Bertsolari aldizkaria - 7. zenbakia

•v:-

DEA NOIZ?

^iSSV!'^ _

- « •

r

i

^>

A *

V

Bertsolariak giza-emakume publikoak dirá, euskararen mundu txikian ¡ñor publiko izatekotan behintzat. Ez dute irudi asesorerik, baina arreta haundiz zaintzen dute gehienek beren irudia eta saiatzen dirá beren publikoari gustoko zaion «look» a ematen, tabladutik kanpora jendearekikoa egiten saiatzen diren bezalaxe. Irudi horren berri jakiteko ¡nkesta labur bat egin dugu emakume bertsozaleen artean.

Testua: ¡oxean AGIRRE Argazkiak: Iñigo GALLEGO Irudiak: Iñigo MATXAIN

ZORTZI GALDERA EMAKUME BERTSOZALEEI 1992- Urria

BERTSOLARI 1

J

on Sarasua da, eta ¡nolako ezpairik gabe gainera, Urteko Pertsonaia, kontsultatu ditugun emakume bertsozaleen ustez.

Rankirtg horretan eta sekulako alclearekin Andoni Egaña eta Anjel Mari Peñagarikano datoz ondoren enpate batekin eta Murua, Euzkitze, Imanol Lazkano, Madalen Lujanbio, Manolo Arozena, Lopategi, Irineo Ajuriak eramaten dituzte gainerantzeko portzentaiak. Hasiera batean eta gisako lanotan dugun esperientzia faltagatik edo, galdera nahikoa ¡luna planteatu genuen, momentuko bertsolari ezagunen artean zein zatekeen Gizon Idéala galdetuz. Galdera hori mantendu genuen bitartean, erantzunak askoz ere zabalagoak ziren. Egaña cía Sarasua zihoazen irabazle gisa elkarren parean eta Lazkano, Lopategi, Manolo Arozena eta beste hainbat agertzen ziren «gizon ideal»aren lekuan. Alabaina, emakume askok, galdera erantzun gabe uzten zutela ¡kusirik, askoz ere neutralagoa den Urteko Pertsonaiara pasatu ginen eta Sarasuak hartu zuen abantaila, Peñagarikano eta Egaña bigarren postuan enpataturik utziz.

Akats hau izan c\,\ ¡nkesta sinple eta topiko hau burutzerakoan egin dugun nabarmenena eta agertu beharra zegoen. Hasierako galderari erantzunez, gizon ideal baten deskribapena egin zuen emakume batek eta horrelako gizonik ez zuela aurkitzen, esaten zuen, ez bertsolarien artean eta ez bertsolari ez zirenen artean ere. «Fisiko aldetik ondo egoteaz gain, jatorra, azkarra, langilea, umore onekoa eta umezalea behar du izan neretzako gizonak eta horrelakorik ez dut usté dagoenik», erantzun zuen.

Sarasuaren kartela Fase horretan nahiz gero gazteen artean du Sarasuak kartelik onena. Galderak telefonoz eman eta bizpahiru egun uzten genizkien erantzuteko eta oso korrientea izan da amak alabarekin edo bizpahiru ahizpak elkarrekin eztabaidatu ondoren erantzutea.

Izena ez baizik adina eskatzen genien erantzuleei eta datu horren arabera jakin dugu

BERTSOLARI 2

Jon Sarasuak gazteen artean dituela inkondizional gehienak. Behin baino gehiagotan komentatu zuen ama batek erantzutean, «nik nere cludak nituen, baina alabak )on Sarasua jartzeko agindu clit».

Hasierako «Gizon ldeala»ren fase horri bagagozkio, aipaturiko Sarasua, Egaña, Peñagarikano eta Muruaz gainera Manolo Arozena, Imanol Lazkano eta Ajuriak ere miresle dezente dituztela esan daiteke emakumeen artean. Zergatiak eskatzean, batzuk oso zehatzak izan dirá. Batek «Manolo da guztien artean goapoena», zihoen edo bosl adiskide afari bat egitera bildu eta afalostean gure galderei erantzuten hasi zirelarik, bost botoak Iñaki Muruarentzat izan ziren aho batez.

Hasierako zabaltasun hau, ordea, erabat murriztu zen, galdera Urteko Pertsonaia aukeratzera zuzendu genuenean eta horretan Jon Sarasuak izan ditu abantail guztiak, «txapela Peñagarikanok eraman bazuen ere, benetako protagonismoa berak hartu zuelako», batek baino gehiagok zioen bezala edo urte osoan zehar polemika guzlien zilborrean egon delako. Horrek behin eta berriro gauza bat erakutsi du, emakume bertsozaleak gutxienez, oso irizpide zabalekoak direla bertsolarien protesta eta jestuak ¡nterpretatzeko orduan.

Zein da goapoena?

«Zein da bertsolari ezagunen artean fisiko aldetik dotoreena edo itxurazkoena?», izan zen ¡nkestaren bigarren galdera. Ela hemen ere emakume bertsozaleek gusto oso zabala dutela frogatu zuten. Jon Sarasua eta Andoni Egaña kontsideratzen dituzte fisiko aldetik atraktiboenak edo itxurazkoenak. Biek enpate egin dute, arrazoiak ematerakoan Sarasuarekin askoz zehatzagoak badira ere. «Bera iruditzen zait goapoena, nahiz eta txiki samarra izan» diote batzuk eta «Galtza bakero batzuk jantziko balitu askoz ere hobeto, baina clagoen bezala ere ez dago gaizki», eta «Gorputza ez hainbeste beharbada, baina aurpegia oso ederra du», beste batek.

1992- Urria

» /

1992-Urria

BERTSOLARI 3

Andoni Egaña fisiko erakargarri bezala definitzerakoan, askoz ere bihurriagoak clira emakume kontsultatuak. Harén ¡estoak, nortasuna edo planta aipatzen dituzte, edo, «Ondo dago, besterik gabe», diote.

Aipaturiko b¡ horien atzetik eta oso diferentzia gutxirekin Euzkitze clator eta nahikoa segidan Murua. Ondoren, Aitor Sarasua dalor eta Igor Elortza bere atzetik, gaztetxoen artean azken mutil honek duen kartelaren seinale. Hamalau urteko neska batek, esaterako, berari ematen dio botua, baina 27ko batek h o n a k o liaLi esan zuen: «Neska guztien printze nrclina izaten saiatzen delako».

Ibón Iza da gaztetxoen artean fisiko aldetik oneriztea duen beste bertsolaria eta segidan abanikoa erabat zabaltzen da. Bati Lopategiren fisikoa gustatzen zaio «bere zimur eta guzti». Besteari Azpillagarena, nahiz eta neskak 22 urte bakarrik clituen.

Telleria aukeratzen du hurrengoak «liraina, indartsua eta beltzarana» delako eta )on Maiak, Lizasok, Mendizabalek, Peñagarikanok eta gainerantzeko bertsolari ezagunck ere badituzte beren miresleak.

Jazten dotoreena Diferentzia haundiarekin Xabier Euzkitze da emakume bertsozaleen gustorako ondoen jazten dena. «Moderno puntu bat du», diote askok, «Oso ondo preparaute ibiltzen da» dio inguruko beste neska batek; «Estilo berezia eta ponpoxoa du», ondoren beste batek; «Koloreak konbinatzen daki» edo «Ni ez nintzateke hórrela jantziko, baina oso txu-

BERTSOLARI 4

kun ibiltzen da» 24 urteko emakume batek.

Gehienak, hala ere, txukuntasun hori ETBren eragina ote den somatzen dute eta dezente emakume dirá komunikabide horretan lan egiten duelako ondo jazten ote dvn esaten dutenak.

Oso atzetik Egaña dator bigarren lekuan hirugarren galdekizun horri dagokion atale<\n. Oso erantzun zehatzak eman dituzte alor honetan eta laupabost emakumek aipatzen dutenez, Ancloni Egaña lehen hobeto jazten zen orain baino. Ez dute iritzi hori emateko zertan o i narritzen diren aipatzen, baina konslatatu egiten d u t e behinik behin. Bertsozale horietako batek izugarri zorroztu du erantzuna eta honako hau dio: «Bera i\^ modernitoena eta gainera erropa berak erosten duela igertz e n z a i o » , honek ere zertan ¡gertzen dion esaten ez duen arren.

Horrelako erantzun gaiztoak asko (laude eta beste bat aipatzekotan Muruar¡ buruzkoa aipatuko clugu. «Bera da ondoen jazten dena, baina askoz ere dotoreago egongo litzateke, tarteka jazten dituen galtzetin zuri horiek erretiratuko balitu. Izugarri gaizki ematen diote».

Galdekizun honen erantzunetan ere oso zabal juzkatu dituzte gauzak eta batzuek zehatzegi ere bai. Badaude pare bat emakume jazkeraren araberako sailketa egiten dutenak. Honatx baten iritzia: «Badago jazteko era klasiko bat eta talde horretan Sebastian Lizaso, Imanol Lazkano eta Lopategi jarriko nituzke taldeko buru. Alkandora urdinak gustatzen zaizkie eta erropa ¡luna eta klasikoa jeneralean. Badago biga-

1992- Urrin

/992- Urria

BERTSOLARI 5

rren tálele bat, helclu modernoena dei genezakeena eta horretan Euzkitze eta Egaña dira destakatzen dutenak eta gazteagoen estilo bat ere badago eta horretan Unai Iturriaga eta )on Maia direla usté dut buru».

Beste batek biko bereizketa bat egiten du eta estilo modernoan Egaña jartzen du buru eta klasikoan Lizaso, «emazteak erosten bait dizkio erropak eta plantxatzen».

Baclaude pare bat emakume Gorrotxategi aipatzen dutenak ondoen ¡antzitako bertsolarien artean. Mendizabalek eta Peñagarikanok ere badituzte hiruzpalau botu eta 19 urteko neska batek )on Mikel Omagogeaskoa aipaten du jazten gusto hoberena duenen artean, «gusto oso ona duelako». Badaude baita ere Lopategiren aldekoak. Horietako batek «alkandora hutsarekin ere izugarri luzitzen duen gizona da», esaten du lonengatik.

BERTSOLARI 6

Samurrena, Murua Inkestak zituen zortzi galderetatik unanimidaderik gehien lortu dueña laugarrena izan da. «Zein da tratuan eclo intimidadean samurrena?» zen egiten genuen galdera eta Iñaki Muruak eraman du garaikurra, hain aho batez, ze konpetentziarik ere ez zaiola geratzen. Izatekotan ere Aitor Sarasua agertzen da tarteka eta kasu kontatuetan «Mendizabal, inoiz haserretzen ez den pertsona ematen duelako» edo Peñagarikano bera.

Lazkao Txiki ere agertzen da bertsolari samurren zerrenda honetan edo Telleria ere bai eta, noski, Jon Sarasua eta Egaña ere bai.

Hogeitazazpi urteko emakume batek Andoni Egañaren samurtasunaz, esaldi gordin samaira dio, «oso samurra ¡ruditzen zait eta inorekin oheratzekotan berarekin oheratuko nintzateke».

1992- Urria

1992- Urria

BERTSOLARI 7

Ranking horretan, dena den, Miirua da garaile eta arrazoiak emateko orduan, bere abots gozoa aipatzen dute gehienek, bere begirakuna beste batzuek eta izakera gozoa gehienek.

Seduktoreena?

Paperak dezente banatuta daude nonbait bertsolarien artean eta seduktore papera Andoni Egañari tokatu zaio. Diferentzia izugarriarekin destakatzen du atal honetan eta atzetik, urruti samar bada ere, Sebastian Lizasok segitzen dio, Sarasua agertzen da tarrean eta oso atzetik Euskitze, Peñagarikano, Ion Maia, Xabier Amuriza, Altzo Txiki eta beste hainbat datoz.

Andoni Egañari seduktore papera emateko dituzten arrazoiak, ordea, ez daude bat ere garbi. «Liante fíat da» dio batak; «Pikaro bat» besteak; «Inor mindu gabe gauzak esalen daki» dio hirugarrenak; «Tranposo bat déla esango nuke»; «Badauka tik bat edo jesto bat neri asko gustatzen zaidana» eta horrelako gauzetan oinarritzen da Egañak atal honetan lortu duen garaipena. Badaude, aurreko galderetan bezalaxe, erantzuna asko

BERTSOLARI 8

zorrozten dutenak. 54 urteko e m a k u m e batek d i o n e z , «Egunak izaten dituzte. Egun balean batekin geralzen zara eta beste batean beste batekin».

Badaude askoz ere eszeptikoagoak. Batek zera d i o «Timido koadrila haundi bat eta ez nioke nik inori litulu hori emango».

Altzo Txiki seduktore bezala aukeratzen cluenak, berriz, zera komentatzen du: «Saiatu behintzat asko saiat/en da».

Era askotako erantzunak daude, beraz, hemen ere eta ama batek bere izena eman ondoren komentatu zuenez, 16 eta 18 urteko alabak clitu eta )on Sarasuarekin txoratuta daude.

Sexiena, fon Maia Bertsolariok ezertan hutsegin badigute «sex apell»ean izan d<\. Emakume askok eta askok ez dute dezente pentsatuta ere, erantzuten asmatu. Hala ere, «sex apell» gehiena gazteei aurkitzen diete gehienek eta erantzunen konputoa egin ondoren, Jon Maiak irabazten du atal honetan; ondoren Euzkitze eta Egaña datoz parekatuta eta Ion Sarasua, Aitor Sarasua eta Unai Iturriaga segidan. Peñagarikano bera ez dago gaizki situatuta ranking honetan eta Mañukorta, Olalde eta beste zenbait ere agertzen dira zerrendan.

Intelijentzia

eta sinpatia

Bertsolari guztiak dute ¡ntelijente fama.

Hori da emakume askok aipatzen dutena eta kosta egiten zaie bat apartatzen. Horregatik beharbada izen askotxo dira atal honetan agertzen direnak. Egaña da punturik gehien ateratzen dueña. Ondoren )on Sarasua dator eta Amuriza eta Lizaso agertzen dira ondo-

1992-Urria

ren. Imanol Lazkano, losé Ramón Etxebarria eta beste ¡zen pilo bat ere agertzen c\i\ buruz azkar bezaia kontsidera daitezkeen bertsolarien artean. Ama balek, esaterako, oso garbi adierazten du eztabaidan aritu dela alabarekin eta berak Egañari botua emalen dion bilartean, alabak Sarasua aukeralu duena intelijenteena bezala.

zabal, Gorrotxategi eta beste hainbat ere agertzen óa sinpatiaren sari honen bila.

Inkesta bukatu ondoren, badira laburtxo eritzi eta galderak inbentatzen hasten direnak ere. Balek bere gisako zerrenda bal aurkezten du eta «Diplomatikoena Imanol Lazkano; alaiena Sorozabal...» eta hórrela segitzen.

Sinpatikoen artean Peñagarikano da, inolako konpetentziarik gabe, ¡rabazle agertzen dena. Hala ere, bigarren posturako lehian tropel bat sartzen da. Mañukortak dezente botu ditu, Lizasok ez gutxi. Norbaitek Sebastiani botua ematean, «Umorez dagoenean umore oneko agertzen delako eta haserre dagoenean haserre» esaten du. Imanol Lazkanok ere pare samarrean biltzen clitu intelijentzia eta sinpatiaren botuak.

Mendizabal, Xanpun, Lazkao Txiki, Soro-

Norbaitek bertute eta alderdi onak neurtzeko egin dugun bezalaxe, bertsolarion alderdi makurrak neurtzeko ere beste inkesta bal egiteko premia aipatzen Í\U eta izan dirá, gutxi badira ere, parre piska bat egite aldera planteatu dugun inkesta lopiko honetan usai txarreko jarrera matxistak ikusi diluztenak.

Seguru asko arrazoi puntu bal edo asko ¡zango dutenez, bizpahiru emakume horien protesta ere agertu nahi genLike bukatu baino lehen.

1992- Urria

BERTSOLARI 9

BERTSO SAIOAK Ale hau zuro eskuetara iristeko, eginak daudeko seguru asko aldizkari honek urrian zehar antolatu dituen hiru bertso saioak. Aldizkariak kanpora begira eratu dituen lehen ekitaldiak izan dirá eta eskaintza horretan hiru herrialde eta hiru adinetako bertsolariak sartzen saiatu gara, gazteei, punta-puntako bertsolariei eta beteranoei abagune berdinak emane/. Zuen gustoko gertatuko zirelakoan gaude eta saiatuko gara aurrera begira ere bertsolaritzaren aldeko ekitaldi berriak antolatzen.

DIRU-LAGUNTZAK laurlaritzak euskaraz kaleratzen diren aldizkariei zuzendutako laguntzetatik 1.300.000 pezeta eman zaizkio aldizkari honi. Gutxi edo asko, laguntzak beti ondo etorriak dira eta eskerrak eman beharrean gaude. Gipuzkoako Aldundira ere jo dugu laguntzaren bal emango digutelakoan. Erakundeon eskuzabaltasunak, poliki bada ere gehitzen ari zaigun publizitateak eta zuen eskerronak iraun eraziko du aldizkari hau. Aurtengoz bederen hortxe-hortxe beteko ditugu zulo eta zorrak.

Cero gerokoak.

Kultura cía Turismo Sailak diruz lagundutako aldizkaria

BERTSOLARI 10

^3t*¿*s^

1992- Unía

BERTSOLARIEN UMOREA.-Umorea eta bertsoa ez clira sinonimoak, baina bikote ona osatzen dute eta bertsolariak diren lekuan maiz izan oh¡ da umorea. Rufino Iraolak errosario biixi bat osatu clu bertsolari ezagunen ateraldiekin.

«PERFORMANCE» BAT BERTSOLARIEKTN Arteari teknologi berriak aplikatuz egiten diren ¡nstalakuntzei deitzen zaie «performance» a Koldo Aginagaldek bertsolaritzari teknologia berriak aplikatuz prestatu nahi du bideo-instalakuntza bat.

PARISKO IKERLARI BAT BERTSOLARIEKIN. -George Lapassade, Pariseko ¡rakasle ezaguna, aspaldidanik dabil erakundetu gabeko kultur emaitzak aztertzen. Rapari buruz egin ditu zenbait lan eta bertsolaritzarekin dabil orain bueltaka.

A U R K I B I D E A

ERRETIRATZEKO EDADEA N O I Z ? - G r e m i o gehienek badute legez ¡zendatutako adin bal erretiroa hartzeko. Bertsolariek ez. Lázaro Azkune saiatu da bertsolari ezagun batzuekin muga hori non legokeen aztertzen.

GOIERRIKO BERTSO ESKOLA.-Hamar urte dira Ordiziako Argi Berri elkarteko bazkide batzuek Goierriko Bertso Eskola bideratu zutela. Hamar urteotan dozena erdi bat bertsolari ezagun atera da eskola horretatik.

I¡I:HTSOI.\UI

Editatzailea: Bertsozaleak Kultur Elkartea.

Av. Madrid, 6 - 20011 DONOSTIA Tf.: 943 - 47 11 42 Koordinatzailea: Joxean Agirre Erredakzio Kontseilua: Lázaro Azkune, Andoni Egaña, Joxerra Gartzia, Santi Jaka, Koldo Tapia. Jon Sarasua, J. A. Gezalaga "Zaldubi"

/992- Unía

Diseinua eta maketazioa: Nekane Iturregi Marrazkiak: Txema García, Antxoka Agirre Fotokonposizioa: LENTE Monasterio de la Oliva, 31 entreplanta. NAFARROA Fotomekanika: GAMA Repro. LOGROÑO Inprimaketa: Gráficas Lizarra LIZARRA D.L. SS 482/91

BERTSOLARI 11

RAP, Trikitixa zein B< Georges Lapassadc BERTSOLARI 12

1992-Urria

Bat baino gehiago harriturik geratu ornen da tutik euskeraz ez dakien aitona zaharra Nafarroako Bertsolari Txapelketa segitu nahian iparraldeko Izuran ikustean.

Lasartekoen artean arraro xamarra zirudien espainoleraz jakin gabe eta ezkontza baten erdian. J. Tapiarekin bitzegiten saiatzen zen fratzes hura, ¡ruñen barrena horrelakorik Fermín Muguruzarekin solasean ikusi ahal izateak, ordea, seguru ez duela 'mor harritu.

Edozein eratan ere, aipatu egoera guzti hauetan ikus zitekeen gizona jarrera berberaz ari zen, alegia, euskarazko "talk oxer" delakoa ikertu nahian. Bera, Georges Lapassade dugu.

rtsolaritza ren esku 1992- Urria

Testua: Fito RODRÍGUEZ

BERTSOLARI 13

Tradiziozko usadioen arabera lehenengo eta behin, aurkezpena:

G

eorges Lapassade topa dezakegu urtean zehar París VIII deritzan Unibertsitatean (Saint-Denis) Hezkiintz Zientziak ¡rakasten edota París Vll-ko etnologiazko ¡kerleen artean. Halere, ez litzateke batere harrigarria ¡zango Erromako Forte Prenestinon, aspaldidanik okupaturik dagoen kasernan hain zuzen, arrazismoaren aurkako hilera hatean aurkitze, edo, aclierazi hezala, edonongo "Rap" musikaz osatutako kontzertuotan.

Izan ere, jadanik erretreta eta guztiz dabilen ¡akintsu zahar honen hetiko aukera, beraz, bai aspaldikoa baita oraingo honetakoa ere, bapatekotasuna, amaitugabearena eta haurtzaroaren aldekoa dugu erahat. Beste hitzelan esanda: erakundetu-burokrazitutakoa, bukatutzat harturik eta heldutasun ispirituaren aurkakoa da ofizioz zein afizioz.

Handik datorkio, hada, egun Euskal-Herrian, eta zehazkiago bertsolaritzaz zein trikitrixaz, galdezka ¡biltzearena.

Dena den, esan bezala, jarrera ideologiko hauen aztarnak ez dira atzo goizekoak. Bere lehenengo Tesi Doktoralean (L'entrée dans /a vie-Essai sur i'inachevément de l'homme.

Minuit. París. 1963) gízarteak goraipatu ohí duen heldutasunari craso bortitza luzatu zion. Bertan antzeman daitezkeen ideien artean tradizioak hehar dituen errutinen salaketa egiten zaigu. Kultura bizia egiteak, hain zuzen, errutina haiek isolatu, azpimarratu eta azaleraztea suposatzen du. Azkenik, tradiziotik abiatuz tradizioa hautsiz joatea. hleldutasuna, liada, ez dugu hartu behar inoren etorkizun gisa denon ezinhesteko aurrehaldintza baizik. L. Bolk biólogo holandarraren antzera (Le probléme de la genése humaine. Revue française de psychanalyse.

1961) Lapassaderen tesiak gizakiaren geroa egin egiten cíela heldutasun-iraganatik zenbat eta aldenduagoa joanez diosku. Haurra izatean dugu etorkizun hakarra, nonbait. Oinarrizko hautaketa honekin erraz uler daite-

BERTSOLARI 14

ke irakasle zaharrak egiten duen gaztetasunaren aldeko apustua.

Hórrela hurbildu zen Ceorges Lapassade Hezkuntzaren mundurantz, helduok diseinatutako tradizioaren erakaskuntzari kasu egilearen ordez haurrak hizitzaren ¡abetza eskuratzeko erabiltzen dituen ikasmekanismoaz arduratuz ¡bilí ohi dc\, hain zuzen. I lonek erakartzen du, besteak beste, saiakeraren aldeko defentsa errepikapen mekanikoaren kaltez, geroaren aldeko apustua iraganaren altxorra erlatibizatuz, eta finean, gizarte herregitea alboratuz, kultur sortzailearen ñabardurarin gabeko aldarrikapena.

Sakonago ikertuko dizkigu iragana, berregitea eta heraien erakaskuntza |.|. Rousseauri buruz lañaren a r g i t a r a t z e a r o k i n hatera (Rousseau el les Encyclopédistes. Arguments 20. 1960, 14/21 or.h Bertan, bere bigarren tesi doktorala ¡zango den honetan, definituko du mendebaldeko hezkuntza «Ezkorra» hezala; hau da, ezetzean eta dehekuan oinarriturik dagoena. Erreferentzia honek, egungo heziketaren teorian nonnahi guztiz onarturik izateaz gain (ikus. G. Carrasco. Teoría de /a educación. Anaya. Madrid. 1984) baliogarria da hereizteko berarengan oinarritzen den iraganeko kultura tradizionala eta sormenaren aldeko kultura bizia. Lapassaderen teoría eta praktika azken honen defentsa dugu. Ildo honetatik, hain zuzen ere, helduko da bertsolaritzarengana.

Ahozkaritza

aztergai

Dudarik gahe, eta ikusitakoaren arabera, zerbaít baldin bada bukatugabea bezain burokratizagaítza eguneroko hizkera dugu.

Hauxe ¡zango da Lapassadearen interesa bolada luze batez.

Hirurogeigarren hamarkadaren erdian, Hexagonoan ¡karagarrizko gizarte aldaketa suertatzen ari zenean, erabat nekazal ohituretatik hiri modernitatera eraldaketa bera pilpilean zegoenean soziologia klasikoak ezin zuen ulertu, ezta antzeman ere, fortunatzen ari zen giza faldeen birmoldaketa. Garai honetan, Edgar Morinekin bat «Eguneroko so-

1992- Urria

1992- Urria

BERTSOLARI 15

ziotogia» sortzen lagunduko du Georges Lapassadek.

Gizarte zientzietan bi monografi ¡zango dirá aintzindari ¡kuspegi guztiz berria den planteamendu honen sorreran: La métamorphose de Plomédet. Le livre de poche.

(1967eta La rumeur d'Orleans. ed. de Seuil (1969).

Bietan egunerokoa i\a ¡kergai eta liizkera arrunta, bidea. Bai zurrumurruak zein kuxkuxeoak, tabernako pasadizoak nahiz mutxurdinen hitzjarioa adieraziko cligute Finisterreko herrixkan edota Orleanseko hirian jendeak nola bizi dituen beren gizarte aldakelak.

F / dago, beraz, ¡nkesta koantitatiborik ez(a anglosaxoi soziologian hain mirestua den objetibizazioaren desiorik. Aitzitik, ahozkarilzai'en bidez aztertu nahi dvn^ gizarte sub-

jetibitatea d^. Bide honek, jakina, ikerlariaren ezinbesteko ¡nplikazioa eskatzen d u .

Parte hartzen duen behatzaile hauxe dugu gizarte zientzietarako d. Lapassaderen proposamena. Esan bezala, teoría zein praktikan zeren "Begirale ona izan ahal izateko ere praktikan teorizatzailea iz.m behar da".

(Vargas-Machuca; 1982).

1968: Bapatekotasunaren gazteen iraultza

aldeko

Aipatn aurrebaldintzak medio, erraz uler daiteke Nanterreko ikasleak bertako Errektoregoan giltzapetu zirenean beraiekin irakasle bat besterik ez egotea: gure lagun Georges Lapassade. Bera izan zen, gainera, kultur iraultza gisa definiturik izan den honetan ekintza kulturalen arduraduna. Hórrela izanik, garai honetako oroitzapenak lirateke, besteak beste, |. tacan eta bere alaba maoistaren arteko psikolanalisian buruzko eztabaidak, F. Chateleten definizioaren inguruko mintegia, F. Guatari/G. Deleuzeren desioaren ikerketa publikoak... Izan ere, ahozkariaren azterketa altematiboa.

Garai honetatik sortuko da potere erakundeei buruzko analisia, eta zehazkiago, Lourau, Hess, Lobrot eta gainerako unibertsitateko ¡rakasleekiko elkarlana. Beti erakunde klasikoetatik at (ohizko alderdi eta sindikatuak) baina zapalduaren alele, bai presoak, bai eroak, baita eskubiderik gabeko ikasleak bihurluko dirá Lapassaderen bide lagunak.

i BERTSOLARI 16

k

ifAÜk

Bolada emankor hauetan ahozkoaren deskripzio bakoitza komunikazio harreman jakin batzuetan emango cla. Beti instituzioen arabera testuinguraturik. Hórrela sortuko dirá «/.<?

Pedagogie institutionnelle».

Pour 32/33.1973. «Z.c7 psicosociologúi en sus aplicaciones» Ed. Marova 1971.

"La autogestión Pédagogique" Gauthier-Villars, 1 9 7 1 . Azken honetan, eta Bettelheim parafraseatuz, eskola

1992- Urria

«gotorleku hutsa» bihurtu déla dio eta, onclorioz, hasiko da erreibindikatzen kaleko lana gehiago erakundetutakoa baino, marginalian aurkitzen denaren ezagutza eta laguntza ¡kaslearena baino.

Egungo jarrerak Horrelaxe topo egingo du etorkinen kulturekin. Edo, hobeto esanda, beraien «deskulturatzearekin». Hasiera batean, eta agian M i chel Lobroten eraginez, bioenergetikoa lantzen hasiko da baina sendotasun teoriko gehiagoren bila Garfinkelen Etnometodologiarekin egingo du topo.

Californian sortutako soziologia garaikidearen korronte honek, hain zuzen, gizarte hausturetan azaltzen diren diskurtso berrien moldaketa ¡kertzea du helburutzat. Bere jarraitzaileek apurtu egiten dute ikuspegi unibertsal/eskolastikoarekin eta egunekoa, aurrebaldintzarik gabe ulertu ahal izateko, gertakizunaren singularitatearengana hurbilketa fenomenologikoa egitea proposatzen dute.

Ildo honetatik joanez, Lapassaderen ¡kerketetan jadanik Rousseau medio salatutako kiiltur naturalismoaren erabilera ere areagotuz joango da kultur eskuraketa prozedura ezberdinei kasu egingo zaien bitartean. Beraz, etnografía hutsetik aldenduz (J.P. Goetz,

M.D. LeCompte, P. Erny...) bere aintzindaritza ¡deologikoan, erabat bere gerizpean esan litekenez, garatutako lanak (lira A. Coulonen L'etnometodologie (1990) edota, beste neurri batean, |.F. Forquinen Ecole et culture (1989).

Egungo Teorizazioaren beste osagala dugu Cicourelen ikur interakzioa. Ciuzti honen arabera antzeman daitezke gizarle edota gizabanako kultur eraikuntzak. Hau ÚA, adibide klasikoetan, Afrika-manbataren inguruetatik ateratako " r a p " kiiltur mogimendua (Tag-en idazkera eta sinadurak, graffitiak, break dance, etab...), Poloniatik Estatu Batuetara iritsitako etorkinak nola ikasten duen amerikarra bihurtzen, edota Agnes homosexualak ñola ¡kasi nahi duen emakumea ¡zafen... Hórrela ere, "rap" erritmoaren erabilera bertsoetan azaltzeko hipotesia luza daiteke (ikus honetaz Lapassadek berak aurtengo udaran Egin-en argitaratutako artikuluak: Bertso-i\ip, /a ruptura de /a rutina colaboraciones eta Negu Gorridk y Mtissilij Sound System en Pamplona bat, b¡, hiru).

Tikitrixa, "rap" eta bertsoa: Goian adierazi bezala gaurko ardura teorikoa Lapassadarengan kultur eraikuntza berriak eta zehazkiago etorkinen gizarte egoe-

rak. Halakoetan naturalismo kultura I a deritzanaren hutsuneak antzematen bait rlitu.

Kultura guztiak ¡kas¡ egin egiten bait dirá ez dago berezkorik. Etorkinen kasuetan, batipat bigarren belaunalditik aurrera, ikasegite horrek aukera suposatzen du: jatorrizkoa ala ¡aioterriaren aldekoa. Askotan, "rap" bezalako erritmoen bidez adierazpen askea (talk over) lortzen da. Hain zuzen, kultura sortzaileak edukiko lukeen ezaugarrienetariko bal.

Alegia, laioterriko kultur tradizioaren errutinak azalduz sartu egiten dirá beraietan eta, traiziorik gabeko tradizio hura beregantzen duten bitartean, sorkuntza lan bati hasiera ematen diote.

Talk over (literalki zerbaiten gainean-doiIUI baten gainean, kasu zerbait esatea) fenomenoa agertzen zaigu Estatu Batuetako beltzen arteko «dozenetan», Pariseko Banlieuetako m a g r e b i e n g a n edota L o n d o n g o antillanoengan. Berez, errito zehatzak izan airen bertako eta kanpoko tradizioen arteko nahasketa bideratzen dute. Tradizioaren haustura diren bitartean, eta horregatik hain zuzen, azalerazten digute tradizioa bera egin egiten cíela eta, ondorioz, kultura bizia, oinarri zehatz batzuetatik abiatuz bada ere, etengabe eraldatuz doala. Guzti hau déla, eta naturalismotik aldentzen diren heinean, herri nortasun kulturalaren definizioan hizkuntzaren garrantzia azpimarratzen da.

Antzeko kultur ekoizpen dinamikoa zabaltzea lortu omen du "rap" mota batek.

Bertsolaritzak ere bidé beretik Joan da. Trikitrixa, berriz, ari da joaten.

Fenómeno guzti hauen ikertzaile dugun Georges I apassaclek berak deiturik 1990/91 ikasturtean Paris Vlllko Unibertsitatean ira-

BERTSOLARI 18

kasle izatea egokitu zitzaidan. Bertan «Ecole et cultures minorisées» (eskola eta gutxiagotutako kulturak) gaia emateari ekin nion. Gelan hamaika kultur ezberdinetako ikasleak biltzen ziren (Kabilia, Guayaría, Togo, Magreb, etab...). Bertan ikasi nuen mestizaje nahiz exogamia maitatzen. Duela gutxi handik bidali didate Education dans une langue minorisée. Cahiers de Recherc he «Langues et cultures opprimées et minorisées» Saint Denis. 1992. liburua. Lapassadek, hitzaurrea egiterakoan, honako izenburua erabiltzen clu, «Eskola eta hezkuntza arazoak kultur zapalduetan: Euskal ikastolak eta bertsolarismoaren adibideak». (Problémes de l'école el de l'éducation dans les cultures opprimées: l'exemple basque des ¡Listólas et du bertsolarisme). Honetaz, hemengo jardunaren berri, bada, han ere badaukate. Eta gainera, onuragarritzat jotzen dute. Bistan denez, bestearekiko harremanak, lagun urkoaren ezagutza zuzenak, denok: laguntzen digu.

Urteetan, eta sasiprogresismoaren esku, tradizioaren mesprezua antzematerik izan dugu. Paraleloki kultura gutxiagotuak, bere defentsa egitera behartuak, ez dirá askotan gauzan izan naturalismo endogamiko batetik atera ahal izateko. Egun, arazoa dinamikoki planteiatuz, ezin da ghettotan segitu, hizkuntza ardatza izanik tradizioa eta errutina hasi behar dirá bereizten. Hezkuntza kalera atera beharra dago eta hizkuntz eskolarra gainditu. Kultura sortzaile eta irekia egilerik egon badago.

Bertsolaritza, nonbait, adibidea ¡zanclu eta izaten da.

Dagoeneko, besteak beste Georges Lapassaderi esker, hemendik kanpo jakin badakite.

1992- Urrín

BERTSOLARIEN UMOREA Bertsolaritzak berea du umorea. Algara eragiteko kemen berezia duen bertso motari esan ohi diogu umorezkoa.

Definizio honen arabera, aski sail zabalarekin egingo dugu topo. Badira umorezko jardunean moldatzea dexente kostatzen zaien bertsolariak; beste batzuek, ordea, horixe dute gogokoen.

Textua: Rufino IRAOL A Argazkiak: IĂąigo GALLEGO

1992- UnĂ­a

BERTSOLARI 19

B

estalde, bertsolari bakoitzak bere estiloa du umorea jorretzeko. Fz dago umore klase berdinik. Giroak eta ¡nguruak ere zer esan handia daukate umore kontuan. Eszenategi odo kontestu jakin batean, bertso hau edo hura izan daiteke grazia handikoa eta beste batean, alcliz, ez.

Orain artekoa laburbilduz zera esan genezake: barre eragiten cluen bertsoa hartzen cla umorezkotzat, bertsolari bakoitzak bere estilo propioa cki umore kontuan eta testuinguruak aparteko garrantzia du. Komengarri deritzogu hiru puntuok gogoratzeari, horien j i ran borobilduko baitugu lañaren ardatza.

Lehenengo puntuari gagozkiolarik, aipa ditzagun umorearen zenbait iturburu: a) sexu kontuak, b) norbaiten jokabide xelebreak, c) norbaiten akats fisikoak, d) pasadizo irrigarriren bat, e) mozkor kontuak, í) bertsolarien beraien itxura, g) desaíioak, h) nork bere burua goraipatuz edo nork bere buruari buruaribarre eginez, i) esanahi dobleko esakunak, etab.

Kontestuarena eta estilo kontua ikusiko d¡tugu bakoitzaren azterketa egiterakoan. Atarikoa amaitze aldera zera esan nahi genuke: ez dugu umoreari buruz esan daitekeen guztia esateko asmorik; nahi izanik ere ezin izango bait genuke. Oso bestelakoa eta xumea da gure jornuga: gainaxalean baizik ez dugu astinduko aitzurra. Cero norbaitek sakonago goldatu eta zotal handiagoak atera nahi balitu, guk, hasiera apur bat erraztea ez cliogu egingo.

Beraz, bertsolariak aukeratzerakoan ere e/ gara justiziarekin gehiegi ¡tsutu, burura aurrena etorri zaizkidanak hartu ditugu. Ez (\^ ¡zango umorezko bertsolaritzaren gaineko kontsulta liburua, baizik eta guztiz sinbolikoa eta adibide gisakoa da gure lana.

Umorearen katedrarik ¡nork merezi baldin badu, Pernando Amezketarra da bat. Harén ateraldiak zorrotzak, benetan, baina bertsotan baino bestela gehiago erabili zuen umorea. Dena den, Pernandorenak oso bertso gutxi ezagutzen ditugu eta badaiteke, guk jakin ez arren, harén umorezko bertsoak Nañarriko kobazuloren batean galduak izatea.

BERTSOLARI 20

Horretarako arkeologorik ha ote? Psikofoni sistemak gehixeago sofistikatu zain geratuko gara, bestela.

Guztiarekin ere, Pernandoren bertsoren bat edo beste eman gabe ez genuke etsi nahi. Behin batean, pazkoazkoa egiteko, konfesatzera Joan eta honela hasi ornen zitzaion apaizari: Nere aitorpen hauek dirade bakanak, ez nekatutzearren abade laztanak.

Beste behin, zortzi egun parrandan pasa ondoren etxera etorri eta honela kantatu zion andreari: MLIIKIU honetan gauzik onenak amodioa ta pakea...

Beste guztiak ganbiatuta zugana nator, andrea.

Ironía eta ziriaren bueltan dabilen umorea duzue hau.

Txirritarengatik ere ezin esango du umorerik ez zuenik. Auskalo zenbat bertso kantatu zituen umorezkoen artean sartzeko modukoak! Nork ez ditu gogoan hargin andaluziarraren pasadizoa, ijotei jarritako bertsoak, bere buruari jarritakoak eta beste hainbeste?

Gaur gogoratuko duguna 36ko bertsolari egunean kantatua (L\; bere buruari barre eginez kantatua, hain zuzen: Zenbait errezo egin izan det nere denboran el izan, ta pozik nago ¡kusirikan pakean ñola gabiltzan.

Ni naizen baino kobardegorik ez da mundu hontan izan: semeak gerraa ez joatearren mutil zaar galditu nintzan.

Pello Errotari ere sartu zion behin ziri ederra. Pello Ameriketatik etorri ondoren hartan izan behar zuen: Asko ekarri bearko zuen tabakotan,

1992-

Urrb

1992- Urria

BERTSOLARI 21

leen besteri kenduak pagatutzekotan.

Baina Pello Errota bera ere ez zen kamutsa umore kontuan. Zizurkil alde horretan ba ornen zen txalkor bat emaztea estaduan zeukana. Hala bota ornen zion Pello Errotak: Matrimoniuak badu amaika lardaska, zure andre gaisoak

¡stiluak dauzka: ibili bearko du marru eta oska... zuk bezela badakar bizkarrean koska, usté baino lenago libratuko ez ta.

Xenpelarrengan umorea ez zen ¡zango bertuterik handiena, hala ere «Betroiarenak» umorezkotzat hartzeko modukoak direla usté dugu: Begi bat itsua du adar biak motzak, kriseilua dirudi aren kokotzak. (...) dantzan dabil otzak ez dio onik egin leku arrotzak.

Borrokan dabilela joan zaizka adarrak, ezin sujetaturik bere ¡ndarrak.

Bilintxengatik ere beste horrenbeste esan genezake: amoclioa zuen gai nagusia, baina umorea ere loratu izan zen harén bertsoetan Txit ezagunak dira «Domingo Kanpaña»ren pasadizoa eta «Zaldi zuriarena» ¡zeneko bertsoak. Gaur hona dakarkiguna, hala ere, «Potajiarena» ¡zeneko sailetik hartu dugu: Zintzur ona zuela klaro sinaliak eman zituen apaiz barbantzu zaliak.

BERTSOLARI 22

Dozenaka tragatzen zituen aliak, maskatu ere gabe, tripazai jaliak, alako aisa ñola antxoa baliak.

Lasarteri emango diogu txanda, orain.

Goierriko mutil zahar burusoil bati kantatu zion bertso hau: Andregaia nahi luke

1992- Urria

bere gustokua.

Zaila dauka aurkitzen neurri juxtukua.

Mea ere joan zaio kaskokua, hartuta're ez dago urte askokua.

Oraingo hau zaldibitar batena da. Aralar mendian badira jana ematen duten artzain txabolak. Horietako batean ornen zuen ata-

/992- Urria

rĂ­a Zaldibiko koadrila batek. HezLir dexenteko ardia, nonbait, edo jale handiak ÂĄzaki afaldarrak. Kustioa da ez zirela gustora geratu eta koadrilako batek bertso hau bota orne zuen: Aragia eskatu ta ezurrak ekarri, afaltzera ez gaituk alperrik etorri!

Oraingo hau Begiristainek Gabirian abes-

BERTSOLARI 23

tua da. Hirugarren urtea zen azkeneko momentuan norbaitek huts egin eta ordezkotzat Begiristain hartzen zutela. Honda egin zuen agurra: Hirugarren aldian banator suplente, hurengoan titular harluko ahal na ule!

Orain arteko kasuetan, batezkoz beste, inoren tatxak aipatuz egindako umorea zen.

H i z j o k o eta esamoldeetan borobildutako adibide pare bat jarriko ditugu orain. Uztapide eta Lazkao Txiki hartuko ditugu. Behin batean, «Basarri» nor zen g a l d e t u z i o t e n Uztapideri.

Gero bertsotan hasi eta hop nela esan zuen: Neskatxa batek -«Basarri» nor da?txamarratikan tirata; ez dakidala erantzun diot, basarri asko dira ta.

O n d o r e n g o hau Lazkao Txikik Seguran kantatua da. Mad r i l e n b a z e n , garai hartan, Morcillo izeneko gotzai famatu bat, hilzorian zegoena Begira )oxe Migelen ateraldia eta hizjokoa: Morcillo ornen dago ia-ia hila...

Oraindik ezin joan odolkien bila.

Entzun behar dezue oraintxe epela; esango didazue herejea naizela...

Ni're hilko nitzake Kristo hil zan bezela, jakingo banu berriz piztu behar détela.

Peñagarikano oso abila da izen propioekin eta, bertsoak osatzen. «ñ» kendu egin behar zutela eta ez zutelako auzi hartan liara zerokurritu /itzaion: «ñ» kentzeak ekar lezake guretzat k r i s t o r e n drama: lehen amonek moño baña ta orain, berriz, mono baña; lehen Muruak buru bikaña ta o r a i n , berriz, bi ka na; bertsolaria da Pena ta baita ere Egana; goarda zibilak ta poliziak sarritan «¡viva España!»; «zer kristo eta zer kono» ere ez dago gaizki esana.

ki.

Umore berdea ere ohizkoa da bertsolaritzan. Koinata neska zaharra eskaini zion bertsolari lagunari honela erantzun zion behin batean Lazkao Txikik: Esaten dezu zure koinata orain ona dagola, ez dakit ¡tsatsiko dan, baina aldatuko det arbola.

Gero, horrekin loturik, nahiz eta beste umore klase bat den, Uztapidek honako hau bota zuen:

Urte batean, zaldibitarrek, auzolanean garbitu zituzten herriko basoak. Dirua ikastolarentzat eta han aritutakoei bazkari ederra

Hau umore beltzerako ere ez legoke gaiz-

BERTSOLARI 24

1992- Urria

1992- Unía

BERTSOLARl 25

eman zien alkateak. Lazkao Txiki eta lraola ziren bertsotan. Mahaiko zen, baita ere, matxeteak eta gaineratiko erramintak zorrozten ibilitako jubilatu bat. Jubilatuaren beraren «matxetearen» aipamena egin zuen Iraolak.

Eta segidan Lazkao Txikik: Egia al da, aizu Arrese, lehen honek esandakoa?

Erdi-ipurdi esan du, baina aitortu digu nahikoa: badaukazula, zuk, matxete bat burua amustutakoa, zorioneko labe beroak tenplea kendutakoa!

Iraolak: Gauza guztiak bukatzen clira plazuan edo epean, erramintak'e gastatzen dirá lanean edo nekean.

Matxete hori zuk ere hobe dezu uztea pakean: kostako zaizu berriz jartzea lehenago zuen tenplean!

Lazkao Txikiren erantzuna: Honek esan du matxete hori dagola punta moztuta...

Ez al daukazu tenplatzerikan labe berrian sartuta?

Egañak hala kantatu zuen behin: Esango, al didazu «señora Ochoa», ñola harro litekeen nere bizkotxoa.

Beste hau Artxanberrirena da: Lenago bigun ziranak gogor ta gogor ziranak bigun, ara zaartzeak zertarainoko bentaja ekarri digun.

Lazkano, medikua zelarik, operatu eta ipurditik handitxu bat kendu behar zion Gorrotxategiri. Begira zer egin nahi izan zion: Kenduko diot atzetikan bat eta aurretik bi tako...

BERTSOLARI 2b

aze kapoia jarriko decían datorren Gabonetako!

Agirreren hau ere ederra da. Seigarren mandamentuan zer moduz ote zebilen edo, galdetu zion ga¡ jartzaileak: Nik ere hartu nuen nere eraztuna, eta konplitutzen det ahal decían juxtuna.

Garai batean hau zan pekatu astuna, orain, berriz, tontua egiten ez duna.

Amurizak, seminarioan zegoela, gerran hiru hatz baizik geratu ez zitzaizkion Iruretagoiena apaizari botatako bertsoa hau ere ederra da. Gotzaia eta bikarioaren ondotik, «Iru» honek agintzen zuen Bizkaiko eliz barrutian: Izena ere «Iru» du eta ¡ru atzamar gelditu eta Bizkaian ¡rugarrentzat bera dute elejitu.

Orra or, bada, ¡ru iruko gizon batengan ornitu...

Milagro ez bada, arrautzak ere orrek ¡rukotxak ditu.

Apaizari honela esan zion behin Mattinek: Ni gaztea naiz eta nago sasoinian, kaso egingo dizut zahartzen naizenian.

Begira haurrak munclura ñola etortzen diren zeinen ederki esplikatu zion semeari: Nehoiz ¡kusi dituk arra ta ernia?, hoiek bezala ari ta sortzen duk umia.

Mozkor kontuan ere sartu behar dugu.

Goiburuk du hitza. Urbian artzain zebilela, Nafarroako herri batera joan zen lagun batzurekin, enkarguak egitera. Lagun horietako

1992- Urria

batek dezentea harrapatu izan behar zuen.

Entzun, entzun Coibururi:Lagun, kargatu de/u jomara bat latza, ta, orain, nahi ez dala egin behar dantza: batera zabua ta bestera balantza, zuri komeni zaizu bide zabal antza.

Idiazabalgo bi xelebreren artean puntutan osatutako bertsoa duzue ondorengo hau. Bi horietako bat begibakarra, tuertua, ornen zen.

A: Orain bear ditugu bertso bana kanta.

B: Zelebrea ez al da gaur ere onen planta;' A: Deskuidatutzen bada, botako det jata!

B: Ez naiz asko fiatzen, tuertua da ta.

Haiek barre algarak eragin omen zituzten!

Hurrengo hau Egañak Olasori botatako arrazoia da. Azken puntúa bakarrik dut gogoan, baina hain da borobila, akordatzen

1992-

Unía

naizen bakoitzean nere kasa barrez egoten naiz: Honek pentsatu ez du egiten, okurritu ogiten zaio.

Sarritan bertsolariaren izakera da jendea umorean jartzen duena. Abididez, Mañukortaren izakera berezia eta oholtza gainean egiten dituen sinuen aurrean barrea gordeko duen amaren semerik ez dago. Mitxelena eta Narbarte zenak kantatzeko oso berezia zulen. Hori dela medio, hamaika barre algara sortarazita joan ziren beste mundura.

Txapelketako bertso bat ere beharko zen, noski. Lizasok, Gipuzkoako Txapelketa barnean, Oñatin egindako agurra aukeratu dugu: Agur, entzule, lanera nator borondaterik onenez.

Arantzazuko Ama maitea, arren egidazu babes.

Baldin txartela lortuko banu Zuk egindako mesedez, (Oñatitikan Arantzuzura aldapa haundia denez), Arantzazutikan Oñatira etorriko naiz erromes.

BERTSOLARI 27

"Performance" bat b<

BERTSOLARI 28

1992-Urria

rtsolariekin X*

Bertsolaritza ahozko ¡eneroa zen, baina arrakasta haundiz probatu zituen inprentaren abantailak, bertsopaperak bazter guztietara barreiatuz. Oraindik ere bertsolaritza ahozko generoa da, baina arrakasta haundiz probatu di tu komunikabide modernoak, irratia eta telebista berezik¡. Orain arte plastikoetan hainbeste zarata ateratzen duten «performance» bat egitekotan dirá bertsolariekin. Urtebete barru ¡zango dugu horretan ere arrakastarik baduen ikusteko aukera.

Testua: ¡oxean AGIRRE Argazkiak: Iñigo GALLEGO

1992- Unía

BERTSOLARI 29

«Performance» bal eskultura bizia ornen dt\, non arte platikoen bidez eta bideoaren laguntzarekin artista batek bere obraren prozesoa agertzen duen. Hirurogeiko hamamarkadan arle komentzionalari egur piska bat eman eta b¡/¡ zuen ghettotik ateratzeko asmatu zuten. Geroztik New York eta Colonia izan dira gisa honetako muntaien hiriburu, bata Iparrameriketan eta Alemanian bigarrena. Duela urte batzuk iritsi ziren Euskal Herrira bideomuntaia horiek eta urtebete barru eta e/eren okerrik ez bada, bertsolariekin e g i n d a k o «Performance» bat erakutsiko i\a Euskal Herrian barrena.

Muntairen egilea Koldo Aginagalde ¡zango (\^. Presupostua bost milioikoa da eta 1 25 bertsolarik har dezakete parte zeharka bederen lan horretan.

BERTSOLARI.-Zer (\^\ «Performance» bat?

KOLDO AGINAGALDE.-« Performance»ak nolabait artea bere zirkulu itxietatik kalera ateratzeko liasi ziren egiten. Arte elitistaren kontrako e r r e a k z i o bat izan zen hasieran eta beren helburua artea galerietatik kalera atera eta jende arruntaren begien aurrean agertzea zen. Arte plastikoen barruan kokatzen den korronte honen buruzagi bi aipatzeko Nu Paikc japoniarra eta |ohn Keit amerikarra aipatuko nituzke. Nolabait arteak duen padrinajea eta elite kutsu rtori hausteko egin zituzten eginahalaetan sortu zen espresio molde hau eta gaur egun hiru alor nagusitan erabiltzen da: bideo-dantzaren alorrean batetik, bideo-kreakuntzarení\\n bigarrenik eta bideo instalakuntzan.

BERTSOLARI 30

Nik bertsolariekin egin nahi duclana bideoinstalakuntza bat ¡zango litzateke.

¡aboizko

eskulturak

B.-Zein ¡zango dira zure instalakuntza horren elementuak?

K.A.-«Performance»ak nahiz artea kalera ateratzeko egiten ziren, orain berriro leku ¡txietara itzuli dira eta nik buruan dudan hau galería batean jarriko litzateke. Oraindik erabat erabaki gabe dut eskulturak ñola kokatuko n i t u z k e n , baina eskultura horiek d¡seinatuta d a u z k a t .

Bertsolaritzaren muina hitza denez, HITZAk dituen bost hizkiak bilakatuko ditut eskultura. Eskultura horiek jaboizkoak ¡zango dira. Hitzak, benetakoa bada, barrendik ateratzen bada, garbitu egiten du eta nere e s k u l t u r a horiek egiteko Chimbo markako jaboia * ^ iilfíí'B erabiliko dut. Horrek &£ gainera usain berezi bat ezarriko dio galeriari eta garbi usain horrekin iraungo du instalakuntzak dabilen lekuan. Hizki horietako bakoitzak hiru metro inguruko ahuera ¡zango du eta, esan bezala, ez dakit, galeriako horma nagusienean edo lurrean jarriko ditudan. Galería luzea bada, pasílloan barrena koka ditzaket irudi horiek, jendea tartetik pasa dadin eta galeriaren orma nagusia nahikoa haundia bada, orman zíntzílika ditzaket.

Eskulturura horietako bakoitzak bideo pantaila bat ¡zango du. Bost bideo pantaila eta bost eskultura horiek ¡zango dira emango den mezuaren soportea. «Performance» batean, ordea, artista berak leku nagusia oku-

1992- Urria

patu behar du eta kasu honetan artista bertsolaria bera denez, bertsolariak okupatuko du leku zentrala.

Ehun eta hogeitabost

bertsolari

B.-Esplika ezazu zehatzago bertsolariek zer egiteko duten ¡nstalakuntza horretan' K.A.-lnstalakuntza hauek ibiltariak ¡zaten dira. Esan nahi da, hiriburuan inauguratzen bada, leku horretan laupabost egun egongo déla, ondoren herriz herri abiatzeko.

Inaugurazio egun horretan bertsolari bat gonbidatuko dugu leku nagusi hori okupa dezan. Mikroa jarri ohi zaion lekuan, aurpegiaren parez-parez, kamara bat jarriko zaio eta kantatzen duen bitartean kamara horrek aurpegiko espresio plastikoa agertuko du aipaturiko bost bideo pantaila horietan.

Gisako «performance» batean oso inpor-

I

tantea izan ohi da jendearen partaidetza eta ¡nstalakuntza honetan ere jendea parte hartuko du, bertsolariari gaiak jarríz eta abar.

Hala ere, gisako ¡nstalakuntza baten helburua arteari teknologi berriak eskaintzea da eta kasu honetan teknologia berriok jarri nahi dira bertsoaren zerbitzuan. Bertsolaria kantatzen ari den bitartean bere aurpegiaren detaileak eskainiko dira bost pantalla horietan eta ondoren, bertsolari horren bapateko saioa bukatzean, aldez aurretik prestatutako 125 bideo zinta horiek jarriko dira jendearen aukeran. Nahi duenak nahi duen bideo zinta hartuko eta magnestokopioan sartuko du eta bost pantailla horietan bideozinta hori ikusiko da. Asmoa da bertsolari bakoitzari minutu bateko bideozinta bat grabatzea. Hórrela ¡nstalakuntza bera artxibategi ere bilakatzen da eta dokumentu horrek sekulako balioa izan dezake herriz herri erabiltzeko.

:<•.•:•>>:•>>>:•>:•:•:•:•:•:•-•:•:•:•:•:•:•:•:•.-

Beti gure Kulturarekin B A NCO

O Gmpuzcoano 1992- Urria

BERTSOLARI 31

Elementu plastikoak B.-Noiz eta nola sortu zitzaizun bertsolaritzarekin «performance» bal egiteko ideia?

K.A.-Nik neuk majisteritza ikasi nuen, baina telebistan sartu nitzen lanean, ETBn eta «H¡ heu» eta «Farenheit» programetan egin nuen lan, beti ere kreazio mailako programak gustatu izan zaizkidalako. Segidan New Yorkera joan nintzelarik ere, bideo kreakuntzan aritu nintzen eta IBCrekin kolaboratu nuen kaleko programak eginez «free lance» bezala beti, musika eta kultur mailako kaleko programak grabatuz. Exit Art izeneko galeriarekin ere egin nuen lan bideo-

BERTSOLARI 32

¡nstalakuntzak eginez eta ondoren Casteizera etorri nintzelarik, hiruburu horretan sortu zuten Irucli eta Teknologi Berrien Zentruen hartu ninduten irakasle bezala ikerketa alorrean. Luis Emalcli eta Fitorekin batean, zentru horretako beste bi irakaslerekin alegia, bideo-instalakuntza dezente muntatu ditugu.

Horietako batzuk Donostiako Zinemaldira ekarri ditugu. Behin alor horretan buru belarri sartua nengoelarik eta euskararen mundua oso hurbiletik segitzen nuenez, ez da harritzeko bertsolaritzaz ere arduratzen hastea. Gasteizen euskararen mundua oso zirkulu jakina da eta denok ezagutzen dugu elkar. Hiri erdaldun batean bizi diren euskal-

1992- Urria

1992- Urria

BERTSOLARI 33

dun gehienak bezala, gu euskara euskaltegitik kalera ateratzeko ahaleginetan ari gara eta horretarako bertsolaritza oso tresna egokitzen jo dugu beti. |on Maiarekin eta beste zenbait bertsolarirekin harremanak izan diludanetik asko ardnraUi naiz alor honetaz ela bideo-instalakuntza honetan Bernardo Atxaga, Ruper Ordorika eta beste alorretako artistekin ere kontatzen dut. Nere «performance» han euskara bere zirkulu itxi horretatik kaleratu eta soporte Iradizionaletatik teknologia berrietara egin behar dnen jauzi horrekin zerikusia baduela pentsatzen clut.

bagara, sekulako elementu plastiko piloa aurkituko dugu bertsolariengan. Zuk hartzen duzu gaiak jarri aurretik denak eserita itxoiten dauden une hori ela bakoitzak duen aurpegian fijatu zaitez eta harrigarria da aurpegi bakoitzak zer nortasun eta adierazpide plastiko dituen.

Eskuak eta aurpegiak

B.-Proiektua diseinaturik dago, baina bitartekorik ba al duzu egiteko?

B.-Zu zeu, arte plastikoetan mugitzen zarenez, zer balio plastiko ikusi dizkiozu bertsolaritzari?

K.A.-Nik proiektua aurkeztu diel dagoeneko Udaletxeko, Aldundiko eta laurlaritzako kultur arduradunei eta nahikoa segurua da bideo-instalakuntza egiteko laguntzak ¡zango ditudala. Urtebete beharko d^ lan guztia burutzen eta espero dut datorren urtean fetxa hauetarako inauguratzeko moduan ¡zango dela.

K.A.-Bertsolaritzak berez ez du arte plaslikotMi aldetik hornidura gehiegirik. Ez du apenas eszenograíiarik eta bertsolaria bere kabu/, esan genezake l)ilutsik agertzen dela plazara. Hala ere, piska bal gehiago fijatzen

BERTSOLARI 34

Bertsolariak aurpegiarekin asko espresatzen du, baina eskuekin ere asko esaten du.

Nik bi elementu horiek erabili nahi ditut b¡deoaren bidez nere bideo-instalakunlza honetan. Dagoeneko argazki aldetik piska bal landu dul aiderdi hori eta baliabide haundiak eskaintzen ditu.

1992- Urria

LAN KIDE AURREZKIAN, AURREZKl-LIBRETAREN INTERESA ALDATU EGIN DUGU. SUPERLIBRETAREKIN V

0/

V M M ^k

W

Lan Kide Aurrezkiaren Superlibreta: %7rainoko interesa.

200.000 Pta.tik aurrera Erabilgarritasun osoarekin

Lan Kide Aurrezkiaren Superlibreta Errezibu guztien helbideraketa inolako kosturik gabekoa.

Eta, gaínera, Lan Kide Aurrezkia Euskadiko Kutxaren garantía osoarekin.

Bada, egizu aldaketa %7rainoko Libretara.

200.000 pta.ko eguneroko sdldotik hdsita, lehen 100.000 pta.k %0.10ean.

I T.B.ko ddibidedk: 250.000 pta.rako %4,33a.

500.000 pld.rako %5,74a.

1.000.000 pta.rako "„6,45a.

5.000.000 pta.rako ".,7.01a.

Euskadiko

1992- Urria

BERTSOLARI 35

SAGARDO Bedeinkatua izan dedilla sagardoaren graziya, bai ere ta kupira gabe eraten duen guziya; erari onek gizon askori ematen dio biziya, au eran gabe egotia da neretzat penitentzia.

Lenengo sartu tabernan eta ateratzen naiz azkena, egun gutian zurrutian da etzait betetzen barrena; au da erari maitagarri bat , arras piztutzen naubena, I Joxepá Karmen biotzekoa I bete amabigarerererena i

iSTtSTEGI Sagardotegia

BliZKAIA

JtRRETTL SAGARDOTEGIA

(Ramón ARTOLA. 18860);

Arbítza bidea © 36 20 49 - 36 66 04

BERTSOLARI 36

20160 ZUBIETA

1992- Urria

REGEIFA: GALIZIAN BERRESKURATU DAITEKEEN BERTSOLARITZA BITXIA Virxen de Monte ermita ttiki bat da, Mazaricoseko "concelloan" (Udalerrian) kokatua dagoena, A. CoruĂąan.

Hariztiak gero eta bakanago eta zarpailago diren arren, sute probokatuen ondorioz, oraindik arboladi eder eta freskoak ikus daitezke Virxen do Monteko ermita inguruetan. Urteroko festa abuztuaren 30ean ospatzen da. Normalean izaten den festa egitaraua honako hau da: meza, gero bazkaria, bakoitzak eramaten dituen enpanada, oilasko edo sardina erreekin, arratsaldean dantzairen emanaldia eta gauen berbena.

Aurten ordea bazuen festa honek berezitasun eta zentzu ezberdin bat.

Arratsaldeko bostetarako regeifa saio bat zuten iragarria.

Testua: Pako ARISTI

1992- UrrĂ­a

BERTSOLARI 37

amabost urte inguru ¡zango dirá, edo gehiago, azken regeifa saioa antolatu zenetik Vimianzo auzoko herrian, eta regeifa heriozbide aldaezinean sartu zela. Oraindik ikusteko dago berreskuratzerik lortuko duten, kantari gehienak 50 nrtetik gorakoak bait dira. Gazteek ikasi beharko kikete, baina egoera ez da oso lagungarria. Galiziako regeifa kantariak ez dira, Euskal Herrian gertatzen den fenomenutik urrun, pertsona publikoak, ezta profesionalak ere. Gogoa emandakoan bakarrik abesten dute, eta hori da emanaldi publiko bat antolatzerakoan dagoen arriskurik handiena: ez daikizu sei kantari agertuko zaizkizun, ala bakar bat. Virxen do Monten tranpa bat prestatu zuten antolatzaileek: aurrez hitzeginik zeuzkaten bi kantari jartzea mikrofonotik erromerian haruntz honuntza ibiliko ziren beste sei edo zortzi kantari berotzeko, heuren sendiartearen pekatuak aipatu behar baziren aipatuz. Regeifa ez da, gure bertsoaren alclerantziz, kontrariorik gabe kantatzen.

Iraina, burla, eztabaida du bere ardatza.

fiko bat osatu clute, ¡zenburu honekin: "Homenaxe aos nosos avós" (Gure aitón/amonen gorazarrean). Institutoko hogeitahamabi ikasle aritu dira bilketa lanean, beren herrietako zaharrei galdetuz. Dokumentazio hutsune handia ez du beteko aldizkari honek, baina regeifak ezagutzeko parada eskaintzen du, beren egitura eta erabilitako gaiak zein nolakoak diren jakiteko. Hona burutu dugun aukeraketa, alboan badaezpada ere euskarazko itzulpen literalak idatzirik.

Sarrera gisan eta bariazio gutxirekin abesten den regeifa bat hau da:

Virxen do Monten dena prest zegoenean jendeak berriro regeifa entzun eta gozatu ze/<\n, kantariak ere saioaren hotsa zabaldu zenetik burua engrasatzen eta eztarriak berotzen ari zirenean, eguna iritsi eta egun guzia iraun zuen euri jasa izugarri batek festa guzia suspendiarazi zuen.

Gure bertsolari zenbaiti ondo letorkion aholku batez ere has daiteke saioa.

H

Datorren urtean berriro intentatuko dutela esan zuten antolatzaileek desanimoaren erclian, eta bitartean saiatuko direla beste festa askoren antolatzaileei asmoa esplikatzen eta kontajiatzen, oso segurua ez diruclien lana.

Hain jenero espontaneoa eta antolakuntzarik gabe abestua izan den honek badu bere desagerketa erabatekoa egingo lukeen beste oztopo bat: bildumarik eza. lendeak gogoratzen dituen apurretatik aparte ez dago apenas dokumentazio eta bilketa lanik, ez grabaziorik, ez testu idatzirik. Zentzu honetan garrantzitsua da " O Sancosmeiro" deitzen den aldizkari baten bosgarren alea, aurten argitara eman dena. Hezkuntza eta Arazo Linguistikoetarako Kontseilaritzak finanziaturik, bostehun regeifa biltzen dituen monogra-

BERTSOLARI 38

A auga da nosa fonte non lia damos a ninguén bebémola nos toda por eso cantamos ben.

Cure ¡turriko ura ez diogu inori ematen geok eclaten dugu eta horregatik abesten ckigu ondo.

Anque cante un ano enteiro e por riba nove meses nunca me oirás cantar unha copla dúas veces.

Urte oso bat abesten badut eta bederatzi hilabete gehiago inoiz ez nauzu kopla bat bi aldiz abesten entzungo.

Ohizko gaia izaten da herri bakoitzean zer nolako neskak dauden erabakitzea, nórmala den gaia kantariak gizonezkoak diren partetik. Hona hiru adibide.

As mociñas da Xunqueira sin pendentes ñas orellas cando ven o día santo ponen cagadas de avellas.

As mozas de Castiñeira vivan elas, vivan elas

1992- Urria

v

1992- Urria

•

-^smHBSl

BERTSOLARI 39

n o n ha i mozas máis bonitas

A vida d o m a r i ñ e i r o

d e b a i x o das estrelas.

é triste a máis n o n poder

As mozas de V i l a b o a

en busca de peixe saen

c h a m á r o n m e á foliada

sin saber se han de v o l v e r

eu a palabra c u m p r i n l l a

Para ser bo m a r i ñ e i r o

elas deitadas na c a m a .

tres c o n d i c i ó n s hai q u e ter coñecer a mar e os barcos

Xunqueirako neskatoek ez dciukate belarritakorik Santuaren egunerako arcli konpitak jartzen dituzte.

Castiñeirako neskatxak gora eta gora, ez da neska ederragorik izarren azpian.

Vilaboako neskatoek parrandarako deitu zidaten ni agertu nintzen baina beraiek ohean etzanda gelditu.

e n o n ter m e d o a morrer.

N o mar hai unha torre e na torre unha ventana e na ventana unha nena q u e ós mariñeiros c h a m a .

A l e g i a , Xunc|Lie¡rako neskak pobreak direla, C a s t i ñ e i r a k o a k ederrak eta V i l a b o a k o a k gezurtariak, adar j o l e a k .

Emigrazioa da e z i n b e s t e k o gai bat G a l i z i a n , v e g e i f e t a n ere b e r e l e k u a a u r k i t z e n dueña.

Mariñelaren bizitza ezin tristeago arrai hila ateratzen dirá itzuliko cliren jakin gabe.

Maññel ona izateko hiru baldintza behar dirá itsasoa eta untzia ezagLitu eta ez eduki hiltzeko beldurrik.

Itsasoan dorre bat dago dorrean leihoa leihoan itsas lamia mariñelei deika.

U m o r e a ere agertzen d a , batez e r e , heA d i ó s lugar de Xunqueira

m e n g o m o d u a n , m u t i l zaharren bizitzari edo

para toda a m i ñ a vida

ezkontzeko aholkuei dagozkienean.

por ser a ú l t i m a

vez

veno a d a r c h e a despedida.

Agora n o n hai q u e n p l a n c h e

Paxariño gorrión

que m o r r e u a p l a n c h a d o r a

vai cantar o n d e eu nacín

agora p l a n c h a m o s nos

pregúntalle á m i ñ a xente

q u e p l a n c h a m o s "a la m o d a " .

se se a m a ñ a n sen m i n .

Se m e caso e teño sogra

Agur Xunqueirako herria agur betirako azken aldia delako despedida ematera nator.

Artatxoria Joan zaitez kantatzera ni ¡aio nintzen lekura galdeiozu nere jencleari ea moldatzen cliren ni gabe.

q u e se ó ano n o n m o r r e

ha de ser ca c o n d i c i ó n tiroa p o l o b a l c ó n .

Se queres a boa m o z a na busques na romería busca pola semana vestida de cada día.

Itsasoa da b e h a r b a d a b e r t s o r i k s e n t i k o r eta t r i s t e e n a k s o r t z e n d i t u e n a . H o n a

adibide.

BERTSOLARI 40

hiru

Orain ez dago nork plantxatu plantxatzailea hil zaigu geok plantxatzen dugu modako eran, (mutil zaharren kontuak) Ezkondu eta amagiarreba badaukal baldintza batekin behar du

1992- Urria

urtebete buruan hiltzen ez hada baikoitik behera botako dúdala.

Neskii ona nahi baduzu etzazu erromerian bilatu bila zazu aste buruzurian egunero ñola jazten den erreparatuz.

O pasar pola túa porta mirei pola cerradura túa nai estaba cagando no cestiño da verdura.

Anduvécheste a l a b a n d o que teu pai era m u i rico a riqueza de teu pai

E z k o n t z e k o p e n a l t i a r e n sistema h e m e n goa bakarrik ez cíela frogatzen d u h o n a k o a k : Eu casar caseime en N o i a velar v e l e i m e na Serra t r o u x e n a m u l l e r encinta p o r q u e era uso da térra.

Ni Noian ezkondu nintzen gaubela (emaztearekin jostatzen) Serran emakumea haurdun ekarri nuen bertako ohitura hori zen eta.

A p a i z eta seroren arteko ¡bilerak era bad u t e lekua:

levaa o m e r l o n o b i c o .

V i n d e miñas rapaciñas que voz traio á vosa porta c o m a fai a vosa nai c o repolo da nosa horta.

Zure ataritik pasatzen zerrail zulotik begiratu nuen zure ama kakainean ari zvn berduraren otarratxoan.

Zuk bai goraipatu zure aita aberatsa /ela zure aitaren aberastasuna zozoak darama mokoan.

Zatozte nerekin neskatxak ekarriko zaituztel etxera zuen amak egiten cluen be/ala gure baratzako azekin.

O cura e maila criada foron planta-Ios melóns a criada foi sin saia

Pobreziak, janik ezak sortutako kezkak ere ugariak dirá regeiíetan:

e o cura sin pantalóns.

O cura antes de marchar d e i x o u l l e d i t o á criada vena c e d o vena tarde deitate m m i ñ a c a m a .

Apaiza eta serora meloiak ereitera Joan ziren serora gonarik gabe apaiza prakarik gabe.

Apaizak aldegin aurretik esana utzi zion serorari goiz etortzen naizela edo berandu etzan zaitez ñire ohean.

K a t x o n d e o a beste a l d e r d i askotatik sortzen d a : atso zaharrari farre egiteko, haundi ustekeriak salatzeko, lapurretak salatzeko.

H o n a hiru e x e n p l u :

/992- Unía

N a m o r e i m e de t i , morena p o r q u e ti cantabas ben agora m o r r o de fame o cantar non me m a n t e n .

Estudiastes para xastre agora es zapateiro h o m e c o n tantos oficios sempre ten p o u c o d i ñ e i r o .

A l b o r e c e nesta fraga alborece neste val máis non alborece nunca para aquel que non ten p a n .

Dis q u e tes m o i t o trigo eu palleiro non c:ho v e x o e o trigo q u e ti tes cabe no fol d u n c o n e x o .

Zula/ maitemindu nintzen, beltzarana ondo kantatzen zenuelako orain goseak liilik nabil

BERTSOLARI 41

abestiek ez naule mantentzen Sastrerako estudiatu zenuen orain zapataria zara ofizio .isko dituen gizonak beti diru gutxi dauka.

Egunargitzen du basoan egunargitzen cki haranean baina inoiz ez du egunargitzen o^irik ez daukanarentzat. (i.ui ,isko daukazula diozu nik mandiorik ez dizut ikuslen /iik daukazun garia koneju baten larruan kabitzen da.

Festa giroak ere ematen clu, baju aldietan, erromantizismorako aukera. Hona, bostehun regeifa hauetan aurkitu ditugun bertsorik sentikorrenak: As tres estrelas do ceu cóntolle o que me pasa

porque no mundo non encontró persoas de confianza.

O corazón e os olios son dous amores leales canelo o corazón ten pena logo os olios dan sinales.

O sol que se vaia pondo a luna que se deteña as estrelas que fagan sombra hasta que meu amor vena.

A perdiz anda no monte de tódalas herbas come o cariño dunha nena tres días manten un home.

Da tollina dunha rosa heiche facer un vestido non ha perder o color mentres dure o meu cariño.

Zeruko hiru izarrei kontatzen diet gertatzen zaidana

Goizetik asi doñu alaiez zenbat albiste ta mezu noiz nai trikiti eta bertsoak eskeintzen ere jo ta su; erri-kirol ta azoketatik ainbeste kontu mamitsu, gazteak pozik jarri asmotan eta zaarrak alaitsu, ARRATEIRRATIA piztean zure eskura dituzu.

ASTEARTERO 20,30: "EUSKAL JAIA" Bertso ¡rratsaioa IGANDERO 10,10: "ERRIKO PLAZAN" Bertsoak eta doñuak

BERTSOLARI 42

1992- Unía

munduan ez bait clut aurkitzen konfiantzazko pertsonarik.

Bihotza eta begiak

e¿ cki kolorerik galduko nere kariñoak irauten duen artean.

amodio leialak dira bihotza penetan denean orduan begiek seinaleak egiten dituzte.

Eguzkia sar dedila geldi beza ilargia izarrek egin dezatela ¡tzala nere maitea etorri arte.

Eperra mendian clabil belar guzietatik janez neskatxa baten kariñoak hiru egunetan mantentzen dn gizonezkoa.

Larrosa baten hostoaz soinekoa egingo dizut

Eta b u k a t z e k o , ¡ n o n a b a n t z i e z i n

dvn

gaia: heriotza.

Sabe Dios ele hoxe u n ano o n d e estará o m e u c o r p o se aquí o u noutro laclo ou na sepultura m o r t o . lainkoak claki hemenclik urtebetera non egongo den nere gorputza hemen erlo beste nonbaiten eclo kanposantuan hilda.

HARPIDETZA TXARTELA Izen deiturak Helbidea Telefonoa

Herria Herrialdea.

Banku/Aurrezki Kutxa Sukurtsala Kontuaren zenbakia

BIDALTZEKO

SINADURA

BERTSOLARI aldizkaria Madrid Ibilbidea, 6 - DONOSTIA Teiefonoa (943) 47 11 42

1992-

tirria

1992 ko harpidetza (4 ale) 1.800 pezeta

BERTSOLARI 4i

BERTSOLARIA

BERTSOLARI 44

1992- Urria

EN KARRERA

Gure ezaguerak harrapatzen eta ezagutzen dituen gauza guztiek bezala Bertsolaritzak ere berekin ditu hasiera bat, heldutasun garai bat eta bukaera bat. Horrexek bultzata jo dugu bi bertsolari haundi eta ospetsurengana. Ez du ba gure lanak ¡ñola ere gaiaren azterketa sakon eta zabal bat egiterik nahi. Gaiaren aipamen bat eginez bi bertsolari hauen esperientziak ezagutu eta irakurleei adierazi.

Testua: Laxaro AZKUNE Marrazkia: Txema GARCÍA

1992- Unía

BERTSOLARI 45

A

ukeratu ditugun bertsolariak Iñaki Eizmendi "Basarri" hózala ezaguna duguna eta lose Lizaso, "Rusoa" bere lagunentzat. Biak ere bertsolari haundi bezain ezagunak. Baina zergatik aukeratu ditudan ere esatera noa. "Basarri" aspalditxolik dugu plazetatik erretiratua. )ose Lizaso oraindik plazaz plaza dabil. Balak Azaroan ditLi 79 urte eta )osek aurtengo udaberrian bete zituen 65. Fita egia aitortzekotan bertsolari baten karrera noiz amaitzen ote dvn ¡akin nahiak eraman gintuen bi hauengana, baina beste edozeinengana ere eraman gintzakeen.

Bertsolariaren lehen urratsak Bata bezala bestea biak ere oso gazterik hasi ziren bertsotan. Biak ere beren ingurua oso bertsozalea izan dutenak.

Basarrik Azken Portuko bcre taberna izan zuen eskola. Hará baserritarrak bildu ohi ziren eta Iñakik dioen bezala "Azken Portu" onclo asmatutako izena omen zuen. Orduan hura baitzen haserritarren azken portua.

I lango inguruak ez zuen gaur cluen tankerarik. Dena haratza mahasti eta hórrela zen. (¡aur dena etxez josita heste herri bat bezala badago ere. Hantxe ba, baserritarrek kontat/vn zituzten azken apustuetako berriak bezala aspaldikoak ere. Bertsoak ere leku haundia hete ohi zuen. Halako bertsolarik hau kantatu omen clik eta besteak honela eranlzun... Kontu guzti hoiek oso gogoko izan zituen eta clitu oraindik ere Basarrik.

Caro horretan piztu zen ba bere bertso grina.

"Garai hartan ez nuen bertsoa besterik burilan" esan digu. "Aita zenak ere bertso asko zekizkien eta kantatu ohi zituen. Oso ahots ona zuen. Kantatzen zituen bertsoak beti bertso sakon eta pisuzkoak ziren". Bere bertsolari izakera hantxe ari zen gauzatzen. Hernán ere ba omen ziren hiru bat edo oso zaleak sarritan bisitatu izan zutenak. Bertsolarien artean berriz Gaztelu bertsolaria zen sarritan bisitara etortzen zitzaiona. Berak ezagututako bertsolari onena izan zela esan digu.

BERTSOLARI 4b

Gaztetako bere lehen plaza bezala Arroa Beheko Agote ostatua gogoratzen du, bertan Zubeltzu itziartar bertsolariarekin kantatu zuena. Honela kontatu digu: "Ibiñarrietako ¡aietan lagunekin erromerian izan eta handik beherakoan Agole Ostatuan sartu ginenean Zubeltzu kantuan ari zen eta ¡ende mordoa hari entzulen. C¡u gazte koadrila sartu, eta istilutsu sartu ere, bertako nagusia, Bitoriano, m a r m a r r e a n hasi zen - z a r a u z t a r t x o r o hauek, halako bertso ederrak entzuten ari g¡nena!- Negé lagunek berriz ondotik "kanta iok Iñaxio". Hasi nintzen ba bertsotan eta orduan bai gustora jendea. Bitorianok gastu guztiak eginda zeudela eta bertan gelditzeko afaltzen. Orduan ordua sagratua izaten ordea eta guk trenera Joan beharra genuen eta joan egin ginen. Hura pena hartu zuena Bitorianok! Hark bertsoak jan egiten zituen", esan digu. Hastea kosta egiten omen zitzaion, beldurtia omen zen, Basarri. losé Lizasok ere etxean bertso giroa zuen.

Arta zuriketa ez bazen baba aletzea, beti ziren bertsoak tartean. Bertso paperak ere bai handik edo hemendik inguratuak. Bertsoak entzuteko aukerarik inun bazan haiek entzutera eta bai entzun eta ikasi ere. Lagunartean bazituen gehiago ere bere mailan edo hobeto egiten zutenak, baina gero jarraitu ez dutenak. |ai bazkalondo eta ilunabarrak ziren bere bertso eskolak. |ende aurrean lehen aldiz ordea Iturriozko Muhatzen kantatu zuen. "Loidi Saletxe (Ha Hondartza ziren kantuan eta ni ere tartean sartu nintzen kantura eta bertsoa osatu nuen behintzat. lendearentzat ezezagun nintzen ni artean, lagunartean kantatzen banuen ere", esan digu |osek.

Bertsolari

titulua

Gazterik hartu zuten biek ere bertsolari titulua. Basarrik 21 urte eskas zituela hartu zuen, 19 55. urteko Bertso Gudu haietako batean eta bai txapela eskuratu ere, Txirrita eta gainerako bertsolari haundien aurretik.

Txapela lortzen zuenak hurrengo hiru urtetan mahaiko izan beharra zuen eta hórrela

1992- Urna

1992- Urria

BERTSOLARI 47

hurrengo urtean Txirritak irabazi zuen hartan gai jartzaile izan zen. Gero gerrak harrapatu zuen eta sei urte eman zituen herrira itzuli gabe. Soldaduska luze samarra tokatu zitzaion. Itzuli ondoren berriro hasi ziren Uztapide eta biak. Aurretik ere 35eko Txapeiketa ondoren toki askotara deitu izan zituzten biak.

Txapelketak berriro 1960. urtean hasi ziren eta hura ere beretzat izan zen. 1962, urtekoa orden Uztapiderentzat izan zen eta han gauzak oso garbi ez ote z i r e n izan pentsatuz gehiago ez joatea erabaki zuen.

1968. urtekoan beste era hatera, puntuak bistanzirela antoladufako hartan ere beretzat izan zen. )ose Lizaso ere gazterik hasi zen 22 urte inguru izango z i t u e n batera eta bestera ¡biltzen hasi zenean. Bertsolari t¡tulua hartu bai baina o r a i n d i k bukatu ez duen karrera ornen da berea. lose ez da izan txapeiketa zalea. Ez clu bere burua eroso ikusten eta ez da joan izan. Hala esan digu "Txapelketak ez cliat nik esango egin behar ez direnik. Egiten dituzte eta beharrezkoak izango dirá. Nik ez zeukeat horren kontra ezer. Baina neure burua ezin diat horretan ikusi. Eta gainera bertsoa, ezin zaidak buruan sartu neurtu daitekeen zerbait danik. Erabakia emateko moduan neurtu daitekeenik behintzat. Gero gehiegitan entzun behar izan diagu hau edo beste gertatu déla. Eta ez behar bada intentzio txarrez".

Bertsolari

bizitza

"Ibilera txar asko egiten zen orduan" esan digu Basarrik. Gogoratzen hasi eta bat aipat-

BERTSOLARI 48

zearren Ordiziako bidea aipatu digu "Uztapidek Iraetan hartzen zuen trena. Biok Zarautzen elkartu eta Donostiara. Han Norteko estaziora Joan eta trena hartu eta Ordiziara.

Gu hará iristerako goizeko kafea lekutan izaten zen. Sasoia genuen eta ibili. Uztapide nere aldean gogorra izan da horretan. Gauean ere pattarrik ¡nguruan bazuen hura ez zen nekatzen. Ni makala izan naiz. Beti garaiz erretiratzea gustatu izan zait. Edateko ere ez nuen balio.

Hala ¡biltzeko sasoia falta nuelako batetik eta nituen egun e r o k o bete b e h a rrengatik plazaz plaza ibiltzeari garaiz utzi nion. Ez daukat damurik. Idazteko zaletasuna oso gazterik izan baitut eta 19 urterekin hasi eta geroztik hori izan da nere l a n b i d e . G a raian garaikoa izaten da, sasoiak bere puntúa izaten du eta bertsotan batera eta bestera ¡biltzeko sasoi ona behar d a " , dio lñakik. lose Lizasok bertsolari bizitzaz bota ditu bere iritziak "Egindako bertsolari batek ere bere bizitzan hutsunealdi edo akats bat baino gehiago izaten ditu, baina bertsolari izango bada hoiek denak eramateko barrua behar d u . 50 urte baditut kantari baina oraindik ez naiz egundo kantuan hasi nere tripa haundi honetan halako kalanbreren bat sentitu gabe. Berdin da 10 edo 10.000 lagun izan aurrean. Horregatik du jaialdi batek neretzako hainbeste traba, hasi eta egonaldi asko izaten d i t u e l a k o . Asko sufritzen det.

"Kezka emango ziok horri" esango du jendeak baina bakoitzak daki bere berri".

Zaletasun itsua behar duela dio bertsolariak bestela ez dagoela dabilen bezala ibilt-

1992- Urria

1992- Urria

BERTSOLAM 49

guzti frogatu digu nolako dotore osatzen dituen bertsoak. Urte honetan bertan losé Lizaso eta Lazkao Txikirekin urtero bezala Granada Errekan elkartu ornen dirá eta besteen parean dotore aritu ornen zen.

Idazten ere esan digu berak lehengo paretsu badela. Beraz ba oraindik bera ez da konturatu bertsoa egiten nagitu denik.

José Lizasori ere beste hainbeste gertatzen zaio. Bertso munduan sartu eta haseran gora ñola egiten den ohartzen ornen da baina adinagatik behera egin duenik ez zaio iruditzen. "Akaso besteren batzuk akordatuta egongo dituk baina...".

zerik, edozein ordutan, edozein egunetan eta edozein lekutan. Beti kanlurako prest. Berlsolari baten emazte eta seme-alabak ez dute egun pasatan eta hondartza ertzetan gozatzeko aukera haundirik ¡zan beren garaian.

Bertsolariaren

erretiroa

Aurretik ere ohartua ¡zango da honez gero gure irakurlea Basarrik ez ziola plazako ibilerari bertsotarako gaitasun ezagatik utzi, lanagatik baizik. Geroztik berriz agertu ¡zan den plaza guztietan erakutsi izan du bere gaitasun eta maixutasuna. Jaialdi, omenaldi eta horrelakoetan ezezik zenbait momentutan bazkalondoetan ere sarri entzun izan dugu bere bertsotarako kemena eta bere garaiko bertsolariek inork baino gehiago. Oraindik orain ere berekin duen gaixotasun eta

BERTSOLARI 50

B a j u a l d i a k , neguan g e l d i a l d i haundi samarra egin ondoren nabaritu izan ditu. Erdoituta bezala. Ideak eta ongi etorri bai baina makina nagia. Bertsotan hasterakoan kezka ere bai eta bertsotarako ¡zan daitekeen lagunik txarrena ornen da hori.

Edozein eratako kezka ¡zanda ere beti oztopo. Bajualdiko beste uneak, gaixoaldiak, gripeak, katarroak, parranda ondorenak... eta berez sortzen diren egun beltzak, etxetik irten behar ez litzakeen h o r i e t a k o a k .

Gaur egunean berriz lehen garai batean bezalako egonaldi luzerik ere ez du egiten kantatu gabe.

Bertsotarako garairik onena goizetik dio berak. Erabat horretara entregatuta joaten zara eta burua argien ere orduantxe ohi da.

Bazkalondoa eta afalondoa esaten du jendeak baina, bertsolaria bezala entzuleak ere beroago egoten direlako ornen da hori. Goizeko buru freskoarekin aztertuko bailira ¡zango ornen litzake orduan ere akatsik asko.

Aurreko bertsolarien

erretiroak

Basarrik bezala Lizasok ere osasun ezagatik ikusi ornen dituzte erretiratzen. Adibide bezala Uztapide, jendaurrean kantatu ezinez gelditua eta Manuel Lasarte, urte askotan

1992- Urrúi

osasun eskasez ¡bili ondoren erretiratu zena.

Gainerako bertsolariak ¡a hil aurretxorarte kantatu izan dute.

Jose Lizasok "Txapel"en kasua gogoratzen digu. Loiolako Txapelketetan epaimahaiko aritzen zenean 75 urte inguru zituela bere garairik onenean bezala edo hobeto kantatzen ornen zuen.

Basarrik kontatu digu ñola Txirritak 1936. urteko Txapela irabazi zuen eta urte horretan hil zela, 76 urte zituela. Bere ¡biltzeko gaitasuna ere oso urritua zuen baina bertsotan trebe.

Argi dago ba bizi guztirako karrera déla Bertsolaritza. Ezintasunak, osasunak... ez badu oztoporik jartzen, bertso makinak ez du oporrik hartzen.

Eritziak Basarri: Hemengo ohiturak, dantzak, izakera, usario zaharrak gustatu izan zaizkit beti baita orain ere. Bidé horretan oker goaz.

Herria inguratu beharrean urrutiratzen ari zaigu, bizkar ematen. Horrek kezka ematen dit. Horrek batekoz beste behar luke. 6-8 ¡ntelektualek ez dute egiten Euskal Herria.

Xenpelarren bertsoak, gaur ere oraindik gogoan dirá, oraindik kantatu egiten dirá, bere herrian bezala Gipuzkoa osoan, Biz-

1992- Unía

kaian, Nafarroan... Gaur hori ez dago. Herria galdu degu eta galtzen ari gera.

Ni ezezkor xamarra naiz nerez eta urteek ere asko eragiten dute hori. Etorkizunak ez dit pozik ematen. Ondoren kaskarrak ikusten ditut. Dena aldatu da. Gure denboran bertan ikusi dugu hori eta lehengo gizaldietatik zer esanik ez. Errespetoa, gizatasuna... Hizketa berriz hortik honakoa, ñola mutil hala neska.

Guk ez degu horrelakorik ezagutu. Gu ere gazte izanak gara baina beste era batekoak.

Jose Lizaso: Gure bertsolaritza beti librean izan da, bakoitzak bere esanbidea bilatuz.

Ni ez naiz oso fio, gaur eguneko bertsolaritzak berezko bertsolaritzari gehiegi laguntzen dionik. Jaialdietako martxan ondo dabiltzanak eguna bertsotan pasatzera joan eta bertsorako gastatzen direnak badira. jaialdietako saio ondoren badira entzuleak, enboreilatutako bertsoak izan direla esaten dutenak.

Gure garaia Joan da, azken urteak ¡zango dirá baina hori da nere irudipena. Behar bada oso oker egongo naiz baina.

Gure haserako jakin nahia aseta gelditu da. Ez clakit ¡rakurle zurea ere aseta gelditu ¡zango den. Bi gizon haundi hauek argi hitzegin digute, bertsolaritzaz bezala bizitzaz ere. Gure ondorioa argia pena da BERTSOLARIAREN KARRERA HASI EGITEN DA NOIZBAIT, BAINA BUKATU BIZITZAREKIN.

BERTSOLARl 51

BERTSOLARI 52

1992- Urria

GOIERRIKO BERTSO ESKOLA, HAMAR URTEKO HISTORIA Testua: Xabier NARBARTE

1992- Urria

BERTSOLARI 53

1

979. urtean Ordiziako Argi Berri elkarteko bazkideak curen )oxe Mari Barandiaran eta Pedro Irastorzak eman zioten hasiera orainclik amets bat zan helburu /ehat/ bati. Ordurako bazuten Almen ¡kastolan kokalurik zegoen bertso eskola baten berri, eta baita ere bertso eskola honvu gidaritzan Patxi Goikolea eta Xanti Iparragirre zeudela.

Lehen harremanak Euxebio Igartzabal Gabiriko l)ertsolarirek¡n izan zituzten. Euxebiori oso ondo iruditu zitzaion Argi Berrikoek zuten asmoa eta ondoren Patxi Goikoelea eta Joxean Ormazabalengana jo zuten. Lehen elkarrizketa hauen emaitzak garrantzi haundikoak ¡zan baziren ere, ondoren etorri / i i c n beharbada urrats garrantzizkoenak.

1981. urtean, Beasaingo Lizeo Alkartasuna ¡kastolan bertso munduan zerbait egin beharra zegoela pentsatzen zuen talde bat bildu zen, hauen artean Andoni Sarriegi, Joxean Ormazabal, Arantxa Sarriegi, Xanti Garmendia eta Xabier A l b i z u . Betsozale hauen hilera batetik atera zen iritzi baleratua honako hau izan zen: Goierri bailaran zegoen bertso eskola baten premia. Garbi geratu ziren baita ere bertso eskola hori aurrera eramateko beharrezkoak zireala horretarako prestatutako gela bat, material zenbait eta irakasleei buruzko irizpideak.

Elkarteak bere gain hartu zuen ikasleak ekarri eta eramatea bertako bazkideen borondatearekin, eta gainera erabaki zuten, elkarteko irabazien zati bat, bertso eskolarako ¡zango zela, eskolaren funtzionamendua finkatzeko.

Berriro ere Patxi Goikolearekin hitzegin zuten, honek eta Xanti Iparragirrek Almen ikastolako bertso eskolan zuten esperientziagatik.

1982an isitsi zitzion Goierriko Bertso Eskolari lehen pausoak emateko ordua. Bertso Eskolaren ardura zuzena ¡zango zuen talde bat osatzen da: Argi Berri elkarteko hiru bazkide, irdakasleek eta bertsolari zenbaitek osatu zuten talde hori.

Hasierako urte hartan espero zuten ¡kasle kopurua bikoiztu egin zen eta ondorengo urteetan ere kopuru horrek goraka egin du bet¡. Horrek poz haundia eman zien Bertso Eskolaren arduradunei.

Xanti Garmendiak doinuak erakusten zituen eta Mikel Mendizabalek bertsotan trebatu. Hiru urte lehenago amets bat besterik ez zen egitasmoa, egizko bihurtzen hasia zegoen.

Eskola horretan hasieran haurtxoak bakarrik hasi baiziren ere, 198(>, urtean bapatean jarduten maila zuen beste talde berri bat osatu zen, Nikolas Zeberio eta Euxebio Igartzabalen gidaritzapean. Talde horretatik atera zirelarik hainbat emaitza eder lortu dituzten bertsolariak.

Argi berri elkarteak Ordiziako Argi Berri elkarteak heldu zion bereziki lan h o n i , bertako bazkidide eta bertso/ale batzuk erabaki zuten bezala.

Bertso eskolaren zutabe ¡zango ziren lehengo oinarriak jartzeari ekin zioten. Erakunde ofizialekin haremanetan jartzeko biderik egokiena uclalarekin egotea zela kontutan harturik, eskari batzuk prestatu zituzten: Ordiziako Barrena jauregian gela bal.

-Gelarako altzari, liburu, irrati, kasette etab.

-Irakasleei lagundu ahal izateko diru-lagunt/ak.

BERTSOLARI 54

Elkarrizketak Bertso Eskola sortu zeneko hamar urte bete direla eta liburuska bat eman da argitara, zeinaren bigarren partean bertso eskolarekin zerikusia duten pertsonaiak elkarrizketatzen dituen laki Muruak. Lehen elkarizketatua Igor Eguren dugu, bertso eskolak sortu duen hamazazpi urteko bertsolari beasaindarra.

Bigarren elkarrizketatua Niklas Zeberio, bertso eskola honetan mailarik altueneko ikasleak trebaten jarduten duen eta garijartzaile lanetan ere oso ezaguna den itsasondoarra.

1992- Urrin

Hurrengo pertsonaia Mikel Mendizabal bertsolaria da, bertso eskolako gaztetxoenekin lan egiten eta bertsolaritza eskoletan txertatezeko buru-belarri lanean diharduena.

Patxi Goikoleak ere eskaini digu hitza batzuk liburu honetan. Lenizko Bertso Eskolako gidari izan da Patxi, hain azagunak diren Jon eta Aitor Sarasua, Arantzazu Loidi, ]on I Inaki Isazelaia eta bar luzea bertso mundura bultzatu zituena.

Xanti Garmendia izeneko gaintzarrak egin du lanik eskola honetan, doinuak ¡rakasten batipat.

Liburu honetako hitz batzuk eskaini dituztenen artan Lazkao Txiki era badago. Berarekin egin du Muruan seigarren elkarrizketa.

Bere bizitza eta bertsolaritzaz duen ikuspegia eskaintzen ditu Joxe Migelek, Elkarrizketeen atal honi bukaera emanez, Euxebio Igartzabalen ¡ritziak aurkituko ditugu. lehen esan dugun bezala, bertso eskola honek lehen urratsak eman ahal izateko harén laguntza behar izan zuen eta ondoren ere parte hartu du bertso eskola honen bilakabidean.

Bertso antología Liburuaren hirugarren eta azken átala bertso eskolak eman dituen bertsolari gazte batzuen biografitxoek eta horiek bota edo idatzi dituzten zenbait bertsik osatzen dute.

Ordiziako Barrena jauregian kokaturik dugun eskola honek fruitu ugari eman du eta horietatik ezagunenak ditugu hemen, nolabait esateko, bildu direnak. Hauen izenak ezagunek dirá dagoeneko bertsolaritzaren munduan, hala nola Joxe Ramón Elortza ormaiztegiarra; Xabier Narbarte Lazkaotarra; |oxe Munduate ataundarra; Mikel Aranburu eta Aitor Sarriegi beasaindarrak. Atal horren misterioa irakurtzea da, bertsolari gazte hauek hobeto ezagutzeko eta ere berean beren almazenetik irtendako ale batzuk irakurri ahal izateko.

Amaitzeko, liburuska honen hitzaurrean irakurri daitezkeen esaldiak laburbilduz: "Liburuska hau hamar urtetan zehar egindako lan haundi baten ¡slada besterik ez da eta orain arte egindakoa gauzatzen saiatu direnentzat ornen bat izan nahi luke".

PfKflBEfl SOHORIT&TE OROKORREflN ERR1BERAHE, 5 - 3 F TEL. 4 9 ©174

1992- Urria

20180 - OIARTZUN

BERTSOLARI 55

BERTSOLARI 56

1992-Urria

Usurbilgo "Bota puntúa" taldeak antolatutako

SANTIXABEL BERTSO PAPER LEHIAKETA 1. SARIA Antton ARANBURU

HERRI LIBRE BAT (D Halako batez urperatu zen cliktaduraren ontzia horra garaile gure kemena ta gure pazientzia Kontu eginik garaipen horrek izan zuen garrantzia ez dugu, ez, hain erraz ahaztuko gure esperientzia Askatasuna denez gaur ere denon nahi eta antsia bizirik kontzientzia arbasoen herentzia mundu osoak entzun dezala herri honen irrintzia gure oihua gaur eta beti: gora independentzia.

1992- Urria

(2) Denon oihu hau entzuten dugu gero eta ozenago baina honekin ez dugu aski bada zer esan gehiago Herri honek gaur ez du merezi horrenbeste odol-trago ¡tsuak ere ¡kusten bait du, bidé hontatik akabo!

Hain jakintsuak ez izanarren ez gara denok hain babo askotxo isilik dago gero eta isilago zer gertatzen den ¡kusi eta pentsatzen hasia nago etxean bertan ez ote gauden gutxi batzuen esklabo.

BERTSOLARI 57

(3) Abertzaleok geure artean aspaldi ginen puskatu eta geroztik bat egiteak ez gaitu asko kezkatu hemen gabiltza elkar-xipoka clenok ere gu bi katu!

Aitor clezagun horretan denok egin dugula pekatu oharkabean herria bera bait dugu hipotekatu Garbi nahi dut esplikatu ¡nork nahi badu juzkatu errespetorik ezin diola ¡nork inori ukatu gorrotoz ezin bait da ez gizon ta ez herririk askatu.

(5) Guzti-guztioi dagokigu gaur ¡rmoki defenditzea arnasarikan dugun artean gure Aitaren Etxea Aurrera bitez herri-gizonak esna bedi herri xea, haien eskutan mailua eta gure eskutan ¡Itzea Baina komeni zaigunez denoi elkarrengana biltzea ez da ona ¡siltzea denok dakigun klitxea: "ederra bada herriagatik erori edo hiltzea ederragoa, benetan, herri horregatik bizitzea".

(4) Askatasuna aldarrikatuz egindako mila pregoi hortxe lehertzen dira guztiak kalez-kale, kantoiz kantoi...

Ez clakit ñola izan gintezken hain harro eta fanfarroi ¡zututako xagu artean hatzapar gaiztoko lehoi Baina ez etsi, anai-arrebok, ta jaso buruak, otoi!

Esango dizuet denoi ahotsez ozen eta goi ez daukagula zertan izanik inoren menpeko morroi gehiengoa geu garen partetik geuk dugulako arrazoi.

(6) Kontzientziak hitzegin beza egon gabe beti ¡sil ¡ndarkeriak badu gurean ate bezainbat maratil Gaur b¡ bosteko aina ez dira pare bat mila ukabil gorrotoaren agindutara ezin bait gintezke ibil elkar gaitezen zahar eta gazte berdin neska eta mutil Hauxe diot umil-umil bihotz-minez eta zurbil askatasuna ¡zango déla guregandik oso hurbil pake-giroko herri libre bat bihurtzen bada Usurbil.

BERTSOLARI 58

1992- Unía

HAURRAREN DEIDARRA: "EZ ABORTATU,AMA!" LAZKAO-TX1KI BERTSO PAPER LEHIAKETA1.SARIA gazteen saila Iñaki ALBISTUR

(1) "Ama maitea zure sábela utzi behar nuke jada bederatzi hil ¡garó dirá ¡rtetzen zaidazu laga kanpoaldea beha nahi dut mundura nazazu bada.

Jaioberrien parada sehaska izan ohi da (bis) ñire bizitzak beste zentzu bat hartu behar ote du ba: zure barnean hiltzea al da nik merezi dudan paga?"(bis)

(3) Handik gutxira jakin zenuen haurdun zeundela seguru hamasei urte zenituen da mitilak hogei ¡nguru.

Etxeko denei esan zenien pasatuz hainbat apuru: etxean hainbat aburu aita zen, ordea, buru. (bis) "Emagaldua" deitu zintuen mutilari "artaburu"; erantzun on bat eman zenion: "haurra edukiko dugu!" (bis)

(2) Gau hotz batean Renault batean barruratu zinen alai gazte sendo bat zure ondoan eclozertarako zen gai amodioa nagusitu zen zuen bihotzetan blai-blai.

Mutila zegoen lasai zu txit urduri ere bai (bis) gau makal hartan inozentzia zuk ez zenuen galdu nahi, baina geroztik haurdun zaudenez egon zaitez haurraren zai. (bis)

(4) Mutil-laguna deitu zenuen egi guztia esanez, zure barneko fruitu txikia berea ere zen legez baina, mutilak, oso serio haur hori onartu ordez, erantzun zizun kemenez: "Nirea ez da haurra, ez! (bis) zurekin pasa nuen gauean "goma" bat "jantzi" nuenez: seguru aski zu haurdun zaude beste baten eraginez!" (bis)

BERTSOLARI 60

1992- Urria

1992- Unía

BERTSOLARI 67

(5) Mutila aurka zeneukan eta aita ere bai antzera etxetik hurrun aldegitea hori zen zure aukera.

Diru apur bat hartu zenuen, motxila ere gainera.

Noraezeko aldera hasi zenuen karrera (bis) denak aurka ta inortxo gabe jarraitu behar aurrera.

Haurra eduki ala abortatu? hura zen zure galdera. (bis)

(7) I lurrengo goiza eman zenuen itsasoari begira, ta bat-batean han agertu zen zure aita urrutira.

Hurbildu zen da eskua hartuz esan zizun belarrira: "Etxera egizu bira, itzuli gure habira! (bis) barka zaidazu esandakoa eta aurrerantza tira: haurtxo txikiak sendi batekin hobeto bizitzen dirá!" (bis)

(6) Etxetik alde egin zenuen hori da hori kemena momentu hartan zure haurra zen gauza garrantzitsuena, hala ta guztiz zure gogoa ez zen ez guztiz gardena.

Abortoa zen txarrena: hura zen zure eromena! (bis) Etxerik gabe, dirurik gabe eta horrenbeste pena abortoari aurre egiten /en denetatik zailena. (bis)

(8) "Seme maitea ñire sábela utzi dezakezu jada bederatzi hil ¡garó dirá irten nahi baduzu ba kanpoaldea ikus ezazu jaio zaitezke zu bada.

Jaioberrien parada sehaska izan ohi da, (bis) zu jadesteko gainditu ditut hainbeste lan eta traba: zu jaiotzea ez al da orain nik merezi dudan paga?" (bis)

BERTSOLARI 62

/992- Urria

ORDIZIKO LAZKAO-TXIKI BERTSO PAPER LEHIAKETA 2. SARIA Rosa LERTXUNDI

(1) Bertso berriak jartzera noa. jendeak ¡kasi dezan gure garaiko emakumea gaixoa ñola bizi zan.

Nere bizitza oso-osoa emana dut neskametzan...

Gaurko kantuak ezin dezake zorion-doinurik ¡zan.

(4) Nere ondoren jaio zitzaien maiorazgo pozgarria, hainbat ametsen ruitu gozoa, geroaren oinarria.

Handik aurrera gure eíxean urtero ume berria...

Denen neskame bihurtu nintzen konturatu gabe ia.

(2) N i baserrian jaio nintzen ta baserrian nintzen hazi, zorionaren atzetik beti, hura nigandik ihesi; bakardadea lagun min eta menpetasuna nagusi, nere bizitzan ez dut pozaren berri askorik ikasi.

(5) Baserrietan uzta-garaian izaten da lan ugari, bazkalondoko siestatxoa jende helduak o p a r i ; goiko ganbaran egoten ginen haurtxoak kontu kontari... zorion pixka nahikoa zaio apenas baduenari.

(3) Zoritxarreko egun batean nitaz erditu zen ama, lehenbizikoa ninduten baina nonbait ezin eramana; ez da betere arina gero nere erruaren zama, mutila behar zuten tokian neskatxa jaio ¡zana!

(6) Eskolan ere ibili nintzen, batipat negu hotzean.

A i zer-nolako lagunartea biltzen ginen bakoitzean!

M a l k o gozoak irteten zaizkit egun haiek oroitzean.

Oraindik ere su harén garra bizirik dut bihotzean.

1992- Urria

BERTSOLARI 63

(7)

(9)

Ustegabean aman gaixoa

Berrogei urte luze ta neke

hil zitzaigun ezbeharrez,

pasa ditut neskametzan,

harĂŠn orcleko bihurtu nintzen

tarte horretan ez naiz etxeko

kolpean halabeharrez;

ohean askotan etzan;

etxeko lanak egin ezinik,

zahartu eta nerekin ez da

ume guztiak dandarrez...

erruki haundirik izan,

Kanpotik alai ibili arren,

miserikordi egoitzan naute

barrutik noiznahi negarrez.

utzi arrotzen gerizan.

(8) Egun batean maiorazgoak, beste askoren antzera, andre arrotz bat ekarri zuen gu sortu ginen etxera.

Tarte handirik ez da egoten arantzetik arantzera...

Minez eraman ninduen aitak auzokoak zerbitzera.

BERTSOLARI 64

(10) Jira-biraka doa, neskatxok, historiaren gurpila, hari begira hustu dut nere barneko negar isila; segi aurrera zeuen bidean askatasunaren bila, nerea izan ez bada ere, zuena izan dadila.

/992- Urria

>

AUKERAKETA: ZALDUBI

1992- Urria

BERTSOLARI 65

BILBO 1992-V1II-18 XANPUN-RIKARDO G. DE DURANA Bilboko Aste Nagusian zehar bertsolari gehienek bertan kantatzeko aukera izaten dute eta hona hemen hango berri.

Gaia: Rikardo, euskaldun berria, arabarra; Xanpun, euskaldun zaharra, biak euskaldunak, biak bertsolariak.

Xanpun Gu bertsolari, euskaldun zahar gira nasaiki jarriak, eta hartu nahi ote ditugu gazte hoien neurriak, gure lasaitasun horrek gaur du kaltea anitz ekarriak, baharrik gabe ontzeko hauek gaurko euskaldun berriak.

Rikardo Nolabait ere dena aitortzen oraintxe ni naiz hasiko: A.E.K.-n hasi nintzan ikasten euskara lehendabiziko, gero baserrietara joanda gogoz saiatu ta kito, euskaldun zaharrik izan ez balitz guk ez gendun ikasiko.

Rikardo Ikasi behar eta nolabait hasi ginaden jadanik, orduan guri ez baizitzaigun falta inolako kemenik, gero bertsolaritzan bidea gogotik hartu nuen nik, baina esan behar ikasi nuan nik euskaldun zaharrengandik.

Xanpun Gazte maitea ondo hioa zatoz bihar edo etzi, gaur hartu duken bidĂŠ horren ez otoi bazterrera utzi, eta gainera zaharreri hau behar diok erakutsi: ahantzi baldin balitake ere euskara daitela ikasi.

Xanpun Hik erran hitzak bihotza jotzen nahiko, ai lagun maitea, bortxatua nauk aitormen batez orai hemen egitea, lehenago ere aitortu diat guk egin dugun kaltea, baina bederen zabalik utzi diagu gure atea.

Rikardo Abertzalea sentitzen nintzen ta euskara ikasi nahi, horregatikan ikasi arte ez nintzen gelditu lasai, nahiz eta gure hizkuntzak ere duen horrenbeste etsai, nahi dunak ere ikas lezake eta bertsotan ere bai.

BERTSOLARI 66

1992- Urria

BILBO 1992-VIII-19 JON AZPILLAGA-JON LOPATEGI Gaia: Jon Azpillaga, liburua; jon Lopategi, bideo kaseta; kanpotik antza

baundia, baina barrutik oso desber-

dinak.

J. Azpillaga Liburuentzat edonon dago saltokia edo denda, ikusi eta erosi dadin, lagatzea beti pena, biblioteka danak beteta gordetzen dau oroimena, liburua da gizonarentzat dagon lagunik onena. (bis)

J. Lopategi Liburuaren moda jatorra bizirik dago oindino, urritikoen barri ekartzen dau sarritan gureganaino, baina badogu esaera zahar bat eta modu hontan diño: imajina bat gehiago dala liburuko mila hitz baino. (bis)

J. Lopategi Oporraldian ondo etortzen da liburu haundi edo fina, baina sarritan berekin hobe ez al da uler ezina, aurrerapenak zerbaiterako eginak dirá, jakina, honek ideiak eskeintzen ditu ta nik haien imajina, (bis)

|. Azpillaga Gu liburuak mundu guztian tira biraka horgabiltz, andre ta gizon, neska-mutilak eskuan hartuaz sarriz, ta liburuak beteak dagoz monasterio ta eliz, lehengo barririk ez zan jakingo liburuik izan ez balitz. (bis)

J. Azpillaga Badakizue liburu batek berri on asko dauzkana, ta bideoak erositzean dauka beharrik afana, bideotatik etortzen jako bukaera edo azkana, liburua da sarri irakurri eta botatzen ez daña.

1992- Urria

J. Lopategi Liburu bidez jakin genduen gure historiaren jira, eta oraindik ez da agortu beretzat dogun desira, ñola edo hala etorkizuna aurrerapenei begira, liburua ta bideo kaseta alkar konpletatzen dirá, (bis)

BERTSOLARI 67

BILBO 1992-VIII-21 EUZKITZE-J. SARASUA G a i a : G a i l i b r e a n a r i t u z i r e n eta bertso hauen aurretik Bilboko jaie-

tan Alkate jaunak izan zituen jokaerak aipatu zituzten

J. Sarasua

Euzkitze Ez dezagun jarraitu gai arrotz horretan, (bis) besterik ere bada gure almazenetan, Jon Sarasua degu jarria hemen bertan, kolore haundirik ez du muturtxo horretan, nun kristo ibili da aurten oporretan? (bis)

Adarra jotzen dabil laguna gainera, (bis) berak baduelako nahikua aukera, baina ni ondo nabil gutxi-gora-behera, ez noa zu bezela Canarias aldera, langileok gutxikin konformatzen gera. (bis)

). Sarasua Kontutan har dezadan zer galdetu ditan, (bis) erantzun behar diot lagunai egitan, bidaia haundirik ez dut nik aurtengo zitan, Zuberoan lau egun pasa dut bisitan, ez bait dut lan egiten euskal telebistan. (bis)

Euzkitze Azken bertsoa ez zen erabat zuzena, (bis) kiratsez betea dek hire almazena, hitzak neurtzen ikasi behar dek aurrena, alper galanta dek hยก batipat haizena, zein kristok ematen dik langile izena? (bis)

Euzkitze Sarabiaren gisara desmarkean trebe, (bis) ihes egiteko du hainbat abildade, ni naiz telebistako fama denen jabe, ta zu berriz hor zaude xentimorik gabe, zerbait utziko dizut hain larri bazaude. (bis)

). Sarasua Langile izena daukat barman sartuta, (bis) lan diferente asko egiten ditut-ta, ez nago zu bezela hainbat harrotuta, EITB-n sartuz gero bitsetan urtuta, hogei urtetarako burges bihurtuta. (bis)

BERTSOLARI 68

1992-Urria

Euzkitze Ez zait asko gustatzen honen martingala, gauzak esaten ditu bururatu ahala, pensatzen du edozein engainatzen dala, bere burua dauka haundi bat bezala, gaur jornala Cubara bidali dezala. (bis)

1992- Urria

BERTSOLARI 69

BILB0 1992-VIIÍ-22 EGAÑA-IGOR ELORTZA-U. ITURRIAGA J-M-IRAZU Gaia: Bertso saio horri "Bat sobran" izenburua eman zioten.

Egaña Nik hogeitamar urte badauzkat baina sasoiean tinko, gaurko saioan ¡zen burua ez dut batere begiko, "Bat sobran" hori ez zen ¡zango neuretzako nerekiko, aluditua sentitu banintz ez nintzaken etorriko. (bis)

J.M. Irazu Gaurko saioan ¡zen buruak, sortu du nahiko zirrara, tristea ez al da hona etorri ta sobran egon beharra, bertsolariok geure kasa're badegu nahiko indarra, nere ustetan gai jartzailea da sobran dagon bakarra. (bis)

I. Elortza Deitu ziguten gaurkoan hemen saio bat egin genezan, eta "Bat sobran" egonagatik laurok tablauko gerizan, zer pentsatuta behar bezala beharko da hemen esan, gaurkoan hemen sobran daudenak laurok ez gaitezen izan, (bis)

Egaña Bertsotarako ekarri degu majina bat borondate, etorria ere fresko daukagu zer esan asko aparte, Irazuk ere latza bota du gai jartzaileantzat kalte, erremedio bat badauka horrek eserita egon zaite. (bis)

U. Iturriaga "Bat sobran" jarri ornen zutela saioan titulotzako, egia esan harritu ere egin ginen laurok pranko, orain hementxen erabakitzen sobran ñor ote egongo, Andoni ez dago, Igor ez dago, Irazu egon beharko. (bis)

I. Elortza Nere ustetan Egañak dauka sobra egotean planta, baina lehenengo ezetz esan du ta ez nator algaraka, Unai lagunak egiten ditu Bilbotik hainbeste txanpa, antza gaurkoan sobran ez dago, atzo ere ez zen falta, (bis)

BERTSOLARI 70

1992-Urria

U. Iturriaga Batzutan egiz esan beharko hitzeginda barra-barra, triste ยกzango zan egia esan gaur sobran egon beharra, neroni bainaiz bene-benetan jai hauetako ยกzarra, gau ilunean ta goiz argitan fitxatzen duen bakarra. (bis)

1992-Urria

J. M. Irazu Dudarik gabe nik ezingo det sinistu holako amesik, nere ondoan ibili eta ni neu ziurtatu ezik, sobran dagola esanez gero ez denez jarriko pozik, sobran dagonik ez det esango, loaren premian baizik. (bis)

BERTSOLARI 71

Egaña lie gutxidun izarrak badu Crintinekoen tankera, atzo gauean aprobetxatu nahi zuen bere aukera, gizarajoa oraindik ez da itzuli bere onera, hemen hain hago parregarria, motel joan hadi ohera! (bis)

U. Iturriaga Honako gauzik ez da aditu bertso historian zehar, nahiz eta batzuk ibili diren sarri asko nahiko baldar, tristea da bai oso tristea ia egingo dut negar, juerga ziztrin bat behin botako ta guzti hauek entzun behar. (bis)

I. Eiortza Izarra déla eta ez déla esan da gauza oparo, publiko arrean ere ikusten da aurpegi bat ta gehiago, ezkerrekoa begi tristeaz ta besteak tristeago, atzo gauean ta gaur goizean fitxatu dunik badago. (bis)

J. M. Irazu Atzo gaueko parranda ez zaio berak nahi zun gisan irten, kritika Iatzak entzun ditu bai portatu zalako kirten, "Izarra dala, ez dala sobran" hortxe dago ¡rakiten, nunbait ez daki izarrak goizez ez dula argirik egiten. (bis)

BERTSOLARI 72

1992- Urria

ZARAUTZ1992-IX-5 LIZARDI SARIA MADDALEN LUJANBIO-EZTITXU AROZENA

Gaia: Zuek kuadrila berekoak zarete, oporrak pasatzera kanpora joan z a r e t e b a k o i t z a bere gurasoekin, bueltakoan herrian topo egin duzue.

Z u , Maddalen, ikaragarri alai, pozik; eta zu, Eztitxu, berriz, triste eta kopetilun.

Maddalen Beltz nagoela zuk ez al clezu ¡kusten nere ¡txuran, Salou aldean ¡bilí bainaiz hondartzetako freskuran, ta badakizu han atzerritar mordo bat dagola udan, pentsatu zazu ze italiano pila ikusi ditudan! (bis)

Maddalen Pena da beraz hura han utzi ta zu hona itzultzea, beraz zu ere ibili zera horren txoroa ez zea, nik urez nuen aurrea bete eta zuhaitzez atzea, esaten daña hura bai zalá kolperikan ez jotzea. (bis)

Eztitxu Beraz Maddalen gustora dator hala bota deiadarra, baina ez zera mutil kontutan ihardun zeraden bakarra, ta nik nahiz mutil bat ezagutu begietan dut negarra, behin gustokoa topatu eta han bertan utzi beharra. (bis)

Eztitxu Ni triste nago eta Maddalen aurkitzen da berriz alai, oroitzapenak ditut barruan ta ez nago oso lasai, eta aurtengo oporrak ere zuk egin dituzunez jai, ni hemen nago hurrengo urteko oporrak noiz helduko zai. (bis)

1992- Urria

BERTSOLARI 73

Maddalen Zure oporrak entzun da gero tristetu zait begirada, hurrengo urtean hobe pasatu genezake beharbada, eta nerekin etortzekotan hartu zazu abiada, itzulerako bi leku libre utzita badaezbada. (bis)

BERTSOLARI 74

Eztitxu Txorakeri irreal ugari esaten dituzu errez, baina ni hemen nago iadanik erdi triste ta negarrez, alaitasunez kontsolazio eskatzen dizut mesedez, urte osoa pasa beharko udako oroitzapenez. (bis)

1992- Urria

DANIEL CASTANO-INAKI ZELAIA

Gaia: Zuek biok herrian egin zenuten jaunartzea eta handik urte batzutara konfirmazio ikastaro bat antolatu dute eta zu Dani prest zaude

ikastarora joan eta zure fedean konfirmatzeko, eta z u , Iñaki, ez zaude inola ere konfirmazio horretara joateko prest.

Dani Konfirmazio egin edo ez hortxe zalantzan jentea, konfirmatzeko nik baneukake nahiko motibo fuertea, ez al dakizu Opus Dei déla nahiko órgano fuertea, eta nik hartu nahi nuke laster Balaguer-en bakantea. (bis)

I. Zelaia Ez pentsatu ni nauzutenikan jipia edo makarra, egia esan naiz mutiko bat formal da txintxo samarra, honek santuak ta obispoak esan ditu barra-barra, baina ondoren Montekristoa dadukan puro bakarra. (bis)

I. Zelaia Eskutik amak fuerte helduta joan ginan elizara, baina piska bat pentsatzeko're garaia iritsia da, neri kontu horrek aspaldi hontan eman izan dit ikara, apaiz, elizak, eta Opus Dei, doazela pikutara! (bis)

Dani Jaunan aurrean ez zazu itxi horrelan zure besoak, edo ¡zango dituzu gero hiltzean bai arazoak, esan bezela ¡nfernutako suak dituzu jasoak, eta ni hartu beharko naute jainkoan aingerutxoak. (bis)

Dani Esan dezunez eukiko dezu infernuaren kondena, ta esango dizut orain bidean nahiko zuzen nabilena, ni naiz kastua, ni naiz puroa, ni naiz tonto nabarmena, doai hoiekin izan ninteke Woitylaren bigarrena. (bis)

I. Zelaia lainkoa eta aingeruakin horrenbeste amenazu, zure antzekoek gizarte hontan egin dute enbarazu, elizan barrun kargu on baten bila hortxe zabiltza zu, botere hori soilik nahi dezu, federikan ez daukazu. (bis)

1992- Urria

BERTSOLARI 75

BERGARA1992-IX-11 MENDIZABAL-J. SARASUA-EUZKITZE-MURUA

Gaia: Jardun taldea, zergatik? Zertarako?

Mendizabal Elkarte hori zergatik eta zertarako digu galde, gauza horretaz jabeturikan egongo da hainbat jende, bailara hontan hizkuntza nunbait dago laguntzarik gabe, eta hórrela aritu behar gure euskararen alde.

Murua Euskal munduan jardun da Jardun ahalegin ein leiken daña, eta horretan herritar denok eskuak beteko lana, gure biharrez izan dezagun zertaz poztu ta esana, ea Gipuzkun ez dan gertatzen Araban gertatzen daña.

|. Sarasua Taldeaz asko ez dakit baina nik behintzat badakit dala, euskaldun danok bildu nahi ditun alkarte zabal-zabala, nahiago nuke beharrezko ez balitz hoien eginahala, horrexek esan nahiko bailuke herri nórmala gerala.

Mendizabal Araba aldeko kaso bortitza tamalez zaigu ezagun, hitzez ez ezik obretan ere izan behar bere lagun, Arrásate hortan AED dago ta Bergaran dago Jardun, ofizialki ez datorrena kalean lortu dezagun.

Euzkitze Jon Sarasuak arrazoi zuen altu esango dut berriz, Bergaran jardun taldeko hoiek lanean gogotsu dabiltz, berari eta bere antzekoei bejondiela mila aldiz, nahiz-ta seinale ona litzaken hoien beharrik ez balitz.

J. Sarasua Hor biltzen dirá esker da eskuin heldu, zahar eta gazte, lan labur eta erreza danik inork ez dezala usté, aizu entzule zuentzat ere ni nator zerbaiten eske, beti entzuten gelditu gabe bazkide egin zaitezte.

BERTSOLARI 7b

1992-Unía

Euzkitze Hitzez gehienak gara abertzale ta gehienok euskaldunak, baina esku batez konta litezke hor diharduten lagunak, dei egin arte salbamenaren zorioneko egunak, etenik gabe iraun dezala Jardunekoen jardunak.

1992- Urria

Murua Hainbeste buru, hainbat aburu, hainbat iritzi haizean, ta zenbait jende erderaz gauez eta erderaz goizean, etorkizunik ez dadukagu amaren malko hezean, hoiek jardunak alperrik dirรก zuek jarraitu ezean.

BERTSOLARI 77

OLSASO-PENAGARIKANO

Gaia: Olaso, neska; eta PeñagarikaiKi, mutila; eta hauek dirá lehengo

Olaso

aste horretan jolasean air zirela kotxe ta guzti ibaian sartutako pareja.

Nere mutil plako hau norek errenditu, iba i ertzen kotxea gainbehera abitu; "gelditu ai! Gelditu" nahiz atzetik deitu, gero hasiko gaituk, lehenbizi gelditu! (bis)

Peñagarikano Erdi erdian dago palanka onena, zelebrezko kasoa gaur gertatu dena, zerbait busti nahi zuen eta busti dena, nere Opel Kadett-ak ematen dit pena, (bis)

Peñagarikano Nere Martina ere polita da noski, ezpain bietan dauka makina bat ezti esaten zun: Gaurkoan nik nahi nuke busti¡.

Azkenik busti zera kotxe eta guzti. (bis)

Entzun ondoren honek berak dioena, Opek Kadett-ak honi emate io pena, itxura denez hura maite du gehiena, neska ta kotxea orain, galdu dezu dena. (bis)

Olaso Kristona egin degu Anjeltxo, laztana, iluntze osoan zendun hortako afana, azkenean aldrebes erten zaigu daña, bere palanka dauka frenua emana, (bis)

BERTSOLARI 78

Olaso

Peñagarikano Lehen ere gertatu da makina holako, gaurkoan izan degu hainbeste arazo, Goierrin sonatua degu "Grúas Jaso", azkar etor dedila ta Opela jaso, (bis)

1992- Urria

Olaso Kotxea ta neskatxa biak joan behera, bera pozikan dago txotxolo tankera, berrogei ta bost kilo ñola ez dan bera, laster atera zaigu uraren gainera. (bis)

1992- Urna

i-

J * ' ^ a — » — — * ^ - ~ — - ~ *«*•

BERTSOLARI 79

Pe単agarikano Nik ez dakit zer esan gure gora-beheran hemen zer gertatu dan zuek ezetz antzeman, honek esaten zidan sar zazu primeran, primeran sartu eta har叩 単ola geran! (bis)

BERTSOLARI 80

Olaso Txofertzan 単ola ez dun horrenbeste taju, "Kotxea ondo gelditu" ein diot erregu; putzuan plisti-plasta gelditu gera gu, abortoan legean beharrik ez degu. (bis)

1992- Urria

•

^

'"-: r i 3 ?

:•'•

•'

J*£^e

v-.NNU •

-79 %&& 2 •

, • ,

• *"-*<''•.„• 4 '

. - • -

^

.

'•/.».

.

''

•

v* BIZKAIKO F O R U A L D U N D I A Kultura Saila Argitalpen Zerbitzua "Bertsolarismo", GORKA AULESTIA "DOMINGO AGIRRE. Euskal eleberriaren sorrera" ANA M.a TOLEDO "Arrodaren gunea" JAVIER ROJO COBOS "Ezpondetako pneuma" MANU ERTZILLA

* >

s

' AOKV

C o r b c a , Atíbelo, C ")i/.. Illunlzai Sollubc H a ftizkargi. bizkaigane La GanekorLa Sabi*íüin la Pavia#aiTÍ: o o curen arLean zent >at u ala ainbal cratako mcndi bizkaiak mendiz apainduriko gaztelu zar L\il dirudi.

Mcndi gaineLik ¡ku^Lcn dirá afán, ba«o La zclaiak. mi. ba«crri. Inicial y.a c d c i ' . errekak cta ibiak, zoragarrizko zbctft ict.an Lxiroliroka Lxoriak benetan dii'a al.«eniiu;airi hi/kaiko ¿ure mcndiak (hAITNMN r.'NblTI'A. !9foO)

Gipuzkoa: bihotz-bihotzean

v

Gipuzkoarekin buruz eta bihotzez bat eginik ari gara lanean. Horregatik, finantz zerbitzurik aurreratuenak eskaintzeaz gain, bertako nortasunaren alde ere gogotik ari gara kutxan.

Kirolaren, kulturaren, anearen, musikaren, ohiturarik errotuenen alde.

Gure ยกende guztiaren alde.

Gipuzkoa bihotz-bihotzean daramagulako.

Gipuzkoa: Bihotz-bihotzean.

*

kutxa gipuzkoa donostia

kutxa

caja g i p u z k o a san S e b a s t i รก n