ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΛΑΤΟΜΕΙΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΕΙΩΝ από
Δρ. Γ. Κωνσταντοπούλου ΙΓΜΕ/Δ/νση Τεχνικής Γεωλογίας
Μεταλλείο/Λατομείο: Ο Χώρος εξόρυξης μεταλλικών ή μη μεταλλικών ορυκτών* που περιλαμβάνει επεμβάσεις (ορύγματα, στοές, φρέατα, αποθέσεις υλικών, τέλματα, προσπελάσεις, κ.λ.π.) μαζί με τις αντίστοιχες κτιριακές και μηχανολογικές εγκαταστάσεις. *Εξαιρούνται τα κοιτάσματα πετρελαίου και τα γεωθερμικά ρευστά
«Αποκατάσταση» της περιοχής όπου πραγματοποιήθηκε
μεταλλευτική ή λατομική δραστηριότητα δεν σημαίνει απαραίτητα την επαναφορά του χώρου στην αρχική του μορφή. Στόχος της αποκατάστασης είναι: • Η εξάλειψη ή ο περιορισμός των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της εξορυκτικής διαδικασίας. • Η εναρμόνιση και αφομοίωση του χώρου με το περιβάλλον (φυσικό ή ανθρωπογενές), με παράλληλη κάλυψη βασικών κοινωνικών αναγκών.
Τα μεταλλεία/λατομεία μπορεί να είναι:
Α. Ενεργά • Σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία η περιβαλλοντική αποκατάσταση είναι υποχρέωση του εκμεταλλευτή. Β. Εγκαταλειμμένα • Η λατομική ή μεταλλευτική δραστηριότητα έχει σταματήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα • Στο διάστημα αυτό δεν έχει κατατεθεί διαχειριστικό σχέδιο συνέχισης της λειτουργίας τους. • Δεν υπάρχουν επαρκείς οικονομικοί πόροι για αποκατάσταση.
Κύρια προβλήματα λόγω των εγκαταλειμμένων μεταλλείων/λατομείων ΦΥΣΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ: 9 Κίνδυνοι ατυχημάτων (αφύλακτοι χώροι υψηλής επικινδυνότητας) 9 Εκδήλωση αστοχιών (Καταπτώσεις βράχων/ ολισθήσεις μαζών (αποθέσεων, τελμάτων/ καθιζήσεις/καταρρεύσεις στοών) ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: 9 Ρύπανση εδαφών / υδροφόρων οριζόντων (κυρίως από τα μεταλλεία) 9 Οπτική ρύπανση λόγω της αλλοίωση της μορφολογίας του εδάφους και διαταραχής της αρμονίας του φυσικού τοπίου. 9 Λειτουργία ανεξέλεγκτων χωματερών ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ: 9 Μη αξιοποίηση πολύτιμης γης κοντά σε αστικά κέντρα (χώροι λατομείων) 9 Δέσμευση δασικών και γεωργικών εκτάσεων
Αποκατάσταση εγκαταλειμμένων μεταλλείων και λατομείων Διεθνής εμπειρία
• •
•
Η περιβαλλοντική επιβάρυνση λόγω των λατομείων και μεταλλείων είναι ένα διεθνές πρόβλημα. Η προσέγγιση του προβλήματος και το ποσοστό επίλυσής του διαφέρει από χώρα σε χώρα και εξαρτάται κυρίως από πολιτικούς, πολιτιστικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες. Οι λύσεις αποκατάστασης που εφαρμόζονται διεθνώς κυμαίνονται από απλή διαμόρφωση του ανάγλυφου και φυτοκάλυψη έως ανάπλαση του χώρου ώστε να καλύπτει συγκεκριμένες κοινωνικές ανάγκες (πάρκα αναψυχής, θέατρα, αθλητικές εγκαταστάσεις, τουριστικές-συνεδριακές εγκαταστάσεις, κοιμητήρια, χώροι υγειονομικής ταφής απορριμμάτων, τεχνητές λίμνες, πίστες αναρρίχησης, καταφύγια άγριων ζώων κλπ).
Σύγχρονη προσέγγιση: Αποκατάσταση παράλληλα με την εκμετάλλευση
Σχηματική διάταξη σταδιακής αποκατάστασης χώρου επιφανειακής εξόρυξης
Τεχνικές αποκατάστασης αναγλύφου λατομείων
Τεχνικές αποκατάστασης αναγλύφου (συνέχεια)
Αποκατάσταση εγκαταλειμμένων μεταλλείων / λατομείων Ελληνική πραγματικότητα •
Η λατομική και μεταλλευτική δραστηριότητα έχει αφήσει έντονα ίχνη στο ελληνικό έδαφος από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.
•
Η περίοδος της ανάπτυξης της χώρας που ακολούθησε τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι τη δεκαετία του 1980 συνοδεύτηκε από έντονη και ανεξέλεγκτη εξόρυξη Ο.Π.Υ. και άφησε πολυάριθμα εγκαταλειμμένα λατομεία και μεταλλεία, που αποτελούν σύγχρονο περιβαλλοντικό πρόβλημα. Παράγοντες όπως:
9 Η αυξημένη κοινωνική ευαισθησία σε θέματα προστασίας και αποκατάστασης του περιβάλλοντος 9 Η περιβαλλοντική εκπαίδευση 9 Το Εθνικό και Κοινοτικό Νομοθετικό πλαίσιο 9 Τα διεθνή πρότυπα 9 Η έλλειψη χώρων εξυπηρέτησης ιδιαίτερα κοντά στα αστικά κέντρα, οδηγούν σε προσπάθειες αποκατάστασης των εγκαταλειμμένων λατομικών και μεταλλευτικών χώρων από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς.
Αποκατάσταση εγκαταλειμμένων μεταλλείων και λατομείων Νομικό Πλαίσιο
Ν. Δ. 210/1973 (ΦΕΚ 277/Α΄/5-10-1973) «Περί Μεταλλευτικού Κώδικος» N. 274/1976 (ΦΕΚ 50/Α΄/6-3-1976) «Περί Τροποποιήσεως του μεταλλευτικού Κώδικος» Ν. 669/1977 (ΦΕΚ 241/Α΄/1-9-1977) «Περί εκμεταλλεύσεων λατομείων» Ν. 998/1979 (ΦΕΚ 289/Α΄/29-12-1979) «Περί προστασίας των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων της χώρας» (άρθρο 45, παρ. 5). ΚΥΑ 183037/5115/19-8-1980 (ΦΕΚ 820/Β΄/28-8-1980). «Περί επικυρώσεως τεχνικών προδιαγραφών επιπτώσεων και αποκαταστάσεως του περιβάλλοντος (άρθρ. 45 του Ν. 998/1979)» Ν. 1428/1984 (ΦΕΚ 18/Α΄/21-2-1984) «Περί εκμετάλλευσης λατομείων αδρανών υλικών και άλλες διατάξεις» Ν. 1650/1986 (ΦΕΚ 160/Α΄/16-10-1986) «Για την Προστασία του περιβάλλοντος»
Αποκατάσταση εγκαταλειμμένων μεταλλείων και λατομείων Νομικό Πλαίσιο (συνέχεια) •
• • • • • • • • •
ΚΥΑ 69269/5387/24/10/1990 (ΦΕΚ 678/Β΄/25-10-1990) «Περί κατάταξης έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες, περιεχόμενο Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ), καθορισμός περιεχομένου ειδικών περιβαλλοντικών μελετών (ΕΠΜ) και λοιπές συναφείς διατάξεις σύμφωνα με το Ν. 1650/1986 Υ.Α. Δ10/Φ68/οικ.30842/7-12-1993 (ΦΕΚ 917/Β΄/21-12-1993) «Όροι και διαδικασία εκμισθώσεως, εκμεταλλεύσεως και διαχειρίσεως των Δημοσίων Λατομείων αδρανών υλικών», Εγκύκλιος Δ10-Β/Φ68/οικ.26054/15-12-1997 «εγγυητικές επιστολές για αποκατάσταση περιβάλλοντος» Ν. 2647/1998 (ΦΕΚ 237/Α΄/22-10-1998) «Μεταβίβαση αρμοδιοτήτων στις Περιφέρειες και την Αυτοδιοίκηση και άλλες διατάξεις», Υ.Α. Δ10/Φ68/οικ.12298/28-7-1999 (ΦΕΚ 1632/τ.Β΄/18-8-1999) «Λειτουργία της επιτροπής καθορισμού λατομικών περιοχών» Ν. 3010/2002 (ΦΕΚ 91/Α) Ν. 2742/1999 (ΦΕΚ 7/10/1999), «Χωροταξικός σχεδιασμός και αειφόρος ανάπτυξη και άλλες διατάξεις», άρθρο 25. Υ.Α. 15420/3278/2000 (ΦΕΚ 783/Β΄/23-7-2000), «Διαδικασία αποκατάστασης περιβάλλοντος ανενεργών λατομείων στο Νομό Αττικής» Υ.Α. 18217/2002 (ΦΕΚ 1204/Β΄/17-9-2002) Τροποποίηση της 783/2000. Κοινοτική Οδηγία Πλαίσιο 2004/35/ΕΚ [2] για την περιβαλλοντική ευθύνη βάσει της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» με σκοπό την πρόληψη και την αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημιάς.
Έγκριση Μ.Π.Ε – Έλεγχος εφαρμογής σχεδίων αποκατάστασης Εμπλεκόμενοι Φορείς 9 ΥΠΕΧΩΔΕ 9 Υπουργείο Ανάπτυξης 9 Υπουργείο Γεωργίας 9 Περιφέρειες 9 Νομαρχίες 9 Δήμοι 9 Οργανισμοί (Αθήνας, Θεσσαλονίκης) 9 Δασική Υπηρεσία 9 Αρχαιολογική Υπηρεσία
Αποκατάσταση Λατομείων
α Λατομείο «Τσαντίλη» Ν. Μήλου: (α) πριν και (β) μετά την κάλυψή του (Εταιρία Α.Ε.Ε. Αργυρομεταλλευμάτων και Βαρυτίνης)
β
Αποκατάσταση Λατομείων
α Λατομείο «Αγγέρια» Ν. Μήλου : (α) πριν και (β) μετά την αποκατάσταση (Εταιρία Α.Ε.Ε. Αργυρομεταλλευμάτων και Βαρυτίνης)
β
Αποκατάσταση εδαφών στα ορυχεία της ΔΕΗ
Τεχνητές λίμνες
Αναδασώσεις
Μεταλλουργικές Εγκαταστάσεις Λαυρίου Τεχνολογικό Πάρκο
Η συμβολή των εγκαταλειμμένων λατομείων στην αισθητική αλλοίωση του τοπίου (βόρειο τμήμα όρους Αιγάλεω)
Αποκατάσταση Λατομείων στο λεκανοπέδιο της Αθήνας Θέατρο Λυκαβηττού
Αποκατάσταση Λατομείων στο λεκανοπέδιο της Αθήνας Θέατρο Πέτρας Δήμου Πετρούπολης
Αποκατάσταση Λατομείων στο λεκανοπέδιο της Αθήνας Αθλητικές εγκαταστάσεις Δήμου Χολαργού
Αποκατάσταση Λατομείων στο λεκανοπέδιο της Αθήνας Αθλητικές εγκαταστάσεις και χώρος στάθμευσης αυτοκινήτων Δήμου Καισαριανής
Αποκατάσταση Λατομείων στο λεκανοπέδιο της Αθήνας Αθλητικές εγκαταστάσεις Δήμου Πετρούπολης
Αποκατάσταση αναγλύφου και δενδροφύτευση Υμηττός, περιοχή Ελληνικού
Σταδιακή αποκατάσταση λατομείου Κορωπί
ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΜΕΝΑ ΜΕΤΑΛΛΕΙΑ/ΛΑΤΟΜΕΙΑ Απολογισμός – Σημερινή εικόνα 9 Δεν υπάρχει συνολική εικόνα της παρούσας κατάστασης σε κανένα από τους εμπλεκόμενους φορείς (αριθμός χώρων, στοιχεία εκμετάλλευσης, ιδιοκτησιακό καθεστώς, πραγματική έκταση εξόρυξης κλπ). 9 Με εξαίρεση την περιοχή της Αττικής, το ποσοστό των αποκαταστημένων χώρων στο σύνολο της χώρας είναι ελάχιστο. 9 Το κόστος της αποκατάστασης, ιδιαίτερα των μεταλλευτικών χώρων είναι γενικά πολύ υψηλό (κυρίως όταν περιλαμβάνει και διαδικασίες απορρύπανσης εδαφών), ενώ σε λίγες περιπτώσεις ανάπλασης αναμένονται ανταποδοτικά οικονομικά οφέλη. 9 Οι φυσικοί και περιβαλλοντικοί κίνδυνοι λόγω των εγκαταλειμμένων λατομικών και μεταλλευτικών χώρων εξακολουθούν να υπάρχουν. 9 Όπου επιχειρείται ανάπλαση χώρου, δεν επιλέγεται πάντα η βέλτιστη λύση, ενώ η αποκατάσταση αναγλύφου γίνεται συχνά εμπειρικά, χωρίς να προηγείται ειδική μελέτη. 9 Υπάρχει έλλειμμα γνώσης στην Τ. Α. σχετικά με τις δυνατές λύσεις ανάπλασης κάθε χώρου και τις προϋποθέσεις εφαρμογής της.
«ΚΑΙΝΟΤΟΜΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ – ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΙΚΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΜΜΕΝΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΜΕΤΑΛΛΕΙΩΝ. ΠΙΛΟΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ»
Μεταλλεία Κίρκης Ν. Έβρου
Παλατάκι Λιμεναρίων Θάσου Μεταλλεία ΛΑΡΚΟ
ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΦΙΛΙΚΩΝ ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΜMEΝΩΝ ΔΗΜOΣΙΩΝ ΛΑΤΟΜΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΤΟΥΣ
• • • •
Απογραφή εγκαταλειμμένων λατομείων Επεξεργασία στοιχείων με GIS Κριτήρια βαθμονόμησης χώρων Εναλλακτικές λύσεις αποκατάστασης (διεθνής και ελληνική εμπειρία)
• •
Προϋποθέσεις εφαρμογής
(νομικές, περιβαλλοντικές, οικονομοτεχνικές)
Σύνταξη οδηγού επιλογής βέλτιστης λύσης (προς την Τ.Α.)
Περιοχές πιλοτικής μελέτης: Ν. Κοζάνης (1), Ν. Ιωαννίνων (2), Ν. Δράμας (3), Ν. Αχαΐας (4) και Ν. Αττικής (5).
Συμπεράσματα •
Είναι πλέον κοινή πεποίθηση ότι η εξορυκτική δραστηριότητα έχει σοβαρές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον.
•
Τις τελευταίες δεκαετίες σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην αποκατάσταση παλαιών λατομικών και μεταλλευτικών χώρων, αλλά και στον ορθολογικό προγραμματισμό της σύγχρονης εξορυκτικής δραστηριότητας.
•
Η σχετική νομοθεσία γίνεται όλο και πιο αυστηρή, ωστόσο στην Ελλάδα παρατηρείται πολυνομία και πολυδιάσπαση αρμοδιοτήτων, με εμπλοκή πολλών κρατικών υπηρεσιών. Αυτό οδηγεί σε αδυναμία ελέγχου της πορείας της αποκατάστασης. Απαιτείται λοιπόν αναμόρφωση του νομοθετικού πλαισίου με καθορισμό σαφούς, απλού και αυστηρού πλαισίου λειτουργίας και αποκατάστασης λατομείων και μεταλλείων.
Συμπεράσματα (συνέχεια) • 9 9 9 9
Απαιτείται η δημιουργία ενιαίου φορέα διαχείρισης εγκαταλειμμένων λατομικών και μεταλλευτικών χώρων, με αρμοδιότητες: Την πλήρη καταγραφή των χώρων και των χαρακτηριστικών τους σε εθνικό και τοπικό επίπεδο. Την εκπόνηση σχεδίων αποκατάστασης για κάθε χώρο, που θα εξυπηρετούν καλλίτερα τις τοπικές και υπερτοπικές ανάγκες. Τη διερεύνηση των προϋποθέσεων εφαρμογής τους. Την αναζήτηση τρόπων οικονομικής υποστήριξης των σχεδίων αποκατάστασης.
•
Σχετικά με τα ενεργά λατομεία και μεταλλεία, απαιτείται η δραστηριοποίηση των ελεγκτικών μηχανισμών με σκοπό την πιστή εφαρμογή των σχεδίων αποκατάστασης που προβλέπονται από τις σχετικές μελέτες.
•
Θα πρέπει τελικά να υιοθετηθούν λύσεις που θα συμβιβάσουν τα οπωσδήποτε θετικά οικονομικά αποτελέσματα της εξόρυξης Ο.Π.Υ. με τη διατήρηση κατά το δυνατόν της οικολογικής ισορροπίας.
Ευχαριστώ