Αριστεία ΛOΓΟΣ Κ Α Ι ΑΝΤIΛΟΓΟΣ - Εκπαιδευτήρια Δούκα

ΠΑΡΑΔΟΣΗ

HΜΕΡΟΛΟΓΙΟ

ΚΑΙ ΠΡΟΟΔΟΣ Στα Εκπαιδευτήρια Δούκα, έναν εκπαιδευτικό οργανισμό που σύντομα θα συμπληρώσει 100 χρόνια ζωής και δράσης, όλοι εμείς αφουγκραζόμαστε και απαντάμε αποτελεσματικά στα δεδομένα του σήμερα και του αύριο.

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ

Αντιμετωπίζουμε κάθε μαθητή με εξατομικευμένο τρόπο, σφυρηλατούμε προσωπικότητες με αξίες και προσφέρουμε γνώσεις και δεξιότητες 21ου αιώνα. Στόχος μας είναι να ενισχύσουμε τη μοναδικότητα του κάθε παιδιού, να προάγουμε τα ταλέντα του, να αναδείξουμε τις ικανότητές του και να αναπτύξουμε την προσαρμοστικότητά του σε κάθε νέο περιβάλλον και πρόκληση.

Μεσογείων 151 / 15126 Μαρούσι Τ 210 61.86.000 / F 210 61.86.020 / www.doukas.gr

CYAN MAGENTA YELLOW BLACK

ISBN: 978-960-6755-70-5

Αριστεία

1977: ΜΝΗΜΗ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ (επιμέλεια: Π. Γιακουμής) 1978: Ο ΚΥΠΡΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΣ (επιμέλεια: Π. Γιακουμής) 1979: ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ (επιμέλεια: Π. Γιακουμής) 1980: ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ (επιμέλεια: Π. Γιακουμής, Γ. Καραχάλιος) 1981: Η ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ (επιμέλεια: Π. Γιακουμής, Γ. Καραχάλιος) 1982: ΟΙ ΠΑΝΕΥΡΩΠΑΪΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ (επιμέλεια: Π. Γιακουμής) 1983: Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΠΑΝΕΛΛΗΝΩΝ (επιμέλεια: Π. Γιακουμής) 1984: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΑΪΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ (επιμέλεια: Ε. Γαλανίδου-Μπαλφούσια) 1985: Η ΑΘΗΝΑ ΤΟΥ ΧΤΕΣ (επιμέλεια: Π. Γιαννούλη-Σπυροπούλου) 1986: ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΜΟΥΣΕΙΑ (επιμέλεια: Ι. Κανελλόπουλος) 1987: ΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΠΕΛΑΓΟΣ (επιμέλεια: Ι. Κανελλόπουλος) 1988: Η ΒΟΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΣ (επιμέλεια: Ι. Κανελλόπουλος) 1989: ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ (επιμέλεια: Ι. Κανελλόπουλος) 1990: ΤΟ ΤΕΙΧΟΣ ΤΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ (επιμέλεια: Ι. Κανελλόπουλος) 1991: Η ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Η ΘΑΛΑΣΣΑ (επιμέλεια: Ι. Κανελλόπουλος) 1992: ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ (επιμέλεια: Χ. Παπακώστα) 1993: ΤΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ (επιμέλεια: Α. Μυκωνιάτης) 1994: ΕΘΝΙΚΟΙ ΕΥΕΡΓΕΤΕΣ (επιμέλεια: Κ. Χατζιώτης) 1995: ΕΣΤΙΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ (επιμέλεια: Κ. Βιολάρης) 1996: Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΥΜΕΝΗ (επιμέλεια: Κ. Βιολάρης) 1997: ΑΤΕΝΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ (συντονισμός: Ι. Φ. Δούκας) 1998: ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ (επιμέλεια: Κ. Βιολάρης) 1999: ΓΙΑΤΙ ΤΟΣΗ ΒΙΑ; (συντονισμός: Ι. Φ. Δούκας) 2000: ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΟΥ 2000+ (συντονισμός: Ι. Φ. Δούκας) 2001: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΟΛΑΙΑ ΜΑΣ (συντονισμός: Ι. Φ. Δούκας) 2002: ΓΕΝΟΥΣ ΘΗΛΥΚΟΥ (συντονισμός: Ειρήνη Ι. Δούκα) 2003: ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ (συντονισμός: Ι. Φ. Δούκας) 2004: ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ (επιμέλεια και συντονισμός: Ι. Φ. Δούκας) 2005: ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (συντονισμός: Ι. Φ. Δούκας) 2006: ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΜΑΡΜΑΡΩΝ (συντονισμός: Ι. Φ. Δούκας) 2007: 90 ΧΡΟΝΙΑ ΠΑΡΑΔΟΣΗ & ΠΡΟΟΔΟΣ (συντονισμός: Ειρήνη Ι. Δούκα) 2008: ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ (συντονισμός: Κωνσταντίνος Ι. Δούκας) 2009: 2009... ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ (συντονισμός: Ελένη Δούκα-Πατέρα) 2010: ΤΟ ΠΟΛΥΜΟΡΦΟ ΤΟΠΙΟ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ (συντονισμός: Ειρήνη Ι. Δούκα) 2011: ΕΠΑΝΑ-ΣΤΑΣΗ ΖΩΗΣ (συντονισμός: Ελένη Δούκα-Πατέρα) 2012: ΕΔΩ Ή ΑΛΛΟΥ; ΤΟ ΔΙΛΗΜΜΑ ΤΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ (συντονισμός: Ελένη Δούκα-Πατέρα) 2013: ΓΟΝΕΑΣ ΤΟΥ 21ου ΑΙΩΝΑ: ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ (συντονισμός: Ελένη Δούκα-Πατέρα) 2014: ΜΕ ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΑΣ: ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΣΕ ΜΙΑ ΕΠΟΧΗ ΑΝΑΤΡΟΠΩΝ (συντονισμός: Ελένη Δούκα-Πατέρα) 2015: TO ΜΟΝΑΔΙΚΟ ΜΟΥ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ (συντονισμός: Ελένη Δούκα-Πατέρα)

2016

cover_2016 21/12/2015 1:54 μ.μ. Page 1

Με την Παράδοση και την Πρόοδο να αποτελούν την ουσία της παιδαγωγικής μας προσέγγισης, εφαρμόζουμε το πιστοποιημένο εκπαιδευτικό μοντέλο που έχουμε δημιουργήσει με βασικό μας στόχο να διαμορφώσουμε παγκόσμιους πολίτες με ελληνική ταυτότητα.

Αριστεία ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

Η ελληνική κοινωνία αναγνωρίζει το εκπαιδευτικό μας έργο, οι γονείς μάς εμπιστεύονται τα παιδιά τους και οι μαθητές μας τα όνειρά τους. Γιατί, για εμάς, το κάθε παιδί είναι μοναδικό!

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

ΕΚΔΟΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΩΝ ΔΟΥΚΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Aντί προλόγου - Για ένα νέο δυναμικό κοινωνικό πρότυπο Ιωάννης Δούκας, Γενικός Διευθυντής Εκπαιδευτηρίων Δούκα Χαιρετισμός του Μακαριώτατου Αρχιεπίσκοπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κου. Ιερώνυμου για το Ημερολόγιο 2016 των Εκπαιδευτηρίων Δούκα Ιερώνυμος Β΄, Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Όχι Αριστεία, Πληρότητα Ερρίκος Αρώνες, Πατέρας, σύζυγος, επιχειρηματίας,

11

16 18

φιλάνθρωπος, συγγραφέας

Περί αριστείας Νίκη Ασπρογέρακα-Γρίβα, Δικηγόρος

21

Η τέχνη της διαφορετικότητας Ειρήνη Βεργίτση, Υπεύθυνη Τμήματος ART & DESIGN

26

Εκπαιδευτηρίων Δούκα

Αριστεία Δημήτρης Γεωργίου, Μαθητής Γ΄ Γυμνασίου Εκπαιδευτηρίων Δούκα

30

Δεν σταματώ να προσπαθώ Μαρία Γκούσιου, Ολυμπιονίκης Ποδηλασίας Special Olympics

34

Στιβ Τζομπς, Ουίνστον Τσόρτσιλ, Άλμπερτ Αϊνστάιν, Ουίλιαμ Σαίξπηρ Πέτρος Δεληγιάννης, Μαθητής Γ΄ Λυκείου Εκπαιδευτηρίων Δούκα H Αριστεία είναι αξία; Ελένη Δούκα-Πατέρα, Δασκάλα, Εκπαιδευτική Ψυχολόγος,

38 42

Διευθύντρια Δημοτικού Εκπαιδευτηρίων Δούκα

Οι κρυφές αρετές της αριστείας Γιώργος Δρίβας, Υπεύθυνος Ξένων Γλωσσών Εκπαιδευτηρίων Δούκα

47

Η αριστεία στη σύγχρονη Ελλάδα Ευγενία Ελευθερίου, Απόφοιτος Εκπαιδευτηρίων Δούκα 2015

52

Η προσωπική εμπειρία της Αμερικής Αθανάσιος Έλλις, Αρθρογράφος - Aνταποκριτής στην εφημερίδα «Η Καθημερινή»

57

Αριστεία και Αριστοκρατία Χρήστος Ζαμπούνης, Δημοσιογράφος, Συγγραφέας

61

–7–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

Αριστεία: Αξία ζωής Τάκης Θεοδωρικάκος, Πρόεδρος GPO AE

64

Τα τι και πώς της αριστείας Χάρης Θεοχάρης, Μηχανικός Λογισμικού – Βουλευτής ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ

68

Τι σημαίνει για μένα αριστεία; Έλενα Καλέργη, Μαθήτρια ΣΤ΄ Δημοτικού Εκπαιδευτηρίων Δούκα

72

Η αριστεία ως κοινωνική προσφορά Νίκη Κεραμέως, Βουλευτής Επικρατείας Υπεύθυνη Τομέα Διοικητικής

74

Μεταρρύθμισης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης ΝΔ

Τα μετάλλια περιμένουν στο μέλλον Αντωνία Κόντα, Δασκάλα Α΄ τάξης Εκπαιδευτήρίων Δούκα,

78

Μέντορας, Μητέρα

Αριστείας λόγοι σε «πραγματικό χρόνο» Σεραφείμ Π. Κοτρώτσος, Δημοσιογράφος-Συγγραφέας,

83

Διευθυντής Ραδιοφωνικού Σταθμού ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ 90.1

2016

Ο δεκάλογος της αριστείας Κωνσταντίνος Κουτσόπουλος, π. Καθηγητής Εθνικού Μετσοβίου

88

Πολυτεχνείου, Vice President EUROGEO

Η αριστεία ως στάση ζωής Χρυσούλα Κουφού, Μαθήτρια Γ΄ Γυμνασίου Εκπαιδευτηρίων Δούκα

95

Αριστεία Κωνσταντίνος Π. Λαμπρινόπουλος, Πρόεδρος ΔΣ Ελληνικής Εταιρίας

98

Διοικήσεως Επιχειρήσεων (ΕΕΔΕ)

Αριστεία: λόγος και αντίλογος Φιλιώ Μανωλιουδάκη, Διεθνής Υδατοσφαιρίστρια

102

Η έλλειψη πραγματικών ηγετών Βασίλειος Μαρκεζίνης, Ακαδημαϊκός

106

Αριστεία; Αριστείδης Μπαλτάς, Υπουργός Πολιτισμού

115

Η συνδρομή της συλλογικής βελτίωσης στην ατομική επιδίωξη της αριστείας Γεώργιος Μποχώρης, Καθηγητής Πανεπιστημίου Πειραιώς,

–8–

119

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

Αριστεία και επιτυχία Νίκος Μπουφίδης, ΜΒΑ, Πρόεδρος & Διευθύνων Σύμβουλος, Bennett Group,

128

Ταμίας & Μέλος Δ.Σ Πανελλήνιας Ένωσης Φαρμακοβιομηχανίας (ΠΕΦ)

Τελειότητα Χρήστος Νάνος, Μαθητής International Baccalaureate

133

Εκπαιδευτηρίων Δούκα

Η αριστεία ως τρόπος σκέψης και ζωής είναι ένας όρος απαιτητικός, δύσκολος ή παρεξηγημένος στη σύγχρονη εποχή; Έφη Νικολοπούλου, Ψυχολόγος Νηπιαγωγείου Εκπαιδευτηρίων Δούκα

136

Αιέν Αριστεύειν Παύλος Νινιός, Αρχιτέκτων Μηχανικός

141

Η αξία της αριστείας Σοφία-Ζωή Παράσχου, Μαθήτρια Β΄ Λυκείου Εκπαιδευτηρίων Δούκα

146

Η διαχρονική αξία της αριστείας Άγγελος Περβανάς

150

Η αριστεία μέσα από αντανακλάσεις προερχόμενες από ευρωπαϊκά ερεθίσματα Δημήτρης Ραυτόπουλος, Οικονομικός Διευθυντής του Ευρωπαϊκού

154

Κέντρου για τις Γυναίκες και την Τεχνολογία – ECWT

Αναζητώντας την αριστεία Κωνσταντίνος Στράτος, Επιχειρηματίας,

159

Απόφοιτος Εκπαιδευτηρίων Δούκα 1982

Αιέν Αριστεύειν Θεόδωρος Φορτσάκης, Βουλευτής Επικρατείας ΝΔ, Καθηγητής

162

της Νομικής Σχολής Αθηνών, τ. Πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

5+1 μύθοι για την αριστεία Στάθης Χαϊκάλης, Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρείας επικοινωνίας και marketing Communication Effect

–9–

167

2016

ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ

Για ένα νέο δυναμικό κοινωνικό πρότυπο ΙΩΑΝΝΗΣ ΔΟΥΚΑΣ Γενικός Διευθυντής Εκπαιδευτηρίων Δούκα

«Πρέπει πάντα να παραδειγματιζόμαστε από κάτι που μας ξεπερνά» Στέλιος Ράμφος

Κ

αλή τύχη με έταξε να υπηρετήσω σε όλη μου τη ζωή την εκπαίδευση των νέων της πατρίδας μας. Με αφετηρία την οικογενειακή παράδοση, επικεντρωμένη στην παιδευτική αναγέννηση του τόπου μας ως προϋπόθεση ελευθερίας και κοινωνικής προόδου, ευτύχησα να ακούω κάθε πρωί τις φωνές των μαθητών από τα πρώτα τους σχολικά βήματα μέχρι την αποφοίτησή τους. Και γι’ αυτούς τους ανθρώπους καταθέτω σήμερα τις απόψεις μου με την απόσταση και την ψύχραιμη ματιά που χαρίζει η πείρα, απελευθερωμένη από τη θολή ματιά της καθημερινότητας. Η αλήθεια είναι ότι στις δεκαετίες που πέρασαν άκουσα πολλά μεγαλεπήβολα σχέδια εκπαιδευτικής αλλαγής. Τα περισσότερα είχαν αφετηρία καλές προθέσεις υπουργών· όμως πολλά από αυτά δεν είχαν συνέχεια. Έμειναν στον σχεδιασμό, ανατράπηκαν

–11–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

από τους επόμενους, ενώ αρκετά από αυτά εξαγγέλθηκαν με στόμφο υπηρετώντας απλώς τις πολιτικές στοχεύσεις της στιγμής. Αντί να οικοδομείται με μικρά, οργανωμένα και αποφασιστικά βήματα εθνικό σχέδιο για το μέλλον, συνήθως απεραντολογούσαμε για το ιστορικό μας παρελθόν, συμβιβαζόμασταν με τη μετριότητα του παρόντος και περιφρονούσαμε τις προκλήσεις του αύριο. Ως κοινωνία υπονομεύσαμε στέρεα αξιακά πρότυπα και λειτουργήσαμε ισοπεδωτικά. Στρεβλώσαμε διαχρονικές αξίες και παραδώσαμε τη ζωή μας στα εύκολα και ευχάριστα λόγια. Μια από τις σημαντικότερες αξίες τις οποίες με συστηματικότητα θα έπρεπε να καλλιεργούμε και να αναδεικνύουμε είναι η αριστεία. Λανθασμένα κάποιοι επιχειρούν να ταυτίσουν την αριστεία με τον ελιτισμό. Η παλιά αριστοκρατία της δύναμης δεν έχει σχέση με την κοινωνική αριστεία. Η πρώτη διαμορφώνει κλειστά οικονομικά συστήματα και αναπαράγει τον πλούτο υπέρ μιας συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας πολιτικά και οικονομικά ισχυρών. Αντιθέτως, το πρότυπο της αριστείας κινητοποιεί διαρκώς τον νου και τη σκέψη. Πυροδοτεί την αγωνιστικότητα των ανθρώπων κάθε κοινωνικής κατηγορίας και επιτρέπει διά της μόρφωσης και της αξιοποίησης του πνευματικού δυναμικού κάθε ανθρώπου τη διάκριση και την επίτευξη των στόχων. Γι’ αυτό η αριστεία σε μια δημοκρατική κοινωνία είναι το όπλο των ανθρώπων, κυρίως εκείνων που στερούνται υλικών μέσων, για να βελτιώσουν την κοινωνική και υλική τους θέση, να διακριθούν στον επιστημονικό και επαγγελματικό στίβο ανεξαρτήτως της κοινωνικής τους αφετηρίας. Επομένως, ένα δημοκρατικό ευρωπαϊκό κράτος θα έπρεπε, σε κανονικές συνθήκες, να ευνοεί την αριστεία ως μέσο κοινωνικής κινητικότητας, γιατί ευνοεί τους πιο αδύναμους να υλοποιήσουν τους φιλόδοξους στόχους τους.

–12–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

Από την άλλη, στο σημείο που έχουμε φτάσει ως κοινωνία έχουμε ανάγκη από ισχυρά πρότυπα. Δεν μας αξίζει να βιώνουμε την αγένεια, τη βία και τον κοινωνικό εκτραχηλισμό, την ανομία και την επικράτηση όχι πια των μετρίων αλλά των χειρότερων τέκνων ενός ιστορικά περήφανου λαού. Η οικτρή αυτή κατάσταση, αν δεν ανακοπεί, εγκυμονεί τον κίνδυνο να οδηγήσει την Ελλάδα σε πλήρη εσωτερική διάλυση και διεθνή απαξίωση. Ένας λαός προοδεύει όταν διακρίνονται οι ικανότεροι, αυτοί που παράγουν, καινοτομούν, αναζητούν την εφαρμογή πρωτότυπων ιδεών, τολμούν στην τέχνη και την επιχειρηματικότητα. Και αυτή η πνευματική ηγεσία με τον αγωνιστικό της παλμό δεν είναι άλλη από τα καλύτερα μυαλά που διαθέτει ο τόπος μας σε κάθε τομέα. Στηριζόμενοι σε αυτούς και διαμορφώνοντας ένα θεσμικό πλαίσιο αξιοκρατίας, οι άριστοι σε κάθε τομέα θα γίνουν τα πρότυπα τα οποία έχει ανάγκη ο τόπος μας, για να επιτύχει την πλήρη ενσωμάτωσή του στις αναπτυγμένες χώρες του κόσμου και να απαλείψει οριστικά όσα ελαττώματα τον καθηλώνουν στην αδράνεια και τη στασιμότητα. Τέλος, ας μην ξεχνάμε ότι η Ελλάδα που αιμορραγεί γιατί χάνει (ελπίζω όχι οριστικά) τα αξιότερα τέκνα της, τα οποία αναζητούν εργασιακές ευκαιρίες στο εξωτερικό, θα κατορθώσει να υπερβεί τα εμπόδια και θα διαμορφώσει αναπτυξιακές προοπτικές μόνο αν αντιμετωπίσει τις προκλήσεις μιας παγκοσμιοποιημένης και ανταγωνιστικής κοινωνίας. Αντί, λοιπόν, να επινοούμε διαρκώς εχθρούς, εφευρίσκοντας ευτελείς δικαιολογίες για τις αποτυχίες του κράτους μας, ας συνειδητοποιήσουμε επιτέλους ότι μόνο με άξια στελεχωμένη διοίκηση και ικανούς ανθρώπους μπορούμε να αξιοποιήσουμε τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται. Βλέπω, άλλωστε, νέους ανθρώπους που δημιουργούν νεοφυείς επιχειρήσεις, επινοούν λύσεις και αναζητούν να μεταβάλουν τις ιδέες τους σε

–13–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

επιχειρηματικές πρωτοβουλίες. Βλέπω εξίσου ικανούς παραγωγούς αγροτικών προϊόντων να έχουν εξαγωγικό προσανατολισμό. Βλέπω φοιτητές και τμήματα αριστείας πανεπιστημίων και ΤΕΙ να προωθούν πρωτότυπες εφευρέσεις με προοπτική. Αυτοί που αριστεύουν στον τομέα τους θα γίνουν οι εγγυητές της προόδου της πατρίδας μας. Θα αντιμετωπίσουν θετικά τον διεθνή ανταγωνισμό και θα συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας πραγματικά ισχυρής Ελλάδας. Ως εκπαιδευτικός κρατούσα πάντα διακριτικές αποστάσεις από όλους εκείνους που κατά καιρούς πρότειναν διάφορους εύκολους τρόπους κατάκτησης της γνώσης. Γιατί πίστευα ότι η επιτυχής πορεία των ανθρώπων είναι το αποτέλεσμα προσωπικού μόχθου, κατάλληλης μεθόδου και ορθής καθοδήγησης των νέων από σοβαρούς εκπαιδευτικούς οργανισμούς. Γι’ αυτό στα Εκπαιδευτήρια Δούκα προώθησα την αριστεία και της έδωσα ένα πολύπλευρο περιεχόμενο. Αντιμετωπίσαμε κάθε μαθητή ως μοναδική προσωπικότητα, τον παρωθήσαμε να εκδηλώσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του στον τομέα εκείνο που είχε ταλέντο και καλλιεργήσαμε την αριστεία στοχευμένα με τη δική τους συνεργασία. Η αριστεία στο σχολείο μας δεν είχε σχέση μόνο με τις βαθμολογικές επιδόσεις στις εξετάσεις, αλλά και με τη συστηματική καλλιέργεια των δυνατοτήτων και των δεξιοτήτων του κάθε μαθητή, ώστε να προκόψει αριστεύοντας εκεί που είχε δυνατότητες, ταυτόχρονα με την καλλιέργεια του ήθους και της ανθρωπιάς. Αν θέλουμε να ξεφύγουμε οριστικά από τις κακές μας συνήθειες, που μας κρατούν δεσμώτες μιας εθνικά καταστροφικής ομφαλοσκόπησης, οφείλουμε να δημιουργήσουμε μια νέα κουλτούρα. Και πάνω σε αυτήν να οικοδομήσουμε σταθερά το μέλλον της πατρίδας μας, το οποίο θα είναι και το πραγματικό μέλλον των

–14–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

νέων. Αλλά η κουλτούρα αυτή δεν είναι σημαία ευκαιρίας, πυροτέχνημα, προπαγανδιστικά λόγια, λαϊκισμός. Είναι πρωτίστως η νοοτροπία της σοβαρότητας που εδράζεται σε εξακολουθητικά βήματα προόδου στηριγμένα στη γνώση, το ήθος, την πνευματικότητα, την αυτοκριτική, την αξιολόγηση, την αξιοκρατία, την ισότητα ευκαιριών, την ανταμοιβή των ικανών, το παράδειγμα, την ενθάρρυνση κάθε τολμηρής πρωτοβουλίας, την επιβράβευση ανθρώπων με κοινωνική προσφορά και τη διάθεση αντιμετώπισης των προκλήσεων. Τελικώς, έχουμε ανάγκη από την κουλτούρα της αριστείας.

2016

–15–

Χαιρετισμός του

Μακαριώτατου Αρχιεπίσκοπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κου Ιερώνυμου για το Ημερολόγιο 2016 των Εκπαιδευτηρίων Δούκα ΙΕΡΩΝΥΜΟΣ Β΄

2016

Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος

Χ

αιρετίζω την έκδοση που πραγματοποιούν τα Εκπαιδευτήρια Δούκα με τίτλο «Ημερολόγιο 2016, Αριστεία: Λόγος και Αντίλογος». Η αρχαία προτροπή «αιέν αριστεύειν» ηχεί πάντοτε ως πρόκληση για τους ανθρώπους και για τις κοινωνίες όλων των εποχών. Η αξιοποίηση των χαρισμάτων του κάθε ανθρώπου οδηγεί στην πραγμάτωση του εαυτού και ωθεί την κοινωνία σε πρόοδο και ευημερία. Για όλα αυτά φυσικά απαιτείται πολύς κόπος και μόχθος. Ασφαλώς όμως το πεδίο όπου εκδηλώνεται η αριστεία δεν βρίσκεται έξω από την ηθική αξιολόγηση. Η ιστορία της φιλοσοφίας συνίσταται εν πολλοίς στην αναζήτηση των κριτηρίων που οφείλουν να διέπουν την ανθρώπινη πράξη, τόσο στον χώρο των ανθρώπινων σχέσεων όσο και στον χώρο της επιστήμης και

–16–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

της γνώσης, καθώς και της εφαρμογής αυτών σε ό,τι έχει σχέση με τη δυνατότητα επιλογών που μας προσφέρονται από την επιστήμη και τη γνώση. Η εκκλησιαστική μας παράδοση χαρακτηρίζεται από το ήθος της αριστείας. «Έσεσθε... υμείς τέλειοι» (Ματθ. 5, 48) προτρέπει ο Χριστός στην επί του Όρους ομιλία. Μας δίνει το ιδανικό της αγιότητας. Μέσα στο πλήθος των αγίων βρίσκουμε πλούσια και ευδιάκριτα τα ιδιαίτερα ανθρώπινα χαρίσματα. Τάλαντα μόρφωσης και επιστημονικών διακρίσεων, ενίοτε υψηλοτάτου επιπέδου, τάλαντα ευφυΐας, ρητορείας, τάλαντα διοίκησης, αλλά και ποίησης, στοχασμού και φιλοσοφίας. Ωστόσο η συνισταμένη της αγιότητας, αυτής της αριστείας που τόσο εμφαντικά προβάλλει η Εκκλησία μας στους πιστούς, είναι η αγάπη και πίστη στον Θεό και η αγάπη προς τον άνθρωπο. Αυτή η «κραταιά ως θάνατος αγάπη». Εύχομαι ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός να ευλογεί τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς των Εκπαιδευτηρίων Δούκα και να τους εμπνέει με το όραμα της αριστείας, που και τη γλυκύτητα της γνώσης θα τους χαρίζει αλλά και την ιερότητα του ανθρώπινου προσώπου θα καθιστά σταθερό κριτήριο στη ζωή τους.

–17–

2016

1

Όχι αριστεία, πληρότητα ΕΡΡIΚΟΣ ΑΡΩΝΕΣ Πατέρας, σύζυγος, επιχειρηματίας, φιλάνθρωπος, συγγραφέας

2016

Π

ολλές φορές έρχονται στιγμές που κανείς σκέφτεται πόσο εύκολο είναι να περάσει η ζωή και το νόημά της να τον προσπεράσει. Το θυμάμαι κάθε φορά που ανοίγω να διαβάσω την «Πληρότητα», το αγαπημένο ποίημα της μητέρας μου. Εάν συγκρίνεις τον εαυτό σου με άλλους υπάρχει κίνδυνος να γίνεις ματαιόδοξος ή πικραμένος, γιατί πάντα θα υπάρχουν καλύτεροι ή χειρότεροι από σένα. Να χαίρεσαι τις επιτυχίες σου και τα όνειρά σου. Το είχε κρεμασμένο στο γραφείο της, το διαβάζω από τότε που ήμουν παιδί. Ενώ οι λέξεις δεν αλλάζουν με τα χρόνια, το νόημά τους και η απήχησή τους μέσα μας αλλάζει. Η έννοια της αριστείας είναι καταρχάς άπιαστη. Για κάθε έναν και για κάθε μία από εμάς είναι ξεχωριστή. Διέπεται όμως κι αυτή από κάποιες βασικές αρχές. Εδώ θα παραθέσω τις δικές μου. Αριστεία ίσον ισορροπία Τίποτα δεν χαρίζεται, τίποτα δεν κατακτάται χωρίς χρόνο, δουλειά

–18–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

και αφοσίωση. Καμία πτυχή της αριστείας δεν είναι από μόνη της αρκετή. Η ισορροπία μεταξύ εργασίας, ψυχαγωγίας και ανάπαυσης πάντα θα ενισχύει την απόλαυση της επιτυχίας και τη συντήρηση αγαθών σχέσεων μεταξύ ημών και των ανθρώπων στη ζωή μας. Αν ξεχαστεί αυτό, αν αφεθεί μία πτυχή εις βάρος της άλλης και αλλάξουν οι ισορροπίες, το κόστος θα είναι αργά ή γρήγορα μπροστά μας. Αριστεία ίσον δουλειά Θα περάσουμε μέρες και βράδια πάνω απ’ τη σημαντική μας δουλειά. Οι ευκαιρίες δεν είναι πολλές, και είναι εύκολο να πιστέψουμε πως τα καταφέραμε. Η δουλειά επάνω στα ταλέντα και τις κλίσεις μας είναι απαραίτητη για την ανάδειξή τους. Competence beats confidence, every time. Αριστεία ίσον υπέρβαση των ορίων που μας εμποδίζουν από το να κάνουμε την πλήρη συμβολή μας στο κοινωνικό σύνολο Ας αφήσουμε έξω ό,τι φοβόμαστε, αυτά που μας σταματούν από το να γίνουμε οι καλύτεροι που μπορούμε να γίνουμε. Είναι μια διαδικασία δοκιμής και σφάλματος, στην οποία επιδιδόμαστε καθημερινά. Το πιο σημαντικό είναι να εμφανιζόμαστε καθημερινά στα πεδία των μαχών μας. Κάποιες φορές γίνονται αυτά που θέλουμε, αλλά τις περισσότερες φορές γίνονται αυτά που πρέπει να γίνουν. Η διαφορά είναι μεγάλη για μας τη στιγμή εκείνη, αλλά μικραίνει όσο περνάει ο καιρός και συνειδητοποιούμε πως ο Θεός του καθενός μας πάντα έχει το δικό του, καλύτερο για μας, πλάνο. Μπορούμε να δουλεύουμε αργά και σταθερά μόνο σε αυτά που αξίζουν. Δεν χρειάζεται να αναρωτιόμαστε αν υπάρχει νόημα. Το νόημα αναδεικνύεται μόνο κοιτώντας πίσω, ποτέ κοιτώντας μπροστά.

–19–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

Αριστεία ίσον ευθύνη Είναι στα δικά μας χέρια ν’ αλλάξουμε τον κόσμο. Να ζούμε και ν’ αναπνέουμε με δίψα. Να δοκιμάζουμε κάτι καινούριο κάθε φορά. Να θαυμάζουμε τις αποτυχίες μας όσο και τα επιτεύγματά μας – πιο πολύ ακόμα! Χωρίς βροχή δεν υπάρχει ουράνιο τόξο, χωρίς σκοτάδι δεν υπάρχει φως. Αν αφήνουμε τη διαμόρφωση των καταστάσεων στους άλλους, μια μέρα θα ξυπνήσουμε ξένοι στο ίδιο μας το σπίτι.

2016

Αριστεία ίσον συνεργασία Το να κατευθύνουμε την εξέλιξή μας απαιτεί συντονισμό. Αν είναι να προσανατολίσουμε την πορεία του πλοίου μας προς μια πιο ευνοϊκή κατεύθυνση, θα χρειαστεί να ενωθούμε και να κάνουμε δική μας την πεποίθηση πως δεν υπάρχει «εμείς» και δεν υπάρχουν«άλλοι». Εμείς ΕΙΜΑΣΤΕ οι άλλοι. Αριστεία, στο τέλος, είναι να συντηρούμε μια γνήσια ανησυχία για τη βασική επιδίωξη του ανθρώπου, που είναι να προσδώσει αξιοπρέπεια στη ζωή του κατακτώντας κάποιο βαθμό αυτονομίας. Η κατάκτηση της αυτονομίας είναι μια διαδικασία δοκιμής και σφάλματος, κρατώντας σταθερές τις ηθικές μας αξίες: δικαιοσύνη, ισότητα, αλληλεγγύη. Και χρειάζεται πίστη. Μια θέληση να κάνουμε ένα άλμα από το άρμα της συνήθειας στο άρμα της διαφορετικότητας, αναλαμβάνοντας την ευθύνη απέναντι στους εαυτούς μας να ξεπεράσουμε τους εαυτούς μας.

–20–

2

Περί αριστείας ΝIΚΗ ΑΣΠΡΟΓΕΡΑΚΑ-ΓΡΙΒΑ Δικηγόρος

ριστεία», έννοια άρρηκτα συνδεδεμένη με την αρχαία Ελλάδα και το αρχαίο ελληνικό πνεύμα, καταρχάς αφηρημένη, συγγενής με το ρήμα «αριστεύω», που σημαίνει ο καλύτερος, ο γενναιότερος στη μάχη. Από τον Όμηρο και μετά οι φιλόσοφοι εκλαμβάνουν με διαφορετικό τρόπο την αριστεία και την αρετή. Ο Ηράκλειτος εξήρε την αξία της προσωπικότητας έναντι της μάζας, διακηρύττοντας ότι, κατά την άποψή του, «ο ένας ισοδυναμεί με χιλιάδες εάν είναι άριστος». Ο Πλάτωνας αρνήθηκε την πολιτική ισότητα στους Νόμους και δίδαξε την αναγκαιότητα να κυβερνούν οι «κρείττονες».

O Αριστοτέλης στα Πολιτικά του αναφέρει ότι: «Σε όλες τις κοινωνίες υπάρχει το άρχον που από τη φύση του μπορεί να αντιλαμβάνεται, να προβλέπει, να κατευθύνει, και το αρχόμενο που έχει τη δυνατότητα να εκτελεί». Στην πραγματικότητα, η αρετή ήταν μια καθαρά αριστοκρατική έννοια. Στον Επιτάφιο του Θουκυδίδη παρακολουθούμε την αντικατάσταση της από καταγωγή αριστοκρατίας με την ηθική-πνευματική αριστοκρατία. Οι άξιοι, σύμφωνα με τον Περικλή,

«

–21–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

επιλέγονται να κυβερνήσουν ανάλογα με την αρετή τους, η οποία ταυτίζεται με τις πνευματικές ικανότητες. Εξαίρετη και η ανάλυση των στοιχείων της αρετής από τον Πλάτωνα: σοφία, ανδρεία, σωφροσύνη, δικαιοσύνη είναι τα στοιχεία που συντελούν στην «ευπραξία», η οποία είναι ύψιστος σκοπός και η προϋπόθεση για να προσεγγίσει η ψυχή το θείο. Η ενιαία αυτή αρετή, της οποίας ορόσημα είναι οι επιμέρους αρετές, καλείται να υπηρετήσει την ανθρωπότητα και να αποκτήσει πρακτική εφαρμογή. Ο άριστος, λοιπόν, δεν ολοκληρώνει την αποστολή του με το να καταστεί απλώς άριστος και να αριστεύσει ενδεχομένως σε κάποιους τομείς. Βαρύνεται και με μια άλλη, σπουδαιότερη αποστολή: τις ικανότητές του –το «αριστείο» του– να τις προσφέρει στην πατρίδα και στην κοινωνία. Η αριστεία, επομένως, αποτελεί έναν όρο σύνθετο και πολυσχιδή και εκτείνεται σε πολλούς τομείς και όχι μόνο στη μόρφωση. Και τα παραδείγματα είναι πολλά. Ας αναφέρουμε μερικά: Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο σπουδαιότερος ίσως παράγων της ελληνικής επανάστασης του 1821, στην περίφημη ομιλία του στην Πνύκα των Αθηνών ενώπιον των μαθητών κάποιου σχολείου (η οποία είναι γνωστή διότι έχει περισωθεί) ομολογεί ρητά ότι «έμεινε αγράμματος». Και όμως, η προσφορά του προς την πατρίδα υπερβαίνει κατά πολύ προσφορές άλλων «εγγραμμάτων». Ομοίως και ο Μακρυγιάννης κ.ά. Αλλά συμβαίνει και το αντίθετο. Π.χ. άτομα που έχουν πολύ υψηλό επίπεδο μόρφωσης δεν επαναπαύθηκαν στις γνώσεις τους, αλλά τις προσέφεραν στην πατρίδα και στην ανθρωπότητα. Λ.χ. ο Παστέρ πέρασε όλη του τη ζωή στο εργαστήριό του, εργαζόμενος νυχθημερόν για το καλό του ανθρώπου, και δεν συμπεριφέρθηκε όπως άλλοι, οι οποίοι επαναπαύονται στις δόξες τους και λησμονούν ποια είναι η αποστολή τους ως αρίστων της ζωής…

–22–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

Και ένα άλλο παράδειγμα από την Ελλάδα κορυφαίου επιστήμονα, αυτό του διαπρεπούς ιστορικού Ι. Παπαρρηγόπουλου: Κατά τον 19ο αιώνα υπήρχε έντονη αμφισβήτηση της ιστορικής συνέχειας του ελληνικού έθνους. Πολλοί δήθεν σοφοί υποστήριξαν (με πρώτο τον Φαλμεράγιερ) ότι οι σημερινοί Έλληνες δεν είναι απόγονοι των αρχαίων, το δε Βυζάντιο δεν αποτελεί τη συνέχεια του ελληνισμού. Η άποψη αυτή μάλιστα είχε εδραιωθεί με σειρά αληθοφανών επιχειρημάτων και η αντίκρουσή τους ήταν πολύ δύσκολη, διότι χρειαζόταν επιστημονική έρευνα επί πολύ χρόνο, σε τεράστια έκταση και σε πολύ βάθος, και κατά τα ισχύοντα την τότε εποχή κανείς δεν θα μπορούσε να αναλάβει τέτοιο τεράστιο έργο. Και όμως, εμφανίστηκε ο «άριστος» στον τομέα αυτό (τον ιστορικό), ο διαπρεπής ιστορικός Ι. Παπαρρηγόπουλος, ο οποίος εργάστηκε επί δώδεκα ολόκληρα χρόνια και κατόρθωσε να παράξει έργο σωτήριο για την πατρίδα, την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, το οποίο ήταν τόσο εμπεριστατωμένο και θεμελιωμένο ώστε κανείς δεν τόλμησε να το αμφισβητήσει. Έτσι κατέρρευσαν όλες οι αντίθετες θεωρίες που κυκλοφορούσαν ανά τον κόσμο, και σήμερα κανείς καλόπιστος ερευνητής δεν τις υποστηρίζει. Αμέτρητα είναι τα φωτεινά παραδείγματα των αρίστων, σε πολλούς τομείς, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Η αριστεία στην πράξη δεν έχει όρια, δεν περιορίζεται σε τομείς, δεν εξαρτάται από τη μόρφωση, την ηλικία, το κοινωνικό επίπεδο. Αποκτά πρακτική εφαρμογή όταν οι εκφάνσεις της, όπως η αλήθεια, η γενναιότητα, η φιλοπατρία, η αιδώς, η δικαιοσύνη, η τιμή, η ελευθερία, η ανδρεία καθορίσουν τις πράξεις μας και τη στάση ζωής μας. Στην σημερινή εποχή του άκρατου υλισμού, της αμφισβήτησης κάθε ηθικής αρχής, όπου έχει γίνει κατάχρηση των δικαιωμάτων της ελευθερίας και της ισότητας, γιατί οι πολίτες θεωρούν την αυθάδεια

–23–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

ως δικαίωμα, την αναίδεια του λόγου ως ισότητα και την αναρχία ως ευδαιμονία, τα αποτελέσματα είναι εμφανή ενώπιον όλων μας, τα βιώνουμε καθημερινά και η πορεία της πατρίδας μας είναι απογοητευτικά καθοδική. Υπάρχει δυνατότητα να αντιστραφεί αυτή η πτωτική πορεία; Και τι μπορεί να κάνει ο καθένας μας γι’ αυτό; Κατά τους αρχαίους κλασικούς, η αρετή είτε υπάρχει από τη φύση είτε αποκτάται από την αγωγή και τη διδασκαλία. Σκοπός της πολιτείας δεν είναι απλώς η εξασφάλιση της συμβίωσης των πολιτών της, αλλά και η «κατ’ αρετήν» συμβίωσή τους. Αυτή η αντίληψη είναι θεμελιώδης για τους Έλληνες σήμερα, αλλά και για τον ελληνικό πολιτισμό εν γένει. Η κατάκτηση της αριστείας είναι ένας αγώνας διαρκής. Αρωγός σε αυτό τον αγώνα μπορεί να είναι η πολιτεία μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία και διαμέσου της επιβράβευσης των αρίστων, αυτών που ξεχωρίσουν σε οποιοδήποτε τομέα. Τεράστια συμβολή στην ανάταση ενός ολόκληρου λαού μπορούν να έχουν τα δημόσια πρόσωπα ανεξαρτήτως φύλου ή τομέα στον οποίο δραστηριοποιούνται. Τα πλήθη είναι έτοιμα να ακολουθήσουν οποιονδήποτε πιστέψει στον εαυτό του, στις δυνατότητές του και τους προσφέρει ένα όραμα. Η ευθύνη που βαραίνει λοιπόν τις πλάτες των δημόσιων προσώπων είναι βαριά… Ο ρόλος των μέσων επικοινωνίας και ενημέρωσης είναι θεμελιώδης. Θέλει τεράστια εσωτερική δύναμη για να αριστεύσεις όταν τριγύρω σου επιβραβεύεται και προβάλλεται η φαυλότητα, η ανοησία, το ψέμα, ο τυχοδιωκτισμός, όταν διαστρεβλώνονται αξίες και αρχές. Παρατηρούμε όλοι καθημερινά πόσο ελάχιστα προβάλλονται τα σοβαρά πρόσωπα, αυτά που έχουν κάτι σημαντικό να πουν ή έχουν δημιουργήσει κάτι άξιο επαίνου και θαυμασμού. Οι πολίτες βομβαρδίζονται καθημερινά με πρότυπα κενά, άνευ ουσίας, πολλές φορές δε και επικίνδυνα.

–24–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

Εναπόκειται λοιπόν στον καθένα από μας η βαριά αλλά και τόσο πολύτιμη και ευγενής επιδίωξη της αριστείας. Μέσα από τον προσωπικό, καθημερινό μας αγώνα μπορούμε να κατακτήσουμε το κατεξοχήν ζητούμενο στο επίπεδο της ανθρώπινης ζωής, την πραγματοποίηση της αριστείας, την κατάκτηση δηλαδή της αρετής. Πρέπει να τονιστεί όμως κάτι ιδιαίτερα: η αρίστευση σε κάποιον τομέα είναι κατάσταση «ενδιάμεση». Αυτή πρέπει να αξιοποιηθεί, να προσανατολιστεί δηλαδή προς το καλό, κατά προτίμηση προς το καλό όλων ή προς το καλό των πολλών. Οι ωφελούμενοι από το καλό μιας αρίστευσης μπορεί να είναι π.χ. η πατρίδα, ο λαός ή άλλες ομάδες πληθυσμού. Ο άριστος, κατά συνέπεια, μέσα από την προσωπική του βελτίωση, την προσωπική του επιτυχία αποκτά και ένα βάρος στους ώμους του. Είναι το φωτεινό παράδειγμα που θα δώσει έναυσμα στους πολλούς να τον ακολουθήσουν, να τον μιμηθούν, να τον ξεπεράσουν. Βαρύ, λοιπόν, αλλά ζηλευτό το φορτίο της αριστείας. Ας επιλέξουμε τη δύσκολη ανάβαση που οδηγεί σε αυτήν, αλλά και την απόλαυση των πολύτιμων καρπών της. «Αιέν αριστεύειν»!

–25–

2016

3

Η τέχνη της διαφορετικότητας ΕΙΡHΝΗ ΒΕΡΓIΤΣΗ Υπεύθυνη Τμήματος ART & DESIGN Εκπαιδευτηρίων Δούκα

2016

A

νωτερότητα, ηγεμονία, πλεονεκτικότητα, υπεροχή, είναι κάποια από τα συνώνυμα της λέξης αριστεία. Μήπως έχει αλλάξει πια η σημασία της λέξης; Η επίσημη έννοια της αριστείας είναι η αρετή τού να είναι κάποιος εξαιρετικός ή πολύ καλός. Θα συμφωνήσω με τον Ralph Marston ότι η αριστεία δεν είναι ικανότητα, αλλά στάση ζωής. Δεν κρινόμαστε από ένα επίτευγμα, αλλά από το σύνολο των πράξεών μας. Υπάρχει όμως μονάδα μέτρησης της αριστείας; Αυτός που ξεχωρίζει σε κάτι, που κάνει κάτι διαφορετικά από τους άλλους, θα μπορούσε να θεωρηθεί ως άριστος; Άρα μήπως η αριστεία είναι στην ουσία η τέχνη της διαφορετικότητας; Διαφορετικότητα είναι μοναδικές δεξιότητες που κάνουν τους ανθρώπους να ξεχωρίζουν, να διαπρέπουν, να δημιουργούν με τον δικό τους τρόπο, ν’ αφήνουν το δικό τους αποτύπωμα. «Αν κυνηγάς την τελειότητα, συνήθως βρίσκεις την αριστεία», όπως αναφέρει ο William Fowble. Η ζωή των ανθρώπων που διαφέρουν από τους άλλους κυλά σε πιο δημιουργικούς ρυθμούς. Είναι μοναδικοί, είτε

–26–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

στο επάγγελμά τους είτε στον τρόπο σκέψης, στη συγκέντρωση και στην υπομονή τους. Έχουν δεξιότητες που τους κάνουν να ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους. Από μικρή ηλικία δεν θέλουν να μπαίνουν σε καλούπια, να ακολουθούν άλλους, αλλά να διαγράφουν τις δικές τους πορείες. Δεν θέλουν να συμβαδίζουν με τα καθιερωμένα πρότυπα, αλλά να βρίσκουν δικές τους λύσεις, να είναι εφευρέτες. Ζουν έναν διαρκή αγώνα, γιατί το να ξεχωρίζει κάποιος δεν είναι εύκολο, απαιτεί συνεχή προσπάθεια, επιμονή και δύναμη. Άρα η αριστεία αναφέρεται στην πολυδιάστατη προσωπικότητα του κάθε ατόμου. Γιατί στην ουσία, όπως είπε και ο Αριστοτέλης, «η αριστεία δεν είναι πράξη, αλλά συνήθεια». Είναι τρόπος ζωής, είναι μια καθημερινότητα. Η γνώση δεν αποκτάται με την ηλικία, αλλά με την επιδίωξη της αριστείας. Προσπαθώντας κάποιος να αριστεύσει, μαθαίνει, αποκτά εμπειρίες, γνώσεις και αξίες, που ίσως του επιτρέψουν να ξεχωρίσει ίσως όχι. Όμως σίγουρα θα τον αλλάξουν. Στην εκπαίδευση και στην επαγγελματική ζωή, η αριστεία είναι τόσο θέμα επιδόσεων όσο και χαρακτήρα, είναι μια μορφή διαρκούς αναζήτησης της τελειότητας και εξέλιξης του νου, η κινητήριος δύναμη του ατόμου που θέλει να κάνει τη διαφορά, να ξεχωρίσει. Σε ένα άρθρο του ο Αθανάσιος Παπανδρόπουλος γράφει πως «οι αρχαίοι Έλληνες για πρώτη φορά ανακάλυπταν ότι μέθεξη για την τελειότητα σήμαινε απαλλαγή από τις προκαταλήψεις, από τα μυθεύματα, τις προλήψεις και τις ποικίλες προβολές της φαντασίας. Για πρώτη φορά οι Έλληνες άφηναν τον νου τους να λειτουργεί, να ανακαλύπτει τους νόμους της λογικής, την ταυτότητα, την αιτιότητα, την αποφυγή της αντίφασης. Στο πλαίσιο αυτό, στην Ελλάδα της προσωκρατικής εποχής η αριστεία συνδέθηκε με την ελευθερία – γεγονός πολυσήμαντο, που άνοιγε τον δρόμο στην κριτική. Κατ' επέκταση, ο νους όφειλε να ξεχωρίζει το ορθό

–27–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

από το εσφαλμένο, το αληθινό από το ψεύτικο, το πραγματικό από το φανταστικό. Όπως πολύ σωστά επισημαίνει και ο καθηγητής Φιλοσοφίας κ. Γεώργιος Μποζώνης, «η μετέπειτα σωκρατική μαιευτική ξεσκέπαζε τον κόσμο της πλάνης. Ο έλεγχος και η ανασκευή αποτελούσαν μεθοδολογικά όπλα, που έκριναν την αντοχή των πεποιθήσεων, των πίστεων, των απόψεων. Η γνώμη δεν ήταν γνώση. Την πρώτη μπορούσε κανείς να αναιρεί, την δεύτερη να επαληθεύει και να επιβεβαιώνει. Η αναγωγή του μερικού στο γενικό, η επαλήθευση του μερικού από τους κανόνες του γενικού, επέτρεπαν στον διαλεκτικό να προβαίνει σε αναλύσεις και συνθέσεις. Η διανόηση είναι διάλογος της ψυχής προς τον εαυτό της. Ο λόγος και ο αντίλογος στελεχώνουν την διαλεκτική και την περιβάλλουν με εγκυρότητα». Άρα η αριστεία εθεωρείτο ελευθερία και η παιδεία δεν ήταν πολυμάθεια, αλλά είχε ως απώτερο σκοπό την τελειότητα. Ήταν ένα κίνητρο για βελτίωση, για ανάδειξη, για εξέλιξη. Το 2015 ήταν η χρονιά των διχασμών για την Ελλάδα. Όλα κατέληγαν σε ένα Ναι ή ένα Όχι, και η αριστεία άρχισε να γίνεται όρος ταμπού. Θεωρώ πως οι άνθρωποι που ξεχωρίζουν δεν έχουν απώτερο σκοπό να ονομαστούν αριστούχοι, αλλά ως χαρακτήρες λειτουργούν με αυτόν τον τρόπο, αναζητώντας την εξέλιξη και την τελειότητα. Κάθε μέρα θέλουν να πηγαίνουν ένα βήμα μπροστά, να μπορούν να ελπίζουν και να δημιουργούν. Θέλουν να δίνουν νόημα στην καθημερινότητά τους. Αυτός που θεωρείται άριστος είναι και αυτός που θα φέρει νέα πνοή, που θα αλλάξει κάτι δεδομένο, που χωρίς αυτόν κάτι δεν θα είχε γίνει. Ο κόσμος είναι γεμάτος άριστους ανθρώπους. Κάπου στον κόσμο αριστούχος θεωρείται όποιος έχει αποφοιτήσει από το σχολείο. Αλλού, κάποιος που έχει κερδίσει ένα βραβείο για μια εφεύρεσή του. Δεν υπάρχει μια παγκόσμια μονάδα μέτρησης για να κρίνει τους αριστούχους. Άρα,

–28–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

κατά την άποψή μου, αριστεία σημαίνει διαφορετικότητα. Το αν χρησιμοποιείται ο τίτλος ή όχι δεν αναιρεί τη διαφορετικότητα. Άλλωστε, κρινόμαστε όλοι εκ του αποτελέσματος, οπότε ας προσπαθήσουμε να συνδράμουμε στην ουσία της διαφορετικότητας και να εξελισσόμεθα κάθε μέρα. Γιατί, όπως γράφει ο Gilson, «οι πράξεις μας μας ακολουθούν, ενώ τα έργα μας ζουν πέρα από μας».

2016

–29–

4

Αριστεία ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Μαθητής Γ΄ Γυμνασίου Εκπαιδευτηρίων Δούκα

2016

O

άνθρωπος θεωρείται υπέρτατο δημιούργημα χάρη στο πνεύμα του, τη διανοητική του δομή. Αυτό όμως το υπέροχο στοιχείο του πνεύματος δεν είναι στατικό αλλά εξελίξιμο. Το μέσο αυτής της πνευματικής αλλά και ψυχικής αναγεννησιακής πορείας του ατόμου είναι η παιδεία. Αυτή του παρέχει τη δυνατότητα προσαρμογής στον κοινωνικό του χώρο και τον τοποθετεί προοδευτικά πάνω στα προβλήματα της ζωής με ανεπτυγμένο αίσθημα της προσωπικής και συλλογικής ευθύνης. Άρρηκτα δεμένη με αυτή την αποστολή της παιδείας είναι και η έννοια της αριστείας. Η αριστεία στην ελληνική γλώσσα είναι αφηρημένη έννοια, συγγενική με το ρήμα αριστεύω, που σημαίνει ξεχωρίζω, διακρίνομαι ανάμεσα σε πολλούς για τις σημαντικές μου επιδόσεις ή επιτυγχάνω ξεχωριστές διακρίσεις. Στη αρχαία Ελλάδα τα «άθλα» ή «αριστεία» ήταν το βραβείο, το έπαθλο των αρίστων στον πόλεμο, δηλαδή αυτών που επέδειξαν ξεχωριστή ανδρεία στη μάχη. Αργότερα συνδέθηκε με όλες τις εκφάνσεις πολιτικού, κοινωνικού και πνευματικού βίου. Η «αμοιβή»,

–30–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

υλική ή ηθική, που απονεμόταν σε εκείνους που αρίστευαν αποτελούσε ύψιστη τιμή για τους ίδιους αλλά και κίνητρο για ευγενείς επιδιώξεις. Στις μέρες μας η αριστεία, αν νοείται ως ατομική προσπάθεια για το καλύτερο, είναι κάτι πολύ καλό. Αν όμως αποσκοπεί στην προσωπική προβολή και στον παραγκωνισμό των άλλων και έχει στοιχεία ναρκισσισμού, αποκτά αρνητική χροιά. Στο πλατωνικό «Πάσα τε επιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης και της άλλης αρετής, πανουργία τις και ου σοφία φαίνεται» δίνονται το μέτρο και οι προϋποθέσεις της αριστείας, η οποία αποκτά νόημα ως μέσο προσωπικής ολοκλήρωσης μέσα σε ένα κοινωνικό σύνολο που έχει ανάγκη τη μετριοφροσύνη, τα καλά αισθήματα και την αλληλεγγύη. Όταν η αριστεία δεν εμπνέεται από αξίες και ιδανικά, οδηγεί σε κατασκευή υπερμαθητών και εγκυμονεί για την άπειρη νεότητα τον κίνδυνο του γιγαντωμένου εγωισμού που οδηγεί στην αλαζονεία και απομόνωση. Αριστεία, λοιπόν, με σεμνότητα και κατανόηση των αδυναμιών των άλλων, μέσα από αναγνώριση και των δικών μας αναπόφευκτων αδυναμιών σε πεδία που οι άλλοι είναι καλύτεροι. Η αριστεία είναι το επιστέγασμα μιας προσπάθειας που ξεκινά από τα πρώτα στάδια της ζωής των ανθρώπων, από την προσχολική ηλικία. Είναι δε ένας διαρκής αγώνας με ευγενείς σκοπούς. Η επίτευξή της προϋποθέτει τη διαρκή και όχι τη μεμονωμένη επιτυχία. Τα θεμελιώδη στοιχεία που οδηγούν σε αυτήν είναι η επιθυμία για συνεχή μάθηση και βελτίωση, όπως επίσης και η τήρηση ηθικών κανόνων. Επομένως η αριστεία, που αποτελεί εξ ορισμού το «ιδανικό όραμα», νοηματοδοτείται από την ποιότητα, αντιστοιχεί σε ιδιότητες ποιότητας και μετριέται βάσει κανόνων και αξιών. Αντλεί έμπνευση από αξίες και ιδανικά όπως αυτά του ανθρωπισμού και της αλλη-

–31–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

λεγγύης, της αρμονίας και της επιμονής στην προσπάθεια, του συναγωνισμού και του «ευ αγωνίζεσθαι», του εθελοντισμού και της φιλάνθρωπης δράσης. Η προσέγγισή της, ακόμα και όταν αναφερόμαστε στην ανώτατη διάκριση ενός ατόμου, είναι το αποτέλεσμα μιας συλλογικής και όχι ατομικής προσπάθειας. Προϋποθέτει την ανάπτυξη συνεργασιών. Δεν τις αντιμάχεται, αντιθέτως τις προάγει. Σε επίπεδο εκπαίδευσης, η αριστεία συνεργεί στην ερωτηματοθεσία, στην κοινή αναζήτηση και αλληλοστήριξη των μελών της μαθητικής ενότητας. Ο άριστος μαθητής γνωρίζει την αξία της συνεργασίας και της αλληλεγγύης και ρέπει προς την ταπεινότητα. Η αριστεία, βέβαια, δεν συνδέεται μόνο με τις επιδόσεις στα μαθήματα. Περιλαμβάνει και άλλες πλευρές, όπως η δημιουργικότητα, η εφευρετικότητα, η καινοτόμος δράση. Προς αυτή την κατεύθυνση συμβάλλουν οι Όμιλοι δημιουργικότητας και αριστείας στα σχολεία. Θεωρούνται πυρήνες ενεργοποίησης και κοινωνικής δικτύωσης των μαθητών. Συμμετέχοντας σε κάτι τέτοιο, ο νέος ενεργοποιεί τις ιδιαίτερες δεξιότητες και ικανότητές του, ενισχύει τη δημιουργικότητά του και την ανάληψη πρωτοβουλιών ώστε να ξεδιπλώσει πολύπλευρα την προσωπικότητά του. Επιπρόσθετα προωθεί την ευρηματικότητά του, αλλά και την ετοιμότητά του να αντιμετωπίζει με ευελιξία τις προκλήσεις των καιρών και να βρίσκει εναλλακτικές και πρωτότυπες ιδέες σε προσωπικά και κοινωνικά προβλήματα. Τέλος, οι όμιλοι αριστείας δημιουργούν και εφαρμόζουν ένα υποστηρικτικό πλαίσιο που στηρίζει τα παιδιά με ιδιαίτερες νοητικές ικανότητες και ταλέντα σε ατμόσφαιρα αμοιβαίας αναγνώρισης και σεβασμού. Από τα παραπάνω κατέστη σαφές πως ο προοδευτικός ρόλος της αριστείας δεν γνωρίζει διαχωριστικές γραμμές και μπορεί να αποδειχθεί εθνικά σωτήριος. Εμπνέοντας μια γενιά νέων ανθρώπων,

–32–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

είναι δυνατό να αναδείξει άξια και χαρισματικά μέλη στην κοινωνία, τα οποία μπορούν να συμβάλλουν στην εκπαίδευση, στη διοίκηση, στην οικονομία, στον πολιτισμό, σηματοδοτώντας μια μεγάλη αλλαγή για τη χώρα. Σε μια εποχή ηθικής παρακμής, όπου υπάρχει οικονομικός μαρασμός, κοινωνική καθίζηση, εξισωτισμός και ισοπέδωση των αξιών, η χώρα μας χρειάζεται πρέσβεις ανθρωπιστικών αξιών, παραδείγματα αριστείας και αλληλεγγύης τα οποία θα αποτελέσουν πρότυπα προς μίμηση. Το «αιέν αριστεύειν εν ελευθερία», δηλαδή στόχευε την αριστεία πάντα, ελευθέρα και συνειδητά, ας γίνει το ευγενές κίνητρο που θα οδηγήσει σε προσωπική βελτίωση, αλλά και θα σηματοδοτήσει μια περίοδο οικονομικής ανάκαμψης, κοινωνικής προόδου και πνευματικής αναγέννησης για την Ελλάδα μας.

2016

–33–

5

Δεν σταματώ να προσπαθώ ΜΑΡΙΑ ΓΚΟΥΣΙΟΥ Ολυμπιονίκης Ποδηλασίας Special Olympics

Ή

2016

ταν και είναι μια πραγματικά πολύ μεγάλη διαδρομή, ένα θαυμάσιο ταξίδι! Ένας αγώνας γεμάτος εμπειρίες, δύσκολος μα και μαγικός – όπως κάθε αγώνας, άλλωστε. Με τις νίκες και με τις ήττες του. Πάντα, όμως, συνοδευόμενος από τη δύναμη της θέλησης και της ισχυρής ψυχικής προσπάθειας. Παγκόσμιο πρωτάθλημα Special Olympics στο Λος Άντζελες τον Ιούλιο 2015. Το αποκορύφωμα της μέχρι τώρα πορείας μου. Διστακτικά είπα το ναι για τη συμμετοχή μου, γιατί στην αρχή φοβόμουν… Φοβόμουν το αεροπλάνο, τον κόσμο που θα συναντούσα, τους αγώνες – πόσα πράγματα, Θεέ μου; Όλα καινούρια στη ζωή μου, που μέχρι τώρα ήταν απλή, ήρεμη, με την οικογένειά μου και τους φίλους μου. Όταν ο κος Παναγιώτης, ο προπονητής μου, μου πρότεινε να πάω μαζί του, κατάλαβα ότι ο αγώνας μου αυτή τη φορά θα ήταν πιο σπουδαίος, γιατί θα συμμετείχαν όλες οι χώρες του κόσμου. Μου είπε ότι είμαι πολύ καλή και γι’ αυτό με διάλεξε να πάω μαζί του σε αυτό το μεγάλο ταξίδι. Δεν ήξερα πού είναι η Αμερική. Ρώτησα τη μαμά μου κι εκείνη μου είπε ότι θα ταξιδέψουμε με αε-

–34–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

ροπλάνο για αρκετές ώρες. Αποφάσισε να έρθει μαζί με την αδερφή μου, κι εγώ με τη σειρά μου ανακουφίστηκα που θα ήταν και οι δύο στο πλάι μου. Ξεκίνησε λοιπόν η προετοιμασία μου, που περιλάμβανε πολλές προπονήσεις, μικρότερους αγώνες και διοργανώσεις. Κουραζόμουν αρκετά, αλλά κάθε φορά που είχα ποδηλασία ήξερα ότι θα δω τους φίλους μου στο γήπεδο και θα πούμε τα αστεία μας. Όλα λοιπόν είχαν πάρει τον δρόμο τους… Τελικός προορισμός, το Λος Άντζελες! Ούτε κατάλαβα πόσο γρήγορα πέρασε ο καιρός και έφτασε ο Ιούλιος. Οι βαλίτσες ήταν έτοιμες στην άκρη του δωματίου μου. Το τελευταίο βράδυ έπρεπε να κοιμηθώ νωρίς, γιατί θα ξεκινούσαμε πρωί-πρωί για το αεροδρόμιο. Βέβαια, η αλήθεια είναι πως δεν κατάφερα να ξεκουραστώ, απ’ το άγχος μου για το μεγάλο αυτό ταξίδι που τόσο καιρό περίμενα. Ξημερώματα, λοιπόν, 21ης Ιουλίου μαζευτήκαμε όλη η ομάδα της ποδηλασίας στο αεροδρόμιο. Ο ενθουσιασμός όλων, μικρών και μεγάλων, ήταν ολοφάνερος! Παρόλο που δεν ήμουν η μόνη, απ’ ό, τι μου είπαν και οι υπόλοιποι συναθλητές μου, που δεν κοιμήθηκε εκείνο το βράδυ, η κούραση ήταν το τελευταίο πράγμα που μας ενδιέφερε. Ο στόχος μας πλέον ήταν πιο κοντά από ποτέ! Πολλές οι δεκατρείς ώρες από τη Ρώμη μέχρι τον προορισμό μας, αλλά γεμάτες. Το ταξίδι ξεκίνησε με τις μεγαλύτερες προσδοκίες και τα μεγαλύτερα χαμόγελα! Το ξυπνητήρι χτύπησε την πρώτη μέρα στις 5:30 το πρωί! Κάθε μέρα ξυπνάγαμε την ίδια ώρα. Πω πω, δεν είχα συνηθίσει σε αυτές τις ώρες... ούτε ο ήλιος είχε φανεί.

27 Ιουλίου. Ημέρα σταθμός! Κρίσιμος ο αγώνας, δύσκολοι οι αντίπαλοι. Ο κος Παναγιώτης μού ζήτησε να βάλω τα δυνατά μου. Τότε είπα μέσα μου «...σήμερα θα σκίσω». Πήγαμε στην αφετηρία των αγώνων μαζί με τις αθλήτριες από Γερμανία,

–35–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

Καναδά, Αργεντινή, Ιταλία, Κίνα, Ιαπωνία, Αμερική. Είχα αγωνία. Ο αγώνας ξεκίνησε. Η διαδρομή που έπρεπε να τρέξω ήταν 500 μέτρα. Στην αρχή δεν έτρεχα γρήγορα από το άγχος και τον φόβο μου μην τυχόν πέσω. Μετά την τελευταία στροφή, όμως, τα πόδια μου πήραν φωτιά! Τους πέρασα όλους! Το ποδήλατό μου έτρεχε και άφηνε όλα τα υπόλοιπα πίσω… Τι χαρά, Θεέ μου! Ήμουν πρώτη. Από τη μεγάλη φόρα που είχα, νόμιζα ότι θα έπεφτα πάνω στην οργανωτική επιτροπή... Και να η μητέρα μου και η αδερφούλα μου να πανηγυρίζουν, φωνάζοντας το όνομά μου! Όταν, μάλιστα, άκουσα και το μεγάφωνο να λέει το όνομά μου, δεν μπορούσα να σταματήσω να χαμογελάω! Με το που τερμάτισα και κατέβηκα απ’ το ποδήλατο, όλοι έτρεξαν να με αγκαλιάσουν για να με συγχαρούν, δηλαδή η μητέρα μου, η αδερφή μου, ο προπονητής μου και η ομάδα μου. Χρειάστηκε λίγη ώρα για να καταλάβω τι συνέβαινε γύρω μου, τόσο ενθουσιασμένη ήμουν! Το μεσημέρι της ίδιας ημέρας ακολούθησε η απονομή. Όλοι οι αθλητές περιμέναμε να έρθει η σειρά μας, καθώς η απονομή γινόταν ανά κατηγορία. Δεν πέρασε πολλή ώρα και έφτασε η στιγμή της απονομής των μεταλλίων γυναικών που έτρεξαν στα 500 μ. Μόλις ανέβηκα στο βάθρο, είδα ότι ήμουν πιο ψηλά απ’ όλους! Με το που μου πέρασαν στον λαιμό το χρυσό μετάλλιο, δεν άντεξα να μη συγκινηθώ! Έβλεπα όλους τους θεατές και τους αθλητές να χειροκροτούν και να τραβούν φωτογραφίες. Ήταν και θα είναι η καλύτερη στιγμή της ζωής μου! Ακόμα και τώρα, μετά από τόσους μήνες, το θυμάμαι σαν να ήταν χθες, όπως και όλη μου η οικογένεια. Ξέρω μέσα μου ότι είχα καταφέρει κάτι πολύ δύσκολο και γι’ αυτό δεν θα σταματήσω ποτέ να προσπαθώ για να έχω πάντα τέτοια αποτελέσματα.

–36–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

Όπως λοιπόν φαίνεται, η έννοια της αριστείας δεν έχει να κάνει μόνο με την ακαδημαϊκή γνώση, αλλά πολύ περισσότερο με την πολυδιάστατη ανάπτυξη της προσωπικότητας ενός ανθρώπου, ειδικότερα όταν αυτός μυείται στα πράγματα από μικρή ηλικία και φτάνει σε σημείο να εξελίσσει τις ιδιαίτερες δεξιότητές του.

Το παραπάνω κείμενο γράφτηκε με τη βοήθεια της μητέρας και της αδερφής της Μαρίας Γκούσιου, βασισμένο όμως πάντα στα λόγια και τις σκέψεις της ίδιας.

2016

–37–

6

Στιβ Τζομπς, Ουίνστον Τσόρτσιλ, Άλμπερτ Αϊνστάιν, Ουίλιαμ Σαίξπηρ ΠEΤΡΟΣ ΔΕΛΗΓΙAΝΝΗΣ Μαθητής Γ΄ Λυκείου Εκπαιδευτηρίων Δούκα

2016

M

α τι κοινό θα μπορούσαν να έχουν οι παραπάνω, πέρα από το ότι ο καθένας υπήρξε ιστορική μορφή στον αιώνα του; Η απάντηση είναι απλή όσο και γοητευτική: κανείς δεν φημιζόταν για τις σχολικές του επιδόσεις. Όσο παράδοξη κι αν φαίνεται αυτή η συνειδητοποίηση, αποδεικνύει για άλλη μια φορά τη συστηματικότητα και τη διαχρονικότητα με την οποία οι διάφοροι εκπαιδευτικοί θεσμοί αποτυγχάνουν όχι μόνο να εντοπίσουν αλλά κυρίως να προσελκύσουν τους «κορυφαίους των κορυφαίων». Βέβαια, όταν ένα σύστημα έχει αποτύχει με τους «καλύτερους», φανταστείτε τι έχει να επιδείξει με τους «χειρότερους»… Το ζήτημα στο σύγχρονο εκπαιδευτικό κατεστημένο μάλλον δεν αφορά τους τρόπους με τους οποίους οργανώνεται, ούτε τις μεθόδους και τα μέσα τα οποία χρησιμοποιεί. Αντίθετα, έγκειται στο ήθος του. Το ήθος καθορίζει τον σκοπό αλλά και

–38–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

τα μέσα. Σήμερα, τα μέσα είναι ανήθικα και ο σκοπός εκφυλισμένος. Υπό μία ρεαλιστική σκοπιά, κανένας μας δεν μπορεί να απαρνηθεί το γεγονός ότι ο άνθρωπος διαθέτει μια εγγενή ορμή για πρόοδο. Από τη στιγμή που ένα βρέφος θα δει το φως, ξεκινά ένα αδιάκοπο ταξίδι παρατήρησης, εξερεύνησης και κατανόησης, αρχικά μέσω των στοιχειωδών αισθήσεων, της αφής, της γεύσης, της όρασης, της ακοής, και στη συνέχεια με μέσα περίπλοκα, με ακατανόητες μέχρι και σήμερα βιολογικές διεργασίες και μηχανισμούς, που συναποτελούν αυτό που οι αρχαίοι έλληνες φιλόσοφοι ονόμαζαν «σκέψις». Η μακρινή «Ιθάκη» του ταξιδιού αυτού δεν είναι άλλη από την πνευματική, σωματική και ψυχική ολοκλήρωση του ατόμου. Ασυναίσθητα, λοιπόν, μόλις τέθηκε η παραδοχή ότι η ιδεατή καλλιέργεια –και άρα η εκπαίδευση– του ανθρώπου στοχεύει στην αυτοπραγμάτωση, και συνεπώς προς αυτή την κατεύθυνση μόνο μπορεί να θεωρείται ως εκ φύσεως ηθική. Ωστόσο, η σύγχρονη πραγματικότητα γύρω μας, είτε αυτή είναι εκπαιδευτική είτε εργασιακή είτε κοινωνική, διέπεται, στο πλήθος των περιπτώσεων, από μάλλον δαρβίνειες αρχές. Το άτομο στρέφεται στην ιδιώτευση, η πρόοδος αποκαθηλώνεται από αυταξία, ενώ, στον αντίποδα, φετιχοποιείται η –εκ προοιμίου ανταγωνιστική– επιδίωξη της υπεροχής έναντι του Άλλου: η αριστεία. Στο κυνήγι, λοιπόν, της αριστείας διαστρέφεται η ουσία των προσωπικών επιδιώξεων. Για να γίνει πιο κατανοητό, η επιθυμία ενός πρωταθλητή του στίβου να φτάσει στο αποκορύφωμα των δυνατοτήτων του διαφέρει εκ βάθρων από το να θέτει ως αυτοσκοπό την κατάκτηση του πρώτου τίτλου μιας διοργάνωσης. Ακόμα κι αφήνοντας στην άκρη την ηθολογική ερμηνεία του γεγονότος, μπορούμε να αντιληφθούμε πως, ενώ η πορεία προς την αυτοβελτίωση δεν γνωρίζει περιορισμούς, αντίθετα η προσπάθεια

–39–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

επίτευξης συγκεκριμένων στόχων αναπόφευκτα επιφυλάσσει αποτυχίες. Οι συνέπειές τους, μάλιστα, είναι πολλές φορές καταλυτικές για τον ψυχισμό του ατόμου, σε βαθμό που το κάνουν να αποζητά συχνά την αυτοεκτίμηση –ίσως– και με μακιαβελικές μεθόδους. Εκτός αυτού, η λειτουργία της αριστείας τείνει να καλλιεργεί τις διακρίσεις, ακόμα και εντός του σχολικού περιβάλλοντος. Το στοιχείο της σύγκρισης και της αντιπαράθεσης, που ενέχει εξ ορισμού ο όρος, αναμφίβολα διαπλάθει στην κοινωνική συνείδηση ένα «πρότυπο αριστείας», με το οποίο όποιος δεν συνάδει αυτόματα κρίνεται υποδεέστερος. Έτσι, στα «αριστειοκεντρικά» εκπαιδευτικά συστήματα παγιώνεται η διάκριση των αριστούχων από τους υπόλοιπους και εγείρονται αξεπέραστα κοινωνικά φράγματα. Χάριν παραδείγματος, θα μπορούσαμε να εντάξουμε στην κατηγορία αυτή και το σύστημα των Πανελλαδικών Εξετάσεων: η αποτυχία των μεν έρχεται ως συνέπεια της επιτυχίας των δε. Δηλαδή, ο υποψήφιος δεν απορρίπτεται με βάση τα προσόντα του, αλλά με κριτήριο τη μειονεξία του συγκριτικά με τους επιτυχόντες. Το γεγονός αυτό, φυσικά, δεν αποτελεί επιχείρημα για τη δημιουργία ανεξεταστικών και ανελεγκτικών δομών. Αντίθετα, η αξιολόγηση, όχι ως μέσο ιεράρχησης της νοημοσύνης αλλά ως μηχανισμός ανάδειξης των ικανοτήτων, των προσόντων, όπως επίσης των μειονεκτημάτων του ατόμου, είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την προσωπική εξέλιξη και βελτίωσή του. Ακόμη περισσότερο, η αξιολόγηση αποτελεί και αναγκαία συνθήκη για την κατίσχυση της αξιοκρατίας, όχι βέβαια ως οικονομικό σύστημα επιβράβευσης των «αρίστων», αλλά ως κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο ο καθένας θα μπορεί να καλλιεργήσει τις ιδιαίτερες δυνατότητές του και να προσφέρει ανάλογα με τις ικανότητές του. Είναι σίγουρο πως ούτε οι αφελέστεροι δεν θα επιθυμούσαν τον αυτοευνουχισμό της κοινωνίας με τη στέρηση των ικανότερων

–40–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

μελών της. Ωστόσο, η ανθρώπινη κοινωνία δεν χρειάζεται ούτε «άριστους» ούτε «μέτριους», ούτε «αρχηγούς» ούτε «ακόλουθους». Αντίθετα, έχει ανάγκη από ένα πνεύμα συνεργασίας και όχι ανταγωνισμού, που θα επιτρέψει στα μέλη της να διοχετεύσουν μαζί τις μοναδικές ικανότητες τους προς όφελος του συνόλου, ανεβάζοντας έτσι τον μέσο όρο και όχι ισοπεδώνοντάς τον, όπως υποστηρίζεται από πολλούς. Χρειάζεται ένα πνεύμα αλληλεγγύης και αλληλοπαρακίνησης, έτσι ώστε τα όρια των ανθρώπινων δυνατοτήτων να υπερβαίνονται συνεχώς και το δυναμικό της κοινωνίας να διευρύνεται εσαεί. Τον σκοπό αυτό, λοιπόν, οφείλει να υπηρετήσει ο σύγχρονος θεσμός της εκπαίδευσης, κηρύττοντας την αλληλοβοήθεια και την ομαδικότητα, παρακινώντας τη θέληση για εξέλιξη, «εθίζοντας» τους μαθητές στη συνεργασία και όχι στον ανταγωνισμό.

2016

–41–

7

Η αριστεία είναι αξία; ΕΛΕΝΗ ΔΟΥΚΑ-ΠΑΤΕΡΑ Δασκάλα, Εκπαιδευτική Ψυχολόγος, Διευθύντρια Δημοτικού Εκπαιδευτηρίων Δούκα

Τ

2016

ι περίεργο; Μου φαίνεται απίστευτο ότι θα μπορούσε ο οποιοσδήποτε έστω και να συζητάει το σκέλος αντίλογος... Εγώ λοιπόν έχω «λόγο» και ευχαρίστως να συζητήσω με οποιονδήποτε τον «αντίλογο». Εξάλλου, κάθε άποψη σεβαστή... Ζορίζομαι όμως, ζορίζομαι πολύ και δεν θεωρώ ότι είμαι πια τόσο μεγάλη σε ηλικία και άρα εκτός πραγματικότητας ώστε να δυσκολεύομαι να αποδεχθώ ότι ο κόσμος άλλαξε και ίσως εγώ έμεινα πίσω. Όχι! Δεν το δέχομαι! Και δεν το δέχομαι όχι από εγωισμό, αλλά γιατί εξακολουθώ να μαθαίνω, εξακολουθώ να δουλεύω σκληρά, γιατί ζω καθημερινά ανάμεσα σε νέους ανθρώπους. Ζω ανάμεσα σε παιδιά που ξεκινούν να χτίζουν το μέλλον τους με κέφι, δυναμισμό, αισιοδοξία, στόχους και όνειρα. Ναι, ο κόσμος αλλάζει. Αλλάζει με γρήγορους ρυθμούς παγκοσμίως. Την κατεύθυνση όμως της αλλαγής την ορίζουν οι κοινωνίες και θα έπρεπε, λογικά, να είναι προς την κατεύθυνση τού κάνω τη ζωή μου πιο ενδιαφέρουσα, πιο ποιοτική και κατ’ επέκταση την κοινωνία καλύτερη. Μια κοινωνία πιο ανθρώπινη, πιο χαρούμενη, πιο δημιουργική, πιο ισορροπημένη.

–42–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

Πολλές οι χώρες, παγκόσμια, που έχουν επιλέξει αυτή την κατεύθυνση, αλλά δυστυχώς όχι και η Ελλάδα μας. Η επιλογή αυτή έχει, κατά τη γνώμη μου, βαθιά τις ρίζες της στον χαρακτήρα μας (DNA) ως λαού και βέβαια στον ορισμό και την αποδοχή ή όχι της έννοιας της αριστείας. Η αριστεία και το τι σημαίνει για καθέναν από εμάς, τεράστια συζήτηση. Όμως, ας πάμε πίσω στον χρόνο. Ας σκεφτούμε την έννοια της αριστείας από τα αρχαία χρόνια. Ας κοιτάξουμε την ιστορία της πατρίδας μας και ας παραδεχτούμε όλοι, ακόμα και οι πολέμιοι της αριστείας, ότι εμείς οι νεοέλληνες, αν καμαρώνουμε για κάποιους, αν κάτι «πουλάμε» ως χώρα, εκτός από ήλιο και θάλασσα, ακόμα και σήμερα είναι αυτοί οι ξεχωριστοί, οι άριστοι αρχαίοι Έλληνες. Είναι τα σπουδαία ελληνικά μυαλά που, ακόμα και σε αυτές τις δύσκολες μέρες που βιώνει η πατρίδα μας, μας δίνουν ελπίδα, κάνοντάς μας περήφανους στο εξωτερικό. Είναι αυτοί οι νέοι για τους οποίους όλοι καμαρώνουμε και συγχρόνως χύνουμε κροκοδείλια δάκρυα γιατί κάποιοι τους ανάγκασαν να φύγουν από την Ελλάδα και να διαπρέψουν στο εξωτερικό... Την ίδια στιγμή, όμως, λίγοι τολμάμε να πούμε φωναχτά αυτό που ίσως πολλοί σκέφτονται αλλά δεν ξεστομίζουν: ευτυχώς που έφυγαν. Ευτυχώς, γιατί αν είχαν μείνει εδώ, το πιο πιθανό είναι ότι θα είχαν μείνει στη μετριότητα. Αγώνας για τον γονιό που θέλει να δώσει στο παιδί του αυτό που θεωρεί ότι είναι το καλύτερο. Που θέλει να το ενισχύσει με γνώσεις, δεξιότητες, αξίες, ώστε να διαμορφώσει μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα, που θα του επιτρέψει στο μέλλον να είναι δημιουργικός, χρήσιμος, αποτελεσματικός και πάνω από όλα ευτυχισμένος. Τι βιώνει αυτός ο γονιός; Τον απόλυτο διωγμό. Τα μηνύματα από παντού, τα ίδια. «Θέλεις να επιλέγεις; Θέλεις αυτό που εσύ κατά τη γνώμη σου πιστεύεις καλύτερο για το παιδί σου; Θέλεις

–43–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

να ξεχωρίσεις από το κοπάδι; Τότε θα πληρώσεις. Με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους». Να πιάσουμε τους επιχειρηματίες; Τι να πει κανείς… Στην αγαπημένη μου χώρα, δυστυχώς, το επιχειρείν είναι από απαγορευτικό έως κατάρα. Απόλυτα συμβατή, λοιπόν, και η εχθρική αντιμετώπιση της επιχειρηματικότητας, αφού το ζητούμενο είναι η μετριότητα. Όλα τα παραπάνω έχουν απόλυτη σχέση με την αριστεία, αφού μέσω της προσπάθειας για κατάκτηση της αριστείας προχωράμε μπροστά. Προσπαθούμε και εν τέλει γινόμαστε καλύτεροι. Έχω εμμονή με την αριστεία; Θεωρώ πως όχι, αφού πιστεύω ότι σημασία έχει η προσπάθεια, η διαδρομή και όχι απαραίτητα η νίκη. Για αρκετούς, αλλά και για εμένα, αριστεία είναι η συνεχής προσπάθεια για ατομική βελτίωση, ανανέωση και δεν έχει να κάνει με τους άλλους. Όλοι όσοι πρεσβεύουμε την αριστεία ως στάση ζωής ξέρουμε πολύ καλά ότι είναι βασική κινητήριος δύναμη που δίνει χρώμα στη ζωή μας. Μας κάνει να προσπαθούμε να γινόμαστε καλύτεροι, να βάζουμε στόχους, να καινοτομούμε, να είμαστε δημιουργικοί, χρήσιμοι στην κοινωνία και τελικά ευτυχισμένοι. Ωριμάζοντας μέσα από μια προσπάθεια που δεν σταματάει ποτέ και έναν αγώνα που έχει μόνο νικητές. Ως μητέρα αλλά και ως εκπαιδευτικός, θλίβομαι που η Ελλάδα, η χώρα που γέννησε την έννοια της αριστείας, είναι εκτός «παιχνιδιού». Που στη χώρα μου η έννοια της αριστείας απαξιώνεται, ενώ στις πιο προηγμένες χώρες του πλανήτη θεωρείται πυλώνας προόδου. Η θετική πλευρά Το ενθαρρυντικό είναι όμως ότι πληθαίνουν τα σημάδια που δείχνουν ότι η αριστεία είναι ίσως ο μοναδικός δρόμος για να αποφύγουν τα παιδιά μας τις γκρίζες πλευρές της σημερινής ελληνικής πραγματικότητας.

–44–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

Σε μια χώρα που αυξάνονται οι πιέσεις από παντού, οι μαθητές/μαθήτριές μας με διακρίσεις είναι αυτά τα παιδιά που έχουν δυνατότητα επιλογής ενός δρόμου (στη ζωή, στη δουλειά) που τους δίνει ευκαιρίες. Αυτά τα παιδιά είναι τα πρώτα που μπορούν να αξιοποιήσουν ευκαιρίες. Είτε μείνουν στην Ελλάδα, όπου οι ευκαιρίες τα τελευταία χρόνια (και τα 2-3 που ακολουθούν) είναι πολύ λίγες, είτε επιλέξουν να ζήσουν σε άλλη χώρα, όπου οι ευκαιρίες προσφέρονται μετά από πολλές απαιτήσεις, στις γνώσεις, τις δεξιότητες και τη δύναμη του χαρακτήρα. Όσοι επιμένουν να δυσφημίζουν την αριστεία με τους «σπασίκλες» έχουν μείνει σε στερεότυπα πολλών δεκαετιών πίσω. Το βλέπω κάθε χρονιά, κάθε μέρα ως δασκάλα πολλών και πολύ διαφορετικών παιδιών. Οι μαθητές/μαθήτριες που ενδιαφέρονται να είναι άριστοι είναι –κατά κανόνα– πολύπλευρες προσωπικότητες, που διακρίνονται στα μαθήματα που επιλέγουν, αλλά και σε τομείς που ενισχύουν την προσωπικότητά τους (τέχνη, αθλητισμός, εθελοντισμός, κοινωνική δράση). Έχουν φιλοδοξίες, διαθέτουν ηγετικές τάσεις, αλλά σε πολλές περιπτώσεις διακρίνονται από διάθεση συμμετοχής στα κοινωνικά δρώμενα. Αυτά που βιώνω κάθε μέρα με βοηθούν να μην θλίβομαι, γιατί η αντίσταση στο μήνυμα της μετριότητας πλέον από τις νέες γενιές είναι έντονη. Όλο και περισσότερα παιδιά, όλοι και περισσότεροι νέοι φωνάζουν δυνατά: «Θέλω να μάθω, να ζήσω, να δημιουργήσω, να αποκτήσω εμπειρίες, να κάνω τη διαφορά, δεν θέλω τον εύκολο δρόμο, δεν θέλω να είμαι μέτριος… Τολμώ και θέλω την ελευθερία που μόνο η αριστεία μπορεί να μου προσφέρει… Είμαι έτοιμος να αναλάβω την ευθύνη της αλλαγής που ξεκινάει πρώτα από εμένα…» Όσοι έχουν αναγάγει την αριστεία σε ρετσινιά είναι υποχρεμένοι να αναγνωρίσουν ότι, αν έχει η Ελλάδα πιθανότητες να ανα-

–45–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

κάμψει –και έχει πολλές–, αυτές θα προκύψουν μέσα από την αξιοποίηση, ανάπτυξη της αριστείας. Τα παιδιά που αναζητούν διακρίσεις είναι εκείνα που θα αποτελέσουν την εμπροσθοφυλακή για την ενίσχυση του εργασιακού ήθους, την παραγωγή στην Ελλάδα προϊόντων/υπηρεσιών που αντέχουν στον διεθνή ανταγωνισμό. Χρέος μας λοιπόν ως γονείς, ως δάσκαλοι, να δημιουργήσουμε τις συνθήκες που θα ενισχύσουν την ανάπτυξη της αριστείας και την πρόσβαση σε αξιοκρατική και ποιοτική εκπαίδευση. Προσωπικά δεσμεύομαι να υπηρετώ καθημερινά την έντονη επιθυμία αλλά και το χρέος που αισθάνομαι απέναντι στα τρία παιδιά μου, αλλά και σε όλους τους μαθητές μου, ώστε η δυνατότητα πρόσβασής τους στην αριστεία να είναι απρόσκοπτη. Σε μια ομάδα, μια κοινότητα, μια κοινωνία, δεν μπορούν όλοι να είναι άριστοι, ούτε είναι απαραίτητο. Ήλθε η στιγμή, όμως, να πυροβολήσουμε τους βολικούς μύθους και να παραδεχθούμε ότι οι άριστοι και οι άριστες είναι αυτοί που δίνουν το κάτι παραπάνω στην ομάδα, την κοινότητα, την κοινωνία. Όσοι ψάχνουν άλλοθι για τη δική τους αδυναμία ή απροθυμία να διακριθούν σε κάτι, ήλθε η ώρα να σταματήσουν να διεκδικούν τις θέσεις που αξίζουν σε όσους μοχθούν, βάζουν στόχους, διδάσκονται από τις αποτυχίες, καταφέρνουν διακρίσεις και είναι διαθέσιμοι για να πάει η χώρα μερικά βήματα ή άλματα μπροστά.

–46–

8

Οι κρυφές αρετές της αριστείας ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΡΙΒΑΣ Υπεύθυνος Ξένων Γλωσσών Εκπαιδευτηρίων Δούκα

Α

ναζητώντας έναν αξιόπιστο ορισμό της έννοιας «αριστεία», ο ερευνητής θα συναντήσει ένα πλήθος προσπαθειών, οι οποίες μοιράζονται τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: 1. Κάθε ορισμός ποικίλει ανάλογα με τον τομέα δραστηριότητας στον οποίο αναφερόμαστε (π.χ. παιδεία, πολιτική, υγεία, οικονομία, κλπ.).

2. Κάποιοι ορισμοί αναφέρονται σε συγκεκριμένα κριτήρια, τα οποία ισχύουν για τον τομέα στον οποίο επιχειρείται η ανάλυση.

3. Κάποιοι άλλοι ασχολούνται με την ετυμολογία του όρου και τη διαχρονικότητα εξέλιξης της σημασίας του ανάλογα με τα κυρίαρχα φιλοσοφικά και ιδεολογικά ρεύματα. Όλες οι προσπάθειες οδηγούν σε τρία κοινά συμπεράσματα: 1. Η αριστεία είναι καθολική, δηλαδή προσδιορίζει και περιγράφει την ανθρώπινη δραστηριότητα συνολικά, χωρίς εξαιρέσεις.

2. Η αριστεία είναι παγκόσμια, δηλαδή απαντάται σε όλες τις κοινωνίες ανεξάρτητα από την ιστορική τους εξέλιξη, την ιεραρχική δομή τους ή την οικονομική τους πρόοδο.

–47–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

3. Η αριστεία είναι αναγνωρίσιμη, δηλαδή τα μέλη κάθε ομάδας αναγνωρίζουν την ποιότητα της σκέψης, της δράσης ή της συμπεριφοράς και την κατατάσσουν ανάλογα. Ίσως, για τον ορισμό της αριστείας, ισχύει η απάντηση που θα έδινε ένας βιολόγος εάν τον ρωτούσαν με τι μοιάζει μια εξωγήινη μορφή ζωής: «Δεν γνωρίζω, αλλά θα την κατανοήσουμε όταν την συναντήσουμε». Σε αυτή την υποθετική περίπτωση, ο επιστήμονας που προαναφέραμε θα χρησιμοποιήσει μια δέσμη κριτηρίων και αξιωμάτων από την επιστήμη του προκειμένου να περιγράψει και να προσδιορίσει την απάντηση στη σχετική ερώτηση. Η προσπάθεια αυτού του σημειώματος θα στραφεί στην αναζήτηση των συστατικών χαρακτηριστικών της αριστείας και των επιδράσεων που μπορεί να έχουν στην προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική μας ζωή. Συγκεκριμένα στα 10 ακόλουθα:

2016

1. Η αριστεία είναι δεσμευτική. Η δέσμευση σε συγκεκριμένους κανόνες, σε συγκεκριμένες συμπεριφορές και σε συγκεκριμένα αποτελέσματα αποτελεί το πρώτο χαρακτηριστικό της αριστείας. Η ευρύτητα της αποδοχής τους ενισχύει και πολλαπλασιάζει την αφοσίωση, την αυτοπειθαρχία, το πάθος, το μεράκι που επενδύει ο καθένας μας στον τομέα που δραστηριοποιείται. Η δέσμευση για καθημερινή προσπάθεια στο μέγιστο των δυνατοτήτων μας, επιδιώκοντας τα καλύτερα αποτελέσματα, αντιπαλεύοντας κοινωνικά και ιδεολογικά εμπόδια, συχνά χωρίς αναγνώριση ή επιβράβευση, αποτελεί σημαντικό φορτίο.

2. Η αριστεία απαιτεί ηγετική ικανότητα. Με δεδομένη την ιεραρχική δομή της κοινωνίας, από οικογενειακό μέχρι επαγγελματικό επίπεδο, η αριστεία επηρρεάζει όχι μόνο τον δράστη, αλλά και όλους όσοι είναι αποδέκτες της δράσης στην ίδια ομάδα. Η επιρροή αυτή, έμμεση ή άμεση, συνεπάγεται ευθύνη, συνέχεια και

–48–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

συνέπεια. Η επιρροή αυτή πρέπει να κινείται πέρα και πάνω από τον αποδεκτό μέσο όρο προκειμένου να είναι σημαντική. Επίσης, η επιρροή αυτή πρέπει να έχει διάρκεια κατά το ανθρώπινα δυνατό.

3. Η αριστεία απαιτεί θετική σκέψη. Η οικογενειακή, η κοινωνική, αλλά και η επαγγελματική καθημερινότητα μπορεί να καταστείλουν την υπέρβαση που απαιτείται για τη διαμόρφωση των οραμάτων μας και την υλοποίηση των ονείρων μας. Τα μικρά και ασήμαντα γεγονότα μπορεί να διαβρώνουν την επιθυμία, την αυτοπεποίθηση, την προσοχή που απαιτούνται προκειμένου να εξελίξουμε τη δημιουργικότητα και την απόδοσή μας. Τα επιμέρους θέματα μπορεί να κατακερματίζουν και να εμποδίζουν τη συναισθηματική μας εξέλιξη και ολοκλήρωση.

4. Η αριστεία απαιτεί πνευματική ετοιμότητα. Ο βαθμός της διαύγειας και της διάθεσης με την οποία εμπλεκόμαστε σε κάθε δραστηριότητα επιβάλλεται να είναι αποτέλεσμα μέγιστου προγραμματισμού, εξάσκησης και προετοιμασίας. Η ικανότητα αυτή πρέπει να οδηγεί στη δημιουργία και την εκμετάλλευση ευκαιριών για πνευματική, συναισθηματική και σωματική εξέλιξη. Επίσης, πρέπει να επιζητά την αποτελεσματικότερη και ουσιαστικότερη απόδοση κάθε προσπάθειας κατά το ανθρώπινα δυνατό.

5. Η αριστεία επιβάλλει στοχοθέτηση. Η ικανότητα να εστιάζουμε και να επικεντρώνουμε την προσπάθειά μας ανάλογα με τη δραστηριότητα απαιτεί ορισμό του επιθυμητού αποτελέσματος. Η ικανότητα αυτή οδηγεί σε ανάλυση των βημάτων που απαιτούνται για το αποτέλεσμα της προσπάθειας και των χρονικών απαιτήσεων που περιλαμβάνονται στο πλάνο εργασίας. Η ικανότητα αυτή επιτρέπει την καταγραφή θετικών εμπειριών που θα κατευθύνουν μελλοντικές πράξεις και πρόβλεψη εμποδίων που θα μας απομακρύνουν από το επιζητούμενο αποτέλεσμα.

–49–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

6.Η αριστεία επιβάλλει αξιολόγηση. Κάθε ταξίδι έχει μία αφετηρία, μία πορεία και έναν προορισμό. Η επιτυχία του κρίνεται από την αποτελεσματική μετακίνηση από το πρώτο στο δεύτερο. Όταν λείπει η γνώση της αφετηρίας, δηλαδή η γνώση των ικανοτήτων μας και των πεπραγμένων μας, είναι αδύνατον να προσδιορίσουμε τον προορισμό μας και την πορεία μας, δηλαδή την επιθυμητή εξέλιξη και τα μέσα με τα οποία θα την επιτύχουμε. Είναι πιθανόν η έλλειψη οδικού χάρτη να μας οδηγήσει εκτός πορείας και σε ανεπιθύμητους προορισμούς.

2016

7. Η αριστεία επιβάλλει κριτική σκέψη. Η πληθώρα των περισπασμών και των μηνυμάτων που κυριαρχούν στην καθημερινότητά μας, μέσα και έξω από τον οικογενειακό, κοινωνικό και επαγγελματικό μας περίγυρο μπορούν εύκολα να θολώσουν την εικόνα της πορείας μας. Απαιτείται λοιπόν ικανότητα επιλογής, αλλά και απόρριψης όλων εκείνων οι οποίοι πιθανόν να λειτουργούν αρνητικά. Σημαντική, επίσης, η ικανότητα επιλογής αλλά και απόρριψης των περισπασμών που δημιουργούνται από εμάς τους ίδιους λόγω κόπωσης, απογοήτευσης, απόρριψης. Η ικανότητα αξιολόγησης της διαθέσιμης γνώσης και πληροφόρησης επιτρέπει εστίαση και αποτελεσματικότητα.

8. Η αριστεία ενισχύει την εξέλιξη. Η ικανότητα να ιεραρχούμε τις εμπειρίες μας και να προσδιορίζουμε τα μελλοντικά βήματά μας αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στην καταγραφή της αποτελεσματικότητας των στοιχείων που προαναφέρθηκαν. Μπορούμε να μετρήσουμε την επάρκεια της δέσμευσης, της ετοιμότητας και της στοχοθέτησης κάθε δράσης μας. Μπορούμε να καταγράψουμε τις περιοχές δράσης και τις ικανότητες του ανθρώπινου δυναμικού οι οποίες απαιτούν βελτίωση ή επιβράβευση. Μπορούμε να καθοδηγήσουμε και να επιβραβεύσουμε τόσο σε οικογενειακό όσο και σε κοινωνικό και επαγγελματικό επίπεδο.

–50–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

9. Η αριστεία ενισχύει την αειφορία. Η ικανότητα δημιουργίας ευκαιριών ανάπτυξης και προόδου, οι οποίες σχεδιάζονται για όφελος των μελών της ομάδας με την ευρύτερη έννοια, είναι καθοριστική. Σε αυτή την περίπτωση, και μόνο σε αυτήν, κάθε βέλτιστη σκέψη, δράση ή πρακτική υιοθετείται, επαναλαμβάνεται και διαχέεται. Με αυτό το δεδομένο, ενισχύονται η συνεργασία και η ομαδικότητα, ενώ αποφεύγονται η αβεβαιότητα και οι συγκρούσεις. Με αυτό τον τρόπο καλλιεργείται κουλτούρα αλλαγής, βελτίωσης και προόδου.

10. Η αριστεία ενισχύει την αυτοπεποίθηση. Η πίστη και η εμπιστοσύνη στις ατομικές αλλά και ομαδικές ικανότητες καθορίζει την ουσία και τη σημασία του στόχου. Ο στόχος δημιουργεί τη δυνατότητα για την καλλιέργεια των ικανοτήτων, ενισχύοντας την ομαδικότητα και τη δέσμευση. Οι ικανότητες αποκτούν οντότητα προς όφελος του συνόλου, ιδιαίτερα σε περιόδους αστάθειας, αμφισβήτησης και απάθειας. Με τον τρόπο αυτό γίνεται κατανοητός ο στόχος, πού οδηγείται η ομαδική προσπάθεια και πώς συνεισφέρει το κάθε μέλος της ομάδας στην επίτευξή του. Συμπερασματικά, οι τέσσερις σκέψεις που ακολουθούν θα μπορούσαν να προσεγγίσουν έναν πρακτικό ορισμό της αριστείας: • Να ενδιαφέρεσαι περισσότερο από ό,τι θεωρείται συνετό.

• Να διακινδυνεύεις περισσότερα από ό,τι θεωρείται ασφαλές.

• Να ονειρεύεσαι περισσότερο από ό,τι θεωρείται χρήσιμο.

• Να περιμένεις περισσότερα από ό,τι θεωρείται εφικτό.

–51–

2016

9

Η αριστεία στη σύγχρονη Ελλάδα ΕΥΓΕΝIΑ ΕΛΕΥΘΕΡIΟΥ Απόφοιτος Εκπαιδευτηρίων Δούκα 2015

ἰὲν ἀριστεύειν καὶ ὑπείροχον ἔμμεναι ἄλλων» μας προτρέπει στην Ιλιάδα ο Όμηρος, εννοώντας την προσπάθεια για ευγενή άμιλλα, για στόχευση του βέλτιστου αποτελέσματος στη μάχη. Πιστοί στην προτροπή του ρητού αυτού, οι αρχαίοι μας πρόγονοι προσέδιναν μεγάλη αξία στην αριστεία, έχοντας κατανοήσει το γεγονός ότι η ποιότητά μας ως ατόμων και ως κοινωνίας, καθώς και η ποιότητα των δράσεών μας, εξαρτώνται από αυτήν. Η συμβολή της στη γέννηση και την εξέλιξη του πολιτισμού είναι καθοριστική. Ο άνθρωπος θέλει να γίνεται ικανότερος, να ξεχωρίζει από τους άλλους, να κάνει πράγματα για τα οποία θα τον θαυμάζουν, να ωφελήσει τον εαυτό του και τον κόσμο. Έτσι εξελίχθηκε η σκέψη, η επιστήμη, η τεχνολογία. Είναι λοιπόν ενδιαφέρον να εξεταστεί τι είναι αριστεία και ποια η σημασίας της στη σημερινή Ελλάδα. Επιχειρώντας κανείς να προσεγγίσει την έννοια της αριστείας, διαπιστώνει ότι αυτή είναι πολυδιάστατη. Αφενός, περιλαμβάνει τη διάκριση και την ανάδειξη του ατόμου σε επίπεδο ακαδημαϊκών γνώσεων, το να αγωνίζεται συνεχώς ώστε να κατακτά όλο και περισσότερες γνώσεις, να βελτιώνεται και να γίνεται ακόμα καλύτερος

«

2016

–52–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

στον τομέα του επιστητού στον οποίο έχει εντρυφήσει. Αφετέρου, η αριστεία περιλαμβάνει τη διάκριση του ατόμου και σε άλλες πτυχές της καθημερινότητας εκτός από αυτές των μαθημάτων ή του επαγγέλματος. Αναφέρεται και στην πολυδιάστατη προσωπικότητα του κάθε ατόμου και στις ιδιαίτερες πνευματικές και κοινωνικοσυναισθηματικές δεξιότητες που αναπτύσσει χάρη σε μια προσπάθεια που ξεκινά από την προσχολική ηλικία. Έτσι ο άριστος πολίτης έχει ποικίλα ενδιαφέροντα. Μπορεί να ενδιαφέρεται για τις τέχνες, τον αθλητισμό, την πολιτική, τη φύση και τους συνανθρώπους του, και δραστηριοποιείται συνεχώς ώστε να βελτιώνεται, να προσφέρει και να αποδίδει το μέγιστο στους τομείς με τους οποίους ασχολείται. Συγχρόνως, ο άριστος πολίτης διαθέτει και ιδιαίτερες πνευματικές ικανότητες. Μπορεί να ιεραρχεί τις προτεραιότητές του, να θέτει ρεαλιστικούς στόχους και να τους υλοποιεί, να κρίνει, να αξιολογεί αντικειμενικά καταστάσεις, να παίρνει πρωτοβουλίες, να καθοδηγεί. Είναι ένα άτομο συνειδητοποιημένο, δημιουργικό και διορατικό. Δεν αρκούν όμως οι πνευματικές ικανότητες για να χαρακτηριστεί μια προσωπικότητα ολοκληρωμένη. Χρειάζεται και ένας πλούσιος συναισθηματικός κόσμος, καθώς και κοινωνική ευαισθησία. Ο άρτιος άνθρωπος χαλιναγωγεί τα πάθη και τον παρορμητισμό του. Είναι απαλλαγμένος από τον εγωισμό και τη φιλαυτία. Ενδιαφέρεται και βοηθά με πράξεις και όχι μόνο με λόγια τους συνανθρώπους του. Δραστηριοποιείται στον χώρο του εθελοντισμού, κατανοεί τους άλλους μπαίνοντας ο ίδιος στη θέση τους και σέβεται τη διαφορετικότητά τους. Πιστεύει στην αξία του ανθρωπισμού, της αγάπης, της ανιδιοτελούς προσφοράς και των δημοκρατικών αρχών. Τελικά η αριστεία είναι ένας διαρκής αγώνας, με ευγενείς σκοπούς, που αντλεί έμπνευση από υψηλές αξίες και ιδανικά, και είναι άμεσα συνυφασμένη με την έννοια του «αγαθού πολίτη» της αρχαιότητας:

–53–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

του ενεργού και ενάρετου πολίτη και με την έννοια της αξιοκρατίας. Στην πραγματικότητα αποτελεί την αναγκαία συνθήκη για να λειτουργήσει σωστά η κοινωνία και να μπορέσει να ευδοκιμήσει, αφού μέσα από την ανάδειξη των αρίστων προβάλλονται χιλιάδες μικροί ή μεγάλοι ήρωες που αγωνίζονται καθημερινά, ο καθένας στον χώρο του, και οι οποίοι με τις παρεμβάσεις τους στις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις, τον διαφωτιστικό τους ρόλο και την ορθή τους κρίση συμβάλλουν στην ανάπτυξη της κοινωνίας και την πρόοδο. Σήμερα, παρόλο τον σημαντικό αριθμό των συμπολιτών μας που αγωνίζονται καθημερινά, προσπαθούν και κάποιοι από αυτούς ξεχωρίζουν, δυστυχώς στην Ελλάδα δείχνουμε να μην έχουμε συνειδητοποιήσει την αξία της αριστείας και, αντί να την επιβραβεύουμε, αρκετές φορές την υπονομεύουμε κιόλας. Τα παραδείγματα πάμπολλα – παραδείγματα της καθημερινής μας ζωής, από την εύκολη απόκτηση βαθμών στο σχολείο μέχρι τα κριτήρια για την κατάκτηση μιας θέσης εργασίας. Τέτοια παραδείγματα, όμως, κατά την προσωπική μου κρίση φαντάζουν αναμενόμενα, αν σκεφθεί κανείς τη νοοτροπία που επικρατεί στη χώρα μας τις τελευταίες δεκαετίες. Στην Ελλάδα επικρατεί συχνά η κουλτούρα της ήσσονος προσπάθειας, της εύκολης λύσης, της επίτευξης του ατομικού συμφέροντος έναντι κάθε κόστους. Απεναντίας, η εργατικότητα, η προσπάθεια, το μέτρο, η ικανότητα, οι ηθικές και πνευματικές αξίες, όλα αυτά τα στοιχεία της αριστείας πολλές φορές θεωρούνται μειονεκτήματα. Σπάνια το καλύτερο λειτουργεί ως πρότυπο, ως σημείο αναφοράς ώστε να βελτιωθούμε όλοι. Ο Χίτλερ θαύμαζε το Παρίσι. Ήθελε να κάνει τα Βερολίνο μια πόλη με αίγλη και επιβλητικότητα, αντίστοιχη με αυτή του Παρισιού. Όταν όμως συνειδητοποίησε ότι δεν μπορούσε να δώσει στο Βερολίνο αυτά τα χαρακτηριστικά, αποφάσισε να επιχειρήσει να καταστρέψει ολοκληρωτικά την πόλη του Παρισιού. Μετά λύπης μου

–54–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

διαπιστώνω ότι αυτή η αντίληψη υπάρχει και γύρω μου. Αν κάτι είναι ανώτερο από εμάς, σπεύδουμε να το καταστρέψουμε. Αν κάτι τέτοιο δεν αποκαλείται τάση αυτοκαταστροφής, τότε πώς ονομάζεται; Αν κάτι τέτοιο δεν είναι δείγμα παρακμής, ανωριμότητας και υπονόμευσης της δημοκρατίας, τότε τι είναι; Δεν γίνεται, λοιπόν, μια χώρα δίχως συνοχή και πρωτίστως αξιοκρατία να πάει μπροστά. Η αξιοκρατία, η οποία συνδέεται άμεσα με την αριστεία, δεν προσκρούει στην ισότητα των πολιτών. Αδιαμφισβήτητα όλοι οι πολίτες πρέπει να έχουν ίσα δικαιώματα και ευκαιρίες. Όμως κάθε άνθρωπος, ανάλογα με τις κλίσεις, το περιβάλλον του και την προσπάθεια που καταβάλλει, αναπτύσσει συγκεκριμένες δεξιότητες και δύναται να αριστεύσει σε κάποιους τομείς. Είναι παράλογο να μην τον αξιοποιήσουμε και να τον επιβραβεύσουμε γι’ αυτό του το κατόρθωμα και αντίθετα να τον θεωρούμε περίεργο ή ιδιότροπο. Ο Αριστοτέλης στο έργο του Ηθικά Νικομάχεια, αναλύοντας την έννοια της δικαιοσύνης, υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει μεγαλύτερη αδικία από τα να νέμονται ή να κατέχουν είτε ίσοι άνισα είτε άνισοι ίσα. Στην Ελλάδα, όπως διατυπώθηκε, δεν υπάρχει πάντα αξιοκρατία και επομένως τις περισσότερες φορές δεν επιβραβεύεται η αριστεία. Αυτός είναι και ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους πολλοί συμπολίτες μας φεύγουν στο εξωτερικό, όπου και διακρίνονται, αφήνοντας πίσω τους την Ελλάδα, που γίνεται σταδιακά μια χώρα γερόντων, χωρίς καινοτόμα και φωτεινά μυαλά τα οποία θα μπορούσαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση της χώρας. Αντί λοιπόν να αναλωνόμαστε σε θεωρίες για τις αρνητικές συνέπειες αυτού του φαινομένου για τη χώρα μας, θα ήταν προτιμότερο να αλλάξουμε την υπάρχουσα κατάσταση και να δημιουργήσουμε συνθήκες στην Ελλάδα τέτοιες, ώστε οι νέοι να μην αναγκάζονται να φύγουν από την ίδια τους τη χώρα

–55–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

προκειμένου να αξιοποιήσουν τις ικανότητές τους. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει αρχικά την αλλαγή της πιο πάνω νοοτροπίας. Χρειάζεται δηλαδή να καταλάβουμε ότι πρέπει συνεχώς στη ζωή μας να προσπαθούμε, να αγωνιζόμαστε και να μην ικανοποιούμαστε με ένα εύκολο αποτέλεσμα. Στόχος μας πρέπει να είναι η προσέγγιση της αριστείας, το να υπερβαίνουμε τον εαυτό μας σε κάθε μας προσπάθεια, το να αποκτήσουμε κουλτούρα μάθησης, ηθική συμπεριφορά και διάθεση για καινοτομία και αλλαγές. Έτσι, όχι μόνο θα γινόμαστε καλύτεροι και πιο ολοκληρωμένες προσωπικότητες, αλλά συγχρόνως θα εκτιμάμε και τα κατορθώματα των άλλων, γιατί θα έχουμε συνειδητοποιήσει την αξία τού να αγωνιζόμαστε και θα επιζητούμε την αξιοκρατία. Με βάση τα παραπάνω, καταλήγει κανείς στο συμπέρασμα ότι η αριστεία είναι αρετή. Το να είναι κανείς άριστος υποδηλώνει άτομο με σπουδαίες ικανότητες, το οποίο έχει θέληση και μπορεί να προσφέρει στον κόσμο. Γι’ αυτό και είναι απαραίτητο να επιβραβεύουμε την αριστεία. Είναι απαραίτητο να δίνουμε κίνητρα και υποστήριξη σε ανθρώπους με μεράκι για προσπάθεια και δουλειά και να μην τους εμποδίζουμε στο έργο τους. Αρκεί βέβαια και οι τελευταίοι να κατανοούν ότι ο ρόλος τους δεν είναι να καταδυναστεύουν τους συμπολίτες τους, αλλά να βοηθούν την κοινωνία, ανταποδίδοντας αυτά που οι άλλοι τους προσέφεραν για να φτάσουν εκεί που έφτασαν. Διαφορετικά, η κοινωνία δεν μπορεί να προοδεύσει. Χρειάζεται τους άριστους για να προάγονται οι επιστήμες και εν γένει ο πολιτισμός. Η αριστεία είναι η ειδοποιός διαφορά που θα κάνει την Ελλάδα να ανακάμψει μέσα από την προσωπική βελτίωση του καθενός μας, το ευγενές κίνητρο που θα παρακινήσει και άλλους να ακολουθήσουν λαμπρά παραδείγματα ζωής. Όσο γρηγορότερα αντιληφθούμε την πραγματική έννοια της αριστείας τόσο γρηγορότερα θα μπορέσει και η ίδια μας η κοινωνία να ανακάμψει.

–56–

10

Η προσωπική εμπειρία της Αμερικής ΑΘΑΝAΣΙΟΣ EΛΛΙΣ Αρθρογράφος – Ανταποκριτής στην εφημερίδα «Η Καθημερινή»

H

ελάχιστη συμβολή μου στη σημαντική συζήτηση περί αριστείας αντλεί στοιχεία και τελικά παραπέμπει στην προσωπική μου εμπειρία της πολυετούς διαβίωσης στις Ηνωμένες Πολιτείες, και κατ’ επέκταση οδηγεί στην οδυνηρή σύγκριση με την ελληνική πραγματικότητα. Μέσα από την επώδυνη σύγκριση επιβεβαιώνεται ότι η έννοια της αριστείας παραμένει ισχυρή και αποτελεί τον κύριο πυλώνα προόδου σε άλλες χώρες, τη στιγμή που, δυστυχώς, πλήττεται βάναυσα στην Ελλάδα, τη χώρα της οποίας η ιστορία είναι ταυτισμένη με αυτήν. Στην Αμερική, όπου φοίτησα και εργάζομαι τις τελευταίες δεκαετίες, συνυπάρχουν η πιο σκληρή ανισότητα, την οποία εύκολα διαπιστώνει κανείς, κυρίως στις μεγαλουπόλεις, με μια έμφαση στην αριστεία ως κινητήρια δύναμη σε ένα ευρύ φάσμα δράσεων. Υπό μια έννοια και παρά τις όποιες αδικίες, θα τολμούσα να περιγράψω την αμερικανική κοινωνία ως αταξική. Ο φτωχός, ο απλός άνθρωπος, που όμως διαθέτει χαρίσματα, ικανότητες, υψηλό δείκτη ευφυΐας, τόλμη, ενίοτε το απαραίτητο θράσος, ανταμείβεται. Η

–57–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

αμερικανική καθημερινότητα είναι γεμάτη από περιπτώσεις ξαφνικής κοινωνικής αναρρίχησης, ανατροπής στεγανών και συσχετισμών δυνάμεων. Σε αντίθεση με πολλές, θα έλεγα τις περισσότερες, άλλες χώρες του κόσμου, όπου οι υφιστάμενοι κοινωνικοί συσχετισμοί δεν ανατρέπονται εύκολα, στην Αμερική η αριστεία αποτελεί το ισχυρότερο διαβατήριο. Δεν υπάρχουν σύνορα. Ο ικανός πάει παντού. Η οικονομική, πολιτική και κοινωνική αναρρίχηση δύσκολα παρεμποδίζεται. Ο άγνωστος αναδεικνύεται στην πορεία σε κορυφαίο παράγοντα της κοινωνικής ζωής, εάν αριστεύσει στον τομέα του. Η πραγματικότητα αυτή ξεκινά από τον ακαδημαϊκό χώρο. Η Αμερική έχει, προφανώς, τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου. Είναι και τα ακριβότερα. Κι όμως, η πρόσβαση σε αυτά είναι δυνατή για όλους. Το εισιτήριο δεν είναι άλλο από την αριστεία. Ανεξάρτητα από χώρα προέλευσης και κοινωνική ομάδα, οι αριστούχοι μαθητές γίνονται δεκτοί. Αναγνωρίζοντας τη σημασία της αριστείας, τα ίδια τα πανεπιστήμια κάνουν τα πάντα για να προσελκύσουν τους καλύτερους. Από την προσφορά υποτροφιών μέχρι την παροχή οικονομικής βοήθειας. Η άντληση ιδιωτικών κεφαλαίων καθιστά εφικτή την προσέλκυση άριστων μυαλών από όλο τον κόσμο, όπως και συνεχείς βελτιώσεις εργαστηρίων, χώρων διδασκαλίας κλπ. Οι Αμερικανοί έχουν αντιληφθεί την αξία της εκπαίδευσης και επενδύουν σε αυτήν, τουλάχιστον στην ανώτατη. Γιατί, όπως έλεγε ο Ισαάκ Ασίμοφ, «αν η γνώση δημιουργεί προβλήματα, η άγνοια σίγουρα δεν μπορεί να τα λύσει». Η αρχή αυτή δεν περιορίζεται στον ακαδημαϊκό χώρο. Στα υψηλά πολιτικά αξιώματα, τοπικά και ομοσπονδιακά, εκεί που χαράσσονται οι πολιτικές, εκεί που λαμβάνονται οι αποφάσεις, συναντά

–58–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

κανείς τους ικανότερους. Αυτό εξηγεί εν πολλοίς και την επιτυχία της χώρας. Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι στην πιο ανταγωνιστική χώρα του κόσμου υπάρχει τόσο έντονη η αίσθηση της κοινωνικής προσφοράς. Είναι πάμπολλες οι περιπτώσεις κορυφαίων επιχειρηματιών, διευθυντικών στελεχών, δικηγόρων και γενικά επιτυχημένων ανθρώπων, με ετήσιες αποδοχές πολλών εκατομμυρίων δολαρίων από τον ιδιωτικό τομέα, που θεωρούν υποχρέωσή τους «να δώσουν πίσω» στην κοινωνία. Είναι αλήθεια ότι δεν σκέπτονται όλοι έτσι. Δεν είναι όμως και λίγοι αυτοί που το κάνουν, και αποδέχονται προσκλήσεις να αναλάβουν υπουργεία ή άλλα υψηλά αξιώματα στον κρατικό μηχανισμό συνήθως για περιορισμένο διάστημα, καθώς οι αποδοχές είναι πολύ μικρότερες. Φυσικά, κανείς δεν είναι τέλειος, και σίγουρα όχι σε μια χώρα όπως η Αμερική. Στον κανόνα της αξιοκρατικής λειτουργίας θεσμών, μηχανισμών και γενικά της κοινωνίας, υπάρχουν πολλές και ηχηρές εξαιρέσεις. Αλλά είναι ακριβώς αυτό: εξαιρέσεις. Αντίθετα, στην ελληνική πραγματικότητα η μετριότητα αποτελεί διαχρονικά τον κανόνα. Θεωρώ περιττό να τονίσω την ισχύ της αριστείας στον δικό μου επαγγελματικό χώρο, της δημοσιογραφίας. Από προσωπική εμπειρία μπορώ ανεπιφύλακτα να αναφερθώ, και ουσιαστικά να καταθέσω τον σεβασμό μου, στην ικανότητα –αλλά και την αντικειμενικότητα, που είναι και η βασικότερη αρχή και ισχυρότερο όπλο στον συγκεκριμένο τομέα– που συνάντησα στους συναδέλφους που καλύπτουν τα ισχυρότερα κέντρα αποφάσεων του κόσμου. Είτε στο πολιτικό πεδίο –Λευκός Οίκος, Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Κογκρέσο– είτε στο οικονομικό, με συναδέλφους που καλύπτουν τη Γουόλ Στριτ, τη Μέκκα του καπιταλισμού. Είναι προφανές πως τα συμφέροντα είναι τεράστια. Το ίδιο και οι δυνατότητες επιρροής και οι πειρασμοί. Κι όμως, ο αμερικανός

–59–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

δημοσιογράφος –και πάλι με εξαιρέσεις– νιώθει ότι αυτό που κάνει είναι λειτούργημα. Υπό αυτό το πρίσμα, δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι η κοινωνία όχι απλώς πιστεύει αυτά που βλέπει, ακούει και διαβάζει από τους δημοσιογράφους, αλλά τους σέβεται. Και αυτή η ηθική ανταμοιβή είναι νομίζω η σημαντικότερη. Άλλωστε, δεν γίνεται κανείς δημοσιογράφος για να πλουτίσει. Η αντικειμενική και σε βάθος ενημέρωση είναι μια σημαντική προσφορά στο κοινωνικό σύνολο και αυτήν υπηρετούν ή, για να είμαι λιγότερο απόλυτος, πρέπει να υπηρετούν τα μέσα ενημέρωσης. Εδώ, κάνοντας αναπόφευκτα τη σύγκριση, με λύπη οφείλω να πω ότι στην πατρίδα μας η κοινωνία δεν τρέφει ανάλογα συναισθήματα για τον δημοσιογραφικό κόσμο. Δεν τον περιβάλλει με σεβασμό. Κάθε άλλο, θα έλεγα. Οι λόγοι είναι πολλοί και σίγουρα δεν αποτελούν αντικείμενο αυτού του σύντομου άρθρου. Συνοψίζοντας, μπορώ να πω ότι η ακαδημαϊκή και επαγγελματική μου εμπειρία με οδηγεί ανεπιφύλακτα στο συμπέρασμα ότι, παρά τα κενά, τις αδυναμίες και τις αρνητικές εξαιρέσεις, η Αμερική είναι μια χώρα που προωθεί, τιμά και τελικά ανταμείβει την αριστεία, ιδιαίτερα στην ανώτατη εκπαίδευση. Γι’ αυτό, άλλωστε, πολλοί από τους μαθητές των ελληνικών λυκείων –εικάζω, συμπεριλαμβανομένων και αυτών των Εκπαιδευτηρίων Δούκα– προσβλέπουν να φοιτήσουν στα πανεπιστήμιά της.

–60–

11

Αριστεία και Αριστοκρατία ΧΡHΣΤΟΣ ΖΑΜΠΟΥΝΗΣ Δημοσιογράφος, Συγγραφέας

H

εταξύ 1518 και 1523 ο κόμης Baldesar Castiglione έγραψε ένα βιβλίο, Il libro del Cortegiano, το οποίο αποτέλεσε τον οδηγό συμπεριφοράς των ευγενών επί αιώνες. Επηρεασμένος από τον Αριστοτέλη, ο Castiglione περιγράφει τον τέλειο άνδρα της Αναγεννήσεως, ο οποίος δεν είναι άλλος από τον αρχαιοελληνικό «ἄριστον», τον άνδρα δηλαδή που έχει ανώτερα ιδανικά και διαθέτει sprezzatura (σ.σ. ο όρος μεταξύ άλλων υποδηλώνει τον έλεγχο των παρορμήσεων, κάτι παραπλήσιο με την ευρέως διαδεδομένη και στην ελληνική, αγγλική λέξη cool). Περίπου πέντε αιώνες αργότερα, η έννοια του αριστοκράτη –όπως και άλλες– εμφανίζεται βαναύσως αλλοιωμένη. Για ορισμένους ταυτίζεται με όσους έχουν τίτλους ευγενείας, για άλλους συνδέεται με εκείνους που συμπεριφέρονται όπως οι αριστοκράτες και για έτερους πρόκειται απλώς για τους ευκατάστατους που ζουν σε καλές περιοχές. Ελάχιστοι θυμούνται την αρχική σημασία του αρίστου, που είναι ο υπερθετικός του αγαθός, δηλαδή ο καλύτερος, και του αριστοκράτη, που είναι ο καλύτερος στην αρχή, δηλαδή στην εξουσία. Η ασυνήθης τούτη εισαγωγή έχει τον εξής προφανή σκοπό: να μην ξεχάσουμε την αρχική σημασία της αριστείας. Δεν χρειάζεται

–61–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

να είναι κανείς διδάκτωρ της Ιστορίας για να γνωρίζει ότι οι φωτεινές και οι σκοτεινές ιστορικές περίοδοι εναλλάσσονται στο διάβα του χρόνου. Τα παραδείγματα στη χώρα μας βρίθουν, με πιο χαρακτηριστικό την εναλλαγή από την ευδαιμονία των Ολυμπιακών Αγώνων στη χρεοκοπία του Καστελλόριζου. Δεν χρειάζεται επίσης να είναι κανείς απόφοιτος σχολής Κοινωνιολογίας για να αντιλαμβάνεται τις επιπτώσεις της δεινής οικονομικής κρίσεως στο αξιακό σύστημα μιας κοινωνίας. Αρκεί όμως η παραπάνω εξήγηση για να δικαιολογήσει την καταιγιστική εξίσωση προς τα κάτω που εκτυλίσσεται στον χώρο της παιδείας το τελευταίο διάστημα. Η απάντηση είναι κατηγορηματική: «Όχι, δεν αρκεί». Στο βιβλίο που συγγράψαμε από κοινού με την εκπαιδευτικό Αλίκη Κοσμίδου, Το Savoir Vivre του Καλού Μαθητή, η καλή δασκάλα σημειώνει στον πρόλογό της: «Το σχολείο είναι ένας μικρόκοσμος. Οι μαθητές είναι οι μελλοντικοί ενήλικες της σύγχρονης κοινωνίας. Ως εκπαιδευτικός πάντα πίστευα ότι η κοινωνική μόρφωση, η ευγένεια, ο σεβασμός, η διακριτικότητα και η αλληλεγγύη αποτελούν εφόδια ισχυρά στην πορεία ενός ανθρώπου. Και η ευθύνη για την ανάπτυξη αυτών ανήκει κατά ένα μεγάλο μέρος στους εκπαιδευτικούς και ταυτόχρονα στην οικογένεια». Είναι, φρονώ, με το ίδιο αίσθημα ευθύνης που τα Εκπαιδευτήρια Δούκα μάς καλούν να τοποθετηθούμε στο κεντρικό ζήτημα που απασχολεί σήμερα όλους εμάς που έχουμε παιδιά, εάν δηλαδή επιθυμούμε την αριστεία ως κινητήριο μοχλό της παιδείας ή όχι. Κι εδώ η απάντηση είναι κατηγορηματική: «Ναι, την επιθυμούμε». Ο ρόλος των σύγχρονων αριστοκρατών, ή αρίστων εάν προτιμάτε, είναι καθοριστικός. Είναι δική μας δουλειά να εμφυσήσουμε στους κατιόντες μας αυτό που αναγράφεται ευκρινώς στην επιστολή που μας απέστειλε η Νένη Δούκα, υπό μορφήν ερωτήματος: «Μήπως η αριστεία αναφέρεται και στην πολυδιάστατη προσω-

–62–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

πικότητα του κάθε ατόμου και στις ιδιαίτερες δεξιότητες, γνωστικές και κοινωνικοσυναισθηματικές, που αναπτύσσει; Μήπως είναι το επιστέγασμα μιας προσπάθειας που ξεκινά από την προσχολική ηλικία; Είναι δηλαδή ένας διαρκής αγώνας με ευγενείς σκοπούς που αντλεί έμπνευση από αξίες όπως ο εθελοντισμός, η ενσυναίσθηση, η κοινωνική ευαισθητοποίηση; Μήπως είναι κάτι που ξεπερνά τις επιδόσεις στα μαθήματα και περιλαμβάνει πλευρές όπως η δημιουργικότητα ή η ηγετική διάσταση;» Ας μου επιτραπεί μία συμπλήρωση, η οποία προέρχεται από το Savoir Vivre: «Αποφεύγουμε να επικρίνουμε, προτιμάμε να διδάσκουμε διά του παραδείγματος. Ας δώσουμε λοιπόν πρώτοι εμείς το καλό παράδειγμα, μην ξεχνώντας την αγαθή αφετηρία κάθε ανθρώπινου όντος κατά τον Ζαν Ζακ Ρουσώ και κυρίως μην ξεχνώντας ότι προορισμός του αγαθού είναι να γίνει άριστος».

2016

–63–

12

Αριστεία: Αξία ζωής ΤΑΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΙΚΑΚΟΣ Πρόεδρος GPO AE

Ο

2016

όρος αριστεία επιδέχεται πολλές ερμηνείες. Είναι μια έννοια που αποκτά συγκεκριμένα χαρακτηριστικά σε ατομικό επίπεδο. Ο κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται βάσει του δικού του αξιακού κώδικα τι είναι το άριστο και πώς αυτό κατακτιέται. Αρκετοί, για παράδειγμα, θεωρούν άριστο εκείνον που κατάφερε να διακριθεί επιτυγχάνοντας κάποιο στόχο έναντι των ανταγωνιστών του. Η ένταξη της αριστείας όμως σε ένα πλαίσιο ανταγωνισμού, που διαχωρίζει τους ανθρώπους σε όσους πέτυχαν έναν στόχο και σε όσους δεν τον πέτυχαν, δεν λειτουργεί θετικά για το κοινωνικό σύνολο. Η έννοια της αριστείας ωφελεί τον καθένα ξεχωριστά και κατ’ επέκταση την κοινωνία στο σύνολό της όταν γίνεται αντιληπτή ως στάση ζωής, που βασίζεται σε αδιαπραγμάτευτες αρχές και αξίες. Μια στάση ζωής που ενεργοποιεί τις αρετές που υπάρχουν στον κάθε άνθρωπο με σκοπό την προσωπική του πρόοδο. Η αριστεία πηγάζει από την επιθυμία του ανθρώπου να εμπλουτίσει τις γνώσεις του, να αναπτύξει τις ικανότητές του, να αναταχθεί πνευματικά, με σκοπό όχι κατ’ ανάγκη την επιβράβευση , αλλά την ικανοποίηση που του προσφέρει η ατομική του εξέλιξη.

–64–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

Το να ζει κάποιος επιδιώκοντας την αριστεία είναι μια δύσκολη επιλογή που απαιτεί την υπερπήδηση πολλών εμποδίων. Τα πρώτα και ισχυρότερα εμπόδια τα θέτει ο ίδιος μας ο εαυτός, ο οποίος πρέπει να σταθεί απέναντι στον εύκολο συμβιβασμό με το κεκτημένο και σε πρακτικές που επιδιώκουν αποτελέσματα με την ελάχιστη δυνατή προσπάθεια. Τα επόμενα εμπόδια τα θέτει ο κοινωνικός περίγυρος. Δυστυχώς η ζήλια, ο φθόνος και η αναξιοκρατία είναι έντονα στην ελληνική κοινωνία. Επιπλέον, η οικονομική κρίση που ταλανίζει τη χώρα μας τα τελευταία χρόνια έχει δραματικές κοινωνικές επιπτώσεις. Μεγάλα τμήματα του πληθυσμού αντιμετωπίζουν σημαντικές οικονομικές δυσκολίες και ο θυμός είναι διάχυτος. Σε αυτό το πλαίσιο, όπου οι προτεραιότητες πολλών ανθρώπων αφορούν κυρίως ζητήματα επιβίωσης, ο δρόμος της αριστείας γίνεται ακόμα δυσκολότερος. Η αριστεία είναι πολύ δύσκολο να αναπτυχθεί, επομένως, στην εποχή μας που κυριαρχεί το γκρίζο, η μιζέρια, η πτώση ή και η έλλειψη αξιών, η άρνηση, η υποκρισία, η μελαγχολία, ακόμη και η κατάθλιψη. Ένα σύνολο αρνητικών συναισθημάτων και ψυχολογικού κλίματος που δημιουργεί μια καθολική εικόνα έλλειψης προοπτικής. Τα μεγαλύτερα θύματα αυτού του τόσο αρνητικού κλίματος είναι αναμφίβολα οι νεότερες γενιές, γιατί σε μια περίοδο της ζωής τους που πρέπει να ανοίξουν τα φτερά τους και να πετάξουν ψηλά, περιορίζονται στα πλαίσια και τα στερεότυπα προηγούμενων δεκαετιών, που φυσικά είναι αναποτελεσματικά. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι ο τρόπος που αντιμετωπίζει η ελληνική οικογένεια την εισαγωγή στο πανεπιστήμιο. Ένα παιδί είναι επιτυχημένο αν μπει στο πανεπιστήμιο, σε αντίθετη περίπτωση θεωρείται ότι έχει αποτύχει. Ποιοι ασχολούνται στο μέσο ελληνικό σχολείο και στη μέση ελληνική οικογένεια με το τι πρωτοβουλίες μπορεί να αναπτύξει ο νέος μετά το σχολείο; Πόσο αναπτυγμένη είναι η έννοια της επιχειρηματικό-

–65–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

τητας; Μήπως είναι δαιμονοποιημένη και απόμακρη; Πόσο μπολιασμένη είναι η σκέψη των νέων ανθρώπων με την προσπάθεια για καινοτομία και νέες πρωτοβουλίες; Πόσο ισχυρός είναι ο χαρακτήρας τους για να αντιμετωπίσουν τα ζόρια της ζωής; Πόση ψυχική δύναμη έχουν δημιουργήσει μέσα τους; Η αριστεία είναι ένας συνεχής αγώνας, μια συνεχής προσπάθεια για ατομική βελτίωση, προϋποθέτει την ύπαρξη αξιών, στόχων δημιουργικότητας, διαρκούς διάθεσης για ανανέωση, καινοτομία και αντιμετώπιση όλων των δυσκολιών μέσα από μια αυθεντική στοχοπροσήλωση. Το εκπαιδευτικό σύστημα μπορεί αναμφίβολα να παίξει έναν πολύ σημαντικό ρόλο στο να εμφυσήσει την έννοια της αριστείας στη νεότερη γενιά. Πώς όμως μπορεί να γίνει αυτό; Διδάσκεται η αριστεία; Αρκεί ένας πεφωτισμένος δάσκαλος για να οδηγηθεί ένας νέος στον δρόμο της αριστείας; Όποια και αν είναι η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα, σίγουρα ένα εκπαιδευτικό σύστημα με άλλη νοοτροπία, που ενισχύει την αυτοτελή σκέψη των μαθητών, την αυτενέργεια και την ερευνητική τους διάθεση, συνεπικουρούμενο από μια οικογένεια αρωγό στις ενέργειες των παιδιών, μπορεί να αυξήσει σημαντικά των αριθμό των νέων που επιζητούν την αριστεία. Η επιθυμία για ατομική πρόοδο ενισχύεται όταν ευδοκιμούν οι κατάλληλες συνθήκες. Όταν οι συνθήκες είναι τέτοιες, ώστε ο άνθρωπος που βελτιώνεται, δρέπει τους καρπούς των προσπαθειών του. Όταν εκείνος που καινοτομεί έχει τα μέσα να διαχύσει στην κοινωνία τα οφέλη της καινοτομίας του. Όταν εκείνος που θέλει να μάθει έχει απρόσκοπτη πρόσβαση στη γνώση. Η αξιοκρατία και η ποιοτική εκπαίδευση, επομένως, είναι συνθήκες αναγκαίες για την ενίσχυση της αριστείας στην κοινωνία μας. Ο ρόλος της πολιτείας στη δημιουργία αυτών των συνθηκών είναι πολύ σημαντικός και οι ευθύνες της τεράστιες. Εάν τα πρότυπα σχολεία

–66–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

ανταποκρίνονται στις παραπάνω προϋποθέσεις, όχι μόνο δεν πρέπει να τα καταργήσουμε, αλλά να δημιουργήσουμε πολλά περισσότερα. Δεν πρέπει όμως η όποια κρατική ανεπάρκεια να αποτελέσει δικαιολογία για την παραίτηση των ατόμων και της κοινωνίας από τον αγώνα για πρόοδο σε όλους τους τομείς της ζωής. Εξάλλου, η συμμετοχή στο συναρπαστικό ταξίδι της προόδου και της γνώσης είναι ωφέλιμη, ανεξάρτητα του πόσο μακριά καταφέρνει εντέλει να ταξιδέψει ο καθένας μας.

2016

–67–

13

Τα τι και πώς της αριστείας ΧAΡΗΣ ΘΕΟΧAΡΗΣ Μηχανικός Λογισμικού – Βουλευτής ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ

Z

2016

ούμε μέρες που όλες οι έννοιες περνάνε δύσκολα. Ιδιαίτερα αυτές που είναι αξιακά φορτισμένες και παραπέμπουν σε παλιότερες εποχές. Εποχές που άλλοι τις αναπολούν με ιδεαλισμό και άλλοι με περιφρόνηση. Για άλλους είναι η ανάμνηση της Εδέμ, «του χαμένου παραδείσου», και για άλλους είναι το πεδίο αυταρχισμού και σύγκρουσης από το οποίο γλιτώσαμε και στο οποίο δεν πρέπει να επιστρέψουμε. Ζούμε μέρες που η κρίση μαστίζει τη χώρα και την καθημερινότητα όλων μας. Οι αριθμοί σε πολλά νοικοκυριά δεν βγαίνουν. Οι δυσκολίες πολλές, και εύκολα η καθημερινότητά μας μας παρασύρει μακριά, κάνοντάς μας να ξεχνάμε τη μεγάλη εικόνα. Η μεγάλη εικόνα μάς λέει πως η κρίση που περνάμε έχει μόνο ως σύμπτωμα την οικονομική πλευρά της. Η κρίση είναι κυρίως κρίση αξιών, κρίση θεσμών, κρίση εμπιστοσύνης. Η κρίση –από το «κρίνω»: διακρίνω, διαλέγω, αξιολογώ– είναι τελικά μια κρίση αξιών και αξιολόγησης. Αξιολόγησης προτεραιοτήτων, πραγμάτων, αλλά και προσώπων. Στο όνομα ενός στρεβλού εκδημοκρατισμού αποφασίσαμε πως κάθε κρίση, κάθε διάκριση είναι κακή. Όμως έτσι απωλέσαμε την

–68–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

αριστεία των ανθρώπων, απωλέσαμε την αξιολόγησή τους και την επιβράβευσή τους, απωλέσαμε την κινητήριο δύναμη να προσπαθούμε να γίνουμε άριστοι, απωλέσαμε τελικά τα οφέλη από την αριστεία. Αυτό πρέπει να το ξαναβρούμε από τα βάθη της συλλογικής –κοινωνικής– ψυχής μας, για να μπορέσουμε να ξεφύγουμε από τον φαύλο κύκλο της κρίσης. Για να το ξαναβρούμε, όμως, πρέπει να γνωρίζουμε το τι και το πώς. Τι είναι ο άριστος; Πώς γίνεται κάποιος άριστος; Πρώτον, άριστος είναι κάποιος από το κέντρο του είναι του, από το κέντρο της ύπαρξής του. Δεν είναι μια ρηχή, επιφανειακή ποιότητα που κάποιος μπορεί να υποκριθεί. Χρειάζεται δύναμη όταν αποτυγχάνεις, να ξέρεις μέσα σου πως μπορείς την επόμενη φορά να πετύχεις, θέληση για να δεις τα λάθη και να μην τα σκεπάσεις, να τα διορθώσεις και να φτάσεις στην αριστεία. Όλα αυτά δεν γίνονται με μισή καρδιά. Δεν μπορεί να γίνει κανείς άριστος παρά μόνο αν ξεκινήσει από την προσχολική ηλικία, ως παιδί, να βιώνει την αριστεία, την επιβράβευσή της και την απαξία της μη προσπάθειας. Δεν μπορεί παρά ο αγώνας για διάκριση, μάθηση, προσφορά να είναι καθημερινό πεδίο στα μάτια παιδιών, εφήβων, ενηλίκων. Δεύτερον, ο άριστος φέρνει αποτελέσματα. Η προσπάθεια μόνη της δεν είναι αριστεία. Η προσπάθεια είναι η βάση της αριστείας, αλλά και της κοινωνικής προσφοράς, καθώς δεν γίνεται να προσφέρει κάποιος ή και να είναι άριστος όντας τεμπέλης, πνευματικά ή φυσικά οκνηρός ή κατεργάρης. Όμως η προσπάθεια ως απλό υπόβαθρο δεν έχει το εποικοδόμημα που θα φέρει την αριστεία. Αυτό είναι το αποτέλεσμα. Το να πετύχεις στο διαγώνισμα, να φέρεις εις πέρας μια αποστολή, να νικήσεις σε έναν αγώνα, να κάνεις κάτι με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, αυτό είναι η αριστεία.

–69–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

Συνεπώς, μόνο η πολυετής προσπάθεια σε κάποιο ή κάποια αντικείμενα μπορούν να φέρουν την αριστεία. Μόνο με τη δύναμη να σηκώνεσαι μετά από κάθε πτώση και να συνεχίζεις μπορείς να γίνεις άριστος. Λένε πως πρωταθλητές είναι όσοι έχασαν τις περισσότερες φορές. Εκατό άνθρωποι ξεκινάνε να μάθουν ένα άθλημα. Παίζουν με εκατό δασκάλους. Χάνουν όλοι. Οι πέντε τα παρατάνε, οι άλλοι ενενήντα πέντε συνεχίζουν και ξαναχάνουν. Πάλι πέντε τα παρατάνε, και ούτω καθεξής. Μέχρι ο ένας, ο πρωταθλητής, που έχει χάσει περισσότερο από όλους και συνεχίζει, να αρχίσει να κερδίζει. Όμως, όσες νίκες και να κάνει προς το τέλος της καριέρας του, δεν μπορούν να ισοφαρίσουν τις ήττες που τον έφεραν εδώ. Τρίτον, η αριστεία δεν είναι ισοπέδωση. Μπορούμε να γίνουμε άριστοι σε πολλά διαφορετικά πράγματα ο ένας από τον άλλον. Έτσι η αριστεία δεν ισοπεδώνεται στον στείρο ανταγωνισμό, καθώς ο καθένας μπορεί να διαλέξει διαφορετικό στίβο για να αριστεύσει. Η αριστεία χωράει περισσότερους του ενός, καθώς αρκετοί μπορεί να ξεπεράσουν το απαιτούμενα επίπεδα δεξιοτεχνίας. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει ο κάθε άνθρωπος –ιδιαίτερα στις μικρές ηλικίες– να προσπαθεί σε όσο περισσότερα πεδία γίνεται να βρει αυτό που του ταιριάζει, αυτό που ταιριάζει με το ταλέντο του για να το εξελίξει. Δεν πρέπει οι εμμονές των γονιών ή άλλοι συγκυριακοί παράγοντες να θολώνουν τη σκέψη μας. Να αφήνουμε την κλίση και την προτίμηση του κάθε παιδιού να μας δείχνουν τον δρόμο. Τέταρτον, η αριστεία δεν είναι ευτυχία. Είναι αναγνώριση της προσπάθειας και περηφάνια για τα αποτελέσματα της προσπάθειας. Η ευτυχία κρύβεται παντού και είναι δικαίωμα όλων. Ακόμη και ένας περίπατος στον ήλιο ένα πρωινό του Γενάρη την κρύβει μέσα του. Η αριστεία όμως έρχεται μέσα από την ευτυχία που σου δίνει ο συνδυασμός της προσπάθειας και του καλού αποτελέσματος, χωρίς να χρειάζεται ο άριστος την αποτυχία των άλλων για να

–70–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

νιώθει ευτυχισμένος. Η επιβράβευση και η αναγνώριση του άριστου ή αυτού που είναι στον δρόμο προς την αριστεία δεν πρέπει να γίνεται εις βάρος των άλλων προσπαθειών. Γίνεται πάντα ως το ιδανικό που όλοι μας προσπαθούμε να συναντήσουμε συνεχώς. Θυμάμαι πάντα την υπερηφάνεια με την οποία περιγράφει ο πατέρας μου το γεγονός ότι τελείωσε στους πρώτους τρεις τη Στρατιωτική Ιατρική Σχολή και έτσι επέλεξε σε ποιο Σώμα θα πάει. Θυμάμαι με πόση χαρά μου έλεγε πως όλοι οι συμμαθητές του στο Γυμνάσιο στη Θεσσαλονίκη μπήκαν στην πρώτη πεντάδα στη σχολή του. Και πως ο καλύτερος μαθητής της τάξης δεν μπόρεσε να μπει, μάλλον από το άγχος του. Μα τον θυμάται πάντα ως τον καλύτερο μαθητή.

2016

–71–

14

Τι σημαίνει για μένα αριστεία; ΕΛΕΝΑ ΚΑΛΕΡΓΗ Μαθήτρια ΣΤ΄ Δημοτικού Εκπαιδευτηρίων Δούκα

Η

2016

αριστεία από τα αρχαία χρόνια είναι συνδεδεμένη με την Ελλάδα. Είναι μια λέξη και μια έννοια ελληνική. Η λέξη αριστεία υπάρχει από τότε που ο Όμηρος έγραφε στην Ιλιάδα «αιέν αριστεύειν», δηλαδή «πάντα να αριστεύεις». Υπάρχουν πολλοί ορισμοί για τη λέξη αριστεία στα διάφορα λεξικά, οι οποίοι αναφέρονται κυρίως σε εξαιρετικές πράξεις ή επιδόσεις. Κατά τη γνώμη μου, αριστεία σημαίνει να προσπαθείς να γίνεσαι καλύτερος και να ξεπερνάς τους άλλους, αλλά κυρίως τον εαυτό σου. Η αριστεία ως έννοια υπάρχει σε όλες τις πτυχές της ζωής μας, από τον αθλητισμό και το σχολείο μέχρι την καθημερινή μας συμπεριφορά. Στα παιδιά η αριστεία αφορά κυρίως τις επιδόσεις στο σχολείο και στον αθλητισμό. Όλοι μας, ο καθένας με τις δυνάμεις του, προσπαθούμε να είμαστε άριστοι, και πολλών από μας η προσπάθεια επιβραβεύεται με ένα αριστείο στο σχολείο ή με ένα μετάλλιο σε κάποιο άθλημα. Θεωρώ όμως ότι η έννοια της αριστείας σχετίζεται και με την καθημερινή μας συμπεριφορά και τη συμμετοχή μας στην κοινωνική ζωή. Αριστεία, για μένα, σημαίνει να σέβεσαι και να βοηθάς τους αδύναμους συνανθρώπους σου (όπως ηλικιωμένους, φτωχούς,

–72–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

ανθρώπους με ειδικές ανάγκες, πρόσφυγες), να σέβεσαι και να προστατεύεις το περιβάλλον και τα ζώα και γενικά να είσαι ενεργός πολίτης για το καλό της κοινωνίας και της χώρας σου. Ένα αριστείο στο σχολείο για υψηλή βαθμολογική επίδοση, χωρίς τις παραπάνω προϋποθέσεις, δεν σημαίνει αριστεία. Δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένα απλό βραβείο. Επίσης, κατά τη γνώμη μου, αριστεία σημαίνει να επιθυμείς και να βοηθάς τους άλλους να γίνονται καλύτεροι και άριστοι, γιατί αλλιώς δεν θα γίνεσαι εσύ καλύτερος και δεν θα ξεπερνάς τον εαυτό σου, με αποτέλεσμα να σταματήσεις κι εσύ ο ίδιος να είσαι άριστος... Αντίλογος στην αριστεία δεν υπάρχει, παρά μόνο λανθασμένη προσέγγισή της. Η επιδίωξη της αριστείας δεν πρέπει να γίνεται εμμονή, δηλαδή δεν έχει νόημα η νίκη για τη νίκη και το βραβείο για το βραβείο, αλλά ο αγώνας και η προσπάθεια μέχρι να πετύχεις τους στόχους σου. Επίσης, η πραγματική αριστεία δεν διαχωρίζει τους ανθρώπους σε νικητές και ηττημένους, σε άριστους και μέτριους, σε ανώτερους και κατώτερους. Όπως είπαμε, μια πτυχή της αριστείας είναι η προσπάθεια να κάνεις και τους άλλους καλύτερους, μα αυτό δεν γίνεται αν απομονώνεσαι από αυτούς. Οι άριστοι πρέπει να ενδιαφέρονται για όλη την κοινωνία κι όχι για το άτομό τους ή για κάποιες ομάδες ανθρώπων. Μια ακόμη λανθασμένη προσέγγιση της αριστείας είναι η συσχέτισή της με τον πλούτο και τη δημοφιλία. Σε καμία περίπτωση το να είσαι άριστος δεν προϋποθέτει να είσαι πλούσιος ή δημοφιλής. Οι παραπάνω αρνητικές προσεγγίσεις και φαινόμενα δεν πρέπει να αποτελούν αντίλογο και εμπόδιο στην προώθηση της αριστείας στην παιδεία και στην καθημερινή ζωή. Με δύο λόγια, η αριστεία είναι μια πολύπλευρη και συνεχής διαδικασία. Είναι τρόπος ζωής… Και πιστεύω ότι η χώρα μας σήμερα το μόνο που χρειάζεται είναι περισσότερους άριστους.

–73–

2016

15

Η αριστεία ως κοινωνική προσφορά ΝIΚΗ ΚΕΡΑΜEΩΣ Βουλευτής Επικρατείας – Υπεύθυνη Τομέα Διοικητικής Μεταρρύθμισης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης ΝΔ

M

2016

ε αφορμή την ετήσια έκδοση του Ημερολογίου των Εκπαιδευτηρίων Δούκα, θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας την εμπειρία μου από τον χώρο της κοινωνικής δράσης, σε μια προσπάθεια να οριοθετήσω μερικά από τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν, κατά την άποψή μου, την έννοια της αριστείας. Έννοια που δεν οριοθετείται αποκλειστικά με όρους υψηλού γνωσιακού επιπέδου και απόδοσης, αλλά και με όρους προσφοράς στον συνάνθρωπο και της αξίας του συνανήκειν. Άλλωστε, ο χώρος της κοινωνικής δράσης, όπως και ο συγγενής χώρος της εθελοντικής δράσης, κοσμείται από ανθρώπους που προσφέρουν ακούραστα, με συνέπεια και επαγγελματισμό, για την ανακούφιση των συνανθρώπων μας. Και είμαι ευτυχής που είχα την τύχη να γνωρίσω από κοντά τέτοιους ανθρώπους, τους κόπους, τα οράματα και τις αγωνίες τους. Η προσωπική μου εμπειρία έχει ως αφετηρία την απόφαση που πήραμε πέντε συμμαθήτριες και φίλες να δράσουμε σε μια προσπάθεια να βελτιώσουμε τη ζωή συνανθρώπων μας στις συνθήκες οικονομικής κρίσης που βιώνουμε. Παρατηρώντας γύρω μας τις διαρκώς αυξανόμενες ανάγκες για πρόσβαση σε βασικά

–74–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

αγαθά, αλλά και τη διάθεση πολλών, φυσικών προσώπων και εταιρειών, να προσφέρουν το πλεόνασμά τους, χωρίς συχνά να γνωρίζουν πώς το πλεόνασμα αυτό θα μπορούσε να αξιοποιηθεί με τον βέλτιστο δυνατό τρόπο, σκεφτήκαμε ότι αυτό που λείπει είναι η αποτελεσματική μεταξύ τους διασύνδεση. Ο στόχος ήταν απλός: να «παντρέψουμε» διαπιστωμένες ανάγκες με πλεόνασμα, τη ζήτηση με την προσφορά. Και έτσι γεννήθηκε ο ΔΕΣΜΟΣ. Το μη κερδοσκοπικό σωματείο ΔΕΣΜΟΣ υπηρετεί την αρχή της κοινωνικής αλληλεγγύης και την ατομική, κοινωνική και εταιρική υπευθυνότητα. Στοχεύει στην αξιοποίηση πάσης φύσεως πλεονάσματος –των περισσευούμενων αγαθών εταιρειών και ιδιωτών–, καθώς και της δωρεάν παροχής υπηρεσιών, για την αντιμετώπιση διαπιστωμένων αναγκών ευπαθών κοινωνικά ομάδων. Απώτερος στόχος είναι, αφενός, η άμεση και αποτελεσματική εξυπηρέτηση έκτακτων αναγκών ευπαθών ομάδων και των φορέων αυτών (οργανισμοί, ιδρύματα, κοινωνικοί φορείς κ.ά.) και, αφετέρου, η δημιουργία βιώσιμων δικτύων αλληλεγγύης μεταξύ τους. Από τον Ιανουάριο του 2012 έως σήμερα, ο ΔΕΣΜΟΣ έχει συνεργαστεί με 450 οργανισμούς και έχει ωφελήσει πάνω από 300.000 συνανθρώπους, προσφέροντάς τους βασικά αγαθά η αξία των οποίων αγγίζει τα 2 εκατομμύρια ευρώ. Μέσα σε πολύ λίγο χρόνο, λοιπόν, μια ιδέα, μια απόφαση, έκανε τη ζωή πολλών συμπολιτών μας καλύτερη, αλλά και τη δική μας καθημερινότητα ουσιαστικότερη. Η συνεχής τριβή με τα προβλήματα και τις επιπλοκές που ανέκυπταν στην πορεία αυτή μάς έφερνε διαρκώς αντιμέτωπους με νέες προκλήσεις. Και κάπως έτσι ο ΔΕΣΜΟΣ δυνάμωνε μέρα με τη μέρα, με νέες δράσεις, νέες συνεργασίες και πολλούς νέους εθελοντές. Για παράδειγμα, μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίσαμε ήταν η αλλαγή του καθεστώτος ΦΠΑ για τη διευκόλυνση

–75–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

των δωρεών. Μέχρι πρότινος, η επιβολή ΦΠΑ σε όλες τις δωρεές σε είδος από εταιρείες προς κοινωφελείς οργανισμούς συνιστούσε ισχυρότατο αντικίνητρο στην ιδιωτική κοινωνική προσφορά: εάν, δηλαδή, ήθελε μια εταιρεία να δωρίσει 10 τόνους μακαρόνια σε ένα κέντρο αστέγων, όφειλε να καταβάλει ΦΠΑ 23% επί της αξίας των δωριζομένων προϊόντων. Αντίθετα, αν η εταιρεία αυτή κατέστρεφε τα εν λόγω προϊόντα και συνέτασσε πρωτόκολλο καταστροφής αντί να τα δωρίσει, απαλλασσόταν από τον ΦΠΑ. Για να γίνουν κατανοητά τα μεγέθη, υπήρχε ελληνική εταιρεία ειδών προσωπικής υγιεινής που κατέστρεφε συστηματικά 37 φορτηγά τον μήνα γεμάτα με προϊόντα, τα οποία είχαν κάποιο επιφανειακό ελάττωμα (π.χ. στη συσκευασία), ωστόσο ήταν απόλυτα κατάλληλα προς κατανάλωση. Και όλα αυτά τα προϊόντα πήγαιναν χαμένα, παρότι κοινωνικά ευπαθείς ομάδες τα είχαν πραγματικά μεγάλη ανάγκη. Αποφασίσαμε λοιπόν να αναλάβουμε εκ νέου δράση, προκειμένου να διορθωθεί μια συστημική στρέβλωση. Συλλέξαμε μαζί με ομάδα ειδικών όλα τα απαραίτητα στοιχεία από ΜΚΟ και άλλους φορείς, μελετήσαμε το ισχύον νομικό καθεστώς και προχωρήσαμε σε νομοθετική πρόταση προς την κυβέρνηση που απαλλάσσει τέτοιες δωρεές σε είδος από την επιβολή ΦΠΑ, η οποία ψηφίστηκε από τη Βουλή τον Φεβρουάριο του 2014. Πρόκειται για μια αλλαγή ενός καθεστώτος που ίσχυε για 27 χρόνια στη χώρα μας και αποτελούσε τροχοπέδη στην ιδιωτική πρωτοβουλία κοινωνικής προσφοράς. Χρειάστηκε μελέτη και τεκμηρίωση, ανάλυση των αναγκών, συγκριτική έρευνα σε πολλές από τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης· χρειάστηκε σχεδιασμός, σαφής στόχευση, θετική και δημιουργική πρόταση· επιμονή για να ξεπεραστεί η απάθεια και ο αρνητισμός· συντονισμένη προσπάθεια πολλών ανθρώπων, που δούλεψαν συνεργατικά, με συνέπεια και επαγγελματισμό, υπέρ ενός σκοπού. Όλα τα στοιχεία αυτά συνθέτουν και οριοθετούν, κατά την άποψή μου, την έννοια της αριστείας ως κοινωνικής προσφοράς.

–76–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

Αριστεία στη γνώση και τη διαχείρισή της, στην πρόθεση και την υλοποίησή της στην πράξη, στο όραμα και τη συναντίληψη για την επίτευξη μιας υπέρτερης κοινωνικής αξίας. Με παρόμοιο τρόπο φιλοδοξώ να προσεγγίσω και την πολιτική. Στην έως τώρα πορεία μου είχα την τύχη να γνωρίσω ανθρώπους με πλούσια κοινωφελή και κοινωνική δράση, που προσφέρουν με όραμα και επαγγελματισμό, και θεωρώ ότι το παράδειγμά τους πρέπει να αξιοποιηθεί γόνιμα στη διαμόρφωση της πολιτικής. Είναι η εύκολη λύση να πει κανείς ότι δεν ασχολείται με τα κοινά επειδή η πολιτική φαίνεται απρόσιτη, αδιάφορη, διεφθαρμένη, και η νοοτροπία αυτή πρέπει κάποτε και κάπως να αλλάξει. Πιστεύω ότι και η νέα γενιά οφείλει να αναλάβει ευθύνες και να μην στέκεται παθητικά απέναντι στις εξελίξεις. Στην ιδιαίτερα δύσκολη ιστορική περίοδο που διανύει η χώρα μας, η μόνη διέξοδος είναι η γνώση και η βελτίωση των δεξιοτήτων μας στη διεθνή κλίμακα ανταγωνιστικότητας, η ανάκτηση της αξιοπιστίας μας, η κοινωνική ευαισθητοποίηση, καθώς και η συνεργατικότητα για την εξεύρεση πρακτικών λύσεων, στα μικρά και στα μεγάλα. Η επιδίωξη της αριστείας είναι ένας διαρκής αγώνας για βελτίωση, όχι μόνο του εαυτού μας, αλλά και του περιβάλλοντός μας, της νοοτροπίας μας και του συνόλου. Αφετηρία της είναι οι αρχές και οι γνώσεις μας, που εμπλουτίζονται διά βίου, καλλιεργούνται, δοκιμάζονται και διαμορφώνονται με το πέρασμα των χρόνων και την αφομοίωση των εμπειριών. Είναι το αίσθημα της υπέρβασης του εαυτού, αλλά και η προσφορά στον συνάνθρωπο και η χαρά του συνανήκειν. Το να ξεπερνάς τα στενά όρια του δικού σου, ατομικού συμφέροντος και να συνειδητοποιείς ότι δεν μπορείς να ευτυχήσεις σε έναν κόσμο όπου ο διπλανός σου δυστυχεί, ότι δεν μπορείς να μένεις αμέτοχος απέναντι σε συνθήκες που πιστεύεις ότι πρέπει να αλλάξουν. Είμαστε νέοι άνθρωποι και οφείλουμε να δράσουμε· αν όχι εμείς, τότε ποιοι;

–77–

2016

16

Τα μετάλλια περιμένουν στο μέλλον ΑΝΤΩΝIΑ ΚOΝΤΑ Δασκάλα Α΄ τάξης Εκπαιδευτηρίων Δούκα, Μέντορας, Μητέρα

Λοιπόν, αγόρι μου, σκέφτηκες τον στόχο σου; Ναι, κυρία! Θέλω να γίνω άριστος μαθητής...

2016

Απόσπασμα από διάλογο με μαθητή της Α΄ τάξης κατά τη διαδικασία του mentoring, σχολικό έτος 2015-16

Σ

τα έξι του χρόνια ακούγεται ιδιαίτερα αποφασιστικός. Σε κοιτάζει κατάματα με το καθάριο βλέμμα του και έτσι απλά αφήνει στα χέρια σου την πρόκληση, την ευθύνη. Εσύ τον ακούς και αναρωτιέσαι κατά πόσο κατανοεί την έννοια της αριστείας κι αν έχει νόημα για ένα μικρό παιδί, που ακόμα δακρύζει σαν κοιτά το γρατσουνισμένο του γόνατο, να στοχεύει σε κάτι που φαντάζει τόσο δύσκολο ή ακόμα και αμφιλεγόμενο στην εποχή μας. Και πώς να εξηγήσεις σε ένα εξάχρονο παιδί τι σημαίνει αριστεία; Πώς να του εξηγήσεις πως αυτό που ονειρεύεται δεν είναι αφετηρία, αλλά διαδρομή δίχως ευδιάκριτη γραμμή τερματισμού. Πορεία γεμάτη κόπο και προκλήσεις, αφού καλείσαι να ξεπεράσεις τα όριά σου, τον εαυτό σου. Και είναι ακριβώς αυτή η διαδρομή που

–78–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

θα καθορίσει την επιτυχία σου. Είναι τα λάθη που θα αξιοποιήσεις, οι επιμέρους στόχοι που θα θέσεις, οι πτώσεις που θα τις δεις ως αφορμή για νέα εκκίνηση. Για να προχωρήσεις και πάλι εμπρός. Για να γίνεις πρότυπο και να εμπνεύσεις τους επόμενους. Όμως συνεχίζει να σε κοιτά χαρούμενος. Είναι απέναντί σου και περιμένει από εσένα τη συνέχεια. Περιμένει και επιμένει να προχωρήσει με την επιλογή του... Η επιθυμία σου ή o στόχος σου; Συνήθως κάπως έτσι ξεκινά η προσπάθεια. Έπεται της έντονης επιθυμίας. Επιθυμία να κάνεις τους γονείς σου υπερήφανους. Ανταγωνισμός ίσως για το μεγαλύτερο αδερφάκι. Διάθεση να ξεχωρίσεις και να αναδειχθείς αρχικά μέσα στην οικογένεια και αργότερα στην ομάδα τάξης, στο σχολείο. Η αρχή για να διακριθείς μετέπειτα στην κοινωνία. Επιζητάς την επιβράβευση σε κάθε προσπάθειά σου. Ένα βλέμμα, μια λέξη, ένα χτύπημα στον ώμο, μια αγκαλιά, ένα αυτοκόλλητο στο τετράδιό σου. Ναι, ξέρω πως ένα αυτοκόλλητο μπορεί να σου δώσει χαρά. Είναι κι εκείνο το «Άριστα» στην εργασία σου που το δείχνεις σε όλους! Χρειάζεσαι την επιβράβευση γιατί για εσένα σημαίνει αναγνώριση. Η επιβράβευση είναι το κίνητρο που σου δίνει ώθηση να προχωρήσεις, να προοδεύσεις, να προσπαθήσεις ξανά και ξανά μέχρι να φτάσεις στην κορυφή. Άριστος σε σχέση με ποιον; Αλήθεια ποιον προσπαθείς να ξεπεράσεις; Σε σχέση με ποιον ορίζεις το καλύτερο, το άριστο; Ο διπλανός σου κάνει κι εκείνος τη δική του προσπάθεια κι ο καθένας σας ξεχωρίζει σε κάτι διαφορετικό. Έλα να μιλήσουμε για σένα. Αυτή είναι η δική σου μάχη. Καλείσαι να ξεπερνάς κάθε φορά τον εαυτό σου και μόνο. Η αριστεία έχει κι αυτή προαπαιτούμενα. Απαιτεί τη συνεχή βελτίωση

–79–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

του ατόμου σε πολλαπλά επίπεδα και η προσπάθεια κρατά για χρόνια. Χαίρομαι που αποφασίζεις να προχωρήσεις. Ξέρεις, η αριστεία απαιτεί και τόλμη.

2016

Άριστος ως προς τι; Κοίτα τον εαυτό σου. Κοίτα τον καλά... Πόσα πολλά χαρίσματα έχεις! Πόσα έχεις ήδη καταφέρει! Σκέψου. Παρατήρησε εσένα και έλα να συζητήσουμε με τι θα ξεκινήσεις. Για να πετύχεις τον στόχο σου θα πρέπει να προχωρήσεις σκαλί σκαλί. Θέσε ως προτεραιότητα αυτό που σε απασχολεί, αυτό που πιστεύεις πως θα ήθελες να βελτιώσεις πρώτο. Κι όταν δουλέψεις για αυτό κι όταν νιώσεις πως το κατάφερες, θα σχεδιάσουμε το επόμενο βήμα. Σιγά σιγά. Μεθοδικά και οργανωμένα. Κι αν κάτι δεν πάει καλά, δεν πειράζει. Μόνο όσοι προσπαθούν συναντούν δυσκολίες. Θα αξιοποιήσεις την εμπειρία σου και θα προχωρήσεις δυναμικά. Μέντορας-Μαθητής-Οικογένεια Δεν είσαι μόνος. Είμαι και θα είμαι δίπλα σου. Θα σε αναζητώ συχνά και θα με αναζητάς κάθε φορά που με χρειάζεσαι. Θα σε ακούω. Θα σε στηρίζω. Μαζί θα συζητάμε κάθε σου βήμα. Μαζί θα χαιρόμαστε το αποτέλεσμα της προσπάθειάς σου ή θα επαναπροσδιορίζουμε την τακτική σου. Εσύ, εγώ και... Θυμάσαι που μου είπες πόσο θαυμάζεις τους γονείς σου; Τι θα έλεγες να τους καλέσουμε; Μπορείς να μοιραστείς μαζί τους την επιθυμία σου να αριστεύσεις, καθώς και τον στόχο που διάλεξες για να ξεκινήσεις την προσπάθεια. Σίγουρα θα ενθουσιαστούν με την απόφασή σου. Ίσως μάλιστα βρεθούν και τρόποι να σε στηρίξουν. Όλοι πήραμε δύναμη σε κάθε μας ξεκίνημα από κοντινά μας πρόσωπα. Είναι τόσο όμορφο να μοιράζεσαι τα θέλω σου και τα συναισθήματά σου με τους ανθρώπους που αγαπάς.

–80–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

Η αξιολόγηση της πορείας Λοιπόν πώς πάνε τα πράγματα; Υπάρχει βελτίωση; Πώς το κατάφερες; Χαίρομαι που σε ακούω τόσο σίγουρο. Είναι υπέροχο που κράτησες τη δέσμευσή σου και προσπάθησες τόσο. Έκανες ήδη το πρώτο βήμα ώστε να πλησιάσεις το όνειρό σου! Το συζήτησες με τους γονείς σου; Σίγουρα χάρηκαν κι εκείνοι με τη χαρά σου όπως χαίρομαι κι εγώ! Αφού τα κατάφερες, είσαι έτοιμος για το επόμενο βήμα. Πώς θα ήθελες να συνεχίσεις; Πώς σκέφτεσαι να το οργανώσεις; Είμαι δασκάλα σου και μέντοράς σου Παρακολουθώ, αγόρι μου, την προσπάθειά σου. Βλέπω, κατανοώ τη δυσκολία σου κάποιες φορές. Θαυμάζω και διδάσκομαι από την επιμονή σου άλλες τόσες! Κάθε φορά κι ένα ακόμα σκαλί. Κάθε μέρα καλύτερος από χθες. Μοναδικό το χαμόγελό σου σαν είδες τον έλεγχο... «Κυρία, πήρα Άριστα στην Ορθογραφία! Τα κατάφερα περίφημα! Φαινόταν τόσο δύσκολο στην αρχή». Ήταν, αγόρι μου. Ήταν. Είμαι υπερήφανη για εσένα! Τώρα έχει σειρά και κάτι καινούριο. Ένα επιπλέον σκαλί. Μια νέα προσπάθεια. Θα έχει κι αυτή δυσκολίες. Το ξέρω. Όμως εμπιστεύομαι τη φλόγα που σιγοκαίει μέσα σου και θα κάνω τα αδύνατα δυνατά να την κρατήσω ζωντανή. Ήθος, αξίες, συνέπεια, οργάνωση, ερεθίσματα, γνώσεις, δεξιότητες, εκπαίδευση, παιδεία... Η οικογένειά σου και το σχολείο σου έχουμε χρέος βαρύ. Είναι πολλά τα εφόδια που χρειάζεσαι στον δρόμο που χαράζεις. Η διάθεσή σου για διάκριση επιβάλλει και τη δική μας βελτίωση. Σε πείσμα των καιρών. Κόντρα σε πολιτικές και ερμηνείες. Εσύ κι εμείς θα προχωράμε στοχεύοντας ψηλά.

–81–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

Το κέρδος που θα αποκομίσεις δεν αποτιμάται πάντα με υλικά αγαθά. Είναι πρωτίστως πνευματικό και αγκαλιάζει τον συνάνθρωπο. «Όσοι, παιδί μου, βελτιώνουν τον εαυτό τους καταφέρνουν να αλλάξουν τον κόσμο». Θέλω να το φυλάξεις μέσα σου αυτό.

2016

Για δες! Μόλις τώρα διάβασα στο site του σχολείου μας για ένα αγαπημένο μου αγόρι. Μαθητής του Γυμνασίου μας πια. Στέφανος το όνομά του. Γνωριστήκαμε στα έξι του χρόνια σαν ήρθε στην Α’ Δημοτικού. Ένα απίθανο, γλυκό πλασματάκι. Ως πρωτάκι πάλευε κι εκείνος με τα -ο- και τα -ι- της Ορθογραφίας. Τώρα παλεύει με τα κύματα και κερδίζει μετάλλια σε παγκόσμια πρωταθλήματα! Φαντάζεσαι πόσο μόχθησε; Μπορείς να σκεφτείς πόσες φορές, αν και εξαντλημένος, συνέχισε να προσπαθεί και να αγωνίζεται; Σκέφτεσαι την ικανοποίηση που ένιωσε μόλις ολοκλήρωσε την απαιτητική θαλάσσια διαδρομή; Σαν είδε το μετάλλιο κρεμασμένο στο εφηβικό του στήθος; Αυτό είναι αριστεία, παιδί μου. Τα δικά σου μετάλλια σε περιμένουν στο μέλλον. Καλή πορεία, μικρό μου αγόρι ! Πάντα επιτυχίες, Στέφανέ μου! Ανοίξτε τα φτερά σας και πετάξτε κάθε φορά και πιο ψηλά.

–82–

17

Αριστείας λόγοι σε «πραγματικό χρόνο» ΣΕΡΑΦΕIΜ Π. ΚΟΤΡΩΤΣΟΣ Δημοσιογράφος-Συγγραφέας Διευθυντής ραδιοφωνικού σταθμού ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ 90.1

Τ

ο παρόν Ημερολόγιο 2016 φέρει την επιγραφή «Αριστεία: Λόγος και Αντίλογος», ωστόσο θα έλεγε κανείς πως είναι μάλλον δύσκολο να εφεύρει κανείς επιχειρήματα για να προβάλλει τον αντίλογο έναντι του λόγου. Λίγο, όμως, η προ μηνών δημόσια συζήτηση εξ αφορμής κάποιων δηλώσεων αξιωματούχων της πολιτικής σφαίρας, λίγο η κρίση που μαστίζει θεσμικά, οικονομικά και κοινωνικά το σύστημα εκπαίδευσης, λίγο η άλλη αντιπαράθεση σχετικά με την επιβολή υπερυψηλού συντελεστή ΦΠΑ στην ιδιωτική εκπαίδευση, η έννοια της αριστείας ενεπλάκη σε μια πολιτική και ιδεολογική αντιπαλότητα. Κακώς. Όπως έγραφε προ μηνών ο Χρήστος Γιανναράς, «η άμιλλα δεν είναι εφεύρημα των καπιταλιστών, αλλά αυτονόητο παρακολούθημα της παιδείας από καταβολής κοινωνικού γεγονότος». Κι αν έτσι είναι –που αυτονοήτως είναι–, τότε και η αριστεία θα έπρεπε να είναι το επιστέγασμα της δημιουργικής προσπάθειας, της προόδου, της καινοτομίας, ένα εκπαιδευτικό και κοινωνικό

–83–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

κίνητρο και ο καταλύτης για την ίδια τη φυσιολογική ανάπτυξη μιας κοινωνίας και μιας χώρας. Μπορεί κανείς να εκφέρει πολλά επιχειρήματα, εκκινώντας από τη Σωκρατική Απολογία, όπου ο μέγας αθηναίος σοφός συνδέει τις έννοιες με τα πρόσωπα, τα πράγματα και τις κοινωνικές καταστάσεις –γι’ αυτό άλλωστε υπάρχουν, όπως υποστήριζε–, ή ανακαλώντας την ομηρική ρήση «αιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων, μηδέ γένος πατέρων αισχυνέμεν» (Ιλιάδα Ζ 208), ήτοι «πάντα να αριστεύεις, να ξεπερνάς τους άλλους, να τιμάς την πατρική γενιά που ανήκεις». Δεν χρειάζεται όμως. Οι αριθμοί είναι αμείλικτοι και ενίοτε αποκαλύπτουν μια πραγματικότητα που υπερβαίνει την ανάγκη να επιχειρηματολογήσει κανείς για τη σπουδαιότητα μιας έννοιας. Μεταφέρω απλώς μερικά από τα στοιχεία μιας πρόσφατης έρευνας του καθηγητή του Πανεπιστημίου Μακεδονίας κ. Λόη Λαμπριανίδη για την «Εξωτερική μετανάστευση από την Ελλάδα κατά τη διάρκεια της κρίσης», το πασίγνωστο πλέον και με τον αγγλικό όρο «brain drain» (φυγή εγκεφάλων- μυαλών): • Ο χαρακτήρας της μετανάστευσης από την Ελλάδα έχει μεταλλαχθεί από τη μετανάστευση ανειδίκευτων εργατών –δεκαετίες ’60 και ’70– στη μετανάστευση των πτυχιούχων. Το 68% όσων είχαν φύγει στο εξωτερικό μέχρι το 1970 ήταν, στην καλύτερη περίπτωση, απόφοιτοι Γυμνασίου και μόλις 12% ήταν πτυχιούχοι ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Σήμερα, μετά από 6 χρόνια βαθιάς ύφεσης και ανεργίας που κυμαίνεται περί το 26% στον γενικό πληθυσμό και πάνω από 55% στους νέους, το 63% όσων έχουν φύγει στο εξωτερικό μετά το 2010 είναι πτυχιούχοι πανεπιστημιακών σχολών.

• Ταυτόχρονα, υπερδιπλασιάστηκε ο αριθμός των μεταναστευτικών προορισμών (πάνω από 95 χώρες), το 80% του

–84–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

«brain drain» κατευθύνεται σε συγκεκριμένες ευρωπαϊκές χώρες και ιδιαίτερα (το 50% εξ αυτών) στο Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γερμανία.

• Πρακτικά, τα παραπάνω σημαίνουν σε αριθμούς ότι 190.000-220.000 έλληνες πτυχιούχοι ανώτατης εκπαίδευσης εργάζονται στο εξωτερικό και αυτοί αποτελούν το 15%20% του συνόλου των 1.274.000 πτυχιούχων ΑΕΙ. Θα έλεγε κανείς πως αυτή η «αφαίμαξη ικανότητας» για την ίδια τη χώρα –εάν ομολογήσουμε πως κατά κανόνα οι ικανότεροι των πολιτών είναι εκείνοι που έχουν αποκτήσει πανεπιστημιακή σκευή και εξειδίκευση ικανές να τους καταστήσει ανταγωνιστικούς στη διεθνή αγορά εργασίας– αφορά μόνο το γεγονός ότι η ανεργία, ως απότοκο της οικονομικής ύφεσης και της γενικότερης ανασφάλειας, ωθεί νέους ανθρώπους στην αναζήτηση εργασίας στο εξωτερικό. Είναι αναμφισβήτητα ένας πολύ σημαντικός παράγοντας. Κατά την κρίση μου, ωστόσο, δεν είναι ο μοναδικός. Η νεανική ανεργία της ύφεσης και της οικονομικής κρίσης ήρθε σωρευτικά να διαλύσει την κοινωνία, όμως συνδυάζεται με την προϋπάρχουσα της οικονομικής κρίσης κρίση θεσμών και αξιών. Ας το παραδεχτούμε: το «brain drain» κρύβει μέσα του και το εθνικό μας DNA της αναξιοκρατίας, της κοινωνίας των ημετέρων και της έλλειψης στρατηγικού σχεδιασμού. Συνδυάζεται με τη γενικότερη κατάσταση στο δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα, την εικόνα που, δυστυχώς, εκπέμπουν τα πανεπιστημιακά ιδρύματα (με ικανούς, ωστόσο, πανεπιστημιακούς που, όταν τους δίνεται η δυνατότητα και οι ευκαιρίες, διαπρέπουν στον διεθνή ανταγωνισμό) και τη γενικευμένη πλέον αίσθηση ότι «η Ελλάδα δεν είναι τόπος ευκαιριών για ικανούς με φιλοδοξίες». Εάν επιχειρήσει κανείς να

–85–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

διατυπώσει με έναν σχετικό κυνισμό όλα τα παραπάνω, καταλήγει στη διαπίστωση πως «η Ελλάδα επιβραβεύει τους μετρίους και εξοστρακίζει τους αρίστους». Ορισμένοι προσπάθησαν να προσδώσουν στην έννοια της αριστείας ταξικά χαρακτηριστικά. Δεν υποτιμώ αυτή τη διάσταση. Σε όλες τις δυτικές κοινωνίες, αλλά και διαχρονικά στην ελληνική, πάντοτε υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν οι λίγοι πλουσιότεροι που μπορούν να εξασφαλίσουν καλύτερες συνθήκες εκπαίδευσης για τα παιδιά τους. Όμως, μια κοινωνία που προσβλέπει στην ανάταξη και ανάπτυξη, υποχρεούται να δημιουργεί συνθήκες ανάδειξης των αρίστων, ιδιαίτερα μάλιστα εκείνων που δεν έχουν ίσες ευκαιρίες και δυνατότητες με τους εύπορους. Αντί δηλαδή να υπονομεύεις την ανάδειξη των αρίστων, πρέπει να διευκολύνεις τη δυνατότητά τους να βγουν από το κοινωνικό περιθώριο. Γράφει ο Χρήστος Γιανναράς: «η αριστεία είναι “ρετσινιά” μόνο στις δημοκρατίες των κολχόζ που η Ιστορία τις καξιθετεί μαζί με τα Γκουλάγκ, τα οιουδήποτε χρώματος στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας. Σχολεία χωρίς άμιλλα και στόχευση στην αριστεία είναι στρατωνισμός στον καταναγκασμό ή στον ασυμμάζευτο χαβαλέ». Έχει δίκιο… Η τιμητική πρόσκληση των Εκπαιδευτηρίων Δούκα να συμβάλλω σ’ αυτό το Ημερολόγιο 2016 συνοδεύτηκε με την πρόκληση να παρουσιάσω σκέψεις για το δικό μου παράδειγμα αριστείας μέσα από τον χώρο στον οποίο δραστηριοποιούμαι. Προτίμησα να παραθέσω τις απόψεις μου και, ως δημοσιογράφος, να αδράξω την ευκαιρία που μου δίνουν οι εξελίξεις στην οικονομία, την κοινωνία, την παιδεία. Άλλωστε, ας μην γελιόμαστε, αυτές οι εξελίξεις είναι που μας δίνουν την ευκαιρία να δημοσιοποιήσουμε απόψεις και παραδείγματα για την (διαχρονικής αξίας) έννοια της αριστείας.

–86–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

Δεν θα περιαυτολογήσω, λοιπόν. Αλλά και δεν θα κρύψω το γεγονός ότι πιστεύω βαθύτατα στην έννοια της άμιλλας και του καλώς νοούμενου –δημιουργικού και διόλου εμμονικού– ανταγωνισμού. Ως παιδί μιας οικονομικά μετρίων δυνατοτήτων οικογένειας της επαρχίας, με γονείς όμως που πάντοτε ήθελαν το καλύτερο (ακόμα κι αν αυτό περιστρεφόταν στα γνωστά στερεότυπα της εποχής), κοιτάζω πίσω μου μετά από 28 χρόνια μιας δύσκολης αλλά κατά γενική ομολογία επιτυχημένης διαδρομής στη δημοσιογραφία, την επικοινωνία και γενικότερα το μιντιακό επιχειρείν, και επιβεβαιώνω την άποψή μου: η άμιλλα και η αναζήτηση της αριστείας είναι το ήμισυ του παντός. Το άλλο ήμισυ οφείλει να το διαμορφώνει η πολιτεία. Ακόμα κι αν συνήθως το δεύτερο δεν συμβαίνει –τουλάχιστον όσο θα έπρεπε–, είναι απολύτως απαραίτητο εφόδιο για καθέναν το πρώτο…

2016

–87–

18

Ο δεκάλογος της αριστείας ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΣ π. Καθηγητής Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου Vice President EUROGEO

H

2016

φιλόλογος Μάρθα Τσανακτσίδου (2009), στην πραγματεία της για την αριστεία, έγραψε: «ετυμολογικά ο όρος αριστεία είναι ταυτόσημος με την ετυμολογία της λέξης αρετή, που σημαίνει την ικανότητα, την καταλληλότητα κάποιου για ένα έργο». Δεν γνωρίζω αν έχω αυτήν την ικανότητα, αλλά επειδή πάντα πίστευα στην ανάγκη για «αιέν αριστεύειν», θα το αποτολμήσω! Καταρχάς, η αριστεία είναι μια επίκαιρη έννοια που, δυστυχώς, άδικα τώρα τελευταία ενοχοποιείται από πολιτικούς και ένα τμήμα των εκπαιδευτικών της χώρας μας, της κατεξοχήν ομάδας στήριξης και εφαρμογής της. «Δυστυχώς», γιατί αποτελεί μια επιδίωξη που πολιτικοί και εκπαιδευτικοί, ανεξάρτητα της πολιτικής/φιλοσοφικής τοποθέτησής τους, οφείλουν να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί στην αντιμετώπισή της, και «άδικα», γιατί η σημασία της δεν μπορεί να αξιολογηθεί με μοναδικό γνώμονα την ιδεοληψία τους, παραβιάζοντας βίαια κάθε κανόνα λογικής. Η δικαιολογία της απαράδεκτης σημερινής προσέγγισης, όπως καθετί άλλο τα τελευταία χρόνια, αποδίδεται στην περίφημη «κρίση». Όμως μια «κρίση» δεν αντιμετωπίζεται με μέτρα που τελικά οδηγούν στη μείωση

–88–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

του κατά κεφαλήν εισοδήματος, αλλά πρωτίστως με μέτρα για την αύξηση της κατά κεφαλήν προσπάθειας για αριστεία. Κατά την ταπεινή μου άποψη, αριστεία είναι μια ανώτατη διάκριση, το αποτέλεσμα μιας επαναλαμβανόμενης εκπλήρωσης κάποιου έργου/αποστολής με πετυχημένο τρόπο και με βάση κριτήρια κοινής λογικής αποδεκτά από την κοινωνία. Δηλαδή η αναγκαία και ικανή συνθήκη επίτευξης της αριστείας προϋποθέτει τη διαρκή και όχι τη μεμονωμένη σημαντική επιτυχία (αναγκαία συνθήκη), τόσο σε συλλογικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο (ικανή συνθήκη). Είναι σαφές, επομένως, ότι η κάλυψη των παραπάνω συνθηκών και η επίτευξη της αριστείας είναι μεν εκ της φύσης της αντικειμενικά σπάνια, αποτελώντας έναν ιδανικό κοινωνικό στόχο. Ωστόσο, η αριστεία προσφέρει επιπλέον, σε συλλογικό και σε προσωπικό επίπεδο, αφού αρκεί και μόνο μια ομάδα ή κάποιος να συμμετέχει στη διαδικασία προσέγγισής της –και όχι απαραίτητα επίτευξής της– για να απολαύσει συνεχή βελτίωση και ανάπτυξη. Επιπλέον, θα ήθελα απερίφραστα και κατηγορηματικά να δηλώσω ότι το επίκεντρο της αντιμετώπισης της αριστείας, που αποτελεί αναπόφευκτα και την πηγή των κοινωνικών αξιών μας, πρέπει να είναι η έννοια της ολοκληρωμένης προσέγγισης ως προς τον τρόπο θεώρησής της. Αυτό οδηγεί στη θέση ότι ο αποδεκτός τρόπος ορισμού, αξιολόγησης και προσδιορισμού του ρόλου της δεν μπορεί να βασίζεται σε διαχωριστικές γραμμές και σε μονοδιάστατες προσεγγίσεις, όπως και δεν μπορεί να «χωρέσει» σε οποιασδήποτε μορφής ιδεοληψία. Δηλαδή η θέση που προβάλλεται είναι απλή μεν στην εξήγησή της, ανατρεπτική όμως των όσων προβάλλει η πλειοψηφία των σημερινών ταγών της πολιτικής, εκπαιδευτικής, πολιτισμικής και οικονομικής επιβίωσής μας ως έθνους και λαού. Πιο συγκεκριμένα, στη σημερινή Ελλάδα για το θέμα της αριστείας οι πολιτικοί πολιτικολογούν, οι φιλόλογοι φιλοσοφούν,

–89–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

οι δικηγόροι προβάλλουν νομικίστικα επιχειρήματα και οι οικονομολόγοι εστιάζονται σε ψυχρούς οικονομικούς δείκτες. Θεωρώ ότι ο καθορισμός και η εφαρμογή της αριστείας δεν μπορούν να επιτευχθούν χωρίς τη βοήθεια ενός νέου κοινωνικού «υποδείγματος», όπου η αριστεία αποκτά νόημα μόνο όταν αντιμετωπίζεται σε διαλεκτική αρμονία και σεβασμό με τις κοινωνικές μας αξίες και ιδεώδη που έχουν παρελθόν, παρόν, αλλά κυρίως μέλλον. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, θα ήθελα να ολοκληρώσω το σύντομο αυτό σημείωμα προσφέροντας για συζήτηση τον δεκάλογο της αριστείας:

2016

1. Η αριστεία είναι από τη φύση της έννοια ολιστική Η αριστεία είναι, ταυτόχρονα και διαχρονικά, οικονομική, κοινωνική, πολιτική, πολιτισμική και τεχνική/τεχνολογική, η οποία μπορεί να υπάρξει μόνο όταν τελείται σε διαλεκτική αρμονία με την κοινωνία και τις αξίες της. Δηλαδή η αριστεία δεν είναι το προνόμιο ούτε μιας συγκεκριμένης ομάδας ούτε ενός συγκεκριμένου χώρου, αλλά αναπόσπαστο τμήμα του όλου που είναι η κοινωνίας μας.

2. Η αριστεία απαιτεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση Η αριστεία τεκμηριώνεται σε όλους τους χώρους της φυσικής και της κοινωνικοοικονομικής πραγματικότητας, όπως όμως αυτές συσχετίζονται, αλληλεξαρτώνται και συστηματικά αλληλεπιδρούν στην κοινωνία, δημιουργώντας συνθήκες κοινωνικής ολοκλήρωσης στον χώρο και τον χρόνο.

3. Η αριστεία απαιτεί κουλτούρα μάθησης, ηθικής και καινοτομίας Βασικό στοιχείο της αριστείας είναι η επανάληψη της οποιασδήποτε σημαντικής επιτυχίας. Δηλαδή ένα άτομο ή μια κοινωνική ομάδα, για να επαναλάβει μια επιτυχία, θα πρέπει συνεχώς να παράγει νέες ιδέες, προσαρμοζόμενη όμως στις νέες συνθήκες και τηρώντας τους κοινωνικούς κανόνες. Επομένως, η αριστεία απαιτεί

–90–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

μια κουλτούρα επιθυμίας για συνεχή μάθηση, τήρησης των ηθικών και κοινωνικών κανόνων και κυρίως διάθεσης για καινοτομία και αλλαγές.

4. Η αριστεία έχει ανάγκη κοινωνικού οράματος και στρατηγικής Η αριστεία, όπως κάθε προσέγγιση εξαιρετικά υψηλών στόχων, απαιτεί από όλους τους κοινωνικούς εταίρους τη συνεργασία, συμφωνία και τελικά συνέργεια, ώστε να καταρτιστεί ένα κοινά αποδεκτό και σαφές στρατηγικό σχέδιο που να περιλαμβάνει: (α) όραμα, που αποτελεί την κινητήρια δύναμη για ένα διαρκές κάλεσμα και κινητοποίηση για την επίτευξή της, (β) στοχοθεσία, που οδηγεί στη διατύπωση των θεμάτων/προβλημάτων που καθορίζει η κοινωνικοοικονομική συγκυρία και χρειάζεται να επιλυθούν και (γ) προτάσεις για τις σχετικές ενέργειες και δραστηριότητες, που όμως πρέπει να είναι κοινωνικά καθορισμένες και τεκμηριωμένες.

5. Η αριστεία πρέπει να έχει κοινωνικό στόχο Η αριστεία, όπως κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα, πρέπει να χαρακτηρίζεται από έναν σκοπό. Όμως ο σκοπός αυτός στην αριστεία πρέπει επιπλέον: (α) να έχει διάρκεια, δηλαδή να υπάρχει ένα μόνιμο και συνεχές κίνητρο και μάλιστα πέρα και έξω από το αποκλειστικά οικονομικό και επαγγελματικό κέρδος, (β) να εστιάζεται στην επιθυμία προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο και (γ) να συνδυάζεται με τις πρακτικές και αξίες της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ισότητας.

6. Η αριστεία αποτελεί συλλογική και όχι μόνο ατομική προσπάθεια Η προσέγγιση της αριστείας, επειδή έχει κοινωνικό όραμα, στρατηγική και στόχο, δεν μπορεί να αναφέρεται μόνο στην ανώτατη διάκριση ενός ατόμου, αλλά αποτελεί και το αποτέλεσμα της προσπάθειας από ομάδες πολιτών που ενστερνίζονται τις ίδιες θεμελιώδεις κοινωνικές αξίες και κυρίως έχουν κατανοήσει τη ση-

–91–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

μασία της δημιουργίας και όχι απλής επανάληψης μεθόδων, προσεγγίσεων και πολιτικών στην επίλυση προβλημάτων.

7. Η αριστεία απαιτεί αξιολόγηση Η σωστή εφαρμογή του δεκάλογου της αριστείας που προτείνεται, ή άλλων πιθανά πιο αποτελεσματικών και κατάλληλων κριτηρίων, καθορίζει και τον βαθμό προσέγγισής της. Επομένως, είναι αυτονόητο ότι η αριστεία απαιτεί, και θα τολμούσα να πω πως επιβάλλει, την τακτική και κυρίως αντικειμενική αξιολόγηση της επίδοσης όσων την αποζητούν και την εφαρμόζουν. Συνεπώς, η εφαρμογή διεθνώς αναγνωρισμένων μεθοδολογιών αξιολόγησης, οι οποίες να μετρούν τον βαθμό επίτευξης των στόχων που έχουν τεθεί και να συγκρίνουν την επίδοση όσων συνειδητά συμμετέχουν σε αυτήν, δεν αποτελεί μια αόριστη ευχή, αλλά μια ρητή αναγκαιότητα.

2016

8. Η αριστεία και το σύνδρομο του λαγού και της χελώνας Το σύνδρομο αυτό, που χαρακτηρίζει τη σημερινή Ελλάδα, αναφέρεται στη διαφοροποιημένη ταχύτητα ανάμεσα στην παραγωγή τεχνογνωσίας και στη συμμετοχή της σ’ αυτήν, που βέβαια επιτυγχάνεται μέσω της αριστείας. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας και των επιστημών ακολουθεί μια ιλιγγιώδη τροχιά (λαγός). Συγχρόνως το πολιτικό, το κοινωνικό και το εκπαιδευτικό σύστημα έχουν πρακτικά σταματήσει, με φωτεινές εξαιρέσεις βέβαια να ακολουθούν την ξέφρενη αυτή πορεία προόδου, εμποδίζοντας ταυτόχρονα και με κάθε τρόπο την προσέγγισή της, αδιαφορώντας για το μοναδικό εργαλείο ενεργού συμμετοχής και επίτευξης στόχων, δηλαδή της αριστείας (χελώνα).

9. Η αριστεία είναι αναπόσπαστο τμήμα της εκπαίδευσης Το εκπαιδευτικό «υπόδειγμα» του ελληνικού σχολείου χαρακτηρίζεται από ένα ισχυρό και αμετακίνητο «σύμφωνο λειτουργίας» ανάμεσα στο σύστημα παροχής και στους αποδέκτες της εκπαί-

–92–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

δευσης. Δηλαδή, από τη μία μεριά, μέσα από τις άοκνες προσπάθειες της ηγετικής ελίτ, που διαχρονικά έχει επιφορτιστεί με την καθοδήγηση της εκπαίδευσης και σε αγαστή συνεργασία με τους καθηγητές που έχουν εναρμονιστεί πλήρως με την ηγεσία τους, έχει επιβληθεί ένα μοντέλο εκπαίδευσης που ο κύριος σκοπός του είναι αποκλειστικά να προετοιμάζει τους μαθητές για επιτυχία σε κάθε μορφής εξετάσεις. Από την άλλη μεριά, οι γονείς, λειτουργώντας μέσα από το σύνδρομο της αποκατάστασης των παιδιών τους «με μια δουλειά σε γραφείο», αποδέχονται και αυτοί ως υπέρτατο εκπαιδευτικό αγαθό την επιτυχία στις εξετάσεις. Δηλαδή όλοι οι παράγοντες της εκπαίδευσης αδιαφορούν για τη διαδικασία, τα μέσα που χρησιμοποιούνται και τα αποτελέσματά της. Επομένως, η αριστεία ούτε μπορεί ούτε έχει θέση στο σύστημα αυτό. Όμως, εκπαίδευση χωρίς μάθηση, γνώση, συνεργασία, άμιλλα και μια σειρά από άλλες διαχρονικές αξίες της εκπαίδευσης δεν είναι δυνατή, χωρίς τη συνεχή προώθηση και εφαρμογή της αριστείας στο σχολείο. Πρόσφατα, δυστυχώς, ο ρόλος της αριστείας στο σχολείο έχει υποστεί ένα ακόμα πιο σοβαρό χτύπημα από τον ίδιο τον πρωθυπουργό, ο οποίος σε μια πρόσφατη ομιλία του στη Βουλή είπε ότι «οι επιλογές στην παιδεία δεν είναι ιδεολογικά ουδέτερες, έχουν σαφές ιδεολογικό περιεχόμενο». Η άμεση και με περισσό ζήλο υλοποίηση της πρωθυπουργικής επισήμανσης έχει οδηγήσει στη στοχοποίηση της αριστείας, με παράπλευρες απώλειες την αξιοκρατία και αξιολόγηση στο εκπαιδευτικό σύστημα. Αλλά χωρίς αριστεία, αξιοκρατία και αξιολόγηση, δεν νοείται μόρφωση, εκτός και αν στο όνομα μιας παρωχημένης ιδεοληψίας, αρνηθούμε να δεχτούμε και να εφαρμόσουμε αρχές και ιδέες για την Αριστεία που γεννήθηκαν στην αναγέννηση και ανδρωθήκαν τον περασμένο αιώνα και εδραιώθηκαν μετά τον 2ον Παγκόσμιο πόλεμο.

–93–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

10. Η αριστεία είναι αναπόσπαστο τμήμα της Δημοκρατίας Οι αρχαίοι πρόγονοί μας διακήρυτταν «καὶ ὄνομα μὲν διὰ τὸ μὴ ἐς ὀλίγους ἀλλ' ἐς πλείονας οἰκεῖν δημοκρατία κέκληται». Όμως, η θεσμοθέτηση του «δικαιώματος» στην αμάθεια, που τα τελευταία χρόνια αποτελεί τη βασική σταθερά του εκπαιδευτικού συστήματος, άραγε συμβάλλει στην αρχή αυτή που με τόση ευκολία επικαλούμαστε; Κι ακόμα βοηθά στην προστασία των κοινωνικά αδύναμων; Ή, τέλος, αποτελεί ασπίδα κοινωνικής προστασίας από τις ανισότητες; Δυστυχώς, όσοι παρεπιδημούν στην ημετέρα Ιερουσαλήμ, γνωρίζουν ότι αυτοί που έχουν τον τρόπο τους θα βρουν την άκρη! Η επιγραμματική απάντησή μου στα παραπάνω είναι απλή: στη Δημοκρατία όλα τα λουλούδια (πολίτες) μπορούν να ανθίσουν, αν υπάρξουν οι κατάλληλες συνθήκες (αριστεία) πάνω στις οποίες μπορούν να στηρίξουν τις ρίζες τους για να αναπτυχθούν.

2016

–94–

19

Η αριστεία ως στάση ζωής ΧΡΥΣΟYΛΑ ΚΟΥΦΟY Μαθήτρια Γ΄ Γυμνασίου Εκπαιδευτηρίων Δούκα

ιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων, μηδέ γένος πατέρων αισχυνέμεν» (Ιλιάδα Ζ, 208). Πάντα να αριστεύεις, να ξεπερνάς τους άλλους, να τιμάς το πατρικό γένος που ανήκεις. Για τον ομηρικό άνθρωπο, η αριστεία αποτελούσε την κύρια μέριμνά του, καθώς, και σε συνδυασμό με τον ένδοξο θάνατο στη μάχη, δημιουργούσε το ηρωικό ιδεώδες, το οποίο είναι παγκοσμίως γνωστό μέσα από τα διεθνούς κύρους έπη του Ομήρου Ιλιάδα και Οδύσσεια. Το ομηρικό φορτίο της λέξης αυτής νοείται με τη σημασία της υστεροφημίας, του κλέους, της δόξας. Αυτά είχε εκφράσει ο Όμηρος. Ο καθένας από εμάς όμως αντιλαμβάνεται διαφορετικά την έννοια της αριστείας. Η επικρατέστερη άποψη είναι ότι η αριστεία υφίσταται ως μια κλασική και καθολική έννοια που αφορά όλους τους ανθρώπους, οι οποίοι δεν αρέσκονται στο εύκολο αλλά αναζητούν το ξεχωριστό, τις κορυφές του πνεύματος και του ήθους, προκειμένου να αναπτύξουν κάθε πλευρά του χαρακτήρα τους, τα ταλέντα τους, τον κόσμο στον οποίο ζουν, έχοντας ως πρότυπο τον οικουμενικό άνθρωπο (homo universalis). Παρ’ όλα αυτά, στις μέρες μας ο θεσμός αυτός έχει ακρωτηριαστεί, έχει χάσει το αρχικό του νόημα και κοντεύει να εξαφανιστεί.

«

–95–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

Η σημερινή κοινωνία, δοσμένη στην ύλη, έχει απορρίψει την έννοια του ξεχωριστού, του μοναδικού, του άριστου. Σύμφωνα με τα περισσότερα εκπαιδευτικά συστήματα, η αρίστευση σπανίως σημαίνει κάτι περισσότερο από την ψυχαναγκαστική δεξιότητα της αποστήθισης, γεγονός που ενθαρρύνει τη βαθμοθηρία, τη διάκριση των μαθητών σε «καλούς» και «κακούς» και το στενόμυαλο σύστημα των Πανελλαδικών εξετάσεων. Τα μονολιθικά αυτά σχολεία είναι άλογα, ανεπίκαιρα, αντιεπιστημονικά, αλλά πάντα ζωντανά. Θέλω να είμαι ειλικρινής με όλους αλλά κυρίως με τον εαυτό μου, η κοινωνία μέσα στην οποία μεγάλωσα μου γέννησε από πολύ μικρή ηλικία το αίσθημα της βαθμοθηρίας. Οι βαθμοί ήταν το παν. Η μερικοποίηση της έννοιας της αριστείας την θανατώνει, και εγώ ήμουν ένας από τους πολλούς ακούσιους δολοφόνους της. Πάντα ήθελα να είμαι τέλεια στις περισσότερες πτυχές της προσωπικότητάς μου, με κυριότερη το σχολείο. Και ένιωθα άσχημα γι’ αυτό, χωρίς να ξέρω κι εγώ η ίδια το γιατί. Ολόκληρη η κοσμοθεωρία μου όμως μεταβλήθηκε όταν άνοιξε ένα καινούριο κεφάλαιο στη ζωή μου: η αλλαγή σχολείου. Η επιδίωξη της αριστείας ήταν αυτή που με οδήγησε αρχικά στους κόλπους των Εκπαιδευτηρίων Δούκα. Όμως, εδώ ήρθα αντιμέτωπη με μια τελείως διαφορετική προσέγγιση της αριστείας από αυτήν που τόσα χρόνια γνώριζα. Στο καινούριο μου σχολείο προβάλλεται με έμφαση η εξής αρχή: «Το σχολείο πρέπει να προσφέρει γνώσεις, να καλλιεργεί δεξιότητες και να εμπνέει αξίες στους μαθητές του». Εδώ ανακάλυψα πως άφησα με ιδιαίτερη προθυμία τα παλιά μου πιστεύω και γρήγορα αφοσιώθηκα στα καινούρια. Ανακάλυψα όλες εκείνες τις αρχές που δημιουργούν τη στάση ζωής ενός ολοκληρωμένου ανθρώπου, ενός άριστου ανθρώπου, και αποτελούν την προμετωπίδα του σχολείου.

–96–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

Μέσα από την ταυτότητά του και ειδικότερα αυτή του Γυμνασίου, γρήγορα διέκρινα θεσμούς και ιδανικά τα οποία υποσυνείδητα τοποθετούνταν μέσα στις πνευματικές μου αποσκευές. Οι εποικοδομητικές συζητήσεις και οι ποικίλες δράσεις που λαμβάνουν χώρα καθημερινά καλλιεργούν με πολλαπλούς τρόπους τη διαφορετικότητα του κάθε μαθητή, την ανάδειξη των ταλέντων του, και τον ενθαρρύνουν μέσα από το μονοπάτι της ευγενούς άμιλλας να ανέλθει στη σκάλα της αριστείας. Το Γυμνάσιό μου είναι ένας χώρος όπου οι μαθητές προγυμνάζονται για να γίνουν άριστοι πολίτες, απαραίτητοι για τη δημιουργία ενός καλύτερου αύριο. Αν η κοινωνία κρίνει περιττούς τους άριστους, όχι μόνο κατεβάζει τη στάθμη της ζωής, αλλά και θα μείνει χωρίς τους φράχτες του νερού, όταν θα την απειλήσουν οι πλημμύρες. Όμως αυτό δεν πρόκειται να συμβεί ποτέ, καθώς η αγάπη του ανθρώπου για το τέλειο είναι έμφυτη και κανείς δεν μπορεί να την ξεριζώσει. Όπως σωστά είπε ο Πλωτίνος, «βλέπουμε τον ήλιο, διότι τα μάτια μας είναι φτιαγμένα από φως». Αγαπάμε το τέλειο, το άριστο, διότι φτιάχτηκε από το τέλειο ον με σκοπό την πορεία μας προς ένα καλύτερο μέλλον. Θα έρθει λοιπόν η στιγμή κατά την οποία εγώ και οι συμμαθητές μου θα φτάσουμε στο σημείο να αναρωτηθούμε, κοιτώντας πίσω σε ό,τι έχουμε κάνει, αν τα καταφέραμε. Αν πετύχαμε να φτάσουμε τους στόχους που είχαμε θέσει στη ζωή μας και αν κατακτήσαμε την προσωπική μας αριστεία. Κανείς δεν είπε ότι θα είναι εύκολο, όλοι όμως συμφωνούν ότι αξίζει. Η αριστεία είναι ο χειρότερος εχθρός του Προκρούστη, αυτού που θέλει να κάνει όλους τους ανθρώπους μία εικόνα και μία μορφή. Το ταξίδι προς την αριστεία είναι γεμάτο μάχες που ο καθένας μας θα πρέπει να βρει το θάρρος να δώσει. Αυτό το θάρρος ενδυναμώνεται από το σχολείο μου. Και με αυτό το θάρρος θα νικήσω τις μάχες αυτές.

–97–

2016

20

Αριστεία ΚΩΝΣΤΑΝΤIΝΟΣ Π. ΛΑΜΠΡΙΝOΠΟΥΛΟΣ Πρόεδρος ΔΣ Ελληνικής Εταιρίας Διοικήσεως Επιχειρήσεων (ΕΕΔΕ)

Δ

2016

ιανύουμε μια δύσκολη εποχή, μια παρατεταμένα κακή περίοδο για την οικονομία και την κοινωνία μας. Το πιο ουσιαστικό και δυσεπίλυτο ταυτόχρονα πρόβλημα είναι ότι οι νοοτροπίες δείχνουν να μην αλλάζουν και το έλλειμμα σε αρχές και αξίες εξακολουθεί να είναι μεγάλο. Γίνεται φανερό ότι λίγα διδαχθήκαμε από αυτή τη μεγάλη κρίση. Σε αυτό το δύσκολο περιβάλλον, μέσα στο οποίο είμαστε υποχρεωμένοι να κινηθούμε, οφείλουμε να πάρουμε πρωτοβουλίες και να διεκδικήσουμε την αλλαγή με θετικές προτάσεις και θετικές δράσεις. Σε αυτή τη συγκυρία, είναι χρέος όλων των εμπλεκόμενων στην εκπαιδευτική διαδικασία να αντισταθούμε σε κάθε προσπάθεια ισοπέδωσης και να συνεχίσουμε τον αγώνα για την αναζήτηση της αριστείας προς όφελος του κοινωνικού συνόλου. Ο όρος αριστεία είναι ταυτόσημος με την ετυμολογία της λέξης και σημαίνει την ικανότητα, την καταλληλότητα για την παραγωγή συγκεκριμένου έργου. Το ζητούμενο της φιλοσοφίας είναι η αριστεία στο επίπεδο του ανθρώπινου βίου. Το πεδίο δράσης του άριστου οριοθετείται στον χώρο κατάκτησης της αρετής. Σε αυτό το πλαίσιο, ο σοφός είναι το ιδανικό, ενώ ο φιλόσοφος η επαρκής ενσάρκωση

–98–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

της αντίληψης της αρετής. Από την εποχή του Σωκράτη, η αριστεία μετατρέπεται σε πνευματική ιδιότητα, που ταυτίζεται με την αναζήτηση της τελειότητας σε ένα πλαίσιο ελευθερίας, και τελικά μετουσιώνεται ως επιλογή για την καταλληλότερη μέθοδο και το ορθότερο αποτέλεσμα. Κάθε άνθρωπος ή οργανισμός που δρα επιτελεί μια αποστολή. Ωστόσο, η επίτευξη της αριστείας προϋποθέτει τη διαρκή και όχι μεμονωμένη σημαντική επιτυχία στον τομέα δραστηριότητας. Η διαρκής προσπάθεια για επίτευξη αριστείας δημιουργεί πολλές καλές πρακτικές, πρότυπα δράσης, μοντέλα ανάπτυξης και προόδου, που τελικά αποδεικνύουν ότι ακόμα και σε αντίξοες συνθήκες μπορεί να παραχθεί σημαντικό και διαφοροποιημένο έργο. Αυτό ακριβώς είναι το ουσιαστικό κέρδος από την προσήλωση στο ιδεώδες της αριστείας. Πρόκειται για ιδανικό στόχο, η διαδικασία προσέγγισης του οποίου συμβάλλει στη συνεχή προσωπική ανάπτυξη και βελτίωση. Έτσι, σε ατομικό επίπεδο, ο άνθρωπος οξύνει την κριτική σκέψη του, μαθαίνει να διακρίνει το αληθινό από το ψεύτικο, το σωστό από το λάθος. Γεμίζει με κίνητρα, ενθουσιασμό και αισιοδοξία, που τελικά αντανακλούν στην κοινωνία ως δραστηριότητες ανάπτυξης και προόδου. Το πλέον ουσιώδες κίνητρο για τη συνεχή επιδίωξη της αριστείας είναι η διάθεση για προσφορά στο κοινωνικό σύνολο. Το στοιχείο αυτό ενισχύει την κοινωνική συνοχή, εφόσον μάλιστα η δραστηριότητα βασίζεται σε κοινώς αποδεκτές ξεκάθαρες αρχές και αξίες, όπως ο αλτρουισμός, η ομαδικότητα, η δέσμευση, ο αγαθός σκοπός. Το εκπαιδευτικό σύστημα, από την πλευρά του, οφείλει να καλλιεργεί μια ευρύτερη νοοτροπία που διευκολύνει την προσέγγιση της αριστείας, ιδίως μέσα από μια κουλτούρα φιλομάθειας, αναγνώρισης και τήρησης κανόνων, καθώς και αξιοκρατίας. Παράλληλα θα πρέπει να παρέχει τις κατάλληλες συνθήκες για

–99–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

την παραγωγή και εφαρμογή νέων ιδεών, να διευκολύνει τις προσπάθειες καινοτομίας, καθώς και την ευελιξία των επιμέρους δομών, με διαρκή προσαρμογή στους μεταβαλλόμενους όρους, σε μια εποχή κατεξοχήν γρήγορων εναλλαγών και ανατροπών. Άλλωστε, η προσέγγιση του οράματος της αριστείας είναι αποτέλεσμα μιας συλλογικής και όχι ατομικής προσπάθειας, και κατ’ αυτή την έννοια δεν ορθώνει διαχωριστικές γραμμές. Αξιώνει συνεργασία μεταξύ ανθρώπων που ασπάζονται τις ίδιες θεμελιώδεις αξίες και που αναγνωρίζουν ότι πρόκειται για ζήτημα εθνικής σημασίας που απαιτεί συναίνεση. Προϋπόθεση, η χάραξη μιας σαφούς εθνικής στρατηγικής για την παιδεία από τους συμμετέχοντες στη διαδικασία. Το σχέδιο που θα προκύψει θα είναι ουσιαστικά η σύνθεση διαφορετικών απόψεων στη βάση συγκεκριμένων στόχων, που οριοθετούν την πορεία και επιτρέπουν την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας. Βέβαια, η νέα εξελιγμένη προσέγγιση θα έχει θετικά αποτελέσματα μόνο στην περίπτωση που έχει αφήσει περιθώρια για διαδικασίες αντικειμενικής αξιολόγησης και για εναλλακτικές ενέργειες κάθε φορά που υπάρχει απόκλιση από τους αρχικούς στόχους. Είναι βέβαιο πως στη χώρα μας υπάρχουν πολλοί άξιοι άνθρωποι, με γνώσεις, με αρχές και αξίες και με δυνατότητες να προσφέρουν στο κοινό καλό. Σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, χρειαζόμαστε τους άριστους, αυτούς που διαθέτουν το γνωστικό και αξιακό υπόβαθρο, αλλά και τη δυνατότητα να δώσουν λύσεις στα προβλήματα της χώρας. Και υπάρχουν άνθρωποι που παράγουν έργο διεθνούς επιπέδου κάτω από αντίξοες συνθήκες. Οι αρμόδιοι πολιτειακοί φορείς έχουν χρέος να ανταποκριθούν στις προκλήσεις και να αξιοποιήσουν εποικοδομητικά το τεράστιο απόθεμα επιστημονικής γνώσης και διοικητικής τεχνογνωσίας που είναι διαθέσιμο.

–100–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

Εξάλλου, οι προκρινόμενες λύσεις, για να αντιμετωπιστεί το παρόν και το μέλλον του τόπου, θα πρέπει να είναι ολοκληρωμένες και ευρύτερα αποδεκτές. Ιδιαίτερα όσοι εμπλέκονται στον σχεδιασμό και την υλοποίηση της εκπαίδευσης –πολιτικοί, εκπαιδευτικοί, αλλά και ομάδες ενδιαφερομένων, όπως γονείς, μαθητές και φορείς ιδιωτικής εκπαίδευσης– οφείλουν να οικοδομήσουν κλίμα εμπιστοσύνης μεταξύ τους, να συμφωνήσουν στα κοινώς αποδεκτά και να επιλέξουν τους καλύτερους για να εξασφαλιστεί η αποτελεσματικότερη εφαρμογή του στρατηγικού σχεδίου. Με λίγα λόγια, αποτελεί προϋπόθεση για την περαιτέρω θετική πορεία της χώρας το να δώσουμε βαρύτητα στον ανθρώπινο παράγοντα και να προχωρήσουμε με συναίνεση σε ευαίσθητους τομείς, όπως αυτός της παιδείας. Πρέπει να γίνει κοινή συνείδηση ότι η δημιουργία υγιούς οικονομίας, με βιωσιμότητα και αναπτυξιακή προοπτική, που θα πρωτοστατεί στην καινοτομία, προϋποθέτει ουσιαστικές βελτιώσεις στο εκπαιδευτικό σύστημα και μάλιστα στην κατεύθυνση της αριστείας. Η Ελληνική Εταιρία Διοικήσεως Επιχειρήσεων (ΕΕΔΕ) και το διοικητικό της συμβούλιο πιστεύουν με πάθος στην αριστεία. Μια αριστεία που δεν αποτελεί αόριστη αρετή, αλλά έναν συγκεκριμένο τρόπο σκέψης. Μια αδιάκοπη επιδίωξη και έναν δρόμο που φωτίζει κάθε φορά όλο και μακρύτερους προορισμούς και νέες διακλαδώσεις στις οποίες οδηγούν οι καινοτομίες, οι νέες εξελίξεις, η βελτίωση των διαδικασιών και οι νέοι τρόποι εργασίας. Με την πεποίθηση αυτή, η ΕΕΔΕ, πέραν των πιστοποιήσεων που προσφέρει, καταβάλει διαρκείς προσπάθειες για να συνδράμει –με το σύνολο των δραστηριοτήτων της– τις επιχειρήσεις που λειτουργούν στη χώρα μας και τους ανθρώπους τους στην πορεία τους προς την αριστεία. Και συνεπώς στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και την εξασφάλιση της βιωσιμότητάς τους.

–101–

2016

21

Αριστεία: λόγος και αντίλογος ΦΙΛΙΩ ΜΑΝΩΛΙΟΥΔΑΚΗ Διεθνής Υδατοσφαιρίστρια

Ο

2016

ι πρωταθλητές δεν φτιάχνονται στα γυμναστήρια. Οι πρωταθλητές έχουν κάτι βαθιά μέσα τους: μια επιθυμία, ένα όνειρο, ένα όραμα. Ως παιδί κι εγώ ασχολιόμουν με όλα τα αθλήματα στο σχολείο, μέχρι που έγινε η πρώτη μου γνωριμία με το άθλημα που λάτρεψα και αγάπησα. Ήταν ένα πρωί του Ιουλίου και είχαμε πάει σε μια παραλία για μπάνιο στα Χάνια με τη δίδυμη αδελφή μου. Εκεί είχε έρθει, για να ξεχαστούν και να ξεδώσουν από το βαρύ πρόγραμμα του χειμώνα, η γυναικεία ομάδα του Ναυτικού Ομίλου Χανίων. Ξαφνικά ήρθε προς το μέρος μας μια μπάλα του πόλο, την πετάξαμε πίσω και τότε ο προπονητής μάς ρώτησε αν ασχολούμαστε με κάτι. Είπαμε όχι και μας παρότρυνε να πάμε στην πισίνα να δοκιμάσουμε το άθλημα. Τον χειμώνα μετά εμείς σταματήσαμε, δεν είχαμε συνηθίσει στο κρύο και σ’ αυτό το πρόγραμμα. Την επόμενη άνοιξη μας ξανασυνάντησε, μας ξαναφώναξε, και αυτό ήταν η αρχή για να περάσω την υπόλοιπη ζωή μου μέχρι σήμερα χωρίς να περάσει μέρα που να μην ασχοληθώ με το πόλο. Καθημερινές προπονήσεις, πολλές φορές και διπλές. Κατάφερα να κερδίσουμε το πρώτο μου μετάλλιο με την ομάδα των Χανίων.

–102–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

Το ίδιο καλοκαίρι, μετά την επιτυχία με την ομάδα, ήρθε το κάλεσμα στην εθνική ομάδα μαζί με την αδελφή μου. Εκεί ξέραμε ότι πρέπει να περάσουμε δυο μήνες μακριά από την οικογένειά μας και το σπίτι μας, κάνοντας σκληρές προπονήσεις. Μετά την πρώτη επιλογή, η αδελφή μου έμεινε έξω από την ομάδα. Εκεί ήταν η πρώτη φορά που αμφιταλαντεύτηκα μέσα μου στο να μείνω ή να τα παραιτήσω και να γυρίσω μαζί της. Συζητώντας μαζί της, μου έδωσε τη δύναμη να παραμείνω και να συνεχίσω, κυνηγώντας το όνειρό μας, παίζοντας και για τις δύο. Οι κόποι μου ανταμείφτηκαν και πήρα το πρώτο μετάλλιο με την Εθνική Ομάδα Νεανίδων. Επιστρέφοντας σπίτι, κατάλαβα μέσα μου ότι, για να κυνηγήσω τα όνειρά μου, σίγουρα θα στερηθώ πράγματα από την καθημερινότητα και από την ίδια τη ζωή. Τέρμα διακοπές, τέρμα ελεύθερος χρόνος, τέρμα παιδικές τρέλες. Φορώντας όμως το μετάλλιο στο στήθος, νιώθοντας καινούρια συναισθήματα και απέραντη περηφάνια, με έκανε να ξεχάσω τα πάντα. Ο πρωταθλητισμός για μένα είναι σαν μια διασταύρωση που έχεις πάντα δύο δρόμους να επιλέξεις. Με το μετάλλιο που κέρδισα μου ήρθε η πρόταση να αγωνιστώ σε μια ομάδα καλύτερη, στην Αθήνα. Για μένα πια ήταν μονόδρομος, γνωρίζοντας ότι μόνο έτσι μπορώ να φτάσω στην κορυφή. Ο δρόμος ήταν μακρύς, δύσκολος, με πολλές επιτυχίες και αποτυχίες. Ακούγοντας τον εθνικό ύμνο και φορώντας το χρυσό μετάλλιο στο στήθος μου, όντας πλέον παγκόσμια πρωταθλήτρια στη Σαγκάη το 2011, κατάλαβα ότι όλες οι θυσίες που είχα κάνει μέχρι εκείνη τη στιγμή ανταμείφθηκαν με τον καλύτερο τρόπο. Και έχοντας ακόμα και σήμερα αυτή την εικόνα στο μυαλό μου, είμαι σίγουρη ότι έχω επιλέξει τον σωστό δρόμο. Αυτή τη φορά έκλαιγα από χαρά, ξεχνώντας αμέσως όλες τις δύσκολες στιγμές και αποτυχίες που είχα.

–103–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

Η επιστροφή μας στο αεροδρόμιο ήταν κάτι το μοναδικό. Είναι στιγμές που δεν περιγράφονται με λόγια. Εκεί, κοιτάζοντας στα μάτια τους γονείς μου και τη μικρή μου αδελφή, κατάλαβα πόσο περήφανοι ένιωθαν για μένα και πόσο σπουδαίο ήταν αυτό που είχα καταφέρει. Την ίδια στιγμή κατάλαβα ότι θέλω να ξαναζήσω αυτή τη στιγμή και βρήκα ξανά τη δύναμη και το κίνητρο για να συνεχίζω να δουλεύω το ίδιο σκληρά και με την ίδια όρεξη. Έξι μήνες μετά, βρεθήκαμε πάλι σε τελικό Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος και καταλάβαμε τη δεύτερη θέση. Ο μεγάλος μας στόχος ήταν κοντά: η πρόκριση για την Ολυμπιάδα του Λονδίνου. Δυστυχώς ένα μεγάλο όνειρο τέλειωσε. Ήταν η πρώτη φορά στη ζωή μου που δεν ήξερα πώς να αντιδράσω και πέρασα μία από τις πιο δύσκολες καταστάσεις στην αθλητική μου καριέρα. Νιώθω τυχερή που στο πλευρό μου ήταν ο άντρας μου, η οικογένειά μου, και το πέρασα μαζί με την κολλητή μου τη Σταυρούλα, που ήταν και αυτή μέλος της ομάδας. Πέρασαν πολλά από το μυαλό μου, μέχρι και να σταματήσω, αλλά γρήγορα κατάλαβα ότι θα ήταν τρομερό λάθος, και προσπαθούσα να το δω ως ένα γεγονός που θα με κάνει πιο δυνατή. Πέρασαν τρία χρόνια μέχρι να ξανανεβώ στην κορυφή. Αυτή τη φορά με την ομάδα μου, τον Ολυμπιακό, κατακτήσαμε δύο συνεχόμενα Ευρωπαϊκά. Το 2014, σήκωσα το LEN Trophy στη Φλωρεντία, αλλά ακόμα κάτι μου έλειπε. Φέτος, το 2015, μπροστά στους δικούς μας φιλάθλους, στη δική μας πισίνα, κερδίσαμε τη μεγαλύτερη διασυλλογική κούπα της Ευρώπης: Champions League. Με την κούπα στα χέρια μου, μπροστά στον κόσμο μας, ξύπνησαν μέσα μου συναισθήματα όπως αυτά που είχα ζήσει μετά το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα στη Σαγκάη. Οι μεγάλες επιτυχίες δεν έρχονται πολύ συχνά, αλλά όταν έρθουν με κάνουν να ξεχάσω όλες τις θυσίες που έχω κάνει για να φτάσω στην κορυφή.

–104–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

Ό,τι και να κάνουμε στη ζωή μας, με ό,τι και να ασχολούμαστε, θέτοντας στόχους και προσπαθώντας να τους επιτύχουμε σίγουρα βγαίνουμε κερδισμένοι και πιο δυνατοί. Πρέπει να πιστεύουμε στον εαυτό μας και σ’ αυτούς που παλεύουν μαζί μας για τον ίδιο σκοπό. Πάντα χρειαζόμαστε να δώσουμε παραπάνω από μια μάχη για να κερδίσουμε. Όλα μας τα όνειρα μπορούν να γίνουν πραγματικότητα, αν έχουμε το θάρρος να τα κυνηγήσουμε!

2016

–105–

22

Η έλλειψη πραγματικών ηγετών1 ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΑΡΚΕΖΙΝΗΣ Ακαδημαϊκός

H

2016

ειρηνική σταθερότητα όσο και ο πόλεμος επιτάσσουν ηγέτες «που να διακρίνονται από έμπνευση και να εμπνέουν», αλλά η Ευρώπη ως οικονομική ένωση και η Ευρώπη ως ήπειρος δεν είχε τα τελευταία χρόνια πολλές προσωπικότητες που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν χαρισματικές. Πράγματι, η ίδια η Ένωση από την εποχή του Ζακ Ντελόρ δεν διαθέτει έναν οραματικό ηγέτη, ο οποίος να είναι επίσης ένας αποτελεσματικός πρόεδρος. Οι πρόεδροι και οι πρωθυπουργοί μπορούν να υπηρετούν σε θέσεις, ως υπεύθυνοι για τη λειτουργία θεσμών από τους οποίους η Ευρώπη ποτέ δεν είχε έλλειψη. Όμως το να είναι κάποιος πρωθυπουργός δεν είναι σε καμία περίπτωση το ίδιο με το να είναι ηγέτης. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, ιδιαίτερα στην εποχή μας, οι λεγόμενοι ηγέτες θεωρούνται κατεξοχήν άτομα που επιθυμούν να παραμένουν προσκολλημένα στις καρέκλες τους ή στους «πολιτικούς 1. Το παρόν κείμενο αποτελεί απόσπασμα του υπό έκδοση βιβλίου για το Μεταναστευτικό από τις εκδόσεις Ι. ΣΙΔΕΡΗΣ, εν συνεχεία του προσφάτως εκδοθέντος εμπεριστατωμένου πονήματος που εξετάζει την Αρχαία Ελληνική Ποίηση (Επική, Λυρική, Δραματική), από τη σκοπιά της τέχνης και της ψυχιατρικής, με σπάνιες έγχρωμες απεικονίσεις προσώπων και μύθων.

–106–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

θρόνους» τους και να επανεκλέγονται παρά να ηγούνται, πράγμα που, εννιά φορές στις δέκα, σημαίνει τη λήψη αποφάσεων που οι ίδιοι πιστεύουν ότι είναι οι ενδεδειγμένες, αλλά γνωρίζουν ότι μπορούν να αποδειχθούν και μη δημοφιλείς, επομένως όχι ωφέλιμες για τις κατεστημένες αντιλήψεις. Καθώς το θέμα που αναλύουμε εδώ είναι τόσο σημαντικό και ανεξάντλητο, θα περιορίσουμε τις παρατηρήσεις μας σε ορισμένα βασικά σημεία που παρουσιάζονται με τη μορφή σύντομων παραγράφων. (i) Οι ηγέτες δεν πρέπει να εξαρτώνται από υποστηρικτές – κυρίως επιχειρηματίες– κατά τρόπο που να περιορίζεται η ελευθερία τους ως προς τις μελλοντικές τους ενέργειες. Οι περισσότεροι από τους σύγχρονους πολιτικούς ηγέτες χρειάζονται σημαντικά κεφάλαια για τις προεκλογικές τους εκστρατείες. Λίγες είναι οι χώρες –και ευχάριστα υπογραμμίζω ότι η Αγγλία είναι μία από αυτές– που έχουν αυστηρούς κανόνες ως προς το ποιος μπορεί να καταστεί χορηγός, τι ποσό μπορεί να δώσει και τι ποσοστό από αυτό που δίνει πρέπει να δηλώνεται. Μια ποικιλία αντίστοιχων κανόνων μπορεί να παρατηρείται και σε άλλες χώρες, αν και οι υφιστάμενες διαφοροποιήσεις δεν συνεπάγονται και ένα αυστηρότερο πλαίσιο τήρησής τους. Το ερώτημα είναι με ποιο τρόπο θα εφαρμοστεί στην πράξη. Συνοπτικά θα λέγαμε ότι η πολιτική κουλτούρα της χώρας, η παράδοση και η αίσθηση της ορθότητας αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες. (ii) Οι ηγέτες, συμπεριλαμβανομένων των υψηλόβαθμων αξιωματούχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εξαρτώνται ως προς την εκλογή τους από την υποστήριξη μεγάλων χωρών. Όμως ποιες λεπτές σχέσεις «ελέγχου» και «υποχρέωσης» δημιουργεί αυτή η «σχέση»; Είναι δύσκολο να πω πολλά σχετικά με αυτό το ευαίσθητο θέμα χωρίς να εγερθούν αρνητικά υπονοούμενα. Ωστόσο, για μια ακόμη φορά πρέπει να τονίσω ότι το θέμα αυτό αφορά, πρώτιστα,

–107–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

τον μέσο ευρωπαίο ψηφοφόρο και γι’ αυτό τον λόγο πρέπει να προσελκύσει την προσοχή των μελλοντικών μεταρρυθμιστών. Θα είχε ενδιαφέρον να υποθέσουμε το κατά πόσον σε μια μεταρρυθμιστική Ευρώπη μπορεί να επιβιώσει η τεράστια ισχύς του ρόλου προστάτη που έχει δοθεί σε ένα ή δύο ευρωπαϊκά κράτη. (iii) Η σχέση υποχρέωσης δεν είναι βραχύβια. Κάποιος που εκλέγεται σε μια σημαντική –συχνά πολύ προσοδοφόρα– θέση, στη συνέχεια επιθυμεί πάντοτε να ανανεώσει τη θητεία του σ’ αυτήν. Το πρόσωπο που καθίσταται «χρήσιμο» βοηθώντας το συγκεκριμένο άτομο να αποκτήσει τη θέση αυτή διατηρεί πάντοτε μια συγκεκριμένη επιρροή επί του ατόμου, ακριβώς για τον λόγο που προαναφέρθηκε. Συνεπώς το ερώτημα αφορά το αν θα πρέπει να τεθούν κανόνες που να ορίζουν ότι κανένα άτομο δεν θα πρέπει να επιτρέπεται να κατέχει μια υψηλού κύρους θέση για περισσότερες από δύο διαδοχικές θητείες. (iv) Συχνά οι ηγέτες εκλέγονται με βάση το ότι είναι χαρακτήρες που διακρίνονται από τάσεις συμβιβασμού. Οι άνθρωποι, ειδικά σε μια δημοκρατία, οι πολιτικοί ακόμη περισσότερο από ό,τι ο μέσος πολίτης, φοβούνται τις ισχυρές προσωπικότητες. Όσο πιο αδύναμος είναι ένας ηγέτης τόσο οι υφιστάμενοί του διατηρούν κάποιο μέτρο ελευθερίας και εξουσίας για τους εαυτούς τους. Οι ισχυροί ηγέτες σπάνια προκύπτουν από τη δημοφιλή ψήφο: είναι η δυσκολία των περιστάσεων που ωθεί τους δευτεροκλασάτους συναδέλφους τους να τους επιλέγουν σε υψηλά αξιώματα. Και καθώς μια τέτοια «ανάδυση» καθίσταται αναπόφευκτη, όλοι οι οπαδοί ακολουθούν αυτή τη γραμμή. Αυτού του είδους οι ηγέτες κατορθώνουν να επιβιώνουν, ενώ η κρίση που βοήθησε στο να εκτοξευθούν στην εξουσία σοβεί. Στο τέλος της κρίσης, οι υποστηρικτές και οι ψηφοφόροι ξεχνούν γρήγορα τις υπηρεσίες του ηγέτη και αυτός εκδιώκεται, εκτός εάν έχει την προνοητικότητα να εγκαταλείψει οικειοθελώς τη θέση του

–108–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

πριν τον απομακρύνουν οι «φίλοι» του. Ανάλογο ιστορικό παράδειγμα συνιστά η περίπτωση του Κιγκινάτου. (v) Η ηγεσία στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης επιδιώκεται από πολλούς για οικονομικούς ή εγωκεντρικούς λόγους. Η Ευρώπη πρέπει να καταβάλλει ξεκάθαρες προσπάθειες ώστε να «στρατολογεί» τους άριστους από τους πολίτες των κρατών-μελών της και όχι αυτούς των οποίων η αίγλη έχει ξεθωριάσει. (vi) Όποιοι και αν είναι οι λόγοι που ωθούν ένα άτομο σε ανώτατες θέσεις –ειδικά στο ανώτερο αξίωμα (όπως και αν αυτό ονομάζεται)–, λίγοι από αυτούς τους ηγέτες συνειδητοποιούν, πριν είναι πολύ αργά, πόση μοναξιά συνοδεύει τέτοια αξιώματα. Η μοναξιά έχει περιγραφεί στις σύγχρονες βιογραφίες, για παράδειγμα των προέδρων Νίξον, Κάρτερ και του πατέρα Μπους, όπως και η αγωνία τους πριν τη λήψη σοβαρών αποφάσεων. Την πλέον δραματική περιγραφή της μοναξιάς την βρίσκουμε στα λογοτεχνικά έργα. Επακριβώς, πρόκειται για τη στιγμή που δοκιμάζεται στην πράξη η αντοχή του υλικού από το οποίο είναι καμωμένος ο ηγέτης. Μια τέτοια στιγμή αποτέλεσε και η διαχείριση της κρίσης των Φώκλαντς από την κυρία Θάτσερ, γεγονός που ενίσχυσε τη δημόσια εικόνα της. Βεβαίως, πέραν του πανίσχυρου ή μη, αποφασισμένου ή μη ηγέτη, πρόκειται για μια δέσμη πιθανών αντιδράσεων που τίθενται σε αξιολόγηση. Μια άλλη προσέγγιση μπορεί να είναι η αξιολόγηση ληφθεισών αποφάσεων. Δηλαδή, στην περίπτωση αυτή, βλέπουμε ότι μια απόφαση αξιολογείται με έναν τρόπο κατά τη στιγμή της λήψης της και εντελώς διαφορετικά με το πέρασμα του χρόνου. Ο κ. Μπλερ υπήρξε αδήριτα ένας ικανός και ιδιαίτερα χαρισματικός ηγέτης, ο οποίος απέτρεψε τη συρρίκνωση του κόμματός του. Μολαταύτα, ακόμη και μέχρι σήμερα πολλοί συμπατριώτες του αρνούνται να τον «συγχωρήσουν» για τη στάση και τη θέση που κράτησε στον πόλεμο του Ιράκ, και

–109–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

η συνεχιζόμενη κριτική που δέχεται επ’ αυτού κατάντησε ιδιαίτερα οδυνηρή. Αρκετοί, μεταξύ αυτών και ο γράφων, αρχίζουν να το βλέπουν ως μια υπερβολική προσέγγιση, μολονότι και ο συγγραφέας των γραμμών αυτών την εποχή εκείνη ήταν σθεναρά αντίθετος με το «νταηλίκι» των Αμερικανών. Σε κάθε περίπτωση, παραμένει το γεγονός ότι είχε, αδιαφιλονίκητα, μια θετική επίδραση στη συμπεριφορά των διαδόχων του στην πρωθυπουργία: τους οδήγησε στο να είναι προσεκτικοί και να εξασφαλίζουν την πλήρη υποστήριξη του Κοινοβουλίου πριν οδηγήσουν τη χώρα σε ένοπλη επιχείρηση, ιδίως όταν πρόκειται κατ’ «εντολήν» άλλων.

2016

Χαρακτηριστικά ηγέτη = φαντασία, εμπειρία και θάρρος Οι λέξεις αυτές αντιπροσωπεύουν ορισμένα βασικά συστατικά που ενυπάρχουν μόνο σε επιτυχημένους ηγέτες. Και τα τρία συστατικά χρειάζονται, αν και μερικές φορές το ένα από αυτά μπορεί να έχει μεγαλύτερη βαρύτητα από τα άλλα. Στη μελέτη της ιστορίας μπορούμε πιθανώς, για άλλη μία φορά, να ανακαλύψουμε χρήσιμα παραδείγματα που μπορούν να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε την τεράστια σημασία αυτών των ιδιοτήτων. Η απόφαση του Σκιπίωνα να πολεμήσει τον Αννίβα όχι σε ιταλικό έδαφος, αλλά να μεταφέρει τον πόλεμο στην πατρίδα του Αννίβα την Καρχηδόνα, είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα δημιουργικής σκέψης που γεννιέται από τη φαντασία και στη συνέχεια από το θάρρος για την εφαρμογή μιας τέτοιας απρόσμενης κίνησης. Το πρώτο στοιχείο, ως δημιουργική σκέψη, είναι προφανές· το δεύτερο, ως θάρρος, σαφές επίσης από το γεγονός ότι έπρεπε να πείσει τη Γερουσία για το ότι ο κίνδυνος άξιζε. Αυτό συνιστά ένα καλό παράδειγμα που δείχνει ότι συχνά ένας άνθρωπος με φαντασία και θάρρος μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερο καλό στη χώρα του από ό,τι πολλοί μεγάλης ηλικίας σοφοί που, ακριβώς επειδή

–110–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

είναι μεγάλης ηλικίας, έχουν την τάση να κάνουν ξανά και ξανά τα ίδια πράγματα. Ένα καλό και απτό παράδειγμα στη σύγχρονη ιστορία αποτελεί η απόφαση του στρατηγού Σαρόν να επιτεθεί στους Αιγύπτιους νότια του Καΐρου και να προχωρήσει μέχρι του σημείου που τους ώθησε –αν και μέχρι τη στιγμή εκείνη είχαν το πάνω χέρι στον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ– να ζητήσουν ειρηνευτικές συνομιλίες. Υπό αυτή την έννοια, η θεώρηση του στρατηγού, παρά την αμεσότητά της με το προϋπάρχον παράδειγμα του Σκιπίωνα, δεν ήταν πρωτότυπη. Η ανδρεία και το κουράγιο ήταν γνωρίσματα του χαρακτήρα του, αν και αργότερα αποτέλεσαν αντικείμενο δριμείας κριτικής, σκιάζοντας τη λάμψη που είχε κερδίσει τα προηγούμενα χρόνια. Ωστόσο, στην περίπτωση αυτή, η εμπειρία έπαιξε επίσης ρόλο-κλειδί στην επιτυχή έκβαση της επιχείρησης, διότι ο ισραηλινός στρατός στο μεγαλύτερο διάστημα ζωής του επανιδρυθέντος κράτος του διαθέτει –φευ– αρκετή πολεμική εμπειρία σε δύσκολες περιστάσεις. Καλά εκπαιδευμένες και έμπειρες μονάδες επέτρεψαν την έκβαση αυτή, η οποία αλλιώς θα αποτελούσε κίνηση ρίσκου, σώζοντας το Ισραήλ από μια πιθανή και ανυπολόγιστη σε μέγεθος ταπεινωτική ήττα. Τα παραπάνω δύο παραδείγματα μας εγείρουν ένα επιμέρους, άξιο προσοχής ζήτημα. Στη σύγχρονη εποχή, αλλά όχι στον αρχαίο κόσμο, το ερώτημα αφορά συχνά το ποιος αποφασίζει για τέτοιες τολμηρές πρωτοβουλίες, καθώς η στρατιωτική και πολιτική εξουσία κατανέμεται μεταξύ πολιτικών και στρατιωτικών. Ο τρόπος με τον οποίο ακριβώς αυτές οι διαφορές απόψεων διευθετήθηκαν σε τέτοιες περιπτώσεις, σε άλλες εποχές, μπορεί να γίνει εύληπτος μόνο με την ανάγνωση απομνημονευμάτων και άλλων αξιολογήσεων των ιστορικών γεγονότων που άπτονται τέτοιων θεμάτων. Η ελληνική καθώς και η ευρωπαϊκή ιστορία δείχνουν ότι αυτή η

–111–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

κατανομή αρμοδιοτήτων, αν δεν νικηθεί, μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα. Ο πιο κρίσιμος τομέας όπου μετράει η φαντασία είναι αυτό που στις μέρες μας αποκαλείται γεωπολιτική. Ένας νέος κλάδος μελέτης, όπου απαιτείται η άντληση γνώσης από διάφορους τομείς της ανθρώπινης πείρας –ιστορία, διπλωματία, γεωγραφία, οικονομία, θρησκεία, κλιματολογικές συνθήκες, μέσα μεταφοράς δυνάμεων από ένα σημείο στο άλλο, ακριβής πληροφόρηση, γνώση τοπικών ηθών και εθίμων– , σε μια προσπάθεια να ανιχνευθεί και να προϋποτεθεί το τι πρόκειται να συμβεί αν ένας ηγέτης λάβει την α και όχι τη β απόφαση. Η φαντασία σε τέτοιου είδους καταστάσεις πρέπει να συνοδεύεται από το θάρρος. Διότι από ένα σημείο και μετά ο σχεδιασμός είναι αδύνατος και το ρίσκο μπορεί να ωφελήσει αυτόν που το υπολόγισε καλύτερα. Ο πρόεδρος Πούτιν αποτελεί ένα παράδειγμα σύγχρονου πολιτικού, ο οποίος απέδειξε ότι διαθέτει την ικανότητα-δεξιοτεχνία των αναπάντεχων επεμβάσεων. Το απέδειξε όταν, παρευρισκόμενος στους Ολυμπιακούς Αγώνες στην Κίνα, προέτρεψε τους Γεωργιανούς να αποσχισθούν από τη Ρωσική Ομοσπονδία. Η πλειονότητα των πολιτικών σχολιαστών πίστευε ότι ο κ. Πούτιν θα δρούσε μετά τη λήξη των Ολυμπιακών Αγώνων. Το αντίθετο. Πριν οιοσδήποτε κατανοήσει καν το τι συνέβαινε, δύο στρατηγικά τμήματα της Γεωργίας (με προϋπάρχουσα πλειονότητα ρώσων κατοίκων) προσαρτήθηκαν επίσημα από τη Ρωσία. Ο τότε αμερικανοσπουδαγμένος πρόεδρος της Γεωργίας δραστηριοποιείται τώρα ως σύμβουλος στην Οδησσό. Μπορεί οι σπουδές του στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ να ήταν πρώτης τάξεως, ωστόσο η ακαδημαϊκή πορεία δεν αποτελεί και το καλύτερο εφόδιο στη διεθνή πολιτική την οποία ασκούν πραγματικοί επαγγελματίες. Πολύ πιο πρόσφατα ο κ. Πούτιν έδρασε άμεσα στην πολύπλοκη ζώνη της Συρίας, για την προστασία των συμφερόντων του στους

–112–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

λιμένες της Λαττάκειας και της Ταρτούς, όπως επίσης και για τη στήριξη του πολιτικού του συμμάχου, προέδρου Άσαντ. Και στις δύο περιπτώσεις εξέπληξε και την Αμερική και την Τουρκία. Και στις δύο περιπτώσεις αποδείχθηκε αποφασιστικός, ενώ οι Αμερικανοί έπεσαν θύματα της πολυφωνίας τους ή, έμμεσα, σε αυτό έπαιξε ρόλο η οικονομική εξουθένωσή τους μετά τους αποτυχημένους πολέμους στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Οι ενδείξεις είναι ότι το δεύτερο στοίχημα δεν έχει λήξει ακόμη. Αν όμως πετύχει, η αίγλη του σε αυτή την ασταθή περιοχή αναπόφευκτα θα αυξηθεί. Οι αραβικές χώρες, ευφυώς ποιούσες, παρατηρούν την επιδεξιότητα των μεγάλων δυνάμεων στο να μετακινούν τις στρατιωτικές δυνάμεις τους στην παγκόσμια σκακιέρα και, κατά τη λήψη της δικής τους δράσης, λαμβάνουν πολύ σοβαρά υπόψη το πόσο αποφασιστικοί μπορούν να είναι οι ηγέτες μεγάλων δυνάμεων, οι οποίες παίζουν ρόλο στη δική τους περιοχή. Στο σημείο αυτό ας μας επιτραπεί να κάνουμε μια ακόμη παρένθεση. Ο πολιτικός σχεδιασμός και η ανάληψη στρατιωτικής δράσης πηγαίνουν μαζί. Καταρχάς, οι πολιτικοί αποφασίζουν και ο στρατός αναπτύσσει τα σχέδια και τα εκτελεί. Αυτός ο συνδυασμός δεν δημιουργούσε προβλήματα σε άλλες εποχές, όταν ο πολιτικός ηγέτης ήταν στην πραγματικότητα ο ανώτατος στρατιωτικός διοικητής –π.χ. ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Ναπολέων–, αν και μερικές φορές οι πολιτικοί ηγέτες που είδαν τον εαυτό τους ως κατέχοντα την υπέρτατη στρατιωτική εξουσία –για παράδειγμα ο Χίτλερ– προκάλεσαν μεγάλη ζημιά στα συμφέροντα των χωρών τους. Σήμερα που οι δύο ρόλοι –του πολιτικού και του στρατιωτικού– έχουν, θεωρητικά τουλάχιστον, σαφώς οριοθετηθεί, οι συγκρούσεις μεταξύ των ισχυρών προσωπικοτήτων έχουν μειωθεί. Ο Μπίσμαρκ και ο Μόλτκε αποτελούν παραδείγματα ανδρών με μεγάλο εγώ και μεγάλο μυαλό, οι οποίοι στην πράξη δεν απέφευγαν και τη σύγκρουση. Ο Έμπερχαρτ Κέσελ, ένας από τους πολλούς βιογράφους του Μπίσμαρκ, σημειώνει ότι μετά τον Γαλλο-Πρωσσικό πόλεμο του

–113–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

1871 ο στρατάρχης εργάσθηκε σκληρά για να μειώσει της πιθανότητες απόκλισης των απόψεών του από εκείνες του καγκελάριου. Ως κατακλείδα του κεφαλαίου, η αναφορά σε ένα παράδειγμα από την Ελλάδα αποκαλύπτει μια στιγμή κακής συνεργασίας μεταξύ πρωθυπουργού και του αρχηγού των γενικών επιτελείων κατά τη διάρκεια της κρίσης των Ιμίων το 1997. Αν και είναι ασυνήθιστο, ο τότε πρωθυπουργός και ο αρχηγός του ΓΕΕΘΑ έχουν γράψει τη δική τους εκδοχή, ενώ, από την άλλη, οι δημοσιογράφοι άδραξαν την ευκαιρία να λάμψουν σε ζητήματα για τα οποία η γνώση τους, σε αντίθεση με τους πρωταγωνιστές, ήταν καθαρά από δεύτερο χέρι. Αν και ο πόλεμος αποφεύχθηκε, η τελική έκβαση υπήρξε η πλέον ατυχής για την Ελλάδα, ενώ ο ρόλος που έπαιξαν τότε οι ΗΠΑ δεν έχει πλήρως ξεκαθαριστεί, μολονότι οι έλληνες πολιτικοί που είχαν την εξουσία στα χέρια τους, συνηθισμένοι στη στάση υποτέλειας, έσπευσαν να ευχαριστήσουν τις ΗΠΑ για τη βοήθειά τους. Το νομικό καθεστώς, ωστόσο, των ακατοίκητων αυτών νησιών δεν επιλύθηκε με τον τρόπο που θα επιθυμούσε η Ελλάδα, όπως πράγματι ευρέως θα μπορούσε να αναμένει κανείς, μέχρι τη στιγμή που προέκυψε αυτό το γεγονός. Η επιβεβαίωση του αποτελέσματος ήρθε με τη Συμφωνία της Μαδρίτης, προφανώς με κείμενο που δεν δημοσιεύτηκε ποτέ, και το χειρότερο όλων αποτέλεσε και μέρος των Συμφωνιών του Ελσίνκι το 2001. Αμφότερες οι Συμφωνίες έχουν αφήσει ένα τεράστιο και μη ξεκάθαρο ζήτημα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, το οποίο μέχρι σήμερα παρουσιάζει την ευκαιρία έξαρσης μιας υποβόσκουσας διαμάχης-διένεξης μεταξύ των δύο χωρών. Οι «ιθαγενείς» τώρα έχουν πλέον λησμονήσει την ευθύνη του τότε έλληνα πρωθυπουργού. Ωστόσο, η ιστορία σπανίως λησμονεί και ποτέ δεν συγχωρεί τα λάθη.

–114–

23

Αριστεία; ΑΡΙΣΤΕIΔΗΣ ΜΠΑΛΤAΣ Υπουργός Πολιτισμού

H

αριστεία, ως λέξη και ως έννοια, έλκει την καταγωγή της από τα πεδία των μαχών. Η ραψωδία Λ της Ιλιάδας αφηγείται την αριστεία του Αγαμέμνονα, η ραψωδία Ρ εκείνη του Μενέλαου. Στα αρχαϊκά αυτά συμφραζόμενα, ο άρχοντας οφείλει να δικαιολογεί τη θέση του –που συνήθως την έχει κληρονομήσει– αριστεύοντας στη μάχη: υπερτερώντας έναντι των συμπολεμιστών του και όντας ο ηγέτης που τους οδηγεί στη νίκη. Η ιστορική εξέλιξη της πολεμικής τακτικής συνδέεται στενά με τις πολιτικές μεταβολές στις αρχαίες ελληνικές κοινωνίες, με τη μεταβίβαση της εξουσίας από μια κάστα «αρίστων» σε ευρύτερα πολιτικά σώματα, και μετασχημάτισε ριζικά την έννοια της αριστείας. Στη φάλαγγα των οπλιτών, όπου ο καθένας με την ασπίδα του καλύπτει τον διπλανό του, η ατομική αριστεία προϋποθέτει τη συλλογική και είναι συνάμα όρος της. Σε αυτή τη φάλαγγα των ίσων και ελεύθερων, που συνέτριψε τους Πέρσες στον Μαραθώνα, στηρίχτηκε η αυτοπεποίθηση της αθηναϊκής δημοκρατίας. Ο σημερινός λόγος περί αριστείας –στην εκπαίδευση και όχι μόνο– δεν εξετάζει το συγκεκριμένο περιεχόμενο της έννοιας.

–115–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

Η λέξη αρκεί να εκτοξευτεί ως σύνθημα για να απαιτήσει ως αυτονόητη τη συναίνεση σε πράγματα καθόλου αυτονόητα και αρκετά διαφορετικά μεταξύ τους. Ποιος μπορεί να είναι ενάντια στο καλό, πόσο μάλλον στο άριστο; Θα πρέπει άρα η εισαγωγή των μαθητών στα πειραματικά σχολεία να γίνεται με διαγωνισμό; Θα πρέπει η ακαδημαϊκή κοινότητα να μη λειτουργεί συλλογικά και δημοκρατικά, αλλά η διοίκηση των πανεπιστημίων να ασκείται από ορισμένους διακεκριμένους στο πεδίο τους; Βρίσκεται ακόμη η λύση στα πολιτικά προβλήματα στα μετα-δημοκρατικά αιτήματα για μια «κυβέρνηση αρίστων» τεχνοκρατών ή έστω για ένα «κόμμα των αρίστων», πέρα και πάνω από τις κοινωνικές αντιθέσεις; Το σύνθημα της εκπαιδευτικής αριστείας στρέφεται, στη νεοφιλελεύθερη συνθήκη, ενάντια στην παλαιότερη δημοκρατική συναίνεση, σύμφωνα με την οποία στόχος του εκπαιδευτικού συστήματος, στο πλαίσιο του κοινωνικού κράτους, είναι η ισότιμη κοινωνική ένταξη, η άμβλυνση των ταξικών και πολιτιστικών ανισοτήτων, η πνευματική ανύψωση όλων των νέων ανθρώπων. Η νεο-αριστοκρατική αντίληψη προκρίνει, αντίθετα, την επιβράβευση και προώθηση των αρίστων, τον έγκαιρο διαχωρισμό τους από τους υπόλοιπους, την εκπαίδευση στον ανταγωνισμό. Υπονοείται η σταδιακή απόσυρση του κράτους από την υποχρέωσή του να παρέχει υψηλής ποιότητας εκπαίδευση σε όλα τα παιδιά. Υπονοείται ακόμη πως η ευθύνη για τη σχολική αποτυχία βαρύνει τους αποτυχόντες, πως, αντί να επενδύονται πόροι και κόπος στην ενίσχυση των ασθενέστερων, το σύστημα οφείλει να επικεντρωθεί στην εκτροφή των εξαιρέτων. Στηρίζεται όμως η αντίληψη αυτή σε κάτι περισσότερο από την αρχή της επιβίωσης του ισχυρότερου στον αδυσώπητο ανταγωνισμό; Καθόλου δεν τεκμηριώνεται η υπόθεση ότι πρακτικές όπως ο δια-

–116–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

χωρισμός των καλών μαθητών οδηγούν σε καλύτερες εκπαιδευτικές και μελλοντικές ερευνητικές επιδόσεις, πόσο μάλλον η γενική υπόθεση ότι οι πολιτικές που δεν στοχεύουν στην ισότητα αποβαίνουν εντέλει, μέσω κάποιου μηχανισμού, προς όφελος του κοινωνικού συνόλου. Με δεδομένο τον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας, οι διαδικασίες επιλογής στο εκπαιδευτικό σύστημα είναι, περισσότερο ή λιγότερο, αναπόφευκτες. Ωστόσο, σε μια δημοκρατική κοινωνία, η εκπαίδευση δεν μπορεί να στοχεύει στην ένταση του ανταγωνισμού, στην παγίωση των διαχωρισμών και των φραγμών. Η εκπαίδευση οφείλει να στοχεύει στην ελεύθερη ανάπτυξη των ιδιαίτερων κλίσεων και ικανοτήτων του καθενός και να αποφορτίζει, στο μέτρο του δυνατού, τις διαδικασίες επιλογής: ωθώντας τις σε επόμενα στάδια, επιτρέποντας μετακινήσεις αντί να εισάγει στεγανά, απομυθοποιώντας την επιτυχία και την αποτυχία, κατευθύνοντας τους νέους ανθρώπους περισσότερο με βάση την κλίση τους και λιγότερο με βάση εξωτερικές απαιτήσεις. Η εκπαίδευση οφείλει ακόμη να στοχεύει στη διάχυση της επιστημονικής γνώσης και στην καλλιέργεια της συνείδησης ότι αυτή αποτελεί κοινό κτήμα όλων των ανθρώπων, που δεν χωρίζονται σε μύστες και σε υποτελείς χρήστες της γνώσης. Στις νεότερες ευρωπαϊκές κοινωνίες, η επιστημονική επανάσταση του 17ου αιώνα ανέτρεψε την πεποίθηση ότι η επιστημονική γνώση είναι υπόθεση κάποιων ελίτ, αυθεντιών ή ιερατείων, και εδραίωσε την κατανόηση της επιστήμης ως έργου συλλογικού, προσβάσιμου καθολικά, που προϋποθέτει μάλιστα, με την πειραματική πρακτική, την άρση του χωρισμού ανάμεσα στους βάναυσους τεχνίτες και στους λογίους. Σε αυτό το πλαίσιο, η εξαίρετη ατομική επίδοση δεν είναι ποτέ αποκλειστικά ατομικό επίτευγμα και καύχημα, αλλά πάντοτε συνάμα, άμεσα και έμμεσα, υπόθεση συλλογική, καθώς

–117–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

στηρίζεται στην εμφανή και αφανή συμβολή των άλλων. Η εκπαίδευση που εισάγει τους νέους ανθρώπους στο πνεύμα της επιστημονικής έρευνας δεν είναι εκείνη που προσανατολίζει στην ατομική κατίσχυση, αλλά εκείνη που διδάσκει τη συνεργασία και τη συλλογική προσπάθεια ως όρους για την άνθηση του καθενός και για την προαγωγή της γνώσης.

2016

–118–

24

Η συνδρομή της συλλογικής βελτίωσης στην ατομική επιδίωξη της αριστείας ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΟΧΩΡΗΣ Καθηγητής Πανεπιστημίου Πειραιώς, Διευθυντής του Μεταπτυχιακού Προγράμματος MBA TQM (Total Quality Management) International, Πρώην lecturer στο University of Birmingham (UK), Πρώην external examiner & external evaluation panel member of European Universities.

2016

H

ανατροφή των παιδιών μας συνιστά μια δυναμική πρόκληση με πολλαπλά διλήμματα1, τα οποία επιτείνονται από τη σημερινή, απαιτητική συγκυρία. Η εκτεταμένη πρόσφατη δημόσια συζήτηση για την αριστεία μάλλον προσέθεσε σε όλους μας προβληματισμούς. Στο κείμενο που ακολουθεί παρατίθενται μερικές συναφείς με την αριστεία και την εκπαίδευση σκέψεις. Πώς ορίζεται / γίνεται ευρύτερα αντιληπτός ο όρος «αριστεία» στην εκπαίδευση

1. Ως η εκπαίδευση που επιλέγουμε να προσφέρουμε στα παιδιά μας, την από κοινού (με τα παιδιά μας και τους δασκάλους τους) ανάδειξη κλιμακούμενων μαθησιακών και μορφωτικών στόχων, ως η δέουσα προσέγγιση για την επιλογή και εμπέδωση αρχών-αξιών, για την επικοινωνία ορθών πρακτικών και υποδειγματικών προτύπων, για τον προσανατολισμό τους στη μάθηση κλπ., ώστε τα παιδιά μας να μεγαλώνουν ευτυχισμένα, να είναι υγιή, να τυγχάνουν της ενδυνάμωσης και της αναγνώρισης που τους πρέπει, να διακατέχονται από συναισθηματική ασφάλεια και πληρότητα,

–119–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

Λαμβάνοντας υπόψη τον ορισμό: «... άριστος ... ο καλύτερος από όλους, αυτός που βρίσκεται στο ανώτατο επίπεδο από πλευράς αξίας, ποιότητας, επίδοσης ...»2 κάποιες από τις πρόσφατες δημόσιες παρεμβάσεις ανέδειξαν (ή μας θύμισαν) ότι: «... στην γενικότερη της μορφή, είναι μάλλον προφανές ότι όλοι επιθυμούμε την υψηλότερη δυνατή επίδοση (την αριστεία δηλαδή) των συμπολιτών μας σ’ ό,τι ο καθένας επιτηδεύεται ...»3 «... η άμιλλα είναι ... αυτονόητο παρακολούθημα της παιδείας από καταβολής του κοινωνικού γεγονότος; Συνώνυμη η άμιλλα με τη χαρά της δημιουργίας, της προόδου, της καινοτομίας, κίνητρο αυτοπροαίρετης (όχι αναγκαστικής) εργατικότητας ...»4 «... Δεν μπορεί να υπάρξει δημοκρατία χωρίς αριστεία ...»5 «... “Αἰὲν ἀριστεύειν καὶ ὑπείροχον ἔμμεναι ἄλλων” μας προτρέπει στην Ιλιάδα ο Όμηρος, εννοώντας την προσπάθεια για ευγενή άμιλλα, για στόχευση του βέλτιστου αποτελέσματος ...» και «... στο έργο του “Ηθικά Νικομάχεια” ο Αριστοτέλης αποδεικνύει ότι ... δεν υπάρχει μεγαλύτερη αδικία από το να νέμονται και κατέχουν είτε ίσοι άνισα, είτε άνισοι ίσα αγαθά …»6 για τα δε ειδικότερα για την αριστεία – ποιότητα στην εκπαίδευση έχει αναφερθεί ότι: «... η ποιότητα ως αίτημα αλλά και προτεραιότητα ... εμφανίζεται τα τελευταία χρόνια να συνοδεύει κάθε δημόσιο λόγο περί παιδείας. να τους χαρακτηρίζει η ακεραιότητα και η προσαρμοστικότητα, να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, να επικοινωνούν αποτελεσματικά τις σκέψεις τους κλπ.

2. «Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας», Γ.Δ. Μπαμπινιώτης, 2002, ISBN 96086190-1-7.

3. «Άραγε γιατί όχι Αριστεία;», Θ. Τάσιος, Καθημερινή, 16.08.2015.

4. «Η αριστεία ως ‘ρετσινιά’», Χ. Γιανναράς, Καθημερινή, 22.02.2015.

5. «Η Δημοκρατία είναι σε κρίση όταν δεν έχει στο μυαλό της την αξιοκρατία», Στέλιος Ράμφος, Έθνος, 18.11.2015.

6. «Αριστεία, Μαρξ και Αριστοτέλης», Ι. Γρυσπολάκης, Athens Voice, 7.3.2015.

–120–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

Συνήθως αποτελεί αιτούμενο και προσδοκώμενο ... η ποιότητα της εκπαίδευσης είναι έννοια πολυσύνθετη ... η αποτίμηση της .... πρέπει να περιλαμβάνει την οριοθέτηση της.... την αποτίμηση της υλοποίησης των στόχων .... τη διαδικασία διασφάλισης της ποιότητας ...»7 «... πολυπλοκότητα και πολυμορφία της έννοιας ... δύο βασικές αρχές για τον προσδιορισμό της έννοιας της ποιότητας στην εκπαίδευση ... η μία αναφέρεται στην γνωστική ανάπτυξη του μαθητή ... η άλλη στη δημιουργική και συναισθηματική ανάπτυξη ... στην προαγωγή εκείνων των αξιών και στάσεων που θα τον καταστήσουν συνειδητό και υπεύθυνο πολίτη ...»8 Η πρακτική εξειδίκευση Παρά τη σχετική δυσκολία πλήρους συγκεκριμενοποίησης των εννοιών ποιότητας και αριστείας9, είναι εύλογη η μεγάλη αποδοχή της θετικής αντανάκλασης των όρων αυτών στην εκπαίδευση. Επί του πρακτέου, για την ποιοτική γνωστική ανάπτυξη των παιδιών μας: • εμπιστευόμαστε το σχολείο των παιδιών μας και τις επιλογές του, αναφορικά με το παιδαγωγικό πλαίσιο10.

7. Ομότιτλη δημοσίευση των αποτελεσμάτων του Ερευνητικού Έργου «Αξιολόγηση των Ποιοτικών Χαρακτηριστικών του Συστήματος Πρωτοβάθμιας & Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης», Τμήμα Ποιότητας της Εκπαίδευσης - Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2008, ISBN: 978 960 407 194 4.

8. Συνέδριο με θέμα «Η Ποιότητα στην Εκπαίδευση: Τάσεις και Προοπτικές», 1113.5.2012, ΕΚΠΑ, Αθήνα.

9. Και μετατροπής τους (σε πρακτικό επίπεδο) σε ένα εξαντλητικό πλαίσιο εξειδικευμένων δράσεων, μετρήσεων κλπ.

10. Για το περιεχόμενο και τη δομή του προγράμματος μαθημάτων-δραστηριοτήτων, τα διδακτικά βιβλία και το πρόσθετο διδακτικό υλικό, τις διδακτικές μεθόδους, τις παιδαγωγικές προσεγγίσεις, τις μαθησιακές πρακτικές, τις διδακτικές καινοτομίες, την αξιοποίησης των τεχνολογιών της πληροφορίας και των επικοινωνιών, τις μεθόδους αξιολόγησης, τις «οριζόντιες» (δια-θεματικές) εργασίες, την ομαδοσυνεργατική στόχευση, τις βιωματικές δράσεις, την ευαισθητοποίηση σε κρίσιμα κοινωνικά και άλλα θέματα.

–121–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

• περιοριζόμαστε σε υποστηρικτικό ρόλο ή σε επικουρικές πρωτοβουλίες, αναφορικά με την απόκτηση πρόσθετων δεξιοτήτων και ικανοτήτων11, η δε όποια κριτική στάση κυριαρχείται από αναφορές σε διαπιστωμένες από εμάς επιτυχημένες μαθησιακές πρακτικές, κυρίως στα πλαίσια της δικής μας εκπαίδευσης. Διατηρούμε δικαίως12 την οικογενειακή μας αυτονομία αναφορικά με τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών μας. Τόσο για τη γνωστική όσο και για τη δημιουργική-συναισθηματική ανάπτυξη αποζητούμε στο σχολείο ισχυρά θετικά πρότυπα (ακόμη καλύτερα πρότυπα αριστείας), ξεχωρίζοντας στο τρίπτυχο διδακτικό προσωπικό – διοίκηση του σχολείου – σχολικό περιβάλλον13 τον δάσκαλο (τη δασκάλα) του παιδιού μας, στον (στην) οποίο (οποία) αναγνωρίζουμε μερικά ή το σύνολο των παρακάτω αναφορών: «… για να τιμήσουμε έναν εξαιρετικό ... διδάσκαλο ... εκ του διδάσκω, δηλαδή “καθιστώ τι αρεστό”, ... μια καίρια ετυμολόγηση ... μακάρι να την νιώθαμε όλοι όσοι τολμάμε να παίρνουμε στα χέρια μας την εκπαίδευση, δηλαδή το μέλλον της Χώρας ...»14 «… there is no substitute for the teacher–pupil relationship ...» 15 11. Ως, μεταξύ άλλων, αντιλογία και επιχειρηματολογία, φιλαναγνωσίανοηματοδότηση κειμένων και βιωμάτων, ενσυναίσθηση, κλπ.

12. «.... the family ... when it comes to developing character strength, inner security and unique personal and interpersonal talents and skills in a child, no institution can or ever will compare with, or effectively substitute for, the home's potential for positive influence ... » από το άρθρο με τίτλο “Our children and the crisis in Education”, Stephen R. Covey, Huffington Post, April 20, 2010, έχοντας (ο συγγραφέας) επίσης δηλώσει: «.... there are only two lasting bequests we can give our children... one is roots, the other wings ...».

13. Υλικοτεχνική υποδομή, λειτουργικότητα, ασφάλεια του σχολικού περιβάλλοντος κλπ.

14. Έπαινος του τιμώμενου Καθ. Κ. Αριστείδη Μπαλτά με το Βραβείο (Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας) «Ξανθόπουλος και Πνευματικός», Θ.Π. Τάσιος, 2010.

15. Education: the necessary Utopia, Jacques Delors, 1996 εντός του “Learning: The Treasure within», Report to UNESCO of the International Commission on Education for the 21st Century, ISBN 92-3-103274-7 (UNESCO).

–122–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

«… there is no substitute for a good teacher ...» 16 «… η πρόκληση στην εκπαίδευση είναι να έχεις τέτοιο εκπαιδευτικό δυναμικό που να δημιουργεί αρίστους με το έργο του, αρίστους που ξεκινούν ως μέσοι μαθητές ...»17 Παρότι οι πολλαπλώς δημιουργικές επιλογές της διοίκησης του σχολείου δεν είναι πάντα «εμφανώς» ορατές στους κύριους αποδέκτες της εκπαιδευτικής διαδικασίας, η επιρροή της διοίκησης ως συνιστώσα δικαιοσύνης, ενεργούς συμμετοχής κλπ., και η ανάδειξή της ως πρότυπο18 ποιότητας και τελικά αριστείας, είναι καθοριστικής σημασίας για τα παιδιά μας. Η εύληπτη ισχύς των συγκρίσεων Στα πλαίσια της επιδιωκόμενης αριστείας στα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, τακτική αναφορά γίνεται τα τελευταία χρόνια στους συγκριτικούς πίνακες κατάταξης. Παρά την ιδιαιτερότητα μερικών από τα χρησιμοποιούμενα κριτήρια19, οι συγκριτικοί πίνακες κατάταξης έχουν ταυτιστεί με την έννοια της αξιολόγησης, η δε αξιολόγηση με τον βαθμό επίτευξης στόχων και με το εύρος, πληρότητα των υφιστάμενων προσεγγίσεων, τον βαθμό καλήςσυστηματικής εφαρμογής τους, και τελικά αποτελεσμάτων. Συγκριτικοί πίνακες για τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση έχουν αναπτυχθεί σε εθνικό επίπεδο, πιο γνωστά όμως είναι τα αποτελέσματα του διεθνούς προγράμματος PISA20, το οποίο κυρίως

16. How About Better Parents?, Thomas L. Friedman, New York Times, 19.11.2011.

17. «Αριστ(ερ)ολογίες», Γ.Δ. Μπαμπινιώτης, Το Βήμα, 15.3.2015.

18. Η ύπαρξη « .... role models of a culture of excellence ...» αποτελούν μία από τις πρώτες στη σειρά προτεραιότητες στα Πλαίσια Επιχειρηματικής Αριστείας (Excellence Frameworks) που έχουν εφαρμογή και στην εκπαίδευση.

19. Ως, λόγου χάριν, ο αριθμός των ετεροαναφορών σε δημοσιεύσεις των καθηγητών ενός πανεπιστημιακού ιδρύματος.

20. Programme for International Student Assessment - http://www.oecd.org/pisa/

–123–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

αφορά στη σύγκριση γνωστικών επιδόσεων και δεξιοτήτων μαθητών ηλικίας 15 ετών. Η σημασία των συγκρίσεων αυτών αποτυπώνεται με σειρά σχολίων, εκτεταμένη συζήτηση, σχέδια δράσεων κλπ., ως (ενδεικτικά): «... we could prepare our kids for a more competitive world … our younger students have earned the highest math and reading scores on record …. compared with other industrialized nations, American 15-year-olds, for example, still do poorly, especially in math …» 21 Τέλος, η σύγκριση είναι σημαντικό μέρος των πλαισίων Επιχειρηματικής Αριστείας22, τα οποία έχουν εφαρμογή και στην εκπαίδευση, ζητώντας, λόγου χάριν, τη σταθερή (για τα τελευταία 3 έτη τουλάχιστον) επίτευξη συγκριτικά καλύτερων αποτελεσμάτων (π.χ. αριθμός εισαγομένων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, κατάταξη πανεπιστημιακών ιδρυμάτων εισαγωγής κλπ.).

2016

Η συνδρομή της συλλογικής βελτίωσης στην ατομική επιδίωξη της αριστείας Λαμβάνοντας διακριτικές αποστάσεις από τη φιλαυτία, ως γονείς, ορθώς ενδιαφερόμαστε πρωτίστως για την ατομική πρόοδο των παιδιών μας, συστηματικά δε μεθοδεύουμε την υλοποίηση όλων εκείνων των προϋποθέσεων23 που εκτιμούμε ότι θα οδηγήσουν σε συγκριτικά καλύτερα αποτελέσματα. Στις κάθε είδους επιλογές μας υπάρχει πάντα χώρος για τη συνδρομή των ειδικών. Αφενός διότι για την ολιστική24 ανάπτυξη 21. President Obama, State of the Union Address, 2015.

22. Για επιχειρήσεις και οργανισμούς.

23. «Προϋποθέσεις» (ή εναλλακτικά «διευκολυντές») συνιστά νεολογισμό, ο οποίος απορρέει από τους όρους «enablers» ή «enabling factors» στη συναφή με την ποιότητα-αριστεία ορολογία στην αγγλική γλώσσα.

24. Δηλαδή τη διανοητική, την πνευματική, τη συναισθηματική, την κοινωνική, την ηθική, τη φυσική κλπ. ανάπτυξη του παιδιού μας.

–124–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

των παιδιών μας, δεν είμαστε πάντα βέβαιοι ότι η ατομική γνώση και η οικογενειακή προσπάθεια διαρκούς ενημέρωσης αρκούν για να διαμορφώσουμε τις αποτελεσματικότερες προσεγγίσεις. Αφετέρου, διότι υπάρχουν δημοσιεύματα που μας προβληματίζουν25. Τέλος, διότι η «... συνεκτική σχέση του σχολείου πρωτίστως με τον μαθητή αλλά και με τον επικουρικό στη διαδικασία ρόλο των γονέων .... » αναδεικνύεται στη βιβλιογραφία: «... Parents are a child's first and enduring teachers ….. helping pupils achieve … the home-school contract …. out-of-school learning … giving parents an effective voice …»26 Μεμονωμένες περιπτώσεις αριστείας θα εμφανίζονται πάντα και σε κάθε κοινωνικό σύνολο. Τα παιδιά δηλαδή με ικανότητες και ξεκάθαρη στόχευση, με προσωπική δέσμευση, διακατεχόμενα (μεταξύ άλλων) από εργατικότητα και στοχοπροσήλωση, θα ξεχωρίζουν για τις γνωστικές επιδόσεις και αποτελέσματα, περίπου ανεξάρτητα με το περιβάλλον στο οποίο ζουν και αναπτύσσονται. Περνώντας από την ευρύτερη ανασκόπηση στα συμπεράσματα, η σε προσωπικό ύφος συγγραφή του παρόντος έχει καταληκτικά σχέση με τα ερωτήματα: • μπορούμε –ως γονείς– να συμβάλουμε συλλογικά στην προσπάθεια για επίτευξη αριστείας27 στο σχολείο των παιδιών μας; • η ενεργοποίηση όλων των ενδιαφερομένων μερών28 μπορεί 25. Ως, ενδεικτικά, το άρθρο του Thomas L. Friedman με τίτλο “How About Better Parents?” (New York Times, 19.11.2011), με αφορμή τα ανακοινωθέντα αποτελέσματα στον διαγωνισμό PISA, η ομιλία του Sir Ken Robinson με τίτλο “Do schools kill creativity?” (TED Talk, 2006) κλπ.

26. Excellence in Schools, White Paper, 1997, Her Majesty’s Stationary Office. UK. 27. Με τα αφενός ολιστικά και αφετέρου συγκριτικά δυναμικά χαρακτηριστικά που ως όρος ενσωματώνει.

28. Νεολογισμός-μετάφραση του όρου «stakeholders» από την αγγλική γλώσσα.

–125–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

να συμβάλει ενισχυτικά στις ατομικές προσπάθειες και να αυξήσει τις πιθανότητες διαρκούς βελτίωσης και τελικά αριστείας; • σ’ ένα περιβάλλον που όλο και περισσότερα παιδιά αριστεύουν, το παιδί μας έχει περισσότερες πιθανότητες να παρακινηθεί, να προοδεύσει ακόμη περισσότερο ή/και να αριστεύσει; Αναγνωρίζοντας ότι το σχολείο των παιδιών μας έχει υιοθετήσει και ξεχωριστές προσεγγίσεις29 και επιτυγχάνει ξεχωριστά αποτελέσματα30, πιστεύω ακράδαντα ότι η απάντηση σε όλα τα προηγούμενα είναι ξεκάθαρα ναι. Αναφορικά με το λογικό επακόλουθο «πρακτικά όμως πώς;», θαρρώ ότι μερικές πρώτες σκέψεις για τον ρόλο μας ως γονείς θα μπορούσαν να εστιάσουν στη διευρυμένη συμμετοχή μας σε συνεργατικές (μεταξύ μας οι γονείς και από κοινού με το σχολείο) δράσεις: • αναζήτησης περισσότερης και διαρκώς κλιμακούμενης συγκριτικής στόχευσης σε σχέση με άλλα σχολεία και διαχρονικής βελτίωσης αποτελεσμάτων31.

• ανάδειξης ακόμη αποτελεσματικότερων προσεγγίσεων, ως, ενδεικτικά, εάν η διαμόρφωση των ομάδων για τη διδασκαλία της αγγλικής γλώσσας παράγει τελικά συγκριτικά καλύτερα αποτελέσματα, γιατί να μην διαμορφωθούν και άλλες (ίσως εθελοντικές στην αρχή) ομάδες για την περαιτέρω –μετά το βασικό πρόγραμμα– εμβάθυνση στην ελληνική γλώσσα, στα μαθηματικά κλπ., ή/και στη ρομποτική, στην επιχειρηματικότητα κλπ., για την επιδίωξη στοχευμένων αποτελεσμάτων.

29. Ως, ενδεικτικά, ο διαγωνισμός «Μια φορά και ένα ... παραμύθι».

30. Ως, ενδεικτικά, το 1ο Βραβείο Πρωτοπόρων Εκπαιδευτικών, την ένταξη στα Microsoft Showcase Schools κλπ.

31. Κυρίως γνωστικών, αλλά και για τις ζητούμενες ικανότητες και δεξιότητες για τον 21ο αιώνα.

–126–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

• διαμόρφωσης συνεργασιών (των γονέων και του σχολείου) με ευρωπαϊκά σχολεία για την ανάδειξη και εστίαση ενδεδειγμένων, συναφών (με την ποιότητα-αριστεία) πρακτικών.

• αναζήτησης ενδεδειγμένων πρακτικών για σειρά θεμάτων, ως ο καθορισμός και η μεθόδευση για κλιμακούμενη εμπέδωση αρχών και αξιών κλπ.

• διαμόρφωσης ενός προγράμματος επισκέψεων σε επιτυχημένες εταιρίες, ή/και καθοδήγησης (mentoring) ομάδων παιδιών του σχολείου με συναφή ενδιαφέροντα, από γονείς που θα ήθελαν να βοηθήσουν.

• ενίσχυσης της λειτουργίας της κοινότητας των αποφοίτων του σχολείου και επιδιώκοντας αντίστοιχων (με το προηγούμενο σημείο) δράσεων.

• διεύρυνσης και εμβάθυνσης του προγράμματος εκδηλώσεων-ενημέρωσης γονέων και των παιδιών μας για σειρά καθημερινών (ή/και μη) θεμάτων.

–127–

2016

25

Αριστεία και επιτυχία ΝΙΚΟΣ ΜΠΟΥΦΙΔΗΣ, ΜΒΑ Πρόεδρος & Διευθύνων Σύμβουλος Bennett Group Ταμίας & Μέλος Δ.Σ Πανελλήνιας Ένωσης Φαρμακοβιομηχανίας (ΠΕΦ)

Η

2016

αριστεία στην ελληνική γλώσσα είναι αφηρημένη έννοια, συγγενής με το ρήμα αριστεύω, που σημαίνει ο καλύτερος. Σύμφωνα με τα λεξικά, η αριστεία σημαίνει διάκριση του ήρωα στη μάχη, υπεροχή, ανωτερότητα, γενναιοψυχία. Σήμερα η λέξη αριστεία περιγράφει κυρίως τους διακεκριμένους, όσους αριστεύουν στο πεδίο της γνώσης και της επιστήμης. Η έννοιά της δεν είναι εύκολο να οριστεί επακριβώς, ωστόσο είναι απαραίτητο να αποσαφηνιστεί σε βαθμό που να είναι εφικτή η ρεαλιστική στόχευσή της και η αντικειμενική αξιολόγησή της. Η παιδεία είναι ο κυβερνήτης του βίου. Κι επειδή οι αρχές αυτές είναι αληθινές, πρέπει να μην ξεχνούμε ότι η καλή παιδεία είναι εκείνη που ελευθερώνει και βοηθά τον άνθρωπο να ολοκληρωθεί σύμφωνα με τον εαυτό του. Η πραγματική παιδεία περιλαμβάνει ηθικές αρχές (μην ξεχνάμε ότι η αριστεία ξεκίνησε ως βραβείο της ανδραγαθίας) και υψηλό φρόνημα, επιπλέον περιλαμβάνει και ένα ευγενές στοιχείο: την έρευνα και την επινόηση. Οι σπουδαίοι μαθητές, τουλάχιστον από την εποχή του Θαλή του Μιλησίου, δεν αντέγραψαν τους δασκάλους τους αλλά τους

–128–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

αμφισβήτησαν, και αυτός ήταν ο πιο σίγουρος τρόπος να προχωρήσει η γνώση. Κοντολογίς, υψηλή παιδεία μέχρι σήμερα σημαίνει το να έρθει στο σημείο ο σπουδαστής να διατυπώσει ερωτήματα και όχι απαντήσεις, και αυτό θα το πετύχει με πνευματικό μόχθο μέσα στους ναούς της παιδείας. Η αριστεία δεν αντιμάχεται τη συνεργασία μεταξύ των μαθητών. Το αντίθετο, την προάγει, αφού η πολύ καλή μαθησιακή δυνατότητα των άριστων μαθητών συνεργεί στην ερωτηματοθεσία, στην κοινή αναζήτηση και στην αλληλοστήριξη των μελών μιας ομάδας. Ο άριστος μαθητής, από καταβολής εκπαιδευτικού συστήματος, ήταν συνήθως συνεργός των άλλων μαθητών και μάλιστα συχνά βοηθούσε το έργο της διδασκαλίας. Ο άριστος μαθητής συνήθως έχει και μιας μορφής αναπτυγμένο αξιακό κώδικα και έχει τέτοια προσωπικότητα που γνωρίζει την αξία της ομάδας, της συνεργασίας και της αλληλεγγύης και μάλλον τείνει προς την ταπεινότητα παρά προς την αλαζονεία. Η αριστεία δεν μπορεί να διαγνωστεί και επιβραβευτεί χωρίς την ύπαρξη αποτελεσμάτων. Δεν μπορεί, με άλλα λόγια, να είναι άριστος κάποιος που δεν επιτυγχάνει αποτελέσματα. Έτσι, η αριστεία ορίζεται ως η αναγκαία και ικανή συνθήκη για ανάδειξη δυνητικών και υπαρχουσών ικανοτήτων, συμβατών με την ατομικότητα και προσωπικότητα κάθε ατόμου, χωρίς καμία διάκριση πλην εκείνης που το ίδιο παρουσιάζει ως μοναδική περίπτωση ατόμου με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και ιδιότητες. Η αριστεία είναι κλασική και καθολική έννοια, που αφορά όλους τους ανθρώπους, οι οποίοι δεν αρέσκονται στο σήμερα και στο εύκολο, αλλά αναζητούν το ξεχωριστό, τις κορυφές του πνεύματος και του ήθους, προκειμένου να αναπτύξουν τον εαυτό τους, τα ταλέντα τους, τον κόσμο που ζουν. Κι ας διερωτηθούμε τώρα «πώς» θα πετύχουμε αυτό το ιδεώδες αποτέλεσμα. Προφανώς, χρειάζεται μια σχετική πολυσχιδής παιδεία

–129–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

– κανείς δεν γεννιέται και μαθημένος και πολύ ικανός. Παιδεία διττώς πολυσχιδής. Πρώτον, διότι θα προέλθει απ’ όλους τους πόρους παιδείας που διαθέτει η κοινωνία (οικογένεια, σχολείο, περίγυρος, μαζικά μέσα επικοινωνίας) και όχι μόνον απ’ το θαυματουργό μονόχορδο των σχολείων. Αλλά και διότι, για την κοινωνικώς άριστη άσκηση ενός επιτηδεύματος, δεν αρκεί η συστηματική, μακρά και έμμονη εκπαίδευση, αλλά χρειάζεται και μια καλλιέργεια (ηθολογική κυρίως, γιατί αλλιώτικα ούτε συλλογικότητες στήνονται ούτε ατομική ευδαιμονία αποκτάται). Στην πραγματικότητα, το τι καταφέρνουμε στην εκπαίδευση και στη ζωή μας συνολικότερα δεν είναι μόνο αποτέλεσμα της προσπάθειας και της θέλησής μας, αλλά και μιας σειράς άλλων παραγόντων, όπως το ευνοϊκό ή δυσμενές κοινωνικό μας περιβάλλον, τα φυσικά μας προσόντα, η τυχαιότητα των καταστάσεων που αντιμετωπίσαμε στην πορεία κλπ. Άριστος γιατρός δεν θα γίνει ένας μαθητής με γερά νεύρα που κατάλαβε καλά τους μιγαδικούς αριθμούς και τον διαφορικό λογισμό της Γ΄ Λυκείου και έγραψε 19 –και όχι 17– στα Μαθηματικά. Άλλες είναι οι ικανότητες ενός άριστου γιατρού, με πρώτη από όλες την αγάπη του για προσφορά στην κοινωνία και στον συνάνθρωπό του. Η επιχειρηματική αριστεία αποτελεί τον ιδεατό στόχο μιας σύγχρονης επιχείρησης, η οποία αποβλέπει στην απόκτηση ενός ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος προκειμένου όχι μόνο να επιβιώσει αλλά και να εκμεταλλευτεί τις ευκαιρίες που ανακύπτουν σε καιρούς οικονομικής κρίσης. Η επίτευξη επιχειρηματικής αριστείας εν μέσω περιόδων ύφεσης αποτελεί εφικτό στόχο για τις επιχειρήσεις που εφαρμόζουν ένα δομημένο και άριστα τεκμηριωμένο στρατηγικό σχεδιασμό, στη βάση του οποίου βρίσκεται ο ανθρώπινος παράγοντας και η ικανοποίηση των αναγκών του πελάτη. Καίριο ρόλο για την επιτυχή έκβαση αυτού του στόχου

–130–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

της επιχείρησης διαδραματίζει η ηγεσία της και συνακόλουθα το υπόλοιπο ανθρώπινο δυναμικό της, στελεχιακό και κατώτερο. Ηγεσία και Συνέπεια Στόχων: Η αριστεία είναι η ηγεσία με όραμα και έμπνευση σε συνδυασμό με συνέπεια στόχων. Ανάπτυξη και εμπλοκή των ανθρώπων: Η αρχή αριστεία είναι η μεγιστοποίηση της συμμετοχής των εργαζομένων μέσω της ανάπτυξης και της σύμπραξής τους. Συνεχής μάθηση, βελτίωση και καινοτομία: Άρα, για να πετύχουμε την αριστεία σε όλα τα επίπεδα, προσωπικά και επαγγελματικά, πρέπει να αποκτήσουμε συνήθειες όπως: • ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΤΗΤΑ (εγρήγορση, παρατηρητικότητα, ζωντάνια, ετοιμότητα) • ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΜΟΣ (τόλμη, ενθάρρυνση, οραματισμός, πρωτοπορία) • ΣΥΝΟΧΗ (τιμιότητα, αξιοπιστία, ηθική, συνέπεια, υπευθυνότητα) • ΝΟΗΤΙΚH ΕΥΕΛΙΞIΑ (μόρφωση, οξύτητα και γοητεία πνεύματος, τεχνογνωσία) • ΕΝΣΥΝΑIΣΘΗΣΗ (φροντίδα, κατανόηση, υποστήριξη, συνυπευθυνότητα) • ΚΑΙΝΟΤΟΜIΑ (δημιουργικότητα, μοναδικότητα, στοχοθέτηση, επιτυχία) • ΕΝΔΥΝAΜΩΣΗ ΙΣΧYΟΣ (αυτοπεποίθηση, επικοινωνία, ανεξαρτησία, έμπνευση) • ΣΥΝEΠΕΙΑ (συνδυάστε τη συμπεριφορά με τις αξίες) • ΙΚΑΝOΤΗΤΑ ΑΚΡΟΑΣΗΣ (δίνουμε προσοχή στο «γιατί» και στο «ποιο») • ΤΙΜΙΟΤΗΤΑ & ΕΥΓΕΝΕΙΑ (μιλάμε με τιμιότητα και ευγένεια)

–131–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

• ΕΠΙΜΟΝΗ & ΕΡΓΑΤΙΚΟΤΗΤΑ (πολλοί αγώνες δρόμου ο ένας μετά τον άλλο) • ΘΕΤΙΚΗ ΣΤΑΣΗ ΖΩΗΣ (ζήσε την κάθε στιγμή με θετική ενέργεια) • ΑΦΟΣΙΩΣΗ (συγκεντρωθείτε στους στόχους σας και κάνετέ τους πραγματικότητα) • ΣΥΝΥΠΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ (ευθύνη, κυριαρχία, εμπιστοσύνη) • ΕΥΕΛΙΞΙΑ (προθυμία να αναπτύσσεις δράση με διαφορετικό τρόπο) • ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ (ζήσε τη ζωή σου με τον καλύτερο τρόπο κρατώντας την ισορροπία).

2016

Τα τελευταία χρόνια τα HR των εταιρειών δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στη συναισθηματική νοημοσύνη και στο personality. Η καθεαυτό γνώση ακολουθεί στην αξιολόγηση. Σαφώς υπάρχουν διαφορές σε θέσεις εργασίας, όπως για παράδειγμα ο χημικός εργοστασίου απαιτεί γνώση, συνέπεια, αφοσίωση, τυπικότητα, ενώ ο εμπορικός διευθυντής πρέπει να είναι leader, να έχει ενσυναίσθηση, ομαδικό πνεύμα κλπ. Συνεπώς, η επιχειρηματική αριστεία επιτυγχάνεται όταν κάποιος πληροί πολλές από τις παραπάνω κατηγορίες και όχι αν ήταν άριστος μόνο στα μαθήματα ή στο πανεπιστήμιο. Ο συνδυασμός γνώσης, προσπάθειας, δυναμικής, αφοσίωσης, συναισθηματικής νοημοσύνης κλπ. οδηγεί στο ιδεώδες αποτέλεσμα, την ΑΡΙΣΤΕΙΑ.

–132–

26

Τελειότητα ΧΡΗΣΤΟΣ ΝΑΝΟΣ Μαθητής International Baccalaureate Εκπαιδευτηρίων Δούκα

Η

τελειότητα είναι ανύπαρκτη, όπως και το άπειρο· κανείς δεν μπορεί να την φτάσει. Πολλοί φιλόσοφοι λένε πως ο στόχος κάθε ανθρώπου είναι η τελειότητα. Κάτι που δεν γίνεται να καταφέρει κανείς, αλλά πολλοί προσπαθούν. Ένας ανεπίτευκτος στόχος που, αν κάποιος κατακτήσει ποτέ, η ζωή του θα χάσει το νόημά της, διότι δεν θα έχει κάπου να στοχεύσει. Επίσης, πολλοί είναι και εκείνοι που συμφωνούν ότι δεν έχει να νόημα να το συζητάμε καν, εφόσον δεν μπορεί να επιτευχθεί. Όμως, ένας απλός έφηβος, σαν εμένα, δεν εμπλέκεται σε τέτοιες πεποιθήσεις που δεν μπορεί να αποδείξει. Στο δικό μου μυαλό, η τελειότητα εκπροσωπεί τα πάντα και τίποτα την ίδια στιγμή. Αντιπροσωπεύει την πάλη για ζωή· τις εμπειρίες που επιδιώκουμε να περνάμε όλοι, τις ιδέες, τις απόψεις και τις αντιδράσεις που μας καλλιεργούν. Όπως ένας πατέρας βλέπει τα παιδιά του με αγάπη, ακόμα και με τα λάθη τους, έτσι και εγώ διαθέτω αγάπη και θαυμασμό για κάθε προσωπικότητα που υπάρχει γύρω μου, είτε οι αντιλήψεις της είναι σύμφωνες με τις δικιές μου είτε όχι. Ακόμα και σε προσωπικότητες που διαφωνώ πνευματικά, ή ακόμα και

–133–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

μισώ, μπορώ να βρω στοιχεία που θαυμάζω. Επειδή πάντα υπάρχει κάποια επιρροή πίσω από τις αντιλήψεις του κάθε ανθρώπου, και αυτό είναι κάτι που τους χαρακτηρίζει ως άτομα. Τους κάνει μοναδικούς· και με έναν ιδιαίτερο τρόπο, τέλειους. Αυτή η συνεχόμενη αλλαγή κάθε ανθρώπου, που τον κάνει να βελτιώνεται και να ωριμάζει, τον κάνει να αναπτύσσεται και δεν σταματάει ποτέ μέχρι να σταματήσει και ο ίδιος να υπάρχει. Θεωρώ ότι πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι αλλάζουν μια φορά στη ζωή τους, περνώντας από την εφηβεία στην ενηλικίωση, ενώ κατά τη γνώμη μου αλλάζουμε συνεχώς, έστω και ασυναίσθητα, για παράδειγμα διαβάζοντας ένα κείμενο όπως το παρόν. Τάχα πώς θα μπορούσε μια τόσο όμορφη διαδικασία να μην επαναλαμβάνεται διαρκώς; Τι άλλο θα μπορούσε να είναι αυτή η ασταμάτητη εξέλιξη παρά τέλεια; Δεν είμαι όμως τόσο εγωιστής, ώστε να πιστεύω ότι αυτό συμβαίνει μόνο στους ανθρώπους. Καθώς εμείς είμαστε μόνο μία ακόμα εξέλιξη που συνέβη στη φύση. Όλο το σύμπαν αλλάζει συνεχώς, λες και πρέπει να ακολουθήσει ένα άυλο πρόγραμμα. Λες και έπεται ενός χτύπου, χωρίς να μπορεί να σταματήσει. Η διαδικασία αυτή μοιάζει με πιστή ακολουθία ενός εναρμονιστή, που απαγγέλει το σχέδιο και δογματικά το σύμπαν χορεύει. Σαν αρμονικός χορός, που τα πάντα είναι προμελετημένα και ακριβή. Αυτή η αρμονία κυριαρχεί μέχρι και στο χάος. Η τεράστια προγραμματισμένη μηχανή, με τα εκατομμύρια γρανάζια που κάθε στιγμή που περνά κάνει αμέτρητες κινήσεις. Όλο αυτό συμβαίνει ώστε κάποια στιγμή να φτάσει την τελειότητα. Και μόλις φτάσει, τίποτα. Κενό. Και αρχίζει πάλι από την αρχή. Ένας φαύλος κύκλος από τέλεια μελετημένες δράσεις και αντιδράσεις που οδηγούν σε ένα τέλειο αποτέλεσμα. Θα ήταν όμως πολύ κυνικό να πει κανείς ότι η ζωή είναι προμελετημένη· και μάλιστα, κατά κάποιον τρόπο, πολύ βαρετό. Έχω

–134–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

την αίσθηση πως δεν θα έπρεπε ποτέ κανείς να αποδεχθεί ότι κάτι τόσο τέλειο σαν τη ζωή θα μπορούσε ποτέ να είναι βαρετό. Οπότε, αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η τελειότητα της ζωής βρίσκεται ακριβώς στην ασταμάτητη αλλαγή. Αυτές οι αλλαγές, ωστόσο, είναι ασύλληπτες από τον ανθρώπινο νου, αφού είναι περιορισμένος. Πόσο όμορφο θα ήταν, όμως, να μπορούσε κανείς να τις αντιληφθεί! Να μπορούσε να δει το μεγαλείο της ζωής και της εξέλιξης! Να έβλεπε όλες τις δράσεις και τις αντιδράσεις που έχουν λάβει χώρα, ώστε να δημιουργηθεί η σύμπτωση ένας άνθρωπος να έχει γράψει ένα κείμενο και ένας άλλος να βρίσκεται απέναντί του και να το διαβάζει. Όλα όσα μπορεί να έχουν συμβεί για να υπάρξει ένας διάλογος ανάμεσα σε έναν συγγραφέα και έναν αναγνώστη, ή γενικώς σε έναν πομπό και έναν δέκτη. Όλα όσα έχουν συντελέσει στη δημιουργία αυτής της δισυπόστατης συνομιλίας, η οποία συμβαίνει σε δύο διαφορετικούς τόπους και χρόνους· δηλαδή όταν γράφει κάποιος ένα κείμενο και απευθύνεται σε έναν ιδεατό αναγνώστη, αλλά και όταν ένας αναγνώστης νιώθει το πνεύμα του συγγραφέα διαβάζοντας το κείμενό του. Ένας άνθρωπος που συλλαμβάνει τα πολλά παράλληλα επίπεδα μιας επικοινωνίας έχει άραγε φτάσει σε επίπεδο τελειότητας; Ο τρόπος που μπορείς τόσο εύκολα να περάσεις ένα μήνυμα, μια σκέψη ή ένα συναίσθημα που συνδέει δύο άτομα είναι τέλειος. Η δεξιότητα να καταλάβεις κάποιον μέσα από έναν τέτοιο τρόπο, ενώ είσαι ικανός να επεξεργαστείς το πώς σε καταλαβαίνουν οι άλλοι, πρέπει να είναι πράγματι συναρπαστικός. Η γραφή, λοιπόν, είναι ένα από τα πολλά πράγματα στη ζωή που δεν μπορεί κάποιος άνθρωπος να αντιληφθεί σε όλη τους την έκταση, και το γεγονός ότι η ζωή προσφέρει τόσα πολλά καταπληκτικά πράγματα, που ίσως και να μην καταλάβει πλήρως κανείς ποτέ, την κάνει τέλεια· τουλάχιστον στα δικά μου μάτια.

–135–

2016

27

Η αριστεία ως τρόπος σκέψης και ζωής είναι ένας όρος απαιτητικός, δύσκολος ή παρεξηγημένος στη σύγχρονη εποχή; ΕΦΗ ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΥ Ψυχολόγος Νηπιαγωγείου Εκπαιδευτηρίων Δούκα

2016

Σ

τη βρεφική ηλικία το μωρό, από τη στιγμή που γεννιέται, αξιολογείται με στόχο το άριστα, από τον τρόπο που κοιμάται, τον τρόπο που τρώει, μετέπειτα το πώς περπατάει, πώς μιλάει και πώς συμπεριφέρεται. Στη σχολική ηλικία αξιολογείται με άριστα στις γνωστικές του επιδόσεις, αλλά και στις κοινωνικοσυναισθηματικές του δεξιότητες. Στην έφηβη ζωή η αριστεία αξιολογείται σε περισσότερα πεδία, ενώ στην ενήλικη ζωή προϋποθέτει σκληρή εργασία σε πολλαπλούς τομείς. Επομένως, ο θεσμός της αριστείας προκύπτει μετά από προσωπική ανάγκη του κάθε ατόμου για ενδυνάμωση ή οδηγείται προς την υιοθέτηση αυτού του θεσμού προς ικανοποίηση του κοινωνικού συνόλου; Κατά τη γνώμη μου, η αριστεία κινείται στους βασικούς άξονες:

–136–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

• Ακαδημαϊκή αριστεία • Εξωστρέφεια • Δεξιότητες επικοινωνίας με την ευρύτερη κοινωνία • Κριτική ικανότητα • Προσαρμοστικότητα. Η αριστεία μπορεί να είναι άλλοτε ατομική και άλλοτε συλλογική, καθώς θεωρώ ότι σημαίνει εκπλήρωση ατομικών στόχων, οι οποίοι με τη σειρά τους ενισχύουν το διευρυμένο κοινωνικό σύνολο. Χρειάζεται μόχθο, αξιοκρατία, προσπάθεια, ανάπτυξη στρατηγικών ικανοτήτων και επιμονή. Η πηγαία ανθρώπινη ανάγκη για διαρκή γνώση, έρευνα και αναζήτηση νέων πληροφοριών βελτιώνει ή διαμορφώνει προσωπικότητες και ισορροπεί τις ανθρώπινες σχέσεις. Δεν διαμορφώνει συμπλεγματικές κι αγχώδεις προσωπικότητες, αλλά ολοκληρωμένα άτομα που αποστρέφονται την ήσσονα προσπάθεια και την ευκολία και μπορούν να εκτιμούν ή να επιβραβεύουν την αξία των επιτευγμάτων άλλων. Και είναι βέβαιο πως μέρος αυτής της αξίας επιστρέφει στην ίδια την κοινωνία. Η ανάγκη για αριστεία ισοδυναμεί με την ανάγκη για επιτυχία και την ανάγκη για τελειομανία; Σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να θεωρηθούν ισοδύναμα, καθώς η ανάγκη για επιτυχία μπορεί να μετατραπεί σε «κυνήγι του ανέμου», αφού λίγοι άνθρωποι καταφέρνουν να φτάσουν πράγματι «στην κορυφή», ικανοποιώντας τις προσδοκίες τους. Αλλά και όταν κάποιος το κατορθώνει αυτό, συνήθως είναι απλώς θέμα χρόνου το να εμφανιστεί κάποιος άλλος που θα τα καταφέρει καλύτερα. Άρα, η πυραμίδα συνεχώς ψηλώνει. Επιτυχία, λοιπόν, σημαίνει να κάνεις το καλύτερο που μπορείς εσύ, όχι να υπερβαίνεις το καλύτερο που μπορεί να κάνει κάποιος άλλος. Η τελειομανία, από την άλλη, προκύπτει από την ανάγκη ότι θέλω να αποδείξω ότι μπορώ να αριστεύσω. Είναι πολύ θετικό

–137–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

και ενισχυτικό να προσπαθεί κάποιος να αριστεύσει σε έναν τομέα. Ωστόσο, υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ του «θέλω να αριστεύσω σε κάτι» και του «πρέπει να είμαι τέλειος». Το άριστα μπορούμε να το πετύχουμε, το τέλειο είναι ακατόρθωτο. Το προσπαθώ να αριστεύω έχει να κάνει με το να κάνω το καλύτερο που μπορώ ή να αναπτύσσομαι με έναν υγιή τρόπο. Το αναζητώ το τέλειο έχει να κάνει με το να ψάχνω συνεχώς την αναγνώριση και τον τρόπο να αποφύγω την αποτυχία και την ντροπή. Οι τελειομανείς δεν παίρνουν ποτέ ικανοποίηση από αυτό που προσπαθούν ή πετυχαίνουν, γιατί πάντα θα βρίσκουν κάποιο ψεγάδι. Για τους τελειομανείς η ζωή είναι ένας συνεχής αγώνας απόδειξης της αξίας τους. Αυτό που επιζητούν είναι η επιτυχία, αλλά σε αυτό που εστιάζουν είναι η αποφυγή της αποτυχίας. Έχουν, δηλαδή, εξαρχής μια αρνητική αφετηρία και κατεύθυνση. Πέραν τούτου, όμως, τόσο η αποτυχία όσο και η επιτυχία κρύβουν υποκειμενικές αξιολογήσεις στους διάφορους τομείς της ζωής, τις οποίες το ίδιο το άτομο τις καθορίζει και φέρει ευθύνη. Επιστρέφοντας λοιπόν στο ερώτημα αν η αριστεία είναι θεσμός απαιτητικός, δύσκολος ή παρεξηγημένος, θα απαντούσα ότι είναι θεσμός που καλό είναι να βασίζεται σε ρεαλιστικές προσδοκίες. Το κλειδί της ισορροπίας βρίσκεται στο να προσπαθούμε για το καλύτερο σε ό,τι κάνουμε. Η προσωπική αριστεία (personal excellence), η οποία δεν απέχει πολύ από το αρχαιοελληνικό ιδανικό του «αιέν αριστεύειν», σημαίνει να προσπαθούμε σε ό,τι κάνουμε στη ζωή μας –σε μια απλή συζήτηση, στη δουλειά, όταν παίζουμε, όταν αγαπάμε– να επιτυγχάνουμε το καλύτερο που μπορούμε, να δίνουμε τον καλύτερό μας εαυτό. Μερικές φορές αυτό σημαίνει ξεκούραση και ανάπαυση, άλλες φορές ότι ήρθε η ώρα να ξεπεράσουμε τα όριά μας. Το ζητούμενο δεν είναι να είμαστε τέλειοι, αλλά να σκεφτόμαστε πιο συνειδητά και να κάνουμε επιλογές,

–138–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

εξελίσσοντας την κριτική μας σκέψη αλλά και την προσαρμοστικότητά μας. Κάποιες από τις αρχές που χρειαζόμαστε για να πετύχουμε την προσωπική μας αριστεία είναι: • Θέληση για γνώση και εξωστρέφεια • Εμπιστοσύνη στον εαυτό μας • Αυθεντικότητα στη σκέψη και στις ενέργειες • Έλλειψη σύγκρισης με τρίτα πρόσωπα • Κριτική ικανότητα • Αποδοχή της αποτυχίας· είναι μέρος της επιτυχίας • Φόβος/Αδυναμίες • Αυτοσυγκέντρωση/Αυτοέλεγχος • Θυμός από συναισθήματα ματαίωσης • Γενναιοδωρία • Συνείδηση • Ιδανικά • Ανάγκη για βοήθεια • Έλλειψη του συναισθήματος της παντοδυναμίας • Κίνητρο • Εμπόδια • Θετικότητα • Προοπτική • Δύναμη • Υπευθυνότητα • Αντίσταση • Χρόνος • Ειλικρίνεια. Ως ψυχολόγος αναγνωρίζω τη σπουδαιότητα των παραπάνω αρχών και διαρκώς εξασκούμαι για να τις εφαρμόσω, αλλά και να τις προάγω τόσο στους γονείς όσο και στα παιδιά. Δεν είναι εύκολη

–139–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

υπόθεση η προσωπική αριστεία, όμως στοχεύω στη συναισθηματική ενδυνάμωση ως εκπλήρωση των προσδοκιών μου, μαθαίνοντας να αξιολογώ με αντικειμενικά κριτήρια τις καταστάσεις. Με βάση την αυτοαντίληψη, προσδιορίζοντας τον εαυτό μου, τις ανάγκες μου, τις αδυναμίες και τις αξίες μου, υποστηρίζω την κάθε μορφή συμπεριφοράς μου χωρίς υπεκφυγές και κολακείες, και με κριτική ικανότητα βελτιώνομαι και κινητοποιούμαι. Εν κατακλείδι, η δική μου προσωπική αριστεία επιτυγχάνεται μέσα από το τρίπτυχο: μητέρα, σύζυγος, επαγγελματίας. Αναζητώ την απλότητα αυτών των ρόλων και όχι την πολυπλοκότητα. Θέτω ρεαλιστικούς στόχους που κλιμακωτά αυξάνονται, με σκοπό να πετύχω τον πρωταρχικό μου στόχο χωρίς να είμαι τέλεια. Αναγνωρίζω τις αδυναμίες μου σε κάθε έναν ρόλο χωριστά και με υπευθυνότητα επαναπροσδιορίζομαι, επιθυμώντας να είμαι άριστη αλλά όχι τέλεια. Με χαρακτηρίζει η θετικότητα της σκέψης μου και με βοηθάει να ισορροπήσω τις αδύναμες στιγμές, προσπαθώντας να είμαι και πάλι άριστη αλλά όχι τέλεια!

–140–

28

Αιέν αριστεύειν ΠΑYΛΟΣ ΝΙΝΙOΣ Αρχιτέκτων Μηχανικός

Μ

ε χαρά και συγκίνηση δέχθηκα την πρόσκληση για να εκφράσω κάποιες απόψεις μου πάνω στο πολυδιάστατο θέμα της αριστείας μέσα από τις μέχρι σήμερα εμπειρίες μου. Η μνήμη μου γύρισε σαράντα περίπου χρόνια πίσω και ξαναπέρασαν στα μάτια της καρδιάς μου εικόνες από τα πιο όμορφα χρόνια της ζωής μου, οι αξέχαστοι καθηγητές μου και συμμαθητές μου, μαζί με τις πιο όμορφες στιγμές και αναμνήσεις που έζησα στην οικογένεια των Εκπαιδευτηρίων Δούκα, του δικού μου σχολείου. Δεν μπορώ να κρύψω πόσα πολλά οφείλω και πόσο ο καθένας από τους καθηγητές μου βοήθησε στα βήματά μου, βάζοντας το μικρό του αλλά τόσο σημαντικό λιθαράκι για το μετέπειτα σκαλοπάτι που σύντομα θα ανέβαινα... Σήμερα, μετά από 36 χρόνια ακριβώς, αρχιτέκτονας πια στο Παρίσι και στην Ελλάδα, αν και οι στοχασμοί μου αρχικά ξεκινούν με βάση την επιστήμη που σπούδασα και ασκώ, η πρόσκληση να αναφερθώ στο θέμα της αριστείας με οδήγησε να σκεφθώ ολιστικά, δηλαδή εκτός από τη στενή μου επαγγελματική ιδιότητα ως αρχιτέκτονας, αλλά και ως εκπαιδευτικός, κοινωνιολόγος, ψυχολόγος... Με λίγα λόγια, δηλαδή, ως άνθρωπος για τον άνθρωπο, πράγμα

–141–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

όχι δύσκολο, μιας και η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη και η επιστήμη που σέβεται και αγκαλιάζει όλες τις δραστηριότητες του ανθρώπου και τις ενσωματώνει στο περιβάλλον. Πριν ακουμπήσω το τι είναι για μένα η αριστεία, να αποσαφηνίσω πως δεν οδηγούμαστε σε αυτήν μόνο χάριν της κάποιας ιδιαίτερης προσωπικότητάς μας, των χαρισμάτων και δεξιοτήτων που μας χάρισε η φύση, αλλά κυρίως επειδή αυτά μπόρεσαν και βρήκαν γόνιμο έδαφος, καλλιεργήθηκαν και αναπτύχθηκαν πάνω σε κατάλληλα θεμέλια και από μέντορες που μπόρεσαν να δώσουν όραμα στην εσωτερική φλόγα κατά τα νεανικά χρόνια, όταν η διαμόρφωση ιδεών και αξιών, πέρα από τη ζύμωση με το περιβάλλον, είναι ουσιαστικό να υποβοηθηθεί κατάλληλα ώστε όλες μας οι δεξιότητες να βρουν τη διέξοδό τους. Στην καθημερινή μας προσπάθεια εξασφάλισης του επιούσιου, ο όρος αριστεία συχνά παραμερίζεται, μιας και εσφαλμένα συγχέεται με κάποια έννοια δυσπρόσιτη και δεν ταυτίζεται με στάση ζωής. Κι όμως, ο καθένας μας στο ταξίδι της προσωπικής ανάπτυξης έχει δικά του στάδια και επίπεδα για την επίτευξη της αριστείας, μιας και αυτή δεν είναι προϊόν ακαδημαϊκού πλούτου, αλλά ο προσωπικός αγώνας αξιοποίησης των ταλέντων με συγκεκριμένο τρόπο και σε υγιές περιβάλλον και πάντα στο μέτρο και τη δύναμη που ο καθένας μπορεί να αντλήσει από αυτό. Απαραίτητη προϋπόθεση: ο σεβασμός του περιβάλλοντος, της ιστορίας, του πολιτισμού και της παρακαταθήκης της γνώσης των παλαιοτέρων. Μπορούμε να πούμε ότι η αριστεία είναι παράλληλη με τον προσωπικό δρόμο προς τη γνώση, μέσα από την οποία παίρνουν δύναμη τα μικρά και τα μεγάλα, ξυπνούν και αξιοποιούνται όλα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μας. Πως η αριστεία είναι μια δημιουργική πορεία χωρίς τέλος, όχι αυτάρεσκη, που ξέρει να σέβεται, να είναι υπεύθυνη, να έχει σεβασμό και χώρο για συμπόρευση και που προϋποθέτει πρώτα απ’ όλα βαθιά εσωτερική παιδεία.

–142–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

Δεν νομίζω ότι πρέπει να είναι κανείς αρχιτέκτων για να νιώσει τη σημασία της άμεσης σχέσης του ανθρώπου με το περιβάλλον του. Δυστυχώς όμως ο σύγχρονος άνθρωπος της ήσσονος προσπάθειας και όχι της αριστείας, η οποία απαιτεί κόπο, κριτική σκέψη και προσπάθεια, είναι υπόλογος για τις καταστροφές πάνω στη γη και για τον σοβαρό τραυματισμό του περιβάλλοντος και του πνεύματος παγκοσμίως. Ιδιαίτερα όμως η χώρα μας, πέρα από την περιβαλλοντική καταστροφή, έχει υποστεί τη μεγαλύτερη βλάβη σε ευρύτερο πολιτιστικό και αξιακό επίπεδο. Η έλλειψη πραγματικής, βαθιάς και ουσιώδους παιδείας, η υποβάθμιση και εγκατάλειψη κάθε αξίας και η διαστρέβλωση εννοιών, όπως π.χ. η ελευθερία, η δημοκρατία, η αλήθεια κλπ., μοιάζουν με τους παθογόνους μικροοργανισμούς που, αν παραμείνουν ενεργοί, δεν είναι δυνατόν το κοινωνικό κύτταρο να οδηγηθεί σε ανάκαμψη αλλά σε συνεχή σήψη. Ο πολιτισμός μιας κοινωνίας ορίζεται από τον τρόπο που έχει συνηθίσει να ιεραρχεί τις ανάγκες της. Κάποτε στην Ελλάδα αυτή η ιεράρχηση των αναγκών ήταν ελληνοκεντρική, όπως την κληρονομήσαμε κοινωνικοκεντρική, μέχρι που από τη μίμηση των προτύπων δυτικού τύπου μετατράπηκε σε υλικοκεντρική και ευάλωτη σε εξωγενείς παράγοντες, με αποτέλεσμα να χάνει σταδιακά τις παραδοσιακές δοκιμασμένες συνταγές που έδειχναν τον δρόμο προς τη γνώση και την αριστεία. ΑΙΕΝ ΑΡΙΣΤΕΥΕΙΝ, όπως δίδαξε κάποτε και ο Όμηρος, αλλά πώς; Ο καθένας, όταν επιδιώκει το καλύτερο, ας εξετάζει αν αυτό συμπορεύεται με το γενικότερο καλό και βέβαια ας διαλέξει προσεκτικά τους όποιους καθοδηγητές του. Εγώ θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό και είμαι ευγνώμων που μέσα από την επιστήμη μου έμαθα να διακρίνω τουλάχιστον ποιος θα ήταν ο δρόμος αυτός που θα με οδηγούσε στην προσωπική

–143–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

μου αριστεία, που αυτόματα θα ήταν και η συμβολή μου στην κοινωνία μου. Στη Γαλλία είχα την τύχη να δοκιμάσω, στη δική μου μικροκλίμακα, την πρώτη μου αριστεία μέσα από μια υποτροφία που πήρα το τέταρτο χρόνο των σπουδών μου, η οποία μου χάρισε τη θέση του επιμελητή καθηγητή στους φοιτητές του πρώτου έτους και από την οποία αυτή εμπειρία αποκόμισα μερικά από τα σπουδαιότερα αγαθά και εφόδια για τη μετέπειτα καθημερινή μου πάλη για επιβίωση. Ήταν μεγάλη τιμή και εμπορεία για μένα όταν μου ζητήθηκε από τη διοίκηση του Πολυτεχνείου, όπου φοιτούσα στην Ecole Spéciale d' Architecture, να παρουσιάσω ενώπιον όλων των φοιτητών του πρώτου έτους της Αρχιτεκτονικής το πρόγραμμα της ακαδημαϊκής τους χρονιάς. Το αμφιθέατρο ήταν κατάμεστο, με 400 φοιτητές περίπου που περίμεναν να τους καλωσορίσω στη δική τους διαδρομή προς την αριστεία! Ήταν τόσο συγκλονιστική αυτή η στιγμή, διότι συνειδητοποίησα ότι έπρεπε σε όλους αυτούς τους ανθρώπους να ανεβάσω τους σωστούς διακόπτες και παράλληλα να τους βάλω στη διαδρομή της αέναης αναζήτησής τους, βάζοντάς τους σε σωστή τροχιά. Εκείνη τη στιγμή, αφού τους καλωσόρισα και μετά από μια σύντομη παύση αμηχανίας αναμεταξύ μας, τη σιωπή που επικράτησε την έσπασε ένας ανήσυχος, ασυγκράτητος πρωτοετής φοιτητής, ρωτώντας με: «Μήπως μπορείτε να μας πείτε τι είναι ακριβώς η Αρχιτεκτονική;» Μια ερώτηση συνάμα παγίδα και γρίφος, αλλά πολύ προκλητική! Του απάντησα λοιπόν και χωρίς δεύτερη σκέψη ότι η Αρχιτεκτονική είναι οτιδήποτε κατασκευάστηκε από ανθρώπους που δεν υπήρξαν ποτέ αρχιτέκτονες. Κτίσματα που φτιάχτηκαν από τη σχέση που ανέπτυξε ο άνθρωπος με το περιβάλλον του, χωρίς κανένα ακαδημαϊκό υπόβαθρο. Τότε για πρώτη φορά τους μίλησα γι’ αυτή τη μορφή αριστείας που είχαν

–144–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

όλοι αυτοί οι άνθρωποι προκειμένου να δημιουργήσουν συνθήκες διαβίωσης γι’ αυτούς και τις οικογένειές τους, αφήνοντας σ’ εμάς την κληρονομιά που τώρα έχουμε. Αυτούς λοιπόν τους ανθρώπους είναι που πρέπει κι εμείς αντίστοιχα να μιμηθούμε, μακριά από την καθημερινή και εσκεμμένη δημαγωγική προσπάθεια των επικυρίαρχων του ελληνικού πνεύματος που τολμούν να λένε πως η αριστεία είναι ρετσινιά, προσπαθώντας για ακόμη μία φορά να υποβαθμίσουν το μεγαλείο του ελληνικού πνεύματος και του ελληνισμού. Ας μην ξεχνάμε, εξάλλου, και τι σημαίνει η λέξη Ελλάς: Ελ = φως, Λας = πέτρα, άρα φωτεινή πέτρα. Η αριστεία είναι το φως και το οξυγόνο που μας δίνει ζωή για πάντα... Με ιδιαίτερη λοιπόν εκτίμηση και αγάπη εύχομαι πάντα καλή επιτυχία σε όλους τους μαθητές, που προετοιμάζονται και αυτοί με τη σειρά τους να αντιμετωπίσουν τις ακόμη δυσκολότερες σύγχρονες συνθήκες, αλλά και προκλήσεις που θα τους κάνουν μέσα από τη συνεχή τους προσπάθεια και επιμονή να αριστεύσουν και αυτοί στους τομείς της δεξιότητάς τους!

–145–

2016

29

Η αξία της αριστείας ΣΟΦΙΑ - ΖΩΗ ΠΑΡΑΣΧΟΥ Μαθήτρια Β΄ Λυκείου Εκπαιδευτηρίων Δούκα

Σ

2016

τον επικό ποιητή Όμηρο αποδίδεται η φράση «αιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων». Αυτή η αρχαία ελληνική φράση, που εμφανίζεται στο πασίγνωστο έργο του Ιλιάδα, έχει την εξής ερμηνεία: «Πάντα να αριστεύεις και να ξεπερνάς τους άλλους». Αυτή ήταν η συμβουλή του Ιππόλοχου από τη Λυκία στον γιο του πριν φύγει για την Τροία να πολεμήσει τους Έλληνες. Αυτή η ρήση μάς ακολουθεί στους αιώνες, φτάνοντας μέχρι και σήμερα, και την διδασκόμαστε για να την υιοθετούμε και να την αναμεταδίδουμε. Τι είναι όμως αριστεία; Ποιος είναι τελικά ο άριστος; Σύμφωνα με τους ιστορικούς, οι πρόγονοί μας θεωρούσαν αριστεία τη διάκριση ενός πολεμιστή στο πεδίο της μάχης. Με το πέρασμα των χρόνων, η σημασία της γενικεύτηκε και αφορά πλέον σε οποιασδήποτε μορφής πνευματική, ηθική ή κοινωνική διάκριση ενός ατόμου μέσα σ’ ένα σύνολο. Είναι η διάκριση του ατόμου που αγωνίζεται με αξίες και ιδανικά, που προσπαθεί να γίνεται κάθε μέρα και καλύτερος, που θέτει στόχους υψηλούς και ευγενείς, που διαπρέπει και μάχεται για την κατάκτησή τους και που, τελικά, τους κατακτά, χωρίς όμως να ξεχνάει ότι είναι τμήμα μιας ευρύτερης

–146–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

κοινωνίας, την οποία επηρεάζει με τη συμπεριφορά του, και οφείλει σε όλη του την πορεία να τηρεί τους νόμους και τους κανόνες της, να μην ξεχνάει στον αγώνα του την ευγενή άμιλλα, να αναγνωρίζει και να ενισχύει τον συνάνθρωπό του και να συντελεί με τον βίο και την προσπάθειά του όχι μόνο στην προσωπική του διάκριση, αλλά και στην κοινωνική άνοδο και εξέλιξη. Είναι λοιπόν η διάκριση του καλύτερου, μεταξύ άλλων, σε κάποιον τομέα της ζωής, η οποία έχει αξία μόνο αν συνοδεύεται από αξίες και ιδανικά στη γενικότερη πορεία και ζωή του, τόσο πριν την κατάκτηση της αριστείας όσο και μετά. Την αριστεία την συναντάμε αιώνες πριν σε πληθώρα προσώπων που διακρίθηκαν καθένας στον τομέα του. Στη μυθολογία, στην αρχαία και νέα ιστορία, αλλά και μέχρι σήμερα συναντάμε «αρίστους» στην επιστήμη, στις τέχνες και στον πολιτισμό, στον αθλητισμό, στο πνεύμα, στην πολιτική, αλλά και στην απλή καθημερινότητα, άτομα τα οποία με τη θέληση, την ικανότητα, την αποφασιστικότητα, τις αρχές, τα ιδεώδη και τις αξίες τους κατέκτησαν την κορυφή και διακρίθηκαν κοινωνικά, ηθικά και πνευματικά, κληροδοτώντας σ’ εμάς σοβαρή περιουσία, την οποία οι επόμενες γενιές διδασκόμαστε για να γίνει και δικός μας τρόπος ζωής και σκέψης. Περιουσία η οποία αφορά σε αρχές και ιδεώδη αναφορικά με την αξία της προόδου, της διαρκούς αναζήτησης του καλύτερου μέσα από κανόνες, της διαρκούς αυτοβελτίωσης, του θεμιτού και εντός ορίων ανταγωνισμού και της τελικής επίτευξης του ανώτερου στόχου, συντελώντας με τον τρόπο αυτό στην ατομική αλλά και κοινωνική εξέλιξη και στην πρόοδο και ανάπτυξη των κοινωνιών και των κρατών. Από τέτοιες, λοιπόν, σκέψεις και ιδεώδη προέκυψε και η ρήση «ο εχθρός του καλού είναι το καλύτερο»! Η ύψιστη σημασία της αριστείας οδήγησε τις κοινωνίες από αρχαιοτάτων χρόνων να αναζητούν τρόπους επιβράβευσης των

–147–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

αρίστων, προκειμένου να αποζημιώνουν ηθικά και υλικά τους αρίστους, αλλά παράλληλα να δίνουν κίνητρα και στους λοιπούς να αναζητούν τη διαρκή βελτίωσή τους. Από τον κλάδο ελιάς και τις επευφημίες περάσαμε λοιπόν στα αριστεία προόδου στις μαθητικές κοινότητες, στα κύπελλα και τα μετάλλια στις αθλητικές οργανώσεις, αλλά και σε άλλα ειδικά και διεθνώς αναγνωρισμένα βραβεία σε πνευματικούς ανθρώπους, καλλιτέχνες, δημιουργούς, δημοσιογράφους κλπ. (π.χ. Νόμπελ, Πούλιτζερ, Όσκαρ κ.ά.). Επειδή όμως η αριστεία αποτελεί τρόπο ζωής και δεν πρέπει να ταυτίζεται μόνο με την τελική επιβράβευση, η οποία, δυστυχώς, πολλές φορές επηρεάζεται και από εξωγενείς παράγοντες, με αποτέλεσμα να προβάλλονται συγκεκριμένα πρόσωπα, παραμένοντας πολλές φορές στην αφάνεια σημαντικές προσωπικότητες, δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε τους αρίστους της απλής καθημερινότητας, που μέσα σε αντίξοες συνθήκες μάχονται για την καλύτερη επιβίωση των συνανθρώπων τους, διακινδυνεύοντας ακόμη και την ίδια τους τη ζωή σε πολλές περιπτώσεις για να επιτύχουν τον ανθρωπιστικό τους στόχο. Χαρακτηριστικό πρόσφατο παράδειγμα αποτελούν οι Γιατροί του Κόσμου, αλλά και απλοί πολίτες των ακριτικών μας νησιών, οι οποίοι δίνουν αγώνα ζωής καθημερινά για να διασώσουν ανθρώπινες ζωές προσφύγων. Αυτοί οι άνθρωποι δεν ξέρω αν ποτέ θα τιμηθούν ή θα λάβουν κάποιο έπαθλο, ούτε αν θα δημοσιοποιηθούν τα ονόματά τους, είναι βέβαιο όμως ότι έχουν κατακτήσει τη μεγαλύτερη επιβράβευση στις ψυχές όλων μας, εντάσσονται στις προσευχές μας και σίγουρα δίνουν ένα σοβαρότατο μάθημα ζωής και παράδειγμα προς μίμηση που, αν ακολουθηθεί από όλους μας, εξελίσσει και βελτιώνει τις κοινωνίες και τον πνευματικό και ηθικό μας εσωτερικό κόσμο. Επειδή λοιπόν η αριστεία είναι στάση ζωής, ας θέσουμε ως βάση όλοι τους στίχους του μεγάλου ποιητή μας, Κωνσταντίνου

–148–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

Καβάφη, ο οποίος έλεγε: «Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις, τούτο προσπάθησε τουλάχιστον όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις», και ας ξεκινήσουμε τον αγώνα για την προσωπική μας ολοκλήρωση και κατάκτηση της αριστείας, ο καθένας με τις ικανότητες και ιδιαιτερότητές του. Και είναι βέβαιο ότι, αν όλοι μας προσθέσουμε και το προσωπικό μας λιθαράκι στην κοινωνία που ζούμε και προσφέρουμε το μέγιστο των δυνατοτήτων μας, θα δημιουργήσουμε κοινωνίες αρίστων, χωρίς ανθρωπιστικά και οικονομικά προβλήματα, αλλά βασισμένες σε ανθρωπιστικές αξίες και ιδανικά, οι οποίες σήμερα φαντάζουν ιδεατές αλλά μπορούν να γίνουν ρεαλιστικές. Αυτή άλλωστε είναι και η εξαιρετική σημασία του μαθητικού αριστείου, το οποίο καλλιεργεί την αξία της αριστείας στον άνθρωπο από μικρή ηλικία, από τα πρώτα του μαθητικά χρόνια, ώστε να του γίνει βίωμα και τρόπος μελλοντικής ζωής. Γιατί μπορούμε να το καταφέρουμε!

–149–

2016

30

Η διαχρονική αξία της αριστείας AΓΓΕΛΟΣ ΠΕΡΒΑΝAΣ

Α

2016

ριστεία... Μια ιδέα υψηλή, μια έννοια αυθύπαρκτη, αυτονόητη, έμφυτη στον κάθε άνθρωπο, που ορίζει το άριστο, το εξαίρετο, το ιδεώδες, το τέλειο! Υφίσταται από πάντα, ξεκινά από τον κόσμο των ιδεών, προχωρά προς τη φύση και καταλήγει στον άνθρωπο, αντανακλώντας τα έργα και τις πράξεις του. Από αρχαιοτάτων χρόνων ο ομηρικός στίχος «Αιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων», δηλαδή «Να πρωτεύεις πάντοτε και να είσαι καλύτερος από τους άλλους», διαφώτιζε και γαλουχούσε τις νεότερες γενιές για το άριστο, το εξαίρετο, το κάλλιστο, το τέλειο! Η ομηρική αυτή κληρονομιά εκπαίδευσε και καθοδήγησε γενεές Ελλήνων σε έργα θαυμαστά και αξιομνημόνευτα, διαμόρφωσε έναν πολιτισμό που εμπεριείχε την αριστεία, δηλαδή την ύψιστη προσπάθεια, το μέγιστο αποτέλεσμα, την υπέρβαση του ανθρώπου πέρα από τα όρια και τις δυνάμεις του, που τον οδήγησε στην εξύψωση του πνεύματος και στην ανάταση της ψυχής. Όρισε στόχους υψηλούς, σκοπούς ευγενείς, αξίες και ιδανικά που οδηγούν στη διάκριση, στην επιβράβευση, στην καταξίωση, στην άμιλλα, στον παραδειγματισμό. Επιστέγασμα είναι το βραβείο ή το έπαθλο, ηθικό ή χρηματικό αντίστοιχα.

–150–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

Η αριστεία εμπεριέχει ήθος, οράματα, ιδεώδη και αποτελεί έμπνευση και κίνητρο προς μίμηση για άλλους ανθρώπους. Αποτελεί τη βάση κάθε διαπαιδαγώγησης, είναι κινητήριος δύναμη για πρόοδο και εξέλιξη, είναι το λάκτισμα για την επιτυχία. Η αριστεία δεν αφορά μόνο τις ακαδημαϊκές γνώσεις, την υψηλή επίδοση στα μαθήματα, στην επιστήμη, στα γράμματα, επεκτείνεται στον αθλητισμό, στην επαγγελματική δραστηριότητα, ακόμα και σε μια πράξη ανδραγαθίας, μια ηρωική πράξη, σε ένα επίτευγμα. Προάγει την προσωπικότητα του κάθε ανθρώπου και την κάνει ξεχωριστή, αφού ατσαλώνει τον χαρακτήρα του με ένα σύστημα αξιών που έχει ως γνώμονα την άριστη επίδοση, την ποιότητα και το ήθος. Μια τέτοια αγωγή αρχίζει από τη μικρή ηλικία και ο αγώνας είναι διαρκής και επίμονος, αντλώντας έμπνευση πρωτίστως από τους γονείς, ως πρότυπα, μετέπειτα από τους δασκάλους και αργότερα από την κοινωνία. Τα πρότυπα αυτά καλούνται να σφυρηλατήσουν και να «ανδρώσουν» την ψυχή και το πνεύμα των γενεών και να αποτελέσουν τον συνδετικό κρίκο των προηγούμενων και των επόμενων που θα ακολουθήσουν. Αποτελεί την ειδοποιό διαφορά, η οποία θα συντελέσει στη συνέχεια, στην ενότητα και στην αλληλουχία ενός έθνους, που θα δημιουργήσει και θα ενισχύσει το κοινό όραμα και ιδεώδες. Μόνο μέσα από τη βαθιά συνείδηση, την ενιαία αντίληψη και τη συλλογικότητα οι αξίες μπορούν να διευρύνονται και να υπεισέρχονται και άλλες, αλληλέγγυες, όπως η κοινωνική ευαισθητοποίηση, ο εθελοντισμός, ο αλτρουισμός, η ενσυναίσθηση. Μόνο τότε μπορεί η προσωπική αναζήτηση για το άριστον να συμπαρασύρει και τη συλλογική αναζήτηση. Έτσι, η κάθε βελτίωση του ανθρώπου θα προτρέπει και θα εμπνέει και τον συνάνθρωπο, και η αξιοσύνη του ενός, με την άμιλλα, θα γίνεται και των πολλών.

–151–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

Θεμέλιος λίθος για κάθε υψηλό και ευγενή σκοπό είναι η παιδεία. Η παιδεία που συμβάλλει στην καλλιέργεια του ανθρώπου, που τον διαμορφώνει να αναζητά τις ικανότητες και τα ταλέντα του, να αναπτύσσει συνεχώς τις ιδιαίτερες δεξιότητές του, όχι μόνο τις γνωστικές, αλλά και τις κοινωνικοσυναισθηματικές, να εξελίσσει τον εαυτό του σε όλα τα επίπεδα, ξεκινώντας από τη μικρή ηλικία, χωρίς να σταματά. Σύμμαχος της παιδείας σ’ αυτή την εξελικτική πορεία του ανθρώπου είναι η αριστεία. Όχι όμως ως αυτοσκοπός, ούτε ως αποτέλεσμα εγωκεντρισμού και αλαζονείας. Ούτε ως καταναγκασμός από το ίδιο το άτομο ή το περιβάλλον. Αυτό θα οδηγούσε στην απομόνωση και την εσωστρέφεια. Θα απογύμνωνε την κάθε προσπάθεια από ευγενείς σκοπούς και κίνητρα και θα την απαξίωνε, δημιουργώντας κρίση αξιών. Αλλά μια αριστεία ως αποτέλεσμα μιας βαθιάς συνειδητοποίησης του ανθρώπου, ως στάση ζωής, ως προσωπική επιλογή, που θα έβαζε ψηλά τον πήχη, θα έθετε υψηλούς στόχους, θα είχε ευγενή κίνητρα, θα επεδίωκε τη βελτίωση του χαρακτήρα, θα διαμόρφωνε την προσωπικότητα σε πολυδιάστατη, θα ανέπτυσσε τη δημιουργικότητά του, θα ενέπνεε και θα παραδειγμάτιζε και άλλους συνανθρώπους του, θα συνέβαλλε στην κοινωνική ευαισθητοποίηση, στον εθελοντισμό, αλτρουισμό ή ακόμα και στον ηρωισμό. Η αριστεία εξυψώνει τον άνθρωπο, τον ωθεί στην υπέρβαση των ικανοτήτων και ταλέντων του και τον αναδεικνύει από τις γήινες διαστάσεις του. Αποτελεί μια δύναμη και αξία που, με τη συνεχή προσπάθεια για υψηλή επίδοση, τον βοηθάει να εξελιχθεί και να προοδεύσει. Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του φιλόδοξος. Προσπαθεί συνεχώς για το καλύτερο, όχι μόνο για το ζην αλλά για το ευ ζην, όχι για το αγωνίζεσθαι αλλά για το ευ αγωνίζεσθαι, όχι για το

–152–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

καλόν αλλά για το κάλλιστον, όχι για το αγαθόν αλλά για το άριστον! Η αριστεία, ως κινητήριος δύναμη, θα πρέπει και πάλι να κινητοποιήσει τον καθένα μας, να τον «επανεκκινήσει» μέσα από προσωπικές διεργασίες, να τον ωθήσει να επανατοποθετηθεί στη σημερινή κοινωνία και να προσπαθήσει με τις όσες δυνάμεις του, μέσα από το δικό του μετερίζι, την επανεξέταση και τον επαναπροσδιορισμό υψηλών εννοιών και αξιών που απαξιώθηκαν και οδήγησαν τόσο τον ίδιο όσο και τη χώρα μας στο τέλμα και την παρακμή. Μοναδική σωτηρία για την όποια ανάκαμψη, προσωπική ή της πατρίδας μας, είναι και πάλι η αναδόμηση ενός ηθικού συστήματος αξιών. Να εφαρμόσουμε ξανά τους ηθικούς κανόνες και κώδικες, όπως τους πρέσβευαν οι πρόγονοί μας, και να υιοθετήσουμε αξίες, όπως ο βαρόνος Pierre de Coubertin αρεσκόταν να δανείζεται από την αξία και την ιδέα του Ολυμπισμού, χρησιμοποιώντας τη ρήση «Citius, Altius, Fortius», ώστε να προχωρήσουμε και πάλι «Γρηγορότερα, Ψηλότερα, Δυνατότερα»!

–153–

2016

31

Η αριστεία μέσα από αντανακλάσεις προερχόμενες από ευρωπαϊκά ερεθίσματα ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΡΑΥΤΟΠΟΥΛΟΣ Οικονομικός Διευθυντής του Ευρωπαϊκού Κέντρου για τις Γυναίκες και την Τεχνολογία – ECWT

2016

Α

ριστεία: μια λέξη επίκαιρη, αλλά και μια ιδανική επιδίωξη που όλοι αξίζει να προσεγγίσουν. Μπορεί κάποιος κάποια στιγμή να πρωτεύσει και να αποσπάσει μια διάκριση, χωρίς όμως αυτή να αποτελεί επαρκή συνθήκη για να χαρακτηριστεί ως αριστεία. Γιατί; Επειδή η επίτευξη της αριστείας προϋποθέτει τη διαρκή και όχι τη μεμονωμένη σημαντική επιτυχία. Η αριστεία αποτελεί έναν ιδανικό στόχο που αρκεί και μόνο κάποιος να συμμετάσχει στη διαδικασία προσέγγισής του –και όχι απαραίτητα επίτευξής του– για να απολαύσει τη συνεχή προσωπική βελτίωση και ανάπτυξη και να αποκτήσει έναν τρόπο ζωής μέσω της κοινωνικής προσφοράς και της επιθυμίας για μια δίκαιη, δομημένη, δημιουργική, ισότιμη, δηλαδή μια άριστη, με την ευρύτερη έννοια, κοινωνία.

–154–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

Ζούμε σε μια εποχή που μας προσφέρονται δυνατότητες να δημιουργήσουμε τη δική μας ζωή και να οργανώσουμε τον δικό μας τρόπο ζωής. Οι δεξιότητες που απαιτούνται σήμερα περιλαμβάνουν την καινοτομία, την έμφυτη περιέργεια (το να ρωτάμε δηλαδή το γιατί), το να αποδεχόμαστε και να αναλαμβάνουμε προκλήσεις, το να χρησιμοποιούμε τη φαντασία μας, το να πειραματιζόμαστε, το να μαθαίνουμε συνεχώς, το να ονειρευόμαστε, το να κάνουμε το όραμά μας πραγματικότητα. Ωστόσο, εάν οι παραπάνω δεξιότητες είναι κοινές και αναγκαίες για το σύνολο των επαγγελμάτων και την ομαλή συνύπαρξή μας στο κοινωνικό σύνολο, για ποιον λόγο υπάρχει τόσο μεγάλη διαφοροποίηση στον τρόπο σκέψης, προσέγγισης και λειτουργίας των ανθρώπων και αποδοχής των παραπάνω ως αναγκαίων συνιστωσών κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης; Για ποιον λόγο δεν αντιμετωπίζουν όλοι με τα ίδια κριτήρια τις ίδιες καταστάσεις και γιατί κάποιοι άνθρωποι έλκονται από τα ποιοτικά αποτελέσματα ενώ κάποιοι άλλοι όχι; H απάντηση οφείλει να είναι ξεκάθαρη και οφείλεται αποκλειστικά στα ερεθίσματα του οικογενειακού και σχολικού περιβάλλοντος, που ο καθένας μας λαμβάνει από την προσχολική ηλικία μέχρι τη στιγμή έναρξης της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας, και ειδικότερα στην κατανόηση της αριστείας, καθώς και στο ότι η αριστεία δεν είναι ο αυτοσκοπός αλλά μια διαφορετική προσέγγιση της καθημερινότητάς μας. Οι εμπειρίες που αποκτούμε ως μονάδες και διαμορφώνουν την προσωπικότητά μας, σε συνδυασμό με τα βιώματα και τις γνώσεις μας, επηρεάζουν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το «εγώ» μας, ως τμήμα ενός μεγαλύτερου, μέσω των πραγμάτων που μας εμπνέουν και μας καθοδηγούν. Η μέχρι τώρα επαφή μου με τον επαγγελματικό στίβο και την αγορά εργασίας με έχει πείσει ότι η αριστεία είναι τρόπος ζωής που μας βοηθά να εξελισσόμαστε και να βελτιωνόμαστε σε όλους

–155–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

τους τομείς προκειμένου να μπορούμε να ηγηθούμε και να καθοδηγηθούμε, να συνεργαστούμε και να δημιουργήσουμε, να αποτελέσουμε πηγή έμπνευσης αλλά και πηγή δημιουργίας. Η αριστεία προσδιορίζει τις πράξεις μας και τον τρόπο με τον οποίο εργαζόμαστε. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι οι περισσότεροι επιτυχημένοι επαγγελματίες στον κλάδο τους έχουν πολύ έντονο το συναίσθημα της προσφοράς χωρίς ανταποδοτικά οφέλη, της ανάγκης να ζουν μέσα σε μια κοινωνία όπου όλοι δημιουργούν, αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, κάνουν τα όνειρά τους πράξη, δεν φοβούνται να κάνουν λάθη και να μάθουν από αυτά. Είναι ξεκάθαρο ότι η κοινωνία, για να ξεφύγει από ένα παρακμιακό μοντέλο, καθώς και από την ύφεση, πρέπει και οφείλει να βασίζεται σε ανθρώπους για τους οποίους η αριστεία αποτελεί τρόπο σκέψης, κίνητρο και κινητήριο δύναμη. Εάν θέλουμε ως λαός να επανέλθουμε σε μια τροχιά ανάπτυξης και να ξεφύγουμε από τον φαύλο κύκλο της ύφεσης και της κατήφειας στον οποίο έχουμε αποκλειστεί, μόνο μέσω της αποδοχής της σημασίας αριστείας θα μπορέσουμε να το επιτύχουμε. Χρειάζεται, λοιπόν, να αποδεχτούμε τη σημασία της αριστείας και να προσπαθήσουμε να δώσουμε τα κίνητρα στη νέα γενιά να κατανοήσει, να ενστερνιστεί και να πορευτεί βασιζόμενη σε αυτή. Να δώσουμε στους μελλοντικούς πολίτες της χώρας μας να καταλάβουν γιατί η αριστεία δεν είναι βαθμοθηρία, δεν σταματά στο «άριστα» της σχολικής επίδοσης, αλλά είναι ένας τρόπος σκέψης που θα τους οδηγήσει στο να κάνουν τα όνειρά τους πραγματικότητα και να ζήσουν σε μια κοινωνία που θα σέβεται την ατομικότητά τους, αλλά και παράλληλα θα αποζητά τη συνεργατικότητά τους. Παραδείγματα προς αυτή την κατεύθυνση αποτελούν τα εξειδικευμένα ερευνητικά προγράμματα που προκηρύσσει η Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως το Πρόγραμμα Αριστείας στο πλαίσιο του «Ορίζοντα

–156–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2020» (Horizon 2020), με σκοπό την προαγωγή της θεωρίας όχι όπως η διδακτορική προσέγγιση, αλλά με σκοπό τη συνεισφορά στην υφιστάμενη θεωρία και στη δημιουργία νέας γνώσης, η οποία βασίζεται σε εξειδίκευση της υφιστάμενης με κύριο άξονα την προσωπική κατανόηση της αριστείας. Παράλληλα, στο πεδίο «Αριστεία», που υπάρχει σε κάθε ερευνητική πρόταση προς χρηματοδότη, οι υποψήφιοι δικαιούχοι πρέπει να τεκμηριώσουν την αριστεία της ιδέας τους σε σχέση με την αιχμή της αγοράς μέσω της συγκριτικής αξιολόγησης, τον τρόπο που προσδιορίζουν την ποιότητα αλλά και τη γνώση αιχμής σε σχέση με την αγορά της περιοχής μελέτης και του πεδίου αναφοράς. Επιπρόσθετα, από τις προτάσεις που υποβάλλονται προς χρηματοδότηση, μόνο ένα ποσοστό της τάξεως του 2% χρηματοδοτείται, επομένως οι αρτιότερες από πλευράς περιεχόμενου, προσέγγισης, ιδέας και καινοτομίας, ανεξαρτήτως κλάδου, τομέα και είδους αγοράς. Είναι ξεκάθαρο, λοιπόν, ότι η αριστεία, με ευρωπαϊκούς όρους, αποτελεί ακριβώς αυτό τον τρόπο σκέψης που αναφέρεται νωρίτερα και έχει βοηθήσει στη δημιουργία καινοτόμων λύσεων, που βασίζονται στις ανωτέρω ιδιαίτερες δεξιότητες που βελτιώνουν τη ζωή των πολιτών και την κοινωνία την ίδια, συνεισφέροντας ουσιαστικά στη δημιουργία του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Η Ευρώπη, εξάλλου, μοιράζει και μοιράζεται εννοιολογικά την αριστεία με την Ελλάδα και σε επίπεδο φιλοσοφικό, από το «αιέν αριστεύειν» ως και τη μεταγενέστερη προσέγγισή της στον χώρο της εκπαίδευσης. Οι ευρωπαϊκές δομές δεν έχουν πάντα στηρίξει την πρακτική εφαρμογή της αριστείας ως ουσιαστικό στόχο, αλλά μάλλον την έμμεση πραγμάτωσή της μέσα από την καινοτομία, την έρευνα και τις βέλτιστες πρακτικές. Εξάλλου, σε επίπεδο διεθνές και «κοινό», παραμένει μια πρόκληση το πώς η Ευρώπη ως σύνολο μπορεί να οδεύσει προς την αριστεία. Παρ’ όλ’ αυτά, η

–157–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

Ευρώπη έχει δημιουργήσει το μεταπολεμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορούμε, όλες οι χώρες μέλη, να προσεγγίσουμε και να ορίσουμε την αριστεία όχι αφηρημένα, αλλά σε επιμέρους τομείς δραστηριότητας, από την επιχειρηματικότητα μέχρι την εκπαίδευση. Συνοψίζοντας, και υπό το πρίσμα των ευρωπαϊκών αντανακλάσεων, η αριστεία αφορά τον τρόπο σκέψης, την προσωπικότητα του καθενός μας και την ανάγκη που έχουμε, ως νοήμονα όντα, να ζούμε σε μια κοινωνία που ευημερεί, αναπτύσσεται συνεχώς και προσφέρει σε όλα τα μέλη της δυνατότητες να αναπτυχθεί. Παρερμηνεύοντας τη φράση του καθηγητή Κων. Αμάντου, ότι «αριστεία είναι η τέχνη του εργάζεσθαι αποτελεσματικώς», καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι αριστεία –και συνεπώς η επιτυχία και η καταξίωση σε όλους τους τομείς της ζωής– προέρχεται από τη διαρκή προσωπική, δημιουργική εργασία, την επιθυμία για συνεχή μάθηση, τη διάθεση για καινοτομία και αλλαγές, το όραμα, και όχι από τύχη. Γιατί η αριστεία είναι το «ευ αγωνίζεσθαι», συνώνυμη με την άμιλλα, με τη χαρά της δημιουργίας, της προόδου, της καινοτομίας, κίνητρο αυτοπροαίρετης και όχι αναγκαστικής εργατικότητας, καταλύτης για μια καλύτερη ζωή.

–158–

32

Αναζητώντας την αριστεία ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ Επιχειρηματίας, Απόφοιτος Εκπαιδευτηρίων Δούκα 1982

Θ

υμάμαι πριν από πολλά χρόνια, πρέπει να ήμουν ακόμη στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού, έλεγα στον πατέρα μου διάφορα επαγγέλματα που ήθελα να γίνω όταν θα μεγαλώσω και εκείνος μου απαντούσε «παιδί μου, να γίνεις ό,τι θέλεις, αρκεί να είσαι άριστος σε αυτό». Έχει περάσει πολύς καιρός από τότε, αλλά πάντα σκέφτομαι τα λόγια του όταν προσπαθώ να αξιολογήσω αυτό που κάνω και να δω αν τελικά κατάφερα να γίνω άριστος σε αυτό. Η αλήθεια είναι ότι δεν έχω μπορέσει να απαντήσω στο ερώτημα, γιατί ίσως δεν έχω αξιολογήσει όσο θα έπρεπε την πραγματική έννοια και σημασία αλλά και τη βαρύτητα των λέξεων «άριστος» και «αριστεία». Παρότι είναι λέξεις που χρησιμοποιούμε συχνά, συνηθισμένοι από το «Άριστα 10» των σχολικών χρόνων, τι πραγματικά σημαίνει άριστος και πότε κάποιος γίνεται άριστος; Δύσκολα ερωτήματα τα παραπάνω, και το θέμα του ημερολογίου των Εκπαιδευτηρίων Δούκα με προέτρεψε να αναζητήσω την έννοια αυτή. Μια πρώτη διαπίστωση από την αναζήτηση είναι ότι, για να είναι κανείς άριστος, δεν φθάνουν οι ακαδημαϊκές γνώσεις, αλλά ούτε οι επαγγελματικές επιτυχίες. Άριστος, κατά την

–159–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

άποψή μου, ειδικά όπως αυτή έχει διαμορφωθεί έως σήμερα, είναι ο ολοκληρωμένος άνθρωπος. Δεν είναι εκείνος που τελείωσε με άριστα ή πολύ καλά το σχολείο και δεν κατάφερε να επιτύχει επαγγελματικά. Άριστος δεν είναι ούτε αυτός που μπορεί να πέτυχε και στα δύο αλλά δεν μπόρεσε να δώσει χρόνο στον εαυτό του και να ωριμάσει κοινωνικά. Ούτε φυσικά εκείνος που ήταν πρώτος στο σχολείο, στις σπουδές και στον επαγγελματικό βίο αλλά δεν είχε αξίες, ιδανικά και φίλους. Την αριστεία όμως πλησιάζει περισσότερο εκείνος που μπόρεσε να πάρει γνώσεις από το σχολείο, εκείνος δηλαδή που χάρη στις γνώσεις και εμπειρίες της σχολικής ηλικίας συνέχισε ακαδημαϊκά, αργότερα επαγγελματικά, δημιούργησε ευτυχισμένη οικογένεια και καλούς φίλους και ως άτομο αντλεί έμπνευση σε κάθε ηλικία από αξίες και ιδανικά όπως η κοινωνική ευαισθητοποίηση, η προσφορά, ο εθελοντισμός, αλλά και η αγάπη για τον τόπο μας και την ιστορία του. Σε αυτό συμπεριλαμβάνεται φυσικά και εκείνος που δεν συνέχισε σπουδές μετά από το σχολείο αλλά ξεκίνησε να εργάζεται επιτυχώς, έχοντας παράλληλα ιδανικά και τη συνεχή επιθυμία αυτοβελτίωσης. Διαβάζοντας τα παραπάνω, ίσως πει κανείς ότι γνωρίζει πολλούς που έχουν ακολουθήσει αυτό τον δρόμο και ίσως αναρωτηθεί αν ζούμε σε μια κοινωνία αρίστων. Δεν είναι όμως έτσι, γιατί, βλέποντας γύρω μας, γρήγορα θα διαπιστώσουμε ότι, ενώ αρκετοί από εμάς έχουμε ακολουθήσει τον σωστό δρόμο, δεν έχουμε δώσει τον ίδιο χρόνο ούτε τηρήσει με την ίδια συνέπεια κάτι από όλα αυτά. Δεν είναι επίσης σίγουρο ότι ακολουθήσαμε τον δρόμο αυτό σε κάθε ηλικία, γιατί τα ιδανικά και οι αξίες δεν είναι κάτι που είναι σίγουρο ότι θα «αποκτήσουμε» όταν τελειώσει το σχολείο ή όταν θα έχουμε πετύχει επαγγελματικά. Είναι μάλλον κάτι που είχε αρχίσει να δημιουργείται από την προσχολική ηλικία και συνέχισε να χτίζεται στις πρώτες τάξεις του σχολείου. Κατά το μεγαλύτερο βαθμό,

–160–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

όμως, είναι κάτι που οφείλεται στον συνδυασμό σχολείου, οικογένειας και του εαυτού μας, καθώς το ένα στηρίζει το άλλο. Πόσοι όμως από εμάς δείξαμε ότι έχουμε όλα αυτά τα ιδανικά από τόσο μικροί, αλλά και τα ακολουθήσαμε με συνέπεια και σταθερότητα στη ζωή μας; Η απάντηση είναι: πολλοί λίγοι. Εκεί νομίζω ότι βρίσκεται η διαφορά, γιατί ελάχιστοι έχουν καταφέρει να πετύχουν σε όλα τα παραπάνω και να πλησιάσουν περισσότερο από άλλους την ολοκλήρωση και μαζί την αριστεία. Λαμβάνοντας όλα τα παραπάνω υπόψη, σκεφθείτε από τους ανθρώπους που γνωρίζετε αν κάποιος είναι ή μάλλον ήταν «άριστος», γιατί πιθανώς δεν είναι πια μαζί μας. Αν είμαστε αντικειμενικοί στην αξιολόγηση αυτή, πολύ φοβάμαι ότι δεν θα τον βρούμε εύκολα. Βέβαια τα κριτήρια που έχουν τεθεί στην αναζήτηση αυτή είναι αρκετά αυστηρά, αλλά έτσι πρέπει να είναι όταν αναφερόμαστε στο άριστο και στην αριστεία. Καταλήγοντας, νομίζω ότι αριστεία είναι το αποτέλεσμα ενός συνεχούς αγώνα που έχει ξεκινήσει από το σπίτι και από την οικογένεια, έχει συμπληρωθεί από το σχολείο, από την ακαδημαϊκή εμπειρία και αργότερα από την επαγγελματική σταδιοδρομία, χωρίς να μείνει πίσω σε καμία ηλικία. Η προσωπικότητα του ατόμου και οι ιδιαιτερότητες αυτής δημιουργούν σίγουρα τη διαφορά που ξεχωρίζει τον έναν από τον άλλο. Και όσο και να έχει πάρει από την κληρονομικότητα, η προσωπικότητα αυτή θα διαμορφωθεί μέσα από τη ζωή. Η βαρύτητα των λέξεων «άριστος» και «αριστεία» είναι μεγάλη και διαχρονική. Δεν πρέπει να την κρίνει κανείς μόνο από μια φάση της ζωής, αλλά από ολόκληρη τη ζωή ενός ανθρώπου. Ο άνθρωπος που ήταν «άριστος» ως παιδί θα είναι «άριστος» και ως μαθητής, ως φοιτητής, ως επαγγελματίας, ως φίλος και ως οικογενειάρχης. Ήταν και θα είναι άριστος ως άτομο σε όλη του τη ζωή.

–161–

2016

33

Αιέν Αριστεύειν ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΦΟΡΤΣΑΚΗΣ Βουλευτής Επικρατείας ΝΔ, Καθηγητής της Νομικής Σχολής Αθηνών, τ. Πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

2016

Τ

ο ιδεώδες της αριστείας αποτέλεσε οδηγό των Ελλήνων ήδη από τους αρχαίους χρόνους. Είναι πασίγνωστο το ομηρικό πρόσταγμα «αιέν αριστεύειν», που αναγράφεται μέχρι και σήμερα στα αριστεία προόδου που απονέμονται στους καλύτερους μαθητές μας. Η αριστεία ως ιδανικό αποτελεί μια ενθάρρυνση για συνεχή βελτίωση, με αξιοποίηση των δεξιοτήτων του ατόμου σε όφελος και του κοινωνικού συνόλου. Η υιοθέτησή της δεν σημαίνει ελιτισμό, δεν σημαίνει ότι ενδιαφερόμαστε ή επιλέγουμε αποκλειστικά τους άριστους, σημαίνει ότι επιδιώκουμε την κατά το δυνατό μεγαλύτερη βελτίωση του καθενός. Έτσι, αυτή δεν αντίκειται στην ισότητα, καθώς η ισότητα νοείται ως ισότητα ευκαιριών στην εκκίνηση, με ενίσχυση των ασθενέστερων, όχι ως υποχρεωτική εξίσωση όλων στην άφιξη. Η αριστεία βασίζεται στην αξιοκρατία, με βάση τη σωστή, αντικειμενική αξιολόγηση, με ανάληψη ευθυνών και λογοδοσία, που συνοδεύεται από επιβραβεύσεις και κυρώσεις. Δυστυχώς, τις τελευταίες δεκαετίες στη χώρα μας το ιδεώδες της αριστείας βρίσκεται στο περιθώριο. Μια σειρά γεγονότων, με

–162–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

πρώτο και σημαντικότερο τη συνολική καθίζηση του εκπαιδευτικού συστήματός μας, προκάλεσε κρίση αξιών και αμφισβήτηση της σπουδαιότητας του να είσαι άριστος. Έτσι, ιδίως στον δημόσιο βίο της Ελλάδας, κυριάρχησε η μετριότητα και η αναξιοκρατία, με αποτέλεσμα τη δεινή κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε σήμερα. Το τελευταίο έτος είμαστε όλοι μάρτυρες της κορύφωσης αυτού του αγώνα κατά της αριστείας, σε μια προσπάθεια ισοπέδωσης και μαζικοποίησης των πάντων. Η αριστεία χαρακτηρίστηκε από επίσημα χείλη «ρετσινιά», ως κάτι κακό που πρέπει να διορθώσουμε. Στην παιδεία μας, μια σειρά μέτρων λήφθηκαν με σκοπό την αποτροπή της επιδίωξής της και την εξίσωση όλων των μαθητών και φοιτητών μας προς τα κάτω. Ενδεικτικά αναφέρονται τα ακόλουθα: α) Καταργήθηκαν τα Πρότυπα Πειραματικά Σχολεία, κατ’ εξοχήν δημόσια σχολεία αριστείας, που παρείχαν τις κατάλληλες συνθήκες για την εκδήλωση όλων των θετικών στοιχείων των μαθητών μας και τη μεγιστοποίηση των επιδόσεών τους. β) Αμβλύνθηκαν οι προϋποθέσεις προαγωγής στις τάξεις του Λυκείου, με αποτέλεσμα να μην παρέχονται πλέον κίνητρα για υψηλές επιδόσεις και μαθητές να εισάγονται στα πανεπιστήμιά μας ακόμη και με βαθμό 2 στην κλίμακα του 20! γ) Επανήλθαν αδιακρίτως οι «αιώνιοι» φοιτητές στα πανεπιστήμιά μας, με συνέπεια την υποβάθμιση της ποιότητας των σπουδών, που μπορεί να διαρκούν υπερβολικά μακρύ χρόνο. Έτσι, η απόκτηση των γνώσεων γίνεται χωρίς συγκρότηση και ανεπίκαιρα, ενώ εκλείπει πλέον και το κίνητρο περάτωσης των σπουδών σε εύλογο προκαθορισμένο χρονικό πλαίσιο. δ) Ενθαρρύνθηκαν, με την προκλητική ανοχή τους από την πολιτεία, οι καταλήψεις και οι βίαιες ενέργειες, ακόμη και εξωπανεπιστημιακών στοιχείων, στα πανεπιστήμια, με αποτέλεσμα την κατάλυση του εκπαιδευτικού έργου.

–163–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

ε) Πολεμήθηκε κάθε προσπάθεια αξιολόγησης σε κάθε βαθμίδα εκπαίδευσης, με αποτέλεσμα να ματαιώνεται κάθε προοπτική βελτίωσης του εκπαιδευτικού συστήματός μας. στ) Ανατέθηκε, χωρίς απαιτήσεις ουσιαστικών προσόντων και χωρίς αντικειμενική αξιολόγηση, η διοίκηση τόσο της κεντρικής όσο και της περιφερειακής εκπαίδευσης καθώς και των σχολικών μονάδων σε «ημετέρους», με επιλογή κατ’ ουσίαν πολιτική ή συνδικαλιστική, με αποτέλεσμα την ενίσχυση της κομματικοποίησης της παιδείας. ζ) Αφέθηκαν, χωρίς να ληφθεί το παραμικρό μέτρο, χιλιάδες άριστοι πτυχιούχοι μας να εγκαταλείψουν την Ελλάδα αναζητώντας καλύτερη μοίρα στο εξωτερικό, με αποτέλεσμα την επιστημονική απογύμνωση της χώρας.

2016

Δυστυχώς, αυτή η καταστροφική πορεία συνεχίζεται. Μόνο με ανάδειξη της αριστείας θα μπορέσουμε να υπερβούμε την οικονομική κρίση στην οποία είμαστε βυθισμένοι και την κρίση αξιών που μας μαστίζει. Διαφορετικά, το έλλειμμα παιδείας θα καταστεί για την ελληνική κοινωνία πρόβλημα ανυπέρβλητο, με ολέθριες συνέπειες για αυτήν και την πολιτεία μας. Απέναντι σε αυτό το μίσος προς την αριστεία και το αίσθημα της ενοχής που επιχειρείται να δημιουργηθεί σε όποιον διακρίνεται με θετικό τρόπο, η απάντησή μας στον χώρο της παιδείας πρέπει να είναι η άμεση υλοποίηση μιας σειράς μέτρων που θα επαναφέρουν το ιδεώδες της αριστείας στον ιδιωτικό και στον δημόσιο βίο, με ευεργετικές συνέπειες για όλους μας. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα ακόλουθα: α) Άμεση επαναφορά των Πρότυπων Σχολείων, ως σχολείων αριστείας, και δημιουργία νέων, με αξιοκρατική επιλογή μαθητών και καθηγητών.

–164–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

β) Άμεση επαναφορά των Πειραματικών Σχολείων, ως σχολείων εφαρμογής καινοτόμων μεθόδων και δράσεων, και δημιουργία νέων. Σε δεύτερη φάση, υιοθέτηση των καινοτόμων αυτών δράσεων από όλα τα σχολεία της επικράτειας. γ) Δημιουργία Πρότυπων Επαγγελματικών Λυκείων, ώστε να καταστεί και η επαγγελματική εκπαίδευση στην Ελλάδα φυτώριο αριστείας. δ) Εκλογίκευση του συστήματος προαγωγής στις τάξεις του Λυκείου, ώστε να μην εισάγονται στα πανεπιστήμιά μας φοιτητές που αδυνατούν να παρακολουθήσουν τις σπουδές τους λόγω του πολύ χαμηλού επιπέδου των γνώσεών τους. ε) Πρόβλεψη αυστηρού χρονοδιαγράμματος για την ολοκλήρωση των σπουδών στα πανεπιστήμιά μας, με δυνατότητα εξαιρέσεων για λόγους εργασίας, υγείας κ.ά., ώστε η φοίτηση να είναι σταθερή και οργανωμένη. στ) Καμία ανοχή σε καταλήψεις και άλλες αυθαίρετες ενέργειες εντός των χώρων εκπαίδευσης, ώστε να μην χάνεται ούτε μία ώρα διδασκαλίας. ζ) Αξιολόγηση σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, χωρίς όμως τιμωρητικό χαρακτήρα. η) «Θέσπιση κατάλληλου νομοθετικού πλαισίου, ιδίως με δημιουργία Εθνικής Σχολής Διοίκησης Εκπαίδευσης, ώστε η διοίκηση της παιδείας να ανατίθεται στους ικανότερους, με τα περισσότερα τυπικά και ουσιαστικά προσόντα. θ) «Δημιουργία κινήτρων για την επιστροφή στην Ελλάδα των χιλιάδων ελλήνων επιστημόνων που σταδιοδρομούν στο εξωτερικό. Η επαναφορά του ιδεώδους της αριστείας στην καθημερινότητά μας είναι σήμερα πιο αναγκαία από ποτέ. Ο κύκλος της μετριότητας και αναξιοκρατίας που χαρακτήρισε την Ελλάδα τις τελευταίες

–165–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

δεκαετίες πρέπει επιτέλους να κλείσει, ώστε να ξημερώσει μια καλύτερη ημέρα για όλους μας. Ας κάνουμε όλοι μαζί το πρώτο βήμα υπέρ της αριστείας, ενθαρρύνοντας καθημερινά τα παιδιά μας να είναι άριστοι. Γενικότερα, ας ανταμείψουμε την αριστεία οπουδήποτε και αν εκδηλώνεται. Μόνο έτσι θα κατορθώσουμε να βγούμε από το σημερινό τέλμα.

2016

–166–

34

5+1 μύθοι για την αριστεία ΣΤAΘΗΣ ΧΑΪΚAΛΗΣ Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρείας επικοινωνίας και marketing Communication Effect

α, τους βλέπεις αυτούς τους δύο; Είναι οι καλύτεροι φοιτητές μου… Φτύνουν αίμα για να είναι άριστοι και πολύ φοβάμαι ότι, όταν θα πάρουν το πτυχίο τους, αν μείνουν στην Ελλάδα, δεν θα είναι ευτυχείς με τις επιλογές που θα έχουν». Αυτά έλεγε πριν από δύο χρόνια ένας αξιόλογος καθηγητής του Μετσοβίου, με διεθνείς διακρίσεις. Θυμάμαι τις εποχές που η αριστεία ταυτιζόταν περίπου με 20άρια στα μαθήματα. Ζω τις μέρες που παίρνουν τις καλύτερες ευκαιρίες 25άρες/25άρηδες οι οποίοι έχουν εξαιρετική επίδοση σε κάποιον τομέα και δυναμική προσωπικότητα. Συχνά, μάλιστα, αυτός που τους δίνει την ευκαιρία δεν εξετάζει καν τον βαθμό του πτυχίου τους, πολλώ μάλλον τους βαθμούς του απολυτηρίου Λυκείου. Ζήσαμε την περίοδο (1996-2009) που όλοι σχεδόν οι νέοι έβρισκαν μια επαγγελματική ευκαιρία, οι περισσότεροι από αυτούς χωρίς να αξιολογηθούν οι γνώσεις, οι δεξιότητες, η προσωπικότητά τους. Η πιο εύκολη αντίδραση σε όλο αυτό το χωνευτήρι που ζήσαμε μέσα σε λίγα χρόνια είναι να πούμε ότι η αριστεία έχει πια ελάχιστη

«

–167–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

2016

αξία. Είναι μεγάλος ο πειρασμός να φθάσουμε στο σημείο ώστε να αποφανθούμε ότι αρκετοί άριστοι είναι πιθανόν να καταλήξουν απογοητευμένοι, καθώς οι ανατροπές που ζούμε δίνουν περισσότερες ευκαιρίες σε άτομα που δεν ήταν ποτέ άριστα. Όλα τα παραπάνω ισχύουν σε κάποιο βαθμό, αλλά δεν είναι ικανά να ισοπεδώσουν μια απλή αλήθεια: τα άτομα με ιδιαίτερες γνώσεις, δεξιότητες, προσωπικότητα έχουν ακόμα πολύ περισσότερες πιθανότητες να ξεχωρίσουν μέσα από τον χυλό που χαρακτηρίζει τις κοινωνίες (και όχι μόνο την ελληνική). Με τη σημαντική υποσημείωση ότι η αριστεία δεν είναι μόνο δρόμος για την επίτευξη των επαγγελματικών στόχων ενός ατόμου. Αποτελεί μια σημαντική επιλογή για την επιδίωξη του νοήματος της ζωής (meaning of life), που, κατ’ εμένα, είναι πιο σημαντικό και από την ουτοπική έννοια της ευτυχίας. Ας δούμε μερικές πλευρές της πραγματικότητας μέσα από 5+1 μύθους: Μύθος 1: Δεν έχει αξία η αριστεία σε μια χώρα με 60% ανεργία των νέων Δεν είναι ακριβώς έτσι. Ακόμα και μέσα στη βαθύτατη κρίση, εξακολουθούν να υπάρχουν ευκαιρίες. Ειδικά επειδή υπάρχει βαθύτατη κρίση, αυτοί που δίνουν τις ευκαιρίες (εργοδότες, πανεπιστήμια κλπ.) χρειάζονται άτομα με ικανότητες και δυναμισμό, γιατι και αυτοί είναι κάτω από πίεση να κάνουν καλά τη δουλειά τους. Τα παιδιά που έχουν επενδύσει στην αριστεία είναι εκείνα που έχουν τη μεγαλύτερη πιθανότητα να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες. Αυτά έχουν τη δυνατότητα να αναβαθμίσουν τις δεξιότητές τους μέσα από ένα μικρής διάρκειας σεμινάριο, αν η θέση εργασίας απαιτεί κάπως διαφορετικά προσόντα από αυτά που τους έδωσαν οι σπουδές τους. Τα παιδιά που έχουν ασκηθεί στην αριστεία είναι

–168–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

τα πιο ευέλικτα για να προσαρμοστούν στις συνθήκες της αγοράς εργασίας και της κοινωνίας, που αλλάζουν διαρκώς. Μύθος 2: Η αριστεία είναι κάτι πολύ φλου, εφόσον πλέον μετράει η μάθηση και όχι η γνώση Ασφαλώς η αξία της αριστείας είναι διαφορετική από εκείνη που θεωρούσαμε το 1995 ή το 2005. Σε μια εποχή που όλες τις γνώσεις τις έχει η Google, δεν μετράει η αποστήθιση του πρώτου θερμοδυναμικού αξιώματος ή η χρονολογία της μάχης της Καλλίπολης, όμως μετράει η ικανότητα να μπορεί ένας άριστος μηχανολόγος μηχανικός να αφομοιώνει σε σύντομο διάστημα τα δεδομένα που αφορούν την κλιματική αλλαγή ή τη δυνατότητα ένας φιλόλογος να παίρνει ένα πτυχίο μέσα από διαδικτυακά σεμινάρια στις ισλαμικές σπουδές. Μύθος 3: Η αριστεία είναι παρωχημένη έννοια μιας εκπαιδευτικής αντίληψης που αλλάζει δραματικά Ναι μεν οι δομές της εκπαίδευσης θα υποστούν ριζικές αλλαγές (disruption) μέχρι το 2020, αλλά αυτό δεν μειώνει την αξία των παιδιών που θα είναι άριστα σε κάτι. Δεν έχει σημασία αν θα το μάθουν μέσα από διαδικτυακά μαθήματα ή μέσα από εμπειρία εργασίας (on the job training), αλλά όποιοι είναι άριστοι στον προγραμματισμό υπολογιστών (programming) ή στο σχέδιο (design) έχουν αυτή τη στιγμή, αλλά και τα επόμενα χρόνια, να βρουν μια πολύ καλή δουλειά. Μύθος 4: Αν ρωτήσεις πέντε άτομα, έχουν πέντε διαφορετικές αντιλήψεις για την αριστεία Αυτό δεν αλλάζει την αξία της αριστείας. Μια μαθήτρια που είναι εξαιρετική στο σχέδιο, αυτό είναι εργαλείο για τις φιλοδοξίες της,

–169–

2016

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

κάτι που γεμίζει τη ζωή της, κι ας είναι σκράπας στα μαθηματικά και τη φυσική. Ένας μαθητής που είναι μετριότατος στα μαθήματα, αλλά έχει ιδιαίτερες οργανωτικές ικανότητες, έχει τη δυνατότητα να διακριθεί στην ηγεσία μιας Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης, από αυτές που τούτη την περίοδο κάνουν εξαιρετική δουλειά και υποκαθιστούν το ανήμπορο κράτος και τις αποδιαρθρωμένες κοινωνικές δομές.

2016

Μύθος 5: Η επιβίωση στις μέρες μας είναι πολύ ισχυρότερη αξία από την αριστεία Ναι μεν σε μια περίοδο βαθύτατης κρίσης (που δεν αφορά μόνο την Ελλάδα) επιπλέουν τα νέα παιδιά που έχουν ικανότητες επιβίωσης, αλλά αυτό δεν μειώνει τη βαρύτητα που έχουν οι ιδιαίτερες ικανότητες αυτών που θα κάνουν το καλό καλύτερο. Ένας καλός 25χρονος σερβιτόρος μπορεί να παίρνει περίπου διπλάσια αμοιβή από έναν 25χρονο με τρία πτυχία, αλλά υπάρχει και η άλλη πλευρά: υπάρχει μεγάλη ανάγκη από άριστους σερβιτόρους σε μια χώρα με υπηρεσίες μέτριας ποιότητας, ενώ ο 25χρονος με τα τρία πτυχία, αν είναι άριστος, μπορεί να βρει μια καλή δουλειά σε μια άλλη χώρα. Η επιβίωση γίνεται πιο εύκολη για όσους έχουν επιδόσεις αριστείας, αρκεί να έχουν και τη δυνατότητα προσαρμογής Μύθος 6: Μετά από 40 χρόνια ισοπέδωσης, η αριστεία είναι παρηγοριά ή και ρετσινιά Είναι βαθιά η πληγή που άνοιξαν από το 1974 και μετά οι υποτιθέμενες ηγεσίες της χώρας, που ισοπέδωσαν κάθε έννοια αξιολόγησης, άρα απομείωσαν την αξία της αριστείας. Σχηματικά οι μεν (υποτιθέμενες) δεξιές ηγεσίες προώθησαν τον φαβοριτισμό, οι δε (υποτιθέμενες) αριστερές τους ομοϊδεάτες έναντι των ικανών. Η καθοδική αυτή καμπύλη θα συνεχίσει ακόμα για κάποιο καιρό,

–170–

Αριστεία

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

ανατροφοδοτούμενη από τον πανικό της κρίσης, αλλά δεν μπορεί να κάψει την αξία των ικανοτήτων και τη δύναμη της αριστείας. Όσοι προωθούν τους συγγενείς, κολλητούς, ομοϊδεάτες έχουν μπει στον φαύλο κύκλο να πυροβολούν τα πόδια τους. Με τέτοια επιτελεία καταλήγουν να εκτίθενται, καθώς είναι ανίκανοι να λύσουν προβλήματα που απαιτούν γνώση, εμπειρία και επαγγελματισμό. Πολλοί άριστοι θα φεύγουν στο εξωτερικό ή θα γίνονται άριστοι σερβιτόροι... Όσοι μένουν εδώ και συνεχίζουν κοντά στους τομείς που αρίστευσαν, θα βελτιώνουν τις επιχειρήσεις που θα στελεχώνουν, θα αναπτύσουν τις ΜΚΟ που θα ενισχύσουν τις κοινωνικές δομές, θα δυναμώσουν τις δυνάμεις που θα ανατρέψουν τις κλίκες που απαξιώνουν την αριστεία.

2016

–171–

ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΔΟΣΗΣ Ελένη Δούκα-Πατέρα ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΕΚΔΟΣΗΣ Γιώργος Δρίβας Στάθης Χαϊκάλης ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Λεωνίδας Κοτσιφάκος ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ Ανδρονίκη Μαστοράκη ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Αrchetypo Graphics – Γραφικές Τέχνες ΕΚΤΥΠΩΣΗ Print Fair Ευχαριστούμε θερμά τον Αρκά για την ευγενική παραχώρηση του σκίτσου του στο εξώφυλλο της έκδοσης. Το Ημερολόγιο 2016 των Εκπαιδευτηρίων Δούκα είναι διαθέσιμο και σε ψηφιακή μορφή στην ιστοσελίδα www.doukas.gr.

ISBN: 978-960-6755-70-5 Η σειρά των κειμένων ακολούθησε την αλφαβητική σειρά του επωνύμου των συμμετεχόντων στην παρούσα έκδοση. Την ευθύνη τόσο για το περιεχόμενο όσο και για τη γλώσσα φέρουν αποκλειστικά οι συντάκτες των κειμένων

ΠΑΡΑΔΟΣΗ

HΜΕΡΟΛΟΓΙΟ

ΚΑΙ ΠΡΟΟΔΟΣ Στα Εκπαιδευτήρια Δούκα, έναν εκπαιδευτικό οργανισμό που σύντομα θα συμπληρώσει 100 χρόνια ζωής και δράσης, όλοι εμείς αφουγκραζόμαστε και απαντάμε αποτελεσματικά στα δεδομένα του σήμερα και του αύριο.

ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ

Αντιμετωπίζουμε κάθε μαθητή με εξατομικευμένο τρόπο, σφυρηλατούμε προσωπικότητες με αξίες και προσφέρουμε γνώσεις και δεξιότητες 21ου αιώνα. Στόχος μας είναι να ενισχύσουμε τη μοναδικότητα του κάθε παιδιού, να προάγουμε τα ταλέντα του, να αναδείξουμε τις ικανότητές του και να αναπτύξουμε την προσαρμοστικότητά του σε κάθε νέο περιβάλλον και πρόκληση.

Μεσογείων 151 / 15126 Μαρούσι Τ 210 61.86.000 / F 210 61.86.020 / www.doukas.gr

CYAN MAGENTA YELLOW BLACK

ISBN: 978-960-6755-70-5

Αριστεία

1977: ΜΝΗΜΗ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ (επιμέλεια: Π. Γιακουμής) 1978: Ο ΚΥΠΡΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΣ (επιμέλεια: Π. Γιακουμής) 1979: ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ (επιμέλεια: Π. Γιακουμής) 1980: ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ (επιμέλεια: Π. Γιακουμής, Γ. Καραχάλιος) 1981: Η ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ (επιμέλεια: Π. Γιακουμής, Γ. Καραχάλιος) 1982: ΟΙ ΠΑΝΕΥΡΩΠΑΪΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ (επιμέλεια: Π. Γιακουμής) 1983: Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΠΑΝΕΛΛΗΝΩΝ (επιμέλεια: Π. Γιακουμής) 1984: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΑΪΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ (επιμέλεια: Ε. Γαλανίδου-Μπαλφούσια) 1985: Η ΑΘΗΝΑ ΤΟΥ ΧΤΕΣ (επιμέλεια: Π. Γιαννούλη-Σπυροπούλου) 1986: ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΜΟΥΣΕΙΑ (επιμέλεια: Ι. Κανελλόπουλος) 1987: ΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΠΕΛΑΓΟΣ (επιμέλεια: Ι. Κανελλόπουλος) 1988: Η ΒΟΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΣ (επιμέλεια: Ι. Κανελλόπουλος) 1989: ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ (επιμέλεια: Ι. Κανελλόπουλος) 1990: ΤΟ ΤΕΙΧΟΣ ΤΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ (επιμέλεια: Ι. Κανελλόπουλος) 1991: Η ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Η ΘΑΛΑΣΣΑ (επιμέλεια: Ι. Κανελλόπουλος) 1992: ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ (επιμέλεια: Χ. Παπακώστα) 1993: ΤΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ (επιμέλεια: Α. Μυκωνιάτης) 1994: ΕΘΝΙΚΟΙ ΕΥΕΡΓΕΤΕΣ (επιμέλεια: Κ. Χατζιώτης) 1995: ΕΣΤΙΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ (επιμέλεια: Κ. Βιολάρης) 1996: Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΥΜΕΝΗ (επιμέλεια: Κ. Βιολάρης) 1997: ΑΤΕΝΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ (συντονισμός: Ι. Φ. Δούκας) 1998: ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ (επιμέλεια: Κ. Βιολάρης) 1999: ΓΙΑΤΙ ΤΟΣΗ ΒΙΑ; (συντονισμός: Ι. Φ. Δούκας) 2000: ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΟΥ 2000+ (συντονισμός: Ι. Φ. Δούκας) 2001: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΟΛΑΙΑ ΜΑΣ (συντονισμός: Ι. Φ. Δούκας) 2002: ΓΕΝΟΥΣ ΘΗΛΥΚΟΥ (συντονισμός: Ειρήνη Ι. Δούκα) 2003: ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ (συντονισμός: Ι. Φ. Δούκας) 2004: ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ (επιμέλεια και συντονισμός: Ι. Φ. Δούκας) 2005: ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (συντονισμός: Ι. Φ. Δούκας) 2006: ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΜΑΡΜΑΡΩΝ (συντονισμός: Ι. Φ. Δούκας) 2007: 90 ΧΡΟΝΙΑ ΠΑΡΑΔΟΣΗ & ΠΡΟΟΔΟΣ (συντονισμός: Ειρήνη Ι. Δούκα) 2008: ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ (συντονισμός: Κωνσταντίνος Ι. Δούκας) 2009: 2009... ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ (συντονισμός: Ελένη Δούκα-Πατέρα) 2010: ΤΟ ΠΟΛΥΜΟΡΦΟ ΤΟΠΙΟ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ (συντονισμός: Ειρήνη Ι. Δούκα) 2011: ΕΠΑΝΑ-ΣΤΑΣΗ ΖΩΗΣ (συντονισμός: Ελένη Δούκα-Πατέρα) 2012: ΕΔΩ Ή ΑΛΛΟΥ; ΤΟ ΔΙΛΗΜΜΑ ΤΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ (συντονισμός: Ελένη Δούκα-Πατέρα) 2013: ΓΟΝΕΑΣ ΤΟΥ 21ου ΑΙΩΝΑ: ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ (συντονισμός: Ελένη Δούκα-Πατέρα) 2014: ΜΕ ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΑΣ: ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΣΕ ΜΙΑ ΕΠΟΧΗ ΑΝΑΤΡΟΠΩΝ (συντονισμός: Ελένη Δούκα-Πατέρα) 2015: TO ΜΟΝΑΔΙΚΟ ΜΟΥ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ (συντονισμός: Ελένη Δούκα-Πατέρα)

2016

cover_2016 21/12/2015 1:57 μ.μ. Page 1

Με την Παράδοση και την Πρόοδο να αποτελούν την ουσία της παιδαγωγικής μας προσέγγισης, εφαρμόζουμε το πιστοποιημένο εκπαιδευτικό μοντέλο που έχουμε δημιουργήσει με βασικό μας στόχο να διαμορφώσουμε παγκόσμιους πολίτες με ελληνική ταυτότητα.

Αριστεία ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ

Η ελληνική κοινωνία αναγνωρίζει το εκπαιδευτικό μας έργο, οι γονείς μάς εμπιστεύονται τα παιδιά τους και οι μαθητές μας τα όνειρά τους. Γιατί, για εμάς, το κάθε παιδί είναι μοναδικό!