Leabhar an MhĂşinteora
EDCO-Litriu an Lae-Covers-TRBCL.indd 3-4
20/04/2020 11:30
Leabhar an MhĂşinteora An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 1
24/04/2020 13:34
An Chéad Chló 2020 An Comhlacht Oideachais Bóthar Bhaile an Aird Baile Bhailcín Baile Átha Cliath 12 www.edco.ie Ball den Smurfit Kappa cpt © 2020 Mary Fox Gach ceart ar cosaint. Ní ceadmhach aon chuid den fhoilseachán seo a atáirgeadh, a stóráil i gcóras aisghabhála ná a tharchur ar aon mhodh nó slí, bíodh sin leictreonach, meicniúil, bunaithe ar fhótachóipeáil, ar thaifeadadh nó eile gan cead a fháil roimh ré ón bhfoilsitheoir nó ceadúnas a cheadaíonn cóipeáil shrianta in Éirinn arna eisiúint ag Gníomhaireacht um Cheadúnú Cóipchirt na hÉireann, 63 Sráid Phádraig, Dún Laoghaire, Baile Átha Cliath. Clúdach: Liz White Designs Clóchur: Carole Lynch Eagarthóir: Fionnuala Clowe Léitheoir profaí: Dorothy Ní Uigín, Clare Rowland, Caitriona Clarke Léaráidí: Becky Davies, Kirsti Davidson (Bright Agency) Grianghraif: Shutterstock.com Lch. 12: Fotyma; Lch. 27: TheFarAwayKingdom, Africa Studio, Butterfly Hunter, Davydenko Yuliia, Sergiy1975; Lch. 58: Sonya illustration. Rinne na foilsitheoirí a ndícheall teacht ar úinéirí cóipchirt; beidh siad sásta na gnáthshocruithe a dhéanamh le haon duine eile acu a dhéanann teagmháil leo.
ii
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 2
24/04/2020 16:25
Clár Réamhrá ..................................................................................................... 2 Plean Scoile: Foghlaim Chomhtháite Ábhar agus Teangacha (FCÁT) ........... 4 Plean Scoile: Gramadach ............................................................................ 6
Leabhar Gramadaí 1 Na gutaí ............................................................................................... 8 2 Ainmfhocail agus briathra.................................................................... 9 3 Briathra caola .................................................................................... 11 4 Briathra leathana............................................................................... 12
Dul Siar A ............................................................................................... 13 5 Ar an, in aice leis an, faoin, thar an ................................................... 14 6 Briathra a thosaíonn le guta .............................................................. 18 7 Aoiseanna .......................................................................................... 19 8 Briathra ilsiollacha............................................................................. 20
Dul Siar B................................................................................................ 21 9 Mo, do, a, ár....................................................................................... 22 10 Briathra san aimsir chaite .................................................................. 23 11 Ar, ag, le, do....................................................................................... 24 12 Ag comhaireamh rudaí....................................................................... 25
Dul Siar C ................................................................................................ 26 13 Briathra rialta san aimsir chaite......................................................... 28 14 Firinscneach nó baininscneach ........................................................... 30 15 Bí san aimsir chaite ............................................................................ 32 16 Ag comhaireamh daoine .................................................................... 34
Dul Siar D ............................................................................................... 35 Táblaí ........................................................................................................ 36 Measúnú 1 (bunaithe ar aonaid 1–8) ........................................................ 48 Measúnú 2 (bunaithe ar aonaid 9–16) ...................................................... 50 Measúnú 1: Na Freagraí ............................................................................ 53 Measúnú 2: Na Freagraí ............................................................................ 54
Leabhar Litrithe Cluichí ....................................................................................................... 55 Patrúin Foghraíochta agus Aicmí Focal ..................................................... 62 Na Focail Litrithe Deighilte ........................................................................ 86 Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 1
24/04/2020 13:34
Réamhrá Tá na leabhair bunaithe ar Churaclam nua Teanga na Bunscoile. Scéim ghrádaithe is ea é do Rang 2 go Rang 6. I ngach aonad, tá réimse leathan modhanna múinte le fáil: léigh agus pléigh, obair bheirte, obair ghrúpa, gníomhaíochtaí éisteachta, gníomhaíochtaí labhartha, tascanna scríbhneoireachta agus cluichí.
Litriú an Lae: Leabhar Litrithe Tá an leabhar bunaithe ar na deich dtopaic ar Churaclam na Gaeilge. In Litriú an Lae do Rang 3, tá 21 aonad bunaithe ar théamaí Churaclam na Gaeilge (agus cúig aonad Dul Siar) agus tá 9 n-aonad bunaithe ar ábhair an churaclaim. Dé réir Churaclam nua Teanga na Bunscoile, caithfear ábhar/ceachtanna eile ón gcuraclam a mhúineadh trí Ghaeilge (An Fhoghlaim Chomhtháite Ábhar agus Teangacha (FCÁT)). Mar sin tá ceacht tíreolaíochta, ceacht corpoideachais, ceacht matamaitice, ceacht staire, ceacht sna hamharcealaíona, ceacht eolaíochta agus ceacht san oideachas sóisialta, pearsanta agus sláinte le fáil sa leabhar freisin. Tá na haonaid seo san áireamh chun cabhrú le pleanáil le haghaidh FCÁT sa Churaclam nua Teanga. Tá sé de rogha ag an múinteoir litriú na bhfocal a mhúineadh. Sa leabhar do Rang 3, gheofar liosta d’ocht bhfocal in aghaidh na seachtaine nó an aonaid. Tá na focail liostaithe i dtábla ag tús na n-aonad, agus caithfear iad a scríobh amach sa tábla gach oíche mar obair bhaile. Úsáidtear an cur chuige: Féach agus Abair, Clúdaigh, Scríobh agus Seiceáil. Úsáidtear scáthú ar na leathanaigh chun a thaispeáint do na daltaí cén focail sna táblaí atá le hathscríobh agus le foghlaim don obair bhaile. Is de réir a chéile gach lá a théann líon na litrithe atá le foghlaim i méid. Gné shuntasach eile den tsraith litrithe Litriú an Lae ná go n-aithnítear patrúin litrithe rialta a tharlaíonn sa Ghaeilge. Agus stór focal na ndaltaí ag dul i méid, tá an deis acu focail a eagrú le chéile i ngrúpaí de réir patrúin fuaime cosúla. Tá greille ag cúl na dtéacsleabhar chun é seo a dhéanamh. Tá na focail litrithe ar fáil ar chúl Leabhar an Mhúinteora mar acmhainn fótachóipeáilte. Ciallaíonn sé seo gur féidir le múinteoirí aicmí focal na Gaeilge a léiriú sa seomra ranga. Ag cúl théacsleabhair na ndaltaí, feicfear liostaí ‘Dolch’ na Gaeilge, is é sin liostaí de na focail ardmhinicíochta. Cabhraíonn siad le haithint focal na ndaltaí. Tá liosta 100 focal agus frása ardmhinicíochta ann do gach leibhéal (rang). Cuimsíonn sé sin 500 focal ardmhinicíochta san iomlán sna liostaí thar an tsraith litrithe ar fad. Tá na focail deighilte ar fáil ar chúl Leabhar an Mhúinteora mar acmhainn fótachóipeáilte (leathanach 86). Is é ata i gceist le deighilt ná an cumas fuaimeanna aonair a chloisteáil i bhfocail. A mhalairt ar fad atá ann maidir le cumasc mar nuair a dhéanaimid focail a dheighilt, tógaimid na fuaimeanna aonair óna chéile. Is scil aitheanta í a fheabhasaíonn cumas léitheoireachta agus litrithe. Tá litritheoirí inniúla
2
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 2
24/04/2020 13:34
in ann focail a dheighilt i bhfuaimeanna bunúsacha agus tabharfaidh na leathanaigh seo a leanas na tacaíochtaí is gá do mhúinteoirí chun an scil seo a mhúineadh. Is dóigh go bhféadfadh roinnt neamhréilreachtaí a bheith ann sa chur chuige maidir leis na litrithe de bharr éagsúlachtaí canúintí i bpatrúin struis focail. Tá réimse leathan gníomhaíochtaí le déanamh ag na páistí. Tá tascanna léitheoireachta (léigh agus tarraing), tascanna scríbhneoireachta (mar shampla líon na bearnaí, meaitseáil, lipéadú, críochnaigh an scéal), tomhais, focal chuardach agus crosfhocail le déanamh. Tugann na gníomhaíochtaí deiseanna dóibh na focail a aithint agus a scríobh, arís agus arís eile. Baineann na gníomhaíochtaí leis na focail sa liosta. Ag deireadh gach aonaid is féidir féinmheasúnú a dhéanamh. Déantar tagairt do chluichí atá ar fáil sa téacsleabhar agus is féidir leis na páistí na cluichí seo a imirt sa rang. Tá na cluichí le fáil i gcúl an leabhair (leathanaigh 55–61). Is féidir na cluichí a imirt am ar bith mar ghníomhaíocht forleathnúcháin.
Litriú an Lae: Leabhar Gramadaí In Litriú an Lae: Leabhar Gramadaí do Rang 3, gheofar fiche aonad (ceithre aonad Dul Siar san áireamh). Roinntear an cuspóir foghlama leis na daltaí ag tús an aonaid. Tá ceist féinmheasúnaithe ag an deireadh chun smaointeoireacht a spreagadh ar ábhar an aonaid agus chun seans a thabhairt do na páistí an topaic a mhíniú ina gcuid focal féin. Tá na rialacha gramadaí agus measúnuithe (ó Rang 3 go Rang 6) leagtha amach i lámhleabhar an mhúinteora seo. Tugann na bileoga measúnaithe acmhainn do mhúinteoirí le monatóireacht a dhéanamh ar dhul chun cinn na bpáistí leis an gclár. Baineann ceithre cheacht le gach topaic ghramadaí agus múintear na ceithre cheacht thar thréimhse coicíse. Tar éis ceithre aonad, bíonn caibidil Dul Siar ann. Cuirtear an teanga a bhaineann leis na rialacha gramadaí i láthair sa chéad leabhar (do Rang 2) agus forbraítear í ag gach leibhéal ranga chun leanúnachas agus dul chun cinn a dheimhniú. Is féidir an leabhar litrithe agus an leabhar gramadaí a úsáid le haon téacsleabhar Gaeilge eile atá in úsáid sa seomra ranga. Acmhainní Digiteacha Tá ríomhleabhar idirghníomhach de Litriú an Lae le fáil do mhúinteoirí ag www.edcolearning.ie. Chomh maith leis sin, tá taisce acmhainní digiteacha ann gur féidir a úsáid saor in aisce, leis na rudaí seo a leanas san áireamh: • tráth na gceist PowerPoint mar acmhainn dul siar agus measúnú do dheireadh na bliana • liostaí litrithe leis na haicmí focal curtha le chéile, gur féidir a phriontáil agus a chur suas sa seomra ranga, chun cabhrú le haithint focal na ndaltaí • measúnachtaí gramadaí le phriontáil • fuaimrianta ón dlúthdhiosca i bhfoirm dhigiteach.
3
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 3
24/04/2020 13:34
4
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 4
24/04/2020 13:34
Snáitheanna: Imshaoil dhaonna Snáithaonaid: Lárionaid sa chontae, sa réigiún agus sa tír Aonad: 24. Stíleanna ceoil
Snáitheanna: Mise Snáithaonaid: Ag tabhairt aire do mo chorp Aonad: 21. Lá Fhéile Pádraig ar fud an domhain
Snáithaonaid: Am
Snáithaonaid: Patrúin a iniúchadh agus a úsáid
Snáitheanna: Imshaoil dhaonna Snáithaonaid: Daoine a chónaíonn agus a shaothraíonn sa cheantar áitiúil agus i gceantair chodarsnacha in Éirinn
Coincheap: Ag úsáid pictiúr, léarscáileanna agus mionsamhlacha
Snáithaonaid: Talamh, aibhneacha agus farraigí na hÉireann
Curaclam: Tíreolaíocht Snáitheanna: Imshaoil nádúrtha
Curaclam: Tíreolaíocht Forbairt scileanna: Léarscáileanna, cruinneoga agus scileanna grafacha
Snáitheanna: Tomhais
Snáitheanna: Ailgéabar
Curaclam: Tíreolaíocht
Curaclam: Matamaitic
Curaclam: Matamaitic
Aonad: 23. Cúrsa abhann Aonad: 26. Léarscáil den scoil
Aonad: 24. Daoine a chuidíonn liom
Aonad: 26. Cén t-am é?
Aonad: 27. An uimhirlíne
Snáithaonaid: Féastaí agus féilte san am atá thart Snáithaonaid: An t-imshaol nádúrtha áitiúil
Snáithaonaid: Plandaí agus ainmhithe
Snáithaonaid: An t-imshaol nádúrtha áitiúil
Snáithaonaid: Luail
Curaclam: Stair Snáitheanna: Staidéir áitiúla
Snáitheanna: Imshaoil nádúrtha
Snáitheanna: Gleacaíocht
Curaclam: Tíreolaíocht
Snáitheanna: Dúile beo
Curaclam: Tíreolaíocht
Curaclam: Corpoideachas
Aonad: 22. Naomh Pádraig in Éirinn Snáitheanna: Imshaoil nádúrtha
Aonad: 22. Ainmhithe na hÉireann Aonad: 25. Gnéithe nádúrtha na hÉireann Curaclam: Eolaíocht
Snáithaonaid: Féastaí agus féilte san am atá thart
Snáithaonaid: Éisteacht le ceol agus freagairt dó
Aonad: 25. Gnéithe nádúrtha
Snáitheanna: Staidéir áitiúla
Curaclam: Stair
Aonad: 21. Traidisiún na Nollag timpeall an domhain
Snáithaonaid: Plandaí agus ainmhithe
Snáitheanna: Dúile beo
Snáitheanna: Éisteacht agus freagairt
Aonad: 26. Gleacaíocht
Snáithaonaid: Plandaí agus ainmhithe
Snáitheanna: Cluichí
Snáithaonaid: Cluichí a cheapadh Snáitheanna: Imshaoil dhaonna Snáithaonaid: Daoine agus agus a imirt críocha eile
Curaclam: Corpoideachas
Curaclam: Eolaíocht
Aonad: 24. Cluiche Unihoc
Snáitheanna: Dúile beo
Aonad: 25. Saolré blátha
Snáitheanna: Imshaoil dhaonna
Curaclam: Ceol
Curaclam: Tíreolaíocht
Curaclam: OSPS
Curaclam: Ceol
Curaclam: Tíreolaíocht
Curaclam: Tíreolaíocht
Aonad: 5. Comharthaí an fhómhair
Aonad: 23. Logainmneacha
Aonad: 13. Pirimid an bhia
Aonad: 23. An cheolfhoireann
Aonad: 24. Ag tógáil tí
Curaclam: Eolaíocht
Snáithaonaid: An bheatha dhaonna
Snáithaonaid: Plandaí agus ainmhithe
Snáitheanna: Éisteacht agus Snáithaonaid: Ag maireachtáil sa freagairt Snáithaonaid: Éisteacht le ceol phobal áitiúil agus freagairt dó
Snáitheanna: Dúile beo
Snáitheanna: Dúile beo
Seánra: Scríbhneoireachta Seánra: Nós imeachta
Snáitheanna: Dúile beo
Snáithaonaid: Plandaí agus ainmhithe
Snáitheanna: Péint agus dath
Curaclam: Tíreolaíocht
Curaclam: Eolaíocht
Curaclam: Béarla
Snáithaonaid: Péinteáil
Aonad: 2. Baill bheatha
Aonad: 5. An fómhar
Aonad: 4. Ag déanamh ceapaire
Rang 6
Curaclam: Eolaíocht
Rang 5
Aonad: 22. Foraois bháistí
Rang 4
Curaclam: na hAmharcealaíona
Rang 3
Aonad: 23. Ealaín
Rang 2
Plean Scoile: Foghlaim Chomhtháite Ábhar agus Teangacha (FCÁT)*
Leabhar Litrithe
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 5
5
24/04/2020 13:34
Curaclam: Stair
Aonad: 27. Modhanna iompair – anois agus fadó
* Content and Language Integrated Learning (CLIL)
Snáithaonaid: Leanúnachas agus athrú le himeacht ama
Snáitheanna: Athrú agus leanúnachas
Curaclam: Stair
Aonad: 30. Éadaí trí na haoiseanna
Snáithaonaid: Féastaí agus féilte san am atá thart
Snáitheanna: Staidéir áitiúla
Curaclam: Stair
Aonad: 30. Féilte an domhain
Gníomhaíochtaí beochana
Snáitheanna: Cruth agus spás Snáithaonaid: Cruthanna 3-T
Curaclam: Corpoideachas
Snáithaonaid: Miotais agus finscéalta
Snáitheanna: Scéalaíocht
Aonad: 29. Síntí matán
Snáithaonaid: Sábháilteacht uisce
Curaclam: Stair
Aonad: 29. Na horduimhreacha
Snáithaonaid: Cruthanna 3-T
Snáitheanna: Oiliúint uisce
Aonad: 28. Conas a fuair Cúchulainn a ainm
Snáithaonaid: Plandaí agus ainmhithe
Curaclam: Matamaitic
Snáitheanna: Cruth agus spás
Snáitheanna: Gramadach
Curaclam: Matamaitic
Curaclam: Gaeilge
Snáithaonaid: Uimhreacha pearsanta
Aonad: 30. Sábháilteacht uisce
Aonad: 28. Cruthanna tríthoiseacha
Aonad: 30. Ag comhaireamh daoine
Curaclam: Corpoideachas
Snáithaonaid: Feasacht imshaoil
Snáithaonaid: Cluichí agus caitheamh aimsire san am atá thart
Snáithaonaid: Cruthanna 3-T
Snáithaonaid: Ag tabhairt aire do mo chorp
Snáitheanna: Dúile beo
Snáitheanna: Staidéir áitiúla
Snáitheanna: Cruth agus spás
Snáitheanna: Mise
Snáitheanna: Feasacht agus cúram imshaoil
Curaclam: Stair
Curaclam: Matamaitic
Curaclam: OSPS
Aonad: 27. Ainmhithe an Artaigh Curaclam: Eolaíocht
Curaclam: Eolaíocht
Aonad: 27. Cluichí thar na blianta
Aonad: 29. Fuinneamh
Céim 4: Teanga fháthchiallach
Aonad: 29. Cruthanna déthoiseacha
Snáithaonaid: Dúshláin lasmuigh
Curaclam: Béarla Athinsint agus mionléiriú
Snáithaonaid: Forbairt foirme i gcré
Aonad: 30. Ag tabhairt aire do mo chorp
Snáithaonaid: Ionadluach
Snáitheanna: Gníomhaíochtaí lasmuigh agus gníomhaíochtaí eachtraíochta
Snáitheanna: Uimhreas
Snáitheanna: Leanúnachas agus athrú le himeacht ama
Snáithaonaid: Scoileanna agus oideachas
Snáitheanna: Cré
Curaclam: Corpoideachas
Aonad: 26. Samhlacha: ag déanamh comparáide
Aonad: 28. Babhla cré Curaclam: na hAmharcealaíona
Aonad: 26. Tóraíocht taisce
Snáithaonaid: Plandaí agus ainmhithe
Snáithaonaid: Plandaí agus ainmhithe
Curaclam: Matamaitic
Snáitheanna: Dúile beo
Snáitheanna: Dúile beo
Snáitheanna: Imshaoil dhaonna Snáithaonaid: Lárionaid sa chontae, sa réigiún agus sa tír
Aonad: 28. Slánaigh suas/síos
Curaclam: Eolaíocht
Curaclam: Eolaíocht
Curaclam: Tíreolaíocht
Curaclam: Stair
Aonad: 25. Gnáthóg fionnuisce
Aonad: 27. Ag aithint feithidí
Aonad: 25. Na cúigí
Aonad: 29. An scoil fadó
Snáithaonaid: Ag maireachtáil sa Snáitheanna: Leanúnachas agus athrú le himeacht ama phobal áitiúil Snáithaonaid: Iompar
Snáitheanna: Imshaoil dhaonna
Curaclam: Tíreolaíocht
Aonad: 28. M’áit chónaithe
6
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 6
24/04/2020 13:34
Briathra san aimsir chaite agus san AL: briathra
Céimeanna comparáide (rialta): aidiachtaí
Briathra san AF: briathra
Briathra aonsiollacha sa mhodh ordaitheach: an modh ordaitheach Briathra ilsiollacha san AF (-air/-ir/-is/-ail): briathra
An t-ainmfhocal: baininscneach agus firinscneach (inscne ghramadúil)
Mo, do, a, ár, bhur: an aidiacht shealbhach Ó: forainmneacha réamhfhoclacha
An aimsir láithreach (1): briathra
An t-ainmfhocal: baininscneach agus firinscneach (inscne ghramadúil)
Ag comhaireamh rudaí: na bunuimhreacha Ar, ag, ó, le, do: forainmneacha réamhfhoclacha
Na briathra Bí agus Tar san AC: briathra neamhrialta
Ar an, in aice leis an, faoin, thar an: na réamhfhocail shimplí
Briathra a thosaíonn le guta: briathra
Na haoiseanna: 1–10
Briathra ilsiollacha (-igh/-aigh): briathra
Mo, do, a: an aidiacht shealbhach
Ar, ag, le, do: forainmneacha réamhfhoclacha
Agam, agat, aige, aici: forainmneacha réamhfhoclacha
An briathar Cuir san AC: briathra
Orm, ort, air, uirthi: forainmneacha réamhfhoclacha
Mo, do, a: an aidiacht shealbhach
Na briathra Ól agus Ith san AC: briathra
Gutaí agus consain: an aibítir
Dom, duit, dó, di: forainmneacha réamhfhoclacha
Na haimsirí: briathra san AC, AL agus AF
Briathra a thosaíonn le guta nó f: briathra
Aidiachtaí: an aidiacht
Thuas/thíos, ag dul suas/ag dul síos: dobhriathra
Na haimsirí: briathra san AC, AL agus AF
Ag cumadh ceisteanna: na ceistfhocail
Céimeanna comparáide (neamhrialta): aidiachtaí
Aidiachtaí agus ainmfhocail: inscne ghramadúil
Na briathra neamhrialta san AF: briathra neamhrialta
Faoi, as: forainmneacha réamhfhoclacha
Na briathra neamhrialta san AL: briathra neamhrialta
Uimhir uatha agus uimhir iolra: na hainmfhocail
Briathra neamhrialta san AC: briathra
Briathra caola agus leathana + sinn san AC: briathra
Briathra ilsiollacha san AF (-aigh/-igh): briathra
Sa + séimhiú: an réamhfhocal ‘i’ agus an t-alt (sa)
Briathra ilsiollacha san AC (-aigh/-igh/-il): briathra
Na haimsirí: briathra san AC, AL agus AF
Rang 6
Ainmfhocal nó briathar
Briathra aonsiollacha san AF: briathra
Rang 5
Ag siúl, ag rith, ag léim, srl.: an t-ainm briathartha
Na briathra Bí agus Tar san AC: briathra neamhrialta
Rang 4
Gutaí caola agus gutaí leathana: na gutaí
Rang 3
Tá/Níl: an briathar Bí san AL
Rang 2
Plean Scoile: Gramadach
Leabhar Gramadaí
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 7
7
24/04/2020 13:34
Ag cumadh ceisteanna: Ar...?, Cá raibh...?, An raibh...? (na ceistfhocail)
An briathar Bí san AC: briathra neamhrialta
Liom, leat, leis, léi: forainmneacha réamhfhoclacha
An briathar Tar san AC: briathra neamhrialta
AL: Aimsir Láithreach
An t-ainmfhocal: baininscneach agus firinscneach (inscne ghramadúil)
Ar, ag an, faoin; m roimh b, g roimh c: na réamhfhocail shimplí
AC: Aimsir Chaite
Na horduimhreacha: 1–20
De/den, sa/san: réamhfhocail agus séimhiú
Céimeanna comparáide (rialta): aidiachtaí
Ag comhaireamh: na bunuimhreacha (1–20) agus na huimhreacha pearsanta (1–10)
An aimsir láithreach (2): briathra
‘Is’: an chopail
Na briathra neamhrialta san aimsir chaite: briathra neamhrialta
Isteach/istigh, amach/ amuigh: na dobhriathra
AF: Aimsir Fháistineach
Ag comhaireamh: na huimhreacha pearsanta (1–6)
Ag comhaireamh: na bunuimhreacha (1–10)
Na haoiseanna: 1–6
Caint indíreach: an chlaoninsint
Mo, do, a, ár, bhur, a (iolra): an aidiacht shealbhach
1
Na gutaí
A Cuir ciorcal ar an nguta deireanach. Na freagraí: 1 déa an
2 éiist
3 briis
4 tó óg
5 lío on
6 dío ol
7 imiir
8 cro och
C Cluiche Briathar caol nó briathar leathan? 1 Déan fotocóip de Thábla A (leathanach 36) agus gearr ina luaschartaí iad. Tabhair ceann amháin do gach dalta. 2 Léifidh na daltaí a gcártaí agus socróidh siad an bhfuil briathar caol nó briathar leathan acu. Níl cead acu caint lena chéile. 3 Siúlfaidh siad go dtí an taobh caol nó an taobh leathan den seomra ranga ag brath ar an mbriathar atá acu. 4 Is féidir leo na cártaí a mhalartú lena chéile agus an cluiche a imirt arís. Dúshlán: Caithfidh na páistí iad féin a chur in ord aibítre gan labhairt lena chéile.
dearg. Ciorclaigh na D Ciorclaigh na briathra caola i ndath dearg. briathra leathana i ndath gorm gorm.. caill gearr
déan croch
stop lig
tug fan
E Túsa an múinteoir
ith
ceap
féach
séid
béic
buail
múin
goid
tóg
ól
bris
rith
An bhfuil na briathra seo sa bhosca ceart?
Na freagraí: Briathra caola béic fan leag caill 8
dún scríobh cíor rith
Briathra leathana
goid tiomáin féach lean
scuab gléas bris líon
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 8
24/04/2020 13:34
Ainmfhocail agus briathra
2
A Léigh agus pléigh ●
Tar éis do na daltaí breathnú ar na pictiúir agus iad a phlé, cuir ceisteanna orthu chun a dtuiscint a scrúdú: abair ainmfhocal nó briathar le gach páiste agus tabharfaidh sé/sí sampla de bhriathar nó d’ainmfhocal duit.
●
Tabhair seans do pháiste amháin a bheith ina m(h)úinteoir agus déarfaidh sé/sí ainmfhocal nó briathar le gach páiste.
B Ainmfhocal nó briathar? ●
Déan fótachóipeanna de Thábla B (leathanach 36).
●
Gearrfaidh na páistí amach na focail agus greamóidh siad iad ina gcuid cóipleabhar faoi na teidil Ainmfhocal nó Briathar.
C Cá bhfuil na briathra agus na hainmfhocail sna habairtí seo? Na freagraí: Briathar
Ainmfhocal
1 D’ith Daidí a dhinnéar aréir.
D’ith
Daidí, dhinnéar
2 Bhí Crystal sa phictiúrlann.
Bhí
Crystal, phictiúrlann
3 Thit an buachaill den rothar.
Thit
buachaill, rothar
4 Ghearr Jack an cáca.
Ghearr
Jack, cáca
5 D’ól Mamaí tae.
D’ól
Mamaí, tae
6 Chonaic mé Dealbh na Saoirse.
Chonaic
Dealbh na Saoirse
7 Rith an cat i ndiaidh na luiche.
Rith
cat, luiche
Leabhar Gramadaí
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 9
9
24/04/2020 13:34
D Cluiche Ceann nó cruit? Áiseanna: bonn airgid euro (is féidir bonn plaisteach a úsáid) agus stopuaireadóir do gach grúpa páistí. Gníomhaíocht: 1 Roinn na páistí i ngrúpaí de cheathrar. 2 Tabhair bonn airgid euro do gach grúpa. 3 Beidh seans ag gach páiste sa ghrúpa an bonn airgid a chaitheamh. 4 Má chaitheann siad an ceann (an léarscáil), caithfidh siad ainmfhocal a rá laistigh d’fhiche nóiméad. 5 Má chaitheann siad an chruit, caithfidh siad briathar a rá laistigh d’fhiche nóiméad.
Nótaí
10
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 10
24/04/2020 13:34
Briathra caola
3
A Léigh agus éist Cuireann an múinteoir na ceisteanna seo a leanas ar na páistí: ●
Cuir líne faoi na briathra.
●
Cuir dath dearg ar na briathra leathana agus dath gorm ar na briathra caola.
●
Cad é an riail faoi na briathra san aimsir chaite? (Tá séimhiú ann.)
●
Cén focal lena dtosaíonn ceist san aimsir chaite? (Ar ...?)
●
Cén focal lena dtosaíonn freagra diúltach san aimsir chaite? (Níor ...)
B An briathar + sinn / muid san aimsir chaite. Cuireann an múinteoir na ceisteanna seo a leanas ar na páistí: ●
Cad a thug tú faoi deara faoi na briathra agus sinn? — Is féidir muid a úsáid i ndiaidh an bhriathair chun an t-iolra a dhéanamh san aimsir chaite, mar shampla, bhris muid, chuir muid, léim muid.
●
Cad a thug tú faoi deara faoi léim san aimsir chaite?
●
An briathra caola nó leathana iad?
C Cuir na briathra seo a leanas san aimsir chaite i do chóipleabhar. 3 ligeamar
4 bhuaileamar
5 níor chaitheamar
6 bhriseamar
7 ritheamar
8 níor chailleamar
D Tusa an múinteoir 1 Chaith 2
3
4 Ritheamar 5
6 Chuir 7 Bhriseamar 8 Shroich
Gníomhaíocht forleathnúcháin Fréamh an bhriathair ●
Déan fótachóipeanna de Thábla C (leathanach 37).
●
Cuireann an múinteoir an cheist seo a leanas ar na páistí: Déan ceangail idir fréamh an bhriathair agus an briathar.
Gníomhaíocht forleathnúcháin Obair bheirte Cuireann an múinteoir an cheist seo a leanas ar na páistí: I do chóipleabhar, scríobh trí abairt ina bhfuil botúin, mar shampla, ‘Cuir mé mo gheansaí orm.’ Tabhair do chara iad agus caithfidh sé/sí na briathra a cheartú. Leabhar Gramadaí
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 11
11
24/04/2020 13:34
4
Briathra leathana
A Ainmnigh na briathra. Léigh na habairtí seo agus caithfidh na daltaí an briathar a aithint i ngach abairt. Is féidir leat na briathra a scríobh ar an gclár bán. 1 Ghlan mé an teach inné. 2 Chíor sí a cuid gruaige maidin inné. 3 Ar ghearr tú an t-arán? 4 Chuir mé mo bhosca lóin i mo mhála scoile. An briathra caola nó leathana iad?
B An briathar + sinn / muid san aimsir chaite. Cuireann an múinteoir an cheist seo a leanas ar na páistí: Cad a thug tú faoi deara faoi na briathra agus sinn/muid?
C Cuir na briathra seo a leanas san aimsir chaite i do chóipleabhar. Na freagraí: 3 níor chíoramar
4 leanamar
5 ghlacamar
6 ghléasamar
Obair ghrúpa Dísle agus briathra Áis: dísle do gach grúpa. 1 Roinn na páistí i ngrúpaí de cheathrar. 2 Tabhair dísle do gach grúpa. 3 Beidh seans ag gach duine sa ghrúpa an dísle a chaitheamh. Má chaitheann sé/sí uimhir 1, caithfidh sé/sí an frása Dhún sé a chur in abairt san aimsir chaite. 4 Má chaitheann sé/sí uimhir 2, caithfidh sé/sí an frása Sheas a chur in abairt san aimsir chaite, agus mar sin de. 1 = Dhún sé
2 = Sheas siad 3 = Ghearr sí
4 = Mhúch mé 5 = Las tú
6 = Briathar leathan ar bith. Is féidir na briathra idir 1–5 a úsáid arís nó briathar eile. 12
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 12
24/04/2020 13:34
Dul Siar
A
B Cuir ciorcal dearg ar na hainmfhocail agus ciorcal gorm ar na briathra briathra.. cófra geansaí Sandra
chuir tá
Fred
scriosán
C Obair bheirte
bhí
chroch teach
chíor
cathaoir
rothar
Baile Átha Cliath
leabhar
thit
shiúil
d’ith
thóg
Briathra caola agus briathra leathana
1 Déanfaidh na daltaí an tasc seo ina mbeirteanna. 2 Socraigh dhá nóiméad ar an stopuaireadóir agus iarr ar na páistí fréamhacha briathra caola nó briathra caola san aimsir chaite a scríobh sa bhosca Briathra caola. 3 Ansin, socraigh dhá nóiméad eile ar an stopuaireadóir agus iarr ar na páistí fréamhacha briathra leathana nó briathra leathana san aimsir chaite a scríobh sa bhosca Briathra leathana.
D Éist agus freagair An aimsir chaite
2
1 Is mise Séamus. Tá sé te inniu. Chuir mé t-léine, bríste gearr agus spéaclaí gréine orm. Múinteoir: Ar chuir Séamus spéaclaí gréine air? 2 Is mise Mamaí agus ghlan mé an seomra codlata ar maidin. Ghlan Daidí an chistin. Múinteoir: Ar ghlan Mamaí an chistin? 3 Is mise Bríd agus chroch mé suas mo chóta. Múinteoir: Ar chroch Bríd suas a hata? 4 Is mise Tadhg. Níor shiúil mé ar scoil inniu. Thóg mé an bus le mo chara, Séamus. Múinteoir: Ar thóg Tadhg an bus ar scoil? 5 Is mise Ollie agus chaill mé mo mhála ar an mbus inné. Múinteoir: Ar chaill Ollie a bhróga reatha ar an mbus inné?
Leabhar Gramadaí
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 13
13
24/04/2020 13:34
5
Ar an, in aice leis an, faoin, thar an
(Réamhfhocail agus an t-alt)
an, in aice leis an an,, B Críochnaigh na habairtí. Bain usáid as ar an, faoin,, thar an faoin an.. Na freagraí: 1 Tá na piseanna ar an bpláta. 2 Tá an capall in aice leis an ngeata. 3 Léim an madra thar an gclaí. 4 Tá an cat ar an ngeansaí. 5 Tá an leabhar faoin gcófra.
C Féach, éist agus freagair Taispeáin na pictiúir a leanas ar an gclár bán. Fág gach uile pictiúr ar feadh 10/15 soicind, tóg anuas an pictiúr agus cuir na ceisteanna ar na daltaí. Pictiúr 1 (leathanach 15) 1 Cad atá ag léim thar an ngeata? 2 An bhfuil an cat ar an mbrainse nó ar an ngeata? 3 Cá bhfuil an t-éan? 4 Cad atá a dhéanamh ag an madra? Pictiúr 2 (leathanach 16) 1 Cá bhfuil an bainne? 2 Cá bhfuil an cóta? 3 Cá bhfuil an cáca? Pictiúr 3 (leathanach 17) 1 Cá bhfuil Cara? 2 Cá bhfuil an bosca lóin? 3 Cá bhfuil an buachaill? 14
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 14
08/05/2020 11:13
Pictiúr 1
Leabhar Gramadaí
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 15
15
24/04/2020 13:34
Pictiúr 2
16
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 16
24/04/2020 13:34
Pictiúr 3
Leabhar Gramadaí
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 17
17
24/04/2020 13:34
6
Briathra a thosaíonn le guta
B Athscríobh na habairtí seo a leanas i gceart i do chóipleabhar. Na freagraí: 1 D’eitil . . .
2 D’ith . . .
3 D’ól . . .
4 D’imir . . .
5 D’éist . . .
6 D’íoc . . .
7 D’inis . . .
8 D’imigh . . .
arís, ach cuir C Scríobh na habairtí thuas i do chóipleabhar arís, Níor roimh na briathra. Na freagraí: 1 Níor eitil . . .
2 Níor ith . . .
3 Níor ól . . .
4 Níor imir . . .
5 Níor éist . . .
6 Níor íoc . . .
7 Níor inis . . .
8 Níor imigh . . .
Gníomhaíocht forleathnúcháin An fhoirm cheisteach Scríobh na habairtí thuas i do chóipleabhar arís, ach cuir san fhoirm cheisteach iad.
Na freagraí:
18
1 Ar eitil . . .?
2 Ar ith . . .?
3 Ar ól . . .?
4 Ar imir . . .?
5 Ar éist . . .?
6 Ar íoc . . .?
7 Ar inis . . .?
8 Ar imigh . . .?
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 18
24/04/2020 13:34
Aoiseanna
7
A Léigh agus scríobh na haoiseanna i gceart ar na cártaí. Pléigh: cad a thug tú faoi deara sna haoiseanna 1–10?
B Éist agus críochnaigh Cén aois iad? 3 1 Haigh. Is mise Niamh agus táim seacht mbliana d’aois. 2 Frank is ainm dom. Táim cúig bliana d’aois. 3 Is mise Ciara agus táim ocht mbliana d’aois. 4 Is mise Emma. Táim deich mbliana d’aois.
C An suirbhé
An cheist: cén aois thú?
Is féidir é seo a dhéanamh mar cheacht matamaitice. Déan fótachóipeanna de Thábla D (leathanach 38). Déanfaidh na daltaí an suirbhé seo le daltaí ina rang féin agus le daltaí i rang a dó agus cuirfidh siad an t-eolas a bhailíonn siad ar bharrachairt. 1 Cuirfidh na páistí an cheist, ‘Cén aois thú?’ ar dhaltaí sa rang a fhreagróidh as Gaeilge. 2 Cuirfidh siad ✔ sa bhosca comhfhreagrach ar an leathanach. 3 Má tá rang a trí eile sa scoil, déanfaidh na daltaí an suirbhé leo freisin. Déanfaidh siad an rud céanna le daltaí i rang a dó. 4 Tarraingeoidh siad barrachairt ar an leathanach ina léireoidh siad torthaí an tsuirbhé. Cuir ceisteanna orthu bunaithe ar an mbarrachairt: ●
Cé mhéad páiste a rinne an suirbhé?
●
Cén aois lena mbaineann an toradh is mó?
●
Cén aois lena mbaineann an toradh is lú?
●
Cad é an mheánaois?
Leabhar Gramadaí
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 19
19
24/04/2020 13:34
8
Briathra ilsiollacha
C Cuardach focal
Tá naoi briathra ón B ar fáil sa chuardach
focal. An féidir leat iad a aimsiú? Caithfidh na daltaí na briathra ilsiollacha a aimsiú sa chuardach focal agus iad a scríobh amach ar liosta mar atá thíos. Tá cead acu féachaint siar ar an mbosca i gceist B chun iad a spreagadh.
Na freagraí: 1
deisigh
2
bailigh
3
dúisigh
4
éirigh
5
clúdaigh
6
brostaigh
7
ceannaigh
8
cabhraigh
9
gortaigh
e a b b c l ú d a i g h a
f t a b ú r í i f h i h i
d ú i s i g h b t u n e g
e í l h n l o r a a i a h
i é i r i g h r i i g c n
s a g a b r o s t a i g h
i b h i n i g o s a f h í
g c í g c e a n n a i g h
h á ú r g l s t á á l g t
t m á é c a b h r a i g h
Gníomhaíocht forleathnúcháin Cluiche: tús agus deireadh
an bhriathair a chur le chéile. 1 Téigh siar ar na deirí éagsúla – deireadh caol agus deireadh leathan. 2 Roinn na daltaí ina mbeirteanna. 3 Déan fótachóipeanna de Thábla E (leathanach 39) agus tabhair cóip do gach beirt. 4 Gearr amach na codanna go léir agus cuir i gclúdach litreach iad. 5 Tabhair clúdach litreach agus leathanach bán do gach beirt. 6 Caithfidh siad na briathra a chur le chéile agus a ghreamú den leathanach. 7 Beidh an bua ag an gcéad bheirt a chríochnaíonn an tasc i gceart. Idirdhealú: is féidir leo ceithre bhriathar a chur in abairtí. 20
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 20
24/04/2020 13:34
Dul Siar
B
A Briathra ilsiollacha. Críochnaigh na habairtí. Na freagraí: 1 Bhailigh
2 Dheisigh
3 D’ullmhaigh
4 Bhrostaigh
5 Chuidigh
6 Éirigh
an, in aice leis an, an, B An luch agus an cháis. Bain úsáid as ar an, faoin,, thar an. faoin an. Na freagraí: 1
Léim an luch thar an gcat.
2
Stop an luch in aice leis an mbróg.
3
Rith sé faoin bpianó.
4
Léim sé ar an mbord.
Gníomhaíocht forleathnúcháin Crosfhocal: aoiseanna ●
Déan fótachóipeanna de Thábla F (leathanach 40).
Na freagraí: Anuas:
1 trí bliana
2 cúig bliana
3 seacht mbliana
2 ceithre bliana
3 sé bliana
5 ocht mbliana
6 aon bhliain
7 dhá bhliain
4 naoi mbliana
Trasna:
Is féidir leis na daltaí Measúnú 1 a dhéanamh anois (leathanach 48).
Leabhar Gramadaí
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 21
21
24/04/2020 13:34
9
Mo, do, a, ár
(An Aidiacht Shealbhach)
B Scríobh i gceart. Na freagraí: 2 a cóta
3 ár dtuismitheoirí
5 do gheansaí
6 mo theach
4 a bhróga
C Obair bheirte Críochnaigh an scéal. Na freagraí: D’éirigh Lucy ar a seacht a chlog. Scuab sí a cuid fiacla agus chíor sí a cuid gruaige. Chuir sí a geansaí agus a bríste uirthi. ‘A Mhamaí, cá bhfuil mo bhróga?’ arsa Lucy. ‘Féach, tá do bhróga faoin mbord sa chistin,’ arsa Mamaí. ‘Cá bhfuil mo bhosca lóin?’ arsa Lucy. ‘Sa chuisneoir,’ arsa Mamaí. ‘Cá bhfuil mo mhála scoile?’ arsa Colm. Fuair sé a mhála scoile. Ansin, d’oscail sé an cófra agus thóg sé amach a bhabhla. Thóg Lucy amach a gloine. ‘Cá bhfuil ár mbricfeasta?’ arsa an bheirt acu le chéile. D’ith siad an bricfeasta agus ní raibh focal astu.
Gníomhaíocht forleathnúcháin Crosfhocal Déan fótachóipeanna de Thábla G (leathanach 41).
Na freagraí: Anuas: Trasna:
1 do chóta
2 ár mbord
6 mo chóta
8 a srón
3 a cóipleabhar
5 ár mbróga
3 a bhríste
4 a madra
7 a ceann
9 do chat
Nótaí
22
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 22
24/04/2020 13:34
Briathra san aimsir chaite
10
dearg. Ciorclaigh na A Ciorclaigh na briathra aonsiollacha i ndath dearg. briathra ilsiollacha i ndath gorm gorm.. cuir léim
ceannaigh bailigh las rith imigh éirigh cuidigh deisigh brostaigh ól
ullmhaigh dún bris
dearg. Ciorclaigh na B Ciorclaigh na briathra caola i ndath dearg. briathra laethana i ndath gorm gorm.. cuir léim
C Éist
ceannaigh bailigh las rith imigh éirigh cuidigh deisigh brostaigh ól
ullmhaigh dún bris
Cuir an uimhir cheart faoi gach pictiúr.
Léifidh an múinteoir na habairtí a leanas os ard agus scríobhfaidh na daltaí an uimhir chomhfhreagrach faoi gach pictiúr. 1 Cheannaigh Úna milseáin sa siopa inné. 2 D’ullmhaigh Ciara agus Daidí an bricfeasta do Mhamaí. 3 Chíor Andy a chuid gruaige. 4 Bhailigh Dean agus Anish an bruscar. 5 Rothaigh Annabel ar scoil.
Gníomhaíocht forleathnúcháin
Cluiche laethúil
Is féidir an cluiche seo a imirt gach lá mar cheacht Gaeilge. Déan fótachóipeanna de Thábla H (leathanach 42) agus gearr ina luaschartaí iad. 1 Tabhair cárta amháin do gach dalta. Caithfidh na páistí iad féin a roinnt in dhá líne: Briathra aonsiollacha agus Briathra ilsiollacha. ilsiollacha. 2 Tomhaisfidh an múinteoir cá fhad a thógann sé ar na daltaí líne a dhéanamh. 3 Scríobh an t-am ar an gclár bán agus déan iarracht an t-am a fheabhsú gach lá. Is féidir an cluiche céanna a imirt ach iad féin a roinnt in dhá líne Briathra caola agus Briathra leathana. leathana. Leabhar Gramadaí
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 23
23
24/04/2020 13:34
11
Ar, ag, le, do
(Réamhfhocail)
B Freagair na ceisteanna i do chóipleabhar. Na freagraí: 1 Síle
2 Anwar
(a) Síle is ainm di.
(a) Anwar is ainm dó.
(b) Níl gruaig dhonn uirthi.
(b) Tá súile glasa aige.
(c) Tá súile gorma aici.
(c) Níl áthas air.
(d) Is maith léi cait.
(d) Tá bróga air.
(e) Tá scáth báistí in aice léi.
(e) Tá carr in aice leis.
C Obair bheirte ●
Déan fótachóipeanna de Thábla I (leathanach 43).
●
Cuir na daltaí ina mbeirteanna agus iarr orthu carachtar nua a chruthú.
●
Tarraingeoidh siad gruaig, súile agus éadaí ar an teimpléad.
●
Ba cheart dóibh rud éigin a tharraingt chun caitheamh aimsire a léiriú freisin, mar shampla, liathróid, raicéad, rothar.
●
Is féidir leo peata a chur ann freisin.
●
Nuair a bheidh an carachtar socraithe acu, ba cheart dóibh abairtí a scríobh faoi/fúithi ar na línte in aice leis an teimpléad sa téacsleabhar.
●
Ba cheart béim a leagan ar úsáid na réamhfhocal sna habairtí: ... is ainm do/di; Tá gruaig dhonn air/uirthi; Tá bríste agus geansaí air/uirthi; Tá madra aige/aici; Taitníonn peil leis/léi.
Nótaí
24
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 24
24/04/2020 13:34
Ag comhaireamh rudaí C Éist agus freagair Cé mhéad?
12
4
Caithfidh na páistí an líon ceart a scríobh faoi gach pictiúr. 1 Is mise Úna. Chuaigh mé ag siopadóireacht inné agus cheannaigh mé: dhá bhríste, seacht ngeansaí, aon chóta amháin agus trí ghúna. 2 Séamus is ainm dom. Tá mé i mo chónaí ar fheirm agus tá go leor ainmhithe agam. Tá cúig mhuc, naoi gcapall, seacht mbó agus deich gcaora agam.
Gníomhaíocht forleathnúcháin Cé mhéad? Déan fótachóipeanna de Thábla J (leathanach 44). Na freagraí: 1 ocht gcarr
2 sé phíotsa
3 aon fheadóg amháin
5 dhá bhord
6 cúig mhadra 7 trí chamán
4 seacht gcupán 8 naoi bhféileacán
Gníomhaíocht forleathnúcháin Tusa an múinteoir:
ceart ✔ nó mícheart ✘? Déan fótachóipeanna de Thábla K (leathanach 45). Na freagraí: 1 aon bhord amháin
2✔
3 seacht mbríste
4✔
5✔
6 aon bhalún amháin
Nótaí
Leabhar Gramadaí
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 25
25
24/04/2020 13:34
Dul Siar
C
mo,, do do,, a, ár A Breithlá Leo: mo ●
Caithfidh na páistí na botúin a aithint sa scéal agus iad a cheartú.
●
Is féidir leo peann dearg a úsáid agus
●
Caithfidh siad an focal ceart a scríobh os cionn an bhotúin.
a chur ar na botúin.
Na freagraí: Maidin Dé Domhnaigh a bhí ann. Bhí Leo sa leaba. D’oscail sé a shúile shúile.. Ghlaoigh sé ar a mhamaí. Ghlaoigh sé ar a dhaidí dhaidí.. Ghlaoigh sé ar a dheirfiúr dheirfiúr.. Léim sé suas. Chuir sé a gheansaí air. Rith sé síos an staighre. Bhí a mhála ar an mbord agus bhí nóta istigh ann. Léigh sé é: ‘Téigh amach sa ghairdín.’ Shiúil sé amach sa ghairdín. ‘Iontas!’ Stop Leo. Bhí a lán daoine sa ghairdín – a theaghlach agus a chairde chairde.. ‘Inniu do bhreithlá,’ arsa Mamaí. ‘An ndearna tú dearmad ar do bhreithlá?’ bhreithlá?’ Thosaigh Leo ag gáire. ‘Rinne mé dearmad ar mo bhreithlá. Caithfimid an lá ag ceiliúradh lenár dteaghlach agus lenár gcairde.’ gcairde.’
B Na briathra Is féidir le daltaí Tábla L a chomhlánú nó is féidir leo na liostaí a scríobh ina gcóipleabhair. Déan fotochóip de Thábla L (leathanach 46). Caithfidh na daltaí na briathra Ghlaoigh, Léim, Chuir, Rith, Léigh, Stop agus Thosaigh a roinnt idir briathra caola agus briathra leathana.
Na freagraí: Briathra caola 1
ghlaoigh
2
léim
3
chuir
4
rith
5
léigh
Briathra leathana
26
1
stop
2
thosaigh
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 26
24/04/2020 13:34
C Réamhfhocail ar: orm, ort, air, uirthi
do: dom, duit, dó, di
(gruaige; mothúcháin mar tuirse, áthas, ocras)
(... is ainm dom; thug ... airgead dom)
ag: agam, agat, aige, aici
le: liom, leat, leis, léi
(súile)
(taitníonn ... liom/is maith liom/ is fuath liom)
●
Caith cúpla nóiméad ag dul siar ar na réamhfhocail agus cathain a úsáidtear iad.
●
Cum cúpla abairt ó bhéal.
D Obair bheirte 1
Ag comhaireamh rudaí.
2
balún
3
cáca
4
féileacán
5
piorra
bád
●
Beidh na daltaí ag obair ina mbeirteanna.
●
Roghnóidh an chéad dalta (dalta A) ceann amháin de na pictiúir, mar shampla, féileacán.
●
Déarfaidh sé/sí sé fhéileacán agus tarraingeoidh sé/sí an rud céanna ina c(h)óipleabhar: sé fhéileacán. Scríobhfaidh sé/sí sé fhéileacán faoin bpictiúr.
●
Tarraingeoidh an dalta eile (dalta B) an rud céanna ina c(h)óipleabhar as Gaeilge: sé fhéileacán. Scríobhfaidh sé/sí sé fhéileacán faoin bpictiúr freisin.
●
Ansin, beidh seans ag dalta B rud eile a roghnú ón liosta agus líon na rudaí sin a thabhairt as Gaeilge, mar shampla, trí phiorra agus scríobhfaidh sé/sí an rud céanna ina c(h)óipleabhar: trí phiorra agus tarraingeoidh sé/sí trí phiorra freisin.
●
Scríobhfaidh dalta A an méid sin ina c(h)óipleabhar as Gaeilge: trí phiorra agus tarraingeoidh sé/sí an méid freaisin.
●
Nuair atá trí cinn déanta ag an mbeirt acu, is féidir leo na freagraí a cheartú le chéile. Leabhar Gramadaí
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 27
27
24/04/2020 13:34
13
Briathra rialta san aimsir chaite
A Obair bheirte Tasc ama. ●
Oibreoidh na daltaí ina mbeirteanna.
●
Tabhair dhá nóiméad do na páistí chun fréamhacha na mbriathra aonsiollacha atá ar eolas acu a scríobh ina gcuid cóipleabhar.
●
Ansin, tabhair dhá nóiméad dóibh chun fréamhacha na mbriathra ilsiollacha atá ar eolas acu a scríobh ina gcuid cóipleabhar.
●
Ansin, caithfidh siad ciorcal dearg a chur timpeall ar na briathra leathana agus ciorcal gorm a chur timpeall ar na briathra caola.
●
Caith cúpla nóiméad ag dul tríd na briathra a scríobh siad agus iarr orthu na briathra a chur in abairtí.
B Ciorclaigh na briathra. Scríobh na fréamhacha. Na freagraí: 2 Ith
3 Ceannaigh
4 Siúil
6 Scríobh
7 Caill
8 Imir
5 Tosaigh, Tit
C Cad a tharla? siúl
An bosca briathra bailigh scríobh
ól
cuir
Beidh na páistí ag scríobh ina gcuid cóipleabhar faoi rudaí a tharlaíonn sa seomra ranga. Bainfidh siad úsáid as na briathra sa bhosca briathra thuas. Tabhair faoi deara gurb iad fréamhacha na mbriathra atá sa bhosca thuas agus is san aimsir chaite a bheidh na páistí á scríobh. Iarrfar orthu abairtí a scríobh agus is féidir leo iad a scríobh le chéile ag deireadh an cheachta nó i rith an cheachta. Is féidir an ghníomhaíocht seo a dhéanamh ó bhéal ag brath ar chumas an ranga. 1 Abair le páiste amháin i gcogar ‘Siúil timpeall an tseomra’. Nuair a bheidh sé/sí críochnaithe, fiafraigh de na páistí sa rang, ‘Cad a rinne se/sí?’ Tar éis dóibh an freagra a thabhairt ó bhéal, scríobhfaidh siad an abairt: Shiúil ... timpeall an tseomra.
28
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 28
24/04/2020 13:34
2 Abair leis an dara páiste i gcogar ‘Bailigh na leabhair’. Nuair a bheidh sé/ sí críochnaithe, fiafraigh de na páistí sa rang, ‘Cad a rinne se/sí?’ Tar éis dóibh an freagra a thabhairt ó bhéal, scríobhfaidh siad an abairt: Bhailigh ... na leabhair. 3 Roghnaigh triúr agus abair leo i gcogar ‘Scríobhaigí ar an gclár bán’. Nuair a bheidh siad críochnaithe, fiafraigh de na páistí sa rang, ‘Cad a rinne siad?’ Tar éis dóibh an freagra a thabhairt ó bhéal, scríobhfaidh siad an abairt: Scríobh siad ar an gclár bán. 4 Tabhair gloine uisce dó/di. Abair leis/léi i gcogar ‘Ól an uisce’. An cheist: Cad a d’ól sé/sí? An freagra: ‘D’ól sé/sí uisce.’ 5 Tabhair hata dó/di. Abair leis/léi i gcogar ‘Cuir an hata ort.’ An cheist: Cad a rinne sé/sí? An freagra: ‘Chuir ... hata air/uirthi.’
D Scríobh na ceisteanna i do chóipleabhar. Bain úsáid as Ar ...? Roinnt samplaí de cheisteanna: 1 Ar cheannaigh Tom bróga buí/dearga nó hata buí/dearg? 2 Ar éirigh Senan ar a naoi/deich/seacht a chlog? 3 Ar chroch Síle/Mamaí suas a cóta? nó Ar chroch Sam suas a gheansaí/ stocaí/bhríste? 4 Ar dhún Fergal an fhuinneog? 5 Ar ith Eloise ceapaire/oráiste/banana don lón? 6 Ar ullmhaigh Mamaí an dinnéar? nó Ar ullmhaigh Daidí agus Anna an bricfeasta/an lón?
Nótaí
Leabhar Gramadaí
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 29
29
24/04/2020 13:34
14
Firinscneach nó baininscneach
(Inscne na n-ainmfhocal)
B Cuir na focail thíos in dhá liosta i do chóipleabhar: Firinscneach agus Baininscneach Na freagraí: Firinscneach
Baininscneach
an an an an
an an an an an an an an
clog cáca pictiúr cupán
fhuinneog chathaoir phictiúrlann choill cheist bhábóg fhilíocht bhialann
C Ag obair leis an bhfoclóir. Aimsigh na hainmfhocail seo a leanas san fhoclóir Gaeilge–Béarla. Caithfidh na páistí an foclóir a úsáid don cheacht seo. Tá trí rud le déanamh acu: ●
an t-ainmfhocal a aimsiú san fhoclóir
●
inscne an ainmfhocail a aithint: an t-ainmfhocal firinscneach nó baininscneach atá i gceist?
●
‘an’ a chur roimh an ainmfhocal.
Na freagraí: F nó B?
30
An . . .
F nó B?
An . . .
1 garáiste
F
an garáiste
2 páirc
B
an pháirc
3 cosán
F
an cosán
4 fáinne
F
an fáinne
5 bábóg
B
an bhábóg
6 Gaeilge
B
an Ghaeilge
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 30
24/04/2020 13:34
D Cá bhfuil na hainmfhocail? Caithfidh na páistí an foclóir a úsáid don cheacht seo. Tá trí rud le déanamh acu: ●
an t-ainmfhocal a aimsiú san abairt
●
an t-ainmfhocal sin a aimsiú san fhoclóir
●
inscne an ainmfhocail a aithint – an ainmfhocal firinscneach nó baininscneach atá i gceist?
Na freagraí: An t-ainmfhocal
F nó B?
1 Rith sí suas an bóthar.
an bóthar
F
2 D’ith sí an cáca.
an cáca
F
3 Shuigh an múinteoir síos.
an múinteoir
F
4 Chríochnaigh mé an ceacht.
an ceacht
F
5 Chuaigh mé go dtí an bhialann inné.
an bhialann
B
6 Bhí an cailín tinn.
an cailín
F
Nótaí
Leabhar Gramadaí
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 31
31
24/04/2020 13:34
15
Bí san aimsir chaite
A Léigh agus pléigh an briathar Bí. Cuir ceisteanna ar na páistí: ●
An raibh tú ar scoil inné?
●
An raibh tú ar an mbus / sa charr / ar do rothar inné?
●
An raibh lón nó dinnéar agat aréir?
●
An raibh tú ag an bpictiúrlann aréir?
●
An raibh tú ag an dochtúir inné?
●
An raibh do mhúinteoir ar scoil inné?
B Réimnigh an briathar Bí i gceart. Na freagraí: 2 raibh
3 Bhí
4 raibh
6 raibh
7 Bhíomar
8 Bhí, bhí
C Éist agus freagair
5 raibh
Éist leis an rolla. 5
●
Éistfidh na páistí leis an múinteoir ar an CD ag glaoch an rolla.
●
Scríobhfaidh na daltaí gach ainm a luann an múinteoir sa bhosca sa téacsleabhar agus cuirfidh siad ✔ nó ✘ in aice leis an ainm de réir mar a oireann.
●
Scríobhfaidh siad cúis na neamhláithreachta sa bhosca freisin. Is leor focal nó dhó a scríobh, mar shampla, san ospidéal, ag an bhfiaclóir, ar saoire, tinn. 1 Múinteoir: Ann ➜ Ní raibh mé ar scoil inné. Bhí mo charr briste. 2 Múinteoir: Jack ➜ Bhí mé ar scoil inné. 3 Múinteoir: Seth ➜ Ní raibh mé ar scoil inné. Bhí mé san ospidéal.
32
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 32
24/04/2020 13:34
4 Múinteoir: Irena ➜ Bhí mé ar scoil inné. 5 Múinteoir: Shomvi ➜ Ní raibh mé ar scoil inné. Bhí mé ar saoire. 6 Múinteoir: Frank ➜ Ní raibh mé ar scoil inné. Bhí mé ag an bhfiaclóir. 7 Múinteoir: Ava ➜ Bhí mé ar scoil inné. 8 Múinteoir: Larry ➜ Bhí mé ar scoil inné. 9 Múinteoir: Gabrielle ➜ Ní raibh mé ar scoil inné. Bhí mé tinn. 10 Múinteoir: Molly ➜ Bhí mé ar scoil inné.
D Scríobh ceisteanna i do chóipleabhar: Cá raibh ...? nó An raibh ...? Na freagraí: 2 An raibh Molly agus Katie san ionad siopadóireachta aréir? / Cá raibh Molly agus Katie aréir? 3 An raibh Carrie ar scoil inné? 4 An raibh Daidí ag cócaráil sa chistin inné? / Cá raibh Daidí ag cócaráil inné? 5 An raibh an teaghlach ar saoire sa Spáinn? / Cá raibh an teaghlach ar saoire?
Nótaí
Leabhar Gramadaí
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 33
33
24/04/2020 13:34
16
Ag comhaireamh daoine
A Léigh agus pléigh Tar éis don rang na pictiúir a phlé, roinn na páistí ina ngrúpaí beaga agus iarr orthu líon na bpáistí sna grúpaí a chomhaireamh os ard.
B Éist agus freagair Cé mhéad atá i ngach teaghlach?
6
Ba cheart do na daltaí an uimhir a scríobh i bhfocail in aice le gach ainm sa téacsleabhar. 1 Is mise Séamus agus tá cúigear i mo theaghlach. 2 Máire is ainm dom agus tá beirt i mo theaghlach. 3 Is mise Ted agus tá seisear i mo theaghlach. 4 Haigh. Elena is ainm dom agus tá ceathrar i mo theaghlach. 5 Dia daoibh. Alex is ainm dom agus tá triúr i mo theaghlach. 6 Is mise Ava agus tá cúigear i mo theaghlach.
D Léigh agus freagair
Matamaitic
Na freagraí: 1 cúigear
2 beirt
3 ceathrar
4 triúr
Obair bheirte: Nuair a bheidh an ghníomhaíocht déanta acu, caithfidh siad fadhb focail a chruthú iad féin. Is féidir na fadhbanna a léamh os ard nuair a bheidh siad déanta agus ba chóir do na daltaí eile an fhadhb a réiteach.
Gníomhaíocht forleathnúcháin Cluiche Is féidir an cluiche seo a dhéanamh mar cheacht corpoideachais. ●
Glaofaidh an múinteoir uimhir phearsanta amach, mar shampla ‘triúr!’.
●
Beidh ar na páistí grúpaí a dhéanamh ina bhfuil an líon sin páistí.
●
Iarrfaidh an múinteoir ar pháiste amháin i ngrúpa líon na bpáistí sa ghrúpa sin a chomhaireamh: ‘Comhair na páistí i do ghrúpa.’
●
Comhairfidh an páiste na daoine ina g(h)rúpa féin: ‘Duine amháin, beirt, triúr ...’
34
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 34
24/04/2020 13:34
Dul Siar
D
B Cluiche Briathra rialta san aimsir chaite. Is féidir na gníomhaíochtaí a dhéanamh thar dhá lá. 1 Déan fótachóipeanna de Thábla M (leathanach 47). 2 Tabhair briathar amháin nó dhá bhriathar do gach páiste. 3 Déan dhá leath den chlár dubh faoi na teidil Briathra ilsiollacha agus Briathra aonsiollacha. 4 Caithfidh na páistí na briathra aonsiollacha a chur ar an taobh Briathra aonsiollacha agus na briathra ilsiollacha a chur ar an taobh Briathra ilsiollacha. 5 Ansin, caithfidh siad na briathra caola agus na briathra leathana a scríobh sa chóipleabhar faoi na teidil Briathra caola agus Briathra leathana. 6 Caithfidh siad trí bhriathar a roghnú agus a chur in abairtí.
C Tusa an múinteoir Na freagraí: 2 Ar raibh tú sa phictiúrlann aréir? 3 Ní bhí Mamaí sa charr inné. 4 Bhí Niamh agus a cara ag snámh maidin inné. 5 An raibh tú ag rang gleacaíochta inné? 6 Bhris Charlie a chos agus bí brón air.
D Tráth na gceist
nó
litriú ceart An raibh Ní raibh – – bhí
Tráth na gceist
●
Cuir na páistí i ngrúpaí de 4/5.
●
Caithfidh siad na ceisteanna a fhreagairt le chéile.
●
Scríobhfiadh siad na freagraí ar leathanaigh bhána agus cuir tusa na scóir ar fad le chéile ag deireadh gach babhta. Is féidir leis na daltaí Measúnú 2 a dhéanamh anois (leathanach 50).
Leabhar Gramadaí
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 35
35
24/04/2020 13:34
Tábla A
tóg
seas
scríobh
croch
cíor
preab
rith
sroich
glan
múch
goid
dún
pioc
cas
buail
ól
fág
fan
féach
bog
lean
líon
bain
caoch
éist
díol
múin
leaba
rith
shiúil
léim
bhí
Baile Átha Cliath
Sarah
Éire
geansaí
Tábla B
36
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 36
24/04/2020 13:34
Tábla C
dhoirteamar
chuireamar
shroich sibh
bhris sí
bhris mé
buail
chaill sí
caill
chaill tú
bhuaileamar dhoirt tú
rith tú
caith bris rith
shroicheamar
chaith tú
doirt chaitheamar
bhuail mé
bhriseamar
cuir bris
chailleamar
sroich
chuir siad
dhoirt sí bhris siad
rith sibh
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 37
37
24/04/2020 13:34
Tábla D seacht mbliana d’aois
ocht mbliana d’aois
naoi mbliana d’aois
An bharrachairt: Aoisgrúpaí
7 mbliana
8 mbliana
9 mbliana
Na haoiseanna 38
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 38
24/04/2020 13:34
Tábla E
ceann aigh
tos aigh
dúis igh
éir igh
cuid igh
deis igh
cabhr aigh
gort aigh
críochn aigh
scrúd aigh
bail igh
brost aigh
ullmh aigh
cuard aigh
clúd aigh
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 39
39
24/04/2020 13:34
Tábla F Crosfhocal: Aoiseanna 1
3
5
t r í b l i a n a
2
4
6
7
Anuas
40
Trasna
1
d’aois
2
d’aois
2
d’aois
3
d’aois
3
d’aois
5
d’aois
4
d’aois
6
d’aois
7
d’aois
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 40
24/04/2020 14:39
Tábla G 1 2
3
4
5
6
7
8
9
Anuas 1 do cóta = _________________ _____________________________________________ 2 ár bord = _________________ _____________________________________________ 3 a bríste (Conor) = _________________ _____________________________________________ 4 a madra (Aoife) = _________________ _____________________________________________ 6 mo cóta = _________________ _____________________________________________ 8 a srón (Mamaí) = _________________ _____________________________________________ Trasna 3 a cóipleabhar (Niamh) = _________________ _____________________________________________ 5 ár bróga = _________________ _____________________________________________ 7 a ceann (Kate) = _________________ _____________________________________________ 9 do cat = _________________ _____________________________________________
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 41
41
24/04/2020 13:34
Tábla H
42
tóg
seas
bris
preab
léim
rith
cíor
sroich
glan
dún
buail
cas
much
pioc
croch
dúisigh
éirigh
imigh
bailigh
clúdaigh
cuardaigh
ceannaigh
triomaigh
brostaigh
críochnaigh scrúdaigh
ullmhaigh
tosaigh
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 42
24/04/2020 13:34
Tábla I
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 43
43
24/04/2020 13:34
Tábla J Cé mhéad?
44
1
2
3
4
5
6
7
8
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 44
24/04/2020 13:34
Tábla K Tusa an múinteoir: ceart ✔ nó mícheart ✘?? 1
Tá aon mbord amháin sa chistin.
2
Bhí ceithre mhadra sa chlós inné.
3
Bhí seacht bhríste ar an líne.
4
‘Tá cúig bhosca lóin ar an urlár,’ arsa mo mhúinteoir.
5
Chonaic mé sé bhád cois farraige.
6
Tá aon mbalún amháin ag mo dheirfiúr.
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 45
45
24/04/2020 13:34
Tábla L Briathra caola 1
2
3
4
5
Briathra leathana 1
2
46
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 46
24/04/2020 13:34
Tábla M
bris
buail
cas
cíor
croch
dún
fan
fás
glac
glan
gléas
léim
much
pioc
rith
seas
sroich
tóg
bailigh
beannaigh
ceannaigh
ceistigh
cuardaigh críochnaigh
dúisigh
brostaigh ceartaigh clúdaigh éirigh
imigh
scrúdaigh
tosaigh
sleamhnaigh smaoinigh triomaigh
ullmhaigh
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 47
47
24/04/2020 13:34
Ainm:
Measúnú 1
(Bunaithe ar aonaid 1–8))
A Cuir dath dearg ar na briathra caola agus dath gorm ar na briathra leathana. rith
buail
tóg
gléas
scríobh
cuir
féach
goid
póg
bris
B Ainmnigh trí bhriathar ilsiollacha. 1 ________________________________________________________ 2 ________________________________________________________ 3 _______________________________________________________
C Cuir dath dearg ar na hainmfhocail agus dath gorm ar na briathra. madra
Éire
léim cathaoir
siúil
crann
rith
D An aimsir chaite: ciorclaigh an freagra ceart. 1 (Siúil) tú
Shiúil tú / Siúihl tú
2 (Cíor) mé
Cíorann mé / Chíor mé
3 (Cuir + sinn)
Chuireamar / Cuireamar
4 (Imir) sí
D’imir sí / Ihimir sí
5 (Bailigh) tú
Bhailigh tú / Bahiligh tú
6 (Tóg + sinn)
Thógsinn / Thógamar
7 Níor (glan) siad
Ní ghlan siad / Níor ghlan siad
8 (Rith) sibh
Rhith sibh / Rith sibh
9 (Éist) mé
D’éist mé / Éhist mé
10 Ar (ceannaigh) sé? 48
An cheannaigh sé? / Ar cheannaigh sé?
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 48
24/04/2020 13:34
E Cá bhfuil an cat? (ar an/faoin/in aice leis an/thar an) bord 1
Tá an cat ________________________________________ ________________________________________ .
2
Tá an cat ___________________________ ____________________________ ______________________________________ ______________________________________ _____________________________________ .
3
Tá an cat ____________________________ ____________________________ ________________________________________ .
4
Léim an cat ________________________________________ ____________________________ _________________________________________ .
F Cén aois iad? 1
2
3
________________________________________ bliana d’aois.
________________________________________ bliana d’aois.
________________________________________ mbliana d’aois.
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 49
49
24/04/2020 13:34
Ainm:
Measúnú 2
(Bunaithe ar aonaid 9–16))
A Críochnaigh na habairtí. (mo/do/a) 1
2 geansaí
Is maith liom _________________ _______________________________________ . Is maith liom _________________ ________________________________________ . 3 4
Is maith liom _________________ _______________________________________ . Is maith liom _________________ _______________________________________ .
B Cé mhéad cathaoir? (1–6: + séimhiú (h); 7–10: + urú)
50
1
2
3
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 50
24/04/2020 13:34
C Críochnaigh na habairtí. An bosca foclóra ghlan
bhrostaigh
chíor
ith
ghortaigh
1 ______________________________________________________ mé inné mar bhí mé déanach. 2 Níor ______________________________________________________ mé an cáca mar bhí mé tinn. 3 ______________________________________________________ Sue a seomra an tseachtain seo caite. 4 ______________________________________________________ Seán a lámh aréir agus bhí sé ag caoineadh. 5 Ar ______________________________________________________ tú do chuid gruaige?
D Cuir dath dearg ar na hainmfhocail bhaininscneacha agus dath gorm ar na hainmfhocail fhirinscneacha. an fhuinneog an carr
an bainne
an geata an mhaidin
an chos
an cith an fómhar
an chistin
E Cé mhéad duine? 1
2
3
______ ______ ______ ______ ______
______ ______ ______ ______ ______ ______ ______
______ ______ ______ ______ ______
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 51
51
24/04/2020 13:34
F Críochnaigh na habairtí. An bosca foclóra uirthi
agam
leis
dó
aici
1 Seo é mo chara agus Joe is ainm ________________________________________. 2 Seo í Meg agus tá súile gorm ________________________________________. 3 ‘Níl aon deirfiúr ________________________________________,’ arsa Susan. 4 Seo é Rob agus taitníonn ispíní go mór ________________________________________. 5 Seo í mo mhamaí agus tá gruaig dhubh ________________________________________.
G Freagair na ceisteanna. (Bhí / Ní raibh) 1 An raibh tú ar scoil inné? _______________________________________________________ mé ar scoil inné.
2 An raibh tú tinn an deireadh seachtaine seo caite? _______________________________________________________ mé tinn an deireadh seachtaine seo caite.
3 An raibh sé ag cur sneachta aréir? _______________________________________________________ sé ag cur sneachta aréir.
4 An raibh tú ag súgradh sa chlós inné? _______________________________________________________ mé ag súgradh sa chlós inné.
5 An raibh tú in Disneyland an tseachtain seo caite? _______________________________________________________ mé in Disneyland an tseachtain seo caite.
52
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 52
24/04/2020 13:34
Measúnú 1: Na Freagraí A Cuir dath dearg ar na briathra caola agus dath gorm ar na briathra leathana. buail rith
gléas tóg
cuir
scríobh
goid féach
bris póg
B Ainmnigh trí bhriathar ilsiollacha. Mar shampla: 1 Ceannaigh
2 Bailigh
3 Éirigh
C Cuir dath dearg ar na hainmfhocail agus dath gorm ar na briathra. madra
Éire
léim
cathaoir
siúil
rith crann
D An aimsir chaite: ciorclaigh an freagra ceart. 1 Shiúil tú
2 Chíor mé
3 Chuireamar
4 D’imir sí
5 Bhailigh tú
6 Thógamar
7 Níor ghlan siad
8 Rith sibh
9 D’éist mé
10 Ar cheannaigh sé?
E Cá bhfuil an cat? (ar an/faoin/in aice leis an/thar an) 1 Tá an cat faoin mbord.
2 Tá an cat in aice leis an mbord.
3 Tá an cat ar an mbord.
4 Léim an cat thar an mbord.
F Cén aois iad? 1 trí bliana d’aois
2 sé bliana d’aois
3 naoi mbliana d’aois
Leabhar Gramadaí
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 53
53
24/04/2020 16:28
Measúnú 2: Na Freagraí A Críochnaigh na habairtí. (mo/do/a) 1 Is maith liom a geansaí.
2 Is maith liom do gheansaí.
3 Is maith liom a gheansaí.
4 Is maith liom mo gheansaí.
B Cé mhéad cathaoir? 1 naoi gcathaoir
2 trí chathaoir
3 sé chathaoir
C Críochnaigh na habairtí. 1 Bhrostaigh mé inné mar bhí mé déanach. 2 Níor ith mé an cáca mar bhí mé tinn. 3 Ghlan Sue a seomra an tseachtain seo caite. 4 Ghortaigh Seán a lámh aréir agus bhí sé ag caoineadh. 5 Ar chíor tú do chuid gruaige?
D Cuir dath dearg ar na hainmfhocail bhaininscneacha agus dath gorm ar na hainmfhocail fhirinscneacha. an fhuinneog an geata an cith
an bainne an mhaidin
an chos an fómhar
an carr an chistin
E Cé mhéad duine? 1 triúr
2 cúigear
3 beirt
F Críochnaigh na habairtí. 1 Seo é mo chara agus Joe is ainm dó. 2 Seo í Meg agus tá súile gorm aici. 3 ‘Níl aon deirfiúr agam,’ arsa Susan. 4 Seo é Rob agus taitníonn ispíní go mór leis. 5 Seo í mo mhamaí agus tá gruaig dhubh uirthi.
G Freagair na ceisteanna. (Bhí / Ní raibh) Is iad na freagraí anseo ná ‘Bhí mé’ nó ‘Ní raibh’ ag brath ar taithí saoil gach linbh féin. 54
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 54
24/04/2020 13:34
Cluichí Déantar tagairt do na cluichí seo sa Leabhar Litrithe, ach is féidir iad a imirt am ar bith mar ghníomhaíochtaí forleathnúcháin.
Treoracha do Chluiche 2 agus do Chluiche 4 1 Déan fótachóipeanna de na cártaí agus gearr amach iad. 2 Obair bheirte: cuir na cártaí go léir bunoscionn ar an mbord. 3 Tóg dhá chárta. Déan iarracht meaitseáil a dhéanamh. 4 Má fhaigheann tú péire, litrigh a bhfuil sa phictiúr. 5 Má tá an ceart agat, coimeád na cártaí. 6 Má tá tú mícheart, cuir na cártaí síos arís agus lean ar aghaidh leis an gcluiche.
Cluiche 1: Na freagraí 5 staighre
13 binse
17 piorra
24
grán rósta
26 scannán
29 cistin
33 iris
40
cíobhaí
Cluiche 2: Na freagraí mitíní, ar buile, ag cur fola, sioc, clogad, pus, buataisí, gaoth
Cluiche 3: Na freagraí 5 cailc
13 tuáille
26 ag súgradh 29 muc
17 cíor
21 scáthán
33 ríomhaire
40 cártaí
Cluiche 4: Na freagraí ag canadh, rugbaí, stáitse, hata gréine, cuaráin, galf, deasc, sleamhnán
Cluiche 5 Déan fótachóip den leathanach seo do dhaltaí ionas gur féidir leo na frasaí a chleachtadh sula n-imríonn siad an cluiche.
Cluiche 6: Na freagraí 5 ochtó 25 seachtó
12 deich
17 caoga
21 tríocha
29 daichead
33 fiche
40 seasca Leabhar Litrithe
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 55
55
24/04/2020 13:34
Cluiche 1 Cluiche cláir: Suas, síos Dul suas an dréimire.
Dul síos an sleamhnán.
Léim leis an bhfrog.
Caith an dísle arís.
Litrigh é! Litrigh an rud atá sa phictiúr nó fan mar a raibh tú. Abairt! Cuir an focal in abairt. 41
40
39
38
37
36
32
33
34
35
trí léim
Litrigh é!
25
24
23
22
Abairt!
cúig léim
18
19
20
21
11
10
9
8
4
5
6
DEIREADH Litrigh é! 29
30
31
Abairt! 28
27
26
Litrigh é! 15
16
14
ceithre léim 13
17
Litrigh é! 12
Abairt! 2
3
7
TÚS Litrigh é! 56
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 56
24/04/2020 13:34
Cluiche 2 Cuir péire le chéile.
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 57
57
24/04/2020 13:34
Cluiche 3 Cluiche cláir: Suas, síos Dul suas an dréimire.
Dul síos an sleamhnán.
Léim leis an bhfrog.
Caith an dísle arís.
Litrigh é! Litrigh an rud atá sa phictiúr nó fan mar a raibh tú. Abairt! Cuir an focal in abairt. 41
40
39
38
37
36
32
33
34
35
trí léim
Abairt!
25
24
23
22
DEIREADH Litrigh é! 29
30
31
Litrigh é! 28
27
26
cúig léim
Litrigh é! 15
16
17
18
19
Abairt! 14
13
cúig léim
Abairt! 2
12
3
11
10
4
5
20
21
ceithre léim
Litrigh é!
9
6
8
7
TÚS Litrigh é! 58
trí léim
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 58
24/04/2020 13:34
Cluiche 4 Cuir péire le chéile.
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 59
59
24/04/2020 13:34
Cluiche 5 Cluiche sa chlós: Cén t-am é, a mhactíre? 1
2 mactíre Cén t-am é, a mhactíre?
3
4
Tá sé a haon a chlog.
60
Grrr! Tá sé in am don lón!
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 60
24/04/2020 13:34
Cluiche 6 Cluiche cláir: Suas, síos Dul suas an dréimire.
Dul síos an sleamhnán.
Léim leis an bhfrog.
Caith an dísle arís.
Litrigh é! Litrigh an rud atá sa phictiúr nó fan mar a raibh tú. Abairt! Cuir an focal in abairt. 41
40
39
38
37
36
32
33
34
35
23
22
60
DEIREADH
Litrigh é! 29
30
31
20
40
Abairt!
Litrigh é! 28
27
26
24
25
70 Litrigh é! 15
17
16
14
18
cúig léim 19
20
21
50
30
Abairt!
Litrigh é!
13
12
11
10
9
8
6
7
10
Litrigh é! 2
3
trí léim 4
5
80
TÚS ceithre léim
Litrigh é!
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 61
61
24/04/2020 13:34
62
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 62
24/04/2020 16:29
báirse binse
cnoc cnaipe
ceardlann pictiúrlann
amárach bád
aisteoir fuinneog
eo
á
ag cur fola stocaí
cn-
-lann
ceomhar teocht banna ceoil
grán rósta scannán clár bán
solas clog piorra
o
spúinse soilse
-se
leathuair athair deartháir
Naomh ríomhaire ceomhar
scáthán ag scríobh scriosán
cuntar pluma muc
póstaer cófra marcóir
mufaí cluas pus
bioróir ag ól
th
stáitse
máthair nathair
príomhoide culaith shnámha
mh
scannán scairf
sc-
u
ó
roicéad éad
crogall clog clogad
ag canadh ionadh ag súgradh
sú talún cúisín cúpla
ag ithe Aoine ráille
lúide casúr
-éad
caoga
og
-adh
ú
ar buile tuáille
-e
seasca seachtó seisear
veidhlín aintín sicín
cispheil uisce cistin
mitíní inniu cistin
seilf seomra
se-
cailíní cúisín
ín
páistí iris
is
dingí ag rince
i
an Déardaoin dréimire inné bréagán an Chéadaoin
é
dronuilleog uisce duine
taobhlíne ag scríobh leanbh
ialtóg leadóg cearnóg
píotsa spaigití imní
doras halla seomra bia
Patrúin Foghraíochta agus Aicmí Focal
cíor díomá
anann eagla
ar buile cluichí
ui
cíobhaí sliabh
bh
-óg
í
a
o solas clo cl og Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 63
63
24/04/2020 13:34
ó póstaer cófra 64
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 64
24/04/2020 13:34
e ag ithe ithe Aoine Aoin e Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 65
65
24/04/2020 13:34
é Déardaoin inné inn é 66
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 66
24/04/2020 13:34
a dora dor as halla halla Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 67
67
24/04/2020 13:34
á grá gr án rósta scanná scann án 68
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 68
24/04/2020 13:34
u cuntar plu pl uma Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 69
69
24/04/2020 13:34
ú sú tal talú ún cúisín 70
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 70
24/04/2020 13:34
i mitíní inniu Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 71
71
24/04/2020 13:34
í píotsa spaigití spaigití 72
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 72
24/04/2020 13:34
eo ceo eomhar mhar teo eocht cht Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 73
73
24/04/2020 13:34
scscáthán sc áthán ag sc scríobh ríobh 74
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 74
24/04/2020 13:34
is cis ispheil pheil uis isce ce Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 75
75
24/04/2020 13:34
mh Naomh Naomh ríomh río mhaire aire 76
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 76
24/04/2020 13:34
og crog cr ogall all clog cl og Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 77
77
24/04/2020 13:34
ín veidhlín veidhl ín aintín aint ín 78
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 78
24/04/2020 13:34
bh taobh taobhlíne líne ag scríobh scríobh Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 79
79
24/04/2020 13:34
th lea leath thuair uair ath thair air 80
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 80
24/04/2020 13:34
-éad roicéad roic éad éad Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 81
81
24/04/2020 13:34
seseasca se asca seachtó se achtó 82
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 82
24/04/2020 13:34
ui dronuilleog uisce ui sce Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 83
83
24/04/2020 13:34
se báirse báir se binse bin se 84
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 84
24/04/2020 13:34
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 85
85
24/04/2020 13:34
86
Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais
Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 86
08/05/2020 12:28
bior/óir scrios/án cl/og marc/óir
gr/án rós/ta ais/teoir de/och suí/och/án
an-fhu/ar te/ocht sioc lú/ide
ban/na ceo/il lei/prea/chán bach/all pá/is/tí
ag can/adh ce/am/ara mol/tóir stá/it/se
cúp/la máth/air ath/air lean/bh bin/se nu/ach/tán dré/im/ire leabh/ar
pus éad dí/om/á ar bui/le
galf clár/scát/áil rug/baí cis/pheil
fló/ta pot/a óir ag rin/ce Na/omh Pád/raig
lea/dóg snú/car pe/il iom/án/aí/ocht
17 Aclaíocht
eag/la im/ní deif/ir ion/adh
12 Mothúcháin
seilf ir/is cun/tar cúis/ín
7 Siopa leabhar
dearth/áir deirf/iúr aint/ín unc/ail
2 Griangraf teaghlaigh
21 Lá Fhéíle Pádraig
bonn/án pop/ghrúp/a spot/sol/as dea/sc
16 Seó tallainne
ceo/mhar gao/th ad/ua/idh ís/eal
11 Réamhaisnéis na haimsire
pic/tiúr/lann scann/án mil/seáin ag ól
6 An phictiúrlann
sol/as póst/aer cl/ár bán cóf/ra
1 Rang a trí an Aoin/e am/ár/ach an Chéad/aoin an Déard/aoin plum/a an/ann fíon/chaora cí/obh/aí
bád spú/in/se sc/áth/án scu/ab fi/ac/la
brís/te ge/arr ding/í cu/ar/áin cul/aith shn/ámh/a
sle/amh/nán pá/irc uis/ce flip fle/ap ha/ta gré/ine
18 Páirc uisce
tu/áill/e cí/or leith/reas uis/ce
13 An seomra folctha
líom/óid sú tal/ún torth/aí pi/orr/a
8 Siopa torthaí
An Lu/an inn/é an Mhá/irt inn/iu
3 Mo dhialann
Na Focail Litrithe Deighilte glas/raí spaig/it/í bia/chlár tait/ní/onn roth iomp/rán ag cur fol/a ag roth/aí/ocht
ca/ilc ag súg/radh bu/ach/aill/í cail/ín/í
u/aigh geal/ach real/taí rá/ille
ial/tóg cat du/bh Oí/che Shamh/na damh/án alla
19 Teach na dtaibhsí
prí/omh/oi/de cl/og li/ath/ró/id ge/ata
14 Sos sa chlós
clog/ad han/laí gort/ai/the be/ach
9 Timpiste rothar
ag ith/e prát/aí sic/ín píot/sa
4 Sa bhialann
dor/as hall/a seom/ra suí seom/ra leap/a cn/ai/pe stoc/aí mit/ín/í muf/aí clu/as
rí/omh/aire airg/ead cárt/aí ba mha/ith liom lios/ta f/i/a cl/oig/íní soil/se
cá/na cand/aí ceard/lann An Pol Thu/aidh Oí/che Noll/ag
20 Nollaig shona
clui/chí muc cas/úr br/éag/án
15 Airgead póca
hat/a sc/airf có/ta bu/at/ais/í
10 Éadaí geimhridh
fu/inn/eog st/aigh/re cis/tin seom/ra bia
5 Plean tí