Po europejsku. Języki w Unii Europejskiej by Europejski Dzień Języków

Europa w Ruchu

Po europejsku JÄ&#x2122;zyki w Unii Europejskiej

Unia Europejska

Niniejsza broszura wraz z innymi krótkimi informacjami dotyczącymi UE jest dostępna na stronie internetowej ec.europa.eu/publications Komisja Europejska Dyrekcja Generalna ds. Komunikacji Publikacje B-1049 Bruksela Tekst ukończono w sierpniu 2008 r. Zdjęcie na okładce: © Shutterstock Luksemburg: Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, 2008 16 str. — 21 x 29,7 cm ISBN 978-92-79-09170-4 © Wspólnoty Europejskie, 2008 Zezwala się na powielanie niniejszej broszury. Wykorzystywanie lub powielanie pojedynczych zdjęć wymaga bezpośredniej zgody posiadaczy praw autorskich. Printed in Germany Wydrukowano na papierze białym bezchlorowym

Europa w Ruchu

Po europejsku Języki w Unii Europejskiej

„Zdolność porozumiewania się w kilku językach niesie ze sobą wielkie korzyści – dla jednostek, o r g a n i z a c j i , p r z e d s i ę b i o r s t w. Zwiększa kreatywność, przełamuje stereotypy kulturowe, zachęca do wychodzenia poza utarte schematy myślenia i może pomóc w tworzeniu i n n o w a c y j n y c h p r o d u k t ó w i u s ł u g ”. Leonard Orban, członek Komisji Europejskiej

Europa w Ruchu

Spis treści Znaczenie języka

Języki Europy

Języki regionalne i mniejszościowe

Język a mobilność

Promowanie nauki języków

Narzędzia wielojęzyczności

Wielojęzyczna Unia Europejska

Przyszłe wyzwania

Informacje dodatkowe

Znaczenie języka J

ęzyk, którym mówimy, pomaga ustalić, kim jesteśmy. Liczne, rozsiane po całym kontynencie języki, którymi posługuje się 500 mln obywateli Unii Europejskiej, tworzą rozległy mozaikowy krajobraz. Unia uznaje to prawo do tożsamości i aktywnie promuje naszą wolność mówienia i pisania we własnym języku, a jednocześnie realizuje swe zamierzenie, jakim jest większa integracja państw członkowskich. Cele te uzupełniają się nawzajem, doskonale urzeczywistniając dewizę UE — „Jedność w różnorodności”.

pracy i stymuluje wzrost. Znajomość innych języków ma również pozytywny wpływ na wymianę kulturalną, wzajemne zrozumienie i bezpośrednie kontakty między poszczególnymi obywatelami we wciąż rozszerzającej się i coraz bardziej zróżnicowanej Unii.

Podobnie wszystkie nowe przepisy przyjmowane przez UE są tłumaczone na wszystkie języki urzędowe, tak aby każdy zainteresowany obywatel w całej Unii jak najszybciej wiedział, co zawierają i w jaki sposób go dotyczą. Wszystkie wersje językowe prawa Unii Europejskiej mają taką samą moc prawną.

Bez dyskryminacji

W ten sposób Unia zapewnia, że nie ma dyskryminacji między obywatela mi, których językiem posługuje się duża grupa ludzi, a innymi obywatelami, którzy posługują się mniej rozpowszechnionymi językami. Na przykład w Parlamencie Europejskim posłowie na posiedzeniach mogą zabierać głos w języku narodu, który reprezentują. Posłowie słoweńscy mają dokładnie takie samo prawo jak niemieccy do posługiwania się językiem swoich wyborców.

Istnieją 23 języki urzędowe Unii Europejskiej. Gdy nowy kraj zostaje członkiem Unii, język narodowy tego kraju staje się zwykle unijnym językiem urzędowym. Decyzję w tej sprawie podejmuje Rada Ministrów UE. Dzięki temu obywatele mogą używać w kontaktach z Unią i jej instytucjami tego samego języka, którego używają w kontaktach z władzami swojego kraju.

Unia Europejska idzie jednak dalej, zachęcając obywateli do nauki języków. Znajomość dodatkowego języka, może nawet kilku, pozwala na przemieszczanie się i znalezienie pracy w innym kraju. Ta mobilność na rynku pracy przyczynia się do tworzenia nowych miejsc

Języki urzędowe UE 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

bułgarski rumuński irlandzki* maltański czeski słowacki słoweński polski węgierski estoński łotewski litewski ﬁński szwedzki hiszpański portugalski grecki angielski duński francuski** niemiecki** włoski** niderlandzki** 1953

W tych latach języki Unii Europejskiej stały się językami urzędowymi UE.

1973

1981 1986

1995

2004 2007

* Język irlandzki jest tzw. językiem traktatów od 1973 r. Język baskijski, kataloński i galisyjski mają specjalny status od 2006 r. ** Te cztery języki były używane w Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali, która została utworzona w 1950 r. Była ona pierwszym krokiem w kierunku obecnej struktury Unii Europejskiej. W 1958 r. języki urzędowe określono w rozporządzeniu Rady nr 1, które zmieniano za każdym razem, gdy nowe kraje przystępowały do UE.

P o europejsku  Z n a c z e n i e j ę z y k a

Ważne zadanie Tłumaczenia pisemne i ustne to zatem ważne zadanie Unii Europejskiej. Przystąpienie 12 nowych państw członkowskich w latach 2004–2007 ponad dwukrotnie zwiększyło liczbę języków urzędowych, z 11 do 23 – jak nigdy dotąd skupiając powszechną uwagę na roli języków w UE. W 2007 r. skłoniło to Unię Europejską do uczynienia z wielojęzyczności nowego obszaru polityki. Jej celem jest promowanie nauki języków w Unii, zapewnienie obywatelom dostępu do UE w ich własnym języku, jak również pełne wykorzystanie potencjału wielojęzyczności w gospodarczym, społecznym, kulturowym i politycznym rozwoju UE.

Zobowiązanie Unii Europejskiej do ochrony różnorodności językowej dowodzi, że nie stara się ona wymazać cech krajowych i regionalnych ani zastąpić ich „europejską” jednolitością, jak zarzucają niektórzy krytycy.

Dzięki tłumaczeniom ustnym członkowie Parlamentu Europejskiego mogą obradować w swoich językach ojczystych

Poznaj swoje językowe korzenie Języki UE mają różne korzenie. Większość należy do dużej rodziny języków indoeuropejskich, w której główne grupy tworzą języki germańskie, romańskie, słowiańskie i celtyckie. Greka i języki bałtyckie (litewski i łotewski) również wchodzą w skład rodziny języków indoeuropejskich, choć nie należą do podstawowych grup. Węgierski, fiński i estoński to języki z podrodziny ugrofińskiej. Język maltański jest blisko spokrewniony z arabskim, z elementami języka włoskiego. Większość języków „regionalnych” i „mniejszościowych” również należy do jednej z powyższych grup. Główny wyjątek stanowi język baskijski, używany na pograniczu Hiszpanii i Francji, którego korzenie ciągle są przedmiotem badań. Pojęcie „języka mniejszościowego” obejmuje nie tylko rzadziej używane języki (jak lapoński w Laponii czy bretoński w zachodniej Francji), ale również te języki urzędowe UE, którymi posługuje się mniejszość w innym państwie członkowskim (jak niemiecki w północnych Włoszech czy węgierski w Rumunii i Słowacji). Przystąpienie do Unii krajów bałtyckich z mniejszościami porozumiewającymi się w języku rosyjskim powołało do życia nową kategorię „języka mniejszości”: język narodowy kraju niebędącego członkiem UE. Dwadzieścia trzy języki urzędowe Unii Europejskiej to: angielski, bułgarski, czeski, duński, estoński, fiński, francuski, grecki, hiszpański, irlandzki, litewski, łotewski, maltański, niderlandzki, niemiecki, polski, portugalski, rumuński, słowacki, słoweński, szwedzki, węgierski i włoski. Język kataloński, baskijski i galisyjski mają status języków urzędowych w obrębie Hiszpanii, co oznacza, że niektóre teksty UE są tłumaczone z tych języków i na te języki na koszt rządu hiszpańskiego. Unia Europejska ma mniej języków urzędowych niż państw członkowskich. Dzieje się tak, ponieważ Niemcy i Austria używają tego samego języka; zarówno Grecja, jak i Cypr posługują się greką, a Belgia i Luksemburg dzielą języki ze swoimi francuskimi, niemieckimi i niderlandzkimi sąsiadami. Stąd mamy 23 języki na 27 krajów.

P o europejsku  Z n a c z e n i e j ę z y k a

Języki Europy J

ęzyk niemiecki jest najpowszechniej używanym językiem ojczystym w Unii Europejskiej. Włada nim około 90 mln rodzimych użytkowników, tj. 18% ludności UE. W wypadku języka angielskiego, włoskiego i francuskiego – każdy z nich jest językiem ojczystym 60–65 mln obywateli (12–13% całkowitej liczby ludności).

Przystąpienie dziesięciu nowych państw członkowskich w 2004 r. i dwóch kolejnych w 2007 r. potwierdziło wysoką pozycję języka angielskiego jako nowej lingua franca Unii Europejskiej. Wzmocniło również pozycję języka niemieckiego, który dorównał obecnie francuskiemu. Dzieje się tak, gdyż w krajach Europy Środkowo-Wschodniej język niemiecki jest częściej używany jako język obcy niż język francuski. Czynniki historyczne i geopolityczne sprawiły, że język rosyjski jest pierwszym lub drugim językiem obcym w większości tych krajów. Najnowsze badania przeprowadzone przez Komisję Europejską i opublikowane w 2006 r. pokazują, że pięć języków zdominowało kategorię języków obcych najpowszechniej używanych przez obywateli UE (zob. ramka).

Językiem angielskim jako pierwszym językiem obcym posługuje się szacunkowo 38% obywateli UE. Jako najpowszechniej używany język Unii Europejskiej wyprzedza on znacznie język niemiecki i pozostałe języki. Dla około 14% obywateli UE pierwszym językiem obcym jest język francuski lub niemiecki.

Nie trudno się domyślić, że najlepszą znajomością języka szczycą się kraje, które są stosunkowo małe lub których język nie jest dobrze znany gdzie indziej. Ponad 90% ludności w ośmiu krajach UE – w Niderlandach, na Litwie, w Luksemburgu, na Łotwie, Malcie, w Słowacji, Słowenii i Szwecji – przyznaje, że posługuje się drugim językiem oprócz języka ojczystego. Na drugim końcu tylko 34% Irlandczyków i 38% Brytyjczyków przyznaje się do znajomości drugiego języka w stopniu pozwalającym na przeprowadzenie rozmowy.

Najpowszechniejsze języki obce w UE Pytanie: „Jakie języki, inne niż język ojczysty, znasz na tyle dobrze, aby przeprowadzić w nich rozmowę?”

angielski

niemiecki

francuski

hiszpański

rosyjski

Źródło: Komisja Europejska, specjalnie badanie Eurobarometru nr 243 (2006).

P o europejsku  J ę z y k i Eu r o p y

„Język ojczysty plus dwa inne języki” Choć większość Europejczyków uczących się drugiego języka wybiera angielski, za którym plasują się niemiecki i francuski, w niektórych okolicznościach właściwsze mogą być inne opcje językowe. Dzieje się tak w szczególności wówczas, gdy obywatele UE chcą przeprowadzić się z jednego kraju do drugiego, licząc na większe możliwości zatrudnienia. W takich wypadkach nauka języka tego kraju może być bezpośrednio bardziej przydatna. Częściowo z tego względu Unia Europejska zachęca obywateli do nauki, w miarę możliwości, dwóch języków obcych. Jak wynika z badania Eurobarometru z 2006 r., 28% respondentów zna dwa inne języki oprócz ję-

zyka ojczystego. Niemniej sondaż pokazuje również, że w siedmiu państwach UE (Hiszpania, Irlandia, Portugalia, Rumunia, Węgry, Włochy i Zjednoczone Królestwo) 50–75% populacji nie zna żadnego języka obcego. Inne wyniki badania zamieszczono poniżej. Ogółem 84% badanych uważa, że w UE każdy powinien mówić dodatkowo jednym językiem oprócz języka ojczystego. Około połowy z nich popiera hasło „język ojczysty plus dwa inne języki”.

Europejczyków Większość uważa, że dzieci powinny rozpocząć naukę języków obcych w szkole podstawowej, w wieku 6–12 lat. Główną motywacją do nauki języka obcego są wyjazdy na wakacje lub kwestie związane z pracą. 35% badanych chce wykorzystać znajomość języka na wakacjach za granicą, 32% z nich uczy się języków, by używać ich w pracy, natomiast 27% czyni to, aby móc pracować w innym kraju. Około 63% Europejczyków uważa, że języki regionalne i mniejszościowe powinny być bardziej wspierane.

Język angielski jest postrzegany jako najważniejszy język obcy – uczy się go 68% badanych. Za nim plasują się język francuski (25%) i język niemiecki (22%).

©Helen King/Van Parys Media

P o europejsku  J ę z y k i Eu r o p y

Wiele osób wykorzystuje znajomość języka podczas wakacji

Języki regionalne i mniejszościowe S

zacunek dla różnorodności językowej i kulturowej to znak rozpoznawczy Unii. Jest ona wpisana do Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, przyjętej przez przywódców UE w 2000 r. Języki regionalne i mniejszościowe są w szczególności chronione przez kartę uzgodnioną w ramach Rady Europy.

Trzy definicje Istnieją trzy ogólnie przyjęte kategorie języków regionalnych lub mniejszościowych: języki właściwe dla danego regionu – który może znajdować się wewnątrz państwa członkowskiego lub stanowić region transgraniczny – i niebędące dominującymi językami w jakimkolwiek kraju UE; definicja ta obejmuje takie języki, jak: baskijski, bretoński, fryzyjski, kataloński, sardyński i walijski; języki, którymi posługuje się mniejszość ludności w jednym kraju UE, ale które są językami urzędowymi w innym: na przykład język niemiecki w południowej Danii, język francuski w Valle d'Aosta w północnych Włoszech, język węgierski w Słowacji; języki nieprzypisane do konkretnego terytorium, takie jak język wspólnot romskich i żydowskich w UE (romani i jidysz). Pojęcie języków mniejszościowych i regionalnych nie obejmuje dialektów żadnego z języków urzędowych ani języków, którymi porozumiewają się społeczności imigrantów w Unii Europejskiej.

Ta mieszkanka Laponii porozumiewa się językiem mniejszościowym

Językowa różnorodność obejmuje nie tylko 23 języki urzędowe UE, ale również jej języki regionalne i mniejszościowe. Istnieje ich ponad 60, choć rzeczywista liczba zależy od tego, jak zdefiniujemy język (na

przykład w odróżnieniu od dialektu). Językami tymi porozumiewa się 50 milionów ludzi w całej Unii Europejskiej.

Języki nierodzime Wiele języków z innych części świata jest używanych przez społeczności imigrantów w krajach UE. Czołową pozycję wśród nich zajmuje język turecki z licznymi społecznościami imigrantów w Niemczech, Belgii i Niderlandach. Inne języki to arabski z terenu Maghrebu (głównie we Francji, Hiszpanii i Belgii), a także język urdu, język bengalski i język hindi, którymi posługują się imigranci z subkontynentu indyjskiego w Zjednoczonym Królestwie. Języki nierodzime zasadniczo nie mają oficjalnego statusu ani nie są uznawane w krajach UE. Społeczności imigrantów otrzymują jednak środki z UE w celu ułatwienia im integracji w ich nowych krajach zamieszkania za pośrednictwem programów rozwoju społecznego i regionalnego. W niektórych krajach otrzymują one również wsparcie na rozwój znajomości języków krajów pochodzenia, a ich dzieci uczą się tych języków w szkole. Pozwala to tym osobom jednocześnie utrzymywać kontakt z własną kulturą i przyswajać język i kulturę kraju, w którym aktualnie przebywają. Tego rodzaju dwujęzyczność może być również osobistym atutem i oferować możliwości kariery w wielu dziedzinach.

P o europejsku  J ę z y k i r e g i o n a l n e i m n i e j s z o ś c i o w e

Języki integracji Władze lokalne i krajowe często oferują imigrantom szkolenia językowe oraz zajęcia umożliwiające poznanie lokalnego społeczeństwa i kultury, a także wspierają ich w poszukiwaniu pracy. Niejednokrotnie odbywa się to w języku imigrantów. Jednym z przykładów jest flamandzkie miasto Gandawa w Belgii, w którym imigranci i uznani uchodźcy mają możliwość uczestniczenia we wstępnym programie obejmującym 1200 godzin lekcji w języku niderlandzkim (języku regionu flamandzkiego) i dodatkowo 75 godzin zajęć kształtujących świadomość obywatelską. Te ostatnie zajęcia prowadzone są w języku albańskim, arabskim, angielskim, francuskim, perskim, rosyjskim, hiszpańskim, somalijskim i tureckim. W niemieckim Frankfurcie nad Menem kurs językowy składający się z 600 godzin poprzedzony jest zapoznaniem uczestników z miastem oraz wprowadzeniem do niemieckiego systemu instytucjonalnego i do krajowego systemu prawnego. Kurs oferowany jest w ośmiu językach i prowadzony przez lokalnych, osiedlonych migrantów. System oświaty w Finlandii popiera utrzymanie i rozwój języków ojczystych imigrantów, aby zapewnić im tzw. funkcjonalną dwujęzyczność. Naukę oferuje się w 52 językach. Najczęściej nauczanymi językami ojczystymi społeczności imigranckich są: rosyjski, somalijski i albański. Węgry opracowały własną krajową politykę integracji opartą na 6-miesięcznym projekcie pilotażowym zwanym Matra, który obejmował 1200 godzin nauczania ję zyka dla imigrantów, 700 godzin kształtowania świadomości kulturowej i prawnej oraz pomoc finansową na koszty utrzymania.

Lekcja języka dla imigrantów w Wiedniu

P o europejsku  J ę z y k i r e g i o n a l n e i m n i e j s z o ś c i o w e

Język a mobilność

Zatrudnianie rodzimych użytkowników języka do pracy na rynkach eksportowych ma sens

tworzymy. Nasza narodowa historia i nasze dziedzictwo kulturowe mogą się różnić, ale nasze aspiracje i nadzieje na przyszłość są bardzo podobne. Możliwość wzajemnego porozumiewania się głębiej uświadamia to, co wspólne, a jednocześnie zwiększa wzajemne poszanowanie dla różnic kulturowych.

bywatele Unii Europejskiej mają prawo do życia i pracy nie tylko w swoim rodzimym kraju, lecz również w innych państwach członkowskich. Unia umożliwia obywatelom podążanie za miejscami pracy. Znajomość innych języków jest kluczem do prawdziwej mobilności w UE, pozwala maksymalnie wykorzystać możliwości zatrudnienia, studiowania i podróżowania na całym kontynencie. Nauka lokalnego języka ma nie tylko istotne znaczenie w znalezieniu pracy w innym kraju, ale także pozwala nawiązać kontakt z lokalną ludnością. W ten sposób często zyskujemy zupełnie nowe spojrzenie na to, co znaczy być Europejczykiem, i na to, co razem

Języki to szansa dla przedsiębiorców Badanie przeprowadzone przez Komisję Europejską pokazuje, że przedsiębiorstwa UE mogą utracić możliwości biznesowe z powodu braku umiejętności językowych. Dzieje się tak w szczególności w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), które nie wykorzystują w pełni możliwości eksportu do innych krajów UE. Według badania nawet 11% MŚP – czyli prawie milion przedsiębiorstw – utraciło umowy z potencjalnymi klientami w innych krajach UE z powodu bariery językowej. Badanie podkreśla również coraz większe znaczenie wielojęzyczności w zdobywaniu rynków światowych. W tym kontekście bardzo ważny jest język angielski, ale badanie podkreśla coraz większe znaczenie języka chińskiego, arabskiego i rosyjskiego.

Zwróć uwagę na swój język Europejski Dzień Języków przypada 26 września. Celem wydarzenia jest zwiększenie wiedzy społeczeństwa na temat wszystkich języków używanych w Europie i znaczenia nauki języków dla szerzenia tolerancji i wzajemnego zrozumienia. Europejski Dzień Języków jest świętem różnorodności językowej jako jednej z mocnych stron Europy i zachęca do uczenia się języków przez całe życie, w szkole i poza nią. Jeden z plakatów stworzony na tę okazję przedstawia powitanie w 37 językach.

Zgodnie z zaleceniami zawartymi w badaniu – aby zwiększyć wyniki eksportu, przedsiębiorstwa powinny: przyjąć strategiczne podejście do komunikacji wielojęzycznej, wyznaczyć rodzimych użytkowników języka do pracy na rynkach eksportowych, rekrutować pracowników znających języki, a następnie doskonalić tę znajomość, korzystać z usług tłumaczy pisemnych i ustnych. Wielojęzyczność sama w sobie jest sektorem wzrostu gospodarczego, gdyż przyczynia się do tworzenia miejsc pracy dla nauczycieli języków, tłumaczy pisemnych i ustnych i ich personelu pomocniczego, a także dla tych, którzy projektują i tworzą wspomagające platformy elektroniczne i informatyczne, oraz dla programistów i specjalistów tworzących systemy tłumaczenia automatycznego lub wspomaganego komputerowo.

P o europejsku  J ę z y k a m o b i l n o ś ć

Promowanie nauki języków U

nia Europejska czynnie wspiera prawa swoich obywateli do osobistej i zawodowej mobilności, jak również umiejętność wzajemnego porozumiewania się. Czyni to poprzez finansowanie różnych programów mających na celu promowanie nauczania i uczenia się języków europejskich. Programy te mają co najmniej jedną cechę wspólną: obejmują projekty transgraniczne, angażujące partnerów z co najmniej dwóch – często z trzech lub więcej – krajów UE. Programy UE opracowane są w taki sposób, by uzupełniały krajową politykę edukacyjną państw członkowskich. Każdy rząd jest odpowiedzialny za własną krajową politykę edukacyjną, w tym za nauczanie języków. Programy UE mają natomiast za zadanie tworzenie więzi między krajami i regionami poprzez wspólne projekty, które zwiększają

oddziaływanie nauczania i uczenia się języków.

Środki UE na naukę języków Od 2007 r. główne programy zostały włączone w ramy europejskiego programu „Uczenie się przez całe życie”. Promowanie uczenia się języków i językowej różnorodności jest więc jednym z celów programu i jego czterech programów szczegółowych. Każdy z nich nazwano od nazwiska znanego europejskiego pedagoga i każdy jest przypisany do jednego obszaru uczenia się i nauczania. Pierwszy – „Comenius” (na cześć Jana Amosa Komeńskiego, Comeniusa lub Komeniusza, XVII-wiecznego pedagoga z terenu obecnej Republiki Czeskiej), obejmuje szkoły

podstawowe i średnie. „Erasmus” (na cześć XVI-wiecznego humanisty Erazma z Rotterdamu) jest specjalnym programem, który ma umożliwiać studentom i nauczycielom pobyt na uczelni wyższej w innym kraju UE. W ramach „Erasmusa” uczestnicy mogą odbyć intensywne kursy językowe przed wyjazdem za granicę. Program „Leonardo da Vinci” (na część wielkiej osobistości włoskiego odrodzenia) zajmuje się szczególnie kształceniem i szkoleniem zawodowym. Czwarty program, „Grundtvig”, na cześć N.F.S. Grundtviga, XIX-wiecznego duńskiego pioniera kształcenia dorosłych, specjalizuje się w nauczaniu dorosłych. Każdy szczegółowy program, w ramach zakresu swoich zadań, ma na celu: zachęcenie ludzi do uczenia się języków na wszystkich etapach kształcenia i w każdym momencie życia zawodowego, zwiększenie dostępu do zasobów służących nauce języków w całej Europie, tworzenie i rozpowszechniane innowacyjnych technik nauczania i dobrej praktyki, zapewnienie osobom uczącym się języków wystarczająco szerokiego dostępu do pomocy służących nauce języków, zwiększanie wiedzy na temat znaczenia wielojęzyczności jako głównego gospodarczego i społecznego atutu UE.

Nigdy nie jest za wcześnie na rozpoczęcie nauki kolejnego języka

P o europejsku  P r o m o w a n i e n a u k i j ę z y k ó w

Do wsparcia w ramach programów szczegółowych kwalifikują się wszystkie języki: języki urzędowe, języki regionalne i mniejszościowe oraz języki głównych partnerów handlowych UE. W każdym kraju znajduje się krajowe centrum informacji, w którym można uzyskać szczegółowe wyjaśnienia, jak ubiegać się o uczestnictwo w tych programach (zob. http://ec.europa.eu/ploteus).

Mosty między kulturami Programy kulturalne Unii Europejskiej również promują na wiele sposobów różnorodność językową i kulturową. Program MEDIA finansuje dubbing i napisy do europejskich filmów, które mają być pokazywane w kinach i telewizji w innych krajach UE. Program „Kultura” buduje mosty między kulturami, wspierając tłumaczenia współczesnych autorów na inne języki UE.

„Leonardo” pomaga utrzymać pokój

Siły pokojowe UE w Afryce potrzebują wspólnego języka do rozwiązywania problemów operacyjnych

Programem szkolenia zawodowego „Leonardo da Vinci” została objęta nietypowa dziedzina działalności, gdy w jego ramach został sfinansowany międzynarodowy program szkoleniowy mający na celu zwiększenie kwalifikacji językowych sił pokojowych UE wysyłanych na misje wojskowe, policyjne lub humanitarne do miejsc konfliktów na całym świecie. Program o nazwie „Linguapeace Europe” obejmował partnerów z 11 krajów Unii Europejskiej. Wśród nich znalazły się: Bułgaria, Estonia, Francja, Hiszpania, Litwa, Łotwa, Niemcy, Polska, Rumunia, Węgry i Zjednoczone Królestwo. Skuteczność wielonarodowych misji UE wymaga, aby uczestnicy byli w stanie porozumiewać się na wysokim poziomie biegłości i precyzji. W ramach programu „Linguapeace Europe” opracowano, przetestowano i upowszechniono szkolenie językowe i materiały pomocnicze na poziomie średnio zaawansowanym i zaawansowanym, osiągając standard językowych kompetencji uznany przez międzynarodowe i krajowe instytucje kwalifikacyjne.

P o europejsku  P r o m o w a n i e n a u k i j ę z y k ó w

Narzędzia wielojęzyczności R

óżnorodność językowa jest częścią życia codziennego w dzisiejszej Unii Europejskiej. We wspólnocie 500 mln obywateli, mających różne korzenie etniczne, kulturowe i językowe, niezwykle ważna jest umiejętność wzajemnego rozumienia się i komunikowania. Jednocześnie wiele pozostaje do zrobienia, jeśli chodzi o wielojęzyczność jako narzędzie pomagające europejskim przedsiębiorstwom w zwiększaniu konkurencyjności i zdobywaniu nowych rynków eksportowych w Europie i poza nią.

Słowniki i podręczniki do gramatyki to podstawowe narzędzia do nauki języka

Takie inicjatywy, jak program uczenia się języków przez całe życie, są więc istotnym uzupełnieniem tego, co rządy poszczególnych państw mogą zaoferować obywatelom i przedsiębiorcom. W obecnym okresie programowania 2007–2013 zwiększono wsparcie UE dla wielojęzyczności. Uczenie się języków i językowa różnorodność mają w nim status celów ogólnych. Wzrósł również budżet przeznaczony na projekty dotyczące języków.

Drugi jeszcze lepszy Koncepcja wielojęzyczności UE proponowana poszczególnym obywatelom jest bardzo ambitna. Jeśli uczenie się jednego języka obcego oprócz języka ojczystego jest dobre, uczenie się drugiego dodatkowego języka jest jeszcze lepsze. W okresie między najnowszym badaniem Eurobarometru przeprowadzonym przez Komisję w 2006 r. a poprzednim, które miało miejsce pięć lat wcześniej, liczba ankietowanych, która przyznawała się do znajomości dwóch języków oprócz języka ojczystego wzrosła z 26% do 28%. Unia Europejska jest świadoma, że znajomość języków nie rozkłada się w sposób równomierny wśród krajów i grup społecznych. Liczba języków obcych, jakimi posługują się obywatele UE, jest niewielka, zaś poleganie na lingua franca, jaką jest język angielski, choć istotne, nie jest wystarczające. Unia wierzy, że cel określony hasłem „Język ojczysty plus dwa inne języki” jest ambitny, ale osiągalny. Uczenie się języków to zadanie na całe życie, zaczynające się w szkole (a nawet w przedszkolu) i kontynuowane na wszystkich poziomach edukacji i wszystkich etapach życia.

Uczenie się przez całe życie w szkole i poza szkołą

P o europejsku  N a r z ę dz i a w i e l o j ę z y c z n o ś c i

Chociaż prawdą jest, że nauczanie powinno rozpoczynać się wcześnie, ma ono sens jedynie wtedy, gdy nauczyciele są specjalnie przeszkoleni do nauczania języków wśród małych dzieci. Ponadto klasy powinny być stosunkowo niewielkie, a w programie szkolnym na naukę języków należy przeznaczyć wystarczającą ilość czasu. Szkoły powinny sprostać temu wyzwaniu, zapewniając jak najszerszą

ofertę językową. Powinny również zatrudnić i przeszkolić większą liczbę nauczycieli – w tym zakresie pożyteczna może okazać się współpraca między regionami granicznymi. Dorośli również powinni mieć większe szanse nabycia i wykorzystania kompetencji językowych. Należy zadbać o promowanie wszystkich języków, włącznie z językami regionalnymi i mniejszościowymi, zapewnić więcej miejsc do nauczania języków, lepiej wykorzystać do nauki języków internet i stosować więcej napisów w telewizji i kinie. Unia jest przekonana, że koszt promocji używania drugiego lub trzeciego języka przez obywateli UE jest skromny w porównaniu z utratą szans zawodowych i osobistych – i negatywnymi skutkami strat biznesowych dla unijnej gospodarki – spowodowaną nieodpowiednimi kwalifikacjami językowymi.

Precyzyjne informacje na temat poziomu znajomości języka Dwa bardzo ważne elementy promowania kompetencji językowych to paszport językowy Europass i Europass CV. Oba narzędzia mają pomóc użytkownikowi w przedstawieniu jego(jej) formalnych lub nieformalnych kwalifikacji w standardowy sposób: tylko według języka lub w postaci pełnego CV. Można je wypełnić w trybie on-line lub pobrać i wypełnić na wydruku (europass.cedefop.europa.eu). Ten wspólny sposób opisywania znajomości języków ograniczył nieporozumienia wynikające z licznych poziomów kompetencji i różnych wcześniej stosowanych sposobów ich wyrażania.

Wielojęzyczna Unia Europejska N

ietrudno domyślić się, jakie są powody używania przez Unię Europejską 23 języków urzędowych: są nimi demokracja, przejrzystość i prawo do wiedzy. Prawodawstwo UE stosuje się bezpośrednio w całej Unii – tym samym dotyczy ono wszystkich obywateli i przedsiębiorców. Nowe przepisy muszą być publikowane i udostępniane im w języku, który mogą zrozumieć. Jak w każdej demokracji, podstawowym prawem każdego obywatela jest wiedza o powodach przyjmowania konkretnych rozwiązań prawnych oraz o tym, czy i w jaki sposób wpływają one na jego życie codzienne. Używanie języków urzędowych ułatwia również ludziom uczestniczenie w publicznych debatach i konsultacjach prowadzonych przez UE, często w trybie on-line. Podstawowa zasada mówi, że wszyscy obywatele i ich wybrani przedstawiciele mają takie samo prawo dostępu do UE i mogą porozumiewać się z jej instytucjami i organami w swoich językach. Przedstawiciele wybrani do Parlamentu Europejskiego mają równe

w porównaniu z wynikami. Roczny koszt tłumaczeń pisemnych i ustnych to około 1% budżetu UE lub nieco ponad 2 euro na mieszkańca. Począwszy od 2004 r., pomimo przystąpienia 12 nowych krajów, wzrost całkowitego kosztu był stosunkowo niewielki.

Zaangażowanie obywateli

Tłumacze pisemni pracują z tekstem pisanym, a tłumacze ustni ze słowem mówionym. Wszyscy muszą być w stanie tłumaczyć na swój główny język (zazwyczaj język ojczysty) z co najmniej dwóch innych języków UE.

Funkcja prawodawcza i bezpośrednie zaangażowanie obywateli wyjaśnia, dlaczego UE używa większej liczby języków niż międzynarodowe instytucje, takie jak Organizacja Narodów Zjednoczonych czy NATO, które funkcjonują jedynie na poziomie rządów, nie pełniąc przy tym funkcji prawodawczej. Organizacja Narodów Zjednoczonych, z ponad 190 członkami, używa tylko sześciu języków. Rada Europy, z większą liczbą członków niż UE, publikuje oficjalne dokumenty tylko w języku angielskim i francuskim, podobnie jak NATO. Instytucje UE na przestrzeni lat dostosowały swoje procedury tak, aby poradzić sobie z rosnącą liczbą języków urzędowych. Starały się również zapewnić obywatelom i rządom, w sposób wydajny i ekonomiczny, wysokiej jakości tłumaczenia pisemne i ustne. Kwalifikacje i kompetencje wypracowane w ramach tych usług są stawiane za przykład na całym świecie.

Gromadzenie zasobów

Zapracowani w tle: tłumacze ustni na oficjalnym posiedzeniu UE

prawo do wypowiadania się w imieniu swoich wyborców we własnym języku. To samo dotyczy ministrów rządów podczas oficjalnych posiedzeń lub obywateli składających skargi do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich.

Z funkcjonowaniem wielojęzycznej UE związane są pewne koszty. Cena ta jest jednak niewielka

Posługiwanie się 23 językami urzędowymi tworzy publiczny wizerunek Unii Europejskiej. Wewnętrznie – ze względu na wydajność, szybkość i koszty – instytucje funkcjonują w ramach procedur uproszczonych. Komisja Europejska pracuje na przykład w trzech głównych językach: angielskim, francuskim i niemieckim. Projekty większości dokumentów są przygotowywane w jednym z tych trzech języków i krążą między właściwymi departamentami i służbami wewnętrznymi do czasu, gdy ostateczny projekt jest gotowy do publikacji lub do przekazania innej instytucji, na przykład Parlamentowi Europejskiemu lub Radzie Ministrów UE. Wtedy dokument zostaje przetłumaczony na pozostałe 22 języki. Parlament Europejski, który często wymaga szybkiego przygotowania dokumentów we wszystkich językach urzędowych, stworzył system scentralizowany wokół trzech języków „pośrednich”: angielskiego, francuskiego i niemieckiego. Dokument przedstawiony na przykład w języku słowackim lub szwedzkim nie zostanie przetłumaczony bezpośrednio

P o europejsku  W i e l o j ę z y c z n a U n i a Eu r o p e j s k a

na wszystkie pozostałe 22 języki. Zostanie natomiast przetłumaczony na trzy języki pośrednie, pozosta wiając tłumaczom wybór jednego z nich przy tłumaczeniu tekstu na ich główny język.

Stosowanie tego typu językowych skrótów ma sens praktyczny i ekonomiczny, o ile zachowane są pewne standardy. Główne wyzwa nie stanowi więc kontrola jakości tłumaczenia ustnego i pisemnego.

W ten sposób ogranicza się zapotrzebowanie na tłumaczy pisemnych, którzy potrafią tłumaczyć bezpośrednio na przykład z języka maltańskiego na duński lub z języka estońskiego na portugalski.

Tłumacze ustni świadczą również uproszczone usługi w trakcie nieformalnych i roboczych posiedzeń. W niektórych wypadkach używa się jedynie najbardziej znanych języków UE. W innych uczestnicy mogą mówić w wielu językach, które następnie są tłumaczone jedynie na dwa lub trzy najczęściej używane języki. Zamysł jest taki, żeby mówcy mieli prawo wypowiadać się w swoim języku lub w języku, w którym czują się swobodnie, przy czym zakłada się, że mają oni wystarczająco dobrą (bierną) znajomość jednego z głównych języków UE, aby śledzić w nim przebieg obrad.

Słowo żywe Tłumacze ustni UE wykorzystują podobny system przy tłumaczeniu ze wszystkich 23 języków i na wszystkie te języki. Na przykład wypowiedź fińskiego mówcy zostanie przetłumaczona na kilka języków pośrednich. Tłumacz słowacki podłącza się do jednego z nich jako języka źródłowego, co pozwala wyeliminować zapotrzebowanie na osoby, które potrafią tłumaczyć bezpośrednio z języka fińskiego na słowacki.

Nic nie ginie w tłumaczeniu: poczytaj o Europie we własnym języku

Każdego dnia służby Komisji Euro pejskiej i Rady odpowiedzialne za tłumaczenia ustne muszą obsłużyć około 60 odrębnych posiedzeń w Brukseli lub w innych

miejscach w UE. Liczba ta obejmuje oficjalne posiedzenia z pełnym tłumaczeniem ustnym na 23 języki urzędowe UE oraz z tych języków. Każde takie posiedzenie wymaga zespołu 69 tłumaczy.

Nowe technologie Ze względu na wyjątkowe rozmiary i charakter służb językowych instytucje UE w znacznym stopniu wykorzystują możliwości, jakie oferują nowe technologie. Zdalne tłumaczenie ustne, zarządzanie wielojęzycznymi stronami internetowymi i tłumaczenie wspomagane komputerowo to najbardziej oczywiste przykłady. Wykorzystując aplikacje dostępne na rynku i tworząc własne rozwiązania, europejskie służby językowe stały się doskonałym polem do doświadczeń i punktem odniesienia w skali światowej. Wyniki ich wysiłków są udostępniane publicznie i często wykorzystywane przez naukowców i przedsiębiorstwa prywatne.

P o europejsku  W i e l o j ę z y c z n a U n i a Eu r o p e j s k a

Przyszłe wyzwania a Unii Europejskiej spoczywa formalna odpowiedzialność za poszanowanie różnorodności językowej i kulturowej wśród obywateli. Wywiązuje się z tego na kilka sposobów: przestrzega prawa do mówienia i pisania we własnym języku i rozszerza to prawo na kontakty z unijnymi instytucjami; wspiera używanie języków regionalnych i mniejszościowych, bez względu na to, czy języki te są językami urzędowymi UE, czy nie; aktywnie promuje uczenie się języków i wielojęzyczność wśród

Wybierz język: portal strony UE

obywateli Unii jako sposób rozwoju osobistego oraz narzędzie tworzenia miejsc pracy i czynnik wzrostu w całej unijnej gospodarce. Unia przyspieszyła swoje działania w tym zakresie, ponieważ wzrosła liczba jej państw członkowskich, a liczba języków urzędowych podwoiła się od 2004 r. Działania te będą kontynuowane, ponieważ UE przygotowuje się do dalszego rozszerzenia. Uznając, że język angielski staje się najczęściej używanym językiem w Europie, Unia chce również upewnić

się, że z czasem nie stanie się to czynnikiem ograniczającym różnorodność językową w jej granicach. Dlatego podkreśla osobiste, społeczne i gospodarcze korzyści z wielojęzyczności i stawia sobie ambitny cel – nakłonienie jak największej liczby obywateli UE do nauki dwóch języków oprócz języka ojczystego. Wyzwaniem dla Unii Europejskiej jest jak najlepsze wykorzystanie dostępnych zasobów oraz stworzenie polityki wsparcia i niezbędnych programów – tak aby w jak najkrótszym czasie mogła osiągnąć rodzaj wielojęzyczności, do którego dąży.

Informacje dodatkowe

Informacje na temat języków używanych w Unii Europejskiej można znaleźć w portalu językowym UE: europa.eu/languages/pl/home Dyrekcja Generalna ds. Tłumaczeń w Komisji Europejskiej sporządziła własną broszurę dostępną na stronie: ec.europa.eu/dgs/translation/index_en.htm Informacje na temat tłumaczenia ustnego i tłumaczy ustnych w UE można znaleźć na stronie: ec.europa.eu/dgs/scic/index.htm Informacje na temat programu UE „Uczenie się przez całe życie” i programów szczegółowych są dostępne na stronie: ec.europa.eu/ploteus

P o europejsku  P r z y s z ł e w y zw a n i a

P oO Reuropejsku DE HKEL o PnStaGRO kt W z T UH E THE EU IN THE W L D  T RA

Kontakt z UE PRZEZ INTERNET Informacje o Unii Europejskiej we wszystkich urzędowych językach Unii Europejskiej są dostępne w portalu Europa: europa.eu OSOBIŚCIE Na obszarze całej Unii Europejskiej znajdują się setki lokalnych centrów informacyjnych UE. Adres najbliższego centrum informacyj nego można znaleźć na stronie internetowej: europedirect.europa.eu

TELEFONICZNIE LUB E-MAILEM Europe Direct to serwis udzielający odpo wiedzi na pytania dotyczące Unii Europejskiej. Można się z nim skontaktować, dzwoniąc na bezpłatną infolinię: 00 800 6 7 8 9 10 11 (lub na płatną infolinię dla osób dzwoniących spoza UE: +32 22 99 96 96) lub wysyłając e-mail ze strony internetowej: europedirect.europa.eu



PUBLIKACJE NA TEMAT UE Dostęp do publikacji na tematy unijne za jednym kliknięciem – na stronie księgarni UE: bookshop.europa.eu

Informacje i broszury na temat Unii Europejskiej w języku polskim można otrzymać w następujących miejscach: REPREZENTACJA KOMISJI EUROPEJSKIEJ W POLSCE

Biuro Informacyjne Parlamentu Europejskiego w Polsce

Centrum Informacji Europejskiej UKIE

Centrum Jasna ul. Jasna 14/16a 00-041 Warszawa tel.: +48 22 556 89 89 faks: +48 22 556 89 98 e-mail: comm-rep-poland@ec.europa.eu www.europa.delpol.pl

Centrum Jasna ul. Jasna 14/16a 00-041 Warszawa tel.: +48 22 595 24 70 faks: +48 22 595 24 80 e-mail: epwarszawa@europarl.europa.eu www.europarl.europa.eu/warszawa/

ul. Krucza 38/42 00-512 Warszawa tel. +48 22 455 54 54 faks: +48 22 455 54 53 e-mail: cie@mail.ukie.gov.pl www.cie.gov.pl

Reprezentacje i biura Komisji i Parlamentu znajdują się we wszystkich państwach Unii Europejskiej. Przedsta wicielstwa Komisji Europejskiej rozmieszczone są także w innych częściach świata.

22-09-2008

Unia Europejska

Państwa członkowskie Unii Europejskiej (2008) Kraje kandydujące

T H E E U I N T H E W O R L D  T RA D E H EL P S GRO W T H

NA-AB-08-127-PL-C

18 PL

Europa w Ruchu

Po europejsku Języki w Unii Europejskiej

nia Europejska promuje językową i kulturową różnorodność swoich narodów. Czyni to, wspierając naukę ich języków. Ambitnym celem Unii jest umożliwienie obywatelom biegłego posługiwania się dwoma językami oprócz języka ojczystego. Instytucje Unii Europejskiej pracują w 23 językach urzędowych po to, by zapewnić wszystkim obywatelom, bez względu na to, czy porozumiewają się oni jednym z głównych języków europejskich, czy językiem mniej znanym, równy dostęp do polityk i prawodawstwa UE. W niniejszej broszurze przyglądamy się po kolei szerokiej gamie języków używanych w Unii, wielu sposobom uczenia się języków dostępnym Europejczykom oraz unijnym programom pomocowym. Zastanawiamy się także nad czynnikami funkcjonowania wielojęzycznej Unii.

ISSN 1725-9967

ISBN 978-92-79-09170-4