5 minute read
Maakt mode ons tot mens?
Het ModeMuseum Antwerpen ‘MoMu’ en Museum Dr. Guislain in Gent onderzoeken in de dubbeltentoonstelling Mirror Mirror - Mode & de Psyche de connectie tussen mode, psychologie, zelfbeeld en identiteit. “Dit keer staat het lichaam centraal en hoe modeontwerpers en kunstenaars dat verbeelden in de analoge maar ook in de steeds meer aanwezige digitale wereld rondom ons”, zegt Kaat Debo, directeur van het MoMu.
Tekst Melani Purnomo Widagdo
In het begin van de twintigste eeuw schreef de Duitse filosoof Georg Simmel in de American Journal of Sociology over de relatie tussen mens en mode: enerzijds gebruikte de mens mode als zelfexpressie en anderzijds - net andersom - dienden kleren om zich bij een bepaalde groep aan te sluiten. Aurélie Van de Peer, modesociologe en onderzoekster: “Die constante spanning tussen de individualiteit en collectiviteit van de mens die Simmel aanhaalt, dynamiseert nog altijd de mode.” Mode legt veel nadruk op individuele expressie: uniek en origineel zijn, maar bovenal jezelf uitdrukken. Anderzijds kijken we ook graag naar anderen, onze peergroup, en hoe zij hun leven leiden: waarvoor engageren zij zich, hoe kleden zij zich? We analyseren de mensen waar we bij willen horen onbewust. “Het menselijke brein is afgestemd om verbondenheid te gaan zoeken met een groep waar we bij willen horen. Dus de tendens om zich gelijkaardig te kleden als de peers, is niet vreemd. Historisch gezien is de nadruk op individuele expressie een heel modern en nieuw gegeven”, legt de modesociologe uit.
REFLECTIE, REPLICA’S & AVATARS
De dubbeltentoonstelling behandelt veel verschillende facetten en is breed opgevat. In het MoMu in Antwerpen begint de expo met het thema ‘reflection’. Onderwerpen zoals bodydysmorphia, de vervormde beleving van het eigen lichaam, worden belicht. M.a.w. hoe kijken we naar onszelf en hoe ervaren we ons eigen lichaam. In het tweede deel ‘replica’ zien we hoe we in het dagelijkse leven in aanraking komen met replica’s van het menselijke lichaam en welk effect dat op ons heeft. “De expo haalt o.a. de problematiek aan dat we te vaak met sample sizes (kleine maatjes voor dunne dames, nvdr) werken”, aldus Elisa De Wyngaert, curator van de Mirror Mirror-expo in het ModeMuseum. Het laatste thema presenteert het digitale lichaam waarbij wordt stilgestaan bij cyborgs en avatars. De drie hoofdstukken kijken zowel naar hedendaagse kunst, als naar mode.
STRIKT PERSOONLIJK IS NIET GEK
De artistieke stemmen komen toch vooral aan bod in het Museum Dr Guislain in Gent. De kunstenaars gebruiken op hun manier textiel om zichzelf een plaats in de wereld te geven. Bart Marius, artistiek leider, legt uit hoe kunstenaars en zogenaamde outsiders met al hun verbeeldingskracht, haast in een roes/waan, tot een strikt persoonlijke stijl komen, zonder in krankzinnigheid te vervallen. “Het is precies daar dat twee werelden en twee musea met ogenschijnlijk uiteenlopende onderwerpen wonderlijk kruisen.”
Paper Surgery Veronika Georgieva i.s.m. Stephen j. Shanabrook, 2010. Beeld gebruikt in Comme des Garçons Shirt Campagne LZ-2010.
UITGEPUT IN DE MODEWERELD
De dubbeltentoonstelling belicht ook het ontstaan van kleding en stijl: dat gebeurt niet altijd in het hoofd van ontwerpers, de ideeën kunnen ook opborrelen vanuit isolatie, een psychiatrisch ziekenhuis of in de beslotenheid van een huiskamer. Ze kunnen een boodschap verspreiden of diepe verlangens waarmaken. Soms gaan de designers zelf in dialoog, zoals Alexander McQueen tijdens zijn ‘VOSS’-show voor de lente/zomercollectie in 2001. Toen het publiek rond een gespiegelde kubus zat, werd deze van binnenuit verlicht: het bleek een psychiatrische instelling te zijn. ‘Gestoorde’ meisjes in drukverbanden en rokken gemaakt van schelpen of in parelkleurige cocktailjurken met opgezette vogels, paradeerden, terwijl ze zinloze pogingen deden om zichzelf te bevrijden uit de kubus en zich zelfs uit de kleren scheurden. De Britse modeontwerper gaf de modellen de opdracht om zich in te beelden dat ze in een psychiatrische instelling zaten, gek waren en ter plekke een zenuwinzinking kregen. Aan het einde van de show brak een tweede, glazen kubus in het midden van de catwalk en onthulde een naakt model verscholen achter een masker dat beademd leek te worden. Donkere thema’s zoals dood en geweld kwamen in de jaren daarop herhaaldelijk terug in zijn shows. In 2010, op veertigjarige leeftijd, pleegde hij uiteindelijk zelfmoord. McQueen legde in zijn collecties zijn eigen mentale toestand bloot. Tragisch genoeg is hij niet alleen: modejournaliste Isabella Blow, Kate Spade, model L’Wren Scott pleegden zelfmoord en in 2018 kwam de Antwerpse Modeacademie in opspraak na de zelfdoding van een student. Druk kan een grote motivator zijn in de modewereld, maar ook een doder. Uitputting door druk geeft stress wat zich vertaalt in lichamelijke klachten zoals slapeloosheid, een slechte spijsvertering of migraines. Volgens onderzoeken wordt stress zelfs gelinkt aan kanker. Maar bovenal is het negeren van je mentale vermoeidheid de grote boosdoener.
ZELFBEELD
Niet alleen bij modeontwerpers speelt druk een grote rol, ook modellen moeten eraan geloven. “De modebeelden anno 2022 zijn niet meer zoals die van de jaren negentig, waarbij iedereen wist dat de knappe, maar fragiele Kate Moss kampte met een drugsverslaving. Vandaag wordt er van modellen verwacht dat zij een rolmodel zijn. Een gezonde, gebalanceerde levensstijl staat daarbij centraal, maar dat betekent ook dat er druk ligt op die mensen om het juiste voorbeeld te geven”, vertelt modepsychologe Leen Demeester. En zodra de druk te groot wordt, is de duurzaamheid voorbij. Het blijft nog altijd een systeem dat draait om zoveel mogelijk winst. “De winstlogica en de competitie die het systeem aandrijven, staan in de weg van een psychosociaal heilzamere manier van met kleding om te gaan”, concludeert ook Aurélie Van de Peer. De unieke combinatie van creativiteit en business is typisch voor de mode. Net dat commerciële element maakt van de mode de minder nobele creatieve uitlaatklep. Leen Demeester waarschuwt in haar boek Fashion Icons bij de beschrijving van de rol van zelfbeeld binnen de mode: “Het is belangrijk dat je een zelfbeeld hebt en dat je daar blij mee bent. Dat komt niet altijd overeen met wat een ander daarvan denkt, maar dat moet je kunnen loslaten.”
