Wielojęzyczność ku wzajemnemu zrozumieniu by Europejski Dzień Języków

NC-78-09-630-PL-C

Dyrekcja Generalna ds. Edukacji i Kultury Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich Dyrekcja Generalna ds. Tłumaczeń Pisemnych Dyrekcja Generalna ds. Tłumaczeń Ustnych

Wielojęzyczność ku wzajemnemu zrozumieniu

Komisja Europejska

Komisja Europejska Europe Direct to serwis, który pomoże Państwu znaleźć odpowiedzi na pytania dotyczące Unii Europejskiej. Numer bezpłatnej infolinii*:

00 800 6 7 8 9 10 11 * Niektórzy operatorzy telefonii komórkowej nie udostępniają połączeń z numerami 00 800 lub pobierają za nie opłaty.

Wielojęzyczność – Ku wzajemnemu zrozumieniu Luksemburg: Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich 2009 — 22 str. — 14,8 x 21 cm ISBN 978-92-79-11685-8

Zdjęcia: European Communities – str. 3, 6, 8, 9, 11, 13, 14, 15, 17, 19, 21; Digital Vision/Getty Image – str. 5 Wiele informacji o Unii Europejskiej można znaleźć w Internecie w portalu Europa (http://europa.eu). Dane katalogowe znajdują się na końcu niniejszej publikacji. Luksemburg: Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, 2009 ISBN 978-92-79-11685-8 © Wspólnoty Europejskie, 2009 Powielanie materiałów dozwolone pod warunkiem podania źródła. Printed in Belgium by OIB Wydrukowano na papierze białym bezchlorowym

Jak otrzymać publikacje UE Publikacje płatne: • w EU Bookshop (internetowa księgarnia UE) – http://bookshop.europa.eu • w księgarniach (podając tytuł, wydawcę lub numer ISBN) • bezpośrednio u naszych przedstawicieli handlowych Dane kontaktowe przedstawicieli handlowych można uzyskać na stronie http://bookshop.europa.eu lub wysyłając faks na numer +352 2929-42758. Publikacje bezpłatne: • w EU Bookshop (internetowa księgarnia UE) – http://bookshop.europa.eu • w przedstawicielstwach lub delegaturach Komisji Europejskiej Dane kontaktowe przedstawicielstw i delegatur można uzyskać na stronie http://ec.europa.eu lub wysyłając faks na numer +352 2929-42758.

Słowo wstępne komisarza

Drogi Czytelniku! Szacunek dla różnorodności jest w większym niż kiedykolwiek stopniu w centrum integracji europejskiej. To, co nas różni, nie jest już postrzegane jako przeszkoda na drodze ku celom Wspólnoty i pogłębianiu Unii. Przeciwnie, różnice te doceniamy jako źródło bogactwa i potencjalnej przewagi Europy. Dlatego właśnie wielojęzyczność odgrywa tak istotną rolę. Dowodząc, że Europa jest komisarz UE wspólnotą wartości otwartą dla każdedo spraw wielojęzyczności go, polityka wielojęzyczności niesie jasne przesłanie: każdy obywatel powinien mieć możliwość wypowiadania się i bycia zrozumianym we własnym języku. Każdy zaś z tych języków wzbogaca naszą wspólnotę.

Leonard Orban

W 2002 r. w Barcelonie szefowie państw i rządów uzgodnili, że wszyscy obywatele, od bardzo wczesnego wieku, powinni uczyć się co najmniej dwóch języków obcych. Przyjęcie celu z Barcelony – „język ojczysty plus dwa języki obce” – było znakiem ewolucji od polityki ochrony języków do polityki aktywnego rozwijania ich potencjału. Komisja pod przewodnictwem José Manuela Barroso była szczególnie aktywna w tym zakresie. Z początkiem kadencji wielojęzyczność została włączona w zakres odpowiedzialności jednego z komisarzy. W 2007 r., uznając wagę promowania różnorodności językowej i nauki języków oraz prowadzenia polityki w tym zakresie w okresie rozszerzenia UE, przewodniczący Barroso mianował mnie pierwszym komisarzem odpowiedzialnym wyłącznie za sprawy wielojęzyczności. Wniosłem do tej dziedziny ambitne cele polityczne, przede wszystkim pragnienie zmiany sposobu postrzegania języków – nie jako przeszkody, ale jako atutu. Polityka wielojęzyczności zapewnia przede wszystkim korzyści obywatelom. Przyczynia się także do zwiększania zamożności oraz sukcesu przedsiębiorstw, odgrywając kluczową rolę w osiągnięciu strategicznego celu Unii Europejskiej: zbudowania najbardziej konkurencyjnej i dynamicznej na świecie gospodarki opartej na wiedzy.

Opracowując zasady tej polityki, przeprowadziliśmy szerokie konsultacje, a entuzjastyczna reakcja potwierdziła nasze przekonania. Jednym z największych źródeł mojej satysfakcji jest aktywny udział społeczeństwa, organizacji językowych, związków zawodowych, nauczycieli, uniwersytetów i władz publicznych. Otrzymaliśmy także cenne wsparcie od Parlamentu Europejskiego, Komitetu Regionów, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i państw członkowskich. Punktem kulminacyjnym naszych działań było przyjęcie przez Komisję w dniu 18 września 2008 r. nowej strategii na rzecz wielojęzyczności, zatytułowanej „Wielojęzyczność: atut dla Europy i wspólne zobowiązanie”. Stanowi ona podsumowanie postępu dokonanego od komunikatu z 2005 r. , a jej celem jest kontynuowanie i rozszerzenie działań, przez nadanie nowego impetu ekspresji różnorodności językowej UE oraz dostosowanie sposobu działania do zmieniających się i coraz bardziej złożonych okoliczności. Ogromną wartością nowego komunikatu jest prezentacja wielu mniej znanych aspektów wielojęzyczności, takich jak na przykład sposób, w jaki przyczynia się ona do społecznej równowagi; nie jest przypadkiem, że wielojęzyczność miała znaczny udział w sukcesie Europejskiego Roku Dialogu Międzykulturowego 2008. Wielojęzyczność jest także bardzo ważna dla takich zagadnień, jak utrzymanie dobrobytu, integracja migrantów oraz wzmocnienie naszych więzi z krajami spoza UE. Biorąc pod uwagę dotychczasowe dokonania, oczywiste jest, że polityka ta ma do odegrania ważną rolę. Z myślą o nas samych powinniśmy podejmować jeszcze większe wysiłki, aby wzmacniać ten kluczowy element łączący Europę, dostosowując go do nowych warunków, aby służył nowym potrzebom i wyzwaniom.

Nowa strategia ramowa w sprawie wielojęzyczności.

1. Działać w warunkach różnorodności

W ciągu ostatnich lat sytuacja językowa w Unii Europejskiej stała się bardziej złożona. UE liczy obecnie 500 mln obywateli, 27 państw członkowskich, posługuje się 3 alfabetami i 23 językami urzędowymi, z których kilka obejmuje swym zasięgiem cały świat. Można dodać do tego około 60 innych języków regionalnych lub mniejszościowych. Zwiększona mobilność wewnątrz Europy, migracje oraz gospodarcza globalizacja w gwałtowny sposób zwielokrotniły kontakty pomiędzy użytkownikami różnych języków. Ten trend wydaje się trwały. Wielojęzyczność może być sposobem dostosowania się do procesu globalizacji, który zamiast stwarzać problemy otworzy przed nami nowe możliwości. Strategia wielojęzyczności uzgodniona we wrześniu 2008 r. wymaga zatem połączonych wysiłków dla osiągnięcia następujących celów: • każdy powinien mieć możliwość odpowiedniego porozumiewania się, aby móc realizować swój potencjał i optymalnie wykorzystywać możliwości, jakie oferuje nowoczesna i innowacyjna UE; • każdy powinien mieć dostęp do odpowiednich szkoleń językowych lub innych sposobów pokonywania związanych z językiem barier na drodze do życia, pracy i porozumiewania się w UE. Zgodnie z ideą solidarności nawet te osoby, które nie są w stanie nauczyć się innych języków, powinny mieć dostęp do odpowiednich środków porozumiewania się, umożliwiających im kontakt z otaczającym je wielojęzycznym środowiskiem. Polityka wielojęzyczności UE ma działać zarówno na obszarze UE, jak i poza nim: • w Unii Europejskiej, przez promowanie szacunku dla wszystkich języków używanych w UE, niezależnie od tego, czy są to języki urzędowe, regionalne czy też języki mniejszości, promowanie nauki języków, spójności społecznej oraz integracji migrantów, a także zapewnianie warunków, w których języki służą obywatelom. • poza Unią Europejską, promując języki UE poza jej granicami, rozpowszechniając ideały solidarności i jedności w różnorodności oraz zachęcając Europejczyków do nauki języków krajów nienależących do UE.

2. Języki jako pomost pomiędzy ludźmi

Strategia z 2008 r. potwierdza zobowiązanie „język ojczysty plus dwa języki obce”, podając przykłady jego praktycznej realizacji w szerszym kontekście znaczenia języków w społeczeństwie. Dialog międzykulturowy: Decydując o uczynieniu 2008 r. Europejskim Rokiem Dialogu Międzykulturowego, UE uznała pilną potrzebę zapewnienia dobrych stosunków między różnymi kulturami obecnymi w naszym społeczeństwie. Słowo „dialog” zakłada konieczność rozumienia i respektowania języków, przez które wyrażają się te kultury. Wielojęzyczność ten dialog umożliwia, ograniczając ryzyko zamykania się wspólnot i budując społeczeństwo mniej narażone na konflikty. Wiele spośród tych zagadnień zostało poruszonych w ramach imprez zorganizowanych w ciągu roku europejskiego. Grupa Maaloufa: W 2007 r. Komisja zwróciła się do grupy intelektualistów pod przewodnictwem francusko-libańskiego pisarza Amina Maaloufa o refleksję nad wkładem wielojęzyczności w dialog międzykulturowy. W sprawozdaniu grupy podkreślono, że języki są podstawowym składnikiem naszej tożsamości, a ich znajomość ma zasadnicze znaczenie dla spójności i integracji społecznej. Nauka języków otwiera nas na inne kultury i umożliwia kontakt ze społecznościami, które ich używają. Jest to doświadczenie ubogacające obie strony. Przybrany język własny: Stanowi on centralną ideę sprawozdania grupy Maaloufa. Mając na uwadze założenie „język ojczysty plus dwa języki obce”, oprócz wyboru języka służącego międzynarodowej komunikacji każdy obywatel powinien być zdolny także do używania tak zwanego „przybranego języka własnego”. Wiąże się to nie tylko z nauką języka, ale także ze zdobywaniem pogłębionej wiedzy o kulturze, literaturze, historii i ludziach, którzy go używają. W swojej strategii z 2008 r. Komisja zachęca państwa członkowskie do dalszej refleksji nad tą ideą oraz nad sposobami jej realizacji.

Znajomość kraju goszczącego: W obecnej sytuacji zwiększonej mobilności i migracji posługiwanie się językiem bądź językami kraju pobytu jest wymogiem koniecznym do skutecznej integracji i aktywnego funkcjonowania w społeczeństwie. Strategia z 2008 r. wyraźnie prowadzi do wniosku, iż zarówno migranci, jak i Europejczycy żyjący w innym państwie członkowskim powinni władać językiem kraju goszczącego, nawet gdy nie jest on ich językiem ojczystym Ambasadorzy: Członkowie grupy Maaloufa, którzy wyznaczeni zostali na „ambasadorów wielojęzyczności”, nadal promują wizję wielojęzyczności jako środka umożliwiającego realizację podstawowych wartości Unii Europejskiej: demokracji, pokoju i szacunku dla językowej i kulturowej różnorodności.

3. Wspólne zobowiązanie

Decyzja o tym, jak zarządzać szkołami i kształceniem, należy do poszczególnych państw członkowskich. Komisja Europejska może jednak pomóc im w radzeniu sobie z wyzwaniami związanymi z różnorodnością językową przez wspieranie i koordynowanie działań oraz nadanie nauczaniu wymiaru europejskiego. Współpraca pomiędzy Komisją i państwami członkowskimi oparta jest na tzw. otwartej metodzie koordynacji. Zamiast prawodawstwa Komisja opracowuje zalecenia i wskaźniki, a także promuje porównywanie działań i wymianę najlepszych praktyk. Podstawa dalszych ulepszeń: W 2007 r. w ramach przeglądu planu działań na rzecz promowania nauki języków oraz różnorodności językowej rozważano rozszerzenie jego zasięgu. W przeglądzie podkreślono potrzebę zwiększenia motywacji, udostępnienia większej liczbie uczących się, także w ramach kształcenia zawodowego, szerszego wyboru języków oraz poprawienie jakości i atrakcyjności kursów poprzez włączenie nieformalnych metod nauczania, stosowanie telewizji, Internetu i innych mediów. Odnowione zobowiązanie: Na posiedzeniu Rady państwa członkowskie, przyjmując strategię z 2008 r., zobowiązały się do realizacji nowego zestawu celów. Uznając potrzebę lepszej współpracy, po raz pierwszy cele te poparły w swoich opiniach wszystkie instytucje europejskie: Parlament Europejski, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów. Podsumowując: Aby wspierać państwa członkowskie, Komisja opracuje i opublikuje wykaz najlepszych praktyk w uczeniu się i nauczaniu języków.

4. Wspólny cel: uczenie się języków przez całe życie Państwa członkowskie utrzymały cele z Barcelony jako zasadę przewodnią nauki języków w przyszłości. Wspólnym celem jest nadal, aby wszystkie dzieci w wieku szkolnym uczyły się co najmniej dwóch języków obcych. Rzeczywiste uczenie się przez całe życie: Zgodnie ze strategią z 2008 r. znajomość języków należy do najistotniejszych umiejętności we współczesnym świecie. Zalecając w zdecydowany sposób realizację ambitnej polityki nauki dwóch języków obcych, Komisja podkreśla zarazem, że nauka języków nie powinna być ograniczona do kontekstu szkolnego. Języki nie powinny być domeną wyłącznie uczniów i lingwistów; odpowiednio opracowanych kursów potrzebują także uczniowie w systemie kształcenia zawodowego lub niezwiązanego z językami, a także uczący się dorośli. Nasza koncepcja to przyjęcie nowego podejścia, obejmującego także pasywną lub częściową znajomość języka, które pozwoli objąć całe społeczeństwo polityką Komisji mającą otwierać nowe możliwości. Cel: System nauczania języków szybko się rozwija i już ponad połowa uczniów objęta jest programami nauczania zawierającymi naukę dwóch języków obcych. Aby osiągnąć prawdziwą zmianę, wiele jednak pozostaje jeszcze do zrobienia. Przyjęto, że wczesne nauczanie języków może być najważniejszym elementem budowania podstaw do nauki języków w dalszej karierze szkolnej. Wspieranie postępów: Komisja opracowała wskaźniki mające pomóc państwom członkowskim w ocenie dokonanych postępów oraz zaproponowała nowe cele dla nauki języków: w 2020 r. co najmniej 80% uczniów gimnazjów powinno uczyć się co najmniej dwóch języków obcych. Inwestowanie w naukę języków: Program „Uczenie się przez całe życie” stanowi wsparcie wysiłków państw członkowskich, promując projekty i sieci współpracy oraz wspierając rozpowszechnianie najlepszych praktyk. Pomoc finansowa dla projektów związanych z nauką języków realizowanych w ramach tego programu została zwiększona o 66% i rozszerzona w 2007 r. na wszystkie języki urzędowe, regionalne i języki mniejszości.

Grupa Wysokiego Szczebla ds. Wielojęzyczności: W odpowiedzi na komunikat z 2005 r. „Nowa strategia ramowa w sprawie wielojęzyczności” powołano grupę europejskich ekspertów, których zadaniem jest zapewnienie wsparcia i doradztwa w ramach rozwijanych inicjatyw, a także wniesienie nowej energii i pomysłów dotyczących całościowego traktowania wielojęzyczności w Unii Europejskiej. Ustalenia grupy koncentrowały się na znaczeniu zwiększania świadomości i wzmacniania motywacji do nauki języków, na możliwościach środków przekazu w procesie tworzenia, pogłębiania i podtrzymywania motywacji do nauki języków, na językach w biznesie, na nowych tendencjach i potrzebach w zakresie tłumaczeń ustnych i pisemnych, na językach regionalnych i językach mniejszości oraz na badaniach naukowych w dziedzinie wielojęzyczności.

5. Wielojęzyczność atutem w biznesie 11

Środowisko przedsiębiorców często bazuje tylko na jednym języku komunikacji. Tymczasem konsumenci, zarówno jedno-, jak i wielojęzyczni, wolą komunikować się we własnym języku, a przedsiębiorstwa, mimo istnienia międzynarodowych rynków, zdobywają nowych klientów głównie lokalnie. Przez wielojęzyczność ku nowym rynkom: Najważniejszym wnioskiem płynącym z bada nia sfinansowanego przez Komisję Europejską i przedstawionego wiosną 2007 r. było stwierdzenie, że przedsiębiorstwa niedysponujące umiejętnościami językowymi tracą możliwości działania. Ocenia się, iż 11% eksportujących europejskich MŚP (945 tys. przedsiębiorstw) traci kontrakty z powodu barier językowych. Aktywniejsze inwestowanie w języki – zatrudnianie rodzimych użytkowników języka (native speakers), pracowników wykazujących się umiejętnościami językowymi, korzystanie z usług tłumaczy ustnych i pisemnych – wzmocniłoby europejskie przedsiębiorstwa w stopniu wyraźnie przewyższającym dodatkowe obciążenie lub koszty. Języki wspierają konkurencyjność: Aby zwiększyć świadomość przedsiębiorców w zakresie kluczowej roli wielojęzyczności dla konkurencyjności gospodarczej, Komisja zorganizowała w końcu 2007 r. konferencję zatytułowaną „Języki to biznes”. Aby rozwinąć te kwestie, powołana została grupa złożona z wiodących przedstawicieli przedsiębiorców, mająca na celu analizę sposobów przekształcenia języków Europy w przewagę konkurencyjną. W sprawozdaniu przedstawionym w 2008 r. grupa zaleciła, by krajowe rządy promowały naukę szerokiego zestawu języków oraz by organy krajowe, regionalne i lokalne wspierały przedsiębiorstwa w wysiłkach podejmowanych dla poprawienia ich strategii językowej. Proponuje się rozszerzenie istniejących programów wymiany, tak by objęły one nowe grupy docelowe, oraz wprowadzenie praktyki bardziej aktywnego i twórczego podejścia ze strony indywidualnych przedsiębiorstw.

Platforma wymiany: W następstwie jednego z kluczowych zaleceń Komisja zamierza stworzyć jesienią 2009 r. stałą platformę europejską działającą na rzecz języków w biznesie. Zapewni ona przedsiębiorcom, związkom zawodowym, izbom handlowym, szkołom i władzom edukacyjnym forum dyskusji nad najlepszymi praktykami w celu likwidowania różnic między potrzebami przedsiębiorstw a ofertą edukacyjną. Rozważane pomysły to między innymi rozszerzenie programów mobilności, tak by nowe grupy mogły stosować w praktyce swoje umiejętności językowe w rzeczywistych sytuacjach życiowych, oraz promowanie internetowych narzędzi tłumaczeniowych dla małych przedsiębiorstw, mających ograniczony dostęp do wielojęzycznych pracowników.

6. Znajomość języków a lepsze miejsca pracy i nowe możliwości Nauka języków nie jest sama w sobie celem, ale powinna otwierać przed każdym nowe perspektywy. Dlatego strategiczny dokument z 2008 r. dowodzi również, że wielojęzyczność może odblokować pełny potencjał jednolitego rynku w zakresie lepszych miejsc pracy i zamożności. Mobilność a znajomość języków: Mobilność związana z pracą stała się już rzeczywistością dla 2% obywateli w wieku aktywności zawodowej, którzy żyją i pracują w innym państwie członkowskim. Najczęściej przywoływaną przeszkodą w poszukiwaniu nowych możliwości jest nieznajomość języków dotycząca samych pracowników lub ich rodzin. Komisja zachęca zatem do pełnego korzystania z możliwości wymiany doświadczeń, partnerstw tradycyjnych oraz partnerstw przez Internet (e-twinning) oferowanych w ramach programów edukacyjnych i szkoleniowych. Programy mobilności, organizowane w ramach inicjatyw takich, jak „Uczenie się przez całe życie” i „Młodzież w działaniu”, są owocne, ale powinny być szerzej dostępne. Zwiększenie szans na zatrudnienie dla każdego: Komisja Europejska rozpoczęła stałą kampanię na rzecz zwiększenia świadomości wartości dodanej nauki języków dla poprawienia szans na zatrudnienie: każda osoba władająca więcej niż jednym językiem obcym i wykazująca związane z tym umiejętności międzykulturowe ma większe szanse na znalezienie lepszej pracy. Potencjał, który niosą ze sobą migranci: W państwach członkowskich przebywa niemal dwukrotnie więcej migrantów spoza UE niż migrantów z innych krajów członkowskich. Pracownicy ci często muszą podejmować znaczne wysiłki, aby zdobyć umiejętności językowe konieczne do znalezienia zatrudnienia i pełnej integracji w nowym środowisku. Wysiłki podejmowane w celu zwiększenia znajomości języków muszą obejmować nie tylko dzieci w wieku szkolnym, ale wszystkich członków rodziny. W niektórych państwach członkowskich Komisja zaobserwowała przykłady skutecznych działań, które mogą służyć innym za wzór. Zapewnienie wielojęzycznych usług oraz promowanie dialogu zapewniają całej społeczności korzyści społeczne i ekonomiczne. Migranci są także cennym źródłem umiejętności językowych w przypadku potrzeby kontaktów w zglobalizowanym świecie.

7. Tłumaczenie – wspólny język 14

Dostęp do literatury w innym języku jest kluczem do poznania szerszych aspektów obcej kultury i myśli. Jak słusznie wskazała grupa Maaloufa, nauka bliskiego sercu języka jest drogą do zrozumienia jego historii, kultury i używających go ludzi. Dlatego też Komisja tak silnie podkreśla znaczenie tłumaczeń. Ułatwienie dostępu do kultury: Według słynnego stwierdzenia Umberto Eco: „językiem Europy jest tłumaczenie”. Tłumaczenia literackie otrzymują wsparcie w ramach polityki kulturalnej, ponieważ rozpowszechniają dziedzictwo kulturowe Europy i promują dialog międzykulturowy. Program Komisji „Kultura” na lata 2007–2013 pomógł już finansować przetłumaczenie wielu tysięcy dzieł literackich, a UE jest jedną z najważniejszych instytucji finansujących tłumaczenia literackie w Europie. Europejska debata: Tłumaczenie literackie jest w wyraźny sposób związane z szerszą polityką wielojęzyczności: jest ono najprostszym sposobem obalania barier językowych i budowania porozumienia między ludźmi i językami. W listopadzie 2008 r. Komisja zaprosiła cenionych pisarzy, tłumaczy, wydawców, nauczycieli akademickich i dziennikarzy do uczestnictwa w imprezie z udziałem przewodniczącego José Manuela Barroso. Jej rezultatem były nowe idee oraz sugestia zorganizowania konferencji na ten sam temat w kwietniu 2009 r. Jej celem jest rozpoczęcie w Europie szerokiej debaty na temat tłumaczenia literackiego, które oprócz tego, że jest znaczącą gałęzią przemysłu, wspiera także integrację i porozumienie między kulturami Europy. Osoby związane z dziedziną tłumaczeń, o różnym pochodzeniu, podejmą dyskusję nad różnymi aspektami tłumaczenia i rolą tłumaczy jako „kulturalnych mediatorów”. Młodzi tłumacze: Aby zachęcić młodych ludzi do zdobywania zawodu tłumacza, Komisja Europejska zaproponowała im wyzwanie w postaci corocznego ogólno europejskiego konkursu Juvenes Translatores zapoczątkowanego w 2007 r. Jego sukces dowodzi dużego zainteresowania językami obcymi wśród młodych ludzi ze szkół ponadpodstawowych.

8. Języki w służbie obywateli 15

W opinii Komisji wielojęzyczność powinna służyć obywatelom: wszyscy, nie tylko elita, powinni mieć możliwość nauki języków. Pracownicy posiadający umiejętności językowe oraz zawodowi tłumacze pomagają funkcjonować instytucjom w wielojęzycznych społeczeństwach. Wspierają oni migrantów w sądach, szpitalach, w kontaktach z policją i służbami emigracyjnymi, a tym samym przyczyniają się do ochrony praw ludzkich i demokracji. Wymiar lokalny: Aby posłużyć się praktycznym przykładem: niektóre miasta i turystyczne ośrodki w Europie mają znaczne doświadczenie w zaspokajaniu potrzeb turystów oraz zagranicznych pracowników i studentów. Podstawowe informacje dostępne są w różnych językach, a osoby wielojęzyczne pełnią rolę mediatorów i tłumaczy, ułatwiając dostęp do nich i integrację. Komisja zachęca do tego rodzaju inicjatyw i wspiera rozpowszechnianie dobrych praktyk w tym zakresie. Podobnie Komisja zaleciła krajowym punktom kontaktowym, stworzonym na podstawie dyrektywy usługowej, zapewnienie dostawcom usług i klientom wielojęzycznej informacji. Interpretacja prawa: W pewnych sytuacjach dla ochrony praw podstawowych niezbędne jest odpowiednie wsparcie językowe. Zwiększona mobilność w Europie łączy się z postępowaniami sądowymi, często dotyczącymi osób o ograniczonej znajomości języka, w którym prowadzone jest postępowanie. Dla przeanalizowania tej kwestii powołano w 2008 r. grupę niezależnych ekspertów – forum refleksji nad wielojęzycznością i kształceniem tłumaczy ustnych. W sprawozdaniu z marca 2008 r. grupa ta wskazała sposoby rozpowszechniania najlepszych praktyk i poprawy jakości kształcenia ustnych tłumaczy przysięgłych w państwach członkowskich. Dla dobrobytu obywateli niezwykle ważne jest także używanie języków w obszarze opieki zdrowotnej. Większa mobilność związana z pracą lub turystyką sprawia, że pracownicy służby zdrowia w coraz większym stopniu muszą radzić sobie ze zrozumieniem pacjentów posługujących się językiem innym niż ich własny. Największym wyzwaniem są sytuacje nagłych wypadków oraz konieczność używania bardzo specjalistycznego słownictwa. Jest to wyraźny przykład na to, dlaczego Komisja zachęca państwa członkowskie do włączenia zagadnień wielojęzyczności także w inne obszary polityki.

Media – element odpowiedzi: Niemal każdy w UE ma dostęp do mediów. Mogą one być niezwykle skutecznym, nieformalnym sposobem motywowania znacznej liczby osób do nauki języków w sposób wykraczający poza metody stosowane w formalnej edukacji. Programy telewizyjne mogą obudzić ciekawość innych kultur, zachęcając ludzi do nauki nowych języków obcych lub do odświeżenia ich znajomości. Internet może być pomocą dla uczących się dzięki portalom edukacyjnym i innym materiałom zawartym na stronach internetowych. Nowe technologie pozwalają widzom na oglądanie filmów w obcym języku w wersji z napisami, łącząc tym samym naukę z przyjemnością. Idąc dalej: Komisja, oprócz dotychczasowych działań w tej dziedzinie, otworzy jesienią 2009 r. platformę wymiany najlepszych praktyk przeznaczoną dla organizacji społecznych i mediów, pomagającą w pełni realizować potencjał korzyści związanych z językami i kulturą.

9. Nowe technologie, droga ku przyszłości Najnowsze technologie już teraz zwiększają wydajność pracy tłumaczy ustnych i pisemnych pracujących w instytucjach UE. Niektóre ze stworzonych ostatnio przez Komisję i dostępnych w Internecie narzędzi językowych mają służyć znacznie szerszemu gronu odbiorców. Rejestr przemówień: Europa potrzebuje tłumaczy ustnych wykształconych według najwyższych standardów, ale zdobycie odpowiedniego materiału do ćwiczeń praktycznych jest trudne. Ten zbiór narzędzi jest rozwiązaniem dla uczelni, a także dla pracowników i zewnętrznych tłumaczy ustnych. Jest to opracowana przez służby tłumaczeń ustnych Komisji, z pomocą innych instytucji, baza danych zawierająca prawdziwe przemówienia przygotowane przez organizacje krajowe lub międzynarodowe. Przemówienia zaklasyfikowane są według różnych stopni trudności, studenci mogą pobrać ich zapisy i nagrać własne tłumaczenie. System pomaga poprawiać umiejętności tłumaczeniowe studentów uczelni, a zawodowym tłumaczom ustnym poszerzyć ich kombinacje językowe. Rejestr ma docelowo objąć jak największą liczbę języków. IATE (Inter-Active Terminology for Europe) jest centralną terminologiczną bazą danych wszystkich instytucji Unii Europejskiej, która w czerwcu 2007 r. została otwarta dla szerokiego grona użytkowników. IATE stanowi jedyny punkt dostępu do prawie 1,4 mln wielojęzycznych terminów przekazywanych przez wszystkie instytucje i szczegółowo weryfikowanych. Jest ona regularnie uaktualniana i może być rozszerzana, aby odpowiadać na nowe potrzeby. Do zapewnianych przez nowoczesną technologię możliwości wielojęzycznej komunikacji należą także interaktywne konferencje i czaty. Pozwalają one na interakcję w czasie rzeczywistym uczestników na całym świecie, którzy mogą śledzić dyskusję w swoim języku, a ich wypowiedzi mogą być tłumaczone. Nadawanie w Internecie (webcasting) umożliwia na przykład osobom znajdującym się w różnych miejscach świata śledzenie konferencji w każdym języku, w którym dokonywane jest tłumaczenie symultaniczne w sali konferencyjnej.

Wielojęzyczne czaty w sieci pozwalają obywatelom brać udział w „otwartym dialogu” na różne tematy. Uczestnicy mogą wpisywać pytania lub komentarze we własnym języku. Są one odczytywane (i tłumaczone) w sali konferencyjnej , a pytający mogą słyszeć odpowiedzi we własnym języku dzięki tłumaczeniu przesyłanemu drogą internetową. Wszystkie te technologie, rozszerzając korzyści z wielojęzyczności poza instytucje unijne, pomagają zbliżyć UE do obywateli i stanowią zachętę do zrozumienia i dialogu.

10. Przestrzeń dialogu 19

Unia Europejska stworzyła de facto otwartą przestrzeń dialogu. Nie będąc w żadnym razie „wieżą Babel”, instytucje UE rzeczywiście pracują w warunkach wielojęzyczności. Wielojęzyczność działa – sukces rozszerzenia: Ze względu na wielojęzyczny charakter prawodawstwa i wielu publikacji Komisja zbudowała największe na świecie i najbardziej zaawansowane technicznie służby tłumaczeniowe. Utrzymana została zasada leżąca u podstaw Unii, czyli równość wszystkich języków urzędowych, pomimo trudnej do zachowania równowagi między zapotrzebowaniem na tłumaczenia a posiadanymi zasobami. Unia Europejska jest jedyną w swoim rodzaju organizacją polityczną. Nigdy wcześniej dawni wrogowie nie zdecydowali o oddaniu znacznej części swojej suwerenności na zasadach równości i całkowitej dobrowolności. Aby tego dokonać, musieli się wykazać niezwykłym poziomem wzajemnego zaufania i współpracy. Właśnie dlatego, że żaden kraj nie narzuca swojej woli innym, żaden pojedynczy język nie mógłby zastąpić innych. Dokumenty UE stanowią prawo, które musi być stosowane przez rządy, przedsiębiorstwa i obywateli. Obywatele muszą mieć możliwość ich przeczytania i zrozumienia, a ich wybrani przedstawiciele muszą mieć sposobność dyskutowania w Europie bez ograniczeń związanych z językiem. Przy podejmowaniu decyzji muszą oni dokładnie wiedzieć, do czego się zobowiązują. Wymagają oni równych zasad dla wszystkich języków i zasługują na to, aby takie warunki im zapewnić. Koszt demokracji: Taka polityka zapewniła osiągnięcie w pełni funkcjonującego systemu 23 języków urzędowych, pozwalającego znacznej liczbie przedstawicieli rządów, zainteresowanych podmiotów i obywateli na aktywne uczestnictwo i porozumiewanie się bez barier językowych. Oczywiście system ten powoduje koszty finansowe. W przeliczeniu wynoszą one nie więcej niż 2,50 euro rocznie na obywatela.

Dostęp do prawodawstwa i publikacji: Obywatele i przedsiębiorstwa potrzebują dostępu do aktualnej i dokładnej bazy prawodawstwa UE w ich własnych językach. Z końcem 2009 r. zapewni go nowa wersja bazy danych EUR-Lex, która będzie zawierać mające moc prawną teksty dorobku prawnego Wspólnoty we wszystkich językach urzędowych UE. Równocześnie księgarnia internetowa EU Bookshop, współpracująca z biblioteką cyfrową Europeana i uzupełniająca ją, zapewni obywa telom łatwy dostęp do wszystkich publikacji instytucji europejskich od 1952 r. Komunikowanie na poziomie lokalnym: Odpowiedzialni za wielojęzyczność urzędnicy łącznikowi Komisji w państwach członkowskich mają za zadanie zagwarantowanie, że strony internetowe i wydarzenia dotyczące komunikacji prezentują to, co się dzieje w Brukseli przy użyciu żywego języka, którym posługują się lokalne społeczności. Równocześnie zapewniają oni Komisji aktualny obraz krajowego punktu widzenia.

11. Globalna wioska 21

We współczesnej globalnej wiosce, w której postęp technologiczny pozwala na praktycznie natychmiastowy kontakt z każdym i wszędzie, nauka języków obcych jest najlepszym sposobem zdobywania wiedzy o innych kulturach, wartościach i sposobie myślenia. Wielojęzyczność jest zatem kluczowym elementem naszych stosunków zewnętrznych. Poza Unią Europejską: Komisja zachęca do rozpowszechniania języków i wartości europejskich przez promowanie nauczania i wymiany zagranicznej. W Unii Europejskiej: Komisja propaguje korzyści związane ze znajomością języków spoza UE, tak by europejskie przedsiębiorstwa i obywatele mieli bezpośredni kontakt pozwalający wykorzystywać możliwości istniejące poza UE. Współpraca działa: Komisja podpisała już porozumienia o współpracy ze strategicznymi partnerami, takimi jak Indie i Chiny. Uniwersytety w całej Europie z zapałem podejmują to wyzwanie, organizując współpracę i wymianę z partnerami z krajów spoza UE. Budowane przez nich sieci współpracy tworzą nowy obszar międzynarodowego dialogu. Dzielenie się umiejętnościami: Służby językowe Komisji zbudowały system bliskiej współpracy w ramach procesu kształcenia tłumaczy pisemnych i ustnych z partnerami spoza Europy, takimi jak Unia Afrykańska, Makao, Rosja, Wietnam i USA.

Referencje 22

• Wielojęzyczność: atut dla Europy i wspólne zobowiązanie http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2008:0566:FIN:PL:PDF • Wykaz działań wspólnotowych w zakresie wielojęzyczności i wyniki publicznych konsultacji przeprowadzonych za pośrednictwem Internetu http://ec.europa.eu/education/languages/pdf/com/inventory_en.pdf • Języki są ważne dla przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa osiągają lepsze wyniki dzięki znajomości języków. Zalecenia Forum Biznesu ds. Wielojęzyczności ustanowionego przez Komisję http://ec.europa.eu/commission_barroso/orban/docs/business_papers/ davignon_pl.pdf • Zbawienne wyzwanie. W jaki sposób wielość języków mogłaby skonsolidować Europę. Propozycje Grupy Intelektualistów ds. Dialogu Międzykulturowego utworzonej z inicjatywy Komisji Europejskiej http://ec.europa.eu/education/policies/lang/doc/maalouf/report_pl.pdf • Sprawozdanie końcowe Grupy Wysokiego Szczebla ds. Wielojęzyczności utworzonej z inicjatywy Komisji Europejskiej http://ec.europa.eu/education/policies/lang/doc/multireport_en.pdf • Sprawozdanie z realizacji planu działania pod tytułem „Promowanie nauki języków obcych i różnorodności językowej” http://ec.europa.eu/education/policies/lang/doc/com554_pl.pdf • Ramy europejskiego badania kompetencji językowych http://ec.europa.eu/education/policies/2010/doc/com184_pl.pdf • Badanie przeprowadzone przez ELAN na temat wpływu niewystarczającej znajomości języków obcych na gospodarkę europejską z grudnia 2006 r. http://ec.europa.eu/education/languages/Focus/docs/elan_en.pdf • Program „Uczenie się przez całe życie” http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-programme/doc78_en.htm