Македонски

SNE@ANA VELKOVA SOWA JOVANOVSKA

Ó×ÅÁÍÈÊ PO MAKEDONSKI JAZIK ÇÀ VI ÎÄÄÅËÅÍÈÅ

Recenzenti: prof. d-r Goce Cvetanovski prof. Tatjana Pelivanova prof. Nata{a Kirkova Лектор: Елена Тошева Дизајн: МагнаСкен

Издавач: Министерство за образование и наука за Република Македонија Печати: Графички центар дооел, Скопје Тираж: 15.500 Со Одлука за одобрување и употреба на учебник по предметот Македонски јазик за 6-то одделение во деветгодишно осниовно образование со бр. 22-993/1 од 13.06.2011 година донесена од Национална комисија за учебници CIP - Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека “Св.Климент Охридски” , Скопје АВТОР: Велкова, Снежана - автор ОДГОВОРНОСТ: Јовановска, Соња - автор НАСЛОВ: Учебник по македонски јазик за VI одделение ИМПРЕСУМ: Скопје : Министерство за образование и наука на Република Македонија, 2011 ФИЗИЧКИ ОПИС: 222 стр. : илустр. ; 25 см ISBN: 978-608-226-303-8 УДК: 373.3.016:811.163.3(075.2) ВИД ГРАЃА: монографска публикација, текстуална граѓа,печатена ИЗДАВАЊЕТО СЕ ПРЕДВИДУВА: 07.11.2011 COBISS.MK-ID: 89111050

Po~ituvani u~enici, Pred vas e u~ebnik koj e izraboten spored novata nastavna programa i spored sovremenite pedago{ki barawa.

Ova e raboten u~ebnik koj }e vi ovozmo`i samostojno i tvore~ko u~ewe, individualni i grupni istra`uvawa, u~ewe vo parovi i grupi, rabota po nivoa i po sopstven izbor, problemski zada~i, barawa vo koi }e ka`uvate va{i mislewa i zaklu~oci. Tekstovite, jazi~nite i literaturnite kat~iwa, zada~itå, ràçãîâîrèòå, dopolnuvawata na znaewata, kako i ona {to }e go otkrivate, povtoruvate i sogleduvate, }e vi ovozmo`i da gi primenuvate znaewata i samostojno da tvorite. U~ebnikot go zamislivme kako edno od nastavnite sredstva koe }e vi ovozmo`i polesno sovladuvawe na sodr`inite predvideni da gi sovladate vo ova oddelenie.

Vo u~ebnikot se zastapeni sodr`ini od ~etiri nastavni podra~ja: Literatura, Jazik, Izrazuvawe i tvorewe i Mediumska kultura.

Ve uveruvame deka u~eweto na jazikot ne e te{ko i mo`e da vi bide interesno. Prvi~nite znaewa za jazikot ste gi nau~ile doma, no znaewata treba postojano da gi zbogatuvate. Za toa vi se potrebni volja, interes, `elba i mnogu, mnogu QUBOV za jazikot. I toga{ }e vi bide polesno da go osvoite svetot na jazikot i na literaturata.

Potrudete se u~ebnikot da vi bide drugar i prijatel koj }e vi pomogne da nurnete podlaboko vo osvojuvaweto na novite znaewa.

Posakuvame u~ebnikot da vi pomogne vo postignuvaweto uspeh vo novata u~ebna godina.

Od avtorite

çàïàäíîñëîâåíñêà ãðóïà

èñòî÷íîñëîâåíñêà ãðóïà ¼óæíîñëîâåíñêà ãðóïà

ïîëñêè ÷åøêè ñëîâà÷êè ëóæè÷êî-ñðïñêè

ìàêåäîíñêè ñðïñêè õðâàòñêè ñëîâåíå÷êè áóãàðñêè

ðóñêè óêðàèíñêè áåëîðóñêè

5

6

Fîðìè íà íà¼ñòàðè ãëàãîëñêè áókâè

Nàòïèñîò na íàäãðîáíàòà ïëî÷à íà Ñàìîèë

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

ɧɟɤɚɤɜɢ

21

22

23

24

25

26

27

28

RE^NIK I STIL Leksi~ko zna~ewe na zborovite

PARONIMI ♣ Potseti se, zbogati gi znaewata ? Vo prethodnite oddelenija nau~i deka vo izrazuvaweto (pismeno i usno) upotrebuvame i: isti zborovi so razli~no zna~ewe, pove}e zborovi za eden poim i zborovi so sprotivno zna~ewe. ? Razgledaj gi tabelite od koi }e gi nau~i{ i imiwata na vidovite zborovi koi dosega si gi izu~il, kako i re~enici vo koi se upotrebeni.

Sinonimi – zborovi so razli~na forma, no so isto ili blisko zna~ewe.

• Na neboto ima vino`ito.

• Yunicata se pojavi po do`dot.

Antonimi – zborovi so sprotivno zna~ewe.

• Vreloto leto be{e dolgo, a studenata zima kratka.

Homonimi – zborovi so ista forma, no so razli~no zna~ewe.

• Dedo mi go bole{e grbot.

• Ova e grbot na Makedonija.

♣ Pro{iri gi znaewata ? Postojat zborovi koi se bliski po izgovor, no so razli~no zna~ewe. Tie se narekuvaat paronimi. ? Tokmu zatoa treba da vnimavame pri nivniot izgovor za da ne go smenime nivnoto zna~ewe, no i zna~eweto na re~enicata.

Primeri: 1. Mamo, kade `iveat Indijanci, a kade Indijci?

2. Tato slu{a za golemata su{a vo Afrika.

29

♣ Ve`ba ? Pronajdi gi sinonimite, antonimite, homonimite i paronimite vo re~enicite i napi{i go vo tabeli.

1. Cela no} mi mina vo bdeewe namesto vo spiewe.

2. Se odr`uva{e fudbalski kup i se prijavija cel kup klubovi .

3. Starica stoe{e, a u~enikot sede{e bez sram.

4. Denono}no tvori i sozdava poezija za deca.

5. ^ovekov ~esto kreva vreva i gi voznemiruva site.

6. Toj e slaven pijanist, a taa e pro~uena primadona.

7. Taa ima{e svoja cel i zatoa u~e{e cel den.

8. Gi pra{av zo{to ne dojdoa za{to site gi ~ekavme. ♣ Primeni gi znaewata ? Napi{i re~enici koristej}i gi zborovite: izvor – vrutok, temno – mra~no, vleguva – izleguva, te`ok – lesen, loz – voz. ? Napi{i gi zna~ewata na zborovite: guma, voden i klas.

(Primer: grad: naseleno mesto, vrne`i od grad.) ? Sostavi po edna re~enica za paronimite: natpis – napis, loz – voz i za{to – zo{to.

30

PRAVOPIS SKRATENICI (za obra}awe, za merki na metri~kiot sistem i za drugite merki i golemini) ♣ Povtori gi znaewata ? [to se toa skratenici? ? Za koi zborovi se odnesuvaat skratenicite: t.e., i dr., str., br., t.n., s., `.r., o.g.? ? Za narednata zada~a }e treba da se potseti{ na znaewata od matematika za metri~kiot sistem i za drugi merki i golemini.

d-r dkl

g -|a sm km str.

i dr.

mg i sl.

`.r.

br. t.n.

o.m.

~l. t.e.

♣ Razmisli, napi{i ? Prepi{i gi re~enicite taka {to na mestata do skratenicite }e go napi{e{ celiot zbor.

1.

2.

3.

4.

U{te eden (m) _____________ i }e stasam prv.

Dedo kupi eden (kg) ___________ jabolka.

Za tortata treba{e eden (dl) _________ mleko.

Treba da pie{ dva (l) ___________ voda na den.

? Postojat i skratenici koi se koristat za obra}awe kon lica.

Primeri: 1. Vi se obra}am Vam, g. (gospodine)!

2. Site ja vikavme g-|a Va`nata. ♣ Potrudi se Sogledaj i objasni koi pravopisni znaci se ? pi{uvaat, ili ne se pi{uvaat, pri obrazuvaweto na skratenicite.

31

♣ Primeni gi znaewata - za doma ? Prepi{i gi skratenicite i objasnuvawata za niv. ul. br.

gimn. dkg

km in`. hl g-ca

m-r i sl. d-r na pr.

? Napi{i skratenici od zborovite: Republika Makedonija, godina, ma{ki rod, ovaa godina, ~len, ton, mno`ina, dekalitar, santimetar, Makedonski naroden teatar i Obedineti nacii. ? Vo Pravopisot na makedonskiot literaturen jazik pronajdi ja sodr`inata za skratenici koja }e ti pomogne da ja napi{e{doma{nata zada~a i da sogleda{ i drugi primeri za skratuvawe na zborovite.

SLEANO PI[UVAWE NA SLO@ENITE ZBOROVI ♣ Razmisli, odgovori ? Otkako }e gi pro~ita{ primerite, obidi se da objasni{ {to se toa slo`eni zborovi: krstosnica, soobra}ajnica, voza~, najbrz, drvored, vozila.

Vo makedonskiot literaturen jazik se obrazuvaat slo`eni zborovi, sostaveni od dva ili pove}e zbora, pri {to tie dobivaat svoe zna~ewe. ♣ Pro~itaj, dopolni ? Za da ne gre{i{ vo sleanoto pi{uvawe na slo`enite zborovi, pro~itaj gi primerite i obidi se da dodava{ svoi primeri.

32

1. Sleano pi{uvawe na imenkite: • dve imenki povrzani so samoglaskite o i e: drvored, basnopisec, vodovod, jaglerod, o~evidec, jugoistok...

• slo`eni imiwa na praznici i geografski imiwa: Ilinden, Veligden, Lazaropole, Suvodol...

• slo`eni imenki ~ij prv del e tu| zbor: aviomehani~ar, videoteka, elektromotor, mikrofilm, radiovrska, hidroavion...

• imenki ~ij prv del se elementite pol – ili polu-: polden, polkilo, polubrat, polugodie...

• slo`eni imenki ~ij prv del e broj: trimese~je, edno~inka, petdenarka...

• slo`eni imenki ~ij vtor del go so~inuvaat zborovite: litar, metar, gram: hektolitar, milimetar, miligram...

2. Sleano pi{uvawe na pridavkite: • slo`eni pridavki povrzani so samoglaskite o i e: bosonog, dobrodu{en, srceviden, o~eviden ...

• slo`eni pridavki ~ij prv del e pol-, polu- ili broj: pol~asoven, polugodi{en ili polgodi{en, polupismen...

• slo`eni pridavki od tipot: dvegodi{en, ednomese~en, sedumdneven, triminuten, petvekovno...

• slo`eni pridavki ~ij prv del e broj: ednokraten, osmokrak, prvoroden, tretoslo`en...

3. Sleano pi{uvawe na prilozite: • slo`eni prilozi od tipot: dvapati, stopati, sekojpat, v~erautro, ednopodrugo, seedno ...

• slo`eni prilozi ~ij prv del e predlog: bezdrugo, dosega, nave~er, odnikade, prekuno}...

• slo`en prilog ~ij prv del e ~esti~kata ne: nekoga{, nekakov, nekoja, ne~ij...

• stepenuvani prilozi poinaku, poposle, najprvo, najposle...

4. Sleano pi{uvawe na broevite: • broevite od edinaeset do devetnaeset, deseticite i stoticite od dveste do devetstotini: petnaeset, sedumdeset, osumstotini ...

• pribli`nite broevi: petnaesetina, triesetina ...

33

♣ Ve`bi za primena na znaewata ? Vo izvadokot ima zborovi koi se pogre{no napi{ani. Pronajdi gi i prepi{i gi to~no. „... Jane be{e glaven vo na{ata igraorna grupa. Toj be{e oro vodecot i toa prvo klasen. Najdovme bez platen prostor vo edna pet katnica. Grupata broi petnaesetina ~lena i uporno be`bame ve}e tri godini. Sega imame tri ~asovni ve`bi sekoe popladne za{to se podgotvuvame za eden folkloren festival koj }e odbele`i dvaeset godi{nina od svoeto postoewe. ]e imame nekolku dneven prestoj...”

Ilija Jovan~evski, u~enik ? Vo tetratkata napravi tabeli vo koi }e napi{e{ sleano po pet zbora spored barawata.

Imenki koi se pi{uvaat sleano

Pridavki koi se pi{uvaat sleano

Prilozi i broevi koi se pi{uvaat sleano

♣ Rabota vo dvojki (Primeni gi znaewata) ? So drugar~eto do tebe dogovorete se za diktat na delovi od tekst vo u~ebnikot. Dodeka edniot od vas diktira del od tekstot, drugiot pi{uva. Potoa smenete gi ulogite, no delot od tekstot da ne bide istiot, no so ednakva dol`ina. Razmenete gi tetratkite i so moliv ili boi~ka napravete me|usebni korekcii. Bez da se nalutite, opredelete ~ij diktat e pouspe{en. Potrebnata pomo{ za nekoi nejasnotii pobarajte ja od nastavnikot.

34

OSNOVNO I PRENOSNO ZNA^EWE NA ZBOROVITE ♣ Razmisli, objasni, zaklu~i ? Pro~itaj gi re~enicite i razmisli za zna~eweto na naglasenite (boldirani) zborovi. Vo koi re~enici zborovite se vo nivnoto osnovno zna~ewe, a vo koi imaat prenosno zna~ewe? Porazgovarajte za toa.

1. Marko jade luta piperka.

2. Navestuvaa luta zima.

3. Baba ispe~e vkusna pita.

4. Tome go ispe~e zanaetot.

5. Taa dobi zlaten prsten.

6. Darko postigna zlaten gol. ♣ Zapomni ? Vo izrazuvaweto (pismeno ili usno) upotrebuvame zborovi vo nivnoto osnovno, samostojno zna~ewe, no koi mo`at da dobijat i novo, prenosno zna~ewe. ♣ Primeni gi znaewata ? Razgledaj ja {emata i porazgovarajte za zna~eweto na zborovite vo nea. ptici `elbi jato ribi zborovi skakulci yvezdi ? Napi{i po dve re~enici so zborovite materijal, kamen i sonce. Vo ednata re~enica zborovite neka bidat so nivnoto osnovno zna~ewe, a vo drugata so prenosno zna~ewe. ? Prepi{i gi zborovite od levata kolona i desno dopi{i gi istite zborovi so prenosno zna~ewe. (Sledi go primerot!) ostar moliv - ostar pogled vedro nebo - ______________ gorka napivka-______________ roj misli ______________ 35

INTERPUNKCISKI ZNACI: TO^KA, ZAPIRKA, PRA[ALNIK I DVE TO^KI ♣ Priseti se ? [to e toa pravopis? Pravopis e zbir od pravila za pi{uvawe vo eden jazik. I sekoj od nas e dol`en da gi znae i da gi po~ituva pravopisnite pravila. ? Sekako deka vo pravopisnite pravila spa|a i pi{uvaweto potrebni znaci, interpunkciski i pravopisni.

Dosega si izu~il nekoi od niv. ♣ Pro{iri gi znaewata ? Sledat pravila za upotreba na interpunkciskite znaci: to~ka, zapirka, pra{alnik i dve to~ki.

1. Koga pi{uvame to~ka zapirka? (;) • Vo pogolema slo`ena re~enica, nezavisnite re~enici mo`e da se oddelat so zapirki, no i so to~ka zapirka.

Primer: „Kon ~unot se trkalal vtor bran; li~el na ku~e, pa na lebed, najposle se pretvoril vo ma|esnik so crveni o~i i so bela brada”. (S. Janevski) • Red od re~enici vo koi se razviva edna misla, se oddeluvaat so to~ka zapirka.

Primer: ,,Jas nema da ostanam slepa; jas }e u~am, kako {to u~ele site u~eni lu|e; kolku i da mi e te{ko, po sneg, po do`d, jas }e ~ekoram po toj svetol pat”. (K. Misirkova – Rumenova) • Koga re~enicite vo slo`enata re~enica se odnesuvaat na edna glavna re~enica.

Primer: „Toj znae{e deka mo`e da ja zaka~i slikata povtorno, da gi izraduva, da im ja vrati verbata”. (B. Koneski) 36

2. Koga pi{uvame pra{alnik? (?)

• Zad pra{alen zbor i izraz se pi{uva pra{alnik.

Primer: Zo{to ne dojdovte? Jana }e ~ita?

• Ako tu|ite zborovi vo pra{aweto gi priveduvame to~no, toga{ pi{uvame pra{alnik.

Primer: Toj go pra{a: „Se se}ava{ na prvata sredba?”

• Ako ne sme sigurni vo ona {to go tvrdime, pi{uvame zapirka.

Primer: Ti dobi petka? Utre odime na izlet?

3. Koga pi{uvame dve to~ki? (:) • Zad zbor po koj sleduva nabrojuvawe, pi{uvame dve to~ki.

Primer: Go krasat: dobrina, ~esnost, re{itelnost, hrabrost.

• Pred da se privedat tu|i zborovi, pi{uvame dve to~ki.

Primer: Bojana re~e: „]e izlezeme li ve~er?”

• Po re~enica zad koja sleduva edna ili pove}e re~enici koi go doobjasnuvaat re~enoto, pi{uvame dve to~ki.

Primer: Jas sum sigurna: ti }e bide{ pobednikot. ♣ Primeni gi znaewata ? Prepi{i gi re~enicite vpi{uvaj}i gi potrebnite znaci.

1. Vetrot ne stivnuva{e prosto poulave i ru{e{e sè.

2. Sekojdnevno me pra{uva{e Ima{ li doma{no 3. Jas znam deka }e dojde deka }e me poseti deka ne me zaboravil.

4. Taa }e ve`ba }e trenira redovno }e nè pretstavi dostojno.

5. ]e go potpi{e{ dogovorot so klubot 37

? Za da ja sogleda{ va`nosta na interpunkciskite znaci i pri ~itaweto, ~itajte tekst od u~ebnikot bez da gi po~ituvate znacite. Potoa ~itajte so po~ituvawe na znacite i po~uvstvuvajte ja razlikata. ? Na ~as od podra~jeto Izrazuvawe i tvorewe napi{i sostav so naslov „Vaka go zamisluvam parkot vo mojata naselba�, koristej}i gi site interpunkciski znaci za koi dosega ste u~ele. (Razgledaj ja fotografijata!) Koristete i direkten govor. ^itajte od niv i vrednuvajte gi so diskusija za niv.

38

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

ÇÀËÅÇ Ñïóøòåíî ñîíöå â ÷óí êàêî âðâ îä êîðìèëî, êàêî êëóí êàêî äîëã îä çëàòî äðóì. Äðóì øòî íåãäå äàëåêó îä òðñêèòå ñå êðèå, äðóì øòî îä óìîðà è äîëã ïàò ñïèå. Ñå íèøêà ÷óíîò, ñå íèøêà êî ëåñíà êàïêà íà äëàíêà, îãðîìåí ñèí ïðîñòîð âðàìåí âî çëàòíîàëîâà ðàìêà. È äîäåêà âåòåðîò êî ãàëåáîâî êðèëî èçãóáåíî âî ïðîñòîðîò âåå, åçåðîòî òèâêî ñî ñòðóíèòå ñâîè âî ñðöåòî ìè ïåå. £îâàí ÑTREZOVSKI

100

101

102

103

104

105

àêî ìåíå ìå íàäæíååø, å òè äàäàì áðçà êîœà, È Ìàðà ìó îäãîâàðàøå: -Àêî òåáå ¼à íàäæíè¼àì, íå òè ñàêàì áðçà êîœà, òóêó òåáå äîáàð ¼óíàê, Æíàëà Ìàðà æîëòî ïðîñî, ïîìèíàëå êèðàŸèè. Åäíî ìàëî êèðàŸè÷å, òîà Ìàðå £ âåëåøe: - À¼äå äà ñå íàäæíåâàìå, àêî òåáå òå íàäæíå¼àì, äà ìè äàäåø êîâàí ƒåðäàí; 106

äîáàð ¼óíàê äà òå çåìàì. È ôàòè¼à äà ñå íàäæíåâààò. Æíàëà, æíàëà áåëà Ìàðà, æíàëà, ¼óíàêà íàäæíàëà, è ¼óíàêà ñè ãî çåëà,

107

Äîì ãîëåì è ñâåòîë ñåêàäå äà èìà íà ñâåòîâ. Âî òàêîâ äîì òðåáà äà øåòà

Âî òàêîâ äîì òðåáà ñàìî ïåñíà äà ñå ãëàñè,

ñåêîå äåòå íà îâàà ïëàíåòà.

äåòñêà íàñìåâêà äà ãî êðàñè.

Ãîëåì äîì íå ñå ãðàäè

Ãîëåì è ñâåòîë äîì

ñàìî âî ãîëåìè çãðàäè, íèòó ñå êóïóâà íà áóëåâàðè ñî çëàòíè ïàðè, íèòó ãî ÷óâààò æåëåçíèòå äâåðè íà òèå îáëàêîäåðè.

ìîæå äà áèäå è òðîøíà áàðàêà, ñàìî àêî âî íåà íåêî¼ íåêîãî áðàòñêè ñàêà.

Äîì ñâåòîë íå ñå ïðàâè àêî ñå ñòàâàò ãîëåìè ïðîçîðöè, áàëêîíè è òåðàñè.

108

Mir - Petar Mazev

109

ÒÀÌÓ Å ÍÀØÀÒÀ ÐÅÊÀ Ê༠øòî ñå êèñíå ð’ æàíèöà, ê༠øòî ñå èãðà êðè¼àíèöà, ê༠øòî ñå ñêîêà òð÷àíèöà, ê༠øòî èìà ïðà÷êàíèöà, è âðeñêàíèöà è äðàñêàíèöà, è øëàêàíèöà è òóïàíèöà, ê༠øòî ðèáèòå îä øòðêîò ñå ïëàøàò, òàìó å ðåêàòà íàøà... Îòè ðåêàòà íàøà å ñàêàíèöà, äå óìíà, äå óëàâà ïîçíàíèöà, øòî íåìà ñåíêà è ñòàíèöà, è óøòå îäâðçàíà îï÷àíèöà, è îäãðàäåíà íèâà îðàíèöà, è îäóçäåíà êîáèëà âðàíèöà è íåäî÷èòàíà ñòðàíèöà... Ðåêàòà íàøà å æèâà ãðàíèöà ìåƒó íàñ è íàøàòà êàðàíèöà è àêî íåêîgàø íåêî¼ âå ïðàøà, êàæåòå ìó êàäå å ðåêàòà íàøà: „Ãëàâàòà £ ñòîè â ïëàíèíà, ãîðå, îïàøêàòà £ ìðäà, äëàáîêî â ìîðå.“

110

Ïåòðå Ì. Àíäðååâñêè

111

112

113

114

115

116

117

118

121

122

123

124

125

126

127

128

129

130

131

132

133

134

135

136

137

138

139

140

141

142

143

144

145

146

147

148

149

150

151

152

153

154

155

156

PISMENO IZRAZUVAWE RASKA@UVAWE ♣ Razmisli ? Porazgovarajte za razlikata me|u raska`uvaweto i preraska`uvaweto. ? Dodeka go ~ita{ tekstot, razmisli kako bi postapil ti da si na mestoto na junakot.

IZGUBENOTO ]ESE [utiraj}i so nogata po snegot, udri vo ne{to. Se ~u neobi~no yve~ewe. Toj qubopitno se navedna i vide deka e }ese za pari. Go istrese snegot od }eseto i so {iroko otvoreni o~i go otvori: - Lele, kolku pari! – pro{epoti, a `e{tina go polazi niz grbot.

Po~na da mu se mati vo glavata.

Se pritai vo senkata na prvata vrata i {tom minuva~ite na ulicata odminaa, gi prebroi parite vo }eseto.

Koga vide kolku mnogu pari ima vnatre, zatreperi. Ni samiot ne znae{e dali od radost ili od strav.

Pred o~ite mu poigruvaa edna po druga neispolnetite `elbi.

Zadi{an, brgu go stavi }eseto v xeb.

Ulicata vode{e pravo kon ~ar{ijata. Oddaleku dopira{e gluvo mrmorewe. Toj zadovolno zapre pred prviot izlog. Svetnatite o~i mu gi privle~e {arenoto no`e, koe po kojznae koj pat, go gale{e so pogledot. Ve~erva mu se pristori poubavo, poprivle~no.

Ja stavi rakata vo xebot i po~na da go stega }eseto. Vo slednata prodavnica ima u{te poubavi igra~ki...

Razbranetata reka od narod go nose{e i toj bescelno ode{e. Se kr{ea kriljata na negovite `elbi.

- Ami, ako tato ja izgube{e zarabotuva~kata? [to }e stane{e so nas? – mu prostrui niz glavata. – Kako li mu e sega, 157

po ovaa zima, na toj {to mu ispadnalo }eseto?

Odedna{ se zatr~a, begaj}i od vrevata i od lu|eto. Se najde vo parkot. Zadi{an zastana pod prvata svetilka. Ve}e uspokoen, go otvori }eseto i ja razgleda sodr`inata. Najde li~na karta i ja pro~ita adresata. Nozete mu potr~aa kako dve razigrani kow~iwa. Vo taa sostojba dale~inata i studeniloto za nego nemaa nikakvo zna~ewe.

Ja ima{e odminato baranata ku}a i se vrati nazad. Vo maliot i temen dvor go presretnaa dve slabo osvetleni prozor~iwa. Zastana pred ednoto i se zagleda vnatre.

Vedna{go prepozna ~ovekot od li~nata karta. Snove{e niz odaj~eto, beznade`no sobiraj}i gi ramewata. Isplaknatite o~i na `ena mu stradno bea zagledani nekade. Dve mali devoj~iwa potr~nuvaa po tatkoto...

Bez da tropne, vleze vo sobata i zabrzano, so istegnata raka, mu go podade }eseto na ~ovekot. V~udoneviden, ~ovekot otskokna i mu prijde. Saka{e da mu se zablagodari, no toj, ~esniot nao|a~, ve}e se ima{e izgubeno vo no}ta.

Boris Bojaxiski ♣ Razgovor za tekstot ? Kako se ~uvstvuvalo deteto koga go otvorilo }eseto? ? Koja misla go pottiknala da stane ~esen nao|a~? ? [to videl vo ku}ata na sopstvenikot na }eseto? ? Tekstot e raska`an ili preraska`an? Po {to go sogleda toa? ♣ Razmeni mislewa ? Razgovarajte {to bi storile koga bi se na{le vo situacija vo kakva se na{ol junakot od tekstot.

Najinteresnite iskazi zapi{ete gi vo tetratkite kako poraki. ♣ Doma{na zada~a ? Razka`i nastan koga si se dvoumel/la {to da stori{, kakva odluka si donel/la. Sostavot treba da e kus, sostaven od 1o -12 re~enici. ? ^itajte od sostavite na ~as, vrednuvajte gi so diskusija za niv i od najuspe{nite napravete yiden vesnik.

158

PRERASKA@UVAWE ♣ Razmisli ? Dodeka go ~ita{ tekstot, razmisli kako bi go preraska`al/la. ? Isto taka, razmisli koj bi trebalo da se srami od svojata postapka, devoj~eto ili mom~eto.

KOJ TREBA DA SE SRAMI Edno devoj~e dojde do prodavnicata za leb i ... slu~ajno mu padnaa parite. Tuku{to saka{e da gi zeme od zemja, koga toa go stori edno crvenokoso mom~e. Toa se navedna da gi zeme parite, no vo toj mig devoj~eto izvika: - Ne smee{da gi giba{! Toa se moi pari!

Devoj~eto toa go re~e tolku silno, {to site se svrtea vo toj pravec.

- Se razbira, tvoi se! – re~e mom~eto i mu gi podade parite. Zatoa i gi zedov za da ti gi dadam.

Devoj~eto mu gi istrga parite od raka i br~kaj}i go tenkoto nose naluteno re~e: - [to se opravduva{? Ti saka{e da si gi zeme{!?

- Se la`e{, devoj~e, - u~tivo no navredeno, odgovori mom~eto. Toa ne o~ekuva{e vakvo obvinuvawe, se zbuni i 159

pocrvene.

- A zo{to toga{se vcrvi? – ne prestanuva{e devoj~eto. – Sega ti e sram! Se srami{!

Pokraj niv stoe{e eden ~ovek so kuso palto. Toj go potapka mom~eto po ramo i go pofali glasno site da ~ujat: - Te nabquduvam i gledam deka si dobro mom~e! Dvapati napravi dobro delo: Gi krena parite na devoj~eto – toa e prvoto. Se vcrvi mesto nego – toa e vtoroto.

Devoj~eto gi slu{na ovie zborovi i vo toj mig mu se zarumenija obrazite. Toa, bezdrugo, sfati koj treba{e da se srami.

Petar Dubo~kin ♣ Analiziraj, komentiraj ? Kade se slu~il nastanot raska`an vo tekstot? ? Koja bila namerata na mom~eto koe gi podignalo parite? ? Komentiraj go odnesuvaweto na devoj~eto. ? [to misli{, zo{to mom~eto se vcrvelo? ? Kako go objasnil nastanot ~ovekot so kuso palto? ? Analiziraj ja porakata od ovoj tekst.

♣ Zada~a – ve`baj preraska`uvawe ? Preraska`i ja nakuso sodr`inata na tekstot vo tetratkite i prezentiraj go sostavot na ~asot.

160

OPI[UVAWE ♣ Priseti se - razgovaraj ? Ve}e si u~el/la {to e toa opis, kakva e ulogata na opisot vo literaturnite tvorbi i {to sè mo`e da bide opi{ano. ? Prisetete se na tie znaewa i porazgovarajte za niv. ? Pro~itajte gi izvadocite i analizirajte gi opisite vo niv. „... Majkata dojde oddaleku; dojde od selo koe {to od gradot be{e oddale~eno dobri ~etiri ~asa. Nejzinite ma{ki ~izmi, koi {to dopiraa do kolena, bea sosema pokrieni so kal.

Duri i zdolni{teto na {irokata selska kukwa so zeleni cvetovi be{e isprskano...” „Grev” – Ivan Cankar „... Go dr`ev ogledalceto milo vo racete i ne mo`ev da mu se iznagledam. Be{e trkalezno i vrameno vo edna {iroka ramka od rastopen i raznoboen {e}er...: „Ogledalce na detstvoto” – Petko Domazetovski „... Zapo~na proletta. Stanuva{e potoplo i vo dvorot mekata i ne`na treva se pretvora{e vo zelen kilim. Drvjata stoeja gordo za{to na nivnite granki se me{aa nijansi od zeleni lisja so belinata i so ne`no rozovata boja na cutovite.

Sinoto nebo be{e ~isto i sonceto slobodno gi postila{e zracite na zemjata...” „Be{e prolet” – Tatjana Jovan~evska

Avtor: Bojana Andonovska, u~eni~ka 161

♣ Doma{na zada~a – pismeno izrazuvwe ? Napi{i sostav vo koj }e opi{e{edna prirodna pojava. Koristi i od zborovite koi se navedeni, vo zavisnost za koja pojava }e pi{uva{: zaviva, fu~i, sviri, ne`no, gali, osve`uva, lie, kape, istura, rosi, snegulki, gusti oblaci, sne`na zavesa, krupni, sitni i dr. ? ^itajte od sostavite, diskutirajte i vrednuvajte gi so pomo{ na nastavnikot.

LIK I LI^NOST ♣ Priseti se ? Objasni gi terminite lik i li~nost za koi ve}e u~e{e. ? Pro~itaj gi izvadocite koi sledat napi{ani od pisatel i od eden u~enik. ? Sogledaj gi opisite na likot i li~nosta koi bile i temi na nivnoto pismeno izrazuvawe. „... Jakim stoe{e i nemo gleda{e nakaj moreto. Po negovoto ocrneto stare~ko lice se nabiraa i zgusnuvaa nerazgonlivi oblaci. Koj }e mu go zabele`i sega kopne`ot po onaa mirisna, svetla mugra – poslednata {to ja vide i {to ja oseti vo rodniot kraj? ...” „Kaval” – Ivan To~ko „... Da, Goran e moj najdobar drugar. U~ime vo isto oddelenie i se dru`ime sekojdnevno, na u~ili{te i doma. Toj e visoko mom~e, so crna kosa kako abonos i kafeni o~i. Velat deka e ubavo dete, a jas pove}e }e pi{uvam za negovata dobrina, trpelivost, dru`equbivost i kulturno odnesuvawe...”

Simon Andonovski, u~enik Fotografija na del od moeto oddelenie – Simon Andonovski 162

♣ Razgovaraj, razmisluvaj ? Vo koj izvadok e opi{an lik, a vo koj li~nost? ? [to e opi{ano vo prviot,a {to vo vtoriot izvadok? ? Naglasi gi fizi~kite i karakterni osobini na likot i na li~nosta. ♣ Primeni gi znaewata – rabota vo grupi ? Podelete se na dve grupi. ^lenovite na ednata grupa opi{uvaat lik od pro~itana kniga, a drugata grupa opi{uva li~nost (drugar, drugarka, sosed, rodnina, minuva~ i sl.).

Sostavite gi pi{uvate spored slednava {ema.

Voved – likot (li~nosta) koja se opi{uva (koj e toj/taa)

Razrabotka - fizi~ki i karakterni osobini na likot/li~nosta

Zavr{en del (zaklu~ok) tvojot odnos kon nego, tvoi razmisluvawa za nego

Portret____________________ (Yid?) _____________________ ___________________________ ___________________________ _____________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ _____________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________

? Na ~as od podra~jeto Izrazuvawe i tvorewe ~itajte gi sostavite, diskutirajte i vrednuvajte gi (izraznoto ~itawe, jazikot i stilot koi bile primeneti, pravopisot, estetikata).

163

VEST I IZVE[TAJ ♣ Priseti se, sporedi ? Ve}e u~evte {to e vest a {to izve{taj i koi se osobinite na ovie vidovi izvestuvawa. ? Pro~itaj gi tekstovite koi sledat razmisluvaj}i za vidot i nivnite osobini (koj tekst e vest, a koj izve{taj).

19-ti Dr`aven natprevar po Prva pomo{ Na 25-ti septemvri se odr`a 19-ot dr`aven natprevar po Prva pomo{ ~ij doma}in be{e Crvenot krst na grad Skopje.

Natprevarot se odviva{e na 14 rabotni mesta na dve traektori koi bea locirani na Plo{tad Makedonija, Skopska ^ar{ija, kaj spomenikot na Skender Beg, @ena park I Gradski trgovski Centar, kade 25 najdobri ekipi od celata dr`ava imaa mo`nost da uka`at tretman na povredenite vo odli~no iscenirani itni situacii.

Prvoto mesto za najpodgotvena ekipa po prva pomo{ go zema ekipata od OOCK Kisela Voda, Vtoroplasirana be{e ekipata od OOCK Karpo{, dodeka tretoto mesto i pripadna na ekipata od OOCK Centar. Natprevarot pretstavuva{e odli~na mo`nost za site ekipi da gi potvrdat svoite znaewa po prva pomo{ I da se zabavuvaat.

164

CRVENIOT KRST PRISUTEN NA SITE KULTURNI I SPORTSKI MANIFESTACII VO GRADOT Timovite na Crveniot krst za davawe na prva pomo{ i transport na povredeni, ve}e se postojano prisutni na site kulturni i sportski manifestacii vo gradot Skopje.

Bi izdvoile nekoi od niv: Skopskiot maraton, izletot organiziran od Amerikanskata stopanska komora so Amerikanskata ambasada, revijalniot turnir Odbojka na Gradska pla`a, turnirot na Odbojka na pla`a na u~enicite od srednite u~ili{ta, turnir vo bas-ket, biciklisti~ki trki, obezbedu-vawe na me|unarod nata manifesta-cija iska~uvawe na golem Korab, fudbalski turnir vo Triangla, planinarski diplomatski den na [ar Planina, me|unaroden trening na vlez vo pe{tera vo Jasen, fudbal vo `enska kategorija, TEHNOMA na Skopski saem, Bela no}i dr.

Gri`ata za povredenite so visoko nivo na stru~nost, efikasnost i opremenost, vo celost govori za podigawe na svesnosta na vistinskiot vrednosen sistem, koj go gradi i neguva organizacijata na Crveniot krst vo na{eto op{testvo. ♣ Bidi kreativen ? Edna grupa u~enici pi{uva vest, a druga izve{taj. ? Na ~as od podra~jeto Izrazuvawe i tvorewe ~itajte gi sostavite, diskutirajte za niv i od najuspe{nite Novinarskata sekcija neka napravi yiden vesnik.

165

DIKTAT Diktat so promeni ♣ Primeni gi znaewata (Proveri gi znaewata!) ? Na ~asot }e bide realiziran t.n. diktat so promeni.

Dodeka nastavnikot diktira, ti pi{uva{vo tetratkata (uredno I razbirlivo). ? So ovoj diktat }e gi proveri{ tvoite znaewa za kategorijata na~in kaj glagolite, no i za upotrebata na interpunkciskite znaci kaj direktniot govor koi se tesno povrzani so pravopisot. ? Tvoja zada~a e da go promeni{ iskazniot na~in vo zapoveden ili mo`en, spored potrebite, vnimavaj}i na pravopisot kaj direktniot govor.

IZLET

Nastavni~kata vleze i ni re~e deka utre }e odime na izlet.

Utredenta site u~enici dojdoa pred u~ili{teto. Za polovina ~as stasavme na edna zelena livada. Po kuso vreme site sakaa da jadat. Se sobraa zaedno, no Bor~e sedna nastrana za{to saka{e da jade sam. Nastavni~kata mu re~e da dojde i da jadat zaedno za{to taka e povkusno.

Otkako se najadoa, u~itelkata pra{a da ne zaboravile ne{to. U~enicite se setija deka treba da gi soberat otpadocite. Nastavni~kata im re~e deka }e bide sre}na koga znaat kako da se odnesuvaat.

166

♣ Sam proveri gi svoite znaewa ? Otkako nastavnikot }e vi go poka`e pravilno napi{aniot tekst, sporedi ja to~nosta so tvojot diktat korigiraj}i go. Taka }e gi proveri{svoite znaewa za ovie sodr`ini.

TVORE^KI DIKTAT ♣ Primeni gi (proveri gi) znaewata ? Tvore~kiot diktat bara da gi promeni{ zborovite i izrazite koi }e gi poso~i nastavnikot so tvoi zborovi i izrazi, pri {to }e go zbogati{ tekstot i }e go prezentira{ bogatstvoto na tvojot re~nik, odnosno na tvoeto pismeno izrazuvawe. ? Ako smeta{ deka mo`e{ da go promeni{ i naslovot na tekstot so posoodveten, ili drug del od tekstot, mo`e{ da go stori{ toa.

OGLEDALCA „Sedam do prozorecot i gledam vo dvorot. Do`dot tuku{to e prestanat. A pred malku silno tura{e. Pravo da vi re~am, poln bev so zadovolstvo. Tolku ubavo udira{e po streite, pluska{e vo prozorcite i prave{e meur~iwa po vir~iwata vo dvorot ______________________. Po `icata optegnata za ali{ta patuvaa ________________ kapki. Jadri kako biseri. [tom ednite pa|aat, ve}e drugi trgnale. Poubavo _____________________nema. Mislam, barem za mene _________________________...” ♣ Ve`ba ? Na ~as realizirajte diktat so promeni vo parovi (dvojki). Naizmeni~no diktirajte del od tekst so drugar~eto so promena na zborovi so sinonimi. Izvr{ete me|usebna proverka.

167

171

172

173

174

175

176

177

178

179

180

181

182

183

184

• • • • • • • • • • • •

Smrtta na starecot ^udna snaa Se}avawe na stihotvorbata Peso~na kula Najslatkiot plod Najskapocenoto Kako raste tatkovinata Pticata ne se vrti Skazni za idninata Cre{ovoto top~e Za prikaznata na mojata majka Lo{a igra

Georgi Stalev Narodna pesna Ivan To~ko Bo{ko Sma}oski Narodna prikazna Vidoe Podgorec Olivera Nikolovska Gorjan Petrevski Dubravko Horvat Trajan Petrovski Nenad Xambazov Kiro Donev

187

188

189

190

191

192

193

194

195

196

197

198

199

200

201

202

203

204

Trajan PETROVSKI 205

206

207

208

209

210

211

Çà ïèñàòåëèòå Ñëàâêî £àíåâñêè (1920 - 2000): Kðâàâà íèçà, Ïåñíè, Ëåá è êàìåí (Çáèðêè ïåñíè), Ñå,ëî çàä ñåäóìòå ¼àñåíè (ïðâ ìàêåäîíñêè ðîìàí), Äâå Ìàðèè, Ìåñå÷àð,Ðàñïåàíè áóêâè, Ìèëèîíè Ÿèíîâè, Ñåíêàòà íà Êàðàìáà - Áàðàìáà,Ìàðñîâöè (ðîìàíè) è äð. Ãëèãîð Ïîïîâñêè (1928 - 2007): Áà¼êà çà äåòåòî Âèëåí, Äðâàð÷å (ðàñêàçè), Ðîñèöà (ïîåçè¼à), Ïàðàäà íà öâå èœàòà (ïîåçè¼à), Ñêàçíà çà í༼óíàêîò,Çà ïîóáàâ ñâåò, Ó÷èòåëêàòà (ðîìàí), Åëåí Êàìåí(ñêàçíè), Øåï, øåï, øåï(ãàòàíêè) è äð. Áèñòðèöà Ìèðêóëîâñêà (1930): Öâå åíöà (ïîåçè¼à), Ãðàäèí÷å (ðàñêàçè), Ïðàçíè÷íè âèäåëèíè (ïîåçè¼à), ½âåçäåíà(áà¼êè), Âèäåëèíà ( áà¼êà), Êëó÷àð÷èœà (ðîìàí) è äð. Öàíå Àíäðååâñêè ( 1930): Ñîí÷åâà ïîðàêà (ïîåçè¼à), £àãîòêè (ðàñêàçè),Íàøèòå ïðâè ó÷èòåëè (ïîåçè¼à), Äàðáè ( ïðèêàçíè), Ìàëàòà ãîëìà òî÷êà (ðàñêàçè) è äð. Ìèõî Àòàíàñîâñêè (1934 - 2008): Îä ëàâ äî ñòðàâ ( áàñíè), Âî äâîðåöîò íà ñêàçíèòå, (ñêàçíè),Ìàðêî Íîâèíàðêî (ðàñêàçè), Ãîëåìèîò ¼óíàê (íîâåëà), Êó è÷êàòà ñî áåëà øàìè¼à(ðîìàí), Áàìáèëà îä äðóãèîò ñâåò(ðîìàí), Óëè÷åòî ñî îáåòêè îä öðåøè(ðîìàí), Âå÷åðè êð༠øàäðâàíîò (ïîåçè¼à) è äð. Âèäîå Ïîäãîðåö (1934 - 1997): Ðàçâèãîð÷å (ïîåçè¼à), Ãîðñêî êëàäåí÷å (ïîåçè¼à), Øèóìñêèîò ðàçáî¼íèê (ðàñêàçè), À¼äó÷êà, Âåñåëà àçáóêà (ïîåçè¼à), Øàðåíè áðîäîâè (ðàñêàçè), Ïðâîòî 212

ïèñìî (ðîìàí), Ëóøïè îä ìåñå÷èíàòà (ïîåçè¼à), Äðâî íà ñïîìåíèòå (ðàñêàçè), Áî¼àí (ðîìàí), Èñ÷åçíàòèîò ð༠( ðîìàí) è äð. Ðèñòî Äàâ÷åâñêè (1935): - Äîæäîâíè êàïêè ( ïîåçè¼à), Áåñêðà¼íà ïðèêàçíà( ðàñêàçè), Ñîáèð íà âðàíèòå ( áàñíè), Äâîðåö íà îïà÷èíè ( äðàìñêà òðèëîãè¼à), Ïðèíöîò Êðèñòè¼àí ( ðîìàí), Ñêàçíè çà áàñíîâî, Ñëàäîëåòêè îä ñêàçíèòå ( ðàñêàçè) è äð.

Bo{ko Sma}oski (1938-1998): Golemi i mali (roman), Koreni{te (roman), Pesni od Modri~ (zbirka poezija), Sliki~ki i zbor~iwa (pesni), radiodrami, televiziski drami i dr. Êèðî Äîíåâ ( 1942): Áèòêàòà íà Ìå÷êèí Êàìåí (ïîâåñò), Ïåðå Òîøåâ (ïîâåñò),Ìàíàñòèðñêè ¾âîíà(ðîìàí), Øàðåíà êðèåíêà (ðîìàí), Ñëèêà øòî áëèêà (ïîåçè¼à), ×óäíè ÷óäà (ðàñêàçè), Âåñåë Çîîïàðê( ðàñêàçè) è äð. Íåíàä àìáàçîâ (1943): Âåñåëè åäíî÷èíêè, Çåì¼àòà ìî¼à (ïîåçè¼à), Ïàëàâîòî çà¼à÷å (ïîåçè¼à), Çíàìåòî íà ìèðîò (ïîåçè¼à), Âåñåëî äåòåíöå ( ïîåçè¼à), Çåì¼àòà íà ëàæãîâöèòå (ïîåçè¼à è ïðîçà), Ãàòàíêè è ïðàøàíêè, Êàæàì ëàæàì (ðàñêàçè) è äð.

213

ÐÅ×ÍÈÊ ÍÀ ÍÅÏÎÇÍÀÒÈ ÇÁÎÐÎÂÈ

214

215

216

217

218

SODR@INA JAZIK Potekloto na makedonskiot jazik............................................... 05 Prasloven jazik...........................................................................05 Staroslovenska azbuka...............................................................07 Sovremeno makedonsko pismo....................................................09 Podelba na glasovite.................................................................10 Podelba na soglaskite................................................................11 Pravila za akcentirawe na zborovite......................................12 Morfolo{ka klasifikacija na zborovite............................... 15 Vidovi imenki.............................................................................17 Opredelenost kaj imenkite............................................. 19 Gramati~ka kategorija na~in kaj glagolite................................20 Vidovi pridavki......................................................................... 21 Zamenki: li~ni i pokazni............................................................22 Glavni re~eni~ni ~lenovi.........................................................25 Zborovite vo funkcija na podmet................................... 25 Prilo{ki opredelbi: za mesto, za vreme i za na~in..... 26 Slo`ena re~enica...................................................................... 27 Re~nik i stil............................................................................... 29 Leksi~ko zna~ewe na zborovite...................................... 29 Paronimi............................................................... 29 Pravopis......................................................................................31 Skratenici.......................................................................31 Sleano pi{uvawe na slo`enite zborovi.......................32 Osnovno i prenosno zna~ewe na zborovite ................... 35 Interpunkciski znaci: to~ka, zapirka, pra{alnik i dve to~ki ............................................................................................36 LITERATURA Podelba na literaturata po rodovi..........................................41 Mostovi Gligor Popovski....................41 Na{eto sonce Boro Sitnikovski..................43 Vesela vselena Aleksandar Kujunxiski......... 44 Sodr`ina na tekstot...................................................................49 219

Leb za tate Velko Nedelkovski................49 Tri dobri sosedi Narodna prikazna................. 53 Raskazi........................................................................................ 56 Koga cutea bademite Bistrica Mirkulovska..........56 [ampion Rajko Jov~evski......................61 Vidovi raskazi............................................................................63 Sredba so Aladin Risto Dav~evski....................63 Raskaz za cvetot Bo{ko Sma}oski.................... 65 Raska`uva~ (narator)................................................................. 68 Gnezdo Bo{ko Sma}oski.................... 69 Darbi Cane Zdravkovski................. 71 Neobrani jabolka Bo{ko Sma}oski.................... 74 Ne znael kolku e bogat Narodna prikazna.................76 Poim za drama Izmama Mile Popovski...................... 78 Bulki kraj {inite Velko Nedelkovski................82 Dijalog i monolog vo dramski tekst............................................85 Gostin od Amerika Risto Krle............................. 85 [to stanalo so yunica Bistrica Mirkulovska..........90 A devoj~e peruni~e Narodna pesna.......................92 Komunikaciski dijalog............................................................... 93 Privremen dijalog Aleksandar Kujunxiski......... 93 LIRSKI VIDOVI Qubovni, patriotski i pejza`ni pesni @etva Jovan Kotevski...................... 95 Boite na tatkovinata Marina Bebekovska...............96 Ti li be{e prolet V. Dimitrovski...................... 97 Prispivna Bla`e Koneski.....................100 Zalez Jovan Strezovski................ 100 Mojot roden kraj @ivko Nikolovski...............101 Vizuelni i auditivni elementi vo pesnite............................102 Dete zaspano kraj ezero Bla`e Koneski.....................102 Stilski figuri......................................................................... 105 Epitet............................................................................. 105 [upelka Konstantin Miladinov....... 105 @nala Mara `olto proso - Narodna pesna.........106 Dom golem i svetol Aleksandar Popovski........108 Anafora i epifora........................................................110 Oj lule Narodna pesna.....................110 Tamu e na{ata reka -Petre M. Andreevski......... 112 220

Esen Stanko Vrz........................... 112 Vo novata godina [ukri Ramo..........................113 Stani Stanke narodna pesna..................... 113 Dosta si moma odela - narodna pesna.................114 Lirsko - epski pesni..................................................................115 Maj~ino vospitanie Gligor Prli~ev....................115 Junak i niva Narodna pesna.....................116 Skender - bej i mome bitolsko - Narodna pesna............ 118

IZRAZUVAWE I TVOREWE Usno izrazuvawe....................................................................... 121 Razgovorot kako vid na komunikacija............................ 121 Intervju.....................................................................................125 Nemame rezervna planeta.............................................125 Hronolo{ko i retrospektivno raska`uvawe..........................128 Duwite na baba mi Jovica \ur|i}............128 Prvo peewe Trajan Petreski...................129 Milosija Kata Misirkova Rumenova..132 Ezerska bajka Slavko Janevski..................133 Opi{uvawe............................................................................... 135 Ogledalce na detstvoto Petko Domazetovski............135 Elka Marija Voronkova................136 Opi{uvawe likovi i li~nosti.................................................139 Ne{to za na{eto maalo Miho Atanasovski............... 139 Likot na Hajdi.................................................................142 Na{iot Dime.................................................................. 143 Izvestuvawe (izve{taj)............................................................144 Da ja sakame knigata........................................................144 Nastani za denot na u~ili{teto................................... 145 Vest............................................................................................ 147 Najdobrite na olimpijada............................................. 147 Literaturkna {kola..................................................................148 Scenska izvedba....................................................................... 150 Dramatizacija................................................................150 Ogledalce Jovan Strezovski................ 150 Makite so saatot Vasil Iqoski......................154 Pismeno izrazuvawe................................................................ 157 Izgubeno }ese Boris Bojaxiski.................. 157 221

Preraska`uvawe.......................................................................159 Koj treba da se srami Petar Dubo~ki..................... 159 Opi{uvawe............................................................................... 161 Lik i li~nosti .......................................................................... 162 Vest i izve{taj ......................................................................... 164 Crveniot krst prisuten na site kulturni i sportski manifestacii vo gradot...........................................................165 Diktat (Diktat po primeri) ......................................................166 Izlet ................................................................... 166 Tvore~ki diktat..............................................................167 Ogledalce............................................................167 MEDIUMSKA KULTURA Vidovi mediumi (pe~ateni i elekronski)............................... 171 Knigata kako medium.......................................................173 Teatarska pretstava.......................................................175 Ulogata na re`iser, akter, kostimograf i scenograf ........... 175 Spasuva~ka uloga Rajko Jov~evski....................175 Medioteka................................................................................. 182 Proektna zada~a.............................................................182 TEKSTOVI ZA PRO[IRUVAWE NA ZNAEWATA Smrtta na starecot ^udna snaa Se}avawe na stihotvorbata Peso~na kula Najslatkiot plod Najskapocenoto Kako raste tatkovinata Pticata ne se vrti Skazni za idninata Cre{ovoto top~e Za prikaznata na mojata majka Lo{a igra

Georgi Stalev......................187 Narodna pesna....................189 Ivan To~ko...........................190 Bo{ko Sma}oski..................192 Narodna prikazna...............194 Vidoe Podgorec..................196 Olivera Nikolova..............198 Gorjan Petrevksi.................200 Dubravko Horvat.................203 Trajan Petrovski............... 205 Nenad Xambazov..................207 Kiro Donev...........................208

Za pisatelite...........................................................................212 Re~nik na nepoznati zborovi.................................................214 Koristena literatura..............................................................217 222