DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:45 μ.μ. Page 77
17 Μοναδικότητα και ελευθερία ΝΙΚΟΣ Α. ΚΟΥΚΗΣ
Υπεύθυνος Λυκείου Εκπαιδευτηρίων Δούκα Μέλος Δ.Σ. Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού
Το καίριας σημασίας θέμα προβληματισμού που αναδεικνύει το φετινό ημερολόγιο των Εκπαιδευτηρίων Δούκα, αναφορικά με τη μοναδικότητα του παιδιού, είναι άμεσα συνδεδεμένο με πανανθρώπινες αξίες του πολιτισμού μας. Πρωτίστως την ελευθερία του ανθρώπου. Από την άλλη μεριά, σχετίζεται με τον ρόλο και την κατεύθυνση της αγωγής, τόσο στις οργανωμένες σχολικές μονάδες όσο κι εκείνης που δίνουν οι γονείς, ώστε η ασχημάτιστη συναισθηματικά, πνευματικά και κοινωνικά οντότητα, που λέγεται παιδί, να συγκροτηθεί και να αποκτήσει αυτοτέλεια. Κανονικά, η πρόκληση της μοναδικότητας θα έπρεπε να θεωρείται αυτονόητη. Τούτο σημαίνει ότι κάθε άνθρωπος από τα πρώτα της ζωής του βήματα αντιμετωπίζεται ως αυτόνομη προσωπικότητα, η οποία, καθώς μεγαλώνει, μπορεί και πρέπει να βρίσκει, μέσα από ένα σύνολο επιλογών και δυνατοτήτων, τον δρόμο προς την αυτοδυναμία. Για να γίνει αυτό, το κοινωνικό σύνολο και το πολιτιστικό περιβάλλον πρέπει να διαμορφώνουν ένα φιλελεύθερο πλαίσιο, εντός του οποίου η προσωπικότητα θεωρείται
–77–
DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:45 μ.μ. Page 78
Tο µοναδικό µου αποτύπωµα
20 15
ο κινητήριος μοχλός. Κι αυτή η δύναμη, που εκπηγάζει από το ελεύθερο άτομο, με τη σκέψη, την επινοητικότητα, τη φαντασία, την κριτική επεξεργασία των καταστάσεων, γίνεται η αιτία που πυροδοτεί αλλαγές, γεννά καινοτόμες ιδέες. Ο άνθρωπος που προετοιμάζεται για να καλλιεργήσει τα ιδιαίτερα ταλέντα και τις κλίσεις του μπορεί να προσφέρει καταθέτοντας δημιουργικό έργο. Και διά της εργασίας και της διάθεσής του για προσφορά βρίσκει ο ίδιος νόημα στη ζωή του, γίνεται δηλαδή ευτυχισμένος. Ιδού γιατί η ελευθερία, που συνδέεται με τη μοναδικότητα, γίνεται το εφαλτήριο όχι απλώς της παραγωγικότητας, μιας ποσοτικής δηλαδή διαδικασίας, αλλά αποκτά πρωτίστως ποιοτικά χαρακτηριστικά. Επιπροσθέτως, η μοναδικότητα των παιδιών, για να καλλιεργηθεί, προϋποθέτει μια συστηματική και μεθοδική αγωγή. Αν δεχθούμε ότι η ανθρώπινη προσωπικότητα συναποτελείται από πληθώρα στοιχείων, ο άνθρωπος καλείται να τα καλλιεργήσει όλα ή τέλος πάντων όσα περισσότερα δύναται, δεδομένου ότι τα χρονικά περιθώρια δεν είναι απεριόριστα και η επιβίωση προβάλλει ως ένας όρος που συχνά εξαναγκάζει τον άνθρωπο να θέτει σε δεύτερη μοίρα ό,τι θα τον έκανε ευτυχισμένο. Η συστηματική αγωγή, η επιστημονική κατεύθυνση, η ψυχολογική υποστήριξη, η μετάδοση γνώσεων, η επαφή με τα κοινωνικά δρώμενα και τις πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις σ’ ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, όλα αυτά παρέχουν ευκαιρίες δράσης, κατανόησης του κόσμου και, το κυριότερο, δίνουν τη δυνατότητα αυτογνωσίας και αυτοπροσδιορισμού, ώστε η μοναδικότητα να αναδειχθεί ως μια φυσιολογική συνέπεια. Πρωτίστως, η μοναδικότητα προϋποθέτει την παιδαγωγική αγάπη και τον σεβασμό από τους άγοντες (δηλαδή τους γονείς, δασκάλους και παιδαγωγούς). Χωρίς αυτά τα στοιχεία υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να επιβληθούν οι επιθυμίες των άλλων, πάντα
–78–
DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:45 μ.μ. Page 79
γινόµαστε ή γεννιόµαστε µοναδικοί;
σε συνάρτηση με φοβικές αντιλήψεις. Τα συστήματα που κατά το παρελθόν επιδίωκαν την εξομοίωση και τη συντριβή της μοναδικότητας στο όνομα της αναμφισβήτητης αλήθειας, της θρησκευτικής ή εθνικής υπεροχής, την υποταγή, τελικώς, σ’ ένα μονοδιάστατο σύστημα αγωγής, επέβαλαν τον ολοκληρωτισμό και παγίδευσαν την ανθρωπότητα στη στασιμότητα και τα άτομα στη δυστυχία. Προσοχή όμως. Η μοναδικότητα δεν πρέπει να μεταβληθεί σ’ ένα νέο πρότυπο που αγνοεί, στο όνομα της κακώς εννοούμενης ελευθερίας, τη συνάντηση των ανθρώπων και την υπηρέτηση κοινών στόχων. Η μοναδικότητα δεν πρέπει να καταντήσει αλαζονεία που οδηγεί στον εγωισμό και την ατομοκρατία. Αναμφίβολα, κάθε λογικός και ευαίσθητος άνθρωπος ονειρεύεται έναν κόσμο όπου το κάθε παιδί θα αντιμετωπίζεται ως μια εν δυνάμει προσωπικότητα. Και τον παιδαγωγό συμβοηθόσυμπαραστάτη και όχι απρόσιτο και επιβλητικό επιβολέα μιας βούλησης ξένης προς το παιδί και τις ανάγκες του. Μόνον έτσι μπορούμε να ευελπιστούμε ότι οι ολοκληρωμένες προσωπικότητες θα αποτελέσουν τη βάση για την πνευματική, ηθική και επιστημονική άνθηση του πολιτισμού μας, σ’ έναν κόσμο ελευθερίας, αμοιβαιότητας και ανεκτικότητας.
–79–
{2015
DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:45 μ.μ. Page 80