Likovno_6-9_alb

6

KLASﾃ起

ARSIMI FIGURATIV

Shkup, 2011

Autorë:

Mr. Maria Nikolloska Nanevska Nikolla Nanevski

Recensentë:

Dr. Maja Raunik Kirkov Mr. Suzana Mihajllovska Sonja Popovska Trajkovska

Përkthyes: Bajram Selmani Redaktor profesional i botimit në gjuhën shqipe: Doc. Muamer Sadiku Lektor: Mr. Ismail Hamiti

Botues: Ministria e Arsimit dhe Shkencës e Republikës së Maqedonisë Shtyp: Graficki centar dooel, Shkup Tirazhi: 8.300 Me aktvendim të Komisionit Nacional për Libra Shkollorë, nr. 22-1455/1, i datës 31.08.2011, miratohet teksti Arsimi figurativ për klasën eVI të arsimit fillor nëntëvjeçar.

CIP - Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека “Св.Климент Охридски” , Скопје АВТОР : Марија Николоска Наневска, автор ОДГОВОРНОСТ: Наневски, Никола - автор НАСЛОВ : Ликовно образование : 6 одделение ИМПРЕСУМ : Скопје : Министерство за образование и наука на Република Македонија, 2011 ФИЗИЧКИ ОПИС: 82 стр. : илустр. ; 30 см ISBN : 978-608-226-324-3 УДК : 373.3.016:73/76(075.2)=163.3 ВИД ГРАЃА : монографска публикација, текстуална граѓа, печатена ИЗДАВАЊЕТО СЕ ПРЕДВИДУВА: 09.11.2011 COBISS.MK-ID : 89198346

Të nderuar nxënës, Librin që e keni në duar është i mbushur me shumë përmbajtje të reja interesante. Qëllimi i këtij libri është t’i zgjerojë dhe plotësojë njohuritë që i keni arritur në klasat e mëparshme. Puna krijuese do t’i përsosë njohuritë dhe aftësitë tuaja për paraqitjen më me sukses të ideve tuaja figurative në vizatim, pikturimin, skulpturë, grafikë dhe dizajn. Informacionet dhe njohurit që ju bëhen të arritshme në të do të mund t’i shfrytëzoni për nevojat tuaja të përditshme.

Në to do të gjeni reproduksione të shumta të veprave artistike që i krijuan artistët nëpër periudha të ndryshme të historisë njerëzore.

Dhe, në qoftë se nuk mund të shkoni në ndonjërin nga muzetë botërorë dhe të mahniteni nga bukuria e tyre do të mund t’i shihni në këtë libër dhe të kënaqeni me format e tyre, me ngjyrat dhe të gjitha ato elemente që i bëjnë mbresëlënëse. Në librin do të gjeni edhe reproduksione të një pjese të pasurisë artistike të vendit tonë.

Shpresojmë se ato do t’ju nxisin t’i njihni vlerat e kësaj pasurie dhe ta ruani e respektoni krejt atë që e kanë krijuar paraardhësit tanë, ndërsa na e kanë lënë neve në amanet të kultivojmë, por edhe të vazhdojmë të krijojmë.

Autorëtutorët

3

KARAKTERISTIKAT E ARTIT FIGURATIV

Vizatim i punuar me një lloj të shkumësit të kuq

Pikturë në teknikë vaji

Pikturë në teknikë akuarel 4

Karakteristika themelore e artit figurativ është se e pranojmë me shqisën e të parit, përkatësisht me sytë tanë. Prandaj e quajmë art vizual. Arti figurativ, siç tanimë e dini, ndahet në vizatim, pikturim, skulpturë, grafikë, dizajn dhe komunikime vizuale e arkitekturë. Çdonjëra prej këtyre pjesëve, të quajtura fusha figurative, ka karakteristikat e veta. Në secilën prej këtyre fushave figurative ka elemente figurative që janë karakteristike për fushën e caktuar figurative.

Në vizatim, element themelor figurativ është vija. Kjo do të thotë se vizatimi krijohet me ndihmën e vijës. Me këtë rast përdoren vija nga më të ndryshmet, në proporcione më të ndryshme. Më shpesh veprat figurative nga kjo fushë figurative janë një ngjyrëshe, por mund të jenë edhe në më shumë ngjyra. Vizatimi që është në më shumë ngjyra e quajmë vizatim kolorit ose vizatim me ngjyra. Te vizatimi me ngjyra vetëm vijat janë në ngjyra të ndryshme, (ndërsa sipërfaqet janë në ngjyrë të bazës që vizatohet). Vizatimi mund të krijohet me materiale të ndryshme. Materialet me të cilat vizatojmë janë: lapsi, thëngjilli, tushi dhe penda, tushi dhe brusha, bajti, ngjyrat e drurit, pasteli, fllomastër etj.

Piktura krijohet me ndihmën e sipërfaqeve të ngjyrosura. Element themelor figurativ në pikturë janë ngjyrat. Me ngjyra plotësohet e tërë sipërfaqja mbi të cilën pikturohet. Sikurse edhe në vizatim, ashtu edhe në pikturim, përdoren materiale dhe teknika të ndryshme. baza mbi të cilat pikturohet janë: letra, pëlhura, qelqi, druri, muri, lëkura, pergamena etj.

Varësisht nga ajo nëse ngjyrat që përdoren për pikturim janë të lëngëta ose të ngurta, teknikat figurative ndahen në të thata dhe të njoma. Teknikat e thata figurative janë: kolazhi, mozaiku, pasteli, ngjyrat e drurit, fllomasterët

dhe tjera, kurse teknika të njoma figurative janë: temperët, guvash, akuareli, ngjyrat e vajit, freska, bati, tushët në ngjyra etj.

Në fushën figurative skulpturë krijohet vepra figurative tredimensionale. Skulpturat zënë hapësirë të caktuar, përkatësisht kanë volumen. Elementi themelor figurativ në skulpturë është volumeni. Skulpturat nuk krijohen në sipërfaqe dydimensionale si vizatimi dhe piktura, ato mundet t’i shohim dhe prekim nga të gjitha anët. Skulpturat sipas madhësisë ndahen në miniature, të galerisë dhe skulptura monumentale. Mundet të përpunohen në: argjilë, gjips, dru, metal, beton, letër, poliestër, qelq dhe tjera.

Njëjtë sikurse skulptura edhe arkitektura është art tredimensional. Në të krijohen ndërtime me vlerë estetike që njeriu i shfrytëzon për të jetuar, për punë dhe argëtim. Këto janë objekte me dedikime nga më të ndryshmet, respektivisht shtëpi dhe ndërtesa, ura, muze, teatro, objekte sportive.

Grafika është fushë e vetme figurative në të cilën veprat mund të shumëzohen, kurse krijohen me shtypje. Varësisht nga ajo se cilat pjesë të bazës grafike shtypen, teknikat grafike ndahen në teknika të shtypjes së lartë, shtypjes së thellë dhe shtypjes së rrafshët. Si bazë në të cilën mundet të krijohet grafika përdoren materiale të ndryshme: karton, linoleum, dru, gjips, pllaka bakri, pllaka alumini e të tjera.

Prej cilësdo pllakë krijohet gjurmë mbi letrën, përkatësisht formohet grafika.

Në dizajnin dhe komunikimet vizuale krijohet dukja për sendet që i përdorim në jetën e përditshme. Domethënë krijohet dukja e automobilave, mobilieve, veshmbathjes, orendive, paketimit të prodhimeve ushqimore dhe kozmetike, librave, reklamave, ilustrimeve dhe pllakateve, kostumografisë, skenografisë dhe të tjera. Në varshmëri prej llojit të sendeve që krijohen, dizajni mundet të jetë: dizajn industrial, komunikim vizual dhe art i aplikuar.

Skulpturë në gur (mermer)

Grafikë e punuar në shtypje të thellë

Dizajn enterieri

MBAJE MEND: Në fusha të ndryshme figurative mund të përdoren materiale dhe baza të ndryshme për krijimin e veprës figurative.

5

VIZATIMI

LLOJLLOJSHMËRIA E VIJAVE DHE INTENSITIETI I VIJËS

6

Antonio Mançini: Portret, karbon, shembull për vijë të butë

Piter Pol Rubens: Portret, tush dhe pendë, vija me intensitet të ndryshëm

Duke e vështruar natyrën dhe mjedisin tonë mund të vërejmë se çdo kund rreth nesh ekziston diçka nga më të ndryshmet që na duken sikur vija. Vijën mund ta shohim në degëzat e zhveshura të drurëve, në bimët dhe kërcejtë e luleve, në skajet e shtëpive dhe gardheve, në lapsin tonë ose brushën, në qimet e flokëve etj.

Elementi figurativ vija përdoret në të gjitha fushat figurative, por në fushën figurative vizatim ajo përbën elementin themelor figurativ. Që të bëjmë një vizatim çdoherë përdorim vija nga më të ndryshmet me të cilat i shprehim mendimet, idetë dhe ndjenjat tona. Në esencë ekzistojnë dy lloj vijash – vijë e drejtë dhe e lakuar. Vija e lakuar mund të jetë e valëzuar, e ndërprerë, e thelluar, e dredhur, spirale... Çdo vijë mund ta vizatojmë në tri drejtime: horizontalisht, vertikalisht ose drejtim të pjerrët ose, prapë, të jetë pa drejtim, përkatësisht e rrumbullakët. Vijat mund të jenë të shkurtra dhe të gjata, të trasha dhe të holla, të plota dhe të ndërprera, harmonike dhe kontraste.

Që të formojmë çfarëdo vije, duhet të lëmë gjurmë mbi ndonjë bazë për vizatim. Në qoftë se shtypja mbi ndonjë bazë me materialin për vizatim është më e fortë, atëherë themi se intensiteti i vijës është më i madh. Intensiteti i vijës do të jetë i ndryshëm dhe nëse e përsërisim vijën disa herë ose nëse zgjedhim materiale të ndryshme për vizatim, përkatësisht disa materiale lënë intensitet më të fuqishëm të vijave, kurse disa më të dobët. Domethënë, mënyra në të cilën e vizatojmë vijën e përcakton intensitetin e saj.

Intensiteti i vijës, nga ana tjetër, na mundëson ta tregojmë formën ose të theksojmë pjesë të caktuara të saj. Gjithashtu, intensiteti i ndryshëm na tregon çka në vijën është më përpara, e çka më mbrapa, respektivisht e tregon hapësirën.

Përpiqu të përdorësh vija nga më të ndryshmet me intensitet të ndryshëm dhe në fletë të bllokut tënd me ndihmën e lapsit krijo vizatim me temën: “Zogu në degë“.

MBAJE MEND: Vijat mundet të jenë me intensitet të ndryshëm në veprën figurative. Ato i japin bukuri dhe dinamikë vizatimit.

VIZATIMI

Dominik Engër: Portret i motrave Kaunic, laps, vija me intensitet të ndryshëm

Nikolla Martinoski: Vajzë ulur, pastel, vija me intensitet të ndryshëm

Gerhard Rihter: I burgosur, thëngjill, shembull për vijë të butë

Sigmar Polke: Karneval, teknikë e kombinuar, vija me intensitet të ndryshëm 7

VIZATIMI

VIJA KONTURE, STRUKTURE DHE TEKSTURE

8

Gustav Klimt: Vajza me flokë të gjatë, laps i kaltër, vizatim me vijë strukturore.

Pablo Pikasa: Koka, tushi dhe penda, shembull i vijës konture.

Edhe pse element themelor figurativ në vizatim është vija, kur vizatojmë përdorim edhe elemente të tjera figurative siç janë: forma, tekstura, toni, drejtimi, madhësia, hapësira dhe ndonjëherë ngjyra.

Disa nga këto elemente figurative i formojmë duke e shfrytëzuar vijën. Dhe kështu, formën e krijojmë me ndihmën e vijës, përkatësisht kur vija do të mbyllet në lëvizjen e saj fitojmë formë.

Forma krijohet me një vijë të lakuar të mbyllur ose, prapë, kur do të priten më së paku tri vija.

Vija e jashtme që e përshkruan formën quhet vijë konture. Vijën konture e vizatojmë më të trash në raport me vijat e tjera. Ajo e thekson formën dhe i tregon karakteristikat themelore të asaj që e vizatojmë. Vijat strukturore janë vija të brendshme, ato e shpjegojnë më tej ndërtimin ose përbërjen e sendit ose formën të cilën e vizatojmë.

Zakonisht, vijat strukturore i vizatojmë më të holla në raport me vijat e konturave. Vijat teksturore gjithashtu mund të jenë vija të brendshme. Këto vija na tregojnë çfarë është sipërfaqja e asaj që e vizatojmë. Një vijë e konturës mund të dallohet nga vija tjetër e konturës për nga trashësia, kurse kjo varet nga ajo që dëshirojmë të jetë më e dukshme në vizatimin tonë.

Duke shfrytëzuar vijat konture dhe strukturore vizato vizatim në temën: “Unë dhe qeni im“. Për shprehjen e këtij motivi përdorni teknikën laps.

MBAJE MEND: Vijat konture janë vijat e jashtme që e përshkruajnë formën. Vijat e teksturës e shpjegojnë më tej kualitetin e sipërfaqes, kurse vijat strukturore e shpjegojnë më shumë ndërtimin ose përbërjen e formës të cilën e vizatojmë.

VIZATIMI

Anri Matis: Grua me duar të mbyllura, vizatim me vijë strukturore dhe konture

Vepër nxënësi: Shembull për vija teksturore, tush dhe pendë

Ernst Ludvig Kirhner: Portret, tush dhe pendë, vija strukturore Vepër nxënësi: Shtëpia ime, tush dhe pendë, vija konture

Nikolla Martinoski: Valle, laps, vizatim me vijë konture

Vepër nxënësi: Lëvrim, tush dhe pendë, vija strukturore 9

VIZATIMI

SIPËRFAQE E DEFINUAR ME VIJË TEKSTURORE

Leonardo da Vinçi: Autoportret, tush dhe pendë, autori gjatë kreacionit të flokëve dhe mjekrës përdori vija teksture

Pablo Pikaso: Muza, laps, vizatim me vijë konture dhe teksture

10

Matijas Grunevald: Duar (detal), thëngjill, pamje e teksturës së lëkurës

Duke i vështruar sendet, kafshët dhe bimët mund të vërejmë se kanë sipërfaqe të ndryshme. Në qoftë se e prekim koren e drurit do të ndjejmë se ajo është e vrazhdët, kurse lëkurën e lepurit, nga ana tjetër, se është e butë dhe e lëmuar. Të gjitha sipërfaqet rreth nesh kanë kualitete të ndryshme, përkatësisht duken në mënyra të ndryshme. Që t’i shprehim në vizatim, këto dallime që i shohim dhe ndjejmë gjatë prekjes në sipërfaqe të ndryshme, përdorim vija të ndryshme. Vijat me të cilat tregojmë si është kualiteti i një sipërfaqe (materie), a është e vrazhdët ose e lëmuar, i quajmë vija teksture. (lexo në mësimin në faqe 8) Vijat teksture, njësoj sikurse edhe vijat strukturore, shërbejnë që të na shpjegojnë pamjen dhe materialin e formës të cilën e vizatojmë, me to e plotësojmë brendësinë e formës e cila e përshkruan vijën konture, kurse kjo mundet të shihet edhe në veprat e Pablo Pikasos dhe Matijas Grunevaldit.

Shpesh, vijat teksture i vizatojmë afër njëra tjetrës, ashtu që ato e tregojnë sipërfaqen

VIZATIMI

Vinsent Van Gog: Nata me yje, tush dhe brushë, sipërfaqe dhe formë të treguar me teksturë

Ogist Renoar: Dy vajza, thëngjill, pamje e sipërfaqes me vija teksture dhe strukture

e cila mund të krijojë formë pa përdorur vijë konture. Respektivisht, formën mund ta definojë edhe sipërfaqja e cila është plotësuar me vija teksture dendur të vizatuara.

Në veprën e nxënësit nga ana e djathtë, janë formuar sipërfaqe ekskluzivisht me vija teksture. Dhe kështu, në të njëjtën kohë, me përdorimin e vijave teksture, mund ta tregojmë edhe formën e sipërfaqes dhe të tregojmë nëse sipërfaqja është e vrazhdët, sikurse, për shembull, në veprën e Xhorxho Morandit.

Përpiqu të formosh vizatim pa vijë konture, vetëm me vija të teksturës, ashtu që do të tregosh si është sipërfaqja e krejt asaj që e vizaton. Duke e shfrytëzuar teknikën tush dhe pendë, krijo vizatim në temën “Traktori në arë“ ose “Macja me kotelet”.

MBAJE MEND: Vijat teksture mund t’i definojnë sipërfaqet dhe ta tregojnë kualitetin e materialit (i vrazhdët, i lëmuar, i butë, i ngurtë ...) të cilin e vizatojmë.

Xhorxho Morandi: Natyra e vdekur, tush dhe pendë, sipërfaqe e treguar me vija teksture

Vepër nxënësi: laps, sipërfaqe e definuar me vijë teksture

11

VIZATIMI

DRITA NË VIZATIM

12

Rafael: Studim i portreteve, dallime të tonit në vizatim

Piter Pol Rubens: Studim i figurës, vizatim me tone kontraste

Që të mundemi t’i perceptojmë veprat figurative na është e nevojshme shqisë për të parë dhe dritë. Në esencë, që të mund të shohim na është e nevojshme drita. Prandaj drita është shumë e rëndësishme kur krijojmë vepër artistike. Në qoftë se i vëzhgojmë sendet rreth nesh do të vërejmë se disa prej tyre janë më të ndriçuara, kurse disa janë më të errëta, respektivisht themi se kanë vlera të ndryshme tonike.

Dallimet në vlerat tonike i shprehin dallimet e dritës. Që të tregojmë vlerat tonike në vizatim përdorim vija me dendësi të ndryshme. Atje ku dëshirojmë të krijojmë sipërfaqe të errët fusim vija më të dendura, kurse sipërfaqet më të ndritshme i tregojmë me vija më të rralla. Nëse në vizatim dominojnë sipërfaqe shumë të errëta dhe shumë të ndritshme atëherë themi se kemi krijuar kontrast të ndritshëm –errët në vizatim. Në qoftë se dallimet tonike (të dritës) nuk janë të mëdha,

atëherë në vizatim ekziston harmoni e madhe e toneve.

Vlerat tonike mund t’i shprehim me vija të lakuara ose të drejta, të shkurta ose të gjata, të trasha ose të holla. Pa marrë parasysh llojin e vijës, dendësia e vijës përcakton se ku do të jetë drita, kurse ku do të jetë sipërfaqja e errët. Për tregimin e dallimeve dritë-errët të sipërfaqeve mund t’i shfrytëzojmë edhe vijat teksture. Me këtë rast, përveç që i shprehim vlerat tonike do të tregojmë edhe si është sipërfaqja (e vrazhdët ose e lëmuar).

Përpiqu t’i tregosh vlerat tonike të cilat do t’i vëresh, duke vështruar një stacion autobusi.

Do të thotë me dendësi të ndryshme të vijave formo sipërfaqet e ndritshme dhe të errëta në motivin: “Stacioni i autobusëve“, me teknikën tush dhe pendë.

MBAJE MEND: Dallimet ndritshëm-errët i shprehim me dendësi të ndryshme të vijave.

VIZATIMI

Anselm Kifer: Luledielli, vizatim me kontrast të fuqishëm të dritës –errësirës

Klod Loren: Gjykimi i Parisit, tush i dredhur me kontrast tonesh

Augustin Lermit: Portret i Eduar Mane, kompozicioni me harmoni të toneve

Zhak–Luj David: Pamje në Tibër dhe kështjellën Sent Angelo, dush i dredhur, harmonia e toneve

Vepër nxënësi: Treg, tone të shprehura me dendësi të ndryshme të vijave

Vepër nxënësi: Bariu, tone të formuara me teksturë të ndryshme 13

VIZATIMI

VIZATIM SIPAS VROJTIMIT, VIZATIM SIPAS KUJTESËS DHE VIZATIM SIPAS FANTAZISË

Vinsent Van Gog: Darka, vizatim sipas vrojtimit

Çdoherë kur krijojmë vepër figurative, i shprehim mendimet tona, idetë, ndjenjat dhe qëndrimet. Ato mund të jenë fryt i fantazisë sonë ose, nga ana tjetër, të jenë të nxitura nga diçka që e kemi parë në mjedisin tonë. Kur vizatojmë diçka që në atë moment e shohim, atëherë themi se vizatojmë sipas vrojtimit. Nëse vizatojmë diçka që e kemi parë paraprakisht do të thotë se vizatojmë sipas kujtesës. Në qoftë se krijojmë vizatim që është fryt i fantazisë sonë atëherë themi se krijojmë vizatim sipas fantazisë.

Veçoria themelore e vizatimit sipas vrojtimit është në saktësinë e asaj që e vizatojmë.

Në fakt, kur e bartim në vizatim atë që e shohim, përpiqemi t’i vizatojmë të gjitha detajet që do t’i vërejmë. Kur bëjmë vizatim sipas kujtesës atëherë i vizatojmë të gjitha detajet mbi të cilat mundemi të kujtohemi. Në vizatimin sipas kujtesës në esencë i vizatojmë përshtypjet tona nga ajo që na ka inspiruar të krijojmë. Kjo do të thotë se jo çdoherë ato përshtypje janë të sakta, gjegjësisht në përshtypjet tona mundet të ketë pjesë edhe nga fantazia jonë.

14

Kanaleto: Peizazh nga Londra, vizatim sipas vrojtimit

УNë vizatimin sipas fantazisë, të gjitha format që i vizatojmë janë rezultat i fantazisë sonë.

Në këtë vizatim saktësia nuk ka kurrfarë roli, në fakt, mund të vizatojmë diçka që aspak se kemi parë ose, prapë, nuk do të na kujton në asgjë që kemi parë.

Në procesin krijues rol më të rëndësishëm kanë elementet figurative dhe parimet sipas të cilave e krijojmë vizatimin, varësisht se si i shfrytëzojmë. Ato përcaktojnë se sa mirë do ta shprehim inspirimin tonë për vizatim dhe sa do të jetë me kualitet vizatimi.

Së pari vendos a do të krijosh vizatim sipas vrojtimit, vizatim sipas kujtesës apo vizatim sipas fantazisë. Tema mbi të cilën do të krijosh le të jetë “Vështrim nga dritarja”, kurse teknika ngjyrat e drurit.

MBAJE MEND: Vizatim sipas vrojtimit është kur i vizatojmë ato që i vërejmë. Vizatim sipas kujtesës është kur e vizatojmë atë që e kemi memoruar, respektivisht mbajtur në mend. Vizatim sipas fantazisë është kur në vepër e tregojmë –ilustrojmë fantazinë tonë.

VIZATIMI

Edgar Dega: Balerinat, thëngjill dhe shkumës, vizatim sipas vrojtimit

Fransoa Mile: mbledhëset e drithit, vizatim sipas kujtesës

Andrea Mantenja: Beteja e perëndive të ujërave, vizatim sipas fantazisë

Pablo Pikasa : Gernika (skicë), motiv sipas fantazisë

Piter Brojgel: Pranvera, vizatim sipas kujtesës

Vepër nxënësi: Shtëpia ime, vizatim i punuar sipas kujtesës 15

VIZATIMI

RITMI NË VIZATIM

Parmak të drurit, shembull për ritëm të thjeshtë në mjedisin tonë të drejtpërdrejtë

Rrugica e shtruar me pllaka, shembull i ritmit alternativ

Duke vështruar rreth nesh do të vërejmë shumë gjëra që përsëriten. Në një kopsht përsëriten lulet, në dyqanin e pemëve përsëriten mollët, në ndërtesë përsëritën shkallët dhe dritaret etj. të gjitha këto përsëritje pak a shumë na lënë përshtypje interesante.

Tanimë kemi përmendur se vijën mund ta përdorim si element të pavarur figurativ, por mundemi edhe me ndihmën e vijës të formojmë edhe disa elemente të tjera figurative. Tanimë treguam si me vijë formohet forma dhe tekstura. Vijën mundemi ta shfrytëzojmë edhe që të formojmë ritëm.

16

Dru për ngrohje që paraqesin shembull për ritëm të ndërlikuar

Ritmi është parim figurativ dhe shënon përsëritjen e elementeve figurative në një vepër. Në veprën figurative mund të përsëritet cilido qoftë element figurativ. Ritmin që e formojmë mundet të jetë: ritëm i thjesht, alternativ ose ritëm i përbërë. Çfarë do të jetë lloji i ritmit varet prej asaj se sa dhe çfarë elementesh figurative përsëriten. Për shembull, kur në gjeometri vizatojmë vija të drejta paralele atëherë krijojmë ritëm të thjeshtë. Te ritmi alternativ përsëriten shkëmbyerazi dy ose më shumë elemente figurative. Te ritmi i thjesht ose alternativ elementet përsëriten sipas radhitjes së caktuar. Ritmi i përbërë formohet kur përsëriten më shumë elemente, por pa ndonjë radhitje të definuar.

Krijo vizatim në të cilin do të përdorsh të tri llojet e ritmit, krijo në temën: “Në dyqanin e lodrave”, me fllomastër.

MBAJE MEND: Ritmi është parim figurativ dhe shënon përsëritjen e elementeve figurative në një vepër.

VIZATIMI

Pasqyrë skematike për ritmin e thjeshtë: 1. me katrorë, 2. me yje dhe 3. me rrathë

Frenk Stella: Studim për “Vështrim“, laps, shembull për ritmin alternativ

Urlih Rikrim: Kompozicioni, shembull për ritmin alternativ

Pol Kle: Peizazh, shembull për ritëm të përbërë

Vepër nxënësi: Kompozicion i lirë, shembull me ritëm alternativ

Vepër nxënësi: Muratori, nxënësi gjatë paraqitjes së murit prej tullave ka përdorur ritmin e thjeshtë 17

VIZATIMI

KARAKTERISTIKAT E TEKNIKAVE VIZATUESE

Alfred Sisli: Biri im Pjer, laps

Vinsent Van Gog: Pikëllim, laps

Çdo teknikë i ka procedurat specifike që përdorim kur vizatojmë. Më shpesh në shkollë vizatojmë me laps.

Ekzistojnë lloje të ndryshme lapsash, të cilët i dallojmë në raport me atë se çfarë gjurmësh lënë në bazë. Teknikë e ngjashme me lapsin është thëngjilli, me atë që thëngjilli lë gjurmë më të errët mbi bazën.

Shumë shpesh në vizatim e përdorim tushin. Tushi është lëng që mbi bazë e hedhim ose me pendë ose me brushë. Tushi e penda dhe tushi e brusha janë dy teknika krejtësisht të ndryshme. Tushin dhe pendën e përdorim kur dëshirojmë të vizatojmë vija precize, kurse trashësia e vijës ndryshon me dimensione të ndryshme të pendës. Me teknikën tush dhe brushë mund të krijojmë vija që nuk janë aq precize sikurse vijat e vizatuara me tush dhe pendë, por nga ana tjetër me këtë teknikë krijojmë shumësi të vijave të llojllojshme sipas trashësisë së tyre.

Kur vizatojmë me laps, me thëngjill, tush dhe pendë... shpesh mund të tregojmë relacione dritë-errët me përdorimin e proce18

durës hijezim. Marrëdhëniet dritë-errët mund t’i tregojmë edhe me procedurën retushim. Për retushim përdorim sfungjer ose pambuk të cilët i njomim me ngjyrë ose tush dhe pastaj me to e japim ngjyrën mbi bazën. Për vizatim i përdorim ngjyrat e drurit, fllomasterët ose pastelin me to mundemi të bëjmë vizatim me një ngjyrë ose vizatim kolorit. Te vizatimi kolorit vijat i vizatojmë me ngjyra të ndryshme. Ngjyrat e drurit, fllomasterët dhe pasteli mund të përdoren edhe si material për pikturim. (Shiko në mësimin “Karakteristikat e teknikave të pikturimit“, f. 28).

Krijo vizatim me temën “Kaktuset“ në teknikën të cilën vetë do ta zgjedhësh, në të njëjtën kohë përpiqu të përdorësh disa nga procedurat e hijesim, retushim ose dredhim në varshmëri prej teknikës që ke zgjedhur.

MBAJE MEND: Në teknikat vizatuese përdoren materiale të ndryshme: laps, thëngjill, tush dhe pendë, tush dhe brushë, ngjyra të drurit, bajt, fllomastër, pastel...

VIZATIMI

Edgar Dega: Studim i këngëtares, kombinim i thëngjillit dhe pastelit në letër

Ogist Renoar: Fëmija vizaton, vizatim i punuar me thëngjill

Rembrant van Rijn: Kompozicion, tush dhe pendë Vepër nxënësi: Skejteri, kombinimi i tushit dhe lapsit

Pol Sezan: Në plazh, laps

Vepër nxënësi: Oborr fshati, tush dhe pendë 19

VIZATIMI

VIZATIM I KRIJUAR ME KOMPJUTER

Vepër nxënësi: Lojë, vizatim kompjuterik

Njerëzit për çdo ditë zbulojnë makina dhe aparate me të cilat e bëjnë jetën më të lehtë.

Makinë e tilla është edhe kompjuteri, të cilin njeriu e përdor gjithnjë e më shumë dhe gjen zbatim në të gjitha fushat e jetës. Kuptohet, kompjuteri gjen zbatim edhe në artin figurativ.

Ekzistojnë shumë mënyra me të cilat mund të shfrytëzohet kompjuteri në krijimin e veprës figurative. Me ndihmën e kompjuterit mund të krijohet edhe vizatim.

Ekzistojnë disa programe kompjuterike me të cilat mundet të vizatohet. Të tilla janë: Gimp, Photoshop, Paint, Corel Draw, Adobe Illustrator, Corel Painter etj. Kompjuterët dhe programet vizatuese kompjuterike janë mjete, përkatësisht teknikë vizatuese, siç janë lapsi, thëngjilli dhe penda dhe teknika vizatuese të tjera tanimë të përmendura.

Kuptohet se me kompjuter nuk krijojmë vizatim direkt në letër sikurse me teknikat e tjera. Vizatimin që e formojnë në mënyrë digjitale mundemi ta shohim në monitor, ndërsa nëse dëshirojmë t’i kemi në letër duhet t’i shtypim me printer. Çdo program kompjuterik ka të ashtuquajtura vegla me të cilat vizatojmë.

Dhe, kështu, mund të zgjedhim të vizatojmë me veglën laps ose me brushën të cilës mundet t’ja ndryshojmë trashësinë.

20

Vepër nxënësi: Në dhomën e ditës, vizatim kompjuterik

Mund të zgjedhim ngjyra, forma dhe lloje të vijave të cilat dëshirojmë t’i vizatojmë. Gjithashtu mund të përdorim edhe tanimë fotografi të gatshme që mund t’i “presim”, zhvendosim dhe “ngjisim“ në pjesë të tjera të vizatimit.

Në të shprehurit figurativ kompjuteri zbatim më të madh ka në dizajnin (Lexoje mësimin në f. 68). Kuptohet, ekzistojnë edhe shumë mundësi të tjera që shfrytëzohen, kurse krejt varet nga ajo se cilin program e përdorim. Megjithatë, edhe gjatë vizatimit me kompjuter, kualiteti i veprës varet nga ajo si i kemi shfrytëzuar elementet figurative dhe parimet të cilat vlejnë për formimin e vizatimit në cilëndo qoftë teknikë.

Së bashku me mësimdhënësin zgjidhni se në cilin program kompjuterik do të krijosh dhe krijo vizatim në temën: “Lojë e fëmijëve“. Pastaj në të njëjtën temë formo vizatim edhe në ndonjë teknikë tjetër vizatuese. Shtype vizitimin tënd kompjuterik dhe krahasoji të dy vizatimet.

MBAJE MEND: Vizatim i krijuar me kompjuter mund të bëhet në më shumë programe: Photoshop, Paint, Corel Draw, Adobe Illustrator, Corel Painter etj.

VIZATIMI

Vepër nxënësi: Shoqja ime, vizatim kompjuterik Vepër nxënësi: Shokët e mi, vizatim kompjuterik

Vepër nxënësi: Unë dhe heroi im strip, vizatim kompjuterik

Vepër nxënësi: Druri i vetmuar, vizatim kompjuterik

Vepër nxënësi: Dhoma ime, vizatim kompjuterik

Vepër nxënësi: Lojërat e fëmijëve, vizatim kompjuterik 21

VIZATIMI

ANALIZA ESTETIKE E VIZATIMIT

Leonardo da Vinçi: Leda

- Çka është treguar në këtë vizatim?

- Shpjegoje ku artisi ka përdorur vija me intensitet të ndryshëm?

- A thua në këtë vizatim artisti ka formuar sipërfaqe me përdorimin e vijave teksture?

- Përpiqu të njohësh si quhet drejtimi dhe koha kur krijoi Leonardo da Vinçi?

Piter Pol Rubens: Portret e Nikollas Rubensit

- A është kjo vepër figurative pikturë ose vizatim?

- Me çfarë vijash e ka shprehur dallimin ndërmjet sipërfaqes së flokëve dhe sipërfaqes së kapelës?

- Përpiqu të dish cilat motive më shpeshta janë prezent në veprat e Piter Pol Rubensit?

Viktor Vazareli: Zebrat Anri Matis: Akt

- Çfarë lloj vijash ka përdorur artisti në këtë vizatim?

- A mund të gjesh vija strukturore në këtë vepër?

- Cilën teknik e ka përdorur autori që ta formojë vizatimin?

- Përpiqu të gjesh (në literaturë ose në Internet) edhe ndonjë vepër që e ka krijuar artisti Anri Matis.

22

- A ka përsëritje në veprën “Zebra” të Vazarelit?

- Çfarë lloj ritmi përdori artisti?

- A thua në veprën ekziston kontrast dritë – errësirë?

- Krijuesi Viktor Vazareli krijoi në drejtim OnArt. Mëso çka do të thotë ajo dhe gjej ende vepra që i takojnë këtij drejtimi.

VIZATIMI

Pyetje për përsëritjen e temës vizatim: 1. Çfarë arti është arti figurativ?

2. Si ndalet arti figurativ?

3. Shpjego ku në natyrë mund të shihen vijat?

4. Cili është elementi themelor figurativ në vizatim?

5. Çka është intensiteti i vijës?

Rembrant van Rijn: Autoportret

- A thua në këtë vepër janë treguar vlera tonike?

- Në ç’mënyrë krijuesi i ka shprehur dallimet e dritës?

- A tha krijuesi e ka përdorur teknikën tush i dredhur që të krijoi këtë vepër?

- Mëso diçka më shumë për krijuesin barok Rembrant van Rijn.

6. Numëro elementet figurative që përdoren në vizatim?

7. Cili është dallimi ndërmjet vijave të konturës dhe strukturës?

8. Shpjego si krijohet forma me ndihmën e vijave të konturës?

9. A mundet të fitohet formë pa vijë të konturës?

10. Çka janë vija të teksturës?

11. Si mundet në vizatim të paraqiten marrëdhëniet dritë-errët?

12. Çka është kontrasti dritë-errësirë në vizatim?

13. Çka është vizatimi sipas vrojtimit?

14. Cili është dallimi ndërmjet vizatimit të punuar sipas kujtesës dhe vizatimit sipas fantazisë?

15. Në qoftë se në një vizatim kemi përsëritur ndonjë element figurativ më shumë herë, cilin parim figurativ e kemi përdorur?

Borko Llazeski: Skicë për afreskë për LNÇ

- Çfarë lloj vizatimi është kjo vepër, vizatim vrojtues, vizatim sipas kujtesës ose vizatim sipas fantazisë?

- A ka përdorur artisti vija teksture?

- Çfarë lloj kontrasti ekziston në veprën?

- Borko Llazeski është njëri nga themeluesit e artit modern të Maqedonisë. Mëso diçka më tepër për të.

16. Numëroi llojet e ritmit?

17. Numëroi disa teknika figurative?

18. A mundet në vizatim të përdoret brusha si vegël për punë?

19. Çka është vizatim kolorit?

20. Me cilat programe kompjuterike mundet të krijohet vizatim?

23

PIKTURIMI

ELEMENTET FIGURATIVE NË PIKTURË

24

Anri Matis: Gruaja në të kaltër, shembull i sipërfaqeve të pikturuara me ngjyrë të pastër

Vinsent Van Gog: portret i dr. Gashet, shembull i teksturës në pikturë

lementi themelor figurativ që përdoret në pikturim është ngjyra. Por, përveç ngjyrës përdoren edhe elemente të tjera që e bëjnë pikturën të jetë interesante për shikuesin.

Dhe kështu, duke vendosur ngjyrë në bazë krijojmë sipërfaqe, respektivisht formë që është e ngjyrosur, kjo do të thotë se edhe forma përdoret si element figurativ në pikturë.

Shpesh kur pikturojmë e tregojmë kualitetin e sipërfaqes që e pikturojmë, përkatësisht a është e vrazhdët ose e lëmuar. Në këtë mënyrë në pikturim e përdorim edhe elementin figurativ teksturën. Teksturën mundemi ta tregojmë me vendosjen e shtresës së dendur dhe të trashë të ngjyrës ose me ngjitje të materialeve të cilat janë të ngjyrosura dhe kanë ndonjë farë vrazhdësie. Njësoj sikurse edhe në vizatim, ashtu edhe në pikturim, mundemi t’i tregojmë raportet e dritës ndërmjet formave që i pikturojmë. Domethënë, raporti dritë-errësirë në pikturë luan rol të rëndësishëm në pikturim. Që të paraqesim këto relacione i përdorim ngjyrat akromatike, kurse ato janë e zezë dhe e

bardh, me shtimin e të cilave në ngjyrat e tjera fitojmë tone të ndryshme të ngjyrave.

Edhe pse vija si element figurativ zbatim më karakteristik ka në vizatimin, ajo nuk mungon edhe në pikturë. Në pikturë janë prezent të gjitha elementet tjera figurative, siç janë: madhësia, drejtimi, hapësira etj. Të gjitha këto elemente kontribuojnë të krijojmë pikturë cilësore, përkatësisht të krijojmë kompozicion pikture. Nga ne, nga dëshira jonë dhe ideja varet se cilat elemente figurative do t’i përdorim dhe në cilën mënyrë.

Mendo se cilat elemente figurative dëshiron t’i përdorësh që të krijosh pikturë. Për orën e sotme përdore teknikën temper e cila tanimë të është e njohur, ndërsa motivi në të cilin do të krijosh le të jetë: “Pemë të lulëzuara”.

MBAJE MEND: Element themelor figurativ që përdoret në pikturim është ngjyra, por gjithashtu është e rëndësishme se si i përdorim edhe elementet tjera figurative: formën, teksturën, vijën, tonin, madhësinë, drejtimin dhe hapësirën.

PIKTURIMI

Diego Velaskez: Darka, tregimi i volumenit në pikturë

Pol Kle: Kopsht nënujor, vaj në pëlhurë

Vepër nxënësi: Kompozicion i lirë, vija si element figurativ i pikturës

Xhorxho Morandi: Natyra e vdekur, dallimet e tonit në pikturë

Pit Mondrijan: Nju-Jork Siti, shembull për vijën si element figurativ

Vepër nxënësi: Tigri, kombinim i ngjyrës dhe vijës 25

PIKTURIMI

NGJYRAT THEMELORE DHE TË FITUARA

26

Tome Mishev: Nëna me fëmijën, vaj në pëlhurë, ngjyrat themelore dhe sekondare

Nikolla Martinoski: Hëna, vaj në pëlhurë, ngjyrat themelore dhe sekondare

Në natyrë ekzistojnë shumë ngjyra që njeriu i shikon dhe kënaqet me to. Syri i njeriut është i aftë t’i dallojë shumësinë e ngjyrave dhe toneve të ngjyrave, por prej të gjitha atyre ngjyrave që njeriu i dallon, vetëm tri prej tyre quhen ngjyra themelore. Ngjyrat themelore nuk mund të fitohen me përzierjen e ngjyrave të tjera, por me përzierjen e tyre fitohen të gjitha ngjyrat e tjera. Ngjyrat themelore janë: e kuqja, e kaltra dhe e verdha. Me këtë rast themelore janë ato ngjyra (ngjyra e kuqe, e kaltër dhe e verdhë) të cilat mund t’i shohim te ylberi.

Këto tone quhen tone të pastra të ngjyrave për atë se në to nuk ka primesa të ngjyrave të tjera.

Me përzierje të dy ngjyrave themelore fitohen ngjyrat sekondare ose ngjyrat e shkallës së dytë, ndërsa ato janë: portokallia, e gjelbra dhe vjollcë. Portokallia fitohet me përzierjen e të kuqes me të verdhën, e gjelbra me përzierjen e të katërtës dhe të verdhës, kurse vjollvë me përzierjen e të kaltrës me të kuqen. Me përzierjen e ngjyrës themelore me sekondaren ose me përzierjen e ngjyrës sekonda-

re me sekondare fitohen ngjyra të tjera nga më të ndryshme.

Të gjitha ngjyrat që i dallon syri mund të përzihen me ngjyrën e zezë ose të bardhë. Këto dy ngjyra, ngjyra e zezë dhe e bardhë, quhen ngjyra akromatike ose ngjyra pa ngjyra.

Kur ngjyrat e tjera përzihen me ngjyrat akromatike atëherë nuk fitohet ngjyrë e re, por fitohet vetëm ton i ndryshëm drite i së njëjtës ngjyrë.

Dhe kështu, edhe ngjyra e kaltër e ndritshme edhe e kaltër e errët janë ngjyrë e kaltër, por ato dallohen vetëm për nga sasia e dritës që e përmban toni i pastër i së kaltrës.

Në këtë orë përpiqu të përdorësh ngjyra themelore dhe të fituara. Përpiqu edhe ngjyrat sekondare edhe terciare t’i fitosh me përzierjen e ngjyrave themelore në paletën tënde. Pikturo motiv me temën “Njerëzit në rrugë“.

MBAJE MEND: Ngjyrat themelore jenë: e kuqja, e kaltra dhe e verdha, sekondare janë: portokallia, e gjelbra dhe vjollcë.

PIKTURIMI

Gligor Çemerski: Vajtim, vaj në pëlhurë, ngjyra themelore dhe të fituara Dimitar Filev: Tri hyjnesha, vaj në pëlhurë, ngjyra themelore dhe sekondare

Pol Gogen: Autoportret, vaj në pëlhurë, ngjyra themelore dhe sekondare

Vepër nxënësi: Qyteti im, temperë, ngjyra themelore dhe të fituara

Ernst Ludvig Kirhner: Shtëpia në Dresden, vaj në pëlhurë, ngjyra themelore dhe të fituara

Vepër nxënësi: Në rrugë, temperë, ngjyra themelore dhe të fituara 27

PIKTURIMI

KARAKTERISTIKAT E TEKNIKAVE TË PIKTURIMIT

28

Emil Nolde: Lulëkuqe, akuarel

Xhamia e Larme, pikturim muri në Tetovë, Maqedoni

Vepra figurative mund të krijohet në mënyra më të ndryshme me materiale dhe teknika nga më të ndryshmet. Sipërfaqja në të cilën pikturohet mund të jetë: letra të ndryshme, pëlhurë, pllaka të ndryshme të drurit, horasan i përgatitur për pikturim, qelq, metal ... Varësisht se me cilin lloj të ngjyrave do të pikturojmë, ashtu edhe duhet të përgatitet baza, ndërsa gjithashtu edhe cilën bazë do ta përdorim varet prej llojit të ngjyrës.

Me ngjyrat temper dhe me akuarel vizatojmë në letër që e thith sasinë më të madhe të ujit. Në letër vizatojmë edhe me pastel, ngjyra të drurit dhe fllomasterë ose, tushe me ngjyra. (lexoje mësimin në f. 18 dhe kujtohu për përdorimin e ngjyrave të drurit, fllomasterëve dhe pastelit në vizatim). Që të pikturohet me temperë ose ngjyra të vajit, baza duhet të lyhet me grund, kurse ajo është përzierje që është e përbërë prej materialeve dhe vajrave të ndryshme të cilat krijojnë lidhje ndërmjet bazës dhe ngjyrave.

Ngjyrat temperë, akuarel, guash dhe ngjyrat akuarele treten me ujë, kurse ngjyrat e vajit treten me terpentinë dhe vaj liri. Që të pikturohet në pëlhurë ajo duhet të jetë e shtrënguar në kornizë të drurit. Pëlhura në të cilën vizatohet mundet gjithashtu të jetë e ndryshme, mundet të përdoret pëlhura e lirit ose e pambukut, mëndafshi dhe pëlhura të tjera natyrore dhe sintetike.

Teknikë interesante e pikturimit është batiku. Ajo më shpesh punohet në pëlhurë pam-

buku ose mëndafshi, ashtu që pjesë të pëlhurës ngjyrosen me dyllë të lëngshëm (të nxehur), dhe pastaj ngjyroset.

Teknika kolazh mund të punohet në baza të ndryshme. Kolazhi bëhet me ngjitje të materialeve më të ndryshme mbi bazën. Mundet të ngjitet gjithçka që mendojmë se e shpreh idenë tonë, letra të ngjyrosura, pëlhurë, drurë dhe gjethe, produkte ushqimore (oriz, groshë, thjerrëza, brumëra ...), qelq, sende plastike dhe të tjera.

Teknika shumë specifike dhe interesante janë mozaikët, vitrazhi dhe afresku. Mozaiku punohet me gurë të ngjyrosur që ngjiten mbi horasanin e njomë ose guralecët renditen, dhe pastaj lyhen me horasan. Te vitrazhi në mënyrë të veçantë ngjiten njëra pran tjetrës qelqe të ngjyrosura ose, prapë, me ngjyra për qelq vizatohet mbi qelqin. Teknika fresko është teknikë pikturimi në mur mbi horasanin e njomë. Cilën teknikë do ta zgjedhim që të shprehemi, varet prej asaj çka dëshirojmë të pikturojmë dhe si dëshirojmë ta pikturojmë.

Zgjidhe teknikën me të cilën do të punosh pikturën me temën: “Shtëpia e pazakontë“.

MBAJE MEND: Piktura mund të krijohet në teknika të ndryshme: temper, guash, akuarel, pastel, ngjyra të drurit, fllomastër, akril, ngjyra vaji, mozaik, kolazh, vitrazh, afresk dhe të tjera.

PIKTURIMI

Vajtim nga Shën Pantelejmoni, f. Nerez afër Shkupit, Maqedoni, afresk Sandro Botiçeli: Engjëjt, temperë

Koraca Viksulçeve: Citadela, vaj në pëlhurë Engjëjt, Ikonë Ohri, temperë

Mozaik nga Stobi, Maqedoni

Anri Matis: Deti në Polinezi, kombinim i guashit me kolazh 29

PIKTURIMI

TEKSTURA E KRIJUAR ME NGJYRA

30

Dimitar Pandillov: Korrëset, vaj në pëlhurë

Valbona Rexhepi: Loja e mureve, akrilik

Dallimet në sipërfaqe në cilindo qoftë material të cilat mundemi t’i shohim ose t’i ndiejmë me prekje quhen teksturë. Tekstura është veti që e posedojnë të gjitha materialet, kurse më shpesh kanë të bëjnë në atë se a është sipërfaqja e vrazhdët apo e lëmuar, e ngurtë ose e butë, e tejdukshme ose jo, e pastër ose e turbullt. Tekstura mund të jetë natyrore ose artificiale. Teksturë natyrore kanë materialet natyrore: druri, guri, lëkura, rëra, frutat e ndryshëm... Teksturat artificiale janë ato materiale që i ka krijuar njeriu. Si element figurativ tekstura i shpreh të gjitha këto veti në sipërfaqe, kurse paraqiten në një vepër figurative. Tekstura përdoret në të gjitha fushat figurative dhe në secilën prej tyre është karakteristike në varshmëri prej vetive të fushës.

Në pikturë tekstura është element figurativ që mund ta pasurojë pikturën dhe të kontribuojë që ajo të bëhet interesante, me kualitete që nuk mund të arrihen me elemente të tjera figurative.

Në pikturë tekstura arrihet në mënyra të ndryshme. Në teknikën temperë ose ngjyra vaji, tekstura arrihet me vendosjen e shtresa-

ve të dendura të ngjyrës ashtu që sipërfaqja e pikturës bëhet e vrazhdët. Në teknikën kolazh tekstura arrihet ashtu që ngjiten materialet të cilat tanimë kanë njëfarë teksture. Dhe kështu, që të arrijmë teksturë dhe ndjesi të rërës mund të ngjisim rërë mbi bazën, kurse kjo mundet të bëhet edhe me të gjitha materialet e tjera. Në teknikën akuarel, guash ose tushe në ngjyra tekstura arrihet me përdorimin e vijave dhe pikave të ndryshme me dendësi të ndryshme, drejtim dhe trashësi, me ç’rast përpiqemi ta paraqesim sipërfaqen të cilën dëshirojmë ta pikturojmë.

Në këtë orë përpiqu që në pikturë të formosh sipërfaqe me teksturë, me teknikën kolazh në temën: “Macja me kotelet”.

MBAJE MEND: Teksturë është sipërfaqja e cilitdo material, kurse ka të bëjë me kualitetin të cilin mund ta shohim ose ndiejmë me prekje. Ajo është element figurativ me të cilin në figurë i tregojmë vetitë e sipërfaqeve që i shikojmë ose ndiejmë me prekje.

PIKTURIMI

Nehat Beqiri: Kompozicion, teknikë e kombinuar

Alberto Buri: Shkumës i bardhë, teknikë e kombinuar

Zhorzh Brak: Kumbulla purpur, vaj në pëlhurë

Sergej Andrievski: Pa titull, akrilik

Shenon Vilis: Vendi im, teknikë e kombinuar

Krijim nxënësi: Kompozicion abstrakt, temperë 31

PIKTURIMI

NATYRA SI INSPIRIM

Xhon Konstabël: Fushë me misër, vaj në pëlhurë

Njeriu gjithnjë iu ka mahnitur natyrës dhe bukuritë natyrore kanë qenë inspirim për të krijuar shumë vepra artistike. Ekzistojnë një numër i madh i veprave muzikore, letrare, të filmit dhe figurative në të cilat lartësohet natyra. Duke e vrojtuar natyrën mundemi të gjejmë numër të pafund të përshtypjeve që do ta zgjojnë dëshirën tonë për të krijuar dhe shprehur idetë dhe emocionet tona. Kur në artin figurativ inspirimi për krijim të veprës figurative është pjesë e natyrës që na rrethon, duke e përfshirë arkitekturën, atëherë ajo vepër quhet peizazh.

Historia e artit ka vërejtur se natyra si inspirim është prezent madje qysh te vizatimet e shpellave të gjetura, për shembull, në Lasko dhe Altimara. Paraqitjet e para të peizazheve në të cilat nuk ka njerëz datojnë nga kultura mine 1 500 vjet para erës sonë. Në kohën e civilizimit romak hyjnesha e botës bimore ishte Flora, ndërsa e botës shtazore Fauna, kështu që 32

Klod Mone: Zambakë, vaj në pëlhurë

sot këto dy fjalë përdoren për ta shënuar botën bimore dhe shtazore dhe shpesh përdoren në përshkrimin e peizazhit që është inspirim për pikturim. Peizazhi është më pak ose më shumë prezent nëpër të gjitha periudhat në historinë e artit. Prej moti krijuesit synonin ta tregojnë atë që e shihnin në natyrë në veprat e tyre figurative. Janë përpjekur t’i gjejnë ngjyrat e luleve, në mënyrë të besuar ta tregojnë lëkurën e kafshëve ose, prapë, ta vizatojnë atmosferën e kohës me shi. Pjesë e këtyre përpjekjeve janë disa në veprat figurative më të njohura dhe më të çmuara.

Krijo pikturë në temën: “Peizazh“ me kombinimin e teknikave temperë dhe kolazh. Zgjidh vetë se cilën stinë të vitit do ta pikturosh në peizazh.

MBAJE MEND: Peizazhi është vepër figurative në të cilën motivi për veprën është natyra.

PIKTURIMI

Llazar Liçenovski: Afion, vaj në pëlhurë

Tomas Geinsbro: Peizazh nga Saflloku, vaj në pëlhurë

Vangel Koxhoman: Luledielli, vaj në pëlhurë

Pol Gogen: Kalimi, vaj në pëlhurë

Tomo Vlladimirski: Drithi, vaj në pëlhurë

Viljam Tarner: Zjarr në parlamentin, vaj në pëlhurë, ngjarjet në mjedisin mundet të jenë motiv 33

PIKTURIMI

KONTRASTI I NGJYRAVE

THEMELORE

34

SEKONDARE

Shembull për kontrastin komplementar të ngjyrave themelore dhe sekondare

Huan Miro: Dremitja, vaj në pëlhurë

Shpesh në shprehjen figurative e përdorim parimin figurativ kontrast. Parimet figurative na tregojnë se në çfarë raportesh janë elementet figurative. Kontrasti na tregon se elementet figurative janë në raporte kundërshtuese. Kontrasti është sinonim për të kundërtën, përkatësisht e thekson ndryshueshmërinë. Relacione kontrasti mundet të kenë të gjitha elementet figurative. Dhe kështu, në një figurë mund të ekzistojë kontrast i vijave, kontrast i ngjyrave, kontrast i madhësive, kontrast i formave, kontrast i teksturës, kontrast i ngjyrave nxehtë-ftohët ose kontrast i dritës-errësirës.

Kontrasti i ngjyrave është njëri nga kontrastet më interesante, i cili mund të përdoret në pikturë. Që të kuptohet kontrasti i ngjyrave duhet t’i vështrojmë ngjyrat themelore dhe sekondare. Kontrasti i ngjyrave formohet ndërmjet ngjyrave të cilat nuk përmbahen njëra në tjetrën.

Dhe kështu, ngjyrat themelore janë kontraste njëra me tjetrën. Megjithatë, kontrasti më

karakteristik dhe më i shprehur është kontrasti që formohet ndërmjet ngjyrave themelore dhe sekondare, përkatësisht kontrasti komplementar. Ky lloj kontrasti formohet ndërmjet ngjyrës themelore dhe ngjyrës sekondare në të cilën ngjyra themelore nuk është përdorur për fitimin e saj. Çifte të ngjyrave komplementare janë: e kuqja dhe e gjelbra, e kaltra dhe portokallia, e verdha dhe vjollcë. Në rrethin e ngjyrave këto çifte të ngjyrave qëndrojnë njëra përballë tjetrës. Kontrasti i ngjyrave nuk formohet vetëm ndërmjet ngjyrave të pastra, por formohet edhe ndërmjet toneve të këtyre ngjyrave. Ndërmjet çifteve të ngjyrave komplementare përveç që ekziston kontrast i ngjyrave formohet edhe kontrast i dritës-errësirës.

Me kolazh formo kontrast të ngjyrave në temën “Papagalli në degë“, me atë që do të kujdesesh ngjyrat kontraste të qëndrojnë njëra pranë tjetrës.

MBAJE MEND: Kontrasti i ngjyrave formohet ndërmjet ngjyrave që nuk janë të pranishëm njëra në tjetrën.

PIKTURIMI

Vinsent Van Gog: Mbjellësi, vaj në pëlhurë, kontrast komplementar i të verdhës me violeten

Vepër nxënësi: Basen, temperë, vepër me kontrast të ngjyrave

Franc Mark: Kali në peizazh, vaj në pëlhurë, pikturë me kontrast komplementar të ngjyrave

Oskar Kokoshka: Fuqia e muzikës, vaj, kontrast komplementar

Petar Mazev: Nusja, vaji dhe akriliku në pëlhurë, kontrast i dritë-errësirës

Ilija Penushliski: Qyteti, vaji në pëlhurë, kontrast i dritë-errësirës 35

PIKTURIMI

NGJYRA DHE DRITA

36

Piter Pol Rubens: Vallëzimi, vaj në pëlhurë

Nikolla Pusen: Grabitja e Sabinjankeve, vaj në pëlhurë

Që të mund të shikojmë, na duhet dritë. Bota rreth nesh, të gjitha format dhe ngjyrat që i shohim ekzistojnë duke i falënderuar dritës. Ngjyra dhe drita janë ngushtë të lidhura dhe prezent në çdo pikturë. Në çdo ngjyrë ka sasi të caktuar të dritës. Sasia e dritës që është prezente në një ngjyrë quhet ton. Toni i ngjyrës në esencë tregon nëse ngjyra është e ndritshme ose e errët. Mandej edhe tonet e pastra të ngjyrave kanë sasi të caktuara të dritës, përkatësisht kanë njëfarë toni. Në qoftë se i vështrojmë ngjyrat themelore dhe sekondare do të vërejmë se ndërmjet tyre ngjyra e verdhë është më e ndritshme, portokallia, e kuqja dhe e gjelbra janë më të errëta, kurse e kaltra dhe violetja janë më të errëta.

Tanimë e dini se secila ngjyrë mund të ndriçohet nëse në të shtohet ngjyra e bardhë, kurse do të errësohet nëse përzihet me ngjyrën e zezë. Piktura mund të krijohet duke përdorur vetëm ngjyra akromatike, të zezë, të bardhë dhe tone të ndryshme të së kaltrës. Me ngjyrat akromatike e ndryshojmë sasinë e dritës në ndonjë ngjyrë.

Kuptohet, sa më shumë japim ngjyrë të bardhë aq më tepër e rrisim sasinë e dritës dhe anasjelltas, me zmadhimi i prezencës së

të zezës zvogëlohet sasia e dritës. Një ngjyrë mundet në mënyrë tonike të shkallëzohet ose të rregullohen tonet e saj të dritës prej tonit më të ndritshëm deri te më i errëti. Rregullimi i këtillë quhet shkallë tonike. Shkallët tonike dallohen në raport në atë sa tone përmbajnë dhe cilat tone i përmbajnë. Disa shkallë tonike përmbajnë numër më të madh të toneve dhe i përmbajnë prej toneve më të ndritshme deri te më të errëtat. Disa përmbajnë vetëm tone të ndritshme ose vetëm të errëta.

Shkallëzimi ekziston edhe ndërmjet toneve nga ngjyrat e ndryshme, kjo do të thotë toni më i ndritshëm të jetë nga një ngjyrë, më e errëta nga ngjyra tjetër, kurse më e errëta nga ngjyra e tretë dhe ndërmjet tyre do të krijohet shkallëzim tonik.

Krijo pikturë në të cilën do të përdorësh shkallëzim tonik ndërmjet ngjyrës së njëjtë dhe ndërmjet dy ose më shumë ngjyrave të ndryshme. Për këtë qëllim përdorni ngjyra temperi, kurse motivi le të jetë “Si dukem kur qaj ose kur jam i zemëruar ose i pikëlluar”.

MBAJE MEND: Sasia e dritës në ngjyrë e përcakton nëse ajo ngjyrë është e ndritshme ose e errët.

PIKTURIMI

Zhan Lui David: Betimi i Horacit, vaj në pëlhurë

Eduar Mane: Portret i Emil Zolës, vaj në pëlhurë

Pit Mondrijan: Druri i kaltër, vaj në pëlhurë, shembull i pikturës i përpunuar vetë me ngjyra akromatike

Eugen Delakroa: Gratë algjeriane, vaj në pëlhurë

Onore Dimie: Larësja, vaj në pëlhurë

Gerhard Rihter: Gruaja që lexon, vaj në pëlhurë.

37

PIKTURIMI

KONTRASTI DRITË-ERRËT

38

Karavaxho: Zbritja nga kryqi, vaj në pëlhurë, kontrast i dritë-errësirës

Diego Velaskez: Përgatitja e darkës, vaj në pëlhurë, kontrast dritë-errësire.

Siç kemi thënë deri më tani, ekzistojnë lloje të ndryshme të kontrasteve, ndërsa njëri prej tyre është kontrasti i dritës dhe errësirës, të cilin më së shumti e përdorim në krijimtari. Në qoftë se e vrojtojmë natyrën do të vërejmë se ky lloj i kontrastit është shpesh prezent. Më karakteristik është kontrasti ndërmjet ditës dhe natës, hijes dhe pjesës së ndritshme te sendeve, maces së bardhë dhe maces së zezë dhe numri i madh i shembujve të tjerë.

Kontrasti i dritës-errësirës i përfshin dallimet dhe kundërthëniet në sasinë e dritës.

Në qoftë se i dallojmë ngjyrat spektrale do të vërejmë se disa janë më të ndritshme, disa më të errëta. Për shembull, çifti i ngjyrave komplementare e verdhë dhe violete, përveç që janë kontraste në ngjyra ato janë kontrast edhe në dritë. Megjithatë, kontrast më i shprehur i dritë-errësirës formohet ndërmjet ngjyrave akromatike, përkatësisht ngjyrës së bardhë dhe të zezë. Me ndriçimin dhe errësimin e ngjyrave, gjithashtu, mundet të formohet kontrast i dritës. Domethënë, ndërmjet tonit më të ndritshëm dhe tonit më të errët të

një ngjyre ka kontrast drite. Por, gjithashtu, kontrasti formohet ndërmjet tonit më të ndritshëm të një ngjyre me ton më të errët të ngjyrës tjetër.

Në historinë e artit janë vërejtur vepra të shumta të pikturës në të cilat vetia kryesore është mu ky lloji i kontrastit. Piktorët më shpesh e përdorin që të shprehin ndonjë gjendje dramatike, të tendosur. Shpesh kur dëshirojmë ndonjë pjesë ta ndajmë dhe ta dallojmë e pikturojmë shumë më ndritshëm në krahasim me pjesët e tjera të pikturës të cilat i pikturojmë me ngjyra më të errëta, respektivisht atë që më së pari e vëren shikuesi është pjesa e ndritshme.

Përpiqu që raportet dritë dhe errësirë t’i tregosh në motivin: “Stacioni kozmik“ me teknikën pastel i thatë ose pastel i dylltë. Ke kujdes, disa pjesë në pikturën tënde të jenë shumë më të errëta në raport të disave që do të jenë shumë më të ndritshme.

MBAJE MEND: Kontrasti dritë-errësirë i përpunon kundërthëniet e toneve të dritës.

PIKTURIMI

El Greko: Agonia në kopshtet, vaj në pëlhurë

Teodor Zheriko: Trapi Meduzës, vaj në pëlhurë

Rembrant van Rin: Aristoteli në bustin e Homerit, vaj në pëlhurë

Jovan Balov: Babai im, akrilik

Vepër nxënësi: Stacioni kozmik, temperë Vepër nxënësi: Astronaut, temperë 39

PIKTURIMI

ANALIZA ESTETIKE E PIKTURAVE

Vinsent Van Gog: Natë me yje

Pol Sezan: Mali Sent Vitoar

- Çka është inspirimi i krijuesit për ta krijuar - Çka është motivi në këtë pikturë?

- A thua në këtë pikturë krijuesi ka përdorur këtë vepër?

–Cilat ngjyra i ka përdorur Sezan? tone të ngjyrave të ndryshme të dritës dhe nëse - Cilat elemente figurative mundesh të gjesh ka përdorur në cilat ngjyra?

–Vinsent Van Gog është krijues Holandez, në këtë pikturë?

- Sezan është krijues francez, mëso çka është përpiqu të mësosh se cilat janë veprat e tij më inspirimi më i shpeshtë në veprat e tij. të njohura.

Pablo Pikaso: Natyra e vdekur Rafael: Shkolla e Athinës - Si formohet teknika kolazh dhe a është - Në pikturë a ka shkallëzim tonik të ngjyrave përdorur në këtë pikturë?

–Ku në këtë pikturë në mënyrë më bindëse ose a ka kontrast të dritë-errësirës?

- A thua ngjyrat në pikturë janë kontraste? është treguar tekstura?

- A është kjo pikturë peizazh?

–A janë përdorur në pikturë ngjyrat theme–Rafaeli është piktor i renesancës. Mëso diçlore, sekondare ose terciare?

–Përpiqu të mësosh diçka më shumë për Pab- ka më tepër për të, për renesancën dhe për krilo Pikason, njërin nga krijuesin më të mëdhenj jues të tjerë të renesancës? botëror.

40

PIKTURIMI

Pyetje për përsëritje të temës pikturim: 1. Cili është dallimi ndërmjet vizatimit dhe pikturës?

2. Shpjegoje dallimin ndërmjet vizatimeve kolorite dhe pikturave?

3. Cilat elemente figurative përdoren në pikturë dhe a janë të ndryshme prej atyre që përdoren në vizatim?

4. Pse ngjyra e kuqe, kaltër dhe e verdhë janë ngjyra themelore?

5. Si fitohen ngjyrat sekondare?

Petar Mazev: Pa titull

- Si në këtë vepër piktori maqedonas Mazev e ka paraqitur teksturën e pikturës?

–A janë përdorur në pikturë vetëm tone të pastra të ngjyrave?

–A mund të dallosh cili është motivi në këtë pikturë?

–Petar Mazev është njëri ndër piktorët më të rëndësishëm maqedonas, përpiqu të mësosh më tepër informacione për jetën dhe krijimtarinë e tij?

6. Si fitohen ngjyrat terciare?

7. Çka fitohen kur ndonjë ngjyrë kromatike do të përzihet më ndonjë ngjyrë akromatike?

8. Numëro disa ngjyra terciare?

9. Numëro disa baza në të cilat mundet të krijohet pikturë?

10. Çka është mozaiku?

10 a. Çka është vitrazhi?

10 b. Çka është afresku?

11. Çka është tekstura?

12. Cilat veti i tregojmë në teksturë?

13. Çfarë mundet të jetë tekstura?

14. Çka është flora, ndërsa çka fauna?

15. Si quhet vepra në të cilën është pikturuar pjesë e natyrës?

16. Çka janë parimet figurative?

17. Çka është kontrast i ngjyrës?

18. Çfarë lloje kontrastesh ekzistojnë?

19. Prej çka varet se një ngjyrë a është e Piter Vrojgel: Lojëra fëmijësh ndritshme ose e errët?

- A thua në këtë pikturë “Lojëra fëmijësh“ krijuesi ka përdorur tone të pastra të ngjyrave themelore? 20. Ndërmjet cilave tone formohet kontrasti –A ka formuar tone të ndryshme të ngjyrave? dritë-errësirë?

–Cila ngjyrë dominon në pikturë?

–Piter Vrojgel është përfaqësuesi më i vjetër i renesancës në Holandë, gjejë dhe mëso cilat janë veprat e tij të tjera të njohura.

41

SKULPTURA DHE ARKITEKTURA

FORMËSIMI NË HAPËSIRË

Arti Asirian: Rojtari i pasurisë, relief i cekët

Arti romak: Satiri me kavall (detal) reliev i lartë

Arti figurativ është i ndarë në disa fusha: vizatim, pikturë, grafikë, skulpturë, dizajn dhe komunikime vizuale dhe arkitekturë.

Prej të gjitha këtyre pjesëve vetëm arkitektura dhe skulptura janë arte tredimensionale, ndërsa në dizajn mund të jetë dydimensional dhe tredimensional. Veprat e skulpturës dhe arkitekturës formësohen në hapësirë, përkatësisht kanë vëllim. Të formësohet do të thotë të krijohet formë e re ose të ndryshojë ndonjë që tanimë ekziston.

Kjo quhet kreativitet.

Element themelor figurativ në skulpturë është vëllimi, respektivisht forma tredimensionale. Çdo vepër skulpture ka gjerësi, lartësi dhe gjatësi (thellësi). Kjo do të thotë se me ndonjë material bëjmë dalje ose thellime dhe kështu e shprehim idenë tonë. Skulptura është vepër që lirisht është e vendosur në hapësirën dhe mundemi ta shohim nga të gjitha anët. Relievi është pamje e veprës së skulpturës që nuk qëndron lirisht në hapësirë, por është e lidhur me sipërfaqen e caktuar, sfondin. Skulptura ndahet në: miniaturë, skulpturë galerie dhe skulpturë metalike, si42

Zhan –Giliam Moit: Herodoti, relief i lartë

pas dimensioneve. Si skulptura shënohen dhe veprat të cilat quhen instalime. Instalimet janë vepre skulpture që përveç asaj se vetë janë tredimensionale në relacioni e tyre përfshihet edhe hapësira rreth tyre. Reliefët ndahen në reliefë të larta dhe të ulët. Ndarja është bërë sipas asaj se sa dallohen pjesët e reliefit nga sipërfaqja. Kur thellësitë dhe të ngriturat e reliefit nuk dallohen shumë në lartësi atëherë ai është relief i ulët, por, nëse vetëm një pjesë e vogël e reliefit është e lidhur me sipërfaqen, kurse dallimet ndërmjet pjesëve janë më të mëdha atëherë bëhet fjalë për relief të lartë.

Veprat arkitektonike zënë hapësirë që ka njëfarë funksioni. Këto vepra përveç që janë artistike, na shërbejnë edhe për jetë, për punë dhe për të gjitha nevojat e njeriut.

Me ndihmën e materialit argjilë formo relief të ulët në temën: “Natyra e vdekur“.

MBAJE MEND: Veprat e skulpturës dhe arkitekturës formësohen në hapësirë, përkatësisht kanë vëllim.

SKULPTURA DHE ARKITEKTURA

Figura e Dedalit e gjetur në Pllaoshnik, Ohër, skulpturë miniature

Benvenuto Çelini: Solarium, shembull i strukturës në miniaturë

Skulptura monumentale nga civilizimet e ishujve Pashkë Rishard Sera: Toka, metali, skulpturë monumentale

Alan MekKolum: Projekt “Format”, shembull i ilustrimit artistik

Arkitektura bashkëkohore e projektuar për Parisin, Francë 43

SKULPTURA DHE ARKITEKTURA

VIJA DHE TEKSTURA NË SKULPTURË

44

Dushan Xhamonja: Skulptura DP-V, vija dhe tekstura në skulpturë

Vasil Vasilev: Forma asociative, vija dhe tekstura në skulpturë

Njësoj si në vizatim dhe pikturë, ashtu edhe në skulpturë aplikohen elemente figurative dhe parime që të mund të krijohet skulpturë.

Element themelor figurativ në skulpturë është vëllimi, por krahas vëllimit në krijimin e skulpturës rol të rëndësishëm kanë edhe elementet e tjera figurative.

Gjatë krijimit të skulpturës rol të rëndësishëm ka zgjedhja e materialit. Meqenëse çdo material ka teksturën e vet, me zgjedhjen e materialit me të cilin do ta punojmë skulpturën zgjedhim edhe çfarë do të jetë tekstura. Për shembull, tekstura e skulpturës e punuar në dru dhe skulptura në gurë është krejtësisht e ndryshme. Përpunimi i materialit luan rol për atë se çfarë teksture do të ketë skulptura. Me procedura të ndryshme mundemi të formojmë tekstura të ndryshme mbi materialin prej të cilëve e punojmë skulpturën. Përkatësisht, duke e përpunuar materialin mundemi ta arrijmë sipërfaqen e tij që të jetë më shumë ose më pak e vrazhdët.

Në skulpturë, gjithashtu, përdoret edhe elementi figurativ vija. Më shpesh vijën në skulpturë e vërejmë ndërmjet dy sipërfaqeve, që i ndan sipërfaqet. Me vijën mundemi të formojmë edhe teksturë mbi sipërfaqen e argjilës. Artistët ndonjëherë skulpturat e tyre i punojnë prej teli i cili na e kujton vijën. Kjo do të thotë se me mbështjelljen e telit formohet vëllimi i skulpturës, ashtu që brendësia e formës mundet të mbetët e zbrazët.

Përdor tel që të formosh skulpturë në temën: “Kafshë“, përpiqu gëzofin dhe lëkurën e kafshës ta paraqesësh me ngjitjen e materialeve të ndryshme, të cilat do ta tregojnë teksturën.

MBAJE MEND: Në skulpturë përdoren elemente të ndryshme figurative: vëllimi, vija, tekstura, ngjyra, drejtimi, madhësia.

SKULPTURA DHE ARKITEKTURA

Alberto Xhakometi: Qeni, bronzi, tekstura në skulpturë

Naum Gabo: Konstruksioni linear në hapësirë nr. 3 në të kuqe

Dimo Todorovski: Diskhedhësi, bronz, teksturë në skulpturë

Gligor Stefanov: Shkupi gllabëron hapësirën, teksturë në skulpturë

Antoni Gormli: Figura, metal, vija në skulpturë

Antoni Gormli: Figura, metal, teksturë në skulpturë 45

SKULPTURA DHE ARKITEKTURA

MODELIM NË ARGJILË

Veglat e llojllojshme për përpunimin e argjilës

Ekzistojnë materiale të ndryshme skulpturore: argjila, gipsi, druri, metali, guri, poliestri, tanimë materiale të përdorura si dhe të tjera. Material që më së shpeshti e përdorim në shkollat për të formuar skulpturë është argjila. Argjila në esencë është një lloj toke të cilën ne e blejmë si të pastruar nga primesat dhe mundemi ta formësojmë. Ekzistojnë lloje të ndryshme të argjilave.

Argjila kur është e butë dhe e njomë mundemi lehtë ta punojmë. Kur e përpunojmë argjilën themi se e modelojmë. Argjilën e modelojmë me gishtat tonë dhe kështu e fitojmë formën e dëshiruar. Gishtat janë veglat më të mira gjatë punës me argjilë. Gjithashtu mundemi ta përpunojmë edhe me vegla të ndryshme. Veglat janë një lloj thikash, kurse mund të jenë të punuara prej materialeve të ndryshme: prej druri, prej plastike ose metali. Këtë mundemi ta vërejmë edhe në ilustrimin e dhënë në fotografinë më lart. Ekzistojnë dy mënyra të modelimit me argjilë: me heqje ose me shtim. Kur punojmë me heqje kjo do të thotë se nga një masë më e madhe të argjilës heqim pjesë që të fitojmë formën e dëshiruar.

46

Kur punojmë me shtim të argjilës kjo do të thotë se për ta fituar formën e dëshiruar ngjisim copa argjile dhe kështu e formojmë skulpturën. Argjila është material që nën ndikimin e ajrit dhe nxehtësisë thahet, kurse kur do të thahet nuk mundet të përpunohet. Që të ruhet argjila e butë duhet kohë pas kohe ta njomim.

Duke i shfrytëzuar njohuritë nga mësimet e mëparshme, përpiqu të formosh teksturë të ndryshme me materialin argjilë, kurse motivi le të jetë “Muzikanti me instrument“. Në qoftë se dëshiron argjilën ta përpunosh disa ditë, atëherë që të mos thahet argjila kur nuk punon, duhet ta mbështjellësh në leckë të lagët, ndërsa pastaj e vendos në najlon. Mos lejo lecka të thahet, por njome kohë pas kohe.

MBAJE MEND: Argjila është njëra nga materialet më shpesh të përdorura me të cilën përpunohet skulptura. Më së miri modelohet me gishta.

SKULPTURA DHE ARKITEKTURA

Modelimi i argjilës: Puna në relief

Skulptor me skulpturë të modeluar monumentale

Modelimi i skulpturës monumentale

Vepër nxënësi: Kalorës, argjilë

Skulptor pranë figurës prej argjile

Vepër nxënësi: Elefant, argjilë 47

SKULPTURA DHE ARKITEKTURA

ASAMBLAZH

48

Luis Nevelson: Morgu i bardhë 4

Arman: Boritë

Fjala asamblazh rrjedh nga fjala franceze assemblage që do të thotë bashkim, përbërje.

Në shprehjen figurative asamblazh është teknikë skulpturore në të cilën pjesët formohen me lidhje, përbërje të materialeve dhe sendeve më të ndryshme, të cilat tanimë kanë qenë të përdorura për dedikim tjetër ose prej mbeturinave të materialeve.

Këtë teknikë skulpturore artistët kanë filluar ta përdorin në shekullin e kaluar. Të parët që filluan të krijojnë skulptura prej sendeve të gjetura dhe të përdorura janë piktorët Pablo Pikaso dhe Marsel Dishan.

Si material për krijimin e asamblazhit mund të na shërbejnë gjithçka. Në shkollë, asamblazhet më shpesh i lidhim prej ambalazhit të kartonit ose plastikës, prej kutive të ndryshme të kartonit, shisheve të plastikës ose kutive që më parë janë përdorur për dedikim tjetër.

Artistët ngjisin sende më të ndryshme metalike, të drurit ose, prapë, të plastikës. Në esencë, prej një ambalazh mundet të përdoret gjithçka që mendojmë se është interesante dhe se do të kontribuoj për shprehjen e idesë sonë. Kur i mbledhim sendet që dëshirojmë t’i përdorim në ambalazhin tonë i zgjedhim ato që na inspirojnë me formën e tyre, madhësinë dhe ngjyrën. Sendet që i bashkojmë mundemi t’i zbërthejmë dhe presim.

Krijo asamblazh me temë sipas asaj që të asocion materiali të cilin do ta përdorësh. Para se të fillosh me përpunimin mendohu mirë çfarë do të përdorësh dhe si do t’i lidhësh pjesët.

MBAJE MEND: Asamblazhi është skulpturë me bashkim të sendeve dhe materialeve të ndryshme.

SKULPTURA DHE ARKITEKTURA

Xhef Vasman: Shko përpara!

Marsel Dishan: Rrota e biçikletës

Zhan Dibife: Coursegoules

Robert Raushenberg: Monogram

Pablo Pikaso: Koka e demit

Jozef Kornel: Pa titull 49

SKULPTURA DHE ARKITEKTURA

ARKITEKTURA

50

Konakët e Markov Manastirit afër Shkupit, shembull i arkitekturës tradicionale të Maqedonisë

Kështjella e Samoilit në Ohër, shembull i arkitekturës mesjetare

Arkitektura, njësoj sikurse skulptura, është art hapësinor. Veprat e arkitekturës formësohen ashtu që mbyllin hapësirën e caktuar, kurse atë hapësirë të caktuar njerëzit e përdorin për qëllime të ndryshme.

Në veprat e arkitekturës bëjnë pjesë ndërtesat dhe shtëpitë, urat, sheshet, parqet, shkollat, spitalet, teatrot, muzetë, kishat dhe xhamit dhe objektet e tjera më të ndryshme në të cilat njeriu i kryen nevojat e tij të përditshme.

Gjatë përpunimit të skicës për ndonjë vepër të arkitekturës, patjetër të përputhet qëllimi i asaj hapësire me pamjen e saj estetike. Nisur nga kjo, jo të gjitha veprat e arkitekturës janë vepra artistike.

Ndonjëherë funksionin të cilin e ka objekti është më i rëndësishëm sesa pamja, ose vlerat estetike lihen apo nuk përfilljen, dhe ai objekt nuk është vepër artistike. Arkitektura njësoj merret me pamjen e jashtme dhe të brendshme si dhe rregullimin e objektit. Me këtë rast, kuptohet, krijimi i pamjes së jashtme të objektit dallohet nga krijimi i arkitekturës së brendshme. Eksterieri, respektivisht pamja e jashtme

e objektit, duhet me vlerat e veta estetike të jetë mbresëlënës dhe i këndshëm për njerëzit.

Përderisa enterieri, ose brendësia e objektit, para së gjithash duhet të jetë funksional, kurse vlerat estetike duhet ta plotësojnë dhe të mundësojnë zhvillimin e pandërprerë të punës dhe jetës.

Në të kaluarën njerëzit shpesh ndërtonin oborre mbretërore dhe kështjella me parqe të rregulluara dhe objekte të ndryshme plotësuese të cilat edhe sot e kësaj dite na mahnitin me bukurin e tyre, si të eksterierit, ashtu edhe të enterierit. Përpiqu të krijosh oborr, ashtu që do ta tregosh pamjen e tij të jashtme. Ndërtimi yt le të jetë prej kartoni dhe mos harro, le të jetë ai “Pallati yt i ëndrrave“.

MBAJE MEND: Arkitektura është formësim i hapësirës me qëllim të caktuar. Eksterieri është ana e jashtme, ndërsa enterieri ana e brendshme e veprës arkitektonike.

SKULPTURA DHE ARKITEKTURA

Kështjella Babelsberg në Gjermani

Arkitektura bashkëkohore – enterier i shtëpisë individuale Kështjella Konve në Uells

Antoni Gaudi: Casa Mila (Shtëpia e Dashur)

Salla e koncerteve “Uollt Dizni” në Shtete e Bashkuara të Amerikës

Arkitektura bashkëkohore – objekt i ndërtesës afariste

Objekt bashkëkohor individual për banim 51

SKULPTURA DHE ARKITEKTURA

NGJYRA NË SKULPTURË

52

Edgar Dega: Balerina

Aleksandër Kalder: Mobil

Siç tanimë e dimë, ngjyra si element figurativ rol më të madh ka në pikturë, por ngjyra gjithsesi se është prezent edhe në fusha të tjera figurative. Ngjyra është mjet i rëndësishëm shprehës edhe në skulpturë. Çdo material që përdoret për përpunimin e skulpturës ka ndonjë farë ngjyre, që luan rolin në pamjen e skulpturës. Gjithashtu skulpturat mundemi edhe t’i ngjyrosim. Gjatë zgjedhjes së materialit duhet të dimë çfarë është ngjyra e tij dhe a dëshirojmë ta ndryshojmë në përpunimin e mëtutjeshëm.

Skulpturat e përpunuara në gurë mermeri janë me ngjyrë të bardhë. Skulpturat e drurit mund të kenë ngjyra të ndryshme të drurit, kurse mundemi edhe t’i ngjyrosim edhe me ndonjë ngjyrë tjetër. Hekuri ka ngjyrë hiri, kurse nën ndikimin e ajrit ndryshket dhe merr ngjyrë kafe, edhe hekurin, gjithashtu, mund ta ngjyrosim dhe ta mbrojmë prej ndryshkut. Argjila dhe gjipsi, gjithashtu, mund të ngjyrosen pasi ta modelojmë formën.

Sendet e qeramikës që përpunohen prej argjilës, pas formësimit të tyre piqen pasi ti lyejmë me ngjyrë dhe kështu e fitojnë tonin e ngjyrës. Te asamblazhi sendet që i mbledhim kanë ndonjë farë ngjyre, kurse gjatë bashkimit, gjithashtu, mund t’i ngjyrosim.

Ngjyrën në skulpturë e përdorim që të fusim kualitet të ri në veprën. Me ngjyrën pjesë të caktuara të skulpturës i ndajmë njërën prej tjetrës përveç si forma të ndryshme edhe si ngjyra të ndryshme. Kështu skulptura është mbresëlënëse dhe interesante.

Modelo skulpturë në argjilë me temën: “Gjel“ dhe pastaj ngjyrose me ngjyra temperë.

Në qoftë se dëshiron ngjyrën ta mbrosh nga fshirja pasi të thahet, ngjyrose skulpturën me llak të tejdukshëm për thonj ose stërpike me llak për flokë.

MBAJE MEND: Ngjyra është mjet i rëndësishëm shprehës edhe në skulpturë. Çdo material e ka ngjyrën e vet.

SKULPTURA DHE ARKITEKTURA

Niki de Sent Fale: Delfin

Vasil Vasilev: Kariatidë e madhe

Antonio Gaudi: Zhapi

Stefan Manevski: Semafor 2

Sol Levit: Ngjyrosja nr. 3

Vepër nxënësi: Kalorës

Vepër nxënësi: Zogu në çerdhe

Vepër nxënësi: Boksierët 53

SKULPTURA DHE ARKITEKTURA

ANALIZA ESTETIKE E SKULPTURAVE

Skulptura egjiptiane Mikelanxhelo: Lorenco Mediçi

- Çfarë lloj i veprës figurative është vepra e paraqitur?

- A mund të përcaktosh në çfarë materiali është punuar vepra?

- A ka përdorur artisti teksturë?

- Mikelanxhelo është artist i renesancës, mëso a ka krijuar vetëm skulptura ose ka qenë edhe piktor dhe arkitekt.

Arman: Bokalle

- Çfarë lloj skulpture është kjo vepër, plastikë e plotë ose relief?

- Sipas çka dallohet plastika e plotë dhe reliefi?

- Përcakto ku në veprën janë përdorur elementet figurative vija dhe tekstura?

- Kjo skulpturë është krijuar në Egjipt kur sundonin faraonët. Mëso diçka më tepër për civilizimin Egjiptian.

Alberto Xhakometi: Macja

- A dallon se çka ka përdorur artisti për ta kri- Cilat elemente figurative i ka përdorur artisjuar këtë vepër? ti në këtë skulpturë?

- Si quhen veprat artistike që krijohen me - Çfarë ndjenja zgjon kjo skulpturë te ti? bashkimin e sendeve të përdorura?

- A është treguar realisht kafsha në këtë - A ekziston në këtë vepër ritëm? vepër?

- Përpiqu të mësosh diçka më tepër për - Përpiqu të mësosh në internet më shumë asamblazh. reproduksione të veprave nga Xhakometi.

54

SKULPTURA DHE ARKITEKTURA

Pyetje për përsëritje në temën skulpturë: 1. Cilat fusha figurative janë tredimensionale?

2. Cili është dallimi ndërmjet plastikës së plotë dhe reliefit?

3. Si ndahet plastika e plotë sipas dimensioneve në veprat?

4. Çka është reliev i larë, kurse çka është relief i ulët?

5. Shpjegoje dallimin ndërmjet skulpturës dhe arkitekturës?

6. Si përdoret elementi figurativ në skulpturë?

7. Si tregohet në skulpturë tekstura?

Antoni Gaudi: Shtëpia në Batilo

- Në fotografi a është paraqitur skulptura ose arkitektura?

- Çka mendon, si ka pasur sukses ta ngjyrosë këtë vepër të vet artisti?

- A thua kjo vepër e artit mundet të përdoret për ndonjë nevojë njerëzore?

- Përpiqu të gjesh informacione për veprat e Antonio Gaudit

8. Tekstura në skulpturë a varet prej materialit prej të cilit krijohet skulptura?

9. Shpjego si mundet me tel të formohet skulpturë?

10. Cili material më shpesh përdoret për përpunimin e skulpturës?

11. Çka është modelimi?

12. Shpjego si modelohet me heqje, ndërsa si dhe shtim?

13. Çka është asamblazhi?

14. Numëro ndonjë material dhe send me të cilin mund të formosh asamblazh.

15. Çka është eksterieri?

16. Çka është enterieri ?

17. Si quhet arti që zë hapësirë në të cilin njerëzit kryejnë funksione të caktuara?

Jordan Grabulloski: Paradoks i ekzistencës - Në këtë skulpturë a është përdorur elementi figurativ ngjyrë?

- A mund të supozosh prej cilit material është punuar skulptura?

- Jordan Grabulloski është skulptor eminent i Maqedonisë, i cili krijoi në gjysmën e dytë të shek. XX. Mëso diçka më tepër për të.

18. Cilat vepra të njeriut janë vepra arkitektonike?

19. A thua elementi figurativ ngjyrë përdoret në skulpturë?

20. Si dhe a mundet të ngjyroset skulptura prej argjile?

55

GRAFIKA

VIZATIMI PËRGATITOR (SKICA) PËR GRAFIKË

Vegla për përpunimin e linogdhendjes

Grafika është fushë figurative ku veprat fitohen me shtypje dhe vetëm në grafikë veprat mund të shumëzohen. Teknikat grafike ndahen në: shtyp i lartë, i thellë dhe i rrafshët. Kjo ndarje është bërë varësisht prej asaj cilat pjesë të bazës për shtypje shtypen në listën grafike. Te teknikat e shtypje së lartë shtypen pjesët e ngritura, te shtypja e thellë shtypen thellësitë e pjesëve, ndërsa te teknikat e shtypit të rrafshët shtypen pjesët e pllakës në të cilën është vendosur ngjyra. Para se të fillojmë me realizimin e cilësdo teknikë grafike më së pari punojmë vizatimin përgatitor, përkatësisht skicën sipas së cilës do ta punojmë grafikën. Skica për grafikë dallohet prej vizatimit si vepër e gatshme figurative, kurse gjithashtu edhe nga skica për pikturë.

Këtë lloj vizatimi e krijojmë me cilëndo qoftë teknikë vizatimi. Në skicën për grafikë përveç që e paraqesim idenë për grafikën duhet të përcaktojmë cilat pjesë pastaj do të thellohen, ndërsa cilat duhet të jenë të ngritura. Gjithash56

tu, do të ishte mirë ta paraqesim teksturën edhe në cilat pjesë të matricës (baza e përgatitur për shtypje) do ta përdorim. Në skicën për grafikë duhet ta përcaktojmë çdo element figurativ që do ta përdorim në matricë. Grafikën më shpesh e shtypim në një ngjyrë, por kuptohet, mundet të jetë edhe në më shumë ngjyra. Cila ngjyrë dhe cilat pjesë të grafikës do të ngjyrosen gjithashtu duhet të përcaktojmë në vizatimin e përgatitur. Për secilën ngjyrë përpunohet matricë e posaçme.

Me teknikën e vizatimit tush dhe pendë formo skicë për grafikë në temën: “Fëmija që lan dhëmbët“. Skica le të jetë e dedikuar për grafikë në shtyp të lartë. Në skicë përcakto cilat pjesë do të shtypen, kurse cilat jo.

MBAJE MEND: Vizatimi përgatitor është skicë në të cilin përmes idesë përcaktojmë cilat elemente figurative dhe parime do t’i përdorim në grafikë.

GRAFIKA

Linogdhendësja në procesin e punës Erik Hekel: Arlekin, linogdhendje me ngjyrë

Vepër nxënësi: Gjyshi im, linogdhendje Elizabet Katlet: Malklom X flet për ju, grafikë në më shumë ngjyra

Franc Mark: Kuaj, linogdhendje

Pablo Pikaso: Toreador, linogdhendje me ngjyra 57

GRAFIKA

VIJA, FORMA DHE TEKSTURA NË GRAFIKË

58

Alik Tipoti : Kobupa thoerapiese, linogdhendje, teksturë në grafikë

Anri Matis: Adoleshente, linogdhendje, vija në grafikë

Në grafikë mund të përdoren të gjitha elementet figurative: vija, forma, tekstura, madhësia, drejtimi, toni, ngjyra, hapësira.

Vija në grafikë luan rol të rëndësishëm.

Me të realizohet vizatimi përgatitor, kurse gjatë përgatitjes së matricës duhet të përcaktojmë a dëshirojmë një vijë të jetë e shtypur. Te teknikat e shtypit të lartë vija ose plloskë që dëshirojmë të shtypet nuk e skalisim, kurse ajo vij ose syprinë të cilën dëshirojmë mos shtypet duhet ta skalisim. Tek linogdhendja nëse dëshirojmë të na shtypet ndonjë vijë duhet vijën të mos e skalisim, ndërsa sipërfaqet rreth saj t’i skalisim. Krejtësisht e kundërta është te teknika nga shtypi i skalitur. Te to vijat e skalitura shtypen.

Formën ose sipërfaqen në grafikë gjithashtu e fitojmë me skalitje. Sipërfaqet të cilat nuk janë skalitur në linogdhendje shtypen, ato mund t’i shtypim me ngjyra të ndryshme.

Për çdo sipërfaqe me ngjyrë të ndryshme përgatisim matricë të ndryshme, kurse çdo matricë shtypet veçmas.

Në ato vende ku linoleumi është pjesërisht i skalitur formojmë sipërfaqe me teksturë.

Tekstura edhe në linogdhendje fitohet me lloje të ndryshme vijash, që janë me gjatësi të ndryshme, trashësi, dendësi dhe drejtim.

Trashësi të ndryshme të vijave formojmë me përdorimin e daltave të ndryshme.

Cilat elemente figurative do t’i përdorim varet prej idesë sonë, kurse ato kontribuojnë që grafika të jetë me interes në aspektin estetik.

Sipas skicës “Fëmija që lan dhëmbët“ që e ke bërë orën e kaluar, skalit matricë me shtyp të lartë në teknikën linogdhendje.

MBAJE MEND: Vlerat estetike të grafikës varen nga aplikimi i elementeve figurative.

GRAFIKA

Karl Shmit Rotluf: Dy mace, linogdhendje

Vepër nxënësi: Fëmija lan dhëmbët, linogdhendje

Gjort Tapert: Dama në kafene, linogdhendje

Vepër nxënësi: Fëmija lan dhëmbët, linogdhendje

Ernst Ludvig Kirhner: Ura, linogdhendje

Vepër nxënësi: Macja, linogdhendje 59

GRAFIKA

PREJ SKICËS DERI TE STAMPIMI NË LINOGDHENDJE

Procesi i përpunimit të grafikës në teknikën linogdhendje

Linogdhendja është teknikë grafike e shtypit të lartë. Materiali në të cilin realizohet është linoleumi, përkatësisht matrica është nga linoleumi. Me këtë rast ato pjesë që janë të skalitura nuk shtypen, kurse ato të cilat nuk janë të gdhendura shtypen. Kur e punojmë skicën për linogdhendjen në të duhet të përcaktojmë çka do të gdhendim në matricë, kurse çka jo. Skicën në të cilën e kemi treguar idenë tonë duhet ta bartim (rivizatojmë) në linoleum që të mund të fillojmë me skalitjen.

Pastaj fillojmë me skalitjen, gdhendjen e linoleumit. Linoleumi gdhendet me thika-dalta speciale. Në qoftë se dëshirojmë të arrijmë ndonjë farë teksture atë e bëjmë me daltë që janë me gjerësi të ndryshme, ashtu që kur skalisim lëmë gjurmë me gjerësi të ndryshme. Në qoftë se dëshirojmë të shtypin linogdhendje në më shumë ngjyra duhet të dimë se për secilën ngjyrë duhet të përgatisim matricë të re, të ndryshme. Pasi që e kemi gdhendur linoleumin, respektivisht matrica është e përgatitur për shtyp, fillojmë të shtypim.

Së pari, mbi tërë matricën vendoset ngjyrë 60

shtypi, ngjyra vendoset me cilindër të gomës.

Pastaj mbi matricën e vendosim fletën mbi të cilën do të shtypim dhe kështu të përgatitur fleta dhe matrica duhet të kalojnë nëpër presën e shtypit. Nën veprimin e presionit që e formon presa ngjyra nga matrica shtypet në fletë dhe fitojmë grafikë. Shtypja mund të përsëritet aq herë sa dëshirojmë të fitojmë kopje.

Përpiqu që skicën në temën: “Fëmija që lan dhëmbët“ ta bartësh në linoleum, ndërsa pastaj t’i gdhendësh dhe shtypësh. Në qoftë se në shkollë nuk keni presë shtypëse shtypjen mundet ta kryesh ashtu që mbi fletën dhe matricën, që janë përgatitur për shtyp, do të shtypësh me dorën tënde ose me ndonjë send të lëmuar ose të rrumbullakët.

MBAJE MEND: Që të krijojmë grafikë në teknikën linogdhendje së pari e bëjmë skicën, pastaj matricën dhe në fund matricën e shtypim dhe fitojmë grafikë.

GRAFIKA

Pablo Pikaso: Natyra e vdekur, linogdhendje Gjorg Bazelic: Në pyll ..., linogdhendje kontrast dritë-errët

Karl Eugen Kil: Bar, linogdhendje

Vepër nxënësi: Shahistët, linogdhendje

Dragutin Avramovski-Gute: Kompozicioni 1 drugdhendje, teknikë e ngjashme me linogdhendjen

Vepër nxënësi: vjelës rrushi, linogdhendje 61

GRAFIKA

KONTRASTI NË GRAFIKË

62

Mark Shagal: Shtëpia ime, drugdhendje

Frans Masarel: Portret, drugdhendje

Kontrasti është parim figurativ që i shpjegon kundërthëniet ndërmjet elementeve figurative. Në grafikë më së shumti përdoret kontrasti i dritë-errësirës, pastaj kontrasti i formës dhe madhësisë, kontrasti i ngjyrës dhe kontrasti i vijës dhe teksturës. Veçmas në linogdhendjen në shprehje vjen kontrasti i dritës dhe errësirës, ndërmjet sipërfaqeve të cilat shtypen edhe sipërfaqet që nuk shtypen. Ky lloj kontrasti formohet sidomos për atë se më shpesh grafika shtypet në fletë të bardhë me ngjyrë të zezë, dhe kështu formohet kontrast ndërmjet sipërfaqes së bardhë dhe të zezë, përkatësisht kontrasti akromatik.

Kontrasti në ngjyrë formohet ndërmjet ngjyrave komplementare. Përkatësisht ndërmjet ngjyrës së kuqe dhe gjelbër, kaltër dhe

portokalli, verdhë dhe violete, njësoj sikurse në pikturë.

E njëjta ndodh edhe me kontrastet e tjera. Kontrasti i teksturave krijohet ndërmjet sipërfaqeve që janë të vrazhdët dhe të atyre që janë të lëmuara. Kontrasti i madhësive është ndërmjet formave të mëdha dhe të vogla, kurse kontrasti i formave ndërmjet formave gjeometrike dhe jo gjeometrike ose të drejta dhe zhdrejta.

Krijo grafikë në të cilën në të njëjtën kohë do të ketë edhe kontrast të ngjyrës edhe kontrast të teksturës, në teknikën karton shtyp në temën: “Kopshti me dredhëza“ MBAJE MEND: Në grafikë përdoret parimi figurativ i kontrastit.

GRAFIKA

Lajonel Fajninger: Liman, drugdhendje

Kejt Kolovic: Autoportret, drugdhendje

Shiko Munakata: Shpezë, linogdhendje Vepër nxënësi: Njerëzit luajnë karta, linogdhendje

M.C Esher: Autoportret, drugdhendje

Vepër nxënësi: Mashtruesi, linogdhendje 63

GRAFIKA

VLERËSIMI ESTETIK I GRAFIKËS

Francisko Goja: Nuk ke ku të ikësh

- A thua artisti ka përdorur elementin figurativ vijën dhe ku?

- A thua grafikët në shtypin e skalitur mund të shtypen më shumë herë?

- Francisko Goja përveç që ka krijuar grafikë, ka krijuar edhe forma të tjera të veprave të artit.

Mëso cilat janë veprat e tij më të njohura.

Albreht Direr: Katër kalorësit e apokalipsës

- Kjo grafikë është punuar në teknikën drugdhendje që është e ngjashme me linogdhendjen.

- Shpjegoje procesin e shtypjes së grafikës në shtypjen e lartë.

- A thua në këtë grafikë ka vija të ndritshme dhe të errëta, si fitohen këto vija te teknikat e shtypit të lartë?

- Albreht Direr është piktor i renesancës, mëso cilat janë veprat e tij më të njohura.

Dragutin Avramovski-Gute: Lufta e demave

- A mund ta dallosh teknikën në të cilën është punuar kjo grafikë?

Dimitar Milladinov: Vesa - A është përdorur elementi figurativ teksturë?

- Në çfarë raporti janë sipërfaqet e ndritshme - Shpjego si fitohen sipërfaqet e ndritshme dhe të errëta në këtë vepër? te teknikat grafike të shtypit të lartë?

- Cilat sipërfaqe dominojnë në grafikë?

- Dragutin Avramovski-Gute është njëri nga - Çka paraqet vepra e paraqitur, skicë ose themeluesit e grafikës bashkëkohore maqedostampë? nase, gjejë edhe ndonjë informacion për të.

- Dimitar Milladinov është grafik bashkëkohor maqedonas. Gjej në internet reproduksione prej disa veprave të tij.

64

GRAFIKA

Pyetje për përsëritje në temën grafika: 1. Në cilën fushë figurative veprat i fitojmë me shtypje?

2. Çka duhet të përmbajë vizatimi përgatitor për grafikë?

3. Në cilën teknikë mund të përpunohet skica për grafikë?

4. Si ndahen teknikat grafike?

5. Në sa ngjyra mund të shtypet grafika?

6. Sa matrica formojmë kur shtypim grafikë në më shumë ngjyra?

Anri Tuluz Lotrek: Zhan Avril

- Kjo grafikë është shtypje e rrafshët, çfarë shtypet te shtypja e rrafshët?

- Numëro cilat elemente figurative i ka përdorur artisti në këtë vepër.

- Kur shtypet grafikë me ngjyrë, sa matrica përpunohen?

- Anri Tuluz Lotrek është artist francez, gjej në internet më shumë informacione për të.

7. Cilat elemente figurative i përdorim në grafikë?

8. Si fitohet tekstura në grafikë?

9. Cilat sipërfaqe nga matrica shtypen te teknikat me shtypje të lartë?

10. Shpjego se si fitohet në linogdhendje vija e ndritshme, kurse si vija e errët?

11. Përshkruaje procesin e krijimit të grafikës në teknikën linogdhendje, nga skica deri te stampimi.

12. Me çka skalitet linoleumi?

13. Shpjegoje procesin e shtypjes?

14. Çfarë ngjyre përdoret për shtypjen e linogdhendjes?

15. Me çka e vendosim ngjyrën mbi matricë?

16. Për çka shërben presa e shtypjes?

17. A mund të përsëritet shtypja e një matrice dhe nëse mundet sa herë mund të përsëritet?

Pablo Pikaso: Instrumentisti

18. Shpjego si formohet kontrasti i dritë- A është përdorur elementi figurativ ngjyra? errësirës në linogdhendje?

- Sa ngjyra ka në këtë grafikë?

19. Çfarë raportesh të elementeve figurative - A e dinë sa matrica janë krijuar që të shtypet krijohen kur përdoret parimi figurativ kontrast? grafika?

20. Numëro cilat lloje të kontrastit përdoren në - Pablo Pikason tanimë e ke njohur si piktor. grafikë.

Përpiqu të gjesh në internet reproduksione nga linogdhendjet e tij.

65

DIZAJNI DHE KOMUNIKIMET VIZUELE

ARTI FIGURATIV DHE SENDET PËR PËRDORIM TË PËRDITSHËM

Vizatim dizajni për kreacion të modës së veshmbathjeve

Gjërat të cilat i përdorim në jetën e përditshme prodhohen në fabrika dhe me sasi të mëdha. Por, para se të fillohet me prodhimin e ndonjë produkti së pari përpunohet dizajni i atij prodhimi. Kjo do të thotë se dizajnuesi e mendon pamjen e sendeve për përdorim të përditshëm. Kuptohet, pamja e sendit duhet të jetë në përputhje me funksionin që ka prodhimi i caktuar, kurse në të njëjtën kohë të posedojë edhe kualitete estetike.

Që të formohet pamja e ndonjë prodhimi dizajnuesi përdor elementet dhe parimet figurative. Gjatë përpunimit të dizajnit mund të përdoren të gjitha elementet dhe parimet figurative. Kur përdorim ndonjë element dhe parim figurativ duhet të dimë çfarë përshtypje do të lë te ai që do ta blejë prodhimin. Kjo do të thotë se dizajnuesi duhet të dijë, për shembull, si ndikon ndonjë ngjyrë mbi njerëzit ose ta përcaktojë madhësinë e prodhimit ashtu që do t’i përgjigjet funksionit. Gjithashtu, duhet të përcaktojë a është më mirë të përdorë kontrast të ngjyrave ose harmoni, a të ketë ritëm ose jo.

66

Vizatim dizajnues për formimin e automjetit bashkëkohor

Krejt kjo është e nevojshme për atë se çdoherë kur blejmë diçka më së pari na tërheq ose refuzon pamja e tij, kurse pastaj i mësojmë karakteristikat e prodhimit. Nëse vëzhgojmë ndonjë send nga mjedisi do të vërejmë se ai send ka njëfarë forme dhe madhësie, do të gjejmë vija të caktuara, ngjyra ose teksturë të ndryshme, që janë të ndriçuara në mënyra të ndryshme. Kur e zgjedhim prodhimin zgjedhim sipas dëshirave dhe nevojave tona.

Duke i kombinuar teknikat kolazh, temperë dhe fllomastër krijo dizajn të “Shishes për parfum“ ose të “Automobilit“, pasi ta krijosh dizajnin, lejo shokët e tu të klasës të komentojnë në lidhje me elementet dhe parimet figurative që i ke përdorur dhe kuptohet, le të japin mendimin e vetë a ju pëlqen.

MBAJE MEND: Që të krijohet dizajn i prodhimit përdoren elementet dhe parimet figurative.

DIZAJNI DHE KOMUNIKIMET VIZUELE

Dizajn i shishes për parfum Dizajn i rëndomtë i enëve për përdorim të përditshëm

Dizajn i garniturave për ulje me vija harmonike

Dollap muri me dizajn modern

Dizajn i automobilit bashkëkohor

Zgjidhja ideore për jahtin modern 67

DIZAJNI DHE KOMUNIKIMET VIZUELE

PËRDORIMI I KOMPJUTERIT NË DIZAJN

Dizajn në kopertinat e librave

Me zhvillimin e teknologjisë informative, kompjuterët përdoren në çdo sferë të jetës së njeriut, prej komunikimit dhe argëtimit të përditshëm, dhe deri te proceset e ndërlikuara teknologjike. Në art, kompjuteri, zbatim më të madh gjen në dizajn edhe atë në të gjitha pjesët e tij. Mundësitë që i ofrojnë programet e ndryshme kompjuterike grafike jua lehtësojnë dhe përshpejtojnë punën dizajnuesve. Dhe kështu, shumë më lehtë dhe më shpejtë është të krijohet dizajn të ndonjë prodhimi në Photoshop, Corel Draw, Autocad ose program tjetër grafik, sesa me ndihmën e ndonjë teknike tjetër figurative (Lexoje mësimin në f. 20). Çdo program grafik ofron zgjedhje të veglave me të cilat shërbehemi që ta krijojmë kreacionin tonë. Veglat që më shpesh përdoren janë: lapsi (pencil), brusha (brush), goma (eraser) paleta me ngjyra, format (shapes). Vetë emrat e veglave janë marrë prej nocioneve me të cilat shërbehemi 68

në shprehjen figurative. Dhe kështu, me veglën pencil vizatojmë si me laps në letër me atë që mundemi ta ndryshojmë llojin dhe trashësinë e vijës. Vegla brush përdoret për ngjyrosje, ndërsa cilën ngjyrë dhe ton të ngjyrës do ta përdorim zgjedhim në paletën e ngjyrave në të cilën mund të gjenden të gjitha ngjyrat që i dallon syri i njeriut. Programet ofrojnë mundësi për shtimin e hijeve, 3D efekteve dhe tekstura të ndryshme. Mundësinë që ofrojnë programet kompjuterike që lehtë të ndryshojë zgjedhja dhe mundësia shumë shpejtë të provojmë variante të ndryshme të asaj që e punojmë gjithsesi se e lehtëson punën.

Në programin grafikë kompjuterike puno “Ftesë për patronatin e shkollës, për ekspozitën e fëmijëve ose për festivalin e fëmijëve“. Përpiqu në një motiv të përpunosh më shumë variante.

MBAJE MEND: Në kohën e sotme pjesa më e madhe e dizajnëve punohen me ndihmën e kompjuterit.

DIZAJNI DHE KOMUNIKIMET VIZUELE

Automobili i krijuar në mënyrë kompjuterike Dizajnuesi i automobilave në procesin e punës

Teknologjia kompjuterike gjen zbatim edhe në dizajnimin e arkitekturës

Dizajni i mbështjellësit të diskut për lojëra kompjuterike

Posterët për filma të punuar në programe kompjuterike 69

DIZAJNI DHE KOMUNIKIMET VIZUELE

SHENJA MBROJTËSE - LOGO

Logo firmash të ndryshme IKT

Dizajni ndahet në dizajn industrial dhe grafik si dhe në artin e aplikuar. Në dizajnin industrial përpunohen: veshmbathje, mobiliet, mjetet transportuese, ambalazhi i prodhimeve ushqimore dhe kozmetike, enët që i përdorim në amvisëri dhe të tjera. (Shiko shembujt në f. 66 dhe 67). Në dizajnin grafik: reklamat, pllakatet, bilbordet, kopertinat dhe ilustrimet për libra, titujt e faqeve të revistave, shenjat mbrojtëse, ftesat, kartolinat etj.

Në dizajnin grafik përpunohet shenja mbrojtëse ose logo. Logoja është një lloj simboli, emblemë, me të cilën prezantohet ndonjë firmë ose ndonjë personalitet.

Qëllimi i përpunimit të shenjës mbrojtëse, respektivisht logos, është që para opinionit të promovohet firma ose personaliteti dhe lehtë të jetë i njohur. Shpesh logoja përbëhet prej emrit dhe firmës. Kjo do të thotë se dizajnuesi duhet të punojë shkronja që do ta tërheqin vëmendjen dhe do të jenë lehtë të njohura. Gjithashtu, logoja mund të jetë fotografi që në mënyrë të 70

caktuar e tregon veprimtarinë që e kryen firma dhe gjithsesi përsëri duhet të jetë lehtë e dallueshme. Gjatë krijimit të shenjës mbrojtëse rol të madh luajnë ngjyrat dhe firmat që dizajnuesi do t’i përdorë, ngase ngjyrat dhe format e ndryshme kanë domethënie të ndryshme. Për shembull, format këndore veprojnë fuqishëm, ndërsa të rrumbullakëtat butë. Ngjyra e kuqe është për paralajmërim, kurse e gjelbra na asocon në natyrën dhe pastërtinë. Të gjitha këto karakteristika duhet të merren parasysh kur punohet logoja.

Më shpesh logon e përpunojmë me ndonjë program grafik kompjuterik. (Lexo mësimet në f. 20 dhe f. 68).

Përpuno shenjë mbrojtëse për shkollën tënde. Kombino teknikat tush dhe pendë dhe fllomastër që ta përpunosh logon.

MBAJE MEND: Logoja është simbol me të cilin prezantohet ndonjë firmë ose personalitet.

DIZAJNI DHE KOMUNIKIMET VIZUELE

Logo e firmave automobilistike

Shenja mbrojtëse në organizatat ekologjike

Shenjat mbrojtëse të lojërave olimpike

Shenjat mbrojtëse ku janë përdorur vetëm shkronjat

Logo e firmave që prodhojnë pajisje sportive 71

DIZAJNI DHE KOMUNIKIMET VIZUELE

PËRPUNIMI TRADICIONAL I STOLIVE NË MAQEDONI –FILIGRANI

Mjeshtri më i njohur maqedonas i filigranit: Vangel Dereban në procesin e punës

Stolisja dhe zbukurimi i njerëzve që nga parahistoria është pjesë e veshmbathjes së njerëzve. Në periudha të ndryshme të epokave stolia kishte rëndësi të ndryshme dhe pamje të ndryshme. Më shpesh stolia dhe zbukurimi i sendeve të përdorura shërbente si shenjë e moshës, statusit shoqëror, shenjë religjioze, shprehje e pasurisë dhe kuptohet shprehje estetike. Stolia dhe sendet zbukuruese janë prodhime artizanale, gjegjësisht bëjnë pjesë në fushën e interesimit të artit të aplikuar. Gjatë përpunimit të stolisë vlerat estetike janë veçmas të rëndësishme për vlerën e stolisë.

Në Maqedoni mënyra tradicionale e përpunimit të stolisë dhe zbukurimit të sendeve është filigrani. Stolia dhe zbukurimet të sendeve të përdorura përpunohen prej argjendit, bakrit ose telit të arit, që nxehen, ndërsa pastaj me lakime fitohen format e dëshiruara.

Me thurjen e penjve të hollë të telave, fitohen forma impresive të stolive më të ndryshme.

72

Më shpesh janë përpunuar unaza, vathë dhe gjerdanë dhe kollanë (zbukurime në brez), tabaka (kuti për cigare), stoli të ndryshme për në kokë dhe lloje të tjera të stolive. Si motive që kanë qenë më prezent në përpunimin e stolive janë paraqitjet e florës, përkatësisht format e ndryshme të degëve, gjetheve dhe luleve. (lexoje mësimin në f. 32). Shpesh këto motive janë stilizuar. Stilizimi është mënyrë e paraqitjes së motivit me thjeshtëzimin dhe formësimin e tij sipas ndonjë skeme.

Përpunoje vizatimin për stoli-filigran (se çfarë lloji stolie, zgjidhe vetë), në teknikën tush dhe pendë. Në vizatim përdor motive florale të stilizuara.

MBAJE MEND: Filigrani është mënyrë e përpunimit të stolisë dhe zbukurimeve të sendeve të përdorura nga teli i argjendtë dhe i artë.

DIZAJNI DHE KOMUNIKIMET VIZUELE

Stoli e përpunuar në teknikën e filigranit Stoli e punuar me teknikën e filigranit

Pyetje për përsëritje për temën dizajn dhe komunikime vizuale: 1. Numëro sendet të cilat për çdo ditë i përdor, kurse pamja e tyre të pëlqen.

2. Çka duhet të bëjë dizajnuesi para se të fillojë të përpunoj një prodhim në fabrikë?

Flutura të argjendta të punuara në filigran

3. Në çfarë raporti duhet të jenë pamja e prodhimit dhe funksioni i prodhimit?

4. Në dizajn a përdoren elemente figurative?

5. Si ndahet fusha figurative e dizajnit?

6. Cili është dallimi ndërmjet dizajnit industrial dhe grafik?

7. Çka do të thotë shenjë-logo?

8. Cili është qëllimi i përpunimit të shenjës mbrojtëse?

9. A mundet në një logo të përdoret tekst?

10. Çka është filigrani?

11. Si punohet stolia e filigranit?

12. A përdoret filigrani vetëm për stolitë?

Stoli e përpunuar në teknikën filigran në kombinim të telit të arit dhe argjendit 73

ARTI NË MAQEDONI

74

Nëna e Madhe Perëndesha, artefakt parahistorik nga lokaliteti Tumba Maxhari

Menada, zbulim nga Tetova, skulpturë e shek. VI p. e. re.

Kërkimet arkeologjike tregojnë se në truallin e Maqedonisë krijohet art që nga parahistoria e deri më sot. Zbulimet nga lokalitetet arkeologjike tregojnë se njeriu çdoherë krijonte vlera estetike në atë që e krijonte. Në Maqedoni janë zbuluar një numër shumë i madh i sendeve me vlerë të paçmuar artistike. Të tilla sende janë: “Nëna e Madhe Përendeshë”, “Menada e Tetovës“, “Maskat e Arta të Ohrit“, “Skulptura e Dedalit“, “Ikonat Terakote” nga Vinica dhe të tjera. Me bukurinë e tyre përshtypje të posaçme lënë mozaikët siç janë mozaikët në “Stobi“, “Heraklea“ ose “Plaoshnik“.

Me vlerë të paçmuar janë objektet e shumta që të mahnitin me kualitetet e tyre arkitektonike dhe me afresket, ikonat dhe skalitjet në brendësin e kishave dhe xhamive. Disa prej atyre objekteve janë: Shën Sofia dhe Shën Maria Perivlepta Ohër, kishat në f.

Nerez, f. Kurbinovë, f. Staro Nagoriçani, f. Zërze, kompleksin e manastireve në f. Lesnovë, f. Treskavec, manastirin Shën Jovan Bigorski, Markov Manastir, kisha Shën Andrea te penda e Matkës,

xhamia e Mustafa Pashës në Shkup, xhamia e Larme në Tetovë etj.

Nga fundi i shekullit të nëntëmbëdhjetë paraqiten artistët e parë që filluan të pikturojnë tema që ishin nga jeta e përditshme e njerëzve dhe nuk ishin të lidhur me religjionin. Dimitar Andonov Papradishki dhe Gjorgji Zografski janë paraardhësit e artit bashkëkohorë të Maqedonisë. Artistët më të njohur që punuan në këtë periudhë janë Dimitar Pandillov, Llazar Liçenoski, Nikolla Martinoski, Vangel Koxhoman, Tomo Vlladimirski, Ljubomir Bellogaski, Dimo Todorovski që punuan në periudhën para dhe pas Luftës së Dytë Botërore. Pas tyre vijnë gjeneratat e artistëve maqedonas që krijojnë vepra të artit që e plotësojnë kulturën dhe traditën maqedonase.

Krejt kjo e bën Maqedoninë vend me kulturë dhe traditë jashtëzakonisht të pasur që na obligon ta ruajmë dhe ta mbrojmë këtë pasuri.

Kisha Sh. Sofia në Ohër, shek XI Ikona terakote të krishterimit të hershëm të gjetura në Vinicë, rreth shek. VI-VII

Afresket mesjetare në territorin e Maqedonisë nga shek. VIII Mozaikët nga Stobi

Maska e artë, e gjetur në Ohër, nga periudha e shek. V p.e.re.

Xhamia e Mustafa Pashës në Shkup, shembull i shkëlqyeshëm i arkitekturës islame nga shek. XV 75

Vjelës rrushi, detal nga ikonostasi në kishën Sh. Spas në Shkup nga shek. XIX Dimitar Andonov Papradishki: Fshataret dhe kolovajza, vaj në pëlhurë, shek. XX

76

Sh. Kirili dhe Metodi, ikonë nga Diço Zografski nga shek. XIX

Nikolla Martinoski: Tre fëmijë, vaj në pëlhurë, gjysma e parë e shek. XX

Dimitar Pandillov: Tregu, vaj, fillim i shek. XX

Llazar Liçenovski: Rruga, vajë gjysma e parë e shek. XX

Borko Llazeski: Vitrazh i përmendores “Maqedonia“ në Krushevë, gjysma e dytë e shek. XX

Petar Haxhi Boshkov: Në qendrën, metal, gjysma e dytë e shek. XX

Radolub Anastasov: Njeriu në hapësirë CXXXI, vaj në pëlhurë, gjysma e dytë e shek. XX

Dragutin Avramovski-Gute: Bota ime, vaj në pëlhurë, gjysma e dytë e shek. XX

Goce Nanevski: 50 ose 50, autor bashkëkohor figurativ

Ismet Ramiçeviq: Info fabric, autor bashkëkohor figurativ 77

FJALOR I FJALËVE TË PANJOHURA akuarel – (ngjyra uji) teknikë pikturimi në të cilën vepra krijohet me ngjyra që treten në ujë dhe duken si të tejdukshme ritëm alternativ- ritëm në të cilin përsëriten njëra pas tjetrës një ose më shumë vepra figurative art abstrakt (kompozicion abstrakt) – art në të cilin nuk është qëllimi të prezantohet realiteti i jashtëm i njohur, por synojmë ta tregojmë efektin e tij me përdorimin e elementeve të ndryshme figurative arkeologjia – shkenca që studion objektet që njeriu i ka lënë në të kaluarën me qëllim që të dijë informacione të ndryshme për kohën dhe hapësirën kur ishin krijuar këto objekte arkitektura – fushë figurative në të cilën krijohen veprat artistike që njeriu i përdor për jetë, punë, dhe argëtim asamblazh – teknikë skulpture në të cilën veprat krijohen me bashkim, lidhje të materialeve dhe sendeve më të ndryshme, të cilat kanë qenë përdorur për qëllim tjetër ngjyra akromatike – ngjyra të pangjyrë, e zezë, e bardhë dhe e përhime batik – teknikë pikturuese që krijohet në pëlhurë mëndafshi ose pambuku mbi të cilën derdhet dyllë i nxehtë dhe pastaj lihet me ngjyrë bajc –lëng me ngjyrë të kafe që përdoret si material për vizatim skulptura (skalitje) – skulptura – fushë figurative në të cilën krijohen vepra tredimensionale të pikturës që zënë hapësirë komunikimi vizual – këmbim i informatave që i pranojmë përmes shqisës së të parit vizual –diçka që shohim, ndjenjat që i pranojmë përmes pamjes vitrazh – teknikë e pikturës në të cilën vepra krijohet me ngjitje të qelqeve të ngjyrosura njëra pranë tjetrës ose me pikturim në qelq vëllimi – element figurativ që e përcakton tredimensionalitetin e formave guash – teknikë pikturimi në të cilën ngjyrat treten në ujë, por ngjyrat nuk janë shumë të rralla grafika – vepra pikture (fushë figurative) që formohet me ndihmën e shtypjes dhe vetëm në këtë fushë të pikturimit veprat mundet të shumëzohen teknikat grafike – materiale dhe procedura që 78

përdoren për përpunimin e grafikës grund – përzierje që përbëhet prej materialeve të ndryshme dhe vajrave që formojnë lidhje ndërmjet bazës dhe ngjyrave madhësia –është element i pikturës që përdoret në të gjitha fushat figurative dizajn – është fushë figurative që formëson pamjen e sendeve që i përdorim në jetën e përditshme dizajnuesi – personi që i mendon dukjet e sendeve dalta – lloj i veglës që shërben për përpunimin e materialeve të skulpturës, bazave grafike ose për vendosjen e ngjyrës mbi bazën e pikturës eksterier – pamja e jashtme e veprës arkitektonike enterier – vepra e brendshme arkitektonike estetika - shkenca për të bukurën shenja mbrojtëse (logo) –simbol, emblemë me të cilën prezantohet ndonjë firmë ose personalitet ikonë –fotografi e bërë për pikturim në pllakë druri më shpesh me motive nga Bibla instalime – vepra skulpturore që përveçse vetë janë tredimensionale në realizimin e tyre e përfshijnë edhe hapësirën rreth tyre intensiteti - fortësia shtypje kartoni – teknikë grafike e shtypit të lartë që në matricë përpunohet prej kartoni kolazh – teknikë pikturuese në të cilën vepra krijohet me ngjitje të materialeve të ndryshme (letër, plastikë, metal...) mbi bazën kontrast komplementar – kontrast që formohet ndërmjet ngjyrave komplementare: kuqegjelbër, kaltër-portokall, verdh-violet kompozicion – tërësi në të cilën organizohen elementet dhe parimet figurative në veprën artistike komunikimi – kuptimi ndërmjet veti i njerëzve duke përdorur shenja të ndryshme (shkronja, zëra dhe tinguj, forma dhe ngjyra, lëvizje dhe gjeste) kontrast – kundërshti, parim figurativ që i përfshin raportet e elementeve figurative që janë shumë të ndryshme vija e konturës – vijë e jashtme që e përshkruan formën dhe që është më e trashë se vijat e tje-

ra arti figurativ - termin që i përfshin të gjitha fushat figurative: pikturën, skulpturën, grafikën, arkitekturën, dizajnin... fusha figurative – pjesë e artit figurativ që ka format e veta karakteristike vetëm për atë pjesë parimet figurative – raport ndërmjet elementeve figurative vija – element figurativ që krijohet me lënien gjurmë me ndonjë lloj materiali mbi bazën linogdhendja – është teknikë grafike nga shtypi i lartë logo – shiko shenjën mbrojtëse në fjalorin miniaturë –vepër figurative me format të vogël mozaik - teknikë pikturuese në të cilën vepra formohet me renditje të gurëve të ngjyrosur matrica – bazë grafike e gatshme për shtypje ngjyrat themelore – ngjyra që nuk mund të fitohen me përzierjen e ngjyrave të tjera, kurse me përzierjen e tyre fitohen të gjitha ngjyrat e tjera: ngjyra e kuqe, e kaltra dhe verdha paftë –zbukurime tradicionale në brez në veshjet popullore në Maqedoni të punuara më shpesh prej argjendi, ari ose ndonjë metali tjetër dhe të zbukuruara me zbukurime filigrani peizazhi – vepër figurative në të cilat motivi është pjesë e natyrës shtypje – proces në grafikë në të cilin nga matrica fitohen shenja grafike plastika e plotë –skulpturë që është e vendosur lirisht në hapësirë, respektivisht vepër që është tredimensionale, mundet të shihet nga të gjitha anët parahistoria - periudhë kohore nga e kaluara njerëzore që zgjat prej paraqitjes së njeriut deri te paraqitja e besimeve të para hapësirë –krejt ajo që në rrethon ritëm –parim figurativ që shënon përsëritjen e ndonjë elementi figurativ reliev – lloj i veprës skulpturore tek i cili motivet nuk qëndrojnë lirisht në hapësirë, por janë të lidhur për sipërfaqen e caktuar, prapavijën ngjyra sekondare – ngjyra të dorës së dytë me përzierjen e dy ngjyrave themelore, kurse ato janë: portokallia, e gjelbra dhe violetja teknika skulpturore – materiale dhe procedura që përdoren për modelim piktura (pikturimi) – vepër figurative (fushë figurative) që krijohet me ndihmën e sipërfaqeve

të ngjyrosura teknika të pikturës –materiale dhe procedura që përdoren në pikturë ngjyra spektrale – ngjyra që e përbëjnë spektrin e dritës së bardhë (ylberit) vij strukturale-vijë e brendshme që e shpjegon pamjen e formës ngjyra të ftohta –ngjyrë që na kujtojnë në diçka të ftohtë: kaltër, gjelbër tabaka – kuti për ruajtjen e cigareve e punuar më shpesh prej argjendit, ari ose ndonjë metali tjetër dhe e zbukuruar me zbukurime të filigranit tekstura – kualitet i sipërfaqes që mundemi ta shohim ose prekim (vrazhdët, lëmuar, tejdukshme, turbullt, ngurtë, butë ...) vija e teksturës –vijë me të cilën tregohet kualiteti i sipërfaqes se a është i vrazhdët, lëmuar, turbullt, butë... ton – sasia e dritës në një ngjyrë shkalla e tonit – renditja e toneve nga toni më i ndritshëm deri te më i errët ose e kundërta tone të ngrohta –ngjyra që na kujtojnë në nxehtësinë: kuqe, verdhë, portokalli fauna – perëndeshë romake e botës shtazore filigran – mënyra tradicionale e përpunimit të stolisë dhe zbukurim i objekteve, kurse punohet prej telit të argjendit, bakrit ose arit, e cila nxehet, kurse pastaj me farkim fitohen format e dëshiruara flora – perëndeshë romake e botës bimore motive të florës –motive në veprën figurative që janë nga bota bimore afresk – pikturë muri e krijuar me pikturim në horasan të njomë ose të thatë harmonia – parim figurativ që i përfshinë raportet e elementeve figurative që janë të barazuara, respektivisht dallimet ndërmjet elementeve janë shumë të vogla vizatim (të vizatuarit) – vepër figurative (fushë figurative) që krijohet me ndihmën e vijave dhe më shpesh është një ngjyrëshe teknika vizatimi – materiale dhe ecuri që përdoren për vizatim

79

PËRMBAJTJA: KARAKTERISTIKAT E ARTIT FIGURATIV ....................................................................................4

VIZATIMI INTENSITET I VIJËS ..........................................................................................................................6 STRUKTURA KONTURE DHE VIJA ..............................................................................................8 SIPËRFAQJA E DEFINUAR ME VIJË TEKSTURE ......................................................................10 DRITË NË VIZATIM .........................................................................................................................12 VIZATIMI OBSERVUES, VIZATIM SIPAS KUJTESËS DHE VIZATIM SIPAS FANTAZISË .......14 RITËM NË VIZATIM ........................................................................................................................16 KARAKTERISTIKAT E TEKNIKAVE VIZATUESE .......................................................................18 VIZATIM ME KOMPJUTER ...........................................................................................................20 ANALIZA ESTETIKE E VIZATIMEVE ...........................................................................................22

PIKTURIMI ELEMENTET FIGURATIVE NË PIKTURË....................................................................................24 NGJYRAT THEMELORE DHE TË FITUARA ...............................................................................26 KARAKTERISTIKAT E TEKNIKAVE TË PIKTURËS ....................................................................28 TEKSTURA E KRIJUAR ME NGJYRA ..........................................................................................30 NATYRA SI INSPIRIM ....................................................................................................................32 KONTRAST I NGJYRAVE ..............................................................................................................34 NGJYRA DHE DRITA......................................................................................................................36 KONTRASTI DRITË –ERRËSIRË ...................................................................................................38 ANALIZA ESTETIKE E PIKTURAVE ............................................................................................40

SKULPTURA DHE ARKITEKTURA FORMËSIMI NË HAPËSIRË ..........................................................................................................42 VIJA DHE TEKSTURA NË SKULPTURA .....................................................................................44 MODELIM ME ARGJILË ................................................................................................................46 ASAMBLAZHI..................................................................................................................................48 ARKITEKTURA.................................................................................................................................50 NGJYRA NË SKULPTURË .............................................................................................................52 ANALIZA ESTETIKE E SKULPTURËS .........................................................................................54 80

GRAFIKA VIZATIMI (SKICA) E PËRGATITUR ..............................................................................................56 VIJA, FORMA DHE TEKSTURA NË GRAFIKË...........................................................................58 PREJ SKICËS DERI TE LINOGDHENDJA ..................................................................................60 KONTRAST NË GRAFIKË ..............................................................................................................62 VLERËSIMI ESTETIK NË GRAFIKË ..............................................................................................64

DIZAJNI DHE KOMUNIKIMET VIZUELE

ARTI FIGURATIV DHE SENDET E PËRDORIMIT TË PËRDITSHËM ....................................66 PËRDORIMI I KOMPJUTERIT NË DIZAJN ................................................................................68 SHENJA MBROJTËSE –LOGO.....................................................................................................70 MËNYRA TRADICIONALE E PUNIMIT TË STOLISË - FILIGRANI........................................72 ARTI NË MAQEDONI ....................................................................................................................74 FJALORI I FJALËVE TË PANJOHURA .........................................................................................78

81

82