Almanako lorenz 2010 by Editora Lorenz

ALMANAKO

LORENZ N-ro 30 28

ALMANAKO

LORENZ DUDEK OKA NUMERO TRIDEKA 2008 JARO 2010

Eldonis

SPIRITISMA ELDONA ASOCIO F. V. LORENZ Poþtkesto 3133 br-20.010-974 RIO-DE-¬ANEJRO (RJ) BRAZILO

La Asocio starigis jenajn fondusojn: FONDUSO PORTO CARREIRO NETO por aliøo de nepagipovaj membroj FONDUSO IÞMAEL GOMES BRAGA por eldono de novaj libroj FONDUSO ZAMENHOF por riparo en la sidejo La jarkotizo estas • 20,00 aý egalvaloro pagebla per UEA aý literaturaj verkoj en Esperanto. Konto æe UEA: kodo sesl-s Kovrilaj Detaloj: da Silva Dias Reviziistoj: Glória Solange Pantanalo, Suda Mato Grosso, Brazilo. e Affonso Borges Gallego Soares

Catalogação na fonte do Departamento Nacional do Livro J37

J37

Ano (Espírito) Ano (Espírito) Vigésimo oitavo número / Ano. — Rio de Janeiro: Trigésimo Ano. — Rio de Janeiro: Associação Associação Editoranúmero Espírita/ F. V. Lorenz, 2008. Editora Espírita F. V. Lorenz, 2010. 160 p.; 14x21 cm. (Almanako Lorenz; 28) 192p.; 14 x 21 cm. (Almanako Lorenz; 30) Texto em Esperanto. Texto em Esperanto. ISBN: 85-86984-20-5 ISBN 978-85-86984-20-5 1. Espiritismo. I. Título. II. Série. 1. Espiritismo. I. Título. II. Série CDD: 133.9 CDD: 133.9

Petu informojn al SPIRITISMA ELDONA ASOCIO F.V.LORENZ Poþtkesto 3133 Br-20.010-974 Rio-de-¬anejro (RJ) - Brazilo Tel. (21) 2221-2269 – editora_lorenz@uol.com.br

ALMANAKO LORENZ Jara eldona¼o de Spiritisma Eldona Asocio F. V. Lorenz 2010 – TRIDEKA JARO Estraro: Prezidanto: Vic-Prezidanto Direktoro Finacisto: Direktoro Adjunkto: Direktoro Adjunkto:

Robinson Mattos Celso Pinheiro Mauro Libânio da Fonseca João da Silva Santos Geralcino Viana Gomes

Komitato: Prezidanto: Membroj:

Affonso Borges Gallego Soares Alberto Flores Amaury de Souza Antônio de Souza Barbosa Balbina Ferreira César Soares dos Reis Elmir dos Santos Lima Ismael de Miranda e Silva Joel Maciel Soares Jorge Andréa dos Santos José Roberto Motta da Silva Vicente Paula Werneck Sebastião Nunes Cavassoni Zita Flora de Almeida Edgard Monteiro Machado João Nunes Lins Anstataýantoj: Ubirajara Thadeu Tânia Maria Fernandes Paixão Álvaro Borges de Almeida Motta Kontrola Konsilo: Membroj: Danilo Carvalho Villela Eloy Carvalho Villela Romualdo de Castro Celani Anstataýantoj: Aylton de Lima Rocha Suely Alves Lopes Kompostita de Rogério Mota Presita en RJ, Brazilo

KALENDARO 2010

1 1 1 1 2 3

Januaro 4 11 18 5 12 19 6 13 20 7 14 21 8 15 22 9 16 23 10 17 24

1 2 3 4

Aprilo 5 12 19 6 13 20 7 14 21 8 15 22 9 16 23 10 17 24 11 18 25

Lundo Mardo Merkredo ¬aýdo Vendredo Sabato Dimanæo

1 2 3 4

5 6 7 8 9 10 11

Lundo Mardo Merkredo ¬aýdo Vendredo Sabato Dimanæo

Oktobro 4 11 18 5 12 19 6 13 20 7 14 21 1 8 15 22 2 9 16 23 3 10 17 24

Lundo Mardo Merkredo ¬aýdo Vendredo Sabato Dimanæo

Julio 12 19 13 20 14 21 15 22 16 23 17 24 18 25

25 26 27 28 29 30 31

1 2 3 4 5 6 7

Februaro 8 15 22 9 16 23 10 17 24 11 18 25 12 19 26 13 20 27 14 21 28

1 2

3 4 5 6 7 8 9

Aýgusto 2 9 16 3 10 17 4 11 18 5 12 19 6 13 20 7 14 21 8 15 22

26 27 28 29 30

26 27 28 29 30 31

25 26 27 28 28 30 31

1 2 3 4 5 6 7

Majo 10 17 11 18 12 19 13 20 14 21 15 22 16 23

1 2 3 4 5 6 7

Marto 8 15 22 29 9 16 23 30 10 17 24 31 11 18 25 12 19 26 13 20 27 14 21 28

1 2 3 4 5 6

Junio 7 14 21 28 8 15 22 29 9 16 23 30 10 17 24 11 18 25 12 19 26 13 20 27

1 2 3 4 5

Septembro 6 13 20 7 14 21 8 15 22 9 16 23 10 17 24 11 18 25 12 19 26

1 2 3 4 5

Decembro 6 13 20 7 14 21 8 15 22 9 16 23 10 17 24 11 18 25 12 19 26

25 26 27 28 29 30

23 30 24 31

25 26 27 28 29

Novembro 8 15 22 29 9 16 23 30 10 17 24 11 18 25 12 19 26 13 20 27 14 21 28

27 28 29 30

27 28 29 30 31

Jesus

F. V. Lorenz

L. L. Zamenhof

Allan Kardec

INDEKSO Ataíde Diniz de Godói MATO GROSSO DO SUL ............................................. 13 Maria Garcia ONÉSIMO DA COSTA FARIA ...................................... 21 Eldonejo Lorenz INTERVJUO KUN MARIA GARCIA, EL MATO GROSSO DO SUL, BRAZILO ...................... 25 José Passini JESUO, EDUKANTO DE ANIMOJ ................................ 31 Renato Corsetti UEA, UNESKO KAJ LA VENONTA JARDEKO DE LINGVOJ ............................................... 39 Andreo Ludoviko VI MEM .......................................................................... 45 Teresa Nemere VERDIØANTA TEATRO EN TORUN ............................ 47 Ivone Molinaro Ghiggino ÆU VI ESTAS MEDIUMO? ............................................ 57 Léon Denis DEVO KAJ LIBERO ...................................................... 63 Trevor Steele ESPERIGA SPERTO ..................................................... 67 Allan Kardec KONADO DE LA PRINCIPO DE LA EKZISTA¬OJ ...... 69 Roman Dobrzynski VILAØO DE VALDOMIRO ............................................ 71 Flávio Olive CENTRO POR KUNVIVADO DE MALJUNULOJ SINDONA AMIKARO ........................... 81 Allan Kardec KARITATO KAJ AMO AL PROKSIMULO .................... 89

Eldonejo Lorenz INTERVJUO KUN JARMILA RÝZNAROVÁ, EL PARDUBICE, ÆE¦A RESPUBLIKO ....................... 95 Roy McCoy LA JARLIBRO DE UEA DUM CENT JAROJ ............. 111 Alberto Flores FELIÆAJ ESTAS LA MALRIÆAJ EN SPIRITO, ÆAR ILIA ESTAS LA REGNO DE LA ÆIELO ............. 119 Przemysław Paweł Grzybowski JANUSZ KORCZAK KAJ LIA INTIMA KONVERSACIO KUN DIO .......................................... 125 Bob Felp LA HISTORIO DE BALALAJKO ................................. 135 Ismael Miranda e Silva MONDA PREMIO PRI PACO ...................................... 143 Álvaro Motta FREDERIKO CHOPIN KAJ LA SPIRITA MONDO ..... 145 Petro Chrdle SIMBIOZO DE HISTORIO, ESTANTECO KAJ EDUKADO .................................... 151 Eurípedes A. Barbosa GUILLON RIBEIRO: SPIRITISTO KAJ ESPERANTISTO ................................................. 159 Julieta Dulce DANCO DE LA ROZOJ ............................................... 163 REMEMOROJ PRI LA EVENTOJ DE ELDONEJO LORENZ EN 2009 ...................................... 167 Allan Kardec LA EVANGELIO LAÝ SPIRITISMO ............................ 187

MATO GROSSO DO SUL — Ataíde Diniz de Godói (Brazilo) — Suda Matogroso estis kreita per la Kompletiga Leøo numero 31, de la 11-a de oktobro 1977, en la tempo de respublika prezidanto Generalo Ernesto Geisel, per teritoria dispartigo de la Þtato Matogroso kaj nur je la 1-a de januaro 1979 oficiale estis instalita kiel Þtato, komencante kun 55 municipoj (nuntempe jam estas 78), kun sia þtatestro, 3 senatanoj, 6 federaciaj deputitoj, 17 þtataj deputitoj kaj 4 Superaj Juøistoj de la Juøista Tribunalo de Suda Matogroso. Estas lokita en la Centr-Okcidenta Regiono de la lando, havante kiel æefurbon, Campo Grande, situaciita en la geodezia centro þtata. El la originalaj 903.000 km² konsistigas la novan þtaton proksimuma areo de 357.000 km².

La antaýprojekto kreis “Campo Grande Þtato”, nomo ne akceptita de la sud-matogrosa æeffunkciuloj. La interkonsiliøo kun la lonøantaro pri la nomo de la nova Þtato estus riske al la projekto. Tial øi nomiøis Suda Matogroso, esperante ke la cetera parto de Matogroso eknomiøus Norda Matogroso, kio ne okazis. Tiu dispartigo bone kombinis kun antikvaj pendpostuloj, konsiderante la specialajn ekonomiajn, politikajn kaj geografiajn faktorojn, kiuj postulis profundajn þanøojn por ke la regiono atingu la deziratan pligrandiøon, haltigatan de la klamaj diferencoj inter la sudo kaj la nordo.

La primitiva lonøantaro estis formita per indiøenaj triboj de la Guaicurus, Paiaguás kaj Caiuás. Guaicurus estis el tiuj indiøenoj la kiuj plej distingiøis. Antaý la eltrovo de Brazilo, ili vivis en la regiona Pantanalo. Ili lernis el la hispanoj la uzadon de æevaloj, kaj fariøis lertegaj rajdantoj. La loøantaro de la Þtato estis plifirmigita detempe de 1775 kun la fondo de la Malliberejo Coimbra (nune Forte Coimbra) kaj iom poste la Milita Malliberejo Miranda,

motivigante la aperon de urbetoj kaj domaretoj æirkaý tiuj du fortika¼oj, kiel Miranda kaj Nia Sinjorino de la Koncipo de Albuquerque (hodiaý Corumbá). Tamen, la prirespondaj æefoj de la regiona loøantaro estis la homoj kiuj alvenis kaj fiksiøis por la kreado de bestoj, precipe brutaro, kaj ankaý komencis fari kulturi maizon, rizon, fazeolon, maniokon ktp, donante okazon al la kreado de urbetoj kiel Aquidauana, Rio Brilhante, Nioaque, Maracaju kaj Campo Grande. Kun la tempo, tiel la kreado de bestoj por buæado kiel la terkulturo estis vaste diversigitaj kaj pligandigitaj. La Þtato komencis eksporti grandan parton de tiuj produkta¼oj. Suda Matogroso atingis, en la komenco, loøantaron da 1.400.000 homoj, kaj nun (2009) tiu nombro leviøis al 3.360.498 da loøantoj. La plej multehomaj municipoj estas: Campo Grande – 755.107; Dourados – 189.762; Corumbá - 99.467; Três Lagoas 89.493; Ponta Porã – 75.941; Aquidauana – 46.515; Nova Andradina - 45.916; Naviraí – 45.627; Sidrolândia – 41.261; Paranaíba – 40.259; Amambaí – 34.986; Coxim – 32.933; Maracaju – 32.492; kaj Rio Brilhante – 27.903.

Du trionoj de la matogrosa pantanalo troviøas en Suda Matogroso, havanta æirkaý 65% de la pantanala areo, tio estas, 138.183 km², la plej granda subakviøebla ebenejo en la mondo, kies vivo estas reguligita de la pluvaj cikloj periode en januaro kaj aprilo. Tie situas la plej gravaj ekologisistemoj de la planedo, en la okcidento de la þtato kaj en la Centro de Sudameriko, limtuþante Bolivion kaj Paragvajon, kiuj ankaý profitas maræajn areojn. Kun tiu areo ampleksanta 12 sud-matogrosajn municipojn, la Pantanalo prezentas malaltan deklivon en tiu ebenejo en la norda-suda kaj orienta-okcidenta direktoj, tiel ke la akvo kiu falas en la fontoj de la rivero Paragvajo konsumas kvar monatojn aý pli por trairi øin, kion favoras la oftaj pluvegoj. La regiono posedas grandan diversecon de faýno kaj flaýro kun praarbaroj, malprofunda¼oj, stepoj, malaltaj vegetaloj, kamparoj kaj naturaj arbaroj. Havas pli ol 80 specioj de mamuloj kiel kapivaroj, jaguaroj (grizaj kaj multkoloraj), pantanalcervoj, ariranjoj, makakoj, cervoj, tapiroj, lutroj, pakaoj, jaguatirikoj, nazuoj, strutoj, tamanduoj; 650 da birdoj kiel tujujuoj, araoj, papagoj, ardeoj, sokoj, raloj, birdoj, bekkulero, anasoj, anseroj, kolomboj, perdrikoj, ktp, elstariøante kiel turisman altiriøemon la grandan bluan araon; 260 da fiþoj kiel orfiþo, piraputango, piranjo, ¼auo, pentrfiþo, pakuo, barbohavfiþo, ¼urupoko, piabusu) 50 da reptiloj kiel pantanal-aligatoro, anakondo, lacertoj, serpentoj (krotalo, urutu, buþbufo, ¼ararako, boao) kaj krom la granda diverseco de insektoj, elstariøante la pli ol 1.100 specioj de katalogitaj papilioj. El la flaýro elstariøas: buritio, manduvio, ipeko, karando, jakarando. Alia natura riæeco estas la kavernoj, estante la plej grava la Blua Lago kaj la riveroj de la urbo de Bonito en la montaro Bodoquena, kies altiriøemo estas la prahistoriaj kavernoj kaj la subakviøoj en la malgrandaj riveretoj de kristalecaj akvoj plenplenaj de fiþoj.

La æefaj riveroj de la þtato estas Paranao kaj Paranaibo en la orienta parto, Paragvajo, Mirando, Aquidauano, Taquario kaj Negro en la okcidenta regiono de la Pantanalo, Apao en suda regiono kaj Correntes en la nordo de la þtato. Karakterizaj trajtoj de la riveroj kiuj trapasas Pantanalon: Aquidauano naskiøas en la montaro Maraka¼uo, kiu trairas la urbon Aquidauana, kuniøante al la rivero Miranda proksime de Paso de la Lutro, en la þoseo Parko de la Pantanalo. La rivero Miranda – De la

proksima¼oj de la urbo Aquidauana øis la rivero Paragvajo. En Corumbá la rivero Miranda trapasas la sudan regionon de la Pantanalo. En diversaj interspacoj troviøas fiþkaptejojn kaj hotelojn ekskluzive destinitaj al fiþkaptado. Rivevoj Negro kaj Abobral elfluas en la Rivero Paragvajo, proksime al la urbo Corumbá, pasante per dezerta regiono. La rivero Paragvajo – La plej vasta rivero de la regiono, trapasante grandan parton de la Pantanalo, naskiøas en la Montaro Araporeo, en la þtato Matogroso kaj servas kiel limo de Brazilo kun Bolivio kaj Paragvajo. La intensigo de arbarbrulado þanøadas la pejzaøon kaj la naturan medion. La eroziaj procesoj provokataj de

la terkulturo kaj malorda okupado de la loøantaro de areoj kiuj devus esti antaýgardataj provokadas obstrukcon en la riveroj kaj fontoj. La media problemo estas pli serioza en la rivero Taquari unu de la æefaj kreantoj de la Pantanalo, þulde al la senorda okupado de øiaj bordoj. La ekologiaj

problemoj ankoraý persistas kaj estas vere maltrankviligaj, malgraý la preventaj agoj kaj inspektado. Kun forta tradicio agrobrutbredado Suda Matogroso estas la þtato kiu plej multe kreskas en la Centr-Okcidenta regiono de la lando. En la brutbredado, la bova brutaro superas tiun de la þtato Minas Gerais, kun æirkaý 20 milionoj da bestoj, laý informoj de Brazila Instituto de Geografio kaj Statistiko. La terkulturo disvolvata precipe en la okcidento de la þtato estas favorita de la proksimeco kun la agroindustrio kaj kun grandaj konsumantaj merkatoj de la Sudo kaj de la Sudoriento kaj ankaý per la produktema grundo – la viola tero – precipe en la altebena¼o de la rivero Parana. La æefaj veturvojoj þoseaj interligante la lokojn estas: BR-163: de Sonora urbo al Nova Mondo; BR267: de Haveno Murtinho al Batagýasu (Haveno XV de Novembro), en la rivero Paraná kaj al Oretoj, Þtato San Paýlo; BR-060: de Chapadão do Sul al Bela Pejzaøo; BR262: de Corumbá øis Viktorio (Þtato Spiritosanto). La rivera navigacio kiu jam havis decidan gravecon perdas la superecon. La æefa haveno estas en la regiono de Corumbá (Corumbá, Ladario kaj Haveno Espero) kaj Haveno Murtinho, æiuj en la rivero Paragvajo. Suda Matogroso estas þtato tre bone servata rilate al flughavenoj, estante kvin en operacio: Internaciaj – Campo Grande, Corumbá kaj Ponta Porã; Regionaj – Dourados kaj Bonito.

La þtato estas servata per du fervojaj linioj: Brazila Nordokcidenta Fervojo, elirante de Bauru, Þtato San Paýlo, øis la urbo Arica, en Æilio. Nord-fero, elirante el Sankta Fido Suda, Þtato San Paýlo kaj irante øis Alto Takuario, Þtato Matogroso.

ONÉSIMO DA COSTA FARIA LA PIONIRO DE LA ESPERANTA LINGVO EN MATO GROSSO DO SUL — Maria Garcia (Brazilo) — Onésimo naskiøis en la urbo Aquidauana – MS – en la 26-a de februaro, 1914. La gepatroj: João da Costa Faria, instruisto, kaj Amélia Herculina da Costa Faria. La patro mortis antaý ol li (Onésimo) naskiøis. Kiam li estis dujaraøa, ankaý mortis la patrino. Ordelina, fratino de Onésimo, zorgis la knabeton øis proksime dekjaraøa, en bieno nomita Jatobá, regiono pantanala. Post iom da tempo, la knabo revenis al la urbo Aquidauana kaj sekve iris al Rio de Janeiro por studi kaj labori. En Rio de Janeiro fariøis meminstruisto kaj oficisto nome “Federacia Agento”.

Li edziniøis kun fraýlino Nilva kaj venis loøi en Campo Grande. La geedzoj havis du gefilojn: Jomar kaj Selene. Jomar estas advokato, loøas en Bela Horizonto – MG. Selene edziniøis kun usona inøeniero kaj loøas en Los Ângeles, USONO. Sr-o Onésimo, æiam entusiasma pro la disvastigado de la esperanta lingvo, faris paroladon en multaj lokoj, kiel lernejoj, spiritismaj centroj kaj aliaj. Kun apogo de amikoj kaj kunlaborantoj, fondis en Campo Grande, en 1948, “Fraternidade Espírita Educacional”.

La celo estis fondi lernejojn por instrui Spiritismon kaj Esperanton. Tiel, “Fraternidade Espírita Educacional” fondis “Escola Estadual Zamenhof”, en la 21-a de marto 1948, rekonita de la Þtata Registaro la 7-an de aprilo 1952, per la leøo 1294.

La unua direktoro de la Zamenhofa Lernejo estis Sr-o Onésimo, kaj la unua instruisto Maria Ribeiro Serra. En 1975 estis konstruita la domo por infanoj “Casa da Criança e Creche Escola Zamenhof”. En 1980 estis nomita “Escola de 1º grau Zamenhof”. En 1998 estis nomita “Escola Estadual Zamenhof”. Dum 61 jaroj la lernejo estis gvidita de: Onésimo Faria (1949 øis 1962). Maria Ribeiro Serra (1963-1979). Maria Heloisa F. Nakazato (1980-1988).

Liriacy Matos Sobreira (1989-1993). Norma A. De Oliveira Mota (1993-1994). Maria Custódia Pinheiro (1994-2008). Renata Barcelos Biline Duarte (2008 øis nun)

Kiel urba konsilanto (1953-1954) multe laboris por edukado. Estas liaj aktoj, nomumo de du stratoj en Campo Grande – “Rua Dr. Bezerra de Menezes” kaj “Rua Allan Kardec”. Post longa periodo loøanta kaj laboranta en Campo Grande, translokiøis al Minas Gerais – Belo Horizonte, kie daýras la laboro favore al Esperanto. En la æefurbo Minas Gerais fondis “Instituto Esperanto de Educação”, kiu funkcias en ”Edifício Rotary”, strato Guajajaras, 410, æambro 809. Estis aktiva partoprenanto por la fondo de “Conselho Brasileiro de Esperanto”, kaj poste kunlaboris por la translokiøo de BEL de Rio de Janeiro al Brasília-DF en la tago 31-a de julio 1986. Prof-o Onésimo estis granda fortika¼o por la disvastigo de Esperanto en nia lando. Lia nomo estas listigita inter la grandaj pioniroj de Esperanto. Li mortis en la 7-a de septembro 2005, kun 91 jaroj. Al li, niaj omaøoj.

INTERVJUO KUN MARIA GARCIA, EL MATO GROSSO DO SUL, BRAZILO Eldonejo Lorenz: Kiu estas Maria Garcia? Maria Garcia: Mi estas filino de Epaminondas Alves Pereira kaj Abadia Garcia Pereira, la tria nepino de José Antônio Pereira, fondinto de Campo Grande, la æefurbo de Mato Grosso do Sul. EL: Kiam kaj kie vi naskiøis, kaj kie vi loøas nuntempe? MG: Mi loøas en Campo Grande – MS. Æi-tie mi naskiøis en la 4-a de novembro, 1928. EL: Kiel vi priskribas la Þtaton Mato Grosso do Sul? MG: Mato Grosso do Sul estas bela Þtato kun grandaj riæa¼oj: mineraloj, vegetaloj kaj bovaj krea¼oj.

EL: Kiam kaj kial vi okupiøis pri Spiritismo? MG: Mi laboras por Spiritismo jam de 60 jaroj. Mi faras prelegojn, instruas Esperanton, skribas al ¼urnaloj kaj ankaý partoprenas diversajn laborojn: kongresojn, seminariojn ktp. EL: Kion Spiritismo reprezentas por via vivo? MG: Signifas ke ni vivas multajn okaza¼ojn por pliboniøi. Mi kredas, ke tio eblas. EL: Kiam kaj kial vi interesiøis pri Esperanto? MG: Mi konis Esperanton per la entuziasma parolado de Sr. Onésimo kaj de aliaj homoj, ekde la jaro 1949.

EL: Kiom da naciaj kaj universalaj kongresoj de Esperanto vi partoprenis? Kiu estis la neforgesebla? MG: Mi partoprenis Kongresojn ekde la 15-a Brazila Kongreso, okazinta en NiterĂłi, Rio de Janeiro. Aliaj kongresoj en Belo Horizonte, Salvador, Rio de Janeiro, du en Campo Grande (1989 kaj 1999), Campinas, Juiz de Fora kaj AnĂĄpolis. Internaciajn Kongresojn mi partoprenis en BrasĂlia (1981) kaj Fortaleza en 2002.

Neforgesebla en la kongresoj estis aýdi homojn el diversaj landoj parolante en Esperanto. EL: Kion vi opinias pri la nuntempa situacio de Esperanto en la mondo? MG: Mi pensas, ke la lingvo de Dr-o Zamenhof jam venkis en la tuta Tero. EL: Zamenhof æiam parolis pri la unueco de la movado. Æu vi kredas ke tio funkcias en la praktiko? MG: La spirita progreso de la homaro fariøos, mi kredas, per la unueco de homoj. En la praktiko, øi funkcias. EL: Kion signifas Esperanto por via vivo? MG: En mia vivo Esperanto estas la granda suno kiu lumas æiam. EL: Kiuj estas viaj projektoj por la estonto? MG: La estonto estas pli labori por la disvastigado de Esperanto en la tuta lando, seræante la mondan pacon.

Rapidaj pensoj EL: Kion vi necesas por esti feliæa? MG: Nenion. Mi jam estas tre feliæa. Dank’ al Dio! EL: Virto kiun vi plej þatas? MG: Vero kaj fido.

EL: Malvirto kiun vi plej malþatas? MG: Mi ne þatas maløojon. EL: Kion vi plej amas en la vivo? MG: La propran vivon. EL: Unu revo MG: Mi deziras esti pli bona morgaý ol hodiaý kaj hieraý. EL: Unu frazo. MG: Ni estas vojaøantoj de la universo, nuntempe ankritaj æe la terhaveno. EL: Unu homo. MG: Sendube, miaj gepatroj kaj Zamenhof. EL: Via lasta mesaøo por la esperantistaro. MG: Antaýen kun la pioniroj.

JESUO, EDUKANTO DE ANIMOJ — José Passini (Brazilo) — Spiritismo ebligis al la Homaro pli vastan kaj profundan konon pri la signifo de la misio de Jesuo. Li – la plej perfekta Majstro, kiun la Tero konis en æiuj epokoj – uzis la pedagogion de la ekzemplo kiel bazon de siaj instruoj. Neniu el liaj instruoj fariøis sen lia persona ekzemplado. Jesuo estis simpla kaj zorgema en æiuj siaj teoriaj instruoj, kaj tre vigla en ties ekzemplado. Øuste pro tio oni devas rigardi lin kiel sekvendan Gvidanton kaj Majstron, sed ne kiel simplan peranton inter homo kaj Dio, kies agado estus nur fari aliancon kun la Kreinto pere de la ofero de sia sango celante savi la Homaron, laý malprava ekzegezo fare de teologoj. Eæ la koncepto pri religio þanøiøis ekde liaj instruoj. Per siaj instruoj li elmontris ke religio ne estas io magia okazigata interne de la temploj. Ne plu tiu ideo ke religio estas rita, mistika, kontempla praktiko, plena je ofera¼oj kaj ripetataj formuloj, kiuj devus esti plenumataj en la tiel nomataj “Domoj de Dio”. Religio, laý liaj instruoj kaj precipe laý liaj ekzemploj, fariøis nova vivmaniero, rekte influanta la rilatojn kun la proksimulo en æiuj momentoj

kaj lokoj. Instruante ke Dio æie æeestas, Jesuo plivastigis la limojn de la temploj, aliigante la mondon en senliman templon: “Æe la domo de mia Patro estas multe da loøejoj (...).” (Jo, 14: 2).

Jesuo ne estis gestema oratoro nek kontemplema kaj mistika pensulo aý filozofo. Li ne vivis en religia medio, nek en malproksimaj lokoj, izolita de æiutaga kunvivado kun la popolo. Ne ekzistas informoj pri li, dirante ke li estis stranga figuro. Li vivis la vivon de infano, de junulo kaj de plenaøulo de sia epoko, kiel oni povas konstati en la Nova Testamento: “Kaj kiam venis sabato, li komencis instrui en la sinagogo; kaj multaj, lin aýdante, miris, dirante: De kie tiu viro havas tion? kaj: Kia estas la saøeco donita al li? kaj kiaj estas tiaj potenca¼oj farataj per liaj manoj? Æu æi tiu ne estas la æarpentisto, filo de Maria, kaj frato de Jakobo kaj Joses kaj Judas kaj Simon? (...).” (Mk, 6: 2 - 3). Li ne estis profesia religiulo. Li iris al la sinagogo plenumante devon de judo kaj tie li uzis komunan rajton de juda civitano paroli en sinagogo. Li kaptis la okazon por instrui, same kiel li faradis æie kie estis oportuno.

Jesuo estis tiu edukanto de animoj, kiu æiam emfazis la neceson de klopodo farenda de tiuj personoj, kiuj celis sian memperfektiøon: “Tiel same via lumo lumu antaý homoj (...)” (Mt, 5: 16). La tuta instruado de la Majstro baziøas sur la penado elirigi tiun dian hereda¼on, kiun æiuj filoj de Dio posedas, æar æiuj estas kreitaj egale perfektigeblaj. Laý Jesua instruado, Dio, kiel la perfekta justeco, neniun privilegias: “... kaj tiam li redonos al æiu laý liaj faroj.” (Mt, 16: 27). La antikva leøo baziøas sur justeco: puno egala al peko, ordonante: “okulon pro okulo, denton pro dento, manon pro mano, piedon pro piedo. (El, 21: 24). La instruo de la Majstro fariøis vera defio al transcendo de la limoj de la leøo antikva, elmontrante novan þtupon suprenirendan de la Homaro, tio estas, favorkorecon: “ Æar se via justeco ne superos la justecon de la skribistoj kaj de la Farizeoj, vi tute ne eniros en la regnon de la æielo.” (Mt, 5: 20). Poste li instruis kiamaniere superi la antikvan leøon de justeco per leøo de amo: “Vi aýdis, ke estas dirite: Amu vian proksimulon, kaj malamu vian malamikon; sed mi diras al vi: Amu viajn malamikojn, kaj preøu por viaj persekutantoj.” (Mt, 5: 43 - 44). Jesuo ne volis pasivajn kaj ravitajn disæiplojn. Kontraýe, li æiam strebis tuþi la senton, kaj samtempe

konduki la homojn al rezonado, celante la konstruadon de neskuebla fido, bazita sur kompreno de la vero. Liaj instruoj æiam celis ne nur informi pri la vero, sed komprenigi la veron. Al pluraj personoj, la Prediko sur la Monto þajnas nur himno al la sento. Sendube øi estas belega kaj dolæa tuþo al la koro, sed ne nur tio: øi estas ankaý voko al kompreno: “Plue, kiu homo el vi, kies filo de li petos panon, donos al li þtonon; aý se li petos fiþon, donos al li serpenton? Se do vi, estante malbonaj, scias doni bonajn donacojn al viaj filoj, kiom pli certe via Patro, kiu estas en la æielo, donos bona¼ojn al tiuj, kiuj petas de Li?” (Mt, 7: 9 - 11).

La rezonnaskita fido komenciøis sendube pere de la instruoj de Jesuo.: “Rigardu la birdojn de la æielo, ke ili ne semas, nek rikoltas, nek kolektas en grenejojn, kaj via Patro æiela ilin nutras. Æu vi ne multe pli valoras ol ili?” (Mt, 6: 26). Instruante al la homoj ne krei fantazia¼ojn pri la

fido, li, elmontrante la linion kiu dividas tion, kio devas esti objekto de homa zorgo, kaj tio, kio apartenas al decido de Dio, li demandas: “Kaj kiu el vi per zorgado povas aldoni unu ulnon al sia staturo?” (Mt, 6: 27). La religia edukado kiun Jesuo inspiras al la homo kondukas tiun al la scio ke ne estas pere de ripetataj preøoj ke oni kontentigas Dion: “Kaj dum via preøado ne vane ripetadu kiel la nacianoj; æar ili supozas, ke ili estos aýskultitaj pro sia multvorteco.” (Mt, 6: 7). Nek pere de ofera¼oj aý flata¼oj, sed de vera strebado al sia memperfektigo: “Tial, se vi prezentas vian oferon æe la altaro, kaj tie memoras, ke via frato havas ion kontraý vi, lasu tie vian oferon antaý la altaro, kaj foriru, unue paciøu kun via frato, kaj poste venu kaj prezentu vian oferon.” (Mt, 5: 23 - 24). Jesuo ne estis instruanto pri abstrakta¼oj, kiuj kondukus la homojn al revo pri savo, al vana kontemplado en mistika etoso. Kontraýe, li æiam indikis la vojon al reala kompreno de la vero, kio æiam seniluziigas tiujn kiuj deziras iri en la æielon pere de ofera¼oj, preøoj aý simplaj eksteraj transformiøoj: “Se iu diras: Mi amas Dion, kaj malamas sian fraton – tiu estas mensoganto; æar kiu ne amas sian fraton, kiun li vidas, tiu ne povas ami Dion, kiun li ne vidas.” (I Jo, 4: 20). Tre signifa estas la dialogo, registrita de Luko (æap. 10), inter Jesuo kaj la leøisto, kiu demandis al li: “Majstro, kion mi faru por heredi eternan vivon?” Tie oni vidas homon, kiu profunde konas la diajn leøojn, kapabla ilin citi parkere, tuj post kiam Jesuo demandis al li: “Kio estas skribita en la leøo? Kiel vi legas? Kaj la leøisto respondis: “Amu la Eternulon, vian Dion, per via tuta koro kaj per via tuta animo kaj per via tuta forto kaj per via tuta menso, kaj vian proksimulon kiel vin mem.” Efektive

la judoj konis parkere tiujn du gravajn ordonojn (Read, 6: 5, kaj Lev, 19: 18), tamen kiam Jesuo diris al li: “Vi prave respondis; tion faru kaj vi vivos”, tiu viro ne komprenis lin, æar por li la religiaj instruoj ne estis ligitaj al la æiutaga vivo, por esti æiumomente, sed nur al tiuj magiaj momentoj en la templo. Pro tio li demandis Jesuon: “Kiu estas mia proksimulo?” Kaj responde, Jesuo rakontis al li la faman Parabolon de la Bona Samariano, montrante ke tiu homo, kiu helpis la suferanton, faris sian oferon al Dio ne æe la altaro, sed pere de la plej legitima reprezentanto de Dio, la proksimulo! Jesuo ne bezonis esti æe la malsanuloj por ilin kuraci, kiel estas klare videbla en la Evangelioj: “Kaj Jesuo diris al la centestro: Iru; kiel vi kredis, tiel estu farite al vi. Kaj lia knabo saniøis en tiu sama horo.” (Mt, 8: 5-13). Sed li ordinare etendis siajn manojn super la malsanulojn, por samtempe kuraci kaj instrui: “(...) kaj li metis sur æiun el ili la manojn kaj sanigis ilin.” (Lk, 4: 40). Sed li ne nur ekzempligis, sed emfaze rekomendis: “... sur malsanulojn ili metu la manojn, kaj ili resaniøos.” (Mk, 16: 18). Ankaý pri la neprofesia religio li instruis: “...donace vi ricevis, donace donu. Ne provizu oron nek arøenton nek kupron en viajn zonojn.” (Mt, 8 – 9). Tiamaniere oni vidas ke Jesuo instruis kaj ekzempligis senprecedentan religion: simplan, sed ne supra¼an, profundan, sed ne komplikan. Sed, tia liberiganta religio ne plaæis al tiuj, kiuj deziris submeti la popolon al sia povo, konservante la religion kiel ion magian, mistikan, kontemplan kaj kompleksan, nur alireblan al saøuloj kaj doktuloj, personoj kiuj arogis al si la kapablon fariøi perantoj inter la simplaj homoj kaj la Kreinto. Jesuo liberigis la simplulojn, instruante ke æiuj filoj havas la sanktan rajton sin direkti rekte al la

Patro, sen la bezono pagi al iu ajn peranto la enkondukon de sia mesaøo: “Sed vi, kiam vi preøas, eniru en vian æambreton, kaj þlosinte vian pordon, preøu al via Patro; kiu estas en sekreto, kaj via Patro, kiu vidas en sekreto, vin rekompencos.” (Mt, 6: 6). Jesuo liberigis la homojn de la bezono æeesti la templon por renkontiøi kun Dio. Li neniam invitis iun al la temploj por tie preøi. Kontraýe, kiam li interparolis kun la samarianino, þi konkludis ke oni devos adori Dion en Jerusalem, kaj diris tion al Jesuo, kiu respondis: “Kredu al mi, virino: venas la horo, kaj jam estas, kiam la veraj adorantoj adoros la Patron laý spirito kaj vero, æar la Patro seræas tiajn por esti Liaj adorantoj. Dio estas Spirito: kaj Liaj adorantoj devas adori Lin laý spirito kaj vero.” (Jo, 4: 21 kaj 24). Por la Majstro ne ekzistas sanktejoj, specialaj lokoj. Siajn instruojn, siajn resanigojn, siajn preøojn li æiam faris kie ajn li estis. Li estis krucumita øuste pro sia kuraøo kontraýmeti siajn instruojn al la æiopova sacerdota kasto, kiu praktikadis la plej kruelan formon de diktaturo, nome tiun kiu submetas la konsciencon kaj la senton de la popolo. Malfeliæe, iom post iom la celo de la kristana movado þanøiøis: la preøo plene konscia, la meditado kaj la servo al la proksimulo estis anstataýigitaj per kontempla vivo, inter la muroj de la luksaj temploj. Oni komencis adori la senmovan mortan Jesuon sur la kruco, tiamaniere kreante sanktejojn, anstataý sekvi la vivantan Jesuon, meze de la popolo, en ordinara vivo, kiel li instruis kaj ekzempligis. Ili kreis sanktejojn por adori la mortintan Jesuon sur la kruco anstataý sekvi la leviøantan Jesuon sur la stratoj, servante Dion æe la popolo kiel li rekomendis, dirante: “Iru, jen, mi sendas vin kiel þafidojn meze de lupoj.” (Lk, 10: 3).

La konsolantaj kaj liberigaj religiaj vera¼oj instruitaj de Jesuo, kiuj estis bone komprenataj de humilaj fiþkaptistoj, de vidvinoj, de malriæuloj, kun la pasado de l’ tempo, estis flanken metitaj, anstataýigitaj per komplikaj doktrinoj pri savo, elpensitaj de filozofoj kaj teologoj, kiuj kreis klasojn de perantoj en la rilatoj kun Dio. Ankaý la Favorkorecan Patron kiu estis revelaciita de Jesuo, tiuj teologoj estis kapablaj anstataýigi per la figuro de tiu Dio kolera, punema, venøema priskribita en la Malnova Testamento, kreante la doktrinon de eternaj punoj. Oni enmetis, en la tiel nomatajn religiajn praktikojn, specialajn vesta¼ojn, komplikajn ritojn, solena¼ojn, pompajn ceremoniojn, uzadon de kandeloj, de vino, de fumo, æio kopiita de la roma paganismo. Tiuj praktikoj malproksimigis la homojn de la persona strebo al la memperfektiøo instruita de Jesuo. Sed Jesuo, kiu bone konas la homan malfortecon, estis konscia ke tiaj þanøoj okazos, kaj pro tio, li promesis sendi la Konsolanton: “Sed la Konsolanto, la Sankta Spirito, kiun la Patro sendos en mia nomo, instruos vin pri æio, kaj vin rememorigos pri æio, kion mi diris al vi.” (Jo, 14: 26). Plenumante sian promeson, li sendis al ni la Spiritismon, kiu ne estas nur plia kristana religio, sed la Kristanismo mem, kiu reviviøas en sia originala pureco, forto kaj objektiveco, sin apartigante de la ceteraj religioj – almenaý de tiuj okcidentaj – pro sia vere eduka karaktero. Bibliografio: Sankta Biblio

UEA, UNESKO KAJ LA VENONTA JARDEKO DE LINGVOJ — Renato Corsetti (Italio) — Vi scias, ke esperantistoj en pluraj landoj partoprenis la agon de la Internacia Jaro de Lingvoj en 2008. Tiu jaro estis deklarita de Unuiøintaj Nacioj kaj praktike administrata de Unesko. Fine de la jaro, UEA, kiel diligenta Neregistara Organiza¼o prezentis sian raporton al Unesko pri æio, kion esperantistoj faris dum tiu jaro. La raporto inkluzivis 12 agadojn en 16 landoj: b Springboard to Languages (Lingvolanæilo), la konata programo por instrui Esperanton al infanoj en Britujo; b La Internacia Labor-Grupo Lingvolanæilo, kiu ellaboris projekton pri instruado de Esperanto en pluraj niveloj de eýropaj lernejoj: b La Eýropa Interlerneja Projekto Comenius, en kiu partorpenas lernejoj en Germanujo, Hungarujo kaj Britujo;

b La agado de Eýropa Esperanto-Unio, kiu enhavis ekspoziciojn en Bruselo, Ljubljano, Krynica, Maribor e Herzberg; b Edukado.net, kiu estas riæa deponejo de materialo por instruado de Esperanto kaj por lernado, por tiuj, kiuj volas memlerni. b La Komuna Eýropa Referenc-Kadro, kiu estis tradukita kaj adaptita al Esperanto kaj rilate al kiuj oni aranøis ekzamenojn de la nivelo B1, B2 kaj C1; b Alternativa Komunikado inter Esperanto-Lernejoj, parto de la EU-projekto Socrates-Comenius, inter lernenjoj de Bulgarujo, Hispanujo kaj Italujo; b La diplomo tri-jara de la Universitato Adam Mickiewicz en Poznań, Pollando pri interlingvistiko; b La Konferencoj de Universitato en kiuj oni instruas Esperanton kaj Interlingvistikon, organizita æe la Universitato de Amsterdamo; b Enkonduko al Esperanto de la lernantoj de la Centro Goethe en Hyderabad, Barato; b Europa Tago de Lingvoj kuhnlabore inter UEA kaj la eýropaj lingvaj instancoj en Hyderabad, Barato; b Instruado de Esperanto en Afriko kune kun instruado de homaj rajtoj kaj favorado de vizitado de la kursoj fare de knabinoj. Post tiu bela raporto, evidente, ni estis en kondiæo aýtoritate paroli pri lingvoj, kaj la unua propono estis: kial Unesko ne lanæas tutan Jardekon de Lingvoj?

La respondo estis: Jes, volonte, sed ni kaj vi kune devas trovi la þtatajn delegitarojn, kiuj volos proponi tion al la Øenerala Konferenco de Unesko. En Unesko pri vere gravaj aferoj regas la þtatoj. Iom senpripense UEA diris: Bone! Ni lanæu nin en la aventuron. Kaj post tio øi rimarkis, ke tio postulas amason da laboro farota tra la landaj asocioj. Jen tio, kion oni petas de la landaj asocioj. Temas pri la æefa parto de interna dokumento de UEA, la unuan fojon aperigita en gazeto. Praktikaj paþoj por helpi la deklaron de la «Jardeko de Lingvoj» fare de Unesco laý iniciato de UEA

La landa asocio devas: b kontakti per letero, telefono kaj fine per persona vizito la Unesko-komisionon de via lando kaj prezenti al ili la æi-suban dokumenton [bonvolu traduki øin al via lingvo] pri la lanæo de la «Jardeko de lingvoj». Vi rajtas diri, ke la Kultura Sektoro de Unesko jam principe konsentas pri tio. Demandu, kiu en via lando decidas pri la politiko rilate al Unesko, kaj æu la delegitaro, kiu reprezentos vian landon en la Øenerala Asembleo de 2011, aý la konstantaj reprezentantoj æe Unesko, povus kunsubskribi tiun proponon al la Øenerala Asembleo. b kontaktu poste, laý iliaj indikoj, la Ministerion pri Eksterlandaj Aferoj, kie verþajne estas la veraj decidantoj pri tio, kion la reprezentantoj æe Unesko rajtas proponi aý kunproponi.

b deklaru al ili ke via landa asocio ege subtenas la eblecon, ke la delegitaro de via lando kunsubskribu tiun proponon, kaj trovu æiujn eblajn politikajn apogojn en via lando por premi la Ministerion [Tio tre verþajne estos bezonata]. b Laý la eblecoj, se oni diras al vi, ke la normalaj reprezentantoj de via lando æe Unesko povas mem decidi pri io tia, vi rajtas diri, ke la reprezentantoj de UEA tre volonte kontaktos ilin. b Se oni demandos vin, kial UEA proponas tiun jardekon kaj kiu estas la rilato de Esperanto al tio, vi rajtas respondi, ke: 4 UEA partoprenis per pluraj agadoj la Internacian Jaron de Lingvoj en 2008 kaj kunlaboris kun la koncernata Sektoro de Unesko. El tiu kunlaboro naskiøis la ideo pri la Jardeko, kiu donos la eblecon, kaj al UEA kaj æefe al Unesko, plene evoluigi la ideojn kaj agadojn aperintajn dum la Internacia Jaro de Lingvoj. Unesko fakte havas longan tradicion de agado favore al multlingveco kaj al multkultureco, kiu ne devas perdiøi, sed devas trovi kadron por organizite antaýeniri. 4 Esperanto-Asocioj interesiøas pri la Jardeko, æar ili ankaý per Esperanto subtenas multingvecon kaj multkulturecon. Esperanto ne celas anstataýi la ekzistantajn lingvojn, sed þirmi ilin kontraý la danøeroj de malapero, pri kio ankoraýfoje ni havas komunan intereson kun Unesko. La propono mem, kiu devas esti prezentata al la Øenerala Asembleo de Unesko, estas la unuan fojon prezentata æi tie.

Propono pri deklaro fare de la Øenerala Asembleo de Unesko de Jardeko de Lingvoj - 2012-2022. Konsiderante la rezultojn atingitajn dum la Internacia Jaro de Lingvoj 2008, deklarita de la Øenerala Asembleo de Unuiøintaj Nacioj la 16-an de majo 2007, kaj raportataj en la ret-paøaro de Unesko en la sekcio Kulturo, sektoro Lingvoj kaj Multlingveco, konsiderante inter la premisoj de la deklaro la jenajn, kiuj estas ankoraý komplete validaj: b Unuiøintaj Nacioj subtenas multlingvecon kiel rimedon por antaýenigi, protekti kaj konservi en la mondo la diversecon de lingvoj kaj kulturoj, b Vera multlingveco favoras unuecon en diverseco kaj internacian interkompreniøon, konsiderante krome ke UNESKO estas la Agentejo kunordiginta la Internacian Jaron de Lingvoj, Universala Esperanto-Asocio proponas, ke la Øenerala Asembleo de Unesko deklaru Internacian Jardekon de Lingvoj, kun la samaj celoj de la Internacia Jaro de Lingvoj, deklarita por la jaro 2008 de la Øenerala Asembleo de Unuiøintaj Nacioj. Øi estu rekte kunordigata de la kompetenta sektoro de Unesko, kiu jam kunordigis la agadojn por la jaro 2008. La lanæota jardeko estas nur logika sekvo de æiuj decidoj de antaýaj Øeneralaj Asembleoj, kies realigo estos aparte atentata dum la jardeko: Fakte la internacia komunumo jam alprenis tutan serion de interkonsentoj, kiuj rilatas al protektado kaj antaýenigado de lingvoj kaj Unesko æiam estis la pivota punkto de æi tiu movado, æar øi daýre instigis la membroþtatojn alpreni kaj plenumi la devojn rilate al politikoj kaj

agadoj favorantaj la kulturan diversecon kaj multlingvecon je la niveloj internacia, regiona, loka, indiøena. Ni memorigu nur la æefajn interkonsentojn, je kiuj la jardeko provos revizii la atingojn kaj la mankojn: 4 Convention against Discrimination in Education, 1960 4 Universal Declaration on Cultural Diversity, 2001 4 Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage , 2003 4 Recommendation concerning the Promotion and Use of Multilingualism and Access to Cyberspace, 2003 4 Convention on the Protection and Promotion of the Diversity of Cultural Expressions, 2005

Konklude Se vi, leganto, estas aktivulo de landa asocio, bonvolu instigi la estraron respondi al la peto de UEA agi æe la naciaj Unesko-instancoj favore al æi tiu Jardeko de Lingvoj.

VI MEM – Chico Xavier (Brazilo) – Memoru, ke vi mem estas la plej bona sekretario de via tasko, la plej aktiva propagandisto de viaj idealoj, la plej klara demonstracio de viaj principoj, la plej alta normo de la supera instruo, kiun via spirito sekvas. Kaj la vivanta mesaøo de la altaj pensoj, kiujn vi komunikas al aliaj. Ankaý ne forgesu, ke la plej granda malamiko de viaj plej noblaj faroj, la plena aý parta negacio de la altega idealismo, kiun vi diskonigas, la disonanca noto de la simfonio de la bono, kiun vi deziras ludi, la arkitekto de viaj okazoj de altiøo – estas vi mem. Libro – Kristana Agendo Mediumo: F. C. Xavier Spirito: Andreo Ludoviko

VERDIØANTA TEATRO EN TORUN — Teresa Nemere (Pollando) — “Kiel bele povus esti, ja homoj ni estas æiuj kaj viv’ malbela eæ por sonøi, vekiøu ni, vekiøu...” Tiuj æi vortoj de la nuntempa pola poeto estis tradukitaj al Esperanto por la spektaklo “Ni lernas vivi”, de la junulara teatro “Studio P”, laboranta en nia urbo. Jam antaý jaroj, seræante valorajn programojn por esperantistaj aranøoj en Toruń (malnova, histoririæa universitata urbo en la norda parto de Pollando, pitoreske situita æe la bordo de Vistulo), mi proponis, ke la teatro preparu iun el siaj spektakloj en Esperanto kaj mi promesis traduki la necesajn tekstojn. Nun, kun øojo, mi povas konstati, ke tiu propono estis unu el la plej bonaj paþoj dum mia esperantista vivo. La teatro – plennome Junulara Scenejo-Studio P estas la plej malnova, daýre laboranta en Toruń junulara amatora teatra ensemblo. Øi estis organizita en la jaro

1972, æe la urba Junulara Kulturdomo, laý la aýtora koncepto de Lucyna Sowińska. La organizantino øis nun estras la teatron kaj reøisoras øiajn programojn. Plena nomo de la teatro per æiu sia parto klarigas øian karakteron. “Junulara Scenejo” kunvenigas gejunulojn 12-13 jarajn el gimnazioj kaj liceoj. Kutime ili restas en la teatro dum 4-6 jaroj, øis la fino de mezlernejo, sed ofte gejunuloj ne rompas la kontakton dum siaj studjaroj kaj eæ poste. Paþo post paþo ili ekkonas la aktoran arton, ekzercas voæojn kaj korpmovojn, lernas prononci, kanti, interpreti literaturajn tekstojn. Spektakloj de la teatro esprimas tion, kion ili, junaj, pensas pri si, pri sia generacio, pri la æirkaýaj cirkonstancoj kaj la tempo, en kiu ili vivas kaj kreas. La teatro estas loko de la komuna laboro, komuna krea seræado de æiuj partoprenantoj. Pro tio en øia nomo estas la vorto “Studio”. Tie komune oni elektas temojn, seræas literaturajn tekstojn, kreas la scenejan programon. Æiu membro de la ensemblo estas grava, æiu ideo valoras. La reøisorino nenion diktas, nenion altrudas, þi helpas, inspiras, kunordigas. La teatro intence estas poezia teatro. Ne temas nur pri poeziaj tekstoj. “P” signas poezion de vortoj, enhavo, sed ankaý poezion de movo, gestoj, teatra spaco, rekvizitoj.

Repertuaro de “Studio P” ekde la komenco estas tre varia. Elektataj estas tekstoj de tre diversaj aýtoroj, plej ofte nuntempaj poetoj. Spektakloj de la teatro estas kreitaj en diversaj konvencioj, diversaj formoj. La kreantoj seræas ekzemplojn de siaj gravaj pensoj, duboj, de la gravaj moralaj kaj sociaj problemoj. Dum la preparperiodo oni analizas la tekstojn, diskutas kaj sursceneje manifestas siajn vidpunktojn kaj sentojn. Spektakloj de la teatro havas ankaý sian specifan karakteron. Kutime ili okazas proksime al la publiko, ofte partoprenanta en øi. La aktoroj parolas rekte al la spektantoj, rigardante en la okulojn. Elektitaj tekstoj estas ofte ripetataj, kantataj ¶ore kun la æeestantoj. Jam pasis 37 jaroj de tiu æi teatra laboro. Krom diversaj mallongaj, æeokazaj programoj “Studio P” kreis pli ol 35 plenformajn spektaklojn kaj prezentis ilin ne nur en Toruń, sed dum diversaj gravaj landaj teatraj aranøoj kaj

ankaý eksterlande, kvankam, kiel substrekas la gvidantino L. Sowińska, la fina rezulto – spektaklo por publiko – ne estas la plej grava por la grupo. La plej grava dum la teatra laboro estas la sistemaj provrenkontiøoj, dum kiuj la gejunuloj lernas, diskutas, kreas la programojn. Antaýnelonge la gvidantino diris al ¼urnalisto de la loka gazeto: “Tre gravaj estas ne nur scenejaj rezultoj, sed la etoso en la grupo, inter homoj. Mi strebas, ke æiu povu prezenti, transdoni ion de si mem – ion, kio estas grava por li. Kreado dum la junaøo fruktas en la futuro. Kiam mi renkontiøas kun iamaj membroj de la grupo, ili diras, ke æio, kion ili faris en “Studio P”, donis al ili energion, malfermis ilin al la mondo, al la arto kaj homoj. Mi tre øojas pro tio”. Laboro de la “Junulara Scenejo” ne limiøas nur al la preparado de laývicaj spektakloj kaj al renkontiøoj en la ekzercsalono. La grupo observas spektaklojn de aliaj amatoraj kaj profesiaj teatroj, ne nur en Toruń, kaj

partoprenas en diversaj kulturaj aranøoj de la urbo, øi prezentiøas en diverstipaj lernejoj, maljunulejoj, infandomoj. Tre interesa estas ekz-e kunlaboro de “Studio P” kun la etnografia muzeo en nia urbo. La muzea etnografia parko kun vilaøa arkitekturo kaj diversaj muzeaj ekspozicioj estas originala fono por teatraj spektakloj, do multaj spektakloj de “Studio P” okazas en la muzeo, precipe tiuj, en kiuj ekaperas motivoj de la pola folkloro. Krom tio junaj geaktoroj helpas organizi en la muzeo diversajn renkontiøojn i. a. prezentante versa¼ojn de la invitataj vilaøanaj poetoj. Laborante en la Muzeo, øuste dank’ al tiu æi kunlaboro, mi havis eblecon ekkoni la teatron, observi øiajn interesajn krea¼ojn. Kiam en la jaro 1979 torunaj esperantistoj kune kun la vigle laboranta tiam studenta esperantista rondo planis organizi internacian esperantistan renkontiøon, mi proponis, ke “Studio P” preparu tiuokaze iun programon en la internacia lingvo. La gvidantino de la teatro, L. Sowińska, akceptis la proponon kaj post kelkaj monatoj la teatro prezentis sian unuan esperantlingvan spektaklon: “Risorto” –teatra¼on parolantan pri manipulado de sportisto pere de trejnistoj, gazetaro, socio. Tiamaniere la teatro alliøis al la protesto kontraý stultiga edukado de junularo. “Risorto” estis prezentita en Toruń por internacia studentaro dum laývica Studenta Scienca Esperanto-Seminario, kaj ankaý en Krakovo, dum aranøita tiam de PEA Tutlanda Trarigardo de Esperanta Arta Movado. Esperantistoj entuziasme aplaýdis la teatra¼on. Oni laýdis la klaran parolmanieron de la geaktoroj, la aktualan temon kaj la modernan formon de la spektaklo. La gvidantino kaj la gejunuloj konvinkiøis, ke post klarigo pri fonetiko kaj fundamentaj gramatikaj reguloj de la internacia lingvo eblas relative facile eklerni la tekston

kaj interpreti øin, simile al la jam pli frue prezentita pollingva versio. Ek de tiu tempo siajn spektaklojn, kiuj tuþas gravajn, øeneralajn problemojn, “Studio P” preparas en du lingvaj versioj: en la pola kaj en Esperanto. Øis nun estis preparitaj jam 10 esperantlingvaj spektakloj kaj ili estis prezentitaj dum diversaj esperantistaj aranøoj en Pollando kaj ankaý ili riæigis Esperantoaranøojn laývice en: Hungario, Ukrainio, Norvegio, Hispanio, Svedio, Rusio, Italio, Germanio kaj Francio. La programo “Homdanco” pri batalo de bono kontraý malbono, en la jaro 1994, estis preparita nur en la internacia lingvo. Ne eblas priparoli æiujn renkontiøojn kun esperantista publiko, do mi provos priskribi nur la plej gravajn momentojn kaj interesajn spertojn. Por la junaj geaktoroj tre surpriza kaj memorinda estis la prezentiøo dum la 68-a Universala Kongreso de Esperanto, en Budapeþto, en la jaro 1983. Tiam estis prezentita la teatra¼o “Kiu ajn nomon vi havas”, parolanta pri la neceso de libereco en la homa vivo. Post la spektaklo okazis vigla kaj longa, multpersona diskuto pri la spektaklo kaj pri la temo mem. En la interparolo partoprenis esperantistoj el diversaj landoj el æiuj kontinentoj kaj tio mirigis kaj øojigis la junajn geaktorojn. Simile interesa evento okazis ankaý post la spektaklo “Æiu havas sian monton”, prezentita en Berlino dum la Jubilea

Festo “100 jaroj de Esperanto en Berlino”, en 2003. Por la postspektakla interparolo kun la geaktoroj restis preskaý æiuj spektantoj - pli ol 100 personoj! Denove okazis vigla kaj longa diskuto.

Krom en Budapeþto, dum Universalaj Kongresoj “Studio P” prezentiøis en Bergen (1991), Valencja (1993) kaj dum IJKen Sankt-Peterburg (1995). Tre interesajn traviva¼ojn la teatro havis en la jaro 1986 en Eger, prezentiøante dum la 15-a Internacia Literatura Forumo, organizita de “Literatura Foiro”, kaj en 1998, en Rimini, kontribuante al la programo de Literatura Vespero dum la sesio de AIS. Krom sia spektaklo “Æiam valoras vivi” la teatro prezentis tiam en teatrigita formo tekstojn de G. Leopardi, G. Casanova kaj T. Folengo, freþe tradukitaj de C. Minnaja. La eminenta esperantista publiko admiris la teatran nivelon de la grupo kaj la gejunuloj povis rimarki, ke Esperanto servas ankaý por fakuloj – literaturistoj kaj diversaj aliaj sciencistoj.

Apartan mencion meritas la spektaklo “Sinjoro Tadeo”, preparita surbaze de la samtitola verko de la pola poeto Adam Mickiewicz kaj majstre tradukita al Esperanto de Antoni Grabowski – la patro de Esperanta poezio. La geaktoroj rolis en historiaj kostumoj (kutime gejunuloj ludas en ordinaraj, privataj vestoj), belsonis interesaj, sufiæe konataj ankaý inter esperantistoj, fragmentoj de la fama pola epopeo. La spektaklo estis preparita en 1988 (70 jaroj post ekapero de la traduko). Anoncita kiel “Jaro de A. Grabowski”. Bedaýrinde, tiutempe en Pollando malfacile estis okupiøi pri eksterlandaj vojaøoj kaj la teatro povis veturi nur al Lvovo, sed diversnaciaj esperantistoj, kiuj observis la teatra¼on en la toruna urbodomo kaj dancis kun la geaktoroj la finalan polonezon, certe longe memoros la traviva¼on. Por mi precipe miriga estas la fakto, ke la gejunuloj scipovis rapide kaj perfekte ekregi longajn esperantlingvajn tekstojn, kiuj ja tute ne estas facilaj, kaj majstre prezenti ilin, ekz-e la faman onomatopean “Koncerton de Jankjel”. En la jaro 2004 “Studio P” partoprenis en la 18-a Internacia Festivalo de Infanaj kaj Junularaj Teatroj en la franca Toulouse. La unuan fojon dum la historio de tiu æi konata festivalo estis prezentita spektaklo en Esperanto. La internacian lingvon de la scenejo aýdis krom la urba publiko gejunuloj de 9 teatraj grupoj el 6 landoj. Æiuj polaj geaktoroj loøis æe esperantistaj familioj en Tuluzo, do ili povis ekkoni ankaý la privatan vivon de francoj. La artgvidantino Lucyna Sowińska – nuntempe jam mem sperta esperantistino, prezentis

sian opinion pri la valoro uzi Esperanton dum la teatra laboro kun junularo al multaj ¼urnalistoj kaj ankaý per propraj artikoloj en pedagogiaj revuoj. Þi atestas, ke la internacia lingvo estas efika rimedo kaj dum instruado kaj por edukado de gejunuloj. Dank’ al Esperanto la teatro havas eblecon prezenti sin antaý internacia publiko. Neniu alia junulara

teatro havas þancon prezentiøi kaj esti komprenata kun la sama programo en Hungario, Hispanio aý Svedio, ne parolante pri tio, ke dum esperantistaj aranøoj preskaý æie la publiko estas internacia. Kun plezuro mi povas citi la proprajn vortojn de la gvidantino pri Esperanto kaj “Studio P”: “Mi opinias, ke Esperanto en kaj por la junulara teatro estas tre utila kaj ni daýrigos nian laboron.

Ni æiam estas pretaj prezenti niajn programojn kaj ni atendas invitojn. Ni ankaý invitas esperantistojn al Toruń. Volonte ni organizos prezentadon de niaj spektakloj en la internacia lingvo en nia kulturdomo.” Mi povas aldoni, ke vere indas viziti Toruń kaj øui kontakton kun tiu æi æiam verdiøanta teatro Æe la fino, por resumi æion, kion mi strebis prezenti, ni revenu al la kanto, per kiu mi komencis mian rakonton: “Kiel bele povus esti sur tero æiam verdanta sufiæas revi, sufiæas sonøi kaj iri, kaj iri æiflanken...”

ÆU VI ESTAS MEDIUMO? — Ivone Molinaro Ghiggino* (Brazilo) — El la portugala lingvo tradukis Dediz

Jen tre ordinara demando æe tiuj, kiuj nesciante, kio estas mediumeco, ofte fantazias pri la afero, øin rigardante kiel ion malsanigan, timegindan aý kiel ian specialan donon de Dio al iuj homoj. Tio rezultas, precipe, el misinformo, el nesciado pri io ja absolute natura. Se temus pri “speciala dono”, øi evidentigus ian partiecan protekton de la Sinjoro de la Vivo al iuj filoj, malprofite de aliaj, kio kontraýus Liajn superegajn Justecon kaj Bonecon. Efektive, la demando estas, æu ni “ricevas spiritojn”, tio estas, æu ni ilin vidas, parolas kun ili, ricevas iliajn saøojn, unuvorte, æu ni estas malkaþaj mediumoj.

* Ivone Molinaro Ghiggino Universitata Profesorino

La øusta respondo al la supra demando estas jesa, kun la klarigo, ke ni æiuj estas mediumoj, kiel ni lernas en La Libro de la Mediumoj: “Æiu homo, kiu iagrade sentas la influon de la spiritoj estas pro tio mem mediumo”. Ni æiuj estas mediumoj pro la intuicio, kiun ni ricevas el la elkarniøintoj, eæ se tiu kapablo ne malkaþe manifestiøas. Gravas scii, ke “æiuj homoj havas sian gradon de mediumeco, en la plej diversaj evoluaj pozicioj, tio estas, øi ne dependas de la intelekta kaj morala evoluo de la enkarniøinto: Sokrato kaj Kristoforo Kolumbo parolis pri ia “nevidebla amiko”; la romana imperiestro Nerono vidadis la patrinon kaj la edzinon (li ordonis ekzekuti ilin, pensante ke ili komplotis kontraý li), kiuj, lin ne pardonante, profetis al li teruran finon; la usonanino Harriet B. Stowe æiam asertis, ke þia libro “A Cabana do Pai Thomás” estis al þi tute diktita de iu, kiun þi ne vidis; kaj multajn aliajn ekzemplojn ni povus mencii. La mediumeco do estas “...donita sen distingo, por ke la spiritoj kunportu lumon al æiuj klasoj de la societo, al malriæuloj kiel al riæuloj; al virtuloj por ilin

fortigi en la bono; al malvirtuloj por korekti ilin”; tio igas tute malprava la ideon de “speciala dono” aý privilegio. Ni rememoru, ke la komunikebleco inter ambaý vivosferoj estas unu el la bazaj instruoj de Spirtismo, reviviøinta Kristanismo, kiun Jesuo multfoje elmontris, dum li korpe vivis inter ni. En æiuj religiaj libroj, aý en tiuj, registrantaj la popolajn tradiciojn, estas priskriboj de evidentaj okazoj de mediuma komunikiøo inter la du sferoj de la vivo: la hebreaj profetoj; Moseo mem; Mahometo, ricevanta la islamisman doktrinon el la luma spirito, kiu sin prezentis kiel la Anøelo Gabriel; la gravaj profetinoj; la anunciado al Maria ktp. Studante Spiritismon, tiun filozofion-sciencon-religion, ni lernas, ke mediumeco ne estas io improvizita, ia vivovoja incidento. Æe reenkarniøo, ni “prunte” ricevas diversajn “talentojn” – kiujn ni petis aý akceptis dum la planado de nova fizika ekzistado – celante ilin bone utiligi kaj multobligi en benojn de lumo kaj paco al niaj similuloj kaj, konsekvence, al ni mem. Tiucele, ni frekventas “specialajn lernejojn en la Spaco”, preparante nin por tiu tasko. Ni krome ankaý submetiøas al “delikataj magnetaj operacioj”

kaj al zorga planado de nia estonta fizika korpo, per kiu ni certigas al ni nepre necesan sentivecon por la mediuma laboro. Okaze de nia reveno en la Spiritan Vivon per la elkarniøo, ni raportos al Dio, nia Þaøa kaj Kompatoplena Patro, Vera Posedanto de æiuj tiuj “talentoj” – pri tio, kiel ni ilin uzis, tio estas, æu ni ilin “enterigis” en la grundon de nia mallaboremo aý de nia malbonvolo, æu ni ilin florigis en niaj manoj kaj en niaj koroj, subtenante la iradon de tiuj, kiuj kun ni vojaøas sur la vivovojo. La mediumeco estas do unu el tiuj “talentoj”: “Estante la lumo brilanta en la karno, la mediumeco estas ja atributo de la Spirito, poseda¼o de la senmorta animo, elemento renoviganta la moralan pozicion de la surtera homo, pliriæiganta æiujn liajn valorojn sur la kampo de la virto kaj intelekto, æiufoje kiam øi troviøas ligita al la evangeliaj principoj dum la irado sur la Tero”. Tiel, ni vidas, ke mediumeco estas neýtrala, utila aý ne, laý la uzo, kiun la mediumo faras el øi. Do, laý la konsiloj de la karaj Bonfarantaj Spiritoj, kiuj senæese nin memorigas pri la instruoj de la Majstro Jesuo, pli kaj pli nepras æe la mediumo la devo sin evangelizi, sin dediæi kuraøe kaj persiste al sia interna reformo, kontraýstarante en si la negativajn instigojn, kiuj ankoraý loøas en sia interno, penante ilin nuligi per la praktikado de la amo. Bedaýrinde, estas mediumoj, kiuj uzas sian kapablon por nenoblaj interesoj, kontentigante siajn ambiciojn, siajn personajn dezirojn, aý sian vantecon: en tio konsistas la “devojiøinta mediumeco”, kiu malliberigas la mediumon en spiritaj þuldoj, pro øia deflankiøo de edifaj celoj. Spiritisma mediuma praktikado estas nur tiu bazita sur la principoj de la Spiritisma Doktrino kaj en plena

akordo kun la moralo de la Kristo. La mediuman kapablon oni nepre uzu por superaj celoj; Ă¸i estu simpla, senrita, celanta karitaton kaj spiritan lumigon; tiel Ă¸i liberigas la homon, lin edifas kaj lin morale altigas. Jen la Mediumeco kun Jesuo!

DEVO KAJ LIBERO — Léon Denis (Francio) — Kiu homo, en siaj horoj de silento kaj enpensiøo, ne demandis la Naturon kaj sian koron pri la sekreto de la aferoj, la kialo de la vivo, la pravo de ekzisto de l’ Universo? Kie estas tiu, kiu ankoraý ne penis koni siajn destinojn, levi la mortvualon, scii æu Dio estas fikcio aý realo? Ne ekzistas tiu homo, kiel ajn indiferenta li estas, kiu ankoraý ne alfrontis tiujn konsternajn problemojn. La malfacilo trovi ilian solvon, la mallogiko kaj plureco de la rezultintaj teorioj, la bedaýrindaj sekvoj de la plimulto el la konataj sistemoj nur konsistigas konfuzan tuta¼on, kiu tedas la homan spiriton kaj lin puþas al indiferento kaj skeptikeco. Sed la homo bezonas scii; li bezonas la lumon, kiu klarigas, la esperon, kiu konsolas, la certecon, kiu lin gvidas kaj subtenas. Li ja havas la rimedojn por koni la

veron, la eblecon vidi øin elliøi el la mallumo kaj priverþi lin per sia bonfara lumo. Por tio li devas forlasi la antaýjuøajn sistemojn, funde esplori sin mem, aýskulti tiun internan voæon, kiu sin turnas al æiuj senescepte kaj kiun la sofismoj ne povas falsi. La voæon de la prudento, la voæon de la konscienco. Tiele mi faris. Dum longa tempo mi pripensis; mi primeditis la problemojn de la morto kaj la vivo kaj persiste sondis ties profundajn abismojn. Al la Eterna Saøo mi direktis ardan preøon, kaj la Eterna Saøo elaýdis min, same kiel Øi elaýdas æiun spiriton posedatan de la amo. Pruvoj evidentaj, faktoj rekte observitaj konfirmis la konkludojn de mia rezonado, liveris solidan, neskueblan bazon al mia konvinko. Post dubo, mi kredis; post neado, mi vidis. Kaj paco, fido, morala forto falis sur min. Jen la bonoj, kiujn, kun korsincereco, kun la deziro esti utila al miaj proksimuloj, mi proponas al tiuj, kiuj suferas. Neniam la bezono de lumo fariøis tiel forta, kiel nun. Radikala transformiøo efektiviøas en la sino de la homaj socioj. Submetita dum pluraj jarcentoj al la principo de aýtoritateco, la homo aspiras æiam pli kaj pli al libereco kaj memregado. Samtempe kiel þanøiøas la politikaj kaj sociaj institucioj, la religiaj kredoj, la fido al la dogmoj malvigliøas; la kultoj estas forlasataj. Ankaý en æio tio kuþas unu el la sekvoj de la aplikado de libero al la aferoj de la konscienco kaj pensado. Libero, en æiuj siaj kampoj, devus anstataýi perforton kaj aýtoritatecon kaj devus gvidi la naciojn al novaj horizontoj. La rajto de kelkaj fariøas la rajto de æiuj; sed por ke tiu suverena rajto regu konforme al la justeco kaj produktu siajn fruktojn, necesas, ke øian uzadon reguligu la konado de la moralaj leøoj. Por ke libero estu fruktodona, por ke øi liveru solidan, temporezistan bazon

al la homaj verkoj, necesas, ke øi estu kompletigita de la lumo, la saøo kaj la vero. Æu libero, en la manoj de malkleruloj kaj malvirtuloj, ne same efikus, kiel potenca armilo en la manoj de infano? Tiuokaze la armilo ofte turniøas kontraý la portanto kaj vundas lin.

Libro: La Kialo de l’ Vivo Aýtoro: Léon Denis

ESPERIGA SPERTO — Trevor Steele (Aýstralio) — Unu el la instruoj de Spiritismo, fakte de æiu neateisma filozofio aý teologio, estas, ke krom la videbla, materia mondo ekzistas alia nevidebla, same aý eæ pli reala ol la materia. Ni nomu tiun nevideblan mondon spirito, kvankam la pli moderna vorto energio estas probable pli aceptebla al la plimulto de nuntempuloj. Spirito ne nur ekzistas, øi efektive regas la materian mondon. Lastatempe mi spertis tion tre “haýtproksime”, kiel diras la germanoj. Ni ja emas pli fidi la videblan dimension ol la spiritan, sed kiam la spirita nemiskompreneble influas la materion de la propra korpo, oni vere sentas senperan konvinkiøon. Dum mia preskaý sepdekjara vivo mi tre ofte sportis, kaj ofte temis pri iuj sportspecoj – basketbalo kaj skvaþo – kiuj aparte malutilas al la genuoj. Kiel junulo mi stulte mistraktis la proprajn genuojn pro tiu amo al sporto. Kaj antaý du jaroj fine venis la “fakturo”. La genuoj tre doloris kaj fine mi bezonis apogilojn por min treni al la laboro. Kuracisto sendis min al rentgenejo, kaj la bildoj igis lin diri, ke mi preskaý certe bezonos operacion por forigi la

du patelojn kaj ilin anstataýigi per metalaj. Li skribis leteron al hospitalo kaj petis, ke oni ekzamenu min kaj eventuale aranøu operacion. Nu, æiuj scias, ke se temas pri “elektita ¶irurgio”, tio estas, ne tuj urøa kaj necesa por savi vivon, niaj hospitaloj havas ege longan atendoliston. Kelkajn monatojn poste mi ricevis mallongan leteron de la hospitalo, ke oni kontaktos min “kvar øis ses semajnojn”, antaý ol estos loko por mi en la vico. Mi decidis, ke æiukaze mi ne deziras operacion. Estante instruisto de la Metodo Silva, mi diris al mi, “Sanigu vin mem, ne nur prediku al aliaj!” Do tuj mi komencis kampanjon. Mi studis la rentgenbildojn, kiuj montris, ke en ambaý kruroj la patelo sin glitas flanken anstataý sidi en la mezo de la genuo. Mi meditis kaj konstante bildigis al mi, ke la pateloj iom post iom revenas al siaj øustaj lokoj. Post kelkaj semajnoj mi jam rimarkis pliboniøon, kaj iom poste mi ne plu bezonis meditadon pri tiu temo. Du jarojn poste mi ricevis telefonvokon de la hospitalo: se mi ankoraý volas veni, mi devos aperi post du tagoj je la 14:30. Mi decidis iri, kvankam mi sciis, ke mi ne bezonos kuracon. La juna ¶irurgo puþadis, pikis, tordis, etendis, faldis, fleksis – li provis æiumaniere kaýzi doloron al miaj genuoj. Fine li diris, “Sinjoro, viaj genuoj estas en perfekta stato.” Mi respondis, “Dankon, mi volis nur, ke vi tion konfirmu!” Mi klarigis pri mia meditado. Li kapjesis kaj tute ne dubis miajn vortojn. Ankaý tio estis por mi bona indiko, ke junaj kuracistoj estas pli malfermitaj ol la antaýaj generacioj al la fakto, ke la menso influas la korpon. Æu ni rajtas esperi pri baldaýa “revolucio en la medicino”?

KONADO DE LA PRINCIPO DE LA EKZISTA¬OJ — Allan Kardec — Æu estas donite al la homo koni la principon de la ekzista¼oj? “Ne; Dio ne permesas, ke æio estu konigita al la homo sur la Tero.” Æu la homo povos iam penetri la misteron de la a¼oj, kiuj estas kaþitaj antaý li? “La vualo iom post iom leviøas antaý li, laý tio, kiel li puriøas; sed, por kompreni iujn aferojn, li bezonas kapablojn, kiujn li ankoraý ne posedas.” Æu la homo ne povas, per la sciencaj esploroj, penetri kelkajn sekretojn de la naturo? “La scienco estas donita al li por lia progreso sur æiuj kampoj; sed li ne povas transpaþi la limojn difinitajn de Dio.” Ju pli profunde estas al la homo permesite eniøi en tiujn misterojn, des pli granda devas esti lia admiro al la

potenco kaj saøeco de la Kreinto; sed, æu pro fiero, æu pro malforteco, lia intelekto mem lin ofte enretigas en iluzion; li amasigas sistemojn sur sistemojn, sed æiu pasanta tago montras al li, kiom da eraroj li akceptis kiel vera¼ojn, kaj kiom da vera¼oj li forpuþis kiel erarojn. Jen aliaj elreviøoj por lia malhumileco. Æu, krom la sciencaj esploroj, estas permesite al la homo ankaý ricevi pli altgrandajn komunika¼ojn pri tio, kion liaj sentumoj ne kapablas atesti? “Jes; kiam Dio konsideras tion utila, Li povas malkovri al la homo tion, kion la scienco ne konigas.” Øuste per tiaj komunika¼oj la homo ricevas, inter difinitaj limoj, la ekkonon de sia pasinteco kaj de sia destino. LA LIBRO DE LA SPIRITO Unua parto Æapitro II Øeneralaj Elementoj de la Universo

VILAØO DE VALDOMIRO — Roman Dobrzynski (Pollando) — Pola Televido sendis min foje al Brazilo kaj komisiis min fari dokumentan filmon pri posteuloj de kamparanoj, kiuj fine de la 19-a kaj komence de la 20-a jarcento amase migris el Eýropo al Brazilo, por seræi teron kaj laboron. Inter ili estis ankaý multaj poloj. Sekvante iliajn spurojn mi surprize trovis vilaøon, en kiu dum longaj jaroj inter polaj agrikulturistoj vivis æe¶o, Francisco Valdomiro Lorenz.

Abolicio Brazilanoj prave memoras la 13-an de majo 1888, kiam estis promulgita leøo de abolicio, kiu definitive likvidis la sklavecon. Sekve aperis urøa bezono de alia agrikultura mastrumado kun novaj laborfortoj. Øuste tion povis oferti Eýropo, tro dense loøigita kaj suferanta mankon de agro. Natura sekvo de la abolicio estis kolapso de la monarkio, estrata de la imperiestro, kaj fondiøo de la brazila respubliko, kies registaro akcelis la migradon el Eýropo. Dum la lasta jardeko de la 19-a jarcento alvenis pli ol miliono da enmigrantoj. Tiu homa ondo fluis ankoraý dum almenaý 30 jaroj. Konsiderante pli fruan migradon, oni taksas øian totalan nombron je proksimume 5 milionoj da eýropanoj, æefe italoj, portugaloj kaj hispanoj, sed ankaý germanoj, poloj kaj aliaj, kiel ekzemple æe¶oj.

El la pola teritorio, tiam dispartigita inter tri najbaraj þtatoj: Rusujo, Prusujo kaj Aýstrujo – alvenis dum la jaroj de la “migrofebro” pli ol cent mil kamparanoj. Tamen la migrado de poloj al Brazilo okazadis jam multe pli frue, speciale post kiam Pollando perdis sian sendependecon fine de la 18-a jarcento kaj sekve post la laývicaj, tragike malsukcesaj, ribeloj, aparte tiuj kontraý Rusujo. Al tiu kategorio de politikaj rifuøintoj apartenis generalo Wiktor Dołęga Czerwiński (Doýenga Æervinþki), kiu venis al Brazilo komence de øia sendependiøo kaj helpis establi brazilan armeon. La imperiestro Petro la Unua rekompence donacis al li areon de tri mil kvadrataj kilometroj en la Centra Altebena¼o, proksime de la loko, kie situas Brasília. Spurojn de la pola generalo mi trovis en “Bona Espero”. Verkante libron pri tiu unika esperantista edukejo, mi malkovris surprizajn faktojn. En 1957 Artur Vellozo, esperantisto el Recife, kune kun kvar siaj gekamaradoj venis al Chapada dos Veadeiros kaj haltis en vilaøo, nomita poste Alto Paraíso. La grupo intencis establi tie esperantistan centron kun la celo eduki, laý Zamenhofaj idealoj, lokajn gejunulojn, kiuj en tiu malmulte loøigita regiono estis kondamnitaj al analfabeteco. La recifanoj bezonis pecon de tero. Ili eksciis, ke la tuta regiono apartenas al la familio Æervinski, kies nestoro estis la maljuna Abilio. La maljunulo, kompreninte la celon de Bona Espero, tuj montris favoran sintenon. Kaj kiam Artur Vellozo aludis la ligon de sia ideo kun Ludoviko Zamenhof, prezentita kiel pola bonfaranto de la homaro, Abilio spontane donacis 500 hektarojn da grundo en la valo æe la piedo de Monto Baleno.1 1

R.Dobrzyński Bona Espero – idealo kaj realo, Slovakio, 2008, p.66

Aliaj polaj enmigrintoj rekompencis diversmaniere la gastamecon de sia nova patrujo. La polo Rozwadowski prilaboris la unuan topografian planon de pluraj nekonataj arbaregoj de Amazonio kaj Bobiński estis aýtoro de la unua geologia mapo de Brazilo. Inøenieroj Rymkiewicz kaj Brodowski projektis la fervojon inter São Paulo kaj Santos. La fama figuro de La Kristo Redemptoro sur la monto Corcovado en Rio de Janeiro estis desegnita de la polo Paulo Landowski. Dum la dua mondmilito Brazilo fariøis rifuøejo de multaj poloj, æefe judoj. En Rio-de-¬anejro pasigis la militon eminenta pola poeto kaj esperantisto, Julian Tuwim. Dekretoj La organizita migrado de polaj kamparanoj okazis plej ofte en la þtato Paraná laý la rivero Iguaçu, kiu fontas

apud Curitiba. Foliumante telefonlibron de tiu urbo, mi konstatis, ke æiu tria nomo estas pola. Verþajne ekzistas eæ pli multaj, sed ne plu rekoneblaj. La enmigrintoj estis grandparte analfabetoj, dum registrado en la nova lando ili ne kapablis prezenti siajn nomojn skribe, sed nur parole. La pola lingvo havas pli da sonoj ol la portugala kaj øi karakteriziøas per ofta kunmetado de kelkaj sinsekvaj konsonatoj ne distingeblaj por fremduloj. Brazilaj oficistoj ne komprenis tiujn strangajn nomojn kaj adaptis ilin laývole al la portugala ortografio, rezulte ilia originala formo foje fariøis tute ne deæifrebla. Mi vizitis plurajn vilaøojn establitajn de la poloj kaj konstatis kun granda miro, ke iliaj posteuloj eæ en la kvina generacio parolas pole inter si. Enmigrintoj kutime perdas sian lingvon en la tria generacio. Hispanoj kaj italoj, venintaj al Brazilo, komencas uzi la portugalan kiel propran lingvon jam en la unua generacio. La fideleco de poloj al sia lingvo rezultas ne nur el tio, ke la portugala

estas por ili malfacila. Konsideru, ke ili reprezentis tiam la popolon senigitan je sendependeco kaj forte sentis la neceson gardi la nacian lingvon. Ili establis siajn setlejojn en grandaj grupoj, kio faciligis uzi la polan por æiutaga parolo. Tamen tiu lingvo evoluis en kompleta izoleco de la malnova patrujo kaj krome devis adaptiøi al diferencaj vivkondiæoj, kiuj bezonis novajn vortojn kaj esprimmanierojn. Plurfoje mi ne komprenis poldevenajn brazilanojn, æar ili uzas plurajn arkaikajn vortojn kaj formojn, kiuj ne plu ekzistas en la moderna pola lingvo. Krome ili renkontiøis en Brazilo kun multaj aferoj ne konataj en ilia antaýa loøloko kaj ne disponis pri ekvivalentaj nomoj en la pola lingvo. Ili do akceptis lokajn vortojn, sed modifis ilin konforme al sia pronocmaniero kaj akæento, ekzemple fi¼un (feijão), milija (milho), þimaran (chimarrão), fuma (fumo). La unua generacio laboregis kaj suferis. Ofte okazis, ke tero, kiun ili ricevis por kultivi, estis praarbaro de gigantaj araýkarioj. Unue necesis la arbojn forigi per simplaj hakiloj kaj tio daýris jarojn. Sed la dua generacio, jam naskiøinta en Brazilo, ofte sukcesis mirinde progresi, ne nur ekonomie, sed ankaý spirite. Ili konstruis siajn preøejojn, kulturcentrojn kaj lernejojn. Sed æio æi estis baldaý detruita de la subita tempesto, nomata naciigo. Prezidento Getúlio Vargas eldonis dekretojn, laý kiuj surbaze de la slogano: Brazilo al brazilanoj – estis draste malpermesitaj agadoj kaj institucioj, kiujn kiel ajn subtenis aliaj landoj.

La dekretoj rezultis el la tiamaj politikaj cirkonstancoj kaj celis defendon de la teritoria integreco de Brazilo, kies naturaj riæa¼oj estis alloga celo por kelkaj eýropaj landoj. Hitler malkaþe kriis: Ni kreos tie novan Germanujon! Tie, signifis antaý æio la þtaton Santa Catarina, loøigita amase de germanaj enmigrintoj. Obeante la faman prezidenton, la brazila regaparato strikte æesigis la funkciadon de æiuj minoritataj lernejoj, paro¶ejoj kaj kulturcentroj. Oni malpermesis uzi fremdajn lingvojn, disvolvi etnan kulturan aktivecon kaj ordonis forigi æiujn fremdajn simbolojn. En la preøejo de Alto Paraguassu mi trovis blankan aglon. Øi konserviøis, æar oni sukcesis konvinki policistojn, ke øi ne estas blazono de Pollando, sed simbolo de la Sankta Spirito. La dekretoj, æefe direktitaj kontraý germana separatismo, fakte detruis la materian bazon de la pola etna kulturo. Tuj poste komenciøis la mondmilito, kiun sekvis longdaýra epoko de komunismo en Eýropo kaj militistaj diktaturoj en Latin-Ameriko. En Quedas de Iguaçu mi aýdis, ke oni kaþis sian polan devenon, por ne esti akuzitaj kiel komunistoj, kvankam ne ekzistis kontaktoj kun Pollando, al kiu Sovet-Unio altrudis komunismon. Ho mia kor’ Tamen la sento de poleco mirakle transdaýris kaj foje estis inspirita de kuriozaj eventoj. En 1974 en Munkeno la germanaj futbalistoj fariøis mondæampionoj, venkinte nederlandanojn. La matæo je tria loko okazis inter la pola teamo kaj Canarinhos. La poloj neatendite venkis kaj gajnis la bronzan medalon. Rezulte, en Brazilo multe kreskis la prestiøo de Pollando. En 1978 polo estis elektita papo kaj li tuj vizitis Brazilon. Kiel Johano Paýlo la Dua li estis entuziasme akceptita de la brazila popolo sendepende de øia konfeso. Tiel ekestis tute nova cirkonstanco: estante brazilano oni povis fieri pri sia pola

deveno. Multaj poldevenaj brazilanoj, eksentinte siajn radikojn, komencis interesiøi pri la kulturo de Pollando, aparte pri øia riæa kaj bunta folkloro. Foje mi estis traveturanta la urbon Erechim kaj rimarkis þildon: Casa Poloneza. Mi eniris kaj ekaýdis melodion en la ritmo de mazurko. Grupo de gejunuloj ekzercis tiun tipan polan popoldancon. Montriøis, ke inter ili estis ne nur poldevenuloj, sed ankaý brazilanoj kun radikoj germanaj kaj italaj. La plimulto ne parolis la polan, tamen plej bone uzis øin Fabiana Lucion, kies gepatroj estas... italdevenaj. Þi pasigis en Pollando unu jaron por studi dancadon kaj æeokaze lernis la polan lingvon. En Rio Grande do Sul preskaý æiuj dancgrupoj konsistas el brazilanoj kun polaj kaj italaj radikoj. Penetrante tiun interesan þtaton, mi finfine atingis vilaøon Dom Feliciano. Tie loøas preskaý ekskluzive posteuloj de la polaj enmigrintoj. Invitis min al sia hejmo familio Biedrzycki (Bjed¼êcki), kiu mastrumas 250 hektarojn. La patrino ¼us finis baki panon laý la eýropa recepto de sia avino. La familio parolas pole, kvankam øiaj antaýuloj venis æi tien antaý cent jaroj. Eæ la 8-jara æarma blondulino Liviana tute flue uzas la lingvon de siaj praavoj. Sed la plimulto da loøantoj de Dom Feliciano jam ne plu kapablas interkompreniøi en la lingvo de siaj antaýuloj. Apartenas al tiu grupo Roberto Scislewski. Li studis arkitekturon kaj kiel sian diplomverkon projektis polan lignan nobeldomon. Li ne nur desegnis, sed ankaý decidis konstrui øin kiel kulturdomon de Dom Feliciano. Fininte la konstruadon Roberto restis surloke, kvazaý patro de sia propra infano, kiel direktoro de la kulturdomo. Øi viglas per diversaj aktivecoj, parte kiel muzeo, rememoriganta la historion de la vilaøo. Krome øi servas por edukaj celoj. Roberto interese klarigis sian “kredon”: Mia intenco

estas eduki homojn en la spirito de toleremo kaj estimo al diversaj kulturoj, komprenigi al ili, ke la multkultureco de Brazilo estas øia granda trezoro. La kulturdomo de Dom Feliciano entenas imponan bibliotekon, en kiu apartan fakon formas libroj pri Francisco Valdomiro Lorenz kaj multaj publika¼oj, kiuj apartenis al tiu fascina persono. La fama spiritisto kaj esperantisto forlasis sian boheman patrujon kiel junulo, jam estante aýtoro de lernolibro de Esperanto por æe¶oj. Li venis al Brazilo en 1894 kaj samjare translokiøis al la kolonio São Feliciano, kiu poste estis nomita Dom Feliciano. Tie la 9-an de majo 1903 Francisko Valdomiro Lorenz fondis la 9-an Viran Lernejon kaj estis oficiale nomumita øia direktoro.

F. V. Lorenz, dotita de supernaturaj kapabloj, scipovanta paroli proksimume centon da lingvoj, estis ankaý spiritista mediumo. En lia biblioteko turnis mian atenton libro, en kiu mi trovis postmortajn poemojn, kiujn li notis kiel mediumo, ankaý tiujn de L. L. Zamenhof. Dum preskaý

unujara estado en Bona Espero, mi þatis viziti monumenton de la Majstro en la mistera pejzaøo de savano, kaj tiam þajnis al mi aýdi lian transmondan poemon: Ho mia kor’! Revenas en la mondon nova sento, de l’ malliber’ la birdoj flugas for; ekøoju pro la grava do momento, ho mia kor’! 2

Voĉoj de Poetoj el la Spirita Mondo, Livraria Editora da Federação E. Brasileira, 1944, RJ, p. 68.

POR PLI FELIÆA MALJUNECO INSTITUCIO HELPAS, KE MALJUNULOJ ØUU PLI BONAN VIVON — Flávio Olive (Brazilo) — El la portugala lingvo tradukis Affonso Soares

La tago estas varma, sed la intensa sunlumo þajnas ne tiom øeni la vizitantojn en la Centro por Kunvivado de Maljunuloj Sindona Amikaro, kiu funkcias en trietaøa konstrua¼o en la fundo de jarcenta domego situanta en la Norda Regiono de Rio-de-¬aneiro. Jam æe la enirejo,

Sidejo de la Spiritista Grupo RegeneriĂ¸o

sur murtabulo, iu mesaøo en kvin idiomoj, inkluzive de Esperanto, elmontras la korecon, per kiu estas traktataj æiuj alvenintoj: “Estu bonvena”. Tiun mesaøon tuj plifortigas du simpatiaj sinjorinoj, kiuj, sidantaj æe tablo plenplena de þtofpecoj, salutas nin per senartifika rideto kaj tuj reprenas la laboron, al kiu ili sin dediæas en tiu mateno: la meti-arto. Sed antaý ne tre longe, ilia fakta situacio, kiel ankaý tiu de la preskaý 260 maljunuloj enskribitaj en la sociaj programoj de la institucio, estis tute alia. En tiu centro por kunvivado, tiuj personoj trovis ne nur la zorgan kareson, kiun ili tiom bezonis dum tiu vivperiodo, sed ankaý la stimulon por venki malfacila¼ojn kaj profiti el la maljuneco æion, kion plej bonan øi povas proponi. Iraci Maria da Conceição, aøanta 62 jarojn, estas ekzemplo de tio. Enskribita en kurso de komputilado, þi de tri jaroj apartenas al la zorgataro de la institucio.

Mi de¼oras æi tie la tutan semajnon. Æion, kion mi æi tie faras, mi faras kun amo, kun øojo” – þi rapide asertas, por ne malatenti la instruadon dum la leciono pri komputilado, unu el la okupoj

proponataj al la maljunuloj. Cetere, ne mankas okupoj en la centro de kunvivado. Æiusemajne la maljunuloj povas øui la bonfarajn efikojn de taj-þi-þuan, reiki, jogo, akupunkturo, argiloterapio, masaøo, muzikoterapio, medicina-odontologia flegado, krom ankaý de aliaj preskaý 40 servoj. Æio-æi, certe kun la sindediæo de oficistoj kaj volontuloj de la institucio, ankaý kontribuis por þanøi la vivon de la 72-jara emeritino Francisca Alves Bandeira. Malgraý sia batalo kontraý kancero, S-rino Franjo, kiel þi estas de æiuj konata, eæ ne por momento æesas rideti, kio estas þia æefa karakteriza¼o.

“La prelegoj kaj terapioj min multe bonfaris. De post kiam mi venis æi tien, æio iøis pli bona al mi. Mi sentas min feliæega” – þi rakontas, ke, inter aliaj okupoj, þi ankaý lernas la defian informadikon. Kiam mi unuafoje vidis komputilon, mi sentis froston en la ventro. Tiam mi pensis: ne, tio ne estas por mi. Sed nun mi iros øis la fino.” Por helpi maljunulojn kun pli komplikaj problemoj, kiel tiu de S-rino Franjo, la institucio disponigas psikologian orientadon kaj, antaý ne longe, grupo-terapion, kiu, ekde ties instalo, prezentas bonajn rezultojn.

Ni komencis, en aýgusto 2009, per diskut-grupo kun ok personoj, kaj nun ni havas 37 anojn” – informas la psikologino Maria de Lourdes Rosa do Nascimento, kiu en tre speciala maniero ekrilatis kun la Centro por Kunvivado de Maljunuloj Sindona Amikaro. Antaý iom pli ol unu jaro, þi, kiu aøas 64 jarojn, ankaý apartenis al la zorgataro de la institucio, kie þi estis kuracata per fizikoterapio. “Post ses monatoj, mi æeestis iun kunvenon kaj eksciis, ke la institucio bezonas dungi psikologinon. Mi tre þatas mian laboron æi tie. Multon mi lernas kaj mi ekhavis pli da kompreno pri la homa esta¼o. Nenia mono povas tion pagi” − þi rakontas. Fondita de spiritistoj, o “Sindona Amikaro” postulas nenian pagon de siaj zorgatoj, kies granda plimulto loøas en tre malriæaj regionoj de la æirkaýa¼o. La institucio nuntempe funkcias kun 43 volontuloj kaj 8 oficistoj, sed øi certe ne pluus en tiel harmonia maniero sen la kareso, kiun la zorgatoj mem dediæas al la centro de kunvivado. Por multaj el ili, tiu domo estas etenda¼o de ilia

hejmo, kaj por aliaj øi estas, ne malofte, ilia hejmo mem pro tio, ke ili venas de ia tre komplikita familia situacio. “La amo kaj la kareso de la maljunuloj al la centro estas tre grandaj. Ni iafoje faras la planon por ia aktiveco, kaj ili nin sekvas. Ekzemple, la vestojn de la koruso fasonis la maljunulinoj mem. Temas ja pri ia interþanøo. Kaj ili havas tre da saøeco por havigi al ni” – aldonas la supergardistino de la centro, Solange Pinheiro.

Adreso de la Centro por Kunvivado de Maljunuloj Sindona Amikaro: Rua São Francisco Xavier, 609 – Maracanã – Rio de Janeiro-RJ – Brasil CEP 20550-011. amigosdedicados@yahoo.com.br

Kurioza¼o: la domego, en kies fundo funkcias la centro por kunvivado, estas la sidejo de la Spiritista Grupo Regeneriøo, jarcenta institucio fondita de la kuracisto Bezerra de Menezes (1831-1900), unu el la plej eminentaj figuroj en la spiritistaj rondoj, kiu fariøis konata pro sia sindona servado al la proksimulo.

KARITATO KAJ AMO AL PROKSIMULO — Allan Kardec — Kiu estas la vera senco de la vorto karitato kiel Jesuo øin komprenis? “Bonvolo por æiuj, indulgemo kontraý aliulaj neperfekta¼oj, pardono de la ofendoj.” Amo kaj karitato estas la kompletiga¼o de la leøo de justeco, æar ami la proksimulon estas fari al li æian bonon, kiu estas al ni ebla kaj kiun ni dezirus, ke oni faru al ni. Tiu estas la senco de la vortoj de Jesuo: Amu vin reciproke, kiel fratoj. Karitato, laý Jesuo, ne limigas sin al almozo; øi ampleksas æiajn niajn rilatojn kun niaj similuloj, æu malsuperaj, egalaj aý superaj al ni. Øi ordonas al ni indulgemon, æar ankaý ni mem æi tiun bezonas; Øi malpermesas al ni humiligi malfeliæulon, kontraýe de tio, kio estas tre ofte farata. Se sin prezentas riæa homo, oni donas al li milojn da honoroj, oni regalas lin per miloj da

flata¼oj; se, kontraýe, tiu estas malriæa, þajnas kvazaý neniu bezonas sin øeni pro li. Nu, ju pli bedaýrinda estas lia pozicio, des pli multe oni devas sin deteni pliigi lian malfeliæon per humiligo. Vere bona homo penas altigi malsuperulon antaý ties propraj okuloj, kaj tial li malpligrandigas la distancon inter ambaý. Jesuo ankaý diris: Amu viajn malamikojn1. Nu, æu amo al malamikoj ne kontraýas niajn naturajn inklinojn, kaj æu malamikeco ne venas de nesimpatiemo inter la Spiritoj? Sendube neniu povas senti por malamikoj karesan, pasian amon; ne tion Jesuo volis diri; ami siajn malamikojn estas ilin pardoni kaj fari al ili bonon page de malbono; tiel agante, oni ekstaras super ilin; per venøo oni lokas sin sub ilin.” Kion pensi pri almozo? “Homo, alkondukita al almozpetado, sin morale kaj fizike degradas: li brutiøas. En socio, bazita sur la leøo de Dio kaj sur justeco, oni devas helpi malfortulon, tamen ne humiligante lin. La socio devas subteni la ekzistadon de tiuj, kiuj ne povas labori, kaj ne lasi ilian vivon kuri laý la kaprico de la hazardo kaj de la publika bonvolo.”

Mateo, æap. 5, par. 44 – La trad.

Æu vi malaprobas almozon? “Ne, ne almozo estas riproæinda, sed la maniero, kiel øi estas ofte donata. Virtulo, komprenanta karitaton tiel, kiel Jesuo ordonis, iras renkonte al malfeliæulo, ne atendante, ke æi tiu aletendu sian manon. “La vera karitato estas æiam milda kaj bonvola; øi troviøas tiel en la ago, kiel en la maniero agi. Komplezo, delikate farita, havas duoblan valoron; se øi estas farita fiere, la bezono povas devigi øian akcepton, sed la koro øin ne dankas. “Memoru ankaý, ke parada elmontrado nuligas, en la okuloj de Dio, la meriton de la bonfaro. Jesuo diris: Kiam vi donas almozon, ne lasu vian maldekstran manon

scii, kion faras via dekstra2; per tio li admonas al vi, ke vi ne malplivalorigu karitaton per fiero. “Estas necese distingi la øustasencan almozon je la bonfaro. La plej necesbezona ne æiam estas tiu, kiu petas; la timo de humiligo detenas de peto la veran malriæulon, kiu ofte suferas sen plendo; øuste al tiu la vera filantropo scias iri sen afekta vantomontrado. “Amu vin reciproke, jen la tuta leøo: dia leøo, laý kiu Dio regas la mondojn. Amo estas la leøo de altiro por la vivantaj kaj organaj esta¼oj; altiro estas la leøo de amo por la neorgana materio. “Neniam forgesu, ke la Spirito, kia ajn estas lia grado de progreso kaj lia situacio, æu li estas reenkarniøinta aý vaganta, troviøas æiam inter iu supera, kiu lin gvidas kaj perfektigas, kaj iu malsupera, kontraý kiu li havas samajn devojn. Estu do bonfaremaj, ne nur prenante el via poþo monereton, kiu vi malvarme donas al tiu, kiu kuraøas peti de vi, sed ankaý irante renkonte al kaþitaj mizeroj. Estu indulgemaj kontraý la malbona¼oj de viaj similuloj; anstataý malþati neklerecon kaj malvirton, instruu kaj moraligu ilin; estu mildaj kaj grandanimaj kontraý æiuj plej malgrandaj esta¼oj de la Naturo, kaj tiel vi obeos la leøon de Dio.” Sankta Vincento de Paýlo

2 Mateo, ĉap. 6, par. 3. – La trad.

Æu ne estas homoj reduktitaj al almozuleco pro sia propra kulpo? “Sendube; sed, se bona morala edukado estus al ili instruinta praktiki la leøon de Dio, ili ne estus do altrenitaj al la ekscesoj, kiuj kaýzis ilian perdon; øuste de tio dependas la plibonigo de via globo.”

INTERVJUO KUN JARMILA RÝZNAROVÁ, EL PARDUBICE, ÆE¦A RESPUBLIKO Eldonejo Lorenz: Kiu estas Jarmila? Jarmila Rýznarová: Jarmila estas iu maljuna æe¶a esperantistino el la urbo Pardubice, kiu eble sen Esperanto jam ne povus vivi. Þi naskiøis en decembro 1929, do þia junaøo jam forpasis. Þi havas du filinojn, ambaý havas po du infanoj. Tri kvaronoj de ambaý familioj parolas kaj þatas Esperanton kaj volonte partoprenadas en diversaj E-aranøoj.

Mi loøas en propra domo, kie mi posedas 4 æambrajn loøejojn. Æar mi estas vidvino jam 11 jarojn, la plej grandan æambron mi pruntas al la Klubo de esperantistoj de doktoro Schulhof kaj en la dua æambro post la morto de mia edzo troviøas la redakcio de la gazeto „INFORMILO“– monata bulteno por handikapitaj esperantistoj. EL: Ekde kiam kaj kial Vi okupiøis pri Esperanto? JR: Tio okazis en la jaro 1953, do antaý 56 jaroj. La kvindekaj jaroj en tiama Æe¶oslovakio ne estis facila periodo. En okcidentajn landojn (de nia CZ) ni ne povis vojaøi, ni devige devis lerni en la lernejoj la rusan lingvon, kaj la politika situacio fariøis terure diktatoreca. Post la naciigo de æiuj entreprenoj, eæ malgrandaj vendejoj kaj metiejoj, kompreneble ankaý ceteraj fabrikoj, æie povis ilin gvidi nur komunistoj, aý almenaý tiuj, kiuj propravole simpatiis al tiu æi reøimo. Kiam la frato de mia patrino povis labori nur kiel magazina laboristo kaj ne kiel multjara direktoro kaj posedanto de la entrepreno, li tion ne povis plu toleri kaj fuøis kun sia edzino el nia respubliko. Pri tio nia familio nenion sciis. Kiam mi kun mia patrino volis niajn geparencojn viziti en Prago, ni trovis ilian familian vilaon malplena. Iliaj najbaroj ne konis nian adreson kaj ne povis informi nin pri ilia fuøo. Æio estis disþtelita kiel de la þtato, tiel ankaý de fremdaj homoj. Ni sciis, ke æiuj povis esti pafitaj, kiuj estus kaptitaj æe la translima fuøo. Timo de miaj gepatroj pri ilia ekzisto estis de post tiam granda. Post longa tempo mia onklino, fratino de mia patro, ricevis bildkarton el Hindia (Bharata) Bombay(Mumbai), sen adreso de la sendinto nur kun la teksto: “Saluton el malproksimo sendas Míra”. La poþtaj senda¼oj el okcidentaj landoj tiam venadis tre sporade kaj tuj venis al

mia onklino policisto kun demando: “Kiu skribis al Vi?” Sed þi, la fama kantistino de la Nacia teatro en Prago, ekkonis la manskriba¼on de sia bofrato, kaj sentime diris: “Tio estas unu el miaj estintaj admirantoj”. Þi tuj informis nian familion, ke miaj geonkloj sukcesis fuøi okcidenten el nia lando. Post ia tempo mia kunlaborantino en la oficejo, kie mi de¼oris, kelkfoje montris al mi bildkartojn el la tuta mondo skribitajn en ia fremda lingvo. Foje montris al mi jarlibron de UEA kaj rakontis pri meritaj laboroj de iliaj delegitoj el la tuta mondo. Kiam mi hazarde turnis la paøon de Hinda Unio – kaj mi ekvidis adresojn de delegitoj el Bombay, mi rememoris miajn geonklojn. Mi demandis þin, æu tia delegito povus trovi fuøintajn geonklojn, eæ kiam mi tiun servon ne povus pagi. Þia respondo – eble oni tion povus provi – estis por mi impulso. “Bonvolu trovi por mi instruiston, mi volas lerni Esperanton”. Kun helpo de mia E-instruisto mi skribis post du monatoj leteron al la delegito en Bombay kaj fakte post ne tuta jaro mi ekkorespondis kun mia onklo. Delegito, tute nekonata homo, neprofiteme sukcesis helpi al mi kaj ian tempon traduki leterojn de mia onklo por mi, æar en tiu tempo ne eblis skribi æe¶e kun iu fuøinto. La leteroj el eksterlando estis kontrolitaj de multaj sekretaj policistoj, sed feliæo estis, ke en tiu tempo ankoraý neniu el ili konis Esperanton. La helpo de nekonata esperantista delegito ravis min kaj mi jam Esperanton ne forlasis kaj post kelkaj jaroj ankaý mi fariøis delegito por nia urbo.

EL:Kion reprezentas Esperanto por via vivo? JR: Kiel mi jam respondis en mia unua frazo, mi jam ne povas imagi mian vivon sen Esperanto. Øi pririæigis mian tutan vivon. Kiam mi sentis min eæ plej malbone – (mia vivo ne estis “promenado tra roz-ornamita parko”) – mi skribis leterojn al miaj korespondantoj, aý mi legis ian E-libreton, aý mi preparis novan E-programon por infana klaso, aý kompletigis lecionon per novaj ekzemploj por vesperaj kursoj ktp. Ja, mi komencis instrui Esperanton antaý 49 jaroj. Do, Vi ankaý povas imagi, en kiom da funkcioj mi alterniøis en nia klubo. Ankaý mi rememoras pri Somera E-tendaro en Lanæov; øi estas en sudmoravia parto de nia lando, kien mi þatis veturi multfoje kun la tuta mia familio; tie miaj filinoj en sia infanaøo libertempis kaj lernis æiusomere en la internacia medio kaj ili scipovis multajn E-kantetojn kaj poemetojn. EL: Kiel vi komprenas la internacian ideon de Esperanto? JR: Esperanto estas lingvo de interkompreniøo, bonega komunikilo por trovi geamikojn en la tuta mondo, por pli bone ekkoni kulturon de aliaj nacioj, ekkoni iliajn landojn, homojn kaj historiajn vidinda¼ojn. Øi estas perilo inter homoj, kiuj havas la samajn interesojn kaj hobiojn. Lingva obstaklo ne ekzistas kaj homoj estas unu al la alia pli proksime. Diferencaj gepatraj lingvoj inter ili ne bremsas la interkompreniøon. La neutraleco de la lingvo disrompas la superecon de la grandaj super la malgrandaj nacioj. EL: Kiel vi vidas nuntempe la E-movadon en via lando kaj en la mondo? JR: Tio estas delikata demando. Mi estas nek profeto, nek scienculo, do mi jam ne vidas en la profundon de

tutmonda E-movado. De la tempo, kiam mi esperantiøis, estis kelkaj periodoj, kiam mi aýdis: æu Esperanto ankoraý ne mortis? kaj simile. Estis tempoj, kiam ni devige, dum la dua mondmilito, en baza lernejo devis lerni la germanan lingvon, akcept-ekzamenon por la komerca lernejo mi ankaý faris en germana lingvo, sed komence de lernejjaro 1945 ni jam devis lerni la rusan lingvon kaj la germanan ni devis forgesi; nun æiutage nutras nin radioelsendejoj per anglaj kantoj, anglaj kursoj, labordonantoj preferas akcepti homojn æefe kun la scio de la angla lingvo, – neniu scias, æu niaj nepoj aý pranepoj post ia tempo ne devos lerni ekzemple la æinan... Sed la estonteco troviøas en la junularo. Antaý kelkaj jaroj en nia lando ne estis E-junularo kaj kiel ni maljuniøas, sonis la voæoj: kiam ni mortos, Esperanto mortos ankaý, kiam la junaj homoj devas lerni nur angle kaj ne interesiøas partopreni kursojn en Esperanto. Post ia tempo ses studentoj en Prago ekrenkontadis en la gastejo æe biero, laýdire por konversacii esperantlingve. Kelkaj ridis al ili. Sed hodiaý la junularo ne partoprenadas normalajn kursojn en iaj klubejoj, sed sidas æe komputiloj kaj lernas Esperanton el interretaj kursoj kaj komunikiøas kun la tuta mondo; kaj kiam mi en lastaj tri jaroj aýdis kelkajn junulojn, kiel ili rapide kaj bonege parolas Esperante, mi admiris ilin. Kaj nunjare la æe¶a junularo – kunlabore kun pluaj gejunuloj el apudaj du landoj kuraøis organizi Internacian Junularan Kongreson, kiu estis vere sukcesa. Do mi opinias, ke Esperanto en nia lando ne mortos. Kaj kiel en la mondo? En la lastaj jaroj plej multe da sukceso havas kontinentoj kaj landoj malproksimaj de nia Eýropo. Ekzemple en Brazilo, tiom multe da gejunuloj lernas Esperanton en ilia grandioza Templo de Bona Volo,

100

kaj same en la tuta areo aý societo por malriæaj infanoj en la bieno Bona Espero, en la urbo Alto Paraíso, Þtato Goiás. Estas ankaý ege admirinde, kiel oni respektas en plena estimo nian unuan æe¶an esperantiston Francisko Valdomiro Lorenz. Ankaý sur la alia flanko de nia terglobo, malproksime de nia æe¶a lando, estas ankaý videblaj grandaj sukcesoj de Esperanto-movado: en Japanio, Æinio ktp. Ni, esperantistoj el la malgranda Æe¶a Respubliko, devas esperi, ke Eýropa Unio kaj gvidantoj de unuopaj eýropaj landoj fine (iam) agnoskos la grandajn avantaøojn de Esperanto, kaj la internacia lingvo povos denove leviøi kaj bunte flori.

Nova erao de ebleco komuniki interrete senbare tra la tuta mondo, malfermas horizontojn al novaj perspektivoj de la internacia lingvo. La estonteco, helpe de interreto, apartenas al ni, esperantistoj.

101

EL: Komence Vi parolis pri Klubo de D-ro Schulhof. Kiu li estis? JR: La dentkuracisto D-ro Stanislav Schulhof fondis, en nia urbo Pardubice, en la jaro 1909, Esperanto-klubon, kiu jam festis sian 100-jaran jubileon. Doktoro Schulhof naskiøis en 12.11.1864. En la familio de liaj gepatroj estis 9 infanoj. Schulhof estis tre talenta homo, hebreo, kiu aliøis kun pluaj du kuracistoj al la æe¶a nacieco. Li konis 6 lingvojn kaj estis aganta en multaj pluaj fakoj: kiel ¼urnalisto, redaktoro, teatra artisto, verkisto kaj poeto. Liajn poemojn mi tre þatis deklami. D-ro Schulhof mortis en 18.08.1919. Lia familio estis dum la 2-a mondmilito persekutita, ilian domon, kie estis kaþita lia literatura resta¼o, detruis aviadbomboj, restante al ni nur 3 poemkolektoj. Lia filo kaj edzino estis morttorturitaj en nazia koncentrejo. EL: Kio estas Asocio de Esperantistoj-Handikapuloj? JR: La Asocio de E-Handikapuloj estis fondita en la jaro 1991; øia celo estas disvastigi Esperanton inter handikapitaj civitanoj, ebligi al ili partoprenon en la E-movado, instrui ilin Esperanton, ke ili havu ankaý mensan „nutra¼on“ kaj æefe faciligi al ili rilatojn al aliaj esperantistoj. Multaj el ili vivas solaj, ne havas geamikojn; ni organizas printempe kaj aýtune kelktagan lingvan seminarion en bela senbara medio de Bohemia paradizo en la vilaøo Skokovy. Venontan printempon 2010 estos tie jubilea seminario, jam la 30-a. Kaj æiun lastan sabaton de monato – jam de pli ol 11 jaroj – mi gvidas konversacian antaýtagmezon kaj informas la membrojn pri E-nova¼oj en la klubejo de Prago. Por ke ili havu ligilon kun cetera E-mondo, ili ricevadas la gazeton Informilo.

102

EL: Æu Vi estas redaktorino de tiu gazeto? Parolu pri øi. JR: La monatan gazeton Informilo komencis verki kaj kompili kontribua¼ojn la fondinto de Asocio de E-Handikapuloj Josef Vaněček. Tio okazis en la jaro 1985, kiam li dum sia korpterapia restado en urbeto Hrabyně renkontiøadis kun unuaj dudek interesuloj. Unue la grupo laboris kiel sekcio de E-invalidoj æe la Æe¶a E-Asocio, kaj en la jaro 1991 øi memstariøis kiel Asocio de E-Handikapuloj. Sed la gazeton Informilo Josef Vaněček eldonadis ekde la jaro 1985. Mi konatiøis kun li en 1992 kaj komencis helpi en organizaj kaj instruaj aranøoj kaj ankaý en internaciaj renkontiøoj kaj kongresoj. Josef Vaněček estis grava invalido, post la akcidento sur lia dekstra tibio (pro kronika inflamo de osta medolo kun senæesa pusa sekreciado) kaj post la deka operacio, li iøis tute neaýdanta. Ni interkomunikiøis nur per mia bonprononca malrapida buþparolo, aý kiam mi skribe notis iajn demandojn. Tamen li æion konis, eminente parolis Esperante, organizis skribajn E-kursojn kaj æiumonate li eldonadis la gazeton kaj mem aý helpe de alia ekspedadis øin al pli ol du centoj da membroj. Per sia respekto kaj pro oferema laboro li kreis agrablan kaj amikan medion kaj li varbis multajn interesulojn al la internacia lingvo. Æar ni amikiøis, mi translokigis lin kun lia tuta oficejo el la urbeto Slaný en mian domon en Pardubice, ke mi

103

povu al li pli bone helpadi. Bedaýrinde lia sanstato pli kaj pli malboniøis, ne helpis amputo de lia kruro, kaj aýtune 1997 enviciøis pluaj malsaniøoj. Lia lasta deziro estis edziøi kun mi, sed la ceremonio okazis nur en nia æambro. Post du monatoj mi estis vidvino. Josef Vaněček mortis ¼us je sia 75-a naskiødatreveno, en 07.01.1998. Laý la komitato de la Asocio, mi estis elektita por transpreno de æiuj funkcioj, kiam la tuta oficejo estis en mia loøejo, kaj do mi klopodas ankaý post la morto de mia Jozefo kompili kaj eldoni æiumonate la gazeton Informilo. En la preparo kaj ekspedado al du centoj da adresoj helpas miaj filinoj Mirka kaj Lenka, amikino Ludmila, kaj korekton de la tekstoj volontule faras 3 membroj. Lastan aranøon de la gazeto kun enmetado de fotoj aý pluan ilustra¼on prizorgas mia nepo Jirka.

Rapidaj pensoj: b Humileco – modesteco. Mi estas humila antaý naturfortoj, modesta en miaj postuloj je vivbezonoj b Egoismo – tiun æi karakteron mi ekkonis proprapersone en mia unua edzinperiodo. b Amo – al familianoj, al mia patrujo, amikeco al geamikoj b Naturo – scipovas plibonigi mian humuron en gravaj vivperiodoj, mi øojas, ke en niaj landoj funkcias kvar jarsezonoj. Ja ankaý neøaj montoj estas belegaj. b Familio – bazo de la vivo. Bedaýrinde, ne æiu infano povas vivi en tuta kaj bona familio

104

b Zamenhof – danke al li kaj al lia Esperanto mi havas belajn traviva¼ojn kaj mi trovis multajn geamikojn. b Jesuo – La instruo de Kristo apartenas kun la antikva hereda¼o al la grundoj de Europa civilizacio, kaj øia disvastigo helpis siatempe kulturigi la homaron tutmonde. Bedaurinde ofte per kruco kaj glavo perforte. b F. V. Lorenz – F. V. L. estis la unua æe¶a kaj brazila esperantisto. Mi jam kelkfoje rakontis pri li kaj mi mem ne povas kompreni, kiel en unu homa kapo enhaveblas 80-104 fremdaj lingvoj. EL: Æu Vi havas ian kurioza¼on el la esperantista movado por rakonti al la legantoj de Almanako Lorenz? JR: Eble øi ne estas kurioza¼o, sed agrabla traviva¼o mia, okazinta en la unua de majo 2009: Kiel gastigantino de Pasporta servo en Pardubice mi ricevis retpoþte leteron de nekonata franca samideano, ke en apuda urbo 22 km for de mia urbo, en Hradec Králové, post tri tagoj li devos kanti kun 60 pluaj kantistoj en la ¦oro Cantus Felix. La ¶oro havas øemeliøon kun iu simila ¶oro Smetana en Hradec Králové kaj estis preparitaj du koncertoj por 01 kaj 02.05.2009. Li skribis, ke li tre dezirus paroli kun iaj æe¶aj geesperantistoj, sed li ne sciis, kie troviøas tiu muzika salono, je kioma horo komenciøos la koncerto, ankaý ne en kiu hotelo ili tranoktos. Jam ne estis tempo demandi aliajn geklubanojn pri ilia libera tempo por la posttagmezo de la 1-a de majo. Rapide mi respondis retpoþte, ke mi klopodos alveturi

105

kaj partopreni la koncerton kaj feliæe en interreto mi trovis pli multe da informoj, ankaý telefon-kontakton je ilia sekretariino el Hradec Králové. Post la 16-a horo mia nepino per aýtomobilo akompanis min al la Urba Muziksalono en Hradec Králové. La sekretariino jam atendis min kaj afable permesis al mi partopreni ilian lastan øeneralan kantprovon, kiu sonis tra la tuta domo. En mia mano estis E-flageto kaj kvankam mi envenis tre silente, inter sesdekoj da kantistoj leviøis unu brako. Kiam venis paýzo, la franca esperantisto alrapidis al mi por prezenti sin. Kun pluaj kvar gefrancoj poste ni eksidis en proksima sukera¼ejo por mendi glacia¼ojn kaj ni babilis, kaj la franco Vincent æion tradukis al pluaj konatuloj æe la tablo; nian interparolon ankaý aýskultis homoj æe ambaý apudaj tabloj kaj miris, ke ni babilas, kvazaý malnovaj geamikoj, kvankam ni øis nun ne konis unu la alian. Je la 18-a horo komenciøis la koncerto de ambaý grandaj grupoj. La æe¶an kant¶oron Smetana gvidis juna eleganta dirigentino Lenka Lipenská, poste francan grupon Cantus Felix estris simpatia viro Yves Delecluse. Estis por mi granda traviva¼o rigardi ambaý estrojn, iliajn stilojn kaj gestojn, ankaý gestojn de la vizaøoj æe la koncerto. La kantojn de mondaj klasikaj komponistoj – Bach, Brahms, Mozart, Händel, Dvořák, Martinů ktp – potencigis akompano de orgenmuziko kaj belega mozaiko kaj pentra¼oj sur la muroj kaj plafono de la salono.

106

En la tria parto de la koncerto venis sur la podion ambaý grupoj por komunaj kantoj – entute 120 homoj, tri kantojn gvidis la franco kaj du kantojn la æe¶a estrino. Dum la koncerto mi petis apude starantan fotografistinon pri la foto de kantistoj pere de mia fotoaparato. Kiam þi informiøis pri la celo de mia vizito, þi post la koncerto proponis, ke mi kun la franca esperantisto Vincent venu por komuna foto kaj tiam mi admiris la æarmon de la franca estro, kiam li ¼us preteriris. Li haltis æe ni por la foto. La franca kant¶oro devis forveturi per buso al hotelo, mi forveturis kun mia nepino hejmen. En miaj oreloj øis la nokto sonis belegaj melodioj de tiu æi posttagmezo kaj multaj demandoj de francoj pri Pasporta Servo kaj pri Esperanto. ===== Se Vi volas legi pri la traviva¼o de mia unua UEA kongreso en Sofio (1963), en Bulgario, jen: — KIEL ESPERANTO SAVIS MIN — Jam multe da jaroj pasis de la tempo, kiam mi la unuan fojon partoprenis UEA kongreson en Bulgario, en la æefurbo Sofio. La kongreso okazis en la jaro 1963 kaj en tiu tempo ni ne povis ien libere vojaøi. 35 funkciuloj el la plej viglaj Esperanto-kluboj estis elektitaj – el la tuta Æe¶oslovakio. Mi (ni æiuj) povis pagi nur trajnan vojaøon, kongresan kotizon kaj restadon en Sofio, sed por kongresa ekskurso al Rila-montaro jam ne restis la mono. Tamen etan sumon de æe¶aj kronoj mi kaþis inter miaj tola¼oj. Ja, mi tiel sopiris vidi la unuan fojon la Nigran Maron.

107

De mia bulgara amikino mi donace ricevis (kaþe en la letero) etan financan subtenon por privata aviadila ekskurso 500 km de Sofio al Varna kaj reen. Antaýe mi jam sciis la prezon de aviadilo, kiu je la 5-a matene forflugos el Sofio kaj precize je la 24-a nokte la aviadilo forflugos reen de Varna al Sofio. Por manøi dum la tago æe la maro jam ne restis mono, sed ne gravis, æefe, æar mi povos naøi en la maro. Flugi al la maro kun mi decidis ankaý E-funkciulo el Karlovy Vary kaj mi øojis pro tio, æar Jan pli bone komprenis bulgare kaj ruse, kio povus esti tre utila. La flugbiletoj por ni ambaý jam estis aæetitaj, tamen por la revena flugo estis necese aæeti ilin nur en Varnaflughaveno. Ho, la tuta bela tago antaý ni! Nia aviadilo en Varna bone alteriøis kaj post eta atendo je buso direkte al Oraj Sabloj ni þvitis en preskaý nespirebla aero de plenplena buso, kie stari sur propraj kruroj estis granda feliæo. Apud mi kaj Jan staris simpatia juna viro, kun kiu ni ekkonversaciis post la konstato, ke ni estas el Æe¶oslovakio. Li petis nin, æu ni povas þanøi al li iom da æe¶a mono, rakontante, ke post kelkaj tagoj li forveturos en nian landon kun sia folklora dancgrupo. Sed li povos ricevi poþmonon nur proksimume por tri limonadoj. Mi bedaýris la viron sciante la kondiæojn de tiu tempo. Preninte el sub mia bluso cent kronojn, mi donacis la monon al li kun la vortoj: Uzu øin en mia patrujo en bona sano. Post alveturo al Oraj Sabloj ni adiaýis, ne sciante, ke li de malproksime sekvas nin por scii, kie ni sidiøos sur la strando.

108

Kia estis nia surprizo, kiam tagmeze li alportis al ni grandan pladon da sandviæoj kaj amason da tomatoj kaj persikoj. Li poste restis æe ni la tutan posttagmezon, kaj vespere li invitis nin por vespermanøo en tiutempe la plej luksa restoracio de la hotelo Æajka, en Varna. Nokte li akompanis nin en la flughavenon, kie ni aæetis biletojn kaj “adiaý nia nova amiko, dankon pro tiel belega tago!” Ni kontente sidiøis en la aviadilo atendante forflugon. Noktomezo pasis, la minutoj flugis kaj ni ne. La akvo kaj saltado en mar-ondoj ege lacigis min kaj mi sopiris ekdormi. Sed, kio okazas? Kial ni ne startas? Jan flustris al mi, ke li aýdis interparolon de stevardino kaj de kontrolisto kun ia viro, kiu kvankam jam posedante flugbileton, ne restis por li libera sidloko. Ili kontrolos æiujn. Jan volis rigardi mian bileton kaj subite li ekvidis, ke sur mia bileto estas la dato de venonta tago. Ho, mi ektimis! Æu mi devos resti sola la tutan nokton en flughaveno de Varna? Jan rekomendis al mi paroli nur Esperante, kiel eble plej rapide, kaj ne montri timon. En tiu tempo mi ankoraý ne spertis flue paroli, sed eble la angoro kaj timego devigis min paroli fakte rapide, eæ kolereme kaj indigne. La kontrolisto jam venis al mi. Mi montris la bileton kun laco, li ion diris al mi, mi ekparolis plej rapide, kiel mi scipovis: “Kion vi volas de mi? Mia bileto estas aæetita antaý unu horo, mi normale pagis, do bonvolu ne øeni min. Mi ne komprenas Vin”. Tion mi certe trifoje ripetis. Estis feliæo, ke la kontrolisto ne volis vidi mian legitimilon kun enmeta¼o (por pli frue ni ne posedis pasportojn). La kontrolisto levis la þultrojn, æar li ne komprenas min kaj poste Jan aýdis lin peti la bulgaran viron, æu li povos flugi matene, ke kun tiu eksterlandanino li ne povas

109

interkompreniøi kaj Bulgario volas montri bonajn rilatojn al fremduloj. La viro konsentis. Mia angoro foriris. Mi tuj ekdormis, sonøante pri la pasinta tago. Jen mi aýdis la voæon de Jan: Vekiøu! Ni jam alteriøas en Sofio. Vidu, kiel Esperanto savis vin! EL: Kion Vi povus diri konklude al la esperantistaro: JR: Mi opinias, ke: Kiu komprenas Esperanton, feliæa estas en la mondo, tiu travivas belan tempon en esperantista rondo. Se li trairus æiujn landojn de sudo øis fora nordo æie li trovus geamikojn kaj ankaý malfermitan pordon. (J. Slezák) Kaj al kiu ni dankas? Mi volas danki vin, sinjoro Ludoviko, mi volas danki vin per æi tiu kant´, mi volas danki vin, maljuna kuracisto, mi volas danki vin, doktoro Esperant´. (G. Handzlik)

LA JARLIBRO DE UEA DUM CENT JAROJ Parto II: 1918–1947 — Roy McCoy (Usono/Nederlando) — En 1918 aperis nek Jarlibro nek eæ broþureto, kaj en 1919 nur 80-paøa “Oficiala Adresaro” kun þrumpinta listo de delegitoj (enhavanta por la unua fojo lokajn grupojn kaj Esperanto-oficejojn ene de la delegita listo mem anstataý aparte kiel antaýe) kaj mallonga jarraporto de Hodler, kiu fiere anoncis la sukceson de la asocio transvivi la krizajn militajn jarojn kaj raportis pri la kuraøigajn reviviøojn sekvintajn. Inter tiuj estis la antaýanoncita reapero de la Jarlibro, kiu efektive okazis en 1920 kun amplekso kaj kvalito jam egalantaj la antaýmilitan eldonon de 1914, kaj kun samaspekta kartona kovrilo kaj sama tipografio.

112

Tiu æi reestablita stilo restis baze senþanøa dum pluraj jaroj poste. Tamen en 1923 aperis ankaý broþura “Interrilata Adresaro”, konsistante el tri apartigitaj listoj de membroj kun jenaj interesoj: “A. Korespondado per leteroj, poþtkartoj ktp. B. Korespondado pri specialaj temoj. C. Interþanøo de poþtmarkoj kaj diversaj objektoj.” Tiu æi eldona¼o aýguris la fakajn delegitojn, kiuj ne ekaperis en la æefa Jarlibro øis pli ol dek jarojn poste (vidu sube). Troviøis en la fino de la eldono de 1924 alia interesa varia¼o, unika enfaldita “Sinoptika tabelo de la mondliteraturo”. Jarlibro 1925 þajnas esti la unua (almenaý lau la kolekto en Biblioteko Hodler de UEA) kun tola binda¼o æe iuj el la presitaj ekzempleroj, kun la titolpaøa grafiko bele reproduktita sur la kovrilo. Komenciøis æe tiu eldono ankaý tre rimarkebla þveliøo, kiu bone montras la furoriøon de Esperanto en la dudekaj jaroj. La enhavo eksaltis de æ. 300 en 1924 al æ. 350 paøoj en 1925 (tiuj æi nombroj ne inkluzivante la

113

dekojn da paøoj da reklamoj en la eldonoj de æiuj jaroj), plu kreskis la sekvan jaron, kaj fine eksplodis en Jarlibroj 1927 kaj 1928, la plej grandaj el æiuj en la historio de UEA. Kontribuis al la þveliøo ja dekoj da paøoj pri sciencaj temoj; sed ankaý, kiel skribis direktoro Hans Jakob en sia antaýparolo al la eldono de 1927: “Konsiderinde kreskis la Delegita Adresaro kaj la esperantistaj informoj.” Plia luksa¼o en tiu æi serio, kaj en la posta nur papere bindita de 1929, estis belaj panoramaj fotoj pri pluraj el la delegitaj urboj. Al la landaj emblemoj de 1927 aldoniøis urbaj þildoj en 1928, kaj reaperis unuopa mapo en Jarlibro 1929, tiu æi pri la æefstratoj de Budapeþto. La reklampaøoj iris internen, ne plu restante amasigitaj æe la fino. Okazis pli gravaj þanøoj, tamen. Jarlibro 1929 estis la unua kompostita maþine anstataý mane, kio ebligis pli rapidan kompostadon, sed (pro la tutlinieco de la metalaj komposteroj) malsimpligis korektojn de unuopaj supersignaj eraroj tiel ke pluraj estis æi-eldone lasitaj, “kiam ne povos okazi miskompreno”. Eæ pli grava ol tio estis tre drasta þanøo en la aranøo de la datenoj, tiel ke la urboj ne plu aperis en unusola laýalfabeta listo, sed dividite laýlande kiel ili ankoraý estas nun. La transformo (jam principe decidita en 1914) estis tre multekosta, æar æio devis esti tute rekomposita, dum antaýe eblis reuzadi jam kompostitajn alineojn. La þanøo ankaý kaýzis escepte malfruan aperigon; tio, feliæe, reøustiøis jam en la posta

114

jaro 1930, kiam oni ankaý aldonis la landnomojn supre de æiu paøo de la Delegita Reto, ebligante tujan trovon de lando kaj tiel signife faciligante la uzadon de la Jarlibro. Ne-esencaj eroj devis elfali pro la eksterordinaraj kostoj kaj hastoj okazigitaj de la aranøa transformo. En 1931 okazis provo re-enmeti iom de tiuj æi kvazaý luksaj ekstra¼oj per laýdira divido en du partojn, “Malgranda Enciklopedio pri utilaj sciinda¼oj” kaj “Esperantismo”. La aranøo estis tamen mallerte farita (titolpaøo por la unua parto sed ne por la dua, kaj kun la posta “Adresaro laýlanda” tute ne menciita en la enhavtabelo), kaj la ¼us aldonitaj krominformoj preskaý komplete elfalis jam en la sekva eldono de 1932, kiu enhavis krom la rutinajn esperanta¼ojn nur unu paøon pri festotagoj kun eta kronologio de la okcidenta historio. Malgraý la ellasoj ankaý tiu æi eldono aperis malfrue, æi-foje pro problemoj

115

rilataj al la tiama financa krizo, sed ankaý æar denove necesis komplete rekomposti la tuton pro eluziteco de la øistiame uzataj tipoj. La 25-jara jubilea eldono de 1933 liveris preskaý 70paøan kolekton de tekstoj pri la historio de la asocio øis tiu tempopunkto, kun tuta represo de la frua eseo de Hodler, “Kiel nin organizi”. Bele kompostita tabelo de la landaj asocioj, kaj sambele mane desegnitaj diagramoj pri diversaj aspektoj de UEA, aperis en Jarlibro 1934, kiam ankaý pli bela kaj normala kapvorta tiparo anstataýis la dubindan kiu estis uzita en la antaýaj du jaroj. Alia anstataýo sekvis en 1935, kiam ne plu Hans Jakob sed la nova UEA-direktoro Robert Kreuz verkis la antaý-parolon, ne por normala Jarlibro kiel kutime sed por nur relative eta suplemento kiu ne aperis øis novembro, kiu registris nur delegitajn þanøojn post la eldono de Jarlibro 1934, kaj kiu per sia tuta humileco bone spegulis la krizan ekonomian situation ne nur en la mondo øenerale sed ankaý æe UEA mem, kie grandaj deficitoj de la antaýaj jaroj estis veniginta la asocion al tuta senmoneco. Eæ la helpaj paøsupraj kapvortoj þrumpiøis, kun nur unu- øis triliteraj mallongigoj anstataý tutaj landnomoj kiel antaýe kaj poste. Kiam Kreuz mortis en 1936 kaj estis anstataýigita de la anglo Cecil Goldsmith, la Estraro decidis movi la Centran Oficejon al Londono, kie la elspezoj estus nur duono de

116

tiuj en multekosta Øenevo. Kaj tie la Jarlibro en junio aperis, kun PRINTED IN ENGLAND aýdace centrita majuskle æe la malantaýo de la titolpaøo. Angla aý ne, Jarlibro 1936 estas modelo de digna efikeco – same tipografie, kun fotoj kaj grafika¼oj preskaý komplete mankantaj, kaj enhave, kun sombra sed fiera prezento de la tiama stato de kaj esencaj faktoj pri UEA kaj la landaj asocioj sekvata de nova kaj netega komposta¼o de la delegitaj datenoj. Malgraý la boneco de la þparema gvidado de la asocio fare de Goldsmith kaj la Estraro, kaj spite al la klare esprimita volo de la delegitoj, 80% el kiuj voædone subtenis la translokigon al Anglio, kelkaj svisoj tiel obstine obstaklis al la movo, ke fine necesis jure fondi apartan asocion, Internacia Esperanto-Ligo, al kiu aliøis “preskaý æiuj landaj asocioj kaj […] ankaý grandega plimulto de la individua membraro” (Esperanto en perspektivo). Ekzistis do esence du UEA-oj, ambaý el kiuj produktis Jarlibrojn en 1937, 1938 kaj 1939. Ili estas strange identaj en formato, aspekto kaj amplekso, nur kun la laýnomaj UEA-eldonoj plenigitaj de diversaj tekstoj anstataý de delegitoj, æar

117

tiuj æi mankis al la malnova organiza¼o. IEL tamen bone fartis, kun ekzemple 13 000 membroj el 60 landoj en 1938, jaro en kiu la kovrilo øia Jarlibro alprenis la grafikon kiun øi poste tenadis tra la Dua Mondmilito kaj ankoraý longe poste (øis 1955). La estiøo de la milito trionigis la IEL-membraron, rezulte de kio øia Jarlibro 1940 perdis je dikeco kompare al sia antaýinto. Øi estis, cetere, dividita en du partoj: unu aperigita pli frue en la jaro, kun normala Jarlibra enhavo; kaj dua kiu aperis poste en la jaro, kun membrostatistiko, kotiztabelo, aldonoj kaj þanøoj en la Delegita Reto, kaj terminaro, en 1940 precipe milita. Ankaý tiu æi divido longe daýris (øis 1972), sed post la fino de la milito la du disdividitaj asocioj reunuiøis, tiel ke Jarlibro 1947 estis denove de UEA laýnome. La enhavo kaj formato restis tute samaj, tamen, kiel tra la milito sub la þildo de IEL. La resto de la historio pri la Jarlibro iøos skizita en la venonta eldono de tiu æi almanako. Intertempe finiøas tie æi kiel la finoj de la Jarlibro-antaýparoloj: kun admono ke oni varbu novajn membrojn por UEA, kaj subtenu la daýrigon!

FELIÆAJ ESTAS LA MALRIÆAJ EN SPIRITO, ÆAR ILIA ESTAS LA REGNO DE LA ÆIELO1 — Alberto Flores (Brazilo) — La evangeliisto Mateo (aý Levi – en la greka lingvo MATHTHAIOS) estis impostisto (viro komisiita por enkasigo de l’ impostoj, kiujn la judoj abomenis, sed devis pagi al Romo). Li estis konvertita de Jesuo kaj fariøis lia apostolo; do, li estis vida atestanto pri la agoj kaj predikoj de la Majstro Jesuo, kiujn li priskribas en sia evangelio, originale skribita en la lingvo aramea. Tiu lingvo estis parolata en Palestino de tiu epoko, ekde kiam la judoj revenis el ekzilo en Babilono (nuna Irako). Tiu evangelio estis destinata al la judoj-kristanoj loøantaj en la teritorio de Palestino (nuntempe Israelo) kaj skribita antaý la jaro 70 post Kristo, (dato de la ruinigado de Jeruzalemo). Certe tiu evangelio estis skribita en Palestino, eble en Jeruzalemo. Unu el øiaj celoj estis pruvi, ke Jesuo estis la atendata MESIO (en hebrea lingvo MASHÍACH, en la helena lingvo KHRISTÓS; 1

Mateo, 5:3.

120

en la latina CHRISTUS), tio estas, la Redemptoro, la Savanto, la Sanktoleita, la Liberiganto de la juda popolo el la romia premado; kaj ke Li ne venis por abrogacii (nuligi, nevalidigi, aboli) la Leøon (la Toraon) sed øin plenumi kaj perfektigi. La originala manuskripto, en la aramea lingvo, perdiøis, sed, æar multaj judoj kaj paganoj konvertitaj paroladis greke, estis la greka versio de la evangelio de Mateo kiu konserviøis. Oni ne scias kiu faris la grekan version, sed certe estis iu, kiu bone konis la grekan lingvon kaj estis influa dum la unuaj tempoj de la kristana eklezio, por ebligi, ke lia versio disvastiøu de loko al loko. Oni ne konas la lokon, kie tiu tradukado okazis, sed oni opinias ke øi okazis en la Malgranda Azio (nuna Turkio kaj Sirio). Mateo priskribas la komencon de la predikado de Jesuo. Øi certe okazis en la regiono proksime de la Maro de Galileo (Maro de Tiberiado, Maro de Genezareo. Tiu maro estas 13km larøa; 21km longa kaj 50 øis 80m funda. Øi situas je 212m sub la marnivelo, kaj el øi naskiøas la rivero Jordano, kiu fine enfluas en la Mortan Maron). Mateo prezentas en sia evangelio, æapitroj 5-a, 6-a kaj 7-a, la faman kaj tre konatan instruon “La Prediko sur la Monto”. Tiu prediko fariøis la morala fundamento de la kristana doktrino kaj la æefa preøo de la kristanoj, kaj ankaý la plej grava parto de la tuta kristana literaturo. La 5-a æapitro, versikloj 3-a øis la 11-a, de la Evangelio laý Mateo, prezentas 9 (naý) feliæpromesojn; sed alia evangeliisto, LUKO, en sia evangelio, versikloj 20-a øis 22-a, prezentas nur (kvar) feliæpromesojn, en la de li nomita “Prediko sur Ebena Loko”! Luko (aý Lucanum, latina; Loukas, greke) ne kunvivis kun Jesuo, sed li kunvojaøis kun Paýlo. LA FELIÆPROMESOJ estas parto de la fama “Prediko sur la Monto”. Ili estas promesoj faritaj de Jesuo, dum la komenco de sia publika vivo, al tiuj kiuj praktikadis

121

difinitajn bonajn agojn. La ekzakta loko kie estis eldirata la Prediko ne estas konata, sed oni opinias ke øi okazis sur malalta monteto, en regiono æe la bordo de la Maro de Galileo, eble proksime de la vilaøo Kafarnaumo. La disæiploj de Jesuo rimarkis, kiam ili aýskultis tiun predikon, ke Jesuo ne estas ia simpla predikanto sen kvalifiko, sed ke Li havas dian aýtoritaton, kiam Li parolas! FELIÆPROMESO estas teknika termino por indiki beletrajn formojn kiuj aperas jen en Malnova, jen en la Nova Testamento. Feliæpromeso estas deklaro pri beno, kaj baziøas sur la virtoj de tiuj, kiuj eniros en la Æielon. Tiun vorton oni trovas 6-foje en la Psalmaro; 8-foje en la Proverboj; 10-foje en aliaj hebreaj libroj de la Malnova Testamento, kaj 13-foje en grekaj libroj de la Malnova Testamento. FELIÆPROMESITOJ estas tiuj feliæuloj, kiuj sentas sin benitaj, feliæegaj, kun animo plenkontenta, kvankam ili estas humilaj kaj ne favoritaj de la sorto. La feliæpromesoj ne estis proklamitaj pro la ekzisto de bonsorto, sed kontraýe, pro stato de malbonsorto; tio estas, malriæeco, malsato, doloro, persekuto, maljusteco. Jesuo deklaris ke en tiaj cirkunstancoj, la homoj povas senti sin feliæaj, se ili akceptas la malbona¼ojn kiel resulto de la justeco de la Æiela Patro. La Veran feliæon oni trovas nur en la “Dia Regno” aý “Æiela Regno”, aý tie, kie oni trovas justecon sen egoismo kaj ambicio; tio estas, sen deziro akiri gloron, famon, honoron aý potencon. MALRIÆAJ EN SPIRITO En la Evangelio de Mateo, æapitro 5-a, versiklo 3-a, oni legas: “Feliæaj estas la malriæaj en spirito, æar ilia estas la regno de la æielo”. Sed en la Evangelio laý Luko aperas nur la vortoj “la malriæaj”, anstataý la vortoj “la malriæaj en

122

spirito” de la Evangelio laý Mateo! Ambaý esprimoj volas signifi la prematajn klasojn de la antikva mondo: tiaj, kiuj ne posedas materiajn hava¼ojn, nek øuas estimon aý reputacion, tio estas, la humiluloj kaj sen favoroj de la sorto. Estas evidente, ke por Jesuo, la malriæaj en spirito ne estas tiuj, kiuj ne havas sufiæan inteligenton; sed estas tiuj, kiuj ne zorgas pri la hava¼oj de tiu æi mondo, tiuj senorgojlaj, senvantaj, modestaj, kiuj kontentiøas vivi submetitaj al la dia volo; kiuj estas kontentaj kun la malmultaj hava¼oj kiuj posedas, kaj en la situacio, en kiu ili estas. Malriæaj en spirito estas tiuj, kiuj nenion volas, nenion havas kaj nenion scias; ili estas la korsimpluloj, la humilaj en spirito, la kompatemuloj, tiuj, kiuj havas la simplanimecon de la infanoj. Tiuj, vere, estas la feliæaj. LA REGNO DE DIO aý LA REGNO DE LA ÆIELO Estas iom kompleksa la signifo de tiu æi dirmaniero. Øenerele øi signifas: La interna regno, nevidebla, la regno de Dio en la koro de la homoj; øi estas ene de la animo kaj konsistas el paco, amo, justeco kaj øojo. Øi estas anima stato; øi estas spirita paco, trankvileco, harmonio kun Dio. Tio okazas nur kiam oni submetiøas al la volo de Dio. — “La regno de Dio estas interne de vi” diris la Majstro Jesuo (Luko, æapitro 17-a, versikloj 20-21). La regno apartenas, precipe, al la malriæuloj, al la malsatantoj, al la humiluloj, al la sen hava¼oj, al tiuj, kiuj suferas persekutojn kaj maljustecojn. Pri ili æiuj Jesuo manifestis specialan simpation kaj kompaton; al ili Li predikis Sian Evangelion (la Bonan Nova¼on).

123

— Sed, por ke la Regno de Dio vere efektiviøu estas necese ke okazu ia morala revolucio en la koroj, ke oni submetiøu al la volo de Dio. — La alveno de la Regno estas sinonimo de submetiøo al la volo de Dio. — La Regno eble identiøas kun la propra persono kaj instruoj de Jesuo. — Jesuo klasigas la humilecon inter la virtoj kiuj alproksimigas la animojn al Dio; kaj la orgojlon inter la malvirtoj kiuj de li forportas la animojn. KELKAJ KONSIDEROJ PRI LA BENO b BENI – signifas solene alvoki dian favoron sur iun. b BENO – estas ago aý vortoj de benanto al benato: “Dio benu vin”. b BENITO – estas persono kiu ricevas benon. Feliæulo, tre feliæa homo, feliæpromesito. b BENITA – adjektivo. Benita akvo, benita lando, sankta lando (Palestino). En la Antikva Testamento, la beno, alvenanta de IAHWEH, komunikas vivon; kun la vivo venas energio, forto, potenco, sukceso kaj bonsorto. IAHWEH, nur Li benas. La homoj rajtas peti ke IAHWEH ilin benu. “Dio benu vin!” Tiu aýspicio de beno estas speciala, efika, eldirita de iu kun morala aýtoritato (reøo, sacerdoto, familiestro), kiu, certagrade, anstataýas Dion. Kiam la beno estas eldirita, øi ne povas esti forprenita aý nuligita. BENO signifas savon pere de la Kristo. BENO estas vorto plena je forto, per kiu Dio, aý la

124

homo kiu øin reprezentas, efikigas sur homojn, aý iun ajn enton vivantan aý a¼on, la savon, la prosperon, kaj la øojon de vivado. Dio (IAHWEH) benis (Gn 1, 22-28) la viron, la virinon, la bestojn, la panon, la akvon, la semojn, kaj la homan laboron, por ke ili estu fruktodonaj, utilaj kaj feliæaj. Jesuo multfoje benis la homojn kaj al ili oferis oportunojn por eniri en la Regnon de la Æielo.

JANUSZ KORCZAK KAJ LIA INTIMA KONVERSACIO KUN DIO — Przemysław Paweł Grzybowski (Pollando) — Preøoj de tiuj, kiuj ne preøas... Estas tre malfacile difini homan rilaton kun Dio. Ne eblas, ke tiom limigita esta¼o brakumu, aý æirkaýu per penso La Nelimigitan. En literaturo ekzistas pluraj provoj de tiu æi ago – pli aý malpli sukcesaj, tio estas, pli aý malpli kompreneblaj al eventualaj legantoj. Janusz Korczak (1878 aý 1879-1942) – elstara juddevena pola kuracisto kaj edukisto, mondfama pedagogo, kies agado inspiris kaj daýre inspiradas vastegan movadon de instruistoj kaj sociaj agantoj; admiranto de la kreinto de la internacia lingvo Esperanto – Ludwik Lazar Zamenhof – kies tombon en Varsovio li plurfoje vizitadis; la simbola patro de judaj infanoj el getto mortigitaj kun li mem

126

en nazia koncentrejo... Jam kiel matura viro li verkis unikan en la mondo kolekton de preøoj, kiujn li alegorie metis en la menson kaj koron de tiuj, kiuj ne preøas, æar æu ne scias tion fari, æu ne konscias pri valoro de la konversacio kun Dio, æu konscie rifuzas rilati kun la Kreinto kaj nur postuladas, riproæas, eæ blasfemas... La unika tekstokolekto pripensita de J. Korczak enhavas preøojn de patrino, knabo, facilanima virino, eta infano, maljunulo, knabineto, petolulo, simplanimulo, sciencisto, artisto, enhavas triston, senpovon, plendon, ribelon, enmemiøon, repaciøon, kaj preøon gajecan, kiun eblus atribui al amaso da niaj gekunuloj. Edukita en judaisma medio, æiutage rilatanta kun karakteriza en Pollando katolikismo, J. Korczak kapablis superi dogmojn kaj krei originalan, universalisman koncepton de rilatoj inter homo kaj Dio, de sacrum kaj profanum. En diversaj verkoj, li montradis sian estimon kaj emon plifortigi religiajn sintenojn. Li kuraøigis gepatrojn, ke ili direktu siajn infanojn al Dio kaj instruu ilin preøi: “Ke ili sciu, – li skribis – ke Dio estas ilia majstro kaj amiko; ke ili þuldas al Li amon, estimon kaj respekton, kaj al la homoj ili þuldas bonajn farojn; ke ili interplektu agojn kaj preøojn.” J. Korczak firme kontraýstaris institucian kulton kun la signifo trudata de diversaj eklezioj kaj religioj. Li ne aprobis funkciantajn hierarkion kaj dogmaron. Opiniante, ke por preøi ne estas bezonataj perantoj inter la homo kaj Dio, li kritikadis personojn atribuantajn al si la rajton peri tiamaniere. Laý J. Korczak, ilia æeesto – kontraýe – malfaciligas kaj øenas tiun æi unikan specon de kontakto. Li agnoskis religiajn formojn nur tiam, kiam ili estis helpaj al plenkreskuloj kaj infanoj, respondante al iliaj bezonoj. Liaopinie, religio estas valoro memstara, kiu ludas gravegan rolon en la homa vivo, sendepende pri kiu ajn

127

religio temas, en kiu lingvo øi estas esprimata kaj kiuj kategorioj øin priskribas. Li interesiøis pri pluraj religioj kaj teozofio, seræante en ili inspiron. Jen kelkaj ekzemploj de la majstraj ideoj de J. Korczak enfermitaj en unike valora kolekto da vortoj ariganta preøojn de diversaj personoj. Ili estas bonega materialo por mediti pri la valoro kaj rolo de preøo en niaj vivoj...

El “Sole kun Dio...” de Janusz Korczak Preøo de patrino Jen mi klinita super vi, amata infaneto. Kial vi tiom gravas por mi, etulo? Mi scias, vi estas simila al pluraj aliaj, sed mi kredas, kredas, kredas, ke ne vidante vin inter miloj, mi rekonos vin laývoæe; ne aýdante, mi rekonos viajn lipojn suæantajn mian mamon, ho vi unika mia en la mondo. Mi komprenas vin sen vortoj, sen voæo vi vekos min el la plej profunda dormo – per rigardo – per deziro. Infaneto mia, ho sincera vero de vivo, vi sola estas mia kortuþa rememora¼o, amata sopiro, espero, konsolo.

128

Estu feliæa infaneto. Pardonu min, Dio, ke ne al Vi mi parolas, kaj eæ se mi preøas, mi faras tion nur pro timo, ke ¼aluza Vi povus vundi øin. Eæ al Vi, Dio, mi timas øin konfidi: æar Vi forprenas infanojn de patrinoj. Diru, kial Vi faras tion? Øi ne estas riproæo, Dio, nur demando. Pardonu Dio, ke øin mi amas pli ol Vin, æar mi vokis øin al vivo – kvankam ja Vi ankaý, ho Dio: ni kune respondecas pri tio, ambaý kulpas, ke øi vivas kaj jam suferas. Ni devas atenti. Øi ploras – suferas. Dio, forgeseme amante la etulon, eble Vin mi amas en øi, æar Vi estas – estas – troviøas en tiu æi, La Plej Malgranda – Vi La Plej Granda Sekreto – Vi Dio. Mi ne kredas je peko, æar se øi ekzistus, mia amo estus peko, kaj æu amo de patrino al infano povas esti peko? Mi ne zorgas pri suferoj, kiujn – mi scias – estas multe da ili; mi ne zorgas pri larmoj, kiujn – mi scias – estas multe da ili en la mondo. Mi ne kapablas, æu mi mensogu pri tio al iu? Nur viaj larmoj, infaneto, nur viaj ridetoj gravas, mia vi kora zorgo. Infaneto mia – vi plezurega kateno el jasmeno kaj steloj – infaneto – floro de pardono, mia øoja sonøo pri elaæeto, mia suna kredo, milda espero, rozkolora nubeto, kanto de alaýdo. Donu al øi feliæon, Dio, por ke øi ne plendu, ke ni donis al øi tian vivon. Mi ne scias, kio estas feliæo, sed Vi scias, Via devo estas scii. Donu do! Jen mi klinita super vi, amata infaneto – vidu, tiom pene mi seræadas, tiom varme petas – æu vi komprenas,

129

æu komprenas? Diru! Diru per tremeto de la palpebroj, per movo de la maneto, diru per signo, kiun neniu krom ni du komprenas: Dio kaj mi, via patrino. Diru, ke vi ne bedaýros la vivon kaj min; diru, infaneto, diru, vi preøo mia kora. Preøo de maljunulo Sinjoro Dio, justa Juøisto – mi bedaýras la vivon, kaj venis la tempo morti. Malmultaj samaøuloj restas sub la tero – per ili pleniøis tombejoj. Unue foriris majstroj kaj estiminduloj, poste pli aøaj fratoj en la vivo, poste geamikoj. Unuj trafitaj de fulmo, al aliaj palpebrojn dormo fermis por eterne. Pri unuj oni diras “Dia volo”, pri aliaj: “nu, jam la teeempo – maljunuuulo”. Mi scias: oni devas lasi spacon al tiuj, kiuj naskiøas, kreskadas – maturaj kaj agavidaj. Por ni, maljunaj, silento. Kaj kie estas pli silenta silento, ol en la tombo? Longe kun ili mi ofte konversacias – vivanta kun mortintoj pri la malnovaj tempoj babiladas. Æu bonaj la tempoj? Æu mi dezirus rekomenci la vojon denove? Eble pro malvireca timo? Sinjoro Dio, justa Juøisto – mi bedaýras la vivon, la restojn de øiaj estingiøantaj: varmo kaj øojo. Mi faras etajn paþojn, longe maæas manøa¼ojn, parolas mallaýte, malrapide cirkulas sango en vejnoj – eble sufiæos por pli longe? Tiom plezure estas rigardi verda¼ojn kaj sunon; æio æirkaýe estas tiom profunda kaj certa, grava kaj saøa. Suno kaj verda¼oj – æu junuloj komprenos? Al ili þajnas, ke tiel devas esti, ke alimaniere ne eblas. Ili ne komprenas, kion signifas: morto falæas, ili ne konas humilon, ne scias, kion signifas “fino”. Ne gravas ambicioj kaj grimacoj, agado kaj reago – ili ne scias, kion signifas fino: morto falæas; kion signifas fino?

130

Ne pli proksime al Vi, justa Dio, ili rapidas, ne havas tempon. Sed ankaý ni ne scias, øis kiam Vi rivelos la lastan sekreton de la vivo en la unua momento de la morto; ni – infanoj, kompare kun la plej malgranda æerketo de bebo, ne estas haste al ni ekscii – baldaý ni memekscios. Mi ne timas, mi nur bedaýras: tiom mi dezirus ankoraý rigardadi, legadi, vidadi, atingi, tiom æio estas interesa kaj nova, æar eble la lasta. Dankon al Vi, Justa Juøisto, pro mia granda aøo. Mi ekkonis adiaýajn sunradiojn, pepadon de birdoj, mi ekkonis amon de maljunulo kaj esperon. Denove æio iel diferencas, æar diference novas. Kaj Vi, Dio – diference kunportas aliajn gajajn nova¼ojn. Dio, Justa Juøisto, jen la tempo – mi scias – oni nur dezirus plilongigi koran brakumon de adiaýo – antaý tiu æi nova pilgrimirado, nekonata. Preøo de sciencisto Ni paþas sur la vojo de historio – ni portas flamantajn toræojn kaj pergamenvolva¼ojn de niaj leøoj. Direkto: antaýen; pasvorto: kial? Volo – kompreni, penso – sekreto – Dio, Sekreto de Sekretoj. Æiuj – volontuloj! En la antaýo viglaj geknaboj portas standardon. Ilia nomo – bardoj – belegaj niaj pastroj. Senpunaj, frivolecaj, vi dirus – superflua þarøo de la marþantaro. Spionoj niaj sindediæaj – ili plej abunde faladas – forto mankas en la junuloj – ili ridas, sangante, per kanto kisas morton, per krio: “alten”, per promeso: “øis æerko”.

131

Ni amas tiun æi senpripensan etularon, dum silentece, kvazaý fortimita birdaro ekos kaj fuøos ien antaýen. “Kion vi tie ekvidis”. “Diablo scias: la sunon”. Æiu fuþdiras ion alian, aliajn stranga¼ojn enþovas, alimeniere logas. “Silentu – ni atingos la celon – ni vidos.” “Rapidu – post ni...” Al Vi, Dio, Iras kalkulistoj. Per nombroj ili katenis la mondon, æirkaývolvis homon. Por ili unu suno kaj unu sablero, unu amo kaj unu pano. Ili elmezuris senfinon de spaco kaj tempo, elpesis pezon de la tero kaj de atomo. Astronomo, la seræanto en æielo, ne vidas stelon, oni amase eltiris øin el profunda¼oj: “jen havu – legu”. Kaj li legas la neniam viditan en ciferkabalo kaj per punkto markas sur mapo. Kemiisto, kiu elflaras konstelaciojn de spacspiro, mondojn de rozodoro kaj putro; fizikisto, kiu aýskultas ilian tremon kaj en mortiga batalo por Vi, Dio, li batalkrucigis fulmon de penso kun fulmo el nuboj. Iras armitaj per þpato sapeistoj de montoj kaj maroj. En fumantaj intestoj de vulkanoj, en malvarmaj skeletoj de granitoj – ili mankirlas, knedas la viandon de la þtoniøinta terglobo, en miloj da øiaj ventrikloj ili seræas fontojn de travivitaj vivoj. En insekto þtoniøinta en sukceno, en diamantigita karbopulvoro, en korala insultumulo, en salgusta sango de tera giganto – divenante pasintecon, ili profetas estontajn milionojn da jaroj, silabumante, kiel el vivoj floradis mortoj kaj el mortoj floradis vivoj. El kavernoj kaj maræoj, kranioj kaj tibioj, el inunditaj tombejoj ili esploras la sanskriton de formalaperintaj estoj. Kaj post ili – plotono post plotono – de piedoj øis kapo armitaj per þtalo – diversaj, kaj tiom multnombraj, kaj æiu tiom diferenca – kaj kiaj fratoj æiuj kune.

132

Tiu æi, silenta abato Gregoro, el verda pizo pripensis danøeran leøon de heredo. Tiu æi, vagulo, per krio “tero”, la unua salutis novajn terojn. Alia venkis eston, en: “mi cerbumas, do mi ekzistas”, soræa frazo, fiera kaj vireca. Tiu æi el sabla fosa¼o elprenis praantikvan kodon de Hammurabi. Tiu æi, kuracisto el itala vilaøeto, þire forprenis de avida soræistino multkoloran mondon de insektoj. Tiu æi, vundita en centoj de ekflugoj, debatis de birdoj la povon de flugiloj kaj ekregis en aero. Alia – mastro de maraj fundoj. Tiu æi, bierfaristo, el flamantaj de epidemio urboj, forkondukis virinojn kaj infanojn, kaj venenigis malamikon – pesto. Tiu æi falegis sur ulaæaron de diverslingvaj vortoj kaj katenis ilin en malliberon de unueco. Tiu æi humiligis la mondon de verdaj kreska¼oj starigante ilian hierarkion. Alia forprenis kronon de la reøo de krea¼o, leødonanto de bestoj. Tiu æi movis la sunon el fundamentoj. Alia malliberigis dia¼on en geometria figuro. Tiu æi forprenis de soræistino kaþitan pikilon de malriæo. Tiu æi en triumfo ekkriis: “omnis cellula e cellula”. Por Via, Dio, gloro. Kaj poste armitaj formacioj, maljunaj soldatoj kaj timemuloj, juristoj, inøenieroj, doktoroj, agronomoj, politikaj kverelemuloj, homamaso, friponoj kaj komercistoj – el pecoj de niaj venkoj, por homa formikejo ili konstruas fortunon, oportunon kaj forton. Ili vendadas kontraý groþoj, per raketoj amuzigas simplulojn kaj allogas al si belulinojn. Pri ili ni ne zorgas, Kavaliroj de Belo kaj Vero. Foje li, la plej trista – velmaristo de homa animo – rigardos supra¼e kaj ridetos komplezeme. Kaj dum ni iradas tiel rigardante Vin, sankta Pramistero, naiva brusto ekøemos: “kompatindaj soldatetoj”.

133

Vidante brunajn vizaøojn kaj klinitajn þultrojn: li konsilas gastigi solecajn, gvidi ilin en helan loøejon, ke ili ripozu. Æu kompatindaj ni? Æu ni ripozu? Ni, la plej øojplenaj en uraganoj de batalo por nekonataj finoj de libera flugo – fronte al malamika malhelo – sole kun Dio. Vi estas por ni familio, ludejo, patrujo, Vi nia deziro kaj premio, Vi apoganto de sekretportantoj. Je okuloj naskiøas kaj maturiøas aýroroj de vero – kaj novaj, æiam novaj sekretoj de tiuj æi veroj – por ni kaj kiel trezoro de niaj heredantoj, de filoj de nia Morgaýo. Dediæo Panjo – Paæjo. Vi rapide diktis al mi tiujn æi preøojn, mi pene devis ilin el memoro – vorto post vorto, post litero litero – kunmetadi kaj skribi. Foje mi misaýdis, ofte ne komprenis, faris erarojn, memoro trompis, multon mi perdis. Vi korektadis malofte – iomete – tiom, ke estu pli kompreneble por mi kaj por homoj. Mi ne scias, æu Vian paroladon al mi, mi rajtas nomi mia por Vi tomboþtono. Mi dankas al Vi pro vivo Via kaj morto, pro mia vivo kaj morto. Ni disiøis nur momente, por denove kune renkontiøi. Panjo – Paæjo, el æiuj þtoniøintaj sopiroj kaj doloroj Viaj kaj de miaj prauloj, mi deziras krei altan, pintan, aparte starantan turon por homoj. Nombro de la skeletoj subtere, per kies voæo mi sub Via diktado parolas – estas nur je la lastaj tricent jaroj – mil – kaj dudek – kaj kvar. Kiom diversajn nomojn ili portis. Tial sur tiun æi malgrandan tomboþtonon mi ne metas nomon.

134

Dankon, ke Vi instruis al mi aĂ˝di la flustron de mortintoj kaj vivantoj, dankon, ke en la bela horo de morto, mi ekkonos la misteron de Vivo. Via filo

LA HISTORIO DE BALALAJKO — Bob Felp (Aýstralio) — Neniu scias la precizan historion pri balalajko. Plej verþajne øi eniris Rusujon kun la mongola invado dum la 13-a kaj 14-a jarcentoj. La origina mongola muzikilo estis la domro kun ovforma korpo kaj longa, maldika kolo. La domro restis en Rusujo post kiam la mongoloj estis forpelitaj. Øi fariøis tre populara kaj dum la daýro de la jarcentoj øi iom post iom evoluis en la hodiaýan balalajkon, kiun ni konas kaj amas. Sed pro politikaj kaj religiaj malpermesoj øia populareco malplialtiøis. Oni ne rajtis ludi muzikinstrumentojn en la preøejoj, kaj la caro sentis sin ofendita pro þercoj de la “skomoro¶oj”, speco de muzikemaj þercemuloj. La balalajko-familio konsistas el rusaj muzikiloj el la 17a jarcento. Øi konsistas el tre malgrandega

136

balalajko kun tre alta pitæo, agordata B-E-A; la primara aý unua, kiu havas du nilonajn kordojn kaj unu þtalan. Øi agordiøas E-E-A, la A samas kiel tiu de la violono; la sekunda aý dua, A-A-D, unu oktavo malpli alta ol la prima; la aldbalalajko, E-E-A; la basbalalajko, E-A-D kaj la tre grandega subkontrabasbalalajko, kies agordo estas la sama kiel tiu de aliaj basbalalajkoj. La balalajkoj estas triangulaj kun duonronda dorso kaj tri aý ses kordoj. Laý mia opinio la 3-kordaj estas la plej popularaj. La 6-kordaj estas duoblekordaj, same kiel mandolinoj. Persone mi preferas tiujn kun unuopaj kordoj. Origine la balalajko estis kamparana instrumento. Fakte øi estas simpligita domro. La domro estas simila muzikilo, sed øi havas rondan korpon kaj agordatas same kiel la basbalalajkoj. La domron oni ludis per ligna bastoneto, nuntempe oni øin ludas per plektro. Hodiaý øi estas tiu, kiu ludas kaj emfazas la melodiojn de la balalajko-orkestro.

137

La primaran balajkon oni ludas per la fingroj. Estas pli facile, se oni tondas siajn ungojn tre mallongaj! Oni uzas sian maldekstran dikan fingron fingrumante la notojn sur la du malaltaj kordoj, la du E-kordoj. Oni uzas la flankon de la dekstra montrofingro por sonigi la melodion. Mi ankoraý ne scias kiun flankon, mi uzas la fingropinton klopodante ne tuþi la A-kordon per la ungo. Eblas uzi ankaý plektron, sed tio estas konsiderata kontraýkutima. En la 18-a jarcento oni faris kaj rondajn kaj triangulajn balalajkojn, sed en la 19-a jarcento ili estis plej ofte nur triangulaj kaj surhavis 3 kordojn. Antaýe multaj el ili havis nur 2 kordojn. Tiuj triangulaj balalajkoj estis relative facile fareblaj. Malriæaj kamparanoj ne povis aæeti multekostajn muzikilojn, tial ili faris siajn proprajn. Dum la 18-a jarcento ili iom post iom perdis sian popularecon, æar oni ekpreferis la akordionon kaj la 7-kordan gitaron, sed æirkaý la fino de la 18-a jarcento ili ree fariøis tre popularaj tra l’ tuta Rusujo.

Iuj muzikistoj amegis la balalajkon kaj serioze ludadis øin, malgraý la fakto, ke øi estis konsiderata muzikilo de la malplej altaj klasoj. La 15-an de januaro 1861 naskiøis

138

Vasilij Vasilieviæ Andrejev – kaj mortis en 1918 – kaj multo þanøiøis. Lin inspiris la muzikilo kaj li lernis kiel ludadi øin de la lokaj þafpaþtistoj. Decidinte plialtigi la respekton por la malaltklasa instrumento li havigis al si profesie faritan balalajkon kaj faris per øi koncertojn, i.a. en Sanktpeterburgo, kio plipopularigis la balalajkon en Rusujo. En 1897 li fondis la Grandan Rusan Imperian Orkestron konsistanta el balalajkoj, domroj kaj guslioj. Guslio estas speco de aýtoharpo. Tiu orkestro havis grandegan sukceson en Rusujo, kaj en la jaroj, kiuj sekvis, tra l’ tuta Eýropo kaj Usono, Kanado, Aýstralio kaj Japanujo. Andrejev aranøis multegajn koncertojn pliigante la respekton por la popola muzikilo. La enkonduko de popolmuzikiloj en orkestron igis la konstruadon de muzikiloj multe pli bona, kiel ankaý la teknikon per kiu oni ilin ludadas. De post Andrejev la orkestroj nuntempe ludas kaj tradician popolmuzikon kiel ankaý simfoniojn. Sed fakte eæ antaý la populariøo de balalajko-orkestroj Æajkovski kaj Mussurgski ofte komponis por tiuj instrumentoj. Multe da kompona¼oj por balalajko-orkestroj troviøas en Rusujo kaj Orienteýropo, kie æiu urbo havas almenaý unu orkestron. Ankaý Parizo, Stokholmo, Sidnejo, Adelajdo, en kiu ludas la “Adelajdaj Balalajkistoj”, direktataj de Dieter Hauptmann kaj lia æarma edzino Ally, Tokio kaj

139

Helsinkio havas siajn balalajko-orkestrojn. En Usono oni komencis ludadi en balalajko-orkestroj kiam la Granda Rusa Imperia Orkestro turneis tie en la fino de la 19-a kaj komenco de la 20-a jarcentoj. Dum la pasintaj 20 jaroj la interesiøo grandiøis kaj nun estas en Usono pli ol 10 amatoraj balalajko-orkestroj. Kiu scias, eble estas multe pli da ili en la cetera mondo! Pli poste Radivilov, tre populara balalajkisto, koncertis per 1, 3 kaj 4-kordaj instrumentoj. Andrejev komponis muzikon por balalajko. En siaj koncertoj li kombinis rusan popolmuzikon kun klasika. En tiuj tagoj multaj balalajkistoj ludis tradiciajn popolkantojn kiel ekzemple “Malhelaj Okuloj”, tre þatata kanto en la tuta mondo. Modernaj balalajkistoj ludas ankaý fugojn, ¼azon kaj klasikan muzikon kiel ankaý la tradiciajn rusajn popolkantojn. Andrejev gajnis famon kaj respekton per siaj koncertoj. Estis li, kiu fondis la unuan rusan popolinstrumentorkestron.

140

Aliaj sekvis lian ekzemplon. Nuntempe troviøas balalajkoorkestroj en Sanfrancisko, kaj multaj aliaj usonaj urboj kiel ankaý en Eýropo. En 1912 naskiøis Evgeni Pavlovski en vilaøeto meze de Siberio. Malgraý siaj tre okupitaj labortagoj li trovis tempon por ludadi muzikon. En 1930 li, pro politikaj kialoj, forfuøis Æinujen, kie li finis sian edukadon en Harbin. Iom pli poste li iris al Þanhajo de kie li vojaøis al Danujo. En Danujo li tre verþajne estis la ununura balalajkoludanta bienlaboristo. Povas esti, ke ne tro plaæis al li labori en bieno, æar baldaý poste li, kiel multaj antaý kaj post li, transloøiøis al Kopenhago. En Kopenhago estis jam establita “la balalajko-orkestro de Tjufarin”. En øi li ludadis kaj øojis, sed jam en 1936 li fondis sian propran orkestron kun junaj rusaj enmigrintoj. Tiun saman jaron ili ludis en la Radio de Danujo. Post la fino de la dua mondmilito Evgeni Pavlovski rekolektis sian orkestron. Æi tiun fojon øi konsistis el ankaý pluraj danoj. La orkestro ludis koncertojn preskaý æie en Danujo. Jam æirkaý 1945 al la orkestro mankis ludantoj. Tiam Evgeni instruis balalajko-muzikon al geknaboj. Tiuj poste aliøis al la plenkreskula orkestro. Multaj el tiuj iamaj geknaboj ankoraý ludas en la orkestro. Hodiaý la plej multaj el la orkestranoj estas danoj, sed ili provas ludi plejgrandparte nur rusan originan popolmuzikon.

141

En 1957 fondiøis la Skandinava Balalajko-Asocio. Simila asocio formiøis en Usono en 1977. Mi devas konfesi, ke balalajkoludado estas tre øojiga afero. Min øi ne nur amuzas, sed ankaý øojigas. Espereble ankaý kelkaj el vi baldaý eklernos tiun fascinan instrumenton kaj trovos pli da øojo en la vivo!

MONDA PREMIO PRI PACO — Ismael Miranda e Silva (Brazilo) — Laýdi rekte Zamenhof estas tre facile. Ni volas fari tion nerekte. Bonvolu pripensi pri tio. La vivo de ni æiuj estas sinsekvo de plenumendaj taskoj. Ni devas studi, perlabori, solvi familiajn problemojn, finfine vivi. Tio ne estas facila, eæ vivante en trankvila lando kiel Brazilo. Imagu do, la tiama etoso de Bjalistoko: rusoj, poloj, germanoj, judoj sur samaj stratoj parolante siajn proprajn lingvojn, malamante sin reciproke, kun malsimilaj pensoj, celoj kaj vivmaniero. Ni povas diri: infero. Nu, en tiu infero naskiøis, vivis homo kiu lasis al la posteularo unu el la plej bonaj rimedoj por pacigi la homaron. Imagu kiom da malfacila¼oj Zamenhof nepre alfrontis por plenumi sian taskon. Ni turnu nian menson al tiu giganta figuro. Estas li, kiun ni devas nun omaøi. Ekzemplo je persistemo, toleremo, humileco, konvinko en siaj principoj, erudicio, boneco. Esti

144

bona inter bonuloj estas facile, malfacile esti pacifisto inter niaj akraj batalantoj kaj persekutantoj. Ni plenkore gratulas D-ron Lazaro Ludoviko Zamenhof pro lia ekzempla vivo kaj pro tio, ke li donis al ni la lingvon Esperanto, kiu unuigos la homaron. Ni, brazilaj esperantistoj, uzante la forton de niaj koroj, en tiu momento rajtigas al vi, D-ro Zamenhof, uzi la titolon: MONDA PREMIO PRI PACO!

FREDERIKO CHOPIN KAJ LA SPIRITA MONDO — Álvaro Motta (Brazilo) — Fryderyk Franciszek Szopen naskiøis la l-an de marto 1810 en Żelazowa Wola (Pollando), kaj forpasis la 17-an de oktobro 1849 en Parizo (Francujo) En la jaro 2010, tra la tuta mondo, oni festos la ducentan datrevenon de la komponisto Frederiko Chopin. En tiu periodo, kiam okazas pluraj solena¼oj omaøe al la nobla muzikisto, estas interese rigardi la mesaøojn senditajn de lia spirito pere de la mediumino Yvonne do Amaral Pereira. La unua renkontiøo de la mediumino kun la elkarniøinta estulo, Frederiko Chopin, okazis en la jaro 1931, la 30-an de junio. La informoj pri þiaj renkontiøoj kun la

146

spirito de la muzikisto estas detale priskribitaj en la libro “Devassando o Invisível” (Penetrante en la Nevideblon)1, el kie ni transskribas æi sube kelkajn interesajn okaza¼ojn. Yvonne Pereira rakontas, ke la manifestiøoj de Frederiko Chopin dum la spiritismaj seancoj æiam sin karakterizis pro la tenereco per kiu li traktadas la æeestantojn, kaj pro la fido, kiun li deponis en ili. Lia æeesto øenerale sin rivelas per iu agrabla odoro el “viola folio plukita en pluveca tago”, kiel mem diradis Chopin. Yvonne Pereira ne povis konfirmi, æu la nobla pianisto uzadis tiun parfumon dum sia surtera vivo. Iu ajn þia klopodo legi ion pri la vivo de la artisto rezultis sensukcesa. Þi klarigis, ke li sentis sin tre maløoja, kiam iu legis komentojn pri lia homa personeco, æar neniu spirito, genia aý ne, rigardas kun plezuro komentojn aý biografiojn, kiuj traktas pri kelkaj devojiøoj faritaj de li dum sia surtera vivo. Kiam multe da mensoj kaptas tiujn noticojn, tio funkcias kvazaý ia ¼urnala aý radia komento, kiu misfamigas lin publike, kio sekve tre multe æagrenas kaj maløojigas lin. Krom tio, plej malagrabla estas la konstato, ke la sinsekvaj surteraj generacioj ankaý konos la devojiøojn, el kiuj li tiom pentas, kun la pligravigo, ke kelkfoje aliaj eæ sekvos tiujn malaprobindajn ekzemplojn. La fakto, ke Frederiko Chopin estis genia muzikisto, ne signifas ke la kara komponisto ankaý estis tiel sukcesa 1

Yvonne A. Pereira; Devassando o Invisível; 3-a eldono; Federação Espírita Brasileira; Rio de Janeiro; 2007; paøoj 63-86.

147

el la morala vidpunkto. Kiel mem asertas la mediumino, “la Arto tiom entuziasmigas kaj ravas sian kultanton, ke plurfoje øi apartigas lin de la elaæetaj vojoj aý de la amo al Dio kaj al la proksimulo”. Yvonne informas, ke noblaj artistoj de la pasinteco, escepte de kelkaj malmultaj, troviøas kunigitaj en la Spirita Mondo, kie ili progresas kaj sin pretigas por la reveno en brilaj falangoj, æe oportuna okazo, kiam ili servos tiel al la Arto, kiel al la Amo. Multaj el ili konfesas ke en la enkarniøinta stato, ravitaj de la Arto, ili forgesis la lumajn vojojn, kiuj kondukas al la spirita elaæeto. El tio oni povas konkludi ke la Arto per si mem ne savas aý sanktigas la artiston. Li bezonos, krom øi, la kulturadon de la amo al Dio kaj al la proksimulo. La religio de Chopin laý la jarmiloj æiam estis la Artoj. Kiel neforgesebla geniulo, li jam servis al la Beletro, la Arkitekturo, la Pentrarto kaj finfine al la Muziko, kiu estas verþajne la kulmina punkto de la Artoj en nia planedo. La spirita instruanto de la mediumino, Charles, asertis ke la pola pianisto estis la reenkarniøo de la roma poeto Ovidio (43 antaý Kristo - 17 post Kristo) kaj de la itala pentristo Rafael Sanzio (1483-1520), æar la artisto en sia evoluo tra la Scio, devos trapasi æiujn aspektojn de la Artoj. Chopin informis, ke post sia restado en la Tero kiel nobla komponisto, li submetis sin al nova kaj mallonga ekzistado, humila kaj senluma, sed triumfa kaj indiga por li mem. Li profunde interesiøas pri la Doktrino de la Spiritoj kaj same interesiøas, kortuþite, pri Esperanto, ne nur pro øia raviga estonta perspektivo, sed ankaý pro la fakto, ke la kreanta geniulo de la brila idiomo, Lazaro Ludoviko Zamenhof, estis polo, lia samlandano. Frederiko Chopin, kvankam estante evoluinta estulo, ankoraý konservas kelkajn antaýjuøojn tre homecajn, kiel ekzemple, la

148

rememorojn pri lia amo al sia naskiølando, Pollando, æiam kiam li þvebas super la teraj atmosferoj. Laý Yvonne Pereira, tio konfirmas la klarigon entenatan en la doktrinaj verkoj, ke unu jarcento estas por elkarniøinta spirito kiel mallonga tempo por ni. Kaj Chopin ne estas izolita kazo. La franca Léon Denis, juste taksata kiel apostolo de Spiritismo, estas tiel patrioto en la spirita mondo, kiel li estis dum sia surtera vivo, kaj la brazila Bezerra de Menezes ofte rivelas sian feliæon kaj admiron pri brazilaj aferoj. La granda muzikisto tre þatas la Teron, æar li estas vive allogata al la teraj planoj per povaj telepatiaj fortoj. Li mem riveladis en mediumaj seancoj, ke æi tie en Brazilo ekzistas reenkarniøintaj personoj kiuj estis al li tre karaj en la pasinteco, kaj ke li sentas sin tre danka pro la oportuno sendi noticojn al la homoj. Chopin asertis scii, ke li estas tre amata de la brazilanoj, kio aparte emociigas lin. Sed li rimarkas, ke neniu direktas al li unu preøon, kaj ke li bezonas tiun stimulon por la estontaj taskoj, kiujn li entreprenos æe lia reenkarniøo, kiam li intencos servi al Dio kaj al la proksimulo, kion li neniam faris per la muziko. Li deklaris, ke escepte de postaj rezolucioj, li intencas reenkarniøi en Brazilo, lando kiu estonte multe helpos la moralan triumfon de la krea¼oj, kiuj bezonas progreson. Tamen tiu okaza¼o nur efektiviøos post la jaro 2000, kiam malsupreniros la Teron brila falango kun la sindevigo plialtigi, moraligi kaj sublimigi la Artojn. Li ne povas precizigi la ekzaktan momenton. Li nur scias, ke øi okazos post la jaro 2000 kaj ke tiun falangon estros Victor Hugo, sperta kaj orientiga spirito, al kiu Chopin estas ligita per jarcentaj spiritaj afinecoj. La nobla komponisto asertas, ke li revenos kiel kuraciga mediumo kaj artisto. Li entuziasme informas:

149

“kio plej absorbas mian menson estas la deziro servi al la malgranduloj kaj suferantoj, al kiuj mi neniam protektis. En miaj antaýaj vivoj mi nur servis al la gravuloj de la Tero. Estonte, tamen, estos la vico de la malgravuloj... Kaj mi eæ ne deziras personajn mon-profitojn pere de la muziko. La Artoj, øenerale, devos esti pratikataj senpage, kun amo kaj religia pieco”. Ni ne povas aserti, æu Frederik Chopin jam troviøas inter ni kiel enkarnulo aý ne. Kiel ajn, dum æi tiu dujarcenta datreveno, ni direktu al li niajn preøojn kaj bondezirojn, por ke lia nova surtera vivo estu plensukcesa, kiel brilanta lumturo por æiuj homoj en æi tiuj tempoj de necertecoj. b Monumento de Chopin en la parko Łazienki (Varsovio): Tiu monumento estis detruita de la nazioj dum la 2-a mondmilito, æar ili intencis malaperigi æion, kiu povus memorigi pri la polaj naciaj herooj. Post la milito, tiu monumento estis tute restarigita kaj nuntempe, apud øi, æiu dimanæe okazas subæielaj koncertoj de muzikoj komponitaj de Chopin.

150

b Monumento de Chopin en Praia Vermelha (Rio de Janeiro): Tuj kiam la pola komunumo en Brazilo sciis pri la senkompata detruo de la monumento de Chopin kaj pri la terura invado de Varsovio fare de la nazioj, la polaj elmigrintoj en Brazilo decidis omaøi la memoron de siaj samlandanoj pere de nova monumento al Chopin. En øi, Chopin aperas kun la kapo malsupren klinita kvazaý meditante aý komponante iun muzikon. Tiu monumento troviøas æe la piedoj de bela turisma punkto, internacie konata, la Suker-Pano, certe tre inspira loko por la nobla pola komponisto.

SIMBIOZO DE HISTORIO, ESTANTECO KAJ EDUKADO — Petro Chrdle1 (Æe¶io) —

Se oni mencias en la titolo la vorton „muzeo“, oni riskas, ke multaj, kiuj ne interesiøas pri historio, transsaltos la artikolon sen atento. Tion mi volas eviti, tial mi intence 1

Petro Chrdle, vicprezidanto de ÆEA (Æe¶a Esperanto-Asocio) kaj membro de øia Muzea grupo.

152

kaþis en la titolo la vorton „muzeo“, kvankam mi efektive volas prezenti muzeon, tamen ne kiel nuran deponejon de antikva¼oj kun iliaj de-tempo-al-tempaj ekspozicioj, sed jes muzeon, kiel modernan institucion, kiu kapablas eduki interesatojn kaj provizi ilin pri la informoj, kaj tiuj de la historio, kaj tiuj de nuna stato kaj evoluo de la afero. Temas pri la Esperanto-muzeo en la æe¶a distrikta urbo Svitavy, kiu havas æiujn atributojn de moderna alloga edukejo pri la temo, kiun promesas øia nomo – Esperanto – kiun mi nun provos koncize prezenti. Mi komencu pri la domo, en kiu la muzeo estas lokita: La tradicia nomo de la domo estas Biblioteko Ottendorfer (nun ofte nomita Ottendorfer-domo). Øi estas nomita laý la mecenato, naskita en Svitavy, kiu konstruigis øin kiel bibliotekon kaj kulturan domon en 1890. Øi estas unu el la plej belaspektaj domoj en la historia centro de Svitavy. Krom Esperantomuzeo troviøas en Ottendorferdomo te-trinkejo kaj kultura salono kun perfektaj interna beleco kaj akustiko. La domo estas poseda¼o de la Urba muzeo kaj galerio, kies sidejo kaj ekspoziciejoj estas vid-al-vide. En øi la plej konata estas daýra ekspozicio pri la vivo kaj agado de la plej fama naskito de Svitavy kaj savinto de multaj judoj dum la dua mondmilito, Oskar Schindler. Alia ekspozicio montras la evoluon de tola¼-lavmaþinoj, kaj krome estas tie granda galerio servanta al mallongdaýraj artaj ekspozicioj.

153

La Esperanto-muzeo mem konsistas en du ejoj: la pli granda estas ekspoziciejo publike alirebla, malantaý øi deponejo kaj biblioteko de Esperanto-libroj kaj perioda¼oj. Tie ankaý troviøas la teknika ekipa¼o, kiel daten-projekciilo, tola ekrano, laýtparoliloj ktp. Sed ni enfokusigu tiun publikan kaj pli grandan salonon, kiu estas fakte vera priesperanta edukejo: en øiaj surmuraj paneloj, tablovitrinoj kaj vitroþrankoj oni povas vidi originalajn ekspoziciojn. Krom esti daýraj, ili konatigas vizitantojn kun la fenomeno Esperanto, øia historio kaj nuntempa agado æirkaý øi. Proksimume duono de la ekspozicio estas dediæita al iu koncerna temo. Jam okazis tie ekspozicio pri la evoluo de internaciaj lingvoj kaj Esperanto mem, alia omaøe al la kvardekjariøo de Æe¶a Esperanto-Asocio (ÆEA), fokusita tamen ankaý al la junulara agado kaj precipe al la IJK (Internacia Junulara Kongreso) okazinta æi-jare en la æe¶a urbo Liberec. Nun tie estas ekspozicio omaøe al la centjariøo de la Esperantomovado inter fervojistoj, enkadre de kiu okazis ankaý internacia arta infankonkurso kun la temo „Fervojo“. La plej bonaj arta¼oj estas tie ankaý ekspoziciataj. Kaj ni jam planas pluajn ekspozici-temojn, nome ekspozicion de la æe¶a desegnisto, humuristo kaj esperantisto Pavel Rak, konata ankaý al esperantistoj pro la ilustra¼oj por Juna amiko aý pro la eldona¼oj de KAVA-PECH (¼us aperis lia verko „Desegnita humuro“ kun kvarlingvaj komentarioj: en la æe¶a, esperanta, angla kaj germana lingvoj), kaj oni jam komencas kolekti ekspozicia¼ojn por plua temo kun la provizora nomo „Esperanto kaj religioj“. Krom la lokoj kun la klasikaj materiaj ekspozicia¼oj en la muzeo, servas al la vizitantoj plurmedia informpanelo kun tuþekrano kaj laborloko por esploristoj, ekipita per komputilo kun senæese aktualigataj datumfontoj kaj

154

instrumentoj por la datumprilaboro. Al la baza programo apartenas ankaý granda elektronika vortaro esperantaæe¶a kaj æe¶a-esperanta, katalogo de prunteblaj Esperanto-publika¼oj kaj multaj aliaj datumoj. En la poseda¼oj de la muzeo estas eæ veraj unika¼oj, el kiuj mi menciu almenaý originalon de la unua lernolibro de Esperanto por æe¶oj de F. V. Lorenz el la jaro 1890, publika¼on de Jan Herben pri la unua æe¶oslovaka þtatprezidanto T. G. Masaryk en Esperanta traduko kun propramana subskribo kaj dediæo de lia filo Jan Masaryk, aý kompletan jarkolekton 1912 de kolora manbindita japana gazeto „Æiumonata internacia gazeto ORIENTA AZIO“, kiun al la muzeo donacis la filo de æe¶a abonanto. La Esperanto-muzeo estis inaýgurita en septembro 2008 kaj ekde tiam jam estis en øi organizitaj pluraj Esperanto-eventoj. Mi nomu almenaý prelegojn kaj ceterajn edukajn programojn inkluzive de minikursoj de

155

Esperanto (ekzemple dum la Muzea nokto), sed okazis tie ankaý konferenco de ÆEA, vesperaj programoj dum la Internacia Ekoturisma Renkontiøo, pluraj porinfanaj programoj, ktp. Memkomprene, ankaý æiu inaýguro de nova ekspozici-temo altiras la atenton de publiko, inkluzive de la lokaj amaskomunikiloj. Oni do povas resumi, ke la Esperanto-muzeo malgraý sia mallonga historio jam bone servas kaj al esperantistoj, kaj al studantoj pri interlingvistiko, esperantologio kaj parencaj fakoj; øi servas ankaý al la publiko, al kiu øi montras Esperanton ne nur kiel iun fermitan historian fenomenon, sed male kiel vivantan kaj evoluantan lingvon kaj neýtralan agadon. La spacon en unu el la plej belaj domoj de Svitavy disponigis la urbaj instancoj, sed la rekonstruo de la salono, ekipa¼oj, ekspona¼oj, ktp, jam estis je la kostoj de ÆEA. Kaj al øi ne mankis ideoj, idealoj kaj entuziasmo, sed jes, mankis la mono. Tial tre gravis, ke ni trovis

156

komprenemon æe sponsoroj. Decas do fine esprimi dankon al la ministerio pri kulturo de Æe¶io, al la urbo Svitavy kaj al Esperantic Studies Foundation, kiuj ebligis la realigon de la nobla ideo: havi ankaý en Æe¶io la priskribitan Esperantomuzeon, kiu servu ankaý kiel efika Esperanto-centro. Ni forte esperas, ke la muzeo restos daýra. Sed kiel jam menciite, øi troviøas en belega salonego, kies posedanto ne estas ÆEA, sed la urbo. Kaj funkciuloj de la urbo þanøiøas post æiuj balotoj. Oni do povas antaývidi, ke iam al nova skipo de funkciuloj þajnos, ke eblus uzi la

157

belegan salonegon alimaniere. Tial tre gravas, ke ankaý eksterlandaj esperantistoj helpu al ni komprenigi al la urbaj funkciuloj, ke ne nur la urbo per tio helpas al esperantistoj, sed temas ja pri reciproka helpo, æar Esperanto-muzeo efike helpas konatigi la urbon Svitavy en la mondo. Kaj kiel helpi? Ni ne petas monon, sed pli simplan helpon: bonvolu skribi al la muzeo, ke vi pere de Esperanto eksciis pri øia ekzisto kaj ke pro tio vi vizitis la retpaøojn ne nur de la Esperanto-muzeo, sed ankaý tiujn de la urbo. Eventuale eæ sendu gratulojn, rekomendojn, promesojn disvastigi la informon, aý ion ajn, kio vere eniros vian kapon post la tralego de la artikoleto. Pri æio æi mi antaýdankas.

Jen la adreso: Esperanto-Muzeo Svitavy, Náměstí Míru 1, CZ-56802 Svitavy, rete <esperanto@muzeum.svitavy.cz> Vi povas vidi øin æe www.muzeum.esperanto.cz.

GUILLON RIBEIRO SPIRITISTO KAJ ESPERANTISTO — Eurípedes A. Barbosa (Brazilo) — LUÍS OLÍMPIO GUILLON RIBEIRO naskiøis en la þtato Maranhão, la 17-an de januaro 1875, filo de malriæaj gepatroj, kaj elkarniøis en la 26-a de oktobro 1943. Kiam li estis sepjara, mortis lia patro. Pro tio, lia patrino translokiøis al Rio de Janeiro, kie Guillon eniris en Militistan Lernejon. Kvankam diligenta lernanto, respektata de la instruistoj kaj estimata de la kolegoj, Guillon forlasis la Militistan Lernejon post tri jaroj, æar li ne estis tuþita de militista inklino. Poste Guillon enskribiøis en la Politeknikan Lernejon, kie li fariøis civila inøeniero.

160

D-ro Guillon Ribeiro edziøis kun la fraýlino Raimunda Portela, en la 11-a de aprilo 1910, kaj ili havis kvin gefilojn: Luís Antônio, Antônio Luís, Aloísio, Olímpia Luísa kaj Mariana Kiel oficisto de la Senata Sekretariejo, li okupis æiujn gradajn postenojn øis la plej alta, tiu de direktoro, en kiu li emeritiøis, en 1921. Li estis kompetenta, serioza kaj zorgema funkciulo, pro tio li ricevis laýdojn de pluraj personoj, inkluzive de Rui Barbosa, fama brazila politikisto kaj verkisto. Okaze de senata sesio, la 14-an de oktobro 1903, Rui omaøis kaj dankis Guillon pro la brila revizia laboro rilate al la Projekto de Civila Kodo. En 1911, Guillon fariøis spiritisto. Dum longa tempo, li vizitadis prizonon kaj instruis prizonulojn pri Evangelio kaj Spiritismo. Li estis prezidanto de Brazila Spiritisma Federacio en 1920 kaj en 1921, poste de 1930 øis 1943, kiam li forpasis. Li estis ankaý direktoro de la revuo “Reformador”. La 14an de novembro 1939, Guillon inaýguris la tipografion de Brazila Spiritisma Federacio. D-ro Guillon Ribeiro verkis multajn artikolojn pri Spiritismo aperigitaj de “Reformador” kaj de aliaj spiritismaj gazetoj. Aýtoro de publikigitaj verka¼oj: “Jesuo, nek Dio nek homo”, “Spiritismo kaj politiko”, “La virino”, “Brazila Spiritisma Federacio”, “Labora¼oj de Grupo Ismael” (3 volumoj) kaj “Instruoj de la transtombo kaj avertoj de la enkarniøintoj”.

161

Li estis poligloto kaj kompetente tradukis verkojn de Allan Kardec, Léon Denis, J. B. Roustaing, Ernesto Bozzano, Pietro Ubaldi, Gabriel Dellane, J. E. Guillet kaj de pluraj aliaj gravaj aýtoroj. La traduko de “La kvar evangelioj”, ekzemple, estis lacega tasko, kiu daýris kvin jarojn. Guillon havis purajn virtojn kaj estis bonkora kaj tre klera homo. Li estis ankaý brila oratoro, konata kaj respektata en la brazila spiritisma medio. La revuo “O Brasil Esperantista”, novembro-decembro 1943, paøo 5, aperigis nekrologon pri Guillon Ribeiro. Øi informis, ke Guillon lernis Esperanton kaj tradukis portugallingven la lernolibron “Manual de Esperanto”. Aliflanke, tiu revuo klarigis: “Granda amiko de Ismael Gomes Braga, li akceptis Esperanton kaj dank’ al la apogo, kiun li donis al nia movado, la Federacio povis vigle labori por Esperanto kaj eldoni grandan nombron da libroj en kaj pri Esperanto kaj propagandajn broþurojn kaj prospektojn”. Fine mi transskribas la lastajn vortojn de tiu nekrologo: “LA MORTO DE GUILLON ESTIS SENTEBLA PERDO POR LA ESPERANTA MOVADO”.

DANCO DE LA ROZOJ — Julieta Dulce (Brazilo) — Tradukis el la portugala lingvo Célio Martins

Al miaj nepinoj la plej belaj floroj de mia øardeno.

164

Blanka rozo, jen unika Grapole ventojn balancas Ornamas murojn, pordegojn en milda movo nuancas.

Rigardu la ruøan rozon Eble ne øia intenco Sed tiel viva, kolora Vekas emoci-intenson.

La rozo-teo delikata Þajnas vualokovrita Kiu øin ricevas øin taksas Æiela, æielkvalita.

165

Kaj nia rozo orflava? Eble ne al æiuj plaæas Sed sub form` bukeda Øi ja fariøas sensaca.

Kaj la rozo rozkolora! Eæ øia kolor` floras! Taýgas por tiu fraýlino Kiu al Amor` sentas klinon.

Siringa rozo ekzotika Kombina¼o senegala Øia beleco tiel rara Estas por homo aýtentika.

166

Kvankam la malsaneco De koloroj kaj parfum` Disradias nur belecon Kaj nin kondukas al Lum`. Ă&#x2020;iuj kune en Ă¸ardeno Vivas en granda harmoni` Kiel ni, homaj estuloj Devus vivi en soci`.

REMEMOROJ PRI LA EVENTOJ DE ELDONEJO LORENZ EN 2009

34-a Datreveno de Lorenz

168

Neide Barros RĂŞgo deklamas

169

Verkistoj de Eldonejo Lorenz

De maldekstre: Robinson, Cerqueira, Affonso, Danilo, Ismael, Geralcino

170

171

172

Geralcino kaj Paulo Viola

Carl達o, Juliana, Carla

173

Lins kaj Ismael, Konsilantoj de Lorenz

174

Brazila Kongreso de Esperanto â&#x20AC;&#x201C; Juiz de Fora

Valdir Sylvestre, nome de Lorenz kaj Brazila Spiritisma Federacio, omaĂ¸as Kleber Halfeld, pioniro de Esperanto en Juiz de Fora

175

Himno de Esperanto

Affonso Soares kaj Benedicto Silva: veteranoj aktivas

176

De maldekstre: Mauro, Robinson, Leal, JosĂŠ Roberto

Leal, Affonso, Robinson

177

Terezinha, Julieta, Joana

Brazila Kongreso de Esperanto, 2009, Juiz de Fora

178

Dujara Libroevento en Rio-de-ÂŹanejro

179

Libroj de Eldonejo Lorenz

180

LanĂŚo de Libro en Brazila Beletra Akademio

181

Paulo Viola aŭtografas sian verkon “Barão de Santo Ângelo”

Tre aktivaj junuloj: Jorge Pontes, Flávio Olive, Flávio Castelhano kaj Álvaro Motta

182

Aktivuloj de Lorenz

183

Universala Kongreso de Esperanto â&#x20AC;&#x201C; Pollando

Monda Foiro

Post la prelego

184

PreskaĹ 100 homoj Ä&#x2030;eestis la kunvenon de Lorenz

Senlacaj laborantoj de Lorenz

185

Mi ne kredas!!!

LA EVANGELIO LAÝ SPIRITISMO — Allan Kardec — ANTAÝPAROLO La Spiritoj de l’ Eternulo kiuj estas la Anøeloj de la æielo, kvazaý grandega armeo, kiu ekmoviøas, kiam øi ricevas ordonon por tio, disvastiøas sur la tuta supra¼o de la tero (*)1; similaj al steloj, kiuj falas el la æielo, ili venas lumigi la vojon kaj malfermi la okulojn al la blindaj. Laý la vero, mi diras al vi, alvenis la tempo, kiam æiuj aferoj devas esti restarigitaj en sia vera senco por disigi la mallumon, konfuzi la fierulojn kaj glori la justulojn. 1 Pro respekto al la originala teksto, mi skribis ĉiam “tero”, per malgranda komenclitero, eĉ kiam ĝi estas nomo de nia Planedo. Tian tradicion mi trovis ankaŭ en la Biblio. Spirito, per granda komenclitero, estas “Nemateria kaj senmorta homa animo” kaj spirito, per malgranda komenclitero, estas “Tuto de la homaj mensaj kapabloj” (Laŭ Plena Vortaro) – La Tradukinto, Ismael Gomes Braga.

188

La grandaj voæoj de la æielo estas kvazaý sono de trumpeto, kaj la horoj de l’ anøeloj kunvenas. Homo, ni invitas vin al la dia koncerto; viaj manoj tenu la liron; viaj voæoj unuiøu, kaj en sankta himno ili etendiøu kj vibradu de unu al la alia ekstremo de l’ universo. Homoj, fratoj, kiujn ni amas, ni estas apud vi; amu vi ankaý unuj la aliajn, kaj diru el la fundo de via koro, kontentigante æiun volon de la Patro, kiu estas en la æielo: Sinjoro! Sinjoro! Kaj vi povos eniri en la regnon de la æielo. LA SPIRITO DE VERO

Kompostita, laĂ˝ originalaj ricevitaj el SPIRITISMA ELDONA ASOCIO F. V. LORENZ.