DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:46 μ.μ. Page 167
38 Το παιδί ως µοναδικότητα Καιρός να µελετήσουµε την αθέατη πλευρά του... ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΟΥΚΑΣ
Σύμβουλος Εκπαίδευσης Εκπαιδευτηρίων Δούκα
Tι περιμένουν, άραγε, οι μαθητές από εμάς; Μήπως μόνο τον ενθουσιασμό και την πληρότητα του μαθήματος; Μήπως την εικόνα ενός Δασκάλου που διαθέτει χιούμορ και αντιμετωπίζει με δικαιοσύνη όλα τα παιδιά; Πέρα από αυτά τα αυτονόητα, εκείνο που ιδιαίτερα αποζητούν είναι το «πώς» θα τους αντιμετωπίσουμε ως άτομα ξεχωριστά, ως πρόσωπα μοναδικά και ανεπανάληπτα...! Η επιτυχία μας, επομένως, απέναντί τους δεν εστιάζεται μόνο στην αποτελεσματική διαχείριση της τάξης. Ούτε, αποκλειστικά, στην ποιοτική μάθηση που επιδιώκουμε. Εδράζεται κυρίως στη δυνατότητά μας να μεγιστοποιούμε τις ευκαιρίες για την ανάδειξη της οντότητάς τους! Μια οντότητα που από «βιολογική ύπαρξη», με δεδομένα χαρακτηριστικά (γεννιόμαστε), διαμορφώνεται σε «“κοινωνική” οντότητα», ένα συνεχές που ξεκινάει από τη γέννηση και ολοκληρώνεται μέχρι την ανάδειξη συγκροτημένης προσωπικότητας (γινόμαστε)... Δεν είναι εύκολη αυτή η ανάδειξη. Ακόμη πιο δύσκολη είναι η δική μας κατάδυση στον παιδικό ψυχισμό. Είναι ωστόσο σημαντικό
–167–
DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:46 μ.μ. Page 168
Tο µοναδικό µου αποτύπωµα
20 15
να προσεγγίσουμε τη «φλεγόμενη βάτο» της αυθεντικότητάς τους και να δημιουργήσουμε τις συνθήκες, που θα τους επιτρέψουν να ανακαλύψουν τον εαυτό τους. Να ερμηνεύσουν τον άγνωστο κόσμο τους. Να βγουν «σαν σαλιγκάρια από το καβούκι» τους, όπως απλοϊκά σημείωνε παλιός Παιδαγωγός, και να διεκδικήσουν το δικαίωμα στη ζωή και στη δημιουργική τους εξέλιξη. Πραγματικά, είναι εύγλωττος, για να μην πω σχεδόν ταυτόσημος, ο συμβολισμός. Μια γενετικά προσδιορισμένη οντότητα, με συγκεκριμένα δομικά χαρακτηριστικά (γεννιόμαστε), η οποία γίνεται, κάτω από συγκεκριμένες κοινωνικές συνθήκες και περιβαλλοντικές επιδράσεις, ολοκληρωμένη προσωπικότητα που αφήνει το μοναδικό στίγμα, το ατομικό «αποτύπωμά» τους στην περιπέτεια της ζωής τους... Κάπως έτσι, σχηματικά, το «σαλιγκάρι» αφήνει το «αχνάρι» του στη ζωή!... Κάπως έτσι ο άνθρωπος αφήνει το «αποτύπωμα» στην ανθρώπινη μοίρα του!... Ένα «στίγμα» καθαρά ατομικό. Ένα ξεδίπλωμα προσωπικό. Στη δική του ώρα. Στο φυσικό του λίκνο. Στο «καβούκι» του, που το σέρνει με υπομονή και καρτερία, από την αφετηρία της δικής του ΜΟΝΑΔΙΚΗΣ ΟΝΤΟΤΗΤΑΣ! Αν το πλησιάσεις αδέξια και «αγγίξεις» βίαια την αργή πορεία του, αυτόματα αποσύρεται στο προστατευτικό του κέλυφος. Μαζεύεται αυτοεγκλωβιζόμενο και αδρανές. Δεν βγαίνει, παρά μόνο αν σπάσεις το καβούκι του... Θα δοκιμάσει με δισταγμό, ξανά... Σε πολλαπλάσιο χρόνο. Με υπέρμετρη υπομονή. Με μεγαλύτερη προσπάθεια. Μέχρις ότου η κλονισμένη του εμπιστοσύνη γίνει αυτοβεβαιότητα και θάρρος, για το καινούργιο ταξίδι «προς τα έξω»... Αυτός δεν είναι, συμβολικά, και ο αναδυόμενος «ανθρώπινος σαλίγκαρος»; Όσοι δουλεύουμε με παιδιά ζούμε αυτό τον συμβολισμό στη σχολική τάξη. Συνειδητοποιούμε τις απαιτήσεις που επιβάλλει η
–168–
DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:46 μ.μ. Page 169
γινόµαστε ή γεννιόµαστε µοναδικοί;
πολυτυπία της σχολικής τάξης και η ανάγκη για ιδιάζουσα μεταχείρισης κάθε παιδιού. Ας δούμε προσεκτικά το πορτρέτο μιας μαθητικής ομάδας: Ο επιτυχημένος μαθητής: Διακρίνεται για τις υψηλές επιδόσεις που του αρέσει να προβάλλει. Έχει κίνητρα μάθησης. Καλλιεργεί θετικά συναισθήματα. Αναπτύσσει υψηλή αυτοεκτίμηση. Δημιουργεί καλές σχέσεις Ωστόσο, η εξυπνάδα του (γεννιόμαστε) δεν είναι από μόνη της αρκετή. Σε κάποιες περιπτώσεις υιοθετεί μια συμπεριφορά αυταρέσκειας, που μπορεί να επηρεάσει την προσωπικότητα (γινόμαστε) και την προσωπική του ζωή. Ο κοινωνικός μαθητής: Επιδιώκει την κοινωνική επιδοκιμασία. Αναπτύσσει καλές σχέσεις και προβάλλει ηγετικό προφίλ. Επιζητεί επίσης οι επιδόσεις του στα μαθήματα να είναι καλές, ώστε να έχει κοινωνική αναγνώριση. Τον χαρακτηρίζει άνεση στις διαπροσωπικές του σχέσεις, το δε οικογενειακό του περιβάλλον έχει επιτυχημένη κοινωνική παρουσία. Ορισμένα από τα δομικά στοιχεία της προσωπικότητάς του (γεννιόμαστε) επηρεάζονται από τις προσωπικές εμπειρίες και από την ανατροφή του (γινόμαστε). Ο εξαρτημένος μαθητής: Χαρακτηρίζεται από μειωμένη αυτοπεποίθηση. Σημειώνει χαμηλές επιδόσεις. Έχει ανάγκη από εξωτερική στήριξη, χωρίς την οποία αισθάνεται ανασφαλής. Συνήθως από το οικογενειακό περιβάλλον ασκείται υπερβολικός έλεγχος, που αποθαρρύνει τις πρωτοβουλίες του. Μια τέτοια επίδραση επηρεάζει τη γενετική του φύση, αλλά μπορεί να εξισορροπηθεί από τη σωστή ανατροφή (γεννιόμαστε για να γίνουμε...)
–169–
20 15
DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:46 μ.μ. Page 170
Tο µοναδικό µου αποτύπωµα
Ο αρνητικός/αδιάφορος μαθητής: Τηρεί αρνητική στάση προς το σχολείο. Οι επιδόσεις του στα μαθήματα είναι χαμηλές. Είναι γενικά απειθής και δύσκολος. Προέρχεται άλλοτε από αυστηρό οικογενειακό περιβάλλον, έντονα απορριπτικό προς τα παιδιά και άλλοτε από δημοκρατική οικογένεια, η οποία δεν προσδιόρισε όμως κάποια όρια κοινωνικής ευπρέπειας. Με κατάλληλη αγωγή και συστηματική προσπάθεια μπορεί να αποκτήσει κίνητρα, να καλλιεργήσει θετικά συναισθήματα και να ολοκληρωθεί ως προσωπικότητα.
20 15
Ο μοναχικός μαθητής: Ελάχιστα μετέχει στη σχολική ζωή... Η απόδοσή του στα μαθήματα δεν είναι απαραιτήτως χαμηλή. Δεν μετέχει κατά κανόνα στο καθημερινό μάθημα. Δείχνει να αδιαφορεί για το περιβάλλον του. Είναι ακοινώνητος και συνεσταλμένος, αλλά έχει αυτοεκτίμηση. Η ανάπτυξή του μπορεί να επηρεαστεί θετικά από τα περιβαλλοντικά ερεθίσματα και την κατάλληλη καθοδήγηση, ώστε να διεκδικήσει κοινωνική ισορροπία και αναγνώριση. Η πολυτυπία της σχολικής τάξης που αναφέρθηκε είναι καθαρά ενδεικτική. Δεν δείχνει μόνο σε μικρογραφία τη δυναμική και τις αδυναμίες μιας σχολικής ομάδας. Περισσότερο αναδεικνύει την προσωπική «ταυτότητα» του κάθε παιδιού και τα αυθεντικά στοιχεία που συγκροτούν την παιδική Μοναδικότητα! Είναι ζωτικής σημασίας να βλέπουμε ολόκληρη την τάξη μέσα από την οπτική γωνία του κάθε παιδιού. Να σκύβουμε υπομονετικά στη δική του εικόνα της πραγματικότητας. Να βηματίζουμε με τον ρυθμό του. Να αναπνέουμε με την ένταση της δικής του αναπνοής. Γιατί το παιδί γεννιέται ως μοναδικότητα (γεννιόμαστε με
–170–
DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:46 μ.μ. Page 171
γινόµαστε ή γεννιόµαστε µοναδικοί;
χαρακτηριστικά που είναι γενετικά προκαθορισμένα), αλλά διαπλάθεται, ως οντότητα, κάτω από την επίδραση κοινωνικών όρων και περιβαλλοντικών επιδράσεων. Σε αυτό το πλαίσιο αναπτύσσεται το κρίσιμο και πολυσήμαντο έργο του δασκάλου. Ο δάσκαλος που «τολμά» να διδάσκει, υποστηρίζει ο Paulo Freire, πρέπει να διαβάζει την τάξη του σαν να ήταν κείμενο... Να προσέχει τα πάντα που αφορούν στην ομάδα και τον καθένα. Να ξέρει τι συμβαίνει στον κόσμο των παιδιών. Να μεταφράζει διαθέσεις, να μελετά ενέργειες και αντιδράσεις, να μαντεύει παιδικά όνειρα και προσδοκίες. Να διαμορφώνει το κατάλληλο παιδαγωγικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο θα «γαλουχηθεί» η γενετική μοναδικότητα και θα εξελιχθεί η κοινωνική οντότητά του. Γι’ αυτό το έργο, κάθε κόπος αξίζει τον κόπο!
20 15
–171–