Likovno_4_mak

LIKOVNO OBRAZOVANIE

4 ZA

ODDELENIE

2

Izdava~:

Izdava~:

MINISTERSTVO ZA OBRAZOVANIE I NAUKA NA REPUBLIKA MAKEDONIJA ul. Mito Haxi-Vasilev Jasmin, bb

MINISTERSTVO ZA OBRAZOVANIE INAUKA NA REPUBLIKA MAKEDONIJA ul. Mito Haxi-Vasilev Jasmin, bb

MajaD-r Raunik KirkovKirkov, - pretsedatel Recenzenti: Recenzenti: Maja Raunik pretsedatel

Kasiopea Naumovska - ~len Suta Topkoska, ~len

Ilija Ko~ovski - ~len Agim Saiti, ~len

Со решение на Министерот за образование и наука на Република Македонија бр.22-2326/1 од 21.04.2010 Печати: Графички центарупотребата дооел, Скопје година се одобрува на овој учебник Тираж: 12.400 Со решение на Министерот за образование и наука на Република Македонија бр.10-1609/1од 19.06.2009 година се одобрува употребата на овој учебник

CIPCIP - Каталогизација во публикација - Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека “Св.Климент Охридски” , Скопје Национална и универзитетска библиотека “Св.Климент Охридски” , Скопје ОРДЕВ, Данчо 373.3.016:73/76 (075.2) = 163.3 Ликовно образование за 4 одделение / Данчо Ордев. - Скопје : ОРДЕВ, Данчо Министерство за образование и наука, 2009.

- 87 стр. боја ; :29 см Ликовно образование за 5 одделение / Данчо Ордев, Игор: илустр. Ордев. -воСкопје Министерство за образование и наука на Република Македонија, 2010. - 105 стр. : ISBN 978-608-4575-33-7 илустр. ; 26 см Речник на поими: стр.96-97 373.3.016:73(075.2)=163.3 ISBN 978-608-4575-84-9 1. Ордев, Игор [автор] COBISS.MK-ID 79205898 COBISS.MK-ID 84076042

04 3

DRAG U^ENIKU, Ovoj u~ebnik e namenet da ti pomogne vo nastavata po likovno obrazovanie. Negovata cel e da te vovede vo vol{ebniot svet na likovnata umetnost. Vo u~ebnikov se obraboteni najraznovidni sodr`ini koi teoretski i vizuelno }e te zapoznaat so vidovite likovno tvore{tvo, so likovniot jazik, so materijalite i tehnikite, so odredeni likovni poimi i so tvore{tvoto i imiwata na poznati svetski i makedonski likovni umetnici.

Od u~ebnikov }e doznae{ deka likovnata umetnost se deli na slednive likovni podra~ja: crtawe, slikawe, plasti~no oblikuvawe, grafika i dizajn. Likovniot jazik }e te zapoznae so likovnite elementi i principi od koi e sostaveno likovnoto delo.

Preku reprodukciite, pomesteni na stranicite od u~ebnikov, na vrvni umetni~ki dela od svetski i makedonski likovni umetnici, analiziraj gi sodr`inite od likovniot jazik, }e vidi{ na koj na~in tie gi upotrebile vo svoite dela.

Na svoite likovni tvorbi, pak, upotrebuvaj go ona {to go ~uvstvuva{ kako tvoe.

Se nadevam deka }e u`iva{ vo sozdavaweto ubavi likovni tvorbi, a predmetot po likovno }e ti pretstavuva posebno zadovolstvo.

Avtorot

4

AVTOPORTRETI NA POZNATI LIKOVNI UMETNICI 5

Lazar Li~enoski: Avtoportret, maslo na platno

Albreht Direr: Avtoportret, crte`

Vinsent van Gog: Avtoportret, maslo na platno

Endi Vorhold: Avtoportret, grafika

Francisko Goja: Avtoportret, maslo na platno

MOJOT AVTOPORTRET _______________________________ (ime)

_______________________________ (prezime)

_______________________________ (oddelenie)

_______________________________ (osnovno u~ili{te)

M. Milutinovi}: Avtoportret, maslo na platno

(Nacrtaj go svojot avtoportret vo prazniot prostor) Mikelanxelo: Avtoportret, crte`

SODR@INA 6 LIKOVNA UMETNOST...................................................................................8 LIKOVEN JAZIK ..........................................................................................10 Linija...............................................................................................................12 Boja....................................................................................................................14 Ton.....................................................................................................................16 Tekstura...........................................................................................................18 Nasoka .............................................................................................................20 Golemina.........................................................................................................22 Forma-volumen..............................................................................................24 Prostor............................................................................................................26 Kontrast..........................................................................................................28 Ritam-povtoruvawe.....................................................................................30 Harmonija........................................................................................................32 Ramnote`a......................................................................................................34 Gradacija.........................................................................................................36 Proporcija......................................................................................................38 Edinstvo..........................................................................................................40 Kompozicija....................................................................................................42 Motiv................................................................................................................44

LIKOVNI PODRA^JA..................................................................................50 CRTAWE................................................................................................................52 Linija................................................................................................................54 Tekstura.....................................................................................................................55 Prostor................................................................................................................56 Ritam..................................................................................................................57 Ramnote`a.......................................................................................................58 Tu{.....................................................................................................................59

SODR@INA 7 SLIKAWE........................................................................................................60 Boja....................................................................................................................62 Gradacija.........................................................................................................63 Gva{....................................................................................................................64 Kola`................................................................................................................65

GRAFIKA.........................................................................................................66 Monotipija...........................................................................................................68 Karton-pe~at.......................................................................................................69

OBLIKUVAWE....................................................................................................70 Forma.................................................................................................................71 Ramnote`a...........................................................................................................72 Boja.....................................................................................................................73 Proporcija...........................................................................................................74 Kompozicija.........................................................................................................75

DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII.................................................76 GALERIJA NA MAKEDONSKI LIKOVNI UMETNICI.......................78 RE^NIK NA POIMI....................................................................................80 TEST 1...............................................................................................................83 TEST 2...............................................................................................................85

01

LIKOVNA UMETNOST LIKOVNI ELEMENTI I PRINCIPI ^ovekot se zanimava so najrazli~ni dejnosti i zanaeti.

Vo svetot ima tolku mnogu raznovidni profesii {to te{ko mo`at da se nabrojat. Edno e sigurno, site nie so svojata rabota me|usebno si pomagame vo sekojdnevniot `ivot i proizveduvame edni za drugi. Del od lu|eto se zanimavaat so umetnost. Niv gi narekuvame umetnici. Delata od umetnicite go razubavuvaat na{eto slobodno vreme vo `ivotot i ~ovekot go pravi sre}en.

Znaeme za pove}e vidovi umetnosti, za muzikata, teatarot, baletot, kni`evnosta, fotografijata, a me|u niv se vbrojuva i likovnata umetnost.

8

Muzi~kata umetnost sekojdnevno ne sledi vo `ivotot i preku ubavinata na zvukot i melodijata go ispolnuva na{eto sekojdnevie.

MUZIKA

TEATAR

KNI@EVNOST

BALET

Teatarskata umetnost preku dvi`eweto i govorot na scenata go zbogatuva na{iot `ivot so posebni do`ivuvawa.

Baletot preku ubavinata na govorot na teloto, dvi`eweto i muzikata ne ispolnuva so posebna ubavina i do`ivuvawe.

Filmot e umetnost bez koja dene{niot ~ovek ne mo`e da go zamisli svojot `ivot.

Filmot e prisuten sekade i go ispolnuva na{eto slobodno vreme.

Kni`evnosta preku svoeto tvore{tvo i ubavinata na zborot go zbogatuva na{iot duhoven `ivot koj ne mo`e da se zamisli bez knigatya kako na{ prijatel Preku fotogrfijata ~ovekot go zapoznava svetot kako dokument i vizuelna pretstava.

FILM

FOTOGRAFIJA

01

LIKOVNA UMETNOST LIKOVNA UMETNOST

9

FRESKA

CRTE@ SKULPTURA

SLIKA

Delata na likovnata umetnost se pravat od razni materijali i ni slu`at za razubavuvawe na prostorot kade {to `iveeme, u~ime i rabotime. ^ovekot od svoeto postoewe do denes izrabotuval umetni~ki dela od razni materijali. Likovnta umetnost mo`eme da ja do`iveeme so gledawe, a nekoi dela i so dopir.

RELJEF

SLIKA

GRAFIKA

SKULPTURA

DIZAJN

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI ELEMENTI

10

Site umetnosti gi prepoznavame spored nekoja specifi~nost, muzikata spored zvukot i melodijata, kni`evnosta i teatarot spored zborot, baletot spored igrata, a filmot spored desjtvoto. Site umetnosti se izrazuvaat so ne{to specifi~no, pa taka i likovnata umetnost.

Izrazot na likovnata umetnost go vikame likoven jazik. Likovniot jazik e mnogu lesen za sovladuvawe. Toj se deli na likovni elementi i likovni principi. Nie vo u~ebnikov }e se zapoznaeme poedine~no so sekoj od niv, a preku crtawe, slikawe i vajawe }e gi pretstavime na{ite likovni tvorbi. Likovnite elementi i principi se mnogu ednostavni za razbirawe, a mnogu }e ni pomognat likovno da se izrazuvame, kako i da ja razbereme likovnata umetnost.

Likovni elementi na likovniot jazik se: linija, boja, ton, tekstura, nasoka, golemina, forma (volumen) i prostor. Likovni principi se: kontrast, ritam, harmonija, ramnote`a, gradacija, proporcija, edinstvo i kompozicija.

LINIJA

TEKSTURA

Linijata spa|a vo elementi i nea ja prepoznavame kako traga na podlogata koga crtame i pi{uvame.

Teksturata e prika`uvawe na rapavi i mazni povr{ini na nekoi predmeti.

BOJA

GOLEMINA Goleminata e element koj ni ka`uva deka ne{tata okolu nas se pomali ili pogolemi.

Bojata ja sre}avame sekade okolu nas i taa gi obojuva vo prekrasni boi site ne{ta {to gi gledame i {to ne opkru`uvaat

PROSTOR Prostorot se pretstavuva na slikata. Kako prostor se imenuva seto ona niz koe se dvi`ime nie, pticite, vozilata...

Rastenijata rastat slobodno.

FORMA

TON

Formata ve}e ja znaeme. Site predmeti, pa i nie samite, imame forma i spored nea se prepoznavame.

Tonot zna~i posvetli i potemni boi od edna ista boja. Toj se dobiva mnogu lesno, so me{awe na bojata so crna i bela.

NASOKA Nasoka e pravec na gledawe na eden crte`, slika, skulptura ili grafika.

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI ELEMENTI

11

RITAM

KONTRAST Kontrastot e likven princip.

Toj zna~i ne{to sprotivno, kako svetlo-temno, golemomalo, nisko-visoko, toploladno itn.

Povtoruvaweto ili ritamot go sre}avame sekade, vo muzikata tonovite imaat ritam. denot i no}ta se povtoruvaat, nedelite, mesecite i godinite isto taka itn.

HARMONIJA Harmonija zna~i kako likovnata tvorba da ja napravime da bide skladna i ubava

GRADACIJA Gradacijata e mo`ebi nov zbor, no so nego u~ime kako vo likovnata tvorba postepeno se menuvaat bojata, linijata, tonot i drugite elementi.

EDINSTVO Edinstvoto kako princip go sreduva likovnoto delo vo mirna celina.

KOMPOZICIJA Kompozicijata e krajniot princip koj ne u~i kako da gi rasporedime liniite, boite, tonovite vo na{ata likovna tvorba.

PROPORCIJA

RAMNOTE@A

Proporcijata e kako da gi napravime skladni raznite golemini vo tvorbata kako celina.

Ramnote`ata kako princip }e ni poka`e kako tvorbata da bide odmerena, a rasporedot vo nea ramnomeren.

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI ELEMENTI

12

LINIJA Linijata e prviot element so koj se izrazuvame vo svoeto likovno tvore{tvo. Linijata ja gledame sekade okolu nas, vo prirodata, rastenijata, objektite, figurite i vo site predmeti {to nè opkru`uvaat. So linijata pi{uvame tekstovi i komunicirame me|u sebe.

Liniite gi delime na krivi i pravi, a mo`e da bidat debeli i tenki, kusi i dolgi.

Razlikuvame konturna i teksturna linija. So konturnata linija go opi{uvame nadvore{niot lik i forma na predmetot ili ona {to go prika`uvame.

Teksturnata linija ni go pretstavuva karakterot na povr{inata na predmetite {to gi crtame, dali se rapavi ili mazni. Vo zavisnost od gustinata na liniite i na~inot kako gi nanesuvame ja pretstavuvame teksturata na materijalot.

Linija so razni materijali

Linija pri pi{uvawe

Linija vo prirodata

Linija vo sekojdnevniot `ivot

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI ELEMENTI

13

Pravi i krivi linii

Pravi, krivi, debeli, tenki, kusi i dolgi linii

Konturna linija

Teksturna linija

Vasko Ta{kovski: Drvo na periferija, crte`

Ordan Petleski: Izrastoci, tu{, perce

Idejna skica za obleka

Detski crte`, teksturna i konturna linija

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI ELEMENTI

14

BOJA Bojata ja sre}avame sekade okolu nas, vo prirodata, na predmetite i se {to postoi na svetot ima boja. Bojata se gleda samo koga ima svetlina, prirodna ili ve{ta~ka.

Bez svetlina nema boja.

Prvata podelba na boite e na primarni i sekundarni.

Primarni boi se: crvenata, sinata i `oltata. Od niv, sekoj od nas mo`e, so me|usebno me{awe da dobie nekoja od sekundarnite boi, na primer zelena, violetova i portokalova.

Boja na gr~ki se vika „hroma� i od toj zbor site boi gi narekuvame hromatski boi. Vo likovniot jazik belata i crnata ne se boi tuku pretstavuvaat svetlina ili temnina. Belata i crnata zatoa se narekuvaat ahromatski boi.

Koga slikame mo`eme da upotrebime boi koi se sli~ni edna so druga ili boi koi se me|usebno kontrastni.

Ako slikame so sli~ni boi velime deka upotrebuvame harmoni~ni boi, a ako slikame so sprotivni boi velime deka slikame kontrastno.

Kaj boite razlikuvame razni vidovi kontrasti me|u koi najpoznat e komplementarniot kontrast.

Vo ovoj kontrast boite me|usebno se zajaknuvaat i deluvaat poubavi i poizrazeni.

Me|usebno komplementarni boi se zelenata i crvenata, sinata i portokalovata, `oltata i violetovata.

Ahromatski boi

Pablo Pikaso: Al`irki, maslo na platno (hromatski boi)

Bojata vo prirodata, fotografija

Harmonija so boja

Dragan Najdenovski: Predel 607, maslo na platno (harmoni~ni boi)

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI ELEMENTI

15

Svetlina-bela boja

Primarni boi i dobivawe na sekundarni boi

Temnina-crna boja

Komplementarni boi Cvet, fotografija (crveno i zeleno)

Oboen krug

Komplementarni parovi na boite

Endi Varhold: Merlin, kontrastni boi

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI ELEMENTI

16

TON Tonot e del od bojata. Od edna boja mo`eme da dobieme mnogu svetli i temni tonovi od istata boja.

Tonot e koli~estvo na svetlina vo edna boja.

Ako na edna boja postepeno i dodavame po malku svetlina, odnosno bela boja, }e dobieme sè posvetla i posvetla boja.

Ako pak postepeno i dodavame po malku temnina, odnosno crna boja, }e dobieme se potemna i potemna boja. Na primer, ako na sinata postepeno i dodavame bela boja }e dobieme posvetli i posvetli tonovi na sinata, a ako pak postepeno i dodavame od crnata boja }e dobieme potemni i potemni tonovi od sinata.

Kako i kaj bojata i kaj tonot razlikuvame hromatski i ahromatski tonovi. Ako na hromatskite boi im dodavame bela ili crna boja }e dobieme hromatski tonovi. Ako pak me|usebno gi me{ame belata i crnata }e dobieme ahromatski tonovi

Goce Bo`urski: Slika, maslo na drvo (harmoni~ni tonovi)

Ahromatski tonovi

Hromatska tonska skala

\oko Matevski: Gr~evi, maslo na platno (ton)

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI ELEMENTI

17

Tonot vo prirodata, fotografija

Hromatski tonovi

Rembrant: Apostol, maslo na platno (ton)

Hromatska tonska skala na sino

Ahromatska tonska skala

K. Ka~ev: Adam, maslo na platno

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI ELEMENTI

18

TEKSTURA Sekoj materijal i s {to e napraveno od nekoj materijal ima povr{ina. Povr{inata mo`eme da ja vidime ili da ja osetime so dopir.

So gledawe ili so dopir mo`eme da zabele`ime deka povr{inata e rapava, mazna, prijatna, neprijatna, meka, tvrda, mokra ili suva.

Ako pak povr{inata ja pretstavime vo crte`, slika, grafika ili vo skulptura, rezultatot go narekuvame tekstura.

Umetnicite na svoite crte`i tekstura pretstavuvaat so upotreba na linijata. Za da se pretstavat razni materijali so raznovidna tekstura se upotrebuvaat debeli, tenki, dolgi, kusi, pravi i krivi linii.

Liniite se crtaat na razni na~ini, poretko i pogusto zbieni, podebeli ili potenki, so {to se dobiva iluzija na tekstura. Za taa cel se upotrebuvaat najraznovidni materijali i tehniki.

Tekstura se dobiva i vo slikaweto, so upotreba na bojata, vo grafikata so linijata i povr{inata kako i vo skulpturata so dlabewe i grebewe.

Napravena tekstura so boja

Prirodna tekstura

Tekstura na ve{ta~ki materijali

Prirodna tekstura na kamen

Prirodna tekstura

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI ELEMENTI

19

Tekstura so linija

Du{an Xamowa: Metalna skulptura 73, metal (tekstura) Ordan Petleski: Jadro so proces, maslo na platno (tekstura)

Kal'~ev: Slika 1-1369, maslo na platno (tekstura)

Risto Kal~evski: Slika 21-76, maslo na platno (tekstura so boja)

Detska tvorba (tekstura so boja)

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI ELEMENTI

20

NASOKA ^ovekot se dvi`i vo nekoj pravec. Pravecot ili nasokata kade odime zavisi od na{ata cel. I na{eto oko seto vreme se dvi`i vo nekoja nasoka.

Gledame pred sebe, levo ili desno, gore ili dolu.

Koga gledame drvo na{eto oko se dvi`e gore - dolu.

Ako gledame voz, reka ili pat, na{ata nasoka na gledawe e levo - desno, odnosno taa e horizontalna. Koga pak gledame avion koga sletuva ili poletuva, na{ata nasoka na gledawe e kosa.

I vo likovnata umetnost imame likoven element koj go narekuvame nasoka. Toa zavisi od toa kako se dvi`i na{eto oko koga gledame nekoe umetni~ko delo.

Vo deloto imame linii, boi i povr{ini koi go dvi`at na{eto oko vo nekoj pravec. Vo zavisnost od toa kako se dvi`i na{eto oko razlikuvame horizontalna, vertikalna i kosa nasoka. No ima i nekoi dela vo koi na{eto oko se zadr`uva vnatre vo deloto, bidej}i nema nekoja sila koja odreduva nasoka. Toga{ velime deka deloto e bez nasoka.

Ako vnimatelno gi pogledneme delata pretstaveni na ovaa stranica od u~ebnikot }e vidime vo koi nasoki ni se dvi`i okoto.

El Greko: Kr{tevawe na Hristos, maslo na platno (vertikalna nasoka)

Kowovi}: @ito, maslo na platno (horizontalna nasoka)

Francisko Goja: Oble~ena Maja, maslo na platno (kosa nasoka)

Tvorba bez nasoka

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI ELEMENTI

21

Vladimir Georgievski: Zlatno tele, maslo na platno (vertikalna nasoka) Bernardo Stoci: Svira~ na lauta, maslo na platno (kosa nasoka)

Tvorba so kosa nasoka

Tawa Tanevska: KA NA, kombinirana tehnika (vertikalna nasoka)

Tvorba bez nasoka

Mark [agal: Rodenden, maslo na platno (kosa nasoka)

Tawa Balak: Nekolku prikazni, maslo na platno (kontrast na nasoka)

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI ELEMENTI

22

GOLEMINA Sè ona {to ne opkru`uva ima odredena golemina, pomala ili pogolema. Site golemini na svetot velime deka se relativni vo zavisnost od toa koja golemina so {to ja sporeduvame.

Vie, decata, od ova oddelenie ste pomali ako se sporeduvate so decata od pogornite oddelenia ili so vozrasnite, no vie ste pogolemi ako se sporeduvate so decata od gradinka. Edna zgrada mo`e da ka`eme deka e golema ako ja sporedime so pomala, ama mo`eme da ka`eme deka e mala ako ja sporedime so pogolema.

Site golemini mo`at da bidat pomali ili pogolemi, samo zavisi so {to gi sporeduvame.

Vo sekoja likovna tvorba upotrebuvame razni golemini na formi, boi, linii i tonovi so cel da napravime ubava kompozicija.

Tvorba so sli~ni formi i golemina

Tvorba so isti golemini

Tvorba so razni golemini

Ako ja sporeduvame goleminata br. 4 so goleminata br. 3, taa e pogolema, ako ja sporeduvame pak, istata golemina so br. 5 taa e pomala

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI ELEMENTI

23

Teo Van Dizburg: Igra~i na karti, maslo na platno (sli~ni golemini)

Pit Mondrijan: Tablo II, maslo na platno

Du{an Xamowa: Skulptura 73, metal

Tvorba so sli~na forma i boja

Jan Helion: Kompozicija, maslo na platno (sli~ni formi i golemini)

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI ELEMENTI

24

FORMA Okolu nas postojat bezbroj formi napraveni od prirodata ili od ~ovekot. Formite od prirodata gi narekuvame prirodni, a formite sozdadeni od ~ovekot ve{ta~ki formi.

Formata e nadvore{niot izgled na eden oblik pretstaven na crte`, slika, grafika ili skulptura.

Razlikuvame dvodimenzionalni i trodimenzionalni formi. Dvodimenzionalni ili plo{ni formi se onie koi nastanuvaat koga likot se crta na dvodimenzionalen prostor (crte`, slika, grafika, mozaik ili vitra`).

Trodimenzionalna forma nastanuva koga so odreden tvrd ili mek materijal se oblikuva umetni~ki objekt vo prostorot (skulptura, keramika, glina, drvo, kamen ili objekt vo arhitekturata).

Trodimenzionalna forma zafa}a odreden prostor. Toj prostor go narekuvame volumen.

Volumenot vo skulpturata mo`e da bide prazen, ispolnet so vozduh ili ispolnet so materijal od koj skulpturata e izrabotena. Ako deloto e celo so materijal velime deka ima masa kolku i volumen. Na primer topkata ima pogolem volumen od masata od koja e napraven, dodeka kamenot ima ista masa i volumen.

Crte` (dvodimenzionalna forma)

Portret na Artemidor, slika na sarkofag (dvodimenzionalna forma)

Prirodni formi

Ve{ta~ki formi

Skulptura od glina (trodimenzionalna forma)

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI ELEMENTI

25

Blagove{tenie bogorodi~no, ikona, Ohrid (dvodimenzionalna forma)

B. Miqu{: Nostalgija, grafika (dvodimenzionalna forma)

Egipetska freska (dvodimenzionalna forma)

Dimo Todorovski: Umetnikova majka, bronza (trodimenzionalna forma)

Forma koja zafa}a odreden volumen so pomala masa

Forma koja zafa}a ist volumen i masa

Pavle Kuzmanovski: Svedok, maslo na platno (dvodimenzionalna forma)

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI ELEMENTI

26

PROSTOR Sè {to ne opkru`uva okolu nas e prostor. Vo prostorot se dvi`ime, se zabavuvame, spieme, `iveeme. Ulicata, u~ili{teto, stanot, poleto, planinata, se e prostor. Ovoj prostor go narekuvame realen, zatoa {to postoi i nie se dvi`ime vo nego.

Postoi vnatre{en i nadvore{en prostor.

Vnatre{en ili zatvoren e sekoj prostor koj e napraven od ~ovekot za da mu poslu`i za odredena namena. Nadvore{en ili otvoren prostor e onoj vo koj mo`eme da se dvi`ime bez ograni~uvawe, a toa e prirodata, neboto, ulicata, parkot, plo{tadot, planinata, poleto itn.

Umetnicite na svoite dela se obiduvaat da go prika`at prostorot. Prika`uvaweto na prostorot na crte`ot, slikata ili grafikata go narekuvame iluzija na prostor.

Realen otvoren prostor

Priroda, realen nadvore{en prostor, fotografija

Skica za vnatre{en prostor

Grad, realen otvoren prostor, fotografija

Galerija realen zatvoren prostor, fotografija

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI ELEMENTI

27

Piter Brojgel: Vra}awe na stadoto, maslo na platno (iluzija na prostor)

Piter Brojgel: Pejza` od Egipet, maslo na platno (iluzija na prostor)

Dimitar Pandilov: Tovaren voz, maslo na platno (iluzija na prostor)

F. Pavlovec: Zimski predel, maslo na platno (iluzija na prostor)

Iluzija na otvoren prostor so ton

Tomo Vladimirski: Motiv od Praga, maslo na platno (iluzija na prostor)

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI PRINCIPI

28

KONTRAST Kontrastot vo sekojdnevniot `ivot zna~i koga }e sporedime dve ne{ta koi me|usebno se sprotivni, na primer: golemo i malo, temno i svetlo, meko i tvrdo, visoko i nisko, debelo i tenko itn.

Kontrastot e likoven princip koj mo`e da se primeni na site likovni elementi, so linijata, bojata, tonot, nasokata, teksturata i sl.

Vo likovnata tvorba mo`eme da upotrebime kontrast na linii (debeli i tenki, pravi i krivi, kusi i dolgi), kontrast na boja (temni i svetli, ladni i topli), kontrast na svetli i temni tonovi, kontrast na golemi i mali, okrugli i aglesti formi, horizontalna i vertikalna nasoka itn.

Kontrast na linija

Kontrast na ahromatski tonovi

Vasilij Kandinski: Improvizacija 6, maslo na platno (kontrast na boi)

Kontrast na crno i belo

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI PRINCIPI

29

Vasilij Kandinski: Kompozicija IX, maslo na platno (kontrast na golemina i forma)

Kontrast na topli i ladni boi

Edvard Munk: Pubertet, maslo na platno (kontrast na nasoka)

Koontrast na tekstura

Endi Vorhold: Cve}iwa, (kontrast na boja)

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI PRINCIPI

30

RITAM Mnogu ne{ta vo prirodata i vo na{iot `ivot se povtoruva. Se povtoruva denot i no}ta, nedelite, mesecite, godi{nite vremiwa. Se povtoruvaat na{ite naviki vo ishranata, oblekuvaweto, spieweto i odeweto na u~ili{te. Ova povtoruvawe go narekuvame ritam. Skoro se vo prirodata i vo na{eto `iveewe ima ritam.

I vo likovnata umetnost imame princip koj go narekuvame ritam ili povtoruvawe. Ritam vo umetnosta e koga nekoj likoven element se povtoruva vo umetni~koto delo.

Povtoruvaweto ~esto se sretnuva vo narodnite rakotvorbi, vo grn~arstvoto, vo narodnite nosii, vo arhitekturata, vo prirodata i kaj predmetite koi gi upotrebuvame vo sekojdnevniot `ivot.

Razlikuvame prost i alternativen ritam. Prost ritam e koga eden ist element se povtoruva mnogu pati bez da ja promeni svojata golemina, forma i boja.

Alternativniot ritam e koga imame mnogu pati povtoruvawe no elementot {to se povtoruva ne e ist, ili se povtoruvaat dva razli~ni elementi naizmeni~no.

Regularen ritam

Alternativen ritam

Makedonski naroden vez (ritam na forma i boja)

Kompjuterska tvorb, alternativen ritam

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI PRINCIPI

31

Simon [emov: Posmatrawe na yvezdi, grafika (alternativen ritam)

Endi Vorhold: Mona Liza, akrilik na platno (ritam)

Islamska umetnost (ritam na forma i boja)

Ritam vo arhitektirata

Makedonski naroden vez (regularen i alterantiven ritam)

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI PRINCIPI

32

HARMONIJA Harmonijata e potrebna vo site sferi na `iveewe, vo prirodata, vo `ivotot, vo odnosite me|u lu|eto pa i harmonijata na na{ata li~nost.

Harmonija e princip vo likovnata umetnost.

Ovoj likoven princip pridonesuva da se dobie harmonija vo likovnoto delo, na crte`ot, slikata, grafikata i skulpturata.

Harmonija vo edno likovno delo mo`eme da postigneme ako upotrebime sli~ni linii, boi, tonovi, teksturi, formi, golemini i sl.

Harmonija dobiena so upotreba na sli~ni vrednosti se vika harmonija po analogija.

Harmonija so pravi linii

Harminija so krivi linii

Harmonija so krivi linii

Nehat Bekiri: Tragi, akrilik na platno (harmonija so ton)

Ordan Petleski: Fantastmagie 1, crte` (harmonija so linija)

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI PRINCIPI

33

Predrag Uro{evi}: Crte`, (harmonija so linija)

@ak Vilon: Vojnici na mar{, maslo na platno (harmonija so forma i ton)

Harmonija so forma i boja

Pit Mondrijan: Crveno drvo, maslo na platno (harmonija so boja, linija i forma)

Harmonija so forma

Ilija Ko~ovski: Lov na eleni, litografija (harmonija)

Harmonija so boja

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI PRINCIPI

34

RAMNOTE@A Ramnote`ata ni e potrebna na site i na ona {to ne opkru`uva. ^ovekot se stremi kon umstvena i fizi~ka ramnote`a, prirodata za da se so~uva postignuva ramnote`a. Ovoj princip vo sekojdnevnoto `iveewe e va`en za za~uvuvawe na celinata na `ivotot i opstanokot na site.

Ramnote`a vo likovnoto delo se postignuva so kombinacija na likovnite elementi, od levata i desnata polovina na tvorbata vo edna celina.

Celinata ja postignuvame po pat na simetrija i asimetrija, spored toa imame simetri~na i asimetri~na ramnote`a.

Simetrija se dobiva sosema lesno i ednostavno, so identi~en raspored na elementite vo dvete, levi i desni polovini od tvorbata so postavuvawe ednakvi vrednosti na identi~en na~in.

Asimetri~na ramnote`a se dobiva koga imame ramnote`a pome|u dvete polovini no so razli~no postavuvawe na elementite na dvete polovini.

Detska tvorba (simetri~na ramnote`a)

Detska tvorba (simetri~na ramnote`a)

Crkva, Staro Nagori~ane (simetrija)

Hram Tax Mahal (simetrija)

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI PRINCIPI

35

Detska trovba (simetrija)

Detska trovba (simetrija)

Detska trovba (asimetri~na ramnote`a)

Detska trovba (asimetri~na ramnote`a)

Simetri~na ramnote`a

Vasko Ta{kovski: Vertikalna Orientacija, maslo na platno (asimetrija) Asimetri~na ramnote`a

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI PRINCIPI

36

GRADACIJA Sè {to ne opkru`uva, pa i nie lu|eto, postepeno se menuvame. No}ta postepeno preminuva vo den i obratno, rastenijata postepeno se razvivaat, ~ovekot od bebe raste i se menuva se do starosta.

Seto toa stanuva postepeno i poleka. Koga nekoi ne{ta postepeno se menuvaat od edna sostojba vo druga, od edna polo`ba vo druga, toa se vika gradacija.

Vo likovniot jazik postoi likoven princip nare~en gradacija.

Ovoj princip ni poka`uva deka sekoj likoven element mo`e postepeno da se menuva od edna vrednost vo druga. Tonot mo`e da premine od posvetol kon potemen postepeno, bojata od `olta da premine poleka kon zelena, pa sina, potoa kon violetova, se do crvena. Gradacijata na bojata najdobro mo`e da se zabele`i kaj spektarot na boite.

Gradacija so boja

Gradacija so linija

Gradacija so tekstura

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI PRINCIPI

37

Zgradata na NIP Nova Makedonija, Skopje (gradacija vo arhitekturata)

Krsto Hegedu{i}: Trite od Hamburg, maslo na platno (gradacija so ton) Gradacija so forma

Gradacija so tekstura

O. Mujaxi}: Fudbal, maslo na platno (gradacija so ton)

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI PRINCIPI

38

PROPORCIJA Proporcijata e poim {to go ozna~uva odnosot na goleminite vo edna celina. Likovnite umetnici i arhitektite od sekoga{ barale na~in kako likovnoto delo ili arhitekturata da izgleda poidealno po ubavina i so koi proporcii bi go postignale toa.

Niz istorijata i umetnicite, i arhitektite prona{le najdobri proporcii vo prika`uvawe na ~ove~koto telo i vo izgradbata na zgradi, hramovi, katedrali itn.

Katedrala vo Strazbur

Proporcija so bukvi

Poliklet Doriforos, mermer

Gr~ki hram (proporcija)

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI PRINCIPI

39

Leonardo da Vin~i: Kanon za proporcija na ~ovekovoto telo

Praksitel, Hermes, mermer

^ovekot kako proporcija za predmeti vo enterierot

Proporcija na prika`uvawe na ~ovekovoto telo

Manastir Joakim Osogovski (proporcija vo arhitekturata)

Ohridska ku}a (proporcija vo arhitekturata)

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI PRINCIPI

40

EDINSTVO Umetnicite sekoga{ imaat za cel da postignat nivnite dela da imaat edna celina, da ne se slu~uva deloto da izgleda kako da e sostaveno od razni delovi koi me|u sebe ne se vo celina. Vo likovnata umetnost toa se postignuva so likovnite principi: ramnote`a, harmonija, povtoruvawe ili kontrast.

Edinstvoto kako likoven princip ima zada~a isto kako i drugite principi, da ja regulira celinata vo edna tvorba. Toa se postignuva pokraj drugoto i so upotreba na ednakvi vrednosti kako i kaj harmonijata.

Edinstvo so linija

Edinstvo so linija

Edinstvo so linija i golemina

Edinstvo so ton

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI PRINCIPI

41

Edinstvo so boja, forma i golemina

Edinstvo so boja, golemina, forma i ton

Edinstvo so ton

Edinstvo so golemina, forma i ton

Edinstvo so forma, golemina i ton

Edinstvo so golemina, boja i forma

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI PRINCIPI

42

KOMPOZICIJA Sè {to e sostaveno od pove}e delovi mo`e da se nare~e kompozicija.

Vo muzikata imame kompozicija na tonovi, vo kni`evnosta kompozicija na tekstovi itn. Vo likovniot jazik kompozicijata e likoven princip po koj se pravi raspored na mestata na upotrebenite likovni elementi.

Kompozicijata se dobiva so upotreba na boite, tonovite, linijata, formite vo edna celina, rasporedeni spored `elbite na avtorot.

Ako likovnite elementi prete`no se rasporedeni horizontalno zaklu~uvame deka imame horizontalna kompozicija, taka e i so vertikalnata i so dijagonalnata kompozicija.

Dijagonalna kompozicija

Vertikalna kompozicija

Horizontalna kompozicija

Zatvorena kompozicija

Horizontalna kompozicija, fotografija

Reljef (horizontalna kompozicija)

Evangelis Mateja, ikona, Ohrid (vertikalna kompozicija)

02

LIKOVEN JAZIK LIKOVNI PRINCIPI

43

Zatvorena kompozicija Dim~e Nikolov, grafika (vertikalna kompozicija)

Dijagonalna kompozicija

Re{at Ameti: Urbana sredina, maslo na platno (vertikalna kompozicija)

Mark [agal: Zelen violinist, maslo na platno (vertikalna kompozicija)

03

MOTIV LIKOVNA UMETNOST

44

Sekoe delo od likovnata umetnost e izgradeno so me|usebno kombinirawe na likovnite elementi kako {to se linijata, bojata, tonot, nasokata, teksturata, prostorot, goleminata, formata, volumenot. Vo nego se prisutni i likovnite principi koi gi reguliraat likovnite elementi.

Gledaj}i go likovnoto delo, vo nego mo`eme da prepoznaeme nekoja poznata sodr`ina pretstavena kako portret, avtoportret, karikatura, figura, akt, sceni od sekojdnevniot `ivot, `ivotni, interier, pejza` ili mrtva priroda. Pretstavuvaweto na ne{tata vo delata go narekuvame motiv.

Ako vo likovnoto delo imame samo kombinacija na linija, boja, tonovi, tekstura i sl, a nema motiv velime deka toa delo e apstraktno, odnosno bez motiv.

PORTRET Ako na likovnoto delo e pretstaven ~ove~ki lik velime deka motiv na deloto e portret. Sekoj umetnik koga pretstavuva portret na nekoja li~nost se obiduva da go pretstavi negoviot specifi~en izraz i karakterot na li~nosta, a ne samo fizi~kiot izgled.

Edo Murti}: Slika, maslo na platno (apstraktna slika)

Francisko Goja: Oble~ena Maja, maslo na platno (slika so motiv) Leonardo da Vin~i: Mona Liza, maslo na platno

Vasil Vasilev: Ana, drvo

03

MOTIV LIKOVNA UMETNOST

45

AVTOPORTRET

Blagoja Nikolovski: Portret na starica, maslo na platno

Likovnite umetnici mnogu ~esto go pretstavuvaat svojot lik preku crte`, slika, grafika ili skulptura. Takvoto delo velime deka e avtoportret. Avtoportretot mo`e da bide kako samostalno likovno delo, a ponekoga{ umetnicite go slikale svojot avtoportret vo grupni sceni vo koi se prika`uva nekoe istorisko ili biblisko dejstvo. Na toj na~in nie osoznavame kako izgledal nekoj umetnik od vremeto koga nemalo fotografija.

Vinsent Van Gog: Avtoportret, maslo na platno

Jan van Ajk: Portret, maslo na platno Francisko Goja: Avtoportret

K. Miji}: Portret na mojata `ena, maslo na platno

Nikola Martinovski: Avtoportret, maslo na platno

Albreht Direr: Avtoportret, maslo na platno

03

MOTIV LIKOVNA UMETNOST

46

KARIKATURA Nekoi umetnici vo svoeto tvore{tvo ja prika`uvaat psihologijata na ~ovekot, negovata sme{na, neprijatna ili ne~ove~na osobina, so {to go potenciraat negativnoto kaj lu|eto. Vo toa pretstavuvawe se karikira izgledot na li~nostite i ovoj motiv go narekuvame karikatura.

FIGURA Likovnite dela ~esto ni prika`uvaat oble~eni figuri na lu|e od razni periodi od istorijata na ~ovekot.

Figurata kako motiv ima golemo zna~ewe za nas zatoa {to toa e dokument preku koj se zapoznavame so na~inot na koj lu|eto bile oble~eni vo minatite vremiwa.

Eduard Mone: Frula{, maslo na platno

Onore Domie: Konte, bronza

Avgust od Primaporte, Rim, mermer

Aamdeo Modiljani: ^ovek so lule, maslo na platno

Onore Domie: Ovoj mo`eme mirno da go oslobodime, litografija

Jan van Ajk: Xovani Arnolfini i negovata nevesta, maslo na platno

03

MOTIV LIKOVNA UMETNOST

AKT

@ANR

Od predistorijata do denes umetnikot crtal, slikal ili preku skulpturata go pretstavuval `enskoto i ma{koto telo bez obleka. Re~isi nema umetnik koj vo svoeto tvore{tvo ne ja pretstavil ubavinata na ~ove~kiot lik.

Mnogu umetnici vo celoto svoe tvore{tvo prika`uvaat sceni i dejstvija od sekojdnevniot `ivot vo vremeto vo koe `iveele. Preku nivnite dela nie, denes, se zapoznavame so `ivotot na lu|eto niz istorijata, kako se oblekuvale, kako i kade `iveele, kakvi obi~ai imale, so koi alatki se slu`ele.

Ovoj motiv e dokument za vremeto vo koe e sozdadeno deloto.

Hubert van Ajk: Adam i Eva, slika na drvo

[arden: Vra}awe od pazar, maslo na platno

Gaston La{oz: @ena koja stoi, bronza

G. A. Kos: Dva akta, maslo na platno

Dega: @ena {to si ja ~e{la kosata, pastel

Piter Brojgel: Selska svadba, maslo na platno

47

03

MOTIV LIKOVNA UMETNOST

48

@IVOTNI

ENTERIER

Nekoi umetnici mnogu ~esto vo svoeto tvore{tvo pretstavuvale odredeni doma{ni ili divi `ivotni. Pretstavuvaweto na `ivotnite kako motiv go narekuvame animalizam.

Za prika`uvawe `ivotni umetnicite bile inspirirani od ubavinata na odredeno `ivotno ili simbolot koj go pretstavuva `ivotnoto.

Pretstavuvaweto na vnatre{en prostor go narekuvame interier.

Preku crte`, slika ili grafika umetnikot go pretstavuva vnatre{niot prostor na domot ili javnite prostori.

Preku ovoj motiv se zapoznavame so izgledot na `iveali{teto i drugite prostori vo koi `iveele lu|eto.

Gilgame{: Ukras za kutija

Majstorot od Flamale: Blagovestie, maslo na drvo

Vol~ica, Rim, bronza

Vinsent Van Gog: Soba, maslo na platno

03

MOTIV LIKOVNA UMETNOST

PEJZA@ Mnogu likovni dela ni ja pretstavuvaat ubavinata na prirodata {to se narekuva pejza`. Preku pejza`ot ni se pretstaveni ubavinite na planinite, {umite, ezerata, rekite, poliwata, selata, gradovite i ulicite.

MRTVA PRIRODA

Dan~o Ordev: Qubanci, maslo na platno

Koga likovniot umetnik na svoeto delo ima pretstaveno razni predmeti, rastenija ili mrtvi `ivotni velime deka deloto e so motiv mrtva priroda.

Preku mrtvata priroda umetnicite sakaat da ni ja pretstavat, vsu{nost ubavinata na linijata, bogatstvoto na bojata i povr{inite vo likovnoto delo.

Panorama, fotografija

Vinsent Van Gog: @itno pole, maslo na platno

Piter Brojgel: Zimski pejza`, maslo na platno

F. Kova~evi}: Zimski pejza`, maslo na platno

Pol Sezan: Praski i cre{i, maslo na platno

Vinsent van Gog: Cve}e, maslo na platno

49

04

LIKOVNI PODRA^JA LIKOVNA UMETNOST

50

Likovnatat umetnost kako i drugite umetnosti mo`e da se podeli za pove}e podra~ja. Vo zavisnost od toa so kakvi materijali se raboti i kakvi tvorbi se dobivaat, likovnata umetnost ja delime na crtawe, slikawe, skulptura, grafika i vizuelni komunikacii.

-Crtaweto e podra~je od likovnata umetnost kade {to se izrabotuvaat crte`i. Ova podra~je se izrazuva preku upotrebata na raznovidni linii.

-Slikarstvoto kako podra~je od likovnata umetnost e mnogu rasprostraneto, a negovi tvorbi se slikite. Slikite se izrabotuvaat od razni materijali so upotreba na boja i povr{ini.

-Vo likovnoto podra~je skulptura ili plasti~no oblikuvawe kako {to go vikame, umetnicite izrabotuvaat skulpturi i reljefi. Ovie dela se postavuvaat vo prostorot i se izrabotuvaat od razli~ni tvrdi i meki materijali.

-Grafikata e likovno podra~je vo koe likovnite dela se izrabotuvaat so pomo{ na pe~atewe. Ovie umetnici gi narekuvame grafi~ari, a delata grafiki.

-Imame i umetnici koi go izmisluvaat izgledot na predmetite za sekojdnevnata upotreba. Tie go izmisluvaat izgledot na koricite i ilustraciite za knigite i spisanijata, plakatite, ambala`ata na proizvodite, tekstilnite proizvodi i drugi predmeti kako {to se: avtomobilite, predmetite za doma}instvoto i seto ona {to go sre}avame i go upotrebuvame vo sekojdnevniot `ivot. Ovie umetnici se vikaat dizajneri.

CRTE@

CRTE@

CRTE@

SLIKA

SLIKA

04

LIKOVNI PODRA^JA LIKOVNA UMETNOST

51

DIZAJN

GRAFIKA SKULPTURA

DIZAJN

GRAFIKA SKULPTURA

REZBA

SKULPTURA

DIZAJN

DIZAJN

05

CRTAWE LIKOVNO PODRA^JE

52

Crtaweto e prvo likovno podra~je vo koe likovniot umetnik se izrazuva so crte`. ^ovekot zapo~nal da crta u{te od predistorijata pa se do denes. Vo likovnata umetnost crte`ot se smeta kako umetni~ko delo i mnogu slikari napravile prekrasni crte`i. No mnogumina umetnici crtaweto go upotrebuvaat kako podgotovka za izrabotka na drugite likovni dela, sliki, skulpturi i grafiki. So crte`ot se zabele`uva idejata, se pravi skica za deloto.

Za crtawe mo`at da se upotrebat site materijali koi ostavaat traga na podlogata. Crte`ot mo`e da se izraboti so moliv, jaglen, razni vidovi pastel, voso~en i obi~en, tu{, kako i so akvarelni i temperni boi

Praistoriski crte` vo pe{terata Altamira

Detski crte` so flomaster

Rembrant: Crte`, tu{

Crte` so moliv

Crte` so jaglen

05

CRTAWE LIKOVNO PODRA^JE

53

Crte` so akvarel

Crte` so jaglen

Modiljani: ^ovek so brada, tu{

Ordan Petleski: Crte`, tu{, perce

Predrag Uro{evi}: Crte`

Crte` so moliv

05

CRTAWE LIKOVNO PODRA^JE

54

LINIJA Linijata najmnogu ja upotrebuvame vo crtaweto.

Linijata mo`eme da ja upotrebime na mnogu na~ini vo crte`ot vo zavisnost od toa {to sakame da pretstavime. Mo`eme da gi povtorime istite ili raznovidni, vo ritam, da gi isprepletuvame me|u sebe, da gi naneseme na crte`ot vo razli~ni golemini, debelini ili gustini. Pri crtawe na razni predmeti mo`eme so konturna linija da gi pretstavime nivnite formi i izgled, a so teksturna linija nivnite specifi~ni povr{ini.

Ako upotrebime sli~ni linii, }e dobieme harmoni~en crte`, a mo`eme da upotrebime i kontrastni linii za da dobieme raznovidnost vo crte`ot.

Konturna linija

Detski crte`, tu{

Petleski: Monument, crte`, tu{

Edgard Dega: Balerina, tu{

05

CRTAWE LIKOVNO PODRA^JE

55

TEKSTURA Sekoj predmet {to go crtame ima povr{ina koja mo`e da bide rapava, mazna, tvrda, meka, bodliva i sl. So pomo{ na linijata go prika`uvame karakterot na taa povr{ina, a tie linii znaeme deka se narekuvaat teksturni. So teksturni linii ja pretstavuvame: korata na drvoto, na kamenot, trevata, po~vata i na mnogu drugi materijali.

Tekstura so oboena linija

Priridna tekstura

Teksturna linija

Teksturna linija

Prirodna tekstura na kora od drvo

Teksturna linija

05

CRTAWE LIKOVNO PODRA^JE

56

PROSTOR So crtaweto mo`eme da pretstavime sè {to sakame, razni predmeti, `ivotni, lu|e, rastenija, priroda i razni objekti prika`ani od nadvor i vnatre.

Prika`uvaj}i go prostorot so crtawe nie pretstavuvame iluzija na prostor. So upotreba na raznovidni linii umetnicite go prika`uvaat nadvore{niot prostor, odnosno prirodata kako {to se planini, more, poliwa, ulici, zgradi, grad, odnosno objekti vo koi `iveeme, u~ime, rabotime, ili se zabavuvame.

Osven nadvore{niot, preku crtawe go prika`uvame i vnatre{niot prostor, odnosno izgledot na na{iot dom, u~ilnica, na{ata soba, a mo`eme da napravime i skica ili plan kako da izgleda na{iot stan.

Iluzija na prostor so preklopuvawe

Skica na vnatre{en slo`en prostor

Vinsent van Gog: Pejza`, tu{, perce (iluzija na prostor)

Krsto Hegedu{i}: [tala, tu{ i perce

05

CRTAWE LIKOVNO PODRA^JE

57

RITAM Vo crtaweto, kako i vo drugite likovni tvorbi, imame ritam na linii. Ako vo prirodata go gledame drvoredot }e vidime deka imame ritam na drvjata, kaj ogradata imame ritam na razni formi, kaj skalite imame skala do skala koja se povtoruva, kako i mnogu drugi ne{ta koi se prisutni okolu nas.

Seto ova nie mo`eme da go pretstavime so crtaweto.

Ritam na skali

Ritam na formi

Ritam na linii

Ritam na boja i linija

Ritam na boja

05

CRTAWE LIKOVNO PODRA^JE

58

RAMNOTE@A Vidovme deka ramnote`ata e sekade okolu nas, vo prirodata, kaj lu|eto i vo umetnosta. Vo crte`ot isto taka se trudime da postigneme ramnote`a na ona {to go pretstavuvame na levata i na desnata strana od tvorbata. Znaeme deka ramnote`ata najednostavno se pretstavuva so simetrija, no i so asimetrija.

Vo prirodata postojat formi koi sami po sebe se simetri~ni, odnosno nivnata desna i leva polovina se identi~ni. Toa najlesno go voo~uvame ako nacrtame peperutka, vazna, {i{e ili portret na ~ovek vo anfas.

Zabele`uvame deka dvete polovini na ovie formi se identi~ni, odnosno simetri~ni.

Crte` so laviran tu{ (asimetrija)

Detski crte`, flomaster (asimetrija)

Detska tvorba (simetrija)

Tvorba so simetrija

Crte` so laviran tu{ (asimetrija)

Kompjuterski crte` (simetrija)

05

CRTAWE LIKOVNO PODRA^JE

59

TU[ Za crtawe se upotrebuvaat i razni vidovi materijali, kako {to e molivot, tu{ot, flomasterot, bajcot, jaglenot, a mo`e da se crta i so vodeni boi~ki.

Tu{ot e te~en materijal za likovno izrazuvawe.

Mo`e da bide crn, no postoi i tu{ vo pove}e boi. Se crta na mazna hartija, naj~esto na hamer, zatoa {to podlogata ne go vpiva vedna{ tu{ot i ne go razleva.

Kako sredstva za nanesuvawe na tu{ot se upotrebuvaat metalno perce, za{ileno drvce ili ~etka so vrv. Sekoj od ovie materijali ostava specifi~na traga so posebni likovni kvaliteti.

So tu{ot mo`eme da go pretstavime sekoj detaq na ona {to go crtame. Crtaweto so perce mo`eme da go kombinirame i so ~etka. Koga }e go zavr{ime crte`ot so perce, so ~etka mo`eme da naneseme razreden tu{ i so nego celiot crte` da go prekrieme so potemni i posvetli povr{ini po na{a `elba. Ovoj vid na crte` go imenuvame laviran crte` ili crte` so laviran tu{.

Bajcot e sli~na tehnika kako i tu{ot samo {to toj ima specifi~na kafeno - okeresta boja. So bajcot se raboti na ist na~in kako i so tu{ot.

Crte`ot so bajc ili tu{ naj~esto se sretnuva so ista crno - siva ili kafeno - okeresta boja. Koga tvorbata e izrabotena vo sli~en ton, velime deka e monohromen crte`, a toa zna~i deka ne sme upotrebile pove}e raznovidni boi pri crtaweto.

Pribor za crtawe so tu{

Tragi od razni vidovi perca

Portret na ~ovek, tu{, perce

Drva so granki, tu{-perce

Laviran crte`, tu{

06

SLIKAWE LIKOVNO PODRA^JE

60

Mnogu poznato likovno podra~je i mo`ebi najprisutno vo likovnata umetnost e slikarstvoto.

Kako podra~je slikaweto se izrazuva so likovno delo koe go narekuvame slika. Slikata e karakteristi~na po toa {to e oboena so raznobojni povr{ini, formi, linii i boi. Slikata se do`ivuva so gledawe vizuelno, a mnogu retko i so dopir.

Slikata se izrazuva so nanesuvawe boja vrz odredena podloga. Bojata se izrabotuva od pigmenti (boja vo prav) {to se me{aat so nekoja te~nost za da mo`e da se slika so toa. Na toj na~in nastanale akvarelnite boi, tempernite boi i maslenite boi {to gi koristat likovnite umetnici.

Spored toa kako e podgotven pigmentot imame i raznovidni tehniki vo slikarstvoto: akvarel, tempera, akrilik, kola`, freska, maslena tehnika, vitra` i tapiserija.

Umetnicite gi nanesuvaat boite na slikata so ~etki. ^etkite se pravat od specijalni fini vlakna od nekoi `ivotni, a denes i od ve{ta~ki materijali. Imame razni vidovi ~etki so ostar ili ramen vrv, okrugli i spleskani. ^etkite se razlikuvaat i spored goleminata, a goleminata e ozna~ena so brojka.

Slikata ima i podloga na koja se slika. Podloga za slikawe mo`e da bide hartija, platno, yid, drvo ili staklo.

Pigmenti od koi se pravi boja

^etki za slikawe

Leonardo da Vin~i: Mona Liza, maslo na platno

06

SLIKAWE LIKOVNO PODRA^JE

61

Du{ko Stojanovski: Tapiserija

Miroslav Masin: Od ciklusot transformacii, maslo na platno

Sezan: Planina Sent Viktori, maslo na platno

Simnuvawe na Hristos od krstot, freska od Nerezi

Bogorodica, ikona, Ohrid

06

SLIKAWE LIKOVNO PODRA^JE

62

BOJA Slikarite vo svoite dela najmnogu ja upotrebuvaat bojata vo kombinacija so drugite elementi od likovniot jazik.

Znaeme deka boite se delat na primarni i sekundarni, topli i ladni, svetli i temni, hromatski i ahromatski.

Hromatski se site primarni i sekundarni boi, a ahromatski se crnata i belata so site tonovi koi se dobivaat od nivnoto me|usebno me{awe.

Site nie slikame so boi koi ni se dopa|aat. Ako sakame nekoja boja da bide poubava i poizrazena, go upotrebuvame komplementarniot kontrast. Vo ovoj kontast komplementarni parovi se: crvena zelena, sina - portokalova, `olta - violetova.

Mnogu umetnici za da ja potenciraat ubavinata na boite vo svoite sliki gi kombiniraat komplementarnite parovi.

Kako i kaj crte`ot, ako vo slikata upotrebime edna boja so raznovidni tonovi od nea, velime deka slikata e monohroma, a ako slikame so mnogu vidovi intenzivni i jaki boi velime deka slikata e koloristi~ki naslikana.

Vasko Ta{kovski: Korewata na planinata, maslo na platno (koloristi~ka)

Petleski: Sogoreno podra~je, maslo na platno (koloristi~ka)

Kostas \eorgiu: Stasis II, maslo na platno

Svetlin Rusev: Izbor na civilizacijata, maslo na platno (monohrimna)

Koloristi~ka kompozicija

06

SLIKAWE LIKOVNO PODRA^JE

63

GRADACIJA Vo likovniot jazik se sretnavme so poimot gradacija. Toa be{e postepeno menuvawe na linijata, bojata, tonot ili formata od edna vo druga vrednost.

Vo slikarstvoto ~esto ja sre}avame upotrebata na gradacijata.

Umetnicite vo svoite sliki so gradacija na bojata i tonot ni pretstavuvaat iluzija na prostorot vo prika`uvaweto na prirodata, ni prika`uvaat iluzija na volumenot na predemetite, odnosno raznovidnosta i ubavinata na bojata i tonot kako bogatstvo na na{eto do`ivuvawe.

Gradacija so ton

J. Mi{e: Devoj~e, maslo na platno (gradacija so ton)

Gradacija so boja

Sveto Manev: Crte`-slika, (gradacija so ton)

Q. Popovi}: Oma`, maslo na platno (gradacija so ton)

Gradacija so boja

06

SLIKAWE LIKOVNO PODRA^JE

64

GVA[ U~enicite, no i odredeni umetnici, svoite likovni tvorbi gi rabotat vo gva{-tehnika.

Gva{ot e tehnika na vodeno slikawe vo koja se upotrebuvaat akvarelni (vodeni) boi i bela tempera vo tuba. Gustinata na bojata zavisi od koli~estvoto na bela tempera {to se dodava.

Vo odnos na likovnata ideja, so gva{ mo`e da se dobie ne`na ili gruba povr{ina, intenzivno ili zagaseno naslikana, retko ili gusto nanesena boja, proyirno i pokrivno, zvu~na boja ili blago tonsko stepenuvawe.

Za rabota so gva{ ni se potrebni: akvarelni boi, bela tempera od tuba, ~etki: {iroki, flah-~etki za golemi povr{ini, pomali i pogolemi so izrazen vrv so koj se crta i slika. ^etkata treba da ima sposobnost da vpie i da nosi koli~estvo boja, da se sviva pri dopir so podlogata bez da se delat vlaknata i da ima izrazen vrv i mekost. Potrebni se u{te: dve kanti~ki (za ~ista i ne~ista voda), paleta (par~e plasti~na ili drvena plo~ka) za me{awe na bojata, list bela hartija za proba na bojata i krp~e za bri{ewe na ~etkite vo tekot na rabotata.

So gva{ mo`e da se raboti direktno so boja ili prvin blago da se iscrtaat konturite so moliv. So molivot treba lesno da se pritiska i poretko da se bri{e za da ne se o{teti hartijata, ne e potrebno iscrtuvawe sitni detali i sen~awe so moliv bidej}i bojata }e go pokrie crte`ot, a pritoa }e bide ne~ista.

Detska tvorba, gva{

Detska tvorba, gva{

Deca slikaat so gva{

Tvorba so gva{

Portret, detska tvorba, gva{

06

SLIKAWE LIKOVNO PODRA^JE

65

KOLA@ Koga crtame i slikame, nie mo`eme da kombinirame i drugi raznovidno oboeni povr{ini koi }e gi nalepime na crte`ot ili slikata. Koga pravime likovna tvorba so lepewe (aplikacija) na drugi oboeni povr{ini od razni materijali, velime deka taa tehnika e kola`.

Koga kombinirame crte` i kola` so drugi povr{ini, velime deka imame kola`iran crte`, a koga kombinirame slikawe i kola`, velime deka imame kola`irana slika.

Za kola` mo`eme da upotrebime oboeni povr{ini od raznovidni materijali, od hartija, tekstil, tekstura od hartija, delovi od fotografija ili oboeni ili tekstualni povr{ini od drugi pe~ateni materijali. Vo najnovo vreme za kola` se upotrebuvaat i drugi materijali koi gi sre}avame vo sekojdnevnata upotreba.

Sekoj avtor si odbira so kakva boja, forma i golemina }e ja kombinira svojata tvorba. Site oboeni povr{ini se lepat i kombiniraat na podlogata od hartija vo edna kombinacija koja gradi edna celina.

Pribor za rabota so kola`

Fatlice Veseli: Senka, kola`

Tvorba so kola`

Kola` so oboeni i tekstualni povr{ini

07

GRAFIKA LIKOVNO PODRA^JE

66

Grafikata e likovno podra~je koe go sretnuvame vo likovnata umetnost.

Grafikata se razlikuva od crtaweto i slikaweto po toa {to likovnite dela nastanuvaat po pat na otpe~atuvawe vo razli~ni tehniki i materijali. Deloto napraveno vo grafikata isto taka se narekuva grafika ili grafi~ki list, a umetnikot - grafi~ar.

Vo grafikata avtorot ne crta direktno na hartijata za da dobie grafika kako likovno delo.

Vo ova podra~je grafi~arot prvin pravi skica za svoeto delo, pa potoa na nekoja plo~a ja prenesuva idejata. Plo~ata mo`e da bide od raznovidni materijali od drvo, linoleum ili metal. Toj taa plo~a, {to ja vikame matrica, ja dlabi, ja re`e ili so hemikalii ja obrabotuva i otkako }e ja prema~ka so boja otpe~atuva grafika, ra~no ili so ma{ina za pe~atewe.

Direr: Sv. Toma, gravura

Rabota na kamena plo~a za litografija

Ma{ina za pe~atewe

Du{an Per~inkov: Romanti~en predel, sito-pe~at

07

GRAFIKA LIKOVNO PODRA^JE

67

Detska tvorba, linorez

Bo`in Barutovski: Jama, linorez

Dan~o Ordev: Akt, litografija

Linorez

Ilija Ko~ovski: Ubavica i yvar, drvorez

Studentska tvorba, linorez

Detska tvorba, linorez

Fatmir Krupa: Kompresija, akvatinta

07

GRAFIKA LIKOVNO PODRA^JE

68

MONOTIPIJA Monotipijata e grafi~ka tehnika {to ovozmo`uva dobivawe na samo eden otpe~atok. Zatoa sekoj otpe~atok e edinstven i nepovtorliv.

Za realizacija na monotipijata se primenuva ramna staklena, plasti~na ili metalna plo~a pogolema od listot na koj }e se pe~ati. Vrz plo~ata {to se koristi, so ~etka se nanesuva sakanata boja (ili pove}e boi po `elba) i dodeka e sè u{te vla`na, vrz nea go postavuvame listot. Celata povr{ina na listot blago ja pritiskame so dlankata sè dodeka listot ne nalegne na celata povr{ina na plo~ata i ne ja vpie bojata. Sledno e vadeweto na listot: so dvata prsta, so dvete race gi zemame dvata gorni agli od hartijata i go odlepuvame so podigawe od plo~ata. So toa otpe~atokot e gotov.

Vo monotipijata mo`e da se raboti so edna boja kako crte` ili so popolneti povr{ini, so dve ili pove}e boi, so tonsko stepenuvawe, so i bez motiv, so grebewe na bojata itn.

Monotipijata e privle~na grafi~ka tehnika za umetnici so slikarski afiniteti.

Podloga za pe~atewe na monotipijata prete`no e hartijata, no mo`e da se pe~ati i na tekstil ili na drug materijal po izbor.

Monotipija

Monotipija

Tvorba so monotipija so pove}e boi

Proces na pe~atewe so monotipija

Tvorba so monotipija vo edna boja

07

GRAFIKA LIKOVNO PODRA^JE

69

KARTON - PE^AT Karton - pe~at e grafi~ka tehnika na visok pe~at. Kako podloga za pe~atewe se koristi karton.

Od kartonot se izrabotuva matrica koja ni slu`i za otpe~atuvawe na grafikite.

Najprvo se zemaat dve isti plo~i od karton. Na ednata se iscrtuvaat sakanite formi, se se~at i se lepat na drugiot karton. Koga }e se izraboti matricata na nea se nanesuva boja so valjak, potoa se stava list hartija, se pritiska so nekoj val~est predmet na hartijata i se dobiva otpe~atok.

Vo ovaa tehnika na matricata mo`at da se zalepat i razni drugi materijali, po `elba, so {to }e se dobijat neo~ekuvani i interesni efekti na otpe~atokot.

Detska tvorba, karton-pe~at

Detska tvorba, karton-pe~at

Proces na rabota so karton-pe~at

Detska tvorba, karton-pe~at

Materijali za rabota so kartonpe~at

08

OBLIKUVAWE LIKOVNO PODRA^JE

70

Skulptura e likovno podra~je ~ii likovni dela se napraveni od meki i tvrdi materijali koi zafa}aat prostor. Ova podra~je se narekuva i plasti~no oblikuvawe, a umetnikot skulptor ili vajar.

Skulpturata se izrabotuva vo razli~ni materijali koi imaat svoi karakteristiki i ubavini.

Naj~esti materijali za izrabotka na skulpturi se kamenot, drvoto, metalot i keramikata.

Pokraj klasi~nite materijali vo skulpturata se izrabotuvaat i dela od hartija, plastika, pa i od upotrebeni otpadni materijali.

Vo zavisnost od toa od koj materijal se izrabotuva skulpturata, imame i razni postapki na oblikuvawe, kako {to se so dodavawe i odzemawe, gradewe, dlabewe, grebewe i perforirawe vo materijalot, so lepewe i sostavuvawe, so vrzuvawe, kinewe i previtkuvawe.

Skulpturata ja sre}avame kako polna plastika koja mo`eme da ja gledame od site strani, kako reljef koj e postaven na nekoja yidna ili slobodna vertikalna povr{ina, kako bista koja pretstavuva portret na nekoja li~nost ili kako asambla`, kompozicija od grupa poedine~ni skulpturi postaveni vo edna celina.

Vo skulpturata se prisutni site likovni principi koi go pravat kvalitetno umetni~koto delo kako {to se: volumenot, linijata, teksturata, proporcijata, bojata itn.

Vlado Avram~ev: Ciklus predeli, keramika

Mobilna skulptura vo prostor

Venera Vilendorska, skulptura vo kamen

Reljef, Egipet

Vencislav Rihter: H-1, aluminium

08

OBLIKUVAWE LIKOVNO PODRA^JE

71

FORMA Znaeme deka formata e nadvore{niot izgled na ne{tata {to gi gledame ili gi prika`uvame.

Skulpturata e trodimenzionalna forma koja zafa}a odreden prostor, odnosno ima volumen. Ako toj volumen celiot e ispolnet so materijal, velime deka ima masa. Masata e materijalot koj go zafa}a prostorot. Ispolnetata skulptura so materijal ima isto koli~estvo na volumen i masa.

Kamenot ima ist volumen i masa, a balonot ima golem volumen a sosema mala masa (materijal).

Skulptura od hartija

Ikonostas vo crkva Sv. Dimitrie, Bitola, rezba

Figura od pe~ena glina, Erusalim

Mikelanxelo: Mojsie, kamen

08

OBLIKUVAWE LIKOVNO PODRA^JE

72

RAMNOTE@A Kako i vo drugite likovni podra~ja, i vo skulpturata ramnote`a dobivame so simetrija i asimetrija, odnosno vizuelna ramnote`a na levata i na desnata polovina od deloto.

Vo skulpturata pove}e se primenuva asimetri~nata ramnote`a.

Marijeta Sidovska: Baram ~ovek vo ogledalo, kombinirana tehnika (asimetrija)

Spomenik Makedonium, Kru{evo (simetrija)

Stefan Manevski: Skulptura H-1, metal (asimetrija)

Oto Logo: Relikvija, metal (simetrija)

B. Veli~kovski: Torzo, terakota (simetrija)

Glava na bo`ica od Jabolce, Skopje (simetrija)

08

OBLIKUVAWE LIKOVNO PODRA^JE

73

BOJA Bojata vo skulpturata e prisutna od predistorijata do denes. Otkrieni se bezbroj dela so tragi na boja so {to se potencira ubavinata na skulpturata. Denes, mnogu sovremeni skulptori svoite dela gi kombiniraat so boja.

Radovan Trnavac: Umetni~ka forma, drvo (oboena skulptura)

Oboen reljef

Bo`ica Nepal, oboena skulptura

Jordan Grabulovski: Paradoks na koegzistencijata

Tutankamon, Egipet, oboena skulptura

Moderna skulptura

08

OBLIKUVAWE LIKOVNO PODRA^JE

74

PROPORCIJA Umetnicite sekoga{ se trudele da prika`at ubavina na svoite dela, a najmnogu ubavinata na ~ove~koto telo. Vo odreden istoriski period, posebno vo gr~kata umetnost, do{le do idealni soodnosi vo pretstavuvaweto na ~ovekot.

Proporcijata e likoven princip koj go izu~uva odnosot pome|u goleminite, odnosno detalite vo edna celina.

Umetnik od Hopeh: Statua na Arhat, oboena kermanika

Aleksandar Kalder: Kow, `ica

Gr~ka skulptura, proporcija

Praksitel: Venera, Grcija, kamen

Mikelanxelo: Pieta, detaq, kamen

Dragan Popovski-Dada: Po{tar, mermer

OBLIKUVAWE LIKOVNO PODRA^JE 75

KOMPOZICIJA Sekoe umetn~ko delo e sostaveno od mnogu ne{ta slo`eni vo edna kompozicija. Vo skulpturata imame kompozicija od mnogu ednostavni volumeni vo eden slo`en volumen, ili pak od pove}e samostojni skulpturi vo edna celina nare~ena asambla`.

Ako skulpturata e postavena vo otvoren prostor, taa treba da bide povrzana so okolinata vo edna kompoziciska celina. Sekoj skulptor koga pravi delo za odreden prostor, razmisluva kakva da bide taa skulptura za da se vklopi vo okolinata.

Jordan Grabuloski: Prostorni belezi, bel cement

Vasil Vasilev: Vertikalna asocijativna forma XII i VIII, drvo

Tome Serafimovski: Kiril i Metodij, bronza

Kalder: Semejstvo, `ica

Jordan Grabulovski: Komunikacija II, kombinirana tehnika

09

DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII LIKOVNO PODRA^JE

76

x Vizuelnite komunikacii i dizajnot go opfa}aat celokupniot izgled na seto ona {to mo`e da se vidi okolu nas i {to mu slu`i na ~ovekot vo sekojdnevniot `ivot za negov opstanok, egzistencija i zabava. Dizajn e oblikuvawe na nadvore{niot izgled na ne{tata okolu nas, odnosno na upotrebnite predmeti. x Vizuelnite komunikacii se ona preku {to ~ovekot komunicira so drugite okolu sebe, kako na primer: knigi, katalozi, prospekti, soobra}ajni znaci, spisanija, vesnici, reklami, oglasi, plakati, ilustracii, stripovi i sl. x Vo vizuelnata komunikacija plakatot e nezamenliv del od razmenata na informacii i idei.

So mo`nosta da prezentira tekst i slika vo edno, plakatot pretstavuva eden od najdirektnite prenesuva~i na vizuelni poraki za: koncerti, proizvodi, izlo`bi, kampawi, razni manifestacii i sl. Umetnicite koi gi oblikuvaat vizuelnite komunikacii gi narekuvame grafi~ki dizajneri. x Vo vizuelnite komunikacii glavna uloga ima primenata na fotografijata. Kompjuterot denes e glavno sredstvo za kombinirawe, istra`uvawe i kreirawe na interesni i privle~ni re{enija.

MODEN DIZAJN

INDUSTRISKI DIZAJN

INDUSTRISKI DIZAJN

PLAKAT

PLAKAT

09

DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII LIKOVNO PODRA^JE

77

SPISANIE

PLAKAT

PLAKAT

SPISANIE

SPISANIE

NAKIT

NAKIT

ZNAK

10

GALERIJA MAKEDONSKI UMETNICI

78 \or|i Zografski: @enski portret, maslo na platno

Dimitar AndonovPapradi{ki: Pejza`, maslo na platno

Dimitar Avramovski Pandilov: @etvarki, maslo na platno

Lazar Li~enoski: Dolap, maslo na platno

Vangel Koxoman: Motiv od Prilepsko I, maslo na {perplo~a

Qubomir Belogaski: Motiv od Boka II, akvarel

10

GALERIJA MAKEDONSKI UMETNICI

79 Angele Ivanovski: Staro Skopje, maslo na platno

Nikola Martinovski: Nevesta, maslo na platno

Borko Lazeski: Apstrakcija, tempera

Dimo Todorovski: Umetnikovata majka, bronza

Mile Korubin: Kombinacija, maslo na platno

Borislav Trajkovski: Kombinacija, maslo na platno

12 80

RE^NIK NA POIMI A Amater - qubitel na umetnosta koj ima druga svoja profesija, a se zanimava so likovno tvore{tvo od qubov, a ne profesionalno.

Animalist - likoven umetnik koj osobeno se zanimava so prika`uvawe, odnosno so crtawe ili vajawe na `ivotni.

Antika - naziv na starite kulturi, osobeno na rimskata i na gr~kata.

Apstraktna umetnost pravec vo modernata umetnost koj go napu{ta prika`uvaweto na realniot svet i tvori so slobodni formi.

Arabeska - ornament vo arapski stil koj se sostoi od stilizirani geometriski i rastitelni elementi.

Atelje - rabotilnica, rabotna prostorija na likoven umetnik ili na lica za kreativni profesii.

Ambala`a - likovno dizajnirawe na materijalot vo koj se pakuva i se prodava proizvodot.

B Bareljef - mnogu nizok, plitok reljef vo skulpturata.

Bienale - izlo`ba koja se odr`uva sekoja vtora godina.

Bista - prika`uvawe na glavata i gorniot del od ~ove~koto telo vo vajarstvoto.

V Valer - soodveten francuski zbor za ton.

Viweta - mal crte` ili slika {to slu`i kako ukras na nekoj tekst.

Vitra` - prozorec ili staklena povr{ina, izrabotena ili ukrasena so par~iwa raznobojno staklo.

G Galerija - prostor izgraden so namena za izlo`uvawe na umetni~ki dela.

Gva{ - tehnika za crtawe so vodeni boi i so bela temperna.

Grafi~ki list - otpe~atena grafi~ka likovna tvorba.

Galeriska skulptura skulptura koja po svojata golemina mo`e da se izlo`uva vo galerija (realna i minijaturna golemina).

D Dekoracija - ukrasenost, odnosno ukrasuvawe na prostor, kako i na poedine~ni formi na ukrasuvawe.

Dizajn - crte` namenet za oblikuvawe na proizvodi za industrisko proizvodstvo.

Dizajner - umetnik, specijalist za estetsko oblikuvawe na predmeti ili povr{ini za industrisko proizvodstvo.

@ @anr - prika`uvawe na sliki od sekojdnevniot `ivot preku likovna tvorba.

I Ilustracija - slika ili crte` povrzan so dejstvo od pi{uvan tekst.

Istorija na umetnost nauka za pojavata i razvojot na umetni~kite pravci, nivnata vrednost i istorisko zna~ewe.

Iluzija - iluzija vo slikarstvoto e pretstavuvawe prostor, ton, perspektiva itn.

Industriski dizajn - likovno oblikuvawe na predmeti za sekojdnevna upotreba koi{to se proizveduvaat industriski.

K Katalog - publikacija vo koja se potpi{ani site izlo`eni dela na muzejot, galerijata, izlo`bata ili tvore{tvoto na umetnikot.

Ki~ - neumetni~ka zanaetska ili umetni~ka produkcija. Ki~ e delo koe nastanuva poradi evtina `elba za dopa|awe, zna~i dopadlivo nadomestuvawe za umetnosta, a se pojavuva kako rezultat na nerazviena umetni~ka sredina.

Kolorit - oboenost, svojstvo, izraz, efekt na umetni~koto delo postignato so boja.

Kroki - brz i lesen crte` so ednostavni linii i malku detali.

L Lazurna boja - providno nanesuvawe na boja niz koja mo`e da se vidi podlogata.

Likovna umetnost - zaedni~ki imenitel za arhitektura, slikarstvo, vajarstvo i grafika, tvorbi koi ~ovekot kreativno gi sozdava.

Linearno - karakteristika na slikarsko, skulptorsko ili grafi~ko delo na koe glavno izrazno sredstvo im e linijata.

M Marina - umetni~ko prika`uvawe na morski pejza`.

Minijatura - slika ili skulptura vo izrazito mal format.

Mozaik - umetni~ka tvorba koja se izrabotuva so sostavuvawe na raznobojni kocki~ki od staklo, kamen i sl.

Monografija - kniga vo koja iscrpno se prika`ani `ivotot i tvore{tvoto na nekoj umetnik.

Monohromija - slikarsko delo izraboteno samo so edna boja.

N Naturalizam - nastojuvawe na umetnosta, pojavite i predmetite da se prika`at povistinski i porealni.

O Ornament - geometriski, rastitelni ili zoomorfni stilizirani formi so koi e

ukrasena nekoja povr{ina, koi mo`at da se povtoruvaat ili variraat.

Obvivka - likovno oblikuvawe, dizajnirawe na korica za kniga ili za drug relklamen materijal.

Skica - provizorna, nafrlana i nedoterana slika, skulptura ili gradba.

Stilizacija - uprostuvawe, sveduvawe na formite od prirodata na ednostavni i osnovni oblici.

P Paleta - povr{ina na koja slikarot gi me{a boite pred da gi nanese na deloto.

Panorama - prika`uvawe na prirodata so {iroki i dale~ni vidici.

Pejza` - slika na koja se prika`uva priroda.

Primeneta umetnost naziv na umetni~ko oblikuvani predmeti za upotrebliva namena.

Profil - izgled na lik ili na predmet gledani otstrana.

T Tapiserija - op{t naziv na umetni~ko delo izraboteno od tekstilen materijal.

Terakota - op{t naziv za proizvodi od glina koi se zacvrsteni so pe~ewe.

Triptih - likovno delo sostaveno od tri dela.

R Ramen pe~at - grafi~ka tehnika bez dlabewe na podlogata (sito-pe~at, monotipija, litografija).

Reproduktivna grafika kopija ili dela koi ne se ra~no pe~ateni, tuku so ofsetindustriski pe~at.

S Signatura - svoera~en potpis na umetnikot na slikata, grafikata ili skulpturata {to ja izrabotil.

F Faktura - povr{ina na umetni~koto delo vo slikarstvoto so koja se dobivaat nekoi osobenosti na povr{inata.

Figurativnost - karakteristika na likovnoto delo koga na nego mo`e da se prepoznae konkreten lik, sodr`ina ili motiv.

C Crte` - likovno delo na povr{ina, ostvareno so linija kako glavno izrazno sredstvo. [ [tafelaj - slikarski stalak - nosa~, nogalki na koi umetnikot ja postavuva slikata pri rabota.

12

RE^NIK NA POIMI

81

TEST 1 82

?

Drag u~eniku,

Koga }e dojde{ do ovie testovi, ve}e si se zapoznal so pogolemiot broj na sodr`ini od u~ebnikov. Do denes sigurno si nau~il dosta nepoznati raboti, a nekoi ti se ve}e poznati.

Ovie testovi se samo proverka na tvoite znaewa.

Nekoi delovi od tekstot se so odgovori na postavenite pra{awa, a nekoi se re{avaat so crtawe. Se nadevam deka testovite ne se te{ki i deka bez pogolem napor }e gi re{i{.

Testovite }e gi popolnuva{ vo vreme koga }e re{i nastavnikot po likovno, prviot pri krajot na prvoto, a vtoriot pri krajot na vtoroto polugodie. Odgovorite na sekoe pra{awe }e se ocenuvaat so bodovi koi }e gi opredeli nastavnikot po likovno. Testovite se napraveni taka {to mo`at da se otkinat i da mu se predadat na nastavnikot za ocenuvawe.

Ti po`eluvam uspe{no re{avawe na testovite, dobri ocenki i zadovolstvo pri rabotata.

TEST 1 IME I PREZIME ___________________________________________________ ODDELENIE _____________________________________________________ U^ILI[TE ________________________________________________________ DATUM _____________________

1. Dali nekoga{ dobiva{ `elba da crta{? da ne

2. Dali poznava{ razli~ni tehniki na crtawe? da ne

3. Dali pove}e saka{ da crta{, da slika{ ili da modelira{? da slikam da crtam da modeliram

4. Zaokru`i gi slikarskite tehniki: tu{ i pero moliv pastel kola` akvarel tempera

5. Koga gleda{ slika, dali taa vo tebe pobuduva interes i dali zastanuva{ da ja razgleda{? da ne ponekoga{ ne me interesira

6. Opi{i {to e skulptura? _____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________

83

TEST 1 84

7. Navedi od koi materijali mo`e{ da napravi{ skulptura. ______________________________ ______________________________ ______________________________

9. Mo`e{ li da nacrta{ nekoj poznat znak ili amblem?

8. Dali znae{ {to e grafika? ______________________________ ______________________________ ______________________________

10. Dali si posetil nekoj muzej ili galerija dosega i navedi kade? ______________________________ ______________________________

11. Navedi nekolku imiwa na makedonski likovni umetnici.

12. Navedi nekolku imiwa na svetski likovni umetnici.

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

13. Dali si videl umetni~ko delo vo mestoto kade {to `ivee{ i ako znae{ navedi od kogo?

14. Navedi vo koe likovno podra~je spa|a reljefot. ______________________________

______________________________ ______________________________ ______________________________

TEST 2 IME I PREZIME ___________________________________________________ ODDELENIE ______________________________________________________ U^ILI[TE ________________________________________________________ DATUM_____________________ 1. Nacrtaj forma so konturna linija

Nacrtaj ja istata forma so teksturna linija

2. Obidi se so tempera da nanese{ zelena boja vo vnatre{niot kvadrat i nejzinata komplementarna boja vo nadvore{niot kvadrat.

3. Obidi se so tempera da nanese{ sina boja vo vnatre{niot kvadrat i nejzinata komplementarna boja vo nadvore{niot kvadrat.

3. Nacrtaj formi so regularen ritam vo edniot i alternativen ritam vo drugiot kvadrat.

85

TEST 2 86

5. Koja od dvete sliki ti se dopa|a pove}e?

Renoar: Gospo|ica Granpel, maslo na platno

Pol Kle: Senecio, maslo na platno

6. Nacrtaj grupa na formi so kosa nasoka.

7. Nacrtaj grupa na formi vo horizontalna kompozicija.

8. Pretstavi edinstvo so sli~ni formi.

9. Nacrtaj ne{to po tvoj izbor.

ZABELE[KI 87

Dan~o ORDEV

88

LIKOVNO OBRAZOVANIE ZA IV ODDELENIE ZA DEVETGODI[NO OSNOVNO OBRAZOVANIE Jazi~en lektor M-r Elizabeta Ralpovska Grafi~ki dizajn Prof. Dan~o ORDEV Jovan ALEKSOVSKI Kompjuterska podgotovka Jovan ALEKSOVSKI Podgotovka za pe~at PROSVETNO DELO AD ul. Dimitrija ^upovski 15 - Skopje Pe~ati Evropa 92, Ko~ani Tira` 10100

CIP - Katalogizacija vo publikacija Nacionalna i univerzitetska biblioteka “Sv. Kliment Ohridski#, Skopje 373.3.016:73(075.2)=163.3 ORDEV, Dan~o Likovno obrazovanie za 4 oddelenie / Dan~o Ordev. - Skopje : Ministerstvo za obrazovanie i nauka, 2009. - 87 str. : ilustr. vo boja ; 29 cm ISBN 978-608-4575-33-7 COBISS. MK - ID 79205898