Bertsolari aldizkaria - 28. zenbakia

N

u

s*a

K

v •>

B->

r4.>->

I

mi <

LU p*.£w>

• * • *

«T^¿''-A

5 y<«i->zy *

V

? *&*

i -.

O

cr cr LU

fe¿

o o

rV

>

0<f

V ''y

I

©@©@©@©©

AKT£

©©©©©©©©©©g/l^^^lii/lS©©©©©

G O I E R R I K O TALDEA

IZ diskoetxeak Goierrlk en Dlskoa eman zue Aldizkari honek Eusko Jaurlaritzaren diru laguntza jasotzen du.

Aldizkari honek Gipuzkoako Foru Aldundiaren diru laguntza jasotzen du.

Disko hori prestatzeko Iraola, Goiburu, Zeberio anaiak, Igartzabal, Begihstain eta Murua hasi ziren biltzen. Lazkao Txiki bera ere tartean zen hasiera hartan. Geroztik talde horrek ibilbide luzea egin du, azkenaldi honetan motelduxerik badago ere.

Bertsozaleak gogoan izango ditu, esate baterako, Bertsolari Egunean Victoria Eugenia antzokian talde honek prestatzen zituen bertso show ikusgarriak.

Bertsolaritzaren historian talde izena merezi duen koadrilarik izatekotan Goierriko hau da, eta horrexegatik eskaini diogu zenbaki hau. - A

•S?- I • 1 1

â&#x20AC;˘ *r

Lazkaomendin bildu genrtuen, argazkiak egtteko, Goierriko Taldea osaten duten bertsolariak.

Hauek aukeratu

zuten lekua, beharbada beren maisu eta adiskide Izan zen Lazkao Txikiren jaiotetxea bertan dagoelako.

Juan Inazio Begiristainek huts egin zuen, ehun bat arkume jaio berri zKuelako.

w. i

/ /

gorano artald Juan I Begiri ek. Oiizio horretan urteak egin lan

h

Lazkaoko tailerra ' zuten alegia.

Aralarko' txabolan pasatzen du udaldia eta etxean negualdia.

Arku^"^ bolada tokatu zitzaion elkarrizketa eta tT

A U T O

A S E G U R U A

Segurutik zuregandik hurbilago gaude, zu hobeto zerbitzatzeko Segurutik noranahi joanda ere, Laguntzarako Telefonoa izango duzu Segurutik Bidaietarako Laguntzan Estaldurarik Hoberenak izango dituzu Segurutik PerĂ­tazioa Azkar baino azkarragoa izango da Segurutik zure Hobariak kontuan hartuko ditugu Segurutik gure prezioen truke ez duzu estaldura hoberik aurkituko

SEGUROS LAGUN ARO ASEGURUAK Grupo Caja Laboral Euskadiko Kutxa Taldekoa

N E O U A

1 9 9 7

^ ^

BERTSOl 1A7 I EDITATZAILEA: Bertsozaleak Kultur Elkartea. Av. Madrid, 6- 20011- DONOSTIA. Tf: 943-471142 ^^L ^^J I KOORDINATZAILEA: Joxean Agirre I ERREDAKZIO KOI\TSEILUA: Laxaro Azkzune, Andoni Egaña, Joxerra Garzia, Santijaka, Aitor González Kintana, Kristina Mardaraz, Joti Sarasua, Joxerra Bilbao, Josu Goikoetxea eta Antxoka Agirre.

•p._,.p.,_ip ~ T . _ _ Euskara zuzentzailea: Xalbador Garmendia.

ALE HONETAKO Hr K 1 SOLAlvl DISEINVA . Txema Garzia. . . . . . . . . . .

IXPRJMAKETA: Gráficas Lizarra.

A

L

B

,

Z

K A

R

I

»

a L : S S 4 8 2 / 9 1

8 20 32 48 64 80 88 ARGAZKIAK: TESTUAK:

Gotzon Joxean

Goiburu Iraola gartzabal Murua Mendizaba Zeberio Begiristain ARANBURU AGIRRE

/ Joxean

AGIRRE

FLORENTINO Kutsadurarik gabeko bertsolaria Goibururengan, bertsoa bakarrik ez, hizketako modua ere izugarri ederra da, dotorea, segurua eta pertsonala. Aski da bere haurtzaroko oroitzapenen kontakizunah erreparatzea. >>>>>>>>>>>>

*HT«"

-.

•

1996 NEGUA

^

«Bost egunetan egiten genuen Bizkaitik etxerako bidea. Laukizko Treku baserrian egoten ginen negua pasatzen. Bi bizitzako baserria zen eta bizitza bat geuri uzten ziguten. Neguari luzetsita egoten nintzen nonbait ni eta ea etxera noiz itzuliko ginen galdegiten ornen nuen, eta kukuak jotzen zuenean, erantzuten ornen zidaten. Nik negu osoa pasatzen nuen kukuak noiz joko zain. Garai hartan inguru hauetako artzain asko joaten zen neguan Bizkai aldera Iarre bila. Gu aiLORF.NTINO G O I ton-amonak morroi batekin etxean utzita joBURUK DOTORETASUN BERDINAREKIN EGITEN DU BERTSOTAN ETA HIZKETAN; BERTSOTAN, ERRIMA ZAIL aten ginen Laukizera eta han beste morroi ETA KONTRASTE HANDIKO BERTSOAK EGITEN SAIATbat hartu ohi genuen ardi-lanetan laguntzeZEN DA BETI, ETA HIZKETAN, NARRAZIORAKO DOko. Bidean jakineko etxeak izaten genituen HA1N BEREZIAK DITll. gauak egiteko eta maiz beste artzainekin baBai batean bai bestean hari entzuten datean tokatzen ginen. Joaterakoan dirutan orgoenak ahozkotasunaren eremuetara egiten daintzen ziren otordu eta ostatuak eta itzuledu denboran zehar bidaia eta kultura idatran neguan zehar egindako gaztak ordaineziak kutsatu gabeko larreetan bazkatzen da. tan utziz etortzen ginen. Bidaia hori bost Urbiako bertsolari artzainekin ikasi zuen egunetan egin ohi zen. Laukiztik Lezamaraibertsotan eta berandu samar hasi zen bertsono lehen egunean; Zornotzaraino bigarrenelari kontsakratuekín lanean. an; Kanpazarreraino hirugarrenean; Udanaraino laugarrenean eta bosgarrenean sartzen Kalea zer den ere probatu du. Fabrika ginen Idiazabalen. Eguneko zortzi bat ordu batean egin du lan hamarren bat urtez eta egingo genituen bidean, baina etortzerakoan gaurko bertsolari gazteekin harreman hanbehinik behin pozik etortzen nintzen, artzain diak izan ditu Goierriko Taldeak egiten ziguztientzat izaten baita gogorra negua eta tuen show guztietan parte hartuz. Baina beare gehiago ni bezalako mutiko batentzat etxetik kanpo Florentino Goiburu Idiazabalgo Erdikoa pasatu behar denean. Zazpi baserrian jaio zen 1933ko urriaren 31n. Baserri urterekin etxera itzuli nintzen urte horretan komunio hori Olaberriatik oinez ordu erdi batera dago, txikia egin behar izan nuen.

Idiazabalgo lurretan.

Nik ez nuen eskolara joaterik izan eta okasio horietan bakarrik ibili nintzen neure sasoiko unieerea lege zaharreko bertsolaritza da, iturri garkin. Horrelako gauzetarako ez bazen, oso bikoa, marka erregistratua eta edonork norena den antzemateko modukoa. denbora gutxi pasatzen genuen kalean.

Udazkenean eta udaberrian piska bat. Negua Goibururengan, bertsoa bakarrik ez, hizketako modua ere gisa horretakoa da, dotoBizkaian eta uda Urbiako mendietan pasatrea, segurua, ederra eta pertsonala. Aski da zen bainuen aita eta amarekin», kontatzen bere bizitzako lehen oroitzapenaren kontaedu. ra entzutea. Film baten hasierako eszena diFlorentino Goiburu Idiazabalgo Erdikoa rudi: zazpi urteko mutiko bat dator, sokatik baserrian jaio zen 1933ko urriaren 31n. Bazaldia duela, Bizkaitik Gipuzkoako mendi serri hori Olaberriatik oinez orduerdi batera bidé lokaztuetan barrena artalde baten audago, Idiazabalgo lurretan. FerminEnea izerretik. Analdearen atzetik aita-amak ditu eta neko bi bizitzako etxe bat du ondoan eta ardi sakabanatu sarkorrak biltzen dituen zaOjarbisaletxe eta Etxeberri baserriak ingukur jostalaria. ruan. Auzoari Ojarbikerea deitzen zaio, dei-

1996 NEGUA [ J ]

sorik zekarren begiratzea izaten zen. Aita ere oso bertsozalea nuen eta txikitandik ekarri nuen gog o a . Nik h a m a i k a u r t e edo nituela, Zepai etorri zen herrira bizitzera eta horrek ere izan zuen eraginik ñire bertsozaletasunean. Ezkondu eta bertan ¡arri zen taberna b a t e k i n .

Huraxe izan zen nik plazan ikusi nuen lehen bertsolaria, Loidisaletxerekin kantuan. Kantatu zuten bertso ederrik egun hartan. Geroztik Zepai ikusten nuen bakoitzean, Jainkoa edo horrelako zerbait nuela aurrean pentsatu ohi nuen. Ez da harritzekoa, beraz, Argindegiko nagusi horrekin ni ondo konpontzea, Txirritaren liburu bat bazuela esan zidan egun batean, eta ardiak zaintzen nituen bitartean banuela irakurtzeko denbora eta udaberrian etxera itzultzeko dena buruz ikasia behar nuela. Makina bat begiratu eman nion negu hartan liburu hari. Ez nintzen korformatzen, ordea, ni liburukoekin bakarrik. Etxeko nagusiarenak entzun nahi nituen, nahiz eta horretarako denbora libre gehiegirik ez genuen: ni egun osoan artzantzan tbiltzen nintzen eta hura, berriz, baserriko lanetan.

Dena déla, arratsean elkarrekin meriendatzen genuen eta ondoren behiak jeitzi behar izaten ziren eta ikuiluko denbora hori aprobetxatu behar izaten genuen bertsotan aritzeko. Ikuilu hartan ez zen makina hotsik izaten, bertsoena baizik. Gogoratzen naiz ñola kontatu zidan, bere aita zena ere hórrela aritzen zela, goizean behiak jeizterakoan errezatzen eta gauean, berriz, bertsotan.

Argindegiko nagusi horrek oso buru ona zuen bertso zaharrentzako eta etengabeko historiak kontatzen zizkidan, baina tarteka berak ere kantatzen zuen. nik ondo zirikatu ondoren, jakina», kontatzen du.

Hamasei urte gauza berriak ikasteko edadea da, eta Florentinok bertsotan ez ezik bizikletan ere ikasi zuen etxe horretan. Nagusiaren anaia gazteak zuen bizikleta; handik urte gutxi barru erosi zuen Beasaingo Oyarbiden Candela markako aluminiozko bat.

Hamasei urte gauza berriak ikasteko edadea da izan ere, eta Florentinok bertsotan ez ezik bizikletan ere ikasi zuen etxe horretan.

Nagusiaren anaia gazteak zuen bizikleta eta handik urte gutxi barru erosi zuen Beasaingo tura bitxi hori gutxik ezagutzen badute ere.

ALIZO horretatik Hiru Mugeta izeneko parejera igotzen da, erromeria leku famatua garai batean eta oraindik ere urtero festa bat egiten den puntúa. Hiru Mugeta horretan, izenak besterik badio ere, lau herritako mugak elkartzen dirá: Ataun, Idiazabal, Lazkao eta Olaberriako mugak. Erdikoa baserri horretan mundura zen Florentino.

Aita, Agustín, Segurakoa zen eta Erdikoako alaba Antoniarekin ezkondu zen. Itxura denez, ama ne.skame zegoen Ordizian, eta aita bere gaztak saltzera ¡pan ohi zen feriara, eta hor egin zuten ezaupidea. Baina horiek aspaldiko kontuak dirá. Ezkontza horretatik lau seme-alaba jaio ziren, Florentinoz gainera Luis, Maria Luisa eta Pepita baitira familian.

Pepita etxera ezkondu zen, eta, orain, ama eta Florentinorekin batean arreba hori, koinatua eta bi iloba bizi dirá baserri horretan.

Bertsotan eta bizikletan Bada Florentinoren gaztaroan negu bat bertsolaritzaren bidetik bultzada dezentea eman ziona. Hamasei tute zituela, Hernaniko Argindegi baserrira Joan ziren artaldearekin negua pasatzera. «Hango nagusia, Tomas, bertsozale porrokatua zen. Ez bertsozalea bakarrik. baita bertsolaria ere, eta azkar antzeman zidan neuri ere zer gustatzen zitzaidan. ( u n e e t x e a n beti hartu izan dugu Arantzazuko errebista eta honek beti e k a r t z e n zituen bertsoak, Gezaltzako aitona Grazianorenak gehienetan. Errebista berria iristen zen bakoitzean, lehenbiziko lana bert-

1996 NEGUA [ Q

Bizikleta horrekin joaten zen Otzaurte aldera arditara eta soldaduskan zegoela Donostiarainoko marka ere egin zuen adiskide batekin.

Urbia, herri txiki bat Florentinoren benetako bizilekua, maitasunik gehienarekin hitz egiten duena, Urbia izan da. Maiatzaren lehenean joan eta Santu Guztíak pasatu arte han egoten ziren artzainak eta nolabaiteko bizimodu kolektiboa antolatzen zuten. «Urbia, guretzat, herri txiki bat bezala zen. Bazuen bere eliza eta ondean baita fonda edo ostatua ere, inork ezer jan nahi bazuen. Eliza horretan jaiero enlaten zuten meza Arantzazuko fraileek eta gu, Urbiako artzain geliienak, han juntatzen ginen eta baita Oftati aldekoak ere, Alona eta Katabera aldean zeudenak. Artzainak beti falta ¡zaten du zerbait, ardía ez bada arkuniea, eta eliz aurreko lizardia ez zen izaten leku txarra notiziak jakiteko. Bati edo besteari galdetu zer falta zitzaion eta askotan jakiten genuen galdutako ardi edo arkumearen berri. Meza ondoren arrantxo jakina izaten genuen: salda eta ardo txuri piska bat edanez aritzen ginen tertulian. Gero bakoitza bere txabolara joaten zen. Hori izaten zen igandetako gure plana».

«Batzuetan, bertsotan ere egiten genuen horretarako aldarterik egokitzen bazitzaigun, baina ez beti. Urbia ez da mendi handia, baina hogeita bost artzain ezagututa nago ni han. Eguraldi txarra sartzen zuenean egun txarrak enianda gaude han ezertarako gusturik ez eta lanarekin burutu ezinik, baina pasatu dugu egun ederrik ere mendian. Zenbat broma eta umore izaten zen gure anean!

Batzuetan musean eta hurrena bertsotan, batzuetan ziri sartzen eta hurrena enbidoka.

Tokatu zitzaidan niri non eta zeinengandik ikasia», kontalzen du.

Mantendría ekartzeko, jan-edana erosteko hiru orduko bidea egin behar izaten zuten artzain horiek. Urbiatik erosoen dauden herriak Arabako Arrióla eta Gordoa dirá. Ho-

1996 NEGUA EJ]

1996 NEGUA [J]

sotarako gogoarekin ginela, baina hark afaria bukatu zuenean, mahaitik altza eta oherako bidea hartu zuen.

Kafe bat hartuz geure mahaian esertzeko esan genion. Nekatuta zegoela eta ezetz esan zigun. Gurekin bazegoen ataundar bat asko ezagutzen zuena, eta atzetik joan eta ekarri zuen. Hasi zen kantatzen eta... haiek bertsoak! Ñire lehengusu hori Zepairen etxean asko ibiltzen zena zen eta bertsolari asko ikusia, baina lau puntukoan Artxanberri baino hoberik gutxi ikusi zuela esaten zuen. Artxanberrik gau horretan askotan esan zuen zahartzen hasia zegoela eta guk, berriz, oraindik gizon gordina zegoela erantzuten genion, eta horietako batean honako bertso hau bota zuen:

Bere gazta horietako batek irabazi zuen Donostian San Tomas eguneko lehen saria ere.

Oñatiko alkateak abisu eman eta taxian joan ziren Arantzazutik Gipuzkoako hiriburura hiru artzain beren gaztekin. rietan, ordea, ez zen denda handirik eta askotan Araiaraino Joan behar izaten zuten. Aldez aurretik hitz emanda geratzen ziren bi edo hiru lagun eta elkarrekin, kontu-kontari, egiten zuten bidea.

Araian goiz partean enkarguak egin eta "Bene" izeneko tabernan geratzen ziren bazkaritarako. «Behin Araiara Joan gineneko batean lagun bat erabat mozkortu zitzaigun, eta, gero, Urbiarako bidean komeriak ikusi genituen. Edariak agintzen zion nondik ñora joan eta poliki neurtzen zituen bidé izkinak. Ñire lehengusua ere han zen gurekin eta lagunaren abelera ikusita honako bertso hau kantatu zion:

Gazte, guk ere garai batean sasoi ederra baginun baina gaur ia ez zeukeagu kontsuelorikan inun lehenago bigun ziranak gogor ta gogor ziranak bigun hará zahartzeak zertarainoko bentaja ekarri digun.

Lagun, kargatu dezu jomara bat latza orain nahi ez dala egin behar dantza hatera zabua ta bestera halantza zuri komeni zaizu bidé zabal-antza. Ñire lehengusu hau oso bertsolari txukuna zen. Behin baino gehiagotan pentsatu izan dut Azpeitiko Landeta auzoan jaio eta bizi izan balitz, bertsolari dezentea izango zela. Gero ezkondu eta Arabako Galarreta herrian jarri zen bizi izaten. Geroztik bertan segitzen du, artzantzan. Han ez du bertso girorik izango, baina irratitik entzuten ornen ditu. Urbian ginela, hamaika bertso kantatuak gara biok. Jai batean joan ginen Fondara afaltzera eta barruko mahaian, bertako nagusi zaharrarekin, Artxanberri bertsolaria ikusi genuen afaltzen. Guk ez genuen ezagutzen. Egun hartan joan ornen zen Urbiara, biharamunean azeri harrapatzen egiteko asmotan. Baina gurekin zegoen morroi batek esan zigun zein zen eta oso bertsolari ona zela. Guk ez genuen pentsatzen gu baino hoberik han egon behar zuenik eta afaltzen zuenean indarrak probatzeko prest jarri ginen. Esan ere, usté dut, esango geniola bert-

1 9 9 6 NEGUA

Gu ere saiatu ginen erantzuten, baina bakoitzak ahal dueña egiten duela pentsatuz konformatu behar izan genuen», kontatzen du.

Artzain bezala ez ezik hargin bezala ere hamaika lan egindakoa da Florentino Goiburu Urbia aldean bertako artzainen txabolak berritu edo hobetzen. Hargin onaren fama zuen gainera. Dena den, ordurik gehienak ardiekin pasatzen zituen eta gazta egiten.

Bere gazta horietako batek irabazi zuen Donostian San Tomas eguneko lehen sari bat ere. Oñatiko alkateak abisu eman eta taxian joan ziren Arantzazutik Gipuzkoako hiriburura hiru artzain beren gaztekin. Euskal Herri osoko artzainak ziren han, baina Goibururi eman zioten lehen saria. Epai^™. leek nonbait ^IurtiáBi ^

^

tua izan behar zuela iruditu zitzaidan zeukan kontzentrazioa ikusita, eta halaxe izan.

Saioa bukatu zenean, kaso egin nion eta baietz, bertsolaria zela esan zidan. Handik egun gutxi barru egin genuen elkarrekin lehen bertso saioa. Edozein modutara ere, bertsoak hitzez hitz buruan hartzeko erraztasun hori ez da edozein bertsorekin gertatzen; bertso onak bakarrik, tamaina batetik gorakoak jasotzen ditut eta estiloak ere zer esanahi handia du.

Nik Uztapide eta Lasarteren bertsoak ikasten ditut errazenik, samurragoak direlako, eta Basarri batenak, esaterako, gehiago kostatzen zait», esan zuen.

Niri oso gogorra egin zitzaidan hasieran fabrikan lan egitea. Beti lehengo kontuak nituen buruan. Libre lan egiten ohitua nengoen eta gogorra egiten zitzaidan makina baten aurrean egon behar hori. bazekiten bertsolaria zela eta saria jasotzerakoan pare bat bertso eskatu zioten.

Memoria harrigarria Florentino Goiburu ahozkotasun aroko bertsolaria da eta memoria izan da lan horretan erabili duen armarik baliotsuena. »Nik bi gauzatarako izan dut memoria izugarria: ganaduarekin lan egiteko alele batetik eta bertso onak gogoan hartzeko bestetik. Ganaduarekin lan egiteko izugarri memoria ona izan dut. Udaberri bakoitzean hirurogei arkume edo gehiago jaioko ziren guie artaldean eta bakoitza zein amarena zen oso erraz hartzen nuen gogoan. Horretarako begia behar cíela usté dut nik. Maiz Alona aldeko ardiak Urbia aldera etortzen ziren eta gureak Oñati aldera aldentzen, eta nahastu egiten ziren, eta nik erraztasun handia nuen ardi bakoitza norena zen erabakitzerakoan. l'ertsonen aurpegiak gogoratzeko ez dut horrenbeste balio. Arreta gutxiago jartzen dudalako ¡zango da, eta bertsoak oso erraz hartzen baditut ere arreta erraz jartzen dudalako.

Gogoratzen naiz Patxi Iraola ezagutu nuen eguna. Biok kinta berekoak gara, biok bertsolari izenekoak behintzat, eta kuriosoagoa dena, biok egin genuen soldaduska Donostian, baina, hala ere, ez genuen elkarren berririk, bandera juratu ondoren hura Loiolan geratu baitzen eta ni Miramongo granja batera eraman baininduten. Elkar ezagutzeko hainbeste alelarte izan eta modu xelebrean ezagutu nuen nik hura. Behin Ordizian bertso saio bal entzuten geunden eta ¡nguruan aplikatu zitzaidan. Bertsoak entzuteko jartzen zuen arretarekin geratu nintzen harrituta.

Ilark ere bertsolaria edo bertsozale amorra-

1996 NEGUA [J3

Bertsolari handiekin Artzain ibili zen denbora horretan Florentinoren bertso giroa Urbia inguruko artzain bertsolariekikoa izan zen. Baina bertsolari onak, tajuzkoenak behean zeuden eta tarteka, ahal zuten guztietan, jaitsi egin ohi ziren horiei entzutera, nahi zulen guztietan jaisten ez baziren ere.

«Orduan puri-purian zebiltzan Uztapide eta Basarri, Lasarte eta Lazkao Txiki, Lizaso eta beste zenbait. Niri Lasarte eta Lazko Txiki entzutea tokatu zitzaidan Idiazabalgo festetan. San Blasak neguan dirá eta hotza ere handia egiten zuen urte hartan eta haizea ere indarrean zen kiosko gainean. Lazkao Txikik, halakoa izaki eta, Lasarteri, galtzak haizearekin puztuta zituelako zegoela hainbesteraino hoztua bota zion, eta Lasartek honako erantzun hau eman zion: Oraintxe ere kantatu dezu zuk bertso kuriosoa bel i bezela etorri zara begazti peligrosoa gorputz txikia izanagatik mingaina ez dezu gozoa neregaltzekin egin liteke zuretzat traje osoa.

Hórrela ari zirela, hará non Lazkao Txi-

kik botatzen clion bi konpuesto klase beharko zituela, bata gizentzekoa eta bestea hazitzekoa.

Lasartek honela erantzun zion: Lazkao Txiki ez dezu bota zuk oso bertso tristia izanez ere nondinaitikun ertetzen zaizu txistia zaila izango da ni gizentzea eta zaila zu baztia guk egingo deguna bait da. ez bata eta ez bestia.

Horrelakoetan, ordea, zerbait entzungo bazen, bertsolariengana arrimatu egin behar eta arrimatuz gero askotan konpromisoa izaten germen. Gogoratzen naiz behin Agirre eta Lazkao Txiki herrira etorri zireneko batean, Lazkao Txikik ezagutu egiten ninduen, eta kantatzera behartzeko edo, honako bertso hau kantatu zidan: Joan deneko aspaldi bontan ondo ezagutzen haut nik ezetz alperrik esango didak, bertso ยกanean

1996 NEGUA [JJ

badakik biniron arten egin gentzakek egin ezin deguna bik kantatu itzak bat edo beste ajolik ez baldin badik.

Ez nuen erantzutea beste erremediorik izan.

Nere barrena ez diat jotzen bertso txukunaren kabi nabiago nikek, neuk, jardutea Joxe Agirre eta bi Lazkao Txiki, jakin nahi badek esan bebar diat garbi birugarrena txarrakin baino bobeak dituk onak bi.

Fabrikara lanera Florentino Goiburuk 28 urte zituen kalean etorkizun hobea egon zitekeela erabaki eta fabrikan lanean hasi zenean. -Ardiak beherakada dezentea izan zuen bolada hartan. Biz-

kai aldeko larreak urritu egin ziren, baserri askok pinua sartu baitzuen, eta hemen bertan ere komeriak ziren; batetik lekuak urrituz zihoazen eta bestetik ehiztarien zakurrekin arazoak genituen. Dena den, hasieran ez nuen izan ardiak uzteko asmorik. Aita sasoian zegoen artean eta neuk errelebotan lan egin eta lagunduz konponduko ginela ustĂŠ genuen. Amak Beasaingo oxigeno fabrika bateko jefe de personala ezagutzen zuen eta harĂŠn bidez lortu nuen lana. Fabrika hori Olaberrian bertan dago, etxetik nahiko gertu, eta hiru errelebotan lan egiten zutenez, ardiak etxean utzita egin nuen hasieran aproba. Niri oso gogorra egin zitzaidan hasieran fabrikan lan egitea. Beti lehengo kontuak nituen buruan. Libre lan egiten ohitua nengoen eta gogorra egiten zitzaidan makina baten aurrean egon behar hori. Beldur nintzen ez ote nuen etsiko eta badaezpada ardiak ez saltzea erabaki nuen. Baina pertsona edozertara jarri egiten da, eta ni ere ohitu egin nintzen piska bat, eta artaldea saltzea erabaki nuen lanean urtebete edo egin nuenean. Frantziara saldu nituen ardiak eta hamar urte egin nituen fabrika horretan.

Baina oso lan peligrosoa zen, eta krisiarekin-edo fabrika berritu eta langile batzuei beste herri batera lanera joatea edo paroaren aukera jarri zigutenean, irten egin nintzen. Oso lan gogorra eta peligrosoa zen.

Azetilenoarekin egiten genuen lan eta leherketak izaten ziren tarteka. Gogoratzen naiz, behin eguerdira arte egin nuen nik lan laguntzaile batekin, eta erreleboa egin behar zidana ez zela agertzen eta, enkargatuarengana joan ginen, eta laguntzailea konponduko zela bakarrik arratsaldean eta niri etxera joateko agindu zidan. Hurrengo goizean lanera Joan nintzenean, teilaturik ez zegoen nik lan egiten nuen tokian. Eztanda batek bota ornen zuen aidean. Ă&#x2018;ire laguntzaileak ez zuen ezbeharrik izan, baina zeinek daki nik han segitu banu, zer gertatuko zitzaidan. Oso lan peligrosoa zen, eta osasunak ere zerbait balio duela eta, utzi egin nuenÂť, kontatzen du.

Geroztik Erdikoa baserrian lan eginez bizi da arreba, koinatu eta bi ilobarekin.

Orain ez du ardirik, baina behor talde bat

1996 NEGUA JJ|]

erabiltzen du neguan etxeko terrenoetan eta udan Etxegarate edo Otzaurte aidean, partzoneriako sailetan.

Goiburu, bertsolari Plazarik plaza berandu samar hasitako bertsolaria da Florentino. Loiola Irratiko txapelketa, Zepai saria, Idiazabalgoa, Beasain eta Ordiziakoa martxan jarri zirenean eman zuen ezagutzera bere burua. Hauetako bat-

zuk irabazi ere egin zituen, baina plaza gutxi egiten duen bersolariari gertatu ohi zaionez, Florentino nagitu egin zen eta urte batzuetako isilaldia ezagutu zuen. Berriro Fernando Amezketarra izeneko txapelketarekin animatu zen plazara, eta Segurako Intxausti eta Etxezarretarekin batean irabazi zuen txapelketa hori. Hala ere txapelketak ez dira bere terrenoa, ezta jaialdiak ere.

«Txapelketa edo jaialdi batetik oso gutxitan etortzen naiz etxera gustura, eta tabernako saio batetik ia beti», esaten du. Gai libreko bertsolaria da, aspaldi honetan gaiarekin gehiago kantatzen badu ere. Goi mailako

1996 NEGUA J 2

bertsolarien zirkuluan sartu gabe, baina talde horretatik gertu egin du bere bidea eta onenen mailara zergatik ez den iritsi galdetzean, oso garbi erantzuten du: «Lantegi hau ez dut nik inoiz erabat aintzakotzat hartu. Afizioa izan dut, baina afizio hori lantzeko orduan ez dut beste batzuek bezalako grinarik izan.

Gaurko gazteek dituzten aukerak izan bagenitu, beharbada zertxobait gehiago egingo genuen». Egin duenaren lekuko gisa liburu bat argitara zuen Bertsolari Elkarteak 1991ko Bertsolari Egunean, urte horretan Patxi Iraolarekin batean Florentino Goibuairi egin baitzioten omenaldia bertsozale eta bertsolari guztiek.»

Gipuzkoako herri bertsolaririk onena

Gazteekin ere asko ibiltzea tokatu zaio eta ikastola, herri erakunde eta abertzale giroko edozein taldek deitzea nahikoa izan du Patxik bertsotarajoateko. Izaera irekikoa, irizpide zabalekoa eta batez ere gizatasun handikoa, lagunarterako bertsolaririk maitatuena da Patxi. >>>>>>>>>>>>

ENDE HONEN HASIERAN GAUR BAINO GUTXIAGO ZIREN BEHARBADA PLAZAK EGITEN ZITUZTEN BERTSOLARIAK, BAINA GAUR HAINBAT BERTSOLARI BAZEN TOKIAN TOKIKO TABERNA ETA ERROMERI GIROAN KANTATZEN ZUTENAK. ZALDIBIAN BERTAN, ADIBIDE BAT JARTZEKO, MENDE HONETAKO HERRI BERTSOLARIEN ZERRENDAK OSO LUZE JOTZEN DU: HILARIO NAZABAL, MLGEI. MUNDUATE,

LORENTXITO SUKIA,

HILARIO

AMUNDARAIN, HILARIO OTEGI, PATXI ZUBELDIA, ARTXANBERRI, PRIMO ZAHARRA BEZALA EZAGUTUA ZEN LORENTXITO SUKIAREN AITA ETA PELLO "OLEGl" BEZALA EZAGUNAGOA ZEN PEDRO JOSÉ I R A O LA, PATXI IRAOLAREN AITA. BESTE BATZLIK ERE IZAN DIRÁ.

Adinez ez ezik kategoriaz ere desberdinak dirá, baina guztiek ezaugarri hori dute: festa giroan, erromerietan eta taberna zokoetan kantatzen zuten, eta askotan bertsolari profesionalek balkoitik kantatu eta gero.

Patxi Iraola ere kasta horretako bertsolaria izan da eta plazarik egín badu ere, batez ere Goierrin barrena, lagunarteko gertakariak ospatzeko eratzen diren afari eta bazkariak izan ditu eszenatokirik kutunenak.

Gazteekin ere asko ibiltzea tokatu zaio eta ikastola, herri erakunde eta abertzale giroko edozein taldek deitzea nahikoa izan du Patxik bertsotara joateko. Izaera irekikoa, irizpide zabalekoa eta, batez ere, gizatasun handikoa, lagunarterako bertsolaririk maitatuena da Patxi. Uztapidek behinola esana omen da, Patxi Iraola Gipuzkoan izan den herri bertsolaririk onena déla, eta iritzi horiek nenrtzen ez diren kategoriak badira ere, Uztapidek hori esateak zerbait esan nahi du.

Patxi Iraola 1933ko apirilean jaio zen Zaklibiako Olegin, herritik kilómetro batera, Ñañarriri (orain ¡ende askok Txindoki esa-

1996 NEGUA

ten dio mendi tontor horri) begira dagoen baserri batean. Orain baserri horri Olegi Zallar deitzen diote. Metro batzuk beherago, Larraitzera doan kamio ertzean egindako etxebizitzan bizi da, Olegi Berrin alegia. Sei anaia eta bi arrebako familia horretan maiorazgoa zen Patxi, baina ez zuen baserrian segitu, eta bere anaiek eta arrebek oso gazterik hartu zuten bidea hartu zuen berak ere: CAFen hasi zen lanean eta Beasaingo fabrika horretan hartu zuen erretiroa ere.

Zaldibia, esan bezala, herri bertsolari askoko herria da, baina Patxik etxean bertan ezagutu zuen bertso giroa. Garai hartan haurrari ere lo harrarazteko kantatu egiten

^

zitzaion eta Patxiren amak, Jenobeba Garmendiak, asko kantatzen zuen. "San Joseren zazpi doloreak" izeneko bertso batzuk, Xenpelarrenak, eta beste zenbait erabiltzen zituen sehaskari eraginez kantatzeko.

«Nik aita nuen bertsolaria, baina amak ere bazuen grazia piska bat. Gogoratzen naiz, gu mutikoak ginela, anai artean, maiz egiten genuen bertsotan.

Urte batean etxean zebilen artzainak ardi bat zuen gaixo eta aprobetxatzeko eman zigun.

Kakotik zintzilik jarri, larrutu eta pisatu genuenean, sei kilo bakarrik pisatu zituen. Pentsa nolako ardia izango zen.

Kontu hori déla eta, honako puntu hau jarri nion anaia Pedrori:

«Afizioz bakarrik bertsotan egiten zuen jendea zen. Balkoitik Uztapidek eta Basarrik edo garaiko beste bertsolari profesionalen batzuek saioa egiten zuten, eta hauek taberna barrura sartzen zirenean, lanean hasten zirenak», komentatzen du Patxi Iraolak.

Nik: Bautistak eman digun ardi hoi ez buen oso ederra Patxi Iraola 1933ko apirilaren 23an jaio zen eta jubilaturik bizi bada ere pentsaeraz, Pedrok: Sei kilo ta erdi pisatn ditu, bere gizen ta giharra lanbidez eta bizimoduz aitaren garaiko bertsolariekin zerikusi gutxi duen bertsolaria da. Izaeraz Gaurko munduaren berri baldin badaki ere, lagunartekoa eta irekia, CAF bertsolari bezala gerra aurreko bertsolari enpresan egin du lan eta afízionatu haien erara, gogoak emandakoan, herri mugimenduetan burubelarri sarturik ibili ondofesta giroan kantatzea gustatzen zaio. ren, bere adinekoen artean adina adiskide du gazteagoen artean. PentNik: Ta mondejuak eingo badira zerbait saera zabalekoa da eta gaurko munduaren erosi beharra berri baldin badaki ere, bertsolari bezala geEta amak erantzun zuen azken puntúa: rra aurreko bertsolari afízionatu haien erara, Hobe genuen hori utzita hil bagenuen oilagogoak emandakoan, afalondo eta festa girra. roan kantatzea gustatzen zaio eta bere ibiHorrek esan nahi du ama ere bazela liak Goierriko eskualdera mugatu ditu. Hobertso bat bukatzeko adina. Dena den, aita rretan bederen aita eta harén gisako bertsozen gurean bertsolaria», kontatzen du. lariak izan ditu eredu. Oso urte gutxi zituela frogatu zuen Patxik bertso zaharrak ikasteko bederen memoria izugarria zuela. Zizurkilera joan ziren behin amaren lehengusu baten Gramofonoa etxera bisitan. Lehengusu hori praktikantea zen eta etxean fonografoa zuen. Fonografoa bezala martxan jarri eta Txirrita eta Pello Errotaren bertso batzuk entzuten aritu ziren. Etxera itPatxi Iraolaren aita, Pello Iraola, 1964an hil zuli eta Patxi bere gisa lehengusuaren etxezen eta Artxanberri Primo Zaharra eta Hilaan entzundako bertso horiek kantatzen hasi rio Amundarainen edade beretsukoa zen.

1996 NEGUA g j

nuen neure aita lehen aldiz kantuan. Inpresio hori grabatuta geratu zitzaidan, ñola den posible, alegia, bat-batean, hórrela, bertsoak asmatzea», gogoratzen du. Pedro José Iraola zeritzan Patxi Iraolaren aitari, baina Olegiko Pello deitzen zioten eta plazarik egiten ez bazuen ere, tabernan asko kantatutako bertsolaria zen.

Anaia José Marik ere kontatzen omen du, zortzi urte edo zituela, Aralarko Errenagan egiten den erromeria batean aitak lagun batekin topo egin eta jendaurrean bertsotan hasi eta nolako beldurra pasatu zuen. José Marik zortzi urte omen zituen, baina kolpeko desafio horietan aitak pasatzen zituen apuroak umeei atxikitzen zitzaizkien nonbait.

Garai horretan erromeriak sarri egiten ziren Zaldibiako edo inguruko auzo horietan, eta jaiotetxetik bertan ere, hiru erromeria leku zituzten iraolatarrek: Benta Berri, Telleitxo eta Azken Portu. «Lazkaomendi, Gaintza eta Gabiriako jendea ere etortzen zen eta urteko festa egun horretan bertsolariena izaten zen ekitaldirik handienetakoa.

1942an edo usté dut izan zela, Benta Berrira urtero bezala Basarri eta Uztapide etorri ziren eta balkoitik saioa egin ondoren taberna barman segitu omen zuten kantuan. Nere aita tartean zen eta gogoan dut oraindik ñola gauean etxera itzuli eta kontatu zigun hamabost urteko mutiko batek sekulako saioa egin zuela. 'Abalingo Feliperen semea omen da', esan zuen, eta mutiko hori Lazkao Txiki zen. Nere aitak geroztik sekulako debozioa izan zion Lazkao Txikiri. Bazuen berak asko gustatzen zitzaion bertsolari bat Asteasuko Amerikano Txikia esaten ziotena, Ibar Azpi bezala ere ezagutzen zena, eta haretxen tankera hartzen ziola, esaten zuen, José Migeli.

Handik une hatera edo, neuk ere ikusi nuen kantuan Lazkao Txiki Benta Berrin. Txapela txiki-txiki batekin estaltzen zuen burua eta oso mutil polita zen bere begi biziekin. Orduan hamasei urte izango zituen eta neuri asko gustatu zitzaidan», kontatzen du.

Patxik duen haurtzaroko oroitzapenik

Nere aita tartean zen eta gogoan dut oraindik ñola gauean etxera itzuli eta kontatu zigun hamabost urteko mutiko batek sekulako saioa egin zuela. xAbalingo Feliperen semea omen da', esan zuen, eta mutiko hori Lazkao Txiki zen. zen. Etxekoei gustatu eta geroztik ez zuten gramófono beharrik izan Olegin. Kanpokoren bat etortzen zen bakoitzean, Patxiri deitu eta "ñola egiten zuen gramofonoak?", galdegiten zioten eta honek grazia handiarekin kantatzen zituen bertso zaharrak.

Aita kantuan «Ezaguera nuenetik izan ditut bertsolariak inguruan. Sei urte nituela ikusi nuen lehen aldiz neure aita taberna batean bertsotan.

Zaldibiatik Gaztelu aldera bazegoen CAFek erabiltzen zuen zentraleko deposito bat.

Zentral hori mendizuloan zegoen, eta ubideak zaintzeko edo, familia bat bizi zen Deposito deitzen genion etxebizitza batean.

Gu noizean behin seinaleak begiratzera joaten ginen, egurra eta inaurkina egiteko Zaldibiako etxeen arteko mugak begiratzera, alegia. Seinaleen historia horrek aspaldi samarrekoa izan behar du. Nik beti entzun dudanez, Renfek Euskal Herritik barrena trenbidea egin zuenean, herriei halako diru laguntza bat eskatu zien, eta Zaldibiako udalak ez zuen nonbait dirurik eta baserri bakoitzari eskatu zion laguntza eta ordainetan herriko terrenoetatik zati baña eman zien etxerako behar zen egurra eta inaurkinak aprobetxatzeko. Guk ere bagenuen Gaztelu alde horretan mendi sail bat eta aizkora txikia hartu eta aita Joan ohi zen muga bezala pago gerrietan zeuden seinaleak berritzera. Aitarekin joan nintzen horretan erromeria zegoen Depositoan. Jende gaztea dantzan ari zen eta zaharragoak musean sukaldean, eta ardo piska bat edatera sartu eta norbait hasi zitzaion bertsotan, ez naiz gogoratzen ñor izan zen, eta hórrela ikusi

1996 NEGUA 3 ]

zaharrenetakoa gerrari buruzkoa da. ÂŤNik hiru urte bakarrik nituen, baina imajina batzuk gorde ditut egun haietatik. Gogoratzen naiz gure etxera soldadu pilo bat nola etorri zen. Ordiziako kartista baten bila zebiltzan, emaztea gure auzoko baserri batekoa zuena, eta inguruko zulo guztiak miatu zituzten. Gu soroan meriendatzen ari ginela, jaitsi ziren Benta Berri aldera. Baserri horretan bazen Teodora izeneko neska gazte bat. Begi bistan daukat oraindik irudi hura. Aldatsegiko iturrira joan eta bueltan zetorrela etxeko atarĂ­an topo egin zuen soldadu horiekin eta hauek, taldean zeudelako harroturik edo, gazteak izaki, jolas egiteko gogoarekin zirelako, neska horri txarroa kendu eta ura edan zioten. Niri ez zait ahaztuko sekula haien armek eguzkitan nolako distirak botatzen zituztenÂť, kontatzen du.

1996 NEGUA

Gerra ondoko gosetea eta razionamendua ere ondo gogoan ditu Patxik. Beste gauza askorekin batean tabakoa ere razionamenduan jarri zuten eta Olegin hiru erretzaile zirenez gero, komeriak ikusi zituzten. ÂŤAitona erretzaile porrokatua zen. Txapazko pipa metaliko bat erabiltzen zuen, Zaldibiako kalderero batek propio egina. Piparen kirtena baserramu adar bati muina kenduz egiten zuen. Pipa betetzeko, berriz, Habanatik ekarritako 'hebra' erabiltzen zuen. Hosto horiek kutxilo txiki batekin txiki-txiki egin eta latoizko kutxatxo batean gordetzen zuen tabakoa eta suharria eta ardagai zati batzuekin batera txapelaren tolesturan sartzen zituen. Ardagai horiek prestatzeko ere sekulako zeremonia egiten zuen, kobrezko pertz batean egosi eta lehortzen eguzkitan jarriz.

Razionamendua jarri zutenean, delako 'he-

^

bra' hori ezkutatu egin zen eta etxean hasi ginen tabakoa egiten. Hórrela sartu ginen gu ere bizioan, eta nik hamabi urterako erretzen ikasi nuen. Hórrela lau erretzaile bildu ginen etxean. Aitonak zahartuta ere erretzen segitu zuen, eta ohean zegoela zigarro bat erre eta handik ordubetera hil zen 84 urte zituela, goizean, lanera baino leñen, koinatuak zigarro mordoska bat uzten baitzion eginda eskueran», segitzen du familiako historiarekin

Beste batean Uztapide eta Lasarte aritu ziren re aitarekin bertsotan. Biak artean ezkongai euden eta gure aitari alabarik ba alzeukan aldezka hasi ziren eta gure aitak bertso batekin erantzun zien.

Lehen pausoak Zigarroa erretzen ikasi zuenerako, bazekien Patxik bertsotan. «Etxean anai artean puntuka jarduten genuen, eta bertsoa osatzeko adina izango ginen, ez askoz gehiago. Gogoratzen naiz behin ñola Bitotxeko Manuel etorri zen tabako eske. Arratsaldean umeekin bidaliko ziola agindu zion aitak, eta hala, hiru anaiok bidali gintuen. Ordurako kozkortuak ginen eta Deposito aldera joan ginen, han baitzebilen artzain Manuel hori.

Sartu ginenerako 'joño! Olegiko semeak berrán! Aitak bezain ondo egingo ote dute bertsotan?', galdegiten zuten, eta bertsotan hasi zitzaizkigun eta guk, anaia hirugarrena eta biok, badakit zerbait erantzun geniela. Etxe hura urruti samar dago, baina gure saioaren oihartzunak ez ziren ez han geratu, eta enteratu zirenen artean herriko bikarioa zegoen.

Aipatutako gorabehera hori pasatu eta dezentez geroago konfesatzera joan nintzen batean, esan beharrekoak esan eta bukatu nuela usté nuenean, 'aizu, lehengoan Depositoan bertsotan aritu omen zinen?', galdegin zidan. -'Bai, aritu ginen', erantzun nion. -Ba, hori ez duzu ofizio ona, eh! -'Zer ba? -'Bertsolaria jende arlotea izaten da. Gehienek ez dute gauza onik egiten. Hobe duzu ofizio hori uztea', esan zidan.

•Apaizak esandakoa aintzakotzat hartzen genuen garai hartan, eta puska batean utzita

1996 NEGUA

^

bezala egon nintzen», esplikatzen tlu. Hamaika urterekin Ordiziara joan-etorrian ibili zen herriko eskolan ez zuela erdaraz ika.sten eta.

Ordizian ere, ordea, lagunak euskaldunak zituen eta ez zuen aurrerapen handirik egin hizkuntza horretan. Hurrengo urtean Zaldibian bertan apuntatu zuten, baina maistra batekin partikular. Eta maistra horrekin ikasten gustuenik zenean utzi zion eskolara joateari. Hamalau urterekin morroi bidali zuten Telleitxo baserrira. Bertako nagusia gaixo jarri zen eta mutil kozkor pare bat eskatu zion aitari. Aitak baietz esan zuen eta zazpi bat hilabete pasatu zituen morroi etxe horretan Patxik. Telleitxoko nagusiak Juan José zuen izena eta hilabete horietan jokatu zuen inguruetan famatua izan zen apustu bat Iortza Goiko "Mataza"rekin: zein lehenago igo Ñañarrira, Txindokira. "Mataza" edo Iortza Goiko nagusi hori askoz ere gizenagoa zen eta pisua berdintzeko Juan Josek 42 kilo eraman behar zituen bizkarrean. Azkenean, ordea, ez zen bien artean jokatu eta Telleitxoko nagusiak bakarrik igo zuen Ñañarri. "Abuztuaren 3a zen, Portziunkulako igandea, eta ¡gande horretan eskapulario eta guzti joaten ziren Hirugarren Ordenakoak elizara. Gero etxera etorri, fuerte gosaldu badaezpada eta eguerdiko lletan abiatu zen Juan José Nañarrira, eguna berotzen hasten zuen orduan.

Orcluan ez zen apusturik festarik gabe egiten eta soinujole eta guzti abiatu zen apustularia.

Itzala egiteko estandarteak ere bazeramat-

Baina ez zen Joan», esaten du.

Uztapide eta Basarri sarritan izaten ziren Benta Berrin. Bi bertsolari ari zireneko batean Lazkao Txiki entzule bezala tokatu zen nonbait leku horretan, eta hau isilik baldin bazegoen ere, berarekin sartu ziren. Bazegoen taberna horretan, nobio-nobiak egoten ziren sala bat eta horretaz ari zirela sartu ziren berarekin, ezkontzeko sasoia bazuela eta. Honek honako bertso honekin erantzun zien: Askok esaten chite ezkondu, ezkondu baiguk borretarako modurik bagendu; ondorengoak zeínek jantzi ta mantendu? norbereak ere, gaur, lana ematen dit.

Eta hori ez ornen zen hasiera besterik izan.

«Beste batean Uztapide eta Lasarte aritu ziren gure aitarekin bertsotan. Biak artean ezkongai zeuden eta gure aitari alabarik ba al zeukan galdezka hasi ziren. Honek horrela erantzun zien.

Hauek daúkatena da kontna ugari gizon formalik ezin era horretan ari biek burla egin nabi baitidate neri ez diet emango, ez bata eta ez besteari.

Meza nagusiaren ondoren, sarritan biltzen ziren Benta Berrin barrioko auzotarrak, herritik etxera bidean baitzegoen. Bazkaltzera etorri gabe bertan geratzen ere bazekiten, tarteka, askok eta gure ama, estu samarra izaki, batzuetan Bolada luze batean bertsolariei tokatu zaie hará bidaltzen ninduen aitaherriaren kezka eta sentimenduak bildu eta ren bila. Joan nintzen batean agerian agertzea; bertsolariei tokatu zaie han ari ziren denak bertsoherriaren ahots izatea eta egiteko horretan leial tan, elkarri txanda eman ezinik, handia bota eta handiasaiatu da Patxi. Bere bertso moldeak ere goa jaso. Igartzetako Joxanlagundu dio salatzeko orduan, arrazoiz tonio Elosegi hantxe zegoen. kargaturiko bertso estiloa erabili baitu Patxik Uuraxe zen, gure aitaz aparte, bertsotan itxura antxean zan. Sekulako espektakulua antolatu zuten. zekien bakarra eta gure horrek honela kanBaina kortejo horretan ez nengoen ni. Bere tatú zion: aita eta biok basoan hostoak kimatzen ari giJoxantonio, guk teilatuan ez zeukagu ittukinen lehorte ikaragarria zelako eta Oriango nik iturrira iritsi zenean, 'igoal joan egingo duk gehiago ere bazeudek bemen kantu lanari hori1, komentatu zuen bere aita Martintxok.

1996 NEGUA g j j

ekinik egnn guztian bor ari dituk bertso bat molda eziriik hoiek ez ditek kantatzen, motell, guk biok bezin txukunik.

Benta Berrin ez ezik Telleitxon ere hasi ziren bertsolariak eta gure etxe ondoko taberna horretan ere noiznahi izaten ziren bertsoak», kontatzen du.'

Lagunartean eta plazan Soldaduska egin eta hogeita bost urte zituenean hasi zen CAFen lanean, baina lanean hasi eta hiru urtera 196leko krisiak harrapatu eta 5.000 duroko eskaintza egin zieten langileei alde egiteko, eta Patxik alde egin zuen. Bizi ziren baserria oso zaharra zen, Zaldibiako zaharrenetakoa, eta etxe berria, Olegi Berri egitea, erabakirik zuten. Terreno batzuk saldu eta hasi ziren gaur bizi diren etxea eraikitzen.

Etxe hori bukatu eta laster irakurri zuen periodikuan Patxik CAFen berriro langileak behar zituztela adierazten zuen deia, eta hórrela hasi zen lanean berriro fabrika horretan, jubilazioa hartu zuen arte.

1968an aldatu ziren etxe berrira. Ordurako aita hila zuten.

Patxi Iraola lagunarteko bertsolaria izan da, baina plazarik plaza ere tokatu zaio ibiltzea. Lehen plaza Zaldibian egin zuen 1963an. Sasoi hartan herriko mutil guztiak luistarrak izaten ziren, neskak Manaren alabak ziren bezalaxe, eta ekainaren 21ean egiten zen luistarren festa eta festa horretan egin zuen Patxik bere debuta. Berehala Legorretatik dei egin zioten, Lazkao Txikirekin eta Jesús Eskisabel "Jainkoa"rekin bazkari bat egiteko, «Ni bazkalondoan kantatuko genuela pentsatuz Joan nintzen, baina sorpresa prestatua zidan Jesús horrek, kanpoan mahai bat jarri baitzuten bertsotan egiteko. Hura dardarizoa eta ikara sentitu nituen nik!

Plazan kantatzeko ohiturarik ez nuen eta nerezko nerbioak ere handiak eta oso gaizki

1996 NEGUA ^ 3

pasatu nuen, baina Lazkao Txiki eta biok aritu ginen. Ni askotan kantatua naiz Jainkoeneko taberna horretan. Jesús hori konbentzituta zegoen ni bertsolari ona nintzela. Ez dut usté hori egia zenik, baina buruan sartu zitzaion nik txapelketara joan behar nuela eta animatu ere egin nintzen, baina 62an aita gaixorik eta 64an hil berria zelako, ez nuen joaterik izan. 66an jokatu zen Goierriko kanporaketa txapelketa nagusirako eta han hasi nintzen txapelketa zer den probatzen. Zaldibiatik lau joan ginen elkar hobeto animatzearren. Usté dut poliki aritu nintzela.

Kartzelako gaiarekin botatako bertso batekin gogoratzen naiz. Basobidean arbolatik zintzilik aurkitutako urkatuari botatzeko agindu zidaten: Ustekabean ínguratu naiz baina damuturik nago ez nintzan honuntz etorriko'e jakin banuen lebenago zuk egin dezn egitekoa, ez zenezake gebiago gorputza hemen utzi dezu eta arima non ote dago?»

Patxi Iraolak utzialdirik izan du plazarik plazako bertso lanean. Ordiziako saio hori egin eta Gabiria, Ordizia eta Zepai sariak hasi ziren arte, urte batzuk egin zituen oso plaza gutxirekin. 1980ko Txapelketa Nagusian hartu zuen parte eta Arrásate eta Gernikako kanporaketetan izan zen eta ondoren herriz herri ere dezente plaza egina da Patxi, azken aldera saioak bakandu baditu ere.

Herriaren ahotsa Bolada luze batean bertsolariei tokatu zaie herriaren kezka eta sentimenduak bildu eta agerian agertzea; bertsolariei tokatu zaie herriaren ahots izatea eta egiteko horretan leial saiatu da Patxi. Bere bertso moldeak ere lagundu dio egoera salatzeko orduan, arrazoiz kargaturiko bertso estiloa erabili baitu Patxik. Oraindik ere gogoratzen da Pello Mari Otañok, soldadu zegoela, egin

zion zirraraz.

«Azkoitiar batek etxean Pedro Mari Otañoren bertso liburu bat aurkitu zuen; bazekien hark neuri zer gustatzen zitzaidan eta berarekin ekarri zuen Loiolako koartelera.

Diruz ez zebilen nonbait sobrante eta duro batean saldu zidan. Orriak falta zituen liburu zahar bat zen, baina geroztik etxean kontserbatu dut eta gainera falta zitzaizkion orri horiek biltzen saiatu naiz. Niretzat eredu bat izan da Otaño eta parekorik izatekotan Xalbador izan daiteke, biek burua eta bihotza erabili izan baitute bertsoa egiteko.

Hona liburu horretako bertso bat: Gizon eta herriak dabiltza beldurrez elkatri zelatuaz lehorrez ta urez bitz ederrak esanaz barrendik gezurrez zein dirade gaiztoak besteak bai, gu ez indarra nagasi ta gogorrena juez.

Neuri ere burua eta bihotza erabiltzea gustatzen zait eta horretan saiatu izan naiz

1996 NEGUA g f l

ibili naizen lekuetan», kontatzen du.

Egiazaletasun horrek komisarian zigorrik gogorrenak ezagutzera ere eraman zuen. «Franco hil zen egunean herriko udaletxean bandera espainola krespoi beltzarekin jarri zuten eta gau hartan bertan norbaitek edo batzuek eraitsi, txikitu eta erre egin zuten. Egun batzuk lehenago antxumejatea egina genuen Oiduin, Aralarko txabola batean, eta han izandako jendea eraman zuten detenituta, hogeita hamar pertsona guztira eta ni ere tartean nintzen eta, tortura klase guztiak jasan behar izan nituen», esaten du.

1970ean irabazi zuen Osinalde saria eta 74ko Zepai saria dirá beharbada Patxi Iraolak etxera ekarri dituen trofeo nagusiak. Ez da izan, beraz, txapelketako gizona eta ezta plazako bertsolaria ere, urte batzuetan 70etik gora egitera iritsi bada ere. Bera herri bertsolaria izan da, eta deitu dioten lekuan herriak nahi zuen hura kantatzen saiatu da.

1991ko Bertsolari Egunean omenaldia egin zitzaion Goibururekin hatera.»

'ijjHfe

Bertsolari bat langile buzoarekin

Igartzabalen bertsogintzak mezu berri eta garratz bat ekarri zuen, garaiko euskal langileriaren ahots izaten saiatu zen. Arestik poesĂ­a soziala egiten zuen garaian>>>>>

ezin zitekeela aska sinesten zuena eta korronte horren ahotsa izaten saiatu ginela pentsatzen dut, baina leku onean geratu dirá amets haiek. Trantsizioak amets horiek zapuztu egin zizkigun, baina ez hori bakarrik, hori baino okerrago dena, ezker abertzaleko ginenon USEBIO IGARTZAarteko zatiketa eta ezinBAL GABIRIAKO BASERRI BATEAN JAIO ZEN. HONEN kusiak ere ekarri zituen HAURTZAROA ERREALISMO MAGIKOAREN ORRIALDEEeta nik etsita bukatu TATIK ATERATAKOAK DIRUDITEN PERTSONAJEZ JOSInuen. Ez dakit nolabaiteTA DAGO, BAINA, HALA ERE, BERE BERTSOGINTZAko etsipen horretatik ateREN EZAUGARRI NAGUSIAK EZ DITU JATORRI SOZ1AL ra naizen. Orain Ardantza HORREK MARKATZEN, LANGILE IKUSPEGIAK BAIZIK. ikusten duzu erregeari Egia da 68ko Maiatza ez zela bertsolaritongi etorria ematen. Garai zara iritsi. Apenas inork sozialismoa deskuhartan horrelakoren bat brituko zuen garaiko bertsolariei begira, baina Igartzabalen bertsogintzak mezu berri eta ikusiz gero, egun osoa garratza ekarri zuen, garaiko euskal langileburuari bueltak ematen riaren ahots izaten saiatu zen. Arestik poesia pasatzen nuen. Orain ez soziala egiten zuen garaian ñau ezerk izutzen. Zoritxarrez ohitu egin gara», Lizaso eta Lasarteren belaunaldia zegoaitortzen du, gaztetako en hemen puri-purian eta Lopategi eta Azpillagak gehiago jotzen zuten tradizio abertzaametsak bidean galdu dilearen bidetik. Beharbada Amurizak asimilatuenaren desenkantuaretu zituen ondoen garaiko aire berriak, baina kin. arazo sozialak ezkerreko ikuspegi batetik Igartzabalek ez du sektarismorik maite tratatzeko orduan bertsolariek ez zuten aureta beste zenbait bértsolari korronte abertkitzen ez tradiziorik ez erreferentzia garbizale desberdinetara egokitu diren bezalaxe, rik. Ahalegin horretan saiatu zen bertsolarieeuskal sindikatu desberdinekin kolaboratu tako bat Eusebio Igartzabal gabiriarra izan du bértsolari honek, ELAren batzarretan zen. «Bakoitzak ahal dueña egin, eta behar nahiz LABen aurkezpenetan parte hartuz. dueña jaso» bezalako proklama doktrinario Baina bertsolaritza «sozialaren» fazeta hori eta marxistak tartekatzen zituen inoiz, baina Eusebio Igartzabalen aurpegietako bat beshori baino zailagoa dena, euskal errealitatea terik ez da. Inportanteagoa da, beharbada, langile ikuspegitik begiratzen saiatu zen bértsolari gazteen «bultzagile» bezala egin 70eko hamarkadan zehar. zuen lana. Zail izaten da gauza horiek Ahalegin horrek ez zuen, dena den, neurtzen, baina Goierriko bertsolarien befruitu umorik eman. «Jende asko zegoen orlaunaldiak, Mendizabal, Muruak eta bestek, duan langileria askatu gabe Euskal Herria zerbait baino gehiago zor dio bértsolari honi, bere obsesioetako bat [nportanteagoa da beharbada bértsolari gazteen bértsolari gazteei aukerak ematea baitzen, oraindik Es«bultzagile» bezala egin zuen lana. Goierriko kolarteko Txapelketarik eta bertsolarien belaunaldiak zerbait baino gehiago antzeko antolaketarik ez zen garai haietan. zor dio bértsolari honi.

Edozein modutan ere,

1996 NEGUA gfl

Katarain (edo Igaratain) dirá auzoa osatzen duten baserriak; ura eta igarak (errotak) ugari samar dituen toponomia, beraz.

«Pasionistek komentua zuten leku hori bainuetxea zen garai batean eta h o r k o ur beltzak hartzera Europatik etortzen ornen ziren. Horietako batek ekarri ornen zuen lehen turbina Euskal Herrira, frantses edo alemán batek eta Estanda errekan presa txiki bat egin eta jarri ornen zuen martxan Estatu mailan lehen aldiz argi elektrikoa.

Hori da behintzat liburuek diotena», hasten da kontatzen.

';•«*«

•'•,-•

Estanda erreka Uarketa baserriaren ondo• an jaiotzen da, baina iturri gehienei ura jario etengabean badarie ere, iturri horri kolpeka, boladaka ateratzen zaio ura, ondoan duen baserriaren izenak adieraz dezakeen bezala. Igartzabalek esplikatzen duenez, iturri horrek mendi barman sifoi bat bezala egiten ornen du eta bereziki udan ura urritzen denean, betekada egiten duenean, ateratzen ornen da ur kolpea, berriro bete arte atseden hartuz. Emakumeak lixiba egitera jaisten ziren garai haietan, ur kolpe bat atera arte egoten ornen ziren zain, ur-joanarekin batean arropak garbitzeko.

I--''. „..y'Aí.i'-- ,'•<

bertsolari baten eragina ez da batzuetan bere bertsogintzaren kategoriarekin bakarrik neurtzen; bertsolariaren gizatasunak ere zerikusi handia du. Igartzabalek ez du marka izugarririk egin txapelketetan, baina leku garrantzitsua okupatzen du bai bertsolarien artean bai bertsozaleen bihotzetan.

Gabiriako pertsonaiak

Pasionisten komentu horretara joaten zen Eusebio Igartzabalen amona goizero meza entzutera.

«Aitaren ama, Josefa Inazia Otegi 'Joixpixi1 zen mundu guztiarentzat. Ñire amapontekoa zen eta bere besoetakoa nintzelako edo, izugarri maite ninduen. Nik esandako edo egindako guztia ondo iruditzen zitzaion. Nik baino 60 urte gehiago zituen eta 93 urterekin hil zen. Goizero joaten zen

Eusebio Igartzabal Gabiriako Aranburu baserrian jaio zen 1944ko uztailaren l6an. Baserri hori pasionisten komentutik pare bat kilómetro eskasera dago Aztiri Barren auzoan. Uarketa, Igarata, Igaraibar Garakoa, Igaraibar Azpikoa, Igaran Errota, Igaran Azpikoa, Igaran Garakoa, Aranburu Azpikoa, Eusebio jaio zeneko Aranburu Garakoa eta

1996 NEGUA

| g

ÂŤ

uzo horretako baserri bakoitzak urtean simaur jornada bat ematen zienfraileei baratza simaurtzeko eta ordainetan edo fraile mutikoak ibiltzen ziren baserrietan laguntzen. Baina simaurraz gainera jateko jeneroa ere behar izaten zuten.

1996 NEGUA

| g

1996 NEGUA

^

óetako edo 7etako mezatara pasionistetara eta piska bat ezinduta geratu zenean, Gabirian bertan bizi zen alaba batengana etorri ohi zen, eliza bertatik bertara zuelako. Bere obsesioetako bat telebistan agertzen zen jendea zen; inork ez zion sinestaraziko pantailan agertzen zen jendeak bera ikusten ez zuenik eta horretarako oso argumentu sinple bat erabiltzen zuen: nik haiek ikusten baditut, zergatik ez naute haiek ni ikusiko?

Ilea orraztu gabe ez zen inoiz telebistaren aurrean esertzen eta bere alaba inoiz sukaldea jaso gabe, lo kuluska bat eginez, esertzen zenean, demanda egiten zion. Egun batean jaboi anuntzio bat atera zuten, gizon batek zerbait esan eta keinu bat eginez produktua aurkezten zuena. Lehen aldiz, ikusi zuenean, lo kuluxka egiten zegoen alaba esnatu ornen zuen, gizonak sukaldeko kuxidadea ikustean, keinu egin ziola, esanez», kontatzen du Igartzabalek.

Eusebiok hamabosten bat urte zituenean aldegin zuten pasionistek bere auzoko komentu edo bainuetxe horretatik. «Kultura aldetik eta ez zuten fraile horiek gugan eragin handirik izan. Egia da Aita Prontxio izeneko fraile bat hasi zela gurekin Eguberrietako kantuak eta erakusten, baina herrian bazegoen halako apaiz fenómeno bat eta segituan haserretu ziren. Parrokoak frailea kanpora bidali zuen», segitzen du.

Komentu horretan seminarioa egon zen urtetan. Ehunen bat ikasle baziren eta inguruko baserri horietan lanean laguntzen aritzen ziren tarteka, garia bildu behar zenean

1 9 9 6 NEGUA ^ J

eta horrelakoetan. «Seminarioa kendu zutenean, sei-zazpi fraile geratu ziren eta gero bat ere ez. Dena den, fraile horiek nahikoa euskaltzaleak izan behar zuten, ze txikia nintzen arren, konturatzen bainintzen sermoietan euskararen alde hitz egiten zutela, zer esaten zuten gogoratzen ez banaiz ere» segitzen du.

Orain komentua itxita dago. Baina, baldosa txikien enpresa bat zabaldu zuten han eta, bestela ere, jendea joaten da bertako Ama Birjinari bisita egitera. Eta komentu hartan bizi izandako pertsonaia zenbaitek bizirik segitzen du gabiriarren memorian.

«Auzo horretako baserri bakoitzak urtean simaur jornada bat ematen zien fraileei baratza simaurtzeko eta ordainetan edo, fraile mutikoak ibiltzen ziren baserrietan laguntzen. Baina simaurraz gainera jateko jeneroa ere behar izaten zuten eta jenero bila Hermano Andrés ibili ohi zen Euskal Herri osoan barrena. Azkoiti Haundi esaten genion guk hermano horri eta sekulako ateraldiak zituen. Behin Urbiako artzainengana joan da gazta eske eta artzain horietakoren batek artzainen alde ere otoitzen bat edo beste egiteko eskatu ornen zion. "Zuek ere izango duzue hemen horretarako nahikoa astia", erantzun ornen zion», kontatzen du Igartzabalek.

Beste batean Aizkorriko artzain bat etorri ornen zen komentu horretara negurako larre eske. Fraileekin traturik ez ornen zuen egin eta hauek sekulako belarra zuen zelaia goldatu ornen zuten artzain horren bistan, belarra lurpean sartuz. Hermano Andrés hori uda partean Aizkorrira gazta eske joan zenean, artzain horrek mahai gainean zuen gazta hartu eta mahaipera bota ornen zuen, zakurrek jan zezaten.

«Beste hermano bat bazegoen Sebastian Ezkiokoa esaten ziotena, piska bat burutik

arintzen hasia. Gu behin Aztiriako festetan izan eta goiz aldera etxera gentozela, bide bazterreko erretenak garbitzen ikusi genuen, eta buruan euria egingo zuela jarri eta lo egin ezinda joan zela erreten horiek garbitzera esplikatu zigun. Zerua erabat izarratua zegoen. 'Barban' deitzen zion zaldi batekin ibili ohi zen lanean, beti ere 'arre Barbari', esanez, ondoan José Mari izeneko morroi bat zuela. Sebastian xelebrea bazen,

duela berrogeiren bat urte, agertzen zen aurkeztaile bat ilea erabat zuria eta bizarra oraindik beltza zuena. Jendeak komentarioak egiten zituen agertzen zen bakoitzean, eta behin Serafín honek hala esan zuen: "Hori nórmala dek! Bizarrak hamabost urte gutxiago izango zetuk eta!"

Izugarri gizon egokia zen hizketan eta ateraldi handiak zituena. Gogoratzen naiz behin Osinalde elkarte honetan bertan ilemoztaile bat ekartzen genuen ostiraletan jendeari Aita-amak, bi anaia eta arrebaz gainera morroi ilea moztera Tomas izena besamotz bat zuten etxean Agapito izena zuena zuena eta Serafín hori etorri eta neguan beste besamotz batekin juntatzen zen, zen ilea mozteko asmotan eta Tomasek zer moduz zeUrbiatik jaisten zen artzainaren morroia ere goen galdetu zion sartu zebesamotza baitzen. narekin batean. "Zer esango dizut ba, ohea hozten det behintzat eta", erantzun zion. morroia listo eta filosofo samarra zen eta fraile mutikoei matematika problemak jartBeste batean Serafín hau tabernan zegozen aritzen zen, inork atera ezin ditzakeen ela koadrila bat ari ornen zen diskusioan arproblema horietakoak. Morroi horrek konediak ala behiak, zerk uzten zuen diru gehiaju piloa edukitzen zuen eta Sebastianek go baserrian, zeri ateratzen zitzaion etekin behin eta berriz esaten zion jana beti ordu gehiago. Ez ziren nonbait ados jartzen eta batean eman behar zitzaiela. Eguerdiko isil-isilik bazterrean zegoen Serafín horri gal12etan ahaztu zitzaion nonbait jana ematea detu ornen zioten eta honek: "Konejuak hoeta ordubatean ari ornen zen egiteko horrebe, zortzi egunetan janik eman gabe ere tan, Hermano Sebastian etorri eta demandan orrurik ez ditek ateratzen eta", erantzun hasi zitzaionean. Morroia ez ornen zen bat ornen zien», kontatzen du Igartzabalek. ere apuratu eta zera esan ornen zion: "Beti Eusebiok aipatzen dituen pertsonaje hoordu batean emateko esan zenidan eta riek ez dirá joan den mendekoak. Serafín oraintxe dirá ordubatak". Azken urteetan, hori Zuazola Garakoan biziko da oraindik oso fraile gutxirekin zeudela, alde egiteko eta Hermano Andrés famatua Irungo pasioegunak etorri ornen ziren eta Sebastian honisten komentuan. rrek esan ornen zion José Mari morroiari: "Oraintxe Joan beharko diagu etxe honetatik, burutik joaten hasia nagok eta". "Sekula egon zaren ondoena oraintxe zaudela usté Bi besamotz dut, zeuk antzeman badiozu", erantzun etxean ornen zion», kontatzen du.

Igartzabalek duen pertsonajeen errepertorioa ez da, ordea, honenbestez amaitzen.

«Bazen beste pertsonaje bat ere herrian aipatzea mereziko lukeena. Serafín zuen izena eta Txakili Koatro bailarakoa zen. Madariaga zen bailararen izena, baina jende xelebre asko zegoelako edo usté dut deitzen ziotela hórrela. Gogoratzen naiz hemen tabernan telebista iarri zuten urte haietan,

1996 NEGUA g g

Herrian ez ezik etxean ere bazuen jende xelebrerik Igartzabalek. »Sukaldean amonak bere lekua okupatzen zuen. Ekonomikaren ondoan esertzen zen, hankak sila batean zituela eta leihotik Gabiria aldera begira egiten zituen orduak". Aita-amak, bi anaia eta arrebaz gainera morroi besamotz bat zuten etxean Agapito izena zuena eta negu partean beste besamoz batekin juntatzen zen, Ur-

biatik jaisten zcn artzainaren morroia cre besamotza baitzen. «Ataungo harrobian moztu omen zuen besoa eta artzain hasi zen, baina sekulako abildadeak zituen ardiak jeizten esku bakarrarekin. Bertsotan ere jarduten zuen eta kontuak kontatzen ere artista zen. Etxeko umeak eta auzokoak ere bere inguruan izaten zituen beti eta sekulakoak kontatu ondoren, umeak uzten gintuen ardi zain eta bera tabernara joaten zen.

Joxe Besamotza esaten genion guk, baina Ataun aldean Pastor deitzen zioten, Araba aldean eta artzain ¡bilia zelako. Bere nagusia, ordea, Zeraingoa zen eta harén alabak ere ibiltzen ziren gurean ardiekin. Ni alalia zaharrenarekin gogoratzen naiz. Nik hamahiru bat urte izango nituen eta neskak hemeretzi eta Joxe Besamotz hori neskaren atzetik ibiltzen zen bere burdinazko eskuarekin igurtziak emanez», kontatzen du.

Eusebioren aita, Antonio Igartzabal, 16

1996 NEGUA QÍJ

urterekin boluntario Joan en Amaiurrekoekin gerrara. Hemeretzi urteko anaia bat han hil zen. Gabiriatik, itxura denez, gazte piloa joan zen batailoi horretara, ze Osinalde elkartean koadro bat baitago zintzilik partaide izan ziren guztiekin eta hogeitaka konta baitaitezke.

Etxeko idiekin itzantzan ibiltzen zen Brinkola aldeko basoetan eta horrek behartu zuen ama etxeko lan asko egitera. «Geldirik egoten ez dakien emakume horietako bat da, beti lanean eta ordu libreren bat duenean sukaldean kozinatzen. Segan, behiak jeizten eta horrelako lanetan etengabe jardundakoa da, baina sukaldean ere afizio handikoa», kontatzen du.

Oraindik biak sasoikoak daude eta Citroen Dyane batean ibiltzen dirá, aita bolantean eta ama kopiloto, "orain kurba bat dator eta orain pareta eta horrelako abisuak emanez". Gurasoak bertsozaleak dirá. Aitak

tatzen du.

Eusebiok hamahiru urte zituela pleuresía harrapatu eta urtebete galdu zuen eta azken urte horretan asko aprobetxatuko zuen susmoarekin geratu da bizitza guztirako. »Nik beti sentitu dut zerbait gehiago jakiteko gosea eta azken urteko gaixoaldiak halako hutsune bat edo utzi dit, besteek gehiago ikasi balute bezala.

Badakit hori gezurra déla, ze nerekin eskolan ibili zirenetatik neu bakarrik usté dut izan naizela gerora irakurtzen eta gutxienez euskal kulturari buruzko liburuak erosten segitu dudaría, baina urte horren falta sentitu izan dut, gerora, hamasei urterekin lanean hasi eta eskolan ikasitakoak aplikazio praktikoak zituela ikusi nuenean», segitzen du.

Zipri Muñagorri, Koldo Tapia eta Miren Odriozolak Herri Gaztedi zuzentzen zuten araietan sartu zen Ensebio mugimendu lorretan eta horren bidez ezagutu zuen Euskal Herriko errealitate politikoa. bertso zaharrak kantatu ohi zituen igande goizetan eta hórrela jai giroa somatzen zuenean, baina ez da familian bertsolaririk ezagutu. «Amak beharbada zaletasun gehiago du. Gogoratzen naiz behin Ordiziako feriatik ñola Fernando Amezketarraren liburua ekarri zidan. Nik zortzi bat urte ¡zango nituen eta liburuak izan zuen esitoa ikusita, Basarriren 'Bertso sorta1 ekarri zidan hurrengo batean. Garbi dago nik txikitandik zaletasuna nekarrela. Arantzazuko errebistan argitara ziren Alberro itsuaren bertsoak buruz ikasi nituen eta Fernando edo Basarrirenekin ere gauza bera egin nuen. Nik hamalauren bat urte ¡zango nituen gogoratzen naizen lehen bertso saioa entzun nuenean.

Garmendia eta Telleriarteko Beloki ziren saio hartan, Bahamontesek Tourra irabazi zuen urte batean, eta hurrengo urtean berriro Garmendia izan zen Mitxelenarekin. Gogoratzen naiz Mitxelenak nahikoa egurra eman ziola Garmendiari eta ni beti galtzailearen alde jartzen naizenez, orduan ere Garmendiaren alde jarri nintzen eta ondorengo egunetan ni harén lekuan egonik zer erantzun emango nizkion pentsatzen aritu nintzen. Hamabost urte nituen eta hasia nengoen zerbait bertsoak tajutzen», kontatzen du.

Hamasei urte arteko bizimodua baserrian egin zuen Eusebiok. Gabiriara joaten zen eskolara eta garai hartako ikasleek sarritan erakusten ez duten eskerrona agertzen du maisuarekiko. «Don Juan Mujika maisu ona zela esango nuke. Herriaren alde ahal zuena egin zuen. Garai hartan komedore eskolarra jartzea lortu zuen eta guk komedore horretan jaten genuen. Kontuan izan ehunen bat ume ibiltzen ginela eskolan. Guk orduerdiko biajea genuen etxera, baina bazeuden gu baino urrutiago bizi zirenak ere.

Maisuak fama zuelako edo, Itsasoko Alegiatik eta etortzen ziren eskola horretara», kon-

1996 NEGUA [JJ

Balkoitik

Zipri Muñagorri, Koldo Tapia eta Miren Odriozolak Herri Gaztedi zuzentzen zuten garaietan sartu zen Eusebio mugimendu horretan eta horren bidez ezagutu zuen Euskal Herriko errealitate politikoa. Eusebiok orduan hamazazpiren bat urte zituen. Ordurako Ormaiztegiko Letag motor elektrikoen fabrikan hasia zegoen lanean. «Niri artzain gustatzen zitzaidan eta orain bezalako laguntzak orduan izan balira, seguru asko ardiak jarriko nituen. Oraindik ere urtero joaten naiz Urbiara kanpinarekin eta asko tiratzen dit artzantzak. Baina lantegi batean hastea tokatu zitzaidan eta oso urte gutxitan lan berri bat, bertsolaritza eta Herri Gaztedi ezagutzea tokatu zitzaidan», kontatzen du.

Ekainaren 21ean da San Luis, eta luistarren festa egiten zen Gabirian ere, abenduaren 8an Manaren alabek berea egiten zuten bezalaxe. Programa nolabait bete egin behar eta lau bertsolari afizionatu konprometitu ziren Udaletxeko balkoitik egun horretan kantatzera. Pedro Mari Ormazabal "Kurrillo Txikia" zen bat, Migel Anjel Caldos, Pako

Ormazabal "Landarregi" eta Eusebio Igartzabal. Juan Domingo Lasa zen gaijartzailea. ÂŤSeguru asko Pako bera ni baino hobea zen bertsotan, baina egun hartan inspiratu

Hori erantzun eta halakoxe esitoa izan nuen, ze handik hilabete batera, Aztirian uztailaren 18an egiten diren festetan, Santa Marinatan, Kaxiano tentatzen hasi baitzitzaidan. Bi Saloi parrokiala eskatzera joan gintzaizkion, edo hiru bertso kantatu bebaina bertso saioarekin aterako genuen dirua har izan nituen. Luzio Gabipresoentzat izango zela jakinaren gainean utziz. ria barrio horretakoa da eta NĂłrmala denez, ezetza eman zigun eta herrian enteratu zen nonbait Kaxianorekin aritu nintzela eta sekulako giroa sortu zen gure alde. biharamunean bertso saio bat eginarazi zidan. Horiek izan ziren Ăąire samarra nengoelako edo, txalo zaparrada hasierak. Hamasei edo hamazazpi urte izanhandiak jo zizkidaten. Egun hartan soinua go nituen, zail egiten zait zehaztea. Kontua jarri zuten, baina sueltoan bakarrik jotzen da Luziorentzat behintzat bertsolari izatera zuen eta jendea kejatzen ari zen. Gogoratzen destinatua nengoela eta 18 urterekin Beanaiz puntu bat gai horrekin jarri zidatela: saingo Txapelketa batean parte hartzera animatu ninduen. Garai hartan hamasei urtereZergatik dago soinua sueltoan bakarrik? kin ematen zuten motoan ibiltzeko karneta.

San Luisek ez zuelako helduaren bebarrik.

1996 NEGUA [ 2

Ni Vespa batekin ibiltzen nintzen eta gogoan dut ñola izan zen kontu hori. Bezperan Urretxuko karrozen eguna egiten zen eta 'Bertsolari' izeneko bat atera zuten. Luzio Gabiria hori Zumarragan bizi zen eta hasieran gazte batzuk jarri nahi gintuen karroza gainean inprobisatzen. Baina bertsotan egiteko ez zela tokirik onena eta azkenean idatzitako bertsoak kantatuz beste batzuk jartzea erabaki zuten. Karroza horien desfilea bukatu eta afaltzen ari ginela, Luziok eman zidan Beasaingo Txapelketaren berri.

Bihar duk txapelketa eta sin falta biok joan behar diagu', esan zidan. Nik etxean gezurra esan nuen. Nafarroara galeperrik bazegoen ikustera joan behar nuela eta, alde egin nuen. Txapelketa hasi eta ñire kezka bakarra, Gabiriakorik aurrean ez ikustea zen.

1996 NEGUA g £ |

Agurra kantatzen ari nintzela, ordea, hará non ikusten dudan koadrila bat sartzen. Tartean osaba bat zegoen. Saio hartatik gehien komentatu ziren bertsoak, 'zeinek gezur handiagoak bota' gaiari jarritakoak izan ziren. Bi bertsoren azken puntuekin gogoratzen naiz: «etxetik beherakoan igo det mendira/ asto gainean egin det ilargitik jira», zen lehenaren bukaera eta «Jendea harritzen da nere egiekin/ elefantea atera det errekan kainakin» bigarrenaren bukaera.

Goizean oso seguru aritu nintzen, baina arratsaldean gaizki-ulertu bat izan nuen Irigoienek eman zidan gai batekin. "llargian bizi den bati bi bertso" agindu zidan eta ez nion ulertu. Aulkian eseri nintzenean etorri zitzaidan Irigoien erdarazko "Vivir en la luna" delakoaz ari zela esplikatuz. Gaizki-

ulertu hori medio geratu nintzen klasihkatu gabe», gogoratzen du.

Soldaduskara joan aurretik jantzi zuen Zumarragako Galeperra soziedadean antolatu zuten lehiaketako txapela.

«Luzio Gabiria izan zen gazteentzako txapelketak eratzen lehenbizi hasi zena.

Guk Osinalde saria liaren bidetik antolatu genuela esan daiteke, liark Zumarragakoa antolatzeari utzi zionean. Kontua da neuk ere hartu nuela parte txapelketa horietan eta, esaerak dioen bezalaxe, hirugarrenean txapelarekin etorri nintzen etxera, txapelarekin ez dakit baina kopa batekin behintzat bai, nahiz eta liirn puska eginda ekarri nuen. Gau horretan berandu samar bukatu zen nonbait festa eta nik Luzioren etxean lo egin nuen eta biharamunean Larraitzera joan ginen egunpasa. Nik ez dakit nondik nora ibili ginen, baina bezperako kopa hori hiru puskatan ekarri nuen etxera», kontatzen du.

zi zen eta kasualitatez Eusebioren enkargatua izatea tokatu zitzaion.

«Lanean hasi eta izan nuen sorpresarik onena hori izan zen, Mujika hori ñire enkargatu tokatzea, alegia. Astelehenero sekulako berriketak egiten genituen lanean ari ginela.

Lazkao Txikirekin ere kantatzen zuen noizean behin eta saio guztien informazioa enlaten zidan. Gogoratzen naiz behin biak Urbiara joan behar zutela kantura eta nik esan nion nondik nora joan behar zuen. Bidean galduta ibili eta berandu samar iritsi ornen ziren gora eta honela bukatzen zen bertsoa kantatu ornen zuen Lazkao Txikik: "beste lan gabe hartuta biderako gaia/ Aizkorritik haruntza pasa ginen ia".

Bertsolari bakan batzuk baziren, baina oso giro hotza nabari zen bertsolaritzaren inguruan. Gogoratzen naiz urte haietan ñola komentatu ohi genuen Gorrotxategi zela azken bertsolaria, berririk oso gutxi agertzen zela. 70eko hamarkadaren hasiera zen eta 'estado de Gaiak jartzeko era tradizionalarekin piska bat excepción 1 eta gisako neuaspertuta zegoen jendea eta benHkuntza batzuk rriek ere ez zioten asko lasartzen hasi ginen, gaur dagoeneko nahikoa guntzen beharbada bertso normal bezala jotzen diren berrikuntzak. Alde giroari eta giro horretan geure buruak inon azaltzeari horretatik esperimentu batzuk egin genituen. baino garrantzia gehiago Galeperrako txapelaren eta soldaduska ematen niola, usté dut, mugimendua índartondoren Loiola Irratiko txapelketan bere zeari. José Mari Landa, Itsasoko Alegiako burua ezagutzera eman ondoren hasi zen bertsozaleak eta biok ekin genion Osinalde Igartzabal herriz herri lanean. Handik beste txapelketa martxan jarri eta herrian saioak bi uriera, 72an Aranaldek eratu zuen Orixe eratzeari. Ordizian Jakintza Aste bat eratu txapelketa irabazi zuen eta hortik laster Euszuten eta harén barman Joan Mari Lekuona kal Herri mailako Zepai saria. Igartzabalentekarri zuten bertsolaritzaz hitz egitera eta zat urterik oparoenak 70eko hamarkadaren usté dut Joan Marik asko lagundu zigula bihasierakoak izan zirela esan daiteke, plaza dea ikusten. Garai batean egiten ziren gazaldetik ehundik gora egitera iritsi baitzen teentzako txapelketak herri horretan berpizeta sariketa aldetik ondo osatu baitzen. tu behar zirela eta ibili ginen Landa eta biok Ilortik aurrera, ordea, gazte< mailako eratzaile bezala lanean. Txapelketa hori Gatxapelketak eratzeaz gehiago arduratu zela nadu Plazan eratu genuen eta horrek ere esan daiteke, berak ateratzeaz baino. Goieizan zuen bere garrantzia, bertsolariak piska rri buelta horretan baziren bertsolari banaka bat frontoi eta leku itxietatik ateratzea baitbatzuk. Goiburu Loiola Irratiko txapelketan zen gure helburua. Zeberio, Legorretako oso paper ona egin berria zegoen, nahiz beMujika, Brinkolako Agirre, Aittola bera, Etrandu hasitako bertsolaria izan, eta Iraola xaluze, Jesús Azurmendi Idiazabalgoa eta etengabe zebilen Zaldibia buelta horretan. beste zenbait bertsolari txapelketa horien biKzkio Txiki ere bertsolari polita zen eta Bidez eman ziren ezagutzera. xente Mujika "Etxaburu" ere Ormaiztegin biHelburu horiekin sortu ziren beste zen-

1996 NEGUA [ J ]

bait sariketa ere. Zepai saria, esaterako, eta helburu horrekin sortu genuen guk Osinalde saria ere urte batzuk lehenago, 69an edo 70ean», kontatzen du.

Eusebiok kontatzen duenez, sekulako arrakasta lortu zuten iniziatiba horiekin. Gabiriako fútbol zelaian eratu zuten bertso saio horietako batean 700 sarrera kobratu zituzten eta horrek besterik gabe erakusten du jendearen erantzuna nolakoa izan zen.

«Esan dut lehen ere apaiz xelebre samarra genuela eta gu ere gaiztoak izaki eta borrokarako gogo piska bat genuelako edo, saloi parrokiala eskatzera joan gintzaizkion, baina bertso saioarekin aterako genuen dirua presoentzat izango zela jakinaren gaineanutziz. Nórmala denez, ezetza eman zigun eta herrian sekulako giroa sortu zen gure alde, ea apaizak zer uste zuen, presoek ez al zuten merezi laguntza piska bat etab.

Guk orain fútbol zelaia deneko horretan antolatu genuen saioa eta 8ak aldean sekulako trumoiak eta zaparradak hasi zirelarik, apaiza hor agertu zen satisfetxo gure frakasoa ikusiz gozatzeko asmotan, baina saioa hasi baino minutu batzuk lehenago atertu egin zuen eta oso eguraldi polita jarri zuen.

Aipatzeko modukoa da Lopategik egun hartan bota zuen agurra ere: "Gabon lebenbizi barlú itzazue Gabiri eta auzuak Gureak dirá zuen bihotzak zuentzat gure bertsuak Eguna piskat lorrindu digu euri egin dun kasuak / Erregali hau ekarri al du apaizaren errezuak".

Jendea silak eskuetan hartu eta oihuka hasi zen bertso horrekin bakarrik», kontatzen du.

Saio horietan eszenatokiaren atzeko aldean gorderik egotea gustatzen zitzaion Eusebio Igartzabali, detaileak zaindu eta aurkezleari kontsejuak emateko. Tarteka, giroak hori eskatzen bazuen, berak hartzen zion aurkezleari mikroa eta puntuak edo gaiak inprobisatzen zituen.

«Gaiak jartzeko era tradizionalarekin

1996 NEGUA J ^

piska bat aspertuta zegoen jendea eta berrikuntza batzuk sartzen hasi ginen, gaur dagoeneko nahikoa normal bezala jotzen diren berrikuntzak, bestalde. Alde horretatik esperimentu batzuk egin genituen. Esate baterako bertsolari berari aldiko pertsonaia kontrajarriak egiteko agintzen genion: lehenik preso paperean jartzen genuen eta segidan kartzelero paperean. Nolabait monotoniarekin hausten saiatu ginen», segitzen du Gabirian eratzen ziren bertso saio publiko horiekin batean Osinalde Elkartean hasi ziren Gazteentzako Txapelketak eratzen. Iraolak irabazi zuen lehen edizioa, Zeberiok bigarrena, Aittolak hirugarrena, Otamendik hurrengoa, Markinako Lakak bosgarrena, Ziarda, Mendizabal, Telleria, Sarasua, Sorozabal, Begiristain, Anatx, Munduate eta Igor Elortza izan dirá elkarte horretako txapelak jantzi dituztenak.

Igartzabalek ez zuen, jakina, aukerarik izan, elkartea inauguratu zen urtean bertan norbaiti omenaldia egin behar eta berari egitea pentsatu baitzuten. «Urte haietan txapel batzuk irabazita nengoen eta Radio San Sebastianek eratu zuen txapelketa bat ere irabazi nuen egun haietan eta omenaldi bat onartuko al nuen galdezka etorri zitzaizkidan. Niri ideia ez zitzaidan bat ere gustatu, baina onartzea derrigorrezkoa zenez, baldintza bat jarri nuen: kantatuko zuten bertsolari guztiak herrikoak izatea. Afari hartan kantatu zuen lehen aldiz Iñaki Muruak ere.

Hamabost urte zituen eta aitarekin etorri zen omenaldira», esplikatzen du. Omenaldi horrek gafea ekarri zion Eusebiori. Geroztik ez du txapelik irabazi. Txapelketa Nagusietan maila ona ematen badu ere, postu diskretoetan geratu izan da. Orain Gabirian bizi da. Gema Jauregi gabiriarrarekin ezkondu zen eta hiru seme-alaba izan dituzte.

Alaba gazteena, ordea, Izaro, orain urtebete justu hil zitzaien buruko tumore batekin.

Etxean Alaitz, 22 urtekoa, eta Eñaut, 19koa, dituzte.

Eusebiori orain hogei urte zituen amets handi batzuk bidean zapuztu zaizkio, baina beste batzuk, bertsolari gazteei bideak irekitzearena esate baterako, egia bihurturik ikusi ditu. •

EUSKALTEGIA ERDARAK EGITEN DU GUREGAN ARGIA BAKARRA IZATEKO NABARMENEGIA. EGUZKIA HOR DUZU HORI DA EGIA, BILA EZAZU GUREKIN ZURE ILARGIA. JON SARASUA

Konstituzio Plaza 5, 2.a. DONOSTIA. Tel. 42 49 10

Edo gizatasunaren enkantua Bertsolari zenbaitek dioenez, Muruak plazan ere seguridadea ematen du. Izaera gozokoa da eta oreka handikoa; patxada eta umorea gutxitan galtzen ditu. Dabilen lekuan giroa gozatzen daki, bertsolaritza jolas bezala hartzen eta bizitzari ikuspegi zabal eta baikorrarekin begiratzen.Âť>>>>>>

GUZTIZ GRAH1KOA DV ETA KAMARA BATEN DETAILEAREKIN EBOKATZEN DITL' HAURTZAROKO PASARTE ZENBAIT.

EMORIAK EGITEN OMEN DU PERTSONA BAT ZORIONTSU EDO DOHAKABE. IÑAKI MURUA SUERTERO PERTSONA DA ETA OROITZAPEN ONAK BAKARRIK GRABATZEN DITU. BERE MEMORIA, SELEKTIBOA IZATEAZ GAINERA,

1 9 9 6 NEGUA ^ J

•Ume ginenean, goizean esnatu eta amak besoetan eramaten gintuen sukaldera, bidean kontuak esanez eta inorako presarik ez balu bezala, janzten gintuen. Amaren afekto horrek bizitza guztian lagundu dit eta ni ere neure aldetik saiatzen naiz neure haurrei horrelako zerbait ematen», esaten du, alaba esnatu berria magalean duela.

Bertsolari zenbaitek dioenez, Muruak plazan ere seguridadea ematen du. Izaera gozokoa da eta oreka handikoa; patxada eta umorea gutxitan galtzen ditu. Dabilen le-

kuan dabilela giroa gozatzen daki, bertsolaritza jolas bezala hartzen eta bizitzari ikuspegi zabal eta baikorrarekin begiratzen.

Ikuspegi horrek badu seguruenik ere zerikusirik haurtzaroarekin.

«Lanean gozatuz aritzen ziren pertsonak izan ditut inguruan haurtzaroan. Egun osoa lanean, baina aldi berean kontu-kontari. Etxean genuen osabarekin gogoratzen naiz.

Gauetan behiak jeizten hasten zenean, haurrak ikuiluan zegoen inaurkin pilaren gainean eseritzen ginen eta txisteak kontatzeko eskatzen genion eta hark garaiko ezbeharrik handienak ere txiste bezala kontatzen zizkigun. Beizamako krimena, esaterako, txiste bat zen gure osabarentzat eta gu pozik egoten ginen entzuten, nahiz eta gero amets txarrekin esnatu eta loak hartu ezinik e g o ten ginen», gogoratzen du.

Osaba horren retorika liluragarria, aitonaren patxada eta amaren afektoa dira Iñakik amaren aldetik heredatu dituen baloreak. Bertsotarako afizioa, ordea, aitaren aldetik datorkio eta aita ondoan zuela egin zuen bere debuta ere hamasei urterekin Gabiriako soziedadean, etxean hazteko zekarten zerrikumea bidean ito eta hura afariarekin ordaintzeko asmoz antolatu zuten ekitaldian. Aita bigarren mailako pertsonaia da haurtzaroko ebokazioen unibertso poetiko horretan. Andra-etxean bizitzea tokatu zitzaion eta hori baino okerragoa dena, kanpoan lan egitea. Hala ere, hizkuntzarekiko atxikimendua, euskalkiei buruzko ezaupidea eta beste zenbait jarrera inkulkatu zizkion. Bi herendentzia horien batuketari esker gaurko bertsolaririk konpletoenetakoa jaio zen.

Iñaki Muruari jenioek duten entrega falta zaio txapeldun izateko, baina bera ez dago prest txapel baten truke bizitza saltzeko.

«Bizitzen laguntzen didalako egin dut beti bertsotan eta neke baino gozamen gehiago

eman dit egiteko horrek. Egunen batean balantzea negatiboa déla ikusiko banu, ut/.i egingo nuke», esaten du, bizitzari buruzko bere filosofiaren puzzlean bertsolaritza pieza inportantea, baina pieza déla adieraziz.

Gabiriako Agerretxemendi baserri ezaguna da euskaldunberri askorentzat. Ehundik gora izan dira etxe hori mintza-praktikarako erabili dutenak. «Nik hamaseiren bat urte nituenetik euskaldun berriak ezagutu ditut etxean. Ama oso emakume irekia da eta beharbada maistra izateko bokazio ezkuturen bat zuen. Kontua da Iparraldetik hasi eta Euskal Herri osoan zehar 'ikasleak' dituela.

Hizkuntza ere, usté dut, piska bat egokitu egin duela eta gu askotan etxera bisitan Joan garenean, pentsio batean geunden inpresioa hartzen genuen, beti kanpotarren bat aurkitzen baikenuen bertan. Amaren aldekoak horrelakoak dira. Osabak ere, gure bigarren aita izan den osabak, beti proiektu berriak zituen buruan. Egun batean, esaterako, piszina egin behar zuela sartu zitzaion buruan eta desmontea egiteko prestatzen hasi zen. Aitak ea zertarako zuen piszina hori galdegin zion eta 'hori hor dagoela igual lanera ere norbait etorri egingo duk1, erantzun zion. Amak orain 71 urte ditu eta garai batean zuen begirakune gozoa galdu egin du, begietatik operatu egin baitzuten, baina begirakune horrekin beti gogoratuko naiz. Pertsona bat ezagutzeko niretzat klabea da begirakunea eta amaren begirakuneak lasaitasuna transmititzen zuen», kontatzen du.

Bi arku dituen baserri handi horretan jaio zen San Inazio bezpera batean edo hobeto esan Beasaingo San Migel klinikan jaio eta etxe . iik hamasei bat urte nituenetik euskaldun horretara ekarri zuten, garai berriak ezagutu ditut etxean. Ama oso emakume horretan joera hori hartu irekia da eta beharbada maistra izateko bokazio baitzuten inguru horietako emakumeek. ezkuturen bat zuen.

«Asko bizikletan joaten

1996 NEGUA g l

wma

mmmm

wmtm 1996 NEGUA

^

V k ^ M E r a

ornen zen. Haurminak bazetozela ikustean, bizikleta gainean jarrí eta klinikara joaten ziren. Guie baserria Gabiriako apeaderotik berrehun metrora dago eta trenean joan ornen zen gure ama. Trenak salbatu gaitu gu, bestela ez dakit ñola biziko ginen. Trena atarian izateak erraztu egin zigun bizimodua. Aita, esaterako, egunero trenean joaten zen lanera eta gu ere trenaz baliatzen ginen norabait joan behar genuenean. Jaio nintzeneko berri zehatzik ez dut. Amak kontatzen duenez, mutiko beltzarana nintzen jaio nintzenean eta ilea lisoa izan dut, hamabost urterekin kizkurtzen hasi zitzaidan arte. Ez zegoen nonbait garai horretan ile kizkurrik modan edo nik ez dakit zergatik, nere bi arreba zaharragoek egunak pasatu zituzten niri ilea lisotzen, alferrik zela eta etsi zuten arte. Kontua da, jaio nintzen San Inazio bezpera horretan hamaika neska jaio ornen zirela Beasaingo San Migel klinikan. Ni ikustean 'Por fin, un chico!', esaten ornen zuen enfermerak», kontatzen du. 1956ko uztaila zen.

horrek aurrautza azalak limoiarekin jarri eta kaltzioa prestatzeko formula esplikatu zuelarik, amak gaizki konprenitu zuen eta egunak pasatu zituen arrautza azalak gordetzen.

Piloa eginda zuenean, kafea ehotzeko errota batean sartu eta halako masa bat egin zuen, gero guri esnearekin janarazi ziguna. Guk esan genion ez zela posible halako morokilik irenstea, baina ez zigun kalterik egin», gogoratzen du.

Iñakiren haurtzaroko ebokazio hauetan lehen planoa okupatzen duten hiru pertsonaiak ama, aitona eta osaba dirá. «Osabak gurekin aitarena betetzen zuen. Oso ume zalea zen, erretorika dotoreko pertsona eta izugarri hiztun ona eta gu txoratuta egoten ginen hari entzuten. Ilunabarretan, esaterako, behi zain genbiltzala, zaku baten gainean harén ondoan eseri eta zeruari begira egoten ginen. Usté dut astronomiaz ez zekiela ezer, baina izarrak nolakoak ziren eta zer izen zuten esplikatzen zigun. Osaba hori hil zen, baina pozik asko egongo nintzateke orain ere zaku baten gainean escrita hari entzuten», segitzen du.

Aitonarengan nahiz osabarengan Iñakik gehien miresten duen bertutea patxada da Kaltzioaren eta lanari utzi gabe kontu-kontari aritzeko abildadea. «Haiekin lan eginez, guk kultura formula berria bat jaso genuen» esaten du Iñakik, «eta bizitzari buruzko ikuspegi bat».

Iñaki ile lisokoa izateaz gainera erkin samarra zen eta aitak jartzen zizkion terramizina Iñakiren haurtzaroa markatu duen hiruindizioei eta amaren formulei esker indartu garren pertsonaia aitona izan zen. «Amonarekin ez naiz gogoratzen, hiruzpalau urte nizen. »Amak Radio Popularrean edo ez dakit tuela hil baitzen, baina aitonarekin bai, 18 non Doctor Aparicioren programa bat entnituenean utzi baikintuen 96 urte zituenean. zuten zuen eta han ikasten zituen formulak Gizon dotorea eta txukuna zen. Sokor jotaplikatzen zituen gurekin. Programa hori zen soroan ari zenean ere, alkandoraren leondo entzuteko betarik, ordea, ez zuen poa eta manga-muturrak lotuta aritzen zen. nonbait izaten eta gero guk sufritu behar Nik tratu handia izan nuen berarekin. Gazizaten genituen ondorioak. Behin, gogorattetan artzain ibilitakoa izaki, afizio handia zen naiz, umeek edade horretan kaltzio aszuen arditarako eta artalde txiki bat goberko behar izaten dutela eta, delako mediku natzen zuen. Umea nintzela, laguntzera joaten nintzaion Osabak gurekin aita papera betetzen zuen. Oso eta sekulako soldata ematen unte zalea zen, erretorika dotoreko pertsona eta zidalakoan txakur handi bat ematen zidan. Aztiriakoa gu txoratuta egoten ginen hari entzuten. zen, Etxeaundi etxekoa eta Ilunabarretan, behi zain genbiltzala, zaku baten gaztetan Bilbo aldean trengainean eseri eta zeruari begira egoten ginen. bideak egitcn ibilia. Gizon

1996 NEGUA g ]

1996 NEGUA 2 3

1996 NEGUA

^

guztia lanean pasatutako gizona da eta sei urte egin zituen kartzelan gerra ondoren. Usté dut kartzelaldi luze horrek arrastoa utzi ziola izaeran. Diziplina handiko pertsona da eta gauzak bere orduan egin behar izaten ditu. Niri bertsotarako afizioa eta hizkuntzarekiko zaletasuna utzi dizkit», komentatzen du.

Iñakiren ebokazio horietako askotan aita bigarren planoan agertzen da. «Ni ohean nengoela ateratzen zen etxetik eta eztul batzuk egiten zituen apeaderora bidean ñire leihopetik pasatzerakoan. Eztul horiek neure aitaren irudiarekin lotuta ditut neure bailan. Erretzailearen eztula zen. 'Kaldo' erretzen zuen, jubilazioa hartzeko zegoela pulmonía bat harrapatu eta goizetik gauera erretzeari utzi zion arte», segitzen du.

Jzadiarekin loturaren bat duten oroitzapenak ordetzen ditut edo zerbait deigarria edo ederra luten irudiak. Lehen aipatu dudan egirakunearekin gauza bera gertatzen zait. iegirakun garbi baten lehenflashazoa betiko leratzan zait. liandi samaría zen eta kontatzen zuenez, nieategietako trenbide horiek egiten ari zirela, karriletako burdinak deskargatzerakoan bost edo sei kastellanok egiten zuten lana aise egiten zuten bi euskaldunen artean, karril zatiak alde banatatik haitu eta aidean boteaz.

Eta nik sinesten nion, ze hil eta gero ere harén txaketak probatzen nituenean ondroso geratzen baitzitzaizkidan», kontatzen du.

Murua bizi den etxebizitza Gabiriako kaskoan dago eta gain horretatik familiako genealogiaren nondik norako guztiak segi daitezke, herriska horretako geografía osoa bistaratzen baita, bigarren plano batean Aizkorri eta Aralar mendiak dituela.

Aiton-amonak ezkondu eta Aizelekutik alde egin zuten leku hobe baten bila. Santa Lutzia aidean, trenbidetik berrehun metrora erosi zuten Agerretxemendi baserria. Han jaio zen Maria Luisa, Iñakiren ama, eta sasoia etorri zitzaionean Izar Haundiko Eugeniorekin ezkondu zen eta Gabiriako kaskoan bizitzen jarri zirenean, ez zuen asko pentsatzen inoiz jaiotetxera itzuliko zenik.

Amona hil zen, ordea, eta anaia zaharrak ez zuen ezkontzeko itxurarik eta etxean emakume bat behar zenez, Agerretxemendira trasladatu ziren muruatarrak lehen alabatxoa besoetan zutela. «Aita Izar Haundi baserrikoa da, pasionisten komentuaren ondoko baserri batekoa. Komentuaren inguruan bost baserri dirá Izar izena daramatenak: Izar Goena, Izar Erdi, Izar Barrena, Izar Haundi eta Izar Txiki. Baserri horiek guztiek tratu handia zuten fraileekin eta lan bolada handietan írailekumeak erabiltzen zituzten lanak egiten laguntzeko. Nik usté dut aitak beti izan duela fraileen jakituria ukitua. Diotenez, joan den mendean argindarra egiteko Europako bigarren turbina fraile hauek jarri zuten martxan. Basoan eta zerrerian bizitza

1996 NEGUA

•

Lehengusuen pasadizoak

Garai hartan Gabiriak mila bizilagun inguru zituen, orain baino bi aldiz gehiago eta berrogei mutiko pasa biltzen ziren Iñakiren gelan.

«Guk eskolara joateko trenbidea pasatu behar izaten genuen eta ama leihotik begira geratzen zen, guk oztopo hori zeharkatu arte. Irudipen hori dut behintzat gogoan. Trapuzko motxila moduko batekin joaten ginen, barman adíela eta libururen bat genuela eta gero errekreoan baloirik ez genuenean, motxila horietako bat erabiltzen genuen futbolean egiteko», kontatzen du.

Iñakiren memoriak ez du historia luzerik biltzen. Gehienetan adabakiak bezala dirá, sekuentzia luzeak laburbiltzen dituzten eszena laburrak. «Udan lan asko izaten zen etxean eta ez zen jolas egiteko beta gehiegirik izaten baserrian, baina bazkalondoan mahai muturrean egiten zituzten lokuluskak aprobetxatzen genituen umeok. Batzuetan mahai bat atarira atera eta meza ematen aritzen ginen; beste batzuetan denok abere

^

bihurtzen ginen, batzuk behi eta besteak ardí eta belarra jatera dedikatzen ginen lau hankan jarrita eta beste batzuetan siesta garai hori arboletara igo eta txabolak egin edo basora joan eta txori apiak biltzen ibiltzeko hartzen genituen. Inoiz behin trenbidera isilka Joan eta trenbidean harri kozkorrak jartzen genituen edo estremeñoz beteta zetozen trenei begira egoten ginen. Guk gaiztakeria batzuk egiten genituen, baina askozaz ere gaiztoagoak omen ziren, etxean kontatzen zutenez, Errenteriatik etortzen ziren lehengusu bizki batzuk.

Behin anaia bizki horiek bi oilo harrapatu eta bizirik lumak ateratzen harrapatu zituen. Beste batean oilaloka bere txita eta guzti atariko askan sartu zuten igerian erakusteko asmotan eta denak ito zituzten. Hegaztiekin obsesioren bat zuten nonbait eta osabari behin hegoak ñola ateratzen zitzaizkien galdegin zioten eta honek artoa asko janez gero, pertsonei ere hegoak ateratzen zaizkiela kontatu zien eta bi bizki horiek egunero artaleak jaten aritzen ziren. Base-

1996 NEGUA

rrian ez zeuden nonbait oso gustura eta Errenteria aldera ihes egin nahi zuten. Kuestioa da bazkaritara biltzen zirenean, ez zutela ezer jateko gogorik izaten, hainbeste arto jan ondoren. Tarteka osabari begiratzeko eskatzen zioten, ea hegorik ateratzen ari zitzaien eta honek baietz esaten zien, bizkarreko bi hezur zabalak hasiak zituztela luzatzen», segitzen du.

Kopa bat asun artean Iñaki Murua mutikoa zela, egur txikitzen ari zen behin etxe atzean eta distira egiten zuen burdina zati bat aurkitu zuen asun artean. Eskuetan hartu zuen eta aitak Gabiriako bertso txapelketa bat irabazi zueneko kopa zen erabat herdoildua. Film baterako moldatua dirudien eszena horrek ez dirudi Iñakiren geroa erabaki zuenik, baina garbi erakusten du nondik datorkion bertsotarako

^

afizioa.

«Osaba ere, esan bezala, ateraldi dezentekoa zen eta hizketan oso egokia, baina bertsotarako sena aitarengandik jaso nuen

hark tentatu ninduen ni eta hirurok, aita, Igartzabal eta hirurok aritu ginen jo eta fuego», kontatzen du.< Urtebete geroago Eusebio Igartzabali omenaldia egin behar zit'ertsolaritza hobeto bizitzeko aitzakia bat izan zaiola eta, jendea mugitzen hasi zenean, honek baldinta ñire bizitzan eta ez nuke filosofía hori za bat jarri zuen egun horre^zergatik aldatzerik nahi", esaten du. tarako, parte hartuko zuten iszeptikoa, irekia eta zentzu komun handikoa, bertsolariak herritarrak izan mruari buelta asko eman dionaren heldutasuna zitezela. Gabirian zortzi bat bertsolari ziren garai hartan poliki egiten zutenak: Luzio Gabiria, Dionisio Antia, Nikolas Etxeberria, nik. Radioan edo nonbait bertsoak baziren, Mikel Agirre eta beste zenbait, Horiek eta entzuten egoten zen, eta auzokoekin hitz Murua aita-semeak hartu zuten parte omeegiten aritzen zen askotan ere erdi bertsotan naldi horretan. erdi hizketan egiten zuen. Dena den, nik dozenaren bat urte izango nituen bertsotan «Gogoratzen naiz ñola egun horretarako zcrbait egiten hasi nintzenerako. Gure etxenerbioso samar nengoela eta arreba batek an traktorea nik hamahiru urte nituela edo kalmanteak ñola erosi zituen niretzat. Bat ekarri zuten eta gogoratzen naiz traktoreahartu nuen eta ez zidan bat ere efekturik ren gainean lanean ari nintzela, hotsarekin egin eta bigarrena hartu nuen segidan, afainork entzuteko beldurrik gabe, ñola egiten laurretik. Gero afaltzen ari nintzela egin zinuen bertsotan. Santa Lutziara San Pedrotan daten efektua eta buruari eutsi ezinik egon festetan jaisten ginenean Kas bat edaten genintzen. Baldintza horietan ez dut usté oso nnen eta sekulako efektua egiten zigun, arbertso saio ona egingo nuenik», kontatzen doa edanda bezala, txoratuta jartzen ginen, du. eta orduan ere gogoratzen naiz ñola laguIñakik sasoi horretara arte apenas bertso nartean bertsotan saiatzen ginen. Koadrilako libururik irakurri zuen eta irakurri zituen bat eta biok, behin etxeraino etorri ginen apurrez ere gutxi baliatzen zen, bertso zahabertsotan. Artean mutikoak ginen. rrak ikasteko izugarri memoria txarra baitu.

Hamabost urte izango nituen Zaldibiako «Nik izugarri nekez ikasten ditut bertso zaGaztelu jatetxera Uztapide eta Basarri entzuharrak. Eusko Gudariak kantatzen hasi eta tera joan nintzenean eta hamasei urterekin erdiraino bakarrik dakidala usté dut eta eliegin nuen debuta Gabiriako soziedadean. zako kantuekin ere berdin gertatzen zait, asKontua da aita zerrikume bat erostera Joan matu egin behar izaten ditut. Inoiz gertatu zela lagun batzuekin Gabiriako Tellerira. zait elizan, kanta horietako bat jakin ez, asTratua egin eta bakoitzak bere zerrikumea matzen hasi eta ondoan jendea barrez somarkatu eta abiatu ornen ziren zakuetan sarmatzea. Gero bai, eskolan maestría ikasten tu ondoren. Bidean, ordea, gurerako izenari nintzenean, bertso libururik irakurri datuta zegoen zerrikume horrek zakuan zunuen, baina mutikotan ez nuen horretarako loa egin, ixurrean bezala muturra handik afiziorik izan. Ñire memoria horretan oso atera eta ito egin zela. kapritxosoa da. Gure etxean eduki genuen Aitak nonbait pena handia hartu zuen Jon Pardel deitzen zioten mutilzahar bat eta berarekin ziren f'abrikako lagunek afari morroi, seguru asko beti pardel batekin zebat antolatzea erabaki zuten, zerrikumea jabilelako deituko zioten hórrela. Jaten emate nez diru piska bat atera eta kaltea ordaintzealdera etxez etxe ibiltzen zen. Gizon horri ko. Hórrela egin zen afari horretan tokatu buruzko oso errekuerdo gutxi dut, baina atzitzaidan niri lehenbiziko aldiz jendaurrean zo izan balitz bezala gogoratzen naiz ñola kantatzea. Igartzabal zen afari horretan eta egun batean bizkarrean hartu eta eraman

1996 NEGUA g í j

ninduen txori apiak ikustera. Oraindik ere begien aurrean ditut txori api horiek non zeuden eta nolakoak ziren, baina egun hartako giroaren hainbat detaile eta beste oroitzapen guztiak borratuak ditut. Izadiarekin loturaren bat duten oroitzapenak gordetzen ditut edo zerbait deigarria edo ederra duten irudiak. Lehen aipatu dudan begirakunearekin gauza bera gertatzen zait. Begirakun garbi baten lehen flashazoa betiko geratzan zait», kontatzen du.

Iñakik nahiko gaztaro bakeosoa igaro zuen. «Berandu esnatutakoa naiz. Txikitan oinez oso berandu ikasi ornen nuen. Jan eta lo, jan eta lo, besterik ez ornen nuen egiten eta kuian etzanda ñire kasa kontuak esaten.

Amak fraile izango nintzela esaten ornen zuen. Hamalau urte arte ez zen telebistarik izan eta auzoko baserri batera joaten ginen igande arratsaldeetan "Bonanza", "Viaje al fondo del mar", "Virginiano" eta horrelako pelikulak ikustera. Hamabost urterekin edo hasi ginen koadrilan irteten eta ateraldi xelebreren batzuekin neskak barrez jartzea beste zerarik ez dut usté egin nuenik», komentatzen du.

Hamalau urte arte Gabiriako eskolan ibili zen eta handik Ordiziako Lanbide Eskolara pasatu zen elektrizista maestría egitera. Eskola profesional horretan ezagutu zituen Iparragirre, Viñaspre, Tupa, Tanke eta González Katarain, "Yoyes"en anaia.

Iñaki egun erdia ikasketak egin eta egun erdia Irizar kooperatiban lan eginez zebilen Ormaiztegiko Lankide Aurrezkian atrako bat egin zutenean. Enpresa horretako nominen dirua eraman zuten eta Iñakiren bila Joan ziren guardia zibilak. Lanean ari zen lekura etorri zitzaizkion adiskideak beragatik galdezka etorri zirela abisu emanez, eta ez zuen duda izpirik egin, atzeko atetik mendira ihes egin zuen.

«Fabrikak atzeko aldean sagasti bat zuen eta sagarrondoen artetik gora abiatu nintzen

1996 NEGUA g j

ihesi. Konbentzituta nago ikusi nindutela, baina ez ziren tiro egitera ausartu. Sagasti hori pasa eta gain batera igo nintzenean, zakur batzuk hasi zitzaizkidan zaunkaka eta segituan harrapatuko nindutela pentsatu nuen eta erreka aldera jo nuen, arrastoa segitu ez ziezadaten, eta errekaz bidé luzea egin ondoren lortu nuen alde egitea. Madrilen juezarengana aurkeztu nintzen, baina ez nintzen horrenbestez libratu eta Martutenen egin behar izan nituen egun batzuk. Han ezagutu nuen Otaegi ere. Ni Martutenetik atera eta handik egun batzuetara eman zuten detenitu ninduten berria telediario batean. Ni Zumarragan nenbilen lagunekin eta sekulako sustoa hartu nuen neure izena telebistan entzutean», kontatzen du.

Geroztik ez zuen Iñakik bakerik izan.

Etengabe segitzen zioten, eta gainetik ezin kendu zituela pentsatuz, Gasteizera jo zuen bizitzera. Han guardia zibilek bakean utzi zuten, baina martxoaren 3ko huelga eta gertakariek harrapatu zuten. Amak honela esan ornen zion: «Hik joaten haizen leku guztietan baduk zerbait».

1976ra arte egon zen Gasteizen, eta Leonen kanpamendua eta Salamancan destinoa egin ondoren soldaduskatik itzuli zenean, lau urte egin zituen Gasteizen elektrizitate tailer batean eta segidan Goierriko Lanbide Eskolan hasi zen maisu. Asignatura desberdinak eman ditu zentro horretan.

Gaur orientazio taldeko partaide ere bada.

Muruaren biografían ez dago inor harrituta uzteko moduko gertakaririk, baina edonor harritzeko moduko filosofía agertzen du bere hitzetan. «Ni beti nota bajuko pertsona izan naiz gauza guztietan. Ez naiz ezeren forofoa eta bertsolaritzan ere bere neurri bateraino bakarrik nago sakrifikatzeko prest. Bizitza gauza bakar baten gainean oinarritzen duen pertsona arriskuan bizi déla pentsatzen dut. Ez naiz sekula txapelaren bila itsuitsuan joango. Bertsolaritza hobeto bizitzeko

aitzakia bat izan da ñire bizitzan eta ez nuke filosofía hori ezergatik aldatzerik nahi", esaten du. Eszeptikoa, irekia eta zentzu komun handikoa, buruari buelta asko eman dionaren heldutasuna agertzen du gai batzuk aztertzen dituenean. "Niri ez zait mistika gehiegi duen jendea gustatzen. Nik ere badina neure sinesmenak, baina izadian edo errealitatean oinarritzen naiz beti eta sinestekotan ere euskaldunen sineskeria zaharretan sinetsiko nuke: euria eta eguzkia eta izadiko elementuak dirá ñire jainkoak. Horre-

saio baten aurretik askoz ere kontzienteago izaten da ariketa hori eta perfekzio bat ere pretenditzen da momentu horietan eta txapelketa baten aurretik zer esanik ez. Baina badago beste bertso modu bat nik asko praktikatzen dudana eta horixe da ariketa mekanikoa deitzen diodana: gehiegi pentsatu gabe eta inolako pretentsiorik gabe bertsotan egitea. Askotan gorputza eta burua bera ere beste gauza batean daude eta buruaren bigarren plano horrek segitu egiten du lanean. Horrek ez du bailo bertso on bat egiteko. Horretarako, argazkiak errebelatzerakoan beGaiak jartzeko era tradizionalarekin piska bat zala, gela itxi batean sartu aspertuta zegoen jendea eta berrikuntza batzuk eta argi gorda piztuta aritu behar da. Baina ariketa mesartzen hasi ginen, gaur dagoeneko nahikoa kaniko horretan ari naizela, normal bezala jotzen diren berrikuntzak. Alde nik fútbol partidu bat ikus horretatik esperimentu batzuk egin genituen. dezaket telebistan edo etxeko lanak egin. Dena den, nik hilero dozenaren bat bertso jarri behar tan nahiko panteista naiz eta izadiarekin bat izaten ditut. Eskelak direla, ezkontzak edo egiteak lasaitasuna eta patxada ematen dit. trikitilarien letrak, eta maiz egiten ditut neuEz naiz ni bakarra. Beste zenbait bertsolarik re kontura ariketa zehatzagoak ere bertso ere erabiltzen zuten mendia lasaitzeko eta horiek idatziz. Nik hórrela enkarguz bertso badira txapelketa aurretik mendi buelta bat asko egin dut eta Blanca, pena zela horiek egincla joaten direnak. Fraileek eta apaizek ere ordu asko izan dituzte gauza hauetan denak galtzea, eta koaderno batean apuntatpentsatzeko eta ikusten da zenbat paseatzen zen hasi zen», kontatzen du. duten», komentatzen du.

Berriro bertsolaritzaren gaira itzuli eta «niri asko aportatu dit bertsolaritzak», segitSebastianen zen du. «Onetik askoz ere gehiago eman dit txarretik baino. Nik badakit gehiago ahaleeskuderoa ginduko banintz, bobea izan nintekeela, baina ez nuke preso bat harriari bezala, Bertsolaritzaren ikuspegi hedonista horrek hankatik bertsolaritzari lotuta bizi nahi eta baditu bere itzalak. «Bertsolaritzak baditu alkonformatzen saiatzen naiz. Nik usté dut, derdi nekosoak. Ni Sebastian Lizasorekin asgeure buruak ezagutzetik on asko etortzen ko ibiltzen naiz. Hura enplegu-ofizina bezazaigula eta garen bezala onartzen ikasi belakoa izan da niretzat urte batzuetan, berak har dugula. Ez dut esango nagia naizenik, bilatzen baitzidan lana, orain berarekin gutbaina gauza baten alde indar guztiak xahutxiago banabail ere. Diferenteak garelako zea ere ez zait gustatzen. Horregatik, ez zait edo, oso ondo konpondu izan gara eta elinteresatzen modu obsesibo batez bertsolakarrekin plaza piloa egin dugu eta martxa ritza bizitzea ere. Orain ere, normalean, ashori ez da broma izaten. Saio aurretik egiten kotan behintzat bai, autoan noa lanera eta cliren bazkari edo afarietan antena guztiak irratia itzali egin ohi dut. Nahiago izaten dut desplegatuta egon behar duzu, mahaian koneure burua bertsotan jarri eta hórrela, arimentatzen diren esames guztiak grabatuz. keta mekaniko bat bezala, bertsotan egitea.

Sebastian denekin enteratzen da, eta, gero, Hori atseden hartzeko modu bat da. Bertso gutxien espero duzunean, horrelakoren ba-

1996 NEGUA

^

1996 NEGUA [JJ

Iñaki Murua Trantsizioko urte mugitu haietan egin zen bertsolari. «Euskal Herriari egiten zitzaion injustiziaren salatzaile izan ginen eta paper hori oso pozik bete zuen gure belaunaldiak. Belaunaldia esatean, Telleria, Olalde, Sebastian, Mendizabal eta neure burua sartzen ditut taldean. Sarasua, Euzkitze eta Egaña agregatuak dira. Gure belaunaldi honek paper bat bete du urte batzuetan, orain berriak indartsu sortu badira ere.

Bi aldiz finalista Iñaki Muruaren palmaresa Xenpelar sari batekin hasi zen, 79an atera baitzuen bertsolari gazteen artean eratzen den lehiaketa horretako txapela. Durangoko Gazteen Txapelketan ere hirutan hartu zuen parte, hiruetan bertsorik onenaren saria eta behin hirugarren postua eskuratuz. Zaldibiako Gazteen Sariketan bigarren egin zuen beste urte batean, baina bertsolari hau famara jaurtiki zuen tranpolina 86ko txapelketa nagusian finalera iristea izan zen Sebastian, Lopategi, Amuriza eta Enbeitaren ondoren geratuz. Hori eta azken txapelketan egin zuen zortzigarren postua izan dira bere saririk onenak. «Ni 86ko txapelketara joateko plaza asko egina nengoen. Hogeita lau urte bete nituenetik apenas geratu naizen. Horretan asko lagundu zidan Sebastianek», esaten du.

tekin ateratzen zaizu. Goardia jaitsi gabe egin behar dirá orduak saio aurretik eta saioa egin ondoren, berriz, jendeak han goian erakutsi duzun abildade bera eskatzen dizu hizketan. Denak etortzen dira, bizkarrean jo eta zuk denak algaraz jartzeko moduko ateraldi okurrenteak esateko obligazioa duzula sentitzen duzu. Horrek, jakina, jendea algaraz jartzeko moduko injenioa izateak halako harrotasun piska bat ematen du, baina paper hori etengabe jokatzeak nekatu egiten du. Ni maiz itzultzen naiz etxera ezertarako gauza ez naizela. Orduan eraman dudan aktibitatea konpentsatzeko, orduak behar izaten ditut pasibitatean, telebistari begira edo ezer egin gabe», segitzen du.

1996 NEGUA

Iñaki Murua Blanca López gasteiztar andereñoarekin ezkondu zen 1981ean eta bi seme-alaba dituzte: Jokin eta Leire. Bigarrenak jolasean segitzen duen bitartean, Jokinek aitaren kontuak entzuten ditu, nahiz eta ohera joateko berandutzen ari zaion.

Saloiko leihoetatik eguzkiaren azken lamadak ikus daitezke Ñañarriren harrizko piramideari su ematen. Iñakik kanpora begiratu eta «niri ikaragarrri gustatzen zaidak paisaje hau», komentatzen du. Haurtzaroan miresten zuen paisajea bera da, piska bat goragotik begiratuta eta bista pitin bat nekatuagoarekin.»

^

Ososuno banatzen dugu.

Etorkizuna banatzen dugu.

Ilusioa banatzen dugu.

Urte osoan ¡rabaziak banatuz.

4 * ! ku t x a

gípuzkoa caja

donostia

gípuzkoa

Dirua,

san

kutxa Sebastián

pertsonen

zerbitzura

Eklektiko bat bertsolaritzan Bakartia, baina aldi berean talde lanean ohitua; baserri girokoa, baina kultura urbanoan hezia; saiatua eta gogorra, baina sentibera eta fina, Mikel Mendizabalek oso erraz konektatzen du bere garaiak eta belaunaldiak izan dituen eta dituen kezka, ilusio eta desenkantuekin. > > > > > > Âť Âť Âť

RANKISMO ONDOKO BERTSOI.ARIF.N ARTEAN BELAUNALDI BAT OSA DEZAKEEN TALDE BAT AI'ARTATZEKOTAN,

ORIA

IBAIAREN LORRATZA SEGITU BEHAR DA. OSTADARRAK BA1NO KOLORE GEHIAÜO ZITUEN ETA POLIKIPOI.IKI GARBITZEN ARI DEN IBAI HORREN BI ERTZE'I'AN TELLERIA ETA P E Ñ A G A R I K A N O BIZI DIRA TOLOSAI.DF.AN ETA MllRUA ETA M E N D I Z A B A I . GoiERRIKO BIHOTZEAN.

Laukote hau Trantsizioko zurrunbilo politikoan egin zen bertsolari eta garai horren esponente direla esan daiteke, aurretik plazaratu zen Sebastian Lizaso eta ondotik etorriko diren Egaña eta "Euzkitze" baino areago. Jatorriz, giroz eta pentsaeraz komuntasun handiak dituzte eta talde diren sentipena izan dnte, bakoitzak oso nortasun markatua duen arren.

Mikel Mendizabalen eragina, bestalde, ez da talde horretara mugatu. 1982az gero Eskoletako Bertsolaritzaren arduraduna da Gipuzkoan, eta eskola eta ikastoletan bertsolaritza txertatzeko egin den eginahala berari dagokio neurri handian.

Hori gutxi balitz, Goierriko Bertsolari Taldea bezala ezagutzen den koadrilan animatzaileetako bat da. 1986an IZk argitara eman zuen Goierriko Bertsolarien Diskoa prestatzeko hasi ziren biltzen. Iraola, Goiburu, Zeberio anaiak, Igartzabal, Begiristain.

Murua eta Lazkao Txiki -hau ere tartean /en-, eta geroztik talde horretan baja eman dutenen lekuak betetzera berriak sartu diren neurrian partaideak aldatu badira ere, Mikel Mendizabal izan da, bereziki, Bertsolari Egunetako show-ei esker hain ezagun bilakatu den talde horretako ardatzetako bat.

Bakartia, baina aldi berean talde lanean ohitua; baserri girokoa, baina kultura urbanoan hezia; saiatua eta gogorra, baina senti-

1 9 9 6 NEGUA

^

Itsasondo pipiak jandako herri bat da, galeriekin rulatuta dago. PizarrerĂ­a horrek dozena bat nina zulatu zituen bertikalean.

1 9 9 6 NEGUA

^

zen da atseden hartzera egunero. Irakurle kezkatua, zinefiloa, irekia eta ikuspegi zabalekoa da eta gaurko bertsolarien artean puntapuntan dabilena. 70eko hamarkadan, belaunaldi berria plazaratu zenean, bera izan zen txapelik gehien irabazi zuen bertsolaria.

Neu ez naiz gogoratzen baina baserri atariko askako ura neguko izotzak hormatuta zegoen batean, gainera igo eta dantzan hasi ornen nintzen, horma hautsi eta uretara erori nintzen arte. bera eta fina, Mikel Mendizabalek oso erraz konektatzen cki bere garaiak eta belaunaldiak izan ditnen eta dituen kezka, ilusio eta desenkantuekin. Ideiei eta sentimenduei liarnean bueltak ematea gustatzen zaio eta hausnarketa luze horien ondorio edo, sekulako heldutasuna agertzen du gauzak espresatzen dituenean, baina aldi berean, izaera sentikorrei dagokienez, adoleszente baten aldarteak ditu bere animoan, ilunaldiak eta

argialdiak txandatuz. Horrelako izaera batekin bestela ezin zitekeen izan eta, gai sakonak ditu gogokoen eta bizitzaren gazi-gozoa, errealitatearen argi-itzala islatzen ditnen bertsogintza darabil. [tsasondoko Iraola baserrietako batean jaio /en eta haurtzaroa "aire librean" pasatu zuen. Geroztik tarteka "oihanaren deia" entzuten dn eta derrigor izadira itzuli beharrean sentitzen da. «Lehen, gustatzen zitzaidalako etortzen nintzen. Orain, horretaz gainera behar dudalako etortzen naiz», esaten du.

Beliar horrek eraginda jaiotetxearen ondoan bere etxea eraikitzea erabaki zuen eta han bizi da edo, hobeto esanda, hará erretirat-

1996 NEGUA Q J

Aire libreko umea Mikel Itsasondotik Murumendira biclean dauden Iraola baserrietako batean jaio zen 1956ko martxoaren 31n. Aste Santua tokatu zen nonbait eta Bazkoa bezpera gauean bataiatu zuten, ilunabarrean egin ohi zen elizkizun luzeaz baliatuz.

Iraolak lau etxebizitza dirá elkarrengandik gertu dauden bi baserri handitan, Sarasola pizarreriak herritik bi kilometrora zuen harrobiaren ondoan. «Itsasondo pipiak jandako herri bat da, galeriekin zulatuta dago.

Pizarrería horrek dozenaren bat mina zabaldu zituen eta galería asko bertikalean zulatu zituen, orain urez beteta badaude ere. Mina horietako batean eduki ornen zuten gordeta Felipe Ligarte sekuestratu zutenean, Eustakio Mendizabal ere hemengoa izaki. Gure gurasoen garaiko jende askok egin du lan meategi horietan eta osasuna ere askok hor galdu ornen zuen. Ñire aitak ere urte batzuk lan egindakoa izan behar zuen gaztetan, baina ez gehiegi. Beste askok biriketatik gaixoturik bukatu zuen. Zeberio bertsolariak kontatu zidan, mutikoa zela osaba bati arrantxoa ematera ñola joaten zen. Behin minaren ahora iritsi eta han lanean ari ziren bi gizoni galdegin ornen zien ea osaba non ari zen eta bi gizon haietako bat zen berak bilatzen zuena. Hautsarekin erabat desitxuraturik zeuden. Duela hogei bat urte, ni jaio eta berehala itxi zuten gure etxe ondoko harrobi hori eta beste guztiak ere garai horretantsu». kontatzen du Mikelek.

Itsasondo Oria ibaiak, errepideak eta trenbideak hitan banatzen duten herria da.

Mikelen jaiotetxea Murumendi aldera dago, elizatik Urkia auzora abiatu eta bi kilometrotan zehar sekulako aldapak igo ondoren.

Iraola baserrietatik edo Mikelen etxe berritik Altzagarate eta Arama ikusten dira aurrez aurre, gainean Ñañarri dutela eta eskubitara Aizkorriko mendiak. Behean Tolosaldeko herriak bistaratzen dirá ezkerretara eta Ordizia eskubitara, tartean Itsasondo dutela. «Gu aire librean hazitako umeak gara. Eskolara hasi ginenean ere, belardiak eta basoak zeharkatuz joaten ginen goizero herrira eta itzultzen ginen eguerdiro aldapa gora, berriro arratsaldean buelta berdina egiteko. Bidean denbora gehiago egiten genuen eskolan baino. Haurtzaroa ere aire librean pasatu genuen. Baserrietan ohitura handia zegoen haurra magalean hartu eta atarian eserita egoteko edo kanpoan ibiltzeko, eta ohitura

horrek markatu nauela pentsatzen dut. Geroztik nik, bizi naizela sentitzeko, aire librean egon behar dut eta lehen gustu kontua zena orain derrigorra bihurtu zait», esplikatzen du.

Mikelek ez du klaustrofobiarik, baina ez zaizkio leku itxiak gustatzen. Eskolako gelak hitsak iruditzen zitzaizkion eta 19 urterekin Irizar kooperatiban lanean hasi zenean ere, oso gogorra egin zitzaion egun osoan barruan egon beharra.

Mikelen etxeko terrazan eserita ez da bat ere zail egiten haurtzaroa ebokatzea.

Sei-zazpi urterekin hasi zen eskolan. «Eskola unitario horietakoa zen, eskolaurretik hasi eta hamalau urte bitarteko umeak nahasian, neskak alde batean maistrarekin eta mutilak bestean maisuarekin. Ez dut esango gustura joaten nintzenik, baina trauma handirik ere

AULK AULKI ETA MAHAIKN ALOGERA. EDALONTZIAK, SERIGRAFIA ETA OTORDUAK. S (943) 47 34 88 - Donostia

ESKATU AURREKONTUAK!

(94) 67135 20 - Arrigorriaga

kanta erakutsi zigun», segitzen du.

Mikelena bost senideko familia da. Anaia eta arreba ditu aurretik eta bi arreba ondotik. Auzoko etxebizitzan ere familia handia zegoen eta ez zuten jolaserako lagun faltarik izan txikitan.

«Bihurri fama izan dut nik txikitan, bihurri edo atrebitu fama. Neu ez naiz askorik gogoratzen, baina baserri atariko askako ura neguko izotzak hormatuta zegoen batean, gainera igo eta dantzan hasi ornen nintzen, horma hautsi eta uretara erori nintzen arte. Auzoko andrea konturatu ornen zen; leporaino bustitzen ninduen uretatik atera eta sukaldera eraman ninduen. Kontatzen dutenez, ekonomika gainean zerriari burruntzian bezala bueltak emanez eduki ninduten berotzen», kontatzen du.

Mutiko honek, ordea, ez zuen geroxeago arte bertsolaritzarekin lotura handirik izan. Sasoi horretan, mutikoa zenean, pelotari izan nahi zuen eta Atanillo zen bere idoloa. «Atanillo eta Azkarate ziren garai hartako pelotariak eta ni nonbait haiekin identifikatzen nintzen. Gogoratzen naiz behin'azterketa batean maisua aspertzen zelako edo, ñire ondora etorri eta partidu bat jokatuko zidala esan zidala; irabazten banuen aprobatu egingo zidala eta galtzen banuen, bada, suspenditu. Adiskideak gelan utzi eta jaitsi ginen frontoira eta partidua jokatu genuen, Gehiago nintzelako edo utzi egin zidalako, irabazi egin nuen», segitzen du.

Nik ez nuen ahotsa kontrolatzen. Horrekin gogoratzen naiz bereziki. Oraindik neure kantaera aurkitzeko nengoen, tonu altuegia hartzen nuen eta komeriak izaten nituen gero doinuekin.

AA \ \ ez dut usté utzi didanik eskolak. Gure garaian ere makila erabiltzen zuen maisuak.

Gogoratzen naiz behin Don Juan izeneko maisu bati ñola makila leihotik behera bota genion. Eskolako leihopean teilatu bat zegoen eta han aurkitu zuen maisuak makila.

Gelako haurrik txikiena hartu zuen Don Juan horrek, soka batetik zintzilik jarri eta teilatura jaitsi zuen makila errekuperatzeko.

Behin eskuratu zuenean, ez zen hasi kulpantearen hila; denak errezkadan jarri eta banan-banan jo gintuen», esplikatzen du.

Mikelek dituen beste zenbait oroitzapen musikarekin lotuak daude nolabait. «Maiatzeko Ama Birjinaren loreak egiten genituen eta eskolatik elizako bidean joaten ginen lime denak 'Con flores a Maria1 abestuz. 'Cara al sol' kantatzen ere ikasi genuela usté dut, baina ez nago seguru eta Don Luis izeneko maisu batekin euskal kanta batzuk ere ikasi genituen. Don Luis hau garaiko maisu erdaldun arrunt bat zen, baina hona etorri eta euskaltzaletu egin zen nonbait eta euskaraz ikasi zuen eta 'Haurrak ikas zazue'

1996 NEGUA ^ 3

Lehen bertsoa, Ordizian Pelotari izan nahi zuen mutiko horrek, ordea, poeta baten arima zuen dagoeneko, eta

1996 NEGUA [JJ

egun batez txapelketako bertsoak biltzen zituen liburu baten aurrean bertsolaritzaren lehen lilura sentitu zuen. «Nik hamabi edo hamahiru urte izango nituen eta ez dakit nik nork ekarritako liburua zen hura, baina irakurtzen hasi eta gogoratzen naiz izugarri kuriosoa eta bitxia egin zitzaidala bertsoen mundu hori. 19(>2ko Txapelketako bertsoak zirela usté dut. Basarri eta Uztapiderenaz gainera Arozamena, Mattin eta beste batzuenak zeuden han. Uztapidek 'Amari' ipiniak eta Xalbadorrek 'Emaztearen soinekoari' jarritakoak hartu nituen gogoan. Zaila da orduko sentimendu hori ondo gogoratzea, baina uste dut kuriositate handi bat sentitu nuela. Xabier Zeberio bertsolaria Itsasagakoa zen, gure etxetik pare bat kilometrora dagoen baserri batekoa, eta hark debutatu zuen txapelketa batek ere inpresio bera utzi zidan. Oso txokantea egin zitzaidan nik ezagutzen nuen auzoko mutil korriente bat bertsoak egiten ikustea. Harridura sentimendu horrekin gogoratzen naiz, baina ez dut uste oraindik afizio handirik nuenik. Geroxeago. koadrilarekin Itsasondotik irteten ha-

oso azkar enteratu zen nik nekarren afizio horrekin. Kontua da, Ordizian egin zen txapelketa batean Zeberio, Argiñarena, Otaño, Otamendi eta beste zenbait bertsolari bildu zirela eta bazkaltzera Joan zirela soziedade hatera. Nik hamabost edo hamasei urte bakarrik nituen, baina atrebitu samarra nintzen nonbait eta afaritan zeuden leku horretara sartu nintzen, kafea hartzen ari zirenean.

Ordurako batzuek bazekiten zerbait banenbilela eta tentatzen hasi zitzaizkidan. Bertso bat kantatu behar izan nuen nola edo hala.

Hura izan zen bertsolari artean kantatu nuen lehen bertsoa», kontatzen du.

Entzule bat txapeldun

Eusebio Igartzabal bertsolari gazteen bultzagilea izan da. Orduan ez zegoen Eskolarteko Txapelketarik eta promesa berriei buruzko informazioa ahoz aho pasatzen zen. Eusebio zen informazio hori bildu eta gazte ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ horiei aukerak prestatzen gehien saiatzen zen bertsoKartzelako gaia iristean ganadu kamioi hatera laria. eraman gintuzten eta handik nola bertsoak Mikel Mendizabalek 17 urte edo zituenean, txapelentzun egiten ziren, motorra jarri zuten keta bat eratu zuten Idiazamartxan. Tarteka, tranpilla ireki eta txahalak balgo soziedadean bertsozabezala ateratzen gintuzten. le eta bertsolari zenbaitek.

Igartzabal, jakina, eratzailesi ginenean, ezagutu nituen Eusebio Igarzaen artean zen, eta Mikel Mendizabalek han bal eta Iñaki Murua, eta horiek enkarrilatu debutatu zuen bertsolari bezala. Segurako nindutela pentsatzen dut bidé honetatik. OrPedro Etxezarreta eta Estanis Agirre, Brinkodurako, noski, pinito batzuk egiten hasia lako Matxiandiarena eta beste hainbat bertnengoen. Aipaturiko lilura déla eta, neure solari gazte ziren lanean eta Estanisek eraburuarekin aprobak egiten hasi nintzen. Liman zuen txapela. buruan zegoen gai bera hartu eta, bertsoa «Sariketa horretan egin nuen neure leondo edo gaizki osatzen nuen eta Uztapihen saioa jendaurrean eta hor hartu nuen dek edo Xalbadorrek botatakoarekin gonbaprestatzen serio hasteko erabakia ere», konratzen nuen. Honik koadrilan iganderen batatzen du Mikelek. Handik hilabete batzuetean puntuka bastera ez dago tarte handirik. tara, hemezortzi une zituela, hartu zuen MiItsasondoko testa batzuetan gogoratzen naiz kelek Matxinbentako festetan saioa egiteko nola gauean lagun batzuekin puntuka aritu deia. Bere anaiak adiskideak zituen herriska ginen. Igartzabal batez ere oso eme egoten horretan eta festetarako Mikel gonbidatzea zen inguruan bertsolaririk jaiotzen bazen erabaki zuten. Sebastian Lizaso zen gaijarteratzen zituen txapelketara eramateko, eta zailea, eta Mikel ikustean, zenbat urte zituen

1996 NEGUA

Q

galdegin zion. Mendizabal zaharragoa zela ikustean, «ni baino askoz ere gazteagoa haizela ematen duk», komentatu omen zion.

Mikelek 18 urte zituen eta Sebastianek bi urte gutxiago.

«Murua. Zeberio, Begiristain eta laurok ginen bertsotan eta oso saio kazkarra egin nuela gogoratzen naiz. Nik ez nuen ahotsa kontrolatzen. Horrekin gogoratzen naiz bereziki. Oraindik nuere kantaera aurkitzeko nengoen, tonu altuegia hartzen nuen eta komeriak izaten nituen gero doinuekin.

Pentsatzen dut ñire debuta presakaegi egina izan zela. Guk koadrilako bertso saio horietan zeinek altuago kantatu apustuak egiten genituen eta gero kantaeran antzematen zitzaidan hori, mikrofonoarekin ere koadrilan bezala kantatzen bainuen. Anaiak grabatu zidan saioa eta entzuterakoan ohartu nintzen horretaz. Neure buruarekin aprobak egiten hasi nintzen, baina edade horretan kosta egiten da kantaera propio bat aurkitzea. Kuriosoa da hori. Bertsolari bezala nahikoa mótela izango nintzen, baina orduko ñire kezka nagusia kantatzeko modua hobetzea zen, oroitzapen hori geratu zait behinik behin», kontatzen du.

Ez dakigu Mikelek noiz aurkitu zuen bere kantaera propioa, baina oso azkar hasi zen txapelak etxera ekartzen. Garaiko bertsolari gazteen artean txapelik gehien kolekzionatu zuen bertsolaria déla esan daiteke. ©1976an, hogei urte zituela, Gabiriako Osinalde saria irabazi zuen. 77an Idiazahalgo Bertsolari gazteen kopa. 78an Zarauzko Lizardi sariko txapela. 79an Zarauzko Lizardi sariko txapela eta bertsorik onenaren saria.

79an, halaber, Zaldibiako Artxanberri eta Patxi Errota txapela. 81ean Durangoko Lauaxeta Sariketako txapela eta saio berean bertsorik onenaren saria. 82tik aurrera Txapelketa Nagusietan parte hartzen hasi zen, birritan semifinaletara iritsi eta 89an seigarren geratuz. Palmares ikusgarri horretatik, ordea, badira sari batzuk komentario berezi bat merezi dutenak. Horietako bat Zarautzen irabazi zuen 78ko Lizardi txapela da.

«Ni soldaduskan nengoen eta permisoarekin nengoen sariketa egin zen egun horretan. Zeberiok eta biok, beste egiteko ho-

1996 NEGUA | J ]

berik ez eta, bertsoak entzutera joatea erabaki genuen. Entzuleen artean eserita geundela adierazi zuten ñola hitz emandako bertsolari batek etorriezina gaztigatu zien.

Eratzaileak enteratu ziren entzuleen artean ginela eta ea igoko ginen galdegitera etorri ziren. Zeberiok ez zuen gogorik eta nik joan behar izan nuen zuloa betetzera eta txapela irabazi nuen. Zelaia eta Argiñarena ziren parte hartzaileen artean. Hurrengo urtean eratzaileek egin zidaten dei eta berriro niri tokatu zitzaidan txapela janztea. Telleria, Olalde, Elgetzu eta beste zenbait bertsolari ziren lanean eta bertsorik onenaren saria ere neuri eman zidaten urte horretan», kontatzen du.

Mendizabalen lehen saria, dena den, Gabiriako Osinalde soziedadeak eratzen zuen sariketakoa izan zen, 76an. Artean hogei urte bakarrik zituen. «Saio hartatik gordetzen dudan oroitzapena zera da, ideia gehiegi nituela buruan eta gaia jartzen zidaten bakoitzean ordenatu ezinik ibiltzen nintzela, esan nahi nuen guztia ezin nuela esan, alegia. Ordurako bertso liburu dezente irakurtzen nuen eta ñire, familian bertsolaririk ez bada ere, banuen osaba bat, Bautista, asteburuetan etxera etortzen zena eta han-hemenka egiten ziren jaialdien berri ematen zidana. Uztapide, Basarri edo Lasartek kantatzen zuten jaialdi gehienetara joaten zen eta ni ere sasoi horretan hasi nintzen piska bat mugitzen. Garai horretan Lazkao Txikiri omenaldi bat egin zioten Donostiako Karmelo Baldan. Jaialdi horiek izan direla, esango nuke, Bertsolari Egunaren aurrekorik garbienak. Lehen jaialdi horretara entzule gisa Joan nintzen anaiarekin 600 batean.

Hark magnetofoian grabatzen zituen bertsoak eta nik buruan grabatzen nituen, onentsuenak behintzat. Hurrengo urte batean, 76an izango zen, Arozamena eta Xalbador hil berriak ziren eta, haien omenaldi gisa eratu zen jaialdi bat Hernaniko Galarretan, Juanjo Uria gaijartzaile zela, eta nik parte hartu nuen Zeberio, Aittola eta beste zenbait bertsolari gazterekin batean. Dena den, 1979an Zaldibiako txapela irabazi nuen arte, ez nuen neure buruan konfiantzarik hartu.

Begiristain, Telleria, Elgetzu, Murua, Soloza-

katalogatu beharrekoa. Sasibertsolaria izanik ere, sekulako arrazoiak botatzen zituen eta iknsteko abildadea zuen jendea barrez eta algaraz jartzen. Bahamontes ziklistari jarri zizkion bertsoak famatu egin ziren eta Madrilera ere eman ornen zuten, hala zioten behintzat, telebistan kantatzeko asmotan. Hura toreatuz hasten ginen afal ondoan eta elkarrekin bertso saio luzeak eginez bukatzen genuen», esaten du.

Nik ez nuen duda handirik. Irizarren lanean ez nuen eragingarri gehiegirik eta baietza eman nien. Hasieran denetik egitea tokatu zitzaidan: ikastaroak eman... bal eta beste zenbait bertsolari ziren ekitaldi horretan. Hamarkada horretan txapelketa asko eratu zen gazteentzat Goierri inguru honetan, eta niri behinik behin bertsolari bezala eginez joateko baliagarri gertatu zitzaizkidan.

Sasoi horretan Legorretako 'Jainkoa'ren tabernan inguruko bertsolari asko biltzen zen igande gauetan. Horien artean aipatzekoa da José Antonio Luluaga, 'Pello Kirten' deitzen zioten bat, bertsolari xelebre bezala

Ganadu kamioi baten barruan Goierriko txapelketen loraldi horren ondotik Bizkaiak hartu zuen erreleboa. Amurizak ordurako txapela irabazia zuen eta han-hemenka txapelketa eta sariketak eratzen hasi ziren herrialde horretan. Bizkaiko bertsolaritzaren gorakada horrek bete-betean harrapatu zuen Gipuzkoan kaleratu berria zen bertsolari gazteen belaunaldia eta Bizkaian barrena jira ugari egin zuen.

«Talde osoa joaten ginen. Trantsizioan geunden bete-betean; Euskal Herriak giro politiko berezia zuen eta gu giro horren esponente ginela esan daiteke. Bizkaian egin ziren txapelketa horietan parte hartu genuen, beraz, eta nik behinik behin oso oroitzapen onak ditut. Beharbada lortu nituen emaitzengatik izango da», esaten du.

1979 inguruan eratu zen Mungian Bertsolari Gazteen Txapelketa bat eta gogoan du oraindik Mikelek kartzelako gaian non egon ziren sartuta.

«Kartzelako gaia iristean ganadu kamioi hatera eraman gintuzten eta handik ñola bertsoak entzun egiten ziren, motorra jarri zuten martxan. Bertsolari batek bukatu eta hurrengoa behar zutenean, tranpilla ireki eta txahalak bezala ateratzen gintuzten. Sistema ez zitzaigun asko gustatu eta geure artean marmarrean jardun genuen, baina ez ginen protesta egiten ausartu, eratzaileek ere beren problemak izango baitzituzten.

1996 NEGUA [ g

Gaiak jartzeko era tradizionalarekin piska bat aspertuta zegoen jendea eta berrikuntza batzuk sartzen hasi ginen, gaur dagoeneko nahikoa normal bezala jotzen diren berrikuntzak. Alde horretatik esperimentu batzuk egin genituen.

1996 NEGUA

^

Txapelketa hori Alkatek irabazi zuen eta nik atera míen bigarrena», dio.

Bizkaiko txapelketa horietatik grabatuta duen beste egun bat 81ean Durangon jokatu zen Gazteen Txapelketa da, txapelaz gainera bertso onenaren saria eman baitzioten.

Goizean hamasei bertsolarik hartu zuten parte eta seien artean jokatu zuten arratsaldean txapela. Peñagarikano geratu zen bigarren, Murua hirugarren eta Mendizabalek, esan bezala, txapela eta bertso onenaren saria eskuratu zuen "Aizak hi motel, maftontzi"ren doinuan "Amonaren eskua"ri kantatutako bertsoagatik: «Gogor helduaz lanari urte askotan da ari zimurtasunei begiratuta ez al da nabari? maitetasuna ugari behar diogu abegi bainbeste haurtxo bazi dituen esku samurrari".

Mikel ordurako batxilerra bukatu eta lanean ari zen Irizar kooperatiban eta EGA titulua ateratzen ari zen. «Nire fuertea orduan eta orain gai serioak izan dirá, sentimenduak espresatzeko balio dutenak, errealitatearen alderdi argi-ilunak adierazteko aproposak direnak. Garai horretarako neure errima zerrendak eginak nituen eta klitxe berrien bila saiatzen nintzen. Txapelketa baten aurretik zein doinu erabiliko nituen erabakita joaten nintzen eta gai aldetik ere ordu askotako lana egina nintzen. Txapelketa horietan ordu larriak pasatzen genituen, baina momentu ederrak ere bai. Garai horretako txapelketetatik zelebrazio haiekin gogoratzen naiz. Durangoko txapelketa egun horretan ere, Antzuolara Joan ginen afaltzera eta argazki bat atera genuen koadrila guztiak eta poz horrek egunak irauten zidan, barrutik erabat beteta sentitzen nintzen», kontatzen du.'

Mikel ez da txapelketa aurretik beste batzuek bezala sufritzen duten horietakoa, gaizki pasatzen badu ere. «Loarekin apenas izaten dudan problemarik eta bota ere ez dut ia sekula bota. Hori bai, tentsio handi

1996 NEGUA Q ]

baten pean egoten naiz, hanka puntetan banenbil bezala eta bukatzen denean, desfondatu egin ohi naiz. Dena den, bizitzan epeak izaten dirá, eta nik Bizkaian zehar ibili gineneko hura piska bat mitifikatuta dut.

Auto berean joaten ginen lauzpabost bertsolari eta izugarri oroitzapen onak ditut. Nire bizitzaren ardatza bertsolaritza zen eta ez nuen besterik behar. Zoriontsu izan nintzela, esango nuke. Sekulako ilusioak nituen orduan, gaur ez ditudan ilusioak. Orain ez dut bertsolaritza orduan bezala sentitzen eta bertsorik gabe ere bizi naitekeela esango nuke, nahiz eta seguru asko ez nintzatekeen pertsona bera izango. Orain bizitzari buruzko ikuspegia zabaldu egin zait eta beste alor askotan ere itzalak ikustera ohitu gara argiarekin batean. Orduan dena argia eta ederra zen susmoa nuela, iruditzen zait», esplikatzen du.

Garai horretan ezagutu zuen Mendizabalek Martuteneko kartzela nolakoa den ere. «76an gertatu zen hori. Erregea zetorrela eta Zeberio eta biok Amezketan katxondeoan aritu ginen eta 'Por injurias al Jefe del Estado' 40 eguneko kartzela eman ziguten. Lopategi eta Azpillaga lehenagotik egonak ziren debekatuta eta Lazkao Txiki eta José Lizaso bera ere bai gero», segitzen du.

Gaztetxoen maisu Goierriko bertsolari gazte gehienek bezala Lazkao Txikiri aitortzen dio maisutzarik nabarmenena. «Lazkao Txiki orijinala zen eta izugarri exijentea bere bidean. Asko arriskatzen zuen eta batzuetan, jakina, hutsegite nabarmenak egiten zituen, baina asmatzen zuenetan, izugarria zen. Fina zen izatez eta izaeraz eta fina zen bere bertsotako modua ere. Asko sentitu eta sufritzen zuen pertsona eta izugarri delikatua zen gauzak esateko eran. Guk Iraola eta Goibururen eragina izan dugu, baina denen gainetik Lazkao Txiki izan dugula, esango nuke maisu. Amuriza agertu zenerako estiloa nahikoa egina baikenuen», esplikatzen du, Lazkaomendi gai-

nean agertzen den Lazkao Txikiren baserria seinalatuz.

Mikel Mendizabali, ordea, gaztetxoen maisn izaten hastea tokatn zitzaion, ustekabean, duela hamar urte. Almengo bertso esko lak ireki zuen bidea Patxi Goikoleak, Akizuk eta Santi Iparragirrek kudeatutako esperientzia baten bidez. Gipuzkoako Diputazioak eta, bereziki, Imanol Muruak bultzaturik, Eskolarteko Lehen Txapelketa egin zen Gipuzkoan 198lean eta geroztik bertsolaritza eskoletan txertatzeko proiektua diseinatzen hasi ziren Ikastolen Federazioko ordezkari eta bertsozale zenbait. José Mari Aranalde, Imanol Lazkano, Xabier Amuriza, Xabier Garagorri, Paulo Agirre eta Imanol Muma aipatu behar dira hasierako talde eragileko partaide nagusi bezala. Helbuma, Almenetik eta sortzekotan zebiltzan beste zenbait eskolatatik zegoen material eskeari erantzuna ematea zen. Ikastaro labur bat ere eratu zen Zarautzen, Joanito Dorronsoro eta José Ramón Etxebarria irakasle z.irela, ikastoletako andereño eta irakasleak birziklatzeko, eta Dorronsoro material prestaketari lotu zitzaion, "Bertsotan" lehen liburukia kalean jarriz. Almenen ondotik Zumaia, Hernani, Oiartzun, Azpeitia, Elgoibar, Oñati, Bergara eta Goierrin bertso eskolak sortzen liasi ziren, eta horien arteko loturak mantendn eta premiei erantzuteko, liberatu baten bila hasi ziren Federaziokoak.

«Lehen txapelketa hark eskoletan bertsotan ikastea posible zela frogatn zuen eta mugimendua hortik sortu zen. Liberatu bila hasi zirenean, Amurizarekin hitz egin zuten lehenik eta beste bakarren batekin gero, niri lan hori proposatu aurretik. Nik ez nuen duda handirik egin. Irizarren lanean ez nuen eragingarri gehiegirik eta baietza eman nien. Hasieran denetik egitea tokatu zitzaidan: ikastaroak eman, txapelketak antolatu, kaitelak kalean jarri eta bertso eskoletako jendea animatu. Baina esparruak zabaldu ahala, azkar konturatu nintzen dena neure gain hartzea arrisku handikoa zela, lanak zabaltzea eta banatzea déla sekretua, eta hamar urteotan zehar horretan saiatu naiz, lana ondo organizatzen.

Materialgintzarako talde bat jarri genuen lanean, bertso eskoletako premiei erantzuteko jendea prestatu genuen eta bertso eskoletan

1996 NEGUA

zebiltzanei saioak egiteko aukera ematen saiatu gara. Gure helbuaia bertsolaritza eskoletan txertatzea zen eta programa barman sartzea eta eskola orduetan gehien nabarmentzen zirenei bertso eskolen aukera ematea. Mugimenduak sekulako indarra hartu zuen, baina ni beti saiatu nintzen bultzagile, bai, baina bitarteko izaten, egiteko guztiak neure gain hartu gabe», esplikatzen du.

Karmelo Baldako bulegotik Gipuzkoa osoko eskolako bertsolaritzaren ardura du Mikelek. Gaztetxoekin izandako desgastea konpentsatzeko edo, astean behin Goierriko Bertsolari Taldearekin biltzen hasi zen.

«IZk disko bat grabatzeko eskaintza egin zigunean hasi ginen biltzen. Nik usté dut elkartzeko gogoa genuela eta diskoarena aitzakia ona izan zela. Goiburu, Iraola, Zeberio anaiak, Begiristain, Igartzabal, Murua, Altzo eta ni izan ginen talde horretako hasierakoak. Disko horretan parte hartzeko Lazkao Txiki ere etorri zen hasieran. Doinu eta gaiak aukeratu, bertsoak idatzi eta prestatzen denbora asko pasatu genuen, eta nolabait taldean lana banatu eta talde bezala funtzionatzen ikasi genuen. Talde honek duen zerarik aberatsena edade aldetik duen nahasketa da, hiru belaunalditako bertsolariak baikaude bertan. Gerora hasierako talde honek baja batzuk izan ditu, baina Narbarte, Gerriko, Elortza eta Munduateren errefortzuak izan ditugu, mentu berriak, alegia. Diskoa argitara ondoren, Bertsolari Eguneko emanalditxoak prestatzeari ekin genion, eta egia esan, show horiek eman ziguten talde bezala izena eta fama. Azken urte hauetan taldean apenas biltzen garen, orain, txapelketa déla eta, berriro sarri bildu bagara ere », esaten du.

Bertsolari ona publiko bariatuari terreno guztietan erantzuten dakiena da, Mendizabalen definizioz. Bere terrenoa, ordea, gai serioena da. Gogoetak egin, azterketan eta arrazoietan murgildu eta honela egiten du errazenik bertsoa. «Ironía ere gustatzen zait, baina ez dut usté neure ironía oso fina denik edo ez da behintzat beste batzuenaren parekoa. Niri Lazkao Txikiren ironía gustatzen zait, gehiegi nabarmentzen ez den ironia, astakeriak esan gabe, dotore eta txukun gauzak espresatzen dakiena», esaten du.»

^

SEI IZARRETAKO BIDAIA IRIZAR, K.E. MUG-ak,XXI mendeko ibilgailua den Century-a sotzean, etorkizunari aurrea hartu dio. Delako ibilgailua, I + D ekipoa eta ekoizpen prozesuaren uztartze bikainaren emaitza da. Izan ere, ordenagailuaren bidezko fabrikazioak kualitate aerodinamikoak, ziurtasuna eta erosotasuna eskaintzen dizkio, arloaren abangoardian kokatuz. Zigilatze-sistema berriak bere efikazia zein iraupena azkartzen ditu, mantenimendu, aerodinamika eta kontsumoari esker errentagarritasuna ere bermatzen delarik.

XABIER

Afalondoko bertsolaria Itsasondoko Goierri auzoan dagoen Itsasaga baserrian jaio zen 1949ko urtarrilaren 7an.

Hamabi anai-arrebako familia da berea, hiru anaia eta bederatzi arreba. Guztiak ezkonduta bizi dirå eta tarteka baserrian juntatzen dirå beren senaremazte eta semealabekin.>

GV

6 0 INGURU BILTZEN GARA

JAIOTETXEAN ETA MAHAI BATEAN KABITZEN GARA. LEHEN BEHIEN TRESABIAK ZEUDEN LEKUA APROBETXATUZ, OBRA EG1N GENUEN ETA SOZIEDADE MODURA JARRITA DAUKAGU BAZKARI ETA AFARITA-

RAKO», esaten du Zeberiok.

Xabier hiru anaia horietatik zeharrena da eta gaztetan galdu zituen gurasoak. «Nik 15 urte nituenean hil zen ama eta 18 nituenean aita.

Beraz, nolabait esateko, familiako buru izatea tokatu zait, horrek dituen morrontza guztiekin», esaten du.

Xabier Zeberioren jaiotetxea Ordiziatik bi kilómetro™ dago. Xabier txikia zenean ez zegoen kamiorik eta oinez egiten zuten bide hori eta oinez joaten ziren Itsasondoko eskolara ere egunean bi aldiz. Bidean batzuetan pizar meategietan lan egiten zuen osaba bati otordua eramateko geratu olii zen.

«Meategiko ahoa deitzen zioten zulora joaten ginen otorduarekin. Gogoratzen naiz, behin "boka" edo aho horretan zegoen gizon bati galdetu nion ñire osaba hori non zegoen eta galerian barrena bidali ninduen,

ez bainuen ezagutu gizon hura osaba zenik, hautsarekin erabat desitxuraturik zegoen eta. Hirurehun metroko tunelak egiten zituzten harria zulatuz eta inolako aspiradorarik eta babesik gabe egiten zuten lan, ikusteko ere arazoak zituztela. Gehienak silikosiarekin hil ziren. Ñire osaba hori ere bai», kontatzen du.

Itsasondoko eskola ho'tsmhtfjhgcjjhcjhcjltsmhtfjhgcfjhcjhcjghxcjgxclt rretan don Prudentzio izesmhtjjhgcjjhcjhcjghxcjgxcltsmhtfjhgcfjhcjhcjghx neko maisu bat zuten, jaiotzez Amezketakoa ornen zecjgxcltsmhtfihgcfihcjhcjghxcjgxcghxcjgxcg na, Xabierrek hitz erdi bat

1996 NEGUA

^

borobil bat erori zen eta mutiko batek bumarekin eman zion baloia zelakoan. Horre lako desgraziak askotan pasatzen ziren, baina baserritarrok ez genuen horren errurik izaten», esanez zuritzen ditu bere erantzukizunak.

Xabier Zeberio anekdota errazeko pertsona da.

«Beste batean sakristauak ordu horretan beste zerbait egin beharra zeukala eta guri eskatu zigun 12ak puntúan kanpaiak jotzeko. Hiru lagun presentatu ginen boluntario eta 12ak iritsi zirenean, gutako batek soka hartu eta hamabi kanpai kolpe jo zituen, besteoi jotzea galaraziz. Bukatu zuenean guk ere probatu nahi genuela eta jotzen segitu genuen, inguruko etxe eta baserrietan sekulako alarma sortuz. Horrelako batzuk egiten genituen, baina mutiko zintzoak ginen. Orain jartzen naiz pentsatzen eta, sasoi horretan batzuetan gaiztakeriak arrazoirik gabe egiten direla ohartzen naiz. Guk, esate baterako, etxean nahikoa sagar bagenuen jateko, baina eskola bidean zeuden baserrietako arboletara igo eta hartu egiten genituen», esaten du.

euskaraz inoiz entzun ez bazion ere.

«Baserrikook fama txarra genuen eskolan, kaletarrei barrabaskeriak egiten genizkiela leporatzen ziguten, baina gehienetan ez genuen guk ezeren kulparik izaten. Gogoratzen naiz beliin futbolean ari ginela, baloia elizako teilatura joan zitzaigun. Beste askotan ere joaten zitzaigun baloia eta horrelakoetan mutiko guztiak gora begira geratzen ginen, berriro teilatutik erortzean buruarekin jotzeko. Egun horretan ere gora begira geunden, baina baloia erori beharrean, teilatu izkinan zegoen errekako harri

1996 NEGUA ( J J

Gaur Itsaga baserrian jaiotako hamabi anaiarreba horiek Gipuzkoan barrena sakabanaturik bizi dirá, bi Donostian, bi Zarautzen, bi Legazpin, hiru Ordizian, eta Tolosan, Hondarribian eta Torremolinosen baña.

«Bronkitis bat sendatzera Joan zen, hotelean lanean geratu eta bertako nagusiarekin ezkondu zen», seinalatzen du.

Aita hil zenean, ordea, Xabierrek 18 urte zituen eta berari tokatu zitzaion etxeko martxa bere gain hartzea. «Arrebaren bat azokara joaten zen egunero esnearekin eta etxeko jeneroarekin. Nik etxean egiten nuen lan, baina auzoko batekin hatera egun erdiko lana hartu genuen Udaletxean jardinero bezala. Ahal zen modura familia aurrera ateratzea lortu genuen. Ni 24 urterekin hasi nintzen lanean fabrika batean, Lazkaoko

Fundiciones Etxeberrian eta han ibili nintzen orain déla sei urte itxi zuten arte. Hamasei urte egin nituen, beraz, fabrika horretan. Nik 22 urte nituenean egin zuten kamioa etxera eta Seat 850 bat erosi nuen.

Baina bitartean oinez ibiltzen ginen, ez zegoen beste erremediorik. Ordiziara jaisteko bakarrik orduerdia pasa behar izaten genuen.", kontatzen du.

Igandetan Beasain aldera joaten zen Xabier koadrilakoekin, orduan modan jarri baitzen auzoko herrira joatea. «Baina horiek geroko kontuan dira. Nik 20 urte bete arte auzoko taberna batean, Idoia tabernan sartuta pasatzen nituen igandeak. Han biltzen ginen auzoko neska-mutilak. Bertako nagusiak soinua jotzen zuen eta erromeria moduko bat egiten zen. Murumendiko bidean zegoen taberna hori kendu egin zuten gero.

Hor egin nituen nik neure lehen bertso saioak ere».

Aitak ere egiten ornen zuen zerbait bertsotan. Irratiz entzuten zituen bertso saioak eta bertso zahar asko zekien.

«Gabon bezperan eskea egiteko ohitura da hemen eta gu talde handia ateratzen ginen, etxeko eta auzoko, eskera. Goizean kalean kantatzen genuen eta arratsaldean inguruko baserrietan. Hasieran ahosoinuarekin moldatzen ginen, baina gero eskusoinu eta guzti ibili ohi ginen. Gabon bezperako eskean ez zen bertsorik asmatu beharrik izaten, hasi eta buka bertso ikasiak baitziren. Orain Pantxoa eta Peiok grabatu duten disko berrian gure "Oles eta oles" sartu dutela esan didate. Guk plazan ere asko erabili ditugu kopla horiek, eta buruz badakizkit ere, ezingo nizuke adibide gisa bat edo beste aipatu, denak historia baten barman sartzen baitira. Hasieran Jesukristoren jaiotzarekin hasten ginen eta gero nagusiari, etxekoadreari eta etxeko neska gazteei kantatzen genien. Etxe guztietan zain egoten ziren eta goizeko 5ak arte edo luzatzen genuen es-

1996 NEGUA | | j j

kea. Etxe guztietan koplak bukatzean barrura sartzeko esaten ziguten eta turroia, kafea eta bertan zeukatenetik ematen ziguten. Baserriren batzuk bisitatu gabe utziz gero, haserretu egiten ziren eta komeriak izaten genituen guztietara iristen. Ni orain déla sei bat urte arte ibili naiz koplari. Euskadi Irratian ere izan ginen behin zuzenean kantatzen eta Loiola Irratian, Arraten eta Seguran ere bai. Ni koplari lanetan asko ibilitakoa naiz. Urte batean lau lekutan izan nintzen: Eguberri bezperan hemen, Urte Zaharrean Frantzilla auzoan, Perurena tabernatik gertu; Santa Eskean beste leku batean eta San Juan bezperan Igeldon. Guztietatik gogorrena Igeldokoa izaten zen gaueko lOetan hasi eta goizeko lOak arte ibiltzen baitziren eta gainera oinez.», kontatzen du.

Bere marka partikularren anean badu bat aipatzea merezi dueña, 20 urterekin hasi eta 48 bitartean ez baitu urterik huts egin Santa Ageda eskean parte hartu gabe.

Bere bertso karrera, esan bezala, auzoko Idoia taberna horretan hasi zen lagunartean eta horixe da, lagunarte eta afalondoko giroa, bertsotan egiteko gehien gustatzen zaiona oraindik ere. Idoia tabernan bazen Urkizuko mutil bat, Juan Lasa izenekoa bertsotan oso ondo egiten zuena, gero utzi badu ere. Harekin aritzen zen Xabier. Piska bat geroago, Beasainera jaisten hasi zirenean, Legorretako Guadalupe tabernara joaten ziren sarritan. Han egoten ornen zen Pello Kirten izeneko bertsolaria. Taberna hori Jainkoaren tabemaren ondoan zegoen Legorretan. Pello Kirten hori Bahamontesi bertsoak erdaraz jarritakoa da.

Itsasondoko Jesús Lete "Ibaiertz" bértsojartzaile ezagunak bertsolari plazaratu gabeentzako txapelketa prestatu zuen Zeberiok 18 urte zituenean. Koadrila handi batek eman zuen izena, baina ez Xabierrek. Entzule gisa joatea erabaki zuen eta aulkian eseri zenean bozgorailuetatik entzun zuen bere izena,

Bere marka partikularren artean badu bat aipatzea merezi duena, 20 urterekin hasi eta 48 bitartean ez baitu urterik huts egin Santa Ageda eskean parte hartu gabe.

1996 NEGUA

^

i'.-V

>

'

L t

/Ai

f rrik probatu bere indarrak.

Txikitan korrika txapelak irabazitakoa da, 12 edo 13 tabernan aizkoran eta harriarekin ere erakusketak urterekin. -Orain baino ariegin zituen. Horren agiri gisa, hor ditu etxeko nagoa nintzen orduan eta armairuaren gainean hiruzpalau argazki. etxetik eskolara eta eskolatik etxera sekulako entrenamendua genuen. Itsasondoko eskolak esbazegoela alegia han Itsasondoko Itsasaga kualde honetan egiten ziren atletismo txabaserriko mutil bat bertsotan egiten zuena. pelketa batean parte hartzea erabaki zuen «Lagunak ere animatzen hasi zitzaizkidan eta eta 100 metro lisotan garaile geratu zen Xaigo egin behar izan nuen. 13 bertsolari gibier eta erreleboetan ere bere taldeak irabanen eta lehen postua erabakitzeko desenpazi ornen zuen. tea jokatu behar izan genuen Mendaroko José Loiolak eta biok. Juraduan ItsasondoUrte batzuk gehiagorekin Urkia auzoan eta Idoia tabernan aizkoran eta harriarekin koak ziren gehienak eta Loiolari eman zioere erakusketak egin zituen. Horren agiri giten txapela, kanpotarrari alegia, eta sekulasa, hor ditu etxeko armairuaren gainean hiko bronka izan znten epaimahaiko horiek», ruzpalau argazki, aizkora bizkarrean duela kontatzen du. edo, zailagoa dena, harri esferiko batekin.

Suerte txarra izan du Xabierrek desenpateekin. Handik gutxira Osinalde sarira aurkeztu zen lehen urtean bertsorik onenaren saria eman zioten eta bigarren urtean desenpatea jokatu behar izan zuen Otamendirekin. Aiakoak eraman zuen txapela orduan ere.

Ilirugarren urtean irabazi zuen Osinalde saria eta segidan atera zituen Zepai saria eta Hala ere, ezertan erronkarik jotzen badu, Orixe saria Añorgan. musean jotzen ditu handienak Xabier ZebeXabier Zeberiok ez ditu bertsotan bakariok. «Behin baino gehiagotan pentsa

í/rte batzuk gehiagorekin Urkia auzoan eta Idoia

1996 NEGUA [{E

Ordizian taberna bat jarri zuten anaiak eta biek, Etxaniz taberna, eta hor biltzen ornen ziren eta biltzen ornen dirá orandik ere herriko eta inguruetako baserritarrak edo baserri giroko jendea. Hor ezagutu zuen Xabierrek Maria Jesús Etxaniz eta hiru ume dituzte orain: Asier, Idoia eta Aitor.

«Asierrek 19 urte ditu eta rugbyan jokatzen du. Esaten diot nik rugbyan jokatzea baino hobe lukeela rubia batekin jolas egitea, baina alferrik da. Idoiak ere kirola egiten du. 16 urte ditu eta Bidebietako Corte Blanco eskubaloiko taldera eraman zuten Ordiziakoa desagertu zenean. Aitorrek, txikienak, sei urte ditu», kontatzen du. tu izan dut mus eskola bat ireki beharko nukeela jendeari erakusteko. Izugarri gustatzen zait eta txapelktea asko irabazia naiz, gero eta txapelketa gutxiago bada ere.

Akordatzen naiz ñola 18 urte nituela 103 bikotek parte hartzen zuten Ordiziako txapelketa ñola irabazi genuen», esaten du.

Goierriko bertsolariekin asko ibilitakoa da Xabier, eta Lazkao Txikirekin ere egin zituen saioak. «Bere azken saio ofiziala, nirekin egin zuen» aitortzen du harro.

Oraingo bertso-lagunez galdetu eta, «azken urte hauetan Mañukortarekin asko ibiltzen naiz. Leku hatera urte batean joaten bagara, hurrengo urtean ere deitu egiten digute. Iaz, esate baterako, biok igual 20ren bat saio egingo genituen Bizkaian eta Gipuzkoan. Afalondoko saioak dirá eta txiste kontalari bezala ere aritzen gara. Jende heldua izaten dugu entzule eta oso giro aproposa da hori guretzat», segitzen du.

Guztira 80 saio egingo zituen Zeberiok iaz. «120 plaza egindako urterik izan dut, txapelketan aurrera samar geratu nintzen urtean hain zuzen, puntu eta erdiagatik geratu bainitzen finalean sartu gabe azken Txapelketa Nagusian. Dena den, plaza gehiegi dirá niretzat. Urtean 60 plazarekin askoz ere hobeto ibiltzen naiz, bestela leku askotara joaten baitzara ñora zoazen jakin ere egin gabe. Gainera bertso-afaria da ñire plazarik gustukoena. Jaialdietan salduta aurkitzen naiz».

Andrea Beasaingo Astigarretakoa da, Mandubí gainetik hurbil dagoen auzokoa.

1996 NEGUA

Orain déla sei urte paroan geratu zen. Bi urte igeltsero egin zituen langabezia bukatu zitzaionean eta ondoren beste bi urte egin zituen etxeko pinudiak garbitzen. Oraindik orain, ordea, Iurreko Aristrainetik deitu zioten gruan lan egiteko.

«Izugarri gogorra da ñire edadean hiru umerekin langabezian egotea eta prest nago lan fijo bategatik bertsotako konpromisoak uzteko. Ni Txapelketa Nagusian izena emanda nengoen, baina utzi egin behar izan dut. Hiru lagunek egiten dugu errelebotan lanean gruarekin. Bi astetan biren artean egiten dugu eguna eta asteburuan batek egiten du 24 ordu segidan, argindarra merkeago déla aprobetxatuz. Bi asteren burilan astebeteko oporra dugu. Aste libre horretan ez dut inolako arazorik bertsotan segitzeko, baina lanean ari naizen asteburuetan ezin naiz inora joan eta, beraz, horrek plaza asko uztera behartuko ñau, baina ez dit horrek axola. Plaza kopurua jaitsi egingo zaidala? Horixe nahi nuen, egia esan. Lehengo gogorik ez dut bertsotarako eta jaialdiek beldurra ematen didate. Bertso-afariak ditut gustuko eta usté dut aurrerantzean ere saio batzuk egiteko aukera izango dúdala eta konforme nago bizimodu honekin», esan zuen. •

^

Irratiak egin zuen bertsolaria Ataungo Aia auzoko Ibarondo baserrian jaio zen Juan Inazio Begiristain 1953ko abenduaren lean.

Sei senidetatik zaharrena da. Hiru arreba kanpoan ezkonduak ditu eta anaiak geratzen dira etxean, soltero, aita_ama eta izeba batekin. Amak mozten digu Ibarondoko baserriko sukaldean elkarrizketa eta esplikatzen du bere hiru alaben paraderoa.Âť>>>

1996 NEGUA g 3

ALABA

HAT

TA-

R R A G O N A AI.DERA JOAN ZEN ENFERMERA BEZAI.A LAN EGITEKA ETA MEDIKU BATEKIN EZKONDU ZEN, BAINA ASKOTAN ETORTZEN DIRÁ. BESTE BIAK GERTUAGO BIZI DIRÁ, BAT ELGOIBARREN ETA HIRUGARRENA DONOSTIAN».

Juan Inazioren ama, Joxepa, auzoko baserri batekoa da eta Ibarondora ezkondu zen, Juan Begiristainekin.

Ibarondo Ataungo Aiako haize-begi batean dago, ia 600 metroko altueran. Handik Aiara kilómetro eta erdi daude.Juan Inaziok txikitan egunean bitan egiten zuen bidé hori, eskolara joan zen bitartean.

«Eskola unitario batean ibili ginen 5 urterekin hasi eta 14 urte bitartean Arazeli Garcia izeneko maistra batekin. Zumarragakoa zen eta geroztik ere ikusi ohi dut tarteka. Maistra ona zen. Nahikoa lan bazuen hark hain edade desberdinetako ikasleekin.

Joan-etorrian ere jolas franko egiten genuen», kontatzen du.

Udalez Ataungo San Martiliera egiten dirá, baina elizaz Aiara, auzoko elizan apaiza baitzuten orduan, Don Luis Irigoien izenekoa, oiartzuarra, eta hari esker egin zuen, gaztetxoa zela, bertsolari bezala bere debuta.

«Eskolatik jakineko eskurtsioa egiten genuen urtero. Autobusa hartu eta Hondarribira joaten ginen. Beti eskurtsio bera, alegia.

Baina, guri ez zigun askorik inporta. Bidean don Luis, mikrofono txiki bat hartu eta, jendea animatzen saiatzen zen kantuak kantatuz eta abar. Bazekien niri bertsoa Eskola unitario batean ibili ginen 5 urterekin asko gustatzen zithasi eta 14 urte bitartean Aranzeli Garcia zaidala eta han izeneko maistra batekin. Zumarragakoa zen eta egn nuen neure geroztik ere ikusi izan dut. debuta, hark pun-

1 9 9 6 NEGUA

^J

tuak jarri eta nik erantzun. Nik 12 edo 13 urte izango nituen. Ordurako bertso bat osatzeko gai nintzen», gogoratzen du.

neko sukaldera saioa entzutera. Askotan pentsatu izan dut garai horretan etxean telebista izan bagenu ez nintzela sekula bertsolari izango», kontatzen du.

Irratiari esker bertsolari egin zen mutikoa, hala ere, apenas kantatzen zuen bere gisa. «Inoiz egingo nuen bertsoren bat.

Orain ere tarteka egiten dut bertsotan neure buaiarekin, baina ez zait gustatzen. Hori pilotan kontrariorik gabe jokatzea bezala da.

Ez zait inoiz gustatu bakarkako jardunik.

Esan bezala, irratiz segitzen nituen bertsolariak eta nik Uztapide nuen eredu. Zergatik?

Bere bertsoen bizitasunagatik. Lasarte, esate baterako, askoz ere txukunagoa zela ikusten nuen, baina bere gorabehera guztiekin nik Uztapide nahiago nuen. Eta zahartuta zegoela Zestoan egin zioten omenaldi batean parte hartzeko zoria izan nuen», esaten du.

Juan Inazio 15 urterekin hasi zen lanean Lazkaoko tailer mekaniko batean. 26 urte zituenean itxi egin zen tailer hori, bertako

Lazkaon lanean Lagunarteko debuta eskurtsio batean egin bazuen, etxean bertso giroa zuelako egin zuen. »Aita eta osaba zena bertsozale porrokatuak ziren. Aita, gainera, Juan Begiristain, koplari bezala ibili ohi zen auzoko koadrilarekin. Nik oso urte gutxirekin segitzen nituen irratiz ematen zituzten bertso saio eta txapelketak. Uztapidek parte hartu zuen azken txapelketarekin gogoratzen naiz. Orduan ez genuen telebistarik etxean eta irratiak sekulako garrantzia zuen. Gogoratzen naiz, txapelketa horietako batean etxeko irratia aberiatu eta ñola joan ginen etxeko-

1996 NEGUA

^

rietan, baina gaztetan gehienbat auzokoekin ibiltzen nintzen. Poliki-poliki plazak egiten hasi nintzen.

Ordiziako feriaren inguruan antolatzen dute urtero saio bat eta horretara, esate baterako, oso gazterik hasi nintzen joaten, Mendizabal, Murua eta Goierriko beste bertsolariekin batean.

Begiristain ez da txapelketako mutila.

Soldaduska Ferrolen egin zuen eta han ere saio batzuk egiten zituen lagunartean. Tarteka, afari baten aitzakian biltzen ziren. langileak kalean utziz. Begiristainek badaki, beraz, kaleko bizimodua ere zer den. Geroztik artzain dabil eta biak gonbaratzeko eskatuz gero, «txikitandik mendian ohituak gaude eta niri mendiko bizimoduak asko tiratzen dit», erantzuten du gaian gehiegi sakondu gabe.

Lazkaon lanean hasi eta handik hiru bat urtera, 18 urterekin, hartu zuen parte leñen aldiz Osinalde sarian. «Ordurako auzoko tabernan asko aritzen ginen. Igande arratsaldetako kontuak dirá horiek. Afalondoan pattar piska bat edan orduko hasten ginen kantuan. Oso eskola ona da hori bertsotan ikasteko, teman egiten ikasten baita. Horren sona nonbait Igartzabalen belarrietara iritsi zen eta bera izan zen Gabiriara joateko deia egin zidana. Luis Otamendik irabazi zuen, baina niri Bertsolari Gazteenaren kopa eman zidaten eta konforme etorri nintzen etxera. Niri, gainera, otordu ondoko bertso jarduna beti gustatu izan zait», esaten du,

Txapelketan motel

Begiristain ez da txapelketako mutila. Soldaduska Marinan egin zuen, Ferrolen. Han ere saio batzuk egiten zituen lagunartean.

«Tarteka afari baten aitzakian euskaldun mordoska bat bildu eta niri bertsotan egitea tokatzen zitzaidan eta gustura egiten nuen.

Bakarrik ere, ez dut usté inoiz hainbeste

Sasoi horretarako Santa Ageda Eskean hasia zen Begiristain. «Santa Eskeak bajualdi handia izan zuen nenien uñe horietan. Gure aita ibiltzen zen hemengo koadrilarekin koplari. Aitak orain 76 urte ditu eta ordurako zahartzen hasia zegoelako edo, utzi egin zuen eta urte batzuetan ez zen eskerik egin, nik erreleboa hartu nuen arte. Gainera, auzo honetan Santa Eskean eta Gabon Eskean, bietan ibiltzen gara etxez etxe. Ni ez naiz beti auzokoekin ibiltzen. Askotan kanpora joaten naiz egun ho-

1 9 9 6 NEGUA

^J

Mmmmmmmmm

mmtmmm^mam

1996 NEGUA 3 1

egin cludanik bertsotan, neure gisa esan nahi dut, goardian aspertuta nengoenean sarri egiten bainuen bertsotan», gogoratzen du.

Kontua da, soldaduskatik etorri eta hasi zela txapelketetan aprobak egiten. «Bi aldiz segidan hartu nuen parte Gipuzkoako Txapelketan, baina azkar ohartu nintzen txapelketa ez déla terreno ona niretzat. Txapelketa batean ondo ibiltzeko bi gauza behar dirá, alde batetik prestatzeko gogoa eta bigarrena plaza asko eginda joatea eta nik ez ditut izan ez bata eta ez bestea», aitortzen du.

Begiristain beti ibili izan da plaza gutxirekin. «Hogeita harnar urterekin edo, buelta horretan izan nuen bolada on bat plaza aldetik. Gazteak orandik etortzeko zeuden eta uda garaian batez ere dezente ibili nintzen, Gipuzkoan gehienbat eta Nafarroan ere bai zerbait», gogoratzen du.

tu genuenean, Begiristainen inguruko gorabeherak etengabe atera ziren. Guztiak egiak al diren galdetzen diot.

«Gehienak bai. Ñire izaera da seguru asko ingurukoei grazia egiten diena. Ni ez naiz horretan saiatzen», erantzuten du.

Anekdota horietako bat gogoratzen diot, adiskideak Irunen zain eduki zituenekoa.

«Bai, halaxe izan zen. Ni hitz emanda nengoen Irungo saio batera kantatzera joateko. Jaialdi bat zegoen ez dakit nik zenbat bertsolarirekin. Eta pare bat egun falta zirela Nafarroako Unanutik deitu zidaten, Azpillaga joatekoa zela, baina harentzako bertsolagunik ez zutela aurkitzen eta joango ote nintzen eskatuz. Neure artean pentsatu nuen ez zela bat ere zuzenalrunen sei edo zazpi bertsolari izatea eta Nafarroako herriska horretan bakarrak kantatzea, eta baietza eman nien. Joan nintzen Unanu horretara eta Azpillagarik ere ez zegoen han. Neuk bakar-bakarrik jardun behar izan nuen kioskoan. Goizean saioa, eguartean bigarrena eta arratsaldean hirugarrena egin nituen. Eskerrak hirugarren saio hori bukatzen ari nintzenean emakume handi bat, txapela hartu eta, dirua biltzen hasi zela! Sekulako diru piloa bildu zuen. Ez dut usté nik halako jornalik inoiz jaso dudanik bertsotan egiteagatik. Gogoratzen naiz hirugarren saio hori bukatzen ari nintzela gazte batzuk nola hasi ziren "beste bat, beste bat" hoska.

Bere Tuertea umorezko gaiak dirá. Are gehiago, inguruan umorea sortzen duen pertsona da Juan Inazio. Bere izaerari buruzko anekdotario bat dago bertsolarien artean zirkulazioan. Aldizkari honetan bertan umoreari buruzko zenbaki berezi bat presta-

1996 NEGUA

^

rriak beste batzuk, hain zuzen ere urte haietantxe geratu bainintzen lanik gabe, Lazkaoko tailer hura itxi zutenean».

Nik neure artean ez nekien beste bertso bat eskatzen zuten ala beste bertsolari bat nahi zuten. Baina gauzak ondo bukatu genituen.

Kontua bien bitartean Irunen beste lagun horiek zain eduki nituela», kontatzen du.

Bertsozale askok eta askok ez zuten Begiristainen berririk harik eta hau Goierriko Taldearekin Bertsolari Egunean Victoria Eugenian bertsotan ikusi zuten arte, taldeak egin zituen show famatu haietan.

«Denetik egitea tokatu zitzaidan. Batean mutil ezkonberria izan nintzen, beste batean sherifa. Jendeari asko gustatu zitzaizkion numero horiek, baina ez zuten beste munduko meriturik, bertso guztiak aldez aurretik prestatuak baitziren. Dena den, egun horretako beste bertso gehienak ere halatsu izaten zirela usté dut», esaten du.

Goierriko Taldeak urte batzuk lehenago grabatu zuen diskoan, bestalde, Begiristainen bertso jarríak ere badira, «neuk neure buruari jarriak batzuk eta langabeziari ja-

Hogeita sei urte zituen orduan eta mendiko lanak ere tiratzen ziola eta, artzain hastea erabaki zuen.

«Txikitandik ohitu gara kanpoan libre ibiltzen eta artzain bizitzak ere tiratzen zidan eta hasi nintzen artzain», esaten du.

Orain hiru anaiak eta aitak eramaten dute ardien martxa. 350 ardi dituzte eta beste hamar behi ikuluan.

Juan Inaziok, ondorioz, udako sei hilabeteak egiten ditu Oabiel esaten dioten Aralarko partean txabolan biziz ardiekin, eta beste sei baserrian. »Ardi esnea Nafarroako esne zentral hatera eramaten dugu. Udan ez da lan handirik izaten. Egunean lau bat ordu ardiak jeizten.

Beste guztia ardiak zaintzen egotea da, nahikoa lan arina: hanka-mina zaindu, astean behin ardiak kontatu, eta horixe. lan astunik ez. Datorren urtean edo, txabola kondiziotan jartzeko aukera izango dugula espero dut gainera. Artzainarentzat garairik txarrena arkumeak jaiotzen hasten direnean izaten da. Bart gauean, esate baterako, horretan aritu naiz. Eskerrak gu hiru anaia izanik, txandatzeko aukera dugula, tarteka iganderen bat libre hartzeko», esaten du.

Juan Inazio Begiristainek Osinalde saria irabazi zuen 77an, Artxanberri sarian finalista izan zen behin eta Xenpelar sarian ere bai. Ez du, beraz, sekulako markarik egin txapelketa mailan, baina bere inguruan ibili diren guztiek gogoratuko dute bere izaera berezia eta umorerako duen aclurra.»

1996 NEGUA

^

C.A.F. ek metro bat diseinatu eta egin du Hong-Kongerako 8na kotxeko 23 tren sartzen dira eskaeran, eta Hong-Kong hiriaren eta Lantau uharteko Txek-Lap-Kok izeneko aireportu berriaren artean bidaiariak garraiatzeko dira. 34 k,*i luzeko linea batean bi zerbitzu emango dira aldi berean: bata, edukiera handikc metropolitarra, LAL motako 12 trenez osatua; bestea, erosotasun handiko espresa AEL motako 11 trenez osatua. Tren hauek orduko 135 km.ra ibiltzen dira eta aire girotua, ikus-entzunezko informazioa eta gidaritza automatikoa dute.

LU <

N

<

LiJ <

O CC CC UJ

o »*-.