Psychodrama jako narzędzie edukacji Podręcznik dla trenerów i nauczycieli Projekt Leonardo da Vinci – Transfer Innowacji
Projekt nr: 2013-1-GR1-LEO05-14123
Ten projekt został sfinansowany przy wsparciu Komisji Europejskiej. Niniejsza publikacja odzwierciedla jedynie poglądy autorów. Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie zawartych w niej informacji w jakikolwiek sposób.
1
Spis treści Przedmowa ........................................................................................................................... 3 1.
Psychodrama w procesie edukacyjnym .......................................................................... 5
2.
Wprowadzenie do materiałów szkoleniowych PaTiE ...................................................... 8
3.
2.1.
Zalecenia i kwestie kluczowe .................................................................................. 8
2.2.
Wymagania, materiały i narzędzia ........................................................................... 9
2.3.
Charakterystyka każdego z warsztatów..................................................................10
MODUŁ 1: DOŚWIADCZENIOWA METODA PSYCHODRAMY ....................................................10 MODUŁ 2: ROZGRZEWKA .................................................................................................12 MODUŁ 3: SIŁA GRUPY ....................................................................................................13 MODUŁ 4: SOCJOMETRYCZNE MAPOWANIE GRUPY ............................................................15 MODUŁ 5: ZARZĄDZANIE KONFLIKTEM...............................................................................17 MODUŁ 6: PRACA Z SYMBOLAMI .......................................................................................18 MODUŁ 7: ODGRYWANIE RÓL ...........................................................................................21 MODUŁ 8: DZIELENIE SIĘ W GRUPIE ..................................................................................24 Ewaluacja ......................................................................................................................27 3.1. Formularz ewaluacyjny dla reżysera warsztatów w psychodramatycznych ćwiczeniach ......................................................................................................................27 3.2.
Wzór ewaluacyjnego sprawozdania dla reżysera warsztatów .................................29
3.3.
Formularze ewaluacyjne dla uczestników kursu (1 formularz dla każdego modułu)31
MODUŁ 1: “DOŚWIADCZENIOWA METODA PSYCHODRAMY”..................................................31 MODUŁ 2: “ROZGRZEWKA” ...............................................................................................32 MODUŁ 3: “SIŁA GRUPY” ..................................................................................................34 MODUŁ 4: “SOCJOMETRYCZNE MAPOWANIE GRUPY” ..........................................................35 MODUŁ 5: “ZARZĄDZANIE KONFLIKTEM” ............................................................................37 MODUŁ 6: “PRACA Z SYMBOLAMI” .....................................................................................38 MODUŁ 7: “ODGRYWANIE RÓL”.........................................................................................39 MODUŁ 8: “DZIELENIE SIĘ W GRUPIE”................................................................................41 3.4. Ocena wyników ......................................................................................................43 BIBLIOGRAFIA: ...................................................................................................................44
2
Przedmowa Podręcznik dla instruktorów dotyczący psychodramatycznych metod szkoleniowych opartych na działaniu został stworzony w ramach projektu „PaTiE – Psychodrama as a Tool in Education (Psychodrama jako narzędzie edukacji), sfinansowanego przez IKY Agencję Narodową Grecji, w kontekście projektu Leonardo da Vinci, Transferu Innowacji, Planowania UE 2007-20013. Projekt został zatwierdzony w roku 2013, jego całkowity czas trwania to 24 miesiące, kończy się on 30 września 2015r., biorą w nim udział 4 państwa członkowskie UE oraz 6 partnerów: Region Kreta/Wydział uczenia się przez całe życie/ Regionalna jednostka Centrum Szkoleniowego Retimno, ECTE Retimno (Grecja). Placówka kształcenia ustawicznego EST, Bielskie Stowarzyszenie Artystyczne Teatr Grodzki (Polska), Centro Macchiavelli Firenze (Włochy), oraz ALECOP, S.COOP. (Hiszpania). Nadrzędnym celem programu PaTiE jest przedstawienie nauczycielom kształcenia zawodowego osób dorosłych doświadczeniowych metod psychodramy oraz nauczenie ich jak efektywnie zastosować wybrane psychodramatyczne zasady i techniki w procesach edukacyjnych. Co więcej, projekt PaTiE stara się przekazać partnerom psychodramatyczne, doświadczeniowe metody uczenia się, rozwinięte przez polskich partnerów i wykorzystane przez nich w kursach szkoleniowych. Polski partner „Stowarzyszenie Teatr Grodzki” prowadził projekt POTENS (nr Projektu 142673-LLP-1-2008-1-PL-Grundtvig-GMP) a “Placówka EST” była partnerem w konsorcjum. Poprzez wdrożenie projektu POTENS polscy partnerzy stworzyli „Wskazówki dotyczące użycia psychodramy w edukacji osób dorosłych” oraz książkę zatytułowaną „W poszukiwaniu kreatywności”. Te materiały edukacyjne, oraz wiedza praktyczna zostały przeniesione do projektu PaTiE i przystosowane do potrzeb uczestniczących krajów oraz sektora kształcenia zawodowego osób dorosłych. Opracowanie wskazówek ma swoją podstawę we współpracy międzynarodowego zespołu ekspertów. Wstępne wersje wskazówek zostały przetestowane podczas narodowych warsztatów wprowadzających, zorganizowanych w celu oceny stworzonego uprzednio kursu PaTiE oraz materiałów szkoleniowych. Zostało to osiągnięte poprzez przeprowadzenie czterech kursów pilotażowych w każdym z krajów biorących udział [w projekcie] (Grecja, Włochy, Polska i Hiszpania) w języku kraju, w którym się odbywały. Cztery pilotażowe krajowe kursy odbywały się pod okiem doświadczonych psychodramatystów. Owe pilotażowe kursy zostały przeprowadzone w 2015r, trwając łącznie 64 godziny w każdym z krajów, razem uczestniczyło w nich 48 nauczycieli kształcenia zawodowego osób dorosłych, którzy doświadczali i wypróbowywali psychodramatyczne techniki i metody. Niniejszy podręcznik jest podzielony na trzy rozdziały; rozdział zatytułowany Psychodrama w procesie edukacyjnym zawiera główne idee przewodnie wiążące się z użyciem psychodramy w edukacji osób dorosłych. Większa część tego rozdziału została zaczerpnięta z Wskazówek odnoście użycia psychodramy w edukacji osób dorosłych, stworzonych w ramach wprowadzania unijnego projektu POTENS. Rozdział o tytule Wprowadzenie do materiałów szkoleniowych PaTiE ma na celu udzielenie wskazówek jak używać książki z ćwiczeniami oraz teorii a także gdzie znaleźć materiał, którego należy nauczyć. Reżyserowie warsztatów PaTiE znajdą także wskazówki jak skonstruować każde warsztaty, biorąc pod uwagę czas ich trwania oraz treść, a także jak określić cele każdego z ćwiczeń. W ostatnim rozdziale, zatytułowanym Ewaluacja, mówi się o ocenie kursu. W tym rozdziale reżyserowie warsztatów będą mogli znaleźć wskazówki dotyczące kryteriów według których 3
powinni oni ocenić ukończone w ramach warsztatów ćwiczenia. W tym rozdziale znajdują się także zalecane wzory formularzy ewaluacyjnych i ankiet, zaprojektowanych w celu ułatwienia oceny technik i metod przedstawionych w każdym module kursu PaTiE.
4
1. Psychodrama w procesie edukacyjnym Punktami wyjścia edukacyjnej psychodramy są osobiste i zawodowe granice dwojga relacyjnych partnerów: uczącego się i edukatora. Celem edukacji jest przekazanie wiedzy, postaw i umiejętności. Psychodrama oferuje odpowiednią metodę i przydatne narzędzia, nadające się zwłaszcza do zmieniania postaw i rozwijania umiejętności w różnych dziedzinach edukacji, jak również w stosowaniu teoretycznej wiedzy. W sferze zmiany postawy zawierają się należące do ucznia emocje, wartości, przekonania, uprzedzenia i oczekiwania wobec ról, które wpływają na atmosferę nauki oraz relację ucznia z edukatorem i samą edukacją, a także na proces i środowisko uczenia się. Głównie w tej dziedzinie psychodrama może stworzyć scenę pozwalającą na dokonywanie kreatywnych uwag odnoszących się do uczuć i przekonań zarówno uczniów jak i edukatorów, tworząc możliwości jasnego określenia ról, oczekiwań, wartości, przekonań i przesądów. Umiejętności to zdolność do wykorzystania konkretnej zdobytej wiedzy w praktyce. Dziedzina wiedzy wiąże się zarówno z samą wiedzą teoretyczną jak i z jej zastosowaniem. Psychodrama oznacza działanie, to znaczy wykonywanie w praktyce tego, co osoba wie, lub nawet to czego nie wie, lub po prosu doświadczenie w praktyce tego, do czego osoba jest zdolna i jakiego rodzaju efekt mogą odnieść niektóre działania. Psychodrama, zastosowana w sferze postaw i zdolności interpersonalnych może, przede wszystkim, zapewnić wspaniałą metodę i korzystne środki do szkolenia osób z wyższym i niższym wykształceniem, do prowadzenia działań odnoszących się do uczenia się przez całe życie, co oznacza także superwizję edukacyjnej pracy i grona pedagogicznego. Jeden z wspomnianych przez Blatnera (2002) problemów, związany z najbardziej rozpowszechnioną techniką zaczerpniętą z moreniańskiej tradycji – odgrywaniem ról, „pochodzi z powszechnej skłonności do zakładania, że umiejętności interpersonalne są łatwiejsze niż umiejętności techniczne – chociaż w istocie są one jeszcze trudniejsze – dlatego też ludzie zazwyczaj myślą, że mogą brać udział w bezpośrednim odgrywaniu ról, zanim zdobędą jakiekolwiek kompetencje (nie mówiąc o mistrzowskim opanowaniu). (…) Czasami nauczycielom nie udaje się docenić poziomu skomplikowania umiejętności, jakiej uczą, a należy podkreślić, że bezpośrednie odgrywanie ról jest niemal tak skomplikowane jak uczenie się tego jak urodzić dziecko”. Umiejętność edukowania i nauczania jest, przede wszystkim, umiejętnością interpersonalną, a właśnie na tym polu psychodrama może wiele wnieść, jest to bowiem zasadniczo sposób rozwijania umiejętności interpersonalnych, pogłębiania zawodowej samowiedzy a także lepszego zrozumienia potrzeb uczniów. Zmiana postaw i rozwijanie umiejętności wymaga akomodacyjnego sposobu uczenia się. Zgadzamy się z poglądem Adama Blatnera na wspólne potrzeby wszystkich uczniów biorących udział w edukacji, który wiążące się z tym, co znany psycholog i epistemolog Piaget nazwał asymilacją i akomodacją w procesie uczenia się. „Niestety tak duża część edukacji jest ukierunkowana na typy uczenia się, które można w łatwy sposób sprawdzić testowo, jest to asymilacyjny, oparty na zapamiętywaniu typ uczenia się. A tym, co świat potrzebuje naprawdę to ludzie posiadający umiejętności, te zaś wykraczają poza samą znajomość faktów. Umiejętności jednak wymagają bardziej skomplikowanego, ukierunkowanego na osiągnięcia sposobu sprawdzania, który wymaga od nauczyciela większej uwagi, zawiera też więcej subtelnych zmiennych. A umiejętności odzwierciedla właśnie akomodacyjny typ uczenia. (…) Tych umiejętności nie można się nauczyć czytając 5
jakąkolwiek ilość książek, chociaż skromne materiały dydaktyczne mogą być pomocne w tworzeniu intelektualnych ram dla akomodacyjnego uczenia. Należy raczej ćwiczyć, praktykować i uczyć rodzaje umiejętności potrzebne do plastycznego, kreatywnego i racjonalnego myślenia, poprzez proces interakcji, podejmowania ryzyka, wyrażania się, wyrażania opinii, zachęcania oraz, mówiąc w skrócie, poprzez proces, któremu bliżej do nauki pływania niż do uczenia się stolic różnych stanów” (Blatner, 2002). Psychodrama oferuje cenne metody ponownego osiągnięcia równowagi między asymilacyjnym a akomodacyjnym trybem uczenia się, wraz z ich dużymi możliwościami wsparcia akomodacyjnego uczenia się poprzez swoje oparte na działaniu metody, rozwijające spontaniczność i kreatywność. Stworzona przez psychodramę atmosfera uczenia się jest kolejnym podstawowym środkiem psychodramy w edukacji. Psychodrama, jako metoda grupowa może stworzyć właściwe środowisko uczenia się, dzięki budowaniu spójności grupy, atmosfery zaufania i bezpieczeństwa, w której uczeń może skutecznie radzić sobie ze swoimi lękami, wzbudzonymi przez sytuację uczenia się, nauczyciela/edukatora, czy członków grupy. Z wieloma problemami, z którymi edukatorzy borykają się w swojej pracy (n.p. ludzie rezygnujący z edukacji, brak motywacji) można sobie poradzić bardziej skutecznie, jeśli poświęci się więcej uwagi rozwojowi spójności grupy oraz tworzeniu właściwego środowiska uczenia się. Zazwyczaj przeznacza się zbyt mało czasu na kwestie bezpieczeństwa oraz budowanie spójności grupy. Często klas nie traktuje się jak grupy przechodzącej przez różne fazy od narodzenia do końca, lecz raczej jak masę, nie biorąc pod uwagę podstawowego fenomenu dynamiki grupy. Zdolność radzenia sobie z fenomenem dynamiki grupy wymaga szerszego i bardziej dogłębnego szkolenia, zwłaszcza jeśli chodzi o ważniejsze kwestie dynamiki grupy takie jak rozwiązywanie konfliktu i radzenie sobie z oporem. Używane w edukacji techniki psychodramy opierają się głównie na sposobie w jaki lider psychodramy/ edukator rozumie zastosowanie psychodrama tycznych narzędzi. To zależy od: Sposobu, w jaki reżyserowie psychodramy/ nauczyciele osób dorosłych postrzegają granice swojej zawodowej roli, kompetencji i odpowiedzialności (zawodowa samowiedza) Zawodowych relacji (spotkanie, następnie umowy) między różnymi wzorami ról zaangażowanymi w proces edukacyjny Tego, jakie są prawdziwe role, potrzeby, motywacje i inne cechy uczestników/uczniów, i w jakim stopniu nauczyciele osób dorosłych je rozumieją Celów psychodramatycznej interwencji w konkretnych edukacyjnych (i organizacyjnych) warunkach, związanych z konkretną edukacyjną umową itd. Wszystkie techniki psychodramy mogą służyć osiągnięciu celów wyznaczonych w projekcie PaTiE, lecz sukces użycia psychodramy w edukacji zależy od ugruntowania kompetencji edukatora przez kompleksowe szkolenie psychodramatyczne. Reżyserowie pilotażowych kursów, wyszkoleni eksperci psychodramy, wykorzystali duży zakres zastosowań psychodramy. Nauczyciele kształcenia osób dorosłych, uczestnicy pilotażowych kursów PaTiE, będący, zgodnie z oczekiwaniami, głównie na pierwszych etapach psychodramy, odkrywali przede wszystkim wykorzystanie ćwiczeń rozgrzewkowych i socjometrycznych, 6
pewnych wspólnych gier i odbywających się w podgrupach ćwiczeń odgrywania ról, a także kilku sposobów samo wyrażania się, takich jak poruszania się i użycie symbolicznych przedmiotów. Ćwiczenia rozgrzewkowe, lub przełamujące lody zostały użyte przez nauczycieli kształcenia zawodowego w celu zmotywowania swoich uczniów/uczestników kursów do lepszego poznania siebie nawzajem i stworzenia środowiska uczenia się.
7
2. Wprowadzenie do materiałów szkoleniowych PaTiE Niniejszy rozdział zawiera wskazówki dla nauczycieli kształcenia zawodowego osób dorosłych, dotyczących tego jak używać książki z ćwiczeniami oraz teorii a także gdzie znaleźć materiały do nauczenia. Reżyserowie warsztatów PaTiE także znajdą wskazówki jak budować każde warsztaty biorąc pod uwagę dostępny czas i ich treść, a także jak określić cele każdego ćwiczenia. W sekcji poświęconej ewaluacji zostały określone kryteria, według których reżyser powinien ocenić ukończone w czasie warsztatów ćwiczenia a także odnoszące się do nich zalecane wzorce formularzy ewaluacyjnych oraz kwestionariusze.
2.1. Zalecenia i kwestie kluczowe tych
w klasie. Jeżeli reżyser warsztatów
warsztatów to nauczyciele kształcenia
zastanawia się nad wprowadzeniem
Uczestnicy:
uczestnicy zajmujący
zawodowego szkoleniem
i
się
któregokolwiek z modułów powinien
kształceniem
najpierw zapoznać się z jego celami
ustawicznym. Zaleca się, żeby grupa
i
liczyła od 10 do 16 uczestników.
ćwiczeniami. Informacje na ten temat
Poziom zawartości: Powiedziano, że
można znaleźć we wprowadzeniu do
moduły są od siebie niezależne,
danych
jednak
w podjęciu decyzji, który moduł będzie
może
uczestnicy
się
nie
zdarzyć, brali
że
udziału
zaprezentowanymi
tematów,
w
co
najbardziej
nim
pomaga odpowiadał
w innych sesjach. W takim wypadku
zainteresowaniom grupy.
mogą
Cel: celem jest zarówno nauczenie jak
poprosić
instruktora,
żeby
rozważył, czy potrzebne jest bardziej
ważny
dogłębne
psychodramatycznej w klasie a także
pojęć.
zbadanie
podstawowych
Nauczyciele
kształcenia
jest
symbol
zaprezentowanie
w
pracy
nauczycielom
zawodowego osób dorosłych mogą
kształcenia
zapoznać
treścią
nauczycielom kształcenia przez całe
pierwszego
życie ćwiczeń, które pozwolą im na
się
z
wprowadzającego,
zawodowego
Modułu, lub jakiegokolwiek innego
udoskonalenie
modułu
wielokierunkowych
kursu,
żeby
zrozumieć
oraz
pewnych kompetencji,
wybrane kluczowe pojęcia.
określanych jako zasadnicze przez
Cel: celem niniejszego kursu jest
samych
przedstawienie
technik,
edukacyjnego. Niektóre z nich to,
do
poprawa komunikacji z uczestnikami
przeprowadzenia psychodramatycznej
kursu, prowadzenie zróżnicowanych
pracy
grup, tworzenie atmosfery większego
które
mogą podczas
pewnych posłużyć różnych
ćwiczeń
8
członków
sektora
zaufania, motywowanie uczestników
Struktura: warsztaty będą odbywać
kursu,
się
rozwijanie
wzajemnego
zgodnie
ze
zrozumienia pośród członków klasy
psychodramatyczną
lub
Rozgrzewka,
wspieranie
kreatywności
i spontaniczności. Czas
dzielenia każdy
trwania:
modułów,
jest
z
ośmiu
przeznaczony
zwykłą strukturą.
odgrywanie
się.
i
faza
Psychodramatyczna
struktura jest zawsze zależna od klasy
dla
oraz potrzeb i wymagań grupy.
prowadzenia warsztatów trwających
Ćwiczenia:
8-10 godzin (podczas pilotażowych
ćwiczenia, przedstawione w każdym
kursów dostrzeżono, że 64 godziny
module, mają na celu zapoznanie
mogą nie wystarczyć do zdobycia
edukatorów z pewnymi zachodzącymi
wystarczającej
roli
w psychodramie procesami, dzięki
się
czemu zrozumieją oni jak zastosować
zwiększenie czasu trwania warsztatów
owe ćwiczenia w klasie. W przypadku
do
pracy z symbolami w psychodramie,
reżysera,
80
trwania
pewności
dlatego
godzin. zależy
też
w
zaleca
Rzeczywisty od
potrzeb
czas danej
celem
Psychodramatyczne
ćwiczeń,
znajdujących
podręczniku,
grupy. Zaleca się, żeby warsztaty na
w
podstawie każdego modułu zamykały
nauczycielom
się w ciągu jednego dnia, lub jeśli nie
zawodowego osób dorosłych narzędzi
jest to możliwe, odbywały się w dwa
pozwalających
następujące po sobie dni.
z różnego rodzaju sytuacjami, jakie mogą
jest
się
zapewnienie kształcenia
im
pojawić
radzić
się
w
sobie klasie.
2.2. Wymagania, materiały i narzędzia Reżyser warsztatów: reżyserem
Przestrzeń:
do
warsztatów powinien być zawodowy
warsztatów
wymagane
psychodramatysta.
są
pomieszczenie, takie, w którym jest
bardzo potężne, dlatego też powinien
wystarczająco dużo przestrzeni, żeby
je
uczestnicy
Te
przedstawiać
techniki
ekspert.
mogli i
prowadzenia
się
jest
tych duże
swobodnie
W psychodramie ważna jest zasada
poruszać
„oczekuj więcej niż to, czego się
ćwiczenia
spodziewałeś”, dlatego też potrzebny
Teoria:
jest doświadczony w wykorzystywaniu
teoretycznych
tych technik instruktor.
psychodramatyczną akcję, zaleca się,
w
wykonywać
zalecane
celu
włączenia
pojęć
w
żeby reżyser warsztatów zarysował
9
kluczowe
pojęcia,
zaprezentowane
które
potrzebne
do
przeprowadzenia
głównym
dramatycznego odgrywania zostały
ćwiczeniu danych warsztatów, biorąc
określone w każdym module, zatem
pod uwagę potrzeby uczestników, co
do zaplanowania i przeprowadzenia
zostanie wyjaśnione później.
warsztatów
Narzędzia
i
w
zostaną
materiały:
narzędzia
PaTiE
potrzebować
materiałów
potrzebne do planowania i oceny
szkoleniowych
ćwiczeń, które odbyły się w czasie
potrzeby niniejszego kursu.
warsztatów
a
także
będziesz
stworzonych
na
materiały
2.3. Charakterystyka każdego z warsztatów Poniżej wymieniono główne teorie, zawarte w każdym z modułów wraz z konkretnymi pojęciami, które powinny zostać wyjaśnione w każdym z warsztatów, oraz pewne porady i techniki, które można wykorzystać. Niemniej, należy pamiętać, że w zależności od doświadczenia reżysera warsztatów, może on czy ona zmienić ćwiczenia i dostosować teorie.
Moduł 1: Doświadczeniowa metoda psychodramy Kategoria Czas
Materiały
Instrukcje
Odnośniki
Prezentacja treści Strony 3-19 modułu oraz jego celów, po której następuje wprowadzenie do teorii: 1-2 godzin Praktyczna prezentacja teorii i konkretnych podejść/technik poprzez ćwiczenia i dyskusję z uczniami: 5-6 godzin. Ewaluacja: jedna godzina (potencjalnie może po niej następować przesłanie ankiet przez e-mail) Kolorowe szarfy Strony 20-31 Kartki papieru (mniejsze i większe) 10
Rezultaty kształcenia
Prezentacja teorii
Ćwiczenia i zajęcia
Kawałki tektury, klej, nożyczki, sznurki do robienia masek Ilustrowane czasopisma lub gazety Markery, ołówki, kredki w różnych kolorach Flipchart lub tablica Rzutnik (opcjonalnie) Po ukończeniu modułu, Strona 3 uczestnicy będą potrafili: Zarysować główne pojęcia i zasady psychodramy Podać przykłady zastosowania tej metody w edukacji Określić potencjalne zagrożenia wynikające z użycia psychodramy poza kontekstem terapeutycznym Wskazać możliwości wzbogacenia kształcenia zawodowego osób dorosłych psychodramatycznymi technikami i ćwiczeniami J.L. Moreno i geneza Strony 5-20 psychodramy Kreatywność i spontaniczność – kamienie węgielne psychodramy Prymat spotkania Na psychodramatycznej scenie Repertuar ról Dzielenie się Powitania Strony 20-33 Nazwy Zaufanie Społeczny atom Ćwiczenia
11
uzupełniające Maski Tak-Nie Ścieżka
Moduł 2: Rozgrzewka Kategoria Czas
Materiały
Rezultaty kształcenia
Instrukcje Krótka prezentacja modułu, celów, metod i instruktorów. 15 minut Ćwiczenie rozgrzewające 15-30 minut Wprowadzenie dla uczestników (prezentacja modułu, cele/zakres itd. prezentacja teorii): 1-2 godzin Zajęcia/ćwiczenia/dyskusja: 3-5 godzin Ewaluacja: 1 godzina Kolorowe chusty Papier i długopisy/ołówki do pisania/rysowania Kolorowe kawałki materiału Maski Kapelusze Kolorowa farba (tempera) Muzyka i odtwarzacz Różnego rodzaju magazyny poświęcone sportowi, polowaniu, zagadnieniom społecznym, rozrywce, przyrodzie itd. Nożyczki, klej, długopisy i kredki Oczekuje się, że uczestnicy będą potrafili: Wyjaśnić zasady rozgrzewki i jej potencjalne korzyści w edukacji zawodowej osób dorosłych Wymienić techniki rozgrzewające i uzasadnić jak 12
Odnośniki Strony 4-7
Strona 26
Strony 22-24
Prezentacja teorii
Ćwiczenia i zajęcia
i dlaczego uczestnicy mogą je zastosować (lub nie) w swojej pracy Zaproponować i przeprowadzić odpowiednie ćwiczenie w odpowiedzi na konkretny problem/wyzwanie w grupie uczących się osób dorosłych Dyskutować z grupą na temat tego doświadczenia Definicja Rozgrzewki Pojęcie Tele Tele i spotkanie Pojęcie spontaniczności Pojęcie kreatywności Gra i psychodrama Ćwiczenia mające na celu ułatwienie prezentacji Ćwiczenia wspierające budowanie zespołu Ćwiczenia wykonywane w ruchu
Strony 5-30
Strony 30-40
Moduł 3: Siła grupy Kategoria Czas
Instrukcje Krótka prezentacja modułu, celów, metod i instruktorów: 30 minut Ćwiczenia rozgrzewające i dyskusja dotycząca dynamiki grupy: 1 godzina Prezentacja teorii, teorie dynamiki grupy: 1-2 godzin Zajęcia/ćwiczenia/dyskusja: 5-6 godzin Ewaluacja: 1 godzina
13
Odnośniki Strony 3- 4
Materiały
Rezultaty kształcenia
Prezentacja teorii
Ćwiczenia i zajęcia
Kolorowe chusty Maty/dywany Różne zabawki: zwierzęta, kukły różnej płci lalek, lalek różnego rodzaju wróżek, syren Kartki papieru i kolorowe markery, ołówki, pastele olejne Playmobil Wyjaśnić zasady grupy i dynamiki grupy oraz potencjalne korzyści płynące z ich zastosowania w kształceniu zawodowym osób dorosłych Określić korzyści psychodramy w procesie edukacyjnym z perspektywy członka grupy Wymienić trzy ćwiczenia odnoszące się do pracy grupowej oraz powiedzieć jak można je zastosować w klasie Zaproponować i przeprowadzić pewne ćwiczenie, odnoszące się do konkretnego wyzwania w grupie uczących się osób dorosłych Historyczny zarys naukowych badań grupy Definiowanie grup Opisywanie grup Dynamika grupy Stadia rozwoju grupy Grupy i dynamika grupy w psychodramie Wartość dynamiki grupy w edukacji Policz do 20 Zmiana pozycji Kto zabierze mnie na drugą stronę
14
Strony 26- 33
Strona 3
Strony 4- 20
Wprowadzenie do ćwiczeń. Strony 21- 22 Czynniki I
Grupowe ciało Jak film Wymyślanie historii Tylko jedno słowo Przejdź się i skup Grupowa rzeźba Moja droga w grupie
niebezpieczeństwa użycia metody przez edukatora. Strony 22-25. Ćwiczenia, strony 25-34
Moduł 4: Socjometryczne mapowanie grupy Kategoria
Instrukcje
Czas
Prezentacja treści modułu i jego celów, po której następuje wprowadzenie do teorii: 1-2 godzin Praktyczna demonstracja teorii i konkretnych metod/technik poprzez ćwiczenia i dyskusję z uczestnikami: 5-6 godzin Ewaluacja: 1 godzina (po niej może następować wysłanie ankiet przez e-mail) Kolorowe chusty Kartki papieru (mniejsze i większe) Markery, długopisy, kredki w różnych kolorach Flipchart lub tablica Rzutnik (opcjonalnie) Po ukończeniu modułu uczestnicy będą potrafili: Wyjaśnić zasady socjometrii i jej potencjalnych korzyści dla edukacyjnej pracy w kształceniu zawodowym osób dorosłych Wymienić trzy
Materiały
Rezultaty kształcenia
15
Odnośniki Strony 3-20
Strony 24-37
Strona 3
Prezentacja teorii
Ćwiczenia i zajęcia
socjometryczne techniki i uzasadnić dlaczego mogą ich użyć (lub nie) w swojej pracy Zaproponować i przeprowadzić odpowiednie socjometryczne ćwiczenie w odpowiedzi na konkretny problem/wyzwanie w grupie dorosłych uczniów „zmapować” budowę przykładowej grupy i wzory nieodłącznych jej relacji Podstawy socjometrii w pismach J.L. Moreno Społeczny atom Nauka o działaniu Socjometryczne metody i techniki Współczesne kwestie dyskusyjne Linia podziału Społeczny atom Co wybrać Synergie Trójkąt konfliktu Mapa
16
Strony 5-19
Strony 23-37
Moduł 5: Zarządzanie konfliktem Kategoria Czas
Materiały
Rezultaty kształcenia
Prezentacja teorii
Instrukcje Krótka prezentacja modułu, celów, metod i instruktorów: 30 minut Ćwiczenia rozgrzewające i dyskusja: 1 godzina Prezentacja teorii, funkcjonowanie grupy, geneza konfliktu itd.: 1-2 godzin Zajęcia/ćwiczenia/dyskusja: 5-6 godzin Ewaluacja: 1 godzina Kolorowe chusty Playmobil Różnego rodzaju zabawki: zwierzęta, lalki różnej płci i różnego rodzaju, wróżki syreny Kartki papieru i kolorowe markery, długopisy, pastele olejne Wskazać dodatkową wartość psychodramatycznej interwencji w zarządzaniu konfliktem. Określić korzyści wynikające z „otwarcia” i konfrontacji jasnego, jawnego lub ukrytego konfliktu w grupie oraz wytłumaczyć jak wpływa to na procedurę uczenia się. Wskazać ograniczenia takich eksploracji w klasie Wymienić trzy ćwiczenia wiążące się z zarządzaniem konfliktem oraz wskazać jak można je przeprowadzić w klasie. Zaproponować i przeprowadzić właściwe psychodramatyczne ćwiczenie adresowane do sytuacji konfliktowej zaistniałej w klasie osób dorosłych. Co oznacza normalne funkcjonowanie grupy? 17
Odnośniki Strony 3- 4
Strony 24- 31
Strona 3
Strony 5- 19
Ćwiczenia i zajęcia
Co oznacza anormalne funkcjonowanie grupy? Co oznacza anormalne funkcjonowanie grupy? Jak ujawnia się w grupie konfrontacyjna sytuacja? Jak rozwiązuje się grupowy konflikt? Jakie ukazują się słabości w zarządzaniu? Postawa lidera w sytuacji konfliktowej Elementy społeczne w grupie Zarządzanie konfliktem w Psychodramie Zarządzanie konfliktem w Edukacji Psy i koty Konflikt Wróg Śledź i bądź śledzony Nauczyciel – reaktywne dziecko But Coś, co nie zostało rozstrzygnięte Grupowa rzeźba Tylko jedno słowo Przejdź się i skup Moja droga w grupie
Wprowadzenie do ćwiczeń. Strony 20- 21 Czynniki I niebezpieczeństwa użycia metody przez edukatora. Strona 22 Ćwiczenia strony 23-31
Moduł 6: Praca z symbolami Kategoria Czas
Instrukcje Przygotowanie uczestników przed sesją (prezentacja modułu: cele/zakres itd., prezentacja teorii): 1-2 godzin Sesja: ćwiczenia/dyskusja z uczestnikami: 5-6 godzin Ewaluacja: 1 godzina 18
Odnośniki Strony 3-4
Materiały
Rezultaty kształcenia
(powinna ona zostać przeprowadzona przez reżysera i uczestników po warsztatach a jej wyniki przesłane pocztą elektroniczną). Teoretyczny zarys edukatora osób dorosłych Różnego rodzaju magazyny, dotyczące sportu, polowania, społeczeństwa, rozrywki, przyrody itd. są umieszczone na środku pomieszczenia. Nożyczki, klej i kolorowy papier do zrobienia kolażu. Białe kartki papieru, długopisy i kredki Worek do przechowania kartek papieru Materiały, których instruktor będzie potrzebował do przeprowadzenia ćwiczeń są w każdym ćwiczeniu wymienione. Wyjaśnić wagę użycia semiotyki w pracy edukacyjnej. Podać różne symbole i określić ich możliwe funkcje. Wybrać ćwiczenia odpowiednie do założonych celów Docenić wagę ochrony i zachowania integralności zarówno grupy jak i jednostki Połączyć użycie symboli z opartymi na działaniu psychodramatycznymi technikami
19
Dodatkowe informacje na temat modułu znajdują się na stronach 3-4
Cele I rezultaty kształcenia. Strona 3
Docenić wagę dzielenia się w psychodramie Przeprowadzić proste psychodramatyczne ćwiczenie, przeznaczone dla edukacji osób dorosłych, w którym używa się symboli oznaczających prawdziwe sytuacje zaistniałe w klasie Prezentacja teorii
Wprowadzenie do teorii symbolu zostanie zapewnione poprzez psychodramatyczne działanie. W tym celu zaleca się, żeby reżyser przygotował i wykorzystał konspekt, pozwalający na połączenie istotnych teoretycznych kwestii w czasie warsztatów, opierając się na informacjach, które pojawiają się w ćwiczeniach Włączenie teoretycznych aspektów w czasie warsztatów pozostaje w gestii reżysera. Nie jest koniecznym wyjaśnianie całej treści, wystarczy dokonanie przeglądu poniższych kluczowych pojęć: Różnica między znakiem a symbolem. Zasada „wolnych skojarzeń” Formalna i milcząca treść w symbolach Spontaniczność i kreatywność Odgrywanie ról Funkcje obiektów 20
Teoria. Strony 5-22. Przykładowe ćwiczenie jak pracować z teorią. Strona 22.
pośredniczących w psychodramatycznej sesji
Ćwiczenia i zajęcia
Uczestnicy mogą znaleźć bardziej szczegółowe informacje w materiałach szkoleniowych oraz w bibliografii wykorzystanej przy tworzeniu części teoretycznej tego modułu. Instruktor tego modułu może w nim znaleźć wprowadzenie do ćwiczeń a także proste ćwiczenie wprowadzające, które pozwala wyjaśnić uczestnikom jak mogą wybrać najlepsze ćwiczenie do przeprowadzenia w klasie, według ich potrzeb i celów. Spis ćwiczeń:
Wprowadzenie do ćwiczeń. Strony 23-24 Ćwiczenie wprowadzające “określ swoje cele”. Strona 24. Niebezpieczeństwa i czynniki, które należy wziąć pod uwagę. Strony 25-26. Ćwiczenia. Strony 23-45
Pacynki Karty i pocztówki Maski Malowanie - rysowanie Rzeźby Odgrywanie ról Odgrywanie przedmiotów Ćwiczenia pełne inwencji Ćwiczenia z muzyką i ruchem
Moduł 7: Odgrywanie ról Kategoria Czas
Instrukcje Krótka prezentacja modułu, celów, metody i instruktorów: 15 minut Ćwiczenie rozgrzewające: 15-30 minut 21
Odnośniki Budowa i czas. Strony 22-23
Materiały
Rezultaty kształcenia
Wprowadzenie dla uczestników (prezentacja modułu, celów/zakresu itd., prezentacja teorii): 1-2 godzin Zajęcia/ćwiczenia/ dyskusja: 3-5 godzin Ewaluacja: 1 godzina Kolorowe chusty Materiały. Strony 24-29 Papier i długopisy/ ołówki do pisania/rysowania Kolorowe kawałki materiału Maski Kapelusze Kolorowa farba (tempera) Muzyka i odtwarzacz Różne magazyny dotyczące sportu, polowania, społeczeństwa, rozrywki, przyrody, itd. Nożyczki, klej, długopisy i kredki Oczekuje się, że uczestnicy Rezultaty kształcenia. będą potrafili: Strona 23 Wyjaśnić zasady odgrywania ról i jej możliwe korzyści w pracy edukacyjnej w kształceniu zawodowym osób dorosłych Wymienić trzy techniki odgrywania ról i uzasadnić jak i dlaczego mogą one (lub nie) zostać wykorzystane w pracy uczestników Zaproponować i przeprowadzić odpowiednie ćwiczenie odgrywania ról
22
Prezentacja teorii
Zajęcia i ćwiczenia
w odpowiedzi na konkretny problem/wyzwanie w grupie dorosłych uczących się osób Przedyskutować z grupą to doświadczenie Teoretyczne zaplecze:
Teoria. Strony: 3-13
Definicja Definicja roli Definicja grupy Pośród roli i grupy w psychodramie Rozróżnienie między odgrywaniem ról a psychodramą Metody i możliwości zastosowania Zastosowanie kluczowych teorii w edukacji Edukacyjne odgrywanie ról Rola reżysera Struktura sesji odgrywania ról Ustalanie struktury i uczenia się w klasie Lista ćwiczeń/zajęć:
Ćwiczenia.Strony: 24-27
Pierwszy dzień Zwykły dzień Jak inni mnie widzą Moja przyszłość Moje wątpliwości Piękne i brzydkie Co będzie Co chciałem/am powiedzieć Mówię to do siebie Nieustrukturyzowane odgrywanie ról
23
Moduł 8: Dzielenie się w grupie Kategoria
Instrukcje
Czas
Przed-sesyjne przygotowanie uczestników (prezentacja modułu: cele/ zakres itd., prezentacja teorii, krótkie wprowadzenie do teorii): 1-2 godzin Sesja: ćwiczenia/ dyskusja z uczestnikami: 7 godzin Ewaluacja: 1 godzina (instruktor oraz uczestnicy powinni jej dokonać po warsztatach i przesłać pocztą elektroniczną Konkretne materiały, jeśli są potrzebne zostały wymienione w ćwiczeniach znajdujących się w materiałach szkoleniowych: Kartki Kolorowe długopisy Poduszki Wyjaśnić znaczenie przeprowadzenia fazy dzielenia w pracy edukacyjnej Zaproponować różnego typu ćwiczenia i określić ich potencjalne działanie Wybrać ćwiczenia, które służą spełnieniu wyznaczonych celów Zrozumieć istotność ochrony i zachowania integralności zarówno grupy jak i poszczególnych jednostek Połączyć użycie
Materiały
Rezultaty kształcenia
24
Odnośniki Budowa. Strony 4-5
Ćwiczenia. Strony 23-35
Cele i rezultaty kształcenia. Strona 4
Prezentacja teorii
dzielenia się z opartymi na działaniu psychodramatycznymi technikami Przeprowadzić proste Psychodramatyczne ćwiczenie, przystosowane do edukacji osób dorosłych, w którym wykorzystuje się ćwiczenia dzielenia się, dotyczące sytuacji z prawdziwego życia klasy Instruktor może zdecydować w jaki sposób wyjaśnić główne pojęcia tego modułu. W każdym wypadku szczególnie ważne jest to, żeby podczas warsztatów wyjaśnić uczestnikom pewne kwestie, takie jak:
Wskazówki dotyczące sesji dzielenia się. Strony 14-15 Rola lidera. Strony 14-18 Kwestie etyczne. Strony 19-22
Wskazówki dotyczące sesji dzielenia się Rola lidera Kwestie etyczne
Ćwiczenia i zajęcia
Uczestnicy mogą znaleźć bardziej szczegółowe informacje w materiałach szkoleniowych oraz w bibliografii wykorzystanej do stworzenia teoretycznej części tego modułu. Instruktor prowadzący warsztaty na podstawie tego modułu znajdzie w nim wprowadzenie do ćwiczeń wyjaśniające ich cele. Materiały szkoleniowe dla tych warsztatów zawierają między innymi kilka szczegółowo opisanych ćwiczeń a trener może wybrać, według swoich upodobań, jedno z nich,
25
Prezentacja ćwiczeń. Strona 23 Ćwiczenia. Strony 23-35
i przeprowadzić je w czasie lekcji. Spis ćwiczeń: To, co mówisz jest ważne Uczenie się o dzieleniu w psychodramie Inscenizacja dzielenia Nie słuchanie Wścibska piłka Powód, żeby tu być Wymienianie się problemami Kim jestem Imię, litery, słowa i zdanie Tak lub nie Pieniądze Dzielenie się twierdzeniami Proszenie do tańca Napisz opowiadanie Pozytywna piramida Strzał w dziesiątkę Powstańmy razem Pewnego razu Wypuszczanie narysowanych imion Krąg aprobaty Pozwól odejść Uścisk
26
3. Ewaluacja 3.1. Formularz ewaluacyjny dla reżysera warsztatów w psychodramatycznych ćwiczeniach Poniższy wzór ma charakter orientacyjny a jego celem jest ułatwienie instruktorowi dokonanie oceny psychodramatycznego ćwiczenia, przeprowadzonego podczas warsztatów. Można go zastosować do każdego modułu. Wskaźnik
Opis 1 Uczestnik nie zrozumiał pojęcia i nie zastosował go w ćwiczeniach.
Skala oceny 2 3 Propozycje uczestnika podczas prowadzenia ćwiczeń wskazuję, że zrozumiał/a on/a wagę tej kwestii, lecz nie zastosował/a jej odpowiednio.
4 Uczestnik rozumie wagę tej kwestii i potrafi to udowodnić poprzez stosowanie jej w ćwiczeniach oraz budowaniu właściwej atmosfery zaufania.
Zrozumienie istotności ochrony i zachowania integralności zarówno grupy jak i jednostki.
Ocenianie, czy uczestnik zrozumiał to pojęcie i czy odpowiednio go użył podczas przeprowadz ania ćwiczenia.
Używanie i zrozumienie symboli/ technik socjometrycz nych, dzielenia, rozgrzewki itd w warsztatach.
Umiejętność zaproponow ania symboli oraz technik mających istotną treść, sprzyjającą procesowi edukacyjne mu.
Zaproponowa ne symbole i techniki nie są istotne dla procesu edukacyjnego, ponieważ nie zostały w pełni zrozumiane.
Zaprezentowane symbole i techniki są dobrze określane, jednak nie są istotne dla klasy.
Zaproponowane symbole i techniki są poprawne i ułatwiają proces edukacyjny w klasie.
Stosowanie symboli/ technik socjometrycz nych, dzielenia się, tozgrzewki itd we własnej klasie.
Umiejętność zastosowani a technik pracy z symbolami/ socjometryc znych, dzielenia się, itd w celu udoskonalen ia procesu
Uczestnicy nie są w stanie zastosować którejkolwiek z przedstawiony ch technik.
Potrafią przeprow adzić zapropo nowane ćwiczeni e tak, jak uczono i bez trudu.
Są w stanie wykonać ćwiczenie tak, jak ich tego nauczono oraz stworzyć nowe, przystosowane do konkretnych potrzeb w klasie.
27
Stosują techniki tak, jak ich tego nauczon o, zmieniaj ąc je, jeśli to konieczn e.
edukacyjneg o. Określanie sytuacji, w których symbole/ socjometria / rozgrzewka są przydatne.
Określenie, czy praca z symbolami/ dzielenie się/ rozgrzewka/ socjometria itd. Mogą ożywić typową sytuację w klasie, zgodnie z jej potrzebami.
Nie rozpoznają sytuacji, gdzie praca z symbolami/ rozgrzewka/ socjometria/ dzielenie się itd. mogą znaleźć zastosowanie.
Rozpoznaje takie sytuacje, lecz nie proponuje odpowiednich ćwiczeń
Określa sytuacje, w których przydatne jest użycie pracy z symbolami/ socjometrii/ rozgrzewki/ dzielenia itd. oraz proponuje ćwiczenia przystosowane do każdego przypadku.
Rozumienie ukrytej dynamiki.
Umiejętność obserwacji i rozpoznawa nia ukrytych procesów, które mogą zablokować proces edukacyjny.
Nie rozpoznaje ukrytych procesów, leżących u podstaw edukacyjnej blokady.
Intuicyjnie rozpoznaje pewne ukryte procesy, lecz nie jest w stanie jasno ich określić.
Rozpoznaje przebiegające w klasie ukryte procesy, które stają na przeszkodzie uczeniu się.
Nauka jak dzielić się doświadczen iem psychodram atycznego odgrywania.
Umiejętność zapewnienia przestrzeni, w której uczestnicy mogą dzielić się swoimi doświadcze niami powstałymi w wyniku dramatyczne go odgrywania.
Nie szanuje opinii innych i nie zapewnia przestrzeni, w której wszyscy mogliby się swobodnie dzielić doświadczenia mi.
Szanuje kolej na wypowie dź innych, lecz kiedy sam/a mówi, dokonuje ocen i komentuj e doświad czenia innych.
Szanuje kolej na wypowiedź innych, dzieli się swoimi doświadczeniami i nie ocenia ani nie analizuje doświadczeń przywołanych przez innych.
28
Szanuje kolej na wypowie dź innych i dzieli się własnym doświad czeniem lecz analizuje i ocenia doświad czenia innych.
3.2. Wzór ewaluacyjnego sprawozdania dla reżysera warsztatów Moduł __: “__________________________________” Imię i nazwisko reżysera warsztatów: _____________________________________________ Data: ____/____/2015 Niniejszy wzór ma charakter informacyjny i służy ułatwieniu instruktorowi przeprowadzenia ewaluacji materiałów szkoleniowych reprezentujących każdy moduł Programu Szkoleniowego PaTiE. Można go zastosować do każdego modułu Proszę odpowiedzieć na poniższe pytania: A1. Czy osiągnąłem/ osiągnęłam rezultaty kształcenia przedstawione w materiałach szkoleniowych dla tego modułu? Odpowiedź proszę uzasadnić poniżej: _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________
A2. Czy dostrzegłem/a, zmianę w postrzeganiu przez uczestników pracy grupowej? Odpowiedź proszę uzasadnić poniżej: _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________
29
_______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________
A3. Proszę krótko przedstawić jak przeprowadziłeś/aś ten moduł oraz wymienić wszelkie przeszkody, lub problemy, które pojawiły się podczas warsztatów. _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ Podpis
30
3.3. Formularze ewaluacyjne dla uczestników kursu (1 formularz dla każdego modułu) Moduł 1: “Doświadczeniowa metoda psychodramy” Imię i nazwisko uczestnika: ___________________________________________________ Data: ____/____/2015 Proszę odpowiedzieć na poniższe pytania: A1. Jak sądzisz, czy psychodrama może wpłynąć na twoje postrzeganie pracy grupowej i edukacyjnej? Odpowiedź proszę uzasadnić poniżej: __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ A2. Czy dostrzegasz realne sposoby połączenia konkretnych i technik psychodramy z procesem edukacji zawodowej osób dorosłych? □ Tak
metod
□ Nie
Proszę uzasadnić odpowiedź: __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ A3. Czy dostrzegasz potencjalne zagrożenia wynikające z użycia psychodramy poza kontekstem terapeutycznym? __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ A4. Proszę udzielić odpowiedzi na pytania zadane w tabeli zgodnie ze stopniem w jakim zgadzasz się z podanymi stwierdzeniami, używając poniższego klucza. Proszę zaznaczyć odpowiedzi kółkiem: 1. 2. 3. 4. 5.
Zupełnie się nie zgadzam Nie zgadzam się w znacznym stopniu Raczej się nie zgadzam Nie potrafię powiedzieć czy się zgadzam czy nie Raczej się zgadzam 31
6. Zgadzam się w znacznym stopniu 7. Zupełnie się zgadzam
Teraz inaczej patrzę na sytuację w grupie.
1
2
3
4
5
6
7
Uważam, że użycie tego typu techniki przyczyniło się do mojego rozwoju.
1
2
3
4
5
6
7
Podczas wykonywania ćwiczenia czułem/am, że cały zespół jest bardziej 1 zintegrowany.
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
Czułem/am, że jestem częścią grupy i aktywnie uczestniczyłem/am w 1 kursie.
2
3
4
5
6
7
Ogólnie rzecz biorąc, po uczestnictwie w ćwiczeniach odczuwam większą 1 motywację.
2
3
4
5
6
7
Bardziej ufam swoim kolegom.
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
Byłem/am w stanie wyrazić swoją opinię i uczestniczyć na oczach innych.
Rozumiem i doceniam różnice istniejące między członkami grupy. Lepiej rozumiem swoich kolegów i darzę ich większym szacunkiem. Mam więcej wiary w swoje umiejętności.
Moduł 2: “Rozgrzewka” Imię i nazwisko uczestnika: ___________________________________________________ Data: ____/____/2015 Proszę udzielić odpowiedzi na poniższe pytania: A1. Proszę określić korzyści jakie niosą ze sobą techniki rozgrzewkowe oraz ich znaczenie dla edukacji: __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ A2. Jak sądzisz, czy jesteś w stanie wprowadzić zestaw technik rozgrzewających w swojej klasie osób dorosłych? □ Tak
□ Nie
Jeśli tak, proszę poniżej napisać które z nich oraz uzasadnić odpowiedź: 32
__________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ A3. Proszę udzielić odpowiedzi na pytania zadane w tabeli zgodnie ze stopniem w jakim zgadzasz się z podanymi stwierdzeniami, używając poniższego klucza. Proszę zaznaczyć odpowiedzi kółkiem: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Zupełnie się nie zgadzam Nie zgadzam się w znacznym stopniu Raczej się nie zgadzam Nie potrafię powiedzieć, czy się zgadzam czy nie Raczej się zgadzam Zgadzam się w znacznym stopniu Zupełnie się zgadzam
Teraz inaczej patrzę na sytuację w grupie.
1
2
3
4
5
6
7
Uważam, że użycie tego typu techniki przyczyniło się do mojego rozwoju.
1
2
3
4
5
6
7
Podczas wykonywania ćwiczenia czułem/am, że cały zespół jest bardziej 1 zintegrowany.
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
Czułem/am, że jestem częścią grupy i aktywnie uczestniczyłem/am w 1 kursie.
2
3
4
5
6
7
Ogólnie rzecz biorąc, po uczestnictwie w ćwiczeniach odczuwam większą 1 motywację.
2
3
4
5
6
7
Bardziej ufam swoim kolegom.
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
Byłem/am w stanie wyrazić swoją opinię i uczestniczyć na oczach innych.
Rozumiem i doceniam różnice istniejące między członkami grupy. Lepiej rozumiem swoich kolegów i darzę ich większym szacunkiem. Mam więcej wiary w swoje umiejętności.
33
Moduł 3: “Siła grupy” Imię i nazwisko uczestnika: ___________________________________________________ Data: ____/____/2015 Proszę udzielić odpowiedzi na poniższe pytania: A1. Czy jesteś w stanie wyjaśnić zasady działania grupy i dynamiki grupy oraz potencjalne korzyści płynące z ich zastosowania w kształceniu zawodowym osób dorosłych? □ Tak
□ Nie
Jeśli tak, proszę wyjaśnić jakie są to korzyści: __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ A2. Czy potrafisz jasno określić kroki, jakie będziesz musiał/a podjąć, żeby zaplanować/zmodyfikować swój program nauczania tak, żeby lepiej skupić się na dynamice grupy? __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ A3. Proszę udzielić odpowiedzi na pytania zadane w tabeli zgodnie ze stopniem w jakim zgadzasz się z podanymi stwierdzeniami, używając poniższego klucza. Proszę zaznaczyć odpowiedzi kółkiem: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Zupełnie się nie zgadzam Nie zgadzam się w znacznym stopniu Raczej się nie zgadzam Nie potrafię powiedzieć czy się zgadzam czy nie Raczej się zgadzam Zgadzam się w znacznym stopniu Zupełnie się zgadzam
34
Teraz inaczej patrzę na sytuację w grupie.
1
2
3
4
5
6
7
Uważam, że użycie tego typu techniki przyczyniło się do mojego rozwoju.
1
2
3
4
5
6
7
Podczas wykonywania ćwiczenia czułem/am, że cały zespół jest bardziej 1 zintegrowany.
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
Czułem/am, że jestem częścią grupy i aktywnie uczestniczyłem/am w 1 kursie.
2
3
4
5
6
7
Ogólnie rzecz biorąc, po uczestnictwie w ćwiczeniach odczuwam większą 1 motywację.
2
3
4
5
6
7
Bardziej ufam swoim kolegom.
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
Byłem/am w stanie wyrazić swoją opinię i uczestniczyć na oczach innych.
Rozumiem i doceniam różnice istniejące między członkami grupy. Lepiej rozumiem swoich kolegów i darzę ich większym szacunkiem. Mam więcej wiary w swoje umiejętności.
Moduł 4: “Socjometryczne mapowanie grupy” Imię i nazwisko uczestnika: ___________________________________________________ Data: ____/____/2015 Proszę odpowiedzieć na poniższe pytania: A1. Czy jesteś w stanie wyjaśnić zasady socjometrii i jej możliwe zastosowania w praktyce edukacyjnej kształcenia zawodowego osób dorosłych? □ Tak
□ Nie
Proszę wyjaśnić stosowalność socjometrycznych technik w klasach kształcenia zawodowego osób dorosłych: __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________
35
A2. Jakie potrafisz określić korzyści w uzyskiwaniu wglądu w budowę grupy oraz ułatwianiu budowania zespołu i zarządzaniu konfliktem płynące z socjometrycznych technik? __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ A3. Proszę udzielić odpowiedzi na pytania zadane w tabeli zgodnie ze stopniem w jakim zgadzasz się z podanymi stwierdzeniami, używając poniższego klucza. Proszę zaznaczyć odpowiedzi kółkiem: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Zupełnie się nie zgadzam Nie zgadzam się w znacznym stopniu Raczej się nie zgadzam Nie potrafię powiedzieć czy się zgadzam czy nie Raczej się zgadzam Zgadzam się w znacznym stopniu Zupełnie się zgadzam
Teraz inaczej patrzę na sytuację w grupie.
1
2
3
4
5
6
7
Uważam, że użycie tego typu techniki przyczyniło się do mojego rozwoju.
1
2
3
4
5
6
7
Podczas wykonywania ćwiczenia czułem/am, że cały zespół jest bardziej 1 zintegrowany.
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
Czułem/am, że jestem częścią grupy i aktywnie uczestniczyłem/am w 1 kursie.
2
3
4
5
6
7
Ogólnie rzecz biorąc, po uczestnictwie w ćwiczeniach odczuwam większą 1 motywację.
2
3
4
5
6
7
Bardziej ufam swoim kolegom.
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
Byłem/am w stanie wyrazić swoją opinię i uczestniczyć na oczach innych.
Rozumiem i doceniam różnice istniejące między członkami grupy. Lepiej rozumiem swoich kolegów i darzę ich większym szacunkiem. Mam więcej wiary w swoje umiejętności.
36
Moduł 5: “Zarządzanie konfliktem” Imię i nazwisko uczestnika: ___________________________________________________ Data: ____/____/2015 Proszę odpowiedzieć na poniższe pytania: A1. Czy uważasz, że techniki zarządzania konfliktem można zastosować w klasach kształcenia zawodowego osób dorosłych? □ Tak
□ Nie
A2. Jeśli tak, czy mógłbyś/mogłabyś wymienić dwa lub trzy ćwiczenia związane z zarządzaniem konfliktem, oraz wyjaśnić jak można je zastosować w klasie? __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ A3. Czym może się różnić twój obecny sposób radzenia sobie z konfliktem od psychodramatycznego? __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ A4. Proszę udzielić odpowiedzi na pytania zadane w tabeli zgodnie ze stopniem w jakim zgadzasz się z podanymi stwierdzeniami, używając poniższego klucza. Proszę zaznaczyć odpowiedzi kółkiem: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Zupełnie się nie zgadzam Nie zgadzam się w znacznym stopniu Raczej się nie zgadzam Nie potrafię powiedzieć czy się zgadzam czy nie Raczej się zgadzam Zgadzam się w dużym stopniu Zupełnie się zgadzam
Teraz inaczej patrzę na sytuację w grupie.
1
2
3
4
5
6
7
Uważam, że użycie tego typu techniki przyczyniło się do mojego rozwoju.
1
2
3
4
5
6
7
Podczas wykonywania ćwiczenia czułem/am, że cały zespół jest bardziej 1 zintegrowany.
2
3
4
5
6
7
2
3
4
5
6
7
Byłem/am w stanie wyrazić swoją opinię i uczestniczyć na oczach innych.
37
1
Czułem/am, że jestem częścią grupy i aktywnie uczestniczyłem/am w 1 kursie.
2
3
4
5
6
7
Ogólnie rzecz biorąc, po uczestnictwie w ćwiczeniach odczuwam większą 1 motywację.
2
3
4
5
6
7
Bardziej ufam swoim kolegom.
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
Rozumiem i doceniam różnice istniejące między członkami grupy. Lepiej rozumiem swoich kolegów i darzę ich większym szacunkiem. Mam więcej wiary w swoje umiejętności.
Moduł 6: “Praca z symbolami” Imię i nazwisko uczestnika: ___________________________________________________ Data: ____/____/2015 Proszę odpowiedzieć na poniższe pytania: A1. Proszę wyjaśnić wagę użycia semiotyki w pracy edukacyjnej: __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ A2. Czy potrafisz opisać proste psychodramatyczne ćwiczenie, przystosowane do edukacji osób dorosłych, w którym używa się symboli oznaczających prawdziwą sytuację z życia klasy? __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ A3. Proszę udzielić odpowiedzi na pytania zadane w tabeli zgodnie ze stopniem w jakim zgadzasz się z podanymi stwierdzeniami, używając poniższego klucza. Proszę zaznaczyć odpowiedzi kółkiem: 1. 2. 3. 4. 5.
Zupełnie się nie zgadzam Nie zgadzam się w dużym stopniu Raczej się nie zgadzam Nie potrafię powiedzieć czy się zgadzam czy nie Raczej się zgadzam 38
6. Zgadzam się w dużym stopniu 7. Zupełnie się zgadzam
Teraz inaczej patrzę na sytuację w grupie.
1
2
3
4
5
6
7
Uważam, że użycie tego typu techniki przyczyniło się do mojego rozwoju.
1
2
3
4
5
6
7
Podczas wykonywania ćwiczenia czułem/am, że cały zespół jest bardziej 1 zintegrowany.
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
Czułem/am, że jestem częścią grupy i aktywnie uczestniczyłem/am w 1 kursie.
2
3
4
5
6
7
Ogólnie rzecz biorąc, po uczestnictwie w ćwiczeniach odczuwam większą 1 motywację.
2
3
4
5
6
7
Bardziej ufam swoim kolegom.
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
Byłem/am w stanie wyrazić swoją opinię i uczestniczyć na oczach innych.
Rozumiem i doceniam różnice istniejące między członkami grupy. Lepiej rozumiem swoich kolegów i darzę ich większym szacunkiem. Mam więcej wiary w swoje umiejętności.
Moduł 7: “Odgrywanie ról” Imię i nazwisko uczestnika: ___________________________________________________ Data: ____/____/2015 Proszę odpowiedzieć na poniższe pytania: A1. Czy uważasz, że techniki odgrywania ról mogą mieć korzystny wpływ na pracę edukacyjną w kształceniu zawodowym osób dorosłych? □ Tak
□ Nie
Jeśli tak, proszę wyjaśnić dlaczego: __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________
39
A2. Które z ćwiczeń “odgrywania ról” zastosowałbyś w swojej klasie kształcenia zawodowego osób dorosłych i dlaczego? __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ A3. Proszę udzielić odpowiedzi na pytania zadane w tabeli zgodnie ze stopniem w jakim zgadzasz się z podanymi stwierdzeniami, używając poniższego klucza. Proszę zaznaczyć odpowiedzi kółkiem: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Zupełnie się nie zgadzam Nie zgadzam się w dużym stopniu Raczej się nie zgadzam Nie potrafię powiedzieć czy się zgadzam czy nie Raczej się zgadzam Zgadzam się w dużym stopniu Zupełnie się zgadzam
Teraz inaczej patrzę na sytuację w grupie.
1
2
3
4
5
6
7
Uważam, że użycie tego typu techniki przyczyniło się do mojego rozwoju.
1
2
3
4
5
6
7
Podczas wykonywania ćwiczenia czułem/am, że cały zespół jest bardziej 1 zintegrowany.
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
Czułem/am, że jestem częścią grupy i aktywnie uczestniczyłem/am w 1 kursie.
2
3
4
5
6
7
Ogólnie rzecz biorąc, po uczestnictwie w ćwiczeniach odczuwam większą 1 motywację.
2
3
4
5
6
7
Bardziej ufam swoim kolegom.
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
Byłem/am w stanie wyrazić swoją opinię i uczestniczyć na oczach innych.
Rozumiem i doceniam różnice istniejące między członkami grupy. Lepiej rozumiem swoich kolegów i darzę ich większym szacunkiem. Mam więcej wiary w swoje umiejętności.
40
Moduł 8: “Dzielenie się w grupie” Imię i nazwisko uczestnika: ___________________________________________________ Data: ____/____/2015 Proszę odpowiedzieć na poniższe pytania: A1. Proszę wyjaśnić wagę użycia dzielenia się w pracy edukacyjnej: __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ A2. Czy jesteś w stanie wprowadzić zestaw technik w swojej klasie kształcenia zawodowego osób dorosłych? □ Tak
“dzielenia
się”
□ Nie
Jeśli tak, proszę poniżej napisać które z nich byś zastosował/a, w jakiej sytuacji i dlaczego: __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ A3. Proszę udzielić odpowiedzi na pytania zadane w tabeli zgodnie ze stopniem w jakim zgadzasz się z podanymi stwierdzeniami, używając poniższego klucza. Proszę zaznaczyć odpowiedzi kółkiem: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Zupełnie się nie zgadzam Nie zgadzam się w dużym stopniu Raczej się nie zgadzam Nie potrafię powiedzieć czy się zgadzam czy nie Raczej się zgadzam Zgadzam się w dużym stopniu Zupełnie się zgadzam
41
Teraz inaczej patrzę na sytuację w grupie.
1
2
3
4
5
6
7
Uważam, że użycie tego typu techniki przyczyniło się do mojego rozwoju.
1
2
3
4
5
6
7
Podczas wykonywania ćwiczenia czułem/am, że cały zespół jest bardziej 1 zintegrowany.
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
Czułem/am, że jestem częścią grupy i aktywnie uczestniczyłem/am w 1 kursie.
2
3
4
5
6
7
Ogólnie rzecz biorąc, po uczestnictwie w ćwiczeniach odczuwam większą 1 motywację.
2
3
4
5
6
7
Bardziej ufam swoim kolegom.
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
Byłem/am w stanie wyrazić swoją opinię i uczestniczyć na oczach innych.
Rozumiem i doceniam różnice istniejące między członkami grupy. Lepiej rozumiem swoich kolegów i darzę ich większym szacunkiem. Mam więcej wiary w swoje umiejętności.
42
3.4. Ocena wyników Jak widać powyżej Formularz ewaluacyjny dla reżysera warsztatów proponuje czterostopniową skalę oceny, gdzie 4 jest najwyższą oceną i odnosi się do pełnego przyswojenia wiedzy. Każdy wiersz w powyższych tabelach odnosi się do kompetencji lub umiejętności, którą dorośli uczestnicy powinni uzyskać dzięki warsztatom szkoleniowym. Litery oznaczają stopień, w jakim każda kompetencja została zrozumiana. Dlatego też to lider jest odpowiedzialny za sprawdzenie wyników, jakie osiągnęli uczestnicy; czy nie zrozumieli pewnych kwestii, dlatego, że są one na zbyt wysokim poziomie, lub dlatego, że ćwiczenia nie są ukierunkowane na ich zdobycie itd. Te elementy reżyser powinien rozważyć dokonując końcowej ewaluacji warsztatów. Bardzo ważne jest także to, żeby reżyser warsztatów, oprócz dokonania numerycznej/liczbowej oceny warsztatów, napisał sprawozdanie gromadząc bardziej jakościowe spostrzeżenia z sesji. Psychodramatyczne interwencje zawierają ważny emocjonalny komponent, który wyłania się poprzez przebłyski różnego rodzaju ekspresji, których nie da się wyrazić poprzez numeryczną ocenę, lecz często są ważniejsze dla funkcjonowania grupy oraz przebiegu ćwiczenia. Właśnie dlatego reżyser warsztatów powinien napisać Szablon ewaluacyjnego sprawozdania, żeby być w stanie monitorować postęp grupy na przestrzeni czasu. Formularze ewaluacyjne dla uczestników kursu to połączenie pytań otwartych i skal Likerta. Zarówno reżyser warsztatów jak i uczestnik mogą dodawać do istniejących kwestionariuszy nowe stwierdzenia, o ile sądzą oni, że te będą konieczne do przeprowadzenia pełnej ewaluacji. Wyniki uzyskane ze skali Likerta liczy się dodając wszystkie liczby zaznaczone w polu odpowiedzi. Ustala się minimalne i maksymalne wyniki. Robi się to poprzez dodanie najniższych liczb w skali – 1 – tyle razy, ile jest pytań. Zatem w przypadku przywołanym poniżej jest to: 1+1+1. Najwyższą ocenę 7, dodaje się tyle razy, ile jest stwierdzeń, w tym wypadku jest to 7+7+7. Zatem minimum jest tu 3 a maksimum 21. Poddając ewaluacji wynik kwestionariusza możemy powiedzieć, że jeśli jest bliski 5, nastawienie takiego nauczyciela jest raczej nieprzychylne. Wynik 17 wskazuje bardzo przychylne nastawienie: W celu uzyskania średniego wyniku kwestionariusza stosuje się wzór PT/NT, gdzie PT to całkowita liczba punktów w skali, uzyskana przez zsumowanie wszystkich odpowiedzi a NT to całkowita liczba stwierdzeń. Osiągnąłem/osiągnęłam wyznaczone cele 1 Dostrzegłem/am zmianę w klasie 1 Podczas ćwiczenia chroniłem/am integralność i dobrostan 1 uczniów
2 2 2
3 3 3
4 4 4
5 5 5
6 6 6
W tym przykładzie PT będzie wynosić: 11/NT: 3=3.6, co jest oceną na średnio-niskim poziomie przy zaproponowanej skali od 1 do 7. W każdym wypadku analizowanie odpowiedzi osobno pomaga dostrzec detale i lepiej zrozumieć nastawienie respondenta.
43
7 7 7
BIBLIOGRAFIA: Bielskie Stowarzyszenie Artystyczne Teatr Grodzki (2009) GUIDELINES ON PSYCHODRAMA USE IN ADULT EDUCATION. POTENS multilateral Grundtvig project. Blatner, A. (2002) Role Playing in Education, http://www.blatner.com/adam/pdntbk/rlplayedu.htm Serafin, E. (2004) Psychodrama in der Erwachsenenbildung. (Psychodrama in the adult education) in F. von Ameln, R. Gerstmann, J. Kramer (eds) Psychodrama, Berlin, Heidelberg, New York: Springer
44