ողեց Սելիմին և, մի լա յն աղեղ պծելով, հասավ Եղնիկին հեծա ծ Պա ոլա յին։ — Հելչռ՜ , — գոչեց ն ա ։— Հ ե լ լ ո ՜։ Հե լլո ՜։ Պաոլան պահեց իր ձին, և Գրեհեմը հասավ նրան։ — Ես հենց նոր շրջվեցի դեպի ետ, — ասաց Պաոլան։ — Ւոկ դո՞ւք ինչու ետ դարձաք։ Եւս կարծում էի, որ լ ե ռ ն ա ն ց ­ ք ո վ գնում եք դեպի էիթլ Գրիդլի։ — Ւսկ դուք գիտեի՞ք, որ ես ձեզնից առաջ եմ դն ո ւմ ,— ■ հարցրեց նա, հիանալով տղայական ուղղամիտ հ ա յա ցքով, արով Պաոլան նա յում էր իր ա չքերինt — Ինչպե՞ս չի մ ա ն ա յի ։ Երկրորդ ■ այլևս չէի կասկածում։

պատտերանից

հետո

— 0 հ, ես մոռա ցել էի դրանց մա սին, — մեղավոր տո­ ՛նով ծիծա ղեց նա ։ — Սայց դուք ինչո՞ւ ետ դարձաք։ Պաոլան սպ ա սեց, որպեսզի Եղնիկն ու Սելիմը

անցնեն

ճանապարհի լա յն ք ո վ դցա ծ լաստենու վ րա յով, նա յե ց Գրեհեմ ի աչքերին ու ֊ պ ա տ ա սխա նեց.

617

— Որովհետև չէի ուզում ձեր հետքերով գնալ, ա սենք, ոչ ոքի հետքերով չ ե մ ուզում գնալ, — աճապարեց ուղղել նա։ — Ուստի երկրորդ պ ա տտ եր ան ի ց հետո ետ դարձա։ Գրեհեմր

չկարողացավ

անմիջապես

պատասխանել,

և

տիրեց անհարմար մի լռ ությո ւն։ Երկուսն էլ զգում էին այդ անհարմար վիճակը, որն հետևանք էր ա յն բա նի, ինչ նրանք երկուսն էլ գիտեին և ինչի մասին խոսել չէին կարող։ — Իսկ

դուք

պատտերաններ

գցելու

սովորությո՞ւն

ունեք, — հարցրեց Պաոլան։ — Կյանքումս

սա առաջին

դեպքն

է , — գլուխը շարժեց

նա։ — Եվ շուրջն էլ ա յնքա ն շատ հարմար ճյուղեր կ ա ն, որ դժվար է դիմանալ, մա նա վա նդ, երբ գնչուական երգն էլ հ ե­ տամուտ է ինձ։ — Այդ երգը աքսօր առա վոտ ից, արթնանալուն պես, հե­ տամուտ էր ինձ, — ասաց Պ աոլան, ետ գցելով գլուխը, որ­ պեսզի վայրի խաղողի ճյուղը չդիպչեր ա յտ ին։ Իսկ Գրեհեմր, նա յելով նրա դեմքին, ոս կ ե -շ ա գ ա ն ա կ ա ֊ գույն մազերի պսակին, նրա գեղեցիկ պ ա րա նոցին, դա_րձյա( զ գա ց արդեն ծանոթ տանջագին ցա վն ու ցա նկությունը։ Պաոլայի մոտիկությունը ծաղր էր Գրեհեմի հա մա ր։ Պ ա ո ֊ լա յի ոսկեգույն ամազոնկան Գրեհեմի մոտ ծնում էր տանջող տեսիլներ նրա մարմնի մասին, երբ Պաոլան հեծել էր սուզ­ վող Լեռնցուն և ցա տկում էր ջրի մեջ քառասուն ֆուտ բա ր ձ ­ րությունից կամ քա յլում էր սենյա կում միջնադարյան ձև­ վածքի մ ա ր գ ա ր տ ա ֊ ե ր կ ն ա գ ո ւյն իր հագուստով ու ԳրեհեմիՆ խ ենթ ա ցնող ծնկի ձիգ շարժումով բարձրա ցնում էր ծանր դարսերը։ — Այդ ա մենը հիմարություն Գրեհեմին կտրելով տեսիլներից։ նա վրա բե րե ց ,

է , — նկ ա տ ե ց

Պաոլան'

— Փառք աստծո, որ ոչ մի ա նգա մ չհիշատակեցիք Դիkb մասին։ ■— Մի՞թե դուք նրան չեք սիրում։ — Ազնիվ եղեք, — հաստատակամորեն ու գրեթե դա ժա ­ ն ո ւթ յա մբ հայտարարեց Գրեհեմր։ — թանն էլ հենց ա յն է, որ ես սիրում եմ Դիկին։ Ա յլա պ ե ս,,, 618

— !>ոնչ, — հարցրեց Պ աո լան։ նրա ձայնը հնչեց վճռականորեն, բ ա յց նա յում էր ոչ թե Դր եհ եմ ին, այլ ուղիղ առաջ, Եղնիկի սուր ականջներինt — Չ եմ հասկանում, թե ինչու եմ մինչև հիմա այստեղ գտնվում։ Ես պետք է վաղուց արդեն մ եկ նա ծ լինեի։ — Ինչո՞ւ, — հարցրեց նա' աչքը չհեռա ցնելով Եղնիկը ակա նջներից։ — Զեզ ւսսում ե։Ր ազնիվ եղեք, — նախազգուշացնող տ ո նով կրկնեց Գրեհեմր։ — Կարծում եմ, մենք առանց խոսքի էլ հասկանում ենք իրար։ Պաոլայի այտերը շա ռա զուն ե ց ին * նա հանկարծ ջթջփեց Գրեհեմի կողմն ու լուռ նա յե ց նրան. հետո արագ բա րձրա ցրեց մտրակը բռնա ծ ձեռքը, ասես

կամենալով

и եղմել իր

կրծքին, բ ա յց ձեռքը անվճռականորեն քա րա ցա վ օդում ու նորից ց ա ծ իջավ։ Ա յնուա մենա յնիվ, Գրեհեմր տեսավ, որ նրա աչքերը փայլում են երջանիկ սարսափով։ Այո, սխ ալ­ մունք չէր կարող լինել, նրա աչքերում կար և սարսափ, և երջանկություն։ Եվ նա, տուրք տալով այն յուրահատուկ նրրբ ա զ գ ա ց ութ յա ն ր , որն ունեն տղամարդկանցից ոմանք, սա ն­ ձը փոխեց մյուս ձեռքն ու ձին մոտեցնելով, զրկեց նրան և, ՛ծունկը նրա ծնկին սե ղմ ե լով , այնպես ձգեց Պաոլային, որ երիվարները ճոճվե ց ին, ու համբուրեց նրա 2 ոլբ^ե ր ը իր ցա նկությունների ամբողջ ուժով։ Սխալմունք լինել չէր կ ա ֊ բոզ։

Այդ ջերմ գրկախառնության

ժա մանակ,

Իըբ նրանց

շնչառությունները միախառնվել էին, նա անարտահայտելի մի հուզմունքով իր ջուրթերին զգաց Պաոլայի շուրթերի պ ա ­ տասխան թ րթիռը։ Սայց մի ակնթարթ հետո նա դուրս պրծավ Գրեհեմի գրրկից։ Այտերի շառագույնն անհետ ա ցա վ։ Աչքերը փայլում ■ էին։ նա մտրակը բա րձրա ցրեց, ասես հարվածելու համար, բ ա յ ց իջեցրեց զա րմա ցա ծ Եզնիկի վրա և նույն պահին էլ ա յնքա ն անսպասելի ու ա րա գութ յա մբ խ թա նեց ձիուն, որ սա հառաչեց ու մի կողմ նե տ վ եց։ Գրեհեմր ականջ ղրեց

ա նտառային

ճանապարհի վրա

մարող սմբակների ձա յնին, զգալով, որ գլուխը պտտվում է, և արյունը թակում է քունքերին։ Երբ լռեցին հեռավոր ձ ա յ­ 619

ների վերջին արձագանքները, նա ոչ ա յն էՀ ց ա ծ սահեր, ոշ ա յն է' ընկավ թ ա մ բի ց ու նստեց քարաքոսով ծա ծկվա ծ ք ա ­ րի ն։ Գրեհեմը խորապես ց նց վե լ էր* շատ ավելի ուժեղ ց ը ն ֊ ցում էր դա, քա ն հնարավոր էր համարում նա մինչև այն րոպեն, երբ Պաոլան հ ա յտ նվեց իր գրկում։ Ենչ արած> ուրեմն։ Վիճակը նետվա ծ է։ Նա ոտքի թռա վ և ա յնպիսի պոռթկումով ուղղվեց, որ վա խ եցա ծ Սելիմը ետ քա շվեց ու> սանձը ձգելով, բա րձրա ձա յն խ ռ խ ռ ա ց ։ Այն, ինչ տեղի ունեցավ, տեղի ունեցավ միա նգա մ ա յն անսպասելի։ Սակայն դա անխուսափելի էյս Դա չէր կարող տեղի չունենալ։ Գրեհեմը գործում էր ոչ թե նախօյւոք մ տ ա ծ ­ ված ծրագրով, թեև հիմա արդեն հասկանում էր, որ իր պասսիվության և մեկնումը ձգձգելու դեպքում պետք է այս ամենը նկատի ունենար։ Իսկ ա յժ մ մեկնելն այլևս չի օգնիւ Ա յժմ նրա բոլոր տառապանքները, նրա խենթությունը և եր­ ջանկությունը կայա նում էին ա յն բա նում, որ այլևս կասկած լինել չէր կարող։ Ինչի՞ էին պետք խոսքերը, երբ նրա շուր­ թերը դեռևս դողում էին ա յն մասին հիշելիս, ինչ Պաոլան առաց իր շուրթերի հպումով։ Գրեհեմը դարձյալ ու դարձյալ անդրադառնում էր ա յդ հ ա մ բույրին, որին Պաոլան պատաս­ խ ա նել էր, և սուզվում էր երանելի հիշողությունների ծովում։ նա զգուշորեն ձեռք տ վեց իր ծնկին, որին քսվել էր Պաոլա յի

ծունկը, ա յն հեզ երա խ տա գիտ ությա մբ առլեցուն,

որ

հասկանալի է սոսկ նրան, ով անկեղծորեն է սիրում։ Նրան հրաշք էր թվում, որ այդպիսի զարմանալի կինը կարող էր սիրել փոխադարձաբար։ Ախր նա աղջնակ չէր։ նա հասուն, փորձառու և իր ցանկությունների համար ինքն իրեն հաշիվ տվող կին է։ Եվ ա յդ կնոջ շնչառությունը դադարեց, երբ գտնվում էր նրա գրկում, և ա յդ կնոջ շուրթերը կենդա նա ­ ցա ն նրա շոլրթերի համար։ Նա կնոջից ստացավ ա յն, ինչ տվել էր, թ ե և մտքովն իսկ չէր անցել, որ բա զ մ ա թ ի վ տ ա րի­ ներ հետո ինքը կկարողանա այդքա ն շատ բա ն տալ։ Գրեհեմը վեր կացավ, ուզեց կատարել մի շարժում, որ հեծնի Սելիմին, որը հոտոտում էր նրա ուսը, բ ա յց մտահոգ կանգ ա ռա վ։ Ա յժմ բա նն այշևս մեկնելը չէ ։ Այդ ա ռումով հարցը պարզ $20

Է։ ճիշտ է, Ս՛իկն էլ իր իրավունքներն ունի։ Սակայն իրա­ վունքներ ունի նաև Պաոլան։ Առանց ա յդ էլ, ինքը կհամար­ ձակվի՞ արդյոք մեկնել ա յն բա նից հետո, ինչ տեղի ունե­ ց ա վ ։ Թերևս մ իա յն ա յն դեպքում, եթե Պաոլան մեկնի իր հետ։ Հիմա մեկնելը նույնն է, ինչ գաղտնի համ բուրվելն ու փախչելը։ Եթե այնպես է ստացվել, որ երկու տղամարդ սի­ րում են միևնույն կնոջը, — իոկ այդպիսի եռանկյունու մեջ անխուսափելիոր՛են բուն է դնում դավաճանությունը, — ապա ավելի ա մոթ է դավաճանել կնոջը, քա ն' տղամարդուն։ «Մ ենք ապրում ենք իրական

աշխարհում, — ասում էր

նա ինքն իրեն' ձիուն դանդաղաքայլ ուղղելով դեպի տ ուն,— թ ե ' Պաոլան, թ ե ' Դիկը, և թ ե ' ես կենդանի մարդիկ ենք. ե մենք իրապաշտներ ենք, մենք վարժվել ենք ուղիղ նայել կենսական փաստերի դեմքին։ Ո'չ ե կեղեցին, ո'չ օրենքները, ոչ մի իմա ստնություն և որոշումներ գործ չունեն

այստեղէ

Մենք երեքով պետք է ինքներս վճռենք ամեն բ ա ն ։ Իհարկե, մեզնից մեկը ա նպ ա յմա ն կտառապի։ Սակայն ողջ կյանքն է տառապանք։ Ապրել կարողանալը կայա նում է նբա նո ւմ , որպեսզի տառապանքներն

հասնեն

նվ ա զա գույնի։

Իարե-

բա խ տ ա բա ր, Դիկն այսպիսի հայա ցքներ ունի։ Լուսնի տակ ոչինչ նորություն չ է ։ Անհամար սերունդների անհամար եռանկյունիներ միշտ էլ ի ն չ ֊ ո ր կերպ լուծվել են, ուրեմն, կլուծվի նաև այս եռա նկյունին։ Մարդկային բոլոր գործերը, ի վերջո, ի ն չ ֊ ո ր կերպ լուծվում են))... նա հեռու վանեց ողջախոհ մտքերը և դարձյալ տրվեց երանելի հիշողություններին, դարձյալ շոյեց ծունկն ու շոլրթերին զգաց Պաոլայի շնչա ռությունը։ նա նույնիսկ պահեց Սելիմին, որպեսզի նայի իր արմունկի ծա լվա ծքին, որին հենվել էր Պաոլայի մեջքը։

4'րեհեմը Պաոլային տեսավ մ իա յն ՛ճաշից առաջ, և կինն ա յնպիսին էր, ինչպես միշտ։ նույնիսկ Գրեհեմի ագահ հա­ յա ց ք ը չէր կարող նրա մեջ գտնել որևէ հետք այսօրվա մ ե ­ ծագույն իրադարձության և այն ցասումի, որից գոլնատվեց կնոջ դեմքն ու վա ռվեցին աչքերը, երբ մտրակը բարձ-

821

րացյրեց նրան հա րվածելու համարէ Նա նույնն էր) ինչպես միշւո, Մեծ տան փոքրիկ տիրուհին։ Նույնիսկ երբ հանդի֊ պում էին նրանց հայացքներըՊաոլայի աչքերը վճիտ էին) հանգիստ, առանց շփոթմունքի ստվերի, առանց գաղտնիքի նկատմամբ որևէ ակնարկի։ Դրությունը ավելի թեթևացավ այն բանով, որ ժամանեցին նոր հյուրեր' Պաոլայի և Դիկի ընկերուհիները, որոնք մնալու էին մի քանի օր։ Հաջորդ օրը նա հյուրերին և Պաոլային հանդիպեց երաժրշտական սենյա կում , դաշնամուրի մոտ։ — Միստր Գրեհեմ, ի,սկ դուք չե ՞ք երգում, — հարցրեց ոմն միսս Հո ֆ մ ա ն ը ։ Որքան հայտնի էր Գրեհեմ ի ն , ն ա Ա ա ն֊ Ֆ ր ա նցիսկ ո յո ւմ կանացի ամսագրերից մեկի խմբա գիրն էր։ — 0 , սքանչելի եմ երգում, — կատակով պատասխանեց Գրեհեմը։ — ճ ի ՞շ տ է, միսիս Ֆորրեսթ։

— Միանգամայն ճիշտ է , — ժպտաց Պաոլան։ — Թեկուզև այն պատճառով, որ մեծահոգաբար զսպում եք ձեր ձայնը, որպեսզի վերջնականապես չխլացֆեք իմը։ — Ձեզ այլևս ոչինչ չի մնում, եթե ոչ խոսքերի

ապացուցել ձեր

ճշմա րտացիությունը, — հա յտա րա րեց

Գրեհեմը։ —

Օրերս մենք մի զուգերգ կա տ ա րե ցինք,— նա հարցական հա­ յա ց ք ո վ ն ա յե ց ժպ տադեմ Պա ոլա յին, — որը հատկապես հա­ մապատասխանում է ի մ ձա յնի ն։ — Գրեհեմը դարձյալ թ ռո ւ­ ցիկ մի հ ա յա ցքո վ ն ա յե ց նրան, բ ա յ ց որևէ պատասխան չստ ա ցա վ . կա մենո ՞ւմ է արդյոք Պաոլան երգել, թե ոչ։ — Ես հիմա հարևան սենյա կից կբերեմ նոտաները։ — Այդ երգը կոչվում է « Գնչուների արահետով.ո, — Լսեց նա Պաոլայի ձա յնը, երբ դուրս էր գնում։ — Շատ պ ա յծա ռ , հրապուրիչ երգ է։

է

Նրանք շատ ավելի զուսպ երգեցին, քան առաջին ան­ գամ, և նրանց ձայնը հնչում էր բ ն ա վ էշ ոչ ա յն ջերմու­ թ յա մ բ ու թրթիռով, բ ա յ ց զուգերգը կատարեցին առավել հնչեղությա մբ ու խ ո րո ւթ յա մբ, ավելի շատ իր' կոմպոզիտոբՒ

ոգով, և ավելի քիչ տեղ տալով անձնական մ եկնա բա նու­ թյունն երին։ Երգելիս Գրեհեմը մտա ծում էր մի բա նի մասին և հա մ ոզվ ա ծ էր, որ նույն բա նի մասին մ տ ա ծում է նաև 622

Պաոլան, իրենց սրտերը ուրիշ զուգերգ են երգում, որի մ ա ֊ սին չեն էլ կասկածում ծափահարող այս կա նա յք։ ֊ ь աղ եմ գալիս, որ դուք երբեք այսպես լա վ չեք եր­ գել, — ասաց նա Պաոլային։ Կնոջ ձա յնում նա լսեց նոր երա նգներ* ա յժ մ ա յդ ձայնը հնչում էր ավելի լիքը) Հռա Ա։ հատկապես այն հարուստ հըն չե ղ ո ւթ յա մ բ, որպիսին կարելի էր սպասել նրա պարանոցի սքւսնչելի ձևերից։ — Ւսկ ա յժ մ , քանի որ դուք հավանաբար չգիտեք, թե ինչ բան է պատտերանը, ես ձեզ կպ ա տ մե մ . . . — սկսեց Պաոլա ն։

ԳԼՈԻԽ XXII

— ^*Ьк* Н թանկագին երիտասարդ, դուք պարզապես կա նգնա ծ եք քա րլեյլյա ն դիրքերի վրա , — ասաց Ւերենս Մաք-Ֆե յն ը հայրական տոնով։ Այդ օրը Մեծ տանը ճաշում էին միա յն (СՄադրոնյան պուրակիս իմաստունները, և Պա ոլա յի , Կ*իկի ու Գրեհեմի հետ սեղանի մոտ նստած էին ընդամենը ՛ յո թ հոգի։ — Որևէ մեկի դիրքւսվորումը որոշելը դեռ չի նշանակում ժխտել ա յն , — առարկեց Կ^իկը։ — Ես գիտեմ, որ իմ տեսա ­ կետը համընկնում է 'Ոարլեյլի հետ, բ ա յց դա ոչինչ չի ապա­ ցուցում։ Հերոսների պաշտամունքը գեղեցիկ բան է։ Ես խ ո ­ սում եմ որպես ոչ թե չոր սքոլաստ, այլ որպես գո րծ նա ­ կան անասնւսգետ, որը միշտ ստիպված է լի նո ւմ ■ գործ ունե­ նալ Մ են դելի մեթոդների հետ։ — Եվ ես, ձեր կարծիքով, պետք է հ ա մ ա ձ ա յնեմ այն բա նին, որ հոտենտոտը1 սպիտակամորթից ոչնչով վատը չ է , — միջամտեց Հենքոկը։ — Ջ/'ւՐ շուրթերով խոսում է Հարավը, 1 կայի

Հո տ են տ ոտ

( բառացի՝

«կա կա զ»)

հոլանդական գա ղութա ր ա րն ե րր

էին

Ա ֆրի կայի

Ահարոն, — ժըպ-

անվա նել Հ ա ր ա վ ա յի ն ժո ղովո ւրդնե րէն,

Աֆրի-

որոնց

հետ ընդհարումներ էին ունեցել զ ա վ թ ա ծ հողերում և որոնց լեզուն նրանք հա սկա նո ւմ ։ 623

տալով նկատեց Դիկը։ — Օ՛րանք նախապաշարումներ ե ն է ես նկատի ունեմ ոչ թե բնա ծին, աԱ դեռևս վ աղ մանկության տարիներին շրջապատի կողմից ներարկված նախապաշա ■ րումներր, որոնք չա փա զա նց ուժեղ են։ Եվ դուք որքան է( փիլիսոփայեք, չեք կարողանա դրանք հաղթահարել։ Դրանք Նույնքան անջնջելի են, որքան մա նչեսթրյա ն դպրոցի ա զ դ ե ­ ցությունը Սփ են и ե ր ի վրա։ — Ուրեմն, դուք Սփ են и ե ր ին դասում եք հոտենտոտների շարքի՞ն։ Դիկն օրորեց գլուխը։ — ft*ոլձԼ տվեք խոսել, Հիա լ։ Կարծում եմ, կկարողա­ նամ բացատրել միտքս։ Միջին հոտենտոտը կամ միջին մ ե ­ լանեզիացին շատ քիչ բա նով են տարբերվում միջին սպ ի­ տակա մորթից։ Տա րբերությունն այն է, որ այդպիսի հոտեն­ տոտներն ու նեգրերը ավելի շատ են, քան սպ իտա կա մորթ­ ները, որոնց մեջ գոյություն ունեն զգալի տոկոսով սով որ ա ­ կան միջին մակարդակը

գերազանցող մարդիկ։

Ես նրանց

անվանում եմ առաջին ջար ք » ծ/ւա նք իրենց հետևից են տանում հայրենակիցներին, միջին մա րդկա նց։ նկատի ու ն ե ֊ ցեք, որ առաջին ջարքը բնա վ չի փոխում միջին մարդու բնույթը և չի զարգացնում նրա մտավոր կարողությունները, սակայն ավելի լա վ է կառավարում կենսական ^ պ ա յքա րը, հեշտացնում է ամբողջ զանգվածի առաջադիմությունը։ Նետ-աղեղի փոխարեն հնդկացուն տվեք ժամ անակակից հրացան, և նա շատ ավելի որս կանի։ Ըստ էության հնդկա­ ցի որսորդը բնա վ չի փոխվել։ Ոայց նրա ցեղը միջին մ ա ­ կարդակը վերազանցող այնքա ն ք ! ղ մարդիկ է տվել, որ տասը հազար սերունդների ընթա ցքում էլ նրանք չեն կա րո­ ղացել միջին հնդկացու ձեռքը հրացան տալ։ — Հա պ ա ', հապա', Միկ, զարգացրեք ձեր րը, — խրախուսեց

նրան

Թ ե ր են սը ։ — Ես,

գաղափա­

կարծես,

հասկա­

նում եմ, թե ինչ եք ուզում ասել, և շուտով կկարողանաք Ահարոնին սեղմել պատին' նրա ռա и ս այա կ ան նա խ ա պա ­ շարումների ու մի բուռ ժո ղո վուրդն ե րի գերազանցությունը մյուս ժողովուրդներէ նկա տմամբ տեսակետի հիմար հ ա մոզ­ վածության հետ մեկտեղ։ 624

— Մ/էջ/էն մակարդակից վնր կանգնած մա րդիկ, — շ արունւոկեց Պ'իկը>— նրանք, որոնցից բա ղկ ա ցա ծ է առաջին շարքը' գյուտարարները, հետ ազո տ ողները, կոնստ րուկտ որ֊ ները, այսպես կ ոչ վ ո Ղ.) դե ր իշխ ան ա կան հատկանիշների կրողներն են։ Այն ցեղը, որտեղ այդպիսի մարդիկ քիչ են* կոչում են ստորին, ոչ լիա րժեք։ Այդ ցեղը դեռևս օգտ ա գործում է նետ -ա ղեղ։ Նա դեռևս զինվա ծ չէ կյանքի համար։ Վերցնենք սպիտակ ցեղի միջին մարդուն։ Նա ն ույն քան բթ ա միտ է, ագահ, անտա րբեր, նույնքան համա ռ է ու հ ե ­ տա մնա ց, որքան և միջին վ ա յր ե նի ն։ Բայց միջին սպիտա­ կամորթը շարժվում է ավելի արագ, որովհետև նշանավոր մարդկանց առավել մ ե ծ

քանակությունը

զինում է նրան

կյանքի համար, նրան տալիս է կազմա կերպ վածություն օրենք։

և

Ինչպիսի* մ եծ մարդ, ինչպիսի* հերոս են տվել, օրին ակ, հոտենտոտները,

հերոս

այն

իմաստով,

որ

ես հենց նոր

ա սա ցի։ Հա վա յա ցիներն ունեցել են միա յն մեկ հոգի' Կ ա ֊ մեք ա մ եք ը4 Ամերիկյան նեգրերն ունեն երկու հոդի մ ի ա յն ' նուքեր Վաշին գտոնն^ ու Դյուբուան3, բ տ յց սրանց արյունն էլ սպիտակամորթի արյան խառնուրդ է եղել։ Պաոլան ձևացնում էր, թե այս խոսա կցությունը չա փ ա ­ զանց հետաքրքիր է, և բնա վ չի ձանձրանում։ վա կցա բա ր նրան հետևող Գրեհեմի

Բայց,

ցա ­

համար

պարզ էր, որ

Պաոլան ներքուստ ընկճվա ծ է։ Թերենսի և

Հենքոկի միջև

ծնվա ծ վիճաբանությա ն աղմուկի տակ նա կիսաձայն ասաց Գրեհեմին.

— Բառե ր, բա ռ ե՜ր , բ ա ռ ե ՜ր ։ Այնքան շատ, անսահման շատ բա ռ եր ։ Հա վա նա բա ր, Դիկն իրավացի է է նա գրեթե միշտ իրավացի է լինում։ Բայց ես, խոստովանում եմ, երբեք չեմ 1 1 Կ ա մ ե ք ա մ ե ք — Լոնդոնը նկատի ունի Հա վա յ ա ն կղզիները /բ նա կեց նո ղ քեղերի

առաջնորդ

1 8 1 9 - ը ) , որը

Կա մ եք ա մեք

1-ի ն ի ն

կա ր ո ղ ա ց ա վ Հա վա լա ն

(թագավորել

բո լո ր

կղ զիները

է

1789-ից

մ ի ավո րել

մինչ և

,ու իրեն

թ ա գա վո ր հ ա յտ ա ր ա ր ե լ ։ ՚

2 №ոլք\եր Վաշինգւռոն ( 1 8 5 6 — 1 9 1 5 ) — Ա մ եր ի կա յի Մ ի ա ց յա լ Նահանգ * Ների նեգ րերի ազատ ագր ական շ ա ր ժմ ա ն նշ անավոր գործիչէ

3 Ու իլյամ Դ յո ւբ ո ւա — նշանավոր գ ի տ նա կ ա ն, հա սարա կական գործիչէ

ЛС\ Ш,

] Ո Г։ ո Ո Pi У К

625

կարողացել ու չե մ կարող բոլոր այգ րա ռերը, բա ռերի բ ո ­ լոր ա յդ հեղեղները կիրառել կյա ն քի համար, ի մ սեփական կյանքի համար, որպեսզի հասկա նա մ, թե ինչպես պետք է ապրեմ, ինչ պետք է անեմ ու ինչ շպետք է ա ն ե մ ։ — Պաոլան ա նթարթ ն ա յե ց նրա աչքերին, և Գրեհեմը ոչ մի կասկած չէր կարող ունենալ նրա խոսքերի ծածուկ իմա ստի վերա ­ բ ե ր յա լ։ — Ես չեմ տեսնում, թե ինչպիսի առնչություն կա ­ րող է ունենալ գերիշխանական հատկանիշների և առաջին շարքի մասին եղած տեսությունը իմ կյանքի հետ , — շարու­ նա կեց նա։ — Այդ ամենն ինձ բն ա վ չի բա ցա տ րում, թե որն է լա վը, որն է վատը, և որ ճանապարհով պետք է գնալ։ Իսկ նրանք դարձյալ սկսեցին ու ա յժ մ կխոսեն ամբողջ երեկոյի ը ն թ ա ց ք ո ւմ ...

— Ոչ, ես հասկանում եմ նրանց

վ եճ ը . . . — աճապարեց

ավելա ցնել Պաոլան, — բ ա յ ց ինձ համար ա յգ ամենը դ ա ­ տարկ բան է։ Բառե՜ր, բ ա ռ ե ՜ր , բ ա ռ ե ՜ր ։ Իսկ ես ուզում եմ իմանալ, թե ինչպես վա րվեմ ինձ հետ, ինչպես վա ր վե մ ձեզ հետ, Դիկի հե տ ...

,

Բա յց ա յդ երեկո Դիկին տիրել էր պերճախոսության դ ե ր . և Գրեհեմը չհասցրեց պատասխանել Պաոլային, երր Դ^իկր նրանից ի ն շ ֊ ո ր տվյա լներ պահանջեց հարա վա մերիկյա ն դ ե ­ գերի վ երա բերյա լ, որոնց երբեք չէր հանդիպել իր ճանա­ պարհորդությունների

ըն թա ցքո ւմ ։

նայելիս ամեն ոք կմտ ա ծեր,

Դիկին լսելիս ու նրան

որ դա

երջանիկ, անհոգ մի

մարդ է, ընդ որում' ամբողջ էո ւթ յա մ բ տա րվա ծ է վիճ ա բա ­ ն ո ւթ յա մ բ։ Ոչ Գրեհեմը, և ոչ էլ նույնիսկ Դիկի հետ տաս­ ներկու տարի ապրած Պաոլան չէին հավատա, որ նրա ա ն­ փույթ, ասես պատահական հ ա յա ցքներից չեն խուսափել ձեռքի ոչ մի շա րժում, կեցվա ծքի ոչ մի փոփոխությունդ նրանց դեմքի ա րտահայտությա ն ոչ մի երա նգ։ «Ի ՞նչ կարող է դա նշանակել, — ինքն իրեն հարցրեց Դիկը։ — Պաոլան կարծես ինքը չչինի։ նա նյա րդ ա յն ա նում էդ ըստ երևույթին, նրան գրգռում է այս վեճը։ Գրեհեմը գու­ նատ է։ Նրա մտ քերսլմ ի ն չ ֊ ո ր ցրվա ծութ յուն կա։ նա չի մտա ծում այն մասին, ինչի մասին՛ խ ոսում է ։ Ինչի՞ մասին է նա մտա ծում -626

ևսկ պերճախոսության դևը, որ նրան օդն ում էր թաքցընելու սեփական մտքերը, ավելի ու ավելի հեռուներն էր տսլԿում գիտական անորոշության ուղիներով։ — Առաջին անգամն է, որ ես, երևի, պատրաստ եմ ատելու մեր իմաստուններին, — կիսաձայն ասաց Պտոլան, !-,րբ Դիկին անհրաժեշտ տեղեկություններ հաղորդելուց հ ե . „ աո Գրեհեմը լռ ե ց ։ Դիկը սա ռնա րյունությա մբ շարունակում էր զարգացնեք իր թեզիսները։ Ւբր թե խոսա կցությա ն թ ե մ ա յո վ տարված նա ա յնուա մ ենա յնի վ նկատեց, թե ինչպես Պաոլան ինչ-որ քա ն շշնջաց Գրեհեմին, ոլ թ եև ոչ մի բ ա ռ Ասեց, սակայն կարողացավ որսալ կնոջ անընդհատ աճող տագնապներն ու Գրեհեմի լուռ ցավա կցությունը և ջանաց կռահել, [<եե ի՞նչ կարող էր փսփսալ Պաոլան Գրեհեմին։ Միաժամանակ, դ ի ֊ մ ելով սեղանի շուրջը նստածներին, նա ա սա ց, — . +,Թե Ֆիշերը և թե

Շփայզերը

համա ձայն

են,

որ

առաջավոր ռասա ների, օրինակՀ ֆրանսիացիների, ա նգլի ա ­ ցի ն ե ր ի , գերմանացիների հետ հա մեմա տ ա ծ, ստորին ռ ա ­ սաների մոտ կարելի է չա փ ա զա նց

քիչ նշանավոր

մ ա րդ­

կանց հանդիպել։ Լյուր երի ց ոչ ոք չնկատեց,

որ Գիկը դիտավորյալ կեր­

պով վեճը փոխեց մեկ այլ հունի։ Այդ մասին չկռահեց նաև էեոն, ու երբ բանաստեղծը հարցրեց, թե առաջին շարքում ինչպիսի տեղ են զբա ղեցնում կա նա յք, և դրանով էլ զ ր ո ւյ­ ցին տվեց մի նոր ուղղություն, նա չէր էլ կասկածում, որ ■ա յդ հարցը իրենը չէ, որ այն հմտորեն իրեն հուշեց Գիկը։ —- Լեռ, տղաս, կանայք գերիշխանական հատկանիշների կրողներ չ ե ն , — պատասխանեց Թե ր են иը , աչ_քով անելով հարևա ններին։ — Աանայք պահպանողական են։ Նրանք պ ա հ­ պանում են կերպարի կայունու թչունը։ Ամրապնդելով այդ, նրանք շարունակում են վ եր ա ծնել. ուստի և առաջադիմու­ թ յա ն գլխավոր արգելակն են նրանք։ Եթե կա նա յք Աինեին, մ ե զ ն ի ց յուրաքանչյուրը կդառնար գերիշխանական հատ­ կանիշների կրող։ Ես դիմում եմ մեր փառապանծ մ ե ն դ ե չիստին, փորձառու անասնապահին* նա այսօր մ եզ հետ է ն կկարողանա հաստատել ի մ թեթևակշիռ դիտողությունըt 627

— Ամենից առաջ, — ասաց Դիկը, — եկեք դառնանք հ ի մ ֊ նականին ու պ ա րզենք, թե ինչի մասին ենք մենք, մ ա ս ն ա ­ վորապես, վիճում։ Ի՞նչ բա ն է կինը, — հարցրեց նա արհես­ տական լրջո ւթ յա մբ։ — Հին հույները գտնում էին, — նկատեց Դար-Հիալը, և թեթև, и արգոն ակ ան ժպիտը ծռ ե ց նրա ծիծաղելի շուրթե­ ր ը , — որ կինը' չհաջողված տղամարդ է։ Լեռն վիրա վորվեց։ նրա դեմքը շ ա ռա գ ոլնե ց ։ Աչքերում հ ա յտ նվեց ցա վի արտա հա յտություն, շուրթերը դողդողացին։ Նա զորա վիգ որոնելով' ն ա յե ց Դիկին։ — Այո, կինը ոչ այս է, ոչ ա յն , — միջա մտ եց Հենքոկը։ — Ասես տեր ա ստվածը, կնոջն ստեղծելիս, աշխատանքը դա ­ դարեցրել է առանց ավարտելու, և կինը այդպես էլ մ նա ցել է կեսկատար հոգով, չհա սունա ցա ծ հոգով։ — Ո՜չ, ո ՜չ, — բա ցա կա նչեց պատանին։ — Դուք չեք հա­ մարձակվի այդպես ասել։ Դի'կ, դուք հո' գիտեք։ Ասացե՜ք նրանց, ա սա ցե՜ք։ — Դժբախտաբար չ ե մ կարող, — պատասխանեց Դիկը։ — Հոգին երի մասին ա յդ վեճը նույնքան մշուշոտ է, որքան և իրենք՝ հոգիները։ Ո՞վ չգիտե ա րդյոք, որ մենք հաճախ թ ա ­ փառում ենք ու մոլորվում խավա րի մեջ, հատկապես, երբ կարծում ենք, թե իբր մ եզ հայտնի է' ով ենք մենք և ինչ է մ եզ շրջապատում։ Իսկ ի ՞ն չ բա ն է խ ելա գա րը։ Նա միա յն ավելի քի չ կա մ ավելի շատ է խ ե ն թ , քան մեն ք։ Ի՞նչ բան է տկարամիտը։ Ապո՞ւշը։ Արատավոր ե րեխ ա ՞ն։ ս ի ՞ն ։ Շ ո ՞ւ­ նը։ Մ ոծա ՞կը։ Դոդո՞շը։ Փայտ,փորի ՞կ ը։ Խխո՞ւնջը։ Եվ ի՞նչ է ձեր սեփական անհատականությունը։ Լեո,

երբ դուք, օրի­

նակ, ք ն ա ծ եք։ Երբ դուք տառապում եք ծովա խ տով։ Երբ դուք հա րբա ծ եք։ Սիրահարված։ Երբ ցա վո ւմ է ձեր ո ր ո ֊ վ տ յն ը ։ Ոտքն է ջղաձգվում։ Երբ ձեզ հանկարծ պարուրում Լ մահվան սարսափը։ Երբ դուք կատաղած եք։ Կամ երբ հիա ց­ մունք եք ապրում աշխարհի գեղ եցկութ յա մ բ և կարծում ե ք Ւ որ մ տածում եք ան աս ելի անարտահայտելի բա ների մ ա սին։ Ես դիտավորյալ եմ ասում, կարծում եք, թե մտածում bf:

Եթե դուք իսկապես մտ ա ծեիք, ապա աշխարհի գե ղ եց­

կությունը ձեզ չէր թվա անասելի և բա ռ եր ով անա րտ ահա յ628

որոշակի և բ ա ռ ե ր «

տ ե լի ։ Դուք ա յն կ տ ե ս ն ե ի ք շատ պ ա ր զ , կգ տ ն ե ի ք

նրա

հ ա մ ա ր ։ Ե վ ձ ե ր ա ն հ ա տ ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ն

էլ կ լի ­

ներ ն ո ւ յն ք ա ն պ ա ր զ ու ո րոշա կի, որքա ն և ձեր մ տ ք ե ր ն ոլ բ ա ռ ե ր ը ։ Ո ւրեմն,

Լեո,

երբ դուք

կ ա ն գ ն ա ծ եք լ ի ն ե լի ո ւ թ յա ն եք ձեր ղգա ց ս ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ե րի կա տ աղի պ ա ր ի ն , չ հ ա ս կ ա ն ա լո վ

նրանց

ա յդ պարի

ա յդ օ ր գ ի ա յի ի մ ա ս տ ը ։

պ ա տ կերա ցնում

եք, թե

գա գա թ ի ն , ի ր ա կ ա ն ո ւմ

տ ր վ ում

օ ր գ ի ա յի ն , թրթիռին

և ոչ

մի

Դուք չ ե ք

հետևում

ու

եք ն րա նց

տ ա տ անումներին,

շա ր ժո ւմ ը և չ կ ռ ա հ ե լո վ ճա նաչում

ինքներդ ձեզ։

Ա յդ ր ո պ ե ն ե ր ի ն ձեր հ ո գի ն, ձեր ա ն հ ա տ ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը ա ղ ո տ , ա նորսա լի մ ի բա ն է։ Թ երևս, մի որևէ է գ դոդոշի մեջ, որը դուրս է եկել լճա կի ա փ ն ու

խ ա վա րում

տ ա ր ա ծ ո ւ մ է իր

իւռպոտ կ ռ կ ռ ո ց ը , կ ա ն չե լո վ իր գ ո ր տ նո ւկա վ որ որձին, թ ե ր և ս ա յդ րո պ ե ին նրա մեջ ևս ա ր թ ն ա ն ո ւ մ է ա ն հ ա տ ա կ ա ն ո ւ թ յա ն պես ի ն չ ֊ ո ր մի բ ա ն ։ Ոչ, Լեո, ա ն հ ա տ ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը , հ ո գ ի ն ' դրանք խ ի ս տ ա նորոշ հ ա ս կ ա ց ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր են, և մ եր ( ( ա ն ֊ հա տ ա կան ո I թ յ ո ւնն ե րը)) ը մ բ ռ ն ե լ չեն որոնք ունեն

կա րող։

տղամարդու կերպ ա րա նք,

Սան մ ա ր դ ի կ ,

ս ա կ ա յն '

կանացի՛

հ ո գ ի ։ Ե րբեմ ն մի մ ա ր դ ո ւ մեջ ա սես ա պ ր ո ւմ է մի ք ա նի հ ո ֊ գի ։

Եվ կան ա յն պ ի ս ի ե ր կ ո տ ա ն ի ն ե ր ,

որոնց մա սին

ուղում

ես ա ս ե լ . ոչ ձուկ է, ոչ էլ մ ի ս ։ Մ ե ն ք, որպես ա ն հ ա տ ա կ ա ­ ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր , որպես հ ո գ ի ն ե ր , ն մ ա ն ենք մ ա ռ ա խ ո ւ ղ ի լ ո ղ ա ­

ցող

ծ վ ե ն ն ե ր ի և գ ի շե ր ա յի ն խ ա վ ա ր ո ւ մ ' հ ե ռ ա վ ո ր բ ռ ն կ ո ւ մ -

ն ե ր ի ։ Ա յս տ ե ղ ա մ ե ն ի նչ խ ա վ ա ր է ու մ ո ւժ , և մ ե ն ք ասես շո շա փ ե լո վ թ ա փ ա ռ ո ւ մ ենք ա յդ մ թ ո ւ թ յ ա ն մ եջ,

երբ կ ա մ ե ­

ն ո ւմ ենք վ ե ր ծ ա ն ե լ ա յդ մ ի ս տ ի կ ա ն ։

— Գուցե դա մարդու կողմից

միստիֆիկա ցիա

է և

ոչ թ ե

միստիկա*

հորինվա ծ միստ ի ֆ իկ ա ցի ա , — ասաց

Պա ո ֊

լա ն։

— Եվ դա ւսսում է ի и կա կան կինը, իսկ Լեոն դ եռ հ ա ­ որ կինն ունի լի ա ր ժ ե ք հոգի, — ն կ ա տ ե ց Դ իկը։ —

մ ո զ ո ւ մ է, Ոանն

ա յն

է,

Լեո,

որ մեր

հ ո գի ն

ու սեռը

շատ

ամուր՛

են մ ի ա հ յ ո ւ ս վ ա ծ իրա ր ո ւ, և մ ե ն ք շա տ քիչ բ ա ն գի տ ե ն ք 1ւ մ ե կ ի , և մ յո ւ ս ի մ ա ս ի ն ։

— Ո այց կ ա ն ա յք գե ղ ե ց ի կ ե ն , — մ ր մ ն ջ ա ց պ ա տ ա ն ի ն ։ — Օհո , — մ ի ջ ա մ տ ե ց Հ ե ն ք ո կ ը , և նրա սև ա չքերը ն ե ն ֊ 6 29

զորեն փայլատակեցինք— Ուրեմն, դուր, Լեո, նույնացնո՞ւմ, եք կնոջն ու գեղեցկությունը։ Երիտասարդ բանաստեղծի շուրթերը շարժվեցին, բայց նա միայն գլխով արեց։ — Շ ա տ լավ, եկեք նայենք, թե ինչ է ասում կերպարվես֊ տը վերջին հազարամյակի ընթացքում, այն դիտելով որպես տնտեսական պայմանների և քաղաքական ինստիտուտների արտահայտիչ, և այդ դեպքում մենք կտեսնենք, թե ինչպես է տղամարդը կնոջ կերպարում մարմնավորել իր իդեալ­ ները, և թե ինչպես կինը նրան թույլ է տվել...

— Բավական է ծաղյրեք Էեոյին, — միջամտեց Պաոլան, — եղեք ավելի անկեղծ, խոսեցեք լոկ այն մասին, թե ինչ- գի­ տեք կամ ինչին եք հավատում։ — 0'հ, կանայք' դա սուրբ թեմա է, — հանդիսավորու­ թյամբ հայտարարեց Դար֊Հիալը։ — Օրինակ, ասենք' աստվածամայրը , — միջամտեց Գրեհեմը, Պաոլային զորավիգ լինելու համար։ — Կամ կապույտ գուլպան, — ավելացրեց Թերենսը։ Դար֊Հիալը խրախուսանքով գլխով արեց։ — Վրա մի' տվեք, — առաջարկեց Հենքոկր։ — Նախ և առաջ քննենք, թե ինչ բան է աստվածամոր պաշտամունքը ի տարբերություն ցանկացած կնոջ ժամանակակից պաշ­ տամունքի, որի տակ պատրաստ է ս՛տորագրել նաև Լեոնէ Տղամարդը ծույլ և կոպիտ վայրենի Էէ նա չի սիրում, երբ իրեն ձանձրացնում են։ Նա սիրում է անդորր և հանգիստ։ Եվ այն ժամանակից ի վեր, ինչ գոյություն ունի մարդկա­ յին ցեղը, նա տեսնում է, որ կապված է անհանգիստ, նյար­ դային, գրգռող ու1հիստերիկ մի արբանյակի հետ. այդ ար- . րանյակի անունն է կին։ Կինը զանազան տրամադրություն­ ներ ունի, արցունքներ, վիրավորանքներ, սնափառ ցանկու­ ՛թյուններ և բարոյական լիակատար անպատասխանատվու­ թյուն։ Բայց տղամարդը չի կարողացել նրան ոչնչացնել, կինը անհրաժեշտ է եղել տղամարդու համար, թեև թունա­ վորել է նրա կյանքը։ Ի՞նչ էր մնում այլևս նրան։ — Մնում էր մի բան. խորամանկորեն ու ճարպկորեն խաբել կնոջը, — մեջ ընկավ Թերենսը։

— Եվ նա ս տ ե ղ ծ ե ց կնոջ երկն աչին կ ե ր պ ա ր ը , — շ արու* Հ ե ն ք ո կ ը ։ — նա ի դ ե ա լա կ ա ն ա ց ր ե ց կնոջ դ րա կա ն « կո ղ մ եր ը և դ ր ա ն ո վ իսկ ի ր ե ն ի ց հ եռ ու վ ա ն ե ց բ ա ց ա ս ա կ ա ն ը , նակեց

որւդեսզի վերջինս չա զ դ ի ն յա ր դ ե ր ի վ ր ա , ո ր պ ե սզ ի չ խ ա ն գ ա ­ րի խ ա ղ ա ղ ո ր ե ն ու ծ ո ւ լ ո ւ թ յա մ բ

ծխ ե լ

ծխամորճը և

դիտել

ա ս տ ղ ե ր ը ։ Ւսկ երբ սո վ ո ր ա կ ա ն կինը փ ո ր ձ ո ւմ էր ձ ա ն ձ ր ա ց ­ նել ն րա ն , նա իր մ տ ք ե ր ի ց հ եռ ու էր վ ա ն ո ւ մ ա յդ կնոջն ու դ ի մ ո ւ մ էր ե ր կ ն ա յի ն ու կ ա տ ա ր յա լ կնոջ կերպարին^ կ յա ն ք ը շա ր ուն ա կո ղի ն հա սա վ

և ա ն մ ա հ ո ւ թ յա ն

ռեֆորմացիանև

պ ա հպ ա նիչին։

դադարեց

տ ա մ ո ւ ն ք ը ։ Ս ա կա յն տ ղ ա մ ա ր դ ը

Ս այց

ա ստ վա ծա մոր

ա ռա ջվա

պես

վրա պ ա շ­

կ ա պ վ ա ծ էր

իր հ ա նգի ս տ ը խ ան գա ր ո ղի հ ե տ ։ Եվ ի ՞ ն չ ա ր ե ց նա ա յդ ժ ա ­ մա նա կ։

— Ա հ , խ ա ր դա խ մ ա ր դ , — փ ն չա ց ր ե ց Թ եր են սը ։ — Տ ղ ա մ ա ր դ ն ասաց, (ГԵս ք ե զ կ դ ա ր ձ ն ե մ ե ր ա զ , պ ա տ ­ րանք)), և դ ա ր ձ ր ե ց ։ Ա ս տ վ ա ծ ա մ ա յր ը նրա հ ա մ ա ր երկն\այ ին՝կին էր, ը ն դ հ ա ն ր ա պ ե ս

կնոջ բ ա ր ձ ր ա գ ո ւ յն մի

կոնցեպցիա ։

Եվ ահա, նրա բո լո ր ի դ ե ա լա կ ա ն գծ եր ը տ ե ղ ա փ ո խ ե ր ե ր կ ր ա ­ յի ն կնոջ մեջ և ա յն պ ե ս յո ւ ղ ե ց իր իսկ գլո ւխ ը , որ հ ա վ ա ­ տ ա ց դրա ի ր ա կ ա ն լին ե լո ւ ն , ը ն դ ո ր ում

ա յն

ա ս տ ի ճ ա ն ...

ի ն չ պ ե ս *** դե, ի ն չ պ ե ս Լեոն։

— Ամուրի մ ա ր դ ո ւ հ ա մ ա ր ջ ա տ ե ղ յա կ

եք

դուք

զ ա ր մ ա ն ա լի ո ր ե ն

քա ­

կնոջ բ ո լո ր չ ա ր ա ն ե ն գ հ ա տ կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ն , —

ն կ ա տ ե ց Դ ի կ ը ։ — Թ ե՞ դ րա նք սոսկ տես ութ յո ւ ն ն ե ր են ։ Ւերենսը ծիծա ղեց։

— Պ՚ ի կ) սի րելիս, ա խր Ահարոնը հ ե ն ց վեր ջերս է կ ա ր ­ դ ա ցե լ Լա ուր ա Մ ա ր ք ո լմ ի ն ։

նա

կա րող է

մեջ բ ե ր ե լ

այն

գլուխն ու էջը, որտ եղ խ ո ս վ ո ւ մ է ա յդ մ ա ս ի ն ։

— Ա յն ո ւ ա մ ե ն ա յ ն ի վ , որքա ն էլ վ ի ճ ե ց ի ն ք կնոջ մասինդ ըստ է ո ւ թ յա ն , մ ե ն ք չշ ո շ ա փ ե ց ի ն ք նրա հ ա գուստ ի փեշն ա ն -1 1 Լոնդոնը

ն1[ւստի

կ ր ո ն ա ֊ք ա ղ ա ք ա կ ա ն եկ եղեցու

դ եմ ։

ու նի

Եվր ո պ այի

շարժո ւմ ը,

որն

Ռեֆորմացիայի

կաթոլիկութեան

այլ

պաշտամունքը,

որին

ենթ ա ր կվ ա ծ

դա վա նա նքն եր ի ռոմա նա կան

երկրներում

ուղ ղվա ծ հետ

էր

եկ եղ եց ու

մ եկտ եղ ,

լեզուների

15— 16-րդ հռ ոմե ա կա ն

դարերիկաթոլիկ

կողմնա կիցն երը,

ժիւտեցին Հիսուսի մոր

երկըներում

անվանում

էին-

մադոննա ( բ ա ռ ա ց ի ' օրտիրուհի

63 ր

֊գամ, — միջամտեց Գրեհեմը և Պաոլայից ու Լեոյից иտ ա ֊ ցավ երախտագիտական մի հայացք։ — Չէ՞ որ դեռ սեր էլ կա , — պոռթկալով նկատեց Լեոն, — սիրո մասին ոչ ոք ոչ մի խոսք չասաց։ — Չասվեց նաև ամուսնական օրենքն երի, ամուսնալու­ ծության, պ\ոլիհամիայի, մ ոնոհամի այի1 ու ազատ սիրո մ ա ­ սին, — մարտականորեն շարունակեց Հենքոկը։ — Լեո, հապա ասացեք, ինչո՞ւ սիրո մեջ միշտ որս է անում և հետամուտ է լինում կինը, — հարցրեց Դար-Հիալը— Այդպիսի բան չկա, — վստահորեն պատասխանեց պատանին ։ — Դա ձեր Բերնարդ Շոուի հիմարություններից մեկն է։ — Բրավո՜, Լեո' , — իր գոհունակությունը հայտնեց Պաոլան։ — Ուրեմն, Ուայլդը սխալվո՞ւմ էր, ամելով, թե կնոջ հարձակումը կայանում է անս պ ա иելի ու անհասկանալի զի­ ջումների մեջ, — հարցրեց Դար-Լիալը։ — Զեր ասելով, կինը ինչ֊որ հրեշ է, գիշատիչ, — բողո­ քեց Լեոն, շրջվելով Դիկի կողմն ալ Պ աո լայի վրա նետելով թռուցիկ մի հայացք, ուր փայլում էր նրա սիրո ողջ խորու­ թյունը։ — Նա մի՞թե գիշատիչ է, Դիկ։ — Ոչ,— մտասույզ պատասխանեց Դիկը գլուխն օրորելով և, խնայելով այն, ինչ տեսավ պատանու աչքերում, մեղմո­ րեն շարունակեց. — ես չէի ասի, որ կինը գիշատիչ է, կամ որ նա որս է գիշատիչի համար։ Չէի ասի նաև, որ կինը ձողամարդու համար չցամաքող աղբյուր է։ Սինը մի արա֊ քած է, որ ,տղամարդուն շատ երջանկություն է նվիրաբե­ րում...

— Բայց և միևնույն ժամանակ ստիպում է նրան բազ­ մաթիվ հիմարություններ անել, — ավելացրեց Հենքոկը։ — Ես ուզում եմ Լեոյին մի հարց տալ, — հայտարարեց1 1 Մոնոհամիա —միակնություն1 , պոլիհամիա—բազմակնություն։ Օվ• 'կիանիայի բազմաթիվ ժողովուրդներէր մոտ այդ տարիներին դեռևս պահа պանված էին պոլիհամիայի զանազան ձևեր։ £32

Դար֊Հիալը։ — Ասացեք, Լեո, ինչո՞ւ է կինը սիքում այն* տղամարդուն, որը նրան ծեծում է։ ՚ — Եվ. ւՒ սիրում այն տղամարդուն, որը նրան չի՛' ծե֊ ծում, դուք այդպե՞ս եք ենթադրում, — ծաղրանքով հարցրեք, Լեոն, — ճիշտ այդպես։ — Ի՞նչ արած, Դար, մասամբ դուք իրավացի եք, սակայն առավել չափով' անիրավացի։ Պարոնայք, ես ձեզանից հա­ ճախ եմ լսել ձևակերպումների ճշգրտության մասին։ Այն­ պես որ, դուք շատ հմտորեն շրջանցեցիք այն ձեր այդ եր­ կու սկզբունքներում։ Թույլ տվեք այդ բանը անել ձեր փո­ խարեն։ Ուրեմն, սիրած կնոջը ծեծելու ընդունակ տղամարդը ստորին կարգի տղամարդ է։ Իսկ այդպիսի տղամարդուն սի­ րող կինը' նույնպես ստորին կարգի կին է։ Երբեք բարձրա­ գույն կարգի տղամարդը չի ծեծի իր սիրած կնոջը։ Եվ բարձ­ րագույն կարգի ոչ մի կին, — այս խոսքի վրա Լեոյի հա­ յացքը ակամա դարձավ Պաոլայի կողմը, — չի կարող սիրել այն տղամարդուն, որը նրան ծեծում է։ — Ոչ, Լեո, հավատացնում եմ ձեզ, որ ես երբեք, երբեք չեմ ծեծել Պաոլային, — ասաց Դիկը։ — Տեսնո՞ւմ եք, Դար , — շարունակեց Լեոն, կարմրատակելով,— դուք սխալվում եք, Պաոլան սիրում է Դիկին, և Դիկն էլ նրան չի ծեծում։ Դիկը ծիծաղկոտ և գոհունակ դեմքով դարձավ Պաոլայի կողմը, ասես սպասելով պատանու խոսքերի նրա լռելյայն. հաստատումին։ Իրական ում նա կամենում էր տեսնել, թե ինչպիսի տպավորություն են թողել այդ խոսքերը հոգեկան այնպիսի կացության դեպքում, որի մասին նա կռահում էր։ Կնոջ աչքերում իսկապես մի անորսալի բան փայլատակեց, թե ինչ նա չհասկացավ։ Գրեհեմի դեմքն անփոփոխ էր, նրա դեմքը միայն հետաքրքրասիրություն էր արտահայտո ւմ վի­ ճաբանության նկատմամբ։ „ — Այսօր կինը, անկասկած, գտել է իր ասպետին, իր սուրբ Գևորգին, — Լեոյին դիմեց Գրեհեմը։ — Դուք ինձ ա մ ա ­ չեցրիք, Լեո։ Ես այստեղ հանգիստ նստել եմ, իսկ դուք մարտն չում եք երեք վիշապների դեմ։ 6 3 3 ֊-

Այն էլ ինչպիսի՜ վիշապների, — միջամտեց Պ ա ոլան։— է)թե նրանք О-Հեյին հասցրին հարբեցողության, ա պ ա ի՜նչ կանեն ձեզ հետ, Լեոէ — Սիրո իսկական ասպետին աշխարհում և ոչ մի վի%շապ չի վախեցնի, — ասաց Ս՛իկը*— Ւսկ ամենից լավն այ% ի, որ տվյալ դեպքում վիշապները ավելի իրավացի են, քան ֊դուք կարծում եքէ Սայց և այնպես, դուք, Լեո, շատ ավելի իրավացի եք, քան թե նրանք։ — Այստեղ բարի վիշապ էլ կա, սիրելի Լեո, — սկսեց խերենսը։ — Այդ վԷ1աս{Ը պատրաստ է նահանջել իր ան ար■ման ընկերներից, անցնել ձեր կազմն ու դառնալ սուրբ Տե֊ րենցիոս։ Եվ այդ սուրբ Տերենցիոսը կկամենար ձեզ մի շատ հետաքրքիր հարց տալէ — Թույլ տվեք, մինչ ա յդ, մի վիշապ էլ ոռնա, — ընդ~ հատեց նրան Լենքոկը։ — Լեռ, հանուն ւայն ամենի, ինչ ՛պա­ րունակում է քնքուշ ու գեղեցիկ սերը, խնդրում եմ ձեզ, ասացեք . ինչո՞ւ է տղամարդը այդքան հաճախ խանդից սպանում իր սիրած կնոջը։ — Որովհետև նա ցավատանջ է լինում, ՛որովհետև խեն­ թանում է, — հետևեց պատասխանը , — որովհետև նա դըժբախտություն է ունեցել սիրելու այկքան ատորին կարգի մի կնոջ, որը կարողացել է խանդի առիթ տալ։ — Բայց, Լեո, — պատասխանեց Սիկը, — սիրո համար յուրահատուկ է մոլորությունը։ Ավելի սպառիչ պատասխան յովեք։ — Դիկն իրավացի է, — հաստատեց նրան Թերենսը։ — Սիրո մեջ սխալվում են նաև ամենաբարձր կարգի մարդիկ, և այդ ժամանակ բեմի վրա հայտնվում է «կանաչ աչքե­ րով հրեշը»։ Պատկերացրեք, որ ամենակատարյալ կինը, որ­ պիսին կարող է ուրվագծել ձեզ համար ձեր երևակայությու­ նը, դադարում է սիրել նրան, ով իրեն չի ծեծում, և սկսում է սիրել մեկ ուրիշին, ով իրեն նույնպես չի ծեծումէ Ւ՞նչ է ստացվումէ Եվ մի' մոռացեք, որ երեքն Էլ պատկանում են բարձրագույն կարգին։ Հապա, վերցրեք ձեր սուրը ու հարվածեցեք վիշապին։ — Առաջինը այդ կնոջը չի սպանի և ոչնչով չի վիրավո—

634

րի, — վճռականորեն հայտա րա րեց Լեոն։ — Այլապես նա չէր լինի այն մարդը, որպիսին դուք նրան պա տկե րացն ում եքր Նա կպատկաներ ոչ թե բա րձրագույն, այլ ստորին կարգին։ — Դուք կամ են ում եք ասել, որ նա պետք է մի կո ղմ քա շվի, — հարցրեց Դիկը ծխելով ու չն ա յե լո վ ոչ մեկին։ Լեոն լուրջ տեսքով գլխով արեց։ — Նա ոչ մ իա յն մի կողմ կքաշվի, ա յլև կթեթևա ցնի կնոջ վիճակը և նրա հետ կվարվի քնքշորեն ու հոգա տ ա րութ յա մբ։ — Եկեք ավելի քոկը։ — Ենթադրենք,

որոշակի

խ ո սե նք, — առաջարկեց Լ ե ն -

դուք սիրահարվել եք

միսիս Ֆորրես-

թին, ն ա էլ սիրում է ձեզ, և միասին փախչում եք մ ե ծ լի՝ մ ուղին ով* * * — 0 հ, ես երբեք այդպիսի բան չէի անի, — բա ց ա կ ա ն ֊ լե ց պատանին* նրա այտերը շիկնհլ էին։ — Գիտեք ինչ, Լեո, դա ինձ համար այնքան էլ շոյող բան չէ, — ծաղրեց նրան Պաոլան։ — Ախր սա միա յն ենթադրություն է, Լեո, — հանգստացա քեց նրան Լենքոկը։ Պտտանին խեղճացել էր* ձայնը դողում էր։ Սակայն նա հ ամ արձա կո ր են շրջվեց դեպի Դիկն ու ա սա ց.

— Պատասխանը'տալու է Դիկը։ — Ես կպատա սխա նեմ, — ասաց ՂՒհը։ — Պա ոլային ես չէի սպանի։ Զեզ էլ չէի սպանի, Լեո։ Դա անազնիվ խազ կլիներ։ Որքան էլ դա ինձ ցա վ պատճաււեր, ես կա սեի* ((Օրհ­ նում եմ ձեզ, զավակներս))։ Putjg և ս ւ յ ն պ ե ս — նա լռեց, շուրթերի անկյուններում խաղացող ժպիտը ինչ-որ կատակ էր նախագուշակում։ — Եայց և ա յնպես, յուրովի կ մ տ ա ծ ե ի , որ Լեոն լուրջ սխալ է կատարում. Պ սալային բնաւէ չի ճանաչում։ — Նա Լեոյին կխանգարեր

բա նն այն է, որ

աստղերով

Լեոն

հիանալ, — ժ ը ո լ ֊

տաց Թերենսը։ — Ե ն ո"ն Լեո ։ Երբեք չե մ խանգարի, ե մ , — բացակա նչեց Պ տ ոլան։ — Դուք ինքներդ ձեզ եք խ ա բում, միսիս

խոստանում Ֆորրեսթ, —

ասաց Թերենսր։ — Նւսիժ դուք չէիք կա ր ո ղան ա ա յդ հարցում ձեզ զսպել, բա ցի ա յդ, դա կլիներ ձեր ուղղակի պարտակա6 35

՛Իությունը։ ]1սկ վերջում թույլ տվեք ասելու հետ ևյա լը. ես ՛այդ կա պ ա կցությա մբ որոշակի իրավունք ունեմ. երբ երիտասարդ էի, խ ե ն թ ու սիրահար, և սիրտս ձգտում էր դեպի կա նա յք, իսկ հ ա յա ցքս' աստղերին, ինձ համար ա մենա մեծ երջանկությունը կլիներ, եթե ի մ արտի սիրած կինը իր ս ի րով կտրեր ինձ աստղերից։ — Թերենս, այդքան սքանչելի բաներ մ ի ' ասեք, ա յլա ­ պ ե ս լիմուզինով կ փ ա խ չեմ 1ւ Լեոյի, և' ձեզ հետ, — բ ա ց ա ­ կան չհը Պաոլան։ — Նշանակեցեք

օրը, —

նրբակրթորեն

պատասխանեց

Թերենսը։ — Միայն թե ձեր ճամպրուկում տեղ թողեք աստ ղերի մասին մի քանի գրքերի համար, որպեսզի ես ու Լեոն ուսումնասիրենք դրանք ,մեր ազատ ժա մերին։ Լեոյի շուրջը սկսված վեճը աստիճանաբար

հանդարտ-

Վ ե ց , և Դար-Հիալն ու Ահարոնը գրոհեցին Դիկի վրա։ — Դուք ի՞նչ նկատի ունեիք, երբ ասացիք. «Դա ա ն ա զ ­ նիվ խաղ կլիներ}),— հարցրեց Դար-Հիալը։ — Հատկապես ա յն, ինչ ասաց նաև Լեոն, — պատա սխա ­ ՛նեց Դիկը. նա զգաց, որ Պաոլայի տագնապն ու ա ն հ ա ն գ ը ս ֊ տոլթյունը անհետացան, և ա յժ մ Պաոլան ագահ հետա քըրքրասիրությ ա մ բ ականջ է դրել իրենց խ ո սա կցութ յա նը։ — Իմ տեսակետն երի և ի մ

բնա վորությա ն

պ ա յմա նն եր ում , —

շարունակեց նա , — ես չէի՛ կարող համբուրել ա յն կնոջը, որը մ իա յն հանդուրժում է ի մ համբույրները, գա ինձ համար կլիներ ամ են ածանր հոգեկան տառապանքը։ — Բայց ընդունո՞ւմ եք, որ նա կձևացներ, հանուն ա ն ց ­ յա լի , կամ ձեզ խղճա լուց, ձեզ, — պնդեց Հենքովը։

վախենա լով,

որ

կվշտացնի

— Այդպես ձևանալը ես կհամարեի աններելի մեղ սա գո ր­ ծություն նրա կողմից, — առարկեց Դիկը։ — Այս դեպքում անազնիվ խաղը^նա վարա ծ կլիներ։ Անազնիվ ու ա նիր ա վա ­ ց ի , բան է սիրա ծ կնոջը կողքիդ պահելը թեկուզև մեկ ր ո ­ պե ավելի, քան թե նա կկա մենա ր։ Բացի ա յդ, ամենաչնչին իսկ երջանկություն չէր պատճառի դա ինձ։ Լեոն իԸա վ ացի է։ Որևէ հարբա ծ արհեստավոր, թերևս, կկարողանա բ ռ ո ւ ն ց ­ ք ի ուժով իր կողքին պահել հիմար ընկերուհուն, բ ա յ ց ավելի

նրբակիրթ բնա վ որո ւթ յա մ բ և ինտելեկտի ու խոր հոգեկանի նշույլ ունեցող տղամարդիկ չեն կարող սիրույն մոտենալ կոպիտ ձեռքերով։ Ես, ինչպես և Լեոն, ամեն կերպ կ թ ե թ ե վարն ենք կնոջ վիճակը և նրա հետ կվարվենք չա փ ա զա նց խ ն ա մքո վ։ — Այդ դեպքում որտե ղ է կորչում միա կնությա ն բ ն ա զ ­ դը, որով այդպես հպարտանում է արևմտյա ն քա ղ ա քա ­ կրթությունը, — հարցրեց Դ ա ր ֊ Հ ի ա լ ր ։ Ւսկ Հենքոկը ա վ ե լա ց ր ե ց .

— Դուք, ուրեմն, պաշտպանում եք ազատ սե՞րը։ — Դժբախտաբար, ես կարող եմ պատասխանել սոսկ հնա ցա ծ

ձևակերպում ով.

անազատ

սեր լինել

չի

կարող։

Խնդրում եմ ձեզ միաժա մա նա կ նկատի ունենալ, որ մենք միշտ տչքի տակ ունենք բա րձրա գույն կարգի մարդկա նց։ ■ Եվ թող դա ձեզ համար լինի պատասխան, Դար։ Վիթխարի մ եծա մա սնությունը, ըստ երևույթին օրենքի ու \աշխատանքի շահերից ելնելով, կապված է միա կնությա ն ինստիտուտով և կամ ամուսնության որևէ այլ դաժան ու ոչ ճկուն ձև ով t Այն չի հասունացել ամուսնության մեջ եղած ա զա տ ութ յա ն, և ոչ էլ ազատ սիրո։ Նրա համար ազատ սերը կլիներ պարղապես անառակություն։ Միայն այն ազգերը չեն մեռել ու հասել են զա րգացման բարձր մակարդակի, որտեղ կրոնն ու պետությունը սանձահարել և ղսպել են ժողովրդի բ ն ա զ դ ­ ները։ — Կնշանակի, ինքն եր դ ձեզ համար ամուսնական օրենք­ ՜ներ չե ՞ք ընդունում, — հարցրեց Դ ա ր ֊ Հ ի ա լ ր ։ — Դուք այղ օրենքներն ընդունելի եք համարում մ իա յն ուրիշների՞ հա ­ մա ր։ — Ես ընդունելի եմ համարում բոլորի համա ր։ Ե ր ե խ ա ֊ ները, ընտանիքը, կարիերան, հասարակությունը, պետ ութ յո ւն ը, այս ամենը ամուսնությունը, օրինական ամուսնու­ թյունը դարձնում են անհրաժեշտ։ @այց հենց ա յդ պատճա­ ռով էլ ես ընդունում եմ ա մուսնալուծությունը։ Տղա մա րդիկ, առանց բ ա ց ա ռ ո ւթ յա ն , և կա նա յք ևս ընդունակ են իրենց կյանքի ընթա ցքում սիրել մեկ ա նգա մից ա վելի* յուրա քա ն­ չյուրի մոտ հին սերը կարող է մեռնել և կարող է ծնվել €37

նորը։ Պետությունը իշխանություն չունի սիրո վրա ա յնպ ես, ինչպես և իշխանություն չունեն ոչ տղամա րդը, ոչ էլ կինըւ Երբ մա րդ սիրահարվել է, նա գիտե մ ի ա յն , որ սիրահարվեք է, և ուրիշ ոչինչ, ահավասիկ' թրթռա ցող, հառաչող, երգող, հուզվո՜ղ սերըէ Սայց

անառակության

դեմ

պետությունը

պայքարել կարող է։ — Դեհ, դուք բա վականին բա րդ ազատ սեր եք պաշտպ անում, — գլուխն օրորեց Հենքոկը։ — ճիշտ Էէ Սայց չէ" որ հասարակության մեջ ապրող մարդն է/ ծա յրա գույն աստիճանի բա րդ արարած է ։ — Սակայն կան ախր տղամարդիկ, կան սիրեկաններ, որոնք կմեռնեին, եթե կորցնեին իրենց սիրածին, — հա յտ ա րարեց

Լեոն

անսպասելի

կմեռնեին, եթե

կինը

հա մա րձա կությա մբ։ — նրանք-

հանկարծ

Ա_իներ, և ... առավել ևս...

եթե ա յդ կինն ապրեր, բ ա յց սիրեր ուրիշին։ — Ի ն չ արած, այդպիսիներն էլ թող մեռնեն, ինչպես որ միշտ մեռել

են, — մ ռ ա յլա դ ե մ

պատասխանեց

Դ ի կ ը։— Նը-

րանց մահվան համար iոչ ոքի չես մ եղ ա դր ի։ Մենք ախր ա յ ն պես ենք ստեղծվա ծ, ճանապարհից։

որ մեր սրտերը երբեմն շեղվում են

— Իմ սիրտը երբեք չի շեղվի, — հպա րտությա մբ հա յ­ տարարեց Լեոն, չկա սկա ծելով, որ իր գաղտնիքը հայտնի է սեղանի շուրջը նստա ծներին առանց բ ա ց ա ռ ո ւթ յա ն ։— Եռ հաստատ գիտեմ, որ երկու ա նգա մ սիրել չէի կարողանա։ — Հա վա տում եմ, տղաս, — քնքշորեն պ ա տասխանեց Թերենսը։ — Ջեր ձա յնով խոսում է իսկական սերը։ Սիրո եր­ ջանկությունն էլ հենց դրա բա ցա րձա կությա ն մեջ է . . . Ինչ­ պե՞ս է ասում Շե լլին... Թե՞ Ք իտ սը*. «Ա մ են ինչ հրաշք է ու անսահման բերկրա նք» ։ Որքա՜ն խղճուկ, ֆլեգմա տիկ սիրող տղամարդ կլիներ նա, ով կարող էր հավանական համարել, թե աշխարհոլմ կին կա, թեկուզև հարյուրերորդական չա փով նույնքան անուշիկ, հիասքանչ, փայլուն և սքանչելի, որքան իր սրտի տիրուհին, և որ նա կկարողանա երբևէ սիրել մեկ ուրիշին։ I I Զոն

63Տ

Քիա ս

(1795 — 18-21)— ա նգլի ա ցի

ռոմ անտիկ

բանաստեղծ։

ճա շա րա նից դուրս գալով և Դ ա ր ֊ Հ ի ա լի հետ զրույցը շա­ րէունա կելով' Դիկը ջանում էր կռահել. կհամբուրի՞ տրդյոք Պ աո լան բարի գիշեր մա ղթելով, թ ե ՞ դաշնամուրի մոտից հեռանալով, անաղմուկ կգնա իր ննջարանը։ Ւսկ Պաոլան, էեոյի հետ զրուցելով նրա վերջին սոնետի մա սին, որ ց ո ւյց .էր տվել բա նա ստեղծը, հարցնում էր յուրովի* համբուրի ա րդյոք Դիկին։ Եվ հանկարծ, չգիտես ինչու, նա սարսափելը ցա նկություն ունեցավ ա յդ բա նն անելու։

ԳԼՈԻԽ XXIII

Այդ երեկո խոսք ու զրույցը քիչ էթէ Դաշնամուրի մոտ նստ ա ծ Պաոլան երդում էր, իսկ Թերենսը հանկարծ կես վսոսքի վրա ընդհատեց իր դատողությունները սիրո մասին և ականջ դրեց նրա ձայնին, որտեղ զգա ցվում էր ի ն չ ֊ ո ր նոր բա ն ։ Հետո զգուշորեն գնաց սենյա կի մյուս ծայրն ու պ ա ռ­ կեց տրջի մորթու վրա, էեոյի կողքին։ Դար-Հիալն ու Հ ե ն քոկը ևս դադարեցրին վեճը, և ամեն մեկը նստեց խոր բ ա զ ­ մ ո ց ի ն։ Գրեհեմին, երևի, ավելի քիչ էր դա հետաքրքրում, ու նա խորասուզվեց ինչ-որ հանդեսի վերջին համարի ը ն ­ թերցա նությա ն մեջ։ @այց Դիկը նկատեց, որ նա այնպես էլ ոչ մի էջ չշրջեց։ Դիկը մի նոր երանդ էլ որսաց կնոջ ձայնի մեջ ու սկսեց բա ցա տրություն որոնել։ երբ Պաոլան ավարտեց երգը, երեք իմաստունները ն ե տ Վեցին դեպի նա ու հայտա րա րեցին, որ, վերջապես, երգե­ ցողությա նը տրվել է իր ամբողջ էութ յա մբ և երգել է, ինչպ ե и երբեք։ Նրանք հա մոզվա ծ էին, որ այդպիսի րոպե վաղ թե ուշ վրա էր հասնելու։ Էեոն պառկած էր լուռ և անշարժ, գլուխը ափերով բ ռ ն ա ծ ։ Նրա դեմքը մի նոր արտահայտում թ յուն էր ստա ցել։ — Պատճառը ձեր խոսակցություններն են, — ծիծաղելով նկա տ եց Պաոլան, — և սիրո մասին այն հիանալի մտ քերը, որոնք ինձ ներշնչեցին էեոն, Թերենսը և . .. Դիկը։ Թերենսը թ ափահարեց իր ալեհեր ա ռյուծա բա շը։ — Դրանք մտքեր չեն, ա յլ ավելի շուտ' զգա ցմունքներ, — 639

ուղղեց նա Պա ոլա յինг— Այսօր ձեր ձա յնով երգում էր ինքը սերը։ Եվ առաջին ա նգա մ, տիկին, ես լսեցի ա յդ ձայնի ողջ ուժը։ Այլևս երբեք չբողոքեք, թե փոքր ձայն ո ւն ե ք ։ Ոչ, ա-յն թանձր է ու բոլորա կ, ինչպես ճոպանը, ոսկե մ ե ծ ճոպանը, որի օգ նութ յա մ բ երանելի կղզիների նավահանգիստների կառանատեղիներում կապում են արգոնավորդների նա վերը։ — Դրա դիմաց ես հիմա ձեզ համար կերգեմ «Փ ա ռ ա ­ բա նվ ի ր » , — պատասխանեց Պ աոլան, — կտոնենք վիշապի մահը, որին սպանել է սուրբ Առյուծը, սուրբ Տերե նցիոսը... և, իհարկե, սուրբ Ռիչարդը։ Այս խ ոսա կցությունից ոչ մի բ ա ռ բա ց չթ ո ղա ծ

Գիկը,

չկ ա մենա լով մա սնա կցություն ունենալ, հեռա ցա վ դեպի պա­ հարանն ու սոդայաջրով շոտլանդական վիսկի լց ր ե ց իր հա­ մա ր։ Մինչ Պաոլան երգում էր «Փա ռ ա բ ա ն վ ի ր » ֊ ը , նա նստել էր գահավորակներից մեկին, ումպ-ումպ վիսկի էր խ մ ում և հիշում էր։ Պաոլան երկու ա նգա մ էր երգել ա յնպ ես, ինչպե է այսօր, մի անգա մ Փարիզում, իր կարճատև փեսա յությա ն ժա մանա կ, իսկ հետո' զբոսա նա վի վրա, անմիջապես հետո, մեղրամսի ժամանա կ։

ամուսնությունից

Քիչ անց Գցեհեմին էլ առաջարկեց խ մ ե լ , Հքւսկէ LBV^B 1ւ իր ։ և նրա համար • b uk երբ Պաոլան ավարտեց, Դիկը պահանջեց, որ նրանք երկուսով երգեն «Գնչուների ա րա ­ հետով» երգը։ Պաոլան գլուխն օրորեց ու երգեց «Մ ոռա ցմ ա ն խ ո տ ը »։ — Մի՞թե դա կին է, — բա ցա կա նչեց էեոն, երբ Պաոլան լ ռ ե ց ։ — Դա զարհոլրելի կին է։ Ւսկ նա իսկական սիրեկան է։ Դինը փշրել է նրա սիրտը, իսկ նա շարունակում է սիրել կնոջը։ Եվ նա ուժ ունի նորից սիրելու, քանի որ չի կարող մոռանալ ա յդ կնոջ նկա տ մա մբ տա ծա ծ սերը։ — Ւսկ ա յժ մ , Ալ Ամպ, «Կաղինի երգը» . . . — ասաց Պաոլա ն, ժպ տ ա դեմ դիմելով ամուսնուն։ — Դիր բա ժա կը, եղիր սիրալիր ու երգիր կա զինի մասին քո երգը։ Դիկը ծուլորեն վեր կա ցա վ գահավորակից, գլուխը ց ն ց ե ց , ասես թափահարում էր բաշը, և թ փ թ փ ա ցրեց ոտքերը, նմ ա ­ նե ցնե լով Լեռնցուն։

640

— Թող Լեոն իմ ա նա , որ այստեղ մ իա յն նաստեղծն ու սիրո ասպետը։ Լսեցեք, Թերենս, լսեցեք Լեռնցու երգը, որը լի է կատաղի Լեոնցին սիրածի համար չի հառաչում, բ ն ա վ ։ րո մա րմ նա ցում է ։ Լսեցեք նրան։

ինքը չէ բ ա ­ և մյուսներդ, բերկրա նքով։ նա ինքը սի­

Եվ Գիկը, ոտքերը թ փ թ փ ա ց ն ելով ու իրը բաշը թ ա փ ա ­ հարելով, սենյա կով մեկ ուրախ և կատաղի խ րխ նջա ց։ — «Ես էրո՜սն ե մ ։ Ես ոտքի տակ ե մ տալիս բլուրները։ Իմ կանչով լի են ընդարձակ հովիտները։ Զա մբիկները խ ա ­ ղա ղ ա րոտավայրերում լսում են ի մ կանչն ու ցնցվում , նըրանք ճանաչում են ինձ։ Հողը լի է ուժով և ծառերը' հյու­ թ ո վ ։ Դա գարունն է։ Գարունը իմն է։ Ես արքա ե մ . ի մ գա ր­ նանային արքա յությա ն մեջ։ Զա մբիկներն հիշում են իմ ձայնը, որն ապրել է նրանց մայրերի արյան մեջ։ Ոլնկնդրեց ե ՜ ք ։ Ես էրո՜սն ե մ։ Ես ոտնատակ ե մ տալիս բլուրները, և մունետիկների պես հովիտները տարածում են ի մ ձա յնը' լուր տալով իմ ժամանմա ն մ ա ս ի ն »։ Իմաստուններն առաջին անգամ էին լսում Դիկի ա յդ երգն ու հիացմունքով ծափահարեցին։ Հենքոկը

վճռեց,

որ դա

հիանալի մի ա ռ ի թ է նոր վիճաբանությա ն համար, և արդեն կամենում էր Իերգսոնի հիման վրա զարգացնել սիրո մի նոր տեսություն, բ ա յ ց նրան զսպեց Թերենսը, նկատելով, թե ինչպես Լեոյի դեմքին ցավատանջ մի արտահայտություն հ ա յտ ն վեց։ ;; — Շարունակեցեք, խնդրում եմ, տիկին, — խնդրեց Թե­ րենսը, — ու երգեցեք սիրո և մ իա յն սիրո մասին, գոլք չեք կարող պատկերացնել, թե կանացի ձայնի հնչյունները որ­ քան են մեզ օգնում խորհելու աստղե րի մա սին։ Մի փոքր անց սենյա կ մտավ О-Երգը և սպասելով, մինչև Պաոլան կավարտեր երգը, անաղմուկ մ ոտ եցա վ Գրեհեմին մի հեռագիր հանձներ նրան։ Դիկը դժգոհությա մբ ծոլռծուռ ն ա յե ց ծա ռ ա յին։

Ու

— Կարծես, շատ կարևոր է, — բա ցա տ րեց չինա ցին։ — Ո՞վ է ըն դ ո ւն ե լ,— հարցրեց Դիկը։ — Ես, — պատասխանեց ծա ռ ա ն։ — էլդորա դոյից զանգա41

Sblj Լոնրյոճ, X Б.

641

հարեց հերթապահըէ Ասաց, որ շատ կարևոր էէ Ես էլ ը ն ­ դունեցի։ — Այո, կարևոր է, — նրա հեռանալոլց հետո կրկնեց Գրեհեմը' ծալելով հեռագիրը։ — Սիկ, ա սա ցեք, այսօր Ս ա ն ֊ Ֆրանցիսկո մեկնող գնացք դեռ կա ՞։ — О-Երգ, վերադարձիր

րոպե, — ծա ռային

կանչեց

ժ ա մ ա ց ո ւյց ին ։ — Սան-Ֆրանցիսկո

մեկնող

առաջիկա ո՞ր գնացքն է կանգնում էլդորա դոյում։ — Տա սնմեկն անց տասը րոպե, — անմիջապես

հետևեց

Ս՛իկը,

նա յելով

մի

պատասխանը։ — Դեռ ժամանակ կա։ ի ա յց կարճ ժամանակ։ Վարորդին կա նչե՞մ։ Սիկը Գմսով ա րեց։ — Սուք իսկապե՞ս

ա նպ ա յմա ն

այսօր

եք սլանալու, —

հարցրեց նա Գրեհեմի ն ։ — Ւսկապես։ Շատ անհրաժեշտ է։ Եհասցնե՞մ իրերս կապել։ — Եհասցնեք ճամպրուկի մեջ տեղավորել ա մենից ա ն­ հրաժեշտը։ — Նա

դարձավ

Օ-Երգին։ — О-Տուրը

դեռ

չի՞

պառկել։ — Սչ, ս ը ր ։

— Նրան ուղարկիր, որպեսզի օգնի միստր Գրեհեմին։ Եվ հենց որ մեքենան պատրաստ լինի, տեղեկացրեք ինձ։ Սոն դերսը թող վերցնի արագընթաց մ եքենա ն։ — Ւ նչ հիանալի երիտասարդ ժեղ, — կիսաձայն եկավ։

նկատեց

է. ..

Թերենսը,

վ ա յելչա կ ա զմ ,

երբ

Մյուսները հավաքվեցին Սիկի շուրջը։ մնա ց դաշնամուրի մոտ նստած և լսում էր։

Գրեհեմը Միայն

ու­

դուրս

Պաոլան

— Այն բա ցա ռիկ մա րդկա նցից մ եկ ն է, որի հետ ես կգնա յի նույնիսկ գրողի ծոցը, համարձակորեն կձեռնարկեի նույն իսկ ա մ են ա անհուսալի " գործը, — ասաց Սիկը։ — Նա «Նեդերմեր» նավի վրա էր, երբ իննսունյոթ թվականին, փոթորիկի ժա մանակ, Պանգոյի մոտ նավը խրվեց ծա ն ծա ­ ղուտը։ Պանգոն սովորական, անմարդաբնակ, ավազուտ մի կղզի է , մոտ տասներկու ֆուտ ծովի մա կերևույթից բարձր, և ա յնտեղ կարելի է տեսնել մ իա յն կոկոսյան արմա վենինե642

րի պուրակներ։ Ուղևորների մեջ

գտնվում

էին

քառասուն

կին, գլխավորապես անգլիական սպաների կա նա յք։ Իսկ Գրեհեմի ձեռքն ուռել էր, դարձել ոտքի նման հաստ, և ց ա ­ վում էր. օձն էր խ ա յթ ե լ։ Ծովը կատաղել էր, նավակներ իջեցնել

չէին

կարող։

Երկու ն ավակ արդեն փ շոլր ֊ փ շուր էր եղել, իսկ անձնա­ կազմը խեղդվել էր։ Չորս նավաստիներ հանձն առան թոկի ծայրը ափ հասցնել, և նրանցից ամեն մեկին, արդեն մ եռա ծ, ետ քաշեցին դեպի նավը։ Երբ պատրաստվում էր գնալ չ ո ր ֊ րոթգը, Գրեհեմը, չն ա յա ծ իր ուռած ձեռքին, հանվեց ու վերցրեց թ ոկը։ Եվ կարողացավ ափ հասնել, ու թեև ալիքը նրան այնպես շպրտեց, որ, պակասն էլ լրա ցնելով, կոտրվե֊ ցին հիվանդ ձեռքն

ու

երեք

կողոսկրները,

նա կարողացավ ամրացնել թոկը,

նախքան

այնուհանդերձ կկորցներ գի­

տա կցությունը։ Վեց հոգի, թոկից կառչած, ձգեցին ճոպա­ նը, Չ որս հոգի կարողացան ափ հասնել, և քառասուն կա ­ նանցից մեռ ա վ միա յն մեկը,

այն էլ վ ա խ ից ։ նրա սիրտը

չէր դիմա ցել։ ՄՒ առիթով ես նրան հարցրեցի ա յդ դեպքի մ ա սին։ ե^այց ն ւս չպ ա տասխանեց զտարյուն անգլիացու հա մ ա ռ ութ յա մ բ։ Այն ամենը, ինչ կարողացա դուրս կորզել նրանից, հետև­ յա լն էր, արագ ապաքինվում է և ոչ մի բարդություն չկա։ Նա ենթադրում էր, որ համառորեն լողալու անհրաժեշտու­ թյունն ու ոսկորի կոտրվածքը ծա ռա յել են որպես շատ լավ հակաթույն։ Այդ րոպեին երկու կողմերից սենյակ մտան О-Երգն ու Գրեհեմը։ Եվ Գիկը տեսավ, որ ա մենից առաջ Գրեհեմը Պաոլայի կողմը նա յե ց հարցական մի հ ա յա ցքո վ։ — Ամեն բան պատրաստ է,

սըր, — զեկուցեց Օ ֊ Ե ր գ ը ։

Գիկը մտադիր էր հյուրին ուղեկցել մինչև մ եքենա ն, իսկ Պաոլան, ըստ երևույթին, վճռեց մնալ տանը։ Գրեհեմը մ ոտ եցա վ նրան և հրաժեշտի ու ափսոսանքի մի քանի շատ սովորական խոսքեր ասաց։ Ւսկ Պաոլան, դեռևս տա քա ցա ծ ա յն ա մ են ից , ինչ հենց նոր պատմել էր *եիկր նրա մասին, հիանում էր Գրեհեմով. նրա գլխի թ ե թ և ու հպարտ կեցվա ծքով, անփոլթորեն ետ ս ա ն ֊ 643

րա ծ ոսկեգույն մազե [էով, նրա բա ր ե կ ա զ մ , ճկուն և, չ նա յա ծ հասակին ու լա յն թիկունքինJ պատանեկան կերպարանքով։ Երբ ն ա մ ոտ եցա վ Պաոլային, կնոջ հա յա ցքն արդեն չէր կտրվում Գրեհեմի փոքր-խնչ ծանր կոպերով շեղ ու մ ոխ ր ա ­ գույն աչքերից, որոնք նրա դեմքին տալիս էին տղայական համառ մի ա րտահայտություն։ Եվ Պաոլան սպասում էր, որ ա յդ արտահայտությունն անհետանա, տեղը զիջելով ժպի­ տին, որն ա յնքա ն ծանոթ էր իրեն։ Նա Պաոլային հրաժեշտ տվեց սովորական բա ռ եր ո վ ։ Իսկ Պաոլան չա րտա հա յտեց ափսոսանքի ընդունվա ծ խոսքեր։ Սակ ա յն, երբ Գրեհեմը բռնել էր Պաոլայի ձեռքը, նրա աչ­ քերում կար այն յուրահատուկ երանգը, որին կինը ա նգի­ տակցորեն սպասում էր և որին պատասխանեց մ իա յն հայա ց ք ո վ , Պաոլան դա զգա ց նաև, երբ նա աճապարանքով սեղմեց ձեռքը։ Եվ ա կ ա մա յից պատասխանեց նույնպիսի ձեռքսեղ­ մումով։ Այո, Գրեհեմն իրավացի է, նրանց համար բառերն անհրաժեշտ չեն։ Այն պահին, եըբ նրանց ձեռքերը հեռացան մ ի մ յա ն ց ի ց , Պաոլան գողունի ն ա յե ց Դիկին, որովհետև ամուսնական կյանքի տասներկու տարիների ընթա ցքում համոզվել էր, որ Դիկն ունենում է կա յծա կնա յին խորա թա փա նցություն և հազիվ նշմարելի նախանշանների հիման վրա փաստերը գու­ շակելու գրեթե վախ եցնող, ի ն չ ֊ ո ր գերբնական ընդունակու­ թյունների բռնկումներ, և կատարում է հաճախ իրենց դի­ պ ուկությամբ ու շրջա հա յա ցությա մբ ապշեցնող եզրա կա ­ ցութ յուններ։ Բա յց Դիկը կա նգնա ծ էր կողքով ու ծիծաղում էր Հենքոկի ի ն չ ֊ ո ր խոսքի վրա. նա ծիծաղկոտ հա յա ցքով նա յե ց կնոջը այն ժամանակ մ ի ա յն , երբ ճանապարհ դնել Գրեհեմին։

պատրաստվում էր

Ոչ, մ տ ա ծեց Պաոլան, հավանաբար, Դիկը չնկատեց ա յն, ինչ իրենք քիչ առաջ ասացին իրար առանց խ ոսքերի։ Չէ" որ դա տևեց սոսկ մի վ ա յր կ յա ն , դա միա յն նրանց աչքերում բռ նկ ա ծ կ ա յծ էր, մատների ա կնթարթային մի թ ր թ ի ռ ... Ինչպե՞ս կարող էր զգալ կա մ տեսնել դա Դիկը։ Ոչ, նա. չէր կարող տեսնել ոչ նրանց աչքերը, ոչ էլ ձեռքերը. չէ ՞ որ 644

Գրեհեմը մեջքով էր կանգնել դեպի Դիկը և ծածկել էր Պաուա լի ն ։ Բա յց նա զղջաց, որ Դիկի վրա նետել է ալդ հ ա յա ց ք ը ։ *Երբ նրանք, երկուսն էլ հաղթանդամ ու շիկահեր տղամա ր­ դիկ, հ եռա ցա ն, Պաոլայի մեջ ծնվեց մեղսա գործությա ն աղոտ մի զ գա ց ում ։ «Բ ա յց ես ի ն չո ՞վ եմ մեղավոր, — յուրովի հարց­ ր ե ց նաւ— Ինչո՞ւ պետք է ին չ-որ բան թ ա ք ց ն ե մ » ։ — Ա յնու­ ա մ են ա յն ի վ , Պաոլան չա փ ա զա նց ա զնիվ էր ճշմարտությու­ ն ի ց չվախենալու համար, և անմիջապես առանց վերապահ ութ յա ն ինքն իրեն խ ո ստ ով ա նեց. ա յո,

ինքը

թաքցնելու

բա ն ունի։ Նա խիստ կարմրատակեց ա յն մտ քից, որ ակամա հասել է մինչև խա բեու թ յուն, — Ես երկոլ-երեք օր ա յնտ եղ կ մ ն ա մ . . — մինչ ա յդ աս ում էր Գրեհեմը, մ եք են ա յի դռան մոտ կանգնած ու հրա­ ՛ժեշտ տալով Դիկին։ Դիկը տեսավ Նվենի ուղղամիտ ու ազնիվ հայ ացքր ե զ գ ա ց նրա ձեռքսեղմումի անկե ղծությունը։ Գրեհեմ ր ինչ-որ քա ն էր կամենում ա վե լա ցնե լ, ր աJB ղ գ ա ց ա յդ ) և մեղմորեն ա սա ց .

Ղս4 ^ Ձ

— Երբ վերա դա ռնա մ, հավանաբար,

Ւք^ն (Ղ ի կ *-

արդեն

իսկապես

անհրաժեշտ կլինի ճանապարհ ց ն կ ն ե ր — Հապա գի՞րքը, — հարցրեց Դիկը, յուրովի ինքն իրեն անիծելով ուրախության այն պոռթկումի համար, որը հետեվա ն ք էր Գրեհեմի խ ոսքերի։ — Հատկապես ա յդ պատճառով, — պատասխանեց Գ ր ե ֊ հ եմ ը ։ — Ախր պետք է ա վա րտ եմ։ Ըստ երևույթին, ես ընդու­ նակ չե մ աշխատել ա յնպես, ինչպես դուք։ Այստեղ չա փ ա ­ զ ա ն ց լա վ է։ Նստում եմ աշխատելու, նստում եմ, իսկ ականջներիս մեջ ճռվողում են այն չարաճճի արտույտները, ևս տեսնում եմ դաշտերը, անտառածածկ կիրճերը, Սելիմ ի ն . .. Անգործ նստում եմ մոտ մի ժամ, իսկ հետո զ ա նգա ­ հարում, որ ձին թ ա մ բ ե ն ։ Իսկ եթե դա չհաշվենք, ապա կան հազարավոր այլ գա յթա կղություններ։ — Նա ո տքը դրեց հռնդ/սցող մ եքենա յի

ոտնակին ու ա ս ա ց . — Գե,

ց տ ե ս ո ւթյուն, բա րե կ ա մ ։ — Վերադարձեր ու ձեղ

ա ռ ա յժ մ ,

հ ա վ ա քեցեք, — պատասխանեց

Դիկը։ — Եթե այլ կերպ հնարավոր չէ,

մենք

օրվա խիստ՞

կարգուկանոն կսահմանենք, և ես առավոտից ձեզ կփակեմ՜ սենյա կում, մինչև որ հարկ եղածին չափ չա շխա տեք։ Իսկ եթե ամբողջ օրվա ընթա ցքում ոչինչ չա նեք, ապա փակված՝ կլինեք ողջ օրը։ Ես ձեզ կստիպեմ աշխատել։ Սիգարեթ ունե՞ք։ Իսկ լո ւց կ ի ՞։ — Ամեն բան տեղին է։ — Ուրեմն, մ եկնեցեք, Սոնդերս, — վարորդին հ ր ա մ ա ֊ յ ե ց Դիկը, Եվ վառ լուսավորված դարբասից մ եք են ան սուզվեց խ ա ֊ վարէ մե<9։ Երբ Դիկը վերադարձավ, Պաոլան նվագում էր իմ աստուն­ ներէ համար։ Դիկը պառկեց բա զմ ոցին ու դարձյալ սկսեց գուշակել, կհամբուրի՞ էրեն կինը, թ ե ՞ ոչ, երբ բարի գիշեո մա ղթ ի։ Ոչ թե այն պատճառով, որ սովորություն էր դարձել համբուրելը բարի գիշեր մա ղթելիս, բն ա վ ոչ։ Շատ ու շատ հաճախ նա կնոջը հանդիպում էր միա յն ցերեկով և կ ո ղ մ ն ա ֊ kb մա րդկանց ն ե ր կ ա յո ւթ յա մ բ ։ Շատ ու շատ հաճախ կինը մյուսներից շուտ էր գնում քնելու, ոչ ոքի չա ն հ ա ն գ ս տ ա ց ն ե ֊ լով,

ամուսնուն հրաժեշտ չտալով,

քանզի

դա

կարող էր

հյուրերի կողմից դիտվել որպես ակնարկ, թե ժամանակն էր որ նրանք ևս հեռանան։ Ոչ, վճռեց Դիկը, այս երեկո նա կհամբուրի՞ իրեն, թե ո չ* վճռականորեն ո չ մի նշանակություն չունի։ Ոայց և այնպ ես սպասում էր։ Պաոլան շարունակում էր մերթ երգել, մինչև որ Դիկը ք ն ե ց ։

Երբ արթնացավ,

մերթ

նվ ա զելf

սենյա կում մ իա յն

ինքն էր։ Պաոլան և իմաստունները գնացել էին անաղմուկ։ Դիկը ն տ յե ց ժա մ ա ցույցին, սլաքները ց ո ւ յց էին տալիս ժա ­ մը մեկը։ Պաոլան շատ երկար էր նստել դաշնամուրի մոտ։ Դիկը գիտեր, զգում էր, որ կինը դուրս է եկել քիչ առաջt Նրան արթնացրել էր հատկապ՛ես ա յն, որ երաժշտությոլնր դադարել էր և սենյա կում լռություն էր տիրել։ Սայց և ա յնպես նա շարունակում էր զա րմա նա լ։ Առաջ~ ներում էլ Դիկը ննջել էր նրա նվագի տակ, և միշտ էլ, ն վ ա ­ զելն ավարտելով, Պաոլան հա մբույրով ա րթնացրել ու անւ646

1կողին էր պառկեցրել ամուսնուն։ Այսօր նա ա յդ բանը չա ­ ր ե ց ։ Գուցե դեռ կվերադառնա* ։ Դիկը նորից պառկեց ու կ ի ֊ սանիրհի մեջ սկսեց սպասել։ Երբ դարձյալ նա յեց ժա մ ա ­ ց ո ւ յ ց ի ն ' երկուսն էր ։ Պաոլան չվերադարձավ։ ննջարան գնալիս նա մարում էր էլեկտրական լույսը բ ո ֊ շոր սենյա կներում, իսկ գլխում հազարավոր դատարկ մ ա ն ­ րուքներ կապվում ֊ մ ի ա ն ո ւ մ էին իրար հետ և ակամա եզրա ­ կացությունների համար կասկածներ էին ծնում։ Հա յտ նվ ելո վ իր պատշգամ բ-ննջա ր ան ո ւմ'

նա

կանդ

■-LUռավ ծանրաչափով ու ջերմաչափով պատի առաջ, և կլոր շրջան ակի մեջ դրված Պաոլայի դիմանկարը իր վրա գա մեց Դիկի հ ա յա ց քը ։ նա ն ույն իսկ

առաջ

թ ե ք վ ե ց ու երկար ու­

սումնա սիրում էր կնոջ դեմքը։ — Դե ի ն չ. . . — Դիկը վրան քաշեց վերմակը, մեջքի տակ դրեց բարձերն ու ձեռքը պարզեր սրբագրությունների կ ույ­ տ ի ն ։— Ինչ էլ որ լինի, ստիպված ընդունելու ե մ , — մրմնջաց նա ու ծուռ-ծուռ ն ա յե ց դիմանկարին։ — Իա յց և ա յնպ ես, փոքրիկ տիրուհի, շլին ի , — հառաչեց նա հրաժեշտի փոխարեն։

ավելի լա վ է'

ԳԼՈԻԽ XXIV Աարծ ե и դիտավորյալ, բ ա ց ա ռ ո ւթ յա մ բ մի քանի պատա­ հական հյուրերի, որոնք ժամանում էին նախաճաշի ու ճաշի ժա մ ա ն ա կ, Մեծ տանը օտար մարդիկ չկ ա յի ն ։ Ի ա յց իզուր էր առաջին երկու օրերը Դիկը ջանում այնպես կարգավորել ի ր աշխատանքը, որպեսզի ազատ լինի այն դեպքում, եթե Պաոլան առաջարկի գնալ լողալու կամ զբոսա նքի։ Նա նկատեց, որ Պաոլան ա յժ մ ամեն կերպ խուսափում է հ ամ բո ւ յր ի ց ։ Պաոլան սովորական «բա րի գիշերя է հղում րնդա րձա կ բակի մյուս կողմում

գտնվող իր

պատշգամբ-

ննջա րա նից։ Առաջին օրն ա ռա վոտյա ն Դիկը նա խ ա պ ա տ ­ րա ստ վեց նրա' ժամը տ ա ս ն մ եկի ա յց ե լո լթ յա ն ը ։ Միստր է գ ե ­ րին ու միստր Փիթսին, որոնք եկել էին առաջիկա տոնա­ վաճա ռին վերաբերող շատ կարևոր ու դեռևս չպ ա րզա բա ն­ վ ա ծ հարցերով, նա ճանապարհ դբեց ճիշտ տասնմեկին) Պաոլան արդեն ոտքի վրա էր. Դիկը լսում էր նրա երգը։ Եվ 647

ահա, գրասեղանի առաջ նստած, Դիկն սպասում էր և ոչինչ չէր անում, թ ե և դիմացը գտնվում էր նամակներով լի սկու­ տեղը, նամակներ, որոնք նա պետք է ստորագրեր։ Նա հի­ շեց, որ առավոտյա ն այց ե լո լթ յոլննե րը ներմուծել էր կինը և համառորեն պահպանում էր ա յդ սովորությունը։ Որքա՜Ն հ մա յիչ էր հիմա թվում Ղիկին նրա ողջույնը. <Tf ա րի լույս, ուրախ Դիկ», և կիմոնոյի մեջ պարփակված նրա մարմինը, երբ նստում էր ամուսնու ծնկին։ Նա հիշեց, որ հաճախ էր կրճատում առանց ա յն էլ կարճ ա յցել ությունը, ն ույն իսկ շո ֊ չելիս կնոջն հիշեցնելով, որ շատ զբա ղվա ծ է ։ Այն ժա մ ա ֊ նակ կնոջ դեմքով սահում էր թա խծոտ մի ստվեր, ու նա դուրս էր սահում ս ե նյա կ ի ց ։ Արդեն տասնմեկն անց քառորդ գալիս։

էր, իսկ

Նա վերցրեց հեռախոսի լսափողն

Պաոլան չէր

ու միա ցնելով կաթի

ֆ ե ր մ ա , լսեց կանացի ձայների թ վվոցը, որի մեջ տարբերեց Պաոլայի ձայնը.

— ... Թողեք ձեր ա յդ միստր Ոլեյդին, վերցրեք երեխ ա ­ ներին ու եկեք թեկուզ մի քա նի օրով... Պ աոլայի

կողմից

այդպիսի

հրավերը նրան չա փ ա զա նց

տարօրինակ թ վ ա ց ։ Կինը միշտ էլ շատ էր ուրախանում հյու­ րեր չունենալու դեպքում և այն հնա րա վորությա մբ, որ թ ե ­ կուզ մեկ կամ երկու օր իրենք կմնան երկուսով։ Ւսկ ա յժ մ նա միսիս Ոլեյդին համոզում է Սաքրա մ ենթ ոյից դալ ա յս ­ տեղ։ Կարելի է ենթադրել, որ Պաոլան չի կա մենում մենակ մնալ ամուսնու հետ և ա յդ իսկ պատճառով էլ իրեն շրջա­ պատում է հյուրերով։ Դիկը ժպտաց այն մտքից, որ հատկապես հիմա, երբ նա այլևս չի շնորհում առավոտյա ն իր համբույրը, թույրը դարձել է չա փա զա նց

ց ա նկա լի։

Դիկի

ա յդ հ ա մ ֊ մտքով ա ն­

ց ա վ , որ լա վ կլինի, եթե կնոջը տանի որևէ հետաքրքիր մ ի ճանապարհորդությա ն։ Թերևս դա կօգներ վճռելու դժվարին՛, հարցը, միշտ միասին կլինեն, որը և շուտ կմտեր մ ա ց ն ի նրանց։ Իսկ ինչո՞ւ որսի չմեկիել դեպի Աչյասկա։ Պաոլան վաղուց է կամենում մեկնել ա յնտ ե ղ։ Կամ Հա րա վա յին ծ ո ­ վեր, ինչպես այն օթերին, երբ իրենք նավարկում էին ս ե ֊ 64Տ

փական զբոսա նա վով։ Շո դեն ավերը երթևեկում էին Սան■* Ֆր անցիս կոչի ու Թաիթիի միջև։ Տասներկու օր անց նրանք կիջնեին Պապեեթում։ Հետաքրքիր է, էավինիան դեռ պա­ հո՞ւմ է իր գիշերօթիկը։ Եվ մի պահ նա իրեն ու Պաոլաչին պատկերա ցրեց ա յ դ գիշերօթիկի պատշգամ բ ո ւ մ } մա նգոյի մառերի շվաքի տակ նստ ա ծ' նախաճաշելիս։ Դիկը բռունցքով հարվածեց սեղանին։ П չ , գրողը տա նի, ինքը վախկոտի նման, կնոջն ա ռած չի փախչի ուրիշ տ ղ ա ֊ մ արդուց։ Բացի տյդ, մ ի ՞թ ե ա զնիվ բան է կնոջը տաներ հեռացնել այն տղամա րդուց, որին գուցե ձգտում է կինը։ ճ ի շ տ է, ինքը դեռ չգ իտ ե 1 իսկապե՞ս Պաոլան ձգտում է Գրեհեմին, և որքա՞ն են հեռու գնացել նրանք իրենց ձ ը գ ֊ տ ումներով։ Թերևս դա գարնանային գինովություն է, որը կանհետանա գարնան հետ միա ժա մա նա կ։ ճիշտ է, ամուս­ նությա ն տասներկու տարիների ընթա ցքում նա կնոջ մոտ չէր նկատել գարնանային գինովության տրամա դրություն­ ներ։ Պաոլան երբեք առիթ չէր տվել, որ իր նկա տ մա մբ կաս­ կածներ ծն վե ն։ Պաոլան տղամարդկանց շատ էր դուր գա՜ ձիս, հանդիպում էր շատերի հետ , ընդունում էր նրանց եր­ կը ր պ ա գո ւթյո ւնն ու նույնիսկ սիրաշահումները, բ ա յց միշտ Հ/ մնում էր անվրդով ու ինքն իրեն հավատարիմ* մնում էր Պիկ Ֆորրեսթի կինը...

— Բարի լո ւ յս , ուրախ Դիկ։ Կինը ն ալում էր հոլլի դռան հետևից, աչքերով ու շ ո ւ ք ֊ թ ե ր ո վ անկաշկանդ և ուրախ ժպտալով, նա մատնեքի ծ ա յ ­ ր ո վ օդային համ բույր ուղարկեց Դիկին։ Դիկը պատասխանեց նույնպիսի թ յա մ բ ։

ան կաշկանդված ո ւ-

— Բարի լույս, իմ հպարտ լուսին։ Ահավասիկ, հիմա ներս կմտնի, մտ ա ծե ց ^ի կ ը ։ ն. ինքը կսեղմի նր ան իր գրկում ու փորձության կենթարկի ք ո լյր ն ե ր ո վ ։ Նա առաջ պարզեր ձեռքերը, բ ա յ ց կինը

ներս

համ֊

չեկավ՛

Դրա փոխարեն Պաոլան կրծքին սեղմեց կիմոնոն, հավաքեց փեշը, ասես պատրաստվում էր փախչել, և տագնապած ն ա ­ յ ե ց հոլլի խորքը։ Սակայն Դիկի լսողությունը ոչ մի ձայն 64 »

չորսա ր։ Պաոլան դարձյալ ժպտաց նրան, մի համբույր ևս ուղարկեց ու անհետ ա ցա վ։ Երբ տասը րոպե անց ներս մտա վ Բոնբրա յթը' հեռագրերը ձեռքին, Դիկը չէր լսում, թե ինչ է ասում քարտուղարը. նա դեռևս նստած էր անշարժ իր գրասեղանի առջև, ինչպես տասը րոպե առաջ։ Սայց Պաոլան, ըստ երևույթին, իրեն երջանիկ էր զգում г Եվ Պիկըք չա փազանց Լավ ճանաչելով կնոջը և հոգեվիճակը զսպելու նրա միջոցները, շէր կարող չհասկանալ, թե* ինչու է Պաոլայի երգը թնդում տնով մեկ, կամարաշարի տակ ու բա կ ում ։ Մինչև նախաճաշ Գիկը

դուրս

չեկա վ

իր աշխա­

տա սենյա կից, իսկ Պաոլան էլ Լա1 ց ե լե ց նրան, ինչպես միշսր ա յցելո ւմ էր ճաշասենյակ գնալիս։ Երբ հնչեց գոնգը, Գիկր բա կից լսեց Պաոլայի ձա յնը . նաի ն է ֊ ո ր բան էր երգում. ձայնը հեռանում էր ճա շա սենյա կն ուղղությա մբ։ նախաճաշին մա սնակցում էր պատահական մի հ յո լր ճ Ազ­ գա յին գվարդիայի գնդապետ, գործարքներից հեռա ցա ծ կո մերսանտ, բանվոր ական խժդժություններին և ա րդ յունա բե­ րությա ն ու գյուղատնտեսության

մեջ ուժերի հա րա բերա կ­

ցությա նը խելքը տված ոմն Հարրիսոն Սթոդարդը։ Սակայն Պաոլան ընտրեց մի րոպե ու րաստվում է երեկոյան մեկնել

Դիկին հ ա յտ ն ե ց , Ուիքենբերգ

ա յց ելո ւթ յա ն, — Ես, իհարկե, չե մ կարող ասել, թե

որ պատ­ Մեզոններին

երբ կվերա դա ռ­

նա մ ։ Դու ախր գիտես Մ եզոններին։ Չ եմ համարձակվում քե զ էլ առաջարկել, թ ե և շատ կ ուզենա յի, որ միասին մ ե կ ­ նենք։ Դիկն օրորեց գլուխը։ — Ուրեմն, — շարունակեց Պաոլան, — եթե Սոնդերսը ք ե գ պետք չէ ... Գիկը արեց։ — Այսօր ես կվերցնեմ -Рալլաքանիէն՛,— ասաց նա, ա ն ֊ միջապես կա զմելով օրվա ծրագիրը անկախ Պ աոլայի ց , քա­ նի որ կինը մեկնելու էր։ — Չ եմ հասկանում, Պոլի, ին չո ՞։ ես նախընտրում Սոնդերսին։ -Рալլաքանը ավելի հմուտ է և» իհարկե, ավելի հուսալի։ «50

— Թերևս հենց այ դ պատճառով, — ասաց Պ աո լան ժ ը պ ֊ օսալով։ — Որքան դս/նդաղ ես գնում, այնքան անվտանգ է։ — Ոայց և ա յնպ ես, մրցությա ն ժամանակ ես կպահեք։ ֊ • Р ալլաքանին' Սոնդերսի դե մ , — հայտարարեց Դիկը։ — Իսկ դու ո՞ւր ես գնալու, — հաԲքրեց կինը։ — Ես ուզում եմ գնդապետ Սթո դար դին ց ո ւ յց աալ մի աշխատողով ու առանց ձիերի իմ օրինակելի ֆերման և տ ա ս ը ակր հողամասը ավտոմատ կերպով վարելու ֆոկուսըг Ահագին կատարելագործված է, և ես արդեն ամբողջ շաբաթ պատրաստվում եմ դարձյալ փորձարկելու աչգ ԳյուտԸ» բ ա յ ց ժամանակ չկա ու չկա ։ Իսկ հետո ուղում եմ Սթո դա ր ֊ պին տանել գաղութ։ Ի՞նչ ես կարծում։ Վերջին օրերին հինգ հոգի էլ է ավելացել ա յնտ եղ։ — Ես կարծում էի, որ կազմն արդեն լրացել է, — ասաց Պ ա ոլան ։ — ճիշտ է, — պատասխանեց Դիկը դեմքի փայլող ա ր ֊ տ ա հ ա յտ ո ւ թ յա մ բ ։ — Դրանք նորածիններն են։ Ամենաանհուսալի ըն\տանիքում երկվորյակ է ծնվել։ — Իա զմա թիվ թերահավատներ գլուխներն

են

օրորում

-ձեր փորձի առթիվ, իսկ ե ս, խոստովա նում եմ, դեռևս ձեռնպ ա հ եմ դատողություններ անելու համար։ ^ուք այդ տ մ ե ն ը պետք է

ա պացուցեք

ձեր

հ ա շվեմա տ յա ններով , —

ա սաց գնդապետ ՍթոդարդըՀ տանտիրոջ առաջարկությու 4 9 փյիստ գոհ մնալով։ Р այ ց Դիկը հազիվ էր լսում նրան' տարված լինելով հ ե ֊ զեղող մտքերի հոսքով։ Պաոլան ոչինչ չա սա ց, թե արդյուք fգալու է միսիս Ուեյդը երեխաների հետ, չա սաց նույնիսկ, տր հրավիրել է նրան։ Ի ա յց հանգստացրեց իրեն այն բ ա ֊ 'նով, որ թե Պաոլան, թ ե ' ինքը հաճախ են ընդունել հյուրեյրի, որոնց մասին տանտերերն իմա ցել են նրանց տեսնելուց 1հետո մ ի ա յն ։ Ի դեպ, պարզ էր, որ այսօր միսիս Ուեյդը չի ժամանի, այ յ լա պես Պաոլան երեսուն մղոն տարածություն չէր կտրի-, (Այո, Պաոլան կա մենում էր փախչել, ալս հանգամանքը կոծկել չի լինի, փախչել, և հատկապես' Դիկիցւ Պաոլան վա խ ե ­ ն ո ւմ էր միա յնա կ նրա հետ մնալուց, վախենում էր այն 651

վտ ա նգի ց, որը անխուսափելիորեն կծնի մ տ երմ ությո ւնը. և այն հանգամանքը, որ դա Պաոլային թվում է վտ ա նգա վորր հաստատում էր Դիկի ա մ ենա մ ռա յլ ենթադրությունները։ Իացի ա յդ , Պաոլան մտածել էր նաև երեկոյի մա սին։ ճա շիե վերադառնալ նա չի հասցնի, ճաշից անմիջապես հետո* նույնպ ես, եթե միա յն իր հետ չբերի ուիքենբերգյա ն ամբողջ խ ումբը ։ Պաոլան կվերադառնա այն հաշվով, որ ամուսնուն արդեն անկողնում գտնի։ «Ի ՞նչ ա րա ծ, թող այդպես լինի» , — մ ռա յլո րեն վճռեց նա յուրովի, միևնույն ժամանակ գնդա ­ պետ Սթոդարդին ա սելով* — Ա1Դ փորձը թղթի վրա սքանչելի արդյունքներ է խ ո ս ֊ տանում, ընդ որում, ահագին Ղ.եղչ է արված մա րդկա յին թուլությունների համար։ Հենց այստեղ էլ, մարդկային թ ո ւ­ լությունների մեջ էլ թ ա քնվ ա ծ են հնարավոր վտ ա նգներըՒ հենց դրանք էլ կասկածներ են ծնում։ Միակ ճշմարիտ ճա ­ նապարհը գործնականում փորձելն է, համարձակորեն փոր­ ձելը ա յն, ինչ ես անում եմ։ — Իսկ Դիկը առաջին անգամը չէ, որ համարձակ քա յլի է դիմում, — նկ ա տ ե ց Պաոլան։ — P-այց ախր բախտախաղի է դրված հինդ հազար ակը հողա մա ս. երկու հարյուր հիսուն ֆերմաներին հատկացվող ամբողջ դրամագլուխն ու յուրա քա նչյուրին' տարեկան հազար դոլլար

աշխատավարձը, — առարկեց

գնդապետ

Աթոդար-

դը։ — Այղ կաՐղի մ ի ք ա՝նի անհաջողություններ, և դրանք կծծեն Հարվե սթի հ անքերի բոլոր հյութերը։ — Ընդհանրապես վատ չի լինի, եթե ա յդ հանքերը չ ո ­ ր ա ց ն ե ն ք , — կատակով պատասխանեց Պիկը։ Գն դապետ Սթ ո դա ր դր ապշահար նրան ն ա յե ց ։ — Այո , ա յո' , — շարունակեց Դիկը։ — Անհրաժեշտ է անջրդիացնել։ Հանքերը հեղեղված են Մ եքսիկա յում տիրող քաղաքական իրավիճակի հետևանքով։

Գրեհեմի մեկնելու երկրորդ օրվա ա ռա վոտ յա ն, ա յսինքն' նրա հավանական վերադարձի օրը, Պ՚ իկը ժամը տ ա սնմ ե ­ կին դուրս եկավ ձիով զբոսա նքի, որպեսզի խուսափի շեմքի

652

*- վրա յից նետած Պաոլայի

ողջույնից.

; Դիկ»։ Վ ե րա դ ա ռնա լո վ նա հոլլում

«Բարի լույս, ուրախ

հանդիպեց

Ա ֊ Հ ա յ ի ն , որի

գրկում հենց նոր կտրած յա սա մա նների մի խուրձ կար։ — Ո՞ւր ես տ ա նում, — հարցրեց րեիկը։ — Միստր Գրեհեմի սենյակը, նա հիմա գալու է։ «Հետաքրքիր է, թե ով է

մ տ ա ծ ե լ, — մտորեց

Դիկը։ —

Տ Ա ֊ Հ ա ՞ ն , Օ ֊ Ե ՞ր գ ը թ ե ՞ Պաոլան))։ Նա հիշեց, որ Գրեհեմը մի քանի անգա մ ասել էր, թե ինքը հավանում է հատկապես այստեղի յա ս ա մ ա ն ը ։ Դիկը գնաց ոչ թե գրադարան, ինչպես մտադրվել էր, այլ դուրս եկավ բակ և ուղղվեց դեպի աշտարակի շուրջն աճած յա սա մա նի թփուտները։ Գրեհեմի սենյակի բա ց պատուհա-

^ЬВ Lu ^ff Պաոլայի ձ ա յն ը . նա ուրախ երգում էր։ Դիկը ց ա 1 վեցնելու չափ կրծոտեց շրթունքներն ու շարունակեց ք ա յլե լ։ Որքան հիանալի կանայք ու տղամարդիկ են ասլրել այդ սե նյա կում։ Բայց հյուրերից ոչ մեկի համար .Պաոլան սե նյա կը ծաղիկներով չի զարդարել, մ տածում էր Դիկը։ Դրանով, ընդհանրապես, զբաղվում էր О-Երգը, ծաղկեփնջեր սարքելու ա յդ սքանչելի վարպետը* նա անձամբ էր բերում , ու տեղավորում ծաղիկները և կամ ա յդ գործը հանձնարա­ րում էր իր վա րժեցրա ծ չինացի մյուս ծա ռաներին։ Բսնբրայթի բե րա ծ հեռագրերի մեջ մի հեռագիր էլ Գրեհեմից կ արI Դիկն այն կարդաց երկու ա նգամ, թ եև Գրեհեմը ՝ պարզապես հայտնում էր, որ իր վերադարձը հետաձգվում էէ Սով ՛որության հակառակ, Դիկը չսպասեց նախաճաշի i կանչող երկրորդ զանգին, այլ հենց առաջինը լսելուն պես գնաց ճա շա սենյա կ. նա սաստիկ ցանկություն էր զգում խմելու այն ք ո կ թ ե յլն երից մեկը, որն ա յնքան վարպետորեն պատրաստում էր Օ-Երգը. նա իրեն սրտապնդելու անհրա­ ժեշտություն էր զգում, յա սա մա նի պ ատմությունից հետո նախքան Պաոլային հանդիպելը։ Բա յց Պաոլան կանխել էր ք նրան. Դիկը մտավ այն րոպ եին, երբ կինը, ոքը շատ հազ­ վադեպ էր խ մ ում և երբեք միա յնա կ չէր խ մ ում , սկուտեղի վր ա էր դնում դատարկ բա ժա կ ը։ 6 5?

« Ո ւր ե մ ն , նրա վ ի ճա կն էլ թ ե թ և չէ» , — մ տ ա ծ ե ց Դիկն ու ց ո ւ ց ա մ ա տ ը բ ա ր ձ ր ա ց ն ե լո վ , նշան ա րե ց Օ ֊ Ե ր գ ի ն ։

— Ահա և բռ նե ցի հանցանքի վա յր ում , — ուրախ հա նդիմա նեց նա Պ ա ոլա յին ։ — Գաղտնի* ես հա րբեցողությա մբ զբա ղվում։ Վատ նշան է։ $ ե զ հետ ամուսնանալուս օրը չէի կարծում, թե կապվում եմ անհուսալի հարբեցողի հետ։ Պ աո լան չհասցրեց պատասխանել, որովհետև արագաքայլ սենյակ մտավ մի երիտասարդ, որին տանտերն անվանեց Ուինթերս։ Դիկն Ուինթերսին քոկթ եյլ առաջարկեց։ Ոչ, դա միա յն թ վա ց նրան, որ Պաոլան հյուրի նե րկա յութ յա մ բ թ ե ֊ թև ություն զ գա ց։ Նա երբեք հյուրին այնպես ջե րմ ությա մ բ չէր ողջունել, թ ե և Ուինթերսը հաճախ էր լինում ա յդ տանըր Հ ա մ ենայն դեպս, նրանք ճաշի կնստեն երեքով։ Ուինթերսն

ավարտել

աշխատակցում էր

էր գյուղատնտեսական քոլեջն

<ХԽաղաղօվկիանոսյան

ու

գյուղական մ ա ֊

մուլին)), որտեղ հոդվածներ էր դրում իր մա,սնագիտության վեր ա բե րյա լ։ Նա ժամ անել էր, որպեսզի նյութեր հավաքի Աալիֆորնիա յի ձկնաբուծական լճերի մասին ակնարկների համար, և մի փոքր նրան հովանավորող Դիկն էլ արդեն օ ր ֊ վա ծրագիր էր կա զմում հյուրի համար։ — Նվենից

հեռադիր

ստ ա ցա , — ասաց

յ ի ն ։ — Վերադառնալու է վաղը չէ մյուս գնացքով։ ֊ Եվ դա ի մ չարչարանքիդ նր։ — Յասամանները կթոջնեն։

Դիկը

օրը,

Պ ա ոլա ֊

ժամը

չորսի

հետո, — բա ցա կա նչեց կի~

Դիկն զգա ց, թե ինչպես իրեն պարոլրեց ուրախության ջերմ ալիքը։ Այդ պատասխանով նա ճանաչեց ուղղամիտ, ազնիվ Պ աոլա յի ն ։ Ինչպիսին էլ լիներ խաղը և ինչպես էլ այն ավարտվեր, Դիկը վստահ էր, որ Պաոլան բ ա ց է խ ա ­ ղալու, առանց խա րդա խ ությա ն։ Պաոլան միշտ այդպիսին էր. չա փ ա զա նց թափանցիկ էր ու ազնիվ, խ ա բեո ւթ յա ն չդ ի­ մել ու համար։ Р այ ց ե. ա յնպես, Դիկը լա վ խ ա ղա ց իր դերը ու նրա վրա նետեց բա վա կա նին անտարբեր, — Խոսքս Գրեհեմի 654

սենյակի

հարցական մասին

մի

հ ա յա ցք։

\է, — բա ցա տ րեց

Պաոլան։ — Ես կարգադրել էի յա սա մա նի մի մ ե ծ փունջ բ ե ­ րել ու ինքս էլ զարդարեցի սենյա կը։ Ախր նա յա սաման շատ է սիրում։ Մինչև նախաճաշի վերջը Պաոլան ոչ մի խոսք չասաց միսիս Ուեյդի մ աաին, և Դիկն արդեն վճռեց, որ նա այսօր, երևի, չի ժամանի, սակայն Պաոլան, ասես ակամա, հարցրեց, — Դու որևէ մեկին սպասո՞ւմ ես։ նա բա ցա սա բա ր շարժեց գլուխն հարցրեց.

ու ի պատասխան

— Իսկ այսօրվա համար դու որևէ ծրագիր ունե՞ս։ — Ա ռա յժմ ճ ոչ. .. Իսկ քո վրա էլ հույս դնել չե մ կարող։ Դու երևի միստր Ուինթերսին ցուցադրելու ես ձկների մասին քո բոլոր գիտելիքները։ — Ո չ , — առարկեց Դիկը, — ես նրան կուղարկեմ միստր Հենլիի մոտ. նա հաշվել է լճի ամեն մի ձուկն ու յուրա քա ն­ չյուր ձկնկիթը, և ամեն մի պերկեսի

անունով է կանչում։

Լսիր. . . — նա մտա հոգվա ծ լռելլ և, ասես հան\կարծակի ծը\ն֊ վա ծ մի մ տ ք ի ց , նրա

դեմքը

փ ա յլե ց . — Այսօր

այնպիսի

եղանակ է, որ մարդուն ա նգործությա ն է մղում։ Եկ հրա­ ցա ններ վերցնենք ու գնանք սկյուռներ խփելու։ Օրերս նկա ­ տեցի, որ Լիթլ Մեդոու բլուրների տակ նրանք շատ են բ ա զ մ ա ցել։ Նա կնոջ աչքերի մեջ հասցրեց նկատել վախի ստվերը• բ ա յ ց ա յդ ստվերը շատ արագ անհետացավ։ Պաոլան ծափ տվեց ու մ իա նգա մ ա յն բնա կա ն տոնով ա սա ց.

— Միայն թե ինձ համար հրացան մ ի ' վերցրու**.

— Եթե չես ուզում գա լ. . . — զգուշորեն սկսեց Դիկը։ — 0 հ, ո չ ,

ուզո՜ւմ եմ գալ, բ ա յ ց չկրակել։

Ես հետս

կվերցնեմ Լե Հալլիենի նոր գիրքը. այսօր ստացանք, և բ ա ր ձ ֊ րաձայն կկարդամ քեզ համար։ Հիշո՞ւմ ես, երբ մենք վ եր­ ջին անգամ գնացինք սկյուռներ որսալու, քեզ համար կար­ դում էի «Ոսկեհեր կույսը»։

6 55

ԳԼՈՒԽ XXV

Պաոլան Եղնիկին հեծա ծ, իսկ Դիկը' Քմահաճին, դուրս եկան Մեծ տան դա րբա սից. ձիերը իրար ա յնքա ն մոտ էին քա յլում, որքան դա թույլ էր տալիս Քմահաճի չա րաճճիու­ թ յունը։ նենգ զամբիկը հնարավորություն էր տալիս զրու­ ցելու միա յն ընդհատումներով։ Փ,ոքրիկ ականջները գլխին սեղմա ծ ու ատամները բ ա ց ' նա ամեն րոպե ըմբո ստության փորձ էր անում, լէբ ուզում հնազանդվել և անդադար ջա­ նում էր խա ծնել Պաոլայի ոտքը կամ էլ Եղնիկի ատլասե գ ա ­ վակը։ ի ա յց քանի որ դա նրան չէր հաջողվում, ուստի ա չ­ քերն անմիջապես լցվո ւմ էին արյունով, և նա մերթ թ ա փ ա ­ հարում էր բաշը ու աշխատում էր ծառս լինել ( որին խ ա ն ­ գարում էր մա րթ ինգա լը), մերթ սկսում էր պտտվել, կողքի էր գնում ու պարում էր տեղում։ — Վերջին տարին է, որ կպահեմ դրան, — ասաց Դիկը,— ՉՒ վա ր ժվո ւմ ։ Երկու տարի շարունակ գլուխ եմ դրել առանց արդյունքի։ Նա ճանաչում է ինձ, գիտե ի մ սովորություն­ ները, գիտե, որ պետք է ենթա րկվի, բ ա յց և այնպես ը մ բ ո ս ­ տանում է։ Նա համառորեն հույս է տա ծում, որ կորսա այն րոպեն, երբ ես անուշադիր կլինեմ, և այն վա խ ից, թե կփախցնի ա յդ րոպեն, զամբիկը միշտ աչալուրջ է։ — Տես, որ իսկապես, նա հանկարծակիի չբերի ք ե զ , — ասաց Պաոլան։ — Հե նց դրա համար էլ որոշել եմ բա ժա նվել նրանից: Չէի ասի, թե հոգնեցրել է ինձ,

բտ յց

հավանականության

տեսության համա ձայն, վաղ թ ե ուշ, նա ա յնուա մենա յնիվ թ ա մ բի ց կնետի ինձ։ Թեկուզև հավանականությունը միլիո­ նից մեկն է, բ ա յ ց աստված գիտե, թե երբ ու ինչպիսի պ ա յ­ մաններում վրա կհասնի ճակատագրական պահը..

— Դու զարմանայի մա րդ ես, Ալ Ամպ, — ժպտաց Պ ա ո ֊ լա ն։

— Ինչո՞ւ։ — Դու մտա ծում ես վիճակագրական տվյա լներով ու տոկոսներով, միջին ու մոտավոր թ վ ե ր ո վ ։ Երբ առաջին ա ն ֊

«56

դ ա մ հանդիպեցինք, հետաքրքիր է , ինչպիսի* բանաձևի տակ ՛դրեցիր ի ն ձ ։ — ա տդ մասին, գրողը տանի, այն (Համանակ չէի մ տ ա ­ ՛ծում, — ծիծաղելով պատասխանեց նա ։ — Դու վիճակագրա­ կան և ոչ մի ենթաբաժնի չէիր հարմարվում։ Այս դեպքում բոլո ր թվերր կնահանջեին։ Ես ինձ պարզապես ասացի, որ հանդիպել եմ իգական սեռի զարմանահրաշ երկոտանի մի արարածի ու այնպես եմ կամ են ում տիրել երբեք կյա նքում չե մ կ ա մ ե ց ե լ...

նրան, ինչպես

— Եվ տիրեցիր*— նրա փոխարեն խոսքն ավարտեց Պ ա ոլա ն։ — Рա յց դրանից հետո, Ալ Ամպ, դրանից հետո դու երևի հաճախ ես ի մ տ վյա լներ օգտա գործել։

կա պ ա կցությա մբ

վիճակագրական

— Ւ ն չ ֊ ո ր ա ռումով' ա յո . . . — խ ոստովա նեց հույ и ունեմ, որ երբեք չե մ հասնի վերջին...

նա ։ — ք*այց

Նա կես խոսքի վրա կանգ առավ, լսելով Լեռնցու յուրա ­ հատուկ խրխինջը։ Երևաց նժույգը, որին հեծել էր քա վ բ ո յը , և Դիկը մի պահ հիացավ иքան չելի կենդանու ազատ ու լա յն , անթերի վա րգով։ — Եծիկը դնենք, — ասաց նա, քանի որ Լեռնցին, նրանց տեսնելով, անցավ քառատրոփ վա զքի։ Նրանք միաժա մա նա կ խթանեցին՜ զամբիկներին և սլա ­ ցա ն հեռու, իրենց հետևից լսելով քա վ բոյի հանգստացնող բա ցա կա նչութ յունը, ճանապարհին հնչող ծանր սմբակների ձա յնը և ուրախ, տիրական խրխինջը։ Քմահաճը անմիջա­ պես արձագանքեց ա յդ խրխինջին, նրա օրինակին հետևեց Եղնիկը։ Նժույգն երի շփոթմունքը սկսում է տաքանալ։

հուշում

էր,

որ Լեռնցին

Նրանք թե քվե ցին կողքի արահետն ու սլանալով մոտ հինգ հարյուր մետր, սպասողական վիճակում կանգ առան, մինչև որ վտանգն անցնի։ — Նրանից դեռ ոչ ոք լրջորեն, չի տուժել, — ասաց Պ ա ո ֊ լան, երբ վերադարձան ճանապարհի վրա ։ — Բացի ա յն դեպքից, երբ տրորեց Կաոզիի ոտքը։ Հ ի ­ շո՞ւմ ես, Կաոզին մյոտ մեկ ամիս պ առկեց ա նկողնում,— Պատասխանեց Դիկըք գս պելով դարձյալ չարաճճիություն 42

Լոնդոն, X fi,

657

անող քմ ա հա ճ ին ։ նա յե լո վ Պ ա ո լա յի ն, նա տ եսա վ, որ կինը իրեն է հառել մի տարօրինակ հ ա յա ցք։ ա տդ հայա ցքում նա կարդաց և' հարց, և սեր, և վա խ , ա յո, վախ կա մ վախին համազոր մ ի տագն,ապ, իսկ ամենագլխավորը՝ ի ն չ ֊ ո ր բան որոնող հարցը։ «Ըստ ե րևույթ ին, նա ի միջի ա յլոց չա սա ց, որ ես վիճակագրական տ վ յա լն ե ­ րով եմ մտա ծում» , — անցավ Գիկի մտ քով։ Ոայց ձևացրեց, թե ոչինչ չի նկատել, հանեց բլոկնոտն ու հետա քրքրությա մբ նա յելով ջրմուղին, որի կողքով գնում էին, ինչ-որ բան գրեց։ — Հա վանաբար մոռա ցել են, — ասաց

նա ։ — Գ ե ո

մեկ

ամիս աոաջ սլետք է վերանորոգեին։ — Եսկ ի՞նչ ճակատագիր ունեցան նևադական ա յդ մուսթ ա ն գն ե ր ը , — հարցրեց Պաոլան։ Խոսքն այն մ ուսթան գն երի մասին էր, որ գնել էր Գիկը գռոշներով, երբ նևա դայի ա րոտավայրերում խոտը պ ա կ ա ֊ սել էր ու ձիերին սպառնում էր սովահարությունը։ Նա ե ր ա ֊ մակն ուղարկել էր արևմուտք, որտեղ, լեռնա յին ա րոտա­ վայրերում, շատ չավ կեր կար։ — նրանց թ ա մբելու ժամանակն

է, — պատասխանեց

նա ։ — Ես մտա ծում եմ հաջորդ շա բա թ ք ա վ բոյնե րի մ րցու­ թյուն կազմակերպել, ինչպես անում էին առաջներում։ Ւ նչ ես կարծում։ Տա պ ա կա ծ խ ոզ ու անհրաժեշտ կպատրաստենք և կկանչենք շրջա կա յքի բոլոր

ամեն բան բնա կ իչնե -

րին, — Իսկ հետո ինքդ էլ չես գա , — առարկեց Պաոլան։ — Գործերս մեկ օրով կհետա ձգեմ։ Լա՛՛վ։ Պաոլան գլխով ա րեց, և նրանք անցա ն ճանապարհի ե զ ­ րը, որպեսզի տեղ տան բա զմա խ ոփ արորներով երեք տրակ­ տորներին։ — Ուղարկում ենք Ռոլլի\նգ Մեդոոլս, — բա ցա տ րեց Գ ի ֊ կը։ — Համապատասխան հողամասերում ձեռն տոլ են, քան մեր ձիերը։ Պաոլան ու

Գիկը

գուբս

եկան

ա յն

դրանք

ավելի

հովտից,

որտեղ

գտնվում էր Մեծ տունը, կտրեցին անցա ն ցա նքերն ու շա ­ րունակեցին գնալ այն ճանապարհով, որով բա զ մ ա թ իվ սա յ6օՏ

լեր սալահատակի համար սալեր։ Էին կրում. Հեռվից լսվում էր քար ջարդող մ եք են ա յի թնդյունն ու ճռինչըt — Սրան պետք է շատ հոգնե ցնե լ։ — նկատեց Պիկը, ք ա ֊ շելով իր ձիու գլուխը, որի մերկա ցրա ծ ատամները սպառնալի մոտ էին Եղնխկի գավակին։ — Ես ուղղակի ամոթալի կերպով վարվեցի Դադդիի ու Ֆադդիի հետ, — ասաց Պաոլան։ — Շատ վատ էի կերակրում, և նրանք առաջվա պես անհանգիստ են։ Դիկը նշանակություն չտ վեց ա յդ խ ո սքերի ն, բ ա յ ց ընդամենը քառասունութ ժամ հետո ստիպված եղավ ցա վով հիշել դրանք։ Շուտով քար ջարդող մեք են ա յի ճռինչը լ ռ ե ց ։ Նրանք շա­ րունակեցին բարձրանալ, դուրս եկան անտառաշերտ, ան ֊ ցան ոչ շատ բարձր լե ռնա ն ցք ը։ Վերջալույսի տակ այստեղ աճած մանսանիթները թվում էին ծիրա նա գույն, իսկ մ ագ­ րոն իոն' վա րդա գույն։ Նորատունկ էվկալիպտների միջով հեծյա լներն իջան Լիթլ Մեդոու տանող ճանապարհը, բ ա յց տեղ չհասած, ց ա ծ իջան թ ա մբե ր ից ու կապեցին ձիերին։ Դիկը պատյա նից հանեց ավտոմատ հրացանը• նրանք զգույշ մոտեցան

մարգագետնի

եզրի

սեքվոյաների

նստեցին ծառերի ստվերի տակ, հայացքներն

պուրակին

և

հառած բլրի

թ եք լանջին, որը ձգվում էր նրանցից մոտ հիսուն ֆուտ հ ե՛­ ռա վոր ութ յա ն վրա, մա րգա գետնից այն կողմ։ — Նայիր... երեք***չորս. * է— շշնջաց Պաոլան* նրա հե­ ռատես աչքերը կանաչների մեջ մի քանի սկյուռ նկա տեցին։ Դրանք կյանքի փորձ ձեռք

բերա ծ,

իմ ա ստ նա ցա ծ ծ ե ֊

րոլկներ էին, որոնք վարժվել էին հատուկ զգուշավորության, հրաշալի կարողանում էին ճանաչել թունավոր հատիկները և խուսափել այն թակարդներից, որոնք Դիկը դրել էր վ նա ­ սատուներին որսալու համարI Նրանք ավելի էին դիմացել, քան իրենց' նվազ զգուշավորություն ոլնեցող ց ե ղա կ իցնե րը, և կարող էին այս լեռնալանջերը բնա կեցնել նոր սերունդնե­ րով։ Դիկը հրացանը լիցքա վ որ եց ամենափոքրիկ փամփուշտ­ ներով, զննեց խլա ցուցիչը, պա ռկեց, ձգվեց հասակով մեկ, հենվեց արմունկներին ու նշաւն բ ռ ն ե ց ։

Կրակոցի աղմու kc 65Я

Ա սվեց, մ իա յն չվսկաց մ եխ ա նիզմը, երբ գնդակը դուրս թ ռա վ , հետո ընկավ պարկուճը, փակաղակի մեջ սահեց մի նոր փամփուշտ, և ավտոմատ կերպով լա րվեց ձգանը։ Մուգ կարմրավուն մեծ* սկյուռը ց ա տ կեց տեղից, պտտվեց օղում ու անհետացավ ցանքսերի մեջ։ Պիկը սպասում էր. նրա հ ա ­ յա ց քը սահեց փողի երկա յնքով դեպի այն մի քանի որջերը, որոնց շուրջը գտնվող մերկ հողը հուշում էր այն մասին, որ հացահատիկը կերել են։ Վիրավոր սկյուռը նորից հայտընվ եց. նա սողում էր մերկ հողի վրա' ջանալով թա քնվել որ­ ջում։ Հրացանը նորից չխ կա ց,

սկյուռը

շրջվեց

կողքի ու

մ նա ց անշարժ։ Հենց առաջին չխկոցի վրա բոլոր սկյուռները, բա ցի վ ի ­ րավորից, թ ա քնվեցին իրենց բնե րո ւմ ։ Մնում էր միա յն սպասել, մինչև որ նրանց հետաքրքրասիրությունը կ գերա ­ զա նցի վախին։ Հենց այս

դադարի

վրա էլ հույս էր դրել

Դիկը։ *հետնին պառկած ու հետևելով, թե ա րդյո՞ք լանջին չեն հայտնվի հետաքրքրասեր մռութները, նա ինքն իրեն հարցն ո լմ էր' ո րևէ բան կասի՞ արդյոք Պաոլան, թե ոչ։ Զգա ցվում է, որ նա տա գնա պ ած է, բ ա յ ց կկա մենա ՞ արդյոք հաղորդակից դարձնել ամուսն\ուն։ Առաջ նա ամեն բան պատմում էր Դիկին։ Վաղ թե ուշ, նա ա նպ ա յմա ն ամուս­ նուն հայտնում էր այն ամենը, ինչ տանջում էր նրան։ ճիշտ է, շարունակում էր մտածել Գիկը, Պաոլան դեռ երբեք ա յս ­ պիսի տագնապ չի ապրել։ Եվ ա յն, ինչ հիմա անհա նգստա ց­ նում է կնոջը, ա մենից քիչ կկարողանար կիսել ամուսնու հետ ։ Մյուս կողմից, Պաոլան ունի բնա ծին և անդավաճան ողջամտություն։ Համատեղ կյանքի բոլոր տարիների ը ն թ ա ց ­ քում Գիկը հիանում էր նրա բնա վորությա ն ա յդ գծով։ Մ ի ՞­ թե Պաոլան այս անգա մ կդավաճանի իր ողջամտությանը։ Խոտերին պաոկած' այսպես էր մտա ծում նա։

Պաոլան

լուռ էր։ Չէր շարժվում, Դիկը նույնիսկ շրշյուն չէր լսում։ Երբ ն ա ն ա յե ց կնոջ կողմը, տեսավ, որ Պաոլան մեջքի վրա պառկած, աչքերը փակ, տարածել է ձեռքերը, ասես մի ծանր հոգնությունից հետո։ Վերջապես, չոր հողի գույն ունեցող հա յտ նվեց բ ն ի ց ։ €60

Երկար րոպեներ

փոքրիկ մի գլուխ

անցան,

և մոխրագույն

գլխի տերը համոզվելով, որ իրեն ոչ մի վտանգ չի սպ ա ռ~ նում, նստեց հետևի թաթերին ու շուրջը ն ա յե ց ' որ ոնելով իրեն վախեցնող չխկոցների պատճառը։ Նորից լսվե ց մի֊ չխ կոց։ — Խփեցի՞ր, — առանց աչքերը բանալու հարցրեց Պաոլա ն։ — Ա յո ', և ի՜նչ էլ չաղլիկն է, — պատասխանեց Դիկը։ — Հենց արմատից կտրեցի մի ամբողջ սերնդի կ յա ն ք։ Անցավ մեկ ժա մ։ Արևն այրում էր, թա յց ստվերում զ ո վ էրt Մերթ ընդ մերթ մ եղ մ քա մին ծուլորեն սահում էր մ ա տ ղաշ արտի վըա յով ու թեթևակի

ճոճում էր ծառերի ճ յո ւ­

ղերը։ Գիկը խ փ եց երրորդ սկյուռին։ Պաոլայի դիրքը ը ն ­ կած էր կողքին, բ ա յց նա չէր կարդում։ — Վ ա՞ տ ես զդում, — վերջապես համարձակվեց հարց­ նել Դիկը։ — Ոչ...

Ոչինչ։ Պարզապես գլխացավ

ունեմ,

աչքերիս*

մոտ նևրալգիա կան ցա վ կա, ուրիշ ոչինչ։ — Հավա նա բա ր, շատ հյուսելուց է, — կատա կեց Դիկը։ — Ո՜չ։ Այդպիսի մեղք չե մ գործել. . . — հետևեց պ ա տ ա ս­ խ ա նը։ Այդ ամենը թվում էր մ իա նգա մ ա յն բնական, բ ա յ ց Ղիկր հետևելով բն ի ց դուրս եկող մի շատ մ ե ծ սկյուռի և թույր տալով, որ նա հայտնվի բա ց տարածության մեջ, ա րտում, ինքն իրեն ասում էր, ((Ոչ, երևի, այսօր ոչ մի զրույց չի ս տ ա ցվի։ Եվ մենք առաջվա պես խոտերին համ բուրվի ու չենք փաղաքշի իրար))։

ւզառկած չենք

Այդ ընթա ցքում աչքի տակ ա ռա ծ որսն արդեն արտի եգե­ րին էր։ Նա քաշեց ձգանը։ Գազանիկն ընկավ, բ ա յց մոտ* մեկ րոպե պառկած մնալուց հետո ց ա տ կ ե ց , դ ժ վ ա ր ո ւթ յա մ բ ուղղվեց և աճապարանքով վա զեց դեպի որջը։ Տըրը'խկէ LPPP'fak* շարունակում էր ւէ11կալ մ եխ ա նիզ մ ը' փախչող սկյուռի շուրջը փոշու ամպ բա րձրա ցնելով ու ց ո ւյց տալով, թե որքան մոտիկ է կրակում ^ի կ ը ։ Նա այնքան արագ էր կրակում, որ մատը հազիվ էր հասցնում քաշել ձգանը, և թ վում էր,, թե փողից թափվում է կապարի անվերջանալի մի

Նա ծախսել էր գրեթե բոլոր փամփուշտները, երբ Պ ա ո ֊ լան ասաց.

— Աստվա՜ծ ի մ , ինչպե и ես կրա կում... կարծես մի մեծ բանակ լինի ։ Խփեցի՞րI — Այո, սկյուռների մեջ դա իսկական նահապետ է, որը խ ժ ռ ո ւմ է հորթերի համար նա խ ա տ եսվա ծ կերըt Չ ա յց ինը հատ անծուխ փամփուշտ ծախսել ընդա մենը մեկ, թեկուզև այդպիսի սկյուռի վրա' շահավետ չէ ։ Մի քիչ ավելի զուսպ •պետք է լինել։ Արևը թ եքվո ւմ էր դեպի մ ա յրա մուտ ։ երամին դադարեց։ Ա՚ իկր մի սկյուռ էլ խ փ եց ու ընկճված հետևում ՛էր բլրա լա ն­ ջին, Նա ամեն բա ն արել էր Պաոլային ա նկեղծ զրույցի մեջ քաշելու համար, ա յդ նպատակով ընտրել էր և ժամանակ, և անհրաժեշտ ՛միջավայր։ Երևի դրությունը հենց այնպիսին էր, որից նա տագնապում էր։ Թերևս, ավելի վատ, քանզի զգում էր, որ ՛սովորական աշխարհը փլվում է իր շուրջը։ Նա շեղվել էր ճանապարհից, կորցրել էր իրեն, ց ն ց վ ա ծ էր։ Եթե ուր ի շ կի՛ն լ ի ն ե ր ... Բայց Պ ա ո՜լան է։ Նա ա յնքա ՜ն վստահ էր Պաոլայի նկ ա տ մ ա մ բ։ Միատեղ կյանքի տասներկու տ ա ­ րիները ամրապնդել էին նրա ա յդ վստահո՛ւթյունը...

— Ժամը հինգն է, արևն էլ արդե՛ն թ ե քվո ւմ է ց ա ծ , — ասաց նա' վեր կենալով գետնից ու պատրաստվելով Պաո. լա յին էլ օգնել ոտքի ՛կանգնելու։ — Ես ա յնքա ն գոհ եմ, որ ինձ հաջողվեց հա նգստ ա ­ ն ա լ , — ասաց Պաոլան, երբ շարժվեցին դեպի ձիերը։ — Աչ­ քերի՛ս վիճակն էլ անհամեմատ լավ է։ Լավ էր, որ ես բա ր ձ ­ րա ձ ա յն չկարդացի քեզ համար։ — Հե տ ա գա յո ւմ էլ խոզուկ մ ի ' եղիր, — թ ե թ և կատակով, ՛ասես իրենց միջև ոչինչ ՛էլ չկար, նկա՛տեց Ղիկը։ — Չհա մ ա ր­ ձակվես նույնիսկ աչքի ծա յրով նա յել Լե Հալլիենինյ Մենք հե՛տո միասին կկարդա՛նք ա յդ գիրքը։ Տո լր ձե ռ քդ ... Ազնիվ խ ո ՞ս ք։ Այո՞, Պոլի....

— Ազնի՛վ խո՛սք, — հնազանդորեն ասաց նա։ — Հակառակ դեպքում թ ո զ քո էշերը պարեն։ 662

տատի՛կի

ջիրիդի 11_РШ

— Հակառակ դեպքում թող ի մ տատիկի շիրիմի 1ԼՐա էշերը պարեն, — հանդիսավորությամբ կրկնեց Պաոլան։

Գրեհեմի մեկնելու երրորդ օրվա ա ռա վոտ յա ն Դիկր հո­ գաց, որ երբ Պաոլան ժամը տասնմեկին: կատարի սովորա­ կան ա յց ելո լթ յո լն ը և շեմքից նետի իր « Բարի լույս, ուրախ՜ Դիկ» բա ռերը, ինքն արդեն նս\տա ծ լինի կաթի ֆ ե ր մ ա յի կառավարիչի հետ t Հետո մ ի քանի ա վտ ոմեքենա ներով ժա ­ մ ա նե ց Մեզոնների ընտանիքը իր աղմկարար ջահելների հետ, և Պաոլան ամբողջ օրը զբա ղվեց նրա նցով։ Դիկր նկատեց, ռր նա մտա ծել է նաև երեկոյի մա սինճ հյուրերին պա֊ հեչով բրիջի ու պարերի հ ա մա ր։ Սակայյյ չ որր որդ °րր> երբ Գրեհեմը պետք է վերա դա ռնար, Դիկր ժ ամը տասնմեկին միա յնա կ էր։ Սեղանի վրա թ ե քվ ա ծ , նամակներն ստորադրելիս, նա լս ե ց , թե ինչսլես Պաոլան ոտքի ծայրերի վրա մտավ ս ե ն յա կ ։ նա 4-lnLfa r շբա րձրացրեց, բ ա յց , շարունակելով դրել, հուզված ականջ էր դրել կնոջ կիմոնոյի մետաքսե շրշյունին։ Դիկն զգա ց, որ Պաոլան թեքվում է իր վրա,

ու շունչը պահեց։ Սայց երբ

Պաոլան զգուշորեն համ բուրեց նրա մա զերը, ասելով իր սո­ վորական «Սարի լույս, ուրախ Դիկ» քառերը, ու նա ա գա հո ֊ րեն կա մեցա վ գրկել կնոջը, Պաոլան խուսափեց նրա ձեո* քերից և, ծիծաղելով, դուրս փախավ սե նյա կի ց։ Կնոջ դեմքի երջանիկ արտահայտությունը, որ նա նկա տ եց, Դիկին ա պ ֊ շ եցրեց ոչ պակաս, քան հենց նոր ապրած հիա սթա փությու­ նը։ Պաոլան չէր կարողանում թա քցնել իր զգա ցմունքները, և ա յժ մ նրա աչքերը փ ա յլում էին բերկրա նքով ու ագահու­ թ յա մ բ , ինչպես լինում է երեխայի մոտ։ Եվ քանի որ հատ­ կապես այսօր երեկոյան պետք է վերադառնար Գրեհեմը, Դիկր չէր կարող հենց դրանով չբացա տրել կնոջ

ուրախու-

թ յո ւն ը , նախաճաշի

ժա մ ան ակ, որին մա սնակցում էին Դեվիսի

գյուղատնտեսական քոլեջի երեք ուսանողներ, Դիկր չստու­ գեց, թե ա րդյո՞ք կինը թ ա րմ ծաղիկներ գրել է ա շտարա­ կում։ Նա. ոտքի վրա հորինեց մի շարք անհետաձգելի գոր803

*-ծեր, քանի որ Պաոլան հայտա րա րեց, թե ուզում է ինքը գնաէ , կա յա րա նճ Գրեհեմին դիմավորելու։ — Ինչո՞վ, — հարցրեց Դիկը, — Դադդիով ու Ֆա դդիով, — պատասխանեց

Պաոլան։ —

Նրանք բոլորովին ետ են վարժվել, և նր ա նց, ինչպես և ինձ համար, անհրաժեշտ է մի փոքր բ ա ց վ ե լ։ Իհարկե, եթե դու է.դեմ չես զբոսնելուն, մենք կգնանք, ուր որ կամենալս, իսկ Դրեհեմի հետևից մեքենա կուղարկենք։ Դիկը ջանար չնկատել ա յն անհանգիստ սպասողական բվիճակը, որի մեջ կինը գտնվում էր, չիմա նա լով ամուսինը կընդունի՞ արդյոք ա յդ առաջարկը, թե ոչ։ — Խեղճ Դաղպին ու Ֆա դդին, երևի,

հալից

կընկնեն,

եթե վազեն ա յնքա ն, որքան ինձ անհրաժեշտ է շրջել, — ասաց նա ծիծաղելով, ու անմիջապես հա յտ նեց նախապես վճռած ծրագիրը։ — Մինչև ճաշ ես ստիպված եմ լինելու կտրել *մոտ հարյուր մղոն տա րածություն։ Եվ կվերցնեմ ա ր ա գ ը ն ֊ чթ աՑ մեքենա ն ու, հավանաբար, փոշու և ցե խ ի մեջ կկոր֊ չե մ , քանի որ հարկ կլինի անցնել ճահիճներով։ Բացի ա յդ, զարհուրելի կերպով թափ կտա։ Ոչ, ես չե մ համարձակվում քեզ ինձ հետ տանել։ Այնպես որ, դու գնա Դադդիով ու Ֆ ա դ ֊ դիով։ Պաոլան հա ռա չեց։

Բայց նա

վատ

դերասանուհի էր»

չն ա յա ծ ա յդ հառաչանքով նա կամենում էր արտահայտել Ւի ափսոսանքը, բ ա յ ց Դիկն զգա ց, որ կնոջ հոգին թեթևա . 9 ավ ։ — Իսկ դու հեռո՞ւ ես գնում, — ուրախ հարցրեց Պաոլան.

■ և Դիկը դարձյալ չէր կարող չնկատել, որ նրա այտերը շա ­ ռագունել են ու աչքերը փ ա յլում են երջանկությունից։ — Ես կսլանամ դեպի գետի ստորին հոսանքները,

որ­

տեղ չորա ցմա ն աշխատանքներ ենք կատարում. Р արլսոնը ինձնից կարգադրություններ է սպասում։ Իսկ հետո կմեկնեմ Սաքրամենթո, հետո կա նցնեմ Թիլ-Սլոոլով, որպեսզի հան­ դիպեմ Ուինդ-Ֆո-Ուոնգի հետ։ — Այդ ո՞վ է Ուին։f-Ֆո-Ուոնգը, — ժպտալով հարցրեց *Պաոլան։ — Եվ ինչո՞ւ ես հանուն նրա ա յդքա ն հեռոլները գնալու։ >664

֊ Մի շատ կարևոր ա նձնավորություն, նա արժե եր՛կու միլիոն, որը վաստակել է կարտոֆիլով ու ծն ե բ ե կ ո վ , դելտաքի ստորոտում բա նջա րա բուծությա մբ զթագվելով։ ^ ս նրան Р'իլ-Ս'լոուում վարձով եմ տալիս երեր հարյուր ակր։ — Հետո բառնալով գյուղատնտեսականի ո ւս ան ո զն երինճ ^իկը բ ա ց ա տ ր ե ց . — Այգ 11աձՐԸ գտնվում է Սաքրամ են թո յի ց մի քիչ հեռու., դետի արևմտյան ափին։ Դա ձեզ համար մի լավ օրինակ է , որ շուտով հողը չի բա վա կա նա ցնի։ Երբ նոր էի գնել հողամասը, միա յն ճահճուտներ էին, և բոլոր հնա բնա կ­ ները ծիծաղում էին վրաս։ (] լ դեռ ստիպված եղա գնել նաև մոտ մի տասն յա կ որսի արգելա նոցներ։ Միջին հաշվով հ ողն ինձ վրա նստեց ակրը տասնութ դոլլար, ընդ որում, ոչ շատ վսյղուց։ Դուք գիտեք այն ճահճուտները, որոնք պետք էին գալիս միա յն բադեր բա զմա ցնելու և ջրովի մա րգագետինների հա ­ մար։ Կարգի բերելն ինձ վրա նստեց, եթե նկատի ունենանք չորացումն ու ամբարտակները, ավելի քան երեք հարյուր ղոլլա ր' յուրաքանչյուր ակրը։ Իսկ ի՞նչ եք կարծում, ինչպ ի­ սի գնով եմ տասը տարով հողամասը վարձով տալիս ծ ե ­ րուկ Ուի ն գ - Ֆ ո - Ուոնգին։ Ակրը' երկու հ ա զա ր ո վ> Ավելին չէի շահի, եթե ինքս մշակեի։ Այգ չինացիները բանջարաբուծու­ թ յա ն ասպարեզում ուղղակի հրաշագործներ են, և որքա ն ծարավի են ա շ խ ա տ ե լ ո ւ . երանց մոտ ոչ թե ութժա մյա աշ­ խ ա տ ա նքա յին օր է, այլ տասնութ։ Ի անն այն է, որ նրանց ա մ են ա վերջին կուլին ձեռնարկության մեջ ունի թեկուզ չնչին փ ա չա բա ժին. ահա թե ինչպես է Ոլին գ-Ֆո - Ոլոնդին հաջող­ վում շրջանցել տա սնութժամյա աշխատանքային օրվա մա՝ սին եղած օրենքը։

Օրվա ընթա ցքում

երկու

անգա մ

Դիկին

կանգնեցրին

արագությունը գերազանցելու պատճառով, իսկ երրորդ ա ն­ գամ նույնիսկ գրա նցեցին։ նա մ եք են ա յո ւմ մենակ էր, ու թ եև վսւրում էր շատ արագ, բ ա յց պահպանում էր լ ի ա կ ա ­ տար հանգստություն։ Սեփական մեղքով դժբախտ պ ա տ ա ­ հարի. հնարավորությունը Դիկը բա ցա ռո ւմ էր, և երբեք դըժ՝ 6 65

րա խ տ պատահարի մեջ չէր ընկել։ նույնպիսի ին քնա վստ ա ­ հությա մբ ու ճշգրտ ությա մբ, որ Դիկը սեղմում էր դռան բը ռ նակչ 1 կա մ վերցնում մա տիտը, կատարում էր ն ա և առավել բա րդ գործողություններ, տ վ յա լ դեպքում, օրինակ, վարում էր չա փազանց հզոր շարժիչով ա վտ ոմեքենա ն, ընդ որում մեքենան րնթա նում էր մ ե ծ ար ա գութ յ ա մ բ Հ գյուղական բ ա նուկ փողոցներով։ Թայց ինչպես էլ վարեր մ եք են ա ն , որքան էլ կենտրոնաց ա ծ բա նա կցեր քա րլսոնի և գիտակցության մեջ, առանց

Ուին գ-Ֆո-Ուոնգի հետ, նրա մա րելու, պտտվում էր այն

միտքը, որ Պաոլան հակառա\կ բոլոր սովորությունների, մ ե կ ­ նել է դիմավորելու Գրեհեմին և նրա հետ կլինի էլդորա դո­ յի ց մինչև կալվածք հասնող ամբողջ ճանապարհին։ — Ա"յ թե ի ն չ — քրթմնջաց *հիկ՚ ըք մ եքենա յի արագությունը

ա վելա ցնելով ժա մում քա ռասունհինգից

մինչև յ ո ­

թանասուն մղոն, և, այլևս ոչ մի բանի մասին չմտ ա ծելով, ձախ կողմից անցավ միևնույն ուղղությա մբ ընթա ցող մ ի ա ­ ձի թ ե թ և կառքից ու դարձյալ թ ե քվ ե ց ճանապարհի աջ կողմը, ղիմա ցից եկող փոքրիկ մ եքենա յի հենց քթի տակ։ Հետո նվ ա զ եց ր եց արագությունը մինչև հիսուն մղոնի և վ ե ր ա ­ դարձավ իր ընդհա տ վա ծ մտքերին։ «Ահա" թե ինչ։ Պատկերացնում եմ, թե ինչ կմտածեր ի մ փոքրիկ Պաոլան, եթե խելքիս փչեր զբոսանքի որևէ գեղեցիկ աղջկա հետ »։

դուրս գալ

նա ակամա ծիծա ղեց, պատկերացնելով ա յդ տեսարա­ նը, քանի որ ամուսնական աՏռաջին տարիներին բա զմիցս անդա մ առիթ էր ունեցել համոզվելու, որ Պաոլան լուռ խ ա ն ­ դում է ի ր ե ն։ Տեսարաններ երբեք չէր (սարքում, իրեն թույլ ւէր տալիս ոչ Նկատողություն անելու, ոչ էլ հարցեր տալու, Р ш19 Հենց որ Դիկն սկսում էր ուշադրություն դարձնել մեկ ա յլ կնպջ, Պաոլան ոչ երկդիմի հասկացնել էր տալիս, որ վ ի­ րավորվել է։ Ծ ի ծ ա ղ ե լ ո վ ն ա հիշեց միսիս Դ եհեմենիին, թխահեր և անուշիկ այրի կնոջը, Պաոլայի ընկերուհուն, որը ի ն չ ֊ ո ր ժա քանակ հյուրընկալվում էր Մեծ տ ա նըt Մի անգա մ Պաոլան հա յտ նեց, որ զբոսանքի դուրս չի գա, բ ա յց նախաճաշի ժ ա ֊

1

66C

մահակ լս ե ց , թե ինչպես Դիին ու միսիս Դեհեմենին պ ա յմ ա ­ նավորվում են երկուսով մեկնել անտառածածկ կիրճը։ ՈԸ" գտնվում էր փիլիսոփաների պուրակից այն կողմ։ Եվ ի *ն է դեռ չէին հասցրել դուրս գալ կալվածքից, երբ Պաոլան հ ա ֊ սավ նրանց ու ամբողջ զբոսանքի ընթա ցքում ոչ մի րոպե մենակ չթ ո ղ ե ց ։ Այն ժամանակ Դիկը մ իա յն ժպտում էր յ ո ւ ֊ րովի, քանի որ ա յդ խանդը, ըստ էո ւթ յա ն, հաճելի էր, վ ե ր ­ ջին հաշվով ոչ միսիս Դեհեմենիին և ոչ էլ ա յդ զբոսանքին նա ոչ մի նշանակություն չէր տվել։ Գիտեն ալով Պ աոլայի ա յդ գիծըճ համատեղ կյանքի հենց սկզբից նա ջանում էր կողմնակի կանանց Լափից դուրս ո ւ ֊ շադրություն չդարձն ել և ա յդ իմա ստով առավել Լրջահայաց էր, քա ն Պաոլան։ Ընդհակառակը, նա կնոջը լիակատար ա ֊ զատություն էր տվել և նույնիսկ խրախուսում էր ե ր կ ր պ ա ֊ գուն երին, հպարտանում էր, որ Պաոլան գրավում է ոչ հա­ սարակ մա րդկա նց, և ուրախանում, որ կինը հաճույք Լ ստանում նրանց հետ զրուցելիս ու նրանց ս ի ր ա շա հում նե ֊ ր ի ց ։ Եվ ճիշտ էր վա րվում. ախր Դիկը այնքա ն հանգիստ էր, այնքա ն էր վստահում նրա ն. ավելի շատ,

քան կինր

Դիկին։ Եվ Դիկը չէր կարող դա չխ ոստ ովա նել։ Ամուսնական տասներկու տարիները այնքա ն էին ամրապնդել ա յդ վ ս տ ա ֊ հությունը, որ նա նույնքան քիչ էր կասկածում Պ ա ոլայի ամուսնական հավա տա րմությա նը, որքան և երկրի պ տ ո ւ յ ֊ տ ի ն' իր առանցքի շուրջը։ <րԵվ հանկարծ պարզվում է, որ երկրի պտույտի վրա ա յնքա ն էլ չի կարելի հույս դնել, — մ տ ա ծե ց նա, հոգու խորքում ծաղրելով ինքն ի ր ե ն ,— և, գուցե, հանկարծ կպարզվի, որ երկիրը տափակ է, ինչպես պ ա տկերացնում էին նախնիները))։ նա ց ա ծ քա շեց ձեռնոցն ու ն ա յե ց ժ ա մ ա ց ո ւյց ի ն ։ Հինգ րոպե անց Գրեհեմը էլդորա դոյում կիջնի գնա ցքից։ Դիկն ա յժ մ դեպի տուն էր սլանում Սաքրամենթոյի կողմից, և ճանապարհն ա յրվում էր նրա տակ։ Քա ռորդ ժա մ անց նա հեռվում տեսավ այն գնացքը, որով ժամանելու էր Գրեհեմր։ Էշդորադոն անցնելուց հետո մ իա յն Դիկը հասավ Դադդիին ու Ֆադդիին։ Գրեհեմը նստած էր Պաոլայի կողքին, որը վ ա ֊ րո ւմ էր կառերը*

Նրանց մոտով անցն ելիս' Դիկր դանդաղեցրեց ընթա ցքր ։ ո ղջռւնեց Գրեհեմին, և, դարձյալ լրիվ ընթացքի մեջ դնելով

մեքենան, ուրախ ձայն տվեց.

— Ներեցե՜ք, Ւվեն, որ ձեզ ստիպում եմ փոշի կուլ տալ։ Ես ուզում եմ, որ մինչև ճաշ բիլիարդով հաղթեմ ձեզ, եթօ դուք երբևէ տուն հասնեք։

ԳԼՈՒԽ XXVI

— Այսպես այլևս շարունակվել չի կարողt Մենք ա նմ իջապես որևէ բան պետք է նախաձեռնենք։ նրանք երաժշտական սենյա կում էին։ Պաոլան նստած էր դաշնամուրի մոտ, դեմքը դեպի իր վրա խոնարհված Գրե֊ հեմ ը։ — Դուք պետք է վճռեք, — պնդում էր Գրեհեմը։ Ա յժմ, երբ նրանք քննարկում էին, թե ինչպես պետք է վարվեն, նրանց դեմքին չկար ճակատագրի կողմից ուղարկ­ վ ա ծ մ եծ զգա ցմունքի հետևանք'' երջանիկ ա ր տ ա հ ա յտ ո ւ֊ թլունըէ — Ոայց ես չ ե մ ուզում, որ դուք մ ե կ ն ե ք , — ա,սաց Պաոլանէ— Ենքս էլ չգիտ եմ, թե ինչ եմ ուզում։ Մի' բա րկա ցեք ինձ վրա։ Ես ի մ մասին չէ, որ մտ ա ծում ե մ ։ Ես՝ ա մենավերջումէ PuJjg ես պետք է մ տ ա ծ ե մ Գիկի մասին և պետք է մ տ ա ծ ե մ ձեր մա սին։ Ես... ես ախր սովոր չե մ այսպիսի վիճա կի, — ա վելա ցրեց նա տանջահար մի ժպիտով։ — ԱեԴ վիճակը պետք է պարզել, ի ' մ սեր։ Գիկն ախր կույր չէ ։ — Եսկ ի ՞ն չ կարող էր տեսնել։ Մի՞թե որևէ բան եղել է , — հարցրեց Պաոլա ն ։ - Ոչինչ, բացի կիրճում եղած այն միա կ հա մբույրից, իսկ դա տեսնել չէր կարող։ Հա պ ա , հ ի ­ շ եցեք, թե ուրիշ ինչ է եղեվ։ — Շատ կուզենա յի, բ ա յ ց . . . ավա ղ . . . — պ ա տասխանեց Գրեհեմը, շարունակելով նրա կատակային տոնը, բ ա յ ց հ ե ­ տո, անմիջապես ինքն իրեն զսպելով, ա սաց. — Ջեր սիրուց

та

ես խենթանում եմ։ Այսքան մի բան։ Եվ եи չգիտեմ, թե դուք որքանով եք խենթանում, և խենթանո՞ւմ եք արդյոք... Միաժամանակ, նա ասես պատահաբար ձեռքն իջեցրեց կնոջ մատներին, որոնք հպված էին ստեղներին, բայց Պաո֊ լան մեղմորեն ետ քաշեց ձեռքը։ — Տեսնո՞ւմ եք, — ասաց նա վշտահար, — և ուզում էիք, որ վերադառնամ։ — Ա յո', ուզում էի, որ վերա դա ռնա ք, — ասաց Պաոլան՝ իր ջինջ հ ա յա ցքո վ նա յելով ուղիղ նրա ա չքերին։ — Ա յո', ես ուզում էի, որ վերա դա ռնա ք, — կրկնեց նա մեղմորեն, шиЬи յուրովի խ ոսելով։ — թ ա յց ես բնա վ էլ վստահ չե մ որ դուք ինձ, — բա ցա կա նչեց նվենն ա ն հ ա մ բե ր ո լթ յա մ բ։

սիրում եք

— Այո, ես սիրում եմ ձեզ, Ւվեն, բ ա յ ց . . . — Նա լռ ե ց , ասես կշռադատելով ա յն, ինչ կա մենում էր ասել։ — Ւ՞նչ « բ ա յ ց )},— համառորեն հարցնում էր Գրեհեմը։ — Դ^հ, խ ո ս ե ց եք ։ — Տ ա յց ես Դիկին էլ եմ սիրում։ Անհեթեթություն է, չ է ՞։ Նա չպատասխանեց Պաոլայի ժպիտին, և կինը հիա՛նում էր նրա աչքերում բռ ն կ վ ա ծ տղա՛յական հ ա մ ա ռությա մ բ։ թառերը ուզում էին պոկվել նվենի լե զ վ ի ց , բ ա յ ց նա լռում էր, իսկ Պաոլան ջանում էր կռահել չա սվա ծ ա յդ բա ռերն ու վշտ անում, որ դրանք չա սվ ե ցին։ — Երբևէ ամեն բա ն կկարգավորվի, — հ ա մ ոզվ ա ծ ասաց Պաոլան։ — Պետք է կարգավորվի։ Դիկն ասում է, որ ամեն բա ն ի վերջո կարգավորվում է։ Ամեն բա ն փոխվում է։ Այն, ինչ գտնվում է իր տեղում, մեռա ծ է։ նսկ մեզնից դեռ ոչ ոք չի մ եռ ե լ։ ճ ի ' *շտ է։ — Ես ձեզ չ ե մ հանդիմանում, որ սիրում ե ք ,,, շ ա ր ո լ ն ա ֊ կում եք սիրել Դիկին, — ա նհա մբերությա մբ ասաց նվենըւ — Ես ընդհանրապես չ ե մ հասկանում, թե դո՛ւք ինչ կարող էիք ի մ մեջ գտնել նրա հ ա մ ե մ ա տ ո ւթ յա մ բ։ Ես դա աաում եմ միա նգա մա յն անկեղծորեն։ Ըս,տ իս, նա հրաշալի մարգ է։ Մ ե ծ հոգու տեր մ ա րդ... ՝

Պաոլան նրան պարգևեց մի ժպիտ ու գլխով ա րեց։ 669

— ք*այց եթե դուք շարունակում եք սիրել Դխկին, էլ ի՞նչ գործ ունեմ ես ա յս տ ե ղ t — Ախր ես ձեզ էլ եմ սիրում։ — Այդպիսի բան լի կարող պատահել, — բա ցա կա նչեց նա, արապ հեռանալով դաշնամուրից և, մի քանի քա յլ ա նե­ լով и են յա կ ո ւ մ , կա նգնեց Ք ե յթ ի կտավի առաջ, որ կախված էր դիմացի պատից, ու նա յե ց ա յնպ ես, ասես երբեք չէր տեսել։ Պաոլան սպասում էր հանգիստ ժպիտով և ուրախությա մբ հետևում նրա հուզումի ն։ — Դուք չեք

կարող միա ժա մա նա կ

սիրել

երկու տ ղա ­

մարդու, — նետեց նա սենյա կի մյուս կողմից։ — Այն ուա մենայնիվ, այդպես է, Եվեն։ Ես էլ ահա ջա ­ նում եմ այս ա մենից գլուխ հանել։ Միայն թե չե մ կարողա­ նում հասկանալ, թե ում եմ ավելի շատ սիրում։ Դիկին ես ճան աչում եմ վաղուց, իսկ դուք*** դուք*,* — Ւսկ ես պա տ ահ ական ծանոթ ե մ , — կատաղած

ընդ­

հատեց նա Պաոլային, մոտ ենա լով նրան նույն արադ ք ա յ լ ­ վա ծքով։ — Ո'չ,

ո'չ,

Եվեն, բոլո րով ի՜ն։

Դուք իմ առաջ բ ա ց ա -

հա յտ եցիք հենց ի ն ձ ։ Ես ձեզ սիրում եմ Դիկից ոչ պակաս։ Ես ձեզ ավելի շատ եմ սիրում։ Ես*** ես չդ իտ ե մ ։ Պաոլւսն խոնարհեց գլուխն ու դեմքը ծա ծկեց ձեռքերով։ Գրեհեմր քնքշորեն հպվեց նրա ուսին։ Եինր չդիմա դրեց։ — Տե սնո*ւմ եք,

իմ

վիճակը

ծանր

է, — շարունակեց

Պ աոլան։ — Այնպես է ամեն բան խճճվել, այնպես է խճճվել, որ ես ոչինչ չ ե մ հասկանում։ Դուք ասում եք, թե կորցրել եք ձեզ։ Ձա յց մտ ա ծեք ի մ մա սին։ Ես լրիվ խճճվել եմ ու չգիտ եմ անելիքս։ Դուք. .. ի ՜ն չ ա սեմ ախր։ Դուք տղամարդ եք, տղամարդու կենսափորձով ու տղամարդու բն ա վ ո ր ո ւթ յա մ բ։ Ձեզ համար ա յդ ա մենը շատ հասարակ բա ն է' նա սիրում է ի ն ձ ... ն ա չի սիրում ինձ։ Եսկ ես խճճվել ու չե մ կարողանում գլուխ հանել։ Ես էլ, իհարկե, աղջնակ չե մ , բ ա յ ց ոչ մի փորձ չունեմ սիրային ա յդ բոլոր բա րդութ յուններից։ Ես երբեք սիրավեպեր չ ե մ ունեցել։ Կյանքումս սիրել եմ մ իա յն մ ե կ ի ն , 670

իսկ ա յժ մ ա հա ... ձ ե զ ... Դուք և ձեր նկա տ մա մբ ունեցած ի մ սերը ք ա յք ա յե ց ի ն իդեալա կան ա մուսնությունը, Իվեն։ — Գիտեմ. . . — ասաց նա ։ ֊ իսկ ե и ոչինչ չգ ի տ ե մ , — շարունակեց Պաոլան։ — Եվ ժամանակ է պետք, որպեսզի այս ա մենից գլուխ հանեմ, կամ սպ ա սեմ, մինչև որ ամեն բա ն ինքն իրեն կարգավորվի։ Եթե միա յն չլիներ Դիկը* **— նրա ձայնը դողաց ու խ զ վ ե ց ։ Ւվենն ակ ամա սեղմվեց նրան։ — Ո՜չ» t> հիմա պետք չ է , — մեղմորեն ասաց Պ ա ոլան, հեռա ցնելով նրա ձեռքը և մի րոպե քնքշորեն պահելով Ւր ափի մ եջ։ — Երբ դիպչում եք ինձ, ես չե մ կա րո ղան ում մ տ ա ֊ ծ ե լ... Դե, չ ե մ կարողանում...

— Ա յդ դեպ քում, ես պետք է մ ե կ ն ե մ ,— սպառնալից ասաց նա, թ եև բն ա վ չէր կամենում սպառնալ Պաոլային։ Պաոլան բողոքի նշան ա րեց։ — Այնպիսի իրա վիճակ, ինչպիսին

ստեղծվա ծ է,

ան֊

հնարին է, անթույլա տրելի։ Ես ինձ զգում եմ որպես սրիկա, միևնույն ժամանակ գիտեմ, որ սրիկա չ ե մ ։ Ես չե մ հան­ դուրժում խ ա բեո ւթ յունը։ Ես կարող եմ խ ա բել խ ա բ ե բ ա յի ն , ԲաՏԾ ՈԼ այնպիսի մարդու, ինչպիսին Դիկն է։ Խաբել Մեծ հոգու տեր մարդո ւն*** Ես ավելի հաճույքով կգնայի ուղիղ նրա մոտ ու կասեի* <րԴիկ, ես սիրում եմ ձեր կնոջը, նա էլ ' սիրում է ինձ։ Ւ՞ն'շ եք մտադիր անելՖ։ — Դե, ուրեմն, գն ա ց ե ք, — հանկարծ տա քա ցա վ Պաոլան։ Գրեհեմը վճռական մի շարժում ով ուղղվեց։ ■

— ԵՎ կգնա մ։ Եվ հենց հիմա։ — Ո" չ, ո" չ , — բա ցա կ ա ն չե ց Պաոլանճ հանկարծ ակի սար֊ սափով բ ռ ն վ ա ծ ։ — Դուք պետք է մ ե կ ն ե ք ։ — Հեսրո նրա ձ ա յ­ նը դարձյալ ձեզ

ն վ ա ղ ե ց ։— Ри/յց

ես չե մ

կարող բա ց թողնել

Եթե Դիկը մինչև այժմ դեռ կասկածում էր Գրեհեմի նկատմամբ ունեցած Պ աոլայի զգացմունքներին, հիմա լերդեն նրա կասկածները փարատվեցին։ Նա որևէ ապացույցի կարիք չուներ այլևս, բավական էր նայել Պաոլային։ Պ աո֊ 671

լա ն բարձր տրամադրության մեջ էր, նա ծաղկում էր, ինշպես փ ա րթա մ գարունը, ծիծաղը հնչում էր շատ երջանիկ, ձա յնը ավելի հարուստ ու արտահայտիչ էր դարձել, տար աղբյուրի պես նրա մեջ հորդում էր անսպառ եռանդն ու գոր­ ծունեությա ն ծարա վը։ Թվում էր, նա վճռել է այլևս չխ նա յել իրեն և հափշտակությամբ խմում էր զգա ցմունքների կա յծկըլտացող դինին։ Եվ Դիկը երբեմն տարակուսում էր, գուցե նա դիտա վորյա ՞լ է տրվում ա յդ գինովությա նը, որովհետև արիություն չունի մտորելու ա յն մասին, ինչ տեղի է ունե­ նում իր հետ։ Պաոլան կարգին նիհարել էր, և Դիկը պետք է խ ոստ ովա ­ ներ, որ կինը դրանից ավելի էր գեղեցկա ցել, քա նզի նրա դեմքի գույներն ստացել էին ինչ-որ թափա նցիկություն և ներշնչված էին կ ենսա կա նութ յա մբ։ Իսկ Մեծ տան

կյա նքն

ընթա նում

էր առաջվա

նման'

խ իստ պատշաճ, ուրախ ու անհոգ։ Դիկը երբեմն հարցնում էր յուրովի, երկա՞ր է շարունակվելու արդյոք դա։ Եվ սար­ սափում էր' պատկերացնելով, թե ինչ կլինի, եթե ամեն բա ն փոխվի։ նա վստահ էր, որ բա ցի իրենից ոչ ոք որևէ բ ա ն չի կռահում։ Դեռ որքա՞ն կարող է դա ձգվել։ Իհարկե, ոչ երկար։ Պաոլան չա փ ա զա նց վատ դերասան է։ Եվ եթե նա նույնիսկ կարողանում է թա քցնել ինչ-որ գարշելի ու ստոր մա նրա մա սնություններ, ապա նոր զգա ցմունքների ա յդօր ի­ նակ ալիքը թ ա քցնելը ամեն մի կնոջ ուժերից վեր է։ Դիկը գիտեր, թե որքան խորա թա փ ա նց են իր ասիացի ծառաները, խորաթափանց են ու նրբանկատ, պետք է խ ո ս­ տովանել։ Իա յց կ ա ն ա ՜յք . . , Այդ նենգ կատունե՞րը։ Նրանցից ամենալա վն էլ հիացմունք կապրի, իմա նա լով, որ օրինա­ կելի, անարատ Պաոլան Եվայի դուստրերից մեկն է, ինչպես և բ ո լո րը։ Ցա նկա ցա ծ կինը, որ հա յտ նվի տանը մեկ օրով, մեկ երեկոյ ով, կարող է անմիջապես կռահել Պաոլայի ապ­ րումների մա սին։ Գրեհեէմից գլուխ հանելը դժվար է։ Սայց կինը կնոջը միշտ էլ հասկանում է։ Սակայն Պաոլան էլ ա յդ հարցում այլ է ուրիշներից։ Դիկը երբեք չի նկատել նրա մեջ կանացի զուտ նենգություն, ուրիշ կանանց հսկելու, նրանց ջրի երես հանելու ցա նկոլ«72

թ յուն, բ ա ց ա ռ ո ւթ յա մ բ այն դեպքերի, երբ գործը վ ե ր ա բե ­ րել է Դիկխն։ Եվ նա դարձյալ քթի տակ ծիծա ղեց, հիշելով միսիս Դեհեմենիի հետ ունեցա ծ «ս ի րա վ եպ ը », րրը « ս ի ­ րա վ եպ » էր միա յն Պաոլայի երևա կա յությա ն մեջ։ Այս ա\մենի մասին մ տ մտ ա լով' Դիկն իրեն հարցնում էր, Պաոլան դիտե" արդյոք, որ ինքը կռահում է։ Իսկ Պաոլան ինքն իրեն հարցնում էր' կռահո՞ւմ է Դիկն ա րդյոք, ու երկար ժամանակ չէր կարողանում պատասխան գտնել։ նա ոչ ւմի փոփոխություն չէր նկատում ոչ Դիկի և ոչ էլ իր նկա տ մա մբ նրա վերաբերմունքի մեջ։ Ինչպես միշտ, Դիկն անասելի շատ էր աշխատում, կատակում էր, երդում էր իր երգերը, նա դեռ նույն երջանիկ և ուրախ տղայի տեսքն ուներ։ Պաոլային հաճախ թվո ւմ էր նույնիսկ, որ Դիկը դարձել է ավելի քնքուշ, բ ա յ ց ինքն իրեն համոզում էր, թե դա երևա կա յությա ն պտուղ է։ Սակայն շուտով անորոշ վ ի­ ճակն ա վա րտ վեց։ Երբեմն սեղանի շուրջը, հյուրերի բ ա զ ­ մ ությա ն մեջ, կա մ երեկոյա ն' հյուրա սենյա կում թուղթ խ ա ­ ղալիս, Պաոլան նա յում էր նրան կիսախուփ կոպերի միջով, երբ Դիկը ոչինչ չէր նկատում, և վերջապես, ամուսնու աչ­ քերից ու դեմքի ա րտա հայտությունից հասկացավ, որ նա դիտե։

Գրեհեմին նույնիսկ չակնարկեց իր հայտնա գործու­

թ յա ն մա սին։ Դրանից ո՞ւմ անմիջապես կարող էր

վիճակը

մեկնել, իսկ

կթեթևա նա ։ Գրեհեմը Պաոլան, — նա ինքն

իրեն ազնվորեն խոստովանել էր դա, — ա մենից քիչ էր ու­ զում նրա մ եկնելը։ 9 ա յ ց գալով այն համոզմա ն, որ Դիկը գիտե կամ կ ռ ա ­ հում է, Պաոլան ասես դարձավ ավելի դաժան ու սկսեց դի­ տավորյալ խաղալ կրակի հետ։ Եթե Դիկը գիտե, մտ ա ծում էր նա, — իսկ Դիկը գիտե, — ուրեմն ինչո լ է լռ ո ւմ ։ Չ է ՞ որ Դիկը անկեղծ է և ուղղամիտ։ Պաոլան և ցա նկա նում էր բա ցա տ րություն, և' վախ ենում էր դրանից, բ ա յ ց հետո վախն անցավ, և մնա ց մ իա յն ցա նկությունը, որպեսզի Դիկը, վ ե ր ­ ջապես, խ ո ս ի ։ Դիկը գործարար մարդ էր և միշտ վճռա կա ­ նություն էր ց ուցա բե րում , ինչպիսի վտա նգ էլ որ սպառնա­ լիս լինե ր ։ Պաոլան միշտ նրան էր զիջում նա խ ա ձեռնությու­ նը։ Ստեղծված վիճակը Գրեհեմն անվանել էր եռա նկյունի։ 67а

43

Ջեկ Լոնդոն, X հ.

Թող Դիկն էլ վճռի ա յդ խնդիրը։ նա ցա ն կ ա ցա ծ խնդիր կ ա ֊ րող է վճռել։ Էլ ինչո՞ւ է դանդաղում։ Միևնույն ժամանակ Պաոլան շարունակում էր ապրել առա նց ետ նայելու, ջանալով զսպել խղճի ձա յնը, որ նրան մեղա դրում էր երկերեսանության մեջ, ապրում էր, չկ ա մ ե ­ նալով չա փից դուրս խորանալ ա յդ ամենի մ եջ։ Նրան թ վում էր, թե բարձրացել է իր կյանքի գա գաթնակետին և ագահո­ ր ե ն ըմպ ում է ա յդ կյանքը։ Լինում էր ժամանակ, որ նա ոչ մի բանի մասին չէր մ տ ա ծո ւմ և մ իա յն յուրովի հպարտանում էր, որ իր ոտքերի տակ են գտնվում երկու այդպիսի տղամարդ։ Հպարտու­ թ յունը միշտ գերակշռող գիծ էր եղել նրա բնա վորությա ն համար, նա հպարտանում էր տարբեր տեսակի տ ա ղա նդնե­ րով, իր արտաքինով, երաժշտության և լողալու մեջ ունե­ ց ա ծ վա ր պ ե տ ութ յա մ բ։ Այդ ամենը նրան բա րձրա ցնում էր ուրիշների նկա տ մա մբ, հիանալի պարելիս լիներ, թե հագած լիներ անասելի դեղեցիկ ու ընտիր զգեստ, կամ սքանչելի ո։ համարձակ լողալիս լի ն ե ր , — հազվագյուտ կինը կհա մա ր­ ձակվեր այդպես սուզվել, — կա մ հզոր նժույգին հ եծ ա ծ թ ե ­ ք ո ւթ յա մ բ իջներ ավազան ու վստահորեն լողար անցներ դե­ պի հակառակ եզրը, միևնույն էր։ Պաոլան հպարտության զգա ցում էր ապրում, երբ նրանց տեսնում էր երկուսով, ա յդ մոխրա գույն աչքերով հսկանե­ րի ն, քա նզի ինքն էլ ն,ոլյն ցեղին էր պատկանում։ Պաոլային շէր ւքում տենդագին հուզմունքը, սա կա յն բա նը մ իա յն նյարդերը չէին։ Նա նույնիսկ իրեն բռ նում էր ա յն բա նում, որ սառնարյուն հետաքրքրասիրությամբ երկուսին հ ա մ ե մ ա ­ տում էր իրար հետ, ինքն էլ չիմա նալով, թե նրանցից ում համար է ջանում լինել

որքան

հնարավոր է

գեղեցիկ

ու

հ մ ա յի չ։ Գրեհեմին նա արդեն բռնել էր, իսկ Դիկին չէր կա­ մ ե ն ո ւմ բա ց թողնել։ Նույնիսկ ի ն չ ֊ ո ր դաժանություն կար ա յն հպարտ գի­ տա կցությա ն մեջ, որ հանուն իրեն և իր պատճառով տ ա ­ ռապում

են

երկու

այդպիսի

ինքն իր ե նից չէր թ ա քցնում ,

ոչ սովորական

մարդ,

բնա վ

որ եթե Գիկը

դիտե, ավելի

ճիշտ, այն ժամանակից ի վեր, ինչ իմ ա ցել է, ն ա էլ պետք 674

Է տառապելիս լինի։ Պաոլան համոզում

էր իրեն, որ ինքը

; վառ երևակայություն ունեցող ու սիրո հարցերում գ ա յ­ թ ա կղ վա ծ կին է, և որ Գրեհեմի նկա տ մա մբ ունեցա ծ սիրո պատճառը բոլորովին էլ նորության ու թարմության, մեջ չէ, ոչ էլ ա յն բա նո ւմ , որ նա ուրիշ տ ղա մա րդ է, քան Դիկը> Պաոլան չէր կամե՛նում ինքն իրեն խոստովա նել, թե իճչպ իսի վճռական դեր ունի այստեղ կիրքը։ 15 Հոգու խո՛րքում նա կարող էր չհասկանալ, որ դա ա նխ ո­ հ ե մ ո ւ թ յ ո ւ ն է, խ ենթություն, ախր ամեն բան զարհուրելի Հ.հ^Ր4ով կարող է ավարտվել իրենցից մեկնումեկի, ու թերևս, ; քսլորի համար։ Բայց նրան դուր էր գալիս ճախրել անդնդի 'վվրա, իրեն համոզելով, թե ոչ մի անդունդ էլ չկ ա ։ Երբ նա ւվէնում էր մ իա յնա կ, ապա հաճախ, նայելո՛վ հա յելուն, ծի­ ՛՛ծաղելի մի կշտամբանքով ճոճում էր գլուխն ու բա ց ա կ ա ն ­ ՛չում . «Ահ դու, գիշատիչ կ ին, գիշատիչ կ ի ն » ։ Իսկ երբ ա յդ ֆմասին թույլ էր տալիս իրեն մ տ ո ր ե լ, ավելի լրջորեն,, ապա ■ պատրաստ էր

համաձայնելու,

որ

Շոուն և

« Մադրոնյան

պուրակիя իմաստուններն իրա վա ցի են կանանց բնա զդները բա ցա հա յտ ե լիս։

գիշատիչ

Նա, իհարկե, չէր կարող հ ա մ աձայնել Դ ա ր ֊ Հ ի ա լի հետ, ՛թե կինը անհաջո՛ղ տղամարդ է։ Բա յց նորից ու նորից հի­ ն ո ւ մ էր Ուայլդի խոսքերը. «Կինը հաղթում է ան՛սպասելիո­ ՛րեն հ ա նձնվելով»։ Արդյոք հենց դրանով չի ՞ գերել Գրեհեմին, յուրովի հարցն՛ում էր Պաոլան։ Որքան էլ դա տարօրի­ նակ լիներ, բ ա յ ց նա արդեն զիջումներ անում էր։ Հետագա ■ զիջումների ‘էլ կգնա ՞ ա ր դ յո ք ... Իվենը կա՛մենում էր մեկնել։ ..Պաոլայի հետ, թե ոչ միևնույն է, ուզում էր մ եկնել։ Բայց , Պաոլան պահեց նրան։ Ինչպե՞ս։ Ավելացե՞լ էր ա րդյոք լուռ մի խոստում, որ կզիջի վերջնականապես։ Պաոլան ծիծաղով էր հեռու վանում ա պ ա գա յի վերա բերյա լ ամեն տեսակի ենթա դրությունները, բա վա րա րվելով

ներկայի ա կնթարթա ­

յի ն բերկրա նքով, ջանալով իր մ արմ ինը դարձնել

առավել

գեղեցիկ, իր հ մա յքները ' առավել կատարյալ, ճա ռա գա յթել երջանկության փա յլա տա կումներ, և դրա հե՛տ մեկտեղ զգդքէ էր կյանքի ա յնպիսի հա գեցվա ծություն ու թրթիռ, որպիս իք դեռևս անհայտ էին իր ե ն։ 675

ԳԼՈԻԽ XXVII

Իա յց երբ տղամարդն ու կինը սիրահարված են ու ա յդ ­ քան մոտ են .ապրում իրար, նրանց շի հաջողվում անփոփոխ պահպանել հեռա վորությունըt Պաոլան և Գրեհեմը աննկա­ տելիորեն մ տ երմ ա ցա ն։ Երկար հա յա ցքներից և ձեռքը ձեռ­ քին շփելուց նրանք աստիճանաբար անցան այլ ա նթ ույլա տրելի քնքշությունների, և գործն ա վարտվեց նրանով, որ մի ա նգա մ Պաոլան դարձյալ հա յտ նվեց Իվենի գրկում, նրանց շուրթերը հարատև համբույրով իրար հպվեցին։

ու

Այս անդա մ Պաոլան ոչ թե կատաղության պոռթկում ապ­ րե ց, այլ տիրաբար ասաց.

— Ես ձեզ բա ց չե մ թ ո ղ նի։ — Ես մնալ չեմ կարող, — կրկնեց Գրեհեմը արդեն ք ա ֊ նիհարյոլրերորդ ա նգա մ ։ — Ինձ, իհարկե, բա զ մ ա թ ի վ ա ն­ դամներ է վիճակվել համբուրվել փակ դռների հետևում և ամեն տեսակի հիմարություններ անել, բ ա յ ց այս դեպքում վիճակն այլ է. իմ առջև դուք եք և Դիկը։ — Հա վա տա ցնում եմ ձեզ, կերպ կկարգավորվի։ — Այդ դեպքում, եկեք կկա րգավո րենք։ Մ եկնե'նք։ Պաոլան նահանջեց։ — Հ ի շ ե ց ե ք , — պնդեց

Իվեն,

ինձ հետ,

ամեն և մենք

Գրեհեմը, — թե

ինչ

բան

ինչ-որ

ա մեն բան

հայտարարեց

ա յն երեկո Դիկը, երբ Լեոն մարտնչում էր վիշապների դեմ։ նա ասաց, եթե նույնիսկ Պաոլան, նրա կինը, երբևէ փախչի նրանից, կասի մ ի ա յն. «Օրհնում ե մ ձեզ, զավակներսX։ — Այո, հենց դրխ համար էլ այսպես դժվար է, Իվեն։ նա, իսկապես, Մեծ հոգու տեր մարդ է։ Դուք շատ ճիշտ ասա ցիք։ Լսեցեք։ Հե տ ևե ց ե ք նրան։ նա առանձնահատուկ կերպով քնքուշ է ու հոգատար, ինչպես և խոստա ցա վ այն երեկո, ուզում եմ ասել, ինձ հետ է քնքուշ։ Եվ բա ց ի ա յդ ... դուք չե ք նկա տել...

— նա գ ի տ ե ՞... Նա որևէ բան ասե՞լ է ձեզ, — ընդհատեց Գրեհեմր։ — Ոչինչ չի ասել, բ ա յ ց ես վստահ եմ, որ գիտե, կամ, 676

համենա j l I դեպ ս, կռահում է։ Հե տ ևեցեք նրան։ Նա չի կ ա մ ե ­ ն ո ւմ մրցա կցել ձեզ հետ։ — Մրցա կ ց ե ՞լ...

— Այո։ Չի ուզում։ Հիշեցեք երեկվա օրը։ Երբ մեր խ ո ւմ ­ բ ը ժա մ ա ն եց, նա սանձահարում էր մուս թա ն զն եր ի ն , բ ա յց ձեզ տեսնելով, այլևս թ ա մ բի ն չնստ ևց։ Նա սքանչելի սա ն­ ձահարող է։ Դուք ևս փորձեցիք։ ճ ի շ տ է, վատ չստ ա ցվեց, բ ա յ ց դեռ շատ հեռու էիք նրա վա րպ ետ ությունից։ Ոայց նա չո ւզ ե ց ցուցադրել իր առա վելությունը։ Հենց մ իա յն դա ինձ հ ա մ ոզեց, որ նա կռահել է։ Եվ հետո, դուք ուշադրություն

չեք

դարձրել ա յն բանի

վրա , որ հիմա երբեք չի հարցնում ձեզ, թե ինչ եք անում, որտեղ եք ա նցկա ցնում ժա մա նա կը, ինչպես սովորաբար հարցուփորձ է անում ամեն մի հյուրի։ Նա ձեզ հետ բիլիարդ է խաղում, որովհետև դուք նրանից լավ եք խա ղում, մեկ էլ մ՛ենամարտում է սուսերով ու փ ա յտ ով, որտեղ ևս հավասար են ձեր ուժերը։ Սակայն նա ձեզ չի հրավիրում ոչ բ ռ ն ց ք ա ­ մա րտի և ոչ էլ ըմ բշա մ ա րտ ի։ — Ա յո, ա յդտեղ նա իսկապես կարող է հաղթել ինձ,-™ քրթմնջա ց Գրեհեմը։ — Հե տ ևեցեք և կտեսնեք, որ ես իրավացի ե մ ։ Իսկ ինձ վերա բերվում է ինչպես կամակոր մտրուկի, ի բր Հ թող խեն ­ թ ութ յուններ անի որքան սիրտն ուզում է։ Ոչ մի դեպքում նա չի խա ռնվում ի մ գործերին։ 0 ՜ հ, հավատացեք ինձ, ե յ նրան լա վ ե մ ճանաչում։ Նա ապրում է իր սեփական օրենք­ ներով և փիլիսոփաներին կարող է սովորեցնել, թե ինչ բան է գործնական փիլիսոփայությունը։ — Ո՜չ,

ո՜չ,

լ ս ե ց ե ք , — աճապարանքով

շարունակեց

Պաոլա ն, զգալով, որ Գրեհեմն ուզում է ընդհատել։ — Եվ ձեզ ավելին կա սեմ։

Գրադարանից դեպի՛ Դիկի ա շխա տա սենյա ­

կը տանող մի գաղտնի

սանդուղք

օգտվում եմ մ իա յն ես, ու մեկ էլ

կա, նրա

ա յդ

սանդուղքից

քարտուղարը։ Երբ

բարձրանում եք ա յդ սանդուղքով, անմիջապես հայտնվում եք նր ա սենյա կում, գրապահարանների ու դարակների միջև? Ես հիմա ա յնտեղից եմ գալիս։ Գնում էի նրա մոտ, բ ա յց ձ ա յն ե ր լսեցի ու մտ ա ծեցի, որ սովորականի պես խոսում են 677

կալվածքի գործերից, և Դիկն էլ շուտով կա զա տվի։ Ուստի որոշեցի սպասել։ Իսկապես ա յդ խոսակցությունը գործերի մասին էր, բ ա յ ց այնքա ն հետաքրքիր, ինչպես Հենքոկը կ ա ֊ սեր, այնպիսի « լույս էր ս փ ռ ո ւ մ », որ չդիմա ցա ու ականջ դրեցի։ Այդ խոսակցությունը «լույս էր սփռում» հենց իք Դիկի բնա վորությա ն վրա , ուզում եմ ասել։ նա զր,ոլցում էր բա նվորներից մեկի կնոջ հետ։ Հիեր եկել էր բող ո քո վ . . . Այդպիսի բաներ հաճախ են պատահում բա նվորա կա ն ավա նում։ Եթե ես այ դ կնոջն հանդիպեի' չէ ի ճանաչի և նույնիսկ անունը չէի հիշի։ Եինն անդադար բո­ ղոքում էր, բ ա յ ց Դիկն ընդհատեց նրան։ «Դա կարևոր չէ , — ա սաց, — ես ուզում եմ իմա նա լ

դուք ինքներդ Սմիթին խրա ­

խուսո՞ւմ էիք, թե ոչ»։ Նրա անունը, իհարկե, Սմիթ

չէ, ես չե մ

հիշում ճիշսր

անունը, բ ա յց դա նշանակություն, չունի, նա մ եզ մոտ է ծ ա ­ ռա յում արդեն ութ տարի, աշխատում է որպես վարպ ետ։ «Օ՜հ, ո չ, սըր, — լսե ց ի ես կնոջ պատասխանը։ — Նա ինձ երբեք հանգիստ չի թ ող ել։ ւԵս, իհարկե, ջանում էի խ ուսա ­ փել նրանից։ Ախր ամուսինս էլ կատաղած մա րդ է, իսկ ես ա մենից շատ վախ ենում եմ,

որ հանկարծ կկորցնի տ եղը։

Նա գրեթե մեկ տարի է, ինչ աշխատում է այստեղ և, կ ա ր­ ծես, ոչնչով աչքի չի ընկել։ ճ ի ՞շ տ է։ Մինչ ա յդ ունեցել է մ իա յն պատահական աշխատանքներ, ու մենք շատ ծա նր վիճակում էինք գտ նվում։ Դա նրա մեղքը չէ. նա չի խմումդ և մ ի շ տ ...» «Լա վ, — ընդհատեց նրան Դխկը։ — Ոչ նրա աշխատանքը՛? ոչ էլ վարքը տվյա լ դեպքում նշանակություն չունենէ Ուրեմն,. դուք պնդում եք, որ Սմիթին երբեք որևէ հիմք չեք տվել ձ ե գ սիրատածելու հա մա ր»։ Ոչ, ա յդ կինը պնդում էր, որ չի տվել ու տասը րոպե շա ­ րունակ մա նրա մա սնորեն պա տմում էր, թե ինչպես է Սմիթը կպչում ի ր ե նից ։ Կնոջ ձայնը շատ հաճելի էր,, գիտեք> լինում են աՀԳս{ՒսՒ մեղւմ ու անհա՛մարձակ կա նա ցի ձայներ* և հ ա ֊ վան ա բ ա ր , նա սիրունիկն էր։ Հա զիվ ինձ գսպ եցի, որ ներս չմ տ ն ե մ ։ Ա յնպ ե՜ս էի ուզում տեսնել աչդ կնոջը։ 678

;

« Ուրեմն, դեպքը պատահել է երեկ ա ռա վոտ յա ՞ն, — հա րց­ ր ե ց Դիկը։ — Իսկ ուրիշները լս ե ց ի ՞ն ։ Ես ուզում եմ ասել, . բա ց ի ձեզնից, միստր Սմիթից ու ձեր ամուսնուց, թեկուզև հարևանները գիտեի՞ն ա յդ մա սին» ։ «Ա յո , սը'ր։ Գիտեք, ախր, նա ոչ մի իրավունք չուներ իմ հետևից մ,տնել խ ո հ ա ն ո ց ։ Ամուսինս ստորադաս աշխատող չ է ։ Նա ինձ գրկեց ու աշխատում էր համրուրել, իսկ ա յդ պաу՛ հին ներս մտա վ ամուսինս։ Չ նա յա ծ բնա վորությա նը, ա յն\ քա ն էլ ուժեղ չէ ։ Սմիթը երկու ա նգա մ բարձրահասակ է ]. նրա նից։ Ամուսինս դանակը հանեց, իս կ մի ստր Սմիթը 1 բ ռ ն ե ց նրա երկու ձեռքերը, կպան իրար ու սկսեցին գլորվել ա մբողջ խ ոհա նոցով մ ե կ ։ Ես վ ա խ եցա , որ հաֆկարծ գործը Հչհ ա սնի սպ անության, դուրս վազեցի և օգնություն կանչեցի։ ՝ Ո ա յց հարևաններն արդեն լսել էին մեր տան աղմուկը։ Ամու­ սինս ու Սմիթը կռվելիս փշրեցին պատուհանը, շուռ տվե։՚ ց ի ն վառարանը, ողջ խոհա նոցը կորել էր ծխի ու մրի մեջ.

• նրա նց հազիվ բ ա ժա նե ց ի ն։

Իսկ ինձ

ամոթանք

տվեցին։.

, Ինչո՞ւ։ Դուք ախր գիտեք, սըր, թե հիմա բոլոր կա նա յք ի ն չ­ պես են լեզվին տ ա լու».,. Դիկը նորից ընդհատեց նրան, բ ա յց դեռ մոտ հինգ ր ո ­ պե շարունակ ոչ մի կերպ չէր կարողանում օձիքն աղատել։ Ա մենից շատ կինը վախենում էր, թե

հանկարծ ամուսինը

չզրկվի տեղից։ Ես սպասում էի, թե Գիկն ինչ կասի նրան, բ ա յ ց , ըստ երևույթին, դեռ վերջնական որոշում չէր կ ա յա ց ­ ր ե լ ։ Ու ես հա մոզվա ծ էի, որ նա հիմա կկանչի վարպետին։ Եվ նա իսկապես հ ա յտ ն վ ե ց ։ Ամեն ինչ կտայի նրան տ եսնե­ լու համար., բ ա յ ց լսում էի մ իա յն խ ոսա կցությունը։ Գիկն անմիջապես անցավ գործին, նկարագրեց ողջ աղ­ մուկն ու ծեծկռտոցը, և Սմիթը խոստ ովա նեց, որ իսկապես կարգին աղմոլկ է բա րձրա ցել։ «ն ա ասում է, որ երբեք ու ոչ մի բա նով չի խրախուսել ձեր սիրատածումները» , — հայտարարեց Դիկը։ «Ստում է, — պատասխանեց Սմիթը։ — Նա այնպես է ն ա ­ լո ւմ , ասես ինքն է հրավիրում սիրա տ ա ծվելոլ... Նա հենց առաջին օրից այդպես էր նա յում ինձ։ Իսկ ա յդ երեկո խ ո ­ հանոց գնացի ա յն պատճառով, որ ինքն էր կանչել։ Մենք 679

չէինք կարծում, թե ամ ուսինը այդքան շուտ կգա։ Ոայց հենց՛ որ ամուսնուն տեսավ, սկսեց ք ա2 քշվևլ ոլ կռ վ եր Ւսկ եթե. նա ասում է, թե չի գայթակղել ի ն ձ . . . » «Վերջ տ վ ե ք , — ընդհատեց նրան Դիկը, — դրանք դա­ տարկ բա ներ են, դա չէ կարևորը))։ <րԻնչպե՞ս թե դատարկ բաներ են, միստր Ֆորբեսթ*

ես*

իրավուն,ք ունեմ արդարանալու)),— պնդեց Սմիթը։ <րՈչ, դա էական չէ այն հարցում, որտեղ դուք արդարա­ նալ չեք կարող)),— պատասխանեց ^ի կ ը ։ և ես նրա ձայն խ մեջ լսեցի ինձ շատ ծանոթ դաժան ու վճռական երանգները։ Սմիթը դեռևս չէր

հասկանում։

Ուստի

^իկ ր

բացատրեց*

նրան իր տեսա կետը. օրՄիստր Սմիթ, դուք մեղավոր եք ա յն հարցում, որ ա ղ մ ո ւկ ֊ ա ղ ա ղ ա կ է բա րձրա ցել, որ անկարգու­ թյուններ եք արել, ա յն հարցում, որ կանանց բա մ բ ա ս ա ն ք ­ ների համար սնունդ եք տվել, ա յն հարցում, որ դուք խ ա խ ­ տել եք կարգապահությունը. իսկ այս ամենը հանգեցնում է մի շատ կարևոր եզրա կա ցությա ն, դուք մեր աշխատանքում^ անկազմ ակեր պվա ծ ութչուն եք ներարկել» ։ Բայց Սմիթը դեռ շէր հասկանում։ Նա կա րծեց, թե իրենմե ղադրում են հասարակական բա րոյա կա նությունը խ ա խ ­ տելու մեջ, քանի որ հետամուտ է եղել ա մ ուսնացած կնոջըր և ամեն կերպ ջա նոլմ էր ստանալ Ս՛իկի ողո ր մ ա ծո լթ յո լնը Ւ պատճառաբանելով, որ ախր կինն է հա ճոյա ցել, ու խնդրում: էր ներողամիտ լինել իր

նկա տ մ ա մ բ։

«Ի

վերջո, — ասաց:

նա, — տղամարդը, միստր Ֆորրեսթ, մնում է տղամարդ, հ ա ֊ մա ձա յն եմ, որ նա գլուխս յուղել է, իսկ ես վարվել եմ իս­ կական հիմարի պ ե ս»։ «Միստր Սմիթ, — ասաց Դ ի կ ը , ֊ դուք ինձ մոտ աշխա­ տում եք արդեն ութ տարի, որից վ եց ը ' որպես վա րպ ետ ։ Ջեր աշխատանքից դժգոհելու առիթ չո ւն եմ ։ Աշխատել, իհար­ կե, կա րողա նա մ եք։ Ջեր բա րոյա կա նութ յա ն հարցն ինձ չ ի վերա բերում։ Թեկուզև մորմոն լինեք կա մ թուրք։ Ջեր մ ա ս­ նավոր կյանքը իմ գործը չէ, եթե մ իա յն չի խա նգա րում կալ­ վածքի աշխատանքներին։ Իմ կառապաններից ամեն մեկըկարող է շա բա թ օրերը հարբել մինչև գիտակցությունը կորց­ նելը, թեկուզև ամեն շա բա թ օր. դա նրա գործն է։ Բայց եթև 6Տ0

Հա նկ ա րծ պարզվի, որ երկուշաբթի օրը նա դեռ շի լրջացել, ու դա վատ է անդրադառնում ի մ ձիերի վրա' կոպիտ է վ ա ր­ վ ո ւ մ կենդանիների հետ, ծեծում է և կարող է վնաս պ ա տ ֊ ճառել, և կամ եթե դա ի ն շ ֊ ո ր չափով իջեցնի երկուշաբթի օրվա նրա աշխատանքի քանակը կամ որակը, ա յդ իսկ ր ո ­ պեից նրա հարբեցողությունն արդեն դառնում է ի մ գործը, М կառապանը կարող է գրողի ծոցը կորչել»։ ((Դուք... դուք հո չե ՞ք ուզում ասել, միստր Ֆորրեսթ, — կակազելով քրթմնջաց Սմիթը, — օր**. որ ես էլ կարող եմ կորչել գրողի ծո ց ը »։ « Հենց ա յդ էլ ուզում եմ ասել, միստր Սմիթ։ Եվ ես ձեզ հեռացնում եմ ոչ թե ա յն պատճառով, որ ոտնձգություն եք .կատարել ուրիշի սեփականության ն կ ա տ մ ա մ բ , — դա ձեր ե նրա ամուսնու գործն է, — այլ ա յն պատճառով, որ ի մ կալ­ վ ա ծ ք ո ւմ անկարգությունների առիթ եք տ վ ել»։ — գիտեք, Ւվեն, — ասաց Պաոլան, ընդհատելով իր պ ա տ մությունը, — թ վա յին մերկ տ վյա լներով Դիկը կռահում է ավելի շատ կ յա նքա յին դրամաներ, քան ց ա նկ ա ցա ծ գրողը, որը մխ րճվա ծ է մ ե ծ քաղաքի ջրապտույտի մեջ։ Վերց­ ն ե ք թեկուզ կաթի ֆերմա ների հաշվետվությունները' յո ւ ր ա ­ քա ն չյո ւր կթվորի տեղեկատուն առան ձին ֊ ա ռ ա ն ձին. այսքան լիտր կաթՀ ստ ա ցվա ծ այսինչ կովից ա ռա վոտ յա ն ու ե ր ե կ ո ֊ յա ն , այսքան լիտրն էլ ա յսինչ կովից։ Դիկը մարդուն ճա նաչելու ոչ մի անհրաժեշտություն չունի։ 9 ա յց ահա կիթը նվա զել է։ «Միստր Փ ա րքմեն, — հարցնում է նա կաթի ֆ ե ր ֊ մ ա յի կառավարչին, — ինչ է, Բարչի Փերատտան ամուսնա­ ց ա ՞ծ է» , — «Ա յո , սըր» ։ ֊ — «Ե՞նչ է պատահել, կնոջ հետ հա ­ մերաշխ չէ՞ » ։ — « Այո, սըր»։ Կամ, « Մի ստր Փարքմեն,

Սիմփքինսը երկար ժամանակ

մեր լա վա գույն կթվորն էր, իսկ հիմա ուրիշներից ետ է ■ մնում։ Ի՞նչ է պատահել» ։ Փարքմենը չգիտ ե։ « Ի մ ա ց ե ք , — ասում է Դիկը։ — նրա հոգում ինչ-որ բա ն է կատարվում։ Հ ա յր ա բ ա ր զրոլցեցեք հետը և հարցուփորձ արեք։ Ա նհրա ­ ժեշտ է թ եթևա ցնել

նրա

սիրտը»։ Եվ

միստր

Փարքմենը

ստուգում է, թե բնչումն է բա ն ը ։ Պարզվում է, որ Սիմփքի նսի որդին' Սթենֆ որդյան համ ալսարանի ուսանող, հ ա ն ֊ 6Տ1

կարծ թողել է ուսումը, սկսել է կերուխումով ՂԲաղվել և հի­ մա էլ զեղծարա ր ութ լա ն համար բա նա ում նստած, սպասո ւմ է դատին։ Դիկն ա յդ գործը հանձնեց իր փ ա ստա բա ններին, նրանք կոծվեցին ա յդ պ ա տմությունը, կարողացան երաշ­ խ ա վորութ յա մ բ տղային ազատել բանուից, և Սիմփքինսի տեղեկատուները դարձյալ վերա կա նգնվեցին։ Եվ ա մ են ից լավն ա յն էր, որ տղան ուղղվեց, — Դիկը նրան վերցրեց, իր հսկողության տակ, — ա վարտեց ինժեներական ուսումնա­ րանը և ա յժ մ ծա ռա յում է մ ե զ մոտ , աշխատում է ճահիճ­ ների չորա ցմա ն վրա,

ամսական ստանում է հարյուր հի­

սուն դոլլար, ամուսնացել է, և նրա ապագան արդեն ապա՛­ հովվա ծ է, իսկ հայրը շարունակում է կթել կովերին։ — Դուք իրավացի եք, — մտ ա հոգ ու զ գ ա ց վ ա ծ մրմնջաց. Գրեհեմը, — իզուր չէր, որ ես Դիկին անվանեցի Մեծ հոգու տեր մարդ։ — Ես նրան անվա նում ե մ « ի մ անխախտ ժ ա յռ » , — սըրտանց ասաց Պաւոլան։ — Նա ա յնքա ՜ն վստահելի է։ Ոչ, դուք դեռ չեք ճանաչում նրան։ Ոչ մի փոթորիկ նրան չի կարող կոտրել։ Ոչինչ չի ծռի։ Նա ոչ մի անգամ չի սա յթ ա ք ե լ։ Ասես ա ստված ժպտում է նրան, միշտ ժպտում է։ Կյանքը նրան երբեք ծնկի չի բ ե ր ե լ.,, ա ռ ա յժ մ ։ Եվ... ե ս .., ես. . . չէի կա մե ­ նա վկա լինել ա յդ բա նի ն։ Դա կփշրեր ի մ սիրտը։ — Պ ա ո ֊ լա յի ձեռքը ձգվեց դեպի Իվենի ձեռքը, թ ե թ և ա յդ հպումի մեջ կար և

աղերսանք, և' քնքշություն։ — Ես հիմա վախե՛­

նում եմ նրա համար։ Ահա ինչո՜ւ չգիտ եմ, թե ինչպես վա ր­ վ ե մ ։ Ախր հանուն ինձ չէ, որ դանդաղում եմ, երկմտում. . . Եթե ես կարողանայի նրան կշտամբել պ ահանջկոտության, սա հմանափակվածության, թ ո զ ո լթ յա ն և չնչին ստորության մեջ, եթե կյանքը առաջ էլ նրան հարվա ծա ծ լիներ, ես ա ր­ դեն շատ վաղուց կմեկնեի ձեզ հետ, սիրելիս, սիրելի ս ... Պաոլայի աչքերն հանկարծ խ ո նա վա ցա ն։ Նա Գրեհեմին հանգստացրեց ձեռքը սե ղմ ե լով և, որպեսզի տիրապետի իրեն, դարձավ պատմությա նը.

— «Նրա ամուսինը, միստր Սմիթ, ձեր ճկույթն էլ չա րժ ե , — շարունակեց Դիկը։ — Ի՞նչ կարելի է ասել նրա մ ա ­ սին։ ժրաջան է, աշխատում է գոհ թողնել, բ ա յ ց խ ելա ցի չէ, 682

■ ftւժե ղ

չէ, լա վա գույն դեպքում' միջակ աշխատավոր։ Ոայց և այնպես, ստիպված եմ ձեզ հեռացնել, ու ոչ թե նրան, և այդ պատճառով ես շատ, շատ եմ ցավում))։ Իհարկե, նա ուրիշ շատ բաներ էլ ասաց, բ ա յց ես պատմեցի

հիմն ականը։ Այստեղից դուք կարող եք դատել նրա ո կ ը զ ֊ բուն քների մասին։ Իսկ նա երբեք չի դավաճանում դրանց։ Դիկր անհատին տալիս է լիակատար ազատություն։ Ինչ էլ որ անելու լինի մարդը,

քանի

դեռ

չի

ոտնահարում այն

խմբի շահերր, որոնց հետ ապրում է, դա ոչ ոքի չի վերա ­ բերում։ Դիկի կ արծիքո վ, Սմիթն իրավունք ունի սիրել կնո­ ջը և սիրվել նրա կողմից, եթե այդպես է ստ ա ցվել։ Նա միշտ սյսում էր, որ սերը ոչ կփաթաթես մարդու գլխին, ոչ էլ կպ ա ­ հես բ ռ ն ո ւ թ յա մ բ ։ Եթե ես իսկսւպես գնայի ձեզ հետ, նա կասեր, ((Օրհնում եմ ձեզ, զավակներս))։ Որքան էլ դա ծանր լիներ նրա համա ր, հենց այդպես էլ կասեր, ։օւսնզի դանում է, որ ա նցա ծ սերը չես վերադարձնի։ Սիրո ամեն մի ժամը, ասում է նա, ւըիվ է փոխհատուցվում,

երկու կողմերն

էլ

ստանում են իրենց հասանելիքը։ Այս հարցում ոչ հաշիվ կ ա ­ րելի է ներկայացնել և ոչ էլ հավակնություն, սեր պահւսնջելը պարզապես ծիծաղելի \է։ — Ես նրա հետ մ իա նգա մ ա յն համա ձայն ե մ , — ասաց Գրեհեմը։ — (էԴու ինձ խոստացար սիրել մինչև կյանքի վ ե ր • ջր)),— հայտարարում է վիրա վորված կողմը, ասես դա ի ն չ ֊ որ գումարի մուրհակ էիեի, որը կ աթելի է ներկա յա ցնել ղանձելու հ ա մա ր։ Դոլլարը ՂոԼԼաՐ Էէ մնում է, իսկ Աերր' ողջ կամ մ ե ռ ա ծ ։ Օայց եթե սերը մեռել է, որտեղիՈց վերցնել։ Այս հարցում մեր բոլորիս կարծիքներն էլ համընկնում են, և ամեն բան պարզ է։ Մենք սիրում ենք իրար, և դա բ ա ­ ւէա կ ա ն է, էլ ինչ ո՞ւ սպասենք թեկուզև մեկ ավելորդ րոպե։ Գրեհեմի ձեռքը սահեց նրա մատների երկայնքով, որոնք հսքված էին ստեղներին, հետո նա թ ե քվ ե ց Պաոլայի վրա, սկզբում համբուրեց մազերը, ապա դան դաղ իր կողմը շրջեց նրա դեմքն ու համբուրեց րա ց, հնազանդ շուրթերը։ — 17'եձ չի սիրում ա յնպես, ինչպես դուք, — ասաց Պաոլա ն, — ոչ այդպես խենթորեն, ուղում եմ ասել։ Ես ախը երկար ժամանակ է, ինչ նրա հետ եմ, ու նրա համար դարձել 6ՏՅ

եմ սովորության պես մի բ ա ն ։ Մինչև ձեզ հետ հանդիպելսես հաճախ, շատ հաճախ եմ մտորել ա յդ մասին ու ջ ա ն ա ֊ ցել եմ գուշակել, ավելի շատ ո՞ւմ է նա սիրում' ի՞նձ, թե կա լվա ծքը*** — Բայց ախր ա յդ ամենը ա յնքա ն հասարակ բա ն է, — ասաց Դրեհեմը։ — Պետք է մ իա յն՜ ա զնիվ լինել։ Դնա ' նք* Նա բա րձրա ցրեց ու ոտքի կա նգնեցրեց Պաոլային, ասես պատրաиտվելով անմիջապես տանել։ Բայց Պաոլան հ ա ն­ կարծ ետ քա՛շվեց նրանից, նստեց ու նորից ձեռքերով ծա ծհև9 շա ռա գունա ծ դեմքը։ — Դուք ինձ չեք հասկանում, Իվեն*** Ես սիրում եմ Դ ի ֊ կին։ Ես միշտ կսիրեմ նրան։ — Իսկ ի ՞ն ձ , — խ ա նդով հարցրեց Դրեհեմը։ — Իհարկե, — ժպ\ տաց

նա ։ — Դիկից բա ց ի ,

դուք միակն

եք, որն ինձ ա յդ պ ե ս , ,, հ ամ բո ւր ե ց , և որին ես այդպես հ ա մ ֊ բուրեցի։ Բայց ես ոչ մի դեպքում

շեմ կարող ա յդ քա յլն

անել։ Եռանկյունին, ինչպես դուք անվան ում եք մեր հարա­ բերությունները, պետք է լուծվի ոչ իմ կողմից։ Ինքս ա յդ ­ քան ուժ չունեմ։ Ես անդադար համեմատ ում եմ ձեզ երկու­ սիդ,

գնահատում եմ, կշռադատ ում։ Հիշում

եմ Դիկի հետ

ապրած բոլոր տարիներս։ Եվ հետո հարցնում եմ սրտիս*** Եվ ես չգ իտ ե մ ։ Չ գի տ ե մ *** Դուք մ ե ծ մարդ եք, և ինձ մեծ սիրով եք սիրում։ Բայց Դիկը ձեզնից ավելի մ ե ծ է։ Դուք ավելի մոտ եք հողին, դուք,*, ինչպե՞ս ա սեմ, մա րդկային եք թերևս։

Եվ

հենց

ա յդ

դուք ավելի

պատ՛ճառով էլ ձեզ

ավելի ուժգին եմ սիրում*** կամ, ծա յրահեղ դեպքում, ինձ թվո ւմ է, որ ուժգին ե մ սիրում։ Սպ ա սեք, — շարունակեց

նա,

պահելով

Իվենիճ

դեպի

իրեն ձգվող անհամբեր ձեռքը, — ես դեռ լըիվ չեմ ասել ձեզ։ Ես հիշում եմ իմ ու Դիկի ողջ ա նցյա լը, պատկերացնում ե մ r թե ինչպիսին է նա այսօր և ինչպիսին կլիկի վաղը*** Եվ չե մ կարողանում հանդուրժել ա յն միտքը, թե ի ն չ ֊ ո ր մեկը խ ը ղճալու է իմ ամուսնուն*** որ դուք խղճալու եք նրան* իսկ դուք նրան չխդճալ չեք կարող, երբ ես ասում եմ, որ ձեզ ավելի եմ սիրում։ Աւհա թե ինչու ոչ մ ի բա նում վստահ չ ե մ * 684

ես, ահա թե ինչու անմիջապես ետ եմ վերցնում սՒյֆ ամ ևնը, ինչ ասում ե մ *** և ոչինչ չգիտեմ*** Ես ամոթից

կմեռնեի,

եթե ի մ

պատճառով

որևէ մեկը

խղճար Դիկին։ Ազնիվ խ ո սք։ Ես ավելի զարհուրելի բան չե մ կարող պատ\կերացնել։ Դա կֆվաստացնի ինձ։ Ոչ ոք երբևէ չի խղճացել ն ր ա ն ։ նա միշտ եղել է վերևում, միշտ ուրախ, երջանիկ, վստահ, անհաղթելի։ Ավելին, նա արժանի էլ չէ, որ խղճան իրեն։ Եվ ահա ի մ և*** ձեր մեղքով, Նվեն*** նա կտրուկ կերպով հեռու վա նեց Նվենի ձեռքը։ — ***Այն ամենը, ինչ անում ե նք,

ձեր

յուրաքանչյուր

հպումն իսկ արդեն խղճահարության մի առիթ է։ Մի 1*թե դուք չեք հասկանում, թե այս ամենի մեջ ինչպես եմ խ ճ ճ վ ել։ Եվ հետո*** չէ ՞ որ ես հպարտություն էլ ունեմ։ Դուք տեսնում եք, որ նրա նկա տ մա մբ ես ա նազնիվ եմ վարվում**, ն ո ւյ­ նիսկ այսպիսի մանրուքներում, — Պաոլան դարձյալ բռնեց նր ա ձեռքն ու սկսեց շոյել մատնեքի թ ե թ և հպումով, — և գա վիրավորում է ձեր նկա տ մա մբ ունեցա ծ

իմ սերը,

նվաս­

տացնում է, չի կարող չնվա ստա ցնել ձեր աչքին։ Ես ց նցվում եմ այն մտ քից, որ թեկուզ սա , — Պաոլան նրա ձեռքը սեղ­ մ եց իր ա յտ ի ն , — ձեզ իրավունք է տալիս խղճալ նրան, և ինձ' դատապարտել։ Նա զսպում էր իր այտին հպվաւծ աչդ ձեռքի ա նհ ա մ բե ­ րությունը,

հետո

գրեթե

մ եքենա բա ր

շրջեց

ա յն,

երկա՜ր,

երկա ր նա յե ց ու դանդաղ համբուրեց ափը։ Մի ակնթարթ անց Եվենը դեպի իրեն քա շեց նրան, ու Պաոլան արդեն նրա գրկումն էր։ — Այ, տեսնո՞ւմ ե ք, — կշտամբանքով

ասաց

Պաոլան

ա զատվելով նրա գրկից։ — Դուք ինչո՞ւ եք անդադար ինձ պատմում Դիկի մ ա ­ սին, — հարցրեց Գրեհեմը մի ուրիշ ա նգա մ, զբոսանքի ժ ա ­ մանակ, երբ նրանց ձիերը քա յլում էին կողք-վողքի։ — Որ­ պեսզի ինձ պահեք հեռավորության վ ր ա ՞։ Որպեսզի պաշտ­ պ ա նվե՞ք ինձնից։ Պաոլան գլխով արեց և ապա ասաց.

— Ոչ, այդպես չէ ։ Դուք ախր դիտեք, որ ես չե մ ուզում 635

ձեզ պգ(հել հեռավորության վրա ... շատ մ ե ծ հեռավորու­ թ յ ա ն / վ ր ա ։ Ես պատմում եմ այս ամենը, որովհետև Դիկն անդադար զբա ղե ցնում է ի մ միտքը։ Ախր տասներկու տարի շարունակ միա յն նա է զբա ղեցրել։ Եվ մեկ էլ, հավանաբար, ա յն պատճառով, որ մտա ծում եմ նրա մա սին։ Հա սկա ցեք, թե ինչպիսի վիճակ է ստեղծվել։ լական ամուսնությունը. ..

Դուք ք ա յք ա յե ց ի ք

իդեա ­

— Գիտեմ, — ասաց նա։ — ք ա յք ա յո ղ ի իմ դերն այնքան էլ արտովս չէ ։ Այդ դուք եք ստիպում խ ա ղա լ, ինձ հետ մ ե կ ­ նելու փոխա րեն։ Ես իոնչ ա նեմ։ Ամեն կերպ ջանում եմ մ ո ­ ռանալ, չմտա ծել ձեր մ ա սին։ Այս առավոտ մի կես գլուխ դրեցի, բ ա յ ց գիտեմ, որ ոչինչ չի ստ ա ցվել, — ստիպված վերամշակելու ե մ , — որովհետև չե մ կարող չմտ ա ծել ձեր մ ա սին։ Ի՛՛նչ է Հա րա վա յին Ամերիկան և նրա մա րդա բա նու­ թ յո ւնը ձեզ հետ հա մ ե մ ա տ ա ծ։ Իսկ

երբ ձեր

կողքին եմ,

ձեռքերս գրկում են ձեզ, նախքան հասցնում եմ ինքս ինձ հաշիվ տալ, թե ինչ եմ անում։ Եվ,

աստված

վկա, դուք

մտ ա դրվելով

ձիուն ք ա ­

ուզում եք դա, մի ժխտեք։ Պաոլան հավաքեց սանձերը,

ռատրոփ արշավի հանելու, բ ա յց ա մենից առաջ խորամանկ մ ի ժպիտով ա սա ց. ֊

Այո, ես ուղ ում եմ դա, սիրելի ք ա յք ա յո ղ ։

Նա 1ւ հանձնվում էր և' պ ա յքա րում։ — Ես սիրում եմ ամուսնուս, մ ի ' մոռա ցեք ա յղ , — ն ա ­ խա զգուշա ցրեց

նա Գրեհեմին, իսկ մեկ րոպե անց Իվենն

արդեն իր գրկում էր սեղմել նրան։ <

՝֊

А

‘

— Փառք աստծո, մենք այսօր մ իա յն երեքով ենք, — մի ա նգա մ բա ցա կա նչեց Պաոլան և, բռ ն ե լո վ Դիկի ու Գրեհեմի ձեռքերը, նրանց քարշ տվեց դեպի մ ե ծ սենյա կում գտնվող Դիկի սիրելի գահավորակը։ — Եկեք նստենք ու իրար տխուր պ ա տմություններ պատմենք

արքաների

մահվան

մասին։

եկեք ա յստեղ, միլորդներ և վսեմա փ ա յլ ջենտ լմեններ, խ ո ֊

սենք

Արմաքեդոնի'

ճակատամարտի

մասին,

ե ր բ Հ ^ մ ա յր

կմտնի ՛Լերջին օրվա արևը։ նա շատ ուրախ էր, և Դիկը զա րմա նքով տեսավ, որ կինը սիգարեթ է ծխ ում։ Երենք ամուսնության տասներկու տ արիների ընթա ցքում Պաոլայի ծխ ա ծ սիգարեթները նա կա­ րող էր հաշվել մատների վրա. և ա յն էլ ծխում էր քա ղա քա ­ վարությունից "դրդված, որևէ ծխող հյուրի ընկերակցելու նպատակով։ ՛Փիչ ա նց, երբ Դիկը իր ու Դրեհեմի համար սո­ դայաջրով վիսկի լց ր ե ց , Պաոլան զա րմա ցրեց ամուսնուն' խնդրելով մի բա ժա կ վիսկի էլ իր համար։ — Տ ե 'ս ,

սա

շոտլանդական

վիսկի

է , — զգուշացրեց

Դիկը։ — Ոչի'նլ, շա՜տ քի չ, — պ նդեց Պաոլան, — և մենք խ մ ե ­ լուց հետո կլինենք որպես երեք հինավուրց, լա վ ընկերներ ու կզրուցենք այս աշխարհի ե ղա ծ -չե ղ ա ծից ։ Իսկ երբ հոգ­ նենք, ես ձեզ համար կերգեմ « Վալկիրիայի ե ր գ ը »։ նա սովորակա՛նից ավելի շատ էր խոսում և ամեն կերպ ջանում էր ամուսնուն ստիպել, որ ա յսօր իրեն ցուցադրի ամբողջ փ ա յլով ։ Դիկը դա նկատեց, բ ա յ ց որոշեց կատարել կնոջ ցա նկությունը և հանդես եկավ շիկահեր արևային հ ե­ րոսների մասին հանպատրաստից մի ելույթով։ «Նա ուզում է, որ Դիկկ իրեն ց ույկ տա» , — մ տ ա ծեց Գրեհեմը։ Բայց հազիվ թե Պաոլան՛ հիմա ցա նկա նա ր, որպեսզի նրանք մրցեին, նա ուղղակի հիացմունքով նա յում էր մա րդ­ կային ցեղի ա յդ երկու ներկա յա ցուցիչներին, նրանք գեղեցիկ էին ու երկուսն էլ պատկանում էին Պաոլային։ «նրա նք խոսում են խոշոր որսի մա սին, — մ տ ա ծեց Պաոլա ն , — բ ա յ ց արդյուք երբևէ փոքրիկ մի կնոջ հաջողվել է այնպիսի որս բռնել, ինչպիսին են այս երկուսը»։ Պաոլան

նատ.ել էր գահավորակին,

ոտքերը

փեշի

տակ

քաշած, ու մ եր թ նա յում էր խոր բա զկա թոռում հ ա ր մ ա ր ա ֊ 1 1 Ըս՛տ

Ա ստ վա ծա շնչիՀ ա ստ ծո

մա րտ ը ■սա տ ա նա յի

դեմ.

ա ստ ծո

և

նրա

եր կ նա յի ն

հա ղթա նա կից

հետ ո

ուժերի

ճա կա տ ա ­

բ ա ց վ ո ւմ

է

Ահեղ

դա տ ա ստ ա նի օրը և ա շխարհի վ եր ջը ։ 687

վ ետ սյճղավորված Գրեհեմ ի ն , մ ե ր թ 1 Դիկին. արմունկին հենվւձծ' նա պառկել էր կնոջ մոտ , բարձերի վրա ։ Պաոլան հայա ցքը փոխում էր մեկից դեպի մ յո ւս ը , ու երբ տ ղ ա ֊ մարդիկ խոսեցին կյա նքա յին ճակատամարտերի ու պ ա յ ­ քարի մ ա սին, — ողջախոհ ու սառն, ինչպես ռեալիստները նրա մտքերը հոսում էին միեՀեույն հունով, և նա արդեն կարող էր սա ռնա րյունութ յա մբ նա յել Դիկին, առանց այն տ ա ն­ ջող խղճահ ա րութ յա ն, որն այս օրերի ընթա ցքում սեղմում էր նրա սիրտը։ Պաոլան հպարտ,անում էր նրանցով, — ասենք ո V ԱՒնԸ չէր հպարտանա այդքան վայելուչ, գեղեցիկ տ ղա մա րդկա ն­ ց ո վ , — բ ա յ ց արդեն չէր խղճում ամուսնուն։

նրանք իրա ­

վացի են։ Այանքը խաղ է։ Այդ խաղում հաղթում են ա մ ենաճա րպիկն երր, ամենաուժեղները։ Մի՞թե նրանք բա զմ իցս չեն մասնակցել ՛այդպիսի պ այքարի, այդպիսի մ րցա կցու­ թ յա ն ։ Ւսկ ինչո՞ւ Պաոլային էլ չի կարելի։ Եվ որքան նայում ու լսում էր նրանց, այնքա ն ա յդ հարցը Պաոլայի առջև հառ­ նում էր ավելի համառոյյեն։ նրանք բնա վ էլ անաքորեթեսներ չէին, ա յդ երկուսը, և հավանաբար, իրենց շատ բան էին թույլ տալիս այն ա նց ­ յա լո ւմ , որից, հանելուկի նմա ն, մտել էին Պաոլայի կ յա ն ­ քի մեջ։ նրանք անց էին կացրել այնպիսի օրեր և այնպիսի գիշերներ,

որոնք կանանց

համար, — գոնե այնպիսի

նա նց, ինչպիսին էր Պաոլան, —

կա­

արգելված էին։ Ենչ վ ե ր ա ­

բերում է Դիկին, ապա նա աշխարհով մեկ թա փ ա ռելիս, — Պաոլան անձա մբ էր ա յդ մասին զա նազան խ ոսա կցութ յուն­ ներ լսել, — մերձեցել էր բ ա զ մ ա թ ի վ կանանց հետ։ Տ ղ ա ­ մարդիկ միշտ էլ տղամարդ են մնում, հատկապես ա յն պ ի սիները, ինչպիսին են այս երկուսը։ Եվ Պ աոլային նրանց

պատահական,

անհայտ ընկերուհիների

ա յրեց

նկատ՛մամբ

ծն վա ծ խանդը, ու նրա սիրտը քա ր ա ցա վ ։ «Նրանք ուզածի պես են ապրել և երբեք չեն իմ ա ցե լ, թե ի ն չ է մ երժումը» , — հիշեց նա Կիպլինգի տողը։ Խղճա՞լ։ Եսկ ինչո՞ւ Պաոլան պետք է խղճա նրանց ա վ ե ­ լի, քան նրանք խղճում են իրեն։ Այդ ամենը չափից դուրս անպարփակ է, չափից դուրս տարերային, և տեղ չկա խղճա-

Հա ր ո ւթ յա ն համա ր։ նրանք երեքով մտել են խոշոր խաղի եջ, և մեկնումեկը պետք է տանուլ տա։ Մտքերով տալ7վ ա ծ ' Պաոլան արդեն պ ա տկերացնում էր խաղի հնարավոր -ելքը։ Սովորաբար նա վախենում էր այդպիսի մտմտուքն ե ֊ ր ի ց } բ ա յց մի բաժակ վիսկին համարձակություն էր տվել նր ա ն ։ Ու հանկարծ նա տ եսա վ, որ վախճան ը սարսափելի է լինելու* նա ա յդ վախճանը ասես տեսնում էր մուժի միջով, յւ ա յց ա յն սարսափելի էր։ Նրան սթա փ եցրեց Դիկը* նա մատը շարժում էր Պաոլայի այչքերի առջև, ասես հեռու վան ելով ի ն չ ֊ ո ր մի տեսիլ։ — Ա*1ՔՒդ թ ն չ ֊ ո ր բա ՞ն է երևում, — ծաղրեց նա կնոջը' չջանալով որսալ նրա հա յա ցքը։ Ս՛իկի աէքերը ծիծաղում էին, բ ա յ ց Պաոլան ա յնտ եղ ի ն չրր բան որսաց, որն սաիպեց նրան խոնարհելու երկար թ ա ր ֊ թ ի չն ե ր ը ։ Ս՛իկը գիտեր։ Այլևս կասկած լինել լի կարՈղ։ Ս՛իկը գիտ եր։ Հատկապես ա յդ բանը կարդաց Պաոլան նրա աչքեյրում և փա խ ցրեց հ ա յա ց քը ։ — ((Յինտիա* ,

Ցինտ իա ՜, ինձ թ վ ա ց ** . » — ուրախ

երգել

սկսեց Պաոլան* ու երբ Ս՛իկը նորից խ ոսեց, Պաոլան ձեռքը *գա րզեց նրա կիսատ բաժակին ու մի կում ա րեց։ 1

Թող լինի, ինչ լինելու է, ասաց նա յուրովի, իսկ խազը ինքը կշարունակի։ Թեև դա խ ենթություն է, բ ա յց դա է կ յա ն ք ը , ինքը ապրում է։ Այդքան լի ո ւթ յա մ բ նա երբեք չէր ա պ րել։ Եվ խ ա ղ ը, իսկապես, արժեր, ինչպիսին էլ էիներ հատ ուցումը։ Սե՞ր։ Մի՞թե ինքը երբևէ իսկապես սիրել է Դի կին այն սիրով, որին հիմա ընդունակ է։ Այդ տա րին ե րի ըն թա ցքո ւմ ա րդյո՞ք նա քնքշությունն ու սովորո* յթ ը սիրո տեղ չի ընդունել։ Պաոլայի հայա ցքը ջերմա ցա վ, երբ ն ա ­ յ ե ց Գրեհեմին* ա յո , Գրեհեմ ը հափշտակել է Պաոլային, ի ն չ­ պես երբեք չէր հափշտակել Ս՛իկը։ Նա սովոր չէր այդքան թունդ խմիչքների, և նրա սիրտը սկսեց արագ աշխատել, իսկ Ս՛իկը* ասես պատահաբար կնոջը ն ա յե լո վ , շատ լավ հասկացավ, թե ինչու են այդքան պ ա յծ ա ռ փ ա յլում նրա աչքերը և ա յրվում այտերն ու ջ ո ւ ր ֊ թ ե րը։ 689

44

Ջ ե կ Լ ո ն դ ո ն , X fi.

Դիկն սկսեց ավելի ու ավելի քիչ խ ո ս ե լ, և զրո ւյցը, ասես ընդհանուր պ ա յմա նա վ որ վա ծ ութ յա մ բ, մ ա րե ց։ Վերջապես նա ժա մ ա ցո ւյցին ն ա յե ց , ոտքի ելավ, հորան­ ջեց, ձգվեց ու ասաց.

— ժա մա նա կն է քնելու։ Սպիտակամորթին քիչ ժ ա մ ա ­ նակ է մնա ցել քնելու համար։ Ի՞նչ ես ասում, քնելուց առաջ չխ մ ե ՞ն ք , Իվեն։ Գրեհեմը գլխով ա րե ց . երկուսն էլ պնդանալու ՛ ցա նկ ու­ թյուն էին զգում։ — Իսկ դո՞ւ, — հարցրեց Դիկը կնոջը։ flurjg Պաոլան գլուխը շա րժեց, մ ոտ եցա վ դաշնամուրին li սկսեց

հավաքել

նոտաները.

տղամարդիկ

իրենց

համար

խմիչք էին պատրաստում։ Գրեհեմը իջեցրեց

դաշնամուրի

կափարիչը, իսկ Դիկն

ւԸրդեն սպասում էր շեմքին կանգնած, ու երբ նրանք երեքով դուրս եկան и են յա կ ի ց , Դիկր մի քանի քա յլ առջևից էր գնում։ Պաոլան խնդրեց Գրեհեմին' մարել բոլոր ա յն սեն­ յա կների լույսերը, որտեղով իրենք ա ն ց ն ո ւմ էին։ Այնտեղ, ուր Գրեհեմը պետք է թեքվեր դեպի իր աշտա­ րակը, Դիկր կանգ առավ։ Գրեհեմը մա րեց վերջին լա մպ ը։ — Այդ մեկը չ է ...

հիմա րի՜կ, — լ Աեց

Պաոլայի

ձա յնը

Դիկր։ — Այդ մեկը ամբողջ գիշեր վառ է մնում։ Դիկն այլևս ոչինչ Ասեց, բ ա յ ց արյունը խ փ ե ց նրա գըլխ ի ն։ նա անիծեց իրեն, նա հի<շեց, որ ժա մանակին ինքն էր համբուրվում' օգտվելով մթ ո ւթ յունի ց։ Եվ ա յժ մ

մ իա նգա ­

մ ա յն պարզ կերպով պատ,կերա ց ր ե ց , թե ինչ տեղի п Л Ь ցավ մի ակնթարթ տևող մթությա ն մեջ, մինչև որ լամպ ը նորից վառվեց։ Դիկը սիրտ չէր անում նա յել նրանց դեմքին, երբ հասան իրեն։ Նա չէր ցա նկա նում նաև տեսնել, թե ինչպես են Պ,աոլա յի պատվախնդիր աեթերը թ ա քնվում հակված թարթիչների տակ. նա դանդաղում և կրծոտում էր սիգարը, իզուր բառեր որոնելով անկաշկանդ հրաժեշտի համար։ — Ինչպե՞ս է առաջ գնում ձեր գիրքը։ Ո՞ր գլուխն եք 690

գ ր ում , — վերջապես գոչեց նա հեռացող Գրեհեմի հետևից ու զ գ ա ց , որ Պաոլան դիպավ իր ձեռքինէ Դիկի ձեռքը բռ ն ա ծ ու ճոճվելով' Պաոլան քա յլում էր նրա կողքով ու թռչկոտ ում, ճիշտ չարաճճի աղջնակի պես։ Ւսկ Դիկր տխ րա մա ծ մտա ծում էր այն մասին, թե ինչպիսի խորա մա նկություն նա կհորինի, որպեսզի այսօր էլ խ ո լ ս ա ֊ փի սովորական 'հ՛ամբույրից, որից արդեն ա յնքա ն վաղուց խուսա փում էր։ Երևի Պաոլան այնպես էլ շհասցրեց որևէ բան հորինել, ու նրանք հասան

ա յնտ եղ,

որտեղ

պետք է

բաժա նվեին

տ ա րբեր կողմերt Ուստի, գեռ ճոճելով Ո՚ իկի ձեռքը և աշխու­ ժորեն շատախոս ելով, Պաոլան նրան ճանապարհ դրեց մ ի ն ­ չև ա շխա տա սենյա կ։ Եվ այստեղ Դիկը հանձնվեց։ Նրան չբավա կա ն ացրեց ոչ ուժ, ոչ էլ համա ռություն, որպեսզի սպ ասի մի նոր խորա մա նկությա ն։ սևա ցնելով , թե ինչ-որ բ ա ն հիշեց հանկարծ, նա կնոջը տարավ մինչև գրասեղանն / 4 ա յնտ եղից վերցրեց պատահական մի նամա կ։ — Ես ինձ խոսք եմ տվել պա տաս խանն ուղարկել հենց .Վաղն առավոտ, առաջին իսկ մ ե ք ե ն ա յո վ , — ասաց նա, սեղ­ մ ելո վ դիկտոֆոնի կոճակը, ու սկսեց թելա դրել։ Պաոլա ն մի առ ժամանա կ դեռ բա ց չէր թողնում նրա ձ ե ռ քը ։ Հետո Դիկն զգաց նրա մատնել։ի սեղմումը որպես հրաժեշտ, և Պաոլան շշնջաց.

— Բարի գիշեր։ — Զարի գիշեր, զա վա կս, — պատասխանեց նա մ ե ք ե ն ա ­ բա ր, շարունակելով թելադրել ու ասես չնկա տելով նրա հե­ ռանալը։ Եվ շարունակեց ա յնքա ն ժա մանակ, մինչև կնոջ քայլերը մա րեցին հեռվում։

ԳԼՈՒԽ XXVIII Հաջորդ օրն ա ռա վոտ յա ն 'եիկը> պատասխանները թ ելա գրելիս, ամեն

^ Ժ յ ք ի ն նամակների պահ պատրաստ էր

վերջացնելու այս բոլորը։ — Զա նգա հա րեցեք Հեննեսիին ու Մենդենհոլլին, — ասաց 691

նա, երբ Բլեյքը հավաքեց թղթերն ու ոտքի ելավ հեռանալու֊ համար։ — Բռնացրեք նրանց մատղաշների ախոռում և ա ս ա ֊ ց ե ք , որ այսօր թող չգա ն, ավելի լա վ է' վաղն ա ռա վոտ յա ն։ Բայց հ ա յտ ն վե ց Բոնբրայթն ու սովորականի պես պ ա տ ­ րաստվեց սղագրելու Դիկի մ եկ ժա մ յա զրույցը կառավարիչ­ ների հետ։ — Եվ մեկ էլ------ձայն տվեց Դիկը Բլեյքի Հենն եսի1ւն հարցրեք,

հետևից, —

թե ինչպես է իրեն զգում ծերուկ Բ ե ս ֊

սին։ Նա երեկ իրիկնադեմին շատ վատ վիճա կի մեջ է ր ,--բա ցա տ րեց Դիկը Բոնբրա յթին։ — Միստր Հենլին ուզում է անմիջապես խոսել ձեզ հետ, միստր Ֆորրեսթ, — ասաց Բոնբրայթը ու, տեսնելով, որ շեֆըգժկա մությա մ բ ու զա րմա նքով վեր քաշեց ունքերը, ա վ ե լ ա ց ֊ ր ե ց ։ — Խոսքը Բյուքեն յա ն ա մբա րտա կի մասին է։ Բ ն չ ֊ ո ր բան չի ստացվում, ինչպես ծրա գրվա ծ էր,,+ ըստ երևույթին մ ե ծ սխալ է թույլ տ ր վա ծ,,, Դիկը զիջեց ու մեկ կառավարիչների հետ։

ժա մ

շարունակ

խորհրդակցեց ի ր

Ուորգմենի հետ' ոչխարներին լողա ցնելու ախտահանիչ լուծույթի մասին տաք վիճա բա նությա ն ժա մանակ, նա ոտ­ քի ելավ ու մոտ եցա վ պատուհանին, լսելով ինչ-որ ձայներ, սմբակների դոփյուն և Պաոլայի ծիծաղը։ — Օգտվեցեք Մ ոնթանի հաշվետվությունից, այսօր ձեզ կուղարկեմ պ ա տճենը, — շարունակեց

ես հենց՛ նա' պ ա ֊

տոլհանից դուրս նա յե լո վ ։ — Այնտեղ պարզել են, որ ա յդ լուծ ույթը բանի պետք չէ ։ Ազդում է ավելի շուտ որպես հանգստացնող միջոց, բ ա յց մա կա բույծներին չի ոչնչացնումւ Արդյունքն անբավարար է ։ Պատուհանի մոտով սլացավ չորս հոգուց բա ղկ ա ց ա ծ հեծելախ ումբը։ Պաոլան գնում էր Ֆորրեսթի երկու ը ն կ ե ր ֊ ների' նկարիչ Մարտինեսի և քա նդա կա գործ Ֆ բ եյլի գ ի հետ, որոնք հենց նոր էին ժաման ել առավոտյա ն գնա ցքով։ Չ որ­ րորդը Աելիմին հեծա ծ Գրեհեմն էր, նա ետ էր մնա ցել մ յո ւս ­ ներից, բ ա յց միա նգա մա յն պարզ էր, որ շատ շուտով ա յգ չորս հեծյալները կբաժանվեն երկու զույգի։ Հա զիվ էր խփել ժամը տասնմեկը, երբ իր տեղը չգտնող 692

Դիկը, մ ռ ա յլա դ ե մ , ծխախոտը ձեռքին, դուրս եկավ մ ե ծ բ ա կ , բա զ մ ա թ ի վ նշաններից կռահելով, որ Պաոլան բ ո լո ­ րովին լքել է իր ոսկե ձկներին, Դիկը դառնորեն ծիծա ղեց* Նայելով դրանց, նա հիշեց Պաոլայի սեփական ներքին բ ա —կի մասին, որ,տեղ նույնպես մի ավազան կար* Պաոլան ա յն աեղ էր պահում ամ են ահա զվա գյուտ ու գեղեցիկ ձկները* Նա վճռեց գնալ այնտեղ ու ք ա յլե ց , իր բա նա լիով բ ա ց ե լո վ բռնա կ չունեցող դռները և ընտրելով այն անցուղիները, որոնք, բա ց ի Պիկից, հայտնի \Էին միա յն Պաոլային ու մեկ էլ ծա ռա ներին։ Պաոլայի ներքին բակը Գիկի ամենահիանալի նվերներից■>; մեկն էր, որ նա տվել էր իր երիտասարդ կնոջը։ Սիրահարի շռա յլությունից հուշված ալդ բակը կարող էր

իրականու­

թյուն դառնալ միա յն այդօրինակ արքայական շահույթների՜ դեպքում։ Նա Պաոլային լիակատար հնարավորություն էր տվել բակը պատրաստելու սեփական ճաշակով և պնդել էր, որպեսզի նա չխուսափի խելքից ու մտ քից դուրս ծախսերից • ա նգա մ։ Դխկին արտակարգ հաճույք էր պատճառում իր եր­ բեմնի խնամատարներին Պաոլայի չեքագրքույկի շշմեցնող գումարներով ծաղրելը։ Բակը ոչ մի կերպ կապ վա ծ չէր Մեծ տ ան ընդհանուր հատակագծի հետ։ Այդ վ իթ խ աըի շինու­ թ յ ա ն խորքերում թ ա քնվ ա ծ լինելով' 'բակը չէր խախտում ընդհանուր ուրվագիծն ու գեղեցկութ յունը։ Եվ հազվագյուտ մարդիկ էին տեսել ա յդ սքանչելի անկյունը։ Բ ա ց ա ռո ւթ յա մ բ Պաոլայի քույրերի ու մեկ էլ հյուր եկած որևէ նկարիչի, ա յնտեղ ոչ ոք մուտք չուներ, և ոչ ոք չէր կարող հիանալ ա յդ բա կ ով ։ Գրեհեմը լսել էր բակի գո յությա ն մասին, բա յցնույնիսկ չէին առաջարկել նրան դիտել։ Բակը կչոր էր ու այնքա ն փոքր, որ չէր զգա ցվում դա ­ տարկ տարածության սառնությունը, ինչպես շատ բա կերում։ Տունը կա ռուցվա ծ էր բե տ ոն ից, իսկ այստեղ մարդու աչքերը հանգստանում էին զարմանալիորեն նուրբ երանգներ ունեցող մա րմա րին նա յելուց։ Բակը շրջապատող կամարաշարը փոքրինչ կանաչավուն երանգ ունեցող ճերմակ մ ա րմ ա րից էր,, կանաչավուն երանգը մեղ մա ցնո ւմ էր կեսօրվա արևի փ ա յ­ լը ։ Բաց-կարմրավուն վարդերը փարթամորեն աճել էին սլա­ 693?

ց ի կ սյուների շուրջը և փռվել հարթ ու ց ա ծր տանիքի վրա, որը զա րդարված էր ոչ թե այլանդակ քի մեռներով, այլ ծ ի ­ ծաղող չարաճճի մանկիկներով։ Դիկն անշտապ քա յլում էր վա րդա գույն մարմարե հատակին, կամարաշարի տակ, և աստիճանաբար նրա հոգին էր ներթափանցում ա յդ բակի գե ղ եցկութ յունը' թ եթև ա ցնելո վ ու հանգստա ցնելով նրան։ Բակի սիրտն ու կենտրոնը շատրվանն էր. այն բա ղկ ա ­ ց ա ծ էր խ ե ցու պես թա փա նցիկ մա րմա րից պատրաստված, փրար հետ

հաղորդակցվող ու

տ ա րբեր

բարձրությունների

վրա գտնվող երեք ա վա զա ններից։ Ավազանի շուրջը չ ա ­ րաճճիություն էին անում վարդագույն մ ա րմ ա րից քա նդա ­ կ ա ծ, բնա կա ն մ ե ծ ո ւթ յա մ բ երեխաները։ Նրանցից մի ք ա ն ի ­ սը պատից կա խ վա ծ նա յում էին վար' ներքևի ա վա զա ննե­ րի ն . մեկն ագահորեն ձեռքերը պարզել էր ոսկե ձկնիկնե­ րին. մյուսը, մեջքին պառկած, ժպտում էր երկնքին, մեկ այլ երեխա հաստլիկ ոտքերը լա յն

դրած

ձգվում

էր, ոմանք

կա նգնա ծ էին ջրում, ուրիշները խա ղում էին ճերմակ ու կար­ միր վարդանոցում, բ ա յ ց բոլորն էլ այս

կամ

ա յն

կերպ

կապված էին շատրվանի հետ ու ինչ-որ կետում շփվում էին նրան։ Մարմարն ընտրվա ծ էր այնքա ն հաջող և քան.դակն էլ այնքան լա վ էր, որ ստեղծվում էր կյանքի լիա կ ա ­ տար պատրանք։ Դրանք ոչ թե քերո վբե նե ր էին, այլ մ ա րդ­ կ ա յի ն կենդա նի, ջերմ մա նկիկներ։ Դիկը ժպտալով ն ա յե ց նրանց ուրախ խ մ բ ի ն ։ Նա ծխեց վ եր ջա ցր եց սիգարեթը ու դեռ կանգնել էր նրանց դիմա ց' ծխ ա խ ոտ ի մնացորդը ձեռքին։ «Ահա թե նրա ն ի 'ն չ էր պ ե տ ք , — մ տ ա ծե ց

նա , — երեխաներ,

մանկիկներ։

երեխաներ շատ է սիրում։ Եվ եթե երեխաներ

Ախր

նա

ունենար. . . »

Նա հոգոց հանեց և, ա յս նոր մտքից շանթահար, զննեց Պ ա ոլա յի ամենասիրելի անկյունը, վաղօրոք գիտենալով, որ չի տեսնի ա յնտ եղ գեղեցիկ անփութությա մբ նետ ա ծ հյուս­ ք ը . ա յդ օրերին նա չէր հյուսում։ Նա չգնա ց կամարաշարի հետևի փոքրիկ սրահը, որտեղ գ տ նվո ւմ էր կտավների ու փորագրությունների հավա քա ­ ծո ւն, ինչպես նտև Եվրոպայի թա նգա րա ններում գտնվող Պ ա ոլա յի սիրած արձանների մարմարե ու բրոնզե պատճեն«94

ները։ նա բա րձրա ցա վ սանդուղքով, ա նցա վ հիասքանչ ն թ ֊ քա յի մոտով, որը դրված էր սանդղաբաժանի հարթակում, և շարունակեց բարձրանալ վեր' դեպի բնա կելի սենյակները^ որոնք զբա ղեցնում էին կողաշենքի ամբողջ վերին հարկը* Քայց նիքա յի մոտ նա մի պահ կանգ առավ ու ն ա յե ց ցած> բա կին։ Վերևից ա յդ բակը նման էր ձևով ու գույներով կա­ տարյալ ազնիվ դեմ աքարի։ Եվ Դիկը պետք է խ ոստ ովա ներ, որ չն ա յա ծ ա յդ մտահղացումն իրականացնելու միջոցները ավել էր ինքը, սակայն մտահղացումն ա մբողջությա մբ պատկանում էր .Պա ոլային. այս գեղեցկությունը նրա ստեղ­ ծածն էր* Պաոլան երկար ժամանակ երազում էր այսպ իսի բակի մասին, և Դիկը նրան հնարավորություն էր տվել իր ա ­ կանացնել ա յդ երազը։ Ւսկ ա յժ մ , մ տ ա ծե ց Դիկը, Պաոլան մոռա ցել է նաև բակի մա սին։ Պաոլան շահախնդիր չէր. Դիկե այդ բա նը շատ լա վ գիտեր, և եթե նա ինքը Ուժ չունի Պաոլա յին պահ ելու, ապա այս բոլոր խաղա լիքներով հնարավոր Ժ Ժ ն ի երբեք խ լա ցնել կնոջ սրտի կանչը։ Դիկն աննպատակ թա փա ռում էր

կնոջ

սենյա կում,

գրեթե չտ եսնելով առանձին առարկաները, բ ա յ ց ա յդ ա մենը ընդգրկելով սիրատենչ հ ա յա ցքո վ։ Այստեղ ամեն առարկա պերճախոս կերպով պատմում էր տանտիրուհու ինքնա տ ի­ պության մա սին։ Իա յց երբ Դիկը մտ տ վ ց ա ծ ր , հռոմեական ա վազանով լողա սենյա կը,

ա յնուա մ ենա յնի վ

չնկատել, որ ծորակից մի քիչ

կաթում է, և

չկա րողա ցա վ վճռեց հենց

այսօր ա յդ մասին հայտնել փականագործին։ Իհարկե, Դիկը նա յեց նաև կտավակալին, բն ա վ էլ չսպ ա ­ սելով, թե մի նոր գործ կտեսնի, բ ա յ ց խ ա բ վ ե ց , նրա առջև գտնվում էր սեփական դիմանկարը։ Նա

գիտեր

Պաոլայխ

սովորությունը. Պաոլան կեցվա ծքն ու հիմնական ուրվագծեր, րը վերցնում էր լուսանկարից, իսկ հետո մ նա ցյա /ը լրացա­ նում էր հիշողությա մբ։ Տ վ յա լ դեպքում նա օգտագործեց իր, մի շատ հաջող ակնթարթային լուսանկար, երբ Դիկը դ յ ղ ն ը ֊ վում էր թ ա մ բ ի վրա։ Միակ ա նգա մ էր ու մի պահ մ խ բ լն , որ Դիկին հաջողվել էր Քմահաճիւն ստիպել զդաստ կաֆդնել. Դիկը պ ա տկերված էր գլխարկը ձեռքին, մ ա զեր ը' գ հ ղ ա ր ֊ վեստա կան ա նկա նոնությա մբ, դեմքի բնական արս$Ա(հայ-

■ տությամր։ Նա չգիտեր, որ իրեն լուսանկարում են, աչքերը նա յում էին ուղիղ ապարատին։ Բչ մ ի լուսանկա ր ի չչէ ր կարող \ավելի լավ որսալ նմա նությունը։ Պաոլան լուսանկարը տվել էր մեծա ցնելու և ա յժ մ նկարում էր կտավի վրա։ Բայց ա յդ ,դիմանկարն այլևս դադարել էր սոսկ լուսանկար լինելուց. Դիկր ճանաչեց Պաոլային բնորոշ մաներան։ Հա նկա րծ նա ց ն ց վ ե ց ու ավելի ուշադիր զ ննե ց։ Մի՞թե դա իր աչքերի, իր դեմքի արտահայտությունն է։ եա դարձչալ ն ա յե ց լուսանկարին, աչդ արտահայտությունը լուսա ­ ն՛կարում չկար։ Նա մ ոտ եցա վ հ ա յելիներից մեկին և, իրեն անտարբեր տեսք տալով, սկսեց մտածել Պաոլայի ու Գրեհե֊ մի մասին։

Եվ աստիճանաբար նրա դեմքին ու

աչքերում

հ ա յտ նվեց ա յդ նույն ա րտահայտությունը։ Դրանով չբ ա վ ա ­ րարվելով, նա մոտ եցա վ կտավակալին ու նորից նա յեց իր դիմանկարին, որպեսզի ստուգի իր տպավորությունը։ Պաոչա ն գիտեր։ Պաոլան գիտեր, որ Դիկը գիտե։ Պաոլան դուրս էր կորզել ա յդ գաղտն,իքը, բռնա ցրել էր այն րոպ եներից մեկը, երբ ա յդ նոր արտահայտությունը, առանց Դիկի գ ի ­ տ ա կ ցությա ն, կտավի վրա։

հայտնվել էր դեմքին,

Հանդերձա սենյա կից

հ ա յտ նվեց

ու դա փոխադրել

Պաոլայի

էր

նաժիշտը' չ ի ֊

նուհի Օ յ ֊ Լ յ ան։ Նաժիշտը Դիկին չնւկատեց ու մոտենում էր խոր մտահոգության մեջ, աչքերը խ ոնա րհա ծ։ Նրա դեմքը թա խծոտ էր, և այլևս ունքերը չէր բա րձրա ցնում. մի սովո­ րություն, որ առիթ էր հանդիսացել

մ ա կանվան

համար։

Դեմքին չկար սովորական զ ա րմա նքը, չինուհին ընկճվա ծ էր թ վ ո ւմ ։ «Ինչպես երևում է, մեր

բոլորի

դեմքերն էլ սկսել են

մատնել իրենց գաղտնիքները)),— մ տ ա ծեց Դիկը։ — Բարի լույս, Օ յ ֊ Լ յ ա , — ձայն տվեց Դիկը։ Նաժիշտը պատասխանեց Դիկի ողջույնին. նրա ա չքե­ ր ո ւմ Ֆորրեսթը տառապանք կա րդա ց։ Օ յ ֊ է յ ա ն գիտե, կ ողմ ­ նակի մա րդկա նցից նա առաջինն է, որ գիտե։ Ի'նչ արած, հենց դրա համար էլ նա կին է։ Ի դեպ, նաժիշտը այնքան շատ է նստել Պաոլայի հետ, երբ տիրուհին եղել է տանը, որ, իհարկե, չէր կարող չգուշակել նրա գաղտնիքը։ 69R

Հա նկա րծ Օյ-Լյայի շուրթերը դողացին, նա ձեռքերը սեղ­ մեց նլ փորձեց խ ո սե լ։ — Միոտր Ֆորրեսթ, — սկսեց նա խ ե ղ դվ ելո վ ։ — Թերևսդուք կարծեք, որ խելքս թ ռցրել եմ, բ ա յց ուզում ե մ մի բա ն ասել ձեզ։ Դուք շատ բարի տեր եք։ Դուք շատ բարի եք ի մ ծեր մոր ն կ ա տ մ ա մ բ։ Դուք ի մ նկա տ մա մբ միշտ, միշտ բ ա ­ րի եք եղել... Նա կարկամեց, լիզ ե ց չորա ցա ծ շրթունքները, հետո ինքն իրեն ստիպեց նա յել Դիկի աչքերին ու շարունակեց.

— Միոտր Ֆորրեսթ, ինձ թվո ւմ է, որ ն ա ... ն ա ... Ոայց Դիկի դեմքն հանկարծ այնպես խստ ա ցա վ, որ ՕյԼյան շփ ոթվեց ու կարմրեց, և Դիկը մ տ ա ծե ց, որ նա ա մ ա ­ չում է այն բա նի ց, ինչ կամենում էր ասել։ — Լավ նկար է նկարում միսիս Ֆորրեսթը, ճի՞շտ է , --նկատեց նա, որպեսզի նաժիշտին սթափվելու հնարավորու­ թյուն տա։ Զինուհին հառաչեց ու, երբ հա յա ցքը հառեց Դիկի դիմա ­ նկարին, աչքերում նորից հա յտ նվեց տառապանքը։ — Այո, միսիս Ֆորրես f a շատ լա վ Նկար է նկարում։ Չին ուհին հանկարծ նրան ն ա յե ց խորա թա փ ա նց ու ա ն­ թ ա րթ հա յա ցրով, ասես ուսումնասիրելով նրա դ ե մ քը, հե֊ տո դարձյալ մոտ եցա վ դիմանկարին ոս ց ո ւյց տալով ա շ ք ե ֊ րը, ա սա ց.

— 1ավ չէ> Չինուհոլ ձայնը հնչեց կտրուկ ու բա րկա ցկոտ ։ — Լավ չ է , — նորից ւասաց նա,

ավելի

բարձր,

ա վելի

կտրուկ, և ա նհետացավ Պաոլայի ննջարանում։ Դիկն ա կ ա մա յից ձգվեց, ասես պատրաստվելով

արիա­

բար դիմավորելու այն, ինչ շուտով փչվելու էր գլխին։ Ի՞նչ արած, դա ավարտի սկիզբն է։ Օ յ֊ Լ յա ն գիտե։ Շուտով կիմա ­ նան նաև մյո ւս ներ ը։ Որոշակի իմա ստ ով նա նույնիսկ ուրախ էր դրա համար, ուրախ էր, որ սպասումի տառապանքը հի­ մա երկար չի շարունակվի։ Ա յնուա մենա յնիվ, սենյա կից դուրս գալով, նա արդեն մի ուրախ մեղեդի էր սուլում, կա մենալով չինոլհուն հա սկա ց­ նել, որ իր տեսակետով ա ռ ա յժ մ ամեն բան բարեհաջող է։ 691

Այդ նույն օրը, օգտվելով առիթից, որ Դիկը

զբոսանքի

դուրս եկավ Ֆ րեյլիգի, Մարտինեսի ու Դրեհեմի հետ, Պ ա ո ֊ չա ն իր հերթին, գաղտնի ուխտագնացություն կատարեց ամուսնու կողաշենքը։ Մտնելով Դիկի համար որպես ննջա­ ր ա ն ծա ռա յող պ ա տ շգա մբը; նա հայա ցքը պտտեց կոճակ­ ների, անկողնի գլխին կախվա՛ծ հեռախոսի, որը Դիկին հա­ ղորդակից էր դարձնում ծառայ՛ողների ու ամբողջ Կ ա լի ֆ ո ր ֊ ն ի ա յի հետ, պտտվող պա տվա նդա նով դիկտոֆոնի, խ ն ա մ ­ քով դարսված գրքերի, ՛ա՛մսագրերի ու գյուղատնտեսական ր յո զ ե տ ե ն ն ե ր ի , որոնք սպասում էին ընթերցվելու, մ ոխ րա ­ մ ա ն ի , ծխախո՛տի, նոթատետրերի, թերմոսի վրա։ Պաոլայի ուշադրությունը գրավեց իր դիմանկարը, սե ն­ յա կ ի միակ ա յդ զարդարանքը։ Լուսանկարը կա խվա ծ էր ծանրաչափի ու ջերմաչափերի վրա, որոնք, ինչպես հ ա յտ ­ նի էր, շատ հաճախ էին գրավում Դիկի հա յա ցքի ու ուշա­ դրությունը։ Տարօրինակ մի ե րև ա կա յութ յա մբ նպ ծիծաղող դիմանկարը դեմքով դարձրեց դեպի պատը, տեսա վ շրջա­ նակի դատարկ ուղղանկյունին, հայա ցքը հառեց անկողնին ու դարձյալ դեպի պատը, և հանկարծ, ասես սարսափահար, ծիծ՛աղող դիմանկարը աճապարանքով կախեց նորից դ ե մ ­ ի ո վ դեպի սենյա կը։ «Ա յո , նա իր մ տ ա ծ ե ց Պաոլան։ — Տեղումն է » ։

տեղումն է

ա յստ ե ղ, —

Հետո նրա հայա ցքը կանգ առավ պատյանի մեջ գտնվող ■ ավտոմատ մ ե ծ ատրճանակի վրա, որը կա խվա ծ էր Դիկի մահճակալին շատ մոտիկ, այնքան մոտիկ, որ բա վա կա ն էր մ ի ա յն ձեռքը պարզել պ ա տյա նից հանելու համար։ Պաոլան ձեռքն առավ ատրճանակը։ Այո, ինչպես պետք էր սպասել, ձգանը ապահովիչի վրա չէ. այդպես է Դիկի սովորությունը, որքան էլ առանց օգտագործելու մնա ատրճանակը, նա թույլ շի տալիս երկար ը ն կ ա ծ մնալ պատյա նի մեջ։ Վերադառնալով աշխատասենյ՛ակ' Պաոլան դանդաղ ք ա յ ­ լե ց այնտեղ, մտախոհ զննելով վիթխարի, քարտարանները, քա րտեզներով ու պատճենահանված գծագրերով պահարան­ ները, տեղեկագրքերով ծա ն րա բե ռն վա ծ պտտվող դարակ­ ները և խնա մքով կա զ մ վ ա ծ տոհմագրական մա տ յա նների երկար շարքերը։ Ի վերջո, նա հասավ նաև գրադարան, ա յ ն ֊ «98

տեղ բա զմ ա թ ի վ գրքույկներ կա յին, շապկի մեջ ա ռնվա ծ ա մ ­ սա գրա յին հագվածներ և տա սնյա կ հաստափոր գիտական գրքեր։ նա բա րեխ ղճորեն կարդաց վերնա գրերը. ((Եգիպտա­ ցորենը Կ ա լիֆորնիա յում» , «Կերի սիլոսա ցումը» , «Շիրերը Ամերիկա յո լմ շ , «Սևահողի փ խ րեցումը», ((Առվույտը Կ ա լի ֊ ֆո րնի ա յում)), «Ընդերքա կա զմա վորումЛ, «9ա րձր բերքը Կ ա ֊ լիֆ ո րնիա յո ւմ Я, «Ա մերիկյա ն շորթհորններըՈ։ Վերջին վ ե ր ­ նադիրը կա րդա լով, նա քնքշորեն ժպ տ ա ց, հիշելով ա յն աշ­ խ ո ւյժ մտ քերի փ ոխ ա նա կությունը, որ Դիկը վար ում էր՝ պ նդելով կա թնատ ու և մսա տու կովերը զա նա զա նելու անհ ր աժեշտո ւթյա ն վրա, նրանց դ ե մ , ովքեր ա պ ա ցուցում էին, թե պետք է միա ժա մա նա կ երկու պահանջներին էլ բա վա րա րող կովեր բ ո ւծ ե լ։ նա ափով շ ո յե ց գրքերի կողերը, ա յտ ով հպ վեց նրանց, ու փ ա կեց ա չքերը։ 0 հ, Դիկ։ Ւ ն չ֊ո լi միտք ծնվեց նրա գ ը լ ֊ խ ում և անմիջապես էլ մա րեց, սրտում մի աղոտ թա խ իծ թ ողնելով, քա նզի Պաոլան շհա մա րձա կվեց ա յն զա րգա ցնել մինչև վերջ։ Որքա՜ն յուրա հա տուկ է ա յս գրասեղանը Դիկի հա մա ր։ Ոչ թ ա փ թփ վա ծություն կա և ոչ էլ չա վա րտ վա ծ աշխատանքի որևէ հետ ք։ Մ իա յն մետ ա ղա լա րե զա մբյուղի մեջ ն ա մ ա կ ն ե ֊ րի մեքենա գ՛րա ծ պատասխաններն էին> որ սպասում էին նրա ստ որա գրությա նը և մեկ էլ հեռա խոսով էլդ որա դ ոյից ստ ա ցվա ծ հեռա գրերի արտա կա րգ կույտն էր, որոնք ք ա ր ­ տուղարների կողմխց վերա մեքենա գրա ծ էին բլա նկների վրա ։ Պաոլան ցրվ ա ծ հա յա ցքով կարդաց ա մենա վերին հեռագրի տողերն ու հանդիպ եց իրեն խիստ հետա քրքրող մի հա ղոր­ դա գրութ յա ն։ նա

ունքերը

կիտա ծ,

նորից

կարդաց

ա յն,

մինչև որ գտավ իրեն ա պ շեցրա ծ լուրի հաստա տումը։ Զ ո հ ­ վել էր Զ եր եմ ի Որեքսթոնը' ա յդ բա րձրա հա սա կ, ուրախ և բարի մա րդը։ Մ եքսիկա ցի հա րբա ծ պ եոնների խ ումբը նրան սպանել էր սա րերում, երբ Որեքսթոնը ցա նկա ցե լ էր Հ ա ր ֊ վեսթի հանքերից փախչել Ա րիզոնա ։ Հեռա գիրն ստ ա ցվել էր երկու օր առաջ, և արդեն երկու օր էր, ինչ Դիկը գիտեր ա յդ մա սին, բ ա յց չէր ա սել, որպեսզի չհուզի Պ սա լա յին։ Դրա մեջ կար նա և ա յլ իմա ստ . Որեքսթոնի մահը նշա նա կում էր 69Э;

դրամական

մեծ

կորուստ.

ը ն թ ա ց ք ն , ըստ երևույթ ին,

Լարվես թի

հա նքերում

գործերի

ավելի ու ա վելի է վա տ ա նում։

Ա յո, ա յդպ իսին է Գիկը։ Ուրեմն, Բրեքսթոնը զոհվել է ։ Պա ոլա յին թ վ ա ց, որ ս են­ յա կը հա նկա րծ ց ր տ ե ց ։ Նա սարսուռ զ գ ա ց ։ Այդպես է կ յ ա ն ֊ ք ը . մեզնից յուրա քա նչյուրի ճանապարհի վերջում սպասում է մա հը։ Եվ դա րձյա լ նրան պարուրեց միևնույն վախն ու սա րսա փը։ Նրա առջև ուրվա գծվում էր կործա նումը։ Բ ա յց ո ՞ւմ կործա նումը։

Նա լուծում չո ր ո ն եց ։

Բավական է ա յն,

որ դա կործա նում է ։ Սարսափը ճնշեց նրա հոգին, և այս խ ա ղա ղ սենյա կի օդը նույնիսկ նրան հեղձուցիչ թ վ ա ց ։ Պաոլա ն դանդաղ դուրս եկա վ։

ԳԼՈԻԽ XXIX

— Սեր փոքրիկ տիրուհին թռչնա կի պես զգա յուն է, — ա սա ց Թ երենսը, սկուտ եղից վեր ցնելո վ ք ո կ թ ե յլը , որ ներ­ կա ներին էր հյուրա սիրում Ա ֊Հ ա ն ։ ճ ա շի ց առաջ էր, և Գըեհեմը, Լեոն ու Թերենս Մ ա ք -Ֆ ե յնը պատահաբար իրար հա նդիպ եցին թի[իաՐգի и են յա կո ւմ է — Ոչ, Լեո. — երիտասարդ բա նա ստ եղծին ա րգելեց ի ռ ­ լա նդա ցին* — Ջեզ մեկն էլ բա վա կա ն է։ Առանց ա յդ էլ ձեր ա յտ երն ա յրվ ում ե ն ։ Մի քո կ թ ե յլ ևս, և դուք ձեռքից բ ո լո ­ րովին կգնա ք։ Զեր պատանի գլխ ում գեղեցկութ յա ն մա սին եղա ծ գաղափարները չպ ետ ք է մշուշոտւվեն գինու գո լո ր ­ շիներ ից։ Թող մեծերը խ մ ե ն ։ Խմելու համար ա ռա նձնա հա ­ տուկ տաղանդ է ա նհրա ժեշտ։ Ւսկ ինչ վերա բերում է ինձ. +< Նա դատարկեց իր գա վա թն ու լռ ե ց , գնա հա տ ելով ք ո կ ֊ Р Ь Ш 1*

— Կանացի խ միչք է, — արհա մա րհա նքով

նա

շա րժեց

գլուխ ը։ — Չ ե մ հա վա նում։ Ջի ա յրո ւմ ։ Եվ փունջ էլ չկա ։ Ոչինչ չկ ա ։ Ա -Հա , բա րեկա մ ս , — կա նչեց ն,ա չի նա ցուն, — ինձ հ ամար վիսկիով ու սոդա յա ջրով խ ա ռնուրդ պատրաս­ տեք մի ա յսպ իսի երկա՛՛ր-երկար բա ժա կի մեջ, և գիտես, ա յնպ ե ս ,

որ իսկա կա նը լինի ա յսքա ն։ — Նա հորիզոնա կա ն

պիրքո վ ձգեց չորս մա տ քերը, ց ո ւյց տ ա լով, թե որքան վ իս­ կ ի պետք է Աքն ել* ու երբ Ա ֊Հ ա ն հ ա րցրեց, թե ինշպիսի վ իս­ կի է նա կա մենում, Թերենսը պ ա տ ա սխ ա նեց* — Շոտ լա նդա ­ կա ն կամ իռլա նդա կա ն, բուր բոնյա ն կա մ տա րեկա նի' մ ի և ­ ն ո ւյն է։ Ւնշ-որ ձեռքդ կընկնի։ Գրեհեմը մ իա յն գլխ ով ա րեց չինա ցուն և,

ծիծա ղելով,

֊դ ի մ ե ց իռլա նդա ցուն* — Թ երենս,

ես ձեզ ոչ մի

կերպ չե մ կարող հ ա ր բեց­

ն ե լ։ Ես շե մ մ ոռա ցել, թ ե ի ՜ն չ օրի գցեցիք 0 Լ ե յի ն ։ — Ե՜նչ եք ա սում։ Ե")ն\չ եք ա սում։ Դա զուտ պատահա­ կա նութ յո ւն էր, — պ ա տա սխա նեց իռլա նդա ցի ն։ — Ասում են, տր երբ մա րդու հոգին դա\ռնացած է, մի կաթիլն էլ ն ույն իսկ նրա ն կտապալի։ — Ւսկ ձեզ պատահե՞լ է, — հար-gpbg Գրեհեմը։ — Ենձ երբեք չի պ ա տա հել։ Եմ կենսափորձը խ իստ ս ա հ ֊ of անափ ակ է։ — Թ երենս, դուք ինչ-որ բա ն էիք ա սում*** միսիս Ֆոլ7» ր ե ս թ ի վ եր ա բե ր յա լ, — ա ղերսող ձա յնով հիշեցրեց Լեոն։ — 4

կարծես ուզում էիք ին չ-ո ր շատ լա վ մի բա ն ա սել*** — ՄիՈ$ ե նրա մասին հնարավոր է ուրիշ բա ն ա սել, —

.առարկեց Թ երենսը։ — Ես ա սա ցի, որ նա թռչնա կի պես զգա ­ յո ւ ն է, բ ա յց ոչ խաղտտնիկի կա մ հալից ը ն կա ծ տ ա տ րա կի. ա յլ ուրախ թռչնա կների պես, ասենք վա յրի դեղձա նիկների, որոնք լո ղան ում են ա յստ եղի շա տ րվա ններում, դեսուդեն ց ր ե լո վ ա րևա փ ա յլ ցա յտ ե ր ը , անդադար երգում են ու ծըլվրչում, իսկ սիրտն ասես ա յրվում է ոսկեհուռ կրծքում։ ՛Փոքրիկք տիրուհին հենց նրա նց պեւ, է։ Ես շատ եմ հետևել ֆ րա ն։ Այն ա մենը, ինչ երկրի վրա է, երկրի տակ ու երկնքում■ բերկրա նք է պա տճա ռում և զա րդա րում է նրա կ յա ն քը ։ Լինի յդա միրթա ծա ղիկը, որ ա ռա նց իրա վունքի ծիրանի է հագել ■ այն դեպ քում, երբ չի կարելի լինել ավելի վա ռ, քան գո լֆա տ չհա նգա ն, կա մ' վարգը, գիտ ե՞ք, ա յդ շքեղ « դ յո լշես я Վտրդը, քա մին թեթևա կի օրորում է նրան, իսկ նա հենց նոր է բո՛ցվել արևի ջերմ ճա ռա գա յթների տ ա կ ,,. Այդպիսի վարպի մա սին մի ա նգա մ Պաոլան ինձ ա սա ց. (ГԱրշալույսի գույն 701

ունի, Թ երենս, և Հա մ բույրի ձ և »։ Փոքրիկ տիրուհու հա մա ր ա մեն ինչ ուրա խ ություն է. Արքա յա դատեր ա րծա թյա խըրխ ինջը, ա ռա վոտ յա ն զա նգա կների հնչյունները, մետ ա քսա փ ա յլ ու գեղեցիկ անգորական ա յծերը , որոնք գեղատեսիդ խ մ բե ր ո վ թա փ ա ռում են լեռն ալան ջեր ում, ցա նկա պ ա տ երի երկա յնքով ձգվող ալ ոլոռը, լա նջերում և ճա նա պ ա րհների կողքին ա ճա ծ բա րձր խոտը կա մ ա մա ռա յին տապից խ ա նձվա ծ մոխ րա գույն սա րերը, որոնք նմա ն են թ ռիչքի պատրաստվող ա ռյո ւծների։ Ւսկ ինչպ իսի

գրեթե զգա յա կա ն

հա ճույքով է նա պ ա րա նոցն ու ձեռքերը պահում բա րերա ր արևի ճ ա ռա գա յթների տա կ։ — Նա գեղ եցկութ յա ն հոգին, է, — ասաց Լեոն։ — Ա յդպ ի­ սի կնոջ համար կա րելի է մ ե ռ ն ե լ, ես գա մ իա նգա մ ա յն հասկա նում ե մ ։ — ի ա յց նա և կարելի է ապրել նրա համար ու սիրել ա յգ հիա սքա նչ ա րա րա ծներին, — ա վելա ցրեց Թ երենսը։ — Հա պ ա , լս ե ք , միստր Գրեհեմ, ես մի գա ղտ նիք կա սեմ։ Մ ենք' «Մ ա դրոնյա ն պուրակի» փ իլիսոփ ա ներս, կյա նքի ծովում նա վա ­ բե կութ յա ն ենթա րկվա ծ մա րդիկ ենք, որ նետ վել ենք ա յս ­ տեղ, ա յս խա ղա ղ ծովա լճա կը, ուր ապրում ենք Պիկի ա ռա ­ տ ա ձեռնությա ն շնորհիվ և հա նդիսա նում ենք սիրահարների ե ղ բա յր ո ւթ յո ւն։ Եվ մեր բոլորիս սրտի դա մա ն մեկն է' փ ոք­ րիկ տիրուհին։ Մենք ա նհոգութ յա մ բ վա տ նում ենք օրերը երա գելով ու զրուցելով, չենք ընդունում ո 'չ ա ստ ծուն, ո 'չ սա տ ա նա յին, ո 'չ հ ա յրենիք, բ ա յց բոլորս էլ փոքրիկ տիրու­ հու ա սպ ետներն ենք և ուխտել ենք նրան միշտ հա վա տ ա րիմ լի ն ե լ։ — Մենք պատրաստ ենք մեռնել նրա հա մա ր, — հաստա ­ տ եց Լեոն, դանդաղ հա կելով գլուխ ը։ ֊ — Ոչ, տ ղաս, մ են ք պատրաստ ենք ա պ րել ու մա րտ նչել նրա հա մա ր։ Մ եռնելը դժվա ր գործ չէ ։ Գրեհեմն ա յս խ ո սա կցութ յունից ոչ մ՛ի բա ռ բ ա ց չթ ո ­ ղ ե ց ։ Պատանին, իհա րկե, ոչինչ չէր^ հա սկա նում, բ ա յց ա լե­ հեր մաղափնջի տա կից սևեռուն հ ա յա ց քո վ ֆրեհեմին նա յող կելտի ա չքերից նա հա սկա ցա վ, որ Թերենսը ին չ-ո ր բա ն գիտ ե։ 702

Սան՛դուղքի վրա լս վ ե ցի ն տղա մա րդկա նց ձա յներ ու ք ա յ­ լե ր . ա յն րոպ եին, երբ ներս մտան

Մարտինեսն ու Դար-

Հի ա լր , Թերենսն ա սա ց.

— Ասում են, որ Ո ա թ ա լինա յոլմ սքա նչելի եղանակներ են և թ յո լննո ս ի լա վ որս կա ։ Ա-Հա ն նորից ք ո կ թ ե յլ բ ե ր ե ց ,

նա շատ

զբա ղվ ա ծ էր,

քա նզի նույն պահին եկան Հենքոկն ու Ֆ ր ե յլի գ ը ։ Թերենսը խ մ ում էր ա յն խ ա ռնուրդները, որոնք անշարժ դեմքով չինա ցին սեփական ընտ րութ յա մբ մա տ ուցում էր նրա ն, խ մ ում էր և միա ժա մա նա կ շա ղա կրա տում հ ա ր բ ե ց ո ֊ յլութ յա ն ՛վնասի ու դա րշե լի ութ յա ն մ ա ս ի ն' Լեոյին հա մոզեչո վ , որ չխ մ ի ։ Ներս մտ ա վ ձեռքին մի գրութ յուն բռ ն ա ծ О-Տուրը և ջ ո ւ ր ֊ շը ն ա յե ց , թ ե ում հանձնի ա րդ յոք։ — Ա յստ եղ,

ա յստ եղ,

երկնա յին թևա վորի

որդի>— մոտ

կ՛անչեց նրան Թ երենսը։ — Այս խ նդիրքը հա սցեա գրվա ծ է մ ե զ ու բա ղկա ցա ծ է ա յսօրինա կ դեպքերին հատուկ

ա րտ ա հա յտ ութ յուններից, —

բա րձրա ձա յն ասաց նա ,

ա նցկա ցնելով

՛աչքի

՛երկտողը։ —

Սանն ա յն է, որ ժաման ել են էյութն ու էրնեստ ինա ն, և ահա թ ե ինչ են խ նդրում նրա նք։ Լսեցեք։ — Եվ նա կա րդա ց, — <ր0 հ, դ ո 'լք, ա զնիվ և փ ա ռա պ ա նծ եզջկր,ուներ։ Երկու խ եղճ, խ ոնա րհ ու հեզ եղնիկներ միա յնա կ թա փ ա ռում են ա նտ ա ­ ռում և թ ույլտ վութ յուն են խ նդրում ճաշից ա՛ռաջ շատ կարճ ժա մա նա կով ա յց ե լե լ եղջերուն՛երի հոտ ին, նրանց իսկ ա րո­ տ ա վ ա յր ումս։ Ամենատարս։ տեսակ

մետ ա ֆորներ

են

այս՛տեղ օգտ ա ­

գո ր ծվ ա ծ, — ասաց Թ երենսը։ — Սայց և ա յնպ ես, աղջիկները ՜մ իա նգա մ ա յն ճիշտ են վ ա ր վել։ նրա նք գիտեն Դիկի օրենքր, և դա շատ լա վ օրենք է, որ բիլիա րդի սենյա կ մուտք չունի և ոչ մի փեշ, բա ցա ռո ւթ յա մ բ մ ի ա յն , երբ կա տ ղա մա րդ­ կա նց միասնակա՛ն հա մ ա ձա յնութ յունը։ Հա պ ա ", ՛ի՞նչ է ու­ զ ո ւմ պ ատասխանել եղջերուների հոտ ը։ Ո՛վքեր համա ձայն ե ն , թող « ա յո » ա սեն։ Ո՞վ է դ ե մ ։ Ընդունվում է ։ Վա զի'ր, արագոտն О-Տ ո ւր , և ա յստ եղ առաջնորդիր ա յդ տ իկնա նց։ — «Թ ա գա դրվա ծ ա րքաների մույկերը հ ա գ ի ն » ..., — սկսեց

705

Լեոն, բա ռերն ա րտա սա նելով

ա կնա ծա նքով

ու հոգա տ ա ր

սիրով։ — «Զոհա սեղա նները գիջերով ն,ա կտրորի» , — շ ա ր ո լն ա ֊ կեց Թ երենսը։ — Ալս տողերը գրա ծ մա րդը մ ե ծ մա րգ է ։ նա< Լեոյի ու Դիկի բա րեկա մն է, ես հպա րտա նում եմ , որ նաևի մ բա րեկա մն է։ — Ւսկ որքան լա վ է ա յս

տունը, — շա րունա կեց Լեոն*

դիմելով Գ րեհեմին, — նույն՝ սոնատից է ։ Լսեցեք, թ ե ի ն չ ֊ պես է հնչում* «Ո ւնկնդրեցեք երգին արշա լույսի***)) Եվ հե­ տ ո* **— Գեղեցիկ խ ոսքի նկա տ մա մբ ունեցա ծ սիրուց նվա-ղող ձա յնով պատան ին կա րդա ց, — « Գրկին սեղմա ծ գե ղ ե ց ­ կութ յա մ բ

մ եռ յա լ

ինչպ ե՞ս

կվերա դա րձնի

իղձերն

ապ ա ­

գ ա յի »։ Նա լռ ե ց , քա նզի սենյա կ մտան Պա ոլա յի քո ւյրեր ը,

Ոա

ոտքի ելա վ նրանց ողջոլնելոլ հա մա ր։ Ա յդ օրը ճաշն ա նցա վ ճիշտ ա յնպ ես, ինչպ ես միշտ, երբներկա էին լինո ւմ իմա ստ ունները։ Գիկը սովորությա ն հա ­ մա ձա յն կատաղորեն վիճում էր Ահարոն Հենքոկի հետ Բերգսոնի ա ռիթով,

նրա

մ ետ ա ֆիզիկա յի

վրա

հարձակվելով-

ռեա լիստի դիպ ուկութ յա մբ ու ա նող ոքո ւթ յա մ բ։ — Զեր Բերգսոնը ոչ թե փիլիսոփա է, ա յլ

խաբեբ՛ա ,

Ահարոն, — եզրա կա ցրեց Գիկը։ — Նա գեռ շալակին կրում է', կախարդի հնա մենի պարկը, որը լեցուն է ա մեն տեսակի մ ե ­ տ ա ֆիզիկա կա ն իրերով, սա կա յն որոնք զա րդա րվա ծ են գի­ տական նորա գույն տ՛վյալների թա ղա նթ ներով։ — ճիշտ է, — հա մա ձա յներ Թ երենսր։ — Բերգսոնը մտ քի« խ ա բեբա է ։ Եվ ա յ թ ե ինչու է ա յդքա ն հ ա նրա հա յտ ,,.

— Ե՛ս ժխ տ ում ե մ . . . — ընդհա տ եց նրան Հենքոկը։ — Սպասեք մեկ րոպ ե, Ահարոն։ Իմ գլխ ով մի միտ ք ա ն­ ց ա վ ։ Թույլ տվեք պահել ա յդ միտ քը, քա նի դեռ թիթեռնիկի նմա ն չի թ ռել

դեպի

կա պ ույտ

երկինք։ Գիկը

Բերգսոնին

բոն ա ցր եց հա նցա նքի վ ա յր ում, ա յգ փիլիսոփան քիչ գան՛­ ձեր չի գողա ցել գիտ ությա ն գա նձա րա նից։ Նույնիսկ իրառողջ ինքն՛ավստահությունը թ ռցրել է Դա րվինից, Դարվինի ա յն ուսմունքից, ըստ որի դիմա նում են ա մենից հա րմա ր­ վողները։ Ի՛սկ ի ՞ն չ է արել հետ ո։ Ա յդ տ եսությունը թ ե թ և ա ֊704

կիորեն թ ա բմա ցրել է Ջ եմ սի պ րա գմա տ իզմով, քա ղցրա ցրել է մա րդու սրտում չմա րող ա յն հույսո վ , որ ամեն ոքի վի~ ճա կվա ծ է նորից ա պրել, ու զարդարել նիցշեի ա յն զա ղա ֊ փա րով, որ ա մենից հաճախ հաջողությա ն է հա սցնում չ ա ֊ փազան ցո ւթ յո ւն ը ...

— Ուզում եք աս ել' Ուա յլդի գա ղա փ ա րով, — ուղղեց նրան էրնեստ ինա ն։ — Աստված է վկա , ես ա յն կներկա յա ցննի որպես իմը, եթե ձեր ներկա յութ յունը չլի նե ր, — խ ոնա րհվելով նրա ն' հա ­ ռա չեց Թերենւսը։ — Մտքի հնա վա ճա ռները երբևէ ճշգրտորեն կորոշեն հեղինա կինг Ես ա նձա մբ կա րծում եմ , որ ա յգ գա ­ ղափարը գալիս է Մ աթուսաղա յի ց ։ Ի ա յց մինչ ա յգ , երբ ինձ սիրա լիրությա մբ ընդհա տ եցին, ես ա սում էի. . .

— Իսկ ո՞վ է ավելի կրքոտ

ինքնա վստ ա հութ յա մբ

մե­

ղա նչում, քան Ղ՚ի կը)— մի փոքր անց Հա րցրեց Ահարոնը։ Պաոլան Գրեհեմին ն ա յե ց բա զմա նշա նա կ հ ա յա ցքո վ։ — Ես հենց երեկ էի աչքի ա նցկա ցնում մ ի ա մ յա մըտ րուկների երա մա կը, հիմա էլ կարծես աչքերիս առջև է ա յգ գեղեցիկ տ եսա րա նը։ Ահավասիկ, հա րցնում եմ . ո՞վ է իս ­ կական գործ ա նում։ — Հենքոկի

ա ռա րկությունը

միա նգա մ ա յն

հիմնավոր

է, — ա նվստահորեն նկա տեց Մ ա րտինեսը։ — Առանց

գա ղտ­

նիքի աշխարհը կլիներ տափակ ու ա նհետ ա քրքիր։ Իսկ Դիկը ոչ մի գա ղտնիք չի ընդունում։ — ԱՏԴ արդեն չե ղ ա ՜վ , — ա ռա րկեց Թ երենսը' պաշտ պ ա ֊ նությա ն տակ ա ռնելով Դիկին։ — Ես նրան լա վ եմ ճ ա ն ա ֊ չո ւմ ։ Դիկն ընդունում է, որ ա շխարհում գա ղտնիքներ կան, բ ա յց

ոչ ա յնպ իսի, որոնցով վա խ եցնում են երեխ ա ներին։

նրա համար գո յութ յո ւն չունեն ոչ զարհուրելի մա րդա գա յլեր և ոչ էլ ա յն ֆա նտ ա սմա գորիա ն, որի հետ գլուխ եք դնում դուք' ռոմա նտ իկներդ։ — Թեր ենսը հ ա սկան ում է

ինձ,-— հաստատեց

Դիկը։ —

Աշխարհը միշտ հանելուկ է մ ն ո ւմ ։ Ինձ համար մա րդկա յին խիղճը ավելի մ ե ծ հանելուկ չէ, քան քիմիա կա ն ռեա կցիա ն, որի շնորհիվ ուտացվում է սովորական ջուրը։ Հա մ ա ձա յներ, որ դա գա ղտնիք է, և ա յդ դեպ քում բնութ յա ն բոլոր բա րդ 45

Ջ է կ Լ ո ն դ ո ն , X Б.

ա

երևույթները կկորցն՛են իրենց խ որհրդա վորությունը։ Ա յդ սովորական քիմիա կա ն ռեա կցիա ն նմա ն է ա յն հիմնա կա ն ա քսիոմներին, որի հիման վրա կա ռուցվում է ա մբողջ երկրա չա փ ութ յո լնը։ Նյութ և ուժ. ահավասիկ տ իեզերքի հ ա վ եր­ ժական

Հա նելուկները,

և ,դրանք

իր ենց

դրսևորում

են

տ ա րա ծությա ն ու ժա մանա կի հանելուկի մ եջ։ Ա րտ ա հա յտ ու­ թ յունը հան ելուկ չէ. հա նելուկա յին են մ իա յն նրա նց հի­ մունքները' նյութն ու ուժը, և մեկ էլ դրանց ա րտ ա հա յտ ու­ թ յա ն ա սպ ա րեզը' տ ա րա ծությունն ու ժա մա նա կը< լռ ե ց ու ցր վ ա ծ ն ա յե ց Ա -Հա յի և Օ ֊Տ ո լո ի անկիրք դեմքերին,

ծա ռա ները, սկուտեղները ձեռքներին,

կա նգնա ծ

էին ՜ճիշտ նրա դիմաց։, «նր ա նց դեմքերը մ իա նգա մա յն ա ն ֊ կիրք են, — մտ ա ծեց նա, — թ ե և ես պատրաստ եմ գրա զ գա լ, որ նրանք տ եղյա կ են ա յն բա ն ի ն , ինչն ա յդպ ես ց ն ց ե լ էր

0 յ~ Կ ա յՒ ն » ։ — Ա յ, տ եսնո՞ւմ եք, — հա ղթա կա նորեն ա վա րտ եց Թերե նս ը։ — Լավագույնն ա յն է, որ նա գլխ իվա յր շուռ չի գա ոլ չի կորցնի հա վա սա րա կշռությունը։ Նա ամուր է կա նգ­ նա ծ պինդ հողի վրա , հենվելով օրենքներին ու փ ա ստերին, և պ ա շտպ ա նվա ծ է ամեն տեսակի երկնա յին երևա կա յու­ թ յունն ե րի ց ու ա նհեթեթ զ ա ռա ն ցա նք նե ր ի ց...

Ա յդ երեկո ոչ ճաշից առաջ և ոչ էլ հետո որևէ մեկի մըտ ք ո վ չէր ա նցնի, թե Դիկն ի ն չ ֊ո ր բա նի ց .անհանգիստ է։ Թվում էր, թե ն ա ան պա յմ ան ուզում է նշել Հյութի և էրնե-սա ինա յի ժա մա նու մը. նա չխ րա խ ուսեց փիլիսոփա ների ծա ն­ րա կշիռ վեճը և զբա ղվա ծ էր մ ի ա յն ա մեն տեսակի խ ոսք ու կա տ ա կով։ Պաոլան էլ վա րա կվեց նրա տ րա մա դրութ յա մբ և ա մեն կերպ օգնում էր ամուսնաւ օյինն երին։ Պ ա րզվեց,

որ

ա մենա հե տաքրքիրր

ողջագուրվող

հա մ­

բ ո ւ յր խա ղա լն է ։ Է^ոլոր տղամարդիկ պետք է մա սնա կցեին խ ա ղին։ Գրեհեմին պատիվ տ րվեց առաջինը գնալ փորձու­ թ յա ն , և նա կարող էր հետո դիտել մյուսների ձա խորդու­ թ յուննե րը, որոնց Դիկը մ ե կ -մ ե կ դուրս էր ա նում բ ա կ ի ց ։ Լենքոկր (Դ իկը բռ նե լ էր նրա ձեռքը) հասավ մ ինչև սեն­ յա կի կենտ րոնը, որտեղ

7Р6

Պաոլան

ու նրա

երկու

քույրերը

կա նգնել էին ա թոռների վրա ,

կա սկա ծա նքով

ն ա յե ց կա ­

նա նց ու ա սա ց, որ ուզում է ա թոռները շրջա նցել։ Սակայն նա որևէ արտակարգ բա ն չնկա տ եց, թացի նրա նից, որ ամեն մեկի գլխին տղամարդու մեկական ֆետրե գլխարկ կար։ — Դե ին չ, ի մ կա րծիքով վատ լ է , — ա սա ց Լենքոկը' կա նգ ա ռնելով կա նա նց դիմա ց ու նրանց ն ա յե լո վ ։ — Իհարկե, վատ չէ , — հաստա տեց Դիկը։ — ք ա ն ի որ այս կա նա յք մա րմնա վորում են ա մենա գեղեցիկը մեր կա լվա ծ­ քում, ապա ձեզ պետք է

ողջագուրվող

Qb տ\րեցեքէ Ահարոն։ Ահարոնը, կտրուկ շրջվելով,

հա մբույր նվիրեն։

ասես թե հետ ևում ի ն չ ֊ո ր

մի վտ ա նգ զգա ց, հա րցրեց.

— Երեքն էլ պետք է հա մբուրե՞ն ինձ։

— /?£, գոլք պետքի ընտրեք նրան, ով ձեզ համբուրելու է։ — Իսկ մյուս երկուսը, որոնց ես չե մ ընտ րի, դա չե ՞ն համարի դիսկրիմինա ցիա , — հետ ա քրքրվեց Ահարոնը։ — Իսկ բեղերը խոչընդոտ չե ՞ն էիեի, — եղա վ նրա հա­ ջորդ հա րցը։ — Ինա վ, — հա նգստ ա ցրեց նրան կ ո ւթ ը ։ — Գոնե ես միշտ ուզեցել եմ իմա նա լ, թ ե ինչ զգա ցողութ յուն ես ունե­ նում սև բեղեր հա մբուրելիս։ — Շտ ա պ եցեք, շտ ա պ եցեք, ա յսօր ա յստ եղ հա մբուրում են փ իլիսոփ ա ներին, — հա յտ ա րա րեց էրնե ստին ա ն, — միա յն թ ե շտ ա պ եցեք, մյուսներն սպասում ե ն ։ Այսօր ինձ էլ պետք է հա մբուրի բեղա վոր հասկերի մի ա մբողջ դաշտ։ — Հա պ ա ՞, ո՞ւմ եք ընտ րում, — պ նդեց Դիկը։ — Էլ ի 'ն չ ընտ րութ յուն, — կա յտ ա ռո ւթ յա մբ պ ա տ ա սխա ­ նեց Լենքոկը։ — Իհարկե, ես կհա մբուրեմ սրտիս դա մա յին, փոքրիկ տիրուհուն։ Նա գլուխը բա րձրա ցրեց ու ձգեց շուրթերը, Պաոլան թ ե ք ­ վ եց, և նույն պահին գլխարկի եզրիյյ Լենքոկի դեմքին թա փ վեց ջրի առատ շիթը։ Երբ հերթը հասա վ Լեոյին, նա խ ի զա խ ո ւթ յա մբ ընտ րեց Պա ոլա յին և քի չ էր մնում փ չա ցներ ամբողջ խ ա ղը' ա կնա ­ ծա նքով ծնկի գա լով ու համ բուրելով նրա շրջազգեստի փ եշը։ — Այդպես չի կա րելի, — ասաց էրնեստ ինա ն։ — Հ ա մ բ ո ւյ­ 707

րը պետք է շինի ամենաիսկականը։ Բարձրացրեք ձեր գլոլ• խըւ որպեսզի կարողանան ձեզ համբուրել։ — Թող վերջինը լինի առաջինը, ի 'ն ձ հա մբուրեցեք, Լեո,-— խ նդրեց Լյ ութը, որպեսզի օգնի նրան դուրս գա լո։ շփ ոթվա ծ վիճա կից։ նա երա խ տ ա գիտ ությա մբ նա յե ց էյութին և ձգվեց

դեպի

աղջիկը, ը ա յց գլուխը շատ ետ չտ ա րա վ, ու ջրի շիթը ծորա ց օձիքից ներս։

— Ւսկ ինձ թող երեքն էլ համբուրեն, — հայտարարեց Թերենսը, նրան թվում էր, թե դժվարին վիճակից դուրս գա -

լու ելքը գտել է։— Ու ես երեք անգամ կճաշակեմ դրախտա֊ լին երանէությունը։ Սիրալիրության համար որպես շնորհա կա լություն՝

նրա

գլխին թ ա փ վեցին ջրի երեք շիթ եր։ Ս՛իկի մոլուցքն ու ուրա խ ությունը գնա լով սաստկանում էի ն ։ Ամեն ոք նրան նա յելիս, երբ դռան փեղկի մեջ էր կա նգ­ նեցրել Ֆ ր եյլի նգի ն ու Մ ա րտինեսին, որպեսզի չա փի նրանց հասակն ու պատասխան տա ա յն վ եճ ի ն, թ ե ով է ավելի բա րձրա հա սա կ, կա սեր, որ հիմա աշխարհում ավելի անհող ու ա նվրդով մա րդ չկա ։ — Ծնկները մի ասի ն։ Ոտքերը ռւղի' ղ ։ Գլուխներդ ձ ի 'գ , — հրա մա յում էր նա ։

Երբ նրանց գլուխները հպվեցին դռանը, մյուս Ц.ПГ1^ЬВ Լսվեց զարհուրելի մի թնդյուն, որից խեղճերը ցնցվեցին։ Դուռը բացվեց, ու հայտնվեց էրնեստինանճ գոնգին հարվա֊ ծելու փայտով զինված։ Հե տո Դիկը, ձեռքին բռ ն ա ծ բարձրակրունկ կերպասե կ ո ֊ շիկն ու Թերենսի հետ սա վա նով ծա ծկվա ծ, նրան սովորեց­ նում էր (ГԵղբա յր Рпр» խ ա ղը' ա ռա ջա ցնելով մ յո լս ն երի բուռն հիա ցմունքը։ Ա յդ ընթ ա ցքում հա յտ նվեցին նա և Մ ե­ զոնները և Ուա թսոնները' իրենց ուիքենբերգյա ն շքա խ մբո վ։ Դիկն անմիջապես պ ա հա նջեց, որպ եսզի նոր ժա մա նա ծ ստանան ողջագուրանքի հ ա մ­

երիտասարդները նույնպ ես

բո ւյր ն ե ր ։ Չ ն ա յա ծ ա ղ մ ո լկ ֊ա ղ ա ղ ա կ ի ն , որ բա րձրա ցրել էին մեկոլկես տ ա սնյա կ հա ղթա նդա մ մա րդիկ, նա պարզորոշ Ш

լս ե ց Լոտտի Մ եզոնի

բա ռ եր ը,

« Օ՜հ, միստր Գ րեհեմ։ Ւսկ

ես կա րծում էի, թե վա ղուց մեկնել եքւ>։ Եվ Դիկը, հյուրերի այսպ իսի բա զմ ութ յա ն դեպ քում ան­ խ ուսա փ ելի խ ա ռնա շփ ոթությա ն մեջ շա րունա կելով ձևա ցնել, թ ե ինքը մի մա րդ է, որը չա փ ա զա նց ուրախ է, աչալրջու­ թ յա մ բ որսում էր ա յն զգուշա վոր հա յա ցքները, որոնցով կա ­ նա յք նա յում էին մ իա յն կա նա նց։ Մի քա նի րոպ ե անց նա տ եսա վ, թե ինչպ ես Լոտտի Մեզոնը գողունի, ՛ճիշտ այդպիսի հարցական մի հա յա ցք նետ եց Պա ոլա յի վրա ա յն րոպ եին, երբ սա, Գրեհեմ ի դիմա ց կա նգնա ծ, ին չ-ո ր բա ն էր ա սում։ «Դ ե ռ ոչ, — վճռեց Դիկը, — Լոտտին դեռ չգիտ ե։ Բա յց կա սկա ծներն արդեն ծնվում են, և, իհա րկե, ոչինչ ա յնպ ես չի ուրախացնի կանացի հոգին, ինչպ ես ա յն հա յտ նա գործու­ թ յո ւն ը , որ ա նա րա տ, հպարտ Պաոլան ճիշտ այն պիս ին է, ինչպ ես մ յուս բոլոր կա նա յք, և ունի միևնույն թ ո լլո լթ յո ւն ն ե ր ը »։ Լոտտի Մեզոնը բա րձրա հա սա կ, մոտ քսա նհինգ տ ա րե­ կա ն, աչքի ընկնող թխա հեր մի աղջիկ էր, ա նտարակույս դեղեցիկ, և ինչպ ես Դիկը հ ա մ ոզվ ե ց, անտարակույս շատ համա րձա կ։ Ոչ հեռու ա նցյա լում նրա նով հրա պ ուրվա ծ և, պետք է խ ոստ ովա նել, նրա կողմից ճարպկորեն խ րա խ ուս­ վող Դիկը, թ ե թ և մի ֆլիրտ սկսեց, որում, ի դեպ, ա յնքա ն չգնա ց հեռու, որքան կուզենա ր աղջիկը։ Դիկի կողմից ոչ մի լուրջ բա ն չկա ր։ Եվ թ ո ւյլ չտ վեց նա և, որ աղջկա մեջ լուրջ զգա ցմունք արթնանա իր նկա տ մ ա մ բ։ Բ ա յց,

հիշելով ա յդ

ֆլիրտ ը, Դիկը առավել զգուշավոր էր, ենթա դրելով, որ հատ­ կապես Լոտտին կսկսի առանձնահատուկ կերպ ով հետևել Պա ոլա յի!ւ, և որ հատկապես ավելի շուտ Լոտտիի, քա ն մյուս տ իկնա նց մոտ , կարող են ծնվել ի ն չ-ո ր կա սկա ծներ։ — 0 ՜, ա յո ', Գրեհեմը հրաշալի, է պ ա րում, — կես ժամ ա նց Դիկը լս ե ց Լոտտի Մեզոնի ձա յնը՝ փոքրիկ միսս Մաքսոլելլի հետ խ ոսելիս։ — ճ ի ՞շտ է, Դիկ, — դիմեց նա Դիկին, ն ա յե լո վ մա նկա կա ն ա նմեղ ա չքերով, բ ա յց (Դիկը զգում էր դաJ միևնույն ժամանակ ուշադիր հետ ևելով նրա ն։ — Ո ՞վ։ Գ րեհե՞մը։ Իհարկե, — հանգիստ ու ա նկեղծորեն պ ա տ ա սխա նեց Դիկը։ — Այս> հրաշալի է պ ա րում։ Իսկ ի ՞ն չ

ա

եք կա րծում, պարեր չկա զմա կերպ ե՞նք

ա րդ յոք։

Ա յդ դեպ-

քո ւմ միսս Մաքսուելլը ա ռա վել ևս կհա մոզվի։ Թեև ա յստ եղ մ իա յն մի տիկին կա, որ կարող է պարընկեր լի ն ե լ, նրա հետ Գրեհեմը կկարողանա ցուցա դրել իր վա րպ ետ ությունը։ — Դա, իհա րկե, Պաոլան է, — ասաց Լոտտին։ — Իհարկե, Պաոլան \է։ Ախր դուք, երիտա սա րդներդ վալս պարել չգ իտ ե ք։ Ասենք որտե՞ղ պետք է սովորեիք։ Լոտտին վեր ց ց ե ց իր սիրունիկ քի թ ը ։ — Ի դեպ, թերևս, դուք մի քիչ սովորել պարերը նորաոճ կդա ռնա յին, — ներողություն

եք,

նախքան

հա յցող

տո­

նով ասաց Դիկը։ — Եկեք հա մոզեմ Գրեհեմին ու Պ ա ոլա յին, իսկ ես կպ ա րեմ ձեզ հետ, ու վստահ եմ , որ ա յլ զ ո ւյգ չի լինի, Պարելիս նա հանկա րծ կա նգ առավ ու ա սա ց, — Թող միա յն նրանք պ ա րեն։ Արժե, որ նրա նցով հիա ­ նա նք։ Հա ճույքից փ ա յլե լո վ նա նա յում էր, թ ե ինչպ ես Գրեհեմն ու Պաոլան ավա րտում են պարը, և զգում էր, որ Լոտտին կողքից զննում է իրեն, ալ կա սկա ծները փա րա տ վում ենէ Բոլորն էլ ուզեցին պ արել, և քա նի որ երեկոն շատ ջերմ էր, Դիկը հրա մա յեց կրնկի վրա բա ցե լ բա կին նա յող մ եծ դռները։ Մերթ մ ի, մերթ մ յուս

զույգը

պ ա րելով դուրս էր

սահում и են յա կի ց , և պարը շա րունա կվում էր լուսնի լույս ով ողողվա ծ կամարաշարի տակ, ի վերջո բա կ դուրս եկան բ ո ­ լոր զ ո ւյգե ր ը ։ — նա դեռ իսկական մանչուկ է, — ասաց Պաոլան Գրե­ հեմին, լս ե լով , թե ինչպ ես է Դիկը բոլորի մոտ գովա բա նում գիշերա յին լուսա վորությա ն տակ իր նոր ֆոտ ոա պ ա րա տ ը։ — ճա շի ժա մանա կ Ահարոնը նրան կշտ ա մբեց ինքնա վստ ա հու­ թ յա ն հա մա ր։ Իսկ Թերենսը պ ա շտպ ա նության տակ ա ռա վ։ Ամբողջ կյա նքի ընթա ցքում Դիկը ոչ մի ողբերգութ յուն չի ա պրելг Նա ոչ մի ա նգա մ չի եղել պարտվողի վիճա կում։ նրա ինքնա վստ ա հությունը միշտ ա րդա րա ցվա ծ է եղել։ Ինչ­ պես Թեքենսն ա սա ց, նա միշտ իսկական գործ է կա տ ա րել։ Ախր նա գիտ ե, ա նպ ա յմա ն գիտե, բ ա յց և ա յնպ ես մ իա ն­ գա մ ա յն jվստահ է և ' իր, և ' ի մ նկա տ մ ա մ բ։ 710

Երբ Գրեհեմը գնա ց

միսս

Մաքսուելլի

հետ

պ ա րելու,

Պաոլան շա րունա կում էր մտորել միևնույն բա նի մա սին։ /' վերջո, Դիկն ա յնքա ն էլ չի տ ա ռա պ ում։ Այդպես էլ պետք էր ■ սպասել։ Նա ողջախոհ է, փ իլիսոփ ա ։ Պա ոլա յին կորցնելով նա դրան կվերա բերվեր նույնքա ն սա ռնա րյուն, որքան և Լեռնցու կո րոտ ին, Ջերեմի Բրեքսթ ոնի մա հվա նը կա մ հանքերի հեղեղումին։ (րԲավականին դժվար բա ն է, — ժպտալով ա սա ց նա յո ւր ո վ ի , — ա յսպ ես ջերմորեն ձգտել Գրեհեմին և լի ն ե լ կինը մի ա յնպ իսի փ իլիսոփ ա յի, որը մատը մատին չի խ փ ի քե զ պահելու հ ա մ ա ր »։ Եվ Պաոլան դա րձյա լ պետք է խ ոստ ովա ներ, որ Գրեհեմը հենց նրա նով է հ մ ա յի չ, որ ա յդ • քան կրքոտ է, ա յդքա ն մ ա րդկ ա յին։ Դա մտ երմա ցրեց նրա նց։ նույնիսկ Փա րիզում, Դիկի հետ Պա ոլա յի սիրավեպի ա մ ե ­ նա ջերմ շրջա նում, նա չէր ա րթնա ցրել կնոջ մեջ այդպ իսի բուռն զգա ցմ ունք։ ճիշտ է, նա հիանալի սիրվա ծ տղամա րդ էր. սիրո համար հատուկ բա ռեր գտ նելու և Պա ոլա յին ա յն ­ պիսի հիա ցմունք պատճառող սիրո երգերի արտակարգ կա տա րմա ն շնորհքով։ Սակայն ա յդ ա մենը ա յն չէին, ինչ Պա ոլա ն հիմա տ ա ծում էր Գրեհեմի նկա տ մա մբ, և որ Գրեհեմն էլ, հա վա նա բա ր, տ ա ծում էր Պա ոլա յի նկա տ մա մբ։ Բացի դրա նից, ա յն վա ղեմի օրերին, երբ Դիկն ա յնպ ես հա ն­ կա րծս։ կի տիրեց նրա սիրտը, Պաոլան դեռևս երիտասարդ էր ու սիրո հա րցերում ա նփորձ։ Ա յդ մտ քերից ավելի ու ա վելի էր քա րա նում նրա սիրտը ա մուսնու նկա տ մա մբ, և բոր բոք վում էր դեպի Գրեհեմն ու­ ն ե ցա ծ վիրքը* Հ յ ոլրնրի բա զմ ո ւթ յո ւնը , ուրա խ ությունը, գրգիռները, պարելու ժա մանա կ մոտ իկությունն ու քնքուշ հպումները, ա մա ռա յին երեկոյի ջերմութ յունը, լուսնի լույսն ու գիշերա յին ծա ղիկների բույրը Պ ա ոլա յին հուզում էին ա վելի ու ա վելի խ որ, ա վելի սաստիկ, և նա երա զում էր թ ե ­ կուզև մեկ պար էլ Գրեհեմի հետ պ ա րել։ — Ոչ, մա գնեզիում պետք չէ , — ասաց Դիկր։ — Սա գ ե ր ­ մանական գյուտ է ։ Բավական ,է կես րոպե բա ց պահել փա ­ կաղակը սովորական լուսա վորությա ն տ ա կ։ Ա մենից

հա ր֊

մարն ա յն է, որ կարելի է անմիջապես լվա նա լ թ իթ ե ղ ը ։ Եվ թ երութ յունն էլ ա յն է, որ չի կարելի տպել հենց թ ի թ ե ղ ի ց։ 711

— Բ ա յց եթե նկարը հաջող է, կարելի է ա յս թ իթ ե ղ ի ց վերա նկա րել սովորականի վրա ու նոր մ իա յն տ պ ե լ,— նկա ­ տեց էրնեստ ինա ն։ Նա արդեն տեսել էր ապարատի մեջ

փ ա թա թվա ծ քսա ն

ֆուտ ա նոց ա յդ օձը, որը սեղմելիս անմիջապես դուրս էր թ ռչում, ինչպ ես փոքրիկ սա տ ա նա ն' արկղի մ իջից։ Ներկա­ ներից շատերը նույնպ ես տեսել էին ապարատը, և Դիկին խ նդրեցին բե րե լ ու փ որձել։ Նա բա ցա կ ա յե ց ա վելի երկար ժա մա նա կով, քա ն ենթ ա ­ դրում էր, որովհետև Բոնբրա յթը նրա սեղանին էր թողել Մ եքսիկա յում տիրող դրությա ն վերա բերող մի քանի հե­ ռա գրեր, որոնց անհրաժեշտ էր անմիջապես պ ա տ ա սխա նել, Վերջապես, ապարատը վ եր ցնելո վ, Վ՛իկը տան ու բտկի մ ի ­ ջով ա մենակա րճ ճանապարհով վերա դա րձա վ հյուրերի մ ոտ ։ կամարաշարի ՛տակ պարող զույգերը աստիճա նա բա ր ա նցա ն դահլիճ և, սյուներից մեկին հենվելով, Դիկը դիտում էր, թե ինչպ ես են նրա նք ա նցնում իր մուտով։ Վերջին զույգը Պաոլա ն և Գր եհ եմն էի ն. նրանք ա նցա ն ա յնքա ն մոտ իկ, որ Դիկը կարող էր ձեռքը պ ա րզել, հա սցնել նրա նց։ Ու թ եև լուսնի լույս ն ընկնում էր ճիշտ Դիկի վրա , չնկա տ եցին վերջինի՛ս։ նրանք ա նթա րթ իրար էին ն ա յո ւմ ։ Նախավերջին զույգն արդեն սրահում էր, և երա ժշտ ու­ թ յունը դա դա րեց։ Պաոլան ու Գրեհեմը կա նգ ա ռա ն։ Իվենն ա յն է, ուզում էր առաջարկել իր ձեռքն ու նույնպ ես ա նցնել սրահ, երբ Պաոլան սեղմվեց նրա ն։ Զուտ

հա նկա րծ

անզուսպ

տ ղա մա րդկա յին

մի

պ ոռթկումով

զգուշա վորությա մբ

Գրեհեմը սկզբում թեթևա կի ընկրկեց, բ ա յց Պաոլան գրկեց նրա պարանոցն ու քա շեց դեպի իր են' հա մբուրելու հա մա ր։ Դա կրքի հանկարծահաս ՛ու անզուսպ մի բռ նկ ում էր ։ Հաջորդ պահին Պաոլան, թևա նցուկ ա նելով նրան, արդեն մտնում էր սրահ, և Դիկին հասավ ՛կնոջ ուրախ ու սրտանց ծիծա ղը։ Դիկը բռ ն ե ց սյունից և ա յդպ ես բռ ն ա ծ էլ սա հեց ց ա ծ ու նստ եց քարե սա լերին։ Նա հևում է ր ։ Սիրտը խ փ ում էր ա յն ­ պ ես, ասես ուզում էր դուրս թ ռչել կրծքից, նա շուրթերով ծծում ՛էր օդը։ Իսկ ա նիծյա լ սիրտը կատաղորեն խ փ ում էր, սեղմում էր կոկորդը, խ եղդում էր նրա ն։ Դիկին թ վ ա ց, թե 712

սիրտն արդեն բերա նի մեջ է, և ինքը ծա մում ու կուլ է տա լիս թ ա րմ օդի հետ ։ Հա նկա րծ նա սա րսռա ց, իսկ հետո ա մ ­ բողջովին ծա ծկվեց քրտ ինքով։ — Լսած կա ՞ս, որ Ֆորրեսթներից մեկնումեկը սրտի հ ի­ վա նդություն ունեցա ծ լի ն ի , — մրմնջա ց նա , դեռևս գետնին նստ ա ծ, հ ենվա ծ սյունին և սրբելով քրտ նա ծ դեմ քը։ Նրա ձեռքը դողում էր, սրտի հիվա նդա գին թ րթիռները թեթևա կի սրտ ախա ռնուք էին ա ռա ջա ցնում։ Եթե նրան հա մբուրեր Գ րեհեմը, գա դեռ ոչինչ չէր նշա ­ նակի, մտ ա ծում էր նա ։ Սայց Պաոլան ինքը հա մբուրեց Գրեհ ե մ ի ն ։ Ուրեմն, սերն է, կիրքը* Նա ա նձա մբ հիմա հ ա մ ոզ­ վ ե ց . ու երբ ա յդ տեսարանը դա րձյա լ հա ռնեց նրա աչքերի առջև, սիրտը նորից սեղմվեց ու խեղդուկը ճնշեց կոկորդը> Անասելի ջա նքերով նա, վերջա պ ես, տիրապետեր իրեն ոտքի ելա վ։ «Ա զնիվ խ ոսք, հասել էր բերա նս

ու ես

ու

ծա մում էի, —

մ տ ա ծե ց նա սրտի մա սին։ — Ա յո, ծա մում է ի »։ Շրջան ց ելով բա կ ը' նա վերա դա րձա վ դեմքի ուրախ ա ր­ տ ա հ ա յտ ո ւթ յա մ բ, — նրան ա յդպ ես էր թ վո ւմ , — մտ ա վ պ ա յ­ ծառ լուսա վորվա ծ սենյա կը, ապարատը ձեռքին, ու շատ զա րմա ցա վ, թ ե ինչպ ես դիմա վորեցին իր են։ — Ի՞նչ է պ ա տա հել։ Ուրվակա՞նն է վ ա խ ե ցրե լ, — հա րց­ րեց Լյութը։ — Դուք հի վա ՞ն դ ե ք։ Ի՞նչ է պ ա տա հել, — հարցերի տ ա ­ րա փ տ եղա ցին մ յո ւս ն ե ր ը ։ — Ի նչ եք ա սում, — իր հերթին զա րմա ցա վ նա ։

— Ջեր դեմքը. . . — բացականչեց էրնեստինան։ — Ի՞նչ է պատահել։ թարմացած շուրջը նայելով' նա անմիջապես նկատեց, որ Լոտտի Մեզոնը թռուցիկ մի: հայացք նետեց Գրեհեմի ու Պաոլայի վրա, և որ էրնեստինան, որսալով այդ հայացքը ու հետևելով դրան, ինքն էլ գողունի նայեց նրանց։ —, Այո' , — ստեց նա ։ — Ես ծանր լուր եմ ստացել։ Հենց նոր։ Զերեմի Որեքսթոնը մահացել է։ Սպանված է։ Մեքսի­ կացիները նրան բռնել են Արիզոնա փախչելիս։ — Ծերուկ Զերեմի ն։ Երկնային արքայությո՜ւն նրանt 713

Ի՜նչ լա վ մա րդ էր, — ասաց Թերենսը Դիկին թևա նցուկ ա ն ե ֊ էով։ — Գնանք, բա րեկա մս, ձեզ անհրաժեշտ է, սրտ ա պ նդվել, ես ձեզ կուղեկցեմ ։ — Ո՜չ, ո՜չ, արդեն

ա նցա վ, — ժպտաց

Դիկը'

ուսերր

ց ն ց ե լո վ ու վճռա կա նորեն ձգվե լով ։ — Առաջին պահին դա իսկապես ց ն ց ե ց ինձ։ Ես չէի կա սկա ծում, որ Զ եր եմ ին ա յս կա մ ա յն կերպ դուրս կգա ա յդ պ ա տ մութ յունից։ Սայց պ եոնները բռնել են նրան ու երկու ին ժեներ ի։ Նրանք խ իզա խ ո­ րեն դիմա դրել ե ն ։ Դիրքա վորվել են քա րա ժա յռի հետևում և ամբողջ օրը եղել են հիսուն հոգիա նոց ջոկատի կրակի տ ա կ։ Լետո մեքսիկա ցիները նրանց վրա դինամիտի գլա նիկներ են նետել վեր ևից։ Ա յո, ա մեն մի մա րմին խոտ է մ ի ա յն , ու ա նցյա լ տարվա խոտը հա րություն չի ա ռնում։ Ձեր ա ռա ­ ջա րկությունը, . Թ երենս, իմաստուն ա ռա ջա րկություն էէ Ուղեկցեք ինձ։ Մի քանի ք ա յլ ա նելուց հետո նա շրջվեց և ուսի վրա յո վ ա սա ց,

— Թող դա չխանգարի ձեր ուրախությանը։ Ես հիմա կվերադառնամ ու ամբողջ խմբին կլոլսանկարեմI Իսկ դուչ էրնեստինա, առայժմ նստեցրու նրանց ու ապահովիր ամենաուժեղ լույսը։ Սեն յա կի հակառակ ծա յրին Թերենսը բ ա ց ե ց պատի պա­ հարանն ու հանեց բա ժա կները։ Դիկը վա ռեց պատի լա մպ ն ու սկսեց զննել դեմքը պահարանի ւդռնա կին գտ նվող հ ա յե ­ լու մեջ։ — Իմ կա րծիքով' հիմա ոչինչ, — ասաց նա ։ — Ամեն ինչ կարգին է ։ Սովորական դեմք է։ — Դա մ իա յն ա կնթա րթա յին ստվեր էր, — հ ա մ ա ձա յնեց նրա հետ Թ երենսը' վիսկի լց ն ե լո վ բա ժա կների մ եջ։ — Մարդս իրա վունք ունի հուզվելու, երբ կորցնում է վա ղեմի բա ր ե ­ կա մներին։ Նրանք խ փ եցին բա ժա կներն ու լուռ խ մ ե ց ի ն ։ — — գիստ ղուկի 714

Ы ' , — ասաց Դիկը, պ ա րզելով բա ժա կը։ Ա սա ցեք, թ ե որքա ն։ — Եվ իռլա նդա ցին սկսեց հա ն­ հետ ևել, թե ինչպ ես է բա ժա կի մեջ բա րձրա նում հե­ մա կա րդա կը։

Դիկն սպ ա սեց, մ ինչև որ լց վ ե ց թւսժակի կեսը։ Նրանք նորից խ փ եցի ն բա ծակն ե ր Ն ը ւ նորից խ մ ե ց ի ն , իրա ր ա լքերի մեջ ն ա յե լո վ , և Դիկը մ ի 'ջ ե ր մ երա խ տ ա գի­ տ ություն զգա ց Թերենսի նկա տ մա մբ ա յն անսահման հա վա ­ տ ա րմությա ն հա մա ր, որ կարդաց նրա հ ա յա ցքո ւմ ։ Իսկ ա յդ ընթա ցքում սրահի

կենտ րոնում

էրնեստինա ն

նստ եցնում էր խ ումբը լուսա նկա րելու համար և ջա նում էր Պ ա ոլա յի, Գրեհեմի ու էոտտիի դեմքից կռահել թ եկուզ չնչին մի բա ն, ինչը նա ա նգիտ ա կցորեն զգա ցել էր ։ «Ի նչո ՞ւ Հ ո տ ֊ տ ին ա յդպ ես սևեռուն ն ա յե ց Պա ոլա յին ու Գ րեհեմին, — յ ո ւ ­ րովի հա րցնում էր էր նեստ ինա ն։ — Պա ոլա յի հետ ևս ինչ-որ արտա կա րգ բա ն է տեղի ունենում։ Նա, ինչպ ես երևում է, կորցրել է ինքզինքը, տ ա գնա պ ա ծ է։ Սայց Որեքսթոնի մա հ­ վա ն լուրը, կա րծես թե ա յդ ա մենի հետ ա ռնչություն չո ւն ի »։ Գրեհեմի

դեմքից ոչինչ իմա նա լ չէր կա րելի։ Նա իրեն

պ ա հում էր սովորականի պես ու հալից գցելու աստիճան ծի ­ ծա ղ եցնում էր միսս Մ աքսուելլին և միսիս Ուաթսանին։ Ա յո ', Պաոլան տա գնա պ ա ծ էր. ի ՞ն չ է պ ա տ ա հել։ Ինչո՞ւ Դիկը ս տ եց։ Նա ախր Ջ երեմի Որեքսթոնի

մա հվա ն

մասին

գիտ եր դեռևս երկու օր ա ռա ջ։ Ու երբեք նրա ն ա յդպ ես չի ց ն ց ե լ որևէ մեկի մա հվա ն լուրը ։ Չ լինի" չա փ ից ա վելի էր խ մ ե լ։ Իրենց ա մբողջ ա մուսնա կա ն. կ յա նքում

Պաոլան մի

քա նի ա նգա մ էր նրան հա րբա ծ տ եսել։ Ոայց ալկոհոլը շէր ներգործում նրա վրա . գինին մ ի ա յն փաԱ էր տալիս նրա ա չքեր ին, բա ցում էր լե զ վ ի կա պանքն ե ր բ, և նա հա ճույքով ա մեն տեսակի օյիններ ու հանպատրաստի երգեր էր հորի­ նո ւմ ։ Գուցե նա հասցրել էր մի լա վ խ մ ե ՞լ ա յդ տոկուն Թ ե­ րենսի հետ դեռևս բիլիա րդի սե նյա կո ւմ ։ Պաոլան նրանց բ ո ­ լորին ա յնտ եղ էր տեսել ճաշից ա ռա ջ։ Նրա հուզմունքի ի ս ­ կա կա ն պատճառը Պա ոլա յի մտ քովն իսկ չէր ա նցնում, որով­ հետ և ա մեն տեսակի լրտ եսությունը խ որթ էր Դիկի հա մա ր։ Դիկը վերա դա րձա վ։ Սրտանց ծիծա ղելով Թերենսի որ կււՒտակէ Վրա՝ նա մոտ կա նչեց

Գրեհեմին

ի ն չ֊

և ս,տիպ եց

«ի մ ա ս տ ո ւն ին» կրկնել ա յն ։ Երբ երեքով կարգին ծիծա ղե­ ց ի ն , Դիկը պ ա տրա ստ վեց լուսա նկա րել խ ո ւմ բը ։ Ապարատը 715

/ բա ցվ ե լո վ ' ասես կրա կեցի կա նա յք վա խ եցա ծ ճչա ցին, և ա յդ ա մենը վերջնականաս/ճս ց ր ե ց մ ռ ա յլ տ րա մա դրությա ն մ նա ­ ցորդները, հատկարքես երր տանտերն առաջարկեց գետ նըն­ կույզ խաղըէ Խադի էությունը կա յա նում էր նրա նում, թե ով հինգ րոպ եում հացի դանակի ծա յրին դրած ա վելի շատ ը նկո ւյզ կտ եղա փոխի իրա րից տասներկու յա րդ հեռա վորու­ թ յա ն վրա գտնվող ա թոռից դեպի սեղա նը։ Ց ույց տ ա լով, թ ե դա ինչպ ես \է ա րվում, Դիկը խ ա ղընկեր ընտ րեց Պ ա ոլա յին ու մ րցա կցութ յա ն հրավիրեց բա ցա րձա կա պ ես բոլորին, ա յդ թ վո ւմ նաև ուիքենբերգցիներին ու «Մ ա դրոնյա ն պ ուրա կի» բնա կիչներին։ Անուշեղենի բա զմ ա թ ի վ տուփեր շա հվեցին ու տանուլ տ րվեցին։ Ի վերջո, Դիկն ու Պաոլան առաջ ա նցա ն Գրեհեմից ու էր նե ստ ինա յի ց, երկրորդ տեղը գրա վա ծ ա յդ զ ո ւյգ ի ց ։ Դիկից պա հա նջեցին, որ ՛ճառ ա րտա սա նի. ոչ, ա վ ե ­ լի լա վ է' թող երգի գետ նընկույզի մ ա ս ի նг Դիկն անմիջապես զուտ հնդկական ոճով հանպ ա տրա ստից մի երգ հորինեց, միա ժա մա նա կ, ոտքերն ա ռա նց ծա լելու թ ռչկոտ ելով ու ա զդ­ րերին, խ փ ելով, սկսեց չափ տ ա լ։ — Ես Դիկ Ֆորրեսթն եմ , որդին «Բա խ տ ա վոր» Ռիչարդի, որդին Ջոնա թա ն Պ ուրիտ ա նա ցոլ, որդին Տ ո ն ի ' թա փ ա ռա շըրջ ի կ ֊ն ա վա ստ ոլ, ո րպի սին էր նաև նրա հա յր Ալբե րտ ը' որ­ դին Մ որթիմերի' ծ.ովահենի ու թիա պ ա րտի, որը մեռա վ ա ռա նց մեղքերի թ ող ութ յա ն։ Ես վերջինն եմ Ֆորրեսթներից և ա ոաջինը' գետ նը նկ ույզ­ ներ տեղափոխողների տ ո հմ ում։ Նեմվրոդն ու Սենդաուն իմ առաջ ոչինչ ե ն ։ Ես գետ նընկույզներ եմ տ եղա փ ոխում դա ­ նակի,

ա րծա թե

դանակի

ծա յր ո վ ։

Գ ետ նընկույզների մեջ

նստ ա ծ է ին քը' սա տ ա նա ն։ Ես ընկույզները տ ա նում ե մ հեշ­ տ ո ւթ յա մբ ու նա զա նքով։ Ես շա տ -շա տ եմ տ ա նում։ Դեռևս չի աճել ա յն ը ն կ ո ւյզ ը , որը հաղթի ի ն ձ։ Ընկույզները

գլորվում

են։

Ընկույզները

գլորվում ենI

Բ ա յց ես, ինչպ ես երկրագունդը պահող Ատլասը, չե մ թ ո ղ ­ նում, որ ընկնեն։ Ամեն ոք չէ , ,որ կարող է գետ նընկույզներ տ ա նել։ Ես ունեմ ա ստծուց տ վա ծ

տ ա ղա նդ։

Ընկույզները

գլորվում են, և ես հա վիտ յա ն կպ ա հեմ, \որ չը նկ նեն։ Ահար ոնը փիլիսոփա է. նրա ի ՞ն չ գործն է ըն կո ւյզ տ ա ֊ 71 6

ն ե լը ։ Էրնեստինան շիկահեր է։ Շիկահերները չեն կարող գետ նընկույզներ տ ա նել։ Իվենը մա րզիկ է։ Նա թա փ ում է ը ն կո ւյզնե րը ։ Պաոլան ի մ խա ղընկերն է .'ն ա չի կարող պա­ հել ը ն կո ւյզնե րը ։ Մ իա յն ես, մ ի ա յն ես, ասէրծո ողոր մա ծու* թ յա մ բ ու սեփական իմա ստ ութ յա ն ս ւժով կաիղղ եմ տանել ընկո ւյզները ։ Եթե ձեզ ձա նձրա ցրեց ի մ երգը,

նե տ ե ցե ք

վրաս ֆանր

ա ռա րկա ներ։ Ես հպարտ ե մ ։ Ես անխոնջ ե մ ։ Ես կարող եմ երգել մինչև դարի վերջը։ Եվ ես կերգեմ մ ինչև դա րա վերջ։ Ա յստեղ սկսվում է երկրորդ երգը, եթե մ ե ռ ն ե մ , ինձ թ ա ­ ղե ցէք գետ նընկույզների կույտ ի մ եջ։ Ի ա յց ա ռ ա յժ մ ես ողջ ե մ ... Ինչպես և պետք էր սպ ա սել, Դիկի վրա տ եղա ցին գահա^ վորակի բա րձերն ու ընդհա տ եցին նրա երգը, բ ա յց չկա րո­ ղա ցա ն զսպ ել նրա կա տա ղի ուրա խ ությունը։ Մեկ րոպ ե ա նց, մի ա նկյուն քա շվա ծ, նա արդեն փսփսում էր Լոտտի Մեզոնի ու Պա ոլա յի հետ ' գաղտնի դա վա դրություն կա զմա կերպ ելով Թերենսի դ ե մ ։ Եվ ա յսպ ես, պա րերով, ծիծա ղով ու կա տա կներով ան­ ցա վ ա յգ երեկոն։ Կեսգիշերին մա տ ուցեցին Ընթրիք, և ուիքենբերգցի հյուրերը հրաժեշտ տ վեցին գիշերվա ժամը երկուսին մ ի ա յն ։ Մինչ նրանք պ ա տրաստվում էին ճա նա ­ պարհ ընկնելու, Պաոլան ա ռա ջա րկեց հետ ևյա լ օրը մեկնել Սաքրամենթո գետ ը' Դիկի փորձնական դաշտում բրնձի տունկերը տ եսնելու։ — Ես ուրիշ բա ն նկատի ունեի, — ասաց Դիկը։ — Դու գի­ տե՞ս Սա յքա մոր֊- Մ րիքի լե ռնա յի ն ա րոտ ա վա յրերը։ Վերջին տասը օրվա ընթ ա ցքում ա յնտ եղ երեք մաքի են խ եղդել։ — Պ ումա նե՞րը, — բա ցա կա նչեց Պաոլան։ — Ա մենա քիչը' երկուսն ե ն ... Երևի հյուսիսից են եկել, — դիմեց նա Գ րեհեմին։ — Երբեմն պատահում են այդպ իսի դեպ քեր։ Երեքիֆ մենք սպ ա նեցինք հինգ տարի ա ռա ջ։ Մոսսն ու Հա րթլին կսպասեն մ եզ իրենց շներով։ Նրանք հետ ա ­ մուտ են եղել երկուսին։ Ի՞նչ կա սեք, եթե բոլորս մեկնենք ա յնտ ե ղ ։ Դուրս կգա նք նա խա ճա շից անմիջապես հետ ո։ — Կարելի՞ է Մոլլիին վ ե ր ց ն ե լ, — հա րցրեց էյութ ը։ 717

— Իսկ

ղու

կվերցնես

Ա լթա դենին, — էրնեսա ինա յին

ասաց Պա սլան։ у Ձիերի արագ թէսժանոլմ կա տ ա րվեց։ Ֆ ր եյլի գն ու Մարաինեսը նույնպ ես հա մա ձա յներին մա սնա կցելու որսորդութ յա ն ը , ի դեքկ, հա յտ ա րա րելով, որ շատ վատ են ձի հ եծ­ նում և ա ռա վել վա տ ' կրա կում։ Իոլորը դուրս եկան ուիքենբերգցիներին ճանապարհելու, ու երբ մեքենա ները հեռա ցա ն, նրանք դեռ մի քիչ էլ կա նգ­ նեցին բա կ ում ' զրուցելով հաջորդ օրվա որսի մա սին։ — Դեհ, բա րի գիշեր, — ա սա ց Դիկը,

երբ բոլորը տուն

մտ ա ն։ — նա խքա ն պ ա ռկելը, ես կգնա մ մի ա նգա մ էլ տ ես­ նելու ծերուկ Իեսսիին։ Հեննեսին նստ ա ծ է նրա

մ ոտ ։ Աղ­

ջիկներ, հիշեցեք, նախաճաշին ներկա յա նա լ ա մա զոնկա նե­ րով և ոչ մի դեպ քում չուշա նա լ։ Արքա յա դստ եր զա ռա մյա լ մ ա յրը շատ ծանր վիճա կում էր> բ ա յց ուրիշ ժա մանա կ Դիկն, իհա րկե, ա յսքա ն ուշ ժամի չէր գնա նրան ա յց ե լո ւթ յա ն ։ Դիկը կա մենում էր լինել մ ե ­ նակ. ա յն բա նից հե՛տո, ինչին ականատես եղա վ նա , վա ­ խ ենում էր Պա ոլա յի հետ 'մենակ մ նա լուց։ Խճի վրա լսվող թ ե թ և քա յլերը

ստ իպ եցին

ետ շրջվել։

Էրնեստինան հա սա վ նրան ու թևա նցուկ ա րեց։ — Խե ղճ Ձեսսի, — ասաց էրնեստ ինա ն։ — Ես էլ եմ ու­ զում տ եսնել նրա ն։ ԴԻկը շա րունա կեց իր վրա վերցրա ծ դերը, սկսեց հիշել զա նա զա ն ծիծա ղելի դեպ քեր, որոնք տեղի էին ունեցել ա յդ երեկո' ծիծա ղում էր, կա տա կում, և թ վում ուրախ։

էր չա փ ա զա նց

— Դիկ , — ասաց էրնեստ ինա ն, երբ նա լռ ե ց ։ — Դուք ին չ-ո ր վիշտ ունեք։ — նա զգա ց,

վերջապես որ Դիկը

հանկա րծ դարձավ ինքնա մփ ոփ , ու ա ճա պ ա րա նքով շա րու­ նա կ եց, — Ես շատ եմ ուզում ձեզ օգ ն ե լ։ Դուք հո գիտ եք, որ կարող եք վստահել ի ն ձ ։ Ա սա ցեք, ի ՞ն չ է պ ա տա հել։ — Ա յո, թան

մ իա յն

ս եղմեց

ես

կա սեմ , — պ ա տ ա սխա նեց

կա սեմ։ — էրնեստ ինա ն

ն ա ։ — Р ա յց մի

երա խ տ ա գիտ ությա մբ

նրա ա րմունկը։ — Վաղը դուք հեռա գիր կստ ա նա ք,

շտապ հեռա գիրг Որևէ լուրջ բա ն չկսՏ. Ոայց դու և

Լյութը

կպատրաստվեք ու կհեռա նա ք հնարավորին չափ շուտ։ — Ա յդքա ՞ն, — հիա սթա փ վա ծ ա սա ց նա ։ — Դրանով դուք ինձ մ ե ծ լա վութ յուն ա րա ծ^կլինեք։ —> Դուք նույնիսկ չեք ուզում խ ոսե՞լ ինձ հեւնշոՀ- վրդով­ վեց նա, Դիկի մ երժումից վշտ ացա ծI — Հեռա գիրը կստանաք ա յն ժա մա նա կ, երբ դեռևս ա ն­ կողնում կլինեք։ Իսկ ա յժ մ կարիք չկա , որ գաս Ոեսսիի մոտ « Վազիր տ ուն։ Բարի գիշեր։ Դիկը հա մբուրեց նրա ն, քնքշորեն հրեց տան կողմն ո։ ք ա յլե ց իր ճա նա պ ա րհով։

ԳԱ1ԻԽ XXX Հիվա նդ զա մբիկի մոտ ից վերա դա ռնա լիս Դիկը կա նգնեց ու ականջ գր եց. ա խ ոռում անհա նգիստ դոփդոփում էին Լեռնցին ու մ յուս ձիերը։ Լռության մեջ, հեռու սա րերից, որ­ տեղ ա րա ծում էին ա նա սունները, զա նգա կի միա լա ր զրնգոց հաս ա վ։

Թեթև քա մին հանկա րծ Դիկի դեմքին

փ չեց բ ո ւ­

րումնա վետ ջերմությա ն մի շիթ ։ Դիջերր լի էր հասուն հաս­ կերի և խոտի թ ե թ և ու անուշ բո ւյր ո վ ։ Ձիերը նորից դոփ դո­ փ եցին. և Դիկը, խոր շունչ քա շելով, զգա ց, որ երևի երբեք ա յդքա ն չէր սիրել ա յս ա մենը։ նա վեր ն ա յե ց ու հա յա ցքով ընդգրկեց ա ստղա յին ողջ հորիզոնը, որը տ եղ-տ եղ ծա ծկվա ծ էր լեռնա գա գա թ ներով։ — Ո 'չ,

Կատոն1, — բա րձրա ձա յն

ասաց

նա ։ — Թեզ հետ

չի կարելի համա ձայնելէ Մարդը կյա նքից չի հեռա նում, ին չ­ պես հեռա նում են պ ա նդոկից։ Նա հեռա նում է, ինչպես իր տ նից՝ միակ բա նը, որ պ ա տկա նում է նրա ն։ Նա հեռա նում է դ ե պ ի ... ա նհա յտ ութ յուն։ Ձարի գիշեր։ Նրա առջև ա նա ղ­ մուկ դուրս է գալիս Գերանդիավորը, և վերջ։ Նա ուզում էր շարունակել

ճանապարհը,

բ ա յց

ձիերի

1 Դիկն իր <րի մ ա ստ ուններիցя մ եկին կոշում է հ ռ ո մ ե ա ցի նշանավոր փ իլիսոփ ա ու հա սա րա կա կա ն գո ր ծի չ Աատոնի ա նունով։

719

դոփ յունը դա րձյա լ ուշացրեց նրան, իսկ սա րերում դա րձյա լ զրնգա ց զա նգը։ քփհւնգները լա յնա ցնելովն Դիկր խոր ն ե ր ֊ շնչեց բուրավետ՛ օդը և զգա ց, որ սիրում է թե օդը, թե կա լվա ծա տ ունը, թ ե ' ա րտերը, քա նզի ա յդ բոլորը իր ստ եղ­ ծա ծն էր։ — «Ես

նա յեցի

ժա մանա կի

խ որքերն

չգտ ա , — հիշեց նա, և հետ ո, ժպ տ ա լով,

ու

ինքս ինձ

ա վ ելա ցրեց. — նա

ինձ ինը որդի պ ա րգևեց, իսկ մ յո ւս ինը՝ դուստրեր է ի ն »։ Մ ոտենա լով տ ա նը' նա մի րոպե կա նգնեց, հիա նա լով տան ընդա րձա կ, համարձակ ուրվա գծերով։ ներս մտնելով Դիկը չշտ ա պ եց դեպի իր կողա շենքը, դրա փոխարեն գնաց թա փ ա ռելոլ դատարկ ու խա ղա ղ ս ենյա կներ ում, բա կերում և երկար, աղոտ լուսա վորվա ծ սրա հներում։ Դիկն իրեն զգում էր որպես հեռա վոր ճա մփ որդությա ն դուրս եկա ծ մա րդ։ նա վա ռեց լո ւյս ը Պաոլայի կախարդական բա կում, նստ եց հռո­ մեա կա ն մա րմա րե բա զկա թոռին և, կշռա դա տ ելով իր ծրա ­ գիրը, սիգա րեթ վ ա ռ ե ց։ 0 հ, նա ա յդ բոլորը հմտ որեն

կա նի։ Որսի ժամանակ

ա յնպ իսի «դժբա խ տ պատահար» տեղի կունենա , որը բա ցա ր ­ ձակապես բոլորին կ խ ա բի։ նա չփ՜ վրիպ ի, ՝ո'չ։ թ ո ղ դա տ եՂՒ ունենա վաղը Սա յքա մ ո ր-թ րիքի ա նտ ա ռներում։ Զ ոնա թան Ֆորրեսթ պ ապիկը, ա յդ խիստ պ ուրիտ ա նա ցին, չէ" որ նույնպ ես դժբա խ տ պատահարից զոհվեց որսորդությա ն ժա մա նա կ։ Բ ա յց, եթե դա պ ա տա հակա նություն չի եղել, ծ ե ­ րուկը, պետք է արդարամիտ շինել, ծա յր աստիճան հմտ ո­ րեն էր նախապատրաստել ա յդ ա մ են ը։ Ընտ ա նիքում ն ո ւյ­ նիսկ խ ոսա կցություն էլ չեղա վ

ա յն մա սին,

որ կարող է

ա վելին եղա ծ շինել, քա ն դժբա խ տ պատահարն է։ Ձեռքը պ ա րզելով ա նջատիչին՝ Դիկը փ ո ք ր ֊ի ն չ

դա նդա ­

ղ ե ց, որպեսզի վերջին ա նգա մ նա յի շա տ րվա նի ջրերում

և

վարդերի մեջ խ ա ղա ցող մա րմա րե մա նկիկներին։ — Դուք, Шишд ծնել։

նա '

հա վերժ դիմելով

փ ոքրիկներ,

մնա ք

բա րո վ , — մեղմ

ա րձա նիկներին։ — Մ իա յն

ձեզ

եմ

ես

Իր ննջա ր ա ն ֊պ ա տ շգա մ բի ց նա Պա ոլա յի ննջարանին նա -

յե ց , որը գտ նվում էր ընդարձակ բա կի մյուս կողմ ում ։ Ա յ ն ֊ տեղ մ ո ւթ 'էր ։ Գուցե Պաոլան քնել էր։ Նա մտ քերից սթա փ վեց ու տ եսա վ, որ նստ ա ծ է մ ա հ ֊ ճակալի եզրին, կապերը քա նդա ծ մի կոշիկով։ Ժպտալով իր ցրվ ա ծո ւթ յա ն վրա ' նա դա րձյա լ կապեց կոշ1էկը։ Ենչո с պառկի ք ն ե լո ւ։ Արդեն լուսա դեմ է, մամը չորսը։ Չ է* որ վ ե ր ֊ ջին ա նգա մ է հիա նում ա րևա ծա գով։ Հիմա շատ բա ն նրա համար կշինի վերջին ա նգա մ։ Ահավասիկ, հա գնվել է վ ե ր ­ ջին ա նգա մ։ Եվ երեկ ա ռա վոտ յա ն լոգա նքն էլ վերջինն էրг Մ ի՞թե մաքուր ջուրը կարող է կանխել հետ մա հու ք ա յք ա ֊ յո ւմ ը ։ ք*այց ստ իպ վա ծ է, ա յնուա մ ենա յնի վ, սա փ րվել։ Ե ր կ ֊ բ ա յի ն ունա յնութ յա ն վերջին օ՜րը *** Չ է* որ մա հից հետո մի ա ռ ժա մա նա կ մա զերը շա րունա կում են Ш ճել ։ Պատք,ք մեջ տ եղա դրվա ծ ա նկիզելի պահարանից նա հ ա ֊ նեց կտակը, դրեց սեղանի վրա և ուշադիր կա րդա ց։ Մրտ~ քովն ա նցա ն բա զմ ա թ ի վ մանր լրա ցում ներ, և նա

դրանք

ա վելա ցրեց ձեռա գրով, շրջա հա յա ցորեն դ ն ելո վ կես

տարի

վ ա ղ ե մ ո ւթ յա մ բ մի ա մսա թիվ։ Վերջին լրա ցու մը ա պահովում էր J nP հոգուց բա զկա ց ա ծ իմա ստ ունների հա մ ա յնքը ։ Նա աչքի ա նցկա ցրեց իր ա պ ա հովագրական պոլիսները և ուշա դրոլթ յա մբ կարդաց ինքնա սպ ա նությա ն վեր ա բերյա լ ենթարա,ժինները։ Ա նցյա լ օրվա նից 'մ ն ա ց ա ծ նա մա կները ստ որա գրեց և մի նամակ թ ելա դրեց դիկտ ոֆոնին, որն ո լ ղ ը ղ ֊ վա ծ էր

հրա տա րա կիչին։

Սեղանը

հավա քելով՛' նա շատ

ա րագ հաշվա րկեց ակտիվն ու պ ա սսիվը, ա կտիվից դուրս ն ե ֊ տ ելով հեղեղվա ծ հա նքերը, ա յդ հաշվեկշիռը նա տ եղնուտ ե­ ղը փ ոխա րինեց մեկ ուրիշով, ա ռա վելա գույն չա փ ով մ ե ծ ա ց ­ նելով ծախսերը և ծիծա ղելու չափ կրճա տ ելով շա հո ւյթ ը։ Հ ա յց և ա յնպ ես, ա րդյունքը բա վա րա ր ուտացվեց։ Հետ ո նա պ ա տա ռոտեց

թ վերո վ լի

թերթիկները և ն ո ­

թ ա գրե ց ծրա գիրը, որը նրա կա րծիքով, պետք էր

իրա կա ­

նա ցնել մեքսիկա կա ն հանքեր ի նկա տ մա մբ։ Ա յդ ծրագիրը նոթա գրեց ա նփ ոլթորեն, ընդհանուր գծերով, որպ եսզի, երբ գրությունը գտ նեն թղթերի մեջ, կա սկա ծներ չհա րուցի։ ճ իշտ նույն կերպ էլ նա մի քանի տարվա ծրա գիր նշեց շի ­ րերի ցեղի բա րելա վմա ն ուղղութ յա մ բ, ինչպ ես նա և Լեռնցու,

46

Ջեկ Լոնդոն, X £.

721

Ա րքա յա դստ եր ու նրանց սերնդի լա վա գույն

ներկա յա ցու­

ցիչների համար ներցեղա յին խ ա չա ձևմա ն մա սին։ Երբ ժամը վեցին О-Տուրը սուրճ բ ե ր ե ց , Դիկը շա րա դրում էր բրնձի ցա նքա ստ ա նների իր նա խա գծի վերջին կետ ը։ «Թ ե և իտ ալա կա ն բրինձը շատ ա րա գ է ա ճում և ույդ պա,աճառով էլ հատկապես հարմար է փորձերի հա մա ր, — գրում էր նա , — ես մի առ ժա մա նա կ դաշտերը կ ցա ն եմ մ ո թ ի , յո ք ո և ուոթերիրյուն տեսակներով[' միևնույն հա մա մա ս­ ն ո ւթ յա մ բ ։ ք ա ն ի որ դրանք հա սունա նում են տ ա րբեր ժա ­ մա նա կներում, դա հնա րա վորություն կտա նույն բա նվորների , մեքենա ների ու նույն ծախսերի դեպ քում ավելի մ ե ծ տ ա ­ րա ծութ յո ւն մշա կելու, քա ն մի տեսակի ցա նքսի դե պ քո ւմ »։ Օ ֊Տ ո ւր ը սուրճը դրեց սեղա նին, ոչնչով չա րտ ա հա յտ ելով իր զա րմա նքը նույնիսկ ա յն բա նից հետ ո, երբ տեսա վ բ ո ­ լորովին ձեռք չտ վա ծ ա նկողինը։ չհիա նա լ նրա զ ս պ վ ա ծո ւթ յա մ բ։

Եվ Դիկն էլ չէր կարող

Վեց անց կեսին ղա նդա հա րեց հեռա խ ոսը, և նա լս ե ց Հ ե ն ֊ նեսիի հոգնա ծ ձ ա յն ը , որն ա սում էր.

— Գ իտեմ, որ դուք արդեն ոտքի, վրա եք, և ուղում եմ ուրախ լուր հ ա յտ ն ել։ Ծերուկ իեսսին ա պ ա քինվում է ։ Թեև շատ ծանր վիճակի մեջ էր։ Հիմա գնում ե մ քնելու։ Սափրվելուց հետո Գիկը կա նգնեց ցնցուղի առաջ, և նրա դեմքը խ ո ժ ո ռ վ ե ց ։ «Ո ՞ւմ է պ ետ ք, մ ի ա յն Ժամանակ կկորց­ ն ե մ » ։ Սակայն նա փ ոխ եց կոշիկները, հա գա վ որսորդությա ն համա ր ա վելի հարմար ծանր կոշիկներ։ Նա նորից նստ եց սեղանի առաջ և աչքի ա նցկա ցրեց իր նոթա գրութ յունները,

նա խ ա պ ա տ րա ստ վելով

ա ռա վոտ յա ն

ա շխ ա տ ա նքին, երբ լս ե ց Պա ոլա յի ոտ նա ձա յները։ Նա չ ո ղ ֊ ջունեց իր սովորա կա ն «Սարի լո ւյս , ուրախ Գիկ» բա ռ եր ով , ա յլ շատ մոտիկ դա լով, մեղմորեն ասաց.

— Եաղինների ա ռ ո ւյգ Ալ Ամպ ։

ս ե ր մ նա ցա ՜ն։

Մի շտ

անխոնջ,

մի՜շտ

Ոտքի կա նգնելով ու ջա նա լով չդիպ չել նր ա ն ' Դիկը Պաոլա յի ա չքերի տակ նկա տ եց մուգ ստ վերներ։ Պաոլան ևս խ ու­ սա փ ում էր ամուսնուն դիպ չել։ 722

— Դ ա րձյա ՞լ «սպ իտ ա կ գիշեր» , — հա րցրեց ն ա ' Պ ա սլա ­ յի ն ա թոռ ա ռա ջա րկելով։ ֊ Ա յո, «սպ իտ ա կ գիշեր» , — պ ա տ ա սխա նեց Պաոլանէ— Ոչ մի րոպ ե չե մ քն ե լ, բ ա յց որքա ՜ն ե մ ջա նա ցել։ Երկ ուսն էլ դժվա րա նում էին խ ո ս ե լ, բ ա յք մ իևնույն ժա ­ մա նա կ չէին կա րողա նում հաՀացքներն հեռա ցնել իրա րից։ — -Рո , ., տեսքը վատ է։ — Ա$ո, դեմքս ա յն չ է ,— գլխ ով ա րեց Դիկը։ — Ն ա յեցի, երբ սա փ րվում էի, երեկվա ա յգ ա րտ ա հա յտ ությունը ոչ մի կերպ չի ա նցն ում։ — Երեկոյա ն քե զ ի ն չ ֊ո ր բա ն պ ա տա հեց, — ա նվստ ա հո­ րե ն ասաց նա, և Դիկը նրա ա չքերում պարզորոշ

կա րդա ց

նո ւյն տա ռա պ ա նքը, որը տեսել էր նաև Օ յ-Լյա յի ա չքե­ րո ւմ ։ — Բոլորի ուշա դրությունը գա մվեց քե զ վ րա ։ Ւ՞նչ է պ ա տ ա հել։ Նա վեր քա շեց ուսերը։ — Ա յդ ա րտ ա հա յտ ությունը արդեն բա վա կա նին ժա մա ­ նակ է, որ հա յտ նվել է, — պա տա սխա նից

խ ուսա փ եց

հիշելով, որ առաջին ա նգա մ նկա տել է Պ ա ոլա յի վրա ։ — Դու է՞լ ես նկա տ ել, — հա րցրեց Դիկը։

նա ,

կտավի

Պաոլան գլխ ով ա րեց։ Հա նկա րծ նրա գլխ ում մի նոր միտ ք ծն վ ե ց ։ Դիկը ա յդ միտքը կա րդա ց նրա դեմ քին , նա խ ­ քա ն Պաոլան կհա սցներ բա րձրա ձա յն ա սել.

— Դիկ, գուցե դու սիրա հա րվե՞լ ես։ Դա կարող էր ելք լի ն ե լ։ Դա կլուծեր բոլոր թ յո ւր ի մ ա ցո ւ­ թ յո ւն ն ե ր ը ։ Պա ոլա յի դեմքին մի հույս ճա ռա գեց։ Դիկը դանդավ օրորեց գլուխը և ժպ տ ա ց. նա տ եսա վ, թ ե ինչպ ես հիա սթա փ վեց Պա ոլա ն։ — Ի դեպ ' ա յո , — ասաց Դիկը։ — Ա յո, սիրա հա րվել ե մ г — Սիրահարվե՞լ ես ։ — Պաոլան շատ ուրա խ ա ցա վ, երր նա պ ա տ ա սխ ա նեց. «Ս իրա հա րվել ե մ » ։ Պաոլան շէր սպասում, թե ինչ է դրան հետ ևելու։ Դիկը ոտքի ելա վ, կտրուկ մի շա րժումով նրան մ ոտ ե ցրե ց իր ա թ ո­ ռը , ա յնքա ն մոտ իկ, որ ծնկները հպ վեցին Պա ոլա յի ծն կնե ­ րի ն, ու հա կվելով կնոջ վրա , արագ, բ ա յց քնքշորեն բ ռ ն ե ց նրա ձեռքերը։ 722

_

Մ ի'

վա խ եցիր,

թ ռչնա կս, — պ ա տա սխա նեց

Դիկը։ —

Ես քեզ չե մ հա մբուրի։ Ես վաղուց արդեն չե մ հա մբուրել ք ե զ ։ Ես ուղղակի ուզում ե մ պա տմել ա յդ սիրահարվածում թ յա ն մա սին։ Տ ա յց դրանից առաջ ուզում ե մ ա սել, թե որ­ քա ն հպարտ ե մ ես, որքան ե մ հպա րտա նում քե զ ն ո վ ։ Հպարտ ե մ , որ սիրա հա րվա ծ ե մ ։ Եմ ա յս տա րիքին՝ սիրա­ հա րվա ՜ծ ե մ ։ Դա անհավան ական է, զա րմա նա լի։ Եվ ին չ­ պ ե՜ս եմ սիրում։ Եվ որքա ն տա րօրինա կ, արտասովոր և մ իևն ույն ժա մա նա կ հիանալի սիրող տղա մա րդ ե մ ։ Ես բոլոր գրքերի և կենսա բա նա կա ն բոլոր տ եսությունների կենդանի ժխ տ ումն ե մ ։ Պա րզվում է, որ ես միա սեր ե մ ։ Եվ սիրում եմ մի կնոջ, եզակի կնոջ մ ի ա յն ։ Տա սներկու տարի նրան տ իրելուց հետ ո շա րունա կում եմ սիրել խ ենթ ո րեն, քնքշու­ թ յա մ բ ու խ ենթ ո րեն։ Պա ոլա յի ձեռքերի ա կա մա յից մա տ նեցին նրա հիա սթա ­ փ ութ յունը, նա մի թ ե թ և շա րժում արեց ձեռքերն ա զա տ ելit հա մա ր, սա կա յն Դիկը սեղմեց ավելի ա մուր։ — Ես դիտ եմ ա յդ կնոջ

բոլոր

թ ուլությունները, և ես

նրան սիրում եմ ա մ բողջո ւթ յա մ բ, բոլոր ու կա տ ա րելություններով,

սիրում

թ ուլություններով

եմ նույնպ իսի

խ ենթ ո ւ­

թ յա մ բ , ինչպ ես և առաջին օրերին, ինչպ ես տ յն խ ելա գար պ ա հերին, երբ առաջին ա նգա մ գրկել էի նրբւն։ Պա ոլա յի ձեռքերը ավելի հա մա ռորեն էին ջա նում դուրս պ րծնել գեր ութ յո ւնի ց, նա ա նգիտ ա կցորեն քա ղում և ց ն ց ո ւմ էր ձեռքերը, որպ եսզի, վերջա պ ես, ա զա տ ի։ Նրա հա յա ցքում սարսափ երևա ց։ Դիկը գիտեր նրա նրբա զգա ցությունը և կռա հում էր, որ ա յն բա նից հետո, երբ Պա ոլա յի շոլրթերին ոչ շատ առաջ հպվել են մեկ ուրիշի շուրթերը, կինը չի կա ­ րող չվա խ ենա լ ամուսնու կողմից սիրո ա ռա վել բուռն ար­ տ ա հ ա յտ ութ յո ւններ ից։ — Խնդրում եմ, խ նդրում եմ, մ ի ' վա Ւ եմիր> հեզ> գե ղ ե ­ ց ի կ , հպարտ ի մ թ ռչնա կ։ Տե ս , ես քեզ ազատ եմ թ ող նում ։ Իմա ցիր, որ ես ջերմորեն սիրում ե մ քե զ և ա մբողջ ա յդ ը ն ­ թ ա ց ք ո ւմ քեզ հետ հաշվի եմ նստում ոչ պակաս, քա ն ինձ հետ , և նո ւյնի սկ, ա ռա վել շատ՝ ք ե զ հետ ։ 724

Նա մի կողմ քա շեց իր ա թոռը, հենվեց թիկնա կին և տ ե­ սավ, որ Պաոլայի հա յա ցքը դարձել է ա վելի վստա հող) — Ես քո առաջ կ բա ցեմ ի մ սիրտը, — շա րունա կեց ն ա ,--և ուզում եմ, որ դու էլ բա ցես քոնը։ — Իմ նկա տ մա մբ քո ա յս սերը բոլո րով ի՞ն նոր բան> է , — հա րցրեց Պա ոլա ն։ — Կ րկնողությո՞ւն։ — Ե՜վ ա յդպ ես, և ' ոչ։ — Ես կա րծում էի, թե արդեն վաղուց քեզ համար սո­ վորություն եմ դա րձել...

— Ես միշտ սիրել ե մ ք ե զ ։ — P u jjg ոչ խ ե նթ ո րե ն։ --- Ոչ, — խ ոստ ովա նեց նա , — բ այց հա մոզվա ծ կերպ ով։ ՝ Ես ա յնքա ն հա մոզվա ծ ե մ եղել քո նկա տ մա մբ, ի,մ նկա տ ­ մ ա մ բ ։ Դա ինձ համար եղել է հաստատուն ու ընդմիշտվճռվա ծ մի բ ա ն ։ Եվ ա յստ եղ ես

մեղա վոր

ե մ ։ Ոայց երբ

վստ ա հությունս երերա ց, քո նկա տ մա մբ ունեցա ծ սեր,и նո­ րից բ ռ ն կ վ ե ց ։ Այն ապրել է մեր ա մուսնությա ն ա մբողջ ը ն ­ թ ա ցքում, բ ա յց դա եղել է մա րմա նդ, հաստատուն մի կրա կ։ — Իսկ ե ՞ս , — հա րցրեց Պա ոլա ն։ — Հիմա քեզ էլ կհա սնենք։

Ես

դիտ եմ, թ ե ինչ է քեղ՝

մտ ա հոգում և ' հիմա , և ' մի քանի րոպ ե ա ռա ջ։ Դու ա զնիվ ես ու ա րդա րա միտ, և հենց ա յն միտ քը, որ պետք '՛է քեղ բա ժա ն ես երկու տղամարդու, սա րսա փ ելի է քեզ հա մա ր։ Ես քեզ հա սկա ցա ։ Դու վա ղուց արդեն թ ույլ չես տալիս ինձ սի« բ ա յի ն և ոչ մի հպ ումի։ — Նա ուսերը վեր քա շե ց։ — Եվ եւ/' ա յդ ժա մա նա կից ի վեր չե մ էլ ձգտել դրա ն։ — Ուրեմն, դու, ա յն ո ւա մ ենա յնի վ , դիտ եի՞ր։ Հենց ա ռ ա ֊ ջին պ ա հի՞ց, — աճա պ ա րա նքով հա րցրեց Պաոլան։ Դիկը գլխ ով ա րեց։ — Թերևս, — ասաց նա , կարծես ծա նրութեթև ա նելով իրխ ոսքերը, — թ երևս, արդեն զգում էի ա յն, ինչ պետք է լի ­ ներ, նույնիսկ ավելի շուտ, քա ն դու ինքդ հա սկա ցա ր։ Ոայց չմտ նենք ա յդ ...

— Եվ դու տեսել ե\ս. . . — վճռեց հա րցնել նա ու ա մոթ ա ­ հար լռ ե ց ա յն մտ քից, որ ա մուսինը կարող էր ականատես լինել իրենց քնքշութ յուններին։ 725

— Չնվա ս տ ա ցնենք մ ե զ ա չդ մ ան ր ա մ ա սնութչոլննե րով, *Պ ա ոլա ։ Բացի ա չդ, դրա մեջ ոչինչ չի եղել ու չկաւ Ասենք, տ եսնելն էլ ա վելորդ բա ն էր ։ Ւնքս էլ հիշում ե մ մ եր հա մբոլչրնե րը , որոնք գողա նում էինք մթութչա ն կարճ պահե.ր№> բա ցի բոլորի ներկա չութչա մբ տ րվա ծ հրա ժեշտ ներից։ Երբ փ ա ստ վա ծ են հա սունա ցա ծ սիրո բոլոր, նշա նները, չեն կարող թ ա քնվա ծ լի ն ե լ ձաչնի նրբերա նգները և սիրա լին նո­ տ ա ները, ինչպ ես նաև փոխադարձ հա չա ցքների տա կցա կա ն քնքշութ չուննե ր ը , ինտ ոնա ցիա ների նր բոլթ չունը,

հուզմունքից

շունչը

բ ռ ն վ ե լը .,.

ե ն թ ա գի ­ ակամա

և ա չդ

դեպ ­

քում բնա վ էլ կարիք չկա տ եսնելու գիշերաչին մի հա մ բոլչր։ Դա ա նխ ուսա փ ելի է ։ Եվ հիշիր ընդհա նրա պ ես, ի 'մ սիրելի, որ ես բոլոր հա րցերում ք ե զ ա րդա րա ցնում ե մ ։ — Բ ա չց ... բա չց ախր շատ ք ի չ... ա չնուա մենա չնիվ, քիշ ,բա ն է եղել, — մրմնջա ց նա ։

— Ես ծաչր աստիճան կզարմանա չի, եթե ավելին լի­ ներ։ Դու աչդպի,սին չես։ Ես զարմանում եմ նաև աչդ քչի վրա։ Տասներկու տարի հետո... մի՞թե կարելի էր սպասել։ — Դիկ, — ընդհա տ եց Պա ոլա ն, հա կվելով նրա վրա ու ,քն նա խ ոլչզ նա լե լո վ ։ Պաոլան լռ ե ց , բա ռեր որոնելով, հետո վճռա կա նորեն շա րունա կեց, — Ասա ինձ, մ ի ՞թ ե

աչս տ ա ս­

ներկու տարիների ընթա ցքում դու ա վելին չես ունե ցե լ։ — Ես ախր ա սա ցի, որ բոլոր հա րցերում քե զ ա րդա րա ց­ ՛նում ե մ , — խուսա փ եց նա ուղիղ պ ա տ ա սխ ա նից։ — Բաչց դու ի մ հարցին չպ ա տ ա սխ ա նեցիր, — պնդեց Պ ա ոլա ն։ — Օ՜հ, ես նկատի չո ւն եմ թռուցիկ սիրախաղը կամ թ ե թ և սիրա շա հումները։ Ես նկատի ունեմ ան հա վատ ա րմ ոլթչունը բա ռիս բուն իմա ստ ով։ Չ է՞ որ անց չա լում դա եղել էէ — Անց չա լո լմ եղել է, բա չց շատ հա զվա դեպ , ու եղել յէ շա տ-շա տ վա ղուց։ — Ես շատ ա նգա մ եմ մտ ա ծել աչդ մա սին, — նկա տ եց Պ ա ոլա ն։ — Ես քե զ ախր ա սա ցի, որ բոլոր հա րցերում ա րդա րա ց­ ՜նում ե մ , — կրկնեց Դիկը։ — Եվ հիմա դու գիտ ես, թ ե ինչու։ — Ուրեմն, ես էլ ե մ ունեցել իրա վունք նուչն բա նի հա ­ մ ա ր ... Ի դեպ, ոչ, ոչ, Դիկ, չե մ ունե ցե լ, — ա րագ ա վելա ցЛ26

րեց նա ։ — Համենայն դեպս, դու միշտ քարոզել ես տղա ~ մարդու և կնոջ հավասարության մասին։ — Ա վա ՜ղ, ա յլևս չե մ քա րոզում, — ժպտաց նա ։ — Մար­ դու երևա կա յությունը շատ մ ե ծ ուժ է ։ Եվ ես վերջին շրջա­ նում ստիպվա ծ եմ եղել փոխել իմ հա յա ցքներ ը։ — Ուրեմն, դու կա մենում ես, որ ք ե զ հա վա տ ա րի՞մ*< լի ն ե մ ։ Նա գլխ ով ա րեց ու ա սա ց.

— Ոանի դեռ ինձ հետ ես ա պ րում։ — Ոայց ո՞ւր մնա ց հա վա սա րությունը։ — Ռլ մի հա վա սա րություն էլ գոյութ յուն

չունի, — օրո­

րեց նա գլուխ ը։ — Օ՜հ, ա յո՜, ի մ մա սին կարելի է ա սել, որինքս էլ չգ ի տ ե մ , թե ին չ ե մ ուզում։ Ոայց հիմա ա րդեն, _ ա վա ՜ղ, շատ ուշ է ։ Ես հա յտ նա դործել ե մ ա յն հինա վուրցճշմա րտ ությունը, որ կա նա յք ա յլ են, քա ն մ ե ն ք ' տ ղա մա ր­ դիկ։ Այն ա մենը, ինչ սովորեցրել են ինձ գրքերն ու տ եսու­ թ յունները, փոշիա նում են նույն ա յն հավերժա կա ն փաստի՛ առաջ, որ կա նա յք՝ մ եր երեխաների

մ ա յր երն են. . .

Ե ս ...-

ե ս ... գիտե՛ս, մինչև հիմա հույս ունեի, թե մ ենք երեխա ներ կունե նա նք... Ոայց հիմա , իհա րկե, էլ ի ն չի ՜ մա սին է խ ոս-ք ը ։ Հա րցը հիմա կա յա նում է նրա նում, թե ինչպ իսին են քո՛ զգա ցմունքները։ Իմ սիրտը բա ցեցի քո ա ռա ջ։ Իսկ հետո արդեն կվճռենք մեր ա նելիքը* — Օ՜հ, Դ ի կ ,— հա զիվ խ ոսեց նա, երբ լռութ յունը դար­ ձավ չա փ ա զա նց ա նտ ա նելի։ — Ոայց ես ախր սիրում եմ ք ե զ , ես միշտ կսիրեմ ք ե զ ։ Դ՛ու ի մ Ալ Ամպն

ես։

Գիտես, դեռ

երեկ ես քո պ ա տ շգա մբում էի ու ի մ լուսա նկա րը

դ ե մ քո վ ՛

ջնջեցի դեպի պ ա տը։ Դա սարսափելի էր ։ Եվ ինչ-որ վա տ բա ն կար դրա նում։ Ու ես նորից, շ տ ա պ ֊շ տ ա պ , շրջեցի ա յն ։ Դիկը մի սիգա րեթ վ ա ռ ե ց , սպասում էր։ — Ոայց դու սիրտւդ չր ա ց եցիր, դու ա մեն բա ն չէ , որ ա սա ցիր, — մ եղ մ կշտ ա մբա նքով ասաց նա վերջա պ ես։ — Ես սիրում ե մ ք ե զ , — պ ա տա սխա նեց Պա ոլա ն։ — Իսկ Իվենի՞ն, — Դա բոլորովին ա յլ բա ն է ։ Զարհուրելի է, երբ ստիպ­ վ ա ծ ե մ այսպե՛ս խ՛ոսել քեզ հետ ։ Ոացի ա յդ , ես նույնիսկПТ-

չգ ի տ ե մ ...

Ես ոչ մի կերպ չ ե մ կ ա ր ո ղ ա ն ո ւ մ հա սկա ն ա լ ի մ

զ գ ա ց մ ո լն ք ն ե ր ը . . .

— Իսկ դա իոնչ է. ս ե ՞ր , թ ե " ս ի ր ա յի ն թ ռ ո ւ ց ի կ ա ր կ ա ծ t Ե րկո ւսի ց մ ե կ ը ։ Պ ա ո լա ն գլուխ ը շ ա ր ժ ե ց ։

— Հա սկա ցիր ա խ ր, — շա րունա կեց ■ չեմ հ ա ս կ ա ն ո ւ մ ի ն ձ ։ Ախր ես կին ե մ ։

ն ա , — ես Ինձ չի

ի նք ս

էլ

վիճակվել

« կ ա տ ա ղ ե լ » , ի ն չպ ե ս գ ո լք , տ ղ ա մ ա ր դ ի կ եք ա ր տ ա հ ա յտ վ ո ւ մ ։ Իսկ հ ի մ ա , երր դա պ ա տ ա հ ե լ է, ես չ գ ի տ ե մ , թ ե ի ն չ ա ն ե մ ։ թստ ե ր և ո ւյթ ի ն Շոուն և մ յո ւ ս ն ե ր ն ի ր ա վ ա ց ի ե ն ։ Եինը գ ի ­ շա տ ի չ է ։ Իսկ դուք' երկուսդ, մ ե ծ ո ր ս ։ Ես ա նզ ո ր ե մ հ ա ղ ­ թա հա րել ինքս ինձ։

Ի մ մեջ

արթնացել

է ինչ-որ

կրա կոտ

գ ր գ ի ռ ։ Ես ի ն ք ս հ ա նե լո ւկ ե մ ինձ հ ա մ ա ր t Ա յն , ի ն չ տ եղ ի է ո ւ ն ե ց ե լ ինձ հ ետ , ոչ մի կերպ չի կ ա պ վ ո ւ մ ի մ հ ա յա ց ք ն ե ր ի ն ու հ ա մ ո զ մ ո ւ ն ք ն ե ր ի ն ։ Ինձ ա ն հ ր ա ժ ե շտ ես դու, ա նհ ր ա ժ ե շտ է և Ի վ են ը , եր կո ւսդ էլ ա նհ ր ա ժ ե շտ ե ք ։ 0 հ, հ ա վ ա տ ա ի ն ձ , սա ս ի ր ա յի ն է պ ի զ ո դ չ է ։ Իսկ եթ ե ն ո ւ յն ի ս կ ա յդ պ ե ս է, ո ւրե մ ն էի ն ք ս չ ե մ գ ի տ ա կ ց ո ւ մ ։ Ոչ, ոչ, ա յ դ չ է ։ Ես գ ի տ ե մ , որ ա յ դ չէէ

— Ո ւր ե մ ն, и ե"ր է ։ —

Ոայց ես ք ե 'զ եմ սիրում, Ալ Ամպ ։ Ո ե ' զ ։

— Եվ ա ս ո ւ մ ե ս ,

որ ս ի ր ո ւմ ես ն ր ա ն ։ Ղու չե ս

կարող

սիրել ե ր կ ո ւս ի ս ։

— Պ ա ր զ վ ո ւ մ է, որ կա ր ող ե մ ։ Եվ ս ի ր ո ւմ ե մ ։ Երկուսիդ .եմ ս ի ր ո ւմ ։ Ախր ես ք ե ղ հ ետ ա զ ն վ ո ր ե ն ե մ խ ո ս ո ւ մ և ո ւզում .եմ, որ ա մ ե ն բ ա ն հստա կ լ ի ն ի ։ Ա նհ ր ա ժե շտ է ելք գ տ ն ե լ . . .

■ Ես հ ույս ո ւնե ի, թ ե

կ օ գ ն ե ս ի ն ձ ։ Հանուն, դրա էլ եկ ա ք եղ

.մ ո տ ։ Որևէ ելք պ ե 'տ ք է լ ի ն ի . . . Պ ա ո լա ն ա ղ ե ր ս ա ն ք ո վ ն ա յ ե ց ն ր ա ն ։ Դիկն ա ս ա ց .

— Երկուսից մ ե կ ը ՝ կ ա մ

նա,

կամ

ես։

Ուրիշ

ելք

չեմ

.տ ե ս ն ո ւ մ ։

— Նա էլ ն ո ւ յն բ ա ն ն է ա ս ո ւ մ ։ Իսկ ես հ ա մ ա ձ ա յն ե լ չ ե մ կարող։

Նա ո ւ զ ո ւ մ է ր ա ն պ ա յմ ա ն

տ ե ղ ն ո ւտ ե ղ ը

գտլ ք ե զ

մ ո տ , բ ա յ ց ես թ ո լ յչ չ տ վ ե ց ի ։ Նա կ ա մ ե ն ո ւ մ էր մ ե կ ն ե լ , իսկ ես ա նդ ա դ ա ր պ ա հ ո ւմ էի ն ր ա ն , որ քա ն է լ դա ծա ն ր լի ն ե ր ձեր երկուսի

728

համար,

ես ո ւ ղ ո ւմ էի ձ եզ մ ի ա ս ի ն

տ եսնել,

ո ւզո ւմ էի հ ա մ ե մ ա տ ե լ ու գ ն ա հ ա տ ե լ ձ ե զ ի մ ս ր տ ո ւ մ ։ Ես չ ե մ • կա ր ո ղ հ ր ա ժ ա ր վ ե լ ոչ ք ե զ ն ի ց , ոչ էլ ն ր ա ն ի ց ։ — Դ ժ բ ախտարարք ի ն չպ ե ս ի ն ք դ էլ տ ե ս ն ո ւ մ ե ս , — ս կ ս ե ր , Դիկր, և նր ա ա չք ե ր ո ւ մ ա կ ա մ ա յի ց ծ ի ծ ա ղ հ ա յ տ ն վ ե ց , — ե թ ե » դու, թ ե ր և ս , բ ա զ մ ա մ ո ւ ս ն ո ւ թ յա ն հ ա կ ո ւմ ն ե ր

ունես,

ապա

մ ե ն ք , հ ի մ ա ր տ ղ ա մ ա ր դ ի կ , չ ե ն ք կա ր ող հ ա մ ա ձ ա յն ե լ

ա յդ ­

պիսի վճռի հ ե տ ։

— Դ ա ժ ա ն մ ի ' եղ ի ր , Դ ի կ , — բ ո ղ ո ք ե ց ն ա ։ — Ներիր։ Ես չէի ո ւ զ ո ւ մ ։ Պ ա ր զա պ ե ս ինձ հ ա մ ա ր շ ա տ ծ ա ն ր է, և դա իր տ ես ա կի մեջ ա նհ ա ջո ղ մի փորձ է փ ի լ ի ս ո ­ փ ա յա կ ա ն ա ր ի ո ւ թ յ ա մ բ վ ի շտ ս կրելու հ ա մ ա ր ։

— Ես ն րա ն ա ս ա ց ի , որ բ ո լո ր

ա յն

տ ղա մա րդկա նցից,

ո ր ոն ց ես հ ա նդ ի պ ել ե մ , մ ի ա յ ն նա է հ ա վ ա ս ա ր ի մ ա մ ո ւ ս ­ նուն, բ ա յ ց ի մ ա մ ո ւ ս ի ն ը , հ ա մ են ա յն

դ եպ ս,

ա վ ե լի ն

է։

— Ինչ ա ր ա ծ , դու կ ա մ ե ց ե լ ես լ ո յա լ լի նե լ ի մ ն կ ա տ ­ մ ա մ բ , և ի ն ք դ քո ն կ ա տ մ ա մ բ , — ա ս ա ց Դ ի կր ։ — Դու ի մ ն ես եղել մ ի ն չ և ա յն ր ո պ ե ն , եր բ ես դ ա դ ա ր ել

եմ քեզ

համար

ա շխ ա ր հ ո ւմ ա մ ե ն ա հ ի ա ն ա լի մ ա ր դ ը լ ի ն ե լ ո ւ ց ։ Ա յդ ժ ա մ ա ն ա կ նա է դարձել ա մ ե ն ա հ ի ա ն ա լ ի մ ա ր դ ը ։ Պ ա ոլա ն գլո ւխ ն օ ր ո ր ե ց ։

— Ո ւզ ո ՞ւմ ես օ գ ն ե մ ք ե զ ա յս ա մ ե ն ի ց դուրս գալու Դ ի կր ։ — Դու դ ե ռ չ գ ի տ ե ս ոչ ք ե զ և

հ ա մ ա ր , — շա ր ո ւ ն ա կ ե ց

ոչ էլ քո ց ա ն կ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ՞ ր ը ։ Եվ չես կա ր ող ը ն տ ր ո ւ թ յո ւ ն կ ա ­ տ ա րել

մ եր

միջև,

որովհետև

երկուսս

էլ

ա ն հ ր ա ժ ե ՞շ տ

ենք

քեզ համար։

— Ա յո , — շշնջա ց Նա ։ — Ո ա յց դուք ինձ

տարբեր

կերպ

եք ա ն հ ր ա ժ ե շ տ ։

— Ա յդ դ ե պ ք ո ւմ ա մ ե ն ի նչ պ ա ր զ է , — վրտ բ ե ր ե ց Դ ի կ ր ։ — Ի նչ ես ո ւզո ւմ ա ս ե լ։ ;— Ահա թ ե ի ն չ , Պ ա ո լա ։ Ես տ ա նուլ ե մ տ վ ե լ , Գ ր ե հ ե մ ը շա հել է։ Մ ի ՞թ ե չ ե ս տ ե ս ն ո ւ մ ։ Ի ն ք դ ես ա սո ւմ , որ մ ե ր հ ն ա ­ ր ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը հ ա վ ա ս ա ր են և ոչ թ ե ա վ ե լի ,

թ ե և ես,

պ ետ ք է, որ ա ռ ա վ ե լ ո ւ թ յո ւ ն ո ւ ն ե ն ա յի նրա ն կ ա տ մ ա մ բ . ա յ դ ՛ ա ռ ա վ ե լո ւ թ յո ւ ն ը ա ն ք ա կ տ ե լի ները։

մ ե ր սիրո տ ա ս ն ե ր կ ո ւ տ ա ր ի ն ե ր ն

կապը,

Ա ստվա ծ ի մ ։

մեր Եթե

զգա ցմունքներն ա յդ

ամենը

են ,

մ եր

ու հ ի շ ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ­

դնեիր

կշեռքի

նրա

72»

'.Նժարին, մ ի՞թ ե թեկուզ մեկ րոպե կկա սկա ծեիր։ Կյանքում , առաջին ա նգա մ սերը քե զ ա յդպ ես գերել է, և դա տեղի է ունեցել բա վա կա նին ուշ, ահա թե ինչու դժվա րա նում ես ե զ րտ կա րություն ա նել։

— Բ ա յց , Դիկ, ք ո ն կ ա տ մ ա մ բ ո ւ ն ե ց ա ծ զ գ ա ց ո ւ մ ն էլ է ■ ա խ ր գե րե լ ի ն ձ ։ Նա շ ա ր ժ ե ց գ լո ւխ ը ։

— Ես կ ա մ ե ց ե լ ե մ մ ի շտ ա յդ պ ե ս մ տ ա ծ ե լ , հա ճա խ դրան ՜ն ո ւ յն ի ս կ հ ա վ ա տ ե մ ը ն ծ ա յ ե լ , բ ա յ ց լի ա կ ա տ ա ր ե ր բ ե ք չ ե մ հ ա վ ա տ ա ց ե լ ։ Ինձ հ ետ դու ե ր բ ե ք գլո ւխ դ չե ս կ ո ր ց ր ե լ, ն ո ւ յ­ նիսկ ս կ զ բ ո ւ մ ,

եր բ երկուսիս էլ պ տ տ ո ւ մ էր ի ն չ - ո ր պ տ ո ւ ­

տ ա հ ո ղ մ ։ Թ երթս, դու հ մ ա յ վ ա ծ ես ե ղ ե լ, բ ա յ ց մ ի ՞ թ ե խ ե ն ­ թ ա ց ե լ ես, ի ն չ պ ե ս ես, մ ի ՞ թ ե ա յր վ ե լ ես կ ր ք է ց ։ Ես ա ռա ջինն ե մ ք ե զ ս ի ր ե լ ...

— Եվ ինչպ ես ես կա րողա ցել սիրել ի ն ձ ...

— Ես սիրել ե մ ք ե զ , Պ ա ո լա . ու թ ե և դու պ ա տ ա ս խ ա ն ե լ "ես ի ն ձ , ս ա կ ա յն քո զ գ ա ց մ ո ւ ն ք ը եղել է ուրիշ, ք ա ն ի մ ը . դու ե ր բ ե ք գ լո ւխ դ չե ս կ ո ր ց ր ե լ։ Իսկ Իվ են ի հ ե տ , ի ն չ պ ե ս ե ր և ո ւմ .է, կ ո ր ց ն ո ւ մ ե ս ։

— Ինչպե и

կ ո ւ զ ե ն ա յի

հաստատ

ի մ ա նա լ, — մտահոգ

,ա ս ա ց Պ ա ո լա ն ։ — Ե ր բ ե մ ն ինձ թ վ ո ւ մ է, որ հ ե ն ց ա յդ պ ե ս է, բ ա յց

հետո

դ ա ր ձ յա լ կ ա ս կ ա ծ ո ւ մ

ա նհա մա տ եղելի ամբողջապես

են։

Գուցե

գ ե ր ե լո ւ ի ն ձ . . .

ոչ

մի

Իսկ

եմ։

Ե'վ

մեկը

և ' մ յո ւ ս ը

տ ղա մա րդ ընդունա կ դու ա մ ե ն ա չ ն չ ի ն

չէ

կերպով

ի ս կ չես ֊ ո ւ զ ո ւ մ օգն ել ի ն ձ ։

— Մ ի ա յն դու, մ ի ա յ ն դու կա ր ող ես ա մ ե ն բ ա ն վ ճ ռ ե լ, Պ ա ո լա , — խ ր տ ո ր ե ն ա ս ա ց ն ա ։ — Ո ւր ե մ ն, օգնիր ի ն ձ , թ ե կո ւզ շա տ ք ի չ ։ Գոլ ն ո ւյն ի ս կ չե ս ջ ա ն ո ւ մ ինձ պ ա հ ե լ , — պ ն դ ե ց Պ ա ո լա ն ։ — Ես ա ն ո ւ ժ ե մ ։ Ի մ ձ ե ռ ք ե ր ը կ ա պ վ ա ծ ե ն ։ Ո ե զ պ ահելու հ ա մ ա ր ես ոչ մի շ ա ր ժ ո ւ մ չ ե մ կա րող ա ն ե լ ։ Դու չ ե ս կա րող ինքդ քեզ բաժանել

եր կո ւսի մ ի ջ և ։ Դու եղել

ես նրա գը ր -

կ ո ւ մ . . . — Ձ ե ռ ք ի շա ր ժ ո ւ մ ո վ Դիկը զ ս պ ե ց նրա ա ռ ա ր կ ո ւ թ յո ւ ­ ն ը ւ — Խնդրում

եմ, խ նդրում

եմ,

ս ի ր ե լի ս ,

պ ե տ ք չ է . ..

Դու

. եղ ե լ ես ն ր ա գ ր կ ո ւ մ և վ ա խ ե ց ա ծ թ ռ չն ա կ ի պես դ ո ղ դ ո ղ ո ւմ ես թ ե կ ո ւ զ և ա յն մ տ ք ի ց , ոթ ես կա ր ո ղ ե մ շ ո յե լ, սիրել ք ե զ ։ 730

Մ ի՞թե չես տ եսնում։ Քո արարքները հարցը լուծում են ոչ^ իմ օգտ ին։ Քո մա րմինը ուրիշին է ըն տ ր ե լ։ նրա գրկախ ա ռ­ նությունները դու հա նդուրժում ես։ Իսկ ի մ մա սին եղա ծ միտ քն ա նգա մ քեզ հեռու է վ ա նում։ Պաոլան դանդաղ, բ ա յց հա մոզվա ծ, շա րժեց գլուխ ը։ — Քա յց և ա յնպ ես' չդիտ եմ, չե մ կարող վ ճ ռ ե լ,— պընդեց նա ։ — Քա յց դու պետք է վ ճռես։ Ստ եղծվա ծ վիճա կն ա նտ ա ­ նելի

է, ին չ-ո ր բա ն է անհրաժեշտ ձեռնա րկել, որովհետ և

Եվենի գնալու ժա մանա կն է։ Հա սկա նո՞ւմ ես։ Կամ դու գնա ։ Երկուսով ա յստ եղ մնալ չե ք կա րող։ Մի շտա պ իր։ Ամեն բանկշռա դա տ իր։ Ուղարկիր Ւվենին։ Կամ, ա սենք, մի առ ժ ա ­ մանակ հյուր գնա հորա քույր Մ ա րթա յի մ ո տ ։ Մեր երկուսից հեռու, թերևս, տ ա ձգե՞նք

ա մեն բա ն

ա րդյոք

ա յսօրվա

կդա ռնա ավելի

հստա կ։ Չ հե-

որսորդությունը։

Ես

մենա կ..

կ մե կ նե մ, իսկ դու մնա և խոսիր Իվենի հետ։ Կամ դուրսեկեք զբոսա նքի ու խ ոսեք ճա նա պ ա րհին։ Այսպես

թե ա յն ­

պ ես, ես շատ ուշ կվերա դա ռնա մ տ ուն։ Գուցե ես կ գի շե ր եմ տա վա րա ծներից մեկն ում եկի խ րճիթ ում։ Քա յց երբ վերա ­ դա ռնա մ, թող Իվենն ա յլևս ա յստ եղ չլի նի ։ Դու էլ կմեկնես նրա հետ, թե ոչ դա էլ պետք է վճռվա ծ լինի մինչև ի մ վ ե ­ րա դա րձը։ — Իսկ եթե ե՞ս հեռա նա մ, — հա րցրեց նա ։ ԴՒկը ուսերը վեր քա շեց, ոտքի ելա վ ու ց ո լյց ի ն ։

նա յե ց ժա մ ա -

— Ես Ք լեյքին լուր եմ ուղարկել, որ ա յսօր շուտ գ ա ,--բա ցա տ րեց Դիկը հր ա վիրելով։

և ք ա յլե ց դեպի դուռը' ա,սես նրան դուրս

Շեմքին Պաոլան կա նգ ա ռա վ ու սեղմվեց նրա ն։ — Հա մբուրիր ինձ, Դիկ, — ասաց նա ու ա վելա ցրեց. — Ոչթե ա յդ ... սիրո հ ա մ բ ո ւյր ը ... — Նրա ձա յնը հանկա րծ նվա ­ ղ ե ց ։ — Այլ ա յն ա ռումով, որ եթե հա նկա րծ ե ս ... վճռեմ հ ե­ ռ ա ն ա լ... Քարտուղարն արդեն գալիս էր միջա նցքով, բ ա յց Պաոլա ն հապ ա ղում էր։ — Քարի լո ւյս , միստր

Ք լե յք — ողջունեց նրան Դիկը։ — 73Ы

:8ա վ ում եմ, որ ստ իպ վա ծ եղա ա յսքա ն վաղ ա նհա նգստ ա ց­ նել ձեզ։ Ա մենից առաջ, բա րի եղեք, զա նգա հա րեցեք միստր էգերին ու միստր Փ իթսին. ա յս առավոտ ես նրանք հետ հան դի պել չե մ կա րող։ Մյուսն երին էլ հ ե տա ձգեց եք վա ղը։ Միստր Հենլիին ա սա ցեք, որ ես լիովին խ րա խ ուսում ե մ նրա ծրագիրը Բյուքեն յա ն ա մբա րտա կի վ ե ր ա բե ր յա լ։ Մոզ ավելի վճռա կա նորեն գործի։ Միստր Մենգենւհոլլի և միստր Մ ե ն ս ո ֊ նի հետ, ա յն ո ւա մ ենա յնի վ , ա յսօր կ տ եսնվեմ։ Ասացեք նրա նց, որ սպ ա սում եմ ինն ա նց կեսին։ — Մի բա ն էլ, Դ ի կ ...— ընդհա տ եց նրան Պա ոլա ն։ — Մի մ ո ռա ց ի ր , որ ա յդ ես եմ նրան ռտիպել մ նա լ։ նա մ նա ցել է ոչ իր մեղքով, ոչ իր կա մքով։ Ա յդ ես ե մ նրան պ ա հել։ — Իվենն իսկապես կորցրել է գլուխ ը, — ժպտաց Դիկը։ — Դատելով ա յն ա մենից, ինչ ես գիտ եմ նրա մա սին, դժվար էր հասկա նա լ, թե նա ինչպես տեղնուտեղը չի մեկնել նման իրա դրությա ն պ ա յմա նն եր ում։ Բա յց եթե դու նրան թույլ չես տ վել, իսկ նա կորցրել է գլուխ ը, ինչպ ես մ իա յն կարող է մա րդ կորցնել գլուխը ա յնպ իսի կնոջ հա մա ր, որպիսին դու ես, ապա ա մեն բա ն պարզ է ։ նա ավելի քան բա րեկիրթ մա րդ է։ Այդպ իսիները հազվադեպ

են հա նդիպ ում։ Եվ նա

քեզ երջա նկություն կ պ ա րգև ի.., Պաոլան ձեռքը բա րձրա ցրեց,

ասես կա մենա լով պահեյ

նրա ն։ — Չ գիտ եմ , կա րո՞ղ եմ ա րդյոք կյա նքում դեռ երջանիկ լինել, Ալ Ամպ ։ Երբ տ եսնում եմ քո դ ե մ ք ը .,. Եվ հետո, ես ախր գոհ և երջանիկ եմ եղել այս

տասներկու տարիների

ը ն թ ա ց ք ո ւմ ,,. Ես դա երբեք չե մ մոռա նա ։ Ահա թե ինչու եմ ա նզոր' ընտ րություն կա տա րելու հա մա ր։ Բա յց դու իրա վա ­ ցի ես ։ Հա սել է ա յն ժա մը, որ ես պետք է լո ւծե մ ա յդ . . . — նա կ ա րկա մեց։ Դիկը կռա հեց, որ նա չի կա րողա նում ստիպել իրեն արտա սա նելու «եռա նկյունիդ բ ա ռ ը ,— քա նդել ա յդ հ ա նգույցը, — ա սա ց նա, ու ձա յնը դողա ց։ — Մենք բոլորս էլ կգնա նք որսորդությա ն։ Իսկ ճանապարհին ես կխ ոսեմ նրա հետ ու կխ նդրեմ, որպեսզի հեռա նա , անկախ ա յն բա նի ց, թ ե հետ ա գա յում ինչպ ես կվա րվեմ ին քս։ — Քո փոխ ա րեն' ես չէի շտապի վճիռ կ ա յա ցնե լ, — ասաց 732

Դիկը։ — Դու գիտ ես, ես ա նտ ա րբեր

եմ

բա րո յա կա նո ւթ յա ն

նկա տ մա մբ և ա յն ընդունում եմ , երբ օգտակար էt Ոայց տ վյա լ դեպ քում կարող է հույժ օգտակար լի ն ե լ։ Դուք կա ­ ր ո ղ եք երեխա ներ ունենա լ. . . Ո 'չ, ո 'չ, խ նդրում եմ, մի. ա ռարկիր, — զսպ եց նա կնոջը։ — Իսկ նմա ն դեպ քերում ա մեն տեսակի նա խ ա պ ա շա րումները, նույնիսկ ա նցյա լի մա սին, հազիվ թե ցա ն կալի լի ն ե ն ։ Սովորական կարգով ա մոլսնա ւուծութ յունը չա փ ից դուրս ա վելորդ գլխ ա ցա վա նք է։ Ես ա յն ­ պ ես կա նեմ, որ դու միա նգա մ ա յն օրինավոր կերպ ով ա զա ­ տ ություն ստանաս, և ,կկա րողան ա и խ ն ա յե լ գոն ե մ եկ տ ա րի։ — Եթե ես վճռ ե մ ա յդ քա յլը կա տա րել, — նկա տ եց պոլն ատ մի ժպ իտ ով։ Դիկը գլխով ա րեց։ — Р Ш1В կաք ոդ եմ վճռել ա յլ կերպ նա և։ Ւնքս էլ դեռ չգ ի տ ե մ ։ Գուցե ա յս ա մենը երա զ է, և ես շուտով կա րթնա ­ ն ա մ , ու ներս կմտ նի Օյ-Լյ ան և կասի, որ ես քնե լ եմ շատ երկար ու խ որը*** Պաոլան չուզենալով^ հեռա ցա վ, թայց ) մի քա նի ք ա յլ ա նելով , հա նկա րծ նորից կ ա նգնեց։ ֊ Դ ի կ , ֊ ձա յն տ վեց նա, — դու ի մ առջև բա ցե ցի ր քո սիրտ ը, բ ա յց չա սա ցից, թե ինչ կա մ տ քում դ։ Ոչ մի հ իմ ա ­ րութ յուն չա ն ես ։ Հիշիր Դեննի Հոլբր ուքինլ Տ ե ս , որ որսի ժա ­ ՛մանակ ոչ մի դժբա խ տ պատահար չշինի։ Դիկը շա րժեց գլուխն ու հեգնա նքով

կկոցեց

ա չքերը,

ձև ա ցնելո վ, թե նմա ն կա սկա ծա նքը հա մա րում է բա վա կա ­ նին զվա րճա լի, միևնույն ժամանակ զա րմա նա լով, թե որքան ճիշտ է կռահել Պաոլան իր մտ ա դրությունը։ — Եվ այս ա մենը

թողնել

բախտի

ք մ ա հ ա ճ ո ւյքի ՞ն, —

ստ եց նա , մի լա յն շա րժում կա տ ա րելով, ասես ուզում էր ընդգրկել և', կա լվա ծքը, 1ւ իր բոլոր ծրա գրերը։ — Եվ ն ե ր ց ե ­ ղա յի ն խա չա ձևմա ն մասին իմ գի ՞ր ք ը ։ Եվ առաջին ցո ւց ա Վաճառքը իմ կ ա լվա ծքո՞ւմ ։ — Իհարկե,

գա

հիմար

բա ն

կլիներ, — հ ա մա ձա յնեց

Պ ա ոլա ն՝ պ ա յծա ռ ա ցա ծ։ — Ոայց Դիկ, վստահ եղիր, խ նդրում ե մ ք ե զ , վստահ եղիր, որ իմ ա նվճռա կա նությունը բնա 4. ժ կ ա պ վ ա ծ ... — Պաոլան դա րձյա լ կա րկա մեց, որոնելով հա մա -

733

պ ա տա սխա ն բա ռ եր , հետո կրկնելով Դիկի շա րժումը, ն ո ւյն ­ պես ց ո ւյց տ վեց իր շուրջը, ասես ընդգրկելով Մ եծ տունը՛բո լո ր գա նձերի հետ մեկ տ եղг— Այս ա մենը ոչ մի գեր չե ն խ ա ղում է Ա զնվորեն։ — Կարծես չգ ի տ ե մ , — հա նգստ ա ցրեց

Դիկը։ — Անշահա­

խ նդիր բոլո ր կա նա նց մեջ դու ա մ ե ն ա ...

— Եվ գիտ ես, Դ ի կ ,— ընդհա տ եց Պաոլան մի նոր մտքի ա զդե ցութ յա ն տա կ, — եթե ես ա յդպ ես խ ենթ որեն սիրելիս լի ն ե ի Իվենին, ինձ համար նշա նա կություն չէր ունենա ոչինչ,

և ես, ի վերջո, կհաշտՎեի նաև « դժբախտ պատահարի» հետ, եթե ուրիշ ելք չկ ա . . . Ի ա յց տեանում ես, ինձ համար դա ա ն­ հնարին բա ն է ։ Ահավասիկ ք ե զ մի դժվար խ նդիր։ Հա պ ա , լո ւծ ի ր ։ Պաոլան դժկա մորեն մի քա նի ք ա յլ ա րեց, հետ ո, գլուխը ջբջելով , կիսա ձա յն ա սա ց.

— Ալ Ամպ, ես շա տ, շա տ ե մ ցա վո ւմ , և . .. ես ա յնքա ՜ն ուրախ ե մ , որ դու ինձ սիրում ես դեռ։ Մինչև քէլեյք ի վերա դա րձը, Դիկը հա սցրեց հա յելու մեջ դիտել իր դեմ քը, նա խորդ օրը հյուրերին ա յդպ ես ա պ շեցրա ծ ա րտ ա հա յտ ութ յունը, ա սես, ընդմիշտ կնքվել էր նրա դ ե մ ­ ք ի ն ։ Ա յլևս ոչնչով ջնջել չի լի ն ի ։ «Ի ՞ն չ ա րա ծ,— ինքն իրեն ա սա ց Դ իկը,— չի կա րելի ծա մել սեփական սիրտն ու կար­ ծե լ, թ ե ոչ մի հետք չի մնա ))։ Նա գնա ց իր պ ա տշգա մբն ու ն ա յե ց

ծա նրա չա փի տակ

գտ նվող Պա ոլա յի լուսա նկա րին։ Դեմքով շրջեց դեպի պատն ու, նստ ելով մա հճա կա լին, մի առ ժա մա նա կ զննեց շրջա ­ նա կի դատարկ ուղղա նկյունը։ Հետ ո դ եմ քով դեպի ,ս ե ն յա կ ը ։

դա րձյա լ շրջեց

ա յն v

— Խե՜ղճ ա ղջիկ,— շշնջաց նա ։ — Դժվար բա ն է ա յդքա ն ուշ ա րթնա նա լը։ @այց երբ ն ա յե ց նրա

լուսա նկա րին,

հանկա րծ

Դիկի

ա ռջև հա ռնեց մեկ ա յլ տեսա րա ն, լուսնի լույսով ողողվա ծ Պաոլան սեղմ վում է Գրեհեմին ու ձգվում դեպի նրա շուր-

Р ЬГП* Դիկն ա րագ ոտքի ելա վ ու թափ տ վեց գլուխ ը, որպ եսզի հեռու վա նի ա յդ տանջող տ եսիլը։ 734

Ինն ա նց կեսին նա մի կողմ դրեց նա մա կներն ու հա ­ վ ա ք ե ց սեղա նը, թ ողնելով մ ի ա յն շորթհորնների ու շիրերի ■ մասին կա ռա վա րիչների հետ ունենա լիք զրո ւյցի ն յո ւթ ե ր ը ։ Նա կա նգնեց պատուհանի մոտ և, ձեռքը թա փ ա հա րելով, հրա ժեշտ տ վեց Լյութին ու էրն եստ ինա յին, որոնք նստ ում էին լիմ ուզին, ա յգ պահին ներս մտ ա վ Մ ենդենհոլլը, իսկ քիչ ■ անց' նաև Մ ենսոնը։ Կարճատև խ ոսա կցութ յա ն ընթ ա ցքո ւմ ՜Դիկը կա րողա ցա վ, ասես թռուցիկ կերպ ով, նրա նց հա յտ նել ա պ ա գա յի վերա րերյա լ իր հիմնական ծրա գրերը։ — Մենք պետք է շատ ուշադիր հետևենք Պոլս Ա րքա յի ա րա կա ն սերնդին, — ասաց

նա

■ պարզ է, որ եթե վեր ցնենք

Գեղեցկուհուն

Մ ենսոնին; — Ամեն կա մ

ի ն չի ց

Ալբերտա

հ ո ւյս ի ն , կա մ Նելլի Սիգնելին, նրա նից կստանանք շատ աՎելի լա վ ժա ռա նգներ։ Մենք մինչև հիմա ա յդ բա նը չե նք ա րել, բ ա յց կա րծում եմ , որ եկող

տարի, կա մ ա մենից ուշ'

■ մեկ տարի ա նց, Պոլո Արքան կդառնա որևէ նշանավոր ա ր­ արա գրող ցուլի հա յր ։ Ինչպես Մ են սռնի, ա յնպ ես էլ Մ ենդենհոլլի հետ զ ր ո ւյց ի ր ն թ ա ց քո ւմ Դիկին հա ջողվեց աննկա տելիորեն հուշել գ ո ր ծ ֊ նա կա ն ա յն եղա նա կները, որոնցով նրա կա լվա ծքում պ ետ ք ■է տեղի ունենար նոր ցեղերի ստ եղծումը։ Երբ նրանք գնա ցին, Դիկը ներքին հեռա խ ոսով կ ա նչեց Ю-Երգին և կա րգա դրեց Գրեհեմին առաջնորդել ա շխա տ ա սեն­ յա կ , որպեսզի ընտրի հրա ցա նն ու ա յն ա մենը, ինչ ա նհրա ­ ժեշտ է։ Խփեց ժա մը տ ա գնմեկը։ Նա չգիտ եր, որ Պաոլան գրա ­ դա րա նից, պատի մեջ թ ա քնվա ծ սա նդուղքով բա րձրա ցել ու ա յժ մ , գրապահարանների հետևում կա նգնա ծ, ականջ է գր ել։ Պա ոլա ն կա մենում էր ներս մ տ նե լ, բ ա յց նրան պ ա հեց Դիկի ձ ա յն ը ։ նա լս ե ց , թե ինչպ ես Գիկը հեռա խ ոսով խ ոսում է ձենլիի հետ թ յուքենյա ն ա մբա րտ ա կի ջրհոսների մ ա ս ին։ — Ի դեպ , — ասաց Դիկը, — դուք ծա նո՞թ եք Մ եծ Մ իրամա րի մա սին եղա ծ տ եղեկ ութ յո ւն ներին... Շատ լա վ ... Չհա ­ վա տ ա ք դրա նց։ Ես սկզբունքորեն հա մա ձա յն չե մ ։ Ջուր կ ա ։ Ես չե մ կա սկա ծում, որ ա յնտ եղ ստ որգետ նյա ջրեր կ ա ն։ Ուղա րկեցեք հորատող մ եքենա ներ , թող շա րունա կեն հետ ա 755

խուս

ա շխ ա տ ա նքները։

Ա յնտ եղի

հողը

չա փ ա զա նց

պտղւՀ .՝ ;!& ու եթե' մ ենք առաջիկա հինգ տարիների ը ն թ ա ց ­ քո ւմ Ա յ^ ֆ ո ր ա ս յո ա ն ի շա հութա բերությունը տասն ա նգա մ

չրար^ ա Ւ նք"՝ Պաոլան հա ռա չեց ու դա րձյա լ սանդուղքով իջտվ գրա ­ դա րա ն։ «Ա լ Ամպը ան ուղղելի է. նա անդադար ցա նում է իր կա ­ ղինները։ Նրա սերը փ լվում է, իսկ նա ա նվրդով զրուցում է ա մբա րտ ա կների ու ջրհորների մա սին, որպեսզի ա պ ա գա յում հնա րա վոր լինի ա վելի շատ կաղին ցա նել.в» Դիկն ա յնպ ես էլ չի մա ցա վ , որ Պաոլան իր վշտ ով ա յց ե ­ լե լ է նրան ու անաղմուկ հ եռ ա ցե լ։ նա դա րձյա լ դուրս եկավ պ ա տ շգա մբ, բ ա յց ոչ թե ա ննպատակ, ա յլ որպեսզի վերջին ա նգա մ աչքի ա նցկա ցնի մահճակալի մոտ , փոքրիկ սեղանի վրա գտ նվող նոթա տ ետ րը։ Ա յժմ նրա տանն ամեն բա ն կա ր­ գին է ։ Մնում է մ ի ա յն ստորագրել ա յն, ին չ ա ռա վոտ յա ն թ ելա դրել է, ու պ ատասխանել մի քա նի հեռա գրերի, հետ ո' նախաճաշ կլինի, հետ ո' որսորդություն Ս ա յքա մորյա ն բլուր­ ն ե ր ո ւմ ... 0 հ, նա ա յգ բա նը շատ մա քուր կա նի։ Մեղավորը կլինի Քմա հա ճը։ Նույնիսկ վկ ա կունենա ' Ֆ րեյլիգը կա մ Մարտ ինեսը։ Քա յց ոչ երկուսը միա սին։ Մեկն էլ մ իա նգա մա յն բա վա կա ն է, որպեսզի տ եսնի, թե ինչպ ես է պ ա տ ռվում մա րթ ինգա լը, իսկ ձին ծառս է լինում և կողքի վրա շրջվում' տ րորելով նրան իր տակ։ Եվ ա յդ ժա մանա կ թա վուտ ից կլսվի կրա կոց, ա ղետ ։

որը

մի

ա կնթա րթում

Մարտ ինեսը քա նդա կա գործից

դժբա խ տ ությունը ավելի

կդարձնի

տպ ա վորվող է,

բ ա յց շատ ա վելի հարմար վ կա , միտածում էր Դիկը։ Պետք է ա յնպ ես ա նել, որ հատկապես Մարտինեսը լինի կողքին, երբ Դիկը կթեքվի

դեպի արահետը, որտեղ Քմա հա ճը պետք է

թ ա մ բի ց ց ա ծ նետի իր են։ Մարտինեսը ձիերից ոչինչ չի հաս­ կա նում։ Ավելի լա վ ։ Էավ կլիներ, մտ ա ծեց Դիկը, որ ա ղետ ից երկու րոպե առաջ Քմա հա ճին ստիպեր կարգին կա տ ա ղել։ Դա հետագա ընթա ցքին ա վելի շատ ճշմա րտ ա ցիություն կհա ղորգի։ Քացի ա յդ , դա կհուզի Մարտինեսի ձիուն, ինչպ ես 736

նաև Մ ա րտ ինեսին, և նա չի հասցնի ինչպ ես հա

տես-

նել ա յղ բո լո ր ը ։ Հա նկա րծ Դիկը սեղմեց ձեռքերը' անսպասելի սի ցա վով բռնւված։ Փոքրիկ տիրուհին, հա վա նա բա ր խ ելա գա րվել է, ա յլա պ ես կա րելի՞ էր այդպ իսի դա ժա նություն ցուցա բերել, մտ ա ծեց նա , լս ե լո վ , թե ինչպ ես երաժշտական սենյա կի բա ց պատուհանից հնչում են (էԳնչուների ա րա հետով» երգը կա ­ տարող Պաոլայի ու Գրեհեմի ձա յներ ը։ Քանի դեռ երգում էին, նա չէր թ ուլա ցնում սեղմ ա ծ ձեռ­ քերը։ Իսկ նրանք ա յդ ա նվեհեր, ա նհոգ երգը երգեցին մինչև и անձարձակ ա վա րտ ը։ Դիկը դեռևս կա նգնա ծ էր, խ որա սուզ­ վ ա ծ իր մտքերի մեջ, իսկ Պաոլան ա նհոգութ յա մբ ծիծա ղում էր Գրեհեմից բա ժա նվելուց հետո, ծիծա ղում էր լա յնա րձա կ բա կում ծիծա ղում էր իր կողա շենքում' Օ ֊Տ ո լր ի ն կշտ ա մբե­ լո վ ինչ-որ մեղքի հա մա ր։ Հետ ո հեռուներից հասավ Լեռնցու հազիվ լսելի, սակայն բնորոշ կա նչը։ Իշխանաբար

մռնչա ց Պոլո Ա րքան։ նրանց

պ ա տա սխա նեցին զա մբիկների ու կովերի հարեմն՛երը։ Դի\կն ականջ դրեց սիրա յին ա յդ մ ռնչոցին, խրխինջին ու կանչին և, հոգոց հա նելով, ասաց.

— Դեհ, ա յսպ ես թե ա յնպ ես, ես երկրին օգուտ եմ տ վել։ Ա յդ մտ քով կարելի է հանգիստ ք ն ե լ։

ԳԼՈՒԽ XXXI

Մ ահճակալի վրա կա խ վա ծ

հեռա խոսի

զա նգը

Դիկիս

ստ իպ եց վեր կենա լ ու վերցնել լսա փ ողը։ Լսելով[' նա մ իա ­ ժա մանա կ նա յում էր բա կից ա յն կողմ գտ նվող Պաոլայի կողա շենքին։ Բոնբրա յթը հա յտ նում էր, որ նրա հետ կկ ա մենա ր հանդիպել Չոնսի Բիշոփը, որն ա վտ ոմ եքենա յով ժա ­ մա նել էր էլդ ո ր ա դ ո յի ց։ Բիշոփը «Ս ա ն ֊Ֆ ր անցի и կո յի նորու­ թ յո ւն ն ե ր » թերթի տնօրենն էր ու խ մբա գիրը և Դիկի հի­ նա վուրց բա րեկա մը։ — Դուք կհա սնեք ճիշտ նա խա ճա շին, — ասաց Դիկը Բիշ ո փ ի ն ։— Եվ գիտ եք, ին չո՞ւ մ ե զ մոտ չգ ի շ ե ր ե ք ... Աստված 737

47

Ջեկ

Լոնդոն, X

R.

նրա նց' ձեր աչդ հատուկ թ ղթ ա կիցների հ ե տ ։ Մենք ա յսօր գնում ենք պ ումա ներ որսա լու, և ա նպ ա յմա ն հաջող որս կ լի ն ի ... Արդեն հետա պ նդել ենէ Թղթակց ուհ ի՞։ Ինչի՞ մա սին պետք է գ ր ի ... Թող զբոսն ի կա լվա ծքում և մի տա սնյա կ սյունա կի համար նյութ եր հա վա քի, իսկ թ ղթ ա կիցը կգա մ եզ հետ ու կնկա րա գրի որսը։ Դե, ի հ ա րկ ե՞, ի հ ա ր կ ե ՞... Ես նրան1 կնստ եցնեմ ա մենա զուսպ ձիուն, որի հետ երեխան ՛Էլ չե զ ո ։ կգտ նի։ «Ո րքա ն շատ մարդիկ լի ն ե ն , ա յնքա ն հետաքրքիր է. հատկապես, եթե գան ա յդ լրա գրող ները,— յուրովի ծիծա ղ եց Դ ի կ ը ։— Նույնիսկ Ջոնա թա ն Ֆորրեսթ պապիկը չկա րողա ցա վ ա յսպ ես բե մ ա դ ր ե լ իր ա վա րտը» ։ «Ի նչպ ե՞ս Պաոլան կա րողա ցա վ ա յնքա ն դաման լի ն ե լ, որ մեր զ ր ո ւյց ի ց ա նմիջապես հետո երգեց «Գ նչուների արա­ հետ ով» երգը» , — յուրովի հա րցնում ՛Էր Դիկը. նա ՛լսափողը չէր կախել ու լս ո ւմ էր թղթա կցին որսի գնա լու հա մոզող Ոիշոփի ձ ա յն ը ։ — Շատ լա վ ։ Ոայց շտ ա պ եցեք, — ա սա ց Դիկը' Ոիջոփի հետ խ ոսա կցութ յունն ա վա րտ ելով։ — Ես հիմա կ հր ա մա յեմ թ ա մ բե լ ձիերը, իսկ դուք {կստանաք նույն երիվա րը, որին Հ ե ­ ծել էիք ա նցյա լ ա նգա մ։ Հա զիվ էր նա կա խել լսա փ ողը, երբ հեռա խոսը դա րձյա լ զա նգա հա րեց։ Ա յժ մ խոսողը Պաոլան էր ։ — Ալ Ամպ, սիրելի Ալ Ա մպ ,— ա սա ց ն ա ։— Քո բոլոր դա ­ տ ողությունները սխալ ե ն ։ Ըստ ի ս , ք ե զ ա վելի ե մ սիրում։ ես հիմա հարցը լուծում եմ և, ինչպ ես երեում է , քո օգտ ին։ Եվ որպ եսզի օգնես ինձ, որպ եսզի կա րողա նա մ մեկ ա նգա մ ես ստուգել ինքս ի ն ձ ... կրկնիր ա յն , ին չ ա սա ցիր ա յս օ ր ... «Ես սիրում ե մ մի կնոջ, եզա կի կնոջ մ ի ա յն ... Տա սներկու տարի տիրելուց հետո շա րունա կում ե մ նրան սիրել խ ե ն թ ո ­ ր ե ն , քնք շո ւթ յա մ բ ու խ ե ն թ ո ր ե ն »... Մի ա նգա մ էլ կրկնիր, Ալ Ա մպ ։ — Ես իրոք սիրում ե մ մի կնոջ, եզա կի կնոջ մ ի ա յն , — սկսեց Դիկը։ — Տա սներկու տ ա րի տիրելուց հետո շա րունա ­ կում ե մ նրա ն սիրել ր ե ն . ..

788

խ ե նթ ո րե ն,

քն ք շո ւթ յա մ բ ու խ ե ն թ ո ­

Եվ Դիկը լռ ե ց , տիրեց մի դա դա ր, և նա , պատասխանի սպ ա սելով, վա խ ենում էր խ զ ե լ ա լդ դա դա րը։ — Հետ ո ես ք ե զ ուզում էի մի բա ն Էլ ա սել , — 1սկսեց Պաոլան շատ կա մա ց, շատ մ եղ մ ու շատ հասկանալիէ — Ես սիրում եմ ք ե զ ։ Երբեք ա յդքա ն սաստիկ չե մ սիրել, որքան ա յս րոպեներինէ Տա սներկու տարի ա նց ես վերջապես կորց­ նում եմ գլուխ,ս։ Եվ ա յդպ ես եղել է հենց առաջին րոպ եից, միա յն թ ե ինքս չե մ հա սկա ցել։ Հիմա ես մեկընդմիշտ վըճռել եմ արդենէ Պաոլան կտրուկ կա խ եց լսա փ ողը։ Իսկ Դիկն ինքն իրեն ա սա ց, որ ա յժ մ գիտ ե, թե ինչպ ես է իրեն զդում ա յն մա րդը, որը ներում է ստ ա ցել մա հա պ ա տ­ ժիր մեկ ժա մ ա ռա ջ։ Նա նստ եց, երկար նստ եց, մտ քերի մեջ սուզվա ծ, լսա փ ողը ձեռքին, ու սթա փ վեց ա յն ժա մանա կ մ ի ա յն , երբ գրա սենյա կից դուրս եկավ Բ ոնբրա յթը։ — Հ ե ն ց հիմա զա նգա հա րեց միստ ր Բիշոփը, — զեկուցեց Բ ոնբրա յթը։ — Նրա մ եքենա յի սռնին կոտրվել է։ Ես հա­ մա րձա կություն ունեցա նրա հետևից ուղարկել մեր մ ե ք ե ­ նա ներից մ եկ ը ։ — Թող մերոնք նորոդեն ջա րդվա ծքը, — ասաց Դիկը։ Նորիք մենա կ մնալովս նա ոտքի ելա վ ու ք ա յլե ց ս ենյա ­ կում։ — Դեհ, Մարտինես, բա րեկա մս, — ասաց նա բա րձրա ձա յն, — դուք ե ր բե ք չե ք ի մ ա նա , թ ե որքա ՛ն հրաշալի դրամատիկ բեմ ա դ րո ւթ յա ն մեջ կկարողանաք ունենա լ։

ա յսօր

մա սնա կցություն

Նա զա նգա հա րեց Պաոլայինէ Պ ա տ ա սխ ա նեց Օյ-Հյսէն և անմիջապես կա նչեց իր տիրուհուն։

հեռա խ ոսի, մոտ

— Ես մ ի երդ ունեմ, որ կուզենա յի երգել ք ե զ համա ր, Պոլի։ — Եվ Դիկը երգեց նեգրերի հինա վուրց հոգևորական երգը. Ք ե զ հա մա ր, ք ե զ հա մա ր, Ք ե զ հ ա մ ա ր , ք ե զ հա մ ա ր. Ա մեն ոք պ ա տ ա սխ ա ն, կ տա լիս Հ ե զ հ ա մ ա ր ***

՜

Ես ուզում ե մ , որ դու կրկնես ա յն խ ոսքերը, որոնք հենց նոր ա սա ցիր' քո կողմից, քո կ ո ղ մ ի ց ... Պաոլան ծիծա ղեց ա յնպ իսի կարկաչուն ծիծա ղով, որ Դիկի սիրտը թրթ ռա ց բերկրա նքից։ — Ալ Ամպ, ես սիրում ե մ ք ե զ ։ Ես Վճռել ե մ . ա շխա ր­ հում, բա ցի քե զա նից, ոչ ոք գո յութ յո ւն չի ունենա ինձ հա ­ մ ա ր։ Իսկ հիմա , սիրելիս, թ ո ւյլ տուր հ ա գնվ եմ t Առանց ա յդ էլ նախաճաշից ուշա ցել ենք։ — Եարելի՞ է գալ քե զ

մ ո տ ...

Մեկ ր ո պ ե ո վ ,— խ նդրեց

Դիկը, — /?չ հիմա , ա նհա մբեր։ Տա սը րոպ ե հետ ո։ թ ող վ եր­ ջա ցնեմ Օ յ-Լյա յի հետ ի մ գործերը։ Եվ ես պատրաստ կլի­ ն ե մ որսի գնա լու հա մա ր։ Ես կհա գնեմ որսորդական ի մ կոս­ տ յում ը. գիտես, ա յն կա նա չը' կա րմրա վուն թևա ծա լերով ու երկար փետուրով կ ո ս տ յո ւմ ը ... ինչպ ես Դորին Գուդինն էր։ Եվ հետս կվերցնեմ երեսուն-երեսոլն ի մ հրացանըէ Դա բ ա ­ վականին ծանր է պ ումա ների հա մա ր։ — Դու ինձ

մեծ

երջա նկություն

պ ա րգևեցիր, — ասաց

Դիկը։ j — Իսկ ես քո պ ա տճառով ուշա նում ե մ ։ կախիր լսա փ ո­ ղը։

Ալ

Ամպ,

ա յս

րոպ եին

ես

քե զ

ա վելի

եմ

ս ի ր ո ւմ ...

Նա լս ե ց , թ ե ինչպ ես Պաոլան կա խ եց լսա փ ողը, և զա ր­ մա նքով նկա տ եց, որ չգիտ ես ինչու, չի ապրում ա յն երջան­ կությունը, որ պետք է զգա ր։ թ վ ո ւմ էր, որ Պաոլան ու Գրեհեմը ինքնա մ ո ռա ցո ւթ յա մ բ դեռ երգում են գնչուա կա ն կըրքոտ երգը։ Մ ի՞թե նա խա ղ է արել Իվենի հետ ։ կա մ էլ խ ա ղա ցել է ի ր ' Դիկի հետ ։ Ոչ, դա նրա կողմից ուղղակի անհնարին բա ն կլիներ, ա ներևա կա յելի բ ա ն ։ Մ տորելով ա յս մա սին' Դիկը նորից տ եսա վ նրան լուսնի լո ւյս ի տ ա կ. Պաոլան սեղմվում է Գրեհեմին, շրթունքները որոնում են նրա շրթ ունքն եր ը... Դիկը տարակուսանքով օրորեց գլուխը և ն ա յե ց ժա մ ա ­ ց ո ւյց ի ն ։ Հա մեն ա յն դեպ ս, տասը րոպ ե հետ ո, տասը րոպ եից Էջ շո ւտ ... ինքը գրկա ծ կշինի Պ ա ոլա յին և ա յգ ժա մանա կ ա մեն բա ն հաստատ կիմա նա ։ Ա յնքա ն 74»

երկար թ վա ց

նրա համար ա յդ

ժա մկետ ը,

որ

ա յլևս չսպ ա սելով, դանդաղ ք ա յլե ց Պա ոլա յի մոտ , կանգ ա ռա վ սիգա րեթը վա ռելու հա մա ր, մի ա նգա մ ծուխը ներ­ շնչելուց հետո նետ եց ա յն ու դա րձյա լ կա նգ ա ռա վ' ականջ դնելով գրա սենյա կից հասնող գրա մեքենա ների չխկչխկոցինէ Դեռ երկու րոպե ուներ, բ ա յց գիտ ենա լով, որ մեկ ր ո ­ պեն էլ բա վա կա ն է ա ռա նց բռնա կի ըղձալի դռանը հասնե­ լու հա մա ր, նա մի փոքր էլ կա նգնեց բա կ ում ' հիա նա լով ջրա­ վա զա նում լողա ցող վ ա յր ի դեղձա նիկներով։ Այն պահին, երբ թռչնա կները վ ա խ եցա ծ վեր խ ոյա ցա ն ու կա խ վեցին օդում ա լմ ա ս տ ա ֊ո ս կ ե գ ո ւյն ամպի պես, Դիկը ց ն ց վ ե ց . Պա ոլա յի կողա շենքից լս վ ե ց կրա կոց, և ձա յնից նա իմ ա ցա վ, որ կրակել է կնոջ 3 0 -3 0 հրա ցա նը։ Նա բակի մի­ ջով նետ վեց դեպի կ ողա շենքը ... «Պ ա ոլա ն կա նխ եց ինձ» , — անմիջապես ա նցա վ նրա մ տ քով ։ Եվ ա յն , ի ն չ մեկ րոպե ա ֊ ռաջ նրան անհասկանալի էր թ վ ո ւմ , դարձավ անողոքորեն հստակ, ինչպ ես ա յդ կրա կոցը։ Եվ մինչ նա վա ղում էր բա կով

ու աստի՛ճաններով, իր

հետևից բա ց թ ող նելո վ դռները, ուղեղում պ,ատվում էր նույն միտ քը. «Պա ոլա ն կա նխ եց ին ձ։ Պաոլան կա նխ եց ի ն ձ »։ Պաոլան պառկել էր կ ծկվա ծ ու ցն ց վ ո ւմ էր, հագին որ­ սորդական կոստ յումն էր, մ իա յն թե ա ռա նց բրոնզե փոքրիկ խ թա նների, որոնք գտ նվում էին վա խ եցա ծ, իրեն կորցրա ծ չինա ցի կնոջ ձեռքին։ Դիկն անմիջա պ ես քն ն ե ց Պ ա ոլա յին. թ ե և գիտ ա կցութ յու­ նը կորցրել էր, բ ա յց շնչում էր ։ Գնդակը ծա կել ա նցել էր ձախ կ ողմ ից։ Դիկը նետ վեց դեպի հեռա խ ոսը։ Սպասելով, մինչև տ նա յին կա յա նը միա ցնի նրան, ում հետ անհրա­ ժեշտ է, նա ա ղոթում էր նա խ ա խ նա մությա նը, որպեսզի Հեննեսին ա խ ոռում լի ն ի ։ Հեռա խ ոսին մ ոտ եցա վ ա խոռա պ ա ­ նը, և մ ինչ նա վ ա զե ց ա նա սնա բույժի հետ ևից, Դիկը Օ-Երգին հ րա մա յեց չհեռա նա լ

կոմուտա տորից և

անմիջապես

կա նչել Օ-Տուրին։ Ալքի ծա յր ով նա տեսավ Գ րեհեմին, որը խ ուժեց սենյա կ ու նետ վեց դեպի Պաոլան։ — Հեննեսի, — կա րգա դրեց Դիկը, — ես ձեզ սպասում եմ, եկեք հնարավորին չափ շուտ ։ Վ երցրեք ա յն ա մենը, ինչ ան­ 741

հրաժեշտ է առաջին օգնութ յա ն

հա մա ր։

Միոիս Պ ա ոլա յէ

հրա ցա նը բա ցվ ե լ է ... գնդակն ա նցել է սրտի կա մ թոքի մ ի ­ ջով, գուցե և երկուսի միջով միա ժա մա նա կ։ Եկեք ուղղակի միսիս Ֆորրեսթի ննջա րանը։ Մ իա յն թե շուտ . . .

1— Ձեռք չտ ա ք նրա ն, — կոպտորեն ասաց նա Գ րեհեմին։ — Գա կվնասիւ... ա րյունա զեղում կա ռաջա ց ն ի ։ Հետ ո նա դա րձյա լ նետ վեց դեպի Օ-Երգը։ — £ ա լլա քա նին ա րա գընթա ց

մ ե ք ե ն ա յո վ

ուղա րկեցեք

էլդորա դո։ Ա սա ցեք նրան, որ ճանապարհին կհանդիպի դոկ­ տոր Ռոբինսոն ի ն , թող վերցնի ու որքան հնարավոր է արագ տեղ հա ս ցնի։ Թող սա տ ա նա յի պես վարի մ եք են ա ն ։ Ասա­ ց ե ք , որ միսիս Ֆորրեսթը վիրա վոր է, և կյա նքը կարող է նրանից կա խ վա ծ լի ն ե լ, Առանց լսա փ ողը կա խ ելու,

նա շրջվեց,

որպեսզի նա յի

Պաոլային։ Գրեհեմը կա նգնա ծ էր նրա վրա հա կվա ծ, բ ա յց ձեօք չէր տ ա լիս. նրանց հա յա ցքներն իրա ր հա նդիպ եցին։ — Ֆ որրեսթ, — սկսեց նա , — եթե ա յդ դուք ե ք .., ք*այց Գիկը ընդհա տ եց նրա ն, հ ա յա ցքով ց ո ւյց տալով չինուհի նա ժիշտ ին, որը դեռևս իրեն կորցրա ծ ու լո ւռ բռնել էր բրոնզե խ թ ա նները։ — Այդ մա սին կխոսենք հետ ո, — ա սա ց նա ու լսափողը դա րձյա լ մ ոտ եցրեց ջո լր թ ե ր ի ն ։— Դոկտոր Ռ ո բի ն ս ո ՞ն ,,, Մի­ սիս Ֆորրեսթի թ ոքով կա մ սրտ ով, գուցե և երկուսի միջով էլ միա ժա մա նա կ ծա կել ա նցել է գնդա կը։ 4?ալլաքա նը դուրս է եկել մ ե ք ե ն ա յո վ ։ Դուք էլ մ ե ք ե ն ա յո վ դուրս եկեք նրան ընդա ռա ջ, քշե ցե ք որքան հնարավոր է ա րա գ։ Երբ Դիկը, ծնկի իջնելով, դա րձյա լ հա կվեց Պա ոլա յի վրա ու սկսեց քննել նրան, Գրեհեմը հեռու քա շվ եց։ Քննությունը շատ կարճ տ ևեց։ Դիկը ն ա յե ց Գրեհեմին ու գլուխն օրորեց, — Նրան ձեռք տալը չա փ ա զա նց վտ ա նգա վոր է ։ Հետո դարձավ դեպի չի նո լհ ի ն։ — Որևէ տեղ դրեք ա յդ խ թա նները ու բա րձեր բե ր ե ք ։ Խ կ դուք, Ւվեն, մ յուս կողմից բա րձրա ցրեք նրան, Ա ռա նց շտ ա պ ելու։ Օ յ-կ ա , դրեք բ ա ր ձ ը ,,, զ գ ո ւյշ .,, զ գ ո ւյշ ...

742

Հ ա յա ց ք ը Վեր բա րձրա ցնելով^ նա ,տ եսա վ հրա մա նի սպ ա ­ սող Օ -Տուրին։ — , Միս ար Բոնբրա յթին խ նդրեցեք

կոմուտատորի մոտ

փոխա րինել О-Ե րգին, իսկ О-Երգը թ ող կա նգնի ա յստ եղ ու ա նմիջապես կատարի ա յն , ինչ ա նհրա ժեշտ է ։ Եվ թող 0 Երգը բոլոր ծա ռա ներին հա վա քի. նրանք ա մեն րոպ ե կարող են անհրաժեշտ լի ն ե լ։ Հե ն ց որ Սոնդերսը միստր Բիշոփի ոլ մյուս ների հետ վերա դա ռնա , թող ա նմիջա պ ես մեկնի էլդ ո ­ րա դ ո' Քա լլա քա նին ընդա՛ռաջ, հա մենա լն դեպ ս, եթե ա րա գ­ ըն թ ա ց մեքենա ն փ չա նա . . . О-Երգին ա սա ցեք* թ ող որոնի միստր Մենսոնին ու միստ ր Փիթսին և բոլոր կա ռա վա րիչնե­ րի ն, ովքեր ա վտ ոմեքենա ունեն, թ ո ղ բոլորը դան ա յս տ ե ղ ո ւ սպասեն իրենց մ եքեն ա ներ ով ։ Եվ թ ող О-Երգը ընդունի ու տեղա վորի Բիշոփին և նրա ուղեկիցներին, ինչպ ես որ հարկն է ։ Իսկ դուք վերա դա րձեր ա յստ եղ, որպ եսզի ա մեն րոպ ե լի ­ նեք ի մ տրա մա դրությա ն տա կ։ Դիկը դա րձյա լ շրջվեց նաժիշտի կողմը։ — Իսկ ա յժ մ պ ա տ մեցեք, թ ե ինչպ ես պ ա տ ա հեց։ Օ յ-Լյա ն

օրորեց

գլուխն

ու սկսեց

կոտրատել ձեռքերը։

— Դուք որտ ե՞ղ էիք, երբ հրա ցա նը կրա կեց։ Չինոլհին, ա րցունքները կուլ տ ա լով, ց ո ւյց տ վեց հա ն­ դերձարանի դուռը։ — Դեհ, խ ո ս ե ց ե ք ,— հ րա մա յեց Դիկի։ — Միսիս Ֆորրեսթը կա րգա դրեց պատրաստել խ թ ա ններ ը . .. Ես դրանք մոռա ցել էի. . . Շուտ դուրս եկա ։ Լսեցի կրա ­ կ ո ցը ։ Շուտ վերա դա րձա , վա զում ե մ . . . ու. ..

— Ի՞նչ էր պատահել հրա ցա նին։ — Խա նգա րվել էր։ Գուցե կոտ րվել էր ։ Չորս րոպ ե չէր կրա կում. . . . հինգ ր ո պ ե ,,. Միսիս Ֆորրեսթը ջա նում էր, որ կրա կի։ — Նա արդեն հրացանը ստ ուգո՞ւմ էր, երբ գոլք գնա ցիք խ թա նների հետ ևից։ Օյ-Լյա ն գլխ ով ա րեց։ — Ես դրա նից առաջ նրան ա սա ցի. «Գ ուցե Օ-Ե՞րգը ս ա րք ի»։ Միսիս Ֆորրեսթն ա սա ց. «Չ ա ր ժ ի »։ նա ա սա ց, դուք կսա րքեք։ Հրա ցա նը դրեց ա յս պ ե ս ... Նորից ուզեց կարգի ր ե -

743

ր ե լ։ Հետ ո ուղա րկեց խ թա նների հ ետ ևից։ Իսկ հետ ո. . . հրացա նը կրա կեց։ Հեննեսիի ժա մա նումը ընդհա տ եց աչս խ ոսա կցութ չոլնը։ Նա Պաոլաչին քններ մի փոքր ա վելի երկա ր, քա ն Դիկը, հ ե­ տո ոտքի ելա վ։ Նրա դեմքը մթամած՛ էր ։ — Ես չե մ հա մա րձա կվում ա նհա նգստ ա ցնել նրա ն, մի Ա ֊ տըր Ֆորրեսթ։ Արտաքին ա րյոլնա հոսութ յունը դադարել է, բ ա յց ա րյունը, հա վա նա բա ր, կուտ ա կվում է ներսո ւմ ։ Դուք բժշկի հետևիր մա րդ ուղա րկե՞լ ե ք։ — Ռոբինսոնին ե մ կ ա նչել։ Բա րեբա խ տա բա ր նրան կա ­ րողա ցա բռ նա ցնե լ ա յն ժա մա նա կ, երբ դեռ նոր էր սկսել ընդունելութ յունը։ Հիա նա լի երիտասարդ վ ի ր ա բո ւյժ է, — Գրեհեմին դարձավ Դիկը, — զուսպ և հա մա րձա կ։ Ես նրան ա վելի ե մ հա վա տ ում, քա ն բա զմ ա թ ի վ անուն հա նա ծ հասա ­ կավոր բժիշկ ների ։ Ի՞նչ եք կա րծում, միստ ր Հ ե ն ն ես ի ։ Հույս կ ա ՞։ — Ըստ իս, դրությունը վատ է, թ ե և ես դատավոր լինել չե մ կարող, ընդա մենը ձիա բույժ ե մ ։ Ռ ոբինսոնն ա վելի լա վ է հա սկա նում։ Իսկ ա ռ ա յժ մ մ նում է մ իա յն սպ ա սել. . . Դիկը գլխ ով արեց ու մտ ա վ Պա ոլա յի պ ա տ շգա մբը, որ­ պ եսզի կարողանա լս ե լ, թ ե ա րդյոք չի ՞ մոտ ենում ա վտ ո­ մ եքենա ն, որով բժշկի հետ ևից էր գնա ցել •Բալլաքանը։ Ան­ աղմուկ մ ոտ եցա վ ու հեռա ցա վ հ ա յտ նվեց պ ա տ շգա մբում։

լի մ ո ւզ ի ն ը ։

— Ֆ որրեսթ, ես ձեզ խ նդրում ե մ

ներել

Գրեհեմն

էլ

ինձ, — ասաց

Գ րեհեմը։ — Առաջին րոպ եին ես ուղղակի կորցրել էի ինքս ի ն ձ։ Զ եզ ա յստ եղ տ եսնելով, կ ա րծեցի, թե դա տեղի է ունե­ ցել ձեր ն ե ր կ ա յո լթ յա մ բ ։ Պետք է, որ դժբա խ տ պատահար եղա ծ լի ն ի ։ — Ա յո, խ ե ՞ղ ճ ա ղ ջ ի կ , —հա ստ ա տ եց

Դ ի կ ը։— Եվ

պ ա րծենում էր, որ միշտ զգույշ է հրա զենի հետ։ — Ես զննեցի հրա ցա նը, — ա սա ց Գրեհեմը, — և

դեռ է՚չ ինչ

չհ ա յտ նա բերեցի, ա մեն բա ն կարգին է ։ — Ա յդ պ ա տճառով էլ պատահել

է

դժբա խ տ ությունը.

Պաոլան կարգի է բերել խ ա փ ա նվա ծ հրա ցա նը, բ ա յց նույն պահին էլ կրակոցը տեղի է ուն ե ցե լ։ 744

Եվ մ ինչ Դիկը խ ոսում էր, զա նա զա ն

բա ցա տ րո ւթ յուն­

ներ հորինելով, որոնք կա րող էին խ ա բել նույնիսկ Գրեհեմին, и1տովի զա րմա նում էր, թ ե որքան վարպ ետորեն է ա յդ ա մենը խ ա ղա ցել Պաոլան։ Գրեհեմի հետ վերջին զու­ գերգը եղել է հրաժեշտ և միևնույն ժա մա նա կ հետագա կա սկա ծները փա րա տելու մ իջոցt Նույն կերպ էլ Պաոլան վա րվել է Դիկի հետ ։ Պաոլան հրա ժեշտ տ վեց նրա ն, ու հե­ ռա խ ոսով ա սվա ծ բա ռերը ա յն խ ոստ ումն էին, որ բա ցի Դիկից նա ուրիշ ոչ մի տ ղա մա րդու հետ չի լի ն ի ։ Դիկը Գրեհեմից հեռա ցա վ դեպի պ ա տ շգա մբի հեռա վոր ծա յր ը ։ — Եվ նրա ուժերը բա վա կա նա ցրել են, բա վա կա նա ցրել են, — յուրովի մրմնջում էր նա գողա ցող շուրթ երով։ — Խե՜ղճ. Ա՛ղջիկ* Նա ա յնպ ես էլ չկա րողա ցա վ երկուսիս մեջ ընտ րու­ թ յո ւն կատարել ու ահա թ ե ինչպ ես վճռեց հա րցը։ Մ ոտեցող մ եք են ա յի աղմուկը նրան ու

Գրեհեմին ստի­

պեց իրար մոտ ենա լ ու միա սին վերա դա ռնա լ Պա ոլա յի սեն­ յա կ ը , որպեսզի դիմա վորեն բժ շ կ ի ն ։ Գրեհեմը հուզվում էր, չէր ուզում հեռա նա լ, բ ա յց զգում էր, որ պետք է հեռա նա ։ — Իվեն, խ նդրում եմ , մ նա ցեք ա յս տ ե ղ ,— գիմեց 1նրան Դիկը։ — Նա ձեր նկա տ մա մբ շատ լա վ էր տ րա մա դրվա ծ ու եթե աչքերը բա նա ' շատ կուրախանա ձեզ տ եսնելով ։ Մինչ Ռոբինսոնը քննո ւմ էր Պ ա ոլա յին, երկուսն էլ մ ի կողմ քա շվեցին։ Երբ բժիշկը վճռական մի շա րժումով ոտքի ելա վ, Դիկը հարցական հա յա ցքո վ ն ա յե ց նրա ն։ Ո ՚ո բինսոնլ։ շա րժեց գլուխ ը։ — Ենչ կարող ես ա ն ե լ,— ա սա ց նա ։ — Մի քա նի ժա մվա , գուցե և մի քա նի րոպ եի հարց է .., — Նա լռ ե ց Դիկի դեմքին նա յե լո վ , հետո ա վելա ցրեց. — Եթե հա մա ձա յն եք, կարելի է թ եթ և ա ցնել վա խ ճա նը։ Ա յլա պ ես ուշքի կգա ու դեռ մի աո ժամանակ էլ կշարունակի տ ա նջվել։ Դիկը ետ ու առաջ էր ք ա յլո ւմ սենյա կո ւմ, իսկ երբ խ ո ­ ս ե ց, դի մեց Գ րեհեմին։ — Ինչո՞ւ նրան թ ույլ չտ ա լ ա պ րելու թ եկուզև ա մենակա րճ ժա մա նա կով։ Տա վն ա յնքա ն էական

չէ ։

Հա նգստ ութ յունը

վրա կհասնի շատ շուտ և ա նխ ուսա փ ելիորեն։ Եվ ես կ ո ւզ ե -

745

Հսաչի ա չդ, դուք էլ երևի' նո ւյնպ ես։ Նա ա յնպ ես էր սիրում կ յա ն ք ը , կյա'նքի յուրա քա նչյուր պահը. . . Ինչո՞ւ զրկենք ա յն մ ի քա նի րոպ եներից, որ մ նա ցել են նրան ա պ րելու. .. Գրեհեմը, ի նշան հ ա մա ձա յնութ յա ն, գլխ ով ա րեց, և Դի­ կը դարձավ բժշկ ին.

— Դուք կա րո՞ղ եք նրան գրգռիչ բա ն տալ ու վերա կա նգ­ ն ե լ գիտ ա կցութ յունը։ Ուրեմն, ա յդպ ես էշ ա րեք։ Իսկ եթե նս։ շատ տանջվի, գոլք նրան կօգն եք , որ հա նգստ ա նա ։

Երբ Պաոլան բա ց ե ց թրթ ռա ցող

կոպ երը,

Դիկը գլխ ով

of ոտ կա նչեց Գր եհ եմ ի ն ։ Սկզբում Պա ոլա յի դեմքին միա յն ցրվա ծ՛ություն կար, հետո հա յա ցքը կա նգ ա ռա վ նա խ ' Դիկի և ապա' Գրեհեմի վրա , ու մի խ եղճ ժպիտ խ ա ղա ք շուրթնժ>Ւն> — Ես. . . ես կա րծում էի, թ ե արդեն Պ ա ոլա ն։ Р ա յց նրա գլխ ով հա նկա րծ մեկ

մ եռ ե լ ե մ , — ասաց

ա յլ միտ ք ա նցա վ,

և

Դիկը կռա հեց, երբ Պ ա ոլա յի ա չքերը քննա խ ույզ նրան նա ­ յե ց ի ն , Պաոլան ասես հա րցնում էր' գլխ ի ը ն կ ե ՞լ է Դիկը, որ սա սովորա կա ն <րդժբա խ տ պատահարյ> չ է ։ Սայք Դիկը •ոչնչով չմ ա տ նեց իր են։ Պաոլան կա մենում էր խ ա բել նրան և, մ եռ նելիս, թող մտ ա ծի, որ Դիկը հա վա տ ա ցել է ։ — Ինչպ ես. . . ինչպ ես. . . ս տ ա ցվե ց. . . — ասաց ՜Նա խ ոսում էր կիսա ձա յն, ըստ երև ույթ ի ն,

Պա ոլա ն։

յուրա քա նչյուր

բա ռ ի ց հետո հա վա քելով իր ուժերը։ — Ես միշտ էլ ա յնքա ն ՛զգույշ ե մ ե ղ ե լ. . . և մ իա նգա մ ա յն վստ ա հ. . . որ ինձ հետ. . . ե ր բ ե ք ... ոչինչ չի պ ա տա հի։ Ահա թ ե ի ն չ ա րեցի. . .

— Ա յո, ա յո , ուղղակի ա մոթ է ,— ցա վա կցորեն հա ս տ ա ֊ •տեց նրան Դիկը։ — Իսկ ի ՞ն չ էր պ ա տա հել։ Ագա՞նն էր լռ վ ե լ։ Պաոլան, գլխ ով ա րեց ու նորից ժպ տա ց մի խ եղճ ժպ ի­ տ ո վ , որի օգնութ յա մ բ նա կա մենում էր ին քն իրեն ա ռ ո ւյ­ գութ յուն հա ղորդել։ — Օհ, Դիկ, գնա կան.չիր հա րևա ններին, թ ո ղ տ եսնեն, թ ե ինչ է արել փոքրիկ Պ ա ոլա ն,,. Իսկ դա լո՞ւրջ է ,— չ ա ր ո ւ ֊ նա k k9 նա ։ — Ազնիվ եղիր, Ալ Ամպ, ճշմա րիտ ն ա ս ա ... գու

741

հո գիտ ես ի ն ձ ,-ь-ա նհա մ,թ երութ յա մ բ ա վելա ցրեց նա, քա նի որ Դխկր "ԼՒնչ չպ ա տ ա սխ ա նեց։ Նա խ ոնա րհեց գլուխ ը։ ■ — Իսկ երկա ՞ր կտ ևի։ — Ոչ, երկար չի տ և ի ,—Վերջապես խ ոսեց ն ա ։— Դա կա ­ րող է պատահել-.', ա մեն ր ո պ ե ...

— Ա յս ի ՞ն ք ն ... — Պաոլան հարցական հ ա յա ցքով նա յե ց բժշկ ին, հետ ո' Դիկթն։ Դէկը գլխ ով ա րեց։ — Ես ուրիշ բա ն ք ե զ ն ի ց չէի էլ սպ ա սում, Ալ Ամպ, — երա խ տ ա գիտ ությա մբ շշնջաց ն ա ։— Իսկ {հորին,սոնք հա մա ­ ձ ա ՞յն է ։ Ոժիշւկր մոտ եկա վ, որպեսզի Պաոլան տեսնի իրեն, ու խ ոնա րհեց գլուխ ը։ — Շնորհա կա լություն, բժ ի շկ ։ Եվ հիշեցեք, ես ինքս կա ­ ս ե մ , թ ե երր։ — Շա ՞տ է ց ա վ ո ւմ , — հա րցրեց Դիկը։ Պա ոլա յի ա չքերը լա յն ա ց ա ն , նա կա մենում էր խ իզա խ ո­ րեն հաղթահարել իրեն, բ ա յց ա չքերում սարսափելի ա րտ ա ­ հա յտ ություն հա յտ ն վեց, երբ նա շոտ թ երով.

պ ա տ ա սխ ա նեց

դողա ցող

— Ա յնքա ն էլ չէ , բ ա յց ... սա րսա փելի է, սա րսափելի է ։ Ես չե մ ուզում երկար տ ա նջվել։ Ես կա սեմ, թ ե ե ր բ։ Ու, դա րձյա լ նրա լուրթ երին մի թ ույլ ժպիտ հ ա յտ ն վ ե ց։ — Տա րօրինա կ բա ն է կյա ն քը, շատ տա րօրինա կ, ճի՞շտ է ։ ԵՎ, գի տ ե՞ք, ես կուզենա յի հեռա նա լ սիրո մա սին երգերի հնչյունների տ ա կ։ Իվեն, սկզբում դուք երգեցեք « Գնչուների ա րա հետ ով»։ Պ ա տ կերա ցնո՞ւմ եք, մի ժա մ էլ չի ա ն ցե լ, երբ միա սին էինք երգում։ Հ ի շո ՞ւմ ե ք։ Խնդրում ե մ , Իվեն, խ ընդր ո լմ ե մ ձե զ ։ Գրեհեմը Դիկին ն ա յե ց , հա յա ցքո վ թ ույլտ վո ւթ յուն խ ը ն դ ֊ րե լո վ , և Դիկր լռ ե լյա յն տ վեց իր հ ա մ ա ձա յնո ւթ յունը։ — Եվ համարձակ ե րգեցե ք, ուրախ, հա փ շտ ա կութ յա մբՒ ինչպ ես կերգեր սիրա հա րվա ծ իսկա կա ն գնչուն, — պ նդեց նա ։ ր—Կա նվնեցեք ա յնտ եղ, ես ուզում ե մ տ եսնել ձ ե զ ... Եվ Գրեհեմը երգեց ամբուրջ երգը, ա վա րտ ելով հետ ևյա լ քա ռ յա կ ո վ .

747

Իսկ տղամարդուև' հուր սերը կնոչ^ա Իմ վրաններում մարեց լույոը, տե*ս$ Բայց հորիզոնում օրն է լուսանում, Եվ աշխա՜րհն արար սպասում է ք ե՛զ ։

Հրա մա նի սպ ա սելով դռան

մեջ

արձանի պես անշարժ

կա նգնել քա րա ցել էր Օ -Տուրը։ Վշտահար Օ յ-էյա ն կա նգնել էր տիրուհու սնա րին։ Նա ա յլևս չէր կոտրա տում ձեռքերը, բ ա յց ա յնպ ես էր սեղմ ել, որ մա տ ների ծա յրերն ու եղունգ­ ները ճերմա կել էի ն ։ Ք իչ հ եռվում, Պա ոլա յի արդուզարդի սեղա նի մոտ , բժիշկ Ռ ոբինսծնը անաղմուկ բա ժա կի մեջ էր լց ն ո ւմ նարկոտիկի

հարերն ու

սրսկիչով

քա շում

էր լո ւ­

ծո ւյթ ը ։ Երբ Գրեհեմը լռ ե ց , Պաոլան հա յա ցքո վ շնորհա կա լություն հա յտ նեց նրան ու մի առ ժա մա նա կ պառկել էր ա նշա րժ։ — Իսկ հիմա , Ալ Ամպ, — ա սա ց նա, դա րձյա լ բա ցե լով ա չքերը, — հիմա քո հերթն է, որ ինձ համար երգես Ք ո լթ ի , ցողա թա թա խ կնոջ, գի նով ցա ծ կնոջ մ ա ս ի ն։ Կանգնիր ա յնտ եղ, որտեղ Գրեհեմն էր կ ա նգնել։ Ես ուզում ե մ տ եսնել քեզ։ — «Ես Ա յ-Ք ո լթ ն եմ , նիշինա մների ցեղի առաջին մա ր­ դը։ Ա յ֊Ք ո ւ թ ' կրճատ նշա նա կում է Ա դա մ։ Իմ հա յրը եղել է կոյոտ ը, մ ա յր ս ' լուսինը։ Իսկ սա Յ ո -տ ո -տ ո -վ ի ն է, ի մ կինըՅ ո - տ ո - տ ո ֊վ ի ' կրճատ նշա նա կում է Եվա։ Նիշինամների ց ե ­ ղի առաջին կինն է նա ։ Ես Ա յ-Ք ութ ն ե մ ։ Սա ի մ կինն է, ի մ ցող ը, ի մ մ եղ րա ցո­ ղը։ Նրա մ ա յրը Նևադայի ա րշա լույսն է, հ ա յր ը' լե ռնա յի ն տաք ա րևելյա ն ք ա մ ի ն ։ Նրանք սիրում էին իրար ու ըմպ ում երկրի ու օդի ողջ քա ղ ցր ութ յո ւնը, մ ինչև որ մ թ ո ւթ յա ն մեջ, որտեղ նրանք սիրում էին, մշտ ա դա լա ր թփի ու մա նսա նիթի վրա կա թեց մ եղ րա ցող ը։ Ես Ա յ-Ք ութ ն ե մ ։ Յո-տ ո-տ ո-վիւն' ի մ կինը, ի մ կա քա վը, ի մ գինին, ի մ եղնիկը' ջերմ ա նձրևից ու պ տ ղա բեր հողից ա րբա ծ։ Նա ծնվել է աստղերի

քնքուշ լո ւյս ի ց և աշխարհի

առաջին ա ռա վոտ ի արևա ծա գի առաջին ջոՂ^ԻՒ3 ' ^ ^ ա իմ կինն է, ի մ միա կ կինը ա մբողջ ա շխ ա րհում»։ 748

Պ աո լա ն լուռ պ ա ռկա ծ' դա րձյա լ գոցեր ա լքերը։ նա փոր­ ձ ե ց ա վելի խ որ շնչել ու թ ե թ և հազացէ — Աշխատիր չհա զա լ, — ասաց Դիկը։ Նրա կոկորդը քորվում էր, և նա ունքերը կիտ եց, ջա նա ­ լո վ զսպել հազի նոպա ն, որը կարող էր ա րա գա ցնել վա խ ­ ճա նը։ — Օ յ~1յա ւ մոտ եցիր ու ա յնպ ես կա նգնիր, որ կա րողա ­ նա մ քեզ տ եսնել, — ասաց նա ա չքերը բա ն ա լո վ ։ Չինոլհին կա տ ա րեց հրա մա նը։ Նա շա րժվում էր կույրի ն մ ա ն ։ Բժիշկ Ռոբինսոնը ձեռքը դրեց նրա ուսին և ա յնպ ես կ ա նգնե ցր ե ց, ինչպ ես կա մենում էր Պա ոլա ն։ — Մնաս բա րով, Օյ-ւԷյա։ Դու միշտ րտրի ես եղել ի մ ն կ ա տ մ ա մ բ։ Իսկ ես, գո ւցե' ոչ միշտ ։ Ներիր ի ն ձ ։ Հիշիր, որ միստ ր Ֆորրեսթը քե զ համա ր կլինի 1ւ հա յր , 1ւ մ ա յր ,.. Եվ ք ե զ վերցրու ի մ ա գա թե զա ր դ եր ը ... Նա ա չքերը փա կեց որպես նշան ա յն բա նի , որ չինոլհոլ հետ իր հրաժեշտն ա վա րտ վա ծ է ։ Դարձյալ նրան ա նհա նգստ ա ցրեց հա զը' ա ռա վել տանջող ու սա ստ կ ութ յա մ բ։ — Գիկ, ժա մանա կն է, — հա զիվ լսելի ա սա ց նա , ա ռա նց աչքերը բա նա լու։ — Ես ուզում ե մ , որ ինձ օրոր ա սեն։ Բժիշկ, արդեն պ ա տրա ՞ստ է ։ Մ ո'տ ե կ ։ Բոնի'ր ի մ ձեռքը, ինչպ ես ա յն ժ ա մ ա ն ա կ ... Հի շո ՞ւմ ե ս ։ Իմ փոքր մ ա հ վ ա ն ... ժա մ ա ­ նա կ։ Պաոլան հա յա ցքը հա ռեց Գ րեհեմին, և Դիկը շրջվեց, նա ՚ գիտ եր, որ ա յդ վերջին հա յա ցքը լինելու է սիրով լի , և սիր ո վ լի կլինի վերջին հրա ժեշտ ը։ — Մի ա ն գ ա մ ,— բա ցա տ րեց Պաոլան Գ րեհեմին, — ես վ ի ­ րահատ ութ յա ն գնա ցի ու Դիկին էլ ստ իպ եցի, որ ինձ հետ լինի վիրահատական սենյա կո ւմ և ձեռքս բռնի ա յնքա ն ժա ­ մա նա կ, մինչև որ սկսվի քնա բերի ա զդե ցութ յո ւնը, ու ես ք ն ե մ ։ Դու հիշո՞ւմ ես, ա յն ժա մա նա կ Հենլին գիտ ա կցությա ն լր ի վ ա յդ կորուստը ա նվա նեց «փ ո քր մ ա հ »։ Իսկ ես շատ լա վ էի զգո ւմ ։ Պաոլան երկար ու լուռ նա յե ց Գ րեհեմին, հետո դեմքը 749

դա րձրեց Դիկի կողմը, որը ծնկի էր իջել էրա մոտ

ու բռ ն ե լ

էր ձեռքը։ — Ալ Ա մ պ ,—շշնջա ց ն ա ։— Ես ք ե զ ա վելի ե մ սիրում։ Եվ հպարտ եմ , որ քոնն ե մ եղել ա յսքա ն երկա ՜ր, երկար ժ ա ­ մա նա կ։ — Նա սեղմ եց ա մուսնու ձեռքն ու ա վելի մոտ քա շեց նրս/ն։ — Ես շատ ե մ ա փ սոսում, որ մ ենք երեխ ա ներ չո ւ­ նեցա նք, Ալ Ամպ. . . Հետ ո թ ող եց ձեռքն ու թեթևա կի ետ հրեց նրան, որպ եսզի կարողանա տ եսնել երկուսին մ իա ժա մա նա կ։ — Երկուսդ էլ լա վն եք, երկուսդ էլ լա վն

եք. . .

Մնաք

բա րո վ, ի մ սիրելիներ։ Մնաս բա րո վ, Ալ Ամպ։ Պաոլան լուռ սպ ա սեց, մինչև որ բժիշկը նրա ձեռքը ն ա ­ խ ա պ ա տ րա ստ եց ներա րկում կա տա րելու հա մա ր։ — Ք ն ե լ, ք ն ե լ, — մեղմորեն ծլվլա ց Պաոլան քնա թա թա խ թռչնա կի պ ես։ — Ես պատրաստ ե մ , բժի շկ ։ Բ ա յց նա խ ' մի լա վ ձգեցեք մա շկս։ Դուք դիտ եք, որ Հեմ սիրում, երբ ինձ ց ա վ են պ ա տ ճա ռում։ Ինձ ամուր բռ նիր , Դիկ։ Ռ ոբինսոնը, ենթա րկվելով Դիկի հա յա ցքի ն,

թ եթևորեն

ու ա րագ ասեղը խ րեց ձիգ մաշկի մեջ, ամուր ձեռքով սեղ­ մ ե ց մ խ ոցը , մա տ նեքով թեթևա կի շ ո յե ց սրսկա ծ տ եղը, որ­ պես՛զի մորֆին ա րագ նե ր ծ ծվ ի > — Ք ն ե ՜լ, ք ն ե ՜լ, ուզում ե մ

ք ն ե լ. , — ասես

նիրհի

! մեջ ;՚

դա րձյա լ շշնջա ց Պա ոլա ն։ Կիսագիտակից վիճա կում նա կողքի շրջվեց, գլուխը հեն ե ց ծա լա ծ ձեռքին ու կ ծկ վ ե ց , ընդունելով ա յն դիբքը> ին՛չ դիրքով ո ր ,— Դիկը գիտ եր, — նա սիրում էր ք ն ե լ։ Բավականին ժա մա նա կ ա նցա վ, մինչև որ Պաոլան մի ա նգա մ ևս հոգոց հ ա ն ե ց ... ու հեռա ցա վ ա յնքա ն թ ե թ և որն ն, որ նրանք նույնիսկ չզ գ ա ց ի ն , թ ե նա ինչպ ես դա դա րեց լինելո լց ։ Ս ենյա կում տիրող լռ ութ յո ւնը խ ա խ տ վում էր մ ի ա յն շա ֊ տըրվանի ջրերում լողա ցող վա յրի դեղձա նիկների ճռվ ող յու­ նո վ։ Հեռուներից լս վե ց շեփ որա ձա յնի պես Լեռնցու կանչը,, և Արքայադուստրը պ ա տ ա սխ ա նեց նրան իր ա րծա թ յա խ րրխ ի նջո վ ։

/