AMOR ETERNO O fúnebre son das campás da igrexa tocando a defunto despertaron a Neves. Fóra ainda estaba escuro. Pensou nos enfermos da aldea. Ningún deles padecía grave enfermidade máis que a dos anos. Ainda estaba en camisón cando lle petaron na porta. Botou unha toquilla polos ombreiros e foi abrir. O cura anuncioulle o pasamento. Debía ir á casa do señor Martiño, un dos vellos que ela coidaba dende que chegara a Velarde. Martiño morrera e non había quen o vestira para o velatorio. O señor Martiño fora un home terco e pleiteador por iso non tiña o aprezo dos seus veciños. Deixaba tres fillos que un día marcharon para a cidade e moi poucas veces volveron por alí despois da morte da nai. Pero Neves necesitaba o traballo e o vello necesitaba da súa axuda. Vestiuse coas súas roupas de luto pois non había un ano que quedara viúva. Entrou na casa do señor Martiño. So dúas vellas bisbiseando o rosario acompañaban ao cadáver nun cuarto escuro alumeado por catro velas. Un crucifixo penduraba enriba da cabeza do defunto, unha cabeza aberta, sen dúbida, polo golpe que o home levara ao cair contra a esquina da mesa de mármore. Neves, cun coidado agarimoso, limpoulle a cara, peiteouno e vestiuno co seu traxe negro e gravata, tal como un día lle dixera Martiño que quería que o enterraran. Lustroulle os zapatos antes de calzarlle os pés xa fríos. Colleu un pratiño fondo no que derramou a auga bendita que gardaban nunha botella dende o domingo de Ramos e foi buscar unha ramiña de oliveira. Colocou todo aos pés do defunto e ela foi a primeira en mollar as follas na auga e bendecilo. Logo cubriu os mobles coas teas negras: o espello, a cómoda e as mesiñas de noite e retirou as alfombras
do chan. A morte non quería luxos. Ao rematar sentouse a esperar a que os da funeraria trouxeran o cadaleito. Mentres, pensou en quen lle había dar sepultura ao defunto, quen ía abrir o burato para meter o féretro, quen botaría o montón de terra enriba da caixa... pois Martiño, anque vello, era o enterrador de Velarde, e a morte sorprendeuno sin ter sucesor. Os murmurios cesaron e atopouse cos ollos das dúas señoras fitándoa. Tampouco a ela a querían ben e mesmo desconfiaba de que os vellos que ela atendía eran os primeiros en morrer. Como se ela tivese a culpa de que a idade non perdoase. Chegou o ataúde. Negro. Unha enorme cruz tamén negra repousaba enriba da tapa, e detrás un home da funeraria perfectamente traxeado traía unha coroa de crisantemos. Acomodaron a Martiño dentro da caixa, sobre un forro de lenzo branco, tan branco como a cara do morto, e deixárona enriba da cama coa tapa aberta para que os veciños o despediran. A casa comezou a encherse de xente. Dos fillos nada se sabía e a falta de outros familiares tivo que facer ela de anfitriona anque ninguén a saudara. Sentouse aos pés da cama e foi recordando a soidade que sentiu cando lle morreu Marcos. Poucos acudiron ao velatorio. Que máis daba! Pero ela contaba co cariño de Silvia e Rosario, as dúas mozas que tiña por fillas. Achegábase a hora de ir atender a Carmucha, unha velliña encamada que non se valía por ela mesma. Só lle quedaba Carmucha. Foi á casa buscar a chave do pazo. Enfadouse con ela mesma porque deixara unha lámpada. Marchou. No camiño cruzouse cuns veciños que non lle deron máis palabra que os bos días e outros arredábanse dela collendo atallos que non existían. Carmucha estaba tal e como ela a deixara a noite anterior: cos ollos abertos mirando o teito, toda estirada debaixo das mantas e ese eterno sorriso nos beizos. Tal parecía en estado catatónico.
Por iso o primeiro que facía ao vela era poñer a orella no peito da señora para comprobar os latexos do corazón. Sí, seguía viva. Neves, deixando de lado a súa tristeza, púxose a falar con ela das cousas máis cotiás da aldea mentres a lavaba e lle daba de almorzar. Estaba segura que a velliña a entendía anque case non falaba, por iso nada lle dixo da morte de Martiño. Tiña a esperanza de que o son das campás non chegara a aquel cuarto. Púxolle a radio e sentouna na silla arrimada cara a ventá para que lle dera un pouco o sol. Dende a ventá da cociña mirou ó cura e ó sacristán ir coa cruz a casa do difunto. Sentiu mágoa del, morrer tan solo sin que ninguén lle acudira. O seu Marcos morrera na cama, con elas arredor colléndolle as mans, un mes despois de diagnosticarlle un cancro de páncreas. Marchoulle a fala, a vista, as forzas, a fame... pero a dor persistiu ata o derradeiro alento. Canto agradeceu que a morte levara! Subiulle o puré a Carmucha. Mantíñase sentada na silla pero tiña unha mirada especial nos ollos. Parecía contenta. Antes da primeira cullerada de puré Carmucha faloulle despois de moitos meses: Martiño veu verme. Pobre! Deliraba, pero alegrouse tanto de escoitala... Martiño e Carmucha foran medio mozos, mais os pais dela non lle permitiron seguir coa relación pois era dunha casa moi pobre e Carmucha era unha señorita dunha familia de cartos. Pero nunca se namorou de outro. Quedou solteira na casa e coidou dos pais ata morrer. Só lle quedaba unha irmá en América que era a que se encargou de contratar a Neves para o seu coidado. Deitou á señora. Volvería ás 7. Agora, un día normal, tería que ir á casa de Martiño prepararlle o xantar e arrecadarlle a casa. Pero Martiño xa non comía, xa non manchaba, non deixaba tiradas as botas cheas de lama en calquera esquina nin os
coitelos de matar os porcos, cheos de sangue, enriba da colcha. Iría igual, agora a facerlle compañía. Ao entrar a casa cheiraba a cera e a incienso. O cura rezara os responsos e purificara o corpo morto do finado. Neves viu a cara de Martiño dende o outro lado do corredor. Tiña unha cor agrisada e alguén lle cruzara as mans sobre o peito. Na frente quedaban as marcas da cruz de cinza que o cura lle fixera, e na cabeceira da cama estaba o Cristo clavado na cruz coa túnica morada que trouxeran da igrexa. Dous farois de aceite dábanlle un aspecto máis tétrico ao cuarto. Un home chamouna. Era un dos fillos de Martiño que viñera dende a Coruña. Levouna á cociña. Tiña que marchar. Non podía asistir ao enterro. Viñera a agradecerlle o que fixera polo pai e a pagarlle na man o mes enteiro, anque, lembroulle, quedábanlle 3 días por traballar. Pedíalle que neses días fixera a limpeza xeral da casa, tirara a roupa do pai e máis o colchón e a roupa da cama de Martiño. Non, moita dor non sentía aquel digno fillo de seu pai! Non habería problema, díxolle Neves. Faría o que el lle pedía e lle dera tempo nas 6 horas de adicación que lle quedaban por cumplir. Tan clara foi a risada que se oiu que o fillo deuse a volta esperando atopar ao seu pai na porta. Neves tamén a escoitou e mesmo algúns veciños entraron na cociña coa intención de pedir respecto para o corpo difunto. Enrique perdeu a cor da cara e temblando colleu a porta e desapareceu. Chegou a noite. Deixara a Carmucha ceada e na cama. Ía para a casa e volveu ver a luz da sala acendida. Non podía ser. Estaba segura de que deixara todo apagado. Entrou na casa. Un cheiro rancio impregnaba o fogar. Un olor que non era seu nin dos seus. Abriu as ventás para ventilar. Acordouse de Martiño. Quen quedaría con el esa noite? Ela estaba sola. El estaba solo. Non dubidou. Colleu un chal, apagou as luces e botouse fóra. Andou ata a casa do defunto. A xente estaba marchando. Non lle apetecía quedar sola alí, non porque tivera medo, que non o tiña.
Os mortos non fan mal algún pero os vivos sí. Sentíase observada e obligada: ela coidara de Martiño durante 2 anos e dáballe mágoa deixalo solo toda a noite, a última noite neste mundo. Quedaría a velalo toda a noite. Cando marcharon os últimos veciños pechou a porta de fóra e meteuse no cuarto co defunto. Quedou mirando a coroa de crisantemos, igualiña á que a funeraria lle mandara ao finado do seu home. Ela non deixou que lle puxeran a cruz co Cristo clavado. Pechou as contras e apagou as velas e os farois. Negro case total. Fóra había lúa chea e un raiño teimaba entrar pola rendixa da contra e pousarse na cara do finado. Era o único visible: a cara fría e cincenta de Martiño. Silencio só roto polo tic tac do vello reloxo de parede do pasillo. Pouco a pouco deitou a cabeza sobre a colcha na que descansaba o cadaleito e tentou durmir. Espertou de súpeto. Petarían na porta? Non. Era unha noite de lobos: chovía con tanta forza que as pingas petaban nos cristais e a tronada parecía mover a casa. Entón volveu ese cheiro. Podería ser que o señor Martiño empezara a descompoñerse e a cheirar? Moi pronto para iso, ademáis os mortos cheiran a carne podre que atrae ás moscas. Aquel cheiro era a rancio, forte e desagradable. Abriu as contras, un lóstrego alumeou a terra e entón veuno..., veuna..., veunos. A visión colleuna por sorpresa. Arrecuou e pouco lle faltou para cair enriba da caixa do morto. O que non puido evitar foi poñerlle a man no peito para non perder o equilibrio. A man no peito. Que peito? A man de Neves afundiu o traxe do morto ata tocar o lenzo branco do féretro. Xirouse e mirouno. A cabeza seguía alí, o corpo non. Ergueu a man para tocala. Estaba xeada, ríxida. O rigor mortis seguía o seu curso. E ese sorriso na boca cos beizos amoratados?. Si! A boca do señor Martiño estaba
sorrindo, un sorriso tranquilo e alentador. Unha suor fría baixoulle polo lombo. Neves palpou a cara, tocou os brazos, pestenexou. Non!, non estaba a soñar. Saiu da casa e foi á parte de atrás, a que daba ao cemiterio de Velarde. Volveu velo, vela, velos. Ducias de persoas con túnicas de capuchas brancas alumeaban cos farois a Martiño que estaba abrindo a súa propia tumba. Estaba abraiada! Non fuxíu, non berrou. Andou amodiño cara a comitiva do cemiterio. Ía como hipnotizada, como nun soño que non o era. A visión cada vez máis nítida e o cheiro a rancio saía do xofre dos farois daquela procesión. Martiño xa non era visible no fondo do burato mortuorio. De súpeto os da túnica xiraron á vez como si o tiveran acordado. Un deles avanzou, retirou a capucha da cabeza e Neves tivo que aceptar como certas aquelas lendas que lle contaran de pequena sobre a Santa Compaña. Estábaa a ver! Podía mirar como debaixo da capucha non había outra cousa que caveiras de ollos ocos e queixadas sen dentes. Pudo escoitar aqueles berros arrepiantes que lle fixeron encoller o coiro da cabeza e tremer como un vimbio. Entón viu como o alma en pena que avanzou da procesión entregaba o seu farol pero non soubo a quen. Só viu como unha sombra se achegaba ao cemiterio e recibía a lámpada. Agora sí que fuxíu, amodo, arrastrando os pés para non chamar a atención. Non quixo volver á casa de Martiño. Tiña que comprobar algo na súa. Mollada completamente e guiándose pola luz dos lostros avistou a casa. Non lle sorprendeu volver ver a lámpada da sala presa nin o cheiro a rancio. Apagou todas as luces da casa e acendeu a vela bendecida o día de Venres Santo, aquela que alumeara na igrexa toda a Semana Santa. Só con esa luz titilante percorreu o corredor e parou na porta pechada do cuarto onde
Marcos fora velado durante dous días. Dende o enterro nunca máis se abrira esa habitación. Tomou aire e virou o pomo da porta. Negro. Escuridade. Cheiro rancio, cheiro a morte. Adiantou a man co cirio. Na penumbra foi quen de ver os osos do esqueleto de Marcos deitados na cama recubertos polo que un día fora a vestimenta que o acompañou nos últimos momentos. Chamouno cos ollos arrasados en bágoas: Marcos, Marcos! Unha suave brisa apagou a vela e Neves só chegou a oir unha palabra fermosa "quérote". Despois, silencio. Acendeu a luz do cuarto. A cama estaba baleira, sin roupa nin colchón. O cheiro rancio mudou polo olor dunha habitación pechada durante meses. As paredes núas, o chan cunha lixeira capa de pó. Nieves deixouse escorregar pola parede ata quedar sentada no chan na máis absoluta soledade e a cara salgada polas bagoas que pensaba xa non tiña. E alí durmeu esa noite e todas as que lle quedaron por vivir. O amencer atopouna tranquila. Aviouse para marchar a casa de Carmucha. Debía atendela antes do enterro de Martiño. Atopouna como acostumaba: ollos abertos, corpo estirado e sorriso nos beizos. Escoitoulle o peito: o corazón latexaba. Arredor da mediodía deitona. Volvería para dárlle de comer e prometeulle que pasaría a tarde con ela. Xa tiña o abrigo posto cando Carmucha volveu dicirlle: Martiño veu verme. Desta vez Neves creulle. Na porta da casa do defunto xa estaba o cura para levar o cadáver á igrexa e darlle sepultura. Entrou a miralo por derradeira vez. Un home poñíalle a tapa á caixa pero deulle tempo a verlle o sorriso nos beizos. Sorprendeulle a forza que fixeron para levantar o ataúde. Ela sabía... cría... que naquela caixa non había máis que un traxe sen corpo e unha cabeza fría. Na igrexa sentouse no último banco. Non era moi amiga dese lugar. Dáballe arrepío tanto vivo que entregaba a súa bondade ás imaxes de pedra do altar. Dende o seu sitio miraba o ataúde
negro enriba dunha tarima e os 4 velóns en cada esquina da caixa. Tamén a Marcos o despediron así, pero daquela estaba coas súas fillas sentadas ao carón del. Non veu a ningún dos fillos acompañándoo. Levaron o cadaleito 6 homes da aldea e outros tapábano inutilmente cos paraugas. Para que? A tumba ía estar anegada coa auga do temporal. Máis que enterralo van sumerxilo, pensou. No cemiterio o cura botou os responsos correspondidos polos asistentes. Andou entre os veciños para achegarse ao burato que ela vira abrir a noite anterior. Chegou... e sentiu un líquido quente correrlle polas pernas abaixo. Ninguén esperaba aquel berro (NOOOOOOOOOON). Miraron a Neves correr cara a aldea. Deixara cair o paraugas e aqueles que lle tiñan algunha estima foron detrás dela. Empuxou o portal do pazo... subiu as escaleiras de dúas en dúas... tropezou cun farol que ela non deixara alí pero coñecía ben e foi escoitar o corazón de Carmucha... Agora sabía porque Martiño abrira dúas tumbas no cemiterio.