9
Η αριστεία στη σύγχρονη Ελλάδα ΕΥΓΕΝIΑ ΕΛΕΥΘΕΡIΟΥ Απόφοιτος Εκπαιδευτηρίων Δούκα 2015
ἰὲν ἀριστεύειν καὶ ὑπείροχον ἔμμεναι ἄλλων» μας προτρέπει στην Ιλιάδα ο Όμηρος, εννοώντας την προσπάθεια για ευγενή άμιλλα, για στόχευση του βέλτιστου αποτελέσματος στη μάχη. Πιστοί στην προτροπή του ρητού αυτού, οι αρχαίοι μας πρόγονοι προσέδιναν μεγάλη αξία στην αριστεία, έχοντας κατανοήσει το γεγονός ότι η ποιότητά μας ως ατόμων και ως κοινωνίας, καθώς και η ποιότητα των δράσεών μας, εξαρτώνται από αυτήν. Η συμβολή της στη γέννηση και την εξέλιξη του πολιτισμού είναι καθοριστική. Ο άνθρωπος θέλει να γίνεται ικανότερος, να ξεχωρίζει από τους άλλους, να κάνει πράγματα για τα οποία θα τον θαυμάζουν, να ωφελήσει τον εαυτό του και τον κόσμο. Έτσι εξελίχθηκε η σκέψη, η επιστήμη, η τεχνολογία. Είναι λοιπόν ενδιαφέρον να εξεταστεί τι είναι αριστεία και ποια η σημασίας της στη σημερινή Ελλάδα. Επιχειρώντας κανείς να προσεγγίσει την έννοια της αριστείας, διαπιστώνει ότι αυτή είναι πολυδιάστατη. Αφενός, περιλαμβάνει τη διάκριση και την ανάδειξη του ατόμου σε επίπεδο ακαδημαϊκών γνώσεων, το να αγωνίζεται συνεχώς ώστε να κατακτά όλο και περισσότερες γνώσεις, να βελτιώνεται και να γίνεται ακόμα καλύτερος
«
2016
–52–
Αριστεία
ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ
στον τομέα του επιστητού στον οποίο έχει εντρυφήσει. Αφετέρου, η αριστεία περιλαμβάνει τη διάκριση του ατόμου και σε άλλες πτυχές της καθημερινότητας εκτός από αυτές των μαθημάτων ή του επαγγέλματος. Αναφέρεται και στην πολυδιάστατη προσωπικότητα του κάθε ατόμου και στις ιδιαίτερες πνευματικές και κοινωνικοσυναισθηματικές δεξιότητες που αναπτύσσει χάρη σε μια προσπάθεια που ξεκινά από την προσχολική ηλικία. Έτσι ο άριστος πολίτης έχει ποικίλα ενδιαφέροντα. Μπορεί να ενδιαφέρεται για τις τέχνες, τον αθλητισμό, την πολιτική, τη φύση και τους συνανθρώπους του, και δραστηριοποιείται συνεχώς ώστε να βελτιώνεται, να προσφέρει και να αποδίδει το μέγιστο στους τομείς με τους οποίους ασχολείται. Συγχρόνως, ο άριστος πολίτης διαθέτει και ιδιαίτερες πνευματικές ικανότητες. Μπορεί να ιεραρχεί τις προτεραιότητές του, να θέτει ρεαλιστικούς στόχους και να τους υλοποιεί, να κρίνει, να αξιολογεί αντικειμενικά καταστάσεις, να παίρνει πρωτοβουλίες, να καθοδηγεί. Είναι ένα άτομο συνειδητοποιημένο, δημιουργικό και διορατικό. Δεν αρκούν όμως οι πνευματικές ικανότητες για να χαρακτηριστεί μια προσωπικότητα ολοκληρωμένη. Χρειάζεται και ένας πλούσιος συναισθηματικός κόσμος, καθώς και κοινωνική ευαισθησία. Ο άρτιος άνθρωπος χαλιναγωγεί τα πάθη και τον παρορμητισμό του. Είναι απαλλαγμένος από τον εγωισμό και τη φιλαυτία. Ενδιαφέρεται και βοηθά με πράξεις και όχι μόνο με λόγια τους συνανθρώπους του. Δραστηριοποιείται στον χώρο του εθελοντισμού, κατανοεί τους άλλους μπαίνοντας ο ίδιος στη θέση τους και σέβεται τη διαφορετικότητά τους. Πιστεύει στην αξία του ανθρωπισμού, της αγάπης, της ανιδιοτελούς προσφοράς και των δημοκρατικών αρχών. Τελικά η αριστεία είναι ένας διαρκής αγώνας, με ευγενείς σκοπούς, που αντλεί έμπνευση από υψηλές αξίες και ιδανικά, και είναι άμεσα συνυφασμένη με την έννοια του «αγαθού πολίτη» της αρχαιότητας:
–53–
2016
Αριστεία
ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ
2016
του ενεργού και ενάρετου πολίτη και με την έννοια της αξιοκρατίας. Στην πραγματικότητα αποτελεί την αναγκαία συνθήκη για να λειτουργήσει σωστά η κοινωνία και να μπορέσει να ευδοκιμήσει, αφού μέσα από την ανάδειξη των αρίστων προβάλλονται χιλιάδες μικροί ή μεγάλοι ήρωες που αγωνίζονται καθημερινά, ο καθένας στον χώρο του, και οι οποίοι με τις παρεμβάσεις τους στις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις, τον διαφωτιστικό τους ρόλο και την ορθή τους κρίση συμβάλλουν στην ανάπτυξη της κοινωνίας και την πρόοδο. Σήμερα, παρόλο τον σημαντικό αριθμό των συμπολιτών μας που αγωνίζονται καθημερινά, προσπαθούν και κάποιοι από αυτούς ξεχωρίζουν, δυστυχώς στην Ελλάδα δείχνουμε να μην έχουμε συνειδητοποιήσει την αξία της αριστείας και, αντί να την επιβραβεύουμε, αρκετές φορές την υπονομεύουμε κιόλας. Τα παραδείγματα πάμπολλα – παραδείγματα της καθημερινής μας ζωής, από την εύκολη απόκτηση βαθμών στο σχολείο μέχρι τα κριτήρια για την κατάκτηση μιας θέσης εργασίας. Τέτοια παραδείγματα, όμως, κατά την προσωπική μου κρίση φαντάζουν αναμενόμενα, αν σκεφθεί κανείς τη νοοτροπία που επικρατεί στη χώρα μας τις τελευταίες δεκαετίες. Στην Ελλάδα επικρατεί συχνά η κουλτούρα της ήσσονος προσπάθειας, της εύκολης λύσης, της επίτευξης του ατομικού συμφέροντος έναντι κάθε κόστους. Απεναντίας, η εργατικότητα, η προσπάθεια, το μέτρο, η ικανότητα, οι ηθικές και πνευματικές αξίες, όλα αυτά τα στοιχεία της αριστείας πολλές φορές θεωρούνται μειονεκτήματα. Σπάνια το καλύτερο λειτουργεί ως πρότυπο, ως σημείο αναφοράς ώστε να βελτιωθούμε όλοι. Ο Χίτλερ θαύμαζε το Παρίσι. Ήθελε να κάνει τα Βερολίνο μια πόλη με αίγλη και επιβλητικότητα, αντίστοιχη με αυτή του Παρισιού. Όταν όμως συνειδητοποίησε ότι δεν μπορούσε να δώσει στο Βερολίνο αυτά τα χαρακτηριστικά, αποφάσισε να επιχειρήσει να καταστρέψει ολοκληρωτικά την πόλη του Παρισιού. Μετά λύπης μου
–54–
Αριστεία
ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ
διαπιστώνω ότι αυτή η αντίληψη υπάρχει και γύρω μου. Αν κάτι είναι ανώτερο από εμάς, σπεύδουμε να το καταστρέψουμε. Αν κάτι τέτοιο δεν αποκαλείται τάση αυτοκαταστροφής, τότε πώς ονομάζεται; Αν κάτι τέτοιο δεν είναι δείγμα παρακμής, ανωριμότητας και υπονόμευσης της δημοκρατίας, τότε τι είναι; Δεν γίνεται, λοιπόν, μια χώρα δίχως συνοχή και πρωτίστως αξιοκρατία να πάει μπροστά. Η αξιοκρατία, η οποία συνδέεται άμεσα με την αριστεία, δεν προσκρούει στην ισότητα των πολιτών. Αδιαμφισβήτητα όλοι οι πολίτες πρέπει να έχουν ίσα δικαιώματα και ευκαιρίες. Όμως κάθε άνθρωπος, ανάλογα με τις κλίσεις, το περιβάλλον του και την προσπάθεια που καταβάλλει, αναπτύσσει συγκεκριμένες δεξιότητες και δύναται να αριστεύσει σε κάποιους τομείς. Είναι παράλογο να μην τον αξιοποιήσουμε και να τον επιβραβεύσουμε γι’ αυτό του το κατόρθωμα και αντίθετα να τον θεωρούμε περίεργο ή ιδιότροπο. Ο Αριστοτέλης στο έργο του Ηθικά Νικομάχεια, αναλύοντας την έννοια της δικαιοσύνης, υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει μεγαλύτερη αδικία από τα να νέμονται ή να κατέχουν είτε ίσοι άνισα είτε άνισοι ίσα. Στην Ελλάδα, όπως διατυπώθηκε, δεν υπάρχει πάντα αξιοκρατία και επομένως τις περισσότερες φορές δεν επιβραβεύεται η αριστεία. Αυτός είναι και ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους πολλοί συμπολίτες μας φεύγουν στο εξωτερικό, όπου και διακρίνονται, αφήνοντας πίσω τους την Ελλάδα, που γίνεται σταδιακά μια χώρα γερόντων, χωρίς καινοτόμα και φωτεινά μυαλά τα οποία θα μπορούσαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση της χώρας. Αντί λοιπόν να αναλωνόμαστε σε θεωρίες για τις αρνητικές συνέπειες αυτού του φαινομένου για τη χώρα μας, θα ήταν προτιμότερο να αλλάξουμε την υπάρχουσα κατάσταση και να δημιουργήσουμε συνθήκες στην Ελλάδα τέτοιες, ώστε οι νέοι να μην αναγκάζονται να φύγουν από την ίδια τους τη χώρα
–55–
2016
Αριστεία
ΛOΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤIΛΟΓΟΣ
2016
προκειμένου να αξιοποιήσουν τις ικανότητές τους. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει αρχικά την αλλαγή της πιο πάνω νοοτροπίας. Χρειάζεται δηλαδή να καταλάβουμε ότι πρέπει συνεχώς στη ζωή μας να προσπαθούμε, να αγωνιζόμαστε και να μην ικανοποιούμαστε με ένα εύκολο αποτέλεσμα. Στόχος μας πρέπει να είναι η προσέγγιση της αριστείας, το να υπερβαίνουμε τον εαυτό μας σε κάθε μας προσπάθεια, το να αποκτήσουμε κουλτούρα μάθησης, ηθική συμπεριφορά και διάθεση για καινοτομία και αλλαγές. Έτσι, όχι μόνο θα γινόμαστε καλύτεροι και πιο ολοκληρωμένες προσωπικότητες, αλλά συγχρόνως θα εκτιμάμε και τα κατορθώματα των άλλων, γιατί θα έχουμε συνειδητοποιήσει την αξία τού να αγωνιζόμαστε και θα επιζητούμε την αξιοκρατία. Με βάση τα παραπάνω, καταλήγει κανείς στο συμπέρασμα ότι η αριστεία είναι αρετή. Το να είναι κανείς άριστος υποδηλώνει άτομο με σπουδαίες ικανότητες, το οποίο έχει θέληση και μπορεί να προσφέρει στον κόσμο. Γι’ αυτό και είναι απαραίτητο να επιβραβεύουμε την αριστεία. Είναι απαραίτητο να δίνουμε κίνητρα και υποστήριξη σε ανθρώπους με μεράκι για προσπάθεια και δουλειά και να μην τους εμποδίζουμε στο έργο τους. Αρκεί βέβαια και οι τελευταίοι να κατανοούν ότι ο ρόλος τους δεν είναι να καταδυναστεύουν τους συμπολίτες τους, αλλά να βοηθούν την κοινωνία, ανταποδίδοντας αυτά που οι άλλοι τους προσέφεραν για να φτάσουν εκεί που έφτασαν. Διαφορετικά, η κοινωνία δεν μπορεί να προοδεύσει. Χρειάζεται τους άριστους για να προάγονται οι επιστήμες και εν γένει ο πολιτισμός. Η αριστεία είναι η ειδοποιός διαφορά που θα κάνει την Ελλάδα να ανακάμψει μέσα από την προσωπική βελτίωση του καθενός μας, το ευγενές κίνητρο που θα παρακινήσει και άλλους να ακολουθήσουν λαμπρά παραδείγματα ζωής. Όσο γρηγορότερα αντιληφθούμε την πραγματική έννοια της αριστείας τόσο γρηγορότερα θα μπορέσει και η ίδια μας η κοινωνία να ανακάμψει.
–56–