Bertsolari aldizkaria - 24. zenbakia

BERTSOLARI ZENBAKIA/ 1996. NEGUA

/ 750

PEZETA

짜 I

J i

I

Landetako BERTSO-ESKOLAK

MARTXAN JARRI EDO BERT-

SOLARITZA IKASTOLETAN ERAKUSTEN HASI BAINO LEHEN, 60KO HAMARKADAREN HASIERAN, BAZEGOEN AZPEITIKO LANDETA AUZOAN BERTSOLARITZAREN INGURUKO TERTULIA BAT, IMANOL LAZKANOK "LANDETAKO UNIBERTSITATEA" DEITZEN DIONA. LIZASORENEAN BILTZEN ZIREN, JULIK PRESTATUTAKO AFARI-MERIENDA AITZAKITZAT HARTUZ, JOSÉ LIZASO, IMANOL LAZKANO ETA LANDETA, ELOSIAGA ETA NUARBEKO JENDERIK FAMASOENA. GUZTIRA ZORTZI-HAMARREN BAT ZIREN MAISU ETA MORDOSKA DEZENTEA IKASLE. UMOREA ETA ADARJOTZEA IZATEN ZIREN BETILEHENIKASGAIAK. BAZIREN TARTEAN GEZURRETAN ARTISTAK ERE. BERTSO ZAHARRAK KANTATZEN ZIREN, HANGO ETA HEMENGO GORABEHERAK KONTATZEN ETA ELKARRI ADARRA JOAZ GOZAREN ZUTEN. HOR DOKTORATU ZIREN IMANOL LAZKANO ETA JOSÉ LIZASO ETA HOR IKASIZUEN BERE LEÑEN KATONA SEBASTIAN LIZASOK ERE, GALTZA MOTZEKIN MAISUON MAGALEAN ESERITA ASKOTAN. UNIBERTSITATE HORRI GORATZARRE EGIN NAHIZ PRESTATU DUGU ZENBAKIA. BERTAN AZPEITIKO HIRU BERTSOLARI HANDIRI EGINDAKO ELKARRIZKETAK BILDU DITUGU, ORAIN HIRUZPALAU URTE JOSÉ LIZASO, JOSÉ AGIRRE ETA IMANOL LAZKANOREKIN EGINDAKO HITZ-ASPETU LUZEAK ALEGIA, ETA BESTE BATERAKO UHI DITUGU AZPEITIAK DITUEN LEHEN MAILAKO BESTE HAINBAT BERTSOLARIREN GORABEHERAK. OSAGARRI GISA, HALA ERE, UNIBERTSOTATE HORRETAN PARTE HARTZEN ZUTEN BESTE Bl KIDEREN TESTIGANTZA ETA AZPEITIKO BEDERATZI BERTSOLARIZAHARRAGOEN ERRESEINA BAÑA ERE BILDU DITUGU ZENBAKIHONETAN.

3ERTS0LARI

N E G U A

1 9 9

BERTSOLARI. Editatzailea: Erredakzio

Bertsozaleak KulturElkartea. Av. Madrid, 6- 20011-DONOSTLA. Tf: 943-471142 Koardinatzailea: Joxean Agine. kontseilua. Laxaro Azkzune, Andoni Egaña, Joxerra Garzia. Santijaka, Aitor González Kintana, Kristina Mardaraz, Jon Sarasua, J.A. Gezalaga •ZaldubiAle bonetako diseinua : Txema Garzia Argazkiak: ¡oxean Agirre.

Inprimaketa: Gráficas Lizarra.

D.L..SS 482/91

José

L i z a s o

José

A g i r r e

Imanol

L a z k a n o

L a n d e t a k o u n i b e r t s i t a t e a

Azpeitiko z a h a r r a k

b e t s o l a r i

JosĂŠ

Gaur aktiboan dauden bertsolarien artean kantatzeko abiadura neurtuko balitz, JosĂŠ Lizaso izango litzateke txapeldun. Errezildik Aira bitarteko erromeria lekuetan ikasi zuen bertsotan, neska-laguntza egin eta gero egiten zituzten txolarteetan. 1927an jaio zen.

I

JosĂŠ Asirr

Urolaldean baserri bakoitzean zegoen sasi-bertsolariren bat eta auzo bakoitzean betsolari on bat. Joxe Agirreri Izarraizpeko koadrilaren bertsolari izatea tokatu zitzaion. Korrika eta aizkoran apostuak egĂ­ndakoa, betsolaritza ere atakerako erabili ohi du. Mozketan da ona. Uztapideren garaiko rankingean ta oraingoan ere punta-puntakoa

I

i

•

*

\

I man o I

Hiru jeneraziotako bertsolariekin korritu ditu plazak. Gaur Bertsolari Elkarteko presidentea da. Irekia,

azkarra, aurrerakoia baina moderatua, pertsonak ezagutzen daki eta jendea bere inguruan biltzen duen lider apal baina seguru horietako bat bilakatu da 8 0 hamarkadatik aurrerako bertsolaritzaren historian.

1936an jaio zen.

o o

%

Jos<? ÂŤatxikiÂťrik egiten bertsolaria

Testua: Joxean AGIRRE

w

Gaur egun aktiboan dauden bertsolarien artean txapelketa bat egin eta epaimahaiak b e r t s o a k kantatzeko abiadura n e u r t u k o balu, Jose Lizasok eramango luke seguruenik txapela. Bertsolaritza elkarrizketa zen garaikoa da eta Errezildik Aiara b i t a r t e k o erromeria lekuetan ikasi zuen b e r t s o t a n gaztetan, igande arratsetako neska-laguntzak bukatu eta egindakoak eta eginustekoak kontatzeko berriro taberna zuloan biltzen zirenean. Gauak pasatzen zituzten b e r t s o t a n batak haundiak bota eta besteakhaundiagoak erantzunez. Auzoko bertsolariak zituen lagun, maiz Zepaik berak tentatzen zuen eta berarekin egin zuen lehen plaza 1 7 urterekin Uztapideren lekua betetzera Gaintxurizketara eraman zutenean. Geroztik " B a s a r r i " maisu zuela eta batez ere Uztapideren padrinotze baliatuz, hamaika ibili egin d u , jenerazio berriarekin topo egin duen a r t e . Orain bertsolari eskoletaĂ­ik datozen s, txoak mikroaren aurrean nmak osatu ezinik mutu ikusten clituenean. ondoeza sartzen zaio eta adin beretsuan Itumetan edo Iturriotzen elkarri bukatzeko betarik eman gabe aritzen zireneko garaiak izan ohi ditu gogoan. Orduan ez zegoen " a t x i k i " a k egiteko oh ÂĄturarik. > > > > > > > > > > > >

Kaletik meneara 9 2 7 k o martxoaren lOean jaio zen Jose Lizaso Azpeitiko Enparan kalean. baina oinez ikasterako Saberrira eraman zuten, amaren etxera. eta han egin zuen gaztaroa. Saberri Azpeititik Itumetara bidean dago, oinez ordubetera edo, Txapel bertsolaria jaio eta Zepai bizi izan zeneko baserrietatik hurbil. «Txillarramendi aldehorretan etxe bakoitzean zegoen bertolariren bat eta ez zen bat ere milagro ni neu oso gazterik bertsotan hastea. Giro horretanbertsolari ez izatea zen harritzekoa», gogoratzen du.Aita-amarik gabe, izeba-osabekin egin zuen Josek haurtzaroa eta gerra ondoan, 14 urterekin lanera Azpeitira hasi zenean ere, Saberrira erretiratzen zen. Baina ez zuen inoiz abandonatua izandako sentimendurik izan.«Gaurko gazteei hori esplikatzea ez da bat ere erraza baina beste garai batzuk ziren. Gurasoek ez zuten haurrekin gaur duten tratu esturik eta gainera mantendua ematea zen beren kezka nagusia. Jaten ematea maitasuna emateko modu bat zen eta jaten emateko sarri umeak etxetik kanpo atera beharrean aurkitzen ziren», dio. Helburua goserik ez pasatzea zen eta José ume sano askoa hasi zen Sainu aldeko aire horiei esker. Orain jubilatuta badago ere. «nik dakidala behintzat ez dut inolako gaitzik sufritu», aitortzen du.

Mutikoa zela, aste osoa mendian egin eta igandetan óetako mezatara jeisten ziren.

«Neuk ere ez dakit zergaitik etortzen ginen

1996 NEGUA

hain goiz mezatara. Beharbada parregarri samar jantzita gentozelako edo etxera garaiz itzuli eta han lan piska bat egiteko. Ez dakit.

Bigarren hori izango zen arrazoia. Kontua da goizeko 4,30etarako jeiki, prantatu eta lasta-suak pizturik abiatzen ginela. Bidean ez genuen erlojurik izaten, baina Elosiaga aldetik behera zetozen koadrilen suak ikusiz kalkulatzen genuen ordua eta 5,3üetako matufia jotzerako eliz atarían izaten ginen. Sakristauak burdinezko ateak zabaltzen zituen eta korroak egiten ziren han tertulia egiteko.

Gu beti Giulantzungo Tomas eta Atxuiako Santiren ondoan jartzen ginen, erdi bromatan erdi serio sekulakoak esaten bait zituzten. Orduko baserritarrek ohitura haundia zuten etxeko haziendak eta jeneroak famatuz erronkak jotzeko eta gogoratzen naiz behin ñola biak etxean zituzten artasailak

^

famatzen ari ziren. Atxuiako Santi gizon haundisamarra zen. baina artalorea kentzeko eskailera hatera igota ibili beliar izan zuela kontatu zuen eta Tomasek haien etxean oraindik arto haundiagoak zeudela eta lorea kentzeko. arbolara bezala, arta-orrietara igota jardun behar izaten zuela erantzun zion. Gu pozik asko egoten ginen haundikeria horiek entzuten», kontatzen du.

Gizarte hura gaurkoa baino itxiagoa zen, komunikazio gutxi zegoeneta meza aurreko eta ondoko txolarteok garrantzia berezia zuten.gero etxera joan eta familian komentatzeko.

Seietako meza hori bukatu ondoren, amari Enparan kalean bisitaegin zion Josek eta berriro Saberrirantz abiatzen ziren. Mendibideari ekin aurretik emakumeek zapatak aldatzen zituzten. «Guk, mutikook. ez genituen abarkak kentzen. Bide ertzeko almitzetangarbitu eta joaten ginen elizara, baina emakumeek pareta zulo bereziak izaten zituzten buzoi bezala, abarkak utzi eta zapatak jartzeko», segitzen du.

Saberrira itzuli eta aiton-amonak. izebaosabak eta lengusu pilo batek osatzen zuten gizarte txiki horretan murgiltzen zen , goizetan ardiak Sainu aldera eraman, taloa eta esnea gosaldu, Orkasagirreko eskolan 'Artesano' metodoarekin idazten, katonarekin leitzen eta dotrina ikasten eguna pasatu eta iluntzean berriro arditara joateko.

•Eskola horretan dotrina ikasten pasa-

dut inoiz mendian hazitako damurik izan eta bertsolari baldin banaiz. Saberrira eraman nindutelako izan da», esan zuen.

Ait istulari ose Lizasok ez zuen hamabi urte arle argindarrik baserrian ezagutu, baina aita, Basilio, elektrizista zuen eta ofizio horretan egin ditu berak ere urterik gehienak.

Basilio Lizasok Elektra Orbegozon lineak zaintzen egiten zuen lan, nahiz eta gerra ondoren, nazionalista izateagatik. urte batzuk lanik «abe egin bazituen ere.«Ofizioa beharbada aitarengandik jaso dut baina izakera aitonarena dúdala esaten dute, hura ere haundia eta kaskailu samarra bait zen. egoskorra alegia», dio Josek.Edozein modutara ere, aitak eta aitonak bazuten gauza bat amankomunean, musikarako afizioa. Biek Azpeitiko bandan jotzen zuten.

«Aita herriko txistularia zen eta ziotenez, txistua oso ondo jotzen zuen. baina jo, jo edozein instrumentu jotzen zuten biek. Aitak etxean bonbardinoa eta tronboia zituen eta aitonak berriz bajua. Esan dudan bezala. aitona piska bat egoskorra zen; ñola esango nuke, 'hemen nagoek ni" esanez bezala zebilena. Ondo asko gogoratzen naiz oraindik. Bibote haundi batzuk zituen eta tubo

Azpeitiko Enparan kalean jaio zen, baina oinez ikasterako Saberrira eraman zuten, amaren etxera, eta han egin zuen gaztaroa. tzen genituen ordurik gehienak eta kuriosoa da «ero bizitzan zehar sekula gehiago ez didatela dotrinarik galdetu, ez eta ezkondu nintzenean ere. Eskolatik atera eta jolasean hasten ginenerako. osabaren txistua entzun ohi genuen, etxera joateko deika. Artzaiak bezala jotzen zuen txistua, bi behatzak ahoan sartuz eta eskola ataritik primeran entzuten zitzaion. Ez zen berriro etxera itzuli beste erremediorik izaten. Kalean jaiotakoa banaiz ere, mendianhazi naiz eta ez naiz inoiz kaletar sentitu. Gehiago esango nuke; ez

1996 NEGUA [£J

ikusgarrí hori ahoan jarri eta ñola jotzen zuen. Gerra aurretik solfeoa ikasi behar nuela eta hilabete batzuk egin nituen kalean. Bandako direktoreak ematen zuen solfeoa eta nahikoa erraz segitzen nituen ikasgaiak. etxean pare bat lekzioaren bentajarekin aitonak erakusten bait zizkidan», kontatzen du. Garai horretan, Josek 10 urte edo zituenean, sortu zen gerra etaberriro Saberrira itzuli behar izan zuen. etxean aitaamak, hiru arreba eta anaia bat utzita.

Saberrin ez zen bertsolaririk, baina han-

go guztiak ziren bertsozale. Izeba zaharrenak bertso mordoa zekien buruz eta beheko suaren inguruan bertso jarrien bilduma bat zegoen Bilintx. Txirrita eta Zaldibiko Iztuetaren bertsoekin, Santa Jenobebaren bizitzarekin batean. Meza nagusi ondoan eta feria zen bakoitzean bertso paperak saltzen ziren eta puntual asko iristen ziren nobedadeak Saberriraino ere.

"Gizonezkoak nekatu samarrak itzultzen ziren lanetik etxera gauean, baina emakumeek asko kantatzen zuten eta nere izebak bereziki bertso asko erakutsi zidan. Garai harían ez zen argirik eta neguko arrats luzeetan kinke bat pizten zen sukaldean eta beste bat ikuiluan eta giro hori aproposa zen bertso zaharrak ikasteko. Ni gogoratzen naiz Markesaren Alabaren bertsoek egin zidaten zirraraz. Gaur berriro kantatzen ditut eta ez zaizkitbeste mundukoak iruditzen, baina orduan harrigarriak iruditzen zitzaizkidan», kontatzen du.

Giro horretan Zepai Jainko txiki bat zen, auzoan bizi bazen ere, eta hura ataritik pasatzen zen bakoitzean. harén hiz-jarioa eta zelebrekeriak entzutera atera ohi zen. Ez zuen artean asko pentsatzen egunen batean berarekin bertsotan egingo zuenik. Zepaik hogei urte gehiago zituen eta oraindik bospasei urte pasatuko ziren harekin kantatzen hasteko. Mutiltzeko eta lotsak galtzeko be-

Premia Etxeberriko Bitori zeritzan neska batekin batean joan nintzen asto horiek ekartzeko asmoz. Nagusi Zahar horrek etxe ondoko hesitura batean sarturik zituen. zintzarrietan. hotsik egin ez zezaten. berlarra sartuta. Ezkutuan itxoiten egon ginen eta sukaldera errosarioa errezetatzera sartu zela ikusi genuenean, neskari etxerantza abiatzeko agindu nion eta hesi horretan sartu nintzen astoak libratzera. Agure hori gertatu zenaz entera zedin, asto bakoitzari zintzarrietatik belarra ateratzen nien atetik irten ala eta lasterka batean ihes egin nuen astoak zalapartaka aurrean nituela», kontatzen du.

Hamalau urtereRin langile amalan urterekin baserriko jolas eta lanak utzi eta Azpeitiko Azcue y Cia-n hasi zen lanean eguneko 14 erreal irabaziz. Egun batean kastillo bat egiten ari ziren tabloiekin bera eta Alkate deitzen dioten beste gazte bat. Bigarren honek tabloi haundi batí heldu eta kieto geratu zen. nagusiak ea ezin zuen galdegin zionean. langileak tabloi haundiegia zela erantzun zion hamalau errealengatik ¡asotzeko. Josek altzatu zuen

Gizarte hura gaurkoa baino itxiagoa zen, komunikazio gutxi zegoen eta meza aurreko eta ondoko txolarteok garrantzia berezia zuten, gero etxera joan eta familian komentatzeko. har zituen urte horiek.

•Usté dut txikitandik izan dúdala lotsagabe puntu bat. Gogoraizen naiz behin ñola auzoko baserri batean bahituta zegoen astoa askatu behar izan nuen. Saberritik Azpeitira astean hitan jeistenziren eta astoa behar izaten zen horretarako. baina astoa libre ibiltzen zen auzoko guztiekin batean bateko eta besteko soroetansartu eta bazterretan haserreak sortuz. Bazen auzoan Nagusi Zaliarra esaten zioten gizon bat astoak bahitzen zituena. Guk. ordea. astoa behar eta

1996 NEGUA [ g

eta egun hartan bertan igo zion soldata eta asteko 12 duro irabazten hasi zen. Bolada horretan amarenean bazkaltzen zuen, Enparan kaleko jaiotetxean, baina gauean Saberrira erretiratuz segitzen zuen. ordubeteko bidea mendian gora eginez.

«Alde batetik ez zegoen karreterarik eta bestetik ez zegoen behikulurik ere. Azpeitian ez ziren ¡zango orduan bizpahiru kotxe baizik. Goiko Errotan zen bat, Paulo Azkuek zuen bestea eta Begiristain 'Ezkerra'k zuen hirugarrena. Motorrak. berriz, are gu-

1996 NEGUA D

txiago. Trukuman praktikanteeta enplasteroak zuen bat neri sekulako enbidia ematen zidana eta bizikletak ere ez zuen balio neretzako Odriatik barrena Saberrira dauden aldapak igotzeko. Gainera nik ez nuen oraindik karneta ateratzeko edaderik», kontatzen du.Karneta ateratzeko edaderik ez zuen baina erromerietara joaten laster hasi zen José Lizaso gaztea.

«Igande goizetan meza buelta hori egin eta ganadu jatena egiten gennen, baina arratsaldeak libre izaten ziren eta 15-16 urterako hasi nintzen erromerietara joaten. Auzoan bertan. Orkasagirren egiten zen bat, baina nik Itumetara joateko joera hartu nuen. Bie-

1996 NEGUA [ J J

tan egoten zen soinua. Itumetan bertako seme batek jotzen zuen askotan, Joan izeneko batek. Ez zen oraingo 'Jainkoa'ren familiakoa, Jainko'a orduan Munon bizi baitzen.

Bentakoak ziren erromeria egiten zutenak.

Gero etxea saldu eta Zarautzera joan ziren bizitzera. Erromeria leku horretan hasi nintzen bertsotan eta askotan Zepai izaten nuen kontrario edo lagun. Auzokoa zenez, ezagutzen nuen, noski. Gu baino mundu gehixeago íkusia zen, atrebituxeagoa eta geztir batzuk gorabehera ondo hitzegiten zekien gizona . Ni aho zabalik egoten nintzion behinik behin entzuten. Sasoi horretan soltero zegoen eta igande arratsaldean lanak

bukatzen zituenean, Itumetara etorri ohi zen ardo-binagre pixka bat edate aldera. Hura ere. ni bezalaxe, Azpeitiko kalean jaiotakoa zen eta gero Zepaira eramandakoa.

Neretzat bertsolari hori Jainkoa bezalaxe zen, baina gero piska bat desengainatu eginninduen. Gogoratzen naiz behin nola Uztapide eta biak Goiatzen saioa egin eta Itumetara etorri ziren. Uztapidek eztarria erabat itxita zuen eta biharamunean Gaintxurizketan beste saio bat zutenez. ni jarri ninduten ordezko gisa. Nik bertsotan egitennuen, baina tabernan eta lagunartean.

Inoiz plazarik egin gabe nengoen, baina Uztapideren iozintxa haien ondoren ez nintzenezetz esaten atrebitu. Barman har hori neramala Joan nintzen ohera eta ez nuen lo askorik egin gau horretan. Goizean jeiki eta trenean joan ginen Zepai eta biok. Nik plazan bertsotan egitea beste gauza bat zela usté nuen eta Zepaik goizeko saioan eta arratsaldekoan bert.so berdin asko bota zituela konturatu nintzen. Handik egun batzutara l ztapiderekin topo egin eta ea Zepairekin zer moduz konpondu nintzen galdegitean, nik beste zerbait espero nuela erantzun nion. 'Seguru haiz. Zepai zer den ezagutu duk', erantzun zidan. Zemtik lurrera dagoen tartean zegoen bi bertsolari horien artean», kontatzen du.

José Lizasok lehen plaza egin zuenean,

Benito eta beste bertsolari asko ziren inguru horretan. Gorostietako Joserekin gaupasa asko egin nituen nik gerora ere. Goizaldera itzultzen ginen etxera eta komeriak izaten ziren. Ez naiz harritzen etxean inork bertsotarako animorik ez ematea, bertsolaritza arloteen konttian bait zen artean», dio.

eskaHaguntzak

rromeriak garaiz hasten ziren, bazkalondoan berehala eta dantzan egiten zituzten orduak neskamutilek. ilunabarrean soinua bukatueta emakumezkoak etxera abiatzen ziren arte. «Justu gerra ondoan. nik 15-16 urte nituenean, mutil gazte askokartzelan ziren edo hilak eta askoz ere neska gehiago zegoen. Alde horretatik suertea izan genuen. Sasoiko mutilen eskasia horregatik edo ni beti neska zaharxeagoekin ibiltzen saiatzen nintzen. Gogoratzen naiz behin Santio egun batez Santa Engrazitik Aiako Izetaraino nola joan ginen gu baino edade doblea zuten bi ahazpari neska-laguntza egitera. Ilunabarrean soinua bukatu eta neskak etxerantza abiatzen zirenean mutilak ere atzetik abiatzen ziren harrapaladan.

Eskola horretan dotrina ¡kasten pasatzen genituen ordurik gehienak eta kuriosoa da gero bizitzan zehar sekula gehiago ez didatela dotrinarik galdetu.

17 urte zituen, baina 1-trako hasia zegoen bertsotan.«Nola halakoak kantatuko genituen, baina 14 urterako hasia nengoen Itumetan, Santa Engrazin eta Iturriotzen kantatzen. Gogoratzen naiz behin nola edade horrekin Gorostietako José eta Asteasuko Bautista Ondartza, Pello Errotaren ilobarekin nola aritu nintzen. Gorostietako Joserekin askotan egiten nuen bertsotan. Etxeko anaia zaharra, José Mari, ere bertsolaria zen. José baino txukunagoa, baina lotuagoa eta horiekin batean Sakuneko José, Antziturbideko

1996 NEGUA

Dantza egiten genuen baina arratsalde guztian apenas hitzegiten genuen neskekin, baina hala ere bazituzten hauek beren gustoak agertzeko moduak.

Alfer samarrik, ordea, etxerako ordua iristean, ez baitzen errespetu gehiegirik izaten, mutilak burruka batean ¡oaten baitziren ahal zutenarekin geratzeko asmotan. Kontua da egun horretan lengusua eta biok bi ahizpa horiekin tokatu ginela eta nik zaharrenari legundu nion. Granada errekara jeitsi eta handik gora Izetaraino igoaz. Bidean, ni

motel samarra nintzelako edo, nere edadeaz galdegin zidan neska horrek eta esan nion gezurrarekin ez zen nonbait oso konforme geratu, ze handik aste batzuetara ahizpa etorri bait zitzaidan egia esateko eskatuz, eztabaidan aritu zirela eta zenbait urte nituen jakin nahi zituela esanez. Nik 15 edo 16 baizik ez nituen», segitzen du.

«Orain noizean behin. balkoi hatera atera edo tablatu hatera igo eta garai hartako aurpegiak ikusten ditudanean, halakoxe zabu batzuk egiten dizkit bihotzak. orduan konturatzen bait naiz zenbat urte pasatu diren. Ispiluari buelta ematea bezala da hori», aitortzen du.-: Itumeta, Iturriotz eta Urdanetako ingurumaria horretatik, ordea, laster hasi zen Gipuzkoa osora eta Nafarroara ateratzen bertsosaioei esker. «Goizean goiz jeiki eta lehen autobusa edo trena hartzen genuen inora joan behar bazen. Bailara askotara ez zegoen karreterarik eta oinez igo behar izaten zen meza nagusi ondorengosaioa egiteko. Orduan ez zen orain bezala bi orduko saioa egin eta itzultzerik. Arratsaldean beste saio bat egiten zen eta horrek gaua ere leku horretan pasatu beharra ekartzen zuen. Orduan pozik ibiltzen ginen, baina gaur zer ibilera egiten genituen pentsatzeak bakarrik nekatu egiten ñau. Bertsota modu horrek Amurizaren garaira arte iraun zuen gutxi edo gehiago», esaten du.

ucati gainean Baten

S

oldaduska egin eta laster, hala ere. alde batetik bestera lasaixeago ibiltzeko modua egin zuten bertsolari batzuek. José Lizasok Derbi kaskar bat erosi zuen lehenik eta Ducati haundi bat ekarri zuen gero. Zapaldu ederrik eman zion motor horri Mitxelenak edo Basarrik baina besterik ere ibili zuen Lizasok motor horren atzeko eserlekuan Citroen 2CV ekarri zuen arte. Baina horiek geroko kontuak dirá.

••Garai hartako bertsolariak lagunartean bertsotan ikasitakoak gara eta hori da gaur-

1996 NEGUA [JJ

ko bertsolari gazte zenbaitengandik gehien bereizten gaituena. Mitxelenak esaldi bat erabili ohi zuen askotan diferentzia hori adierazteko. «Hori ez duk, guk bezala, iturrikoa. Ifori depositokoa duk», esan ohi zuen.

Uztapide da iturriko bertsota modu hori ondoen adierazten zuena. Nik 13 edo 1 i urte nituela ezagutu nuen. Basarrirekin balean Aizarnan kantatzen zuela entzun nuen eta bakar bakarrik ¡oan nintzen etxetik oinez igancle batean. Goizeko saioa entzun eta bazkaritara joan ziren lekuan geratu nintzen, Martin Estankonekoan eta bazterbatetik begira egon nintzaien. gero arratsaldeko saioaentzutearren. Norbaitek gero bertsolari haiekin kantatuko nuela esan balit. ez nion berehalakoan sinestuko, baina halaxe gertatu zen. Uztapide eta Basarrirekin nik asko kantatu dut. Bietatik bat maisu bezala apartatzekotan Basarrirekin geratuko nintzateke. baina lehen aipatu dudan bertsotako moduari begiratuta, Uztapide zen eredua. Corpus egun batean Anoetara joan gineneko batean, esate baterako, bota zuen bertsoarekin gogoratzen naiz. Bezperan gaupasa eginak ginen eta kaskarreko minez iritsi ginen herri horretara. Udaletxeko eskaileratan gora gindoazen eta 'Zer esan behar diagu? Jainkoa ona déla?' komentatu zidan Uztapidek, kantatzeko zuen gogo eskasa adierazteko edo.

Hala ere. udaletxeko balkoia ireki eta kan-

aurrez aurre galsoro haundi bat eta bapatean asmatu zuen bertso hori. Ez zen gaurko bertsolari asko bezala ongietorria aldez aurretik prestatuta joan», kontatzen du.

Adiskideei errepasoa

Z

epairen teknika zera zen.

Lizasoren esanera. haundiak esatera kontrarioa probokatu eta haundiagoekin erantzutea. «Alde horretatik majadero sa marra zen eta neurri haundi batean jendea parrez jartzea zen bere helburua. Hizkuntza aldetik ere orduan ez zegoen gaurko lizentziarik. Zakil, potro, aluak eta horrelakoak zeharka adierazi behar izaten ziren. zeharbideak erabiliz. Adibide bat jartzearren. gogoratzen naiz. Iturriotzen ari ziren behin Txapel eta Zepai Astigarragako Aranburu Berri bertso-paper saltzailea ahotan zutela. Gizon horrek, ziotenez, andramina edo sifilisa harrapatu zuen eta medikuek zitzila moztu ornen zioten. baina kontu hori ez zen zuzenean aipatzekoa eta Txapelek h o n a k o e s a m o l d e hau erabili zuen: Falloa ere ba ornen dezuerdi zentroan.

erdiko

José Lizasok ez zuen hamabí urte arte argindarrik baserrian ezagutu, baina aita, Basilio, elektrizista zuen eta ofizio horretan egin ditu berak ere urterik gehienak. pora irten ginenean. honako bertso hau bota zuen: Anoetarrei egin behar diet nere ongietorria.

Gaztetan ere ítala naizen ni sarri hemen ibilia lekn hontatik ikusitzen del ici belduan gaña Aurrerrantzean herri honetan seguru chite ogia.

Balkoia ireki eta kanpora atera ginenean. behean, plazan, jendea ikusi genuen eta

1996 NEGUA QQ

i

Zepai horretan askoz ere zuzenagoa zen, majadero samarra», segitzen du.Garai hartan ez zen mikrorik eta bertsoak entzungo baziren. isiltasuna gorde beharra zegoen. Ez zen, ondorioz, gaur hainbat txalo jotzen. «Txaloa kalitatezko bertsoei bakarrik jo behar zaie eta kalitatezko bertsoa ez da erabat izaten. Asko dakien publikoak, beraz, ez du etengabe txalo egiten eta egin ere oso txalo gutxi egiten da herri askotan.

Azpeitia bera ere ez da bat ere txalo lekua.

Gogoratzen naiz behin Iruñean Arozame-

nak eta biok ñola jotero batzuen ondotik kantatu germen. Bertso bakoitzaren ondoren, berdin zion txarra edo ona kantatu, sekulako txalo zaparradak entzuten ziren eta azkar konturatu nintzen horiere ez zela nórmala», esplikatzen du. Azken urteotan jaialdiak dirá Lizasori bertsotarako paradaeskaintzen diotenak. baina berak ez ditu erabat gogoko. «Dozena bat bertso kantatzen dirá gehienez eta horiek punta-puntakoak ez dirá ateratzen beti. Nik nahiago dut lehengo estiloko bertsota. Oraindik geratzen zaigu geure erako zirkuito bat lehengo bertsolariok betetzen duguna. Irun inguru horretan bakarrik nik laupabot plaza egiten ditut: Bazko egunez Hondarribian eta Bazkoa bigarrenez Guadalupen. San Martzialetan Irunen eta San Martzial bigarrenean Santiagotxo auzoan, Jaizubian beste egun baten eta Guadalupen berriro San Isidrotan, baina kontua ez da hori; lehen ehun plazatik gora egiten genituen eta orain dozena hatera iristen dirá guztira». segitzen du.Herriz herri egin dituen ibili horietako adiskideei buruz iritzi zorrotzak ditu José Lizasok.

Mitxelena, esaterako, lagun haundia izan du. «Ez dut usté sekula bertsotako lagun batekin haserretu naizenik. Hori bestek esan behar du, baina usté dut nahiko zabala naizela horretan, baina egia esan behar bada Mixelena gaizto samarra zen . Hark bidea itxi egiten zuen. Puntutan ari zenean, esaterako. zekizkien hitzik traketsenak eta mordoiloenak bilatzen zituen. Horiek Oiartzungo euskaran barra-barra ibiltzen zirela esaten zuen gero, baina hori ez zuen berak tre sinesten. Ondokoa tapatzeko enpeinua zuen. Denok dugu ondokoa baino hobeto egiteko grina hori. Beste ofizio guztietan bezalaxe beharrezkoa da gainera, baina kontrariori bideak itxi gabe eta horretan saiatzen zen Mitxelena. Gainerantzean oso ondo konpontzen ginen elkarrekin. Aipatu dudan puntu horretan eta beste askotan Basarri bertsotarako lagun ona zen. Gai librean egiten zen orduan, baina gai librean ere ordena piska bat behar izaten da eta Basarrik asko laguntzen zuen, gai batetik bestera behar zenean pasatuz.

Dena den, berak beste kultura bateko

1996 NEGUA

^

gizona zela usté zuen eta izan ere izango zen, nik ez dut ezetz esaten, baina kultura horiliburuetakoa zen. Hori bai, Basarrigatik ez balítz, ez zenbertsolaritza gaur dagoen lekuan egongo eta gehiago esango nuke, Uztapide bera ere ez zen izan zena izatera iritsiko. Zepai eta Uztapide Donostian Zerbeza fabrikan lan eginez bizi ziren garaietan, Basarrik erakutsi zion bidea. Irabazten zuten diru apurra juergan gastatuz bizi ziren eta arloteen bizimodura erabat amiltzetik salbatu zuen Uztapide», aitortzen du.

Uztapideri ñebazioa ertsolari bezala mirespen gehiena Basarriri badio ere. adiskide bezala gehien unkitu duen gizona Uztapide izan da Lizasorentzat. Hala dirudi behintzat gizon horretaz hitzegiten duenenean erakusten duen deboazioa ikusita.

«Uztapide granuja samarra zen, egia da, pendejo samarra, baina aldi berean izugarri azkarra zen eta bertute haundi bat zuen, pertsonak ezagutzen zekien. Serio serio ibiltzen zen askotan jendartean baina ez

rrut eginez segitzen zuen. Edanak edanagatik ez zen mozkortzen. San Blas bigarren batean gogoratzen naiz ñola Idiazabalen Zepairekin batean kantatu zuen. Uztapidek bazekien ni bila joango nintziona eta Salbatoren itxoin zidan biharamunean. Bidean harrapatu genituen taberna guztietan egin genuen kera:Mandubian. Matxinbentan eta ez dakit zenbat lekutan. Landetara iritsi ginenean Loidisaletxe zaharra eta bere koadrila ari ziren afaltzen tabernan Santa Eskean jardun eta ondoren. Goiz aldera arte bertsotan jardun eta oherakoan zutik egon ezinda, lau hankan igo zituen eskailerak.

Hurrengo goizean Natxituara joatekotan ginenez, Zumaian egina genuen zita Basarrirekin eta goizeko 7ak aldean esnatzera joan nintzaionean, ez nuen usté jeikitzeko ere gauza izango zenik, baina 'banitxiak' esan zidan ohetik eta hor agertu zen eskaileretan behera ezer gertatuko ez balitzaio bezala.

Kozinerak gosaltzeko zer nahi zuen galdetu zion eta zakurraren hozka zakurrak berak miaztuz sendatzen zela eta koñak kopa bat hartuko zukeela erantzun zion. Hórrela Joan ginen Zumaiara eta han, orain Pulpo soziedadea den lekuan, Patxineko taberna zen eta urdaiazpiko piska bat pikatuz txakolin boteila hustu zuen eta bere Ideales horia ezpainetan piztu zuenean, egun guztirako gizon sentitzen zela, aitortu zuen. Se-

Nik 15-16 urte nituenean, mutil gazte asko kartzelan ziren edo hilak eta askoz ere neska gehiago zegoen. Alde horretatik suertea izan genuen. zuen detailerik galtzen eta oso denbora gutxi barru egiten zituen jendearen juzguak eta gehienetan asmatuegiten zuen», segitzen du Uztapideren argazkia marrazten. «Nik ezagutu dudan pertsonarik gogorrenetakoa zen osasun aldetik. Garai bateko kotxe zaharrek baino gasolina gehiago gastatzen zuen eta egunaren buruan mila edari klase nahasten zituen eta hala ere bertsotan gau osoa egiteko kapaz izango zen, baldin eta norbaitek eskura boteila bat paitar jarriz gero. Noiz behinka kopa t.xiki bat bete eta zu-

1996 NEGUA

kulako osasuna zuen», kontatzen du.Anoetako frontoian Uztapideri ondoeza eman zionean ere, José Lizaso ondoan zegoen.

Mikrora hurbildu, atzera eserlekura itzuli, berriro mikrora joan eta kantatu ezinik geratu zenean, Lizasori aitortu zion zer gertatzen zitzaion. Ezpainetan kalanbreak zituela esan zion, baina ez zuen tabladutik jeitsi nahi izan eta jaialdia bukatu zenean Joxek eraman zuen etxera. Mututurik egin zituen hilabeteak eta Lizasok kontatzen duenez, bisita egitera joan eta Uztapidek esan zuen

lehen hitza "ardoa" izan omen zen; ardo piska bat ateratzeko, alegia, esan nahi omen zion emazteari, adiskideak ekarri zizkion oroitzapenak medio edo. Orduan hasi zen tronbosiak utzitako mututasunetik errekuperatzen eta geroztik idatziko zituen "Lengo egunak gogoan".

Lehenego egunaR gogoan izasok ere lehengo egunak ditu gogoan. Lehengoa ederresten du.ÂŤNi gaztea nintzenean, agureek ere beste kategoria bat zuten. Nik emaztea Bidaniakoa hartu nuelako edo Errezilen sarrera haundia nuen eta go-

1996 NEGUA 0 Ă­ ]

honako definizio haueman zidan aitona hark: 'Alua da emakumearen ziri tokiko zirriztn', azken hitz honi Errezilgo bukaera azkenik gabeko horietako bat erantsiz», kontatzen du.Gorostietako Patxi Iturzaeta bertso laria Gazuman artzai zegonean ere, harekin hitzegitera maiz joaten zen igande arratsaldetan. «Asko maite nuen aitona hura», komentatzen du orain eta Azpeitiko Tomase-nean biltzen ziren beste agure batzuk ere aipatzen ditu, gizartean degradatzen eta kategoriaz jeisten ari den susmoa frogatzeko.

Hori egia izan daiteke, baina egiago dena zera da. bera dagoela aguretzeko zorian.Berak ez du izan txapelketarako borondate gehiegirik. Soldadu joan aurretik eta bestek izena emanda Eibarren eta Donostian egin ziren Gipuzkoako kanporaketetan hartu zuen parte eta Zarauzkofinalean. Hibarren Lizaso geratu zen lehen eta Astigarragakolnazio Berasategi "Elio" Donostian. Zarauzko ñnalean "Elio"k eraman zuen txapela; Manuel Uranga "Azkonar" geratu zen bigarreneta Lizaso hirugarren Lasarteren aurretik.Beste txapelketa bateko Azkoitiko komarkalean Txapelek eramanzuen txapela eta Lizasok bigarrena eta Donostian jokatu zen finalean Mitxelenak irabazi zuen, bigarren Paulo Txikia geratu zen eta Lizaso hirugarren, Zepai eta Txapelen aurretik.

Lizaso ez da txapelketako gizona izan

Bietatik bat maisu bezala apartatzekotan Basarrirekin geratuko nintzateke, baina lehen aipatu dudan bertsotako moduari begiratuta, Uztapide zen eredua. goratzen naiz nolako aitonak egoten ziren han igande arratsaldetan Bondeingo tabernan. Keixeta Artzaia, Irureko Beltza eta beste hainbat. Beste umore klase bateko gizonak ziren eta beste euskara bat ere bazutela esango nuke. Gogoratzen naiz ni behin Irure Beltzari alúa zer zen galdetzeko esan zidaten begira zeuden batzuek eta nere intentzioen berri jakiteko interrogatorio luzea egin ondoren eta mundu honetan barrena ibiltzeko alúa zer zen gazte batek derrigorrean jakin behar zuela juzkatu ondoren,

1996 NEGUA 2 J

beharbada, baina ordainetan edo bere seme zaharrena, Sebastian, Euskal Herriko txapelarekin ikusteko zoria izan du.Orain orain, jubilatzeko zorian zegoenean, goizeko 6,30etan jeiki, periodikua hartu eta tallerrera joaten zen begira da bat eman eta eguneko lehen orduak lan egitera. Bederatziak aldean etxera itzuli eta Julik prestatutako gosaria irensten zuen. Jubilatu eta gero ere goizbuelta egin eta ger gosaltzen du. «Nere eguneko otordurik onena izaten da. Haragi egosi piska bat edo arraultza parea jaten dut

zerbaitekin. Eguerdian askotan argia kentzen dutenean aprobetxatu behar izaten germen lanean segitzeko eta haizeekin ibiltzen nintzen eta mediku batek gomendatu zidan eta gosari hori egiten dut ondo, kafesne piska bat gainean hartu eta purua pizteko. Nik nere bizitzan ez nituen hamar zigarro erreko, baina asko dira hamar puru erretako egunak. Garai batean larunbat arratsaldean Farias bat piztu eta aste guztirako indarrak hartuta sentitzen ginen. Orain piska bat findu egin naiz eta Montecristoak erretzen ditut. Purua piztu eta itzulten nintzen lanera eta hantxe egiten nituen errazenik oduak, presupostuak prestatu edo txapuzak egiten.

Orain jubilatu naiz, baina ez dakit etxean entretenitzen eta lanera buelta batzuk eman behar izaten ditut, neu erabat komentziturik bait nago beharrezkoa naizela. Larunbat': •eta igandetan Oinatz aldera edo gaztaroa pasatu nuen Txillarramendiko Saberri aldera mendi buelta bat egitea dutgogokoen. Hor bakarrik lortzen dut laneko zurrunbiloa ahaztea, neretzat mendiak badu kaleak ez duen bakea», kontatzen du.

Txillarramendiko Saberri, Azpeititik Errezil aldera duen azken baserria erabat hondaturik dago eta gutxi falta zaio Iurraren pare geratzeko. Han hazitako José Lizaso, ordea, Azpeitiak duen bertsolari haundiena, ordaindik sendo eta sasoiko dago eta itxura batera ez dirudi adinak, bertsolarien eta are gizon guztien kontrariorik gogorrenak, horren erraz menderatuko duenik. •

adiskideei buruz bapateko

LAZKAO TXIKI Txisteak kontatzen dituelako herriak txistoso bezala hartzen zuen, baina sakonak eta serioak kantatzen hobea zela esango nuke. Fernando Amezketarraren oinordeko

1996 NEGUA

^

bezala hartu dute, baina ez da hórrela. Mattini bezalaxe, papel hori tokatu zitzaion eta beti ere neska-mutilen arteko kontuak eta gisakoak eskatzen zitzaizkion. Parre eginerazten bazekien eta txisteak kontatzeko grazia eta memoria ¡kusgarria zituen, baina gai sakonetan zen onena eta gainera zekien glzona zen L A Z K A N O Astarrak baino potro haundiagoak ditu, baina bere gisa bertsoa asko landu duen bertsolaria da. Dituen esaera eta ateraldi horiek berezkoak dirá eta aldi berean landuak.

Ikusi egín behar da gaztetandik zer lan egin duen, zenbait hobetu den. Edozein terrenotan defenditzen da. Garai batean gurekin eta orain gazteekin lotuago dabil. Gure kontuak ondo ¡kasi zituen eta orain mundu berri horretan hobeto sentituko dela pentsatzen dut.

JOSÉ AGIRRE Diferentea da. Beste txispa bat du. Elekristena non dagoen baldinbadaki han joko du.

Zorrotza da . Ez daklt nondik azaldu zen. Ez dakit bertsotatik aparte hitzegiten ere asmatuko lukeen. Bertsoa maite izan du eta erraztasun haundia du horretarako. Loidisaletxeren jarioko da eta batzutan atakatzen hasten deneanaurreragl joaten den horietakoa, mugak pasa eta haserretzeraino. Bertsotan ere, beste gauza guztietan bezala mugak non dauden jakin behar da.

L O I D I S A L E T X E Erraztasun haundia zuen. Bere semeak da-

behin abiatzen bazen, egun guztiko martirioa izaten zuen kontrarioak. Gauza horiek gure moduko ezjakinen kontuak ziren eta kito. Ez zuten bertsotan herriarentzat egiten, ondoan zuena jo eta zapaltzeko baizik.

Gainerantzean oso gizon atsegina zen.

LASARTE Bertsolari ona. Gure garaiko bertsolari onena zen rima eta neurrietan. Basarri bera baino askoz hobea. Basarrik Iparraldeko joera zuen eta oso erizpide zabalekoa zen horretan. Lasarte, berriz, oso estua. Baina askotan rimatu beharraren beharrez bertsoari kendu egiten zion. Kantatzen zuen bertsoa, jartzenzinen pentsatzen zer esan zuen eta askotan gauza haundirik ez zuen esaten, baina bai ondo orraztuta. Lasartek gainera bazuenbeste joera bat: batzuetan ez zion kontrarioaren esnari lehen bertsoan erantzuten, baina buruan bueltaka ibiltzen zituen gauzak eta handik bertso pare hatera edo hirura igual botatzen zuen bota beharrekoa. Riman eta neurrian gure arteko bertsolaririk onena izan d a " .

M I T X E L E N A Onena zela sinestuta zegoen eta ona zen, baina ez hainbeste. Bertso luzeak kantatzeko mania zuen eta ez zen konturatzen 8ko txikia zela bere neurria. Bertso luze horietan hitz berri eta mordoiloak sartzen zituen eta sekulako manejoak eta katramilak sortzen zituen 12koak edo 14koak osatzeko. Saio guztietan beti azken bertsoa berarentzat nahi izaten zuen luzitzeko. Hórrela

Asko dakien publikoak, be raz, ez du etengabe txalo egiten eta egin ere o so txalo gutxi egiten da herri askotan. Azpeitia bera ere ez da bat ere txalo lekua. kien adina bertsoa zer den jakin izan balu, bertsolari haundia ¡zango zen. Potoak zer ziren ere apenas zekien eta rimak eta neurrietan baldar samar ibiltzen zen, baina eterna zuen. Ibili ere gutxi ibiltzen ziren eta Joan aurretik atakea prestatuta Joan ohi zen, nondik joko zuen arrastoa hartuta eta

1996 NEGUA

bera gustora geratzen zen. Nik neuk neurri txikian askoz gehiago estimatzen nuen. Bere teoria zera zen: azkena pentsatu gabe kantatu behar zela eta bidé horretatik sartu zuen Kosme Lizaso ere eta hórrela kontrariori azkar erantzutea lortzen da baina lana ondo errematatu gabe. •

sake biziko bertsolaria

Testua: Joxean AGIRRE

Urolaldean lehen etxe bakoitzean zegoen sasi-bertsolariren bat. Auzo bakoitzak, ordea, bertsolari on bat behar zuen eta Jose Agirreri t o k a t u zitzaion Izarraizpeko ordezkari izatea.

Gaztetan, elkarren anparoan pitin bat harroturik Azpeitira jeitsi eta Landetako koadrilarekin topo egiten zutenean, apusturako grina pizten zitzaien eta b e r t s o t a n batak bestea haustea izaten zen gazte horien d i b e r t s i o a . Munduan zehar gazte koadrilek beren arteko enbidia eta gorrotoak kitatzeko erabiltzen dituzten metodoen artean refinatuenetakoa zen hori. Beste leku batzuetan labanak atera eta burrukan hasten dirá. hariak bezala j n gintuzten elkarri begira, Landetakoen aldetik Imanol Lazkano a Izarraizpekoen aldetik ni eta egoera L horretan batak bestea jotzea, batak haundia e n bazuen besteak haundiagoa e s a t e a ; ozketa deitzen genion b e r t s o t a zen egin r izaten g e n u e n a j adiskiífcak atzej a eta dehadarka bait genituen>y tzen du ^B du honek markefflWBBWcTrbada gerora ere Jose Agirre " O r a n d a " r e n estiloa.

«Bertsolari batzuk onez onezkoak dirá eta beste batzuk zorrotzagoak. Neri askoz ere gehiago gustatzen zaizkit ziria sartzen dakitenak», esaten d u . > > > > > » > > > > >

Uztapideren garaiko ranking-ean eta oraingoetan ere goren postuetan mantendu den bertsolari hau Izarraizpeko Oranda baserrian jaio zen 1929an eta han bizi da, jubilatu aurretik mendi malda horren berdeguneetan ordu "libreak" eginez eta eguna Azpeitiko barrobi batean sartuz. Orain, jubilaturik ere, berak darama etxeko gobernua.

Agirreren patua barriaren kontra burruka egitea izan da Oranda baserria bera Izarraizko baitzen artean kokatzen bait da eta barriaren kontrako bumika horrek markatu egin du here izakera. «Gogorrean zail da neri malkoak ateratzen, baina bigunean oso sentibera naiz» esaten du.

Jenio bizikoa haina lotsatia, piska bat izua baina aldi herean samurra, parrea beti pronto du baina haserrrea ere ez du ibili ohi urruti.

Bertsotan bobea da bitzegiten baino eta maiz elkarrizketan hasi orduko, «pentsatzen

1996 NEGUA

egon naiz eta beharbada nere bizitzari buruz bertso batzuk ipini nitzakeela pentsatu dut..' esanez basten zait. Berea bertsoak kantatzea da.

Seaskako . oroitzapenak

J

osé Agirre 1929ko apirilaren 13an jaio zen Azpeitiko Oranda baserrian. Haurtzarotik gordetzen duen lehen oroitzapena seaskakoa da eta bertsoekin lotua.

«Bizpahiru urte izango nituen, oraindik seaskan lo egiten nuen behintzat, gogoratzen naiz, eragiten zitzaien lehengo seaska haundi horietako batean eta aitona etortzen zitzaidala seaskari eraginez bertsoak kantatzera. Garaiko bertsolarien kanta-paperak izango ziren, Txirrita edo Udarregiren bertsoak, be-

^

Esneak alimentu oso ona izan behar du derrigor, kasik besterik gabe egon bait ginen urte haietan. Ogia razionatuta zegoen eta ogia jatea postrea jatea bezala zen», kontatzen du eta goseteari buruzko estadistika guztiz argigarriak eransten ditu: "Nere amona zena 80 kilotik 57ra jeitsi zen eta aita zena 100 kilotik 62ra. Sasoi horretan ez genuen pentsatzen inoiz nahikoa ogia jango genuenik».

reak ez behinik behin, ze bere bertsoak kantatzeko eskatzen nionean, ez bait zuen kantatu nahi izaten. Nere aitona honek egiten ornen zituen bertsoak. Ni umea nintzela egin ornen zuen negu bat artaldeak akabatzeraino elurteak bota zituena. Nere aitona honek ere artaldea galdu ornen zuen eta bertsoak jarri ornen zituen ezbehar hori zela eta. Kontua da nere aitak eta osabek kantatzen zituztela, nik neuk ere batzuk erclizka ikasi nituela, baina nik gogoan hartzeko edadera iritsi nintzenerako ahazturik zituzten denak eta beti izan dut pena hori.

Ez ziren kanta-paperak, bere kontura egin eta bere kontura kantatzen zituen bertsoak baizik.

ba ii a Roa k

Nik aitona hori asko estimatzen nuen.

Gorpuzkeran aitaren aldera atera naiz, baina izakeran eta jenioan aitonaren antzekoa ornen naiz. Gorputzez ni baino haundiagoa zen, baina izakeran ni bezalaxe lotsatia eta jendaurrean kobarde samarra ornen zen. Us-

J

} p

randako aitona Antonio Agirre zen eta amona, Paulina Odriozola, Lasaoko Garazabaldik ezkondu zen baserri horretara. Hiru seme izan zituzten: Joseren aita, Juan, eta beste bi "gerran gorriekin aldegindakoak". Bi seme gerran ikusteak ez zion bat ere

plaza ibiltz

.okoen. te dut bertsotarako afizioa ere harén herentzia dúdala», kontatzen du.

Aitona-ilobak gela berdinean lo egiten zuten, elkarrekin joaten ziren igandero Azpeitira meza nagusira eta elkarrekin egiten zituzten orduak lanean ere. Konbibentzia horretatik jaio zen seguru asko José Agirre bertsolaria.

«Ardiak akabatzeraino elurteak egin zituen negu horrekin ni ez naiz gogoratzen, baina bai gerra ondoko gosetearekin. Kalean beharbada oraindik gogorra ¡zango zen egoera, baina gurean ere gosea pasatu genuen. Ni oso garbi akordatzen naiz horrekin. Errotak itxita zeuden eta osaba batek artoa ehotzeko makina txiki bat ekarri zuen eta han ehotako artirinarekin egiten zen taloa. Gainerantzean babarrunak izango ziren baina oliorik ez zen gozatzeko eta gu esneari esker salbatu ginen, ardi esnearekin gaztak egin beharrean edan egiten bait genuen.

1996 NEGUA 2 1

onik egin aitonari eta goseteak erramatu egin zuen gizona. Josek bederatzi urte inguru hori zuela, burutik nahastu zen eta burua erabat galdurik zuela egin zituen bere azken hiru urteak. «Bederatzi urte nituenean nahastu zen aitoan eta geroztik etxean lana gogor egitea tokatu zitzaidan neri. Kontuan izan behar da aitak arditan egiten zuela eguna. Uda partean behinik behin artaldea goian izaten genuen, Erlo gainean edo nebera aldean. Larogei ardi inguruko artaldea zen eta tarteka neri ere tokatzen zitzaidan txabolan gauak egitea.

Negu partean etxe ingurura jeisten ziren eta Amonaren baserriko zelaietan, Garazabalen, edo etxeko terrenotan ibiltzen genituen. Neri artzantza ez zait inoiz askorik gustatu eta etxeko ganadu eta laborearen kargu egin behar izan nuen oso gaztea nintzenetik. Horregatik eskolara oso berandu joan nintzen eta bi urtez bakarrik»,

kontatzen du.

Bederatzi urte zituela Lasaoko auzo-eskolara hasi zen, baina hamaika egin zit u e n e a n utzi zion j o a t e a r i , k o m u n i o haundia egitearekin batean. Bi urte horietan zehar arratsaldetan bakarrik joaten ziren auzo horretako umeak eta etxean lan a s k o z e n e a n , h u t s e g i t e n z u t e n .

«Apaiz batek ematen zigun eskola, Don Justo izena zuen apaiz batek. eta benetan inporta zitzaiona dotrina eta Cara al Sol kantatzen ikastea zen. Frankista amorratua zen eta egunean bitan kantatzen genuen kantu hori besoa altxata. Edozein modutara ere nik hamaika urterekin komunioa haundia egin nuen eta hor bukatu ziren nere eskolak. Eskribitzen oztaozta ikasi genuen eta gerora ikasitako apuna ahaztu egin zaigu. Orain bertsoren bat idatzi behar dudanean, alaba zaharrenari esan behar izaten diot», segitzen du.

José Agirreren aita ere bertsozalea zen.

baina ez zuen bertsotan aitonak zuen abildaderik. «Hori bai, puntu banakakoan aritzen zen baina hori bertsotan egitea baino askoz ere errazagoa da. Garai hartan baserritarren artean eta kaletarren anean ere oso nórmala zen puntu banakakoan hitzegitea, broman ari zirenean batipat. Nahiko famatua zen, esaterako, Azpeitian lan egiten zuen Urnietako José Blanco. Etengabe modu honetara hitzegiteko ohitura zuen.

Orain ez naiz gogoratuko baina, batek, esate baterako 'Hor doazte usoa eta belia1 , esaten bazion, besteak 'Nahiago nuke kazuela batean sartuta balie', erantzungo zion eta hórrela segitzen zuten konbertsazioan. Aitak ere bazuen hórrela hitzegiteko joera, baina ez nuen nik inoiz bertsotan ezagutu. Sasoi horretan ni hasita nengoen kanta-paperak irakurtzen eta bertsoak buruz ikasten. Ardi zai edo behi zai nengoela kanta-paperak hartu eta bertsoak ikasten

1996 NEGUA g ^

egoten nintzen», gogoratzen du.

Erromerja a n Dula n tea k

O

randa baserria Lasao parean dago Izarraitz maldaren kontra. Badiolatxotik gora abiatzen den karretera hartu b e h a r da gaur bertara igotzeko eta bidean Abeta baserriaren paretik p a s a t z e n da Orandara iristeko. Honek gorago Oranda Goikoa izeneko hirugarren baserri bat du.

Auzo horrek bazuen laugarren baserri bat Azpeitia aldera, Istio izenkoa, baina gaur erorita dago. Lau baserri horiek osatzen zuten geografía estuan burutu zituen gaztetako urteak Josek. Eskolara ere lau baserriotako neska-mutikoekin joaten zen eta igandetan ere elkarrekin pasatzen zituzten arratsaldeak. Hamalau edo hamabost urterako hasi zi-

ren erromeriak antolatzen.

«Ni baino zaharragoak ziren mutil batzuk hasi ziren inguru hauetan erromeriak eratzen. Dantza lotua debekatua zegoelako edo lekuz aldatuz ibiltzen ziren. Istio baserriaren ondoan bazen halako zabalgune bat eta han biltzen ginen batzuetan eta beste batzuetan baserri horretako saletxe atarían.

Mario izeneko soinujole bat ekartzen zuten.

Itxura denez, mutil koadrila honek soinua erosi zion soinujole horri eta mesede horren truke usté dut debalde etortzen zela igande arratsaldetan soinua jotzera. Hamalau edo hamabost urterekin hasiko nintzen joaten arreba zaharrenarekin batean. Igandetan ere elkarrekin pasatzen zituzten arratsaldeak.

Hamalau edo hamabost urterako hasi ziren erromeriak antolatzen. Bolada batean Kortakle ondoan zegoen Villa Plata izeneko etxe huts baten atarían egin ziren edo Olatz gainean dagoen Kostita izeneko parajean.

LARI

1996 NEGUA

Azken puntu honetara Loiola aldeko jendea ere biltzen zen eta Arbe soinujolea ekarri ohi zuten Leandro panderistarekin. Arratsaldean basten zen dantza eta sasoian bukatzen zen. Nik dakidala edaririk ez zen izaten eta egun seinalatuetan bakarrik eramaten zuen norbaitek garrafoiren bat ardo. Dibertitzeko modu sanoa zen. beraz. Ni ez naiz sekula dantza asko egitekoa izan, baina besteen pare egiten nuen eta gogoratzen naiz nere lehen neska-laguntzarekin, hamabost urte nituela. Gauza horiek ez dirá ahazten», esaten du. Erromerietako ibili hauek ezkondu arte iraun zioten eta Maria Luisarekin ere, andrearekin alegia, maiz joana da Komuntzoko erromeriara hogeitamar urte konplitu eta gero ere, José piska bat mutilzahartuta ezkondu baitzen.

Baserrirako a lid rea rdo piska bat edan eta dantzan egitea zen orduko usadioa. Batzutan neskaren batekin tratua egiten zenuen erromeria bukatzen zenean etxera laguntzeko, baina ez zen beti gauza segurua izaten, festa bukatzean mutilak harrapaladan joaten baitziren eta komeriak izaten baitzituzten neska askok emandako hitza betetzen», segitzen du.

Gauza bat da, ordea, neska-laguntzak egitea eta oso besterik baserrirako andre bat aurkitzea. «Ez dut esango etsita nengoenik, baina nik ere banuen mutilzahar geratzeko beldurra. Gurea baino baserri erosoagoetan ere ikusten nituen mutilak soltero. Guk ez genuen etxera karretera asfaltaturik eta nik garbi ikusten nuen hori: karretera etxera egin edo kalera bizitzera joatea beste erremediorik ez zegoela. Ezkondu eta gero zabaldu genuen bidé hori, lehen alaba jaio zenean eta horrek aldatu zuen asko baserriko martxa. Gaur ez dut usté kalera edo baserrira ezkontzeko horrenbesteko alderik dagoenik, baina orduan erabatekoa zen diferentzia eta zaila egiten zen baserrian bizitekn

A

1996 MEGUA

^

prest zegoen neska bat aurkitzea. Nik suertea izan nuen», esaten du.

María Luisa. Joseren andrea, bera baino dezentez gazteagoa da eta adarjotze haundiak izan zituen hori déla, baina «Adarjotze horiek erraz agoantatzeko modukoak dirá», komentatzen du ironiaz, 1964ean ezkondu ziren Olatzen eta gonbidatuen artean Uztapide, Baserri, Lizaso, Lazkano eta beste zenbait bertsolari ziren. Zumarragan egin zuten lehen gaua eta Madriden pasa zituzten hamabost egun, auzoko ezagun batzuk bideerakusle zituztela. María Luisa Odriozola, Joseren emaztea. Aizarnako Igartza baserrikoa da, Patxi igartza sasi-bertsolari famatuaren etxekoa~eta iloba eta Joseren arreba zaharrenarenean zegoen neskame ezagupidea egin zutenean.

Ezkondu eta hiru urte barru alaba zaharrena, Miren, jaio zen urtean estreinatu zuten karretera berria ere. «Kaletik etxeraino ez genuen inoiz kotxean etorriko ginenik

63 kilo bakarrik pisatzen nituen eta ez da milagro lasterkan ona izatea ere. Garai hartan apustuak orain baino gehiago egiten ziren eta Landetako koadrilak auzo hau markatu zuen baldin mutilik bat zen Loretxo izeneko bertako mutil baten kontra lasterka jokatzeko. Hemengo koadrila nerekin akordatu zen. Hiru hilabete lehenago bota zuten seinalea eta hasi ginen apostua prestatzen.

Badiolatxoko Justo erabiltzen nuen nik erlojuarekin eta gogoratzen naiz behin egun guztian garó ebakitzen jardun eta gero ñola egin nuen zortzi kilometroko saioa, hori baitzen Tolosako zezen plazan jokatu beharreko apostua. Eskuztan zeuden egur kastiloetan utzi nituen erropak eta Justo bizikletan jarri zitzaidan atzetik eta ea erropak berak hartzea nahi nuen, galdetu zidan, beharbada ez nuela Lasaotik buelta osorik egingo eta. Nik ezetz erantzun nion, ñola edo hala itzuliko nintzela eta eta itzuli nintzen, gauza horietarako nahiko burugogorra bainintzen.

pentsatzen eta ezin genuen sinestu ere egin>, komentatzen du. Esan bezala. Maria Luisa Patxi igartza" sasi-bertsolariaren iloba da, baina ez du bertsotarako afizio gehiegirik. «Hala ere, kontra ez dit inoiz egin eta ez da gutxi nik ibiltzen nuen jira ezagututa», eransten du.

Tolosako plazara Joan aurretik Azpeitikoan ere egin nituen entrenamendu batzuek eta horretan ginenean, atzera egin zuen Landetako lasterkari horrek. Familia nonbait kontra jarri zen eta koadrilak erretiratzea erabaki zuen. Gero jesuíta sartu zela jakin nuen», kontatzen du. José Agirrek, hala ere, izan zuen bere sasoia demostratzeko beste abagunerik. Hogeitalau urte zituela. Azpeitiko zezen plazan aizkoran jokatu zuen biren kontra eta irabazi egin zuen. «Bata Luziano 'Xagua' esaten zioten gizon haundi bat zen eta Bildotxolako Joakin bestea. Biek elkarren kontra jokatu zuten apostu baten ondoren, Arronaneko taberna atarían Arraioko Joxerekin egin ornen zuten topo eta honek, Izarraizpeko gizon honek alegia, bazegoela auzo honetan biei batean jokatzeko moduko mutil bat esan ornen zien. Hórrela sortu zen apostua eta presaka jokatzekotan gainera, zortzi egunetara jokatzekotan bota bai-

Lasterka. eta aizkolan osé Agirrek ez du gogoratzen inoiz eguna zabalduta etxera etorri denik. Horretan ez du beste bertsolari batzuen antzik izan eta baserriko lana entrenatmendu gogorra déla kontutan izanik. ez da harritzeko gaztetan sasoi haundiko mutila izatea. Auzoko batzuk laster hasi ziren mutilaren sasoi horretan begiak ¡artzen. «Hogeitalau urterekin

J

1996 NEGUA g j

tzuten seinalea. Joakini, ordea, aideren bat sortu zitzaion eta hamabost egunetara jokatu zen Azpeitiko zezen plazan eta irabazi egin nuen. Sei oinbeteko ebaki zituen alde bakoitzak. haiek erdibana eta nik bakarrikÂť, segitzen du.

Aitaren anaia bat gaitz batek joa zegoela eta laguntzearren eratu zen jaialdi benefiko batean ere hartu zuen parte Agirrek beste batekin pareja eginez Yurrebasoren kontra aizkoran. Agerre harrijasotzailearen exibizioaren ondoren jokatu zen apostua eta irabazi egin zuten. Hogeitamabi urte zituen Josek eta bi gehiago Yurrebasok. ÂŤZortzi enbor ebaki eta ondoren bertsotan egin behar izan nuen. Azpeitiko zezen plaza goraino betetzea lortu genuen eta osabak behar zuen diru piska hori eskuratzea. Mesede ederra egin genion eta oraindik bizi da eta ondoÂť, gogoratzen du. Egun horretan deporteak eta

1996 NEGUA g g

apostuak ez zion bertsotan egitea galerazi eta gehiagotean ere tokatu izan zaio biak batean egitea. Hala ere, bertsolari bezala soilik gogoratuko du geroak Agirreren izena. Bien artean inoiz aukeratu beharrik izango balu, nahiago luke berriro ere Josek kirolari baino bertsolari izatea.

ari asko, . sxapeigutxi

I)

J

osĂŠ Agirrek Euskal Herrian barrena ezagutzera eman zuen txapelketa ez zen lasterka edo aizkoran jokatu, bertsotan baizik.

I959an Aginagan jokatu zen Bertsolari Afizionatuentzako Txapelketan irabazi zuen txapela eta hura izan zen plaza k egiteko bidea zabaldu ziona. Hamasei bertsolari afi-

zionatu bildu ziren goizean eta horietatik zortzi aukeratu zituzten arratsalderako. Txomin Garmendia geratu zen bigarren; Amezketako Jose Otamendi hirugarren, Aginagako Tomas Lasa laugarren eta Patxi Etxeberria ere zerrenda horretan zegoen.

Berandu samar lanean hasitako bertsolaria da "Oranda". Santa Eskean ibiltzen zen Izanaizpeko koadrilarekin Martineta, Aizpurutxo eta Madariaga aldean. Inoiz Zarautz aldean ere ibilia da. «Hogeita lau orduko ibiliak izaten ziren, goizean goiz atera eta biharamunean goizean goiz etxeratuz. Elurretan ere ibilita nago ni Santa Eskean hogeitalau ordu. Gainerantzean Iagunarteko bertso saio asko egiten genuen, baina benetan plazak egiteko bidea ireki zidana Aginagan atera nuen txapela izan zen. Ni, dena den, ez naiz txapelketako gizona eta ez naiz sekula izan. Bestela ere lo arinekoa naiz eta txapelketa bezperetan ez dut inoiz lo normal egiterik lortzen. Aginagakoa jokatu eta

pelketa horretan irratiko entzuleek ere botoak ematen zituzten eta Abel Enbeita, Azpillaga, Gorrotxategi eta ñau atera ginen finalista. Azkoitiko frontoian jokatu zen finala eta txapela neuri eman zidaten», segitzen du.

Txapelketa eta sariketa zale inoiz izan ez bada ere, onentsuenen pare ibili izan da aurkeztu denetan. Hala ere, ez du egun horien oroitzapen onegirik. «Gogoratzen naiz behin Errege Egun bezpera batean ñola Joan ginen Victoria Eugeniara zortzi bertsolari.

Goizeko saioaren ondotik lau onenak aukeratu zituzten: Garmendia, Lazkao Txiki, Lexoti eta ni. Nik gau osoan ez nuen begirik itxi eta koinaduarekin motorrean joan nintzen Donostiara egiten zuen hotzarekin. Iritsi eta segituan zerbait gosaldu behar eta bokadillo bat eskatu nuen txorizoarekin eta erdia bakarrik jan nuen eta segituan bota egin nuen. Egun hartan ere bertsotan egin behar eta egin nuen, baina inolako gustorik

segidan, udazken horretan bertan. jokatu zen Ordizian beste txapelketa bat Txomin Garmendiak irabazi zuena eta hor desastre egon nintzen eta laugarren geratu nintzen.

Urte horretan bertan Tapelketa Nagusiko kanporaketa batean hartu nuen parte Eibarren. Uztapide, Mitxelena, Zepai, Lasarte, Lizaso., Garmendia eta neu ginen egun horretan, Basarrik, txapeldun izaki, aseguratua baitzuen finalerako sarbidea. Basarriri esker joan nintzen ni kanporaketa horretara. Orduan lehena eta bigarrenaren izenak bakarrik ematen zituzten eta Uztapide eta Mitxelena izan ziren pasatu zirenak. Dena den, urte horretan hasi nintzen plazak egiten eta izan ditut ehun eta hogei plaza egindako urteak", esaten du.

Txapelketak aipatzen hasi garen honetan badago bat Agirrek maitasun bereziz gogoratzen duen bat, Loiola Irratiak 1970ean antolatu zuena, berak irabazi baitzuen. «Txa-

gabe aritu nintzen. Hala ere bigarren geratu nintzen, Txomin Garmendiaren ondotik», esaten du.

Nerbioek asko kastigatu duten bertsolaria izan da José. -Nerbioek burua lotu egiten didate eta horren kontra sistema guztiak probatu ditut. Edanak ere bere puntúa du eta hortik gora kalte egiten du. baina nerbioek gaina hartzen dutenean, denak egiten du kalte. Baraurik ere probatu izan naiz», dio.

Hórrela nórmala da txapelketan gorabehera haundiko bertsolaria izatea eta egun pattal asko izan du bere denboran nerbioen kulpaz Jose Agirrek eta bere maila erkutsi gabe askotan itzuli da etxera. Horregatik beharbada berak beti nahiago izan du lagunarteko bertsota edo plazaz plaza ibiltzea eta plaza horietako oroitzapenak ditu orain gogokoen.

«Aginagan txapela irabazi eta laster hasi

1996 NEGUA

^ |

nintzen Uztapide, Basarri eta garaiko bertsolari haundiekin lanean eta horiek dira nere oroitzapenik onenak. Uztapiderekin, usté dut, urte horretan bertan kantatu miela lehen aldiz. Azpeitian Santo Tomasetan urtero izaten ziren Uztapide eta Basarri kantuan eta ni beti han egoten nintzen. Gogoratzen naiz behin nolako saioa egin zuten ere. Lasartek andrea hartu nahi zuela eta berarekin hasi ziren sartzen eta honako bertso hauek kantatu zituzten: Basarrik Manuel garbi bitzeingo dizut anaia jator baten gisan Ez zaitezela betiko saldu hura atinen peskizan Hzkondutzeko kontu horretan presarik ez zazu izan Mutilzabartuta egonagatik Uztapide ere ezkondu zan.

Lasarte: Uztapide hau gazte denboran beti izan zeit nagia.

Baina behin hasi zenean argi ibili znen begia.

Orain kantuan une honetan esan nahi nuke egia.

Andre ederra hartu zun honek honentzat ederregia.

Lizaso: Uzatapide hau ez zan akordau gazte sasoia zun arte.

Orain berekin izango ditu aurki hirurogei urte.

Oraindik oso ez ditu baina apenas ditun aparte.

Honen semeak kintatik libre suerte hori badaukate.

Uztapide: Neri sasoia pasa zitzaidan jaunak, hortatik antziñan.

Lehenago zerbait egiteko ere akordau gabe ez giñan.

Hamaika begirazun egina naiz neskatxei kale izkiñan.

Diruzpobreak izanak arren hortatik osatzen giñan.

José Agirrek urte asko egin ditu bertsolari haundi hauekin herriz herri. Urte horie-

1996 NEGUA g j ]

tan zehar bertsolaritza izan da buruan zuen kezka eta ilusio nagusia. Orain, ordea, ilusio horiek piska bat epeltzen hasi zaizkiola aitortzen du. «Nik uste dut gorputzeko sasoiarekin ere baduela horrek zerikusirik. Nik 50 urtetik gora uste dut gorputza makaltzen hasten déla eta bertsotarako grina hori ere moteldu egiten da. Horrek ez du esan nahi oraindik ere afalondo baten berotuz gero bertsotan erraz egiten ez dudanik. Baina leñen gau eta egun buruan egiteko hori nerabilen eta orain askoz ere gutxiago kezkatzen ñau. Hori bai, aspaldidanik urtean linean egin ditudan plazak egiten segitzen dut eta oraindik geure zirkuito bat badugula esango nuke: Aian abuztuan, Asteasun San Pedrotan, Lasturren San Nikolasetan, Añadirá San Migeletan, Zumarragara Santa Isabeletan eta hórrela zerrenda luze bat emango nuke, oraindik larogeien bat plaza egiten baititut, baina gaurko jaialdietan eta asko kostatzen zait berotzea. Neri ez zait gusta-

eta gai-jartzaileak ume subnormal bati hiru bertso jartzeko agindu zidan. Gai-jartzaile horrek ez zekien nonbait nere berri eta izugarri gaizki pasatu nuen. Egun haiek gogoratzen ditut nere bizitzako gogorrenak bezala eta ederrenetako bat bezala Bertsolari Egunean omenaldia egin zidatenekoa. Oso egun ederra izan zen, baina gaizki pasatu nuen. Ni baino bertsolari hobeei egin zaizkie Donostian omenaldiak, baina egun hartan hainbat jende ez dut uste inoiz ikusi dudanik. Hiru mila lagun bildu ziren eta emozio haundiko momentuak pasatu nituen. Ni gauza horietarako oso ustela naiz eta beldur nintzen eskerrak emateko prestaturik nituen bospasei bertsoak kantatzeko ere ez ote nintzen gauza izango.

Oraindik ere gogoan ditut bertso horiek: Sentitzen den guztia mingainez esaten Ez da oso samurra horrelako baten

naiz Jira aha tzen, hórrela, hotz-hotzean gaia jarrita eta bertsotan hasi beharra. Nere terrenoan, egia da, ondo moldatzen naiz , baina gai askoren aurrean mutu geratzen gara», aitortzen du.

Ondo portatutzea merezi zenuten Baina ez baldin banaiz, gaur kapaz izaten Bebingoagatik ea barkatzen dezuten.

Oso barriturikan nago geratua Hainbat jende ñola den gaur inguratua Itxoropen bat badut neureganatua Ustez ez izan arren gizon sonatua Euskal Herrian ez naiz seme sobratua.

gogoangarri bat

J

osé Agirrek seme bat eta hiru alaba izan ditu. Horietatik azkenarekin, Edurnerekin, desgusto haundiak izan dituzte. Oso neskato bikaina jaio zen eta oraintxe ere neska ederra da, baina oso azkar ohartu ziren gurasoak haurra gutxi mugitzen zela, arazoak zituela. Medikutan hasi ziren eta lesio zerebrala zuela diagnostikatu zioten.

«Asko sufritu dut nik alaba gazteenaren gaitz horrekin. Gogoratzen naiz ñola medikutan genbintzala bertsotara Asteasura joan

1996 NEGUA

Garai hartan herriak sarreretan izena jarriz aukeratzen zuen Bertsolari Egun bakoitzean hurrengo urtean omenaldia merezi zuena eta nere izena hórrela ateratakoa izan

| g

zen. Nere bizitzako egunik gogoangarrienetako bat izan zen», segitzen du.

Omenaldiek erretiro usaia izaten du berarekin, baina José Agirerk ez du honenbestez erretiratzeko asmorik. -Kanterako lanari bai utzi nion edadera iristean, baina ganadua gustatzen zait eta hemen, baserrian, lanean segitzen dut. Bertsotatarako ere gero eta gogo urriago dut, baina deitzen didaten bitartean segitzeko asmotan naiz», esaten du. Bertsolaritzaren etorkizunari buruz oso baikor agertzen da. «Txirrita bertsolari haundia izango zen, baina oraintxe ere badaude bertsolari on askoak eta gazteei buruz ari naiz hitzegiten. Gainera gure garaian baino bertsolari gehiago dagoela esango nuke.

Gure belanaldian talde txiki bat beti hará eta honera genbiltzanak eta orain multzo haundi bat ikusten dut nik», dio. Hala ere, gazteei buruz baino nahiago du bere garaikoak aipatzea eta izenak aipatzea asko da, oritzapenak erreskadan memorian pilatzeko.

iritziak UZTAPIDE ETA B A S A R RI Biak batean aipatu beharreko bertsolariak dirá, nahiz eta oso desberdinak izan. Normalean, txapela jantzita eraman zuen urte haietan bereziki Basarrik hasten zuen saioa eta berak markatzen zuen bidea gai batetik bestera saltoak emanez. Santuaren bizitza, festari buruzko gorabeherak eta beste zenbait zertzelada aipatuko zituen.

Uztapidek atzetik segitzen zion komeni zitzaion arte eta orduan, okasioa iritsia zuela ikusten zuenean, jotzen zuen kolpea eta oso ondo konpontzen ziren.

Uztapide oso bertsolari ona zen, baina onena Basarrirekin zen hura ere eta alde-

1996 NEGUA

^

rantziz, Basarri ere onena Uztapiderekin ari zenean zen. Izateko erak ere desberdinak zituzten. Basarri gorbatarekin plazaratzen zen, kaballero ¡txura haundiarekin. Askok harroa zela esaten zuten, baina ez dut uste harroa zenik, izateko postura zen. Bertso'tan ere teatroa egitea gustatzen zitzaion, baina ez zuen ¡ñor despreziatzen eta bertsotarako lagun bezala oso ona zen edozeinentzat eta bidea markatzen aparta.

Uztapide, berriz, ateraldi biziko pertsona zen. Gogoratzen dut kontatzen ziren pasadizuetako bat. Basarri katarroarekin ornen zegoen eta garaiz Joan ornen zen ohera eta Uztapide berriz beste askotan bezalaxe koadrilarekin tabernan geratu ornen zen ohera gabe purua erretzen. Basarri hurrengo goizean jeiki zenean ere han segitzen ornen zuen hark argi asko eta honako bertso hau bota ornen zion: Baserri ez haiz azaldu gaur gizon harrua I C i Ç^ /\ c^ ^ n

c^ ~7 M c\ n c\ i i ~7 \ v c^ i

LASARTE Basarri ¡zango zen nere garaiko bertsolari haundiena, baina nere belarrirako Uztapide eta Lasarte ziren atseginenak. Rimaz eta nerurriz Lasarte bezalakorik ez da izan. Neuk ere bi alderdi horiek asko zaindu ditut eta Lasarte eredu dut. Rima txarreko bertsoak ez du belarria bat ere pozten. Orain, esan bezala, ilusioak galdu egin ditut, baina garai batean rimak nik ere asko landu nituen.

L O I D I S A L E T X E Ez zen asko ibiltzen plazatan, baina hala ere poliki poliki mejoratu egin zuen eta berrogei urterekin gaztetan baino askoz hobeto egiten zuen, hasiera batean poto askoko bertsolaria baitzen. Edozein modutara ere grazia haundiko bertsolaria zen, arrazoiak ematen zituen eta etorri haundikoa zen.

Tarteka sekulakoak esatenzituen, baina berez ez zen gaizki-esalea. Hori piska bat tentatuz gero, saltatu egiten zuen.

atzen eta gonbidatuen

JOSÉ LIZASO Ez da bat ere setosoa eta bertsotarako oso lagun ona da, baina hura ere plazan baino askoz ere hobea da lagunartean. Bertso ugaria du, erraza eta plazan, neri bezalaxe, saioak berotu gabe pasatu egiten zaizkio.

Nonbait ondo ezikan dadukak barrua Edan izan ba huen hik bart pattar hua Hark sendatuko zian hire katarrua.

Bera mundu guztiarekin sartzen zen eta berarekin ere sartu egin behar eta ezkontzeko zebilen garai hartan honako bertso hau bota ornen zion 'Lexoti'k: Berrogeitalau urte badauzkazu ia Hogeitabi urtekoa dezu andregaia Badaukazu harekin zuk luzitu nahia Demonio itsusi belarri haundia.

1996 NEGUA £ Q

L A Z K A N O Bateratsu hasi ginen eta elkarrekin asko kantatu dugu, ni baino gazteago bada ere.

Terreno gehienetan oso ondo dabilen bertsolaria da. Gaiari ondo heltzen dio, rima ona darabil eta dezente konpletoa da bertsolari bezala. Plazan ere guk baino gehiago balio du eta berea ematen ez da txarra.

Belarri txar samarra zuen lehen. Guk adarra jotzen genion, baina hori ere gainditu du. Beti asko gustatu izan zaidan bertsolaria da. •

hika hitzegiten dioten presidentea

Testua: Joxean AGIRRE

Literatura j e n d e bakartiaren gordeleku da j e n e r a l e a n . Bertsolaritza, aldiz, soziabilitate f o r m a da gehienentzat. «Ni bertsolaritza lagata nengokeen aspaldi gure a r t e a n dugun lagunarteagatik izan ez balit», dio Imanol Lazkanok. Hamar senideko familia batean jaio zen eta hogei laguneko koadrilla batean ibiltzen zen txikiteoan.

Lanbidez baserriko morroi izatetik hasi zen eta eskalafoi laboral guztia pasatu d u . Gaur konstruktora bateko nagusi da. Bertsolaritzan hiru jeneraziotako bertsolariekin korritu ditu plazak. Gaur Bertsolari Elkarteko presidentea da. Irekia, azkarra, aurrerakoia baina moderatua, p e r t s o n a k ezagutzen daki eta jendea bere inguruan biltzen duen lider apal baina seguru horietako bat bilakatu da 8 0 hamarkadatik aurrerako bertsolaritzaren historian.

Zabaltasun honen lekuko urtean zehar hogei bat urtebetetze afaritara j o a n ohi da eta guztiak adin desberdinetakoak dirá.

«Hiru jende klase daude afaldiar hauen a r t e a n . Alde batetik José Lizasoren ingurukoak daude, 6 0 urtetik 7 0 bitartekoak.

Neure koadrilakoak daude gero eta segidan Sebastian, Gorrotxategi, aparejadoreak eta ofizinakoak; hau da, askoz ere j e n d e gazteagoa. Urtean hogeita piko aldiz juntatzen gara elkarrekin aitzakia horrekin», kontatzen d u . > » > > » > » »

I andetako -unibertsitatean», José Lizasoren tabernan ikasi zuen gaiztakerian. Uztapide eta Basetrirekin ibili zen plazarik plaza gaztetan eta geroztik bi jeneraziotako bertsolariak izan ditu ondoan.

Gaur eskolarteko bertsolariek ere hika hitzegiten dioten bertsolari beterano bakarra da.

Txapel eta sariekin ez du suerte haundirik izan.

Beti goian baina inoiz gailurrik egin gabe ibili den mendizale boríek bezala da, finalista askotan, baina inoiz txapelikjantzi gabe.

Sekretu bat

I

manol Lazkano 1936ko urtarrilaren 12an jaio zen Azpeitiko Antzibarrena baserrian. Hamar senidetatik bosgarrena zen.

Ama, Maria Uranga, alaba bakarra zen. Kontatzen dutenez, ahizpa m o du nahiko tragiko batean hil zitzaion. Amona Eusebia pertz bete ur berorekin ornen zihoan sukaldetik atarira eta neskatoarekin estropausoa egin eta ur beróarekin azala egosita hil zitzaion alaba. Ezbehar horren itzala betiko geratu zen etxe horretan eta Maria bakardade horretaz kejatzen zen. Patu gaizto hori bentzutu nahiz edo hamar seme-alaba egin zituen, seme gehiago alaba baino, ze hamarretatik bederatzi mutilak izan baitziren. Imanoli tokatu zaion sexu banaketa horren desoreka berdintzea eta lau alaba izan ditu.

Ama bakarrik bizi zen, beraz Antzibarrenean, aita, Antonio Lazkano, Arroa Errekako Antonenea baserritik Landeta aldera bistaratu zen arte. Antonio jaio zen baserri hori eskas samarra zen nonbait eta zazpi urterekin auzora irten behar izan zuen morroi. Agiro

1996 NEGUA Qj]

mendian artzai ere egin ornen zituen denboraldiak eta Iratiko basoetan ere lan egin zuen piska bat kozkortu zenean. Imanolen jaiotetxetik auzo egiten den Atxuiara etorri zen serrerian lan egitera eta alaba bakarreko baserri horretara tarteka laguntzera joan behar nonbait eta arta-jorran ezagutu zuten gurasoek elkar.

Historia guzti honek, ordea, ez du bertsolaritzarekin lotura zuzenik, baina badago hirugarren pertsonaia bat familian Imanoli haurtzaroan bertsozaletasunaren hazia ereingo diona. Pertsonaia hori Juan Inazio Uranga da, Antzibarreneko aitona izango da. «Ez zen bapatean kantatzeko gauza, baina inoiz koplari ibilia ornen zen Santa Eskean eta bertso zahar asko zekizkien. Nik lau edo bost urte nituela erakutsi zidan honako bertso hau: Erbi gorri bat zan da begiak larriak biiztana motza eta luze belarriak

inguruan saltoka zihoazen bitartean, informatzaile horri lepotik heldu eta hurrengo etxearen berri enteratzen saiatzen zen. Etxeko atarira iristean, argiak itzaltzen zituzten eta denak ate atzean geratzen ziren isil-isilik bertsoak noiz hasiko zai. Informatuta joanda ere, ez zuen bertsolariak beti asmatzen. Gogoratzen naiz Azkoitiko baserri batean egin nuen hankasartzea. Iritsi eta barman duela gutxi alargun geratutako etxekoandre gaztea entzuten nuelakoan sekulakoak kantatu nituen eta dirua emateko atea zabaldu zuenean, esan zidan: "oso bertso ederrak kantatu dituzu, baina nik oraindik senarra bizi dut".

Hura da muturrekoa haratu nuena», segitzen du.

Egiten zitun salto ikaragarriak Ez ciii harrapatuko atso elbarriak.

Garai hartan karobiak erretzen ziren oraindik eta pizteko momentuari halako zeremonia kutsu bal ematen zioten. Nik bost urte nituela edo auzoko bi baserri juntatu ziren guie etxeko karobian karea egiteko.

Karobi-gizon bat egoten zen auzo bakoitzean, piska bat teknikoarena egiten zuena eta auzokoen artean banatzen zcn lana hiruzpalau egun horietan. Jende helduak zaintzen zuen sua egunez eta gazteagoak gauez eta hauentzako festa bat izaten ziren gaupasa horiek. Hala ere. momenturik solemneena pizteko unea izaten zen eta han zegoen baten magalean hartu eta nik aitunak erakutsitako bertso hori kantatu ornen nuen. Gero kandela bedeinkatuarekin su eman nion karobiari. Hori izan zen nere lehen bertsoa eta geroztik ikusten ninduten auzoko askok 'gure bertsolari txikia' esaten zidaten», kontatzen du Imanolek. Bost urteko mutiko horrek, hala ere. ez zuen 17 urte arte bertsolaria zenik demostratzeko abagunerik izango.

Bost urterekin karobiaren aurrean aitonaren bertso hura kantatu zuenetik Santa Eskean koplari hasi zen bitartean, dena den, urteak pasatu ziren. «Gure koadrilan sei bat lagun ziren Santa Eskean ibiltzen zirenak.

Neri behin eta berriz esaten zidaten eskean ateratzeko, baina ez nuen nahi izaten, neure buruari aginduta bait nengoen, ateratzekotan koplari bezala aterako nintzela, ordurako bertso-haizea barman bait nereman. Gogoratzen naiz ñola Azpeitiko maristetan klaseak bukatu eta negu partean behinik behin dibujóla joaten ginen. Batzuek artistikoa ikasten zuten Ferrer izeneko pintore zahar batekin eta beste batzuek linéala. Herri honetako mueble diseinadore on asko talde hartatik atera ziren. Nik hamahiru edo hamalau urte izango nituen. Santa Eskean ibiltzen zen talde horretako koplariak utzi egin nahi zuela eta nik bere lekua hartu nahi nuen galdegin zidan gau batean klasetik irteeran eta sakeletik atera ondoren kantatzen zituen kopla zaharren paperak entregatu zizkidan.

Nik bere muturren aurrean paper horiek hartu eta puskatu egin nituen. Koadrilako lagunak haserretu egin ziren eta eskuetan zituzten bizikletak zeharkatuz, bidea itxi zi-

«Landetako auzoa Santa Eske tokia da.

Urrestila eta Errezil errekak biltzen diren gune hau Elosiaga, Oinatz, Odria eta beste zenbait auzo desberdinen muga ere bada eta koadrila desberdinak etorri ohi ziren egun horretan kantura. Lizaso, Agine eta ni hasi aurretik Txapel. Zepai. Artarinolako Kojoa, Gorostietako José Mari Agirre eta beste zenbait ibiltzen ziren koplari. Gau hori noiz iritsiko egoten ziren eta pasatu ondoren ere komentarioek egunetan irauten zuten, bertsolariek egin zuten lana neurtu eta ¡uzkatuz. Kantatu ere ez zen gaur bezain erraz kantatzen Santa Eskean. Bertsolari bakoitzak auzokoak ondo ezagutzen zituen informante bat hartzen zuen eta etxe bat koplatu eta bestera bidean denak trikitilariaren

Nik aitonak erakutsitako bertso hori kantatu ornen nuen. Gero kandela bedeinkatuarekin su eman nion karobiari. Hori izan zen nere lehen bertsoa 1996 NEGUA

^

daten. Ez nuen bertsotan neure gisara egiten banekiela demostratzea beste erremediorik. Hogeitamarren bat ateondoko kopla kantatu nizkien. Honela argitu nien lagunei urteetan gorderik neraman sekretua. Haiek ez zekiten nik bertsolari izatearekin amets egiten nuenik. Gure etxea, uholde batek hondatu eta berritu zutenean, sukaldea goian egin zuten eta sukalde horretako balkoira irten eta askotan egoten nintzen, neure burua bertsolari bezala imajinatzen. aurrean nuen soroa jendez betetako plaza bat zela pentsatuz. Sei urte bete nituenetik urtero joaten nintzen Azpeitian Santo Tomasetan egiten zen bertso saiora. Uztapide eta Basarri edo Zepai eta Txapel izaten ziren eta oraindik ere baditut gogoan orduan entzundako bertso bakanen batzuk. Sekulako afizioa nenkarren, baina lagunik ez nuen bertsotarako eta sekretuan gorde behar izan nuen bokazio hori. Hamabi urterekin San Martinetan bizikletan joan nintzen bakar-bakarrik Errezilera. Goizeko saioa entzun, etxera itzuli, bazkaldu eta berriro bueltatu nintzen arratsaldekora. Loidisaletxe anaia biak ziren, Sebastian eta Antonio Mari. Horregatik beharbada, 14 urterekinn koplari hasi nintzenean, 'lehen ere bazian honek bertsolari ukitua', esaten zuten auzokoek». kontatzen du. Imanolen bertsotarako zaletasunak ez zuen neurririk.

Hemezortzi urterekin, esaterako, Basarriren "Bertso sorta" osoa, 216 bertso, buruz ikasi zuen. "Edade horrekin luistar finak ginen. San Inazio bigarrenean egiten den prozesioan loiolatarrek eramaten zuten San Inazioren irudia bizkarrean hartuta herritik Loiolaraino eta landetatarrok San Luisena.

Gaztelumendi jesuíta zen gure zuzendaria.

Izugarri hizlari ona eta sermoilari bikaina zen eta prozesio ondoan sermoia egiten zuen bitartean gu bere despatxuan egoten ginen txuleta baña ¡aten, berriro santuak bizkarrean hartu eta Azpeitira itzultzeko in-

darrak hartzen. Guk txuleta bat jateagatik bi santu ere eramango genituen eta denborapasa gela horretan geunden batean, estanteriei begira hasi eta Basarriren 'Bertso sorta' deskubritu nuen. Ez nuen bi aldiz pentsatu.

Sakelean sartu nuen eta han etorri nintzen gainean santua eta barman harrapatutako liburua nituela. Hiru astetan zehar liburuko 216 bertso horiek buruz ikasi nituen. Abuztuaren hirugarren igandean luistarren festa egiten zen San Agustingo elizan eta ñola konfesatzera joan beharra nuen, liburua itzultzea erabaki nuen. Gaztelumendirengana joan nintzen libumarekin. Hainbeste gustatzen bazitzaidan. neretzat hartzeko esan zidan. Nik denak buruz ikasi nituela, erantzun nion, baina azkenean liburuarekin bueltatu nintzen etxera.

Garai hartan oraindik bertso-paper saltzaile bakan batzuk geratzen ziren. Mendaro Txirrista, esaterako, maiz etortzen zen San Asgustinpean kanta-paperak saltzera. Mahaitxo baten gainean paper sortak jarri eta mezatatik ateratzen zirenei bertso berriak kantatzen aritu ohi zen eta lan hori bukatzen zuenean basten zen bertsoak saltzen. Bertso-paper horiek ere eraginik izan zuten bertsolari honen gaztetako heziketan. Hala ere, paperetatik baino gehiago ikasi zuen Imanolek ahoz ahoko jardunetik. Eta hizkuntzarekiko duen sentsibilitate izugarriak asko lagundu zion horretan.

Hizkuntzalari manol ez da belarri fineko bertsolaria. Alderantziz, gaztetan kosta egiten zitzaion doinuak txukun samar ikastea eta oker horrek ez zion lagundu gehiegi hasierako txapelketa haietan luzitzen. Urte batzuk lehenago, mutikoa zenean, hitz-totela jartzen ornen zen nerbioek hartzen zu-

Gau hori noiz iritsiko egoten ziren eta pasatu ondoren ere komentarioek egunetan irauten zuten, bertsolariek egin zuten lana neurtu etajuzkatuz. Kantatu ere ez zen gaur bezain erraz kantatzen Santa Eskean.

1996 NEGUA [ g

'LAHI

1996 NEGUA f g

tenean. Azpeitiko haroztegi batean 14 urterekin lanean hasi zenean, nagusiari baldintza bakar bat jarri zion: enkarguak egitera ez bidaltzea.

Gerora aise gainditu zituen handicap txiki horiek konpentsatzeko edo, hizkuntzarekiko sentsibilitate ikusgarri bat erakutsi zuen gaztetik eta arreta haundiz landu du Imanolek umorearekin oso loturik dagoen alderdi hau. ÂŤUmore mota bat dĂŠla esango nuke hizkuntzarekin jolas egiteko joera hau.

Uztapidek sekulakoa zuen eta nere aitak ere dezentea. Beharbada herentzia kontua ere ÂĄzango da, ze Uztapidek behin esplikatu zidanez, nere aita eta bera lengusu propioak egiten baitziren. Izakerak badu zerikusirik horretan. Gu, anaiak, mahaian eseri orduko basten ginen aitarekin zeharka hitzegiten eta amona ernegatzen jartzen zen, ez bait zuen bat ere pikardiarik. Hizkuntza berezi bat da, hitz erdiekin eta keinuekin hornitua eta hizketa modu hori erabiltzen genuen etxean ere batari eta besteari burla egiteko eta horrelakoetan ez enteratzeak amorru gehiago ematen du burlak berak baino.

Orain ere anaiak bildu eta hĂłrrela hasten garenean, koinata batzuk haserretu egiten ciira eta 'zuekin ez dago hitzegiterik', esan

1996 NEGUA [ J ]

ohi dute. Kaletar edo baserritarren arteko diferentzia ere bada.

Kaletarrak azkarragoak dira gauza batzuetan, baina hizkuntzaren joko honetan inutilak dira eta euskararen aldetik ere salto ikaragarria dago Azpeitian bertan ere kaletik baserrira. Ni neu ere hizkuntzalari natural bat naizela pentsatzen dut eta horretan maisurik haundienak errezildarrak izan ditut.

Errezil da hizkuntzaren jolas hauen erretserba naturala. Gaztetatik izan dut herri horretarako joera. Hango erromerietara joaten nintzen eta gero lanean ibili ditudan mutilik gehienak ere errezildarrak izan dira. Euskal Herri osoa korritu dugu guk eta herri hau berezia da honetan. Asko ezagutu ditut jolas, joko eta kolpe horietan superrak direnak; esaterako, formak, konparaketak, ateraldiak inon ez bezala lantzen dituztenak.

Zepai da horretan adibide garbiena. Erloju berria erosi eta adarra jo nahiz, 'Ordurik ba al dek'? galdegin zionari, 'Nik bai' erantzun zion, ziria berak sartuz edo 'Itsasorako autobusa nondik ateratzen da?, galdegin zion amona batek Ordiziako plazan eta 'Ah, maitia urruti samar zabiltza, Pasaiatik. Pasaiatik', erantzun zion. Baina horiek ez ziren noiz behinka asmatzen zituen txisteak, etengabe

jolas egiteko modu bat baizik", komentatzen du.

Lazkanok, ordea, ez darabil euskara jolas egiteko bakarrik. "Irratia, sermoi bat edo elkarrizketaren bat entzuten nagoenean neska-zahar bat bezala egoten naiz, maisiatzen bezala, hitzen bat, loturak eta esamoldeak noiz harrapatuko. Bertsotak berak ere, Lisie dut. lan hori esijitu egiten duela. Nik behintzat etengabe izaten dut antena horretan jarrita. Horrek, hala ere, gauza bat esan nahi du; hiztun eder batekin gozatzen duzun bezalaxe, trakets batekin sufritu egiten duzula.

Nik belarria gero eta sentikorragoa dut eta otordurik ez dut egiten alaba gazteenarekin haserretu gabe. Etxean dauden bitartean primeran hitzegiten dute, baina kalera irteten hasi orduko trakesten zaie euskara», segitzen du.

Obratarako ntzibarreneko lazkanotarrak listo fama zuten AzB peitiko maristetan. Gela bakoitzean berrogei bat mutiko egoten ziren eta hamabostean behingo puntuazioan beti aurrena izaten ziren. Hirugarren anaiak. esate baterako, urte batean bi kurtso egin zituen eta anaia zaharragoa harrapatu egin zuen. Urtearen bukaeran eman zuten puntuazioan hirugarren anaia honek atera zuen lehenbizi eta bigarren anaia bigarrenak. Mutiko hau, Iñaki, marista joan zen kozkortu zenean eta gaur zientzia alorreko material pedagogikoa egitera dedikatzen da.

Hurrengoa, Joseba, jesuíta joan zen. Senitarteko prezedente horiekin iritsi zen bosgarrena, Imanol, maristetara, baina honek ez zuen eskolan anaia zaharragoen aplikaziorik.

«Matematikatan, bai, beti ibili naiz ondo, baina gainerantzekoetan motel samaría nintzen eta azkar zapuztu nituen maristek rugan zituzten esperantzak. Hamalau urterako hasi nintzen lanean. Hilabete batzuk morroi egin nituen besteko baserrian eta segidan Muebles Imaz haroztegian hasi nintzen lanean eta hor egin nituen urte batzuk. Hemezortzi urte inguru nituela, berriz, baserri-harotz batekin ekin nion. Baserri-harotza, nolabait esateko, gremio guztietako lanak egiten dakien jendea da.

Baserri berriak egiten, erreteila edo beste edozein lan egiten genuen. Koadrila horietan laneko giro berezia izaten zen eta adar-jotzeak eta bromak lana bezain inportanteak izaten ziren. Garai horretan deskubritu nuen nik errezildarrek mozketarako zuten abildadea eta hor nonbait ikusi nuen baita ere, nik obratan lan egiteko balio miela eta ez tailer zulo baten sartuta egoteko.

Obra guztietan eskailerak izaten dirá gauzarik zailena eta buruko-minik haundienak ematen dituena eta ni jartzen ninduten beti eskailerak egiten ela gozatu egiten nuen.

Nik mueble tailerrean egin nituen lau urte haietan sufritu egiten nuen eta obratan hasi nintzenetik oso gutxitan aspertu naiz lanean, nahiz eta garai horretan igual egunean hamalau ordu lan egin. Gainera, gerra ondo hartan gose piska bat ere bazen eta baserriz baserri genbiltzan bitartean ondo jaten genuen, gosariarekin hasi, hamarretakoa, bazkaria eta alaria. Urte horietan lanean ikasi nuen, baina lanean bezainbat ikasi nuen baserri-harotz horiekin mozketan eta azkarkerian», segitzen du. Hamalau urterekin lanean hasi orduko hasi zen lotsak galtzen ere, Santa Eskeko debut famatu hura ere edade horrekin egin baitzuen. «Ni Santa Eskean bertsotan ikusi nindutenean, denak aho zabalik geratu ziren, inork ez baitzuen espero horretarako gauza nintzenik. Ordurako, ordea, zazpi urte neraman nik neure buruare-

Neri behin eta berriz esaten zidaten eskean ateratzeko, baina ez nuen nahi izaten, neure buruari aginduta bait nengoen, ateratzekotan koplari bezala aterako nintzela.

1996 NEGUA [ g

kin preparatzen, neure gisara saioak eginez, gaiak nahiz puntuak jarriz. Sasoi horretako anbizioak neurri gabeak izaten dira eta nik Uztapide eta Basarri kantuan ikusten nituenean, ez nintzen bietako bat izatearekin konformatzen, Uztapideren txispa eta Basarriren dotoretasuna nahi nituen nik biak batean. Gogoratzen naiz behin maristetan hamabi urte nituela kurtso bukaerako ekitaldian bertso saio bat nola antolatu zuten.

Marista horietako gehienak ez ziren bat ere euskaltzaleak, baina ba zegoen bat zerbait egiten saiatzen zena. Nonbait ikusten zuen Santo Tomasetan zer arrakasta izaten zuten bertsolariek eta mahai txiki baten bueltan bi mutiko jarri zituen bertsotan, boteila bat ardo mahai gainean zutela. Loiolako Agerretxekoa eta Azautzakoa izan ziren egiteko horretarako aukeratuak eta gogoratzen naiz nola etxera etorri eta negar egin nuen. Neretzat izugarrizko kolpea izan zen. Nere bizitzan beste oportunidaderik ez miela ¡zango pentsatzen nuen. Garai horretantsu noiz behinka baserriko sukaldeko balkoira irten eta neure burua bertsolari imajinatzen nuen eta aurrean nuen soroa bete jende neri entzuten», kontatzen du.

Hemezortzi urtetetatik aurrera obratan egiten zituzten "ostroko"etan egiten ziren bertso saioetan hasi zen Imanol zailtzen.

«Orduan atakera egiten genuen bertsotan eta egun batzuk aurretik nori zer esango prestatzen aritzen nintzen. Auzo bakoitzean, bestalde, pare bat bersolari baziren orduan

1996 NEGUA Q |

eta igande arratsaldetan ere jarduten genuen erromeria bukatu eta gero. Elosiagan Artxiola zegoen, Urrestillan Auntxako Inazio, Oñatzen Oskasagirretarrak eta Itumetan Munoaundikoak. Bestekoan morroi egon zen nere edadeko batek ere poliki egiten zuen eta askotan etortzen ginen Elosiagako Iturraldetik erromeria bukatu eta biok bizkarretik helduta bertsotan. Etxera baino lehen igual geraldi luze bat egiten genuen, saioa piska bat luzatzeko. Nik lehen saioa egin nuenerako bertsotan ordu asko egina nengoen.

Agirre ere ezagutzen nuen ordurak», esaten du.

Imanol 17 eta Agirrek 24 izango zuten lehen saioa egin zutenean. Agirre Landetako batzuekin zebilen idiekin Izarraizpetik zuma karretoan. Landetako horiek tentatzen hasi ornen zitzaizkion auzo honetan bera baino bertsolari hobea bazutela eta. Bi koadrilek, Landetakoak eta Izarraizpekoak, topo egin zuten San Sebastian egun batean Etxezuriko tabernan eta ez zuten izan bi bertsolariek indarrak neurtzea beste erremediorik. «Bakoitza bere koadrila atzean zuela jarri ginen eta elkarri egurra ematera animatzen gintuzten, baina oso saio txukuna egin genuen.

Elkar famatuz hasi ginen, jo gabe eta saio dezentea egin genuenean, bizkarretik heldu eta kafe bat hartzera gonbidatu nuen, gure atzean zeudenek nahi zutena egitea asko zutela eta. Agirrek, hórrela kafea hartuz, esplikatu zidan herriz herri plazak egiten hasia zegoela eta ni bezalako lagun bat ondo etorriko zitzaiola. Saio hura entzuten tokatu zenetako bat Martirietako sakristaua izan zen eta hark egin zidan auzo horretarako joateko gonbita. Nik ezetz esan nion, baina egun gutxi barru lanean nengoen tokira agertu zen eta ez nuen hitz ematea beste biderik izan. Nik ez dut sekula egun hartan baino beldur gehiago pasatu. Sasoi hortan balkoitik kantatzen zen normalean. Egileor tabernako balkoira igo zen eta ni apaizetxekora igo behar izan nuen, baina balkoiaren atalburuan geratu nintzen, kanpora ateratzeko beldurrez eta gogoratzen naiz lagunek atzetik nola bultzatzen zidaten. Desastre bat izan zen eta inoiz ez nintzela berriro inora joango nere buruari esanez etorri nintzen

etxera», gogoratzen du.

Beldurraren u m

manol Lazkanok berrogei urte daramatza kantuan. Izan ditu 120 plaza egindako urteak ere, baina oraindik barruan korapilo haundi bat senti: tzen du saioa hasi behar duen bakoitzean. «Egundo ez naiz ni saio batera lasai eta gustora joan. Gero I animatu eta gozatu askotan, baina kantatu behar dudan guztietan sufritzen dut gutxi edo gehiago. Baina ez naiz ni bakarra.

Lizaso bera oso lasaia da mahai baten inguruan bertsotan, baina plazan estutu egiten da hura eta askotan komentatu dugu bere estul txiki eta guzti Agirre bera dela hiruotatik tabla gehien dueña», segitzen du.

«Nik ere askotan galdegin diot nere buruari beldur horren arrazoiaz eta uste dut aldez aurretik geure tenplearen berri ez jakiteak ematen digula urduritasuna. Tenple horren berri agurrean jakiten da. Nik gehienetan eramaten dut agurraren zirriborroa buruan pentsatuta eta kantuan hastean zirriborro hori argitzen eta mejoratzen doala ikusten badut, seinale ona. Lehen baino ilunago jartzen bazait, akabo. Garantía afalta hori da bapateko saioak hain gogorrak egiten dituena. Horrek badu alderdi on bat ere, beti ere mejoratzera behartzen zaituela. Bertsolari bat eman duen mailarekin konformatzen hasten denean, gainbehera abiatuko da.

Saiorik puntakoena eginda ere, bertsolari batek hobea egiteko grina horrekin bukatu behar du. Tenplea, bestalde, entrenamendu kontua ere bada. Nik Eguberriak inguruan zortzi-hamar egun hartu ohi ditut inora joan gabe eta ondoren nagiago sentitu ohi naiz.

Abuztuan ere berdin, hamabost edo hogei egun hartu ohi ditut bakaziotarako. Tentsiorik gabe, dena ahaztuta egun horiek egin

eta ohartzen zara gau batean biharamunean saioa duzula eta kosta egiten da berriro martxa hartzen. Beharbada publikoa ez da konturatuko. baina erdoia ez da saio batekin edo birekin joaten. Rodaje falta horrek ematen duen nagitasunaren berri ez daki inork bertsolariak beste bertsolaria bera da kalitatearen kontrola zehatzenik ematen dueña. Publikoak jotzen dituenaz aparte, nik neuk jotzen dizkiot nere buruari txistuak eta txaloak. Bertso merke samarra, topikoz betea, ateratzen zaidanean, neu haserretzen naiz eta poztu ere bai 'apuntatzeko moduko'rik ateratzen zaidanean. Maiz bertsotan ez da publiko zabal batentzat egiten. Batzutan pertsona bakan eta esijente batzuen gustoa egitea nahiago izaten da. Behin baino gehiagotan gertatu zaigu bertso on bat bota eta, itxuraz behintzat. inor ez enteratzea eta egun batzuen buruan batedonbatek 'sekulakoa bota huen' esatea. Esijentzien auzi honetan nork bere gustoa egitea da zailena.

Kontua da listoia non jartzen dugun eta nere kasuan, ditudan abildadeentzako, listoia oso goian jartzen dúdala, iruditzen zait-, bukatzen du.

Txapelarekin j ^ ^ ^ _

artirietako debut nolabaiteko harén ondotik saio dezente egin zituen Imanolek han-hemenka, baina soldaduskan ez zuen suerte haundirik izan eta bertsolaritza erabat betiko utziko zuela pentsatzeraino iritsi zen. Handik itzuli zenean, Ordizian jokatu zen Bertsolari Gazteen Txapelketan nahiko paper eskasa egin zuen.

Agirre eta Txomin Garmendia izan ziren urte hartako rebelazioak. Hurrengo urtean, or-

Sukalde horretako balkoira irten eta askotan egoten nintzen, neure burua bertsolari bezala imajinatzen, aurrean nuen soroa jendez betetako plaza bat zela pentsatuz.

1996 NEGUA [ H

dea. 1960an. Lazkao Txiki. Lexoti, Kaxiano eta Imano! Lazkano pasatu ziren hogeitabi bertsolari gazteren artetik arratsaldeko saioara. ÂŤLazkao Txiki zen laukote horretan onena, baina edariarekin deskuidatu egin zen eta jeitsi egin zen puntuazioan arratsaldeko saio horretan. Nik atera nuen saioan zehar puntuaziorik onena. baina desenpatea jokatu behar izan nuen Lexotirekin eta honek atera zuen txapela. 'Ordiziako feria'ri hiruna bertso kantatzeko agindu ziguten eta nik zegoen zaratarekin ez nuen ondo entzun eta Ordiziako herriari kantatu nizkion. Lexotiri entzun nionean konturatu nintzen okerraz eta Hernandorena bera etorri zitzaidan txapelketa bukatu eta gero neuk kendu nuela txapela, esanez. Hogeitalau urte nituen nik orduanÂť, kontatzendu.

Lau urte beranduago, 1964an jokatu zen txapelketan hartu zuen parte Imanol Lazkanok. Azpeitiko kanporaketan lehenbiziko geratu zen, baina Gipuzkoako zortzi finalisten artean sailkatu bazen ere, Lazkao Txiki eta Mitxelena izan ziren Txapelketa Nagusirako aukeratuak. 1967ko Txapelketara ez zen joan, baina hiru urte beranduago herrialdeka jokatu zen Binakako Txapelketan irabazle geratu zen Gorrotxategirekin batean. Leitzan, Bergaran eta Gernikan jokatu ziren saioak. Xanpun eta Mattin etorri ziren Iparraldetik; Arozamena eta Bautista Madariaga Nafarroatik; Azpillaga eta Abel Enbeita Bizkaitik eta, esan bezala, Gorrotxategi eta Imanol Lazkano Gipuzkoatik. Puntuaketa bistan eman zen eta Imanolek atera zuen gehiena. Oraindik ere etxean du gorderik orduan eman zioten ontzako urrea.

Handik gutxira Euskara Zaleak taldeak 100.000 pezetako sari bat jarri zuen behatzez izendatutako hamasei bertsolariren artean jokatzeko. Bezperan Landetako Lizasoren tabernan trabesak egin ornen ziren hiru azpeitiarrak baietz klasifikatu eta hiruak kanpoan geratu ziren, Imanol bederatzigarren geratu bazen ere. ÂŤGu ez gara txapelketan suerte haundikoak izan. Ni gainera kantore txarra nintzen. Belarri motel samarra nuen eta tonu altuegiak erabiltzen nituen, beti ailegatu ezinda. Denborarekin patxada

1996 NEGUA [ g

gehiagorekin eta tonu normalagoan kantatzen ikasi ahala, jnraduak ere gehiago apreziatzen nauela esango nuke. Dena den, sasoi horretan plazatan gu baino gutxiago zen jendea puntuazioan gure gainetik ikusten genuen eta horrek desanimatu gintuen. Agirre, esaterako, berrogei urteren buelta horretan intratablea zen bertsotan, herri bertsolari bezala sekulakoa zen, baina txapelketan ez zuen horrenbeste luzitzen», aitortzen du.

1980ko txapelketan txandapasa egin zuen. «Momentu hartako katedrak Amuriza, Beltza eta ni jotzen gintuen txapeldun izateko probalitate gehienarekin, baina motibo desberdinengatik ez joatea erabaki nuen.

Eguna iristen ari zen bezala, ordea, damutzen hasi nintzen eta finalean entzule gisa atzeko erreskadan jarri nintzenean, nere lekua tablatu gainean zegoela ohartu nintzen eta hantxe bertan erabaki nuen hurrengo txapelketan parte hartzea eta Lopategi ere neuk animatu nuen izena ematera. Ni ez naiz txapelketen zale eta oso gaizki pasatzen dut, baina oso garbi ikusi nuen egun hari borobilagoa izateko Beltza eta ni han goian egotea bakarrik falta zitzaiola.

1983ko Txapelketan finalista izan nintzen. Amurizak eta Lopategik jokatu zuten desenpatea. Gainerantzekoen puntuazioarik ez zuen eman. Nik neurea egin nuen eta pozik atera nintzen», segitzen du.

Ondorengo txapelketa guztietara apuntatu da Imanol Lazkano. Sebastian Lizasok irabazi zuen tutean, 1986an, ez zuen baldintzarik onenetan parte hartu. Tolosan kanporaketa jokatu behar zuten bezperan jakin zuen Orbegozok 'pagakizun etendura' deklaratu zuela. Ehun milioitako obra burutua zuen han Imanolek eta gau hartan apenas lo askorik egin zuen. «Nik askotan bertsota ihesbide bezala eré erabili izan dut, laneko problemak ahazteko. Sarritan egin dut, lanetik etxera etorri, pertsina bota eta bertsotan

nabilen bitartean arazo guztiekin ahazteko modua. Baina batzutan zail samar egiten da arazoak ahaztea eta txapelketa horretan ez nuen lortu. Finalista izateko hiru puntu falta zitzaizkidala geratu nintzen», esaten du.

1989ko Txapelketan Hernaniko kanporaketan lehenengo geratuz ekin zion bideari eta finalean zazpigarren geratuz bukatu zuen.

Bolantean entrenatuz xapelketak gauza bat ona badu, Imanolen iritziz; bertsolaria prestatzera derrigortzen du. «Badaude txapelketarako aproba bereziak eginez prestatzen direnak. Zein aproba egin behar diren jakingo banu, ni ere saiatuko nintzateke, baina ez dakit. Ni neure buruarekin bertsotan eginez prestatzen naiz eta horretarako kotxea erabiltzen dut.

Milaka bertso botatzen ditut bolatean txapelketa aurretik. Eginda nago ni final aurreko egun horietako batean kotxea hartu eta Lekunberritik buelta osoa, beste egitekorik gabe. Kotxeak neri bakardadea eta intiniitatea ematen dizkit eta jeneralean burrunda ateratzen duten makina guztiekin lortzen dut hori. Zarataren barruan zerbait eginez sartzen banaiz, errazago konzentratzen naiz.

Haroztegiak lan egiten nuenean tornoak laguntzen zidan horretan eta orain etxean, txapuzak egiteko dudan serra bat martxan jarri eta askotan aritzen naiz bertsotan», kontatzen du.

Imanol Lazkanok serra ez ezik gremio askotako lanabes eta tramankuloak ditu etxe inguruan. Baratzan alde batetik bestera zeharkatzen duen berotegi bat montaturik du atarían bertan harlanduzko iturri dotore bat eraiki du handik eta hemendik bilduta-

Basarriren 'Bertso s o r t a ' deskubritu nuen. Ez nuen bi aldiz pentsatu. Sakelean sartu nuen eta han etorri nintzen gainean santua eta barruan harrapatutako liburua nituela.

1996 NEGUA [ g

ko aska eta harlozekin eta etxetik bertan ganaduarentzat korta dotore bat daduka larrean erabiltzen dituen behi eta txahalak erretiratzeko. Haroztegirako duen afizioa nabari da nonahi eta ganaduari dion afizioa bistaratzen zaio bezperan txahala egin duen behiaz hitzegiten hasten denean. «Ni beti izan naiz ganadu maitea. Beharbada txikitako oroitzapenek eragiten didate hori, baina asko disfrutatzen dut ganaduarekin. Zazpi urterako banekien behiak biltzen eta bigantxa harroren bat askatu behar zen bakoitzean, aitak neri ematen zidan egiteko hori», dio, ondoko zelaian larrean ari diren behiei begiratuz.

Imanol 1966an ezkondu zen Arantxa Odriozolarekin eta boda hartara ere garaiko bertsolari haundi guztiak joan ziren, Uztapide eta Basarri buru zirela. Bertsolari askoren ohiturari segituz, emazteak bederatzi urte gutxiago zituen.

Ezkontza horretatik lau alaba jaio dira: Arantxa, Leire, Ainara eta Itsaso. Orain emazte duena ezagutu aurretik Vespa batekin ibiltzen zen Imanol batera eta bestera.

Getarian hogeitalau etxeko obra bati ekin zionean, ordea, kotxe haundi bat erosi zuen mutilak eraman eta ekarri ibiltzeko. «Kotxea erosi eta andregaia bilatu, batean egin nituen», komentatzen du orain.

1 9 9 6 NEGUA

Ezkontzearekin bizimodua ere piska bat mudatu egin zuen eta beste ohitura batzuen artean Landetako Lizasonean egiten zituzten afari-merienda famatuak ere bertan behera utzi zituen. Ezkontzak horrek eman zion, besteak beste, Landetako unibertsitateari puntilla.

«Taberna horretan bazen mahai luze bedeinkatu bat gauero mila historia eta kontu entzuten zituena. Mahai horren bueltan biltzen ginen gauero Jose Lizasorekin batean inguruko sasi-bertsolari, mutilzahar famatu eta beste zenbait jende. Zortzi-hamarreko taldea izaten zen funtzioa ematen zuena eta beste guztiak entzule bezala joaten ziren. Lizasok eta nik ez genuen inoiz bapatean kantatzen, baina aspaldiko kantuak eta bertso zaharrak askotan kantatzen genituen.

Dena den, afari-merienda horien gai nagusia umorea eta adar-jotzeak izaten ziren, inguruan tokatzen zen edonori sekulako biajeak jotzen bait genizkion. Zaila da esplikatzen orain hitz gutxitan mahai horren bueltan zer nolako giroa izaten zen. Baziren tartean gezurretan ere artista samarrak zirenak. Gogoratzen naiz behin ñola eguraldi txarra egiten zuela basoan lan egiteko eta Altzolatik Atxuiako serrategira mutil koadrila bat etorri zen. Gau batean afaltzen ari ginela sartu ziren mutil horiek tabernara eta segituan hasi

^

zen gutako bat asmatutako elkarrizketa batekin: -Hi, harrapatu dituztela beste horiek ere-, esan zuen.

-Ez dizkitek bada berehalakoan harrapatu,- nik.

-Aizarnako batzuk ere tartean omen dituk,- hark.

-Aiba, Dios!,-nik.

-Ez ornen dituk bakarrik; Beasaingo txatarreroa ere tartean omen duk, -segitzen zuen eta Aiako Altzolako gazte horiek zer gertatu zen jakiteko amorratzen jarri ziren, guk elkarrizketa ilun eta inbentatu horrekin segitzen genuen bitartean. Kasu horretan Santa Engraziko kanpaia harrapatu zutela zen auzia, baina beti ere gezur haundi samarrak kontatzea izaten zen kontua.

Nolabait gidoirik gabeko teatroak bezala izaten ziren eta egunero sekulako zirkoak montatzen ziren.

Delako 'unibertsitate' horretan gazteena neu nintzen. Mutil zahar pare bat, Lizaso bera, Etxeberritxoko Anbrosio eta Andoaingo Jorge ziren maisuak eta azken hauek falta zirenean hobe izaten zen etxera joatea.

Julik, Lizasoren emazteak, bokazio haundia zuen tabernarako eta tarteka mahaikideen kapritxoak betetzen saiatzen zen. Errezil, Nuarbe, Elosiaga eta Landetako jenderik famasoena hor biltzen zen. Sebastian Lizaso ere hortxe egoten zen, galtza motzekin oraindik eta ohera ez joateko mila aitzakia bilatuz. Harentzat ere, guretzat bezalaxe, benetako unibertsitate bat izan ziren tertulia horiek», kontatzen du.

Imanol Lazkano baserri-harotz erdi ijito, erdi bertsolari haiekin hasi zen bere profesioan eskolatzen, Errrezilgo jendearekin egin zuen batxillerra eta Landetako unibertsitatean bukatu zuen karrera.

Imanolek, ordea, ez du tradizioaren uretatik bakarrik edan. Trantsizio garaian, 1975ean edo Loiolan Abel Muniategik zu-

zendurik egin ziren formazio hitzaldi haiekin hasi eta bertsolariak erakunde baten inguruan biltzeko egin diren ahalegin guztietan presente egotea tokatu zaio eta geroztik 70 hamarkadan banatzen diren bi mundu horien arteko zubi izatea suertatu. Bertsolaritza tradizionalaren eta urbanoagoaren altean bi mundu ikuspegi, bi kultura eta bi memoria bereizi dirá. Batean ahozkoak du indar guztia; bigarrenean kultura idatziaren eragina nabari da; batzuek alfabetatuak dirá, asko karreradunak, besteen ikasketak ezformalak izan dirá, tesi batean erabili den terminología erabiltzeko. Imanol Lazkanori bien arteko zubi izatea tokatu zaio. «Usté dut nahiko psikologo ona naizela eta horrek asko lagundu dit jendearekin tratuan», seinalatzen du.

Euskara Zaleak taldea hasi zen Euskaltzaindiak eratzen zituen txapelketekin tartekatuz sariketak antolatzen eta bigarren ediziorako deialdia zabaldu ondoren erabaki zuten bertsolariek Bodegón Alejandran bildu eta erabaki bateratu bat hartzea. 70eko hamarkadaren hasieran zen eta bilera horretara Uztapide, Basarri, Xalbador eta bestsolari ezagun gehienak bildu ziren. Bilera hori jo daiteke 1987an sortuko zen Bertsolari Elkartearen lehen hazia bezala.

Urte batzuk beranduago, Franco hil eta berehala bildu zen bertsolari talde bat Loiolan egoera politikoari buruzko ausnarketa batzuk egin asmotan. Bilera horietan aipatu zen lehen bider argi eta garbi elkarte baten beharra. Ordurako bertsolari gazte zenbait kukurrukuak jotzen hasiak zeuden eta horiekin harremanetan jarriko da Imanol. Euskadi Irratiak eratu zuen Fernando Amezketarra sarian, esaterako, Peñgarikano, Telleria, Murua eta abarrekin juradutzan ibili zen hiru hilabetetan zehar. 1985ean Euskaltzaindiarekin tirabirak sortu zorian zirenean, Murua, Mendizabal, Sebastian eta Lopategiren artean zegoen Lazkano erakunde horri bost

Alderantziz, gaztetan kosta egiten zitzaion doinuak txukun samar ikastea eta oker horrek zion lagundu gehiegi hasierako txapelketa haietan luzitzen.

1996 NEGUA Q ]

puntuko plataforma aurkezteko aukeratu zen batzordean. Plataforma horretako puntuek bertsolarien artean sortzen ari zen kontzientzia adierazten zuten. Lehenak txapelketa eratzeko orduan bertsolari guztiei parte hartzeko posibilitatea esijitzen zuen. Bigarrenak antokaketan ere bertsolariei parte hartzen uztea eskatzen zuen.

Hirugarrenak puntuazioa bistara ematea.

Eta laugarrenak juradua aukeratzeko sistema misto bat eskatzen zuen, bertsolarien ordezkariei ere porzentaia bat garantizatuz. Euskaltzaindiak ez zituen puntu horiek onartu eta elkartea sortzeko eman beharreko pausoak bizkortu beharrean aurkitu ziren bertsolariak. «Derrepentean txapelketa bat eratu beharrean aurkitu ginen eta horretako erakunde bat legeztatu beharrean. Murua, Sebastian, Lopategi eta neu ginen gehien mugitzen ginenak eta Sebastian jarri genuen sekretario eta ni neu probisionaltasun baten barman presidente. Urte mordoska bat pasatu da eta ez nik gehiegi pintatzen dudalako baina hor segitzen dut», esaten du Imanolek, bera baita bertsolari tradizionalen adiskide izanik ere, gazteek hika hitzegiten dioten presidentea.»

iritziak U Z T A P I D E ETA B A S A R RI Euskal Herriak izan duen bikoterik onena.

Gerra ondoan hasi eta Basarri erretiratu zen arte, 52 urterekin bertsotari utzi zion arte, elkarrekin ibili ziren. Uztapidek Lasarterekin segitu zuen, baina biak jotzaileak ziren eta peligrosoa da hori, tiki-taka ondo l¡bratuz gero saio politak ateratzen baitira, baina askotan elkarri bidea ¡sten bait zioten. Baserrik zartadak hartu eta ondo enka-

1996 NEGUA £ H

j a t z e n zekien, baina inoiz bidea itxi g a b e .

Gipuzkoa goitik behera korritu zuten biek.

Uztapideri sekulako e r r e s p e t o a nion nik.

Gogoratzen naiz behin herri batera biok Joan eta neri diru gutxiago ordaindu nahi izan zuen nonbait udaletxeko langile batek eta Uztapide eztabaidan barrundatu n u e n . Bera baino boeto aritu nintzela eta ez zela posible gutxiago ordaintzea, entzun n i o n . Hori ez zen egia, n o s k i , baina berdin ordaindu ziguten. Ez zekien nik eztabaida hori entzun nuenik, baina bidean ez zidan gertatuaz ezer k o m e n t a t u . Gizon azkarra zen. Intelijentzia naturala zuen eta psikologo o n a .

Nik ezagutu dudan bertsolaririk listoena izan da. Basarriz ere gauza a s k o e s a n dait e k e . Mende honetan euskal kulturak izan d u e n gizonik i n p o r t a n t e e n e t a k o a izan d a , Lekuonarekin eta Barandiaranekin b a t e a n .

Baina ez du j a k i n egoera berrietara egokit z e n . Uztapide askoz ere aurrerakoiagoa zen eta Basarri m e n t a l i t a t e zaharrekoa. Berak martxan jarri zuen t r e n e a n ere azken bagoira igo zen eta Uztapidek aurrea hartu z i o n , modernoagoa bait zen. Basarrik ez du j a k i n egoten eta gutxiago oraindik isilik egoten.

J O S É

L I Z A S O

Bertsoiarien arteko gizonik frankoena. De nak gustora ibiltzen dira berarekin. Beharbada ez ditu bertso perfektoak e g i t e n , baina sekulako txorroa, gatza eta arrazoiak dit u . Festarik f e s t a ¡biltzeko bertsolaria da e t a herri bertsolaririk o n e n a .

J O S É A G I R R E Bertsotan zorrotza da. Ezten bila ibiltzen da eta herriak eskertu egiten dio. Hiruzpalau urtetan segidan Euskal Herrian plazarik gehien egin duen bertsolaria izan da.

L A S A R T E Hizkuntzaren gozotasunean, neurrian eta

riman ezagutu dugun bertsolaririk o n e n a .

L A Z K A O T X I K I Herriak izugarri e s t i m a t u duen bertsolari bat. Barrutik negarrez egonda ere herria parrez jartzen d a k i e n a eta d o h a i n horrek faena txiki bat egin dio gizon honi, farre egit e k o hartu d u t e l a , alegia eta Lazkao Txiki gai serioetan da o n e n a .

S E B A S T I A N L I Z A S O Aitaren klase berekoa da. Herri bertsolari izugarria. Aita bajatu gabe, aita baino perfektoagoa da, aitaren baliapide eta gatzarekin.

A M U R I Z A Basarri Landesetatik etorri eta bertsolaritzari eragin zion irauli hura bezain b i s t o s o a ez da izan Amurizarena, baina kartzelatik etorri eta eragin zuen reboluzioa ere ez zen txikia izan. Aldaketa horiek e s k o l e n bidez ari dira oraindik gauzatzen.

L O P A T E G I Bizkaiak izan duen konpletoena. Urte mordoa punta-puntan ¡bili d a . Inoiz aditu izan diot, zenbaitek baino berezko adur gutxiago izanda e r e , asko landu duela bere barruan bertsolaritza. Landuta edo landu g a b e , Euskal Herriko o n e n e t a k o a da eta garai onenak pasa eta gero jantzi zuen t x a p e l a .

E U S K I T Z E Azpeitiko kaleume bat, gaztetan bertso girorik bizi izan ez d u e ñ a . A m a k k o n t a t u zidan b e h i n , harén m e s a n o t x e a n ez zegoela bertso zinta eta liburua besterik. Bertsolaritzaren mozkor bat déla e s a n g o nuke eta grinaz aparte berezko s e n a d u .

E G A Ñ A Gaurko lenguajean esanda, m o n s t r u o bat da b e r t s o t a n . Onetik hainbat du pikardiatik eta horrek asko laguntzen dio.»

Kaletarrak azkarragoak dira gauza batzuetan, baina hizkuntzaren j o k o honetan inutilak dira eta euskararen aldetik ere salto ikaragarria dago Azpeitian bertan ere kaletik baserrira.

1996 NEGUA 2 J

JOSÉ A N T O N I O A I Z P U R U " K A R P O " Ezizen asko ditu. Ez du behin ere bostekorik e m a t e n , behatz motza dat a , baina bai eskua. Honi gertatu zitzaion egun sail baten San Eloietan ohera s a r t u gabe ibili ondoren hurrena j o a n zenean arkakosoa goseak ia hilik aurkitzea. Baita beste baten lo falta haundia eta ohera s a r t u aurreko errezoak egiteko belauniko jarri eta hurrengo goizean hanka orpoa ipurdiko erretenean s a r t u t a minez esnatzea. Honegatik esan zuen Lazkao txikik, «nun dezue ilea baino gorago burua daukan hori».

f>

Hau ere Karpo bezalaxe gutxik ezagutuko du bere izenez. "Urdanzuri" bere jaiotetxeko izena du eta "Iharra" izena ere irabazi zuen noizbait. Honen pasarte ezagunenetarikoa Mitxelena bertsolaria ixilduerazi zuenekoa da. Ez zen erraza Mitxelena ixiltzen gero. Bederatziko puntutan ari ziren biak eta Mitxelenak puntúa «ez nauka ontzako». Urdanzurik «hartu ezak por sako» Mitxelena bat batean ixildu ornen zen haserre.

zS

X9

1996 NEGUA

^

RTSOLARI

RAIN déla 38 bat urte edo, 18 bat urterekin. Aurrenik San Eloi jaietan, auzoko jaiak. Ordura arte Oñatzera eta Joan ohi ginen jaietan baina handik goiz erretiratu beharra zegoen «hamabietakoa» edo delakoa goiz jotzen zuten, 9etan edo eta goiz erretiratu beharra zegoen.

Esan bezela hasera San Eloietan izan zen eta gero ja ira ipenean. Elizako jiraren inguruan. Elizkizunetara etorri eta handik bueltan. Elizako jirak asko erabaki zuen. Funtziora jaitxi beharra zegoen jai egiteko eta bidé batez tabernara. eta gurí gustatu.

Landetan ez zegoen orduan taberna askorik. Bera bakarrik zegoen, geroxeago beste bi ireki ziren baina. Lizasorenaren aurretik leku horretan bertan Bereziartua "Tranpas"ena egon zen. Harén aurretik "Txintxua"ren sagardotegia izan ornen zen.

Tranpasen taberna atzean bazegoen lokal bat eta sagardo garaian kupel batzuk izaten ziren bertan. Gu han ibiltzen ginen mutil kozkorrak orduan, sagardoa probatzen eta hango festaren usaian.

Tailerretatik irteten zuen jendea gelditzen zen bertan eta anbiente ederra egoten zen.

Ez zen izango nonbait gaur

adina lapur eta a zer nolako bizikleta pilak egoten ziren kanpoan! Jendeak sagardoa edateaz gain tokan jokatzen zuen. Egundoko ilarak egoten ziren jokatzeko txandaren zain. Eta gu haiei begira etxera joatea ahaztuta. Gero hazten Joan ginen bezala geu ere gelditzen hasi ginen. Gero lokal hori Lizasok hartu zuen, taberna egin zuen eta sagardotegia horretan amaitu zen.

Lizasoren rápernaren enkantuak José Lizaso bera, bere nortasuna eta izakera ziren enkanturik onenak. Bera lanean ibiltzen zen eta handik etortzean afalondoan sortzen zen giroa. Aste egunetan izan ohi zen jeneralean. Asteburuetan taldea apartatu ohi zen liara edo liona joaten zelako. Hala ere etxera han sartu-irten bat egin gabe nekez joango ginen. Izan ere bigarren ama Juli, Lizasoren emaztea genuen guk eta hari "musu" bat eman gabe ñola joan etxera!

Azkenerako haserretu ere egiten zen gurekin berandutu egiten baitzen, guretzat ez baina bai harentzat. lgande iluntzetan ere beti bisitaren bat. Juli bera ere zain egoten zen.

Dena den, festa girorik onenak aste egunetan sortu ohi ziren. Giro ederra zen hura! Gaur ez dago halakorik bilatzerik! Orain, ez ziren egunero izaten momentu gozo haiek. Ehizera ere egunero joan behar izaten da zerbait ekarriko bada. Eta gu,

1996 NEGUA

^

egunero bertan izaten ginenez tartean-tartean momentu politak tokatzen zitzaizkigun.

Makina bat bertso eder. gertakizun eta histori.

Maixuetako bat Elosiagako Etxeberriko Anbrosio difuntoa genuen. Historia eta bertso eder ugari zekiena.

Hark tentatuko zuen José eta bien arten emango zioten berritu bat beren almazenari.

Gu gustora egon ohi ginen haiek aditzen. Guie mahaiaren ingurura halakoetan jende multzo ederra elkartu ohi zen.

Beste maixua Manuel "Xumeta" genuen, kantuan oso ona zen eta bertso eta kantu zaharrak kantatzen hasten bazen kontzertu ederra emango zuen. Grazi ederra zuen eta alaia zen oso.

Pasadizo eta DertsoaR Tarteka bertso suelto ederrak ere izaten ziren. Behin "Rusoak", José Lizasok, parranda egindako baten kontuak aitatu eta honako bertso hau bota zigun, ez dakigu norena.

Guk ikasitako bakarrenetakoa izango da.

Astelehen goiztetan jaikiera motza Etxean familiak kopeta beltza.

Dirua galdu eta arindua poltsa.

Gerrikua galdu ta esateko lotsa.

Eztarria latza, katarruan antza, noranahi balantza haruntz ta honuntza.

Mediku gabe luak sendatzeun gaitza.

Landetan ez zegoen orduan taberna askorik.

Bera bakarrik zegoen, geroxeago beste bi ireki ziren baina. Lizasorenaren aurretik leku horretan bertan Berezia ja iranpas ena egon zen. tza.

Mediku gabe luak sendatzeun gaitza.

Beste batzuk politak Azkoitiko "Balentxi"renak kontatzen zituen. "Balentxi" honek beti hotsegiten omen zuen "munduan bazan". Bertsolari bezala oso azkar kantatzen zuena izan behar zuen. Garai hartan hemen ez zen nonbait Txapelketarik jokatzen baina bai Bestaldean, Iparraldean. Han berriz Basarrik irabazi txapela. "Balentxi"ri joan zaio norbait hori esatera: -Hik zer? Hor habil beti "munduan bada" hoska eta Basarrik atera kanpeon?

-Zer esan dek?-"Balentxi"k -Bai periodikuak zekarrek, Basarrik "campeón del mundo" atera duela.

-Kanpeon atera duela?

Ni hemen nitxiok kontraixoik'pe, etzekiat zenbat urden eta hori egin al du nei inork ezer esan be? Nun bizi da hori?

-Zarautzen bizi omen dek.-lagunak.

Hor joan da gure "Balentxi" Zarautzera eta bai atera ere harén aztarrena, bati eta besteari galdezka. Iritxi da etxera eta jo du atea. Andrea irten zaio eta: -Hemen bizi al da Basará?

-Bai. Zer nai zenduke?

-Etxian al dao?

-Ez, ez dago ba orain -Zure gizona al da Basarri?-Balentxik.

-Bai. -Zure gizona seko burutik jota dao horratik!

-Ze ba?

-Ze ba. esatezi? Hemen nao jun daneko eztakit zenbat urtien kontraixoik pe eta nere berririk'pe "campeón del mundo" atera dula?

Esaiozu zure gizonai etxea etortzen danien, zortzi zortzikota jokauko dioxtala, bertsotik bertsora lau segunduko tartiekin eta hogei mila duro.

Beste hau ere Balentxirena da. Gerrate garaian Kinttelak behiren batzuk ekarri omen zituen ñola halakoak eta hala kantatu omen zion: Kinttelak ekarritu montañatik beixek hamar mila errial pagatuta bixek.

Bebixek polittek baño errape txikixek.

Orain baino hobeto noizbait ibilixek.

Beste hau Azkoitik "Aldazabal"ena kontatzen zuen.

Gizon fanfarroi xamarra omen zen eta Azkoitik Aldazabaleneko tabernan zegoen nonbait. Inguruan beste baserritar txiki bat omen zeukan. "Aldazabal" hau bertsotarako joera zuena zen eta nonbait andrearengandik aparte xamar edo ibiliko

1996 NEGUA

^

zen. Hala kantatu izan behar zuen: Aldazabalek ez dik andrian bibarrik.

Aldazabalek ez dik egingo nigarrik.

Neskame eder askua etzeukat alperrik.

Alzo ere hartua dek zapaldu ederrik.

Ondoan zeukan baserritar txikiak erantzun omen zion: Aldazabal hau dago burutik galdua.

Andria ere hor du kanpora bialdua.

Indiano baten dirutan saldua, bark ere bilauko dik zeiñek zapaldua.

Holako kontuak ugari izaten ziren gure artean.

José Lizasok liburu zahar haundi bat ere bazuen eta Etxeberrirekin diskusioren bat izandakoan liburu zahar honek erabakitzen zuen.

Bertso liburu hori ekartzen zuen gauean egundoko festa izaten genuen. Diskusioko bertsoekin hasi eta gero ondokoekin jarraitzen genuen eta. Tartean-tartean honelako iluntze eder asko igaroak gara.

Bertsolariak uzasoren Tabernan Imanol Lazkano ere sarritan

gelditu ohi zen mahai horretan eta noizik behin bertso saioak ere atera ohi ziren.

Asteburuetan berriz noizik behin, Azpillaga eta hoiek Goierri aldean izanda edo etxerakoan sartu ohi ziren.

Haiek ez baziren beste bertsolariren batzuk ere bai eta halakoetan beti ez bazen ere sarri sortu ohi zen zerbait.

José bera bertsotan oso gutxitan arituko zen. Etorritakoak gonbidatu, kontuak esan eta hórrela. Ongi hartzen zituen bezeroak. Esan bezala bertsotan gutxitan. Jakineko talderen bat zenean edo umore aldartean zegoelako ez bazen.

Manuel Lasarte garai ba-

ten sarritan etorri ohi zen.

Tratu haundia zuten elkarrekin. Bertsotan ez ziren aritzen, osasunez ere ez zen ondo ibiltzen eta.

Basarri eta Uztapide lotería tokatzea bezala zen.

Basarri gehiagotan hala ere, bere lanagatik, apustua zela, beste zerbait zela...

Garai hartan ez zen telebistarik eta kontu eta broma ederragoak ohi ziren. Gaur telebistari begira ondokoari entzun ere ez zaio egiten.

Loiolako Irratiak antolatzen zituen Bertso Txapelketek ere giro polita sortzen zuten. Barruko jangelan egiten ziren eta beti gelditzen zen bakarren bat eta hura

1996 NEGUA

probatuz edo egingo zituen saioren batzuk.

José Lizaspren izakera Joseren aldartearen adierazlerik garbiena neguan anoraka izaten zen. Besapean bilduta bazekarren malo eta bizkarrean botata bazekarren, bale, gaur festa diagu.

Bihurri xamar zekarrenean sukaldera joan ohi zen afaltzera eta ondoren bueltatxoren bat egin eta berak irizten zioenean martxa ohera.

Festarako orduan selekzioa egiten ere argia izan da José. Ez zitzaion edozeine-

kin gustatzen. Gainetik zer ¡akingo eta zer ikusiko zegoen jendea gero nonahi hango berriak zabalduz ari zitekeenik ez zitzaion gustatzen.

Jende peligrosorik ez mahaian. AJboko mahaian libre izango zuten baina ez gurean. Puestoa ere berea ohi zuen eta han jartzen cleskuidatzen zenak jasoko zuen lepagainekoaren bat.

Parrandarako lezioak ere jaso genituen. Bai. guk azkar ikasi ere! Hasi berri hartan esan zigun: -Atzo parrandaik egin dezue?

-Bai.-guk.

-Etxean errieta egingo zizuten ba?

-Jarduten die ixildu're ein gabe.

-Ni're holaxe ibilia iiauk.

Hori eliminatzeko nik bazekiat zerdan ona.

-Zer dek baP-guk.

-Parranda ondoko egunien hemen geratu bazkaltzen. Eguerdian egingo dizue L'irilct gehien, ez taP -Bai, goizien denbora gutxi eukitze'ie ta...

-Geratu bemen bazkaltzen eta afaltzen'e bai. lluutzien berandu antxeanjoan.

-Asteartean beste errita piskat egingo dizue baina jun bazkaltzera.

Afaltzera ez. Hurrngo astean ere berdin egin.

Lezioa ondo bete genuen eta ondo irten zigun asuntoak. Belaxe bukatu zen guie

errieta asuntoa. Ez dakit mejorarako izango zen baina bukatu ziren eta gu gustora.

Alper xamarrik ari zirela konturatu ziren. Bestetik Joseren erremeioa hobea zen guretzat etxera joan eta belarretan edo artajorran aritzea baino.

Han biltzen ginenok, bertsozaleak ginen, festa giro hortan ondo pasatzen genuenak. Bertsoa aditu asko baina ahaztu errez. Gure tokian gogo piskat gehiago zutenak tokatu izan balira bertsolari aterako ziren. Sebastian mutil koskor txikia ahoa txabaltxabal eginda han egoten zen dena jasotzen. Harentzat bai izan zela unibertsotate ona. Gu ez izan horretarakoak bestela irten behar genuen. Bertsoak aditu ega gozatu egiten genuen guk.

Handik kanpora geure altean jarduten ginen zedozer eta baita inoiz beraiek gogorik ez zutenean guri kantaerazi ere baina gutxitan.

Sarritan su piztaile Etxeberri izaten genuen. Gu baino zahartxo ere bazen eta beraiekin hatera ibiltzen zen batera eta bestera, bazter guztietara. Gustatu egiten zitzaion izugarri eta bertso zahar asko zekien gainera.

Santa Eskean José Lizaso bertsolari zela Santa Eskean egin genuen behin. Antzibarrenen, Lazka-

1996 NEGUA 2¡]

noren baserrian, txerria akabatu zela edo hil zutela eta afari bat egin genuen. Santa Eskean egin behar genuela eta han ari ginen José berotu nahirik.

-Joxe Santa Eskean irtengo al deu?

-Soinujole naturala ekartzen badezue irtengo diat nik.

Gauko lOak alde hori izango zen. Lehenengo Mendibilengana Joan eta hura falta. Gero Auntxarena joan ginen. Hura o i n e t a k o a k erazten ari zen lotarako.

-Zurekin hitzegitera etorrigea.

-Zer dezue?-Auntxak.

-Santa Eskean erten nahi genduke.

-Eee! Ni aspertuta nago lantegi horretan. Orain gainera orduak ere ez dirá. Ni obera nijoa. Ñola edo zein zerate?

-Joxenean afaldu deu eta soinujole natural xamarra bilatu ezkero irtengo litzekela Landetan huelta txiki bat egitera, esan digu.

-Joxekesan al du hori?

-Bai. -Benetan ari alzeate?

-Baietz -guk.

Atzera oinetakoak jantzi, brusa eta guzti prestatu eta semearekin etorri zen motorrean. Landeta aldean baserriz-baserri ibili eta azken baserrian Agostei baserrian batzuri zopa-jana eta egundoko broma bota. Dirua ez

dakigu zenbat zen baina ederki pasa, bai behintzat!.

Gero Kurutziako Patxirekin topo egin eta Urbitetxora Joan ginen. Han Joxe kanta eta kanta ari zen. Aspertu hura entzuten eta Urbite Haundira joan eta bere kontura han hasten da kantari.

Hura broma!

Beste behin Mu単oa gaztearekin irten genuen, Etxeberritxo panderojolea eta kuadrila osoa. Elurtea tokatu zen eta gainera bezperan etorri zen. Joserenean lo egitera. Bezperan Joxerekin entrenamentua egin zuen. Arrean oso gaztea zen Mu単oa.

Gogoan dugu ondoko egunetan Josek egin zuen ko-

mentarioa. Oraindik gora behera ederra bazuekala bertsolari izateko. Bere anaia Sabien ere gaztetan oso ona zela baina gero ez ziola jarraitu.

Mu単oak berak kontatu zigun zergatik utzi zion.

Jaialdi batzutara joaten hasi eta hoietako batean politika gaia jarri zietela. Berari ez zitzaiola gustatzen eta ezer gutxi kantatu zuela. Laguna ondo aritu zela. Jaisterakoan gazte batek atentzioa eman eta bi gautan ez zuela ia lorik egin. Orduan bazituela beste 3-4 plaza hartuak baina bertan behera uztea erabaki zuela. Politika gaia Lizasorenean ere kon-

tuz ibiltzeko gaia izaten zen. Guardia zibilak eta ez ziren urruti ibiltzen eta gai hoiek jende seguru artean, pribatuan esaten ziren kontuak ziren.

Landetarren nizReca berezia Bagenuen hizketarako era berezi bat landetarron artean. Geure artean hitzegiten genuen eta bestea ez zen ezertaz enteratzen, ez eta zertaz ari ginen ere. Dena inprobisatua izaten zen. Bat hasiko zen zerbait esaten, besteak berak nahi zuena

1996 NEGUA

A

Maixuetako bat Elosiagako Etxeberriko Anbrosio difuntoa genuen. Historia eta bertso eder ugari

esango zuen, hurrengoak ez dakit nondik segi eta inork ezin igarri zer irtengo zuen handik.

-Orkoso harrapatu ornen die -esango zuen batek -Bai, Txipi ere harekin ornen buen.

-Joño?

-Bai. Txipi ez ornen die harrapau.

-Gogorra izan behar dik horrek. -besteak.

-Bai, jakin detenez, Fuenterrabian, urazpian, ez zekiat zenbat bidean tiroka jardun eta, ihesi joati ornen dek.

-Joño!

Eta hórrela. Han inork ez zekien ezer baina inor ez zen ixilik egoten. Tartekoa ez zena galduta. Hurrengo baten beste era bateko historia: -Zea harrapatu die mugan.

-Zer zian ba? Zerekin harrapau die ha?

-Usté diat 6 mando perraz kargatuta muga pasatzen arizela...

-Usté diat hartu dihiela ederrak! Ni ez nitxiok ondo enterauta baino epelak bai.

-Hori ñola leike! -beste batek.

Gu ibilita gaude 28 lagun txikiteoan, holaxe, ezer

tajuzkorik esan gabe, tíki eta taka ixildu gabe baina ezer esan gabe. Tartekoa ez zen norbait bazebilen adarra jo ederki eta aurrera.

egiak Karporen ustetan horrek bazuen bere irakaslea. Jaka zena. Lizasorenean apopilo egoten zen eta bere arreba ere han aritzen zen zerbitzari. Bakar xamar egoten zen gehienetan eta norbait tabernara sartu orduko hasiko zen altuan, «bai atzo ere hartu diat ederra!» besteak erantzuteko eran. Hura entzundakoa etorriko zen gero gure mahaira galdezka.

-Zer? Zer dik horrek?

-Ez zekiat. Zerbait ai dala konturatu nauk baina ez zoat ondo entzun. Zer esan dik ba? -guk.

-Zeozer hartu duela edo...

-Ba horrek esan baldin badu egia izango dek.

Ondo genekien amasa hartzen ere gezurra esaten zuela baina segi jokoari. Gero Jakaren hizkera hori modan jarri zen.

Badira histori politak Jaka horrek asmatuak. Behin beamatarrak, Granada Erre-

1996 NEGUA [{2

kaz bestaldeko bailara horretakoak, Landeta aldeko tailerren baten hasi ziren lanean hango gazte batzuk eta Lizasorenean apopilo. Astea hemen pasatzen zuten. Afaltzen ari zirela Jaka honek galdetuko die: -Nongoak zeate?

-Beamatarrak.

-Enteratu al zeate?

-Zer? -Pasa dek ederra!

-Zer pasa da ba? -haiek jakin nahían.

-Sta Engraziko kanpaie harrapau die.

-Eeee?

-Bai Sta Engraziko kanpaie harrapau die.

-Ixilik egon zaite!

-Usté diat, jende argie ibílí izango dala!

-Kanpaia ñola hatrapau ote dute haitzarte hartan?

-Azkarrak izango hituen! Belandorroz hete ornen die lenengo eta gero bota, zaataik ez ateatzeko. geo ahuntzekin eatsi ornen dátela eo esan die.

Hórrela gazte hoiek erdi zoraturik utzi ditu. Hurrengo egunean gazteak sano kontatzen lantokian, tabernan jakindako notizia. Serio kontatzen zituen Jakak, edozeinek sinisteko moduan.

Beste behin, Landetan, Ganadutegi Kooperatiba

osatu berri xamarra zen artean. Horren berri zabaldu zen beste lekuetara ere nonbait eta Andoain, Billabona aldetik etorri zen giza talde bat Lizasorenera. Arretxeko Joxeren galdera egin zien eta han joan zen Karpo Arretxeko Joxeri abisua ematera.

Bueltan etortzerako Jaka ere han zegoen bere tokian.

Zerbait igarri zien nonbait behe aldekoak zirela eta han hasi zen: -Jendie zelebrie ziokf Hoiek nundik ordaindn? Nola? Jesús/ Jaungoikue! ikaragarriepasa dek oain'e!

-Zerpasa da ba? -haiek.

-Zer pasa dan? Ez al zeate enteran oandik? Nunguek zeate?

-Andoaindik etorri gea.

-Andoaindik etorri ta etzeatela enteran? 300 ardi trenak zeaterretaka etorri ta harrapau ditula eta zuek enterau'be oaindik?

-Gaurpasa al da bori?

-Bai, gaur goizien pasa dek bori eta zuek oaindik enteran'be.

Gainerakoak han egon ginen ñola disimulatu ez genekiela. Esan bezala gezurra zuen baita amasan ere.

Landetako paraje hau beti izan izango da xelebre xamarra. Zahar batek esan ornen zuen behin «Astoa begiak tapauta Bitorian bota eta Landeta etorriko huke» Momentu harrigarriak beti izan dirá hemen baita orain ere. Apustuak espontaneo, era guztietakoak sor-

I 1996 NEGUA

tzen ziren hemen, bai zelebreak ere! Ostiral iluntze edo larunbata hemen era guztietakoak sortzen ziren hamen, bai zelebreak ere!

Ostiral iluntze edo larunbata hemen era guztietako festak juntatu izan dirá: kantariak ez badira trikitilariak edo bertsolariak...noiz nahi festa.

Jaialdi goxo ugari izan da hemen.

Lizasorena erre zenean umezurtz gelditu ginen.

Hango giro eder hura falta.

Beste nunbaiten juntatuta ere dena diferente, lekua, jendea...Habia galdu. Ez zaie ahaztu oraindik 1969ko Santu Guztien eguna, orduan erre baitzen hauek parekorik gehiago aurkitu ez duten hain leku goxoa!»

XIX mendearen bigarren zatikoak dira bertsolaritzaren historian ezagutzen ditugun bertsolaririk ugarien eta onentsuenak eta garai horretakoak izango dira ahoz-aho pasatu diren bertsorik ugarienak ere, 単ola batbatekoak ala bertso paperen bidez ezaguten ditugunak.

Urola bailadan, Gipuzkoako beste askotan bezalaxe, bertsolari on eta ugari izan zen. Garai horretan, bai Azkoitia, Itziar Errezil...inguru horietako bertsolari ugari izan ziren baikainak, Azpeitian jaio eta/edo bertan bizi izan zirenak hartu

Testua: Laxaro AZKUNE

ditugu aintzat lan honetarako.

Izenburuan dogun bezala, lehengo bertsolariak datoz lan honetan. Gerta liteke gure lantxo honetan aipatu gabeko bertsolari 011 bat baino gehiago kanpoan uztea. Guk erabili ditugun iturriak Auspoa bilduma, Bertsotan I, Bertsolari Guduak 1935-36, bertsolariak eta hemen aipatzen ditugun etxekoak izan dirรก. Ustekabean egindako okerrik balitz, irakurleak barkatuko al dit. Eman diedan ordena jaiotzaren araberakoa izan da.

Bizitza: 1832-1912. Loiolako Sokin basrrian. Lanbidez nekazari izateaz gain hargina izan zen. Behin batean Izarraitz mendian ardi-txabola bat egin zuen, baina bereahala erori. handik laster Juan Mari AtaĂąo azkoitiar bertsolariak kantatu ornen zion: Sokin horrek egin du pareta harrua ederki ikusten zan kanpotik barrua; barrĂ­ eskasa eta falta morterua horrergatik izan du azken agurua.

Hau izan zen sokinen erantzuna: Hori guztia ez da Sokinen kulpia atxurra etapalarra eta paletia morterorikan gabe egin paretia Ăąola nahi zenduen bada zutik egotia?

Heriotzeko orduan honako bertso hau kantatu ornen zuen: Abixuka ai zaizkit beste mundutikan ia zertan naguen bemen alperrikan biraje luzia ta ni're bakarrikan joateko gogorik ez daukat oraindikan!*

1996 NEGUA

^

Bizitza: 1.913-1.987. Azpeitiko Aratz-Erreka auzoko "Oilelarre" baserrikoa jaiotzez. Bere bizitzarik gehiena Zumarraga eta Tolosa artean eman zuen.

Harrobi lana izan zen berea, 1.971. urtean, halabeharrez, 58 urterekin jubilatu behar izan zuen arte. Sasoia zuen bitartean Orkazarre izan zuen bere bertsolaguna, auzokide eta adin beretsukoak izanik.

Jose Lizasok kontatu digunez, bera oso gaztea zela entzundako gertakaria da. Txapel eta Oilelarre biak ari ornen ziren bertsotan. Txapelek kantatu ornen zion "mundua pekatuak hondatu zuela". Erantzun bezala Oilelarrek kantat uzion bertsoaren azken bi puntuak bakarrik ditu gogoan: haiekpekatu etzuten egin ĂĄrbol adarra hautsita seguruago egingo zuten EbakAdani utzita.

Garai harta kantatzeko kolpe handi xamarra zen eta beharbada horregatik jaso du horren ondo Jose Lizasok ere. Kantuan atrebitua ornen zen.

Josek esan digunez, Oilelarre gizon bikain eta lerdena zen eta eztarri onekoa. Garai hartan Loidi Saletxerekin ere sarritan aritzen zena.Âť

1996 NEGUA

^

1996 NEGUA

^

Bizitza: 1872-1948. Azpeitiko Elizalde baserrian jaio eta oso haur zela Gorostieta baserrira joana, Txillarramendi bailadara. Zazpi senidetan gazteena izan arren bera gelditu zen etxerako. Bere aita bezalaxe, nekazaritzaz gainera bidegintzan, ikazkintzan, baso-lanean eta beste hainbat egitekotan ibilia. Langintza handien zalea, berak irabazirik ateratzen ez bazuen ere.

Bertsogintzan ahoz-aho polita izan arren, ez zuen askorik kantatu, ez baitzuen ahots onegia. Nahiago izaten zuen bertsoak jartzea.

Bertso batean oso ederki ematen du bere bizitzaren berri: Erantzuna:

Elizaldetar Prantzisko Mari Iturzaeta deritza.

Opiziorik printzipalena izan del nekazaritza; gainerantzian luberri citen baso-lan eta bidegintza; entera aldeko bizkar bonetan eman det nere bizitza.

Len hanka bi elbarrí ta birngarrenarekitu znekpesta zuazte fanfarro bandiakin.

Ni bola ibiltzen niñnn zuen aitonakin.

Beste hau José Azpiazu "lrentzaile"ari kantatua, berau bertso eske hasita:

Auspoa sailean 86-87 zenbaki bikoitza berari eskainia da eta bere bertso albisteez beterik duzue, gehiagojakin nahi izanez gero.»

Erdi kaleko kantoi bonetan José honen almazena basertitarrak maneja ti laz kontentu dabil gizona; kontzientzia bere ustetan justua eta zuzena.

"Irenzailea" oso ederki dauka bigarren izena.

José Lizaso bertsolariak, bere lagun taldearekin Ernio aldera zihoala, puntúa jarri ornen zion: l'aixi, belaR astintzen makil bandiakin...

1996 NEGUA [ J ]

.

1996 NEGUA Q ]

Eizmendi Bizitza: 1893-1969. Errezilgo Antxiturbi Goikoa edo Txapel ¡zeneko baserrian jaioa. Hortik bere izena. Azzpeitira ekarri zuen zestugile lanak eta bertan ezkondu eta familia hazi zuen. Hitz gutxiko gizon zuzena. «Inoren aurrean txapelik kentzen ez zuen bertsolaria» zela esan zuen behin Valverdek "Diaro Vasco" egunkarian. Txapela inoiz erazten al zuen galdetu eta «behar denean bakarrik» erantzuten omen zuen. Gaueko hamabietatik aurrerako tabernako bertsolariak ez zituen gogoko. Zirika eta zirika ari zitzaizkion batean bota omen zuen honako hau: Zirikatziak min ematen du askotan laguán maitia; asko sufritu duan personak sarri falta du gaitia.

Gertatu leike orain esana gero bisa izatia.

Hor bertsolari asko dátale la boiekin jardun zaitia

Hirurogeita bamabost urte oraintxe di tul beteak.

Ezlíl kezkarik ematen neri berrí balean sartzeak; osasunetik osatua naiz zerlako diluí bestea?

Konforme bartu behaira dago hemen bakoitzak bereak.

Hori bota orduko ixildu zen eta «goazen etxera» izan zen harén hurrengo hitza.

Gizon kaskalen bat andrea gora eta behera aritzen men zen beti. harejardunaz nazkatu eta Txapelek bota omen zion:

Santa eskeko koplari eta plazaz plaza asko ibilitako bertsolaria.

Loiola Irratiaren sariketan Joxe Mar Iriondoren aholkulari. 1.93536ko Betso Guduetan parte hartu zuen, Basarri, Uztapide, Zepai, Txirrita eta abarrekin.

Bere berri jakin nahi duenak Auspoa saileko 9 1 . zenbakia eskura dezake.»

Hamaika aldiz dakazu lehendik zukgauza hori esanik.

Ez dezazula pentsatu im >rk sinistatutzen dizunik.

Sekula orain arte ez dezu egin izandugauz onik. zure audria ezkondu zan da ez zuen barlú gizonik.

Bera hil baino hilabete t'erdi lehenago Joxe Mari Iriondori kantatua, zer moduz zegoen galdetuta:

1996 NEGUA 5 J

•p%

1996 NEGUA J 2

Izagirre Amenabar

«Zepai» B ^ I H I

Bizitza: 1 9 0 6 - 1 9 7 1 . Azpeitiko Enparan aklean jaioa eta gazterik Zepai baserrira bizitzara joana eta han hazia. Idiazabalera ezkondu zen eta Etxegarateko bidean "Zepai" taberna eraki zuen. Oso gazterek hasi zen nabarmentzen bertsolari modra. Urte gutxian oso sonatua egn zen. 1935 eta 36ko Bertso Guduetan hirugarren postua atera zuen bietan. Bere ateraldi eta bertsoak ugariak dira eta bakarren batzuk jarriko ditugu muesra bezala: Azpeitiko ehiztari batek galdetu ornen zion: -Hi, gazte, erbirik ikusi al dek?

Hará hemen Zepairen erantzuna:

Ez da posible ondo neurtzia Uzkudun borren kemenak.

Orain artian bentzutu ditu azaldu dirán gehienak.

Jakiñan gañín jartzera nita lehenago etzekitenak; gure berrian jaiotzen el ira holako astakiratenak. •

Erbiak irten dizute bebeko pendizetik bera aurrianjuan da, zakurrak atzetik; zazpi tiro tira ta bala ere zatik. mendi gainian gora bankak jaso zetik.

Errezilgo baserritar bat erronkan ari ornen zen bere artaleku eta abarri buruz. Hórrela kantatu ornen zion: Denak beteta dauzkat ganbara ta borda, anea pasakoak chimen bat korda etxeratzeko're oraindik beste pnska 7 hor da holako nekazarie Errezilen non da?

Paulino Uzkundengantik kantatu zuen beste behin, Txirritarekin bertsotan arai zela:

1996 NEGUA

^

1996 NEGUA | J J

Bizitza: 1.906-1971. Itziarko Kortatxo baserrian jaioa. Gero Azpeitira etorri zen eta bere familiarekin hemen bizi izan zen 1.955etik aurrera. Lasturren Uztapideren bertsolagun izana oso gaztetik. 1.935 eta 1936ko Bertso Guduetan parte hartua. 1.936ko txapelketa orretan gai bat izan zuten: "Euskel hizkuntza galtzen ar da ta galtzen bada euskera Euskalerriko seme guztiak betiko galduak gera".

Betso osoa zen, noski, doinua eta gaia emanez. doinua OtaĂąoren "Limosnatxo bat" zen zen. Hona Kortatxoren bertso bat: Zorionean juntatu gera anai denak elkarrena, bibar bezela ezgaudelako tristuraz daukat barrena.

Gu modu hontan bizi gera ta gauza bat daga t.xarretia. anaitasuna ipini bebar guk orain hemen lehena, eta euskaldunak ando izateko euskera bebar aurrena!

Egun horretan Basarrirekin, hura artzaia eta Kortatxo nekazaria ziren. Artzai alperraren martxa jarri zion Kortatxok eta Basarrik erantzun: "Zeuk ere zerbait eingo zenduke komentzirik bazendu".

Hona Kortatxoren hurrengoa: Astelehenean izaten del nik aere bizi koxkorrean.

1996 NEGUA

inola ezin Ă­bili ta ni oso pausa azkarrean.

Tabernatara joaten gera ta gen> ilunabarrean geren etxera etorri're bat egundoko mozkorrean; orduan aitak ipintzen digu atxurtxo bat bizkarrean.Âť

1996 NEGUA £ 0

Bizitza: 1.910-1993. Gorostieta baserrian eman zuen bere bizitzarik gehiena Baserritarra bizibidez, azken urteak kaletar gisa Azpeitian eman bazituen ere. Bertsolari bezala plazetan ez zen askorik ibili. Ahotsez justu xamarra zen eta nahiko lotsakorra ere bai. Garai batean Santa Eskean asko ibilia. Bertsolari polita zen berarekin kantatu izan duten batek baino gehiagok aitortu izan digunez. Bazkalondo asko girotu zituen bere betsoekin.

Bere bertsoetako bat Jose Lizasok kantatu digu. Koostiteren auzotarra zen Orkazarre, Txillarramendikoa, noski, ez zuen eta zer ikusirik Orkazarre bertsolariarekin, hau OĂąazkoa baitzen. Honela kantatu omen zion Jose Mari Agirrek: Bertso bal kantatzeko arren baino airen!

Adiskide gerade guztiok elkarren.

Hanka bat okerra du bestetikan herrĂŠn, gizon bat gauza denik ez da Orkazairen. â&#x20AC;˘

1996 NEGUA Q ]

1996 NEGUA Q J

Seguróla Otaegi «Uztarri» Bizitza: 1841-1899. Urrestillan jaioa. Ezkonduta Azpeitian bizi izan zen teta uztargile izateaz gain tabverna bat ere jarri zuen "Uztarri" izenarekin, gaur ere oraindik bere horretan ezagutzen duguna.

Bere bertsoen artean ezagunenak "Bizkaiko txerriarenak" dira. Nork ez du noizbait entzun: Motibo bat nigana dago etorria esplikatuko banu txit parregarria: Bizkaian egin dute prueba berria, kutxilorikan gabe hiltzeko txerria, erakutsi diote istilu gorria, Badira beste batzuk ere oso interesgarriak, esate baterako, "Begiratu Loiolari" izenekoak. 1868 urtean Lehen Errepublikak jesuitak bidali zituenean jarriak: Begiratu Loiolari. triste dagola dirudi, beti limosnak eiten ai ziran ezer ez kendu inori; sermoi ederrak ugari eiten zikiguten guri.

Oran ez dira ageri!»

1996 NEGUA ^ 3

Bizitza: 1.914ko ekainaren 24an jaio zen Oñazko Akotei-Orkazarre baserrian. Oñatz auzoan dago bere sorlekua.l936ko gerran gudarien sarjento izan zen. Gero, gerraren ondorioz, Burgoko kartzelan hiru urtez egin zen. Kartzelatik irten eta gero hamabost egunez behin Guardia Zibiletara joan behar izaten zuen. Egoera gogorra zenez, 1945ean Iparraldera alde egn zuen, pasaportea 1959an lortuz. Han elektrikari lanetan ere aritu izan zen. Gaur egun Toulousen bizi da. 1936ko Betso Guduan Azpeitian urteberri egunez jokatu zen kanporaketan kantatua da eta 1946an DonibaneLohizunen eta Hazparnen ere bai. Oilelarre lagun hartuta, gaztetan zenbait plazatan ibilia da.

Bere bertsotako gairik ohizkoena gerra bera izan ohi zuen eta lekuko bezala honako bertso hau jarriko dugu: Beren herria oinperatzeko alkartn españolakin.

Euskal Herria goratzen zail cía holako euskaldunekin.

Herririk herri ibili ziran beren txapel goniekin. ¡Viva España/ esaten zuten nabiz ta erdaraz ezjakin.

Gure zerrenda honetan bizirik segitzen duen bakarra bertsolari hauxe dugu.»

1996 NEGUA

^

1

AZPEITIKO UDALA KULTURA

Azpeitiko Udala herriko Bertsolari zaharrak oroitzen.

EUSKADIKO XIV. EUSKAL ANTZERRI TOPAKETAK 1996ko Abenduaren 1etik 21 era A Z P E I T I A

XABIER LIZARDI LIBURUEN BANAKETA ETA OLERKI ERREZITALA

1

A U T O

A S E G U R U A

Segurutik zuregandik hurbilago gaude, zu hobeto zerbitzatzeko Segurutik noranahi joanda ere, Laguntzarako Telefonoa izango duzu Segurutik Bidaietarako Laguntzan Estaldurarik Hoberenak izango dituzu Segurutik Peritazioa Azkar baino azkarragoa izango da Segurutik zure Hobariak kontuan hartuko ditugu Segurutik gure prezioen truke ez duzu estaldura hoberik aurkituko

SEGUROS LAGUN ARO ASEGURUAK Grupo Caja Laboral Euskadiko Kutxa Taldekoa

D)