Bertsolari aldizkaria - 26. zenbakia

Osasuna banatzen dugu

Etorkizuna bonotzen dugu.

usioa banatzen dugu.

Urte osoan ยกrabaziak banatuz.

4 * I ku t x a

gipuzkoa caja

donostia

gipuzkoa

san

kutxa Sebastiรกn

Umorea

BERTSOTAN ARI DIRENEAN BAKARRIK EZ, OHOLTZATIK KANPO ERE UMOREGILE DIRA NOLABAIT BERTSOLA RIAK. GURE BERTSOLARI KLASIKOEN BIOGRAFÍA, FERNANDO AMEZKETARRARENA ETA TXIRRITARENA, ESATE BATERAKO, ATERALDI ETA PASADIZU XELEBREEN BILDUMA BIHURTU DA, MAÍZ BEREN BIZITZA ETA LAÑAREN Aldizkari honek Eusko Jaurlaritzaren diru lagunza jasotzen du.

BESTE ALDERDIGARRANTZITSU ASKOIZKUTATZERAINO.

Gü, ATERALDI, PASADIZU ETA UMOREZKO B HORRETARAKO GAURKO BERTSOLARIENGANA * Aldizkari honek Gipuzkoako Foru AL dundiaren diru lagunza jasotzen du.

BIDENABAR UMOREAREN INGURUAN GOGOETA BATZUK EGITEN ERE SAIATU GARA, BAINA BURUA NEKATU GABE, ARI-ARIN ETA BARRE EGITEALDERA.

EUSKALTEGIA ERDARAK EGITEN DU GUREGAN ARGIA BAKARRA IZATEKO NABARMENEGIA. EGUZKIA HOR DUZU HORI DA EGIA, BILA EZAZU GUREKIN ZUREILARGIA. JON SARASUA

Konstituzio Plaza 5, 2.a. DONOSTIA. Tel. 42 49 10

1

*

ยง flp

i

BERTSOLARI

U 0 »

1 9

9 7

BERTSOIAR1. Editatzailea: Erredakzio

Bertsozaleak Kultur Elkartea. Av. Madrid. 6-20011- DONOS'HA. Tf 943-471142 Koordinatzailea. /oxean Agirre. kontseilua: Laxara Azkune, Andoni Egaña, Joxerra Garzia, Xantijaka, Aitor González Kintana, Kristina Mardaraz. fon Sarama, Josu Goikoetxea eta Antxoka Agirre.

Enskara zuzentzailea: Xalbador Garmendia.

Zenhaki bonetako diseinua . Txema Garzia.

Inprimaketa: Gráficas Lizarra D.L..SS 482/91

8 24 «

A N T X O K A

A G I R R E

Ate raid¡ eta p a s a d i z u a k

' J O X E A N

A G I R R E

3ertsolar¡

klasikoak

A N T X O K A A G I R R E Umore biltzaileak

PAKO

A R I S T I

G o i e r r i k o

taldea

LAXARO A Z K U N E G o r r o t x a t e g , ¡mitatzaMe.

III ^ U H B

^ ^ ^ ! o r b e r e pasadizu

kontatzen ere d\ixuenez.Âť > > > T e stua-.RH^

RRC lRt

"

m

>:>

a

ORANDA 11

ANDALUZAK ETA LAZKAO TXIKI. Elgoibarren bada bailara koxkor bat San Pedro deitzen daña. Bertako festak eta Lazkao Txiki eta biok jarri gintuzten kantatzera joateko. Hogeita hamarren bat urte badira ordutik, ez zegoan artean haruntzako bat ere biderik, eta Lazkao Txikiren 'Montesa' haundi hartan jarri eta Elgoibartik gorakoa astoak ibilitako lokatz-bide batetik egin behar izan genuan. Biaje polita izan zan. Orduantxe zegoan Lazkao Txiki purí-purian, jendeak asko maite zuan hura, eta gu baserri aurretik pasatzerakoan atarira irten eta "ñora zoaz Lazkao Txiki?", "bota bertso bat Lazkao Txiki!" esaka hasten ziren.

Baserri batera sartu-irten bat ere egín genuan bertakoei bixita bat egiteko hitzemanda baitzegoan Joxe Migel. Oso jende ¡atorra izan eta gustura egon gínan trago bat eginaz.

Iritsi ginan azkenean San Pedrora eta baita hamaiketako eder bat hartu ere. Eguerdian izan genuan lehenengo saioa, bazkalondoan ere pixka bat jardun ginan, eta iluntzean ere beste horrenbeste.

Iluntzeko saioa barru batean egin genuan, sozieda-

de batean usté det, eta kanpora irteterakoan euria ari zuan. Euria zalá eta jende daña tabernatan eta elizatarian pilatuta, kriston jende piba. Gu ere sartu ginan trago baña hartzera, baina sartu ahala marru batzuk entzun ziran kanpotik eta jendea lepoluzeka hasi zan zer pasatzen ote zan. Atera kanpora eta han non ikusten ditugun bi kaxkar gain batera igota eztarria eten beharrean kantuan. Basoan lanean ari ziran andaluz batzuk zirala entzun nion norbaiti; haien karraxi eta kurrixkak! Eskasak ziran gorputzez baina eztarri fuertekoak ikusten zanez.

- Hauek ze lenguajetan ari dituk Agirrel- esan zidan halako baten Lazkao Txikik.

- Andaluzak omen dituk eta, seguruna andaluzez,- erantzun nion nik.

- Nerekin etzekatek ba hauek alde handirik hankaluzezl- berak.

Dezenteko grazia egin zidan bere ateraldi hark.

ETSAIAK OSABA ERRE. Urnietako Xoxokan bazan Rufino izeneko tipo bat, 'Etsaia' ezizenez. 'Etsaia' deitzeak amorratzen jartzen zuan baina jendeak gutxitan deitzen zuan bere izenaz. Rufino horrek osaba bat izan behar zan ohean erre zana. Garai hartan argia egiteko kandelak erabiltzen ziranez, tapakiak holakoren batekin su hartu eta osaba, gixaixoa jaikitzeko gauza ez, bertan erre.

Garal hartan bi egunetarako joaten ginan bertsolarlak Xoxokara eta urte batean Lasarte eta biok tokatu glnan han gaua pasatzen. Gau hartan jendea oso anlmatuta zegoan. Trago eta broma, oso giro ona.

'Etsaia' ere han tartean zebilen eta juerga hartan tipo batí Lasarteri osaba 'Etsaia'-k berak erre zuala kanta zezan eskatzea okurritu zaio. Eta Lasartek kasu egin. Bi errima hauek ditut nik gogoan: "daña okerrekua, onik ez ezerre / bestela ezin zitekeen osabarik erre".

Jesauus!... begiak sutan zituala jarri zan 'Etsaia'... jota hil behar zuala Lasarte harek... beste batzuk hari eutsi... bueno, juergia egon zan han ikusgarria!.

JENDE LIJERRA. Uztapiderekin ere izan nintzan beste urte batean Urnietako festa horietan. Egun pasa egin ondoren gaua ere goizalderarte hango jendearekin tabernan bertsotan egin genuan, eta seiak alde hortan erretiratu ginan lo egitera 'Pagolaerdi' izeneko baserri batera. Biok kuarto berean sartu gintuzten eta 'oaintxe eingo diagu lo earki' esaten genuan geure artean; baina ohean sartu orduko builaka hasi zlran kalean eta ezin. Ezin lo egin eta ezin lo egin eta jaiki egin nintzan kuartoko leihotik zer pasatzen ote zan begiratzera.

Soinujoleak zebiltzan, eta jende kuadrila bat 1997 UDA

juergan; baina danetan eskandalorik gehien ateratzen zuana gizon xahar bat zan. Ikaragarrizko mozkorrarekin "errreedioss, auupaaü" , "mekauen la rusia, meekauueenü" isildu ere egin gabe. Harén drama, kantua eta desditxia... eta guk lo pixka bat egin nahi biharamunean saioa baikenuan. Uztapide erreerre eginda zegoan bere ohe horretan.

- Hori bazebilek ba hor alu hori... bera jun ta emaiok belarrondoko bat; bestela ere lo egiteko denborarik ez eta orain hau... ja iok belarrondoko bat bera junda.

- Ezingo deu ba egin holakorik.- neuk.

- Ez, ez, ez, ezingo diau ez.- Uztapidek etsita.

Kaleko aldrebes hark, ordea, ez zuan berak etsitzen. Denbora bat bazen leihoan nengoala eta han segitzen zuan kaskarin hark beso biak altxata builan. Harén ohiua, saltua eta desditxa! Harritu ere egin nintzan xaharraren sasoiarekin.

- Joe, nik ainako sasoia, nik ainako momentua badu honek. Hor dabil besuk gora altxata salto batean gelditure ein gabe.

- Ba!, jende buruarin hori gehienean jende lijerra izaten dek- esan zidan Uztapidek.

- Ez da sikiera oso gaztea ere- jarraitu nuan nik.

- Ez, -Uztapidek- baina hoien gazte denbora luzia izaten dek; luuzia.

Halaxe egin genuan kasik eguna argitu arte.»

a

OSE M MUJIKA 'ANATX' Gazte mordoa, Argiñarena, Milxelena, Lazkao Txiki, Arrieta gaijartzailea, neroni eta orain gogoratzen ez ditudan gehiago ere Iparragirre sagardotegian geundean bilduta afari bat egiteko. Mitxelena parrillan ar¡ zuan, bixigua edo legatza erretzen, eta gainerakoak elkarri kontu kontari, batzuk mahaian eta besteak tente. "Hi Anatx" etorri zaidak Lazkao Txiki ondora "hik jakingo dek ba hemen nun dan Elorrabi sagardotegia". Banekian. "Hi, horreaxe jun beharra zekau", eta kontatu zidak historia urtero Urumea ikastolara etortzen zalá bera eta azkenekoz egon zanen ume batzuk euren amonak, Elorrabiko amonak, Lazkao Txiki ezagutu nahi zuala esan ziotela.

- ... eta hi, horreaxe konpromisu hoi in behar diau.

- Ba halaxe jungo gea- esan nioan.

Hala, Mitxelena parrilan eta gainerakoak esperoan, han utzi ditiagu lagunak Iparragirren eta Joan gaituk amonan bixita egitera.

Iritsi ginanean, "Lazkao Txiki, joño Lazkao Txi-

pasadía*

ki!", kriston jende mugimendua sortu huan Elorrabin, Sartu gaituztek sukaldean, bakoitzari basoerdina atera, eta zemuz ta zemuz, osaba, lehengusu, koinata eta familia guztiak eman zioan eskua Joxe Migeli.

Hainbeste jenderen artean ordea amona falta. "Nun dao ba amona" eta "ez, oraintxe etorriko da". Kontatu zigutenez amonak asko maite zuan Lazkao Txiki bere bertso piba buruz ere bazekizkin. Sagardotegiko nagusia , Lazkao Txikiren aspaldiko ezaguna ari zuan gurekln tragoa hartzen, eta Joxe Migelek beste amona batekin izandako istori batez gogoratu zuan hura.

- Bai, Lazkao Txikik bazuan holako beste amona bat Ataunen... ez dakit zergatik ,baina neri panadero deitzeko mania zuan amona hark ...

Kontatu zigunez, panadero deitzen zioan amona hura ere Lazkao Txiki ezagutu nahi zuala eta Lazkao Txiki ezagutu nahi zuala ibiltzen zitzaioan pelmada sartzen. Esaten ornen zioan berak Lazkao Txiki okupatuta ibiltzen zalá eta ezingo zalá etorri, baina alperrik, amona latan eta latan. "Hi Joxe Migel, jun beharko dek egunen baten bixita egitera" erregutzen ornen zioan sagardotegiko nagusiak Lazkao Txikiri, baina honek ezin zalá, "jungo gaituk ba baina gaur ezin diat" ,eta hurrengoan ere berdin. "Panadero...", denbora pasata ere segi latan amonak. "Hi eta gainea lengón zortzi egun edo gaixo pasa ditik eta, Jo-

buruan zapi eta guzti, eta beste ordu erdia ere egin zien Lazkao Txikik eta biek jardun eta jardun.

xe Mlgel, jun ein behar diul"; eta azkeneko hortan behlntzat animatu ornen huan Lazkao Txiki eta abiatu hituan amona bisitatzera. Iritsitakoan, atera dik amona hura atarira eta"han amona, hauxe da ba zuk hainbeste aldiz eskatzen zenuan Joxe Miel, Lazkao Txikia!"esaten ziok gure gizonak dana orgulloso eta gustura, Saltatu dek Lazkao Txiki kotxetik, presentatu zaiok amonari, eta "Joño", esan ornen zian amonak hura ikusitakoan, "hau al zan guztie..,".

Sagardotegiko nagusiak kontatu dik ba istori xelebre hori, eta istori gehiago eta gazta pixka bat ere atera dituk mahaira. Hango istorik eta horko istorik, gazta gehiago eta etxeko menbriloa, gustura geundean familiarekin baina bahuan kasik ordu erdia etorri ginanetik, Mitxelena dagoenekoz jatekoa serbitzen hasteko egongo huan Iparragirren, eta Lazkao Txiki ere konturatu dek berandutzen ari déla. Amonak ikusi nahi zuala esan zion ikastolako umea ere han zegoan eta,"etorri txiki", egin ziok ondora etortzeko keinua.

- Aizu, baina ni amona ikustea etorri naiz eh, nun dezu amona?- esan zioan. Dotorea huan hura.

- Amona jaztea jun da- umeak lotsati.

- Ji, aizu, esaiozu amonai nei emakumek jantzi gabe ere gustatzen zaizkidala eh.

Hi, baina esan zian eleante...

Azkenean behintzat etorri huan amona, dotore, 1997 UDA

Beste bat akordatu nauk, ez zekia tbeste inorentzat graziosoa izango dan baina guk geok parre egin genian behintzat.

Amaran gintuan behin bertsotan Begiristain, Zeberio eta hirurok. A ze hirukoa, eleganteak mutilak.

Eguerdian kantatu eta bazkaltzeko garai hori libre genian, bostetan hurrengo saioa, eta haiek gutxitan etortzen ziranez Donostiako Parte Zarrera Joan gintuan jatetxe batean bazkaltzera. Ederki bazkaldu eta buelta bat ematetik saiora gatozela, amona xahar batek gelditzen gaitik kalean. Oraindik begitan zeukeat, oker-oker eginda eta dana beltzez jantzita, bere poltsa besaon zintzilika zuela. Kastellanoa izango zuan noski, erderaz egin ziguan behintzat. "Oye, por favor, ¿saben donde esta el pase de modelos?", eta Begiristainek "somos nosotros, ¿no se nota o que?".

Gu hiru tripa haundi ipurdi jario, eta amona hark jarri zian arpegia ez huan bat ere nórmala noski. Zer esan ez zekiela gelditu huan gajoa. Gure alkandorak kanpora aterata, Begiristain hala ibiltzen dek eta gu ere gehienetan hala moduan eta hirurok parrez. Halaxe aldegin zian, txintik atera gabe, oker-oker eginda eta dana beltzez, bere poltsa besoan zintzilika zuala. • Q

BECJIRISTAIN ARAl.ARKOTXABOl.AN. BEHEAN ZEBERIO. ETA AREITIO EHIZTARI.

UAN MARI AREITI0 'GAZTELU' RATUA. Hamazortzi urterekin kantatu nuan nik lehenengo aldiz. Abadiñon izan zan, Soloa Txikik etxe batzuk egin ebazan eta Xepai, Igartzabal, 'Kapela' eta ni eraman gintuan inagurazioan bertso batzuk botatera.

Goizetik lehenengo etxeen badeinkaziñoa tokatzen zan, eta abadearen bedeinkaziñoaz gain ardau pixka bat eta txorixo mutur batzuk ere ¡pini ebazen. Bedeinkaziñoaren ondoren Don Euleliano herriko apaizak "gelditu zaitez zu be hemen tragotxo bat eiten apurtxo baten" esan eutsan abadiari, baina hau oso fórmala zan eta arineketa batean Joan zan handik. Bertso batzuk botatzea tokatu z¡tzaigun ondoren. Ni alde batetik harro nengoan, eta pozik, baina bai larri be orduen gazte bat bertsotan plazara urtetie nobedade haundia baitzan, hemen inguruan behintzat. Larri jakina, bertsua zelan hasi ez nekian eta zelan akabau gutxiago. Harrezkero etxuat asko ikasi, baina orduan behintzat bapez.

Amaitu zan goizeko bedeinkaziñoa eta Soloa 1997 UDA EH

rterartetapasataa

Txikiren tabernan bazkaldu genuan Arratsalderako antzerkia eta bertsolariak egozan jarrita, nere debuta.

Joan ginan plazara eta jende mordoa egozan, kriston giroa, baina bai herriko aguazila be, oingo indar represibo guztiek beste agintzen ebana. Nere debuterako ordu erdi eskas falta zalá ondora etorri zitzaiguan aguazil hori eta "hemen ez dozue ezer egingo, alkatian ordenian" esan euskun bere zakur aurpegiarekin.

Hark debekatuaz gero ez zegoan ezer egiterik.

Pena pixka bat hartu neban, baina baita lasaitasun ederra be.

ETARAINO. Beste bat daukat Lazkao Txikigaz pasaikua, hementxe, lurretan. Hemen Joan dan aspaldian bertso saioa egiten da San Migeletan, eta holako saio batean Lazkao Txiki be tartean izan zan. Bertso saioa egin eta gero ohitura zan ikastolako tabernara zeozer jaten etorteko, eta goitik behera gentozela argazki bat ikusi genuan APkoa.

Garai hartan AP-koek hemen Marcelino Oreja zuten lehendakari eta aste horretan Mayor Oreja jarri zuten harén ordez. Horren inguruko zerbait zan kartel hura eta Lazkao Txikik ikusi ebenian "Ja!"esan eban,"hauek ere ederra ein die, Oreja kendu eta Mayor Oreja jarri".»

Nonbait oraindik ere entzun egiten genuala iruditu zitzaiean eta kamioia gehiago urruntzea okurritu, gu barruan garela.

OXE FERMÍN ARGIÑARENA 85 ¡nguru horretan Euskal Herriko bertsolari gazteen txapelketa bat antolatu huan eta gogoan diat kanporaketa bat behintzat Urdulitzen eta finala Mungian izan zirala.

Mungiakoa kanpa haundi batean izan huan eta kaldereta edo atún festa ere bazegoan gainera.

Kartzelako gaia iritsi zanean kanparen ertz bateraino eraman gintuztean finalista danak, baina entzun egiten huan eta gu danok kamioi baten kajeran sartuta topatu ziaten soluzioa. Dezente jende geundean kajera txiki harén barman, Mendizabal, Murua, Telleria eta Alkat behintzat gogoan ditiat, eta egiten zian beroarekin benetako kartzela huan hura. "Mekauen, hau dek hau kartzela, egiten duan beroarekin hementxe garbituko gaituk" esaten zian Mendizabalek. Telleria eta Alkatek nikia kendu eta daña egin ziaten, eta Muruak lonaren zirriztu batetik ateratzen zian sudurra amasa hartzeko.

Hala, keja eta keja ari garela, egin dik mugimendu zakar bat kajera horrek eta erori gaituk danok lurrera.

1997

UDA EJ¡

Orain déla lau bat urte gertatu huan, neguaren akabera aldera. Etxalartik mendi tartean inpernuko erreka deitzen dioten toki batean dagoen jatetxe batetik dei bat jaso genian bertan kantatzeko gonbitearekin.

Iritsi huan eguna eta zeharo eguraldi txarra egiten zian, elurra. Egun hartan bera lagun eta "jun behar al diu?" esaten zidankanaiak. "Jun beharko diau hitza emanda zekau ta".

Elurra mara-mara ari zian eta juxtu-juxtuan iritsi gintuan jatetxe hartara. Barrura sartu eta nobedade tristea, bertako amona hilzorian zegoan.

Afaltzera kanpotik zetorren kuadrila hura ere juntatu huan nola hala. Nagusiak bertsotan egiteko eskatu ziguan, eta hark esanaz gero guk egin egin behar.

Tarteka leihotik begiratu eta ez zian bat ere atertzen, eta tarteka kuartotik abisua amona oraindik bizi zalá eta segitzeko hartan... nahiko trantze gogorra pasa genian.

Ez huan girorik aproposena eta ez genian beste munduko bertsorik bota ahal izan, baina atertu zian behintzat eta amona oraindik bizi dek.

Larogeita hamarren bat urte zeuzkak eta oso emakume argia zegok oraindik.

eta jende guztia ilunpetan. Mikroak martxan jarraitzen zian, baina gai jartzaileak ezin zetian bere paperak irakurri argirik gabe, eta argia etorri arte ¡toaron egin beharko zela esan ziguan.

Gai librean jarraitu genian argia etorri arte. Eta jendea ilunpe hartan gure bertsoak txalotzen eta marruka, gustura.

Polita izandu huen.

Despedida bat zalá eta, Astigarragako Matxan afaria zegoala esanaz deitu ninduan kuadrilako batek.

'Matxara Joan eta ez geundean erdiak ere. Besteen zain egon gintuan, baina baita zain egoteaz aspertu ere, eta afaltzen hasi gintuan han juntatu ginanak.

Bigarren platera kasik bukatua genuala, gainontzekoak Altzako jatetxe batean zeudela, jaso genian abixua. Nonbait bat baino gehiago ibili huan abixua pasatzen eta bakoitzak toki desberdina esan.

Bigarren platera bukatu eta Altzara Joan gintuan besteekin elkartzera. Eta Altzako jatetxe hartan bigarren afaria genian zain, oso-osorik. Jan egin behar gainera ordainduta zegoan eta.»

BOST BEHI BAINO GEHIAGO. Legorretan bertso saio bat kantatu aurretik sagardotegira Joan gintuan afaltzera. Beste bertsolarien artean Lazkao Txiki zegoan han, gaur egun Eusko Jaurlaritzan dagoen tipo batekin. Honen izena ez diagu esango, ganaduaren inguruan ari huan diskutitzen. Lazkao Txikik bere betiko teoria zian baserrian behi gehiegi jartzen ari zela eta politikoak esaten zian baserri batean orain hogeita bost behi behar zirela bizia ateratzeko. Lazkao Txikik ezetz, garai batean familia osoak bost behirekin hazitzen baziren bosten lekuan hogeita bost jarrita ez zalá lana nekeztu eta esnea merkatzea besterik lortuko, eta bestea estadistikak eta Europako datuak eman eta eman.

Eztabaida gogorra izan huen eta azkenerako Lazkao Txiki kazkagortu, eta baita mahaitik aldegin ere. Zuri utzi zian politikoa.

Gizon xelebrea huen Lazkao Txiki, baita bere kasketaldietan ere.»

a¿ ANOLO AROZENA ILUNPETAN. Alegiako polikiroldegian, berri-berria orduan, bertso saio batean bete-betean ari ginela, dam! argia Joan eta han gelditu gintuan bertsolariak 1997 UDA

aterató ¡efc.P*»

lin,a

[g

- Ah!, habéis hecho bien. Con el tiempo que hace habéis hecho bien.

Harritu gintuan pixka bat, baina gu gustura.

OANINAZIO BEGIRISTAIN laz Ordiziara joateko Zeberio eta biok "bueno, etorri hai hamabitako" eta "bale".

Guk etxean ganaduarekin lan dezente genian, ximaurra ateratzen eta hola, eta berandu xamar Joan ninduan. Ordubatak ere ¡zango hituan, eta ordurako peria itxita eta jendea alde eginda.

- Garai earren etorri haiz!- esan zidaan.

Hitzemanda geundean hamabitako kioskoan bertso saioska bat egiteko, Baxoerdi baña hartu eta "jun egin beharko diau behintzat kiosko ondoaino".

Ezta inor ere, ebia goian behean gainera.

- Ze ein behar diau ba orain?- esan zidaan Zeberiok.

- Honezkero, etorri geanez, kobrau beharko diau zerbait behintzat.

Hala, udaletxera Joan gintuan. Han bertsoen martxa ematen duana erdaldun rubio bat dek.

- ¿Que, habéis terminado?- galdetu ziguan rubioak.

- ¿Terminar?, si no hemos empezado. Hemos venido a cobrar.

1997 UDA [ £ ]

Esango diat beste behin gertatutakoa. Sebastian, Murua eta beste jende batekin geldituta nengoan Irunera bertsotara elkarrekin joateko baina bitartean Naparroko beste herri txiki batetik hots egn zidatean Ni baiezkoa emanda nengoan Irunerako eta esan niean ñola harako aginduta nengoan, baina pelmada ematen hasi hituan haiek ez zeukatela inor eta ez zeukatela ¡nor eta joateko eta joateko, erremediorik gabe joateko. "Bueno ba, hainbeste ein behar bada eingo diat ba" esan niean azkenerako. Eta gero zer egin nuan nik ere, ba Naparroakoa kontutan hartu eta bestea ahaztu bezelaegin.

Gero handik hamar bat egunera edo non aitzen dedan han egon zirala zain eta zain. Sebastian, Murua ta haik erabat haserretuta nere zain.

Eta esan niean leku batera sei bertsolari eta bestera bat ere ez, ez zitzaidala ondo iruditu eta horregatik Joan nintzala Unanuara, Naparroako herri txiki horretara.

Sebastianek kontatzen du ondo istori hau.»

J

MANOLO AROZKNA. KGANA PURUARKKIN. KTA EGILEOR

Pelma bat etortzen zaionean eta "zer moduz mutilak?" galdetzen duenean Sebastianek "orain arte ondo!"erantzuten ziok; eta pelmada sartzen ditek berdin-berdin, baina inork ez ziok oraindik txartzat hartu behintzat.

NDONIEGANA MANUREN PLUSKUANPERFEKTOA. Atzeko horiek zure ikasleak dira eta galdera bana egin beharko diezu zer moduz ikasi duten jakiteko" jarri ziatean gaia Itsasondoko jaialdi baten. Mañuren txanda tokatu zanean verbo amar-en pretérito pluskuanperfektoa galdetu nioan. Eta ondo erantzun zian. Nik ez nekiena bere bidez jakin nahi nuela edo antzekoren bat bota zian fin-fin.

Hurrengo egunean Lazkanorekin juntatu huan.

- Zemuz Mañu atzo Itsasondon?- galdetu Lazkanok.

- Bueno, ondo. Baina pixka bat larritu niñun Egaña alu hori algebraz galdezka hasi zitzaidanean.

MÉTODO BAT. Askotan jende asko etortzen zaiguk eta ez zeukeagu beti denekin hizketan aritzeko gogorik. Holakoetarako Sebastianek bazeukak metodo bat, inori faltatu gabe pelmak uxatzeko metodoa. Ez ziok inoiz funtzionatu, baina ez dek hain txarra ere.

..í.••••'.

pt¡

pasadía»3

1997 UDA [ J ]

ARGIZAIOLA. Gipuzkoako Zubietan bertsotan ari gintuan baten aulkitik altxa eta gaijartzaileak eskeintzen zizkidan hiru papertxoetatik bat aukeratzea tokatu zitzaidaan. Gaijartzaileak ireki dik nik aukeratutakoa, hurbildu dek mikrora, eta " Hiru bertsotarako gaia: argizaiola. Hiru bertso. Argizaiola.".

Argizaiola... argizaiola... ez nekian ez zer zen hura, ez zertarako balio zuen eta ezta ezer ere.

Jendea zain eta ez nian arrastorik nondik hasiko.

Larritu nauk pixka bat ere eta atzean eserita zegoan Sebastianengana hurbildu nauk, Sebastian kabroi horrengana.

- H¡, Sebastian, zer dek hau?, zer dek argizaiola hau?

- Moteilargizaiolamekauenlaostia!- Sebastian kabroi horrek.

Argizaiola ez da beharrezkoa eta argizaiola ez da atzoko gauza... , hiru bertsoak esaten nuena neuk ere entenditu gabe bota nitian azkenean. Sekula izan dudan ridikulo sentsaziorik handiena.»

ESUS ALBERDI 'EGILEOR lT ERDIPURDIKO BURRUKA BAT ZEHARO ESTORBUAN. Afari fuerte xamar bat izan genuen Aiako taberna batean. Hango lanak bukatu genituenerako orduak nolabait ere bastante aurrera joanak ¡zango ziren eta Narbaiza eta biok ere etxera joan behar.

Bertakoak agurtu eta jarri ginen bidean, baina ez ginen berehalakoan ¡ritsiko.

Bide okerra hartu eta deskuidoan Donostiako kale-kalera. Hamaika buelta eman eta bilatu genuen azkenean handik ¡rteteko kale egokia zena, baina ez genuen suerte haundirik eta han non jartzen zaizkigun zeharo estorbuan burruketan ar¡ ziren mozkor batzuk.

Hiru ziren, bi euskaldun eta bestea beltza, hirurak ere mozkor-mozkor eginda. Burrukan ari baziren ere e? zuten alkar asko amenazatzen, zutik ere ezin ziren ondo egon eta. Buruko ileak pixka bat endreatzeko lain egiten zuten, baina asko gehiago ez, holako kolpe gogorrik ez behintzat, eta ez zuen hark azkar bukatuko zenaren itxura haundirik. Narbaiza atera zen kotxetik eta "bueno, burrukan ein 1997 UDA EB

nahi badezue hor baztarrean badezue lekua, fuera hortik!, guk ere pasa ein behar deu ta". Bi euskaldunak baztertu ziren baina beltza ez zen bat ere apartatzen. "Vaya cantidad de ostias que me han dao" beltzak, eta "si no quieres llevar otro más apártate de ahí!" Narbaiza amenazante.

Azkenerako Narbaizak taxis bat gelditu eta, ondo kostata, asmatu zuen beltza bertan sartzen. Indarka ere hasi zitzaion baina ondo dominatu zuen gure Narbaizak. Jarri zen ba taxis hori martxan beltza barruan zuela . Baztarrean zegoenetako batek bazihoan beltzari "kabrón!" azkenengoz eta Narbaizak atzera "hurrenguen lurrea botatzeko ainakoa emon!".

Hórrela aldegin genuen handik.

GORRIA ETA GORRIA. Joateko aginduta eta gu bastante berandu abiatu Eibartik. Orduarekin justu xamar behintzat eta, Donosti aldean, faro batean gorrian pasatu nintzen. Konturatu bai, baina ez zidan gelditzeko denborarik eman eta aurrera segi.

- Ze, oin ere gorrian aurrera?- esan zidan Narbaizak.

- Gorrian aurrera? -neuk- Ze usté dek hik, Eibarko Aginazpin (Narbaizaren taberna) nabilela ala?.»

EUSKAL EUSKARAREN HER BIHUR'

UE*

BITTOR EELIZAGOIEN, ENZULE BAT URDÍAN ETA PATX1 ETXKBKRRIA KSKl'BITARA

K ITTOR ELIZAGOIEN BERTSOLARIEN ENTRENAMENDUA. 89an uste diat, Martikorena eta biok Iruñera joan gintuan presoen aldeko bazkari batean bertsotan egitera. Bazkari hartan ba huen xeiebre bat, Erriberako aitona erdaldun bat, gure ondoan tokatu zena, eta hizketan ari ginela bertsolariek forman egoteko zer egiten genuen galdetu ziguan. Martikorenak, 110 kiloko mutil bikainak, "pues correr 20 kilómetros todos los dias" erantzun zioan broman. Eta aitonak, broman berriro, "entonces tú, poco entrenamiento llevas".

BURLATAKO GAZTE ASANBLADAKOEKIN. Burlatako gazte asanbladakoek deitu gintuztean, duela lau urte ¡zango duk hau, bertso bazkari bat antolatzeko asmoa zutela eta ea joango ginen kantatzera.

Bertso bazkaritan nórmala denez bertan bazkaltzeko asmoarekin Joan gintuan, baina esertzen gaituk mahaian eta bazkaltzera etorri zen jendea, hogeita hamar hogeita hamabost lagun, denak euren bokadiloekin. Bertso bazkaria huen, baina bazkari gabea nonbait, eta Beitira Joan behar izan genian tabernan jatera. Bazkaldu, bertsotan egin, eta saioaren ondoren eurekin tertulian ari garela, eguneko biga-

¿era» eta pasa*»»

rren sorpresa. Deitu ziguna eta beste lagun bat zituan bakarrak euskeraz pixka bat bazekitenak. Ez zuten piperrik entenitzen, baina hala ere bertso saioa antolatu eta "habéis cantado de puta madre" esaten zigutean gainera. Jende jatorra Burlatako gazte asanbladakoak.

ANTERO. Ni mutil koskorra nintzela gure herrian bahuen Antero izeneko aitona bat oso-oso zelebrea zena. Behin behintzat, famosoa duk hau, beste zelebre batek hórrela galdetu ornen zioan.

- Zu Antero gizon iaioa zara, baina ez dakizula gaur urtea nun egin zinun kaka?

Eta Anterok hala erantzun: - Bai, gaur bezala ipurdi paren!

Bertsozale amorratua ere bahuen Antero hau eta berak ere pixka bat egiten zian bertsotan. Gogoan diat askotan ibili ginela Fagoaga, bera eta hirurok bertsotan. Halako egun bat ¡zango huen, medikuarekin aurreko egunean izandako elkarrizketa kontatu ziguan behin Fagoaga eta bioi.

- Zer moduz Antero, ongi?- medikuak.

- Bai, bai. Oso ongi.

- Zer ba?

- Hogei urterekin baino askoz indar gehiago dauket.

- Larogeita lau urterekin hogei urterekin baino

ES

askoz indar gehiago; ñola liteke hori?

- Ñola litekeen? Ba hogei urterekin beste aparaxo horri bi eskuekin ezin eutsiz ibiltzen nintzen eta orain batekin errez eusten diot.

Fagoaga eta biok barre piloa egin genian gizon honekin.»

ATXIETXEBERRIA Pasadizo zahar bat kontatuko dizut, nik gehienak ere dagoenekoz zahartuta dauzkat eta.

Garai baten Santa Eskea hogei-hogeita lau ordukoa izaten zan, eta garai hartan zumaiar eta askixuar mutil jende batekin ateratzen nintzan ni. Urte artan ere, Santixotik hasi, betik gora Artadi alde hori daña 1997

UDA

pasa, eta gabian 'Basakarte'-ra Joan ginan afaltzera.

Ebi txikia itsu-itsua ari zuan, ¡lunpea ere zeharo ¡txia, eta halako bideak zeuden garai hartan, bidé txarrak. Hala, afalondoan Basakartetik bidean behera abiatu garenean, laprast egin eta erori zaigu soinujolea, Luxiano, zilipurdika. Jesukriston kolpea hartu zuan gizajoak, jo eta hanka daña bihurritu txorkatilan.

Alde banatatik lagun batek heldu eta "animo moteil" gertu gelditzen zan baserri batera eraman genuan zer ote zuan begiratzera. "Ez dek ezer" esaten genion, baina zerbait izan behar zuan, baserri horretara iritsi orduko, hango argia eta beroaren eraginez edo, mariatu egin baitzan gizona. Soinurik gabe ez zegoan Santa Eskean jarraitzerik eta hala hasi ginan "utzi egin beharko diau, ezingo diau segi...".

Baina, haize pixka bat hartu, hanka olioarekin edo zerbaitekin igurtzi eta bendarekin lotu, eta Luxiano animatuta zegoan berriro ere ateratzeko. Ez zan ez makala mutila.

Hurrena Askixu aldera Joan behar genuan, eta norbaitek motor bat inguratu eta motorrean eramango zutela Luxiano. Ekarri zuten motorra, jarri zan soinujolea gainean, baina, suerte txarra, martxan jarri eta gutxira motorra seko estropeatu. Bera ere ez zegoan ibiltzeko moduan eta nolabait ere handik mugitu behar, beste baserri batean eskatu eta asto txiki E5J

EUZKITZK KRNION ETADANTZARIZJANZITA. BEHEANPENAGARIKANO DANTZAN.

bat ekarri zioten.

Han ¡bilí zan soinujolea gau guztian asta gainean jarrita. Asta gainean eta baita lurrean ere, hamaika eroriko izan baitzituan. Gau akzidentatua izan zuan Luxiano gajoak. Gainera beste lagunak, orduak joan ahala edariarekin eta nahiko berotuta, kriston juerga zuten erortzen zan bakoitzean. Azkenerako astoa nahita bideratzen zuten sagastietara, sagar adarrak jo eta berriro ¡purdizgora erortzen ikusteko irrikitan. Erori, altxa, soinua jo, erori altxa, soinua jo umorerik galdu gabe Luxiano ere, besteekin broman. Portatu zan, zeharo, gizona.

Gaua amaitu zanean baserri batera joan ginan gosaltzera. Etxekoandreak ederki atenditu gintuan, eta gosari legea egiten ari ginela, esne beroa ogi zopekin, Luxianori kriston nekatu aurpegia ikusten zitzaion. Hura ikusita lagun batek hala esan zion berriro broman: - Bueno, portau haiz Luxiano, portau haiz. Gurea egin dek behintzat eta orain hiltzen bahaiz ere, hi, berdin zaiguk.

Minez akatzen egonda ere haiek algarak egin zituan besteak. Berriro ere juergan. Ez zait ahaztuko hura.

Gero hiru hilabete egin ornen zituan bajan , aizu. Hezurra daña pitzatuta zuala, hala entzun nuan.»

pasadizua

BIER PÉREZ 'EUZKI1ZE' Dezenteko marka utzi zidatek eskola zaharreko azken monstruekin izan nituan esperientziek. Horien artean bazegok Mitxelenarekin gertatutako istori bat, oso sonatua izan gabe ere niretzat behintzat gogoangarria izan zana.

Orain dala urte mordo bat, mutil koskorra nintzala, Errenteria aldeko auzo batera joan gintuan bertsotara Joxe Agirre eta biok San Isidro egun batez. Goizeko saioan hotz xamar ibili gintuan, baina eguerdikoan, bazkariarekin piztuta edo, gustura ari gintuan Joxe eta biok. Haren broma eta nere erantzuna, nere atrebentzia eta haren errematea, eta segi gogotik bertsotan, ofizioka, puntúa jarrita eta egin litekeen modu eta forma guztietan. Saioa luzea zihoan beraz, baita luzeegia ere, eta alkarri daña esanda geundela "puntuka errematea eman eta nahikoa dek hemen" hitzegin genian gure artean.

Horretan ari ginala han azaldu hituan jende artetik Mitxelena eta Bixente Barandiaran, biak ere animoso. Joxe Agirre haiek ikusi orduko bere onetik aterata jarri huan, "earra ein diau" esaten zian larritu

m

MV I •ú

aurpegiarekín, eta arrazoi zian. Hark bazekian haiekin ez zegoela bertsotan egin gabe aldegiterik, eta halaxe gertatu huan. Mitxelena segituan hasi huan zirika, eta Bixente hori ere sartu huan nolabait gure kurpil horretan. Bazekian baita Mitxelena tartean zala saioa ez zala berehalakoan bukatuko. Mitxelena lehengo bertsolari zaharren 'zapaldu arte segi' filosofiakoa huan eta ez zian ¡ñola ere etsitzen ahal zala kontrarioak menderatu arte. Eta halaxe gertatu huan hori ere.

Haiek alde batetik eta Joxe eta biok bestetik jarri gintuan alkarri zirika, eta alkarri dexente esanaz gainera. Dexente esanaz eta berriro ere gehiegi luzatuaz, eta jendea harrezkero leporaino eginda ere bazegoan. Hasi gintuan gu ere nahikoa zala eta jendea leporaino bazegoala esaten eta Bixente hori ere, lehen bi eta bi bageunden, gure aldera pasa huan. Gu hirurok nahikoa zala baina Mitxelenak segi, eta inoiz baino gogotsuago segi ere. Klaro, harek huraxe zin nahiena, bera beste denen kontra. Eta hala, gure kontra sekulakoak esanaz saioa Joxe eta biok egin genuenaz beste hainbeste luzatu zian.

Azken-azkenerako, ikusi zian ez zitzaigula asko falta bera bakarrik uzteko ere, eta etsi zian behintzat saioa bukatzera. Baina azken agurra ere oso kuriosoa bota zian. Bost puntukoa.

1997 UDA JJJ

Gaur alkar probatzera gerade abituk baino batzuk bidian erdian geldituk Goierri aldetik hiru etorñak dituk eta ni bakar-bakarrik nik dizkit merituk agur, beste batían probatuko gaituk Kariño haundia zioat bertso honi, Mitxelena zer zan, bere kontrarioak egurtu behar hori, argi uzten duela iruditzen zaidak. Gainera kriston grazia egin zidaan "Goierri aldetik hiru etorriak dituk" horrek.

José Lizasorekin batera Joan niduan behin gazte txapelketa bat entzutera. Hor zihardutean gazteek bertsotan, batzuk ondo xamar eta besteak artean berde xamar nórmala danez. Kuadrilatxo bat geundean elkarrekin eta politen bat tokatzen zanean bazegoan beti norbait "etzeoan gaizki" eta holakoak esateko.

Atera dek beste gazte bat eta bota dik bere bertsoa. Ikustea huan idea polit xamarra zala, baina ez zian bat ere borobildu bukaera eta behintzat.

José Lizaso hantxe zegoan bere kopeta beltzarekin bertso hori entzuten, eta aldameneko batek "Ño!, esan nahia bazuen ba" esan zioan oraingoan.

Eta Lizasok "baita gure herriko mutuk ere!" bere kopeta beltzarekin.

[IMOREZKO I .Al' IRI1M. ESKUBITARA MANOLO AROZENA HKRRIKKTAN ETAARANTXA ETA KARMELE IXKARRKKIN.

Pasadizo honekin dudatan ere ¡bili nauk baina esan behar litzatekeela iruditzen zaidak ez dalako berez ezer lotsagarria. Lazkao Txikirekin pasatakoa dek, Lazkao Txiki ikusi nuan azkeneko egunekoa gainera. Egun hartan nahiko ratu txarra pasa zian baina oso ondo bukatu genian elkarrekin eta horixe kontatu nahi nikek.

Zumaiako San Migelen huan, bertako festatan, eta kriston eguraldia egiten zian. Han eguerdiz eta atsaldez kantatu behar izaten dek, eta eguerdikoa bastante gustura egin genian, giro poiita izaten dek gainera. Kantatu, pelota partidua ikusi eta soziedadean bazkaltzera. Soziedadeak bi pisu ditik eta behekoan egin genian bazkaria, eta baita sukaldariari eskerrak emanaz e.a. bertso mordoska bat bota ere.

"Hi, goian Etxabetarrak eta ere han zerek, eta haiei kantatzea ere jun beharko dezue" esan zigütean, eta beheko kuadrila pixka bat astindu ondoren Joan gintuan gora ere. Hasi gintuan Etxabetarrei bertsotan, eta hasita segituan hiruna bertso bakarrik kantauta geundela, bertsoa bukatu orduko eskaileratan behera aldegin zian Lazkao Txikik. Ni bakar-bakarrik bertsotan eta "aiba dios", ni ere nere bertsoa bukatutakoan "barkatu, oraintxe gatoz" behera, zer pasatzen ote zan ikustera.

Behin zahartutakoan aje asko izaten dek, eta ho-

pasadizua

rri ere kolpeko pixalea etorri zitzaioan nunbait. Goian komunik ez zegoanez behera Joan behar izan zian, eta iristerako gainean eginda. Eta larri zegoan Joxe Migel. Izan ere prakak milraias argi batzuk zitian eta ikaragarri nabarmentzen huan, eta lasterrera plazan kantatu beharra genian gainera.

Arreglo probisional bat ere egin ginian gehienetan gainean eraman ohi zuan jertsea kamareroen moduan mantala balu bezala gerritik jarrita. Oso xelebre zegoan.

"Jun hai antolatzaileena eta esaiek beste orduerdia behar dedala nik plazara ateratzeko" esan zidaan, "esaiek busti egin naizela eta ordu erdia behar dedala hego haizetan lehortzeko". Larri zegoan.

Eta honela ari zitzaidala antolatzaile bat azaldu zitzaiguan bertara. Kaxiano bukatzen ari zalá eta kantatzeko garaia zalá, presaka gizona. Esplikatu genioan pasatu zana eta larritu huan hura ere. Hego haizetan ordu erdiarekin nahikoa zuala Joxe Migelek, eta besteak ezetz, jendea zain zegola eta ezin zalá saioa hainbeste atzeratu. Estuasun hortan geundela behintzat, antolatzaileari Lazkao Txikik harén antzeko talla zuen bere seme baten prakak janz zitzakeela okurritzen zaiok. Bere larritasunean, bueno ba, bale, harén prakak jantziko zituela ba, Joxe Migelek.

Hala, ekarri dik mutilkoskorra, baina, txandalaren prakakin. Noski, sekula halakorik jantzi ez eta

EE

Lazkao Txiki ez zegoan jende aurrera txandalarekin ateratzeko prest. Ez zalá hori jende aurrean ateratzeko modua eta ez zalá hori bat ere nórmala...

Hortan, eta n¡k benetan larri ikusten naln Joxe Mlgel, proposatu nloan biok tablatura igo, nlk bertsotan galdetu eta berak bertsotan bustltakoaren esplikazioren bat asmatzea.

- "Bueno Joxe Migel, bestela beste gauza bat eglngo degu. Igoko gea biok, agur bana egingo deu, eta blgarren bertsoan galtzak nola busti dltuzun galdetuko dizut. Gero zuk nahl dezuna esan, burura etortzen zaizun lenbiziko gezurra, norbaitek sagardoa galnera bota dizula edo holakon bat.

Redio, ¡kagarrlzko poza hartu zlan Joxe Migelek.

Hortxe ¡kusi zlan salbazloa. Redio, salbatu nauk eta eskerrak eman eta eman. "Goazen" esan zian bereahala eta ¡go gintuan segituan tablatura.

Nik lendablziko agurra bota nioan, hark bota zian berea, eta bigarren bertsoan halaxe esan nitxon: "jende aurrera ez dezu ekarrí oso itxura polita / nola arraio etorri zera galtzak hórrela bustita".

Zain, bai ni eta bai jakinaren gainean zeuden bizpahiru antolatzaile, eta nerbioso, estuasun hartatik nola atera behar ote zuan, ze esango ote zuan.

Egia esan zian. Argia huan gero hura, eta egia esan zin. Eta bete-betean asmatu. Inork ez zian sinistu, "egia izan balitz bela aitortuko zun" pentsatuko

zian, kriston parrek egin zitiaten, eta halaxe pasa huan zeharo diximulu-diximuluan. Argia huan gero.

Saio ondorenean ere, jesús, dozena erdi bat aldiz emango zidaan eskua, zeharo ikaragarri esker oneko behintzat, eta poz hori zeukeat, Joxe Migelek ikusi nuan azkenengo egun hartan, nerekin ikaragarri gustura bukatu zuala.»

OSE LUIS GORROTXATEGI ZAKURRAK ELIZAN. Bertso bazkaria nian Arraten eta soziedadera Joan aurretik lenengo mezara sartu ginun bertako elizan. Orain dala hogeita hamarren bat urte ¡zango dek hau eta garai hartan ohitura huan ehiztariak mendian goiza pasa ondoren elizara zakur eta guzti sartzea. Halaxe zeudean Arratekoan ere hogei bat ehiztari eskopeta bizkarrean eta zakurrak kateetatik zituztela. Apaiza meza bukatzen eta jende guztia erdi lokartuta harén errosarioarekin. Ari gaituk aita gureak errezatu eta errezatu, eta halako batean,

m

GORROTXATKfil l'l'NKI [TXURAREKIN ETAIGARTZABAL HARRIAREKIN .

ez zekiat norbaitek botata edo nola, kalu bat azaldu huan han, elizaren erdian. Kristona... zakurrak ere hasi hituan zaunkaka eta katua batera eta bestera ziztu baten eta ehiztariak kasik zakurrei eutsi ezinik... kriston iskanbüa sortu huan han, kriston zirkoa.

Holako bat pasatzen danean, badakik, batzuk gustura parrez baina beste batzuk gustura ez, eta irteerakoan han ari huan emakume bat protestaka. Zeharo haserre zegoan emakumea ez dagolaa hortako eskubiderik, zakurrak elizan zaunkaka ez dala errespetua eta holakoak esaten. Gerturatu zaio gizon lépame bat eta honelaxe esan zioan emakume horri: - Emakumea, egon zaitez lasai. Zakurrak elizan zaunka egitea ez da pekatu, hemen bakoitzak dakien hizkuntzan errezatzen du eta.

USEBIO IGARTZABAL - Ez.ez. Atertuko ote dun.»

Zaldibin bastante aldiz bildu izan gaituk Goierriko talde bat, garai hartan ostegunero, eta bilera haietako batean keja eta keja ari huan Begiristain. Oso udaberri euritsua ari huan eta bastante nazkatuta zegoan euriarekin.

- Dios, hau dek egualdie hau! Eurie, eurie ta eurie, egunero eurie. Kaguen!, gainea txabolan itukina ein zaiak eta justu ohean pare-paren. Hura kentzeko teilatura igotzeko ere ez dik eiten girorik... redios!... .

Hala, handik hamabost egunera berriz etorri zanean segituan akordatu ninduan bere itukinarekin.

- Ze Begiristain, itukin hura konpondu al dek?

- Ez, ohea aldatu diat lekuz.

KAMINERUAREN BELDURRA. Pasiran nndoan bate an, euria ari zian barra-barra, kaminero batzuk ikusi nitian kamio bazterreko txabola batean sartuta. Sua ere eginda ziatean eta ederki zeudean batzuk hizketan, beste batzuk jokuan eta gehienak ogitarteko baña janaz. Pasarakoan ate ondoan zegoanakin hizketan gelditu ninduan.

- Ze, bapo zaudete aterpean ezta?

- Bapo, etzaala pentsa moteil. Hementxe, bildurrez akatzen.- kamineruak.

- Ze ba, uholderen bat ¡zango ote dan?

pasadía»

1997 UDA

Behin kuadrillan genbiltzala, tartean bahituan Lazkao Txiki eta Sebastian behintzat. Sebastianek purua pizteko sua behar, eta han hasi dek eskean. ^

- Zue, zue behar diat. Inork ba al du zue?

Lazkao Txiki oso fina huan euskera asuntotan eta hura ere ez zian pasatzen utzi.

- Zue ez dek esaten. Ze behar dek Sebastian, zue ala sue?

Sebastianek ez zioan erantzun.

- Zue ala sue Sebastian, zue ala sue?- Lazkao Txiki teman.

- Poxpoluk!- Sebastianek, Franco bizi zalá ohitura zegoan Usurbilen urtean behln bertso saioa bertsolariel beste ¡non baino gehiago pagatuaz antolatzekoa. Urtean zehar sarrltan gertatzen huan debalde jardun beharra, normalean dlrua ikastolei laguntzeko izaten huan, eta Usurbilgo saio hau kaslk akontezimendu bat izaten huan bertsolariontzat. Edo behintzat gure poltslkoentzat.

Kobratzen zanean hiru mila pezeta izaten hituan garai hartan, eta udaleletxeko kontzejalek mila pezeta gehiago jartzea erabaki ziaten. Asko huan mila pezeta gehiago.

Hala, saioa bukatu ondorenean, han zetorrek kontzejala diruaren sobrearekin, irribarrez, notizia onak dakartzanaren irribarrearekin.

- Launa mila pezeta jarri dizuegu, ea ze iruitzen zaizuen.- esaten ziguk daña esplendido.

1997 UDA

- Ja!, ze eingo deu ba besterik ez badakazue.

Beste inori ez zitzaiguan okurrituko, Joxe Lizaso dek hori.

Goierritar bertsolari batek, bere izenik ezin esango diat, potoa egin dik bertso saio batean.

Bueno, potoa, gaurko potoa ez. Bidé erdin pot eginda gelditzeari, bertsoa bukatu ezinda gelditzeari deitzen zitzaioan potoa lehen. Bi rima igualak esateari poto deitzea txapelketen ekarpena izan dek.

Kontua dek bertsolari hark rimak bakarrik ez, bertso osoa ere igualtsu xamarra bota zuela. Bukaera hirugarrengon bota zian eta gero bukaeran errepikatu. Nahiko xeiebrea dek gizon hau, eta nere ondoan eseri zanean behintzat, potoa egin zuala ez esateagatik, han soltatzen dik "mekauen!, bi aldlz etorri zaiak!" serio-serio.

Afari batean ginela, Begiristain eta bioi jubilazioaren gainean ari zitzaiguan Patxi Iraola.

- Bai, jendea ari dek orain sasoi earren jubilau eta bapo bizi... guk bernz hor segi beharko diau akau arte!.

- Ze kejatze haiz Patxi. dagoeneko etzaik asko

tzuk. Idiazabaldar batek ekartzen zituan bere zezen eta guzti...

Bueno, kontua da urte hartan ganadu gutxi izan zalá; eta gai horrekin ari ziran Uztapide eta Basarri bertsotan. Uztapide Oiartzungo baserri txiki batean bizi zan, ez zan aberastasun handirik ¡zango, eta Basarrik behintzat handik heldu zion. Uztapidek ere bazuela behirik baina ez plazara ekartzeko modukorik.

Orduan, honela erantzun zion Uztapidek:

ATXIIRAOLA ere falta.- Begiristainek.»

Hemen, Zaldibin, askotan izan dirá Uztapide eta Basarri elkarrekin. Kontatuko dedana hona etortzen hasi ziran garaitsukoa ¡zango da, ni umea oraindik eta beraiek ezkongabe biak. Neska laguntzaren gaiaren ¡nguruan ari zirala Uztapidek Basarriri kantatutako bat buruan gelditu zitzaidan.

Baserri zertan sartu zera gaur gure etxe aldera hiru behi kaxkar badaduzkakit ta hantxe moldatzen gera honek etxean ez dauka ezer ez gurdi eta ez lera animali bat bakarra dute gaur hemen daukagu bera.

Gizon hau ñor dan ezagutzeko batek bazuen ikara nonbait ez zuen distingitutzen publikuan begirada neskatxa batek "ñor da Basara?" txamarratikan tirata ez dakidala erantzun diot basarri asko dirá ta.

Beste hau Legorretan kantatua da.

Bertako etxe bat erre berria orduantxe eta etxe hortatik gertuan beste ermita bat, kantatzen ari ziraneko 'Bar Olaso' taberna hartatik aurrez-aurre. Han ari ziran bada etxea erre zalá baina ermita salbatu zalá eta hala eta hola. Ez dakit Uztapidek zer botako zuan baina han hasi zaio behintzat Basarri ereje bihurtzen ari déla Uztapide, erdietan ere ez déla elizara joaten

Ordiziako ferian ikusitako bat kontatuko dizut. Aspaldiko kontua hau ere, ondo aspaldikoa. Garai hartan behi suizak bakarrik izaten ziran Ordizian. Behi suizak edo bestela honako pirenaika tipoko behi gorri ba-

pasadía»a

m

eta holakoak esaten. Uztapideren erantzuna:

NJEL LARRAÑAGA

Basara zintzoa da fedeko gauzetan otoitza egiten du gau eta goizetan trapero hau gaur ere izan da mezetan alta salduko luke kiloko pezetan

xe segi behar.»

Bertsolaritzaren barruan gertakizunak bat baino gehiago ere ¡zango dituk, baina bat behintzat bazeukaat gogoan Asturiasko sagardotegi batean gertatutakoa.

Asturiasko talde bat, mutil jende bat, Azkoitiko mendietara etorri ohi huan urtero, eta nolabait ere iritsi gintuan behintzat ezagun egitera eta lagun egiteraino. Gaur mendira, bihar Loiolara eta etzi Donostiara, elkarrekin ibitzen gintuan honuntza etortzen zirenean, eta sagardotegi batera Joan gintuan batean, hemengoa ala hangoa hobea ote zan hizketan ari ginala, hurrena Asturiasko sagardotegi baten egitekotan gelditu gintuan.

68.ko txapelketa baino aurreraxeago gertatutakoa da hurrengo hau. Hernanin g¡nan egun hartan eta bertso saioa zegoan arratserako. Bazkaldu eta bertsolariek bazkaria zuten tabernara Joan ginan kafea hartzera. Han ari ziran kantari Lazkao Txiki eta Salbador Geima. Bukatu zutenean Uztapide mostradorean lañen ari zan emakume heldu xamar bat saludatzera Joan zan.

Eskua eman diote elkarri eta hizketan Uztapide eta emakumea.

- Zemouz bizi gera etxekoandre, zemouz.

- Ikustezu Manuel ñola ari naizen lan ta lan; ba nere bizi guztie holaxe damakit nik.

Uztapideren erantzuna akordatzekoa.

- Bai, zu nerekin ezkondu bazina ederki biziko zinan, baina itsusia nintzelako utzi ninduzun ta hala-

Hala, Joan gaituk Asturiasa bi-hiru egun pasatzera eta azkenengo egunean afaria bertako sagardotegi baten.

Ez zekiat hemengoa baino hobea, baina hango sagardo hura ere ederra zegoan. Bazeukatek haiek sagardoa edaten hasterako esnea edateko ohitura xelebrea. Hórrela hobeto asentatzen ornen dek, eta haiek esnearekin eta guk batere esnerik gabe, mordoa edan genian behintzat. Eta trago bat, bestea eta

EE

AZl'II.I.AÍiA KMAKI'MK \RTKAN K'I'A IMANOI. l.AZKANO LO.

hurrengoa, han hasi zaizkiguk asturianoak Attola eta bioi kantatu behar genuala, erdaraz kantatu behar genuala esaka. "Buenoo!", ezetz, guk ez genuala erderaz rimatzeko ohiturarik batere. Baina, lagunartea, kantu batzuk, eta trago bat eta bestea, Attola eta biok animatu gaituk puntuka behintzat. Berak ere txaloka gu berotu nahian eta gu bestela ere tenple oso onean, eta hasi gaituk bi rimakin eta azkenean baita bertsotan ere. Ez zekiat zenbaterainoko bertsoak baina ia gehienak erdaraz behintzat.

Hala, bukatu huan hori, baina gerora ere dezente akordatzen ninduan bertso saio zelebre hartaz, sagardoa esnearekin nahaste horrek ere ez ninduan gehiegi konbentzitu, eta hoiek danak gogoan nituala bertso batzuk jartzea pentsatu nian. Jarri ditiat dozena erdi bat bertso edo eta Attola ikusi nuan batean komentatu zioat bertsoen kontua ere. "Hi, Attola, Asturiasko sagardotegia berriz ere berritu diat bertsotan". "Erdaraz jarri al dituk?"esan zidaan berak, eta "Ez aspaldian ez diat edan Asturiasko sagardorik eta euskaraz dituk"erantzun nioan. Gustura egin genian biok parre. Joan beharko diagu berriro ere.

Hará biaje hura zalá eta jarri nituan bertsoak:

gogorako naizen lagun bat eta biok andreekin hain zuzen sagardotegi baten afana baizen numero dotoreak ikusi ginuzen Talde bat osatu zen mutil ta neskatxa testan pasa nahi zuten gurekin arratsa tragotikan tragora zer nolako martxa sagardoan daukate afizio iatza gehiegi edan genuen hori da akatsa.

Herhalde denetan ohiturak badira esnearekin Joan ziran sagardotegira handik basoka baña ohituren neurrira gero sagardoan txotxetikan tira

Gsrtakizun polit bat behin Asturiasen ez dakit guztiekin

pasadía»

23

erdaraz bertsotan lo que hace el beber ÂĄnguruko jendeak parrez egin zuen leher erretiratu ginen emazteei esker txispatu ginen baina ez zen pasa ezer.

parrez egon nintzaien albotik begira.

Lehen esne tragoa ohitura bezala esan nien ez al zen edari makala sagardoa hobeto asentatzen zala nahizta geroagoan ez izan hala hiru ordu baino lehen egln zuen txala.

Alallon bertso jai bat izan ondoren, Sebastian, Mendizabal, Telleria eta neu etxeratu aurretik trago bat non hartu ari gintuan hizketan. Tolosako taberna batera joatea erabaki genian baina ez gintuann ados jartzen harutzako biderik motzena zein ote zan. Mendizabalek Ibarrako bidegurutzean sartu behar gieenuala esaten zian eta nik ezetz, hurrengoan sartuta azkarrago iritsiko ginala. Baietz ta ezetz, ezetz eta baietz, ez gintuan ados jartzen. Azkenerako Mendizabalek "zuek segi guri eta segituan iritsiko gaituk" esan eta nik balekua eman. Ilunduta zegoan eta etxera ere laster Joan behar.

Hala ba, jarri gaituk gu atzetik eta bagoazek Tolosako bidean aurrera Ibarrako bidegurutzearen paren aurrekoek kotxearen leiho bat irekitzen dutenean. Zer ikusiko eta leiho horretatik hanka bat ateratzen dek, puntan argi bat duala, eta bidegurutzera sartzeko, sartzeko, seinalea egiten ziguk dozena

Leku berĂąra zen da joan ginen pozak festarako gera gu mutil aproposak gureak aitortzeko zertan egon lotsak sarri ireki ziren ziri edo zotzak bapo kendu ginuzen hanketako hotzak.

Umorez jarri ginen ondorenean zer 1997 UDA

IMANOI. 1.AZKANOKTAXAR1KK AMI'RIZA.

bat aldiz. Galtzetaren barruan linterna sartu ziaten nonbait.

Iritsi gaituk gure taberna horretara eta "joño, entenitzeko moduko entermetentia jarri dezue gero"esaten zieagu. "Entenitu al dezue?" beraiek.

"Horrexeatik jarri diagu ba. Hemen beharrak gauza askoeragiten dizkik".»

ka praka eta gainerakoak jantzi eta atarira zapata bila, geure etxean baserrietan bezala halako txoko batean baikenuen etxeko denek zapatak uzteko tokia.

Argiari eman eta bat ere ikusten ez, 'mekasuen!', eta nere itsumustuan sartu ditiat behintzat udako zapata batzuk eta abitu nauk trotean etxetik. Justu-justuan harrapatu nian autobusa.

Tolosan jeitsi eta gosaltzea egin nian lehenengo gauza. Taberna batera sartu, zerbait hartu eta garai hartan ohitura zan bezala kristianamente goizeko lehenengo meza entzutera ondoren. Irten nauk handik ere, Lasarterekin juntatu, taxi horietako bat hartu, eta Aldabara biok.

Aldaban Euskal Etxeko balkoitik egin behar genian saioa. Atera gaituk balkoira eta plazan jende mordoxka. Agur baña kantatu, ariketa bat edo beste elkarrekin egin eta Lasarteri bakarkakoa tokatzen zaiok. Ari nauk batera eta bestera begira, eta halako baten, ez zekiat nondik okurrituta, balkoiko errejen tartetik eskubiko hanka pixka bat aurreratu eta han konturatzen nauk zapata marroia nuala hankan. Jesús, nik beltzak zeuzkeat ba nereak. Aurreratzen diat ezkerrekoa disimuluan poliki-poliki... eta beltza... Hau duk marka!

Larri nengoan eta tarte baten Lasarteri 'jo Manuel kristona ein det' esan eta esplikatu nioan ñola goizeko presa eta hala eta hola eta oraintxe konturatu nin-

MANOL LAZKANO 60. urte inguru hortan, San Migelak hituan, bertso saio batetik aterata gauean kuadrillarekin nabilela Lizaso zaharra nere bila. Hurrengo egunean Iberdueroko korte bat zuala, argi lanetan ibiltzen baitzan bera, ez zuala joaterik hitzemanda zeukan bertso saio batera eta ea ni bere tokian joango ote nintzan. 'Ni joango nauk ba' eta goizeko zazpiak laurden gutxitan Tolosarako autobusa hartu behar, han eguerdiko hamarretarako zain ¡zango bainuen Lasarte.

Erretiratu ninduan ez zekiat noiz eta goizean esnatu bai, baina espabilatzen oso erreza ez nintzala ere egongo ninduan. Sei t'erdiak, 'mekasuen!' Presa-

>t»

m

tzala zapata bat marroia eta bestea beltza nituala jantzita. Zapatei begiratu eta parrez-parrez "zer, biak etxekuk al día?' galdetu zidaan hark. 'Bai, etxekuk día' neuk. 'Ez daukak ordun inun ze esanik'.

Bazkaltzeko denboran saiatu ninduan diximuluan, hankatako mina nuan aitzakiarekin, alpargatarik saltzen ote zan herri hartan edo, baina ez zegoan ezer holakorik. Handik atzerako guztia han pasa nian nere hanka haiek gorde ezinda. Ez zian nik nahi baino lehenago ilundu.»

OSE LIZASO KRISTON BURUA BAINA PROBETXU GUTXI. Mattin eta biok bere sorterriko kale nagusian gora kotxean gindoazela zeharo buru potoloa zuan mutil koskor bat ikusi nuan aldamen batean. Sekula ez det nik hainbesterako burua duan pertsonarik ikusi. Elementu harén parean pasatzerakoan kotxea mantsotu nuan. Ikusgarria zan.

- Mattin, Mattin, beiratu iok horrako mutil horri.

Hori pertsona normalan burua ez da ¡zango horreatikan!?-aterazitzaidan.

- Bai moteil, hori pertsona nórmala duk.-berak1997 UDA BD

Eta ze pena, seme bakarra. Hori pasa dan tokian beste hiru-lau errez pasako dituk ba!.

UITOA. Zepai zan kriston ateraldiak zituan beste bat.

Tokatu gara behin elkarrekin motorrean Astigarragara goazela, ni eramaten eta bera atzean eserita, eta Amara aldean han ikusten degu ijito atso bat bere kartoi zahar tartetik jeiki nahian. Zorria edo arkakosoa ez dakit baina zerbaiten molestia ere bazuan galtzarbe hartan eta azka eta azka ari zen gajoa.

Bastanteko mobimendu zelebrea zuan eta "beirau iok" Zepaik atzealdetik, "beirau iok harako atso zahar horrek erlojuari kuerda ñola ematen dion".

UZTAPIDE ETA BODAKO FOTOGRAFÍA. Itziarrera bo da batera Joan ginanekoa ere akordatu zait Uztapide tartean dala. Familiako norbait ezkontzen zitzaion Uztapideri, eta badakizu bodak zer izaten diren, han ari zitzaion iloba jendea familiako argazkian ateratzera etortzeko komentzitu nahian. Uztapidek ordea zegoen lekutik mugitu nahi ez.

- Etorri osaba, argazki bat atera behar degu denon arten.... etorri, guapo-guapo aterako gera eta.

- Guapo ni?, ezin den oso fotógrafo ona izan ni guapo ateratzen nauena. Naizen bezela ateratzen banau berriz ez den ikusteko modukoa izango eta ez dinat jun nahi bate.»

BERTSOZALBEN AURPEGIAK GOIAN ETA BEHEAN JON SARASUA ETA SEBASTIAN l.l/.ASO.

EBASTIAN LIZASO Itxuria Santo Tomas eguna izan behar zian eta Uztapide zaharrak, gure aitak, Agirrek eta Lazkanok kantatu ornen ziaten. Arruko Nazario deitzen genuen Uztapideren lehengusu bat ere han ornen zegoan saioa entzuten. Saioa bukatu zanean behintzat Lazkanongana arrimatu, lepotik heldu eta han hasi zaiok "Joño!, gure primo zahar honek ondo samar kantatzen dik oraindik, en!?".

"Badauka etorria bai,"Lazkanok. "Lizasok, berriz, Lizasok bizi-bizi kantatzen dik. Bizi-bizi!. Eta Agirre ere, diio! ez zeukak mingain mótela horrek ere." segi Nazariok berriketan.

Harén jarduna ikusita "joño, ni famatzeko txanda oraintxe etorriko dek ba" pentsatu ornen zian Lazkanok.

- Hi berriz lotsan figuraik bate ez daukak eta hoien arten primeran ibiliko haiz - bota ornen zioan besteak.

Uztapide eta Lexoti musean ari ornen hituan.

- Ez dao musik. Hasi!- Lexotik.

Haundira lenengo.

pasadizua

1997 UDA EXD

- Buen pastorgo katedralak teilak aina tanto enbido!- Lexotik.

"Ez,... ez" kontrarioak. Inork ez zuala eduki nahi eta Lexotirentzat enbidoaren tantoa.

Txikira hurrena.

- Udan elbiak aina tanto enbido!- Lexotik berriro ere.

"Paso,... jaso zak!" kontrarioak. Lexotik jaso du berriro tantoa.

Pareen txanda.

- Bai- Lexotik.

- Bai- kontrarioen parejan Uztapidek.

- Gure etxin mila durokok aina tanto enbido!serio-serio Lexotik.

- Ordun paso esan nahiko huan- Uztapide zaharrak.

Mitxelena mutil kozkorra zalá beste bi lagunekin atera ornen huan gabon eskera urte batean. Beste bi lagunek naximentua eraman eta Mitxelenak etxekoei kantatu, hala egin ornen ziaten eguna. Iluntzean, dirua partitzeko garaia iritsi zanean, Mitxelena eta beste biak ez hituan ados jartzen. Berak bakarrik kantatu zuala eta, besteak baino gehiago jaso nahi ornen zian Mitxelenak. Besteek ezetz, hiruren artean berdin partitu behar zalá.

m

Bateonbaten aman galdetzera ere Joan dituk eta hark besteei eman arrazoia. Azkenean behintzat, hirurentzat berdin partituko zizkiaten diru haiek danak.

Hurrengo urtean, hartu naximentua, jarri karretila batean, eta hantxe ¡bilí ornen huan Mitxelena gabon eskean bakar-bakarrik.

UAN JOSÉ EIZMENDI 'LOIDISALETXEII'

Santa eskian baserriz-baserri gabiltzala, nekatuta itxuraz, "paraje aldapia dek hau" Attolak.

Gu bizi geran baserria oso aldapan egon eta "hau ez dek bate, gure etxian sukaldeak ere badik hainbesteko aldapa" esan nioan nik. Grazia egin zioan Attolari eta han jardun zian parrezka tramo haundi baten.

Atsalde baten tabernan gaudela, egun batzuk paseak aurreko hartatik, tipo batek hurbiltzeko keinua egiten zidak beste mahaian. Jartzen nauk ba bere mahaian eta ez nian ezagutzen, baina basoerdi bat atera neretzat gizon hark. Hitz egin diagu hau eta besteaz eta halako batean, aurreko hura nunbaiten entzunda izango zian, nere sukaldeko aldapaz hasten zaidak tipoa.

- H¡, zuen etxean sukaldea aldapan ornen zegok.

- Egongo ez dek ba.- esan nioan.

- Badiat ba nik kezka bat horren inguruan.

- Bota lasai.

- Alegia, ñola moldatzen zeate ba aldapa hortan mahaia jartzeko?

Beste bat polita daña Basarri eta gure zaharrari pasatakua dek. Herria ez zekiat seguru nun zan, baina kontua dek beren bertso saioa bukatutakoan antolatzaileak eman diola Basarriri hark eskatutakoa eta berea zenbat zan galdetutakoan "Basarrik aina", gure zaharrak.

- Baina ñola Basarrik aina?, Basarri Basarri da gero- antolatzaileak.

Gure zaharra artean gaztea ¡zango huan nonbait, eta ordainketetan ari zan harentzat Basarri baino kategoria gutxiagokoa.

- Bai, bai, hori Basarri ¡zango da, baina neri bizimodua horri aina kostatzen zait eta bertsua egitia gehio; ezingoiazu ba gutxio eman - esan ornen zian gure zaharrak.»

m

- Hori oso erreza dek!, -esan nioan- gainkaldeko hankak moztu eta azpikaldekoak bakarrik uzten zizkioau.

- Koño! -tipoak- ondo zeok pentsauta hori- zeharo konforme.

Eta konforme gelditu huan. Injeniero xelebrea ¡zango huan hura ere.

Gabirian gintuan baten gaijartzaileak "zer moduz dabiltza Errezilgo akerrak" puntúa jarri eta "ederki gozatuaz ahuntzari eskerrak" eman nioan erantzuna. Jendeari grazia egin zioan behintzat.

Gogoan diat baita Hernanin izan genuan saio baten Maialenek neroni jarritako gaia. Inoiz entzun dedan xeiebreena izango dek: "Idiak potrotako minik ez".

Ni behintzat xixko gelditu ninduan, zer esan ez nekiala.

Bertsotara joateko deitu nindutean behin Martiarenatik eta haiek Herriko Taberna esan eta nik Herriko Etxea entenitu. Hala, Joan nauk Martiarenara eta ez nian Herriko Etxea topatzea lortzen. Hasi nauk galdezka eta galdezka Herriko Etxea nun dan baina danak erdaldunak eta inork arrastorik ematen ez. Laugarren bati Herriko Etxea

efc pasadizua

1997 UDA g 2

non dan galdetu eta hark "no entiendo en vasco" erantzun zidanean behintzat atrebitu nauk azkenen erdaraz ere,"¿ La casa del pueblo donde esta?". Hala ba esplikatu zidaan handik eta hemendik jo behar nuala, eta abiatu ninduan hark esandako lekutik. Eskerrak bidean Lazkano topatu nuala, bestela han nindoan ni Felipiton lagunengana bertsotara, sinistuta, arraioa!»

ON LOPATEGI Hainbat urtetan Bizkaia eta Gipuzkoan zehar pentsu saltzen ibilitakoa naiz ni. Bailara batera Joan, baserri mordo bat bisitatu eta etxekoekin tratua egitearena izaten zen nere eguneroko martxa.

Lan horretan loseba Arregi berriatuarra nuen sozio, eta guk tratuak egin ondorenean kamioi bat bidaltzen zuen enpresak pentsua banatzera. Normalean bakoitza zegokion zonan ibiltzen zen, baina granja haundietara joateko elkarrekin egiten genuen.

Elkarrekin joatekotan Markinako kooperatiban egiten genuen biltzeko zita, eta egun hartan ere halaxe egin genuen. Joan nintzen koperatibara, topatu nuen laguna, eta bertako eginbeharrak egin ondoren

plazara Joan ginen kotxe bila biok han utzi genuen eta. Bere kotxea izan edo nerea izan, bi zitroen 2CV ziren biak, edozein jartzen zen bolantean. Okasio hartan ni jarri nintzen eta bera ondoan, eta hala abiatu ginen plazatik.

Egun hartarako Gipuzkoako lauzpabost granja bisitatzeko idea geneukan eta han gindoazen "honek azkenekoan gutxiago hartu zian eta harek..."bidean aurrera. Kotxeak bolantea gogor xamar zuen eta Ondarroako zubia Mulrikurantz hartu eran "ez al dauka honek bolantea gogor xamar? "komentatu nion Arregiri. "Heuk jakingo dok'erantzun zidan berak.

Elkarri begiratu, kotxeari buelta eman, eta korrika Markinara bueltan. Plazan zegoen bere kotxea eta baita nerea ere. Ondarroan komentario hori egin ez banu Gipuzkoa guztian zehar ibiliko ginen beste hirugarren baten kotxearekin, ni Arregirena zelakoan eta Arregi nerea zelakoan.

AZKOITIKO AMONA BATEK. Egun batean, nere pentsu saltzaile lan horretan nenbilela baita, Elgoibartik Azkarate igo, eta beherakoan, Azkoiti aldera Aldezabal izeneko baserri batean gelditu nintzen. Baziren bi urte hamabostean behin bertara azaltzen nintzela eta etxekoak ezagunak nituen ordurako. Sukaldean egin nuen egotalditxoa, hizketaldea e.a., eta kanporakoan bertako amonak lagundu ninduen ateraino.

1997 UDA ES

Agurtu aurretik, besotik heldu eta halaxe esan zidan irribarretsu: - Zuk ikasiko dezu euskeraz, asko saiatzen zera eta.

Ni gipuzkeraz ondo egiten nuelakoan nengoen, baina itxura danez azkoitieraz ez nekien hainbeste.

Grazi haundia egin zidan.Âť

EGORIO LARRAĂ‘AGA 'MAĂ‘UKORTA' Azpillaga eta biok Apozagara Joan gaituk herri afari batera, eta ardizarra jan eta dantza egin, egin ditiagu jesukristonak gaizeko laurak arte.

Bete-bete eginda bagoazek bidean behera kotxearekin eta han ikusten diagu aurrean, berrogei bat metrora edo, ertzainen alkoholemia. "Zer dek hori, akzidente bat edo?" Azpillagak, eta "ez, hori alkoholemia dek". Bra! eskufrenoari eman eta buelta, ertzainei ihesi.

Ertzainak konturatu eta gainera etorri dituk.

- Jakin daiteke zergaitik gu ikusi eta ihes egiten dezuen?.

1^1 •

4

MHHBHH

¡^•TVK

*

'á

MANUKOR TA, BERE BASERRIKO ATKAN. ETA MENDIZABAI. DAN IZAN.

Azpillaga txofer eta ni ondoan. Azpillaga ixi-ixilik.

- Nik hitzegin dezaket?- esan nion ertzain horri.

- Ba¡, egin zak nahi badek.

- Ba guk ez dugu ¡kusi ertzainik eta argirik ere ez. Hor goian txamarra utzi dut ahaztuta eta horren bila egin dugu buelta. Guk ez dugu ezer ikusi.

Ez zian sinistu.

- Mañu, Mañu. Guk sinesteko haundiegia duk hori eh!; baina behinguagatik jun begien bistatik; eta gehiago ez izan horrelako deskuidorik, guk eraman egingo haugu eta.

SITAJAK. Le Artibai maila txapelketa baten finala huan Mendaxan. Giro ikusgarria, frontoi guztia jendez bete-bete eginda, eta organizazioa ere ona, bertsolarien andamioa lore pilo haundi batekin oso dotore jarrita zegoan behintzat. Egin genian geure saioa, eta bukatu ondorenean lehen ibilitako talde guztiak, herrika egiten baitzan txapelketa, andamioara igo hituan jendearen txalo artean despedida modura. Jende hura guztia igotakoan, ordea, hasi dek andamioa haruntz eta honuntz balantzaka eta brau! lurrera jende eta guzti.

Halako zutikako tabloi haundi bat zegoan eta neri ikutu eginaz pasa huan. Hura ikusita hala esan zian halako gazte tontolo batek:

pasadizua

- Aldizka bizkar okerra izateak ere balio izaten dik, zuzena izanaz gero tabloiak buru-buruan joko zian.

KAZUELAKADA EDER BAT ZOPAKIN BETE-BETE )A. Orixe saio bat huan Añorgan eta Narbaiza, anaia eta hirurok Joan gintuan animoso. Gu animoso bai, baina gauzak okertu egin hituan. Hamaiketakoa egitera taberna batera sartu eta bezperan ETAko bat hil zutelako saioa suspenditu egin zela enteratu gintuan lehenengo; eta saioa ez zegoanez Donostian egunpasa egiteko hizketan ari ginala kriston trumoia hasi. "Alperrik etorri gaituk" esaten zian Narbaizak. Azkenerako behintzat etxera bueltatzea erabaki genian, baina behin tabernara sartuaz gero ezin ezer hartu gabe aldegin eta tripakiak eskatu genitian. Ederrak zeudean.

Komunera ere Joan ninduan eta bueltan etorritako garaian kazuelaka eder bat zopakin bete-bete eginda.

- Mekauen, hauek dituk janariak hauek. Ez gaituk alperrik etorri Juan Mari. Errezeta eskatuko zioat etxekoandreari Bizkaia alde hartan ere horrela jartzeko, janariak onak eta ugariak hauek dituk eta.- esan nioan Narbaizari.

Eta hórrela animatu gintuan berriro zopa eder hura janaz.»

w> KEL MENDIZABAL

ere juntatzen gaituk, hura han egoten baita artzain.

Elkarrekin juntatu ginen hoietako batean, hor ari huan Begiristain Goiburu eta bioi bere eguneroko martxa esplikatzen.

-... goizeko seietan jaiki, ardiei buelta bat eman, gosaldu, eta ohera berriro. Eguerdi aldea jaiki eta txabola ondon eoten nauk denborapasa. Bazkaldu eta siesta...

- Orduan lo ere egiten dek- moztu nioan.

- Bai... egunen hamazazpi bat ordu edo egingo ditiat nik- bota zian Begiristainek.

Goiburu ere han zegoan eta grazia egin Begiristainek esandakoak: - Hamazazpi ordu, Jesús!, oinez ibiltzen ahazteko aina ere bada ba hori.

Momentu polita izan huan.

GOARTZIBILEN FOTOGRAFÍA. Ilunduta dagoenekoz, Debako bertso saio batera goaztek kotxean. Begiristain txofer, Olalde kopiloto eta ni atzeko asientuan jarrita berriketa batean hirurok.

Bidean lasai-lasai goatzela han ikusi diagu goartzibilen kontrol bat kamio ertzean. Ahaztu zaiguk geure berriketa. Ez zigutek altorik ematen, baina beren parean pasatzerakoan, hirurok mutu, zapla!, flash baten argia. Belozidadea kontrolatzeko orain radarrak ateratzen dituan fotografia horitako bat.

- Mekauen h¡! -saltatu nian nik- fotografié atea zigutek!

- Aiba diez! -aztoratu huan Olalde ere- baina nolatan?!. Baina geldi-geldi hijon ba! Zinkuentan hoa ba!

Begiristainen erantzuna, bolanteari lasai-lasai helduta, ederra dek: - Geldi-geldi, hoixe!, errezago aterako zien hórrela.

APAIZA ATASKAUTA. Labaienen bertako neska kirolari baten omenaldia huan. Meza izan huan eta meza ondorenen arku dantza eta lore eskaintza egin ziatean. Apaiza ari huan presentazio lanak egiten eta bertsolarioi tokatu zitzaigunean han hasi dek izugarri dotore: - Hemen daukagu Andooni Egaaña!; bertsolari haunndia, Euskal HerrikoTxapeeelduna!.

Pías, pías, pías, pías jendeak.

- Eta bere ondoan, Miikel MeendizabaL.-txape-

LO ETA LO. Goiburu ere bastante artista ona dek hizketan. Urtero udan egunpasa joaten nauk harekin Aralarrera eta jeneralean egun hortan Begiristainekin Efl

iNAKI M I M A . ADARRAJOT/.KKO IM.ANKAN.

jartzalleak ezingo zalá etorri, eztarritik izurratuta zegoala eta. Hala ba, saioaren ordua ere galnean, gaijartzailea etxetlo galen bila pasa, gaijartzailea geure artean sorteoz aukeratu eta Begiristainik gabe Joan gaituk Iruna.

"Ze demonio pasa ote zaiok Begiristaini?!?"...

Handik astebetera enteratu gintuan, berak kontatuta.

Lazkaotik etxera zihoala autoestopen zegoan mutll bat ikusl dik kamio baztarren goizeko bostak alde hortan. Nahikoa nolabait ornen zegoan, zutik ere justu antxean, eta pentsatu ornen zian bere artean: "Kauen zotz!, hau hemen utziko badet hurrena datorren automobilen batek jo ta bota eingo dik igual eta baezpare hartu ein beharko dit". Hórrela ba, heldu ziok eta sartu dik kotxean, eta ez egunon eta ez gabon, ez ornen zioan ezer esan.

Bidean zihoatzela hitz egiten ornen zioan berak, "ze, ze pasau dek gaur gauen?","beirau zak, zerua ikusgarri zeok" eta hola, eta besteak ezta kasorik ere, asientuan lo. Hala, Ataunen Aia hartzeko bidegurutzera ailegatu zanean "bueno h¡, nik etzekiat nungoa haizen baina nik hemendik jun behar diat etxea" esan ziok eta besteak ni kaso. Eman zizkiok astindu batzuk eta "h¡ nungoa haiz?" berrize.

"Ni Etxarrikoa" azkenen ere besteak. "Mekauen, hau da markea hau, hemen uzten badet ere len

lik ez ordea eta seko ataskatuta gelditu apaiza-...Mikel Mendizabal...

Neuk lagundu nioan bukatzen.

- Buruan ¡lea baduna.

Jendeari egin zioan behintzat grazi pixka bat.»

ti ÑAKIMURUA Lazkaon gintuan, San Prudentziotako jaietan. Duela hamabost bat urte izango dek hau. Ataría izan genian ezagun batzurekin eta gustura genbiltzean batera eta bestera, parrandan, baina noizpait ere akordatu gintuan hurrengo goizean Irunen bertso saioa genuala, eta Iruna elkarrekin joateko goizeko hamarretan Etxezortune aurrean zitatu ondoren erretiroa egin genian.

Hurrengo goizean han giaudek danak Etxezortune aurrean. Hamarrak ondo pasata eta Begiristainen zain. Bezperan gurekin batera abiatu huan etxeruntz baina gizona azaltzen ez, eta garai hartan gainera ez zian telefonorik eta ez zegoan hari hotsegiterik, zain egon behar. Eta azaltzen ez eta azaltzen ez, bere zain geundela jakiten diagu gai-

alera* eta pasada

m

hartu deรกn motibo berdina..." pentsatu omen zian.

Hartu eta Etxarrira. Etxarriko plazara ailegatu,"hi, allau gaituk!", mutila hantxe utzi, eta bazetorrek etxera berriz. Eta oraingoan iritsi huan behintzat.

Artean ohetik jaiki gabe dagola, goizeko bederatziak aldean, Unanuako gazte komisiokok etorri zaizkiok etxera.

- Hi, ba gaur festak dizkiau herrin, ta joe, pasa zaiguk ba bertsolariri esateko bat geldituta bazeoan baino ahaztu edo gaizki ulertu edo etzekiau zer pasau dan eta etzeukeau bate bertsolaririk. Eta pentsatu diau... hi jungo bahitz...

Ataundarrak dezente joaten dituk testara Etxarri aldera eta handik ezagutuko zien.

- Mekauen, baina nik Iruna jun beharra zeukat gaur goizen.

- Hi, baina joe... bate bertsolaririk gabe eta bakik ze testa pobrea geldituko dan eta...- kriston pelmadea gazteen komisioko hoiek.

Egon omen huan pentsatzen eta azkenen pentsatu omen zian "Jo, Irunen sei bertsolari eta Unanuan batez, ez dek ba justue hori ere". Eta, hala kontatzen dik berak behintzat, horregatik Joan omen huan gazte komisiokoekin Unanuara gurekin Iruna etorri beharrean.

Hala, bakar-bakarrik kantatu zian Unanuako plazan goizean, bazkalondoan eta arratsaldean. Hi1997 UDA

ru saio egin zitian bakarrik. Unanuakoak oraindik ere akordatzen dituk, "honek zauzkek potrok!" esaten ditek harรก elkarrekin joaten garen bakoitzean.

Gainera bukatu zuanean komisiokoek txapela pasa, eta bertsolaritzatik sekula jaso duan diru pilarik haundiena orduantxe jaso omen zian. "Txapela bete txanpon!".

Eta gu Irunen beragatik kezkatan.

Abuztuaren 16a eta Arantzan gintuan Sebastian eta biok. Abuztuaren 16 hori egun haundia izaten dek han, eta bertsotan etengabeko jarduna. Goizean plazan, bazkalondon eskola zaharrean, arratsaldean plazan berriro, eta afaltzen geldituaz gero baita afalondoan ere. Broma eta umorea ere bertsoa bezainbat. Kriston juergak izaten ditiagu.

Urte hartan bada, ari gintuan bazkaltzen eta komunera buelta bat egin diat nik. Han zeudenekin kontu batzuk esan eta bueltan natorrela, brilloa edo ikusita, konturatu ninduan Sebastian kabroi horrek, bero ere bero zegoan, ura bota zidala silla ipurdian.

Kauen sos, honek, kabroi honek orain ere jugadea intziak ba... eta bertara iristerakoan, nerean eseri beharrean, tak, ondokoan eseri ninduan. Ni ondokoarekin kontuk esaten eta Sebastian -etorri hai honuntzal- eta nik ezta kasorik ere. Inguruko guztiak

m

.'•""->

LVi

ere Sebastianekin alkar hartuta zeudean, ni nerean noiz eseriko begira juerga baten.

Bazkari hortan bertako jendea aritzen dek serbitzen, ezagunak danak, eta tartean bazeok neska bat, Lurdes, kriston saladea daña, eundoko garboa duana. Pasa huan ba gu geunden alderditik eta deitu egin nioan.

- Aizu, Lurdes!, Lurdes! Bai, etorri pixkaten!

Gauza bat esan nahi dizugu, eseri hemen; bai gure ondon.

Ra! eseri huan.

-Ze? - Ba Sebastian ari zitzaizun hoska eta ez zenion kasorik egiten. -nik harén aitzakia; gezurra baina- Galdeiozu berari...

Egin zetik hamar segundo, hogei, eta Sebastianek bosgarren hitza esaterako, rau!, derrepente baten altxau dek sillatik ipurdia busti-busti eginda.

Mekaben zotz!, badakik nafarrak nolakok dien, mekaben!, harén errosarioa, joode!. Bueno, harek ez zian bi segundo tardatu. Sartu dek sukaldean eta hor zetorrek balde batekin. Brau!. Sebastian korrika irten huan, baina alperrik, bete-betean harrapatu zian baldekada urarekin.

Egundoko parrek egin genitian. Sebastian blai eginda zeoan, baina beste inor ez huan busti. Parre!. Klaro, hura paren jarriezkeo etzeoan handik

rteraUSetaP***»»

inundik pasatzerik.

Han ibili huan Sebastian 'Sekretario' deitzen diogun mutil baten alkandora jantzi, bestea lehortzen utzi eguzkitan eta holako komeritan. Kriston juerga izan genian.»

HJ UAN MARI NARBAIZA ARRAIXAK. Etxeberriarena edo, omenaldi egun bat gertatu huan eta Egileor, honen seme Koldo eta hirurok bertara Joan gintuan Donostiara. Omenaldia bukatutakoan Buena Vistara Joan behar genian bazkaltzera, eta kalean goazela, Koldok zeramaan kotxea, hor esaten ziok aitak semeari: - Hi!, hemen hartzak eskubira.

Besteak kasorik ez.

EE

- Hemen, hemen!. Hartuik eskubira.

- Aita, hor raia kontinua dao.

Holan bukatu huan hori, baina gero, bueltakoan autopistan goazela, kotxe berria zuenez Koldori gustura al zebilen galdetu nionean semeak ezer esan orduko honela bota zioan aitak atzetik: - Ibiliko ez da ba ondo, honela zainduaz gero baita beste batzuk ere. Ñola zaindu gainera!, arralxak zapaldu gabe ibiltzen dok hau.

Eguerdian pasatakoa gau partean errematatu alegia.

Holako salida asko ditik Egileorrek.

KOBRATUKO-EZ KOBRATUKO. Taberna kozkor bat zeukaat Eibarren, eta duela urtebete edo, Azpillaga eta Román Akelar etorri hituan ¡gande iluntze baten.

Hementxe baxoerdi bat hizketan ari garela, eta beste bat hurrena. Gure andreak tripaki batzuk ere atera zitian pixka bat pikatzeko eta berriketan ari ginela gustura jan genitian haiek ere. Bukatu genuenean ea zenbat zan Azpillagak. Ez genuela ezer behar.

Azpillagak kobratzeko eta nik ezetz, kaskagortuta biak.

- La ostra h¡ kobrau zak, ez baek kobratzen ez gaituk gehio etorriko eta.

Romanek jarri zioan umore puntúa.

- Je, kobrau ezkeo orduantxe bai gu ez etorri.»

1997 UDA U3

JESUKRISTO. Behin Iturriotzen bertso bazkari bat izan genian eta tartean bazegoan Jesukristo deitzen zioten amezketar mutil zahar bat ere. Ordurarte ez nian ezagutzen baina ordutik ez zaidak ahaztuko ez.

Bazkalondoan bertsotan ari gerala han hasi dek Jesukristo hori besoak altzata builan. Bastante latoso jarri huan gainera. Berak ere ez zekian zer keja ote zuan baina ez huan ixlltzen inola.

Okasioak hala eskatzen zlan eta hasi gaituk katxondeoan kristonak esaten Jesukristo horrl: Jesukristoren tabarrarekin aspertuta gaudela, lehen hil zanean plztu zalá baina guk akatutakoan ez dala piztuko... eta baita haundiagoak ere. Katxondeoan.

Hala eta hola jardun diagu eta bertso saioa ere bukatu diagu nolzpait, baina ez huan hor bukatu Jesukristoren asuntoa. Irteterakoan senar-emazte edadetu batzuk gure zain genitian atean eta amona bastante haserre. "Zuek, zuek" esaten zlguk, neri jertsetlk helduta gainera, bastante fuerte helduta,

"zuek ez erlijioik eta ez ezer". Itxura danez, ez ziatean jesukristo hori ezagutzen eta ez ziaten entenitu hari ari ginala. Amona nere jertseari tiraka, "zuek ez dezue lotsaik!", zeharo haserre zegoan.

Saiatu gintuan hari jardun ginala eta hari esaten geniola esplikatzen, baina hala ere ez zian bat ere aurpegi onik jartzen. "Lasai amona, builaka ari zan gizon harri Jesukristo deitzen baitiote eta hari ari ginan", eta amonak ezetz, ez genuela lotsarik... .

Azkenen behintzat ez zekiat zeharo kontentu gelditu zan, baina soltatu ninduan behintzat eta aldegin genian handik. Ez ziatean parre gutxi egin lagunek nere lepotik "hereje!" eta holakoak esaten.

tozela Legorreta aldean, kotxeko korrea eten eta han gelditu gintuan kamio baztarren piloto danak piztuta. Denbora dezente egin genian norbait gelditu eta hark abisatuta Tolosako grúa kotxearen bila etorri arte. Kamioi batera igo behar ¡zan ginian etxera bueltatzeko. Aberi hark ordea ez zian gure umore ona zapuztu eta hala esaten zian Lizarretak kamionean gindoszela: - Guk genun nahia bikoiztu egin dek. Kopa baten bila Joan gaítuk kotxearekin eta bi kopakin gatoztik kamion batean.

DANBARRATEKOA. Orain bi urte Ordizian egin zen txapelketako saio batean Maialen ari huan kartzelako gaia kantatzen eta Lizarreta eta biok elkarren ondoan eserita jendartean hari entzuten. Kumunetik buelta eginda edo bazetorrean aitona bat eta sila tartean sartzerakoan kriston danbarratekoa hartu zian. Aitonaren erorikoarekin sustatu egingo huan Maialen, ixildu egin huan behintzat bertsoaren erdian.

- Zarata hori ez dek earra kantatzen ari danantzat- esan zian Lizarretak ondotik.

- Eroi danantzat txarragoa - erantzun nioan nik.

Biak parrezka hasi gintuan eta aldamenekoek pentsatzen ziaten erorikoagatik ari ginala baina gu geure ateraldiarekin ari gintuan.»

NAHIA BIKOIZTUA. Bernardo Azpillaga, Lizarreta eta hirurok urtero kotxe berean joaten gintuan Gabiriako saiora. Bosgarren urtean gertatu gintuan elkarrekin gindoazela eta aurreko lauretan gaueko bertsorik onenaren kopa neuk jaso izan nuanez honuntzakoan gaur ere kopa bat etorriko dek ba", esaten genian geure artean umore onez.

Kasualitatea, Bernardo Azpillagak lehenbiziko saria eta nik beti bezela bertsorik onenaren saria irabaztea gertatu huan urte hartan. Gu gustura.

Lazkaoko festak hituan eta han ibili gintuan gure sariak ondo ospatzen.

Dana ezin ondo atera ordea eta honuntza gen-

pasadizua

EQ

NJEL MARI PEÑAGARIKANO ¡RUTERO. Aditzera badut, eta ezagutu nituen baita, beti xurrutean ibiltzen ziren batzuk. Hiru ziren, beti elkarrekin eta beti baxoerditan: Zunzunegi, Zubiria eta Zurutuza. Badakizute zer ezizen jarri zieten?

'Las tres ZZZ'.

doazen Ion Sarasua eta biok. Halako batean, harritzekoa bada ere, estutu egin zen Jon. Galtzetako patrikak, alkandorarenak, zirenak eta ez zirenak miratu zituen "aiba dio!" esan eta esan. "Zer dek?" galdetu nion, "betaurrekoak galdu ditiat, dio!". Harén estuasuna!

- Jarrita dauzkak eta!.

Bi eskuak aurpegira eraman, antiojuak ikutu, eta "a bai".

Barre egiteko eguna ez bazen ere orduan egin genuen. Sarasua da despistatua.

TOURMALET MITIKOA, ENVALIRA ETA SAINT í. Urtero-urtero hor izaten gara Tourrean, eta urte batean behintzat Tourmalet mitikoa gainditu genuen, eta baita Envalira, Saint Lary eta beste batzuk ere. Egun batzuk igaro eta etxera abiatzerakoan hala zioen Sarasuak: - Norbaitek galdetuta ere, zein mendi igo ditugu?

Ez zen oroitu ere egiten.

JA. Badajozera eraman ninduten soldaduska egitera, eta extremeño haiei oso zaila egiten zitzaien ñire abizena ahoskatzea. Karteroak behin hala galdetu zidan: - Tú eres... el apellido ese, ¿no?.

Halako zerbait gertatu zitzaidan 'Sarasola' Anoetako sagardotegian ere. Sasi bertsolari batek Peñagarikano oinarekin bukatu nahi zuen bertsoa eta han hasi zen besoak zabalduta "Peña...!" baina "...marikorena" bukatu.

1. Mitxelena bertsolana bizi zeneko kontuak dirá. Agirre, Lopategi, Lazkano eta bostok 'Atamitxe'-ra Joan ginen mokadu bat egitera. Denok elkar agurtu ondoren regimenarekin zer moduz zen galdetu zion Lazkanok, eta eskuarekin

. lazko apirila zen, larunbat arratsaldea, hain zuzen ere Joseba Jaka zenaren errauts zabaltzea Beunda deritzon Aizkorripeko mendian. Haize handia zebilen eta elkarrekin gin-

ES

I'KÑACJARIKANO TERTULIAN ETA ESKUBITARA HERTSOZAI.EEN AURPEG1AK.

tripa ¡gurtziaz honela esan zion Mitxelenak: - Sei kilo galdu ditit.

Eta Lazkanok: - Hori zer dek ba hiretzat, komunera joanaldi bat.

GAITZAK. Behin sendagileen esaera zahar bat ari ginen komentatzen kuadrilan, zaharrentzat hiru C zirela gaitz txarrenak: catarro, caída eta cagalera.

- Laugarrena ez dek hobea: Cáncer- esan zuen kuadrilako batek.

Eta besteak: - Okerrena bosgarrena: Caja.

AJAK. 1991kako Gipuzkoako txapelketa ondorena zen, Gabon eguna hain zuzen ere. Berriz halako garaipenik ez nuela izango eta angulak eraman nituen ospatzeko. Txapelketak behar zirela eta ez zirela eztabaida asko izan zen garai hartan. Eta hola, angulak jaten ari ginela honela bota zuen bat-batean gure anaia Joxuxek: - Zeinek esan du txapelketarík ez déla behar, datorren urtean Leitzan jarri hadi bizitzen eta Nafarroakoa irabaztak.

AITAK. Bastante grazi egin zidan behin aitak esandako batek.

1997 UDA E 2

eta pasadía»

Sekulako parranda eginda joan nintzen etxera, eta ez nuen aurpegi ederra izango. Begira-begira jarri eta gure aita zanak honelaxe esan zidan: - Moteil, oaintxe esaten ere aspertu nauk, eta ez diat berriz esango, amak bazkaria emango dik, arropak garbitu ere bai, baina lo, lo heorrek ein beharko dek.

TELLERIAREN LANAK Muruak telefonoz dei egin zidan, eta zer moduz galdetu ondoren honela erantzun nion: - Lan eta lan moteil, Telleriak esaten dik ba bi gizonen lanak egiten dituela, ba ni hiru gizonen lanarekin nabilek.

Eta Muruak: - Telleriak bi gizonen lanak egiten dituela? Bixkiak enkargatu zituenean izango huen hori.

DAGO. Sarasuaren urtebetetze eguna zen, 31 urte egin zituen eguna. Zorionak emateko asmotan deitu nion, eta neska lagunarekin mendira Joan zela eta geroxeago deitzeko esan zidaten.

Deitu nion eta zoriondu ondoren hórrela galdetu nion: - Amaiari eskutik helduta ibili al haiz?

Bera zer erantzungo duda-mudatan.

- Ba..., bai, zer ba?

Eta hola Sarasuaren adina galdetu zidan, gero Lizasorena, eta gero nerea.

- ¿Cómo, Lizaso y tú de la misma edad? Si parece tu padre.

Xebastian ere hantxe zen eta dezenteko grazia egin zigun, batik bat niri.

- Esaiok hoitamaika daukala eskutik.

1986koTxapelketaNagusia zen eta Tolosan ziren final erdiak. Azken orduan Txomin Garmendiaren lekua bete behar izan zuen Olaldek, eta honako bertsoa bota zuen agurrean:

STELLANO. Euskadiko Itzulian Xebastian antolakuntza lanetan íbiltzen da, mikrotik abixuak pasatzen. Urte batean behintzat jende guztia karreterara irtenda, txirrindulariak ere gainean, eta antolatzaileek bidea jendez garbitzeko agindua pasa zioten. Mikroa hartu eta lehenengo euskeraz pasa du abixua Xebastianek: - Mesedez, bidea garbi utzi ezazue.

Gero erderaz: - Por favor, limpien la calzada.

Txomin Garmendia gaixorik dago ta neretzat alderdia, nik ondo dakit hura entzuteko pozik zegola jendia, ai entzulea gauzak batzutan holaxe gertatzen dia, aleginduko naiz ordezkatzen Berrobiko izar haundia.

Bukaera entzundakoan halaxe bota zuen batbatean gure anaia Jexuxek: - Berrobiko ilargia esan izan balu...

J

0A. Xebastianek badu seme bat Beñat izenekoa, eta bertsolari mordo bat harexetaz ari ginen "horixe mutil ederra" batak eta "noblea gainera" besteak.

Sarasuak ere baju-bajutik bota zuen berea.

- Aita normal baten semea ematen dik.

Kriston parrak egin genituen.

BERTSOLARIEN ADINA. 'Hitzetik hortzera' puri-purian zegoeneko kontuak dira hauek. Anoetan emakume batek agurtu ninduen, ezaguna baina euskaraz ez dakiena, eta hala esan zidan: - Vaya la que me habéis armado en casa, cualqueira les quita los versos a mis chavales, entre Sarasua, tú y Lizaso les habéis vuelto locos.

PANADERA. Nik neronenak kontatzea ez da igual

ES

SARASUAAMURIZAREKIN.

oso elegantea, baina Sarasuari kriston grazia egin zion eta kontatu egingo det.

Bertso saio bat egin aurretik Tolosako 'Lizardi' elkartean afaltzen ari ginela, andregai kontutan elkarri zirika eta honela esan nion Jexux Muruari: - Esaera dek gizona ez dala ogiz bakarrik bizi, baina hik bazpare andregaia panadera hartu dek...»

ON SARASUA 86ko finala ¡zango huen, hemeretzi urte juxturekin sartu ninduan ni, juxtu-juxtu. Han geundean finalista danak belodromoaren atzeko atetik, bertsolarien atetik, sartu zain. Sartu dek Sebastian, sartu dek Andoni, sartu dek Anjel Mari... eta ni sartzera noala "tu chaval!" ateko Guarda Juraduak. Besotik fuerte heldu eta ez zidaan utzi nahi pasatzen, mutiko hau zer arraio ote zetorrek honera pentsatu zian nunbait.

Beste danak katxondeoan, Guarda Juradua konbentzitzeko "este chaval viene con nosotros", "deja pasar al pequeño" eta hola. Nik ez nian bat ere parregurerik, oso fuerte heltzen zidaan besotik astakirten hark.

pasadizua

1997 UDA EJ]

Azkenerako konbentzitu huen behintzat; kantatu ahal izan nian behintzat nere lehenengo final hura.

Elizondon saio bat egin eta hurrengo egunean Herri Urrats-ean kantatu beharra genian, eta ni askotan bezala karneta ahaztuta. Karnetik gabe ez zidatela pasatzen utziko eta kantatzera derrigor pasa beharra, nahikoa preokupauta nengoan.

Zer egingo eta zer egingo, azkenerako behintzat Elizondoko bertso saioko kartela hartu eta Polizia kartelarekin konbentzitzeko idearekin jarri gaituk bidean. Kotxean Egaña, Sebastian eta Muruarekin nindoanez, karnetik gabe zegoana, neroni, kartelean beste hirurekin batera azaltzen zan Ion Sarasua hori nintzala edo holako tontakeria bat esateko asmoarekin. Hola, poltsikoan kartela dobla-dobla eginda nuala Joan ninduan mugaraino.

Suerte haundia izan genian. Ez zigutean bat ere eskatu.»

OKIN SOROZABAL )XEREN PURRUSTA HOIETAKO BAT. Behin Lazkao Txiki eta José Lizaso Zizurlkilgo auzo batera kanta-

JOKINSOROZABAI.AITORMKNDII.l ZKRI-.KIN.

- Hori hildakoei botika ematea bezela dek.- serio-serio.

Hantxe lehertu gintuan ondoan geundenok; ezin parreari eutsi. Joxek ez zian bekain bat ere mugitu.

Artista duk Joxe Lizaso.

tzera biak Joan beharra gertatu huan. Ez zekiat zer pasa zitzaion Lazkao Txikiri, baina despistatu huan behintzat nolabait eta bat ere ez zuan Joan. Hórrela ba, kunplitu egin behar eta bakar-bakarrik egin behar izan zitian Jose Lizasok bazkalondo eta arratsaldeko saioa.

Handik astebetera edo, beste sei bat bertsolarirekin, batera tokatu dituk biak eta han ari huan tablatuan Lazkao Txiki Jose Lizasori esplikazioak ematen.

- Jo barka zak, ahaztu ein zitzaian seko... nik enian hiretzat holako zeaik uzteko intentzioik, barka zak...

Besteak ez zioan kasorik egiten. Lasai bere puruarekin. Muturra jaso ere egin gabe. Eta berriz.

- Jo. barka zak, antolatzailei deitu beharko ziet, deitu beharko ziet barkazioa eskatzeko... nik enian propio ein eta igual galzki pentsatzen aiko dltuk nerekatik eta...

Jose Lizaso lurrera begira, serio-seno, tira puruari eta kea bota, tira puruari eta kea bota. Ez zian hitzik egiten eta segi berriz ere Lazkao Txiki bere rolloarekin.

-... nik enian inor mindu nahi ta halakotan eskertu eiten dek barkazioa eskatzea ta deitu beharko ziet...

Halako batean, bestea berriro barkazio eske, kendu dik purua ezpainetatik eta zapla!.

1997 UDA

ARDO EPELA. Ordutik hona badituk dozena bat urte; ni bertsotan hasi berria orduan. Kutxak urtero Arantzazura egunpasa antolatzen zian jubilatuentzat.

Kriston montajea, hamabost hogei autobús bai. Jubilatuentzat testa pixka bat jartzeko trikitilari eta bertsolariak ere sartu ohi zitiaten programan, eta urte hartan Sarasua, Anatx eta hiruroi tokatu zitzaiguan.

Kotxea zuen bakarra Anatx huan, 2CV zahar bat atzean bat ere asienturik gabekoa. Hernanitik irten, Ion Orion hartu eta tur-tur-tur-tur, behera trotean baina goruntza larri samar, Arantzazura.

Iritsi gaituk behintzat azkenean Arantzazuko autobús tartera eta han ikusten diagu Kutxakoen kuadrilla bat oso elegante eta oso kunplituk autobusetatik jaisten zirenei harrera egiten. Kaixo, egunon, bostekoak. Kaixo, egun ona izan dezazuela, bostekoak.

Denak trajeaturik, korbata eta zapata berriekin.

Korbata gorridun batek, antolaketaren arduraduna ¡zango huan seguraski, 'hauek Oriotik datoz, hauek Gernikatik datoz' esplikatzen ziean besteei; eta hauek, ¡txuragatik, nahiko jefe haundiak izan be-

EE

M1U.AN TK1XERIA BLANCAREKIN. MURUAREN EMAZTEAREKIN.

har ziaten, goreneko gabinete zentralen batekoak gutxienez.

Kaixo, egunon, bostekoak berriz ere. Kriston protokoloa.

Halako batean konturatu dituk iritsi garela eta gerturatu dituk gugana ere. Eskua eman elkar agurtu eta hasi dek korbata gorriduna bere esplikazioarekin.

- Hauek bertsolariak dirá, laz jubilatuek oso ondo pasa zuten beraiekin eta aurten ere deitu diegu. lazereetorri ziran...

Bertan izana huan Anatx aurreko urtean, eta Kutxakoak hori esan bezain pronto ez ziok ba saltatzen...

- Bai, hemen ginan bai, iaz ere etorri ginan gu, eta Cajahorroseko alu hauek ba al dakizu ze eintzuten guk gutxio edateatik?!?, ba ardo epela jarri.

Adiós protokolo guztiei eta parre denok gogotik.»

LAN TELLERIA Behin, Anjel Mari Peñagarikano eta biok Zizurkila Joan gintuan bertso saio bat egitera, eta plazara Joan aurretik bertako ostatuan gelditu gintuan .

1997 UDA Q3

bazkaltzen.

Orain bertsozale elkarteko idazkaria den Koldo Tapia ere han zegoan, zizurkildarra dek izan ere, eta gosaltzen ari ginala pezetak dolarrarekiko duen galera ari huan guri esplikatzen ohizkoa duen diplomaziaz. Dolar kontu horietan oso murgilduta geundela etorri huan tabernako zerbitzaria, neska bat.

- Postrerako ezer nahi al dezue?- esan ziguan.

Eta Koldo Tapiak, ari ginen haritik jarraituaz, serio-serio: - Dolarrik ba al daukazu?.

- Ba galdetuko det, itxoin pixkaten.

Joan huan neska hori sukaldera eta gu han, burua nun sartu ez genekiela. Halako batean etxekoandrea ere etorri zaiguk.

- Baina ze ein diozua neska horri?.

- Ze ba?.

- Postretako dolarrik ba al deun galdetu dit.

- Bueno, ez, dolar kontuan ari ginen eta, horregatik galdetu diogu.

- Eske lotsatu eta korrika baten aldegin du goiko kuartora edo ez dakit ñora...

Ataungo Bittor-enean jubilatu bazkari batean berarekin bertsotan egitera joaterik ba ote nuen deitu

zidaan telefonoz Begiristainek ¡gande goiz batez. Libre nengoan, baina hankan min hartu berria, lau bat puntu eta benda, eta ez nian gogo haundirik. Begiristainek ordea insistitu egin zian eta baiezkoa eman nioan azkenean.

Egin genian ba biok bertso saioa, eta bukatutakoan, Alegian kale-beran egiten dan festa batera Joan nahi zian Begiristainek. Ez nian gogo haundirik baina hark insistitu eta baiezkoa eman nioan berriro.

- Hire kotxean jun beharko diat- esaten zidak.

- Ze ba?.

- Aspalditik errueda bat pintxauta nebilean, eta lengón bestea pintxatu, eta usté diat orain hirutaino ere badauzkadala. Aspaldi hontan pintxazoak arreglau gabe eta etzeok nere kotxe hori bate ibiltzerik.

Hirekin jun beharko diat.

- Bueno, bueno, eramango haut ba.

Hala, nere kotxean Joan gintuan biok Alegiako kale-bera. Egin genitian trago batzuk hango lagun batzuekin, juerga pixka bat ere bai Begiristainen kotxearen kontura, eta gustura ibili gintuan Alegian batera eta bestera. Ilunabarrerako ahaztua nian nere hankako min hori behintzat, etxerako presa haundirik ere ez, eta afaltzera Baliarraingo tabernara joatera erabaki genian.

Baliarraingo taberna hartan, bertan zegoan bakarra, aurretik ere jai iluntze askotan izan ninduan

batzuetan Begiristainekin eta bestetan Zelaiatarrekin joanda. Bazeudean han Joxe Mari izeneko soinujole bat eta lagunak ziren bizpahiru sasi-bertsolari, eta soinua eta bertsoa aukeran Ízate huan kasik igandero. Gogoan diat azkenerako jendeak somatu ere somatu zuela gu hará hurbiltzen ginala igandeetan, eta jai iluntzero hantxe azaltzen huan jende mordo bat dantzan egin eta bertsoak entzutera. Igande hartan ere bertan zegoan Joxe Mari bere lagunekin eta afalondoan berealdiko erromeria montatu genduan oraingoan ere. Arin-arina eta fandangoa, bertsoak eta dantza, oso giro polita.

Hori bukatu zanen artean etxeratzeko goizegi.

Bertako alaba eta bere lagun bat, orain emaztea dena, ezagunak genitian bertan lana egiten zutelako, eta haiekin Lizartzara Joan gintuan hango festetara.

Lizartzan goizaldearte ibili eta gero, jakina neskak etxera entregatu behar eta baita Begiristain Atauna ere, eta laurok nere kotxean sartu gintuan. Neskek "bueno, eraman zak lelengo hau Atauna", eta hola Atauna bidean jarri gintuan.

Atauna "Bittor" jatetxearen parera ia iritsi ginenean, kotxeari pintxazoa egin zaiola konturatu nauk.

Kotxea bazterreratu, rekanbioko errueda atera, eta errueda aldatzen hasi bezain pronto, "Mekasuen!", rekanbiokoa ere pintxatuta zegoan. Goizeko bostak ere ¡zango hituan eta gu han bidé ertzean botata, eta

m

ARTZAIN BATSCHERIFSONBRA1LUAREKIN.AZPILLAGAXANPUNE ;iN ETALIZASO ACIRREkKklN. KSMWTARA. XABIKR ZKBKRIO

nerbioso ere jarri ninduan. Begiristainek jarri ninduan nerbioso.

- Bueno hi... hemen zoze ein behar diau...

- Hemen ze eingo diau ba? -Begiristainek- Hemen ein beharko dezue itxoin, goizen jendea lanen hasi arte edo. Besteik ze eingo diau. Nik ere kotxea pintxauta zeukat, etzeukat uzteik.

- Hi -esan nioan-, hi sano al hao? Ez dek ba pentsatuko ni hemen neskekin kamio ertzean botata utzi eta etxera aldegitea.

- Ze ein behar diau ba?- Begiristainek.

Ez zalá joango gu utzita eta bata eta bestea nik eta "etxon zazue pixkaten" esan eta aldegin zidak Begiristain horrek norabaitera.

Nora Joan ote zan bat ere arrastorik gabe ilunpetan Begiristainen zain geundela gauaren erdlan zarata bat entzun nian. Zerbaiten zarata somatzen huan, hurbiltzen, hurbiltzen, eta han hasi gintuan hirurok zer ote da hau eta zer ote da hau. Begiristain zuan, bat ere argirlk etzuen motozikleta batean.

"Bueno hi, jarri hai motón gainen", "noa jun behar dlu?"nik eta "jarri hai motor gainen".

Hala, bat ere argirik ez zuan motozikleta hartan jarri Begiristain eta biok, ni gainera hanka erdi izorratuta, eta han Joan gintuan gertu xamarrean zegoan kotxe desguaze batera.

Iritsi ginenean zakurrek berealdiko eskandalua

zaunkaz.

- Hi,-esan nioan- hemen etzeok sartzeik moteil zakurrak hola daudela.

- Eon hai lasai, hoik laiste ixilduko ditiat nik.

Paretaren gainetik saltatu eta han sartu huan zakur arte hartara txistu txikia joaz. Eta zakurrak ixildu.

Nere hanka errenarekin ez nengoan pareta zar hura saltatzeko moduan eta berak ireki behar izan zidaan atea barrutik.

Desguazeetan egoten den bezela han ere errueda zahar piloa zegoan, eta bila eta bila azkenean ere topatu nian Citroen Diane batena, hiru tuerkatakoa zanez nere R8-ari jarri zitzaiokeena. Baina hustu samarra zegoan eta R10 batena ere hartu nian badaezpada ere. Hortaz, jarri berriz Begiristainen motorraren atzeko aldean eta, eskuetan errueda baña jarrita, itzuli gintuan azkenean kotxera.

Bera gabe ere moldatuko ginala eta han bidali genian etxera Begiristain bere argirik ez zuen bere motor hartan, la ez zian beharrik ere eguna argitzen hasia baitzegoen ordurako.

Kurpila aldatu, neskak Baliarrainera eraman, eta ni ere etxera. Goizeko zortziak aldean iritsi ninduan Urkizura, baserrira, eta danak han zeudean preokupatuta, ateak irekita nere zain.

Onik iritsi ninduan behintzat.»

ABIER ZEBERIO BERTSOLARIAK HARRIJASOTZEN. Beristain eta biok herri batera Joan gintuan batean, bertako festak, gu ÂĄristerako aizkolariak han zeudean eta harrijasotzaileak falta kartela osatzeko. Antolaketa lanetan ari huan gazte bat etorri eta harrijasotzaileak edo bertsolariak ginan galdetu ziguan papera eta boligrafoa eskuan zituela. "Harrijasotzailek" esan genioan guk. Joan dek gazte hori mikrora eta han hasi dek "harrijasotzailek etorri die, baina bertsolariak falta ditugu eta jaialdia pixkat atzeatu beharko da" esanez. Jendea konturatu huan hankasartzeaz eta kriston katxondeoa. "Inuzentea, horik ez die harrijasotzailek!" batzuk, "hemen dare bertsolarik" besteak... geuk berriz "eeez, gu harrijasotzailek gea!"... "gezurraaa!"... "egiaa!"...

Halako zirko bat montatu huan.

VAYA MORRO, lazko Ordiziako ferian Begiristain eta biok artzaiekin Joan gintuan bazkaltzera.

Bazkaria luze Joan huan eta plazan kantatzera ateratzeko ordua ere gainean. "Mugitu beharko diagu ba" eta "bai!", eta mahaitik jaiki, kazadorak hartu, eta han goatzak komedoretik kalerako pasiloan barrena, tapa, tapa, tapa. Pasilo erdian neskatxa 1997 UDA E2

bat tokatu zaiguk barrurantza datorrela, penan riojako ardoa sartzen aritzen dan bat, eta Begiristainen parean pasatzerakon, "aii!", Begiristainek hanka zapaldu neskatxa horri.

Begiratu ziotek elkarri Begiristainek mutu eta neskak susto aurpegiarekin. Pasatu dek halako instante bat, eta baziak Begiristain, neskari ezer esan gabe, berriro ere aurrera.

- Aizu, norbaiti hankea zapaltzen zaion garaien gutxinez barkazioa eskatzen da- neskak.

Begiristain aurrera. Ezta kasorik ere.

- Ez al dezu entzun?!. Norbaiti hankea zapaltzen zaionen barkazioa eskatu behar zaio!

Tapa, tapa, tapa, Begiristain aurrera.

Joan da jarri zaiok neska hori aurre-aurren kea dariola .

- Vayamorrro no !!?!.-esaten ziok.

Azkenean behintzat Begiristainek egin zoan kaso pixka bat.

- Eon hai ixilik demonio txoroa!

Eta gure gizona lasai-lasai kalera.

Han gelditu huan neska hura, zuri. Ez zian Begiristainen morroa ondo ezagutzen.Âť

rtsolari

Txirrita, umorearen maisua.

Testua: JOXEAN AGIRRE

enborak deformatu egin ditu gure bertsolari klasikoak. Fernando Amezketarraren bizitzatik pasarte komiko batzuk bakarrik geratu zaizkigu. Txirrita hobeto ezagutzen dugu.

Aita Zavala, bertsolaria hil eta hogei urtera hasi zen haren bizitza eta bertsogintzari buruzko datuak biltzen.

Hala ere, denbora labur horretan estereotipoak osatuak zeuden eta Auspoa saileko liburuetako pasarteak irakurtzen dituenak Txirrita komikoegi batekin egingo du topo. Bertsolariaren talentua ageri da, noski, baina gehiago bertsoetan, batez ere idatzizkoetan. Zavalaren «biografía» horretan datu dramatikorik ere agertzen da, baina

horiek ere badute halako umore ukitu bat Badirudi herriak umorearen barnizarekin estaltzen dituela gertakari guztiak, garratzak eta saminak ere bai.

Esate baterako, bere anaia Joxe Migel heriotza gogorra da. Biriketako gaitzarekin' azkenetan zegoen. Azken orduan, egarri zela eta eskailera azpiko barrikatik sagardo piska bat eskatu zuen eta edan ondoren hil egin zen.

Ikusten denez, dramarik gogorrenak ere umorearekin eztitzen dirá. Horrelakoa da Txirritaren aita ñola itsutu zen kontatzen duen pasartea ere Behin batean Bautista ikuiluan hesola bat sartzen ari ornen zen eta hesola hori zuzen ote zegoen begiratzeko begi bat itxi ornen zuen eta orduan ohartu ornen zen begi batetik

Ehun eta berrogei kilotik gora zen Txirrita. Gerri-buelta izugarria behar da pixu horiek hartzeko, oso altua ez zela jakinik.

Pixa-larritu da egun batean eta han ari da errekatxoa egiten.

Mutil koskor bat begira arreta handiz.

-Ezer ikusi al duk mutiko?

-Bai, jauna...

-Eskuminak emaizkiok, nik hamar urte honetan ez diat ikusi eta...

ez zuela ikusten. Sano zuena ere piskanaka galdu egin zitzaion eta bederatzi urte egin zituen itsuturik.

Aitona hori oso pipazalea ornen zen eta azken urteetan, besoak altxa ezinik geratn zelarik, bilobari eskatzen omen zion pipa eskuetan edukitzeko eta hil ere hórrela hil omen zen, bilobak pipa ezpainetan eusten zion bitartean, 73 urterekin.

Badago beste pasarte bat ere garaiko baserrietako dietaren berri ondo asko ematen dueña: Txirrita oso gaztea zela, etxera sei sardina ekarri omen zituzten eta aitak eta amak bina eta berak eta anaiak baña izan omen zuten. Orduan honako bertso hau bota zuen: Gure etxean laurentzako gaur sei sardina, baina ez dute egin partizio berdiña; guri baña eta berak jan dituzte bina, zergatik ez banatu baña eta erdiña.

Donostian, Parte Zaharrean zihoala norbaiti galdetzen dio: -Zer ordu da?

-Hamarrak hamar gutxi.

-Orduan bat ere ez.

Zigarroa erretzen ari zen batean, lagun bat alderatu eta esaten dio: -Kaixo, Txirrita! Ekatzak zigarro bat.

-Utzi nioken.

-Erretzen ari haiz ba...

-Bai, baina emateari.

Zahartutakoan, ibilpidea asko dorpetu zitzaion Txirritari eta batean honela galdetzen dio hanka moztutako kastellano batek: -¿Cuanto camino hay de aquí a Pasajes?

Eta Txirritak: -Hi eta ni berdin egongo gaituk pausajez.

Baina halabeharrez edo berariaz herriaren memoriak ahaztu egiten ditu bizitzaren alderdi ilun horiek eta bertsolari klasikoen kasuan bederen hauen pasarte komikoak gordetzen ditu. Txirritaren kasuan umorezko pasarteak ehundaka dirá.

Guk ale batzuk aukeratu ditugu soilik.

Zerriei azpiak ateratzen aritu eta atarían haize freskoa hartzen omen zegoen behin Txirrita.

Eta lehen ohitura zen bezala, galtzak gora jasota omen zegoen, azpiak ateratzen halaxe aritu zelako. Txirrismarruz beltz-beltz eginda edukiko zituen Txirritak eta kaballero bat handik pasatzea egokitu.

Esan zion: -Kaixo, Joxe Manuel.

-Kaixo. Arratsalde on.

-Zer, freskuran?

-.Bai, jauna. Lan piska bat egin eta deskantsuan.

-Galtzerdi dotoreak dituzu.

Errenteriako elizako eskailerak berritzen ari ziren. Txirrita ere, hargina izaki, han ari zen lanean.

Azentsio biharamuna zen eta don Gregorio Lekuona apaizak honela galdetu omen zion: -Atzo berrogei kredo esan al zenituen?

Eta Txirritak: Ez, jauna; bat berrogei aldiz.

1 9 9 7 UDA

^

Txirritak orduan bere artean: -Burla egiteko al hago?

Eta gero kaballeroari: -Nola esan du?

-Galtzerdi dotoreak dituzula.

-Hala iruditzen al zaio?

-Hausten gainera zailak izango dira horiek.

-Hori ere bai?

-Bai. Ez diezu horiei zulorik egingo.

Eta aurrera zihoalarik, Txirritak: -Eta hadi beza.

-Zer? -Zer esan du? Ez diedala zulorik egingo?

-Ez.

-Gantzontzilloak klase berekoak dauzkat, eta badute zuloa atzean.

Azken hau Rafael Castellok b e r e "Los vascos también ríen" liburuan kontatzen du: Txirrita hargiña zen, ofiziala, eta harlanduz etxeren bat egiten ari ornen zen, baina hargiñak harriarekin akatsen bat egiten duenean, morteroarekin estaltzen baitu, harriren bat konpontzen arituko zen, Debako medikuak ikusi zuenean: -Error de cantero tapa mortero- esan ornen zion. Eta Txirritak erantzun : -Error médico tapa tierra.»

Patxi Iraola: «Lazkao Txikiren parekorik ez dut ezagutu»

P

atxi Iraolaren ustez, Lazkao Txikik dohain apartak zituen umorerako. «Edozein hizpidetan hasi eta sekulakoak botatzen zekien, baina inori minik eman gabe, eta gainera entzuten zeudenak bereganatzen zekien», hasten da Patxi eta berari utziko diogu pasartez pasarte Lazkaomendiko bertsolariaren umorezko argazkia zirriborratzen: «Behin Orduziako ferian azenarioak saltzen ari zen emakume ezagun batekin egin ornen zuen topo. Emakumeak bere

1997 UDA 2 1

jeneroa famatu ornen zion, halako azenariorik gutxitan ikusiko zuela esanez.

-Bistarako ere gainera oso onak ornen dira-, esan ornen zion.

-Izkuturako ere bai-, erantzun zion Lazkao Txikik.

Antzeko ateraldi bat izan zuen beste batean leku horretan bertan, Ordiziako ferian alegia, gaztainak saltzen ari zen etxekoandre batekin.

Hau ere bere jeneroa goraipatu eta goraipatu ari ornen zitzaion.

-Hemengo gaztaina baino ederragorik ez duzu bada aurkituko-, esan zion.

-Eta zeuk zer moduzkoa daukazu?- galdetu ornen zion.

Gauzak minik eman gabe eta egoki esateko dohaia zuen.

Bere ingurura jendea arrimatzen zen eta emakumeei ere gustatzen zitzaien haren bueltan ibiltzea, nahiz eta tarteka sekulakoak esaten zizkien. Hori déla usté dut nik zailena umorean, gauza handi samarrak egoki eta molestatzeko beldurrik gabe esatea eta horretan maisua zen José Migel. Lekuan-lekuan baziren emakumeak propio Lazkao Txikiren ingurura etortzen zirenak, haren esamesak eta ziriak entzuteko. Eta jendeak ondo hartzen zion.

Bestalde, Lazkao Txikik bere fisikoari ere etekina atera zion, behin eta berriz erabili baitzuen bere txikitasuna umorea egiteko.

Ez zuen horretaz bat ere konplexurik.

Edo aise ematen zion buelta behintzat norbaitek noizpait bere fisikoaren akats hori seinalatzen zionean. Gogoratzen dut ñola egun batean emakume batek lehen aldiz Lazkao Txiki ikusi eta zer esan zion: -Zu al zara Lazkao Txiki? Txikiago zinela usté nuen. Bestela korrientea zara, hankak dituzu zuk, izatekotan ere, labur samarrak.

-Luzeagoak zertarako behar ditut, lurrera iristen zaizkit behintzat eta- erantzun zion.»

Antzekoa da beste pasadizu hau.

Lasarterekin bertso saioa egin eta taberna batera sartu ziren batean han bazterrean zegoen gizon flakosta belarri handi batek esan ornen zion: -Zu al zara Lazkao Txiki? A zer nolako gizonaren figura.

-Hirea ere ez duk batere dotorea, belarri horiekin abarka parea egin zitekek eta-, erantzun zion Lazkao Txikik».

1997 UDA 2 ]

Beste pasadizu honek ere Lazkao Txikiren erreflejuak erakusten ditu.

Elkarrekin bertso saioa egin genuen Ordizian. Baziren bertsolari gehiago ere eta bukatzean bazkaltoki bila hasi ginen.

Etxaniz jatetxera sartu nintzen ni lagun batzuekin eta lekurik ez zegoela esan zigun bertako etxekoandreak. Ondoren Lazkao Txiki sartu zen, hura ere bere koadrilarekin, eta hari errespetu gehiago ziotelako edo, segituan hasi ziren leku bila. Guztientzako leku urri samarra eta etxekoandrea etorri zitzaien: -Oraintxe ari dirá altxatzen. Baina lau laguneko mahaia dago, ez dakit sartuko zareten.

Lazkao Txikiren koadrilan bost ziren eta horiean artean bazegoen bat erabat iharra eta galdu itxurakoa. Honek esan zuen: -Lasai egon, niri mahai azpian sartuta ere berdin zait eta.

-Lehen ere mahai azpian jandako itxura hobea daukak hik- esan zion Lazkao Txikik».

Lazkao Txiki isildu ere ez zen egiten hórrela hasten zenean. Tarteka, hori bai, bere buruaz asperturik edo zalantzaren batek barrena iluntzen ziolako, «Ni aritzen nauk bada orduak eta orduak erokeriak esaten», komentatzen ornen zuen berekiko.

Gau batean berandu arte aritu ginen kantuan eta biharamunean goiz jaiki eta norabait Joan beharra genuen eta zera entzun nion esaten: «Gaur sobran dugun etorria bihar ¡zango bagenu».

Txiste kontalari bezala ere asko aritzen zena zen Lazkao Txiki. Ikaragarria lantegi horretan. Erdarazkoak ere bazekizkien eta nik usté dut asmatu ere asko asmatzen zituela. Bazuen bat erdaraz eta latinez kontatzen zuena eta apaiz egindako bati entzuna diot latinezko hitz horiek ere txukun esaten zituela. Herri txiki batean urte askotan egondako apaiz baten historia zen. Inguruan fabrika egin zutela-

errezildar bat jarri zitzaion, txarrerako joera dezentea zuena. Orduan ere molestatzen ari zitzaion Lazkao Txikiri eta honek bertso hau bota zion:

ko kastellanoak etorri ziren nonbait herri horretara eta mezak eta sermoiak euskara hutsean egiten zituelako kexatu egin ziren kanpotar horiek eta aspaldian herdoildu samarturik zeukan gazteleran hasi omen zen garizuma batean sermoia egiten. Izugarri sermoi polita zen Lazkao Txikiren hori. Ni ez naiz gauza gogoratzeko, baina badakit horrelatsu bukatu ohi zuela: jóvenes y jóvenas, viejos y viejas, solterones y solteronas, pronto es Miércoles de Ceniza y hay que echar un polvo».

Horrek ez du esan nahi gai serioetan makalagoa zenik. Gai serioetan ere oso sakona zen. Oso ezaguna da behin "Zer ikusi duzu zuk gaur egunsentian?" gaia jarri eta bota zuen bertso hura:

Nere aurrean daukat halako artzaia mutil haundia eta gainera lasaia Lepoan loturik du bere kapusaia disimulatutzeko bere kaka usaia.

Nik bederatzi urte nituela ikusi nuen lehen aldiz Lazkao Txiki Benta Berrín, gure etxetik gora Zaldibian dagoen etxe batean. 1952 edo zen. Lazkao Txikik 23 urte ¡zango zituen. Lasarte eta Uztapide ziren bertsolari ofizialak eta Lazkao Txiki sartu zen haiek afaltzen ari ziren lekura.

Lasartek bertso bat bota zion honela bukatu z:

Birigarrua zuhaitzean ta xoxoa sasi onduan.

Txori guztiak eginahalean hor ari ziren kantuan Kukua berriz zuhaitzik zuhaitz kuku hemen ta kuku han, kalendario gabe badaki noiz etorri ta noiz Juan.

Hará Manuel, hemen garela nunbait e enteratuta Lazkao Txiki etorri zaigu propio entrenatuta.

Umorean bezain ona serioan ere.

Behin Etxarri-Aranatzen omen zen Jubilatuen Egun batean. Ba omen zen tarrean pipan erretzen zuen aitona bat. Dantzazale amorratua omen zen eta pipak enbarazu egiten ziolako, emazteari utzi omen zion pipa hori. Eta Lazkao Txikik bertso hau kantatu omen zien:

Hona Lazkao Txikiren erantzuna: Hará Lasarte, erantzungo diat gizalegez eta jator Ikusten al dek lantegi hontan ni ez ote naizen ñor nerekasako doia zeukat inori ez zioat ezer zor entrenatzeak ez dik balio sehaskatik ez badator.

Orain e gertatu da eundoko txiripa politagorik ez dut ikusi apika gauza onerako dezu handiegia tripa bere partez andreak eman dizu pipa.

Azken urtetan, PNV eta EAren arteko zatiketak asko afektatu zion eta asko sufritu zuen. Ondo asko adierazten du hori pasadizu batek.

Norbaitek gaztelaniaz zera galdetu omen zion: -Y tú, ¿en qué partido estás?

-Yo estoy partido- erantzun omen zuen.»

Beste batean Ordizian Lazkao Txiki, Goiburu eta hirurok tokatu ginen. Aurrean hemen inguruan artzai ibiltzen zen

1 9 9 7 UDA

^

B

Imanol Lazkano: « Uztapidek barrura egiten zuen barre» baitzion.

Bazkaltzera joaten zen lekuan etxekoandreak prestatuta zeuzkan jakien zerrenda esan ornen zion behin: "Tripakiak, xerrada eta ziza batzuk ere badauzkat arraultza bati gustua emateko adina".

-Beste arraultzak orduan zer egin behar du? erantzun zion Lazkao Txikik.

adago umore klase bat euskaldunok bereziki asko maite duguna. Hitz gutxiko umorea da, kaustikoa, komizitaterik gabea, arma bakar bezala ironia eta adimena erabiltzen dituena. Bertsolari klasikoen artean umore klase honen adibide bat aurkitu behar balitz, Uztapide hartu beharko genuke. Imanol Lazkanok esplikatzen du: «Lazkao Txikirengandik erabat diferentea zen Uztapide, umoreari dagokionean.

Erabat serioa zen, ironikoa, adar-jotzaile fina, nolabait esateko barrura barre egiten zekiena. Ez zuen Lazkao Txikik bezala txisterik kontatuko, baina umore izugarria zuen. Gaurko bertsolarien artean antzekorik apartatzekotan, nik Egaña apartatuko nuke, honek ere bai bertsotan eta bai hizketan izugarri ironia fina baitu, nahiz eta txisterik kontatzen ez duen. Iñaki Murua ez da gelditzen atzean. Lehengo batean Urrakiko soziedadean egin genuen bertsolari koadrilaren bazkaria. Eguraldi ona egiten zuen eta José Lizaso han zegoen eguzkitako sonbrero bat buruan zuela silan eserita kanpoan. Murua iritsi zen adarra jotzeko gogoarekin eta: -Zer, txaketeroak al ditugu gure artean ere?- esan zuen Lizasori begira.

-Zer esan nahi duk?- bota zion honek.

-Lehen rusoa zinela eta orain amerikanoa- erantzun zion Muruak».

Imanolen ustetan, Lazkao Txiki txiste kontalari ona zen, baina txiste egile hobea, gauza bakoitzari txistea bilatzen

1997 UDA

Uztapidek bere buruari egiten zion barre gehiago. Gogoratzen naiz behin Arrasaten bertsolari koadrila batek kantatu genuen. Bera txapeldun zegoen garaiak ziren eta bera zen han protagonista.

Tabladutik behera jeisterakoan, argazkilari bat arrimatu zen eta: -Egon zaitez piska batean, goapogoapo aterako zaitut eta- esan zion argazkilariak.

-Ni goapo ateratzen banauzu, ez zara oso argazkilari ona izango- erantzun zion.

Horretan zen ona. Normalean "Kostako zaizu ni goapo ateratzea" edo horrelakoak esan ohi ditugu, baina Uztapide bihurriagoa zen.

Bertsolariak jeneralean kontalari onak izaten dirá. Gure artean txistea bera baino inportanteagoa izaten da kontaera edo kontatzerakoan egiten den exhibizioa.

Uztapideren kasuan ez. Beste umore klase bat da. Jendea katalogatzeko sekulako bista zuen. Segituan antzematen zion jendeari nolakoa zen. Horretan eta beste gauza askotan izugarri listoa zen, nik ezagutu dudan listoena. Oso ondo

^

zekien zenekin eta non zebilen. Izugarri zorrotza zen eta horrek bertsotarako ere asko laguntzen zion.

Nik ez nuen sekula Uztapide txisteak kontatzen ikusi, baina harén kolpe eta ateraldi asko eta asko gogoratzen ditut. ra

Legorretan Uztapide eta Basarrik saioa zuten batean, tabernan suertatu omen ziren erdimozkor pelma samar horietako batekin eta bere ustetan adarra jotzeko asmoan hasi omen zitzaion Uztapideri: -Zu gizon jatorra zera, baina baduzu bada akats bat.

-Bat bakarrik baldin bada, ez da ezer.

Konpontzeko modukoa bada, esatea izango duzu ba onena- Uztapidek.

-Ba, esan egingo dizut bada, zure falta zera da, belarri handi samarrak dituzula.

-Hori ez da falta. Hori sobra daerantzun zion Uztapidek.

Oso ezaguna da baita ere Uztapideren eta Lexotiren artekoa.

Behin Lexoti eta Uztapide musean ari omen ziren lagun banarekin eta jende dezente zegoen nonbait begira eta Lexoti hori piska bat harrotuta ornen zebilen: -Nueva Yorken teila hainbat enbidoesan omen zuen batean.

-Parisen putak adina enbido-bestean.

-Gure etxean mila durokoak adina enbido- esan ornen zuen hurrena.

Uztapidek bere kartetatik begiak altxatu eta: -Orduan, paso esan nahiko huenbota omen zion.

Gogoratzen naiz baita ere, San Juan egun batean ñola tokatu ginen elkarrekin Arrasateko plazan. Uztapideri ez zitzaion gehiegi gustatzen aurretik hastea eta niri begiratu eta esan zidan: -Hik ekarriko huen bidean egindakoren bat eta hasi hadi.

Hórrela egin genuen bertso saioa eta handik egun batzuetara berriro elkarrekin suertatu ginen Uztapide, Lizaso eta

1997 UDA 5 J

hirurok Hondarribian. Berriro ere arazo bera genuen, ez zuela nonbait Uztapidek aurrena hasteko gogo handirik eta niri begiratu eta esan zidan: -Hik hasi beharko duk bada gaurkoan ere.

-Nik ez ditut beti bidean bertsoak preparatzen- erantzun nion.

-Kantatu ezak berriro Arrasatekoa, urruti samar zegok eta- erantzun zidan.

Uztapidek ez zuen protagonismo gehiegizkorik bereganatzen tabladutik kanpo, baina lagunartekoa zen erabat, mahaian patxada onekoa, adarjotzaile ikusgarria eta denetik hitz egiten zekiena.

«Erdaraz ere izugarri ondo hitz egiten zuen. Soldaduska ondoren nonbait Araba aldean morroi ibilia zen eta gero Donostia aldean ere lan egindakoa.

Imanol Lazkanok dioenez, Zepai zen garai horretan hizketan abilidade gehien zuen bertsolaria. Oso lagunak ziren Zepai eta Uztapide. Ba omen zuten gauza batzuetan antzik ere. Elkarrekin asko ibiliak ziren. Donostian lan egin zuten garaian elkarrekin bizi izan ziren. Biak ezkondu ziren berandu eta emakume gazteekin. Biak ziren parranda asko egindakoak eta hiztun apartak.

«Kontatzen dutenez -dio Imanolekkamioizale asko geratzen omen zen Zepairen jatetxean, Idiazabalen, bazkaltzera eta uso pasea zegoen egun batean Zepaik kamioizale horietako bati Etxegarate gainera eramateko eskatu omen zion, uso batzuk botatzeko asmoan.

Sartu dirá kamioian eta aldapa gora txoferrak ere tubodeeskapea martxan jarri omen zuen, kamioiak bezalaxe, baba jate bat egina zegoelako edo.

Zepaik galdetu omen zion: -Zenbat zaldi ditu kamioi honek.

-Hogeita hamarren bat- erantzun omen zion txoferrak.

-Orduan zaldiren bat hilda eramango du, sekulako kiratsa egiten du eta- esan omen zion Zepaik». •

0 sstua: A N T X O K A A G I R R E

*

ÂŤ

Zavára

onio

« Umorean nagusi Txirrita jarriko nuke» Tolosan jaio zen 1928an. 34 urte zituela argitaratu zuen "Txirritaren bizitza" bere lehen llburua, bertsolari haundia hll eta 28 urtera. Geroztik etengabea izan da bere jarduna: Fernando Amezketarra, Zarauzko Zaldubi, Xenpelar, Mendaro Txirrista, Zaplain analak, Billntx, Pello Mari Otaño... eta beste hainbat eta hainbat bertsolariren berri zehatzak eman dizkigu. Honetarako iturri zuzenak erabili ditu gainera, Txirritaren iloba, Pello Errotaren alaba e.a., interés haundiko lanak kaleratuaz. Zavalagatik izan ez balitz joan den mende bukaera eta mende honen hasierako bertsolaritzaren testigantza galdurik genukeen.

40

hamarkadan ekin z e nion bertsolaritzaren in-

guruko bilketa lanari ,euskal kulturak eta euskai kulturgileak gorriak ikusi behar zituen garai hartan. Zein oztopo izan zenituen autoritateen aldetik?

Ez nintzan ni langintza ortan 40. amarkadan asi. Ez naiz ain zaarra. 1954an ekin nion biltzeari. Leendabizi txolarte batzuk aprobetxatuz. Ondoren, gero eta denbora geiago zeregin ortan sartuz.

Galderari erantzunaz, autoritateen aldetik nik ez nuan oztoporik eta eragozpenik izan. Langintza ortan ari nintzala ere ez dakit enteratu ziran. Gero, mota askotako

agintariak daude. Diputaziokoak, adibidez; eta oiek, eragozpenik batere jarri gabe, laguntza ere eman zídaten. Ango liburutegian ateak beti zabal-zabalik. Laguntzaille onak izan nituan Fausto Arozena eta José Artetxe jaunak ziranak. Ondoren, Elizakoak edo, nere kasoan, Lagundikoak.

Oiek ere lagundu egin zidaten. Liburuak argitaratzen asteko orduan izan ziran zailtasunak. Zensura zegoan eta orijinalak presentatu egin bear ziran, inprentara baiño leen.

Norbaitek irakurri egin bear zituan, eta aren iritziz baimena ematen zuten. Ori egiteko denbora bear zan, zuk nai zendukean baiño denbora geiago, eta ortik luzapenak etortzen ziran.

Zeure inguruko jendeak zer no lako jarrera erakutsi zizun, egiten ari zinen lañaren aurrean?

Geien-geienetan ona. Baiña euskaltzale batzuek etzuten oraindik erri-izkuntza, erri-literatura eta erri kultura bear ainbat estimatzen. Orregatik, banaka batzuen iritziz lan geiegi artzen nuan. Nik bildutako materialak etzuten danak argitaratzerik merezi. Oietatik antolojia bat egitea aski zan. Baiña erria izan zan beti nere alde izan nuana. Erriak beti arrera ona egin zidan, eta bere laguntza osoa eskeiñi. Eta erria nere alde izanik, bost ajola zitzaidan banaka batzuen kontra-iritziagatik.

Ordutik hona ez duzu deskantsurik hartu biltzaíle lan hone-

keta lana? Bideak, metodoa, la guntzaileak e.a.

milla modutara loratu zitekean.

Bertso zaarrak biltzeari ñola ekin nion, beraz ? Kasualidapez. Nik, tolosarra naizenez, makiña bat aldiz ikusita neuzkan, nere aur-denboran, bertso saltzailleak paperak saltzen, Tolosako Zerkausian eta abar.

Izan ere, dakizunez, gerrara arte bertso papera indarrean bizi izan zan. Gerra ondoan ere piztu zan berriro erri-literatura ori. Baiña ez leengo indarrarekin eta pixkanaka itzaltzen Joan zan. Baiña 1955ean edo 1956an ere erosi nuan nik bertso-paper bat Tolosan. Beraz, bertso-paperen fenómeno ura zer zan banekian. Gero, berriz, nere adiskide batek bere baserrian bertso-paper mordoska bat bazuala esan zidan. Ekartzeko eskatu nion. Bai ekarri ere. Sortatxo polita zan. Orduan nik erderaz regla de tres esaten dana egin nuan: baserri batean orrenbeste baldin badago, Euskal Errian zer ¡zango da? Aberastasun aundi bat, dudarik gabe; altxor bat. Ori bildu egin bearko litzake. Orrela asi nintzan. Beraz, ari-mutur bat azaldu zitzaidan. Ari ortatik tiraka asi nintzan, eta matats aundia eskuratu. Ñola burutu izan dezu zeure bil-

Metodoa, bideak eta oiek ez dirá aurretik pentsatzen. Zuk elburu bat badaukazu: material oiek jasotzea. Eta metodoa? Momentuan bururatzen zaizuna. Iñoiz ibili gabeko terrenoan zabiltza. Ñola ibili?

Aal dezun bezela. Galdera orri une bakoitzean al dezun erantzuna ematen diozu. Batzuetan asmatu egiten dezu; bidé zuzena artu; beste batzuetan ez. Baiña ezin ditekena zera da; e r a n t z u n i k ez ematea. Gero bearbada metodo obea erabiltzerik bazegoala ikusiko dezu. Bai; zezena pasa ta gero danok dakigu kapotea ñola erabili bear zan.

Baiña biltze langintza ontan, gizonaren beste zer egin guzietan bezela, batzuetan asmatu eta besteetan utsegin, baiña beti ere aurrera jo bear dezu; artutako asmoan jarraitu eta iraun.

Urte hauetan bildu duzun mate rialaren baitan umorearena izan al daiteke elementurik inportanteena?

Galdera zailla egin didazu.

Umoreak euneko zenbat duan alegia. Ori neurtuko duanik ez dago. Garrantzi aundikoa dala bai; baiña garrantzitsuena ?

Ori beste kontu bat da. Euskaldunak badegu seta txoro bat: gauza guzietan onena, azkarrena, indartsuena billatu bearra. Txapelduna, alegia. Bizitza txapelketa bat balitz bezela artzen degu. Esan bezela, garrantzi aundikoa dala jator aitor dezagun. Inportanteena ?

Utzi ori alde hatera. Alde batetik ez du ajolarik; eta bestetik bertso serio eta dramatiko as-

1997 UDA

[^

ko ere badago. Baiña zure galdera ortan, aotik aorako bertsolaritza dago azpian. Oietan, jende aurrean egiten dirán oietan alegia, umorea nagusi izan diteke. Entzuleak orixe nai dute eta. Baiña bertso-paperetan ez nago oso seguru ala danik.

Zeure iritziz zeintzuk izan dirá bertsolaritzaren historian umorearen aldetik pertsonaia klabeak?

Galdera zailla au ere. Eta leen esan dedana: txapeldunaren billa zabiltzala ematen du.

Bertsolari guziak izaten dute umorea. Baiña ortan nagusi diranak ñola aukeratu ? Dudarik gabeko bat esango dizut, ni ere orrela txapeldunaren joko ortan eroriko banaiz ere: Txirrita. Arek umorezko bertso asko jarri zituan. Baiña bere ateraldietan eta bere bizimodu guzian umorista bat bezela agertu zitzaigun beti. Ori zan erriaren aurrean zeukan irudia. Baiña gero beti irudi orri jarraitu egin zion, erriak ori eskatzen ziolako eta erriaren gustoa egiteko bera beti prest zegoalako.

Berriro ere zeure lanera itzuliaz: egindako lanak jaso al du gaurko erakundeen eta oro har euskal kulturaren munduaren aldetik merezi duen aitorpena?

Orain, berriz, nolabaiteko galdera egiten didazu. Ori ez didazu neri galdetu bear. Besteek esan bear dute nik zer merezi dedan. Baiña gauza bat esango dizut; gisa ontako langintza batean asi eta jendearen txaloa bearra baldin badezu, ederki zaude. Zuk asmo bakarra bear dezu buruan: aurrera

segi. Gero, gaiñera, emen egiten diran aitorpenak zertarako dirá ? Geienetan zera izaten dira: itzaldi bat edo bi, jendearen aurrean azaldu bearra, oparitxo bat jaso eta ori bai: bazkaria. Omenaldi oien ordez beste zerbait egin bear genduke; laguntzak eman. Baiña ez zaarrei, beren onenak emanda daudenei, gazteei baizik. Gazte batek lanerako bere gaitasuna erakutsi baldin badu, zeregin batean frutu onik eman baldin badu, arixe lagundu, eta amar eman bearrean, ogei edo ogeita amar emango ditu.

Arengandik etekin obea atera alegia. Erri bat orrela joango da aurrera.

Egun, zein proiektu dituzu eskuartean?

Im libururen pruebak ditut mai gaiñean, eta galerada oiek len-

bailen zuzentzea. Lan neketsua da ori, eta nere burua ez dakit noiz ikusiko dedan zama ortatik libre. Liburu oietako bat karlisten bigarren gerrateko bertsoak dira. Milla ta seireun bertso baiño geiago dira. Tiroka ez ezik, bertso-paperak ateratzeari ekin baitzioten bi alderdiak, erriaren borondatea irabaztearren. Doiñuak, berriz, berrogei-edo izango dira. Ortik aparte, bertso-sail bakoitzari bere kontestua jarri bear diozu: nundik eskuratu dezun, zein burrukaldi aitatzen dituan; zein pertsonaje... Istoriaren aldetik argitu alegia, bestela bertso oiek ulerteziñak egingo zaizkigu eta. Material ori Auspoaren sail txikian sartzerik ez dago, eta liburu aundi bat izango da. Gure istoriaren une garrantzitsu bat izan zan ura, eta orduko bertsoetan ere ala

1997 UDA 2 !

ageri da. Ondoren, berriz, Sebastian Salaberriak "Sagardotegiak" izeneko liburu bat idatzi du. Gaia zer dan izenburu orrek salatzen du. Badezu or umorea ugari. Irugarrena, berriz, Manuel Lasarterena dezu.

Bertsolari au dakizunez, prosista ona agertu zaigu. Prosa eta bertso, bi liburu bazituan leen argitara emanak: "Gordean neuzkanak" eta "Beranduko lanak". Ondoren, berriz, prosa utsez idatzitako bi liburu badina: "Enbor zaarraren ezpalak" eta "Lazkao-Txiki gogoan".

Aurki aterako dan ontan, berriz, egunkarian agertutako lanak biltzen ditugu. Oietxek dira une ontan eskuartean ditudan lanak. Eta gerokoak, zertan denbora pasa etzait faltako, Jainkoak orain arte bezela bizitza eta osasuna ematen badizkit.»

ñttflritza |

«Bertsolariak, beti ari dira zerbait kontatzen »

Basarriren ondoren bertsolaritzari berrialdirik haundiena eman dion bertsolaria da. Doinu, forma eta eduki aldetik ¡raultza bat markatu zuen 60ko hamarkadaren bukaeratik aurrera, baina inoiz herri sustraiak baztertu gabe. Eduki aldetik esate baterako betidanik saiatu da bertsolaritzak hain bereak dituen ateraldi, pasadizu eta gertakizunak biltzen. Lan horren lekuko dira 'Larehun herri, mila bertso berri', eta 'Herri eta irri' saila. >;

N

olatan hasi zinen umore blltze lanetan? Betidanik interesatu zait herriaren ikuspegia arlo guztietan. Umorea da bat. Gero bertsolaritzak umorearekin zerikusi zuzena dauka, bai ofizio lez, bai ¡hilera lez. Umore giroa gure kontestu ohizkoa da. Entzuna jasotzen eta gordetzen oso gaztetatik hasi nintzen. Eta batez ere idazten hasi nintzenean, "Egin"en batik bat, ofizioz bizitzea, korritzea eta maitatzea zegokidan umore herritarra oso zain emankorra eta garrantzitsua izan zitekeela pentsatu nuen.

Zer sistema erabill duzu bittze lan hori burutzerakoan?

Bi sistema nagusi ditut. Bata neure belarri ernea. Nabilen lekuan jasotzen, entzuten edo kontarazten dudana gero etxean erregistratuko dut. Ibilerak berak, batere bortxatu gabe, ematen ditu iturri agorkaitz hau. Han hemen, norbait gauza interesgarrien kontalari somatzen badut, ahal dudan guztia ateratzen diot. Beste iturria zerbait antolatuagoa zen, "Herri eta irri" eta "Laurehun herri. Mila ertso berri"ren kasuan adibidez. Gustora kolaboratuko zuela banekien

lagun edo ezagunen baten bitartez, herri hartako dozenerdi bat lagunen bilera-afari bat antolatzen zen. Zetozenek bazekiten aurrez zertara zetozen eta zer nahi nuen eta nik koaderno eta guzti jasoko nuen.

Esperientzia ederrak izan ziren eta oraintxe ere egiten ditut noizbehinka.

Informatzaile sare modukoren bat ere beharrezkoa suertatuko zitzaizun. Zer nolako jendea ari tu da lan horretan?

Afari-bilera horietan edo bertsolari ibilerak jartzen ñauen beste hainbat bazkari, afari eta

lagunartetan, beti izaten dira memoria oneko herritar batzuk, bai eurak sortzaileak direnak bai herriko eta inguruko istorio bitxiak dakizkitenak eta kontatzen grazia daukatenak.

Oso erraza da horiekin batzea edo gutxienez identifikatzea, edozein herritarrek baitaki horrelakoak nortzuk diren. Informatzaile ezberdinak daude.

Batzuek erudizioa ematen dizute, herriaren historia eta abar, beste batzuek istorioak, pasadizoak, beste batzuek ateraldiak, pertsonaiak, beste batzuek ipuinak... eta askotan denek denetik zerbait.

"Laurehun herri, mila bertso berrl", "Herri eta irri"... izango al dute jarraipenik euskal umoreari buruzko zure lanek?

Bai badute eta izango dute, noski, idazten ari naizen bitartean. Orain ere ia egunero idatzi behar dut "SemĂĄforo gorria" eta hor umoreak eta horrelako kondaira txikiek leku handia betetzen dute.

Liburu hauetan jasotzen den materialak norainoko lotura du bertsolaritzarekin?

Lotura handia, noski. Bertsolari ibilerak bidĂŠ batez ematen dizkidan aukera eta kontaktuengatik ez balitz, oso zaila litzateke hainbeste material batzea.

Oso beste era batera antolatu beharko nuke dena. Esan beharrik ez dago parean tokatzen diren bertsolariak eurak direla iturri handietako bat.

Bertsolariak, saio ondoko lagunarteetan batez ere, beti ari dira zerbait kontatzen eta gehienean umorezko kontuak izaten dira.

Bertsogintzarako laguntzen al du umorearen esparruan lan

egin izanak?

rrienak umoreari dagokionez?

Bertso jarrietarako dudarik ere ez. Batzuetan gainera jasotako materiala bera izan ohi da bertsogai. Bat bateko bertsogintzan ezingo nuke zehaztu zer nolako laguntza direktoa eta unekoa ematen duen. Argi dago laguntza orokor bat -giroa, jarrera, agian ateraldi bat, agian pasadizo bat- izan behar duela, baina kantatzen ari naizen unean kokaturik, ez daukat zertan laguntzen didan kontzientzia garbirik, aurrean ikusten ditugun pertsonaiez edo bertan entzundako zerbaitez kantatzen ari ez bagara.

Erantzuna ez da erraza. Informazio iturri lez, bertsolari guztiek daukate normalean zer kontatu handia, umorea jasotzeko halako sen bat eta memoria bat daukatelako. Horrez gainera, batzuk sortzaile ere badira, Lazkao Txiki zena adibidez. Xalbadorrek, esterako, bertsolari serioaren irudia utzi digu, baina hura kontalari harrigarria zen. Gero kontutan eduki behar da umore klase ezberdinak daudela. Ateraldia modalitate bat da. Horrez gainera, kondairak, alegoriak, bizitzari buruzko jarrerak, gertaerak... modalitate asko daude.

Txistea ere modalitate horietako bat da.Âť

Bertsolari klasikoen artean zein dira zure iritziz figurarik aipaga-

1997 UDA 2 )

Rafael «Kuskal umorea umore zeltiarra da batik bat»

Madrilen jaio eta hogei egunekin Euskal Herrira etorri zenetik denetik egin du: kazetaritza, zine eta komikietarako gidoiak, entseguak, sukaldaritza gidak... Bere azkenengo lanari "Los vascos también ríen" jarri dio ¡zenburua, eta guri behintzat kuriositatea piztu digu. Umore handiarekin erantzun die gure galderei. » » » » » » Gainera garai hartan kriston tertuli giroa zegoen Euskal Herrian. Bazkalondo eta afalondoetan tertulia egiten zen, Liburua euskaldunen umo- tertulia egiten zen mendian, tareari buruzko saiotxo bat da; bernan, plazan, leku guztietan. umorearen biltze lana eskatu Tertulia horietan "nik ikusi dit batetik eta bestetik, nolabait nuen" edo "nik entzun dut" esateko, teorizazio lana da. Li- jendeak kriston istoriak kontaburua entsaio bezala josi, izen- tzen zituen, eta ni istori hauek burua jarri eta hori dena iaz jasotzen hasi nintzen.

Periodiku ezberdinetatik egin nuen eta hilabete batzuetako lana izan da, baina mate- pasatu ondoren 'Egin'en 'Ala ria primaren bilketak askozaz jainkoa!' sekzioan ekin nion bildutako istorioak ateratzeari. ere historia luzeagoa du.

Duela hogeita hamar bat Istorioak protagonisten izen urte kazetari bezala hasi nin- propioekin publikatzen nituetzen lanean, eta hasiera-hasie- nez, banuen beldur pixka bat ratik notizia edo iritzia baino jendeak ñola erreakzionatuko gehiago kronika interesatu zi- zuen, istorio batzuk gordin satzaidan, jendeak, jende arrun- marrak baitziren, baina gehienek oso ondo hartu zuten, eta tak kontatzen zuena jasotzea. vascos también rien" liburua kaleratu aerrí duzu; ñola sortu da lan hau?

II

O! os

L:

1997 UDA ^ ]

batzuk trago bat hartzera ere inbitatu ninduten.

Bost urte egin nituen 'Ala jainkoa!'-rekin eta duela hamar urte euskal umoreari buruzko hitzaldi batzuk eman nituen bertan bildutako materialean oinarriturik.

'Los vascos también ríen' hitzaldi horietarako prestatu nuen testuan oinarriturik idatzi dut.

Tontoa baina erantzun zailekoa, galdera filosofiko bat: zer da umorea?

Ondarroako kojua, belaunetik behera burdinazkoa ezkerreko hanka, portuan aurrera zihoan tirriki-tarraka arrain bat zapaldu eta, kataplast!, lurrera erori zen.

Kriston ostia. Gazte batzuk hu-

rreratu eta lurretik altxatzen lagundu zioten, baina kolpearekin burdinazko hanka erabat okertuta gelditu zitzaion eta ezin zen ibili ere egin gizajoa.

"Earra in dek!" esan zion gazte batek, eta "ba, 12ko Uabe batekin erraz konponduko diat nik hau" kojuak, "kojua ez banintz orduan bai aberi earra!".

Hori da umorea.. Zenbaitek pailazoekin eta txisteekin nahasten du baina umorea askozaz ere gauza sakonagoa da, talante bat, jarrera bat bizitzaren aurrean. Putada bat da kojo izatea baina Ondarroakoak behintzat ondo jasaten du, umorearekin hartzen du.

Zenbaitek barre egitea terapeutikoa déla dio; ez dakit hainbesterako den, baina osasungarria badela ez dago dudarik.

Euskal umore bat badela diozu zeure liburuan, esplika iezaguzu pixka bat teoría hori.

Komunikatzeko gaitasuna innatoa eta unibertsala da, baina kodea ez, kodea ikasi egin behar da eta ikasi duenak bakarrik erabili ahalko du, kodeak partikularrak dirá. Umorea ere komunikazio modu bat da, kodifikazio sozio-kultural bat duen komunikazio modu bat, eta kodearen arabera umore desberdinak bereiz daitezke.

Italiarrari edo txinatarrari, XV. mendeko baserritarrari edo XX. mendekoari, baserritar petoari edo kalekume petoari barre eragiten diona desberdina ¡zango da. Esplikazio grafikoagoa nahiago baduzu umorea sukaldaritzarekin konpara dezakegu.

Euskalduna, asturiarra, italiarra edo txinatarra izan, edonork dasta eta goza ditzake fabada bat, kokotxa batzuk, rabioli bat

edo 'rollitos primavera' batzuk, baina hala eta guztiz ere euskal sukaldaritza, sukaldaritza asturiarra, italiarra eta txinatarra argi eta garbi bereiz ditzakegu elkarrengandik. Umorearekin ere berdin gertatzen da; barre egitea unibertsala izan arren euskaldunen umorea, asturiarrena, italiarrena eta txinatarrena elkarrengandik bereizteko modukoak dirá.

Euskal umore bat bada beraz, baina termino hori erabiltzerakoan kontutan izan beharreko kuestio batzuk ere badaude.

Hasteko, Bilbon bertan Somerako batek ez du 'Koska de San Vicente'-ko baten umore berdina egiten. Euskal komunitateak subkultura eta talde sozial desberdin ugari jasotzen ditu bere baitan, eta euskal umoreaz ere maila honetan hitz egin beharko dugu, mikroklima desberdin ugari biltzen dituen makroklimaren.mailan. Herri arrantzaleena, Eibarko botxeroena, Donostiako koskeritoena, Gasteizko baba-zorroena... denak dirá euskal umorea, baina umore desberdinak dirá.

Euskal umoreaz dihardugunean komunitate sozio-kultural batek egiten duen umoreaz dihardugu eta muga administratiboak, geopolitikoak edota linguistikoak ez dirá ia inoiz muga sozio-kulturalekin bat etortzen, aurreko tesiek proposatzen dituzten mugek ez digute balio. Azken batean euskal umorea ez dago zehazki zedarritzerik, komunitate desberdinek elkarren artean dituzten erlazioek komunitate sozio-kulturalen mugak erabat difuminatu eta kasik ezerezean uzten baitituzte.

1 9 9 7 UDA

^

Euskal umorea euskaraz egiten den umorea zelakoan nengoen ba ni...

Antzerki mutuak, biñeta mutuak... umore mutu asko egiten da Euskal Herrian, horiek ez al dirá euskal umorea? Umorea ideiei lotzen zaie eta ez hizkuntzari. Hitz-jokoa hizkuntzari lotzen zaion mekanismo bat da, ez dago hitz-jokorik itzultzerik, baina umoreak hitz-jokoaz gain aukera zabala eskeintzen du, itzul daitezkeen hainbat joko.

Zeintzu dirá euskal umorearen izaera eta ezaugarriak?.

Historian zehar euskaldunok japoniarrek bezala jokatu dugu, eklektiko izanaz, beste zibilizazioetatik gehien gustatu zaiguna geure eginaz. Japoniarrek kanpora joan behar izan dute beste zibilizazioen bila, guk, ordea, hementxe eserita egin dugu tratu eta truke guztia etxeraino etorri baitzaizkigu denak. Eta hori izan da euskaldunen meriturik handienetakoa, euren nortasuna mantendu eta aldi berean konpotarrek eskein zitzaketen gauzarik probetxugarrienak eurentzat hartzen jakitea. Honela, euskaldun nortasun bat bada, baina norta-

I s u n ibrido bat da hau. ZeltiaBrrak etorri eta pixka bat zeltiar Hegin ginen euskaldunak, kultuI r a judeo-kristauaren arrastoa • e r e utzi ziguten judutarrek, eta Merromatarrak eta hauen ondoBrengoekin izan ditugun harreBmanek latindar ikutu bat ere Beman digute.

Umoreari dagokionez ere fl} nabaria da enskal mestizaje v Ihau.

Eraginik nagusiena zeltiaplrrena da, euskal umorea zeltiaffilrra da batik bat. Mozkortzea S e t a bere mozkorraldiez barre fegitea dn irlandarrak bere denborapasarik gustukoena, eta euskaldunak ere bai. Irlandarrak bere burua antiheroe bezala irudikatzen du, pobre, mozkorti eta tripazaku. Olentzero ikazkina da, mozkortia eta tripazakua, euskalduna.

Euskalduna eta irlandarra rnikrokosmikoak dira, ez dira mundu zabalaz arituko, beren txoko eta jendeaz baizik. Irlandarren umorezko istorio gehienak alkohola dute tarteko eta autoritateei edo figura hieratiko batí burlaka ari zaizkie, euskaldunenak ere berdin.

Bigarren eragin nagusia judutarrena da. Apaiz eta abade, meza eta moja, erlijioaren inguruko istorio guztiak gure kultura judeo-kristautik datozkigu.

Beste ezaugarri batzuk aipatzekotan sátira eta surrealismorako zaletasuna eta mendeku komantxea aipatuko nituzke. Mendeku komantxea etzirako uzten den erantzuna da, mementu egokienaren zain, inolako espero luze eta patxadatsua, erreminik gabekoa, eskatzen duen mendekua. "Egunen batían harrapatuko haut"

E

esaten duzu, eta harrapatuko duzu, baina bitartean lasai zaude.

Euskal umorearen unibertsoaren baitan zein da bertsolariak jokatzen duen egitekoa?

Showman eta juglarearen arteko gauza bat iruditzen zait niri, umorea eta aktualitatearen kronika zorrotza eskaintzen duen espektakulu bat. Gainera, gauza jakina da boterea beti ere herriarengandik urrun samar ibili ohi dela, eta komunikabide deitzen ditugunak 'laugarren botere' bihuitzen direnean beste komunikazio-bideek, bertsolaritzak esaterako, eskain dezaketen kronika askozaz ere interesgarriago bihuitzen da.

Hala ere badut nik lehengo garaiak hobeak ote zirelako inpresioa. Orain saioak antolakuntza aldetik eta, askozaz txukunagoak dira eta bertsolariak profesionalagoak, baina horrekin guziarekin asuntoa hotzago gelditzen da. Lehen ez zegoen bertsozale eta bertsolariaren artean orain dagoen distantzia hori, oraingo saioek gustatzen ez zaidan music-hall ikutua hartu dute. Baina bueno, bertsolaritza gustatu arren oso gutxi jarraitzen duen baten inpresioak dira horiek, pisu gutxiko inpresioak.

Gaijartzaile eta bertsolariek ere galdetuko diote beren buruari, zerk eragiten dio barre bertsozaleari?

Bertsolaritzari dagokionean badago puntu bat oso kuriosoa iruditzen zaidana eta aipatu nahi nukeena: ofiziokako ariketak euskal barrearen bi motibo orokor nagusienetakoak konbinatzeko posibilitatea es-

1997 UDA 2 3

kaintzen du.

Euskal Herrian betidanik ospatu izan dira inauteriak, eta juergarik haudienak mozorroa jantzita egin dira. Honela barrearen motibo nagusi bat trabestitzea dugu, eta trabestitzea diodanean ez naiz soilik emakumez jantziriko gizonez ari; trabestitzea ohizko arropaz aldatzea da, emakumearenak, apezarenak edo martzianoarenak izan berdin, janzten diren arropak ez ohikoak izatea da kontua. Gure eguneroko uniformeaz aldatzerakoan gure harremanetan desoreka bat sortzen da, eta honekin gag-a, situazio txokantea. Eta ofiziokako ariketek bertsolariaren trabestitzea ekartzen dute; zu alabatxoa zara, zu bankeroa zara, zu futbolista zara...

"Los vascos también ríen" dio liburuaren izenburuak, baina azkenaldion umore faltan bagabiltzala ere salatzen duzu bertan. Zertan nabari duzu umore falta hori, eta zeri erantzungo lioke gabezia ho nek?

Ez dakigu geure buruaz barre egiten, batik bat txistea egin dueña norbera ez denean, eta gutaz edo geure itzalaz barre egiten dueña etsai bihurtzen dugu automatikoki. Norberak bere inidia tabuizatu egiten du, bestela esan, geure burua den bezala onartzeko zailtasunak ditugu beste hitz batzutan esanda.

Liburuan diodan bezala, beltzak beltzez barre egiten dute, juduek juduez, irlandesek irlandesez, txinatarrek txinatarrez... eta baita euskaldunek euskaldunez ere. Baina euskaldunen kasuan barre egiten zaiona norberarena ez den taide politiko batekoa izango da

nahitaez. 'Serioak izan gaitezen' diskurtsoaren eragina eta beaterĂ­a politikoa inon baino nabariagoa dira Euskal Herrian gehiegizkoa behintzat, bai politikoengan bai kaleko jendearengan. Jendeak gora gn ta gutarrak besterik ez du esaten gau ta egun, eta niri behintzat tristea iruditzen zait hori, tristea eta zeharo aspergarria. Gora gu ta gutarrak, bale, badakigu, baina honezaz gain badugu gauza gehiago elkarri esateko.

Politika aipatu dut, eta agian politikarena da adibiderik garbiena, baina korporatibismo esajeratu hau edozein alorretan ematen da hemen.

Irakasleek, sendagileek, poliziak... guztiek beti gogo txarrez hartzen dute euren lepotik egiten den umorea. Guztiok minoria kabreatu baten partaide garen punturaino iritsi gara ka-

sik. Anuntzio bat egiten dute munduko txanpu onenari buruz, eta negarrez ari den burusoil bat ateratzea okurritzen bazaie hurrengo egunerako sortuta dago burusoil kabreatuen komisio bat... jode, honela ezin da bizi... .

Umore eskasiaren aurkako erremedio bat ematen animatuko al zinateke?

Hasteko telebista itzali behar da.

Tabernara bazoaz trago bat hartzera, eta denak telebistari begira. Gure harremanak gero eta gehiago mediatizatzen dituzte komunikabideek, are gehiago, jendeak harreman estuagoa du pantailan azaltzen den aurkezlearekin bere auzokoekin baino. Komunikabideen eraginez jendearen elkarrizketa, komunikazioa, suntsitu

1997 UDA [ J ]

egiten da, bistaz bakarrik ezagutzen dugu elkar. Umoregintza ere profesionalen esku uzten da, eta jendearen irudimena asko mugatzen du honek.

Bestalde, telebistako gure 'lagunekin' komunikatzeko raodurik ez dagoenez, 'en vez de reĂ­rnos con nos reimos de', "hori da aurkezle tuntuna", "hori da anuntzio eskasa"... eta umoreak, barre honetara mugatzen denean, bere osasuna galdu egiten du.

Telebista itzali beraz, eta jendearekin hitz egin. Kalera atera, koadrila, bikote edo lagun desberdinekin juntatu, eta afaria egin. Eta eztabaidatu taburik gabe, elkar zirikatu eta fajatu, batzuetan arrazoi izango duzu eta beste batzutan 'hi txo, etzegok gaizki esan duan hori'.

Azkenerako umorea aterako da

Goierriko bertsolariak: hiru

belaunaldiren batasun samurra

Urteroko omenaldian a g e r t z e n ziren sei b e r t s o l a r i , eta mo n o t o n i a h a u t s i z , b e r t s o a p u s k a t u eta p u n t u k a j o l a s z u t e n , esne s a l t z a i l e a r e n d o i n u a r e k i n ,

egiten

Galtzaundirenarekin

edo Furra f u r r a ("Txufa T x u f a " esanez) d e l a k o a r e k i n , entzu leei e s p e k t a k u l u p o l l t a e s k a l n i z . Animazio ederra j a r t z e n zuten.

1 9 8 6 a n zinta b i k o i t z bat ere atera z u t e n , p o l i t a eta txu

kuna, garairako nahikoa instrumentazio

ausarta

erabiliz.

» » » » » » » Pako ARISTI

Argazkiak: Iñigo GALLEGO

AUR EGUN hama ika dirá faldean, baina bizitzaren gorabeherak medio, ez dirá lehen adina elkartzen.

Aurten ez dirá ez eta sagardotegietara ere Joan. Urtebete zeramaten elkarrekin afaldu gabe, eta Zaldibiako Joxepaenean bildu genituen, zizak eta erbia jateko.

Hamaika komeria, ziri-sartze eta kontu lizun entzun geni-

tuen, astelehen bum-zuria fortunatu zen airen.

Itsasondo, Idiazabal, Zaldibia, Gabiria, Ordizia eta Lazkaon bizi dirá eta honako hauek dirá: Patxi Iraola eta Florentino Goiburu zaharrenak, 63na urterekin, gere Juan Inazio Begiristain, Aralarren artzain dabilena eta etorri ez zen bakarra; hurrengo belaunaldikoak Mikel Mendizabal, Iñaki Murua, Xabier eta Nikolas Zeberio anaiak eta Jesús Mari Jauregi "Altzo Txiki"; eta gazteenak Xabier Narbarte

1 9 9 7 UDA ^ J

eta Juan Ramón Gerriko.

Afal auireko argazkiekin hasi ziren lehenbiziko komeriak.

Goiburu ez ornen da zalea, eta berandu etorri zen propio.

«Erretratoak ateratzeko ni polittena izan nintzen», aitortu zuen gero. Hurrena, berriz, ez zutela kareta eta sonbrailu berezirik jantziko. Altzo Txikik argudiatu zuen: «Nahikoa itxuragabekeria egiten dizkiogu bestela ere geure buruari», eta etika eta printzipioak ekarri zituen ahora, bere ustez »beitsolaritzari barre

Dena den, umorearen aklaketa da gehien kezkatzen dituen gaia.

Mendizabal: -Katxondeoa orain déla 20 urte entzun edo orain s' entzun, ez duk berdina.

Entzuleen artean jende gaztea sartzen hasi duk, emakume jendea, zaharrak erretiratzen ari dituk eta horrek aldaketa zekarrek.

Murua: -Asko aldatu duk, bai. Lehen ingurua jenero berekoa zuan, adibidez berdekeria bultzatzen zuen ingurua gizonarteko inguaia zuan, emakumeekiko bultzatzen zian berdekeria. Orain publikoa aldatu egin duk, eta bertsolariaren mentalitatea ere bai.

Mendizabal: -Bilbo ko Arenalean aritu edo Idiazabalen ez duk berdin.

Iraola:-Bertsolari batetik bestera ere badago aldea, baina nik usté dut gaur egun ere mantentzen déla ziria sartze hori, bertsokera hori maite duela jendeak.

Honela aurkeztu zuen Muaiak Iraola, taldeko beteranoa: «Hau duk líertsoarekin gozatzen erakutsi diguna; bertsoa gozatzen dik eta guk bertsoarekin-.

Garai zaharren eta berrien arteko gonbaraketa etorri zen ondoren. Iraolak usté du berdekeria beti gustatu izan zaiola jendeari, «ñola esaten den da kontua. Lehenago ez dut usté orain bezain nabarmen esaten zirenik berdekeriak. Hitza ez zen esaten, beste modu batera

I

I egitea zela» eta. Afalondoan kantaai zuen Zeberiok: Narbarte ta ni, Mendizabal cia Patxin tartean Gerriko zuen aletean beste bost lagun nahiko kolore gorriko mikrofonoagatik nerbioso gu ezgaituk ezjarriko pailazo bita Zaldibiara ez al hintzan etorriko.

Baina zizak ahora sartzen hasi orduko, sagardoa eztarrian behera, berehala sortu zen tertu-

lia giroa. Grabadora piztu eta Goibuaik ez zuen aukera galdu: «Katxarroa piztuta daukana gure adinean bazegok». Ensebio Igartzabalek hiru belaunaldiren arteko lotura nolakoa zen zehaztu zuen: «Hernen oso estilo desberdinetako bertsolariak gaudek eta gainera saiatu gaituk bakoitzak bere estiloari eusten, berea lantzen, hemen hiru edo lau bertsokera zeudek. Adibidez, imintzioak eta egiten xelebreena Altzo Txiki duk; puntu zuzen eta neurtuak egiten Goiburu».

1997 UDA | S

Goierriko

adierazten zen».

Honako bertso hau gogoratu zuen, Zepaik Loidisaletxeri bota ziona, Loidisaletxeren emaztea lehenengo seme esperoan zegoela eta, Zepaik berak ere parte zuela adieraziz.

Behin batían joan nintzan eta kax-kaxjo nion atia era ntzu na jakinekoa barrnrapasa zaitia bonekin ezzen erraza baina barrapatu nun tranpia honen aitzakijoan ezen baina nk ere badet partía.

Edo Pello Errotaz ez dakit zeinek botatakoa: Pello errotaria Asteasukua hamaika neska gazte izorrautakna alaba bat ere badu bere antzekua ziri gogorra franko bigundutakna.

Iraolak emango digu umorezko bertsolaria ulertzeko klabe bat. Hau dio: «Según eta zer girotan eta según zeinek esaten duen, barre egiten da. Betsolari batzuk bazeudek, gauza berdi-

hiru belaunaldiren batasun samurra na batek esan edo besteak, herriak ez diat usté berdin hartzen duenik. Bertsolari batzuk horretarakoxe hartuta zeuzkak jendeak eta horretxen zain egoten dituk, hark zer esango, botako dik orain ere ikaragarriren bat pentsatuz». Bertsolari bakoitzak etiketa bat darama, eta ezin hori kendu. Goierrikoen artean Zeberio la da horrelako katxondeo puntúa dueña. Uztail batez pontxo mejikar batez jantzi zituzten Lazkaoko Maizpide euskaltegiaren aldeko saioan.

egingo. Bi erregistro desberdin dituk eta bietan publikoarekin komunikatzen diren bertsolariak, hau duk, bromatan bezala serio, oso gutxi dituk, Egaña, Sarasua eta Iturrriaga bakarrik ñire ustez. Bakoitzak bere estib a zeukak eta beste bat imitatzen hasiz gero, frakaso. Beste bertsolari bat serio/bromaren arteko mugak hautsi zituena Lazkao Txiki izan zuan. Hark bazekian jendeari algara eragiten eta negarra eragiten». Hini baldintza dirá etiketa bat sortzen dutenak: itxura fisikoa, aurpegiaren irudia

Con capa y sombrero hace mucho calor y para cantar bertsos hay que tener valor Mejikotik euskara ikastera nator beste melokotoi hau zerta ote dator.

Edo 50 kiloko txinga hortzekin lurretik jasotzen duen apustuzaleari botatakoa: Zelebreak izaten dirá makinatxo bat apusto te voy a dezir ahora una cosa oye mi amigo Justo con la txinga de 50 kilos has andado un poco justo algún día te van a caer los dientes nos vas a dar un disgusto.

Mendizabalek usté du etiketari ezin ziola ihes egin. «Zeberiok askotan mekauen la puta, hostia kopon eta horrelakoak esaten ditik eta jendeak barre egiten dik, baina nik hori egingo banu, ez likek berdin barre

eta bertsokera.

Lehen ezin zen edozein bertso bota eta gaur ere ez. Muruak usté du «lehen botatzen zirenak gaur boteaz gero plazan ostiakoak» egongo liratekeela.

Gogoratzen du Sarasuak Legazpin esandakoa Urdangarin eta printzesaren ezkontza zela eta: «Urdangarin joan da urdangarenigana». Jendeari ez ornen zitzaioan gustatu. Denak eskandalizaaita, ia-ia besoak bunira eramanez. Gainera, Legazpi Zumarragatik hurbil egon.

«Hori baino gutxiagogatik dio Muruak-, hemendik kilome-

«Beste b e r t s o l a r i bat s e r i o / b r o m a r e n a r t e k o mugak h a u t s i z i t u e n a Lazkao Txiki izan zen. Hark b a z e k i a n j e n d e a r i algara eta negar e r a g i t e n .

1997 UDA

^

tro askotara ez dagoen herri batean, Elkarteko bertso saio batean, soziedadean, gazte batek jakingo zian han alkate izandako bat bazegoela eta harén kontua atera zian, denak hasi zituan eta alkate hori, zutituta, mekauen dioska, zein putakumek esan dik hori oihuka, kristoren saltsa armatu zian. Nik usté lehen jendeak lasaitasun gehiago zuela esateko eta entzuteko, beste erritmo batean bizi zuan». Iraolak dionez, lehen bertsotan esaten zena bertsotan erantzuten zen. Baina badu berak istorio mikatz bat. «Herrian oso ondo ikusia ez zegoen gizon bati, administradorea zen bera, bota nion... "ederki bizitzen da nik usté dedadez... maizterrari kendu ta nausiai emanez". Direkto ez zidan ezer esan, baina hurrengo egunean niregatik gaizki esaka ari zen, eta joan nintzaion. "Atzoko zera horreiin minduta negok, handi samarra bota huen", berak, nik barkatzeko, eta azkenean berak, gainera, hiru edo lau lagun bakarrik egon bagina ez zidan inportik, baina lekua beteta zegoen, ehun lagun baitziren han, haiek hartu zuten gozatua!» Ez bertsoaren irainak, jendearen gozamenak mindu zuen hura.

Ahari jokoa galdu zuen bat ere biziki haserretu zitzaion Iraolari hau bota ziolako: Ahari kontrarioa indarrez beteta harkjotzean zurea basten zen boteka hala ere irabazi zezakeen topeka zuk bezin gogor izan baznen kopeta.

Denak datoz bat honekin:

urtean zehar areto itxietan sei ten gelditu ornen da garaiak dion bertsolariren arteko saioan umo- bezala/gero esaten jardungo gera re gutxi izaten déla. Gai serioak artzaia alperra dala». nagusi, filosofikoak, gizartekoErbiaz ere esan ziren gozoak, bizitzakoak. Eta udan, festa ak ez direnak, eta arrazoiz, giroan, gero berbena talde bat usain dezente botatzen baidagoenean eta orduan giro des- tzuen. Alegia, urtebete bazeraberdina sortzen déla, umore na- mala hilda, esan zuen norbaitek, gusi, entzuleek broma gogoa. besteak hurrena kamaran gorMuruak usté du gizartean dago- detzeko, besteak ez ote zen kaen standarizazioa déla bertsola- tua izango. ritzak ere jasaten dueña. «BaziruGoibuaik: dik urte osoa serio pasatu behar dugula, lanean eta uda iritsita- Apal ondoren ikusitzen det koan denok alai egon behar du- bertsotarako joera gula, umoretsu, bestela baziru- sarriaskotan ez naiz ni bildn dik amargatu bat haizela eta ez askozaz mabai bobera duala bizitzaz gozatzen. Lehena- ederrak zeuden ziza hoiek eta go nik usté bertsolariak beste , ederra erbia bera erritmo bat zeukala, afalondoko gaizkiojanda ere bertsotan saioak, jendeak bertsotan haste- askotan aritu gara. ko ere errazago izaten zian.

Orain berriz, derrigortuta ez baJuan Ramón Gerrikok, gazda... guri geuri ere kosta egiten tetxoenak, agertu nahi izan zaiguk geure artean hastea». zuen bere zorra: Eta hau esan ondoren, inertziari kontra egin nahian edo, Hiru bat kinta mahaiaren lagun hor hasi ziren elkarri zirika ber- kontua dute atera tsotan, eta jatetxeko jendea an- bertsolaritzak Goierrin hola ezin du izan galera gustara asko etartzen gera lagun zaharhauen artera hauek esanak entzun ondoren sarri ixilik egotera.

Azkenik, errepotaria bera ere zirikatu nahi izan zuten, baina harén talentua leku onean utziz, badaezpada ere, azken hitza berea zela jakinik.

Mendizabalek: tzina bertsolariari zitzaion begiruneari jarraiki, isildu egin zen erabat.

Altzo Txikik ez ornen du lehen adina juerga egiten. Nork erretiratu du ba, andreak? Ez, ezinak erretiratu du, edadeak alegia.

Begiristain artzaina ere defendatu zuten. Mendizabalek: «...gazta egi-

1997 UDA 2 J

Urrestillako idazlea da guregana juntatua bazekiagu nolakoa den poeta baten papua haizakAristi hi izan arren hain idazle sakratua kosta behar zaik ondo idazten hemen oker kantatua.»

se Luis_,

orrot

mitatzaile bat bertsotan.

1 多44 }j

*3R

>

»

U

MOREA bertso laritzan oso anitza da eta bertsolari bakoitzak du bere umore ikutua.

José Luis Gorrotxategi ez da bereziki bertsolaritzara bere umoreagatik pasako agian, une larri eta trajikoak adierazteko gaitasun hobea erakutsi izan baitu umore gaietarako baino.

Hala ere bere bertsolari bizitzan Basarri izan badu ere bere izarra, kantaeran Lazkao Txiki zenak sarri esan ohi zuen José Luisek, Basarrik ohiko zuen doinuren bat hartzen zuenean, "hará, hasi dek Basarri". Bera hurbiletik ezagutzeko zoria izan dugunok badakigu bere bi bertsolari maitatu eta aipatuenen artean daudela José Joakin Mitxelena eta Joxe Migel Iztueta Lazkao Txiki. Bertsolari asko bezala kontalari ona da eta imi-

tatzaile ere punta-puntakoa. Mitxelena edo Lazkao Txikirekin eguna pasa baldin bazuen izango zuen haien gertaera edo bertsoren bat kantatzeko. Hórrela izan zen 1.971-6-6an Lazkao Txiki eta Mitxelenarekin hatera Oiartzunen, Juan Mari Lekuona gaijartzaile zutela, José Luis Gorrotxategi ere beste garaiko bertsolari onenekin batera. Egun hartan kantari jarri zituen Lekuonak Lazkao Txiki eta Mitxelena. Gaia: "Mitxelena, mutilzahar aberatsa; Lazkao Txiki bere neskamea". Oso gogoangarriak izan diren bertsoak bota zituzten. José Luisek bertso horiek handik zenbait egunera, saio berean izan zen Joxe Agirre "Orandari" kantatu zizkion kotxean zihoazela eta bertso ederrak izateaz gain kantatzen zituen erak grazia egin bidé zion Orandari eta honek beste bertsolariei kontatu zien nonbait eta honela egin zen José Luis,

Mitxelena eta Lazkao Txikiren imitatzaile. Lagunartean, herri afarietan eta abar kantatu izan dituenak eta Mikel Mendizabalen despedidakoan -"Hitzetik Hortzera" telebistako saioan grabatu zizkiotenak. Hauek dirá bertsoak: L A Z K A O

TXIKI

Beti zure zerbitzari ta zurekin nago baina hola ibiltzerik nausia ez dago.

Zu ñola zeran lehen baino aberatsago eman behar didazu soldata gehiago.

M I T X E L E N A

Neskame honekin galtzen det nik osasuna.

Hau da garbiro hemen entzun behar dezuna..

Aski soldata badezu le(he)no daukazuna kobratzen dezuna ta

José Luis Gorrotxategi ez da bertsolaritzara bere umoreagatik pasatuko agían, une l a r r i eta tragikoak erakusteko gaitasuna erakutsi baitu.

1997 UDA [ 0

M:Hori da gabian lotan egiten detena.

M: Ikusten al didazu gorputz gaizkietan?

L: Gaizki ez dakit baina lodia benetan.

M: Hik eingo dek rejimena ordu guztietan.

L: Jan fuerte xamarra al da Oiartzun honetan?

L: Pertsona batek zertan horrenbeste grasa?

M: Ni ez nago oraĂ­ndikan negurritik pasa.

L: Zer eiten duen ez dakit ez dago eskasa.

M: Hori dena zer den neurtzen etziok erraza.

kentzen didazuna.

Lazkao Txiki Hau da gizon aberatsa baita ikusia.

Diru asko du baina oso itsusia.

Aparte diaia a(g)intzen dadukat hasia.

Ez logratuko balu nalii duen guzia.

M ITXEL EN A

Hemen sortu nahi dezn gezurrezko saltsa.

Neskame batentzat baitu dozena bat tatxa.

Zortziretan behar ta hamarretan altxa eta nun dauden ez daki sukalde ta plantxa.

LAZKAO

TXIKI

Zirrika hasi zitzaidan joan zen egunean.

Nigana, gozatu nahirik

diaia dunean.

Pobrea izanda ere nik nahi det pakean.

Nahiz eta aberatsa ez izan garbitasunean.

L: Bainan pisu haundiak egiten du traba.

M: Hori esaten Lazkano hik hobe dek laga.

L: Neretzat erdiak utzi inola a(ha)l bada M: Traba dala jakiteko probatu behar da.

M ITXEL EN A

Disimulo ederrean bai erakusten du.

Gerrarako bidea berarek hasten du.

Ohera dijukoinin nonbait'e a(h)azten du.

Koartoko atia zabalik uzten du.

M: Lazkao alde horretan zer belar ote da?

L: Indarra galtzen ari da urtetik urtera M: Pniebetako aski degu noski hau bera L: Neuri begiratuta kontuak atera.

Egun berean librean gainerako bertsolariak bezalaxe puntutan aritu ziren Lazkao Txiki eta Mitxelena.

M: Berrogei ta hamarretik pasatu ote haiz.

L: Hirurogei ta gehio're ni izatez banaiz.

M: Bai zenbaitetan bezela kargatutzen bahaiz L; Hala're hau hainbat pisu ni izango ez naiz.

L: Zer moduz bizi zera lagun Mitxelena?

M: Egia esatekotan al dan ondoena, L: Noiztik hasita egiten dezu rejimena?

1997 UDA [ 2

Bertso hauek hala ere paperean asko galtzen dute. Mitxelena eta

Lazkao Txiki ikusi behar ziren edo bestela baita Gorrotxategi entzun eta ikusi ere haien bertsoak kantatzen.

Ikusgarria da baita ere Basarriren omenaldiko bertsoa kantatzen entzutea: Anai arrebok, zer portamena izan dezuten nerekin!

Hainbeste maite ninduzutenik gaur arteraino ez nekin.

Gure Donosti paregabea egiazko euskal jardin.

Usaintsu dago, bada danetik, arros, lirio, krabelin.

Ai! Giro honi eutsi zaiogun ez dezala aldegin.

Gaixorik dagon gure hizkuntza le(he)n bai le(he)n sendatu dedin.

Ez dakit ñola eskerrak eman ez dakit ñola hitzegin.

Nik gauza gutxi merezi nuen eta zuek asko egin.

Edo Mitxelenaren txapelketako bederatzi puntuko bertsoak kantatzen. Loteria tokatu zitzaiolakoan bere etxe zaharrari su eman eta gero oker irten zitzaionekoa: Orain kantau bihar det neuria goguan.

Atzo bazeguan ba periodikuan.

Loteritxo bat neukan neure poltsikuan.

Berdin-berdina zegon hango lumeruan.

Ekustera Juan ta poza barman.

Miloiak orduan

Ai! Usté munduan ta neure etxe za(ha)rra neuk erre nuan.

Neure ustez jantzita neguen txanponaz baina itxurak diranez deskuidatu naz.

Milonaio bezala ne^burua famaz.

Gehio egin beharrik e'nuala lanaz.

Pentsatuta Joan naz jo detan kanpanaz ta bidé baldanaz, za(ha)rrai su emanaz.

Orain bat ere gabe gelditua naz.

Beste bi pasarte gehiago ere baditu Mitxelenarenak.

Beste behin Oiartzungo Arraguako jaietan biak ziren kantari.

Atamitxen bazkaltzen ari zirela plaentxiarrak etorri ziren. Aspaldian ikusi gabe zeudela eta hórrela. Plaentxiko San Inazioko baselizaren inaugurazioan, 20 bat urte inguru lehenago, izan zen nonbait Mitxelena han eta geroztik joan gabe zegoen. "Orduan joaten zinan hainbest kilokin eta orain kaminua egin dutenetik ez zera joaten Mitxelena!

Hala kantatu zuen: Zuzen ibiltzen dakin gizonak San Inazion hitzetik.

Txurrukarako bidea hartu gendun goizean goizetik.

Baina abisurik ez degu izan kaminua egin atzetik.

Egun harretan deituko zuten kilo batzuak galtzetik.

1.971ko maiatzaren 15ean, Zamarbiden bertsotan ari ziren José Luis eta Mitxelena, meza ondoren. Baserriko bizimodua zu- José Luis beraren umorezko ten mintzagai. Bizimodu zaila, zenbait bertso jarriko ditugu onlaguntasun beharra eta abar. Bi- doren. zimodu zaila baina bera neska Azpeitiak herriko bertsolariei laguntzera gusturago joan ohi omenaldi gisako bat egin zien zela baserrietara, Mitxelenak, 90-2-23an. Gaia honela zuen: kalekoetara baino, Joxe Luisek "Kintoen afari baten ondoren, orduan, hura joaten zen baserri- berandu batean joan zara kora kamioa egongo zela eta hala txea hartzera eta giltzak eskutik erantzun zion Mitxelenak: erori zaizkizu. Hain portuna txarrez, alkantarila zulotik beberá joan direla. Zer egin?

Haizak hi moteil hemen etziok gaur inortxo hi haustekoik.

Ez dakit dedan edan gehiegi Ta baserriko bizitza erraza edo naizen erdi zora. dala hamaikak ustekoik.

Gaurik gehiena dijoa behintzat Nik etzioat inoi esango hemen sustorik sustora. bizitza horri uztekoik.

Ta azkenean kotxeko giltzak Maitetasunak ta kaminuak ere erori zulora. ez dik ezer ekustekoik.

Neu behintzat zutik nagon ez-

1997 UDA Qj]

kero honenbestian gustora.

Beste behin Azkoitian jaialdi batean,91-2-23an. Otsailaren 23a zenez hori izan zen bere gaia. Zer oroitzapen ekartzen zion egunak.

"23 F" famatua, ezaguna zen entzulegoarentzat baina ez bere urtebetetzea.

Hará hemen bere bertsoak:

Jan-edanaren paltarik etzan.

Etzan apari merkea!

Ta gero ezin nuen aurkitu aparkatu nun tokia.

Kotxe za(ha)r honi ze kristo egin?

Bertan utzi ta pakia.

Gau-pasa egin nahi nuen eta Orain badet aitzakia.

Atzealdera luzatu behar lenengo begirasuna eta tartean aurkitutzen det pare gabeko hutsuna.

Otsailaren 23a gehienetan garizuma.

Aldapa latza izan daiteke edo ordeka leguna.

Denen aurrean bedeinkatzen det ñau ¡aio nintzan eguna.

Pauso bat eman badet aurrera bi pauso t'erdi atzera, hegohaizeak mogitutzen dun kainaberaren antzera.

"Contactos" letu Diario Vascon eta juango naiz etxera.

Eta baezpa're Pastorkuara beste kopa bat hartzera.

Donostian Bertsolari Eguna baten 91-l-13an Euskitzek gaia jarri zion. Errege bezperan zapatak jarri zituen zerbait ekarriko ote zioten eta zapatak harrapatu dizkiote: "Gorrotxategi hi babua haiz" pentsa izan det sarritan.

Hori dela ta ari natzaio nere buaiari erritan.

Pentsatze hutsak negar malkoak sortzen dizkit bi begitan.

Azkarragorik badabil hemen ilargiaren argitan.

Erregeena kontua degu lapurrarena egitan.

Takoi altuak, mutur zorrotzak ta gainean lokarriak.

"Cuarenta y cinco" numeroa ta

kolorez gorri-gorriak.

Oihu ozen bat egin behar det entzun dezala herriak: Zein antekristok eraman ditu nere zapata berriak.

Alicanteko Corte Inglesen erosita ekarriak.

Andrea ere errikutu zan ni hórrela ikusita, merkealdiak zeudela eta Bilbora azkar bisita.

Gustokorikan ez nun aurkitu pilan bilatzen hasita.

Eta nolatan ez nun galdu nahi gaurko Donostiko zita.

Dotore asko hementxe nator koñatuanak jantzita.

Gaurko egunez jaio nintzan da horregaitk hemen nago.

Oraindik oso za(ha)rra ez baina orduan bai gazteago.

Zenbat ditudan esan ezkero batzuek hori nahiago.

Ta esango det hemen baten bat ezjakinean balego: 80 baino gutxiago ta 25 baino gehiago.

Orain dirala hamar urte're hogeitahiru zitun hilak.

Ta harritzen naiz ñola eztiran zaurituak eta hilak.

Berriro ere agindu nahian Caudillo zenan mutilak.

Egun harretan bi gertakizun ta bi gauza biribilak: Erregearen diskurtsoa ta

1 . 9 7 1 k o m a i a t z a r e n 15ean Zamarbid en ari ziren b e r t s o t a n Jose Luis G o r r o t x a t e g i eta Mitxe lena.

B aserrik o bizimodua zuteit g a i .

1 9 9 7 UDA

^

rrenak txakur kakaz zikindu dizkigu".

Atun(*) usairik ez dit hartu ta horrenbestean gustora.

Begien bistan daukat oraindik Congresoko imajiña.

Han azaldu zan estanpa etzan Lurdesko Amabirjiña. "¡Ar suelo, cono!" oihukatuaz bibote haundi zikiña!

Ausartena're armen aurrean bildutzen da alajaiña!

Fraga're nahiko bildots genduen txerri galanta da baiña.

Maldizioka hasi behar det bertatikan Satanasi.

Zein demoniok bialtzen dizkit neri hainbeste desgrazi?

Kapitalean ibiltzen ere ez al gendun ba ikasi?

Kaka piloan, brausta!, sartu naiz ez dedalako ikusi eta geroztik hemen nauzue prantses perfume ta guzi.

Betuna ere espeziala ta zapatak garbitzen le(he)r.

Pazientzian oinarriaita pasa det hainbeste oker.

Erremeioa erreza baita ta danok badakigu zer: zakunentzako jarri ditzagun behar hainbat komun eder, KAKA ALDERDI bihur ez dedin betiko Alderdi Eder. •

Eta azkenik beste hau ere Bertsolari Egunean Donostian jarritako gaia da: "urtetik urtera marka haundiagoak pasatzen zaizkio honi. Alderdi Ederren honuntz pasiatzen zerura begira datonela, zapatak eta praka ba-

Pozez Joan naiz baina damutu lepahezurretik gora.

Pasa ditudan momentu txarrak nahi ditut hemen gogora.

Kaka aurrean, kaka alboan, kaka pausotik pausora ta polizia-zakur haundi bat usai eginaz ondora.

[(*) Garai hartan Sevillan Euskal Herriko musika talde bateko kideak marmitakoa egiten ari zirela polizia zakurrek atún usaia hartu eta hurbildu zirelako, lehergailuak zituztelakoan atxilotu ornen zituzten. Horregatik erabili zuen "atun-usaia".]

Tejeroren barrabilak.

AULKI, MAHAI, SOINUA eta ARGIA EKIPOEN alokatze serbitzua, montaia eta garraio

*AULKy B 943 47-34-88 DONOSTIA - BERRIZ serigrafia-edalontziak-kuberteriak

1997 UDA EE

Galizian mu dira Regueifa salbatzeko Emanaldi nazionala ospatu zen Vigon, eta Interneten orri bat zabaldu dute elkarri regueifak botatzeko Alarma g o m a r e n argiak p i z t u t a daude G a l i z i a n . Regueifa d e i t z e n zaio hango b e r t s o l a r i t z a r i , eta gaur egun 12 k a n t a r i baino ez dira g e l d i t z e n , 50 u r t e t i k g o r a k o a k d e n a k . Batez beste hamar saio b e s t e r i k ez d i t u z t e e g i t e n u r t e a n , g e h i e n a k mendiko e r r o m e r i a t x i k i e t a n , eta lau l u r r a l d e b e r e z i t a n m u g a t u a k : B e r g a n t i 単 o s , Costa da M o r t e , 0 Courel eta Ourense..

T e s t u a : Pako A r i s t i 1997 UDA 3 3

gitzen hasi

V

ALADARES VIGOko auzo bat da. Bertako Kultur Elkarteak, egoerari aurre egiteko, hirugarren urtez antolatu zuen, joan zen maiatzean, hiru egun iraun zituen ekitaldi zabal eta heterogeneoa. Esperientzia aberatsa, baita euskaldunentzat ere.

Benetan programazio bikaina eta aberatsa ikusi ahal izan zen Vigon. Lehen egunean "hiphop" egiten duten talde urbanoak ekarri zituzten, hala Lugoko "Kontainer" eta Santiagoko "Colectivo Urbano" taldeak. Izan ere, Carlos Alonso antolatzaileak garbi dauka tradizioak eguneratzen ez badira galbidera doazela. «Bizi nahi duen tradizio orok gizartean presentzia bizia eduki behar du, eta hori lortzeko edozein bidé ona da. Horregatik edozein tresna erabiltzeko prest gaude, déla musika, déla informatika, tradizioa jendearengana hurbiltzeko".'

Bigarren egunean izan zen ekitaldi nagusia.

Vigoko auzoan egin Caixa Vigoko lokal dotoreetan honako hauek bildu ziren: Kubatik Alexis Díaz Pimienta ( gizon hau "repentista" izateaz aparte poeta, ikertzailea eta narratzailea ere bada); Alpujarretatik Miguel García, iragarria zegoen baina iritsi ez zen José Treverso El Repuntín"aren ordez; Portugaldik Delfín eta Marinho; eta gailegoen arrean Calviño eta Antonio de Zara. Ez zen aretoa bete, baina jendeak ondo erantzun zuen. Bukaeran denak batera atera ziren eszenatokira, eta batzuek gazteleraz kantatuz, besteek galego/portugesez, benetan saio

gogoangarria eskaini zuten.

Hirugaren egunean musikak, folkloreak eta poesiak hartu zuen tokia. Galiziar dantzen lehiaketa, musika inprobisatuaren txapelketa eta poesia inprobisatuaren tailerrak ospatu ziren.

Hiru eguneko aurrekontua 750.000 pezeta izan zen. Valadaresko Kultur Elkarte hau ez da bereziki reguerifaren alorrera mugatzen; zabalagoa da, baina Carlos Alonsok aitortzen du muturra sartzen hasi zirela eta hutsune izugarria aurkitu zutela, eta ahal duten moduan, dituzten muga guztiekin, saiatzen ari direla. Lehen urtean Galiziako Txapelketa antolatu zuten, eta agertu ziren zazpien artean Pontecesoko Calviño suertatu zen irabazle eta 150.000 pezetako saria kobratu zuen. Aurtengoa saioa zen, saririk gabea.

Regueifaren sorrerako teoriak eta bera kantatzeko moduaren egiturak euskal bertsoaren tankerakoak dirá. Ez da hainbeste doinu erabiltzen, hainbeste ahapaldi ere ez, baina gizartean kantari ematen zitzaion erabilera bat dator garai bateko euskal bertsokerarekin. Muiñosecoko zen s a i o k o ¡ r u d i a .

Branco ospetsuenetakoa da Galizian. Bizitza osoan behin bakarrik galdu ornen du desafioa. «Onena izateko kontrarioa ondo ezagutu beharra dago eta bere bizitzako kontutxoak esan, hori bai, mindu gabe».

Regueifak erdi arotik ornen datoz, ezkontzetan trobadoreek kantatzen zituzten olerki haietatik. Regueifa ogia zen, edo arrautzarekin egindako "rosca". Hori buruan jarrita andregaiak dantza egiten zuen, eta gero kantarien arteko onenari oparitzen zion.

Calviño txapeldunak ezagutu zuen ezkon-

1997 UDA [ 2

tzetako mundu hori: «Bi kantari izaten ginen, bata etxe barman eta bestea kanpoan, hórrela kantatzen genion elkarri». Tabemetan ere asko kantatzen zuten, diskotekarik ez zen garaian, eta erromerietan. "Arratsaldeko bostetan hasten ginen eta igoal iluntzeko hamaikak arte. Nik lehendabiziko aldiz soldaduskan nengoenean kantatu nuen. Pentsa, orain 67 urte dauzkat.

Garai hartan jendeak gehiago zirikatzen zuten elkar, eta lagunarte hobea zegoen. Gaur egun bakoitza bere bakardadean sartuta bizi da, eta ez dago lagunen artean halako harremanik. Azken hamar urte hauetan izugarri jaitsi dira regueifa kantaldiak, ia ez dugu batere kantatzen».

Hala ere ez du usté Calviñok galduko denik.

«Leñen ez zen altabozik, eta a peito aberto kantatu behar zen. Ni ondo ibiltzen nintzen, beti izan dut eta ahots ona. Orain mikrofonoak eta jartzen dizkizute, asko aurreratu da, baina kantari gutxi. Dena den, ez dut usté galduko denik.

Egia da honetan ikasterik ez dagoela, musiko, abokatu edo mediku batek ikas dezakeen bezala, hau pertsonarekin batean jaiotzen da, eta bazara edo ez zara, baina usté dut beti sortuko dela jendea dohain hau dueña».

Valadaresko Kultur Elkartekoak ez dira, ordea, hain baikorrak; ez dute usté bere kasa utzita salbatuko denik, eta eman duten pausoetako bat, benetan harrigarria, Interneten orri bat zabaltzea izan da. Carlos Alonso da asmo honen aita. «Gauza guztiak bezala honek bere abantailak eta bere oztopoak ditu.

Ahozko tradizioa galdu egiten da Interneten, baina inprobisazioaren funtsak irauten duela iruditzen zait, zeren sistema informatikoak ia bat-bateko harremana posible egiten du, eta hórrela bertsoari ematen zaion erantzunak ez du freskurarik galtzen».

Interneteko joko honek bere arauak ditu: bertsoari erantzuteko denbora epea 30 segundokoa da. Denbora hori gaindituz gero, galdu duzu. Partehartzaileen kopuaia bi edo gehiago ¡zango da. Hamar erantzun, gutxienez, eta hamabost gehienez. Gero ez dakit bakoitzaren la-

1997 UDA ^ H

na nork baloratuko duen, baina kontuan hartuko ornen dute gailegoaren erabilera, portugesera ere zabalik dagoelarik.

Helburua regueifaren alde zerbait egitea da. Carlos Alonso: «inprobisazioaren kultura bizirik mantentzen duten beste herrialde batzuekin harremanetan jarri nahi dugu, ea hórrela galtzeko zorian dagoen tradizio hau biziberritzen dugun».

Badakite funtsezko arazoa gizartean bertan dagoela. Bizimodua aldatu da, regueifak herritar eta ugari bilakatu zituen bizimodu hura, baina gizarte gailego modernoak regueifa bereganaai ez badu bere burua maitatzen, bere tradizioak errespetatzen erakutsi ez zaiolako izan da.

Kolonizazio politiko hutsa. Hizkuntza galegoa dialekto bat da, esaten zieten politiko espainolistek; emigranteen seme-alabak gazteleraz mintzatzuz itzultzen ziren, gailegoa ezta ikasi ere, ezta irakatsi ere gurasoek. Regueifak gauza zantarrak ziren, labrego gizarajo eta xarrastrajoen kontuak, basarritarkeriak, eta intelektual modernoek ez dute ezer jakin nahi izan kontrarioen trapu zaharrak aireratzeko soilik balio zuela ziaidien kantu tradizioarekin.

Kontzientzia nazionalistak jarri ditu gauzak bere tokian: maite dezagun geure herria, kultura, hizkuntza, gure tradizioaren adierazpideak gorde ditzagun, erabil ditzagun. Egun, milaka gaiteiro dira Galizian; rock taldeek galegoz kantatzen dute; unibertsitatean galegoz ikasi nahi duten ikasleen demanda gero eta handiago da, irakasleak falta; eta regueifa bizirik eutsi behar zaion kultur ondare bat bilakatu da.

Etena, ordea, izugarria izan da. 50 urte regueifa kantaririk gazteenak. Hor badago lana, regueifa eskolak sortzen, ñola irakatsi aztertzen, gazteak horretarako motibatzen, eta kantakera gizartera sartzen berriro, hirira eramaten. Helbuaiok dira Valadaresko Kultur Elkarteak dituenak. Lan eskerga, eta horregatik ari dira beste herrialde batzuen laguntza eske. Hurrengo urterako bertsolari euskaldunak eraman nahi dituzte, harremana baliagarri gerta daitekeelakoan. •

^ z e a erre^

7 modalitateen artean, aukeratu zure beharretara ongien egokitzen dena.

Interes-tasa f i n k o eta aldakorrak. Goza ezazu o n d o r e n g o jaitsierez eta, modalitate baten bidez, m u g a t u ยกgoerak.

Eta onura zaitez hipotekaz aldatzeak eragiten dituen murnzketaz.

Zatoz Euskadiko Kutxara eta kontuak atera. Denbora aurrera doan neurrian dirua galtzen arยก zara.

Informazio gehiago 900 555 9 0 0 z e n b a k i a n .

A U T O

A S E G U R U A

Segurutík zuregandik hurbilago gaude, zu hobeto zerbitzatzeko Segurutík noranahi joanda ere, Laguntzarako Telefonoa ¡zango duzu Segurutík Bidaietarako Laguntzan Estaldurarik Hoberenak ¡zango dituzu Segurutík Peritazioa Azkar baino azkarragoa ¡zango da Segurutík zure Hobariak kontuan hartuko ditugu Segurutík gure prezioen truke ez duzu estaldura hoberik aurkituko

SEGUROS LAGUN ARO ASEGURUAK Grupo Caja Laboral Euskadiko Kutxa Taldekoa