ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΑ …«ΚΕΝΑ» ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΟΡΘΗ
ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΣΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ
ΕΚΠΟΜΠΩΝ ΑΕΡΙΩΝ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ
INTRODUCTION AND BACKGROUND Το διοξείδιο του άνθρακα (CO2), το μεθάνιο (CH4) και το νιτρώδες οξείδιο (N2O), αναφερόμενα κοινώς ως ‘αέρια του θερμοκηπίου’ (GHG), παράγονται σαν αποτέλεσμα των φυσικών μικροβιακών διεργασιών στο έδαφος , με ή χωρίς την ανθρώπινη παρέμβαση. Επιπλέον, άλλα αέρια όπως είναι η αμμωνία, το άζωτο, το οξυγόνο κ.λ.π., παράγονται σαν ένα τμήμα των φυσικών αλληλεπιδράσεων εδάφους-φυτών-ζώων. Βασικό ερώτημα είναι η έκταση στην οποία οι ανθρώπινες δραστηριότητες, που αφορούν στην αγροτική εκμετάλλευση της γης επηρεάζουν την παραγωγή αυτών των αερίων . Στο παρόν φυλλάδιο επιβεβαιώνονται οι αναπόφευκτες επιπτώσεις από τη χρήση των θρεπτικών στοιχείων των καλλιεργειών στην εκπομπή GHG, και υπογραμμίζει ορισμένες βασικές κατευθυντήριες γραμμές αγροτικής διαχείρισης που βοηθούν στην ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων αυτών. Είναι σημαντικό κατ’ αρχήν να αναγνωρίσουμε ότι η γεωργία (με την δασοπονία) είναι πιθανότατα οι μοναδικές μεταξύ των εμπορικών δραστηριοτήτων των ανθρώπων, οι οποίες λειτουργούν σε περιβάλλον φυσικής παραγωγής αερίων θερμοκηπίου. Επιπλέον ότι , η φυσιολογική αυτή λειτουργία των φυτών δεν είναι προαιρετική, αλλά θεμελιώδης στην επιβίωση το τωρινών και των μελλοντικών γενεών πάνω στον πλανήτη Γη. Έτσι λοιπόν, όταν αξιολογούνται οι απειλές και οι ευκαιρίες που σχετίζονται με την εκπομπή GHG στο αγροτικό περιβάλλον, πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι μόνο το ανθρωπογενές κλάσμα των αερίων αυτών εκπομπών είναι δυνατό να περιορισθεί. Επίσης, δοθέντος ότι η γεωργία είναι η συστηματοποιημένη και στοχευμένη διαχείριση των φυσικών διεργασιών αναπόφευκτα δημιουργεί και εκπομπές GHG, επιπλέον εκείνων που οφείλονται στην ίδια τη φύση. Οι φυσικές εκπομπές των GHG μπορεί να είναι αρκετά μεγάλες, όπως για παράδειγμα αυτές των υγροβιοτόπων και ελωδών εκτάσεων, στα δε εν λόγω φυσικά συστήματα δεν είναι δυνατό να περιορισθούν. ‘Όμως οι εκπομπές που προκαλούνται από την καλλιεργητική διαχείριση
υπάρχει σήμερα η γνώση και εμπειρία να περιορισθούν αισθητά, όπως εξηγείται στις επόμενες σελίδες’ Το ανά χείρας φυλλάδιο επικεντρώνεται στην άριστη διαχείριση της χρήσης των λιπαντικών υλικών, τόσο ανόργανης, όσο και οργανικής προέλευσης. Ειδική αναφορά γίνεται στους λιπασματικούς φορείς αζώτου για τον περιορισμό των εκπομπών νιτρωδών οξειδίων- κύριων συστατικών των GHG. Εξ αρχής είναι αναγκαίο να τονισθεί ότι οι ποσότητες τροφίμων που απαιτούνται για τον επισιτισμό της ανθρωπότητας δεν μπορούν να παραχθούν χωρίς την προσθήκη συμπληρωματικών ποσοτήτων αζώτου στο γεωργικό σύστημα παραγωγής. Από έγκυρες πηγές έχει υπολογισθεί ότι χωρίς την προσθήκη αζώτου πλέον του 48% του πληθυσμού της Γης θα λιμοκτονούσε, όχι απλά και μόνο από την έλλειψη τροφίμων, αλλά και εκ του γεγονότος ότι η διαθέσιμη σε παγκόσμια κλίμακα ποσότητα αζώτου δεν θα ήταν επαρκής για την παραγωγή των απαιτουμένων πρωτεϊνών. Γίνεται επομένως σαφές ότι ο βασικός στόχος έγκειται στη διαχείριση των θρεπτικών στοιχείων κατά τρόπο ώστε να ενισχύεται στο μέγιστο δυνατό ο βαθμός πρόσληψης και αξιοποίησης τους από τα φυτά με ταυτόχρονη ελαχιστοποίηση των απωλειών, ιδίως του αζώτου. O στόχος αυτός δεν εντοπίζεται μόνο στον περιορισμό των εκπομπών Ν2Ο (νιτρώδους οξειδίου) από τα αγροτικά καλλιεργητικά συστήματα, αλλά και στην ελαχιστοποίηση των απωλειών αζώτου μέσω άλλων «διόδων». Η ανάπτυξη και διατύπωση εφαρμοσμένων αρχών άριστης διαχείρισης των θρεπτικών στοιχείων στη γεωργία βρίσκεται στο επίκεντρο των ενδιαφερόντων της EFMA επί πολλά χρόνια το δε ανά χείρας φυλλάδιο από τελεί ένα μέρος της συνεχόμενης και συνολικής συμβολής της EFMA στην ευρωπαϊκή γεωργική παραγωγή.
ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Η επίτευξη της καλύτερης πρακτικής κατά την εφαρμογή των θρεπτικών στοιχείων αποτελεί στόχο όχι μόνο της γεωργικής παραγωγής, αλλά και της βιομηχανίας εισροών, εν προκειμένω λιπασμάτων. Είναι δε σαφές ότι τα ευεργετικά αποτελέσματα από τη μεγιστοποίηση του «βαθμού αποτελεσματικότητας» της χρήσης των θρεπτικών στοιχείων δεν συνίστανται μόνο στην καλλίτερη οικονομική επίδοση της γεωργικής εκμετάλλευσης
αλλά και στη μείωση των απωλειών του γεωργικού συστήματος, συμπεριλαμβανομένων των απωλειών N2O. Ο όρος «βαθμός θρεπτικής αποτελεσματικότητας» χρησιμοποιείται για να εκφράσει ποσοτικά την ανάκτηση (παραλαβή) και αξιοποίηση των διαθέσιμων θρεπτικών στοιχείων, ή την απόδοση των καλλιεργειών (ποσοτική και ποιοτική) ανά μονάδα
προστιθέμενου θρεπτικού στοιχείου. Η θρεπτική αποτελεσματικότητα ενός συγκεκριμένου θρεπτικού, του αζώτου στην περίπτωση των εκπομπών Ν2Ο, δεν είναι δυνατό να αξιολογηθεί μεμονωμένα. Και τούτο γιατί η καλή ανάπτυξη των καλλιεργειών προϋποθέτει την επαρκή και ισόρροπη διαθεσιμότητα και των 16 απαραίτητων θρεπτικών στοιχείων. Μερικά από αυτά, όπως ο άνθρακας, το υδρογόνο και το οξυγόνο, έχουν ως πηγή
τροφοδοσίας την ατμόσφαιρα και το νερό, και ορισμένα άλλα (όπως π.χ. το μολυβδαίνιο) απαντώνται συνήθως σε επαρκείς ποσότητες στα γόνιμα γεωργικά εδάφη. Βασικός σκοπός της χορήγησης συμπληρωματικών ποσοτήτων θρεπτικών στοιχείων (συνήθως σε μορφή ζωϊκής κοπριάς, και ανόργανων λιπασμάτων) είναι η διασφάλιση επαρκούς τροφοδοσίας των θρεπτικών που αποβαίνουν συνήθως περιοριστικά, κατά κύριο δε λόγο του αζώτου, του φωσφόρου, του καλίου , του μαγνησίου και του θείου. Εάν οιοδήποτε απαραίτητο θρεπτικό στοιχείο παρουσιάσει ελλειμματική τροφοδοσία καθίσταται ο περιοριστικός παράγων ανάπτυξης και άλλα θρεπτικά στοιχεία που ενδέχεται να παρέχονται σε επαρκείς διαθέσιμες ποσότητες μπορεί να έχουν ανεπαρκή βαθμό αξιοποίησης. Η αποδοτική χρήση καθ’ ενός θρεπτικού συστατικού ξεχωριστά, όπως για παράδειγμα του αζώτου, δεν θα είναι η καλύτερη δυνατή, εκτός εάν υπάρχει επαρκής διαθεσιμότητα των υπόλοιπων ουσιαστικών θρεπτικών συστατικών. Αυτές οι απόλυτες θρεπτικές εκτιμήσεις είναι λιγότερο εύκολες σε συστήματα στα οποία οι οργανικές κοπριές παίζουν σημαντικό ρόλο, λόγω του ότι τα θρεπτικά συστατικά που περιέχονται σε αυτά τα υλικά είναι πιο δύσκολο να μετρηθούν. Επομένως, η αρχή της ισόρροπης θρέψης, η τήρηση τα οποίας σημαίνει ότι ουδέν
εκ των απαραίτητων θρεπτικών στοιχείων είναι σε ανεπάρκεια, είναι θεμελιώδους σημασίας. Ο βαθμός αξιοποίησης καθενός των θρεπτικών στοιχείων, όπως του αζώτου, δεν θα είναι άριστος παρά μόνο εάν και τα λοιπά θρεπτικά στοιχεία παρουσιάζουν επαρκή διαθεσιμότητα. Η ακρίβεια ποσοτικής εκτίμησης των διαθέσιμων θρεπτικών στοιχείων δεν είναι εύκολη σε καλλιεργητικά συστήματα στα οποία μεγάλο μέρος των αναγκών καλύπτεται με οργανικά λιπάσματα, διότι τα θρεπτικά στοιχεία που εμπεριέχονται σε τέτοια υλικά είναι δύσκολο να εκτιμηθούν με ακρίβεια. Το έδαφος αποτελεί ένα σύμπλοκο οικοσύστημα που απαρτίζεται από ζωντανά και αδρανή συστατικά. Αναπτύσσει έντονη μικροβιακή δραστηριότητα η οποία συνεισφέρει ουσιαστικά στη γονιμότητα και την παραγωγική ικανότητα του. Τα GHG παράγονται από μικροοργανισμούς που αναπτύσσονται σε οργανικά υλικά των εδαφών καθώς και των λιπασμάτων ζωικής προέλευσης, όπως κοπριάς, κλπ. Τα αέρια αυτά επομένως είναι παραπροϊόντα της φυσικής δραστηριότητας των εδαφικών μικροοργανισμών. Δεν εκπέμπονται ευθέως από το ανόργανο άζωτο των λιπασμάτων, αλλά μόνο σαν αποτέλεσμα μικροβιακών μετασχηματισμών του εν λόγω ανόργανου αζώτου μετά την προσθήκη του στο έδαφος. Τέτοιοι μικροβιακοί μετασχηματισμοί
δεν αποτελούν παρά αναγκαίες φυσικές διαδικασίες, οι οποίες μπορούν να ελαχιστοποιηθούν, όταν βελτιστοποιείται ο βαθμός αποτελεσματικότητας του αζωτούχου λιπάσματος. Προτού εκτιμηθούν οι λιπαντικές ανάγκες είναι αναγκαίο να γίνει συνολική αξιολόγηση του τύπου του εδάφους και των εδαφικών συνθηκών και να επισημανθούν παράγοντες, εκτός της θρεπτικής τροφοδοσίας, οι οποίοι θα μπορούσαν να αποβούν περιοριστικοί της ανάπτυξης της καλλιέργειας. Η διαθεσιμότητα των θρεπτικών στοιχείων στο έδαφος από οργανικά υλικά πρέπει να εκτιμηθεί με κάθε δυνατή ακρίβεια, ώστε στη συνέχεια να καταστεί δυνατός ο υπολογισμός της διαφοράς μεταξύ συνολικών θρεπτικών αναγκών της καλλιέργειας και διαθεσιμότητας θρεπτικών στοιχείων. Η διαφορά αυτή πρέπει να καλυφθεί με εφαρμογή ανόργανων λιπασμάτων. Στο παρόν φυλλάδιο γίνεται μία επισήμανση των καλλιεργητικών μεθόδων που απαιτούνται για την αριστοποίηση της ολοκληρωμένης διαχείρισης ΕΔΑΦΟΥΣ, ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ και ΘΡΕΠΤΙΚΏΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ. Αυτό το φυλλάδιο προσδιορίζει τις καλλιεργητικές εφαρμογές που είναι απαραίτητες για να βελτιστοποιήσουν την ολοκληρωμένη διαχείριση εδαφών, καλλιεργειών και θρεπτικών συστατικών.
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΔΑΦΟΥΣ Φυσικά χαρακτηριστικά του εδάφους To έδαφος είναι ένα ζωντανό οικοσύστημα. Η φυσική του κατάσταση, ειδικότερα δε η ισορροπία μεταξύ ανόργανων συστατικών (τεμαχίδια άμμου, ιλύος και αργίλου), οργανικών συστατικών (π.χ. χούμος, μικροπανίδα και χλωρίδα) και εδαφικό πορώδες (που πληρούται με εδαφική ατμόσφαιρα και νερό) είναι καθοριστικής σημασίας για τη βιολογική ζωή του εδάφους και την ικανότητα του ως υποβάθρου καλής ανάπτυξης των καλλιεργειών. Για παράδειγμα, ένα συμπαγές έδαφος διαθέτει μειωμένο όγκο πορώδους πράγμα που συνεπάγεται αυξημένη κατάσταση αναεροβίωσης, η οποία με τη σειρά της καθιστά πιθανότερες τις εκπομπές GHG KK Tα φυσικά χαρακτηριστικά του εδάφους πρέπει να ταυτοποιούνται, π.χ. τύπος εδάφους, βάθος και μηχανική (κοκκομετρική) σύσταση , επισημαίνοντας κατά προτίμηση σε ένα εδαφικό χάρτη τις επιπτώσεις των φυσικών αυτών ιδιοτήτων στη μηχανική κατεργασία και υδατική διαχείριση. Επιπρόσθετες πληροφορίες, όπως η επιφανειακή κλίση και συνθήκες αποστράγγισης του εδάφους συμπληρώνουν τα στοιχεία τέτοιων χαρτών. KK Τα εδάφη εξετάζονται ώστε να εντοπισθεί η ύπαρξη προβλημάτων δομής που πρέπει να αποκατασταθούν. Για παράδειγμα συμπιεσμένα εδάφη παρεμποδίζουν την ανάπτυξη-κυκλοφορία των ριζών και την προσέγγιση από αυτές των θρεπτικών στοιχείων μειώνοντας έτσι το βαθμό αξιοποίησης των θρεπτικών στοιχείων. KK Οι τεχνικές κατεργασίας του εδάφους πρέπει να είναι τέτοιες ώστε να περιορίζουν τις δυσμενείς μηχανικές επιδράσεις επι του εδάφους και να συμβάλλουν στην συγκράτηση του εδαφικού νερού. KK Πρέπει να διαγιγνώσκεται κάθε εν δυνάμει κίνδυνος διάβρωσης του εδάφους και όπου λαμβάνει χώρα διάβρωση να υιοθετούνται αποτρεπτικά μέτρα. Επί παραδείγματι να αποφεύγονται καλλιέργειες υψηλού κινδύνου (πατάτα, αραβόσιτος) σε εδάφη επιρρεπή στη διάβρωση (π.χ. επικλινή). Η υιοθέτηση της καλλιέργειας κατά τις ισοϋψείς καμπύλες (κατά μήκος και όχι κάθετα προς την κλίση) καθώς και η κατάλληλη επιλογή της εποχής σποράς είναι μεταξύ των ενδεικνυόμενων μέτρων.
Βιολογία εδάφους Η διαχείριση του εδάφους πρέπει να παρέχει το κατάλληλο περιβάλλον για τους εδαφικούς μικροοργανισμούς που έχουν αποφασιστικό ρόλο στους κύκλους του άνθρακα και του αζώτου, καθώς και στη συντήρηση της δομής του εδάφους. Αυτή η «βιολογική ευημερία» του εδάφους είναι εξ ίσου σημαντική ως προς τη δυνατότητα που παρέχει στα φυτά να αναπτύσσουν εκτεταμένο και αποτελεσματικό ριζικό σύστημα που είναι το κλειδί της υψηλής αξιοποίησης των θρεπτικών στοιχείων. Η προσθήκη και ανακύκλωση ανθρακούχων οργανικών ουσιών στο έδαφος δημιουργεί το κύριο θρεπτικό υπόστρωμα των εδαφικών μικροοργανισμών. Όμως παράλληλα οι εν λόγω μικροοργανισμοί χρησιμοποιούν άζωτο και λοιπά θρεπτικά στοιχεία η δε διασπαστική δραστηριότητα τους οδηγεί και στην αναπόφευκτη παραγωγή GHG. KK Τα εδάφη πρέπει να καλλιεργούνται έτσι ώστε να διατηρούν επαρκή αερισμό και να συντηρούν την οργανική ουσία, που είναι απαραίτητη για την πλούσια ανάπτυξη των μικροοργανισμών και των ίδιων των φυτών. KK Ο τύπος της αμειψισποράς πρέπει να σχεδιάζεται έτσι ώστε να ενθαρρύνει την ανακύκλωση των θρεπτικών στοιχείων και του άνθρακα και να διατηρεί την ισόρροπη παρουσία των θρεπτικών στοιχείων και την ευεξία των οργανισμών του εδάφους. KK Το έδαφος είναι ένα ζωντανό οικοσύστημα και οι φυσικοί κύκλοι αζώτου και άνθρακα εξαρτώνται από την υγιή-εύρυθμη δραστηριότητα, η οποία υποβοηθείται από την επιστροφή των φυτικών υπολειμμάτων στο έδαφος
Χημεία εδάφους Σε ότι αφορά τη φυτική παραγωγή η χημεία του εδάφους σχετίζεται κυρίως με τα αποθέματα απαραίτητων θρεπτικών στοιχείων και την οξύτητα του εδάφους, όπως εκφράζεται με το pH. Περιλαμβάνει επίσης την ορυκτοποίηση των οργανικών ενώσεων θρεπτικών στοιχείων, σε μορφές προσιτές στις ρίζες των φυτών. Όπου τα φυσικά εδαφικά αποθέματα θρεπτικών στοιχείων είναι ανεπαρκή, συμπληρωματικές ποσότητες προστίθενται και καθίστανται διαθέσιμα στα φυτά στις ίδιες μορφές στις οποίες απαντώνται στα εδάφη. KK Η διαθεσιμότητα του εδαφικού αζώτου μετράται, ή εκτιμάται, κατά τρόπο ώστε η συνολική τροφοδοσία από διάφορες πηγές, έδαφος, οργανικά και ανόργανα λιπάσματα, να μπορεί να υπολογισθεί και να ικανοποιεί όσο το δυνατό πληρέστερα τις ανάγκες της καλλιέργειας. KK Η συγκέντρωση των διαθέσιμων εδαφικών αποθεμάτων φωσφόρου, καλίου και μαγνησίου πρέπει να αναλύονται ανά 3-5 έτη, ανάλογα του τύπου της αμειψισποράς και του τύπου εδάφους. Τα εδαφικά αποθέματα στοχεύοντα ώστε να ε’ιναι στα συνιστώμενα επίπεδα και θρεπτικά στοιχεία προσθέτονται, όπως απαιτείται για την προσέγγιση των επιθυμητών επιπέδων. KK Μία εκτίμηση της πιθανής ανταπόκρισης της καλλιέργειας στο θείο γίνεται με κριτήρια τον τύπο του εδάφους και της καλλιέργειας και τη γεωγραφική περιοχή. Ανάλυση φύλλων/ φυτικών ιστών και βαθέων δειγμάτων εδάφους μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως δείκτες απαιτήσεων και προσθήκη θείου πραγματοποιείται σύμφωνα με τις διαπιστούμενες ανάγκες. KK Το εδαφικό pH πρέπει να προσδιορίζεται ανά3-5 έτη και η οξύτητα να διορθώνεται κατά τις ανάγκες με χρησιμοποίηση ασβεστολιθικών υλικών γνωστής ικανότητας εξουδετέρωσης της οξύτητας. Το εδαφικό pH να διατηρείται μέσα σε κατάλληλη περιοχή τιμών, σύμφωνα με τον τύπο εδάφους και αμειψισποράς, ώστε να βελτιστοποιείται η διαθεσιμότητα των θρεπτικών στοιχείων.
ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Στην επιδίωξη βελτιστοποίησης της συμπεριφοράς της καλλιέργειας και του βαθμού αποτελεσματικότητας των θρεπτικών στοιχείων, συμβάλλει ένας αριθμός παραγόντων που σχετίζονται με τη μεθοδολογία διαχείρισης της καλλιέργειας, και μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στην ελαχιστοποίηση εκπομπών GHG
Άριστες συνθήκες ανάπτυξης της καλλιέργειας KK Όπου είναι δυνατό διαφορές εδαφικής σύστασης μέσα στον ίδιο τον αγρό λαμβάνονται υπόψη ώστε να περιορισθούν οι διαφορές ανάπτυξης των φυτών, για παράδειγμα όταν ποικίλει ο εδαφικός τύποςCrops KK Η σπορά, ή φύτευση της καλλιέργειας πρέπει να γίνεται υπό κατάλληλες εδαφικές και καιρικές συνθήκες που να επιτρέπουν το καλό φύτρωμα και εγκατάσταση της καλλιέργειας KK Οι αμειψισπορά πρέπει να καταστρώνεται έτσι ώστε να ελαχιστοποιούνται οι κίνδυνοι μετάδοσης βιολογικών εχθρών και ασθενειών από χρονιά σε χρονιά και να εξασφαλίζονται ευνοϊκές συνθήκες ανάπτυξης όλων των ειδών που περιλαμβάνονται στον κύκλο της αμειψισποράς.
Φυτοπροστασία KK Ο βαθμός αποτελεσματικότητας των θρεπτικών στοιχείων ενισχύεται με καλή φυτοπροστασία από εχθρούς και ασθένειες. KK Να εφαρμόζεται πρόγραμμα αποτελεσματικής ζιζανιοκτονίας, που επαυξάνει την αξιοποίηση των θρεπτικών στοιχείων, την υδατική διαθεσιμότητα και την απορρόφηση της ηλιακής ακτινοβολίας (αποτροπή της σκίασης) από την αναπτυσσόμενη καλλιέργεια.
Υδατική διαθεσιμότητα KK Οι ενδεχόμενες αυξομειώσεις διαθεσιμότητας του εδαφικού νερού πρέπει να ανιχνεύονται έγκαιρα, ώστε να αποφεύγεται η προσθήκη αζώτου που αξιοποιείται πλημμελώς κάτω από ξηροθερμικές συνθήκες. KK Όπου απαιτείται άρδευση, τα ποτίσματα θα πρέπει να προγραμματίζονται κατά τρόπο ώστε τόσο το νερό όσο και τα θρεπτικά στοιχεία να αξιοποιούνται στο μέγιστο δυνατό βαθμό Στον υπολογισμό των θρεπτικών απαιτήσεων κάθε συγκεκριμένου είδους καλλιέργειας πρέπει να λαμβάνονται υπόψη η βοτανική ποικιλία, προσδοκώμενη απόδοση παραγωγής, συνθήκες ανάπτυξης, διαθεσιμότητα άρδευσης και εάν αξιοποιούνται τα υπολείμματα της καλλιέργειας
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Στο ανά χείρας φυλλάδιο έχουμε μέχρι στιγμής εστιάσει την προσοχή μας στους παράγοντες που αποτελούν το γενικό πλαίσιο των κανόνων οι οποίοι πρέπει να διέπουν τη διαχείριση των απαιτούμενων συμπληρωματικών ποσοτήτων θρεπτικών στοιχείων, με σταθερό στόχο τη μεγιστοποίηση του βαθμού αποτελεσματικότητας, κατ ακολουθία δε την ελαχιστοποίηση των δυναμένων να αποφευχθούν εκπομπών GHG από το έδαφος και τα λιπάσματα, οργανικά και ανόργανα Όπως ήδη ανεφέρθη, το πιο άμεσα επηρεαζόμενο από τα θρεπτικά στοιχεία GHG είναι το νιτρώδες οξείδιο, Ν2Ο. Είναι ξεκάθαρο ότι το εν λόγω GHG σχετίζεται με το άζωτο (Ν). Ωστόσο, θα ήταν εσφαλμένο να επικεντρωθούμε αποκλειστικά στις εισροές και τους μετασχηματισμούς του αζώτου στο έδαφος, διότι ο βαθμός αξιοποίησης του εν λόγω θρεπτικού στοιχείου υποβιβάζεται ευθέως, εάν οιοδήποτε άλλο θρεπτικό στοιχείο είναι σε περιοριστική τροφοδοσία, όπως ανεφέρθη και προηγουμένως. Έτσι λοιπόν, στο παρόν κεφάλαιο θα αναφερθούμε στη διαχείριση όλων των θρεπτικών στοιχείων, απ ‘ όπου και αν προέρχονται, θα εξετάσουμε δηλ. αυτό που αποκαλείται «ισόρροπη λίπανση» Υπολογίζονται οι θρεπτικές απαιτήσεις όλων των αροτραίων καλλιεργειών που υπεισέρχονται στην αμειψισπορά, καθώς και των λειμώνων βοσκής, ή νομής (όπου υπάρχουν), λαμβάνοντας υπόψη τα υπολείμματα της καλλιέργειας καθώς και τους λοιπούς παράγοντες που αναφέρονται στα προηγούμενα. Η ολοκληρωμένη διαχείριση θρεπτικών στοιχείων συνεπάγεται την ικανοποίηση των θρεπτικών αυτών απαιτήσεων από τις 3 διαθέσιμες πηγές θρεπτικών στοιχείων: Το έδαφος, τα ζωϊκά και τα ανόργανα λιπάσματα. Η ολοκληρωμένη διαχείριση συνεπάγεται επίσης την προσθήκη των θρεπτικών αυτών στοιχείων κατά την πιο αποτελεσματική μέθοδο.
Ικανοποίηση απαιτήσεων των καλλιεργειών από πηγές διαθέσιμων θρεπτικών Εδαφική διαθεσιμότητα Σε προηγούμενη παράγραφο υπό τον τίτλο «Χημεία εδάφους» γίνεται αναφορά στην εκτίμηση με την εδαφοανάλυση των ποσοτήτων θρεπτικών στοιχείων που απαντώνται στο έδαφος σε διαθέσιμες μορφές. Η ποσοτική αυτή εκτίμηση προσδιορίζει το ποσοστό των θρεπτικών απαιτήσεων της καλλιέργειας που καλύπτεται από υφιστάμενα εδαφικά αποθέματα. Εκ διαφοράς δε προκύπτει το αντίστοιχο ποσοστό που πρέπει να προστεθεί από οργανικές και ανόργανες θρεπτικές πηγές
Οργανικές πηγές $ Οι πηγές αυτές περιλαμβάνουν κατά κύριο λόγο ζωική κόπρο κτηνοτροφικών ζώων, αλλά επίσης και άλλα οργανικά υλικά αστικής, ή βιομηχανικής προέλευσης που περιέχουν σημαντικές ποσότητες θρεπτικών στοιχείων και είναι κατάλληλα για προσθήκη σε γεωργικές γαίες. Τα θρεπτικά στοιχεία που χορηγούνται με τα υλικά αυτά (όταν υπάρχουν) ικανοποιούν ένα ακόμη ποσοστό των θρεπτικών απαιτήσεων. Είναι αυτονόητο ότι η ποσότητα διαθέσιμων θρεπτικών ανά τόνο, ή ανά κυβ. μέτρο και προέλευση κοπριάς πρέπει να προσδιορίζεται. KK Λαμβάνοντας υπόψη τη δοσολογία εφαρμογής (τον/στρ) του οργανικού υλικού υπολογίζεται και η προστιθέμενη ποσότητα θρεπτικών στοιχείων KK Η λιπαντική αξία των οργανικών υλικών αυξάνει στο μέγιστο δυνατό όταν προσθέτονται στο έδαφος σε χρόνο και υπό λοιπές συνθήκες που επιτρέπουν την ανάκτηση από την καλλιέργεια του εμπεριεχόμενου αζώτου.
Ανόργανες πηγές Οι πηγές αυτές συνήθως ανήκουν στην κατηγορία των βιομηχανικών ανόργανων λιπασμάτων, τα οποία κυκλοφορούν με νομικά κατοχυρωμένη και δεσμευτική δήλωση περιεκτικότητα θρεπτικών στοιχείων, καθορισμένης αγρονομικής συμπεριφοράς.Η δοσολογία εφαρμογής των ανόργανων λιπασμάτων υπολογίζεται με ακρίβεια από τη δήλωση (ετικέτα) σύνθεσης του προϊόντος KK Οι διαφορές συμπεριφοράς μεταξύ των διάφορων χημικών μορφών ανόργανου αζώτου είναι πολύ γνωστές έτσι ώστε με βάση τους κανόνες ορθής πρακτικής η χρήση τους να είναι απολύτως στοχευμένη. Διαφορετικές πηγές ανόργανου Ν παρουσιάζουν επίσης διαφορετικές, αλλά εξίσου γνωστές χημικές μετατροπές. KK Το δυναμικό αξιοποίησης αζώτου των εν λόγω ανόργανων θρεπτικών πηγών είναι υψηλό σε σύγκριση με τη ζωϊκή κοπριά και λοιπές οργανικές πηγές. Οι ανόργανες πηγές Ν παρέχουν πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες περιορισμού εκπομπών GHG με την κατάλληλη διαχείριση.
Οδηγίες Εφαρμογών Όλα τα θρεπτικά στοιχεία πρέπει να εφαρμόζονται τον κατάλληλο χρόνο στη σωστή δοσολογία, ώστε η προσθήκη τους να συντονίζεται με την πορεία πρόσληψης των θρεπτικών στοιχείων από τα φυτά και ποσοτικά να καλύπτει τις απαιτήσεις της καλλιέργειας.
Οργανικές πηγές Η αποθήκευση και η εφαρμογή των οργανικών πηγών θρεπτικών στοιχείων απαιτεί σημαντική φροντίδα γιατί είναι πολύ δυσκολότερο να επιτευχθεί ένας υψηλός βαθμός θρεπτικής αξιοποίησης του αζώτου που περιέχουν οι πηγές αυτές από ότι του αζώτου των ανόργανων λιπασμάτων. Επιπροσθέτως, η μικροβιακή δραστηριότητα η οποία καταλήγει σε παραγωγή GHG λαμβάνει χώρα, τόσο κατά την αποθήκευση και διασπορά των υλικών αυτών (σε αντίθεση με τα ανόργανα λιπάσματα), όπως και από τη μάζα του εδάφους. KK Η αποθήκευση και ο εν γένει χειρισμός των οργανικών υλικών πρέπει να γίνεται με προσοχή και επίγνωση των κινδύνων εκπομπής GHG, ιδίως από το οργανικό Ν. Οι κοπριές πρέπει να διασπείρονται ομοιόμορφα στο έδαφος ώστε η μετέπειτα προσθήκη ανόργανου αζώτου να συμπληρώνει ομοιόμορφα την απαιτούμενη συνολική δοσολογία KK Η προσθήκη πρέπει να γίνεται σε ελεγχόμενη δοσολογία που να μην υπερβαίνει την ποσότητα του συνολικού οργανικού Ν κατ έτος, η οποία απαιτείται από την καλλιέργεια και βρίσκεται μέσα στα νόμιμα πλαίσια. Πιο αυστηροί περιορισμοί ισχύουν για τις «Ευπρόσβλητες σε Νιτρορύπανση Περιοχές» KK Οι χρησιμοποιούμενοι κοπροδιανομείς θα πρέπει να είναι άριστα συντηρημένοι και το πλάτος διασποράς με ακρίβεια υπολογισμένο και ρυθμισμένο
Ανόργανα λιπάσματα Τα καλής ποιότητας ανόργανα λιπάσματα χαρακτηρίζονται από χημικές φόρμουλες και μεθοδολογία παραγωγής που παρέχει τη δυνατότητα να ικανοποιούνται με ακρίβεια οι απαιτήσεις των καλλιεργειών, τόσο αναφορικά με τη δοσολογία, όσο και αναφορικά με την διασποράς στο χωράφι. Η Ορθή Πρακτική εφαρμογής των ανόργανων λιπασμάτων επωφελείται από τα παραπάνω πλεονεκτήματα τους, έτσι ώστε να επιτευχθεί ο επιδιωκόμενος στόχος που δεν είναι άλλος από την πλήρη και επακριβή αντιστοιχία μεταξύ χορήγησης λιπάσματος και θρεπτικών αναγκών. Οι σύγχρονοι μηχανικοί λιπασματοδιανομείς είναι εξοπλισμένοι με την τελευταία τεχνολογία συμπεριλαμβανομένου GPS και μεταβλητού ρυθμού διασποράς ώστε να διασφαλισθεί πλήρως η ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ορθής Πρακτικής.
KK Το χρησιμοποιούμενο λίπασμα πρέπει να είναι καλής ποιότητας και ο λιπασματοδιανομέας, ή διανομέας υγρού λιπάσματος καλά συντηρημένος. Ο χειριστής του μηχανήματος να είναι επαρκώς εκπαιδευμένος. KK Το λίπασμα να διασπείρεται ομοιόμορφα, με στόχο ένα συντελεστή παραλλακτικότητας μικρότερο του 10%, περιορίζοντας έτσι τους κινδύνους απώλειας παραγωγής, και απώλειας θρεπτικών στοιχείων εξαιτίας ανομοιόμορφης διασποράς του λιπάσματος. Να αποφεύγεται η διασπορά λιπασμάτων όταν πνέουν ισχυροί άνεμοι. KK Ο λιπασματοδιανομέας να είναι ορθά ρυθμισμένος και βαθμονομημένος. Να βαθμονομείται εκ νέου όταν αλλάζει η δοσολογία, ή ο τύπος του λιπάσματος. Σαν επιπρόσθετη διασφάλιση μπορούν να χρησιμοποιούνται ειδικοί δίσκοι βαθμονόμησης, ώστε να ελέγχεται η ομοιομορφία διασποράς του λιπάσματος στο χωράφι
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Η υιοθέτηση της ολοκληρωμένης Ορθής Γεωργικής Πρακτικής συνεπάγεται την ελαχιστοποίηση εκπομπής ενός αερίου θερμοκηπίου, του νιτρώδες οξειδίου, το οποίο όμως δεν μπορεί να εξαλειφθεί τελείως διότι σχετίζεται εκ φύσεων με τις γεωργικές δραστηριότητες που παράγουν τρόφιμα για τους λαούς της Ευρώπης και για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Η υιοθέτηση της ολοκληρωμένης Ορθής Γεωργικής Πρακτικής συνεπάγεται την ελαχιστοποίηση εκπομπής ενός αερίου θερμοκηπίου, του νιτρώδες οξειδίου, το οποίο όμως δεν μπορεί να εξαλειφθεί τελείως διότι σχετίζεται εκ φύσεων με τις γεωργικές δραστηριότητες που παράγουν τρόφιμα για τους λαούς της Ευρώπης και για ολόκληρη την ανθρωπότητα.
www.efma.org
Š EFMA - KRAM/mc09
EFMA, European Fertilizer Manufacturers Association 4-6 avenue E. Van Nieuwenhuyse, B-1160 Brussels, main@efma.be; +32 26753550 - Fax +32 26753961