Manchester

MANCHESTERUNITED d i a b e l s ka b i o g r a f i a

MANCHESTERUNITED d i a b e l s ka b i o g r a f i a

JIM WHITE

tłumaczenie:

RADOSŁAW CHMIEL, BARTOSZ SAŁBUT

KRAKÓW 2017

Manchester United. The Biography. From Newton Heath to Moscow, the Complete Story of the World’s Greatest Football Club wsqn.pl

Copyright © Jim White 2008, 2009, 2017 Copyright © for the Polish edition by Wydawnictwo SQN 2017 Copyright © for the translation by Radosław Chmiel (1–15), Bartosz Sałbut (16–24) 2017

WydawnictwoSQN wydawnictwosqn

Redakcja – Maciej Cierniewski, Natalia Michalczyk Korekta – Magdalena Jarnotowska, Teresa Łozowska Projekt typograficzny i skład – Joanna Pelc Okładka – Paweł Szczepanik / BookOne.pl

SQNPublishing wydawnictwosqn WydawnictwoSQN Sprzedaż internetowa labotiga.pl

B

All rights reserved. Wszelkie prawa zastrzeżone.

Książka ani żadna jej część nie może być przedrukowywana ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w środkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy.

283

Wydanie I, Kraków 2017 ISBN: 978-83-7924-692-2

E-booki Zrównoważona gospodarka leśna Antiqua quae nunc sunt, fuerunt olim nova

Wstęp Mateusza Rychlaka

Historia, którą trzeba poznać

Współcześni kibice Manchesteru United to diabelscy szczęściarze. No bo fani ilu zespołów mogą powiedzieć, że w ich klubie grali najlepsi piłkarze na świecie? Ilu kibiców może powiedzieć, że przez ponad dwie dekady na ławce trenerskiej ich drużyny zasiadał najlepszy menedżer w historii futbolu? Ilu wreszcie widziało to wszystko na własne oczy?

Futbol w ostatnich latach zmienił się diametralnie. Do gry weszli potężni inwestorzy, którzy zaczęli traktować piłkę nożną jak biznes. Na stole pojawiły się gigantyczne kontrakty i kwoty transferowe. Na Starym Kontynencie coraz śmielej rozpychają się kluby, które jeszcze do niedawna były ligowymi średniakami. Olbrzymie fundusze w swoje zespoły pompują również Chińczycy, wierząc, że szybko nadrobią lata świetlne dzielące ich od najlepszych europejskich klubów. Na szczęście w futbolu nie wszystko można kupić.

Historia i tożsamość są tym, co pozwala odróżnić wielkie kluby od piłkarskich nuworyszy, pragnących sukcesów w jak najkrótszym czasie i liczących na zwrot z inwestycji. A jeśli o historii mowa, to trudno w angielskim futbolu o klub z historią bogatszą niż Manchester United. „Gra w Manchesterze United wymaga olbrzymich poświęceń. To klub ludzi, którzy ciężko pracują. Nie ma tutaj drogich kamieni i błyskotek.

W Manchesterze United dźwigasz na swoich barkach klubową historię. Staniesz się prawdziwym Czerwonym Diabłem dopiero wtedy, kiedy w pełni to zrozumiesz” – stwierdził kiedyś Patrice Evra, który rozegrał w barwach klubu z Old Trafford 379 meczów.

Historia, którą trzeba poznać • 7

Historia jest i zawsze była powodem do dumy kibiców Manchesteru United. Współcześni fani widzieli, jak sir Alex Ferguson tworzył swoje mistrzowskie zespoły. Szkot zdobył z Czerwonymi Diabłami aż 38 trofeów i sprawił, że United zostało najbardziej utytułowanym klubem piłkarskim w historii angielskiego futbolu. To dzięki sir Aleksowi piłkarski świat poznał takich graczy jak Ryan Giggs, Paul Scholes, David Beckham, Roy Keane, Éric Cantona, Wayne Rooney czy Cristiano Ronaldo.

Ale myli się ten, kto myśli, że Manchester United to tylko historia sir Aleksa Fergusona i nieustającego pasma sukcesów. Ten klub to nie tylko historia sir Matta Busby’ego i odbudowy drużyny po traumatycznej katastrofie monachijskiej. To nie tylko historia piłkarskich legend takich jak George Best, sir Bobby Charlton i Denis Law. W klubie z Old Trafford historia czai się za każdym rogiem. Dziś nawet najbardziej zagorzali kibice Manchesteru United nie wspominają takich ludzi jak James W. Gibson, który uratował Czerwone Diabły przed bankructwem, czy John Henry Davies, który, jak głosi klubowa legenda, zdecydował się zainwestować w klub, bo znalazł psa należącego do kapitana Harry’ego Stafforda.

Dzieje Manchesteru United są pełne ciekawostek i zaskakujących faktów. Wiele z nich w książce, którą trzymacie w rękach, przedstawia Jim White. Pozwolą one lepiej zrozumieć, czym jest klub z Old Trafford i jak bogata jest jego historia. A w niej nie brakowało spektakularnych sukcesów, ale także i bolesnych upadków. To historia, którą każdy kibic United powinien poznać.

Mateusz Rychlak DevilPage.pl

Wstęp do polskiego wydania

José Mourinho chyba nie był zadowolony. Skrzywione usta, oskarżycielski wzrok błądzący po pomieszczeniu, cichy głos, monotonny styl wypowiedzi.

Z pewnością nie bawił się dobrze.

Z drugiej strony on już od dawna nie sprawiał wrażenia zadowolonego człowieka. Błysk w oku, z którym w 2004 roku pojawił się w angielskiej piłce jako charyzmatyczny menedżer, dawno przygasł. Portugalczyk znajdował się właśnie na samym szczycie zawodowych dokonań, prowadził Manchester United. To była jego praca marzeń, dodatkowo zupełnie przyzwoicie płatna. Z krążących plotek wynika, że jego konto zasilała rocznie kwota 10 milionów funtów. To już samo w sobie powinno wystarczyć, aby wywoływać szeroki uśmiech na jego twarzy.

Nic z tego! W zimne jesienne popołudnie na konferencji prasowej w Swansea Mourinho sprawiał wrażenie przygnębionego, rozczarowanego, pokonanego. Usiadł szybko przed ścianką z logo sponsorów, aby odpowiadać na pytania dziennikarzy. Można było jednak odnieść wrażenie, że wolałby w tym momencie być gdzie indziej, gdziekolwiek indziej.

Co ciekawe, jego zespół właśnie wygrał. Zdecydowanie, gładko, bez problemu. Jego piłkarze z chirurgiczną precyzją rozgromili rywali o klasę gorszych. Właśnie poprowadził drużynę w bardzo dobrym meczu, w którym bramki zdobyło dwóch kupionych przez niego zawodników. Za sprawą dwóch goli doświadczonego napastnika Zlatana Ibrahimovicia i trafienia pretendującego do bramki sezonu w wykonaniu Paula Pogby (chwilowo Wstęp do polskiego wydania • 9

najdroższego piłkarza na świecie) jego zespół miał wywieźć ze Swansea trzy punkty. Mimo to Mourinho odpowiadał na pytania z wyraźnie kwaśną miną. Bóg jeden wie, jak by wyglądał, gdyby United przegrało.

Cóż, Portugalczyk faktycznie miał się czym martwić. Bynajmniej nie tym, że od trzech miesięcy ciągle mieszkał w nękanym przez paparazzich hotelu w centrum miasta, a jego żona i dzieci zostały w rodzinnym domu w Londynie. Jego myśli zaprzątały kwestie znacznie poważniejsze niż mieszkanie. Był trzecim z kolei menedżerem, który usiłował wypełnić wielką lukę, jaką pozostawił po sobie Alex Ferguson. Teraz powoli zaczynało do niego docierać, że czeka go wyzwanie znacznie większe, niż sobie wyobrażał.

Po dokładniejszej analizie dostrzegł, że zespół przejęty przez niego latem 2016 roku był płytki, nieregularny i kruchy. Tworzyli go piłkarze warci więcej niż PKB niejednego małego afrykańskiego państwa, którzy jednak nie dawali większych szans na sięgnięcie po tytuł mistrzowski w najbliższej przyszłości. Owszem, poprzedniego lata pod rządami van Gaala wygrali Puchar Anglii, ale tytuł o zasadniczym znaczeniu dla klubu – mistrzostwo Premier League – wydawał się poza ich zasięgiem. Manchester City, Arsenal, Liverpool, Chelsea i Tottenham znajdowały się na fali wznoszącej, w związku z czym Mourinho mógł się nabawić bólu karku od samego patrzenia w górę tabeli.

W jego wyrazie twarzy nie było ani grama aktorstwa. Po kilku pytaniach o przebieg meczu padło to, którego spodziewał się od samego początku. Na ile solidny jest jego zespół. Menedżer odparł, że nie bardzo, a w zasadzie to jest bardzo niesolidny.

Głównym powodem narzekań Mourinho było to, że kilku jego piłkarzy wymówiło się kontuzjami od udziału w rywalizacji. Jemu wydawało się to dziwne. Porządny sportowiec zawsze ma jakiegoś siniaka, coś go boli albo odczuwa gdzieś mrowienie. Nikt nigdy nie jest zdrowy w 100 procentach.

Reporterom powiedział, że przyjaźni się z pewnym topowym tenisistą, który wychodząc na kort, zawsze się na coś uskarża. Krótko mówiąc, oczekiwał od zespołu, że ten zhardzieje. Piłkarze mieli zacząć się zachowywać jak prawdziwi mężczyźni, gotowi wystawić swoje ciało na szwank.

10 • Manchester United. Diabelska biografia

Nie tylko Mourinho tego oczekiwał. Menedżer stwierdził, że chodzi tu o coś znacznie istotniejszego niż jego osobiste życzenia – chodzi o kulturę Manchesteru United. W tej instytucji oczekuje się od pracowników utrzymywania najwyższych standardów. To jest Manchester United.

Podczas gdy Mourinho rozmawiał z mediami, kilka tysięcy kibiców gości wylewało się ze stadionu i wsiadało do autokarów i samochodów, aby ruszyć w podróż powrotną do domu. A dom ten mógł być wszędzie. Mourinho słusznie mówił o instytucji, która prowadziła działalność na ogromną skalę i dysponowała globalną siłą oddziaływania. Z badań przeprowadzonych w 2014 roku na zamówienie klubu wynika, że aż 75 milionów osób na całym świecie deklaruje jakiś rodzaj więzi z Manchesterem United.

Wielu takich ludzi można spotkać na lotnisku w Manchesterze rankiem na drugi dzień po meczu. Przez bramki kontroli bezpieczeństwa przewija się wtedy tłum mówiący w najróżniejszych językach. Kibice Manchesteru United pochodzą z najodleglejszych zakątków globu. Ciepłe uczucia względem wszystkiego tego, co symbolizuje klubowa czerwień, żywi podobno 23,6 miliona Chińczyków, 5,9 miliona obywateli RPA, 3,5 miliona mieszkańców Malezji, 3,2 miliona Amerykanów, 3,2 miliona Australijczyków, 3,2 miliona obywateli Tajlandii, 2,3 miliona Japończyków, 2,2 miliona Polaków, 2,1 miliona mieszkańców Singapuru, 1,4 miliona Kanadyjczyków, a oprócz tego jeszcze paru mieszkańców angielskiego miasta Torquay.

W Irlandii sympatię dla Manchesteru United deklaruje 1,3 miliona ludzi, czyli jedna trzecia całej populacji wyspy. Oficjalny fanklub Czerwonych Diabłów ma tam aż 79 oddziałów, więc nikt nie musi daleko jeździć, aby znaleźć się w gronie ludzi o takich samych upodobaniach sportowych.

W malutkich wioskach po obu stronach granicy funkcjonują kluby, które organizują spotkania i wyjazdy na mecze. W Irlandii Północnej kibicowanie United to jeden z niewielu czynników kulturowych, na podstawie którego nie można jednoznacznie zakwalifikować kogoś do żadnej strony ścisłego podziału – pomarańczowych kibiców United jest równie wielu co zielonych. Skandynawski oddział oficjalnego fanklubu United Wstęp do polskiego wydania • 11

zrzesza niemal 30 tysięcy członków, przy czym liczba ta gwałtownie wzrosła w 1996 roku, gdy Alex Ferguson podpisał kontrakt z Olem Gunnarem Solskjærem. Solskjær nazwał kiedyś United „największym klubem w Norwegii”, mając na myśli także wszystkie lokalne zespoły. Robi się z tego coraz większa globalna kongregacja, a to rodzi konkretne implikacje finansowe.

Im więcej kibiców, tym lepsze wyniki finansowe. W 1980 roku, po śmierci właściciela klubu Louisa Edwardsa, jego syn Martin zlecił wycenę klubu na potrzeby postępowania spadkowego. Wtedy wartość tę oszacowano na 2 miliony funtów. W 2005 roku, dzięki największemu kredytowi hipotecznemu w historii piłki nożnej, Glazerowie zapłacili za United 800 milionów funtów. W 1964 roku BBC płaciła Football League 5 tysięcy funtów rocznie za prawa transmitowania meczów ligowych, a klub dostawał z tego 50 funtów. W 2016 roku przychody klubu ze sprzedaży praw telewizyjnych sięgną 100 milionów funtów. W 1989 roku bilet na mecz na trybunę Stretford End kosztował 4 funty. W 2016 roku cena biletów na jeden mecz Premier League waha się od 31 do 53 funtów (jeżeli jednak ktoś chciałby zjeść wytworny posiłek w klubowym muzeum, może zapłacić nawet ponad 300 funtów za bilet specjalny – wystarczy podać swoje dane i numer karty kredytowej na stronie internetowej klubu). W 1985 roku najlepiej opłacanym piłkarzem United był Bryan Robson, który zarabiał 93 tysiące funtów rocznie. Po 23 latach Paul Pogba rzekomo dostaje powyżej 250 tysięcy funtów tygodniowo.

Powyższe dane są ze sobą skorelowane. Przychody klubu pochodzą od jego kibiców, to oni utrzymują United. Im więcej fanów, tym więcej pieniędzy. Część pieniędzy pochodzi ze źródeł pośrednich, na przykład z abonamentów za płatną telewizję. Duża część przychodów jest generowana z licznych umów komercyjnych zawieranych w klubowych gabinetach w Mayfair (na komicznej liście obok producentów makaronu z Dalekiego Wschodu znajdują się duże koncerny zajmujące się zrównoważoną energetyką). Sporo pieniędzy wpływa do klubowej kasy bezpośrednio, czyli ze sprzedaży biletów oraz replik zmienianych co sezon koszulek meczowych (tak się składa, że najpopularniejszym rozmiarem w United Megastore 12 • Manchester United. Diabelska biografia

jest XXL). United do tego stopnia kojarzy się dziś z pieniędzmi, że Mihir Bose – były redaktor sportowy w BBC – postanowił napisać o tym książkę.

Manchester DisUnited to opowieść o klubie i pieniądzach. Aż roi się w niej od doniesień o nieczystych zagraniach, do których dochodzi w sali posiedzeń zarządu, o rosnących cenach akcji i maksymalizacji wartości marki.

Szczegółowe informacje na temat sukcesu finansowego United przyprawiają o zawrót głowy. Publikacja drobiazgowo opisuje korporacyjną ekspansję United i proces usypywania na Old Trafford wielkiej góry pieniędzy. Na jej kolejnych stronach powraca cały czas ten sam motyw – że pieniądze stanowią efekt fiksacji. To opłata za miłość.

Cóż takiego kochają miliony ludzi na całym świecie? Dlaczego skandowanie uwielbienia w zimny marcowy wieczór tak bardzo uzależnia? Z czego tak naprawdę cieszą się ci wszyscy ludzie, gdy Pogba albo Ibrahimović strzelą gola?

Siedemdziesiąt pięć milionów fanów ma zapewne 75 milionów powodów, by kibicować Manchesterowi United. W moim przypadku chodziło o zwykły geograficzny zbieg okoliczności: wychowałem się w południowym Manchesterze, a gdy w szkole podstawowej zacząłem się interesować piłką, United było akurat najpopularniejszym lokalnym klubem. Na podwórku wybieraliśmy sobie nazwiska piłkarzy tego zespołu, a potem dzieliliśmy się na drużyny. Pierwszy wybrany do drużyny zostawał Królem Denisem i mógł ściągnąć rękawy na dłonie, drugi zostawał Bestiem i zyskiwał prawo dryblowania między obrońcami rywala, trzeci zaś był Bobbym i mógł oddawać strzały z połowy boiska. Ja zawsze byłem Tonym Dunne’em, lewym obrońcą.

Od tamtej pory z dumą kibicuję Manchesterowi United. Dumą napawał mnie fakt, że ludzie znają moje rodzinne miasto. Dokądkolwiek jechałem, taksówkarze zawsze znali Bobby’ego Charltona i na dźwięk jego nazwiska unosili kciuki do góry. W moim odczuciu United było tym, co w moim mieście najlepsze.

Tak to zresztą wygląda do dziś. Wiele osób niechętnych klubowi wytyka mu tę jego globalną popularność. W gronie tych, którzy śpiewają: „Wstań, Wstęp do polskiego wydania • 13

jeśli nienawidzisz Man U”, często się mówi, że w samym Manchesterze nikt temu klubowi nie kibicuje. Fani Arsenalu z Banbury i Bicesteru wierzą głęboko, że wśród kibiców United znajdą się ludzie z każdego miejsca na Ziemi, ale nie z Manchesteru. Na Stamford Bridge fani z Kornwalii i Hampshire utrzymują, że United nie ma kibiców w swym rodzinnym mieście. „Nie jesteś z Manchesteru” – rzucają opryskliwym tonem.

Aby się przekonać, jak jest naprawdę, wystarczyłoby, żeby stanęli na kładce dla pieszych nad linią kolejową przebiegającą za trybuną Stretford End. Zdecydowana większość przewijających się tam ludzi to miejscowi robotnicy z Manchesteru, dumni z faktu, że mają w sąsiedztwie instytucję o światowej sławie. Wystarczy iść pograć w piłkę na rozległym kompleksie piłkarskim w Trafford Park. Dziewięćdziesiąt procent osób biegających po tamtejszych licznych boiskach będzie miało czerwone koszulki, a pozostali ‒ czarne (najnowszy strój wyjazdowy United). A zresztą, dlaczego niby mieszkańcy Bawełnianego Miasta mieliby nie doceniać czegoś, czym się fascynuje reszta świata? Tylko dlatego, że mają to tuż pod nosem? Prawda jest taka, że bardzo to doceniają. To właśnie United w największym stopniu decyduje o tym, że są dumni ze swojego miasta. Mają wielkie uznanie dla swojego klubu, dostrzegają w nim coś wyjątkowego – coś, co ich wyróżnia.

To swego rodzaju regionalna atrakcja, która odróżnia ich od reszty kraju.

Stąd też antypatia części kibiców United do reprezentacji Anglii. Dla nich liczy się rywalizacja Manchesteru z resztą świata.

Nie tylko utożsamiają klub z miastem. Cztery uczelnie funkcjonujące w Manchesterze korzystają z marki United, aby promować się za granicą (w broszurach reklamowych rozsyłanych kandydatom na studia przez University of Manchester Institute of Science and Technology znajduje się zdjęcie Old Trafford; poza tym klub na jeden dzień bezpłatnie udostępnia stadion nowo przybyłym studentom, aby mogli oni wyrobić sobie lepsze zdanie o mieście – żeby nie kojarzyło im się tylko z kieszonkowcami, którzy na dworcu Piccadilly czekają na nową dostawę laptopów, iPodów i komórek). Lokalna izba turystyczna sięga po markę United, aby promować 14 • Manchester United. Diabelska biografia

weekendowe wypady do Manchesteru. Nie ma najmniejszych wątpliwości, że – jak głosił transparent przekazywany podczas ostatnich w historii derbów przy Maine Road przez niczego nieświadomych kibiców City – „Manchester jest czerwony”.

Oczywiście nie da się ukryć, że duża część z milionów fanów, którzy w ankiecie z 2014 roku deklarowali uznanie dla klubu, nie potrafiłaby pokazać Manchesteru na mapie świata. Ci ludzie funkcjonują w całkowitym oderwaniu od geograficznych i emocjonalnych korzeni klubu, ich związki z United nie mają nic wspólnego z tożsamością lokalną. Wielu z nich fascynuje sukces. W ciągu minionych 20 lat, gdy Manchester United był wszędzie i sięgał po więcej trofeów niż jakikolwiek inny angielski klub, to właśnie sukces stanowił główny czynnik przyciągający nowych fanów.

Z pewnością nie zaszkodziło i to, że United wywodzi się z kraju anglojęzycznego – tego atutu nie mają chociażby Juventus czy Bayern Monachium.

Ludzie chętnie utożsamiają się z klubem, ponieważ dzięki temu mogą w pewnym sensie sami zaznać sukcesu. Gdy po odejściu Fergusona United znalazło się w dołku, duża część tych fanów zainteresowała się Realem Madryt i Barceloną, bo teraz to te kluby bardziej się przyczyniały do wzmacniania ich poczucia własnej wartości.

Są jednak i tacy, którzy zostaną na trybunach do samego końca. Prędzej się rozwiodą, zmienią pracę czy wyznanie niż ukochany klub piłkarski. „United, dzieci, żona: w tej kolejności”, głosi transparent wywieszany często na wyjazdach. To zabawny tekst, ale wymachujący nim ludzie naprawdę tak myślą. United stanowi nieodłączny element ich życia, przywiązanie do klubowych barw to definiujący składnik ich osobowości. W 2008 roku 17 takich kibiców pokonało liczne przeszkody biurokratyczne i dotarło do Arabii Saudyjskiej na towarzyski mecz swojej drużyny. Najwierniejsi z wiernych. Ale nawet w tej grupie jedni uważali się za wierniejszych kibiców od innych. „Nie mam co do niego pewności – powiedział ktoś do kogoś. – W 1984 nie było go z nami na wyjeździe w Luton”.

Mówił poważnie.

Wstęp do polskiego wydania • 15

Z pewnością część kibiców wybiera United wyłącznie z uwagi na blichtr tego klubu, na atrakcyjne połączenie zamożności i sławy, które bije z każdego stalowego elementu konstrukcyjnego na Old Trafford. Tych ludzi można spotkać w dniu meczu w okolicach parkingu dla piłkarzy.

Podziwiają najnowsze czterokołowe dokonania geniuszu niemieckiej lub włoskiej myśli technicznej i wyciągają notesy, licząc na krótką chwilę styczności z ludźmi światowej sławy. Czasami nawet nie do końca wiedzą, kto daje im autograf. Raz zdarzyło mi się widzieć, jak pewna młoda dziewczyna z wielką ekscytacją w oczach podała swój program meczowy rosłemu facetowi w marynarce, który wysiadł z dużego SUV-a i szedł w kierunku wejścia dla VIP-ów. Poprosiła go o autograf, a on skinął głową za siebie.

Dziewczyna dopiero wtedy dostrzegła drepczącą za nim niewielką Colleen McLoughlin, partnerkę Wayne’a Rooneya. Facet był tylko ochroniarzem.

Po chwili wahania dziewczyna i tak poprosiła go o autograf. Jego podpis też się nada, w końcu jechał jednym samochodem z Colleen, przebywał w towarzystwie gwiazd.

Są również tacy kibice, którzy za nic w świecie nie poprosiliby piłkarza o autograf. Nie podoba im się cały ten cyrk wokół najwybitniejszych zawodników. Z niechęcią patrzą na perfumy sygnowane nazwiskiem, na wystrojone żony i dziewczyny, na niezliczone przejawy konsumpcjonizmu. Ich zdaniem piłkarze to oderwani od rzeczywistości aroganci, którzy powinni pamiętać, jak wiele zawdzięczają kibicom.

Dla jednych United to życie dniem dzisiejszym. Inni cenią klub za jego historię, tradycję, ciągłość. Dla nich największą przyjemnością jest analizowanie menu z bankietu, który odbył się po finale Pucharu Europy w 1968 roku.

Tony Wilson, nieżyjący już przedsiębiorca muzyczny z Manchesteru i wierny fan United, skupiał się wyłącznie na historii. Powiedział mi kiedyś, że United przyciąga tak wielkie tłumy z trzech powodów – katastrofy monachijskiej, zespołu, w którym grali Law, Best i Charlton, oraz w związku z chuligańskimi wybrykami kibiców z lat 70. Wilson całą swoją karierę oparł na bezwstydnych prowokacjach, ale w tym konkretnym przypadku 16 • Manchester United. Diabelska biografia

mógł mieć rację. Przynajmniej jeśli chodzi o mnie. Pamiętam, jak przyglądałem się 15-tysięcznemu tłumowi na Stretford End, gdy w 1974 roku po raz pierwszy poszedłem na Old Trafford. Z gardeł tych ludzi wydobywał się ryk skierowany do niewielkiej grupki kibiców drużyny przeciwnej, ulokowanych po drugiej stronie stadionu. Grożono im, że do domu będą wracać karetkami. Bardzo mi to zaimponowało. Połknąłem bakcyla. Od tamtej pory za pomocą monitoringu i intensywnej pracy służb porządkowych udało się wyeliminować ze stadionu tego typu przejawy zbiorowej agresji, ale kultura kibicowska nadal fascynuje wielu ludzi. Skandują oni w kółko o następnym golu Anthony’ego Martiala albo wyśpiewują kolejne zwrotki przyśpiewki Twelve Days of Cantona. Cały ich entuzjazm sprowadza się do gadaniny w pubie, do emocji wyrażanych w autokarze jadącym na mecz wyjazdowy i do żartów, które na stadionie wydają się przezabawne, a potem w druku – zupełnie drętwe. Chodzi o bycie kibicem, o zabawę.

Miliony ludzi, którzy sami siebie nazywają fanami United, nigdy nie widziało zespołu na żywo i nigdy go nie zobaczy. Znajdą się jednak również i tacy, którzy pokonali już miliony kilometrów, jeżdżąc za swą ukochaną drużyną. Na przykład taki Phil Holt bywa na meczach wyjazdowych i na Old Trafford regularnie od niemal 40 sezonów, choć w tym czasie przez dwa sezony mieszkał i pracował w Australii. „Do Sydney przeprowadziłem się na początku sezonu 2004/05 i do świąt Bożego Narodzenia udało mi się nie opuścić ani jednego meczu. Całkiem nieźle, zważywszy, że podróż tam i z powrotem to jakieś 40 tysięcy kilometrów – wspomina Holt, pochodzący z Blackpool. – Uzbierałem na mojej karcie American Express tyle mil lojalnościowych, że błagali mnie, abym je wykorzystał, bo system im się zapychał”. Holt nigdy nie został w oficjalny sposób uhonorowany przez klub, nigdzie nie ma żadnej tabliczki upamiętniającej jego wysiłek. Phil nie może liczyć na darmowe wejściówki do loży honorowej, musi płacić za bilet tak samo jak inni. Mimo to odgrywa w funkcjonowaniu Manchesteru United nie mniej istotną – a niekiedy być może nawet istotniejszą – rolę niż poszczególni piłkarze, partnerzy komercyjni czy członkowie zarządu.

Wstęp do polskiego wydania • 17

Tak się złożyło, że akurat w tym roku, w którym Phil w imię obsesji na punkcie Manchesteru United generował potężny ślad węglowy, spora grupa najwierniejszych kibiców United postanowiła wziąć rozwód z ukochanym klubem i stworzyć coś własnego. Już wcześniej przeszkadzały im komercjalizacja, mania pieniędzy i nasilający się rozdźwięk między ich wizją United a kierunkiem, w którym zmierzał klub. Gdy jednak właścicielami zostali Glazerowie, ta konkretna grupa kibiców nie widziała już innego wyjścia niż rozstanie. Dynastia dorobkiewiczów z Florydy przeprowadziła na giełdzie wrogie przejęcie, które znalazło swój finał w maju 2005 roku. Wielu kibiców przybyło wówczas na finał Pucharu Anglii w czarnych strojach, chcąc w ten sposób zademonstrować sprzeciw wobec nowych właścicieli, którzy ich zdaniem zamierzali wykorzystać United do napychania sobie portfeli. Żeby przeprowadzić tę inwestycję, Malcolm Glazer zaciągnął olbrzymi dług, który następnie przeniósł na klub. Aby potem obsłużyć to zadłużenie, musiał znacząco podnieść ceny biletów. Spora grupa kibiców nie przejęłaby się nawet wówczas, gdyby prezesem został sam Attyla, bo dla nich liczą się wyłącznie zwycięstwa. Inna spora grupa uważała jednak, że Glazer odebrał im ich zespół.

Postanowili założyć własny, w którym mogliby promować wszystkie wartości bliskie ich sercu i odciąć się od tego, co im przeszkadzało. Nazwali go FC United of Manchester. Po 12 sezonach istnienia udało mu się awansować do National League North, a na jego mecze na niewielkim stadionie Molton przychodzi około dwóch tysięcy kibiców. „Co takiego kocha się w United? – dopytuje Andy Walsh, przez dziesięć lat dyrektor generalny nowo założonej ekipy, który zrezygnował ze stanowiska w 2015 roku. – Nie jego zarząd, nie przychody i nie cały ten szum medialny. To nie jest United. To nie to jest sednem tego klubu”.

Podobnie jak wszystkie schizmy religijne, tak i ta była ostro kontestowana. W blogosferze rozgorzały niemal teologiczne spory, bo też internet dał fanom United niemal nieograniczone możliwości wykłócania się ze sobą. Część uważała, że porzucenie United to zdrada, akt herezji. Sądzili oni, że należało zostać i walczyć z nowym reżimem od środka, że można 18 • Manchester United. Diabelska biografia

było bez najmniejszego problemu „kochać United i nienawidzić Glazerów” (tak głosi jedno z popularniejszych w Manchesterze graffiti). Ten sam argument można dostrzec w filmie Kena Loacha zatytułowanym Looking for Eric (Szukając Erica). Argument ten nieustannie rozbudza w kibicach złość. „Nigdy nie uważałem, że Manchester United należy do mnie – podkreśla Stephen Armstrong, wierny kibic zespołu z Moston. – Ludzie, którzy tak robią, odczuwają zgorzknienie i zawiść, gdy ktoś im ten klub zabierze. Należę do społeczności United, ale klub nie jest mój. On nigdy nie należał do fanów. Właśnie dlatego nazywa się nas fanami czy kibicami”.

Jedno jest pewne: bez względu na to, kto będzie menedżerem, bez względu na to, kto rządzi, i bez względu na to, który milioner zechce akurat przywdziać czerwoną koszulkę, Phil Holt nigdy nie opuści ukochanego klubu. „Byłem na meczach United w 44 różnych krajach – mówi. – Emocje towarzyszące podróżowaniu za zespołem to coś, czego nie da się porównać z niczym innym. Możliwość oglądania tych samych znanych twarzy na całym świecie to bezcenne doświadczenie. Można mieć absolutną pewność, że nawet w najodleglejszym zakątku świata po meczu będziemy śpiewać zapamiętale na cześć naszej historii, często ku rozbawieniu naszych amerykańskich, brazylijskich czy chińskich gospodarzy. To zawsze ci sami ludzie, z najróżniejszych miejsc i grup społecznych, to zawsze te same przyśpiewki i ten sam kac”.

Co takiego jest zatem w United? Jakim cudem lokalny klub sportowy założony w zadymionym Manchesterze przez marynujących się w alkoholu robotników zdołał odegrać tak istotną rolę w naszej kulturze? Co powoduje, że ten klub wzbudza taką fascynację i taką miłość, tak regularnie skłania do nadużywania kart kredytowych? Czy chodzi wyłącznie o wybitnych piłkarzy? W United z pewnością ich nie brakowało: Denis Law, Duncan Edwards, George Best, Éric Cantona, Cristiano Ronaldo, Wayne Rooney.

Może chodzi o wybitnych menedżerów, takich jak Matt Busby, Alex Ferguson, a nawet José Mourinho? A może jednak o coś istotniejszego? Czy u przedstawicieli kolejnych pokoleń da się zidentyfikować coś, co czyni ich Wstęp do polskiego wydania • 19

członkami społeczności United? Czy ten klub ma duszę? Bijące serce? Co powoduje, że o tę instytucję warto walczyć? Jak to możliwe, że racjonalnie myślący ludzie pałają miłością do czegoś tak wielkiego, tak spornego, tak niesztampowego jak United? Właśnie o tym jest ta książka.

Prolog

W środku drugiej połowy nerwowego, pełnego błędów meczu Champions League na Old Trafford kibice zgromadzeni na trybunach zachowywali się zrzędliwie, cicho, myśleli o swoich sprawach. Jęki z trybun niosły się echem po olbrzymim stadionie. Pierwszy mecz, dwa tygodnie wcześniej, zakończył się remisem i Manchester United musiał wygrać, aby awansować do kolejnej rundy rozgrywek. W tym momencie zwycięstwo zdaje się oddalać; gol dla gospodarzy jest tak prawdopodobny jak to, że sir Alex Ferguson dołączy do Victorii Beckham, Johna Magniera i Jaapa Stama jako gość w talk-show BBC prowadzonym przez Alana Greena.

Akademie sportowe powiedzą wam, że niepewność zmuszająca do rywalizacji jest unikalną wartością, dzięki której sprzedaje się futbol. Nieznajomość wyniku meczu przed jego rozpoczęciem jest tym, co pozwala nam ciągle wracać do piłki. Nie dotyczyło to osób, które tego wieczoru zasiadły na trybunach Old Trafford i zapłaciły, by oglądać to widowisko. W zimowym wieczornym powietrzu jest zbyt wiele niepewności. Zbyt wiele kombinacji przechodzi przez wspólny, złożony z licznych umysłów, komputer. Zakupionym za ogromne pieniądze napastnikom United kończył się czas i wciąż nie potrafili oni przebić się przez dobrze zorganizowaną obronę przeciwnika. Tym, czego każdy oczekiwał, było tylko trochę pewności. Taka wygrana 4:0 brzmiałaby dobrze.

Siedząca rząd przede mną kobieta większość pierwszej połowy spędziła na fotografowaniu aparatem cyfrowym wydarzeń toczących się kilkadziesiąt Prolog • 21

metrów przed nami i chwaleniu się rezultatami swojemu kompanowi. Teraz miała rękę w ustach i obgryzała paznokcie. Mężczyzna siedzący dwa krzesła dalej, którego tusza sugerowała, że obca była mu od lat jakakolwiek aktywność sportowa, głośno komentuje beznadziejną postawę swojej drużyny. Wszędzie wokół rozchodzą się pojękiwania świadczące o rosnącym zdenerwowaniu. Kolejny atak nie przyniósł zamierzonego rezultatu, kiedy podanie Cristiano Ronaldo do kolegi spełzło na niczym. To było zdecydowanie za wiele dla gościa, który siedział za mną. Ryknął tylko: „Nie możesz po prostu podać tej piłki, cholerna cioto?!”.

Nie później niż minutę po okrzykach tego pana piłka powędrowała na prawą stronę boiska po niespodziewanej szybkiej wymianie podań. Tam znajdował się piłkarz w czerwonej koszulce, który wykorzystawszy moment zawahania przeciwnika, zyskał przewagę i pobiegł w kierunku linii końcowej boiska, a następnie mocno i nisko dośrodkował piłkę w pole karne. Po rykoszecie od kilku kończyn futbolówka ląduje przy Ronaldo przyczajonym na skraju pola karnego. Obrońca rusza do niego natychmiastowo z nadzieją na zablokowanie strzału zmierzającego w pole karne. Portugalczyk zwodem bioder i ramion sprawia jednak, że przeciwnik ląduje na plecach, pozostawiony samemu sobie. W trakcie akcji Ronaldo każdy kibic wokół mnie wstaje ze swojego miejsca, ciała bezwiednie naśladują ruchy Portugalczyka, jakby nakłaniając go do zmierzania do celu. Przez chwilę zarówno zawodnik, jak i kibice dzielą ten sam moment, to nagłe i niepokojące natarcie. Nagle nadzieje 75 tysięcy ludzi na trybunach i 11 piłkarzy na boisku splatają się w jedną nieodpartą całość. To jest ten moment chemii. Moment niesamowitej jedności celu. To przynosi efekt. Ronaldo strzela gola.

Zaraz po umieszczeniu piłki w siatce zawodnik staje na sekundę lub dwie z zamkniętymi oczami i zaciśniętymi pięściami, i policzkiem uniesionym w kierunku nieba, a jego usta wydają z siebie głęboki okrzyk. Właśnie osiągnął najwyższy stopień ekstazy. Wokół mnie panuje niesamowita radość.

Ludzie wpadają sobie w ramiona, pięści wędrują z radości w górę, słychać dający ulgę śmiech.

22 • Manchester United. Diabelska biografia

„Ta-ak, ta-a-a-ak. Tak, tak, tak” – wykrzykuje kobieta z aparatem, niczym Meg Ryan zamawiająca kawę. Podobnie gruby facet, który wydostał się ze swojego siedzenia i podskakując z radości, jest żywym dowodem na to, że sportowe staniki są potrzebne. Koleś za mną, który wyzywał Ronaldo od ciot, z zawstydzeniem celebruje gola skrzydłowego. Kiedy wszyscy tak skaczą, krzyczą i wrzeszczą, czuć, że napięcie znika w eterze niczym para wodna podczas gotowania. Wszyscy się teraz uśmiechają. Po lewej stronie ode mnie zaczyna się przyśpiewka, do której dołączamy, radośnie klaskając. „Kochamy United, tak, kochamy. Kochamy United, tak, kochamy. Kochamy United, tak, kochamy. Och, United, kochamy cię”.

1

Banda skaczących barbarzyńców

Przez pierwsze kilka lat obecnego tysiąclecia zaraz przed tym, jak dwie drużyny wybiegły na boisko na Old Trafford, ze stadionowych głośników można było usłyszeć pozornie niewyróżniający się komunikat. W przeciwieństwie do innych piosenek przewodnich rozbrzmiewających na wielu stadionach w kraju tekst tej pełnej smutku ballady ani nie sławił nas jako mistrzów, ani nie utwierdzał kibiców United w przekonaniu, że ta drużyna jest po prostu najlepsza, ani nie zapowiadał bez ogródek, że wstrząśniemy wami w jakikolwiek sposób. Zamiast tego słowa opowiadały melancholijną historię miejskiego romansu zamkniętego między wejściem na teren zakładów gazowych a ścieżką handlową.

Piosenkę Dirty Old Town napisał we wczesnych latach 60. wykonawca muzyki folk, Ewan MacColl. Jest ona hymnem Manchesteru, a zarazem melodią, która oddaje ducha miejsca swojego powstania jak żadne inne dzieło tego amerykańskiego gatunku muzycznego. Tę piosenkę zagrał każdy, od The Pogues po Roda Stewarta. Ta piosenka mówi tak wiele o okolicy autora jak Route 66, Wichita Lineman czy San Francisco (Be Sure to Wear Flowers in Your Hair).

Usłyszałem syrenę z doków Zobaczyłem pociąg w płomieniach w nocy Poczułem wiosnę w dymie, który niósł wiatr Stare, brzydkie miasto Stare, brzydkie miasto 24 • Manchester United. Diabelska biografia

Ta piosenka pokazuje, jak Manchester widzieli artyści, aktorzy, scenarzyści i muzycy, którzy odnajdywali swoją muzę w najbardziej ponurych kątach własnych domostw. Manchester nie jest południową Kalifornią i odwzorowują to obrazy L.S. Lowry’ego, dramaty obyczajowe Shelagh Delaney, powieść Waltera Greenwooda Love on the Dole, muzyka Joy Division czy serial Shameless. Nie ma tu złocistych wybrzeży, pięknego nieba czy pełni księżyca, są za to żurawie, szare chmury i deszcz.

Oczywiście wiatr wiejący od strony Salford, bliźniaczego miasta Manchesteru, zmienił kierunek, odkąd MacColl napisał Dirty Old Town. Fabrykę zburzono, a jej wejście prowadzi teraz do wybudowanych tu apartamentów; przeszywające noc parowe pociągi zastąpiono mknącymi przez kaniony stali i oczyszczonej kostki elektrycznymi tramwajami, których odbicia można dostrzec w czystych wodach kanału. Tak wiele się zmieniło, że jeśli MacColl by żył, byłby niesamowicie zdziwiony, gdyby zobaczył biuro informacji turystycznej mieszczące się w środku czegoś, co wcześniej było dokiem rozładunkowym, a w tym momencie jest punktem, gdzie goście z całego świata pytają o to, jak dojść do nowych miejsc w Salford: Lowry Centre, Imperial War Museum czy centrum handlowego. I oczywiście do górującej nad wszystkim katedry w jego centrum, Old Trafford. Jej oszklony front, oświetlony i widoczny z drogi ekspresowej A56, wzywa wiernych do modlitwy.

W Manchesterze nie wszędzie jednak jest tak luksusowo, i to mimo przeprowadzanych od dekad renowacji. Opinia o tym mieście jako o starym i brudnym znajduje nadal uzasadnienie w rzeczywistości. Są części Manchesteru, gdzie ubóstwo jest mocno zakorzenione, gdzie rozczarowanie wypisane jest niemal na każdej twarzy, gdzie chwalenie się, że jedną z dzielnic Manchesteru zamieszkuje więcej milionerów, niż żyje ich w Beverly Hills, będzie przywitane pustym śmiechem. To miejsca takie jak Northampton Road, Monsall. „Witamy w Manchesterze, europejskiej stolicy parasoli” – mówi kierownik pociągu zbliżającego się do stacji Piccadilly w centrum miasta. To był dobry tekst, kpiący z przechwałek Liverpoolu, Europejskiej Stolicy Kultury 1. Banda skaczących barbarzyńców • 25

w 2008 roku, oraz akceptujący narodowy stereotyp miejsca, gdzie deszcz jest regułą. A przy tym irytujący i umniejszający wartość miasta: to tak bardzo manchesterskie. Northampton Road to nic innego jak ulica leżąca półtora kilometra od stacji, przebudowanej na Igrzyska Wspólnoty w 2002 roku, zaledwie dziesięć minut piechotą na wschód od błyszczącej nowej białej kładki dla pieszych, która poprowadzi cię przez jar biurowców i modnych restauracji, gdzie przystawka z dyni piżmowej kosztuje 7,95 funta. Ale to może być również inna planeta.

Przejdź się wzdłuż Northampton Road, a w ciągu minut będziesz już spacerował ulicą, gdzie jedyne otwarte biznesy to lombardy i poczty, gdzie dzieciaki w czarnych kurtkach bujają się po okolicy na BMX-ach w wersji mini, gdzie twarze czekających na przystanku autobusowym są tak blade i wychudzone, jakby od dziesięcioleci nie widziały słońca. Skręć w lewo Northampton Road i jesteś w North Manchester Business Park. Pomiędzy nowymi pawilonami handlowymi jest skrawek nieużywanej ziemi, pokryty resztkami po rozbiórce poprzednich budynków. Nic tu nie wskazuje na to, że to właśnie tutaj rozpoczęła się historia Manchesteru United, największej na świecie instytucji sportowej. Była tu wprawdzie kiedyś tabliczka, zamontowana na ścianie obecnie wyburzonego liceum Moston Brook, ale została skradziona i nikt nie pomyślał, żeby zastąpić ją nową.

Cofnijmy się do 1878 roku, gdy to miejsce, obecnie omijane szerokim łukiem, było epicentrum zmian. Jakieś 30 lat wcześniej, w samym środku XIX wieku, ta część Manchesteru była jednym wielkim wrzosowiskiem ciągnącym się aż do Gór Pennińskich. Jednak w końcówce lat 70. XIX wieku, w szczycie wiktoriańskiej ekspansji, North Road (tak wtedy nazywała się ta ulica) zaczęła stawać się nowoczesnym centrum przemysłu. Położono tu nowe tory, po których parowe pociągi dowoziły węgiel do ciągłej produkcji w fabrykach żelaza, stali i chemikaliów. Wszędzie było słychać hałas przemysłowej generacji dobrobytu, gruby koc szkodliwego dymu wyłaniał się z lasu kominów, przerywany od czasu do czasu płomieniami wydobywającymi się z palenisk. Wyglądało to tak ponuro, że jeden anonimowy lokalny

26 • Manchester United. Diabelska biografia

literat opisał, co zrobiłby diabeł, gdyby objazdem, po całej nocy siania zła, znalazł się w okolicy: Szatan przelatywał nad Clayton w stronę piekła Był skuty bryzą i poczuł zapach Powiedział: „Nie wiem, przez jaki kraj się wałęsam Ale sądząc po zapachu, jestem niedaleko domu” To było tu, w industrialnym Hadesie, między torami i zakładami chemicznymi. To właśnie tu najbogatsza na świecie futbolowa instytucja zaczęła swój byt. To właśnie tu, w miejscu, które nie wiedziało praktycznie nic o świecie poza swoimi brudnymi granicami, światowy fenomen, za którym będą podążać miliony w religijnym oddaniu, stawiał swoje pierwsze, chwiejne niczym Bambi kroki. Nie, Bambi to złe wyobrażenie: nic w Monsall wtedy czy teraz nie było ani nie jest tak słodkie. To stare, brudne miasto.

Co wiemy na pewno, to że nie wiadomo było, co z tego wyniknie. Klub Taylora, Edwardsa i Colmana, Lawa, Besta i Charltona, Cantony, Beckhama i Giggsa, Rooneya, Téveza i Ronaldo miał niezbyt obiecujący początek, grając w bagnie i dusząc się smogiem.

W przeciwieństwie do wielu klubów piłkarskich United nie miało związków z Kościołem. Niemniej jednak zespół ten identyfikowano jako katolicki klub z Manchesteru, choć tego, czy to prawda, nie można było stwierdzić aż do lat 50. XX wieku, kiedy to Matt Busby, gorliwy szkocki katolik, zaczął szukać talentów piłkarskich wśród klubów zrzeszających księży.

W nagrodę za poufne informacje Busby zapraszał członków Kościoła na Old Trafford na mecze. Następcy Busby’ego – Wilf McGuinness, Frank O’Farrell, Tommy Docherty i Dave Sexton – byli katolikami, podobnie jak jego asystent Jimmy Murphy oraz właściciele United, rodzina Edwardsów, co dla zwolenników teorii o katolickości klubu było dodatkowym dowodem. Żaden punkt konstytucji United o tym jednak nie mówił. W momencie, w którym pozycja Busby’ego w zarządzie zaczęła słabnąć, zaczęły

1. Banda skaczących barbarzyńców • 27

również słabnąć katolickie powiązania. Dopiero w 1981 roku Ron Atkinson był pierwszym protestantem, który prowadził klub jako menedżer, od czasów nonkonformisty Scotta Duncana w latach 30. Nie żeby obnosił się ze swoją wiarą. Upodobania religijne Wielkiego Rona ograniczały się do samouwielbienia. Poza tym, nawet w erze Busby’ego, religia nie była w United traktowana jako kryterium selekcji. Umiejętności były tym, co miało znaczenie – wiara w piłkę nożną była ponad wszystko.

Nie, wtedy nie było nic katolickiego w United. W rzeczy samej klub rozpoczął jako banda barbarzyńców, daleko im było do bogobojnych synów. To na North Road fabryka wagonów Newton Heath należąca do Lancashire and Yorkshire Railway Company wzniosła dom dla swojego klubu piłki nożnej i krykieta. Tę operację niemal natychmiast zaczęto określać jako The Heathens.

To była firma, ta L&YR. Na jednej ze ścian stacji kolejowej Manchester Victoria można obejrzeć wyśmienity wykafelkowany mural, który stanowi mapę operacji w okresie pełnego rozkwitu przedsiębiorstwa. Jej linie kolejowe pokrywały gęstą siatką całą północną Anglię. Zaczynają swój bieg w bazach w Manchesterze i Leeds i ciągną się przez doliny Gór Pennińskich, Moors i The Dales. Pajęcza sieć czerwonych tras sięgająca od Goole na wschodzie aż do Liverpoolu na zachodzie świadczy o tak gwałtownej ekspansji, że program budowania autostrad, który zaczęto wdrażać wiek później, wyglądał anemicznie i nieśmiało.

W ciągu 20 lat od założenia firmy L&YR zatrudniała setki mężczyzn ściąganych z całego kraju do wciąż rozwijającego się przemysłu kolejowego i serwisowania lokomotyw i wagonów. Praca na kolei to nie była beczka śmiechu. To była brudna i niebezpieczna robota, a że pracownicy nie mieli dużego wyboru rozrywek, w ograniczonym wolnym czasie nie robili nic poza piciem. W połowie XIX wieku średnia życia mężczyzny w Little Ireland, owianej złą sławą części Manchesteru, będącej obecnie biurowym, pełnym garniturów Castlefield (ulubione miejsce piłkarzy United podczas imprez świątecznych), wynosiła tylko 17 lat. Alkohol był najprostszą formą ucieczki od niedoli życia w przemysłowym mieście. Obywatele 28 • Manchester United. Diabelska biografia

Manchesteru byli tak przejęci tym, że mężczyźni, dzięki których pracy oni się bogacili, niemal marynowali się w alkoholu, że postanowili natychmiastowo poszukać im antidotum.

W 1878 roku zarząd L&YR w celu znalezienia rozwiązania nakazał swojemu komitetowi zorganizowanie „zajęć usprawniających”. Gry zespołowe były już w planie zajęć szkół publicznych, promowane jako alternatywa dla wielu złych rzeczy czyhających na wiktoriańskie społeczeństwo, od picia począwszy, na masturbacji skończywszy. Komitet zaproponował więc klub sportowy, a zarząd wydał na to zgodę. W inicjatywę udało się zaangażować masę lokalnych osobistości, jak Charles Prestwich Scott, założyciel gazety „Manchester Guardian”, czy Arthur James Balfour, lokalny radny i przyszły premier kraju, którzy zostali klubowymi wiceprezesami.

W tym czasie to rugby, ze względu na nielimitowane okazje boiskowej brutalności, było bardziej popularne w okolicy. Komitet wierzył jednak, że piłka nożna, która wydawała się sportem bardziej dżentelmeńskim, mogła być lepszym przewodnikiem moralnym dla pracowników kolei. Dlatego właśnie futbol trafił do Monsall, a skrawek ziemi zaraz przy linii kolejowej został wyrównany i przygotowany do użytku.

Ostrzegam was, to nie wyglądało jak dom. Bóg jeden wie, jak zawodnicy krykieta dali radę grać na powierzchni pokrytej błotem do kostek przez większość roku. Żeby jeszcze dało się widzieć błoto przez opary smogu nad liniami kolejowymi. Dla piłkarzy, cóż, nawet nie było chatki, aby mogli się przebrać. Nie było niczego takiego jak małe, skórzane męskie torby na kosmetyki, które piłkarze noszą pod prysznice, bo nie było nawet pryszniców.

Aby pozbyć się ubłoconego stroju, piłkarze musieli wtedy brnąć po meczu niemal kilometr do pubu Three Crowns na Oldham Street. Za każdym razem zostawiali po sobie ślady brudu na czystej podłodze, czym doprowadzali do szału barmanki.

W tych wczesnych dniach dla chłopaków ubranych w fabryczne kolory zieleni i żółci (w stylu, który wraz z wiązanymi kołnierzykami na krótko wskrzeszono w 1993 roku) grających dla zespołu wagonowego Newton Heath najbardziej bezpardonowym meczem był ten przeciwko Newton 1. Banda skaczących barbarzyńców • 29

Heath Locomotive, drużynie skleconej z mężczyzn z departamentu silnikowego L&YR, którzy bardzo wysoko cenili sobie własne umiejętności produkcyjne. Mecze, grane pod przykryciem całunu smogu wokół wrzosowisk, mogły przyciągnąć całkiem liczny tłum reszty pracowników. Niestety, w lokalnej prasie nie pojawiały się żadne raporty, a jakiekolwiek wcześniejsze dokumenty przepadły, prawdopodobnie wciągnięte przez błoto. Nie wiemy, kto grał, czy ktokolwiek ich trenował, czy w rzeczy samej była jakakolwiek polityka selekcji poza wymogiem przynależności do sekcji kolei. Prawdopodobnie, jak w całym amatorskim futbolu od zarania dziejów, trzeba było desperacko szukać nowych rekrutów i uciekać się do wołań w stylu: „Jak masz buty, to grasz”. Tylko że w tych czasach nikt nie miał butów piłkarskich. Wszyscy grali w obuwiu roboczym. Wtedy po meczach lokalny sprzątacz kominów, znany jako Ojciec Bird, zapraszał piłkarzy do siebie na śpiewy i posiłek składający się z gorącej potrawki z jagnięciny lub ciasta ziemniaczanego. Może nie było to Sugar Lounge, Cotton Tree, Living Room albo jakakolwiek inna luksusowa restauracja w Manchesterze, do której chodzą obecni piłkarze, ale wypełniało żołądek.

Podczas prezesury F. Attocka klub zaczął rozglądać się za czymś więcej niż tylko rywalizacja międzyfabryczna i założył swoje biuro na 493 Oldham Road. Terminarz na sezon 1882/83, najwcześniejszy kawałek pamiątki związanej z United, który znajduje się w klubowym muzeum na Old Trafford, obejmował mecze przeciwko innym fabrykom w St Helens, Southport i Crewe, z czego wyjazdy były łatwe do zorganizowania dzięki ciągle rozwijającej się sieci pociągów i dzięki temu, że pracownikom L&YR przysługiwała zniżka na bilety pociągowe.

Szybko okazało się, że ekipa produkująca wagony przewyższa inne zespoły, i rozpoczęto poszukiwania mocniejszych przeciwników niż Oughtrington Park, Bootle Wanderers czy Manchester Arcadians. Ambicją Attocka było rywalizowanie z bardziej uznanymi klubami z Lancashire. Pierwsza szansa nadarzyła się zaledwie pięć lat po założeniu Heathens, kiedy to w pierwszej rundzie Lancashire Cup w sezonie 1883/84 gracze wylosowali Blackburn Olympic, wtedy obrońcę Pucharu Anglii. Wreszcie posmakowali 30 • Manchester United. Diabelska biografia

wielkiej piłki. Był to jednak niestety smak bardzo gorzki: Heathens zostali zmiażdżeni 7:2.

W następnym sezonie wystartowały po raz pierwszy rozgrywki Manchester Senior Cup, jednakże były one beznadziejnym przedsięwzięciem.

3 kwietnia 1886 roku Newton Heath dotarło do pierwszego finału tych rozgrywek, w którym na oczach rozentuzjazmowanego czterotysięcznego tłumu przegrało 0:3 z Hurst, drużyną z Ashton-under-Lyne. To była jedyna porażka klubu w roku, jednak przyszła w najważniejszym meczu. Dwa lata później gracze Newton ponownie znaleźli się w finale i tym razem to oni byli górą, pokonując Manchester FC 2:1 w kontrowersyjnych okolicznościach (gol dający wygraną Heathens będzie przedmiotem dyskusji pięć lat później, taki wiktoriański odpowiednik gola Geoffa Hursta z 1966 roku*).

Drużyna Newton tak uwielbiała trofeum Senior Cup, że wygrała je jeszcze czterokrotnie w ciągu następnych siedmiu sezonów.

Futbol zaczynał być coraz bardziej znaczącym czynnikiem w codziennym życiu fabryk. Dzięki sukcesom drużyny piłkarskiej prestiż L&YR znacznie urósł, dlatego kierownictwo pozwalało urzędnikom oferować coraz lepsze warunki zatrudnienia w fabryce wagonów, by przyciągnąć przyzwoitych zawodników spoza okolicy. Pan Sedgwick, naczelnik stacji Victoria, zawsze upewniał się, aby chłopaki z Heath jechały na wyjazdy przeznaczonym tylko dla nich wagonem pierwszej klasy. Tego typu rzeczy były w szczególności pociągające dla reprezentantów Walii: Jacka Powella, Toma Burke’a i braci Doughtych, Jacka i Rogera, którzy przyjechali nie tylko pracować na kolei, ale przede wszystkim – grać dla klubu, który wyróżniał się w Manchesterze i okolicach. Ekipa Heathens stawała się niczym Arsenal z obecnych czasów. Dla klubu grało tylu Walijczyków, Szkotów i innych zawodników spoza Manchesteru, że w 1886 roku „Manchester Evening News” napisało, iż „w zespole nie ma już lokalnych zawodników”. * Geoff Hurst zdobył kontrowersyjną bramkę w meczu finałowym przeciwko RFN na mistrzostwach świata w 1966 roku. Piłka po strzale Anglika odbiła się od poprzeczki, następnie uderzyła w ziemię minimalnie za linią bramkową, by wyjść w pole, jednak sędzia uznał gola. Ostatecznie Anglicy wygrali 4:2.

1. Banda skaczących barbarzyńców • 31

Drużyna, ośmielona swoim nowym składem, wkroczyła do rozgrywek FA Cup po raz pierwszy w 1886 roku. W pierwszej rundzie jej przeciwnikiem okazała się ekipa Fleetwood Rangers, a mecz skończył się przyzwoitym remisem 2:2. Oba gole zdobył Jack Doughty. Wszyscy byli przekonani co do konieczności rozegrania kolejnego meczu, który wyłoniłby zwycięzcę, jednak ku zdziwieniu piłkarzy Newton Heath sędzia zarządził dogrywkę.

Zgodnie ze swoim rozumieniem zasad Heathens odmówili wzięcia udziału w dogrywce, zeszli z boiska i pojechali do domu. Zarządzono walkower na korzyść przeciwników, a nie był to pierwszy raz, kiedy drużyna wpadła w kłopoty po tym, jak jej zawodnicy opuścili boisko w meczu FA Cup. W kolejnym sezonie mądrze zarządzane i znajdujące się w dobrej kondycji finansowej kluby z Lancashire zdecydowały o utworzeniu ligi. Będąc wtedy najbardziej utytułowanym klubem, zarząd Newton Heath nie miał wątpliwości, że otrzyma zaproszenie do elity. Tak się jednak nie stało. Zamiast tego klub dołączył najpierw do Football Combination*, potem do Football Alliance**, które przez krótki okres usiłowało rywalizować z League. Żadne z tych rozgrywek nie dawały stabilności finansowej i przez kilka lat zarząd Heathens patrzył na rozwijającą się Football League z rosnącą zazdrością. W 1891 roku żądny wyrwania się z zastoju Football Alliance i udowodnienia swojej wartości dla Football League zarząd splajtował i niemal natychmiast znalazł fundusze. Szefostwo wykorzystało całą rezerwę finansową, aby wybudować dwie trybuny na North Road mogące pomieścić do dwóch tysięcy widzów. Rozrzutność zarządu wpędziła go w konflikt z włodarzami L&YR, którzy odrzucili sfinansowanie prac rozwojowych.

Nie była to pierwsza sprzeczka o własność klubu, więc wszystkie więzi z firmą zostały zerwane. Od tego momentu każdy mógł zostać graczem Newton * Football Combination – liga utworzona w sezonie 1888/89 z myślą o klubach z północnej Anglii i rejonu East Midlands. Rozwiązano ją w trakcie rozgrywek.

W sezonie 1890/91 została reaktywowana, jednak w roku 1911 ponownie ją rozwiązano. ** Football Alliance – liga powstała w sezonie 1889/90. Rozgrywki trwały tylko przez trzy sezony. Na początku brało w nich udział 12 klubów członkowskich, które nie przystąpiły do Football League.

32 • Manchester United. Diabelska biografia

Heath, nie było wymogu pracy na kolei. Informacje o opuszczeniu swojego rodzica pojawiły się zaraz po bardziej budujących wieściach – Football League zdecydowała się na rozwój i stworzenie dwóch dywizji. Newton Heath otrzymał zaproszenie do gry. Co więcej, przydzielono mu miejsce w First Division. Bliski rywal Ardwick – wkrótce przekształcony w Manchester City – otrzymał miejsce w Second Division. W ten sposób poczęła się lokalna hierarchia ważności.

Christopher Furlong / Getty Images

PA Images Archive / Getty Images

Duncan Edwards był uważany za jeden z największych talentów w historii angielskiej piłki.

Zmarł w szpitalu dwa tygodnie po katastrofie w Monachium. Miał niespełna 22 lata

Zegar znajdujący się przed Old Trafford przypomina kibicom o tamtych tragicznych wydarzeniach

Getty Images

Powyżej: Matt Busby przeżył katastrofę w Monachium. Dziesięć lat później doprowadził Manchester United do zwycięstwa w Pucharze Europy

PA Images Archive / Getty Images

Po lewej: George Best – legendarna siódemka United

Koniec fragmentu Zapraszamy do księgarń