DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:44 μ.μ. Page 15
γινόµαστε ή γεννιόµαστε µοναδικοί;
Η διαμόρφωση ορισμένων χαρακτηριστικών του εγκεφάλου είναι γενετικά προ-προκαθορισμένη κι επομένως δεν εξαρτάται από την ανατροφή με άμεσο τρόπο· όπως π.χ. ο οπτικός φλοιός που βρίσκεται στο ίδιο μέρος του εγκεφάλου σ’ όλα τα άτομα και είναι «καλωδιωμένος» με τον ίδιο τρόπο. Η αρχιτεκτονική όμως ορισμένων χαρακτηριστικών του εγκεφάλου επηρεάζεται σημαντικά από την εμπειρία, την ανατροφή και διαφέρει από άτομο σε άτομο, ακόμα και στα μονοζυγωτικά δίδυμα. Η ανάπτυξη/μορφοποίηση λοιπόν του εγκεφάλου μας εξαρτάται από τη βιολογική/γενετική του φύση και από την ανατροφή, που και τα δύο ποικίλουν μεταξύ όλων των ανθρώπων. Κατά την εφηβεία συμβαίνουν εγκεφαλικές αλλαγές, με την πιο ριζική στον μετωπιαίο λοβό, την εγκεφαλική περιοχή που συνδέεται με τις γνωσιακές διεργασίες, την προσοχή και την επιλογή δραστηριοτήτων, την αντίδραση αναστολής ανεπίτρεπτης συμπεριφοράς, την κατακράτηση πληροφοριών, την εκτέλεση πιο περίπλοκων δραστηριοτήτων – εκτέλεση δυο πραγμάτων ταυτόχρονα, την πολυπραγμοσύνη δηλαδή. Στο μέσο της εφηβείας η ικανότητα λήψης και εκτέλεσης αποφάσεων προσεγγίζει το επίπεδο των ενηλίκων, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι έφηβοι παίρνουν αποφάσεις με τον ίδιο τρόπο όπως οι μεγάλοι. Αντίθετα, οι έφηβοι εμπλέκονται σε συμπεριφορές μεγαλύτερου ρίσκου, κατάσταση που μπορεί να σχετίζεται με την αυξημένη αίσθηση/ικανοποίηση γι’ αυτό που ρισκάρουν, με την επιδίωξη καινοτόμου συμπεριφοράς και με τη μεγάλη διάθεση εξερεύνησης εν γένει. Η ανάπτυξη του εγκεφάλου συνεχίζεται και δεν σταματά στην εφηβεία. Οι κρίσιμες-ευαίσθητες περίοδοι μάθησης των πρώτων μας παιδικών χρόνων είναι βέβαια σημαντικές, αλλά η ευπλαστότητα του εγκεφάλου μας δεν χάνεται ποτέ. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει, στον κατάλληλο χρόνο, να βρίσκουν βασικό ζωτικό χώρο στον
–15–
20 15
DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:44 μ.μ. Page 16
Tο µοναδικό µου αποτύπωµα
20 15
εγκέφαλο ποικίλα ενδιαφέροντα και δραστηριότητες, που θα συμβάλλουν στη φυσική ολιστική λειτουργία του εγκεφάλου. Το παιδαγωγικο-εκπαιδευτικό περιβάλλον μας αφήνει αναμφίβολα το αποτύπωμά του στον εγκέφαλό μας, εκφυλίζοντας συνάψεις ή ενισχύοντας άλλες και εξειδικεύοντάς τες. Η σημαντικότητα αυτού του συναπτικού-νευρωνικού αποτυπώματος φαίνεται και στη διάσταση κατά την οποία παιδιά που εκτελούσαν ένα καθήκον, όχι τόσο καλά όσο ενήλικα άτομα, παρουσίασαν 60% περισσότερη ενεργοποίηση στον προμετωπιαίο λοβό τους. Είναι μια αντίδραση εξισορρόπησης των λιγότερο αναπτυγμένων νευρωνικών δικτύων τους· τα παιδιά δηλαδή ζορίζονται αν το απαιτούμενο μαθησιακό καθήκον δεν είναι σε αρμονία με το επίπεδο της φυσικής ωρίμανσης του εγκεφάλου τους. Η μάθηση είναι μια φυσική διεργασία στον άνθρωπο· και ενώ οι εγκέφαλοι των εφήβων έχουν μια τεράστια μαθησιακή δυναμική, με τη μάθηση στην εφηβεία να είναι ουσιώδης για την επιτυχή σταδιοδρομία τους, ίσως δεν τους βοηθούμε ιδιαίτερα να αγαπούν το σχολείο. Πώς θα τους συμφιλιώσουμε λοιπόν με τη μάθηση; Αν αποδεχτούμε ότι η μάθηση είναι κάτι πολύ περισσότερο από την κατάκτηση γνώσεων ή την ανάπτυξη γνωσιακών επιδεξιοτήτων, τότε η διδασκαλία δεν θα πρέπει να ’ναι μια συσσώρευση μαθημάτων και ασκήσεων με στόχο την επιτυχία στις εξετάσεις. Η μάθηση επιτυγχάνεται σ’ ένα κοινωνικό πλαίσιο και περιεχόμενο και θα πρέπει, ιδιαίτερα στους έφηβους, να εστιάζεται στο περιβάλλον τους, στο τι τους ανοίγει σταδιακά τα μάτια προς την κοινωνία που θα ζήσουν: στο εγώ τους, στους φίλους τους, στην οικογένειά τους, στο σχολείο, στο μελλοντικό εργασιακό τους περιβάλλον, στην κοινωνία, στη ζωή. Σε γενικότερο και καταληκτικό τόνο εκείνο που έχει σήμερα ανάγκη ο μαθητής δεν είναι μόνο η σχολική τυπική εκπαίδευση·
–16–