Bertsolari aldizkaria - 30. zenbakia

3 0 . ZENBAKIA / 1 9 9 8 U D A / 775 P E Z E T A

ALMEN

LEHEN BERTSO ESKOLA pqยก.

Elcktrogailuak.

42 urte aurrerapena gizatiartzen.

Alabain i bada zerl lil d I itu i iz i li ma I ai [Oí en; teknologi aurrerapenak pertsonen r.i. [i a i :k i n mi zuen lehen bizi-kalii ttea I betzek eral ili I luza i • iti ili ;ko i n irogailua nahia izan zen Horretarakó. ikus| • p i ri isna xume honek, humanista:: jokafzen • iu ztentzi c1, ujoeneko museo-pieza ikerketan eta enpn sa funtsezko bi helburu bete zituen osoan ¡iOTli iai i beroa ematea • ita bi ire I :ta, i jainera, tekni toi fikoki egileei enpresa indarra etorkizun zoragarria ari da Gaut egun gure herrialdeko sendotzen. industria talderik indartsuenetakoa da Fagor. Bere produkiuek ospe handia dute nazioartean eta bost kontinenteelan saltzen dira.

FAGOR

?

Teknologikokd z o r a g a r n a .

Fagor-ek 130 produktu baino gehiago egiten ditu, 35 langintzatan.

8.000 pertsonako lan-taldea du 10 enpresatan banatuta.

Urlean IHO.OIHI milloi pezetako salmentak gainditzen ditu, %50 inguru atzerrira bidaliz.

MONDUCON

%

EZ DU GIZONAK BURDINA BAKARRIK JAN BEHAR HÓRRELA ESAN ZUEN PATXI GOIKOLEAK, Arrasateko kooperatiban urte batzuk zeramatzatenean, Xanti Iparragirre bertsozale eta adiskidearekin bildu zenean, «bailara honetan burdina asko jan dugu, baina bertso arloan ez dugu eduki ez eredurik, ez jarraitzailerik». Xantik ere gogoan du Francoren azken urteetako egoera Leintz bailaran: «tristea zen garai hartan bailarako egoera, ez zegoen deusik, baina deusik ere ez. Herrian bertso jaialdi bat antolatu behar zutela eta, ni enkargatu nintzen bertsolariei esateko. Hitz egin nuen beraiekin, eta zortzi egun falta zirela antolatzaileak etorrl zitzalzkidan, herrian jendea ez zela batere mugitzen, ez zegoela berotasunik bertsolariak entzuteko, ez zela inor bilduko eta ez zela posible jaialdia egitea. Zortzi egun falta zirela berriz, Uztapideri deika ez etortzeko. Hura zen panorama hura!»

Urte haietan egoera benetan larria zen. Leintz bailara ez da Urola, han bertsozaleak benetan umezurtz zeuden. Ez zen bertsolari entzutetsurik, Joxe Mari Errota besterik ez, gerra aurrean eta zerbait ibili zena eta oraindik orain hil dena. Eta euskararen egoera, 1998 UPA W%

ce < X

tu

atzebraka lasterrean. Arrasaten, ordu arte euskara kalean ¡kasten zuten etorkinen seme-alabek ikasteari utzi zioten urte haietan, kolpean asko etorri zirelako herrira, kopuruz euskaldun jendeari gaina hartuz. Horri aurre egin nahian sortu ziren garai hartan hainbat elkarte, ikastolen laguntzaileak ziren hainbat talde.

<

Hori da laster begien aurrean ikusiko dugun historia eder baten dekoratua.

Herri hauek osatzen dute bailara: Gatzaga, Eskoriatza, Aretxabaleta, Arrásate, Bergara, eta

ce ce <

<

geografikoki hain garbi ez bada ere, duten harremanengatik eta, Oñati. Deba Garaia ere deitzen zaio Leintz haranari. Hasiera Eskoriatzako Almen ikastolak emango dio. Larunbatetan ez zen eskolarik izaten, eta irakasleek egun horretarako hainbat ekintza prestatzea nahi al zuten esan zieten gurasoei, eskulanak, pelota, mendi ibilerak... eta aitzakia horrekin bildu ziren gaur

o ce Z> OQ

egun bertsolaritzak Leintzen duen osasunaren ardura oso-osoa duten hiru aitzindari zorrotz eta berezi: Patxi Goikolea, Xanti Iparragirre eta Joa-

ce <

x LU OQ

nito Akixu. Bertsolaritza erakusten hasi ziren, artean inon bertso eskolarik existitzen ez zen garaian, Kooperatibetako hiru langile, Irakasletza eta Pedagogía inoiz ikasi gabekoak; urtetan egin zuten lan xentimorik kobratu gabe. Sentimendua bazuten, ordea, eta sena, handia, bai-

M

na hori geroxeago kontatuko digute protagonistek. Ez diet hitzik kendu nahi sarrera honetan; aurkezpena egin nahi dut, horixe bakarrik.

Aitzindari hauen ekimenera apuntatu ziren 1 2 5 umeen artean bazen, or-

ce ce < < OQ

dea, irakaslerik zikoitzena ere liluratzeko moduko lorerik. Zortea izan zuten aitzindariek haur haiekin; eta zoria, ez nolanahikoa, haur haiek aitzindahekin. Honako hauek ziren lehen belaunaldi hartan: Sarasua lau anaiak, hau da, Jon, Iñaki, Aitor eta Xabier, Jon Iñaki Izarzelaia, Arantzazu Loidi, Danel Goikolea, besteak baino

O

ce Z>

m

hiru bat urte gazteagoa, Félix Iñurrategi, mendizale ospetsua, Mikel Uribetxebarria, Joseba Urkia, Agurtzane Mujika eta Gabilondo anaiak.

Jendaurrean, plazan bertsoak kantatzera iritsi ziren denak edo gehienak, hiruzpalau elitean sartzeko gai izan dirá, eta Jon Sarasua Euskal Herriko Txapelketa Nagusiko finalean ikusi dugu, Gipuzkoakoan ere bai, 1991ko saio polemi-

<

-z. o N C5

ko hartan, eta gaur egun bertsolaritzaren teoriko garrantzitsuenetakoa da, oinarrizkoa bertso-

N -LU

lantzak daraman bilakaeran. Lastima, belaunaldi honetako gehienek utzia dute gaur egun bertsolaritza.

Ordea, hau ez da historia triste bat, aitzindariok mugitu zirenetik bertsolaritza ez baitago bakarrik Leintz bailaran. Tristuraren aurka, hor dago Apotzagako bertsolari taidea. Apotzaga Eskoriatzako auzo bat da, gaindegi paregabean aurkitzen dena, 432 metroko altueran. Bertan HAUZO-ETXE izeneko Elkarte bat dago, garrantzi izugarria dueña historia honetan. Jon Sarasuaren kideak baino belaunaldi zaharrago bat hazi eta hezi da Apotzagan, plazarik plaza sona handirik hartu ez dueña, bertsokera herritarragoa eta baldarxeagoa landu dueña, baina ezinbesteko gertatu dena. Apotzagara eramaten zituzten aitzindariek beren ikasle kuttunak ostiral arratsaldeetan, pilotan egin, sagardoa edan eta bertsotan trebatzera. Laster hasiko ziren elkarrekin teman, zaharrak eta gazteak. Apotzaga izan da gazteentzat babesa, irteera lekua, neurketa serioagoen lehen aukera. Honakoak dirá Apotzagako bertsolariak: San M¡gel anaiak, hau da, Jabier, Isidro, José Luis eta Anjel, Julián eta Félix Oianguren «Zubizte» anaiak, Kepa Urain, José Ramón Beitia «Txarrualde», Máximo Letona eta Iñaki Plazaola. 1980. urtean Apotzagako Txapelketa antolatu zuten, zaharren eta gazteen arteko desafio moduan, eta urtean zehar bizpahiru jaialdi eskaintzen zituzten denen artean. Antolaketa hauek urteak iraun dituzte.

Aitzindahen pazientzia eta maitasuna, gazteen odol berria, odol beroa, zaharren baserri giroko bertsokera, Eskolarteko Txapelketak..., pil-pil egon zen bertso giroa Leintzen urte askotan, bazirudien bazetorrela zerbait, lan handi hari sari merezia eskainiko zion arrakastaren bat, baina 1991ko Gipuzkoako Txapelketan, Jon Sarasuak, agian nahi gabe edo alderdi hau ikusi gabe, gorputza jarri zion tragedia txiki bati. 8.000 entzule zuzenen aurrean, telebistatik begira zituen beste milaka mordo baten aurrean, kartzelako gaian bertso doinua eta neurria aldatu zituen, gaitik kanpo joan zen, agian eskura etor zekiokeen txapelari uko eginez; ez zuen ekarri nahi izan Leintz bailaran egindako lan eskerga distiraz estaliko zuen trapu puska hura. Patxi Goikoleak aurrean eduki balu makilarekin emango ornen zion. Shakespearek drama bat idatziko zukeen. Xanti Iparragirre, agian bere ikasleak ondoen ezagutzen zituena, ez zen batere harritu, Iparraldeko bere exilioan irratiz entzun zuenean.

Dramak gaizki amaitzen dirá. Bertsolaritza alabaina Leintz bailaran ondo jarraitzeko itxuran dago. Badakigu bizitzak aurrera egiten duela, eta badatoz Mikel Laboak aldarhkatzen zituen aldaska gazteak. Belaunaldi liluragarri harén ondoren, bospasei urtera, neska talde bikain bat sortu zen: Agurtzane Iñurrategi, Amaia Agiriano, Saioa Arondo, Ainoa Agirrezaldegi bergararra, eta Aretxabaletako beste bi. Gazteak dirá, batzuek plazan kantatzera iritsiak, baina gehienek, unibertsitatera hasi ahala, bertsolaritza utzirik dute. Hala ere, badira aurrera begira prestatzen ari direnak, Ainoa Agirrezaldegi, adibidez. Gaur egun ere Almen ikastolan gaztetxoekin ba ornen dago zerbait, baina, Patxi Goikolearen iritziz giroak beheiti egin du.

Hauek guztiak, bakoitza bere garrantziaren arabera, dirá gure historiaren protagonistak. Gauza asko izan dituzte elkarrekin, gertaerak zatika, puzzle bat osatuz bezala kontatzen dituzte, bakoitzak bere ukitua emanez, iritziak kotrajarriz edo zehaztuz. Bakoitza da bere ibilbidearen arduraduna, eta norberak kontatzen ditu ondoen norberaren kontuak. Protagonista hauetako askorekin hitz egin dugu. Oroimenak jaso ditugu, Xanti Iparragirrek idatzi eta argitaratzekotan duen liburu ederraren pasarteak ekarri dizkizuegu, haien arteko ohitura xelebreak jaso, oporretan elkarri gutunak bertsotan idaztekoa, kasu, Aitor Sarasuaren lanak gaitz gaizto batetik onik ateratzeko, Félix Iñurrategiren umiltasuna bere bertsokera aztertzerakoan, Arantzazu Loidiren burutazioak euren haurtzaroari buruz, Jon Sarasuaren kezka betiere interesgarriak, Joanito Akixuren sintzeritatea, Apotzagako taldearen konplexuak eta desioak... mendi arte estuan harrapatua dagoen harán honek bertsolaritza zabalduz bere burua ere ñola zabaldu eta aberastu duen, Euskal Herria piska bat dotoreago ñola jantzi duen ulertzeko balioko d¡zuelakoan. •

â&#x20AC;˘ ~ * ' â&#x20AC;˘ .

Itsasuko sarreran Aitor Sarasuak eta emazteak egin duten etxe berria inauguratu genuen argazkia hauek ateratzeko. Bazkaritan Almen bertso eskolako hiru maisuak eta ikasle gehienak bildu ziren.

:

*

»

>

,

•

•

m

y

VJF» .

iái

' .

• • , >

j

Ü^L'* •ym ^ %

\

•

*

jP 1 >

t'

•

/,

/i

•

j&fcM^

Uztapideren azken argazkietako bat da hau, 1983ko maitzaren 14koa.

Handik hilabetera hil zen, ekainaren 8an. Argazkian Almengo bertso eskolakoak dira nagusi, baina hor daude Euzkitze, Anatsan eta Jon Eízmendi ere. Eskolarteko finalista izan ziren.

r

^fc

A U T O

A S E G U R U A

â&#x20AC;˘ Segurutik zuregandik hurbilago gaude, zu hobeto zerbitzatzeko 1

Segurutik noranahi joanda ere, Laguntzarako Telefonoa izango duzu

1

Segurutik Bidaietarako Laguntzan Estaldurarik Hoberenak izango dituzu Segurutik Peritazioa Azkar baino azkarragoa izango da Segurutik zure Hobariak kontuan hartuko ditugu Segurutik gure prezioen truke ez duzu estaldura hoberik aurkituko

SEGUROS LAGUN ARO ASEGURUAK Grupo Caja Laboral Euskadiko Kutxa Taldekoa

J

U

D A

1 9

9

BERTSOLARI. EDITATZAILEA: BertsozaleakKulturElkartea.

KOORDINATZAJIEA: JoXeail

MadridIbil..

6- 20011- DONOS11A. Tf:

943-471142

AgitTe.

ERREDAKZIO KONTSEILUA: Laxaro Azkune, Andoni Egaña, Joxerra Garzia, Santijaka, Aitor González tana, Kristina Mardaraz, Jon Sarasua, Joxerra Bilbao, Josu Goikoetxea ela Antxoka Agirre.

Euskara zuzentzailea: Xalbador Gamiendia.

BERTSOLARI m INPRIMAKETA: Gráficas

ZURNBAKI HONKTAKO DISFJNUA : Txetna

A L D I Z K A R I A

• D.L.SS

Garzia.

Lizarra.

482/91

m

10 16 32 38 44 56 60 68 72 78 84 88 92 PA KO

m

u

AITZINDARIAK Xanti I p a r r a g i r r e / A i t o r Sarasua Patxi Goikolea Joanito Akixu SARASUATARREN GURASOAK...

IKASLEAK Jon Sarasua Iñaki Sarasua Arantzazu Loidi FeMx Iñurrategi Jon Isazelaia Danel Goikolea APOTZAGAKO KOADRILA A RIST I

KARLOS

CORBELLA

Kin-

1M

JOANITO AKIXU SALTSA BIXITU ZUEN PERREXILA

aitzindariak XANTI IPARRAGIRRE BIZITZA ZAILA EGOKITU ZAION GIZONA

PATXI GOIKOLEA GIZON ONA, GIZON ZUZENA

1

* -

aitzindariak

1

1998 UDA [ 2

J§¡¡

TO*1!»"

«

.

* * ^ v

i

»

ü

V

•

1998 UDA 2 3

1998 UDA Eยก]

1998 UDA [ B

BIZITZA IZAILA EGOKITU ÂĄZAION GIZONA

ikasi zuen, buruz zekizkien bertsoak liburuan errekonozituz. Arrasatera ezkondu zen eta kooperatiban hasi lanean. 81ean, 47 urte zituela, ETAren armategi bat aurkitu zuten bere baserrian. Sendi osoa atxiloturik, Xantik ihes egin zuen Iparraldera. Gaur arte. 40 etxetan bizi izan da, baina hala ere ez du frantsesik ikasi; ez du nahi izan.

Orain, klandestinitatea alde batera utzita, Itsasuko baserri batean bizi da. Han bisitatu genuen Aitor Sarasuak eta biok, Aitor ere Itsasun bizi baita 1995eko udaberriaz gero. Bi haurtxo ditu eta Kanboko Xalbador ikastolan egiten du lan.

Batzuetan, esaldia irribarre batekin amaitzen duenean, badirudi Xantik negarrez hasi

anti Iparragirrek 64 urte ditu. Errenterian jaio zen, eta gaur egun bere jaiotetxea AĂąarbe urtegiaren azpian dago. Bere bizitza berezia izan da, mugitua, konprometituta. Ez zuen umetan eskolarik ezagutu. Irakurtzen bertso libum batekin

1998 UDA

^

aitzindariak behar duela, baina ez da hasten; euskaldun batentzat ni bezalako ezezagun baten aurrean ez litzateke bidezkoa. Oso xuabe hitz egiten du, batzuetan grabagailuari ere kostatu egiten zaio bere hitza gordetzea; beti izan ornen da gutxi hitz egitekoa, baina isiltasun horrek urte askotan mikrofono edota zelatarien beldur izan denaren ohitura bat diaidi.

Gutxi hitz egiten du, bai, ez ditu aurkeztutako gaiak sakontzen. Bietako bat: urainak eta interesik gabeak iruditzen zaizkio, edo bere barrena sentimenduek hartua dute eta hauek arrazoiari gaina hanzen diote. Hori bai, umorea beti prest dauka pasarterik saminena ere leuntzeko eta gozatzeko.

Liburu bat idatzi du, "Sasitik nator". Liburu ikaragarria, sentimenduz betea eta ondo idatzia. Jon Sarasuak idatzi dio hitzaurrea eta ziurrenik aurten ikusiko du argia.

Itsasuko elkarrizketan Xantiri eman genion hitza, tarteka Aitorrek ere bere iritziak botatzen zituelarik. Maisua eta ikaslea aurrez aurre.

Noiz ezagutu zenituen Patxi Goikolea eta Joanito Akixu?

ez ginen apuntatuko, baina hasieran gehientsuenak bai. Norberaren afizioagatik baino gehiago irakasleak eta gurasoek animatuta apuntatu ginen.

-Xanti: Nik ez dakit zer gertatu zen, baina norbaitek bultza egin beharra zuen han, zeren batere erreferentziarik gabe hainbeste apuntatzea...

-Xanti: Kooperatiban genbiltzala. Joanito gero arrimatu zen, bertsozalea izan eta. Pako (PaNolakoa zen bertso giroa garai hartan? txiri hala deitzen baitio) lehendik ezagutzen -Xanti: Ezer ez. Urtean behin Basarri eta Uzta^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ pide etortzen ziren Eskoria-

Hori bai, umorea beti prest dauka, pasarterik saminenak gozatzeko. Liburu bat idatzi du, "Sasitik nator". Liburu ikaragarria, sentimenduz betea.Jon Sarasuak idatzi dio hitzaurrea eta ziurrenik aurten ikusiko du argia. nuen, beti izan da Pako saltsero samarra, idazteko erraztasuna ere bazuen. Almen ikastolan planteatu zutenean ea gurasoek nahi al zuten larunbat goizetan ikasleekin hainbat aktibitatetan parte hartu, guk pentsatu genuen, beno, sartu egingo gaituk behintzat, ikusiko diagu zer gertatzen den. Ume pila bat apuntatu zen.

-Aitor: Nik gogoratzen dut geure gelan andereĂąoak, Lukene zen, bizkaitar bat, Ăąola esan zigun, bertsoa oso interesgarria da, denok apuntatu behar duzue. Eta beno, denok

1998 UDA EJ)

^ra'

Aretxabaletan e2ta hori

Gurasoak aipatu ditu Aitorrek.

zuengan, gainera ordu arte horrelako esperientzĂ­arik inon ez zegoela, eskolatik kanpo seme-alabak zuen eskuetan uzteko, batzuetan berandu arte gainera...

-Xanti: Konfiantza eduki zuten bai, baina ez zeukaten kezka handirik. Nik gurasoen aldetik sekulan ez nuen deus izan, ez kezkarik, ez aholkurik. Bakar-bakarrik gogoratzen naiz Sarasuatarren aitak esandakoaz, gurasoek egin zidaten hitz bakarra hura izan zen: haurrekin politikaz ez hitz egiteko eskatu zidaten.

Beharrik ez nindutela ezagutzen...

-Aitor: Gure gurasoek eta besteenek, zuk alde egin zenuenean susto handia hartu zu-

ten...

-Xanti: Zeinek ez zuen ba sustorik hartu?

Patxi ere ohean egon zen larri. Gogoratzen naiz gure kasua Apotzagan txapelketa izan eta handik gutxira gertatu zela. Elkartean hilera bat zuten, eta ni han nengoen, kanpotik dena entzuten. 12 lagun ziren, denak zutik, eseri ere ez ziren egin. «Hau marka hau», esaten zuten, deus gehiagorik ez zuten esaten.

Halako batean San Migel anaietako batek esan zuen «ez nindukek asko harrituko erreka bazter batean bere bumari tiroa emanda agertuko balitz», niregatik. Ez zekiten zer esan, ez zuten ulertzen. Abertzaleak eta hau eta beste baziren, baina azal gaineko sentimendu bat bezala zuten. Gero horrelako zerbait gertatzen denean jende hau galduta gelditzen da, eta gero beldurra ere bai galanta, han inguruan jarri zen mugimenduarekin. Guardia Zibil piloa mendietan, bazekiten ni han nenbilela, 18 egun pasatu nituen mendian, etxeko batzuk itzuli ziren arte. Nik, nengoen tokitik, etxea ikusten nuen. Auzokoak ez ziren asko animatzen. Txakurrak, berriz, autotik jaitsi eta batzuk footing egiten ikusten nituen txandala jantzita, beste batzuk arrantzan... Etxeko martxa normaltzen hasi zenean, han ez neukala zer eginik eta martxa egin nuen Iparraldera.

18 urte paseak ditxit hemen.

Hau 81ean gertatu zen, eta urte hartan jokatu zen Eskolarteko Lehenengo Txapelketa, Jon Sarasua, Xantiren ikasleak irabazi zuena. Xanti mendiz herrira sartua zen, eta irratian entzun zuen saioa.

Itzul gaitezen hasiera hartara.

Nolakoak ziren klaseak?

-Xanti: Hasieran oso zaila zen nondik hasi, baina laster konturatu ginen bertso klase batekin ez zuela merezi ibiltzerik, beste batzuk askoz ere nahiago zituztela, bertso alai-ak, arin samarrak, doinua ere, haurrak kanta antzeko doinuak behar ditu, jostailu modura har dezala. Gero ikusten genuen denak ez zirela bertsolariak izango,

1998 UDA EJ]

baina segituan ikusi genuen batzuen nahia eta ahalmena.

Zer bertso mota erakusten zenieten?

-Xanti: Niri oraintxe ahaztu ere egin zait.

-Aitor: Denetik ikasi ditugu, Iparraldeko baserriei buruzkoak, «Ameriketara joan nintzen» eta «Nere sentimentua» dioten bertsoak, klasikoak, eta horiekin batera Xalbadorrek Lazkao Txikiren omenaldian kantatutakoak...

Batetik bertso zahar asko ikasi genuen, eta ezagupen hori aberastasun handia izan da guretzat, baina horrekin batera nik usté hauen azierto handia izan zela bertso solteak idaztea guk buruz ikasteko, propio saio baterako guretzat sortzen zituzten bertsoak. Bertso berriak ikasten guk ahalegin handia egin genuen, gure taldearentzat aparteko prestaketa izan da hori: egun batetik bestera 8 bertso ikasi behar jendaurrean kantatzeko, horrek segurantza bat ematen du, errimak ezagutu, mekanismoak..

-Xanti: gero teatroa egiten zuten jenda urrean, gizon plantak, eskuak atzean jarrita asmatzen ari balira bezala. Lehenengo plaza Berriatuan izan zen.

-Aitor: Gogoratzen dut han bota nuen ñire lehen bertsoa: Nahiz eta txikiak izan

^H i^flfe^.

aitzindariak

"^^^^.

i^k

^

nak zeuden.

-Xanti: Segoviako ihesa, adibidez, ez zen gai bat, denen artean esan zuten zerbait baizik. Batek egiak esatera joan zela zioen, besteak beldurra zeukala, besteak egia esaten bazuen kartzelan sartuko zutela, besteak komuneko zulotik ihes egingo zuela, besteak ihes egiten bazuen euli berdeak laster izango zituela atzetik...

-Aitor: Tartean horrelako gauzak sartzen zituen Xantik, guk ez genuen entenditzen, baina gero ulertuko genuen gauza asko.

Neurriz eta pisura Azaldu nahi genuke Gizonen itxura -Xanti: Han jendea harrituta gelditu zen, ez zekiten zer esan. Oso ondo egiten zuten antzerkia, eta gainera momentuko gaiak kantatzen zituzten, orduan zebiltzanak, Segoviako ihesa adibidez. Jendea harrituta, bata besteari begira, -baina hau zer dukÂť esanez. Antolatzaileek jakingo znten gure aurreko laĂąaren berri, baina entzuleek ez.

-Aitor: Gainera bertsoak ziren guri adinagatik zegozkigunak, baina piska bat sakonagoak, piska bat bakarrik, ez gehiegi ere, zeren bertso haiek umeek kantatzeko egi-

1998 UDA

Besteak beste, zuek ikasitako saio horietan Xalbadorri kantatu ornen zenioten...

-Aitor: Bai, hil zen urte berean etorri zen Are-

^

txabaletara, eta Inozentzio Oleak Xalbadorri egindako bertso batzuk kantatu genizkion umeok.

-Xanti: Oroitzen naiz, Mattin eta Xalbador zeuden, eta ni ondoan. Hauek kantari hasi zirenean, Xalbador berde-berde jarri zen, ez zuen begirik ere mugitzen, eta Mattin negarrez, matrailaren alde banatatik malkoak behera zituela. Xalbador, gau hartan ere, afaldu genuenean, Azpillaga eta beste hainbat erokeriatan ari ziren bitartean, hura pentsakor egon zen, ez zuen hitzik egin, ez dakit orduko ongi zegoen gizon hura, baina denbora guztia pentsakor egon zen. Gazteek zer kantatu zuten ez dut gogoan.

-Mor: Nik gogoan dut, ÂŤMaite bat maita-

1998 UDA 2 J

tzen detÂť doinua zen: Hatoz hatoz Xalbador Ez izan kezkik, Gu ez gaitu nekatzen Zenbait eguzkik Bihotzez gabiltz, Hain sarritan gurekin bazenbiltz Ezer gehiago Nahiko ez genuke Ziur nago Sinistu zazu, Gure maite kuttuna zera zu (bis).

Gure lur maite honek Frantzi aldetik

aitzindariak Lore bat ageri du Urepeletik Hain da usaintsu, Euskal Herri dena zoriontsu Znri begira, Lili polit ederra zira B aina hain finak Gutxi ditu Jainkoak eginak (bis)

Nik benetan estimatzen dut orduan egindako lana. Bat-baterako bertsoak egiteko gaitasuna edukitzea gauza ona da, baina hori bezain inportantea da lagun talde bat bildu eta kantatzeko gaitasuna edukitzea, nahiz bertso zaharrak izan edo berriak.

Aizu Patxi, ihes egin ondoren gazte hauen mar txa jarraitu al zenuen?

-Krristoen memoria daukazu, Aitor...

-Aitor: Baina geroztik horiek kantatu izan ditugu...

-Hauen martxa? Bai, ongi gainera! Nik alde egindako egun haietan Apotzagako txapelketa izan zen, eta ondoren afana. Ni han nenbilen orduan ere, elkarte inguruan, kanpotik zer entzungo. Denek alde egin zutenean barrura sartu nintzen, giltza baneukan eta, ea han zer jango. Ez zuten asko utzi! Hura apeti-

Baina ba al dakizu zenbat urte diren? 22!

-Nik ez daukat bereziki memoria ona, baina garai hartan ikasitako bertsoak gogoan ciiti.it.

1 9 9 8 UDA

^

toa zeukatena, ez zuten ezertxo ere utzi! Gero gutunak 91ko Gipuzkoako Txapelketako finala irratiz iclazten genizkion elkarri, entzun nuen. Jon ezagutzen dut eta ez nintzen bertsotan beti. Nik bat bidal- bat ere harritu, eta nik ikusten nuen tzen nuen denentzako. Gero bazetorrela, sekula ezdu izan txapela jantzi eta haiek banan-banan idazten zidaten, eta nik guztiei eran- «ni txapeldun nauk» esanez ibützekoa. tzun behar. Hórrela ibili izan gara. Bertso asko dago hor gurutzatuta, harat-Aitor: Denerako iritziak egongo dirá, honat. beste batek igual esango du hori egin zuela-Aitor: Hasierako urteetan izan genuen ko hartu duela Jonek bertsolari itxura eta hoXantiri idazteko gogoa, esa ten genion elkarri, rregatik dabilela plazaz plaza. Nik badakit ez Xantiri idatzi behar zioagu, baina gero eta guzuela horregatik egin. txiago, denborarekin uzten Joan gara.

-Xanti: Nik usté gaur galdeai eta inork ez lukeela esango desastre bat egin zuenik...

Eta 91ko Gipuzkoako Txapelketako finala en-Aitor: Gaur egun gainera ez dago horretzun al zenuen? lako protesten beharrik. Jon bera ere, orduan -Bai, zuzenean, irratiz, Jon ezagutzen dut eta gaurko esperientzia izan balu, ez zen aurkezez nintzen batere harritu, Jonek beti esan izan tuko. ditu gauzak, eta nik ikusten nuen bazetorrela, -Xanti: Berak esaten zuen ez balu ikusi sekula ez da izan txapela jantzi eta «ni nauk zeukan arriskua ez zuela hori egingo, baina txapelduna» esanez ibützekoa. besteek egin zuten lana ikusita, pentsatzen zuen bazetorrela, bestela, gauza normal joan Patxi Goikoleak dio makilarekin joko zukeela... balitz, bigarren edo hirugarren izango zela -Xanti: A bai? Nik ez, bere izaera ezagututa... ikusi balu, berak ez zuen horrelakorik egin-Aitor: Nik alde batetik Patxik une hartan go. senti zezakeena ere ulertzen dut. Hauek egin zuten lana kontuan izanda, Jonek zerbait Zer zetorren, txapela? handia lortzea izango zen egindako lan ho-Xanti: Bai! rren errekonozimendua, ezagutza bat ematea, eta hori Leintz bailararako ere gauza handia Xanti kafea prestatzera joan da sukaldera, izango zen. eta gero tximini ondoan erreko duen pipa -Xanti: Baina Jonek, orduko, bertso munhartzera. Bien bitartean Aitorren berri jakin duan sartua dagoen jendearentzat erakutsia nahi izan dugu. zeukan ahalmenak bazituela, gertatzen dena da jende askok hori...ez dakit, gaizki hartu Zu, Aitor, bertsolaritza lagata al zaude? zuela, triste, ez zuten espero. Nik oso ongi -Bertso saio bat, gai jartzaileekin eta hórrela errespetazen dut Jonen erabakia, oso ongi aspaldi ez dut egin. 94an ebakuntza egin zidakielako zer egiten duen momentu bakoidaten eta eskaerei ezetz esan nien, eta geroztzean. Protesta egin zuen, beste batzuek pintik izandako deiei ere ezetz esan diet, ez nentadekin egiten duten moduan. goelako ondo, eta geroztik, ñire gaisotasuna-Aitor: Gero nik ez dakit neurtu zuen ren berri jakin denean ez dut halako deirik ekintza horrek ekarriko zizkion ondorioak, izan. Egin ditudanak Iparraldeko saioak izan berari momentu hartan hori atera zitzaion, ez dirá, nolabait esateko maila txikiagokoak, zuen hor sartu nahi eta egin zuen, baina gero omenaldiak, mitinak, horrelakoak. Hemengoa ekintza hori egin izanak baldintzatuko zion ez da Gipuzkoan astero jardutea. Hango berondorengo urteetako ibilbidea. tso saioak fuerteak dirá, baina osasun aldetik -Xanti: Jonek ez du asko galdu horregaez nago oso baliente, eta beste aldetik bertsotik, Jon delako. Beste bat izan balitz, beharbatan egiteko irrikarik ere ez daukat, momentu da askoz ere gehiago galduko zuen. honetan ñire familiarekin, bi umerekin, egiten

1998 UDA 2 3

aitzindariak

1998 UDA 2 1

ari garen etxearekin, Xalbador ikastolako lanarekin, nahikoa badaukat. Dena den, gaisoaldiaren ondorengo urteetako zera bat dela usté dut. Es pero dut Txapelketara ez aurkeztea ez dakit noren ondoan, baina bai Iparraldeko maila honetan neure bidé bati eustea.

Azken hilabete hauetan ez zablltzala oso ongi diozu. Zein da zure gaitza?

-Oso arraroa da. Izen teknikoa honako hau da: Von Hittel Lindau-ren gaitza. Gorputzeko hainbat organotan angiomak sorreraz ditzakeen gaitza da. 94an bi aldiz operatu nintzen, eta 97an berriro.

Zure palmaresa zein da?

-Beño, Eskolarteko Txapelketetan bigarren gelditua naiz bizpahiru aldiz. Gipuzkoakora aurkeztu nintzen 91n, eta finaletik oso gertu gelditu nintzen. 93an Txapelketa Nagusian hartu nuen parte. Joni tokatzen zitzaion kantatzea, baina garai hartan Guatemalan zen eta telefonoz deitu zidan Bertsozale Elkartera abisatzeko ez zela etorriko. Hasieran elkartean nahiko gaizki hartu zuten. Hark huts egin zuelako listan hurrengoari tokatzen zitzaion, eta hurrengoa ni nintzen. Harén partez nik kantatu nuen, baina ez anaia nintzelako, askok pentsatu zuen bezala, zerrendan hurrengoa nintzelako baizik. Semifinaletaraino iritsi nintzen. Neuk usté baino hobeto kantatu nuen.

í»

Jonek itzallk egin al dizu?

-Bai, baina ez nuke esango kalterako izan denik. Gu, anaia bezala baino gehiago hartzen ginaizten Leinzko bailarakoak bezala. Tarteka bi anaioi ere deitu izan digute kantatzera. Nik usté 93ko Txapelketa Nagusiaren ondoren egingo nuela saio kopuru handiena, jendeak ere orduan ezagutu ninduen, baina gaixotu nintzen eta ez zen posible izan jarraitzea.

Xanti badator berriro, bere gorputz handia zertxobait okertuta kafea eskuan eta ironía punttu bat begietan duela.

Zuk, Xanti, bat-batean egingo duzu bertsotan ezta?

-Xanti: Bai, orain hasi behar dut, bigarren

1998 UDA

^

aitzindariak gaztealdian, edo hirugarrenean. Eskutitzetan idatzi ditut bertsorik gehienak, bertsotan idaztea beti izan zait errazagoa irakurtzen bertso liburu batekin ikasi nuelako.

Iparraldean egin al duzu lanik bertsolaritza erakusten?

-Bai, Uztaritzeko ikastolan hasi nintzen, Baionan ere bai, bertsoak erakusten lan piska bat egin nuen. Lantoki batean ere hasi nintzen lanean, baina azken urteetan giroa oso txarra zen, lanetik etxera ezin ibili, bidean, momentu guztietan beldurrez, GAL bete-betean zegoen, kristoren arriskuak ikusi nituen, GALekoak gnztiz inutilak zirelako asko bizirik atera gara, bizitza maite zuten haiek asko, arriskua zeukatela edo ikusten bazuten ez pentsa arrimatzen zirenik, ordnan lana utzita zazpi ikastolatan hasi nintzen, eguneroko bideak aldatzeko, nondik ñora nenbilen jakin ez zezaten.

Lan polita zen, haur txiki-Lxikiekin, oso poli-

haruntza bidaltzeko. Deskuidatzen bagera «historiko» ¡arriko digute!

-Aitor: Eta baita izan ere historiko...

-Xanti: Urteek egiten badute historia, orduan bai!

-Aitor: Xantik hemen nahiz eta urte gutxitan egin ahal izan zuen lan eskoletako umeekin, nik, joan den urtean, Baionan sortu den halako taldetxo bat bertsotan egiteko ostiraletan-eta ezagutu dut, eta horra etortzen ziren gazteak garai batean Xantirekin ibilitakoak dirá, horietako batzuk behintzat, dozena erdi bat inguai. Esan nahi dut urte gutxitan egindako lana agertzen déla, gazte horiek Xantirekin ezagutu zutela zer den bertsoa.

Hori da Xantiren bizitza: ihesa, maitasuna, nostalgia, bizitza latza, txiki-txikitatik hasita. Gogoan du dena, baina umorez estaltzen badaki samintasuna. Beti pasadizo xelebreren bat gogoan, bere hitz bakanen unerik sakonenak alaiHori da Xantiren bizitza: ihesa, maitasuna, tzeko. nostalgia, bizitza latza, baina umorez estaltzen -Xanti: Zenbat gertakari badaki samintasuna. Beti pasadizo xelebreren xelebre tokatu zaidan urte batgogoan, bere hitz bakanen unerik sakonenak hauetan. Momenai batean pisu batean nengoen eta han alaitzeko. leku handirik ez zegoen gordetzeko. Bi neska ziren, eta horietako baten familia etorri zen alaba non bitak dirá haur txikiak lana egiteko, aireak ikaszi zen ikustera. Ni non ezkutatu? Ohe azpian ten dituzte, baina azkenerako... GAL hor zelekurik ez eta amiaiaian sartu nintzen, armairu goen, baina GALen ondorengoak okerragoak txiki hartan 110 kiloko gizona, familia han zeizan ziren, haiek hartu eta mugaz bestaldera bilen bitartean. Haietako neska bat, armaiaia eramaten zintuzten, bazekiten non bizi nineroriko ote zen beldurrez, bizkarra armairuatzen eta, egunero ate aurrean nituen. Zer egiren kontra jarrita egon zen bisitaldi guztian. nik ez zegoen eta dena bertan utzita alde egin behar izan nuen 87an. Oraintxe urtebete atera naiz berriro egun argira, esanez bon, Pisu horietan zer egiten zenuen egun guztian? orain arteko bizimodua aski egin diat eta -Xanti: Letu, tapizak egin, baina hala ere gaizorain beste aproba bat egingo diat. ki, ezin nuen eskulanik egin, ezin inora ibili, ezin ezer egin gabe ohiai. Ñire kuartotik suOrain lasai al zaude? kaldeko mahaira joaten nintzen, han presta-Lasai...paper bat badut, halako egunetan tua edukitzen zuten bazkaria, eta gero berriz Baionako subprefekturara Joan behar dúdala ere ñire gelara, eta hantxe. Hainbeste etxeren dioena. Gutxienez badakite non nagoen, leanean modu askotako bizimodua egin dut, hendik ere ohartua nintzen ez zeukatela ñire batzuetan lana gogor, beste batzuetan gauaz beharrik, baizik eta non nenbilen eta norekin mendi gailurrera igo eta gauak dituen ordu jakin nahi zutela, komeni zaienean nirekin guztietan mendi puntan, Martikorenak kantazerbait egiteko, egoera politikoagatik edo ni tzen dituen bertso haietan dioen bezala,

1998 UDA

•HrsOLARI

1998 UDA

U

aitzindariak «inoiz irten naiz etxetik gora / oihan zokotik mendi kaskora / goizean goizik etxean sartu / nehor ez dadin nitaz ohartu».

Inoiz irten naiz etxetik gora Oihan zokotik mendi kaskora Goizean goizik etxera sartii Nehor ez dadin nitaz ohartii Egun euriak harrapatzean Sartu naiz ardi-borda batean Argi begiak Ikatzez margotuak hizkiak Gerla garaiko iheslariak.

Zure bizttza dirudi...

-Neronek egindakoak dira eta, Martikorenaren etxean egon bainintzen bolada batean. GUK taldeak ere kantatzen diai nire beste bi bertso sorta.

Erramun Martikorenak 1993n atera zuen disko batean dago kanta. «Olerkarien Oihartzuna» da diskoaren izena, eta kantarena «Borda zaharrean». Hona Xantik kantatu duen estrofa osoa:

SAS I I I G

ipuzkoa eta Nafarroako mendietatik amildutako ur gardenak elkarturik zihoazen errekaren ertzean bazen izen horrekin ezagutzen zen baserri ttiki bat. (...) Han zazpi mendiren artean udaberriko lanak egin eta belar lehorrak metatu zituztenean, ama nekatu batek munduratu zuen bere zuhaitzetik zazpigarren landarea.

Anai koxkortuak ikusi nin-

Uburu bat ere idatzia duzu..

-Xanti: Paper mordoska bat, ez dakit liburu moduan ateratzeko balio duen baino!»

M ATO R"

rX I

(Mburuko

III - ANARBE

Sei estrofa ditii guztira kantak.

pasarteak)

dutenean, jakin nahi izan zuten nundik ekarria ote ninduen. Pakea egiteko, zera esan ornen zien: Zelai buruko sasi artean aurkitu ninduela! Nere ustez ezin egokiagoa orduan eman zidaten helbide hura... (...) Egun batez ikazkin batek esan zidana goguan dut, eta ¡zango ere: Nunbait ez nintzaion bere gogoko edo zerbaitegatik esango zidan: Ken hadi hemendik, mukizu zikina! Ni oso ttikia nintzen eta bihotz ttiki hura betirako minduta utzi

1998 UDA

^

zidan! Badakit, eta banekien, muki faltarik ez gendula erabiltzen eta garbitasunetik ere urrun nenbilela; egia izan ez balitz, ez nuke halako minik hartuko...! Ondorengo urteetan ez nuen etxekua etzen inor ikusi ere nahi izaten...

Goguan dut ñola egun batez nebilen intxaur arbola baten azpin ale ttikiren bat ikusten ote nuen; eta iduritu zitzaidan norbait etxekua etzana sartu ote zen gure etxera. Ni badaezpada bertan gorde nin-

tzen. Ez dakit norbait bazen ala zer ikusi nuen; handik joaten ez nuen ikusi. Gero euria hasi zuen, guztiz ilundu ere bai baina ni han egon nintzen norbait nere bila etorri zen arte.

Neregan etzuen ezerk agintzen beldurrak eta lotsak baino gehiago...

Ametsetan ere beti nenbilen negarrez eta ezinean. Ez nuen jakiten nun nengoenik ere. Nere ametsak beti ziren beldurgarriak eta lotsagarriak; hala ere etziran nik asmatuak izaten, baizik eta egun guztiz bizi nuen zerbait; lotsa eta beldurra, loa eta negarra, nahaste aspergarri hartan iragan nuen nere haurtzaroa.

Xuberotar batentzat gauza bera dirá beldurra eta lotsa; neretzat bi baino gehiago erebadirela esango nuke...

berri biraldu nahirik. Neretzat zaila zen benetan lan hori, eta hura irakurri behar zuenak lan ederra zeukan. Ez nekien arkatza ñola hartu ere, eta haiek komeriak...! Hura ulertu behar zuena ez dakit ñola moldatuko zen. Irakurtzen zerbait gehiago banekien; ez erakutsi zidatelako, baina nik bertsoak nitun gogoko eta bazen gure etxean liburu handi bat, nik baino gehiago zekitenak hango bertsoak kantatzen zituzten eta nik buruz erdi ikasi orduko har-

VI - SOLDADUTZA ...) Norbaiti entzuna nion, (lekuasoldadutza gizonak egiteko zela. Haiek baldin baziran gizonak, nik nahiago dut sekulan gizon ez izan...! Han ikasi nituen hitz potólo hauek ere: orden, disciplina, lealtad: Ordena nolabait bete beharra neukan noski, ez haiek agindu bezela baina; diziplina baneukan nik lehendik ere makixei ikasia eta nere erara moldatua; leialtasuna, haiek baino goxoagoa neukan nik, baina ez han erakusten ziguten trapu aspergarri harentzat. Hura han geldituko baitzen nahi bazuten leialak izan; neregan etzuen gorrotoa besterik sorrerazi...

Han hasi nintzen lehenengo aldiz zerbait ¡datzi nahirik; etxekoei eta lagunei zerbait

1998 UDA

^

tzen nuen liburua eta nolabait handik bertsoak osatu. Halan ohartu nintzen ñola irakur zeikien; hura izan zen nere ikas liburu bakarra...

X - IPARRALDEAN

S

ei hilabeteren buruan ikusi nuen alaba ttikia, nere sentipenetan xixtateko zorrotzenak eman zizkidana. Nere egoera gogorra bazen, etxekoak etziran hobeki bizi; ama ikus-

aitzindariak

tera Madrileraino joan behar, hainbeste ordu trenetan une labur batez amarekin egoteko; baina ez amak eta ez nik ezin genien ezertan lagundu. Egirik zorrotzenak ni baino lehenagokoak esan eta idatzi zituzten; haietako bat datorkit gogora: Maitatzea zer den ez dakienak, ez daki zer den sufritzea!

Mugaz alde honetatik aterpea eman zidaten; banuen nun lo egin, zer janik eta zenbait lagun inguruan; baina ez ustĂŠ izan etxondoan zer janik gabe lurrean lo eginez nenbilenean baino hobeki sentitzen nintzanik...! Sendia, etxea eta bere ingurua begi bistatik galdu nituenetik nere barrua sutegi bat zen. Esku artetik galdutakoan ohartzen gara zenbat maite genitun; berriz eskuratu ezin ditugunean, orduan zaila da gure burua engainatzea...

Esku hutsei begira ez dut zer-

tan alaiturik aurkitu izan, jakinik nik gehien maite nituenak ni bezain gaizki eta ilun ibiliko zirela nunbaiten...

Denek nebilzkin goguan itzulika, batez ere alaba ttikia...

Ikusten nitun haur guztiei begira gelditzen nintzen, eta negarrez entzuten banitun zirrada gogorrak astintzen zidan barrua; iduritzen zitzaidan ni nintzela haurraren negar eragile, pentsatuaz gurea dagon lekuan negarrez balego ere, nik ezingo nuela goxatu...

Era hortaraino odola ozpintzen denean zaila da sendagaihk aurkitzen; ordura arte nere buruaz gehiegi arduratu gabe ahaleginetan neraman nere burruka, eta gero ez nekien Ăąola engainatu nere burua. Banekien ez nintzela hemengoa; nenien haizeak ekarritako orbela bezain hutsa nintzela, bizirik gabeko zerbait bezala; eta edo-

1998 UDA U ]

zein egunetan berriz haizeak eraman ahal ninduela nunbaitera, baina ez jakin Ăąora. Nekien bakarra zen nere etxera ez ninduela eramango; hori haizeari ere barkatu ezĂ­nezkoa izan zitekeen... Nunbait hemen ibili beharko nuen alde batetik bestera; leku arrotzetik ezezagunera, inungoa ez den norbait edo zerbait bezala, eta nenbilen lekuan ezingo nintzen bizi.

XII - GAL-EN GARAIA iltzaileak zebiltzan indarrean eta berri txarrak zetozen edozein egunetan; etzegon gehiago lasai bizitzerik. Lagun maiteenak erortzen ziran edozein bide bazterretan. Nenbilen lekutik oroitzapen txarrak besterik ez nituen ekartzen.

Etzuen etxetik irteteko gogorik ematen. Hildako anaien azken

H

agurra egitera elkartzen ginen, baina gero etxera itzuli behar!

Argi ibili beharra zegoen bideetan. Etzekien inork ñor izan zeiken hurrengoa bazterren baten odol husten utziko zutena...

Ilunabar batez, lañaren ondotik bilkura izan gendun lantokian. Hori déla eta ordubete beranduago nindoan etxe aldera. Hiltzaileak nunbait bidean zai egonak ¡zango ziran, baina ni agertzen ez nintzala ikusita, baserri zaharrera joanak; han ere nere kotxerik ez eta traktore bidean sartuta beren ustez gordeta zeuden; etxetik ehun metrotara utzi nuen kotxea beti bezala, irten eta zutitzean pixka bat aurrexiago hosto artean zerbait dirdiratsu iduritu zitzaidan. Berak ere konturatu ziran ikusiak nitula eta larritu egin ziran. Joateko bidé bakarra zeukaten, beraz ni nengoen lekutik pasa behar; nunbait bururatu zitzaien: eta hori armatua balego? Hiltzaileak ziran baina beren bizia asko maite zuten haiek; ahal zuten abiada guztiarekin atera ziran sastrapa artetik; ni hurbil neukan horma zahar baten besteko aldera pasa nintzan. Bi metrotara ikusi nitun haien muturrak baina denbora gutxian. Bidé harritsu hartan gora kurpilak sua ateratzen zutela, tximistaren pare izkutatu ziran bistatik. Bi gizonezko beltzaran ziran; bat azkarra bestea ttikiagoa; biak bigotearekin. Haiek

beldurti batzuk ziralako, oraindik bizirik irauten dut...! Nere etxean sartu nintzen eta gertatua aztertzen hasi. Hiru egun lehenago hila zuten nere lehengusu Perú; elkarrekin harreman estuak genituen guk; lista berean egon gindezken gu biak. Hiltzaile berak izan zeitezken nere bila etorri zirenak...! Horrelako mila gauza nebilzkin buruan itzulika...!

Gau osoa holán Joan zitzaidan.

Goizean ez nintzen etxetik atera, eta laister etorri zitzaizkidan lantokitik zer gertatu ote zitzaidan ikustera.

XX - IKASGAI BAT GEHIAGO ik gehienetan badut norbait inguruan, egunez ez bada arratsean baina zer; halako zerbait bizi izan ez duenak ez dit ulertuko ere nik diodana...! Nere ingurua beti da hutsa; ñola ez dudan ezer nererik, neri berdin zait etxean zenbat jende biltzen garen, eta ez dit axola etxe bakoitzeko ohitura ezberdinak...!

Badakit badirela ahalegintzen direnak ni bakarrik sentitu ez nadin baina norberak indarrik ez badu ezer gutxi balio liezaioke besteen ahaleginak; bakoitzak badu bere bizia, eta bere ingurua, eta bere lagunak ere eta nik ez dut ezer; etxe batetik bestera naramate han gordetze-

N

Hiltzaileak nonbait bidean zai egonak izango ziren, baina ni agertzen ez nintzela ikusita, baserri zaharrera joanak; han ere ñire kotxerik ez eta traktore bidean sartuta beren ustez gordeta zeuden.

1998 UDA EJJ

ko, eta gero handik beste batetara, baina beti gorde beharreko tresna bat bezala. Nere nortasunak ez dit batere balio: Ñor naizen ez dit inork galdetzen eta zer naizen denek dakite. Uzten nauten lekuan han egon behar norbaitek nahi duen arte. Lehen urteetan nik aukeratzen nuen noren etxera, han zenbat denbora, handik ñora eta abar; orain aukerak gutxitzen doaz eta egiten dituzten sarraskiak ez dakarte ondoren onik...!

Era batera eta bestera urteak badoaz, eta ia ez dakit nungoa naizenik ere; lehen urteetan indar handiz esaten nuen ni ez nintzela hemengoa, nahiz eta hemen ibili beharko nuen nolabait...! Ni ez nintzela hemen bizi; utzitako txokoan neukala nik nere bizia eta gogoa; orain hori esateko ez dut indarrik aski. Badakit hemen arrotza naizela, eta arrotz izaten jarraitu beharko dúdala; baina lehengo lekura itzuliko banintz, ez ote nintzake han ere arrotz sentituko? Nabilen lekuan ere maite naute, baina ez du inork nere beharrik...!»

aitzindariak

p rxi GOIKOLEA GIZON ONA, GIZON ZUZENA ^H^B atxi zen taldeko diplomatikoa, paper artean murgildutako gizona, gauzak antolatii behar zirenean aurpegia ematen zuena, saioetan aurkezle eta gaijartzaile lana egiten zuena. Leintz bailaran bertsolaritza birsortzea lortu zuen abentura

1998 UDA | 2

tniresgarri hura artxibaturik dauka bere etxean: argazkiak, artíkuluak, eta ehundaka orri bertsoz beterik, garai hartan gaztetxo haiek hainbat saiotan kantatu zituzten bertsoen transkripzioa, Patxik berak, ordenadorea manejatzen ikasi ondoren, pazientzia handiz burutu dueña. «Hemen badago liburu bat idazteko adina material», esan zidan, agian bere barman daukan amets bat aitortuz.

65 urte ditu eta jubilatua dago. Arrasaten jaioa, urte batzuetan Aretxabaletako Goroeta auzoan bizi ondoren Arrasatera itzuli zen berriro, eta Eskola Profesionalean ofizial eta maestría ikasi ondoren, kooperatiban hasi zen lanean.

Amonarengandik jaso zuen bertsozaleta-

1998 UDA EE

suna, oporretan harén baserrira joaten zirenean; asko zekizkien, eta ederki kantatzen omen zuen.

Kooperatibako langileak izanik, nola burura zitzaizuen umeei bertsoak erakusten hastea?

Larunbat goizetan gazteek jai izaten zuten, eta orduan, Eskoriatzako Almen ikastolako gurasoek gazteentzat aktibitate batzuk sortn zituzten, batzuek sukaldaritza, besteak mendira, beste batzuek buztinarekin esku-lanak, eta guk pentsatu genuen, «zergatik ez dugu bertsolaritza egiten hemen»?

Baina pedagogiaz ezer jakin gabe...

Nik usté orduan ikasi genuela geuk ere nola ibili gazteekin, eurak erakutsi ziguten geuri, ni gustura ibiltzen nintzen, eta eurak ere gustura ibiltzen zirela gurekin uste dut. Xanti Iparragirre bera oso pedagogo ona zen, inoiz eskola zapaldu gabeko gizona izan arren.

Txapela kentzeko modukoa da Xantirena.

Bertso eskolarik ez zen artean, bertsolaritza ren oinarria sena eta etorria zirela pentsatzen zen, nola bururatu zitzaizuen bertsolaritza ira kats zitekeela?

Geuk ere bertsolariak berezkoa behar zuela usté genuen garai hartan. Hemengo bertsozaleenak Apotzagako zortzi/hamar gizon horiek ziren, guk ezagutzen genituen, orduan lehenengo bilerak eurekin egin genituen, han geunden ni, Xanti Iparragirre, eta Juanito Akixu ere oso atizionatua zen, bertsolaria baino gehiago bertsozale porrokatua. Bilera bat egin genuen denok ikastaroa hasi baino lehen, eta han hitz egin genuen bertsozaletasuna nola sor zitekeen bailara honetan. Ez genuen burdina bakarrik jan behar, bertsozaletasuna sortu nahi genuen. Pare bat hilabetez bilerak egin genituen, baina Apotzagako gehienak baserritarrak ziren, eta udaberritik uda bitartean belarrak zirela, ez dakit zer zela, pulamentu gutxi samar ikusten zen. Gu, geure aldetik, bertso arauak-eta piska bat aztertzen hasi ginen, errimak, neurria...

Kasualitatez orduantxe etorri zen Abel Muniategi Arrasatera, eta kooperatibetan hasi zen lanean. Hura orduko ezagutzen nuen nik, plazetan ibiltzen zen bertsolaria zelako,

1998 UDA 2 ]

Bizkaiko Txapelketan parte hartua zuen, eta harengana joan nintzen egun batean. Asmoa agertu nion eta oso ondo hartu zuen. Bera ere etorriko zela. Bizpahiru aldiz etorri zen.

Eta lehendabiziko larunbata iritsi zen...

Bai, propaganda txiki bat egin genuen eta 125 ikasle apuntatu ziren. Lehenengo doinuak erakusten hasi ginen, orduan genekizkienak. Nik baneuzkan apunte batzuk, eta Txirritaren libuaia, gaztea nintzela batek utzi zidana; liburu horretan zetozen bertso asko amonak kantatuak ziren, eta ni pozten nintzen amonak kantatuak han aurkitzen nituenean. Horiekin hasi ginen lenenengo. Larunbatero, bi urte eta erdi edo eman genituen Almenen.

Ume asko bildu zen. Han egongo zen nanastea, ezta?

riak, egiten zutela bat-batean, motibazio handía zeukatela. Hamar minutu ematen genizkien bertso bat osatzeko gai bat emanda, eta gero ea zer egin duzun, hura kantatzen zuten patxadaz. Mikrofono bezala eskoba baten muturra jartzen genien, ohitu zitezen. Saio baten planta denak egiten genituen.

Gero herriz herri joateko prestatzen hasi ginen. Artean ez zeuden prestatuak, baina hori Almenen hasi genuen gauza bat izan zen. Haientzat bertsoak idazten genituen guk, haiek buruz ikasi eta herrietan kantatzen zituzten bat-batekoak balira bezala. Guk gaia jarrita ederki egiten zuten antzerkia beraiek. Herri askotara joan ginen, Berriatua, Errenteria, Mendexa, izugarrizko efektua egiten zuen jendearengan umeak bertsotan ikusteak.

Pazientzia handia beharko zenuten...

Bai, handia, baina dena jolasean egiten genuen, behin ere ez behartuta, gogor jarrita.

Noizean behin bai, bertso txarrak botatzen zituztenean, baina bestela... denon artean ikasi genuen, Propaganda txiki bat egin eta 125 ikasle denok denongandik, gazteek apuntatu ziren. Lehenengo doinuak erakusten eta nagusiek.

Beño, hasi ginen eta konturatu ginen batzuek doinuak askoz ere azkarrago jasotzen zituztela, eta orduan esan genuen, «zergatik

hasi ginen, orduan genizkienak. Nik baneuzkan apunte batzuk, eta Txirritaren liburua, gaztea nintzela batek utzi zidana. ez dugu hemen aproba bat egiten, ez bertsozaleak bakarrik, baizik eta bertsolariak ateratzeko»? Zerbait egin zitekeela iruditzen zitzaigun. Zer egin genuen orduan? Hartu genituen gehien destakatzen ziren umeetatik zortzi edo hamar, eta horiekin aparte hasi ginen lanean, ostiral iluntzetan. Lehenengo Xantiren baserrira joaten hasi ginen, eta handik Apotzagako elkartera pasatu ginen. Elkarte horretan frontoi txikitxo bat daukate, oso polita, eta lehenbizi han pelotan egiten genuen, gazteak erakartzeko oso egokia baitzen, eta gero sagardo piska bat atera eta... hórrela.

Geuk eramaten genituen autoan gora, afalondoan, zazpietan edo, eta bederatziak edo hamarrak arte egoten ginen. Laugarren urtean puntúa jartzen hasi ginen, lau oinak ematen, eta orduan ikusi genuen bazetozela bertsola-

1998 UDA ES

Zuk antzeman al zenion bakoitzari nolakoa zetorren?

Bai, lehenengotik, gainera.

Aitor Sarasua umoretsua zen, FelLx Iñurrategi ere bai, txispa zuten, berezko etorria. Jon nahiko serioa zen, isila, hitz gutxi, eta esaten zuena ondo gordetzen zuen, baina gogoan hartzen zuen dena, den-dena. Ondo kantatutakoa ondo gordetzen zuen, baina guk gaizki kantatutakoa ere hark gaizki ikasten zuen, hori ere konturatu ginen. Kontuz ibili behar izan genuen gaizki ez erakusteko, beti nagi samarra izan den airen. Jon baino serioagoa oraindik ere anaia zen, Iñaki. Izarzelaiak polito egiten zuen bertsotan, Danel ñire semeak ere bai, baina karakterra ez zeukan jende aurrean kantatzeko oso egokia.

Eskutitzak ere bertsotan egiten ornen zenituzten...

Bai, oporretan udalekuetara joaten zirenean handik idazten zizkiguten, azken aldian ez

aitzindariak

hainbeste, baina gazteagoak zirenean bai.

Izugarri gntun politak daude bertsotan, euren gauzak kontatzen zizkiguten. Liburu handi bat egiteko beste material badaukat.

I D EI A

ESPORTATZEN

Zuen aurkikuntza pedagogikoa esportatu egin zenuten beste ikastoletara...

Guk ikusi genuenean bertsolariak bazetozela, eta hori Almenen erraz egin genuela, pentsa-

1998 UDA | 2

tu genuen, guk hau egin badugu, zergatik ez beste herri batzuetako ikastoletara pasa? Abel Muniategirekin Ikastolen Federaziora joan ginen. Egin genuen bilera, planteatu genuen, eta federaziokoak, ez dakit sorpresa hartu zutelako edo, denak isilik geratu ziren, ez ziguten aurrerabiderik ematen. Etorri ginen etxera, eta nik bidean Abeli esan nion, jo, morala hankazpian daukat, ez digute kasurik egin, ez digute ezer entzun, hori izan da gauza hotza egin duguna, eta Abelek beno, hori

lehenengo kolpea izan dok, hori eurak ere landu behar dute...

Handik hilabetera beraiek deitu ziguten, ea joango al ginen, eta orduko Laxaro Azkune, Joanito Dorronsoro eta han ziren.

Nonbait bilatu zituzten bertsozaleak, Xabier Amuriza kartzelatik irten berria, taldetxo bat zegoen, eta orduan bai, gogoarekin zeuden, bultzada emateko gogoarekin, bilerak egin behar zirela, oinarriak jarri, eta gainera gaztetxoentzako txapelketa bat antolatzeko asmoa agertu zuten, txikienetatik 12 urte arte, eta gero 12tik 18ra bitartean. Orduan hasi ziren eskolarteko txapelketak.

Beharrezkoak al ziren eskolarteko txapelketak?

Ba bai. Bertsolari gazteek motibazio bat behar zuten. Almenen ez zegoen motibaziorik.

Motibazio bakarra zuten herriz herri ibiltzen ginela buruz ikasitako bertsoak kantatzen.

Hurrengo urtean izan zen lehenengo txapelketa, eta jakina, gu prestatuta geunden, umeak esperientziarekin zeuden, gainera Amurizaren apunteak hartuak genituen orduko,

rri genituen. Izugarrizko «boom» izan zen, egunkarietan etorri zen, gu Amurizaren eskolakoak ginela eta horrelakoak esan zituzten.

Geroztik jarraitu al duzu lanean?

Bai, oraintxe lau edo edo bost urte arte jarraitu dut.

Zuen ikasleen artean, lehen belaunaldi hau izan al da onena?

Bai, guk ekipo bat egin genuen. Alde batetik kasualitatea izan zen, baina bestetik oso batuta zeuden denak, lagunak ziren, elkarrekin ibiltzen ziren.

Eta jarraitzen al dituzu azken belaunaldiaren pausoak, neska talde horrenak?

Ezin jarraitu denei. Horiekin ere beste ekipotxo bat egin genuen, baina unibertsitatera Joan zirenean utzi egin zioten. Saioa Arondo orain atzerrian da, baina horrek piska bat jarraitzen du etortzen denean. Hauetatik batzuk plazan kantatzera iritsi ziren, batez ere Amaia Agiriano eta Agurtzane Iñurrategi, Saioa bera ere bai, eta Ainoa Agirrezaldegi.

Hau Eskolarteko mailan Euskal Herriko Txapelduna izan da bi aldiz, eta badakit bere kasa izugarri ari déla lantzen.

Maila ona du, eta nik usté hurrengo urtean agertuko duela, izango duzue bere berri. Baina hori gertatzen da, bat Zaragozan dago, bestea Donostian, bestea Bilbon, eta guk ezin ezer egin.

Zer sentitzen duzu Jon Sarasua telebistan ikusten duzunean?

errima hiztegi bat erakutsi genien haurrei, eta bi hilabetetan izugarrizko aurrerapena egin zuten. Astean bi aldiz elkartzen hasi ginen.

Donostiara joan ginen. Lehenengo bertso idatzien proba zen, eta sari guztiak ekarri genituen. Beño, bigarrena zumaiar bat izan zen, ordurako Joanito Dorronsoro hasita zegoen eta han ere zerbait lantzen. Gero batbateko proba egin zen, eta gureak oso ondo egon ziren, isilik ez egoteko adina bazekiten eta. Sari guztiak lehenengo urtean geuk eka-

1998 UDA EQ

Beño, ba hegan egin duela, zerbaitetarako izan déla guk egin genuen lana.

Niretzat denak seme-alabak bezala dirá, eta lagunak, konfiantza izugarria geneukan, harreman estu-estua.

Sarasuak 91ko Gipuzkoako Txapeiketan egin zuena ikusita, zer sentltu zenuen?

Orduan aurrean eduki banu makilarekin emango nion. Baina bestaldera, gero konturatu nintzen bere gauza bat izan zela, eta denok ez garela igoalak. Nik banekien Jonen iritzia Txapelketei buruz, baina ez horrelakorik egingo zuenik.»

aitzindariak

JOANITO AKIXU SALTSA BIXITU ZUEN PERREXILA ^ ^ ^ ^^^^ O urte dita, bera izan da taldeko bixigarria, gizon nmoretsua, sintzeroa, apur bat probokatzailea. Aretxabaletan jaioa, bertan bizi izan zen ezkondutako lehen sei urteetan. San Juan egun batez,

1998 UDA SU

kooperatibatik etxeratu zenean, sukaldea maletaz josia aurkitu zuen; emazteak. baserrira joan nabi zuen oporretara, -eta gaur arte-. Oraindik ere oporretan datide itxura batean. Aurki jubilatu nabi du: orduan izango ditu benetako oporrak.

Joanito da historia bonetako protagonistei buruzko iritzirik garbienak esaten dituena, pentsatzen dueĂąa tapa boteaz. Probokatzaile zaharraren oihartzunak dauzka oraindik ere bere jardunak. Ă&#x2018;ola ezagutu zenituen Patxi eta Xanti?

Patxi eta Xanti bezinoak ziren garai hartan, haien artean zegoen harremana, eta ni, segu-

1998 UDA

^ ]

aitzindariak ai asko Almenen kontseilu errektorean egongo nintzen, ez naiz gogoratzen, baina uste dut eurak hurbilduko zirela niregana ea halako ekintzaren bat egin zitekeen. Hortik hasi ginen.

Ondo konektatu al zenuten elkarrekin?

en.

Mutil zintzoa ¡zango zen...

Zer zen ere, orain ere ez zaio samur antzemango, baina orduan ere ez zen erraza antzematen nolakoa zen. Apotzagan afari bat egiten ari ginela, nik berriz ere tentatu nuen gai horrekin, eta, ez naiz bertsoarekin gogoratzen, bertsoak gogoan hartzeko oso txarra izan naiz eta, baina bota zigun bat, zakila odolostearen moduan erabiliz eta abar, «bale, horretan ere bazekiala» esateko moduan.

Bai. Gu gineruhiru oso ezberdinak. Xanti bertsolaria zen, nahiz eta ahots txarrekoa izan, baina bertsolari sakona, zeukan kulturarako txapela kentzekoa. Patxi organizatua zen, dena ondo lotuta ikustea gustatzen zitzaiona, ordenatua, gauzak artxibatzen ari zen beti. Izan ere, hark lana «kalidadean» egiÑola gogoratzen dituzu hasierako une haiek? ten zuen, kooperatiban, eta han gauza bakoiHutsetik hasi ginen, ez zegoen gaur eguneko tzaren informea egin behar zen, gorde, agian pedagogiarik, ezta materialik ere, apurkalaneko ohitura horregatik izan du, gauzak arapurka hasi nonbaitetik, eta aldiko piskanatxibatzeko joera. Hura zen sekretarioa. Nik ka-piskanaka forma hartzen joan zen gauza. paper bat ez nuen sekula hartuko. Xanti ere Ehun eta piko ikasle biltzen ziren hiru gelaez zen paperzalea. Xantirena txapela kentzetan, adin diferentetakoak, eta normalean hiko modukoa da, arbelera irtengo zen, sekula rurok sartzen ginen klase bakoitzean, ordu idatzi gabea, eta han bertsoak idazten zituen, nahiko ondo, «S» eta «Z» guk baino Hiruok oso desberdinak ginen. Xanti bertsolaria hobeto bereizten zituen. zen, nahiz eta ahots txarrekoa izan. Patxi «H»ak ez zituen mendera- organizatiAU zen, dena ondo lotuu ikustea tzen, hitzen loturak ere ez, gustatzen zizaiona, eta ni nintzen apur bat baina dena barkatzen zizuena. tzaion Xantiri. Niri ez. Nik txispa jartzen gaizki idatzi eta denak atzetik barrezka hasten ziren. «Zeini egiten diodesberdinetan ziren eta. zue barre?», eta haiek «HASI» «H»kin hasten Gero umeak hartu eta leku askotara jozela, «HEZI» «Z»rekin zela, beti hórrela. A bai?, aten ginen bertso saio prestatuak egitera. mekauen dios, kurtso hatera apuntatu ninOso garrantzitsua zen jakitea non eta zer eratzen, 300 ordu egin nituen eta jarri nintzen tako jaialdia zegoen, eta ordua. Horiek jakitxukun idazteko moduan. Ni nintzen apur nez gero, uneari erantzuteko bertsoak prestabat txispa jartzen nuena. Gazteena neu nintzen genizkien. Gehienak Xantik sortzen zitzen, eta mutikoen mailara jaitsi egin behar tuen. Ez da harrokeriagatik, baina leku askoda. Hortik aparte kritikarik gogorrenak ere tan entzuleek nahiko zalantza izaten zuten, neuk egiten nizkien, askotan min ere ematen eta «honeik bat-batekoak ala gertatutakoak nien, baina, beno, apropos egiten nuen... dittuk?» galdetzen zuten. Ni sarri lotsaz egon naiz. Zu bertsozale bazara baina teknikarik eta ez baduzu, nórmala da zalantza sortzea.

Zer noiako kritikak, adibidez?

Gaurko entzuleek ere ez dut uste gehienak Ez zait sekula ahaztuko Jonen ateraldia. Nik gauza izango direnik bereizteko zein den beti txispa jarri nahi nuen, gai berdeak eta bertso ona eta zein txarra. Orduan ere, berhorrelakoak, eta emakumeak ez baina beste tsozale onak antzemango zuen hura antzerdenak jartzen ziren, Aitor, Danel, oso samu kia zela, eta txarrak ez. sartzen ziren gai horretan. Jonen ahotik heGero eskurtsioak egiten genituen, aumezortzi urte bete eta aurrera zihoala ere tobusa hartu eta egun osorako, Aiako Laurartean bertso berde bat entzun gabe nengo-

1998 UDA EJiJ

gainera adibidez, edo Donostiara txapelketaren bat ikustera, Uztapide bisitatzera, Mattin bisitatzera, hara eta hona.

Hain antzerkilari onak al ziren ume haiek?

Bai. Koreografia, hau da, kantatzeko planta, itxurak eta horiek, Patxik prestatzen zituen asko. Sarri gertatzen zen, klaro, ikasitako bertsoekin puntu bat edo bestea ahaztea, eta baten batek bigarren edo hirugarren puntúa ahaztu eta plost, geratzea. Jonek eta, etorria zeukatenek, antzeko punturen batekin jarraitzen zuten, baina besteek ez, orduan, halako estuasunak izaten zirenean, jendeak txalorik gehien harixi jotzen zion. Jendeak ulertu egiten zuen ume haien esfuertzoa. Hor bazen bat, Gabilondo bi anaietako bat, oso ona zetorrena, baina ezin zuen bertso txarrik bota, beti ona bota behar. Hori askori gertatu zaio.

Aurrera irteteko garbi dago etorria behar duzula, berezkoa; teknikoki bertsolaritza ikastea

ez da zaila, baina etorririk ez baduzu asko sufritu beharko duzu.

Antzematen al zenioten bakoitzari nolakoa zetorren?

Bai, eta ñor Joan zitekeen aurrera eta ñor ez ere bai bagenekien. Adibidez, Arantzazu Loidik ere bertso txarrik ezin zuen bota, Sarasua anai zaharra ere ona zen, baina ezin bertso txarrik bota, eta horiekin saioa jarraian egiterik ez dago, horiei egin behar zaie besteek hiru bertso bota bitartean eurak bat bota dezatela , denbora eman behar zaie. Horrek balio du mahai baten inguruan kantatzeko, baina ez plaza batean.

Bazen gure taldean aurrera joateko moduko emakume bat, Agirre zuen abizena, oso ona zetorren, baina jendaurrean ez zuen balio. Jonek, garbi ikusten zen, balio zuen.

Beste bat, oso alegrea, mahai baterako asko balio zuena, Aitor Sarasua zen. Jon nagia zen, ez zen iniziatiba hartzekoa, baina kapaz zela ikusten genuen, ona zetorrela, orain, zenbateraino ona? Hori ezin genuen jakin. Eskolarteko Lehen Txapelketa jokatu arte ez genuen jakin. Han Euzkitzerekin batera kantatu zuen, eta orduan izan genuen zeinekin konparatu, eta ikusi genuen oso ona zetorrela. Jonek edozertarako gaitasuna zuen, solfeoa ere bazekien, gitarra jotzen zuen, etxean pianoa zeukaten, nagi samarra zela, besterik ez.

Eta Félix Iñurrategi zer modukoa zen?

'»"-''•

1998 UDA [J]

Teknika txarra ez, baina etorri gutxikoa. Beste batzuek hiru buelta ematen zituztenean, berak bat nahikoa zuen. Baina bat hori ganorazkoa botako zuen. Bere arreba Agurtzane ere berdin-berdina

aitzindariak zen. Ikusten zen plazarako sekula ez zuela balioko. Orain, bertso batzuk idazteko, lagun artean jarduteko, batere problemarik ez. Taide mailan, lagun bezala ibiltzeko, Félix oso majoa zen. Baina garbi ikusten zen, Jon kenduta, beno, baita Aitor ere, osasun apur bat eduki balu polita izan zitekeela, baina beste guztiak bigarren mailakoak ziren.

Agian horregatik utzi dute gehienek bertsola ritza...

Bai, etorri faltagatik, ez afiziorik ez daukatelako. Berezkoa falta. Teknikoki horiek eginak daude, baina hortik aparte erraztasun handia behar da. Jon bera ere, Lizaso eta hauetako baten ondoan jarriz gero gai xelebre bati buruz, hamar bertso botatzeko gai ez da, hark bi edo hini bertso eta bale, ez dauka Lizasoren etorri handi hori, him bertso polit botako ditu eta gero berriro lehengo gauzak errepikatzen hasiko da. Jon oso teknikoa da, eta gero kabroi bat. Irtenbiderik ez du uzten.

Zortzi bertsoko saioan hura berriro hasierako bi edo hiru ideia haiek errepikatzen hasiko da.

Xantlk alde egin zuenean lana Patxiren eta zure eskuetan geldituko zen...

Orduko neska-mutikoak eurak ere bastante nagusituta zeuden, eta Patxiren hutsunearen pisua denon anean hartu genuen. Xantik alde egin eta lau bat hilabetetara Mattin bisitatu genuen Iparraldean, han zitatu ginen Xan-

hartu nuen, baina aurrez ere Jon ari zen esaten Txapelketa jolas bat zela, eta ez jende aurreko esamina bat, eta ez zitzaiola zuena baino garrantzi handiagorik eman behar. Nik usté arrazoi duela, hori hórrela hartuz gero, hartzeko kapazitatea badaukazu behintzat, bertsolari guztiek lasaiago kantatuko luketela, baina horretarako zeuk mentalitate hori eduki behar duzu. Jon kuadratua da. Esan nion gero kalean ikusi nuenean, »zer, edozer gauze?», eta berak «bale, bale, Juanito». Baina Jonez hori eta gehiago espero nuen.

Jon eginda dago profesore bati, azterketaren bat suspenditu zion nonbait, gaizki ikusia zeukalako edo, eta hartu pintura pote bat eta auto gainera bota, hecho un cristo utziz automobila. Jon kuadratua da. Horien aitak kristoren ardura eduki izan du beti Jonekin. Etxeko semerik bihurriena zen. Beste denak domatzen zituen, bere erara jartzen zituen, baina Jon ezin. Eta horien aita oso exijentea da, oso zuzena. Guri beti galdezka ari zitzaigun, «Jon zer moduz?», beti Jon zer moduz, eta ez bertsolari bezala zer moduz zihoan jakiteko, baizik eta etxean hain bihurria izanik gurekin ere bihurrikeriaren batzuk egingo zituela pentsatuz. Txiki-txikitatik bere idea fijoak eduki ditu. Bitxo bat izan da, majoa bestela, normalean oso agradablea.

Jonek txapela ekarri balu ez al zen ¡zango zuen lañaren errekonozimendua?

Ez, ezta gutxiagorik ere, gainera Jonek guregatik ez dauka ezer egin beharrik. Xantirengatik igoal Bai, etorrifaltagatik utzi dute bertsolaritza. bastante gauza egingo lituzTeknikoki eginak daude, baina berezkoa falta, ke. Gero Jonek beste gauza fon bera ere, Lizaso eta hauetako baten ondoan bat dauka, eta hori haien artean gehienek zuten: dirua jarriz gero, gai xelebre bati buruz ez dauka irabazteari ez zioten inporLizasok duen etorri handi hori. tantziarik ematen. Gure adinean, zeure bizimodua aseguratzeko modua badaukazu, gero, aparte tirekin, eta agertu zen guregana. Denek zekieduki dezakezu hoby bat, baina lehenengo ten maisua zein zen eta zein zor zeukaten norberarena aseguratu. Hauek ez. Batez ere harekin. Gazteak orduko nahiko dexenteak Joni eta Izarzelaiari, dimak ez die ezer esaziren eurak ere horren kargu hartzeko. ten,norabaitera Joan eta kafe bat eskatuko dute, ez koparik ez beste ezer, eta kafea ere 91ko Gipuzkoako Txapelketa ikusi al zenukonpromisoagatik. Orain Jonek andregaia en? badauka, eta hark igoal dominatuko du bere Bai, telebistan ikusi nuen. Neuk pena handia

1998 UDA [ 2

erara..., orain dominatu beharko du, bestela... Horien rankinean ez dut usté dirua oso goian egongo denik, hamargarren postuan edo. Hori zen haiengandik guregana zegoen diferentzia handi bat. Izarzelaia ere kaso aparte bat da. Etxe bat erosi du orain Aretxabaletako auzo batean, bigarren eskukoa, eta ñire auzoko bat obratan ibili zen etxe horretan. Esan nion, «zer,, dena konpondu behar al duzue?», eta besteak «keba, sukaldea eta komuna»., Hark esaten du non jan eta non egin edukiz gero nahikoa déla! Horretan terriblea da.

Zer iruditzen zaizu Apotzagako bertsolari taldea?

Oso bertsokera diferenteak ziren. Haurrei txanpa emateko toki ona zen Apotzaga, eta aprobetxatu egin genuen, umeek fama apur bat edo hartzeko, baina klaro, eurei, Apotzagakoei, kostatu egiten zitzaien txapelketarako prestatzea, urte guztian jardun barik, eta txapelketan ez zuten zer eginik izaten. Azkenerako gazteek erraz irabazten zuten, eta nik usté Apotzagako bertsolariak hori jasan ezinez zeudela; azkenerako Jon Sarasuak berak ere ez zuen parte hartzen, horren jakinaren gainean.

tsatzen.

Zeloak edukiko zituzten...

Hizkera aldetik ere Apotzagako bertsolariek nahasketa izugarria daukate...

Bai, eta hor azkenean hoztasun bat egon zen, eztabaidak eduki genituen, Patxik batez ere. Gu Patxiren atzean gordetzen ginen, eta azkenean bukatzea iritsi zen. Nik usté gaur egunean konturatu direla eurak, zeren edadeak gauzak bere lekuan janzen ditu. Urte batzuetan hori galduta egon da motibo horregatik, ez gizon txarrak direlako eta ez beste ezergatik. Nik usté gaur egun zerbait antolatuz gero ez luketela pega handirik jarriko.

Gu harro ote genbiltzan edo hasi ziren pen-

Beño, hemengo hizkera bizkaiera da. Apotzagan bat badago, Beitia, «Txarrualde», bertako euskeraz egiten dueña bertsotan, baina beste guztiek nahiko nahastuta egiten dute.

Bizkaiko euskera klaroa Beitiak eduki izan du beti, horrek gaur 16 edo 18 urte baleuzka, bertsolari ona ateratzeko modua izango luke, material ona dauka, samurra, ahotsa ere potentea. San Migel anaietako bi ere, Jabier eta Anjel, gaur egun dauden aukerekin lehengo maila inguaian ibiliko lirateke.»

1998 UDA E 2

sarasuatarren gurasoak bertsolarien habia

Aretxabaleta erdian v v v v

1998 UDA [Jj]

V

* * 1998 UDA Q3

1998 UDA [ 0

oxe Mari Sarasua 1962an iritsi zen Aretxabaletara. Donostian egiten zuen lan, eta enpresa berri bat sortzeko hara joatea eskatu zioten, produkzio arduraduna baitzen bera. 64an Mertxe Maritxalar-ekin ezkondu eta bertan jarri ziren bizitzen, oriotarrak biak. Bertan jaio diren sei semeek bertako egin dituzte dagoeneko: Iñaki, Jon, Aitor, Xabier, Josu eta Oier dirá seiak.

Gaur egun bi txikienak gelditzen dirá etxean, eta Aitorrek aiton-amona egin ditu, bi aldiz gainera. Bertsotan hiru zaharrenak ibili dirá batez ere, aitak Jon dantzari egin nahi izan zuen arren, eta han joaten ziren semeen saioetara Seat 600 batean, gurasoak bost umerekin. Egonge-

1998 UDA E 2

lian bi gitarra daude normaren kontra, eta Ihalako giro lasaia sumatzen da etxean, aiLiarte onean bizi den familia baten ezauIgarria. Joxe Mariren iritziak Mertxek zeIhazten ditu askotan, bien hitza proportzio Iberean entzuten da. Oso etxe demokratiIkoa.

Etxean izan al duzue bertso giro berezirik?

I-Joxe Mari: Ez, gure etxean abeslariak 'izan gara, Oriora automobilean joaten ginenean denok kantatzen joaten ginen, eta hitz egiten.

-Mertxe: Ñire aita bai, Basarrik irratian bertsoak ematen zituen astero, eta hori etxe hartan sakratua izaten zen, baina nenien, Aretxabaletako gure etxean ez da giro berezirik egon. Musikarako bai, gitarra seme guztiek jotzen dute.

Aftak ere bai?

-Mertxe: Aitak ez, aitak izan du inbidia,

Zatoz CLIO berria ezagutzera Meca Arrásate 943 795 999 Meca Bergara 943 764 068

RENAULT

esku soinuarena, pianoarena, berak ez ikasiarena, eta orduan esan zuen «umeek behintzat ikas dezatela zeozer». Piano zahar bat ere eduki genuen, moja batzuek bazterrean zeukatena, eta ia ez ginen kabitzen etxean. Gero, solfeo piska bat erakutsi nahian neska bat etortzen zen umeengana. Gure etxean denok juntatzen garenean gurea hori izaten da, jatordua egin eta gero kantatu; horiek ondo pasatzen dute gitarra jotzen.

-Joxe Mari: guk ere bai!

Noiz ezagutu zenituzten Patxi, Xanti eta Joanlto?

-Joxe Mari: Patxik Arrasaten egiten zuen lan, kalidade arduraduna zen, eta fabrikako harremanetatik ezagutzen nuen, baina ez neukan harreman berezirik. Joanito ezagutu dut herriko beste gizon bat bezala, ikastolan ere kontseiluan egon ginen biok, eta Xanti umeen bitartez ezagutu

dut, bertsotan hasi zirenean.

Ondo hartu al zenuten bertso eskolaren ideia?

-Joxe Mari: Ez genuen sekula planteatu ea semeak bertsolariak ateratzen diren, baina semeek asmoaren berri etxera ekarri zutenean, apoiatu egin genituen. Nik izugarri miresten nituen bertsolariak. Orion, Aian eta entzunak nituen askotan Basarri, Uztapide, Lasarte...

-Mertxe: Gehienbat beraiena izan zen iniziatiba, beraiek joan ziren...

-Joxe Mari: Hala da, horiek, hiru zaharrenak, hirurak ibiltzen ziren denetan, beraiek joaten ziren denetara, dantzan ere ibili ziren bolada batean. Jon oso dantzari egokia zen, Aitor ere bai, Iñaki lehenxeago aspertu zen.

-Mertxe: Iñakik ez zion gusturik hartu,

batean bertsotan hasi zirenean, orduan gustua hartu zioten, orduan ez zeukaten inork apoiatu beharrik. Jakin nahiko nuke gaur egun ere, zenbat mutilek eta neskak uzten duen bertsolaritza fase horretan!

Jonek duen errebelde fama, zer?

-Joxe Mari: Deskolokantea zen. Jonek askoz ere sormen gehiago zuen, ez bakarrik bertsotan, edozer gauzatan. Dantzako maisuari erregalo bat egin nahi eta, zer egin? Jonek horretarako sormen izugarria zuen: eskaiolaz figurak egin zituen, beste batek pintatu, beste batek saldu, eta diruarekin erloju eder bat erregalatu zioten.

-Mertxe: Bihurri samarra zen, errebeldea ez da igoal hitzik zuzenena, piska bat berezia zen. Hemen, fabrika baten gainean ura zegoen, putzu bat, han norbaitek arrainak bota zituen, ugaldu ziren, eta

Dena déla, bertsotan gehiago bultzatu behar izan genituen dantzan baino. Epoka bat izan zutenpiska bat nekatu egin zirena, bertsoak ikasi eta ikasi, utzi egin beharzutela esaten hasi ziren...Guk ikusten genuen talde batean hiru pertsonak alde egiten bazuten, faldea hondatu egingo zela eta, benga mutilok !, esan genien. nonbait maisu zakarren bat bazuen, baldar samarra izango zen eta errieta egiten zion, eta utzi egin zuen.

-Joxe Mari: Dena den, b e r t s o t a n gehiago bultzatu behar izan genituen dantzan baino. Epoka bat izan zuten piska bat nekatu egin zirena, bertsoak ikasi eta ikasi, utzi egin behar zutela esaten hasi ziren. Guk ikusten genuen talde batean hiru pertsonak alde egiten bazuten taldea hondatu egingo zela, edo honda zitekeela. Ikusten genuen oso esperientzia polita zela bizitzen ari zirena, eta esan genien, benga mutilok, Euskal Herri guztiko esperientziarik interesgarriena da bizitzen ari zareten hau, esperientzia bakarra da Euskal Herri osoan, etzazue utzi, merezi du.

Eta gero Patxirekin hitz egin genuen, eta orduan hasi ziren soziedadera joaten, pelotan jokatzen, sagardoa edaten, piska bat plan politagoa behar zuten, eta gero, bat-

1998 UDA [JJ

hauek harrapatu zituzten eta etxez etxe saltzen ibili ziren. Egun osoa ematen zuen kilkerrak harrapatzen, apoak, bihurria zen, baina ona.

Eta irakasle baten auto gainean pintura pote bat hustu zuenean?

-Mertxe: Usté dut urte guztia amargatu ziola maisuak, eta esan zuen, «a bai?, orain, bukatutakoan, seinaletxo bat egingo dizugu!», eta lau lagunen artean pintura bota zioten. Oso desberdinak ziren anaia guztiak. Zaharrena, Iñaki, ni baino lehen jaikiko zen goizetan, niri deitu eta hasiko zen gailetak prestatzen, gosaria prestatzen denentzat. Jon jaikiko zen azkenengo momentuan, gosaldu, eta justujustu iritsiko zen ikastolara.

Jonek nagi fama ere izugarria dauka..

-Mertxe: Ez da nagia, nork esan dizu hori?

Azkena jaikiko zen, baina gauean beti zeozer egiten jarduten zuen, idazten, bere gauzekin, ez da alperra, nik usté diferentea déla. Bakoitzak bere erritmoa du, ezta? Jonek igual egiten zuen lan besteak lo zeudenean. Nagia al da? Ez. Beste erritmo bat dauka.

-Joxe Mari: Estilo diferentekoa da. Nagi batek ez du egiten Jonek egin dueña: karrera bat atera inongo problemarik ga-

1 9 9 8 UDA

be, karrera egiten ari zela beste bat hasi, hizkuntza ikasi, doktoradoa egin, eta gainetik bertsoak eta hainbeste kultur ekintza. Bere estilo berezia dauka.

Gipuzkoako 91ko Txapelketa famatua, bertan ikusi al zenuten ala etxean?

-Mertxe: Ez ginen han, ez, usté dut irratian entzun genuela.

-Joxe Mari: Ez al ginen han? Nik za-

^

konpetizio zentzu horrekin, kinielak zirela eta... Nik usté berak ere azkenengo momentura arte ez zekiela zer egingo zuen. Gure mutil honek ez ditu gauzak aurrez preparatzen jeneralean, eta bertso kontuetan gutxiago.

Zer sentitu zenuten?

-Mertxe: «Bueno, berak jakingo du zergatik egin duen», pentsatu nuen nik, hórrela bere barrua gustura gelditu bada, lasaitu baldin bada, bale, punto. Guk ez genion ezer esan.

-Joxe Mari: Guk koherente ikusi genuen esaten ari zenarekin eta... hombre, nik, egia esan, pena hartu nuen, dena txafatu egin zuen, «ba, horrek egin dik berea» pentsatu nuen entzun nuenean, pena hartu nuen.

Eta etxera etorri zenean?

-Joxe Mari: Guk ez genuen kritikatu, gai horietan ezin zara sartu gehiegi, berak zerbait egin nahi zuen, hori egin zuen, kontua da protesta egiteko erarik egokiena zen ala ez. Gero, gainera, bere jesto hori jende askok apoiatu zuen, dei asko izan ziren hurrengo egunetan.

Hemen zuekin bizl al zen orduan?

-Mertxe: Bai, oraintsu arte hemen bizi izan da.

Eta, hainbeste jo al zuen telefonoak?

-Mertxe: Ez orduan bakarrik, Jon dagoen tokian erotzekoa da, gu beti telefonoan gaude, berak ez du hartzen, bestela ez luke ezer egingo, lio denetatik deitzen diote. Gero nagia déla esaten duzu? Ez horixe!

-Joxe Mari: Pello Zabalak deitu zuen, beste askok bezala, Jon ez zegoela esan nion, eta berak «esaiozu zeharo ados nagüela, egin dueña egin beharrekoa zela, txalotu egiten dúdala».

lantza egiten dut... han izango ginen.

-Mertxe: Ez, egun hartan ez ginen.

-Joxe Mari: beno, berdin dio, akordatzen naiz bertso bakoitza neurtzen ari ginela, ederki ari zen, hain ondo zihoan, kartzelako bertsoak ere zoragarriak egin zituen, eta gero... sorpresa izan zen. Dena den, aurretik esan zigun, «nik zeozer egin behar dut», alegia, ez zegoen ados Txapelketa hartzen ari zen filosofiarekin,

1998 U

Dena den, Jon berezia da. Ez du txapellk irabazi nahi, Inolz ez du dlrua Irabazl nahi izan, ez du lan fijorik eduki nahi... nondik datorkio joera hori?

f^

-Mertxe: Egia da, bai. Hori aitaren eskola izan déla usté dut, aitak lan egin du, bai, baina lanetik kanpoko orduetan beti herriarentzako, besteentzako egin du lan. fonek hori ikusi du etxean, barneratu egin du eta... orain arte dohaineko lana ehiago egin du kobratutakoa baino. Berak •esaten du, nik nahi dudana da egun erdiko

gu, adibidez, pagaren asuntoa. Gure mutilek inoiz ez dute eduki pagarik, norabait joan behar zutenean bai, baina dirua eman, igandea zelako, gastatzeko, sekulan ez diegu eman.

Orain, hartzea libre zuten, bazekiten non zegoen, ez ginen ezkutatzen ibiltzen, nahi bazuten... dirurik gabe hezi dirá, eta

Gure mutilek ez dute inoiz eduki pagarik, norabait joan behar zutenean bai, baina dirua eman, igandea zelako, gastatzeko, sekula ez diegu eman. Orain, hartzea libre zuten, bazekiten non zegoen, ez ginen izkutatzen ibiltzen, nahi bazuten... Dirurik gabe hezi dirá. lana, beste erdia neure lanak egiteko eduki, iruditzen zaio bizitzeko ez déla beharrezkoa diru asko, gutxirekin pasa litekeela, esaten du orain munduan dagoen erritmoan ezin déla bizi, beste batzuk gutxiagorekin bizi badira guk ere ahalegindu behar dugula gutxiagorekin bizitzen. Hasiera aitarengandik datorkio; gero berak barneratu egin du, gehitu, sakondu. Egia esan, gure etxean seme gehienak nahiko austeroak dirá.

Inork ez dauka bi milioiko autorik...

-Mertxe: Ez, Jon ez litzateke sartu ere egingo horrelako kotxe batera, eta besteak ere ez.

-Joxe Mari: Guk nahiko klaro eduki du-

nik usté ez dutela asko sufritu... eta gainera, norabaitera joan behar zutenean diaia enlaten genien eta askotan bueltan ekartzen zuten, gastatu gabe, edo amarentzat erregalo batekin etortzen ziren.

-Mertxe: Txikiak ez, txikiak ez du ekarri behin ere bueltan, nik usté hori beste jenerazio batekoa déla.

-Joxe Mari: Jon espartanoa da zeharo, beti dirurik gabe, eta gero ere, bertsotara joaten zenean, autopistara joan eta pagatzeko dirurik ez. Hori behin baino gehiagotan gertatu zaio. Etxetik ateratzerakoan beti gogoratu egin behar «dirua baamakizu?».

Eta hori 25 urte zituela igual.»

Patxi Goikoleak kontatzen du. Apotzagara joaten hasi eta handik urtebetera edo, jadanik bertsoak bat-batean osatzen hasiak zirela, Joxe Marik esan ziola; -Aizu, hiru anaia bertsotan gehiegi da. Iñaki eta Aitor etorriko dirá, baina Jon dantzari egingo dugu, bertsotan... ez, hori dantzari izango da!

Patxi eta hauek harrituta.

-Dantzari? Onena kendu behar al diguzu?

Aitak: -Bai zera. hori onena? Hori rebelde samarra da.

Eta maisuek: -Oker zaude. bertsolana hori izango da!

Patxi Goikoleak oraindik burua astintzen du horrekin gogoratzean: ez zigun sinesten Jon zela bertsolarihk onena. Haiek ordurako antzemanda egon.»

1998 UDA 2 3

EUSKAL KULTURAREKIN BAT GATOZ InstituzĂ­o-konpromezu gisa hartu dugu xedetzat gure hern honen ÂĄzpintuaren agerpideei, nortasun eta identitate bakana damaiguten kultur adierazpenei, indar osoz eutsi eta laguntzea Eta arreta berezi bat jarnz. ahal dugun indar guztiarekm. gure kulturaren adierazpenetank gorena den euskararen garapenean.

KONTA EZAZU GUREKIN

DANEL GOIKOLEA JENDAURREAN SUFRITU EGITEN ZUEN BERTSOLARIA

JON SARASUA ALDIAN ALDIKO GOGOETA ATSEGIN DUEN BERTSOLARIA

JON INAKI IZARZELAIA: ..URTE HAIEK EZ ZAUZKAAT SALTZEKO»

ARANTZAZU LOIDI EMAKUME EXIJENTE BAT BERTSOLARITZAN

FÉLIX INURRATEGI ALTURA HANDIETAKO BERTSOLARIA

INAKI SARASUA «IKARAGARRI GOZATU DIAT BERTSO MUNDUAREKIN»

1

>>

*H-

ikasleak 1998 UDA

^

' ^

1998 UDA

-

^

SARASUA ALDIAN ALDIKO GOGOETA ATSEGIN DUEN ยกERTSOLARIA

z da errazajoni antzematen, dio Joanito Akixuk.. Urtetan mutilaren ibilbidea ikusi duen maisuak hori esaten badu, ez zaigu lan erraza gelditzen gainerantzekooi. Jon ideia fijokoa baita, baina aldi berean aldakorra, beti bere ondorioak ateratzeko eme egoten baita eta aldaketa guztiei arreta jarrita. Pentsatzen due単a esaten badaki, baina bere burutazioak adierazteko modu bereziagorik ere erabiltzen du:

91ko Gipuzkoako Txapelketan egin zuen zera sonatu hura, esate baterako: kartzelako gaian, zazpipuntuko bi bertso dotore kantatu ondoren, hirugarrena zortziko txikian bota, gaitik atereaz eta guzti, zero puntu eman ziezazkioten.

Pertsona polifazetikoa da: punta-puntako bertsolaria, kazetaritza ikasi zuen, kazetaritzan erabiltzen den euskarari buruzko tesia irakurri zuen, orain soziologiako karrera azken urtean utzi du, ez du lan fijorik eduki nahi eta ez dauka, gitana jotzen du, tekladu bat erosi du eta "Imagine" jotzen harrapatu nuen etxean, Bi liburu idatzi ditu eta hainbat hitzaldi eman, horietako bat Galtzaundi Tolosako foroan, Euskal Herriko egoerari buruz, disko bat grabatu du, astearteetan musean jokatzeko biltzen da lagunekin, eta pisu bat erosi berria du Aretxabaletan Donostiako bere neska-lagunarekin, hantxe gozo-gozo bizitzeko. Despistatu handi bat da, bestalde: elkarrizketa amaitu genuenean, kanpora nindoala eskaini zidan hiru ordu lehenago estimatuko nion kafea.

Hitaz idatzi edo hitz egiterakoan, tarteka Orio ko herria agertzen duk. Zer harreman duk Oriorekin?

Orio herriarekin ez diagu harreman handirik izan. Gure gurasoak biak hangoak dituk, baina guk garbi zeukaagu hemengoak garela, Aretxabaletakoak. Oriok hizkera aldetik zeukak garrantzia guretzat. Etxean mikroklima bat zeukagu hizkuntza aldetik, Oriokoak bagina bezala hitz egiten diagu, baina kalera irtenda, ikastolara joanda, konturatu ninduan han beste euskara bat zegoela, euskal giro desberdinak zeudela, guk hori umetatik jan diagu, eta gainera inoiz ez ditiagu bi euskalkiak nahastu, etxean erabat etxean bezala egiten genian, eta kanpoan erabat kanpoko erara, inoiz ez genitian nahasten, ezta tarteko zerbait sortu ere.

Ikastolan, euskara batuarekin hasita, konturatzen naik gauzak oso naturalak zaizkidala niri, aditzak eta berehala harrapatzen ditiat. Gero, bertsotan hasi ginenean, bertsotarako hizkerarik finkatuena gipuzkera denez, ba guk Arantzazu, Jon I単aki eta hauekiko abantaila hori genian.

1998 UDA (JJ

Gainera, ez genian ikasten teknikarik bat-batean bertsoa kantatzeko, gero Amurizak ekarri zituenak, adibidez. Hala ere, Patxi, Xanti eta Joanitoren meritua duk garai Larunbat goizetako aktihitate hartara lehenhartan astakeria zen ideia hura edukitzea, dabizi Aitor joan zuan, eta Iñaki beste anaia haur talde bat biltzea bertsolaritza lantzeko, ere baietz uste diat, gure etxean bertsoa estigainera beraiek ez izanik ez irakasle ez ezer, matzen zuan. Ni korura joaten ninduan, eta fabriketako langile xumeak baizik, eta gero akordatzen nauk txiki-txikitatik Aitorrekin urte haietan jarraitzea eta konprometitzea eztabaida bat eduki nuela. Aitorrek esaten gurekin astero ibiltzera, hauen meritua izan zian bertsoa interesgarriagoa zela, eta nik duk ume talde baten giroa mantentzeko gaiesaten nioan koruan askoz jende gehiagok tasuna, astero gu autoan eraman-ekarri, hori hartzen zuela parte, baina gero, hauek gusduk honen sekretua ñire usGure taldearen beste Larunbat goizetako aktibitate bailara léhenbizi tez. ezaugarri bat hori duk: berAitorJoan zuan, eta Iñaki beste anaia ere baietz tso zaharrak kantatzeko gaiuste diat, gure etxean bertsoa estimatzen zuan. tasuna. Bertso munduak galNi koruru joaten ninduan eta akordatzen nauk du egin dik, baita zaharrek ere. Nik desilusioa hartu Aitorrekin eztabaida bat izan miela. diat, piska bat gaur eguneko bertsolariak neurri handi batean profesional egin direlako, kantatzen ditura zebiltzala ikusita, ni ere bertsotara joan tek kantatzen duten tokian eta ez zegok berninduan. tso zaharrak gogoratzeko kultura hori, ezta Egia esanda, momentu hartan niretzat ez zaharragoetan ere, ezta Azpeitiko zaharretan zuan gauza handi bat, larunbat goizetan Joere. Gu, Arantzazu, Jon Iñaki, gure anaiak an, bertso zahar batzuk ikasi, gainera ez eta beste batzuk bíldu eta kapaz gaituk bergaur egungo teknikekin, kantatuz eta errepitso zaharrak kantatzen gau osoa egiteko. katuz ikasten genian. Nik estimatzen nuena zuan taldean kantatzearen gozamena, eta Arantzazuk dioenez haurtzaroa galdu bezala horrekin hatera bertsoak bumz ikastean meegin ornen zian hain gazterik bertso kantatzen moria landu genian, eta hori bai déla inportantea, gaur gutxi lantzen den gauza bat, guk modu inkontzientean memoria landu genian, memoria hori bertso zaharrekin kargatu genian.

Zer oroimen utzl dik bertsolaritzak hire haurtzaroan?

Gogoan al duk zein bertso ikasi zenituzten?

Gogoratzen nauk Lasarteren omenaldiko bertso batzuk zirela, Xalbadorren bertso batzuk, horrelakoak, dena den, horrek garai hartan ez zian prestigio handirik, ez genioan asunto horri aurrerabide handirik ikusten, arraroa zuan, «ondo zegok» esaten genian, baina batzuetan erdi uztekotan ere ibili ninduan.

1998 UDA 2 3

hasita...

Nik ez diat hori Arantzazuk bezala bizi izan.

Gu bat-batean kantatzen hasiko gintuan 15 edo 16 urterekin, eta ordu arte ez nian iritzi eman beharrik izan edo azkarrago hezi beharrik izan., igual guztiz kontrakoa sentitu diat, ni beti izan nauk gaztaroa eta haurtzaroa luzatzearen aldekoa.

Noiz lortu duk luzatzea?

Nik usté gaztaroa ia-ia oraintsu arte luzatzen ari naizela, eta haurtzaroa espero diat bizitza guztian edukitzea. Egañak esaten dik umeak, eskolara bidean, presarik gabe ere kalean korrika joaten direla. Nik, oraindik, aurkitzen diat neure burua kalean korrika, ez presa dudalako, ez zekiat, txikitan ere korrika joaten ninduan...

Xalbadorri kantatu ornen zenioten hil zen urtean...

Bai, Aretxabaletara etorri zuan hil zen urtean, eta gu hilabetez Inozentzio Oleak berarentzat idatzitako bertsoak ikasten ibili gintuan. Etorri zenean, Mattinekin batera, gora igo eta kantatu genizkioan. Galda iezaiok Xantiri. Hark esaten dik Xalbador zurbil-zurbil jarri zela eta Mattin negarrez ikusi zuela.

Garai hartan inpakto handia zuan ume batzuek bertsoak kantatzea.

Xalbadorren heriotza sekuentziatuta bizi izan diat, urte hartan berari buruz asko hitz ^^^^^ egiten genian, berari aurrez aurre bertsoak kantatu genizkioan, bere irudia oso barruan neukaan, banekian omenaldia zela, egunean joaterik izan ez banuen ere, eta gero heriotza...

Bertsolariei bisitak ere egiten zenlzkieten Eskolarteko txapelketaren ondoren. Zer oroimen gelditu zaik?

Ez zioat inori komentatu, baina gauza kurioso

1998 UDA [¿g

bat gertatzen zaidak: batetik Lazkao Txiki eta belaunaldi horrekin harremana eduki diat, zorionez, bertsotako zuzeneko harremana, Lasarterekin kantatu diat, Lizaso zaharra, José Agirre eta horiekin kantatu diat, baina horien aurreko jenerazioarekin ere eduki ditiat kasualitatezko harreman batzuk: Xalbadorri zuzenean aurrez aurre kantatu genioan, eta urte berean hil zuan; Uztapideri ere hil zen urte berean Euzkitzek eta biok kantatu genioan aurrez aurre, bere etxera egin genuen bisitan; Mattini ere, hil zen urtean egin genioan bisita eta kantatu genioan; Balentin Enbeita bisitatzera ere Joan gintuan, eta bere baserri atarían norbaitek kantatu behar eta biok, Balendinek eta biok egin genian saiotxo bat, eta laster hil zuan. Xalbador, Mattin, Uztapide eta Balendin Enbeita, denekin kantatu diat hil baino zerbait lehenago. Kasualitatea duk, ezta?

Kasualitatea ez, hik dituk lurperatu...

Ez ninduan orain arte konturatu!

Zer inpresio sortzen zitean bertsolari zahar haiek, han, aulkian eserita, zuek inguruan zinetela?

Uztapide orduko guretzat idolo bat zuan, baina momentu haietan nik artean ez nian ziurtasunik bertsolari izango nintzela, nik neure burua oso berandu arte ez diat bertso-

lari bezala pertzibitu; nire ondoan beste batzuek askoz lehenago pertzibitu edo sentitu ditek. Nik, aldiz, plazetan ibili, puntako bertsolari kontsideratua izan eta handik gerora sentitu diat hori. Jakina, bisita haiek egin genituen garaian, halako sentimendu bat bagenian: a, hor zegok Uztapide, ia ezinean, eta gu gaituk erreleboa, zalantza askoren artean baldin bazen ere.

Bertsolaritza uztea pentsatu izan duk tarteka...

Bai, ni ez nauk izan... batzuk izan dituk, gure taldean Euzkitze bezala, bertsoen mozkorrak zirenak, bertsoez maiteminduak, eta ni ez nauk behin ere horrelakoa izan. Batek esaten dik «bertsoa zebilkiat buruan», nik sekula ez diat bertsorik izan buruan, oso gutxitan, inoiz ez nauk bertsoei buruz pentsatzera emana izan, nire afizioak banatuagoak dituk, edo bertsoekiko atxikimendua ahulagoa.

Dena den, bertsolaritzari buruz asko teorizatu duk...

Bai, hori bai, baina nik esan nahi diat badirela bertsolariak gaztetan beren afizio nagusi bakarra bertsoa izan dutenak, eta niregan ez duk hórrela izan. Beste gauza bat duk behin bertsotan urte dexentetan ibili eta gero, ba neure buruak horretarako joera bat hartzea, erreflexiorako, formulatu gabe dauden gauzak formulatzeko. Bertsolaritzari buruzko gogoeta egitea beti gustatu izan zaidak.

16 urte zeramatzat plazetan, piska bat lotsa ere ematen zidak esatea, eta, batez ere azken hamar urte hauetan tokatu zaiguk ez inertziaz funtzionatzea bakarrik, baita bertsolaritza ñora eraman nahi genuen piska bat geure esku zegoela sentitzea ere. Batetik plazetan egiten genuen bertsolaritzaren norabidea, eta bestetik bertsolaritza mugimendu bezala, ez zekiat, ETBn sartu, ez sartu, hau, bestea, nondik jo, zein oinarri jarri, eta ikusi diat guri, jenerazio bezala, horri tiratzea zegokigula.

inoiz eman, kezka bai.

Garaiko bertsolarien artean eredurik izan al duk?

Eta ez duk oker ari ote zareten beldurrik sentitu?

Gogoratzen nauk ,15 bat urterekin edo, Lazkanoren estiloa gustatzen zitzaidala, hainbesteraino ze pentsatzen nian 82ko Txapelketa Nagusiko desenpate hartan, Amurizak eta Lopategik egin zuten hartan, Lazkanok egon behar zuela. Baina gerora bertsolaritzak zerbait erakusten badu duk denengandik dagoela zer ikasia. Xalbador beti izango duk erreferentzia bat, gero Amuriza, Lazkano, eta garaikideen artean nik usté denok ikasi dugula elkarrengandik asko. Nik Andonirengandik asko ikasi diat, Sebastianengandik, Muruarengandik...

Niregan beti gehiago izan duk sortzeko eta arriskuak hartzeko joera. Beldurrik ez zidak

Patxi Goikoleak aipatu dik, Joanitok ere bai...

Ikasleak 1998 UDA 3 3

mentu batzuetan zortzi orduko kontratatu batek baino dexente ordu gehiago sartu eta gauza gehiago egin ditiat. Askotan inoiz ez nagok libre, bi txosten zeuzkaat prestatzeko, hiru bilera egiteko, orain Aretxabaletan telebista sortzen ari gaituk, gauza askotan nagok sartua.

Emango al zioagu errepaso bat txapelketetan ezberdinetan egin duan bideari?

nondik datorkik nagi fama hori?

Nik denbora dexente behar diat ezer egin gabe egoteko, baina gero konturatzen nauk, ostras, usté baino langileagoa naizela. Nik aukera izan diat lan fijorik ez edukitzeko, ezta zortzi orduko lanik ere inoiz. Erakunde ezberdinetan ibili nauk, borondatezko lanetan, ekonomia aldetik ere inoiz ez diat planteatu soldata on bat edukitzea, etxean bizi izan nauk gurasoekin, inoiz ez nauk ohitu dirua gastatzen, ez nauk eroslea, ez zekiat gauzak erosten, txikitan ez zigutek inoiz gurasoek pagarik eman, guk ez diagu inoiz dirurik eduki. Bertsotatik sartzen zen diruarekin, han eta hemen lañen bat, itzulpenak eta horrelakoekin ibili nauk. Hórrela dabilen baten ondoan zortzi ordu sartzen dituena jartzen duk eta ematen dik ni alperra naizela, baina konturatzen nauk ez déla egia, mo-

1998 UDA [¡2

Eskolarteko Txapelketa bi irabazi ditiat. Batetik, konturatzen ninduan ez geneukala beste biderik, gainera ez gintuan ausartzen gu bultzatu nahi gintuztenei kontra egiten, apaltasuna beti jarrera ona iruditu izan zaidak, baina hala ere ni orduan konturatzen ninduan txapelketek badaukatela halako absurdu puntu bat, eta bestetik epaitzeko sistemak ere ikaragarrizko pisua zeukala según eta ñor hintzen, ez zitzaidaan batere sinesgarria iruditzen. Garai hartan urtean lau edo bost txapelketa egiten genitian, eskolartekoa, Apotzagakoa, ez zekiat zein herritakoa, eta ikusten nian prestigioa zela, neurri handi batean, puntuazioa jasotzeko baldintza bat. Txapelketa horiek, alde batetik asko zaildu ginaiztean, baina bestetik eskarmentatu ere bai.

Eta Txapelketa Nagusian?

Bi aldiz aurkeztu nauk, lehenengoan finalera sartu ninduan, bigarrengoan ez.

Eta 91ko Gipuzkoako Txapelketan iritsi zuan, inflexio puntu bat...

Urte hartan ni prozesu pertsonal bat egiten ari ninduan bertsolaritzari buruz, krisi puntu bat ere eduki nian. Iniditzen zitzaidaan txapelketa hau ez zela egin behar, inflazioa ze-

goela... konturatu ninduan ez nuela Joan nahi, baina behartuta sentitu ninduan joatera baldin eta bertsogintzatik apartatua izango nintzela sentitu nahi ez banuen. Sentitu nian txapelketa uzten banu aparte geldituko nintzela, justu Amurizarekin libreko saioak egiten eta ilusioa pizten ari nintzen garaian, neure burua bertsolari bezala deskubritzen ari nintzenean.

Gero, ni uxatzen ninduten gauzak garai hartan ikaragarri esajeratu zituan, giroa ikaragarri berotu zuan, izugarrizko konpetentzi giroa sortu zuan, hiru faboritoen kontu harekin, herri kirol giroa zegoan. Erabaki nian saiatuko nintzela finalera pasatzen, baina finalean ñire letxe txar guztia agertuko nuela.

Garbi utzi nahi nian hau zertaraino zen niretzat absurdoa, eta erabaki nian ba kartzelako gaian zortziko txikira pasatzea, gaitik ateratzea, puntuatu ezingo zuten bertso bat egitea, horrekin adierazteko puntuaketa absurdua zaidala, absurdua txapelketa, ez dúdala nahi ez txapelik ez finalik, ez ostiarik ez ezer.

Kontua zein duk? Nik ez nian kalkulatzen txapela lor nezakeela, pentsatzen nian, beno, hirugarren edo laugarren egingo diat, eta bertso txar hau dela eta azkena geldituko nauk. Kontua zuan ez egitea oso bertso saio txarra, saio txar horregatik egiten nuen purrustada zenik jendeak pentsa ez zezan.

Baina hori egin huenean bahekien txapela hiregana zetorrela...

Ez, nik ez nekian hori, ez zekiat hórrela zen ere, gainera hori esatea Peñari mesprezu egitea izango huke, Peña izan baitzen txapeldu-

na. Garbi utzi behar dik txapel hori Peñarena dela, nik ez nian kalkulatu txapeldunaren txapela zalantzan jar nezakeenik, hori, Peñarentzat, lagun dudan partetik, gogorra duk, eta hori izan zuan gustatu ez zitzaidan detaile bakarra.

Arrisku handia hartu huen hori egitean...

Nik beste gauza bat esango diat: behin baino gehiagotan arriskatu diat neure bertsolari izaera, eta imditzen zaidak konturatu naizelako ez naizela bertsodependentea, ez dela ñire bizitzako irtenbide bakarra.

Eta ez al duk plazarik galdu asunto harengatik?

Ez, igual segitu nian edo gehiago. Azken bost urteotan saio gehiegi zeukaat, beste batzuek baino gutxiago baina nik nahiko nukeenarentzako gehiegi, eta horrek ere zer pentsatua ematen zidak. Baina oraingoz ez zeukaat garbi eta hor utziko diat.

Esate baterako, José Lizaso eta Agirreren adinean ez al duk heure burua bertsotan ikusten?

Horien adinean nik bizirik ere ez diat ikusten neure burua, baina bizi baldin banaiz, ez zekiat, ez nauk imajinatu egoera horretan, baina niri iruditzen zaidak etengabe ez dúdala jarraituko. Urte batzuetan utzi, edo deskantsu bat hartu, oso gutxi ibili edo beste era batera planteatu, baina erritmo hau ez duk ñire erritmoa.

Ez al duk beharbada irabaz dezakean txapelaren penarik?

Sekula ere ez. Horrek ez dik esan nahi banitaterik ez daukadanik, badiat banitatea, baina ñire banitatea inoiz ez diat txapela irabaztera edo onena izatera zuzendu, ihesi egin zioat horri. Igoal duk nik beste helburu batzuk ditudalako. Denok hitz egiten diagu lehenengoa izateak duen ezgarrantziaz, konpetitibotasunik ezaz, baina niri ez zaidak gustatzen hitz egitea, nik esaten dudana egin egiten diat, edo bestela ez diat esaten, ez diat pentsatzen. Eta txapela niretzat ez duk ezer, ez duk inoiz helbum bat izan.

Ez al haiz gehiago aurkeztuko?

Ez zeukaat garbi, ez zaidak gustatzen esatea hemendik Bertsolaritzarí buniz errejlesioak egiteho orditan, urte batzuetara zer egingo iki/si clut badauzkala gaurko kitltur hiele dudan. Ni neure buaia pro- nagusien aurrean ezaugarri desberdinak, oso batzen ari nauk, eta txapelinteresgarriak, baina arriskua zegoela ezaugarri ketari kontra eginda, itzuri eginda bertsolari izateko bi- borietan gelditzeko, aldatu nahi gabe. derik ba al dagoen jakin nahi diat, eta oraingoz ondorio onak ari nik sinesten diat xumetasunean, soiltasunean nauk ateratzen. Horrek ez dik esan nahi moeta bat-batekotasunean, bertsoa berez pertsomentu batean gorputzak txapelketara joatea na bat besteen aurren inprobisatzen ibiltzea eskatuko ez didanik. Momentuz ez diat uste, duk, hori berezko dik, eta hori balido egiteko ez diagu mila parafernalia asmatu behar, plazak gutxituko balira edo, horregatik eskanahiz eta esperimentatzea ondo dagoen, baituko lidakeenik. na beti ere soiltasuna errespetatuz. laz bi liburu kaleratu hituen...

Horiek etorri dituk, zoritxarrez gauza gehienak bezala, ezetz ez esateagatik, piska bat bertsolari naizen moduan, bale, zergatik ez?, esanda. «Zozoak beleari» Egañari okurritu zitzaioan: bata besteari eskribitzen hasiko gaituk. Bale. Eta Txepetxena, «Biziaren hizkuntzaz», hori ere proposatu egin zidatean. Nire ustez Txepetx pentsalari handia duk, eta horrez gainera laguna, eta baietz esan nian.

Baina egia duk hori, nahi gabe bezala egin dituala? Harritzen nauk hirekin, gauzak aztertzera hain emana den batekin..

Konturatzen nauk gauza asko hórrela egiten dugula. Ikasiko bagenu bertso saioak ere beste era batera egiten, geuk aportatu nahi duguna aztertu eta horretara bideratzen... baina ez, ohitu gaituk beti bestek deitzen.

Aitorrek eta biok egin genuen diskoa ere, fauna txikiarena, ez pentsa gure ideia izan zenik. Durangotik deitu zigutean, ea liburu azokarako pianoarekin zerbait egingo al genuen. Bertsotan ere, nire ustez, gure izaera agertu behar geniake, dena kantatu, bizitzaren aspektu guztiak, maitasun harremanak, alderdi sozialak, politikoak, sexua eta dena, ezta? Ñola ikusten duk telebistako «boom» hori, bertsoa espektakulu erabateko bihurtze hori?

Ni espektakulu bihurtzearen kontrakoa izan nauk beti, gutxitan prestatzen ninduan eskura gauzak eman eta antzerkia egitera. Iruditzen zaidak abusatu egin déla teatralizazioarekin,

1998 UPA BH

Eta hori errespetatu al da telebistan?

Bertsolaritzari buruz erreflesioak egiterakoan, ikusi duk badauzkala gaur egungo kultur bidé nagusien aurrean ezaugarri desberdinak, oso interesgarriak, baina arriskua zegoela ezaugarri horietan gelditzeko, aldatu nahi gabe. Tradizioa maitatzeak ez dik esan nahi aldatzeari beldurra izan behar zaionik, aitzitik, nahiko autokonfiantza badugula hortik abiatu eta beldurrik gabe nahasteko eta probak egiteko, bai medioetan, bai mila gauzatan, erakutsi behar dik.

Kontua duk ñola orekatu hik gorde nahi dituan ezaugarriak eta egin nahi dituan apustu horiek. Telebista apustu kontziente bat izan duk, pentsatu genian sartu egin behar genuela, ez ginela konformatzen bertsolaritza zenarekin, eta gauza on asko eduki ditik guretzat, jendea bertsolaritzara ekarri dik, bertsolaritza zer den gehiago erakutsi diagu, baina aldi berean apustuak badik txanponaren beste aldea, eta saiatu behar duguna duk alde txar horiek desaktibatzen, fribolitatea, teatralizazioa, telebista bihurtzea bertsolarien plaza nagusi, bertsoen antología ematea eta ez benetan bertsolari baten amasa luzea.

Kontua duk uneoro oreka hori neurtu behar dugula. Bertsozale Elkartearen apustua izan duk esatea Telebista ona duk alde batetik, baina apustu hori ondo atera dadin guk tresnak behar ditiagu produkai hori kontrolatzeko, eta ez ETBren esku utzi dena. Bien arteko gauza izan dadila. Hori lortu ez dugunean, harremana puskatu egin duk. •

ARASUA IKARAGARRI GOZATU DIAT BERTSO MUNDUAREKIN

r\

1 I^ H M H H H ikasleak

H ^ • H ^ ^ H B ^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^H|^^^H|[HH||

netan etenik gabeko urtetako ahaleginak, pazientziak eta fedeak dik baliorik handiena.

Nolako bilakaera izan huen bertsolari bezala?

Ni ez nauk sekula bertsolari ona izan, baina ikaragarri gozatu diat bertsoekin eta bertso munduarekin. Bertso zahar eta berriak ikasiz eta kantatuz hasi gintuan. Bertsoak idazteari ekin genioan gero, eta hor aurkitu nian, beharbada, Ăąire sormena lantzeko biderik egokiena. Aurreraxeago, bat-batekotasunaren pausoa eman genian: gure artean lehenbizi, herriz herri gero eta txapelketen munduan ere muturra sartuz azkenean. Mundu polita huen oso, baina nik ez nian neure burua bat ere eroso sentitzen. Bat-batekotasunaren txispa falta izan zaidak nabarmen eta zail egiten zitzaidaan. Horregatik, azken urteetan gaijartzaile lanetan ibili ninduan batez ere: lan egin ordez, lagunei lana jarriz.

Zergatik utzi huen?

Bilbora unibertsitatera joan nintzenerako azken fase horretan nengoan, bat-bateko saioa utzita. Gero bizitza erlijiosoa aukeratzeak Euskal Herritik kanpora eraman ninduan urte batzuez eta -irten izana ia alor guztietan onuragarri suertatu bazait ere- horrek bertso munduarekiko etena suposatu zian.

Gaur Ăąola bizi duk bertsolaritza? Zer oroitzapen ekartzen dizkik? Zer egiteko ikusten diok bertsolaritzari?

Zer iritzi duk taldeko hiru maisuei buruz?

Bi hitzetan bi gauza bereiztu nahi nizkikek.

Lehenbizikoa, gizatasunari eta harreman pertsonalari dagokionez, oso jarrera zuzena izan zutela gurekiko Juanitok, Xantik eta Patxik eta horrek izugarrizko balioa dik denerako, bai 11 urteko ume mukizuak eta 15 urteko kaskarinak bertsozaletzeko ere. Bigarrena, esperientzia horren berritasuna aipatu nahi niake. Dagoeneko mundu guztiak zekik, aurretik horrelako esperientziarik egin ez zelarik, gurea bezalako bertso-eskola bat sortu eta aurrera ateratzeak meritu itzela duela. Intuizioak berak asko balio badu ere, kasu ho-

1998 UDA [ 2

Ă&#x2018;ola bizi dudan? Pozik, bertsozale gisa gozatuz. Kontaktua ez diat inoiz erabat galdu, ez Zaragozan, ez Valentzian eta ez orain Erroman. Udan etxera bueltatzean gainera giro hori bizi eta dastatzeko aukera izaten diat beti. Ez bakarrik Jon eta Aitor plazetan dabiltzalako. Hizkuntzaren jolasean jardutea -hizjokoak, ziri errimak, esaeren bertziklapenaeguneroko kontua duk gure etxean eta altxor hori bertsolaritzari zor zioagu gehienbat.

Bestalde, beti eutsi izan zioat noiz edo noiz bertsoren bat idazteko ohiturari. Eta kanta erlijiosoen hitzak konposatzeko garaian ere sarri eta gustura egiten dudan lana duk haubentaja ederra sumatzen diat.

Oroitzapenak? Ederrak. Lagunarte gozoa batetik, harreman zabalak bestetik. Oso jen-

ziotek hizkuntza bati bizia ziurtatzen. Bigarrenik eta kristauon hizkera erabiliz, funtzio «profetikoa» ikusten zioat nik bertsolaritzari, «bokazio bat duk nolabait. Bertsolariak, oso pertsona normalak izanik ere, (mesianismorik ez, beraz) dohain berezi bat jaso duten gizakiak dituk eta bazekitek dohain hori emateko déla, herriaren zerbitzurako. Gure historian zehar apala bezain bizia izan den funtzio profetiko horrek askatasun handiko kritikari ideiak eta proposamenak jaurtikitzeko gaitasuna lotu izan zaiok, nik uste. Gaur, plaza askotan dabilen bertsolariak benetan informazio eta ikuspuntu aparta zeukak, Euskal Herri osokoa, kontaktu zabalez hornitua, beste bertsolariekiko etengabeko harremanez aberastua...Altxor hori ez duk gordeta edukitzekoa.»

Ik'Hsolarkik osopertsona normalak izcmik ere (mesianismorikgabe, beraz), dohain berezibat jaso chiten gizakiak dituk eici bazekitek dohain barí emateko déla, herriaren zerbitzumko, f'iDitzio profetiko batdutelako. de interesgarria ezagutzen dik batek giro horretan. Harriturik gelditu ninduan, bost urte kanpoan egon ondoren Donostiara itzuli nintzenean: euskalgintzaren esparruan zebilen jende asko nian jadanik lagun edo ezagun!

Bertsolaritzaren egitekoaz, aldiz, zera esango nikek: hizkuntzaren bidezko komunikazioarekin gozaraztea eta gozatzen irakastea duela, nik uste, lehen mailako egitekoa. Euskarak ez dik etorkizunik bizitza edertzen eta errazten digula sentitzen ez badugu. Militantzia hutsak eta masokismoak ez

1998 UDA [ J ]

HIPERMERKATUAK GEUREAK DIREN TRADIZIOEKIN

ARANTZAZU LOIDI EMAKUME EXIJENTE BAT BERTSOLARITZAN

, retxabaletan jaio zen, 1967an. Gaur egun ezkondu eta bi urte ditn Eskoriatzan bizitzen. Hasieran gebiago baldin baziren ere, denborarekin faldean gelditu zen emakumezko bakarra. Kristina Mardarazen atzetik, esan liteke sasoi modernoan plazaratu den bigarren emakume bertsolaria izan dĂŠla. Garairik onenetan urtean 50en bat saio egitera iritsi zen. Gaur egun bost urte daramalza plazan kantatzeari utzita, ez, hala ere, bertsoaren mundutik aparte: iazko Txapelketa Nagusian epaile lanetan ikusi dugu.

Bertsokera serioa zen berea, poesiatik burbila, erreflesiboa, eta bere ahots fina kontraste gogorra izan zen entzuleak emakumeen abotsera obitu gabe zeuden garai hartan. Almeneko ikaslea, baina era berean aitzindaria, badu gauza interesgarririk

Ikasleak 1998 UDA

E

egungo bertsolaritzari buruz esateko. Adibidez: momentu hauetan eskolarteko txapelketetan mutilek baino emakume gebiagok bartzen dute parte, hala ere, gero non gelditzen dirĂĄ emakume horiek?

Zu ere besteekin batera hasi zinen?

Bai, hamar edo hamaika urterekin, Jon eta beste guztiekin batera. Gertatzen dena da ni utzita egon nintzela. Gero berriro hamalau urterekin hasi nintzen, eta orduko Apotzagan biltzen ziren ostiraletan. Gu kaka-ume batzuk ginen, eta Patxik eta Joanitok eramaten gintuzten autoan, bertso zaharrak kantatzen genituen, eta gero, poliki-poliki, bat-bateko saioetan hasi ginen. Han prestatzen genituen plazako saioak ere, bertsoak buruz ikasi eta teatroa eginez ematen genituenak.

Handik gutxira Apotzagako txapelketa antolatzen hasi ziren, eta orduan hasi ginen

zaharrak eta gazteak elkarrekin kantari. Garaitsu hartan hasi zen Gipuzkoako Eskolarteko Txapelketa ere. Gu talde osoa joan ginen, eta klaro, ez zen beste inor ibiltzen; han ginen gu, Euzkitze eta lau katu. Ni bigarren txapelketara agertu nintzen. Ă&#x2018;ire aurretik neska bat ibiltzen zen taldean, baina utzi egin zion eta bakarrik gelditu nintzen.

Zergatik hasi zinen bertsotan?

Gure familian, bertsolaririk ez da izan, baina giroa bai, beti Loiola irratiko bertsoak entzuten ziren. Zerk bultza ninduen? Nik ustĂŠ hasieran denok hasi ginela jolasean bezala.

Bertso eskola marrazkiak egitera joatea bezala zen, beste kirol bat egitea bezala.

Kontziente al zinen bertsolaritzan emakumerik ez zegoela?

Hasieran ez. Gero bai, Apotzagan biltzen ha-

babestuta sentitu naiz, umetatik ezagutzen dugu elkar. Félix Iñurrategi auzokoa nuen, elkarrekin joaten ginen eskolara eta dena, niretzat talde bat izan da. Oso integratua sentitu naiz lagun kuadrila baten baraian ibili naizelako.

Kristina Mardarazekin topo egin al duzu kantari?

Ez, zaharragoa da, askoz lehenago hasia, ni plazan hasi nintzenean bera orduko oso gutxi zebilen, Bizkaian batez ere. Ez gara batera ibili izan, tarteka elkarrekin kantatu badugu ere.

Zer oroitzapen utzi du bertsolaritzak zeure haurtzaroan?

.si ginenean eta neska bakarra gelditu nintzenean, konturatu nintzen, «hemen ni desberdina naiz», baina ez taldean tratua desberdina zelako, kantatzera ateratzen nintzenean baizik. Orduan, publiko normal baten aurrean, gauza asko entzuten nituen. Ahotsagatik, adibidez, mehea daukadalako, edo «ni sekula ez naiz ohituko emakume bati entzuten», eta horrelako gauzak. Lagnn taldean beti oso

Ikasleak 1998 UDA 2 3

Polita izan zen, eta gogorra, biak. Oso momentu onak eta oso txarrak pasatu ditut. Bestela biziko ez nuen momentu eder piloa bizi izan dut, momentu zoragarriak, baina, bestalde, haurtzarotik heldutasunera kolpean pasatu naiz. Ñire adineko ume askok adin horretan egin dituen gauza asko nik ez dut egiterik izan, ez nik ez taldean ibili zirenek. Guk beste era bateko gaztaroa izan dugu.

Hamabost urterekin plazak egiten hasi ginen. Bolada bat izan genuen, hamabostetik hemezortzira arte, ia igandero goizeko zazpietako autobusa hartzen genuena Aretxabaletan, Zumarragara joateko. Handik Gipuzkoako edozein herritara joateko trena edo autobusa hartzen genuen berriro, bertso kantari aritzeko. Hori izaten zen gure ibilera.

Ume-umetatik exijitu izan dizkigute adineko-

bat izan zen, hamasei urtetik hogeira bitartean, hainbat herritan gazteentzako txapelketak antolatzen zituztena, hor oso garbi ikusten genuen oso giro ezberdineko jendea geundela, gu urbanoak ginen, beste erreferentzia batzuk genituen, baina gure adin bereko beste jende bat beste mundu batekoak ziren, beste hizkera bat zuten, eskola gutxiago, beste erreferentzia batzuk.

Gu saiatu izan gara beti, gai bati erantzuteko modu topikoak, esamolde pila bat, horiek apurtzen, pertsona batek normalean ez lukeelako hori esango, hórrela hitz egingo. Zaharrek zeuzkaten eskemak ikusita gauzak apurtzen saiatzen ginen, orijinalitate bila. Adibidez, eskeko gaia bada, etxera datorkizu gizon bat eskean, eta bertsolari tradizionalak esaten zuen «sar zaitez gurera bazkaltzera». Hori nork egiten du gaur egun?

Hemen sekula ez da bertsolari ezagun bat egon, aparteko berísozaletasuník ere ez. Hor meritua Patxi, Xanti eta Joanitorena da. Gure ondorengo belaunaldiekin batez ere Patxi ibili zen, biruetan ikasiena edo bera izango zen. en ideiak. Hamalau urterekin heriotzaren gaia jartzen badizute... Adin horretan batek ez daki zer den hori, igual geure burua behartu egin genuen. Horrek, pertsonalki, asko behartu ñau heltzera. Irabazi asko egin dugu, dudarik gabe, baina galdu ere bai gauza asko. Azterketa garaia igual eta, astebumra iritsi eta, kantatzera Joan behar. Hori gogorra da.

Hala ere hiru maisu zaharrei esker ona, ezta?

Dudarik gabe, hemen sekula ez da bertsolari ezagun bat egon, aparteko bertsozaletasunik ere ez. Hor meritua Patxirena, Xantirena eta Joanitorena da. Gure ondorengo belaunaldietan batez ere Patxi ibili zen, hiruretan ikasiena edo bera izango zen, baita ohiturarik handia zuena ere idazteko. Patxi asko ibili da txapelketarik txapelketa materiala biltzen.

Izango ditu horrek nik ez dakit zenbat grabazio. Talde horren intuizioa izan zen gai hau eskola munduan lantzea, talde hau izan da bertsolaritza ikastolan sartzen bultzatu zuenetako bat. Gauza bakartu bezala hasi zen, baina gero Ikastolen Elkartean bertsolaritza eskoletan sartzea horren atzetik etorri zen. Demostratu zuten berezkoa oso inportantea déla, baina landu beharra dagoela.

Nolako eragina izan zuen Amurizak ekarri zuen berrialdiak?

Amurizaren materiala, argitaratu zuena, kantatu zituen bertsoak, guk dena asko erabili izan dugu, eta oso erraz geureganatu dugu, gure mentalitatea ere horrelakoa baitzen, baserritarra baino gehiago urbanoa. Gu kaletarrak ginen denok, gazteak..Jakina, ulertu egiten genuen baserritarren mundua, denok baserritarren seme-alabak ginelako. Ordu asko igaro ditugu baserrian. Askotan komentatu izan dugu geure artean. Gazteen txapelketak izan zirenean, zeren hor beste bolada

1998 UDA Qj]

Hemezortzi urterekin, zuretzat azkena izango zen Eskolarteko Txapelketa irabazi zenuen.

Zer gertatu zen gero?

Batzuentzat gazte txapelketak izan ziren aukera bat, baina beste batzuk hasi ginen ezetz esaten. Gutako asko unibertsitatera Joan ginen, nik kazetaritza eta itzulpena ikasi nituen, eta hori aldaketa nabarmena izan zen: aste guztia elkar ikusi gabe pasatzen genuen, eta ostiralean juntatzen ginenean, ñola lagunak ginen, denbora asko pasatzen genuen elkarri berriak kontatzen, berriketan, adiskidetasun horri eusteko ahaleginetan, baina era berean sakabanatzen ari ginen, bakoitzaren bertsozaletasuna aldatzen ari zen.

Niretzat ikasketak baldintza gogor bilakatu ziren, sentitzen nuen bertsotarako burua libre eduki behar zela, eta ikasten nuen garaian burua oso okupatuta sentitzen nuen, aktibitate intelektual handia edukitzea niretzat oztopo zen bertsotarako.

Nik une hartan jarraitu nuen, baina zailtasun handirekin. Gero lanean hasi nintzenean ere, Arrásate Presseko zuzendari, ordu askotako lana zen eta... aukera bat egin beharra sentitzen nuen. Ez zen aukera kontzientea izan, nik ez dut bertsolaritza utzi esanez,

beno, ez dut gehiago kantatuko. Berez etorri da. Nik parte hartu nuen azkenengoz Gipuzkoako txapelketan. Finalerako sailkatzetik oso puntu gutxira gelditu nintzen, eta hor hartu nuen, orain errekonozitzen dut, ostikada dexentea, hor hasi nintzen uzten eta uzten, saioak uzten hasi nintzen, beste gauza batzuei lehentasuna ematen.

Zeure human konfiantza galdu al zenuen?

Konfiantza baino gehiago asko exijitzen nion, eta hori Ăąire ezaugarri bat izan da beti, bertso txarra botatzea baino ez botatzea nahiago... beno, txarrak ere askotan botatzen genituen, baina ez dakit, perfekzionistenini/x'n, eta horrek askotan espontaneita-

Ikasleak 1998 UDA [J3

tea galarazten du.

Ez al duzu penarik bertsolaritza utzi izanagatik?

Plazako jardunagatik ez, momentu honetan oso garbi daukat ez dĂşdala neure burua horretan ikusten, gehiago ikusten dut bertsozale bezala. Bertsolaritza beste era batera jarraitzen dut. Ibili naizen denboran asko ikasi dut, baina oso behartua ere ibili naiz, orain ikusten dut neure izaerarekin ez zetorrela bat plazako ibilera hura, lotsati samarra ere izan naiz, umetan ere bultzaka ateratzen ninduten plazara, gero ohitu egiten zara eta ikasi egiten duzu, baina ez zen hori Ăąire bokazioa.

Jende askok esaten dit, «ez al zinateke itzuliko? Oraindik egingo zenuke!» Noski egingo nukeela, bizikletan ez da ahazten, eta bertsotan ere ez. Afari batean egingo nuke, baina plazan ez.

Beraz, zuk ez zenion utzi bertsoak kantatzeari ezkondu zinelako, ezta?

Ez, baina hor badago beste teoria bat: emakume bertsolari askok haurdun gelditzen direnean edo ama izatean utziko diotela.

Oraindik inor ez da iritsi horretara, baina ikusiko dugu. Ñola sentitu zara epaile lanetan?

Nire esperientzia pertsonala aberasgarria izan da, beste modu baten entzuten ikasten duzulako, bertso bakoitza epaitzen, kontzentrazio izugarria eskatzen du, lan neketsua da, gogorra eta esker txarrekoa. Iaz denen ahotan ibili ginen epaileok, baina galbahea estua da, jende gutxi pasatzen da.

Lazkanok esaten duen moduan, da lan

bat ondo egingo ez duzula jakin arren egin beharrekoa.

Jarraitzeko asmotan aurrera begira?

Bai, gainera ez da Txapelketa iristen denean bakarrik egiten den lan bat. Dagoeneko egin ditugu hilera batzuk, elkarte mailan debate bat ireki da irizpideak aldatzeko, Txapelketaren kontrako jarrera ere jende askok dauka... ni neu zerbait berria probatzearen aldekoa naiz, baina jakinda agian ez déla orain arte probatu duguna baino hobea izango.

Erabaki beharreko gauza asko da. Bertsolaritza gauza subjektibo eta espontaneoa den neurrian... zaila da asmatzea, bertsoa bat-batekoa da, baina epailearen lana ere bai. Ni hor sartu nintzen aldaketa baten beharra ikusten nuelako, hor ibilitako jendea nekatuta zegoelako, aldaketa eske, baina bestalde egia da gazte jenderik ez déla epaile lanetan, eta bertsolari gazteak horretaz kejatzen dirá, epai mahaikoak zaharrak direla, eta arrazoi dute.»

Liderrak prezio-kaliíatean

F&2W

Itvuk HOII/VII ilm i

u k Monden bat daukanean, 4 i>do 5 aleduna, nuhi/ «a o butekin inoiz baino gehiago gowttuko haílutr tTrepid**a¿. Ihien ífba/laMinagalik. Mi isilttMimutíatik, bukal/c mailagalik r la, nuski, htic lUuro trukttrjíttrriaKalik\1.mili ii bal IIKIÍ/ Crtigulu n duli'it hurlctaktia bu/ara, iirulnlxr tlu/u bal t>itlat/t'kn aukii u.

902 442~442

lEBA GARAIKO

JONTZESIONARIO IFIZIALA

/

i Á Araba otorWdea, t/g

MUCARRI • ARRÁSATE • Te).: 79 0 7 4 4

INURRATEGI LLTURA

HANDIETAK(

¡ERTSOLARIA baina guk errekuperatu ditugu bota zituenetako ale eder batzuk, Patxik hain maitekiro gordea duen artxibotik.

Mendizale bezala ezagutzen haugu, baina la bertsolari atera hintzen...

ispaldi bonetan eliteko mendizale gisa egin zaign ezagun anaia Albertorekin hatera, eta atsedenik gabekoa dirudi horien hizitzak: aurten Euskal Hernán pasatu dituzten bi hilabeteetan 20.000 kilómetro egin dituzte bitzaldiak eta erakusketak eskainiz. Eta ez hemen bakarrik, Pontevedran ere izan dirá, Burgosen, Avilan, Bartzelonan... etagero berriro mendira. Daulaghirin izan berriak dirá oraintsu.

Felixek, ordea, urte asko egin ditu bertsolaritzan, Almeneko eskola hartan zazpi urterekin hasi eta hogei bete zituen arte.

Hamahiru urte, baina hala ere Felixek dio ez zuela lortn nahi zituen gauzak adierazteko ahalmenik. Elkarrizketan ez zuen ezta herak botatako bertso bikainen bat ere kantatu nahi izan, umildadeagatik; "bertso ona, alerik ere ez zaidak atera-, dio berak,

ikasleak 1998 UDA Qj]

Ez, nik ez nian helburu hori, inguruko giro bat zuan, gurpil horretan joatea, kultur gauza bat. Ni Patxi, Xanti eta hauekin hasi ninduan, sei edo zazpi urterekin, EGBn lehenengo mailatik. Gero Eskolarteko Txapelketak etorri zituan eta bost urtez hartu nian parte, azkenengoz Nafarroako Txapelketan, Billabara joan nintzelako ikastera. Han Lontxo Aburuzarekin kointziditu nian. 86 edo 87an bukatu zuan ñire bertso karrera.

Zer moduz larunbatetako bertso klase haletan?

Hura lehendabiziko bertso eskola izan zuan, nahiko esperimentala, bertso zaharrak ikasi, doinuak, eta gero, poliki-poliki, oinak eman eta bertsoa egiten hasi idatziz, gero bat-batean... EGBko lehen urte hartan irakasleak obligatu egin gintuan denok bertsotara joatera. Hurrengo urtean, usté diat, boluntario izan zela eta orduan boluntario apuntatu ninduan.

Gogoan al duk Xalbadorren bisita Aretxabale-

k u t xa

Zure diruarcn balio crarusin.

tara?

Bai, bertso saio batera etorri zuan, bertso saio mundial haietako batera. 2.000 lagun bildu zituan frontoian, eta gogoratzen naik han zela Xalbador, eta ustĂŠ diat urte hartan bertan hil zela. Eskolatik joan gintuan denok, taldean.

Eskolarteko Txapeiketak aipatu dituk. Zer moduzko palmaresa daukak?

Pattala, pattala. Markarik onena behin bigarren gelditzea izan zuan, baina hori Euzkitze, Jon eta hauek erretiratu zirenean; haiek irabazten nazkatu zirenean. UstĂŠ diat 82 edo 83. urtean izan zela.

Zein bertso molde erabiltzen hituen, bederatzlkoak?

Ez, orduan ez zegoan horrelako molderik, zortziko txikia eta zortziko handia osatu eta bale, nahikoa, baina txarrak gintuan, txarrak, ni behintzat oso txarra. Gaur egun seguru nagok gazteek adin horretan askoz maila hobea dutela.

Gaur egun ba al duk bertsoa botatzeko erraztasunlk?

Ez, minutu batzuk pentsatzen egonda, idatzi gabe, moldatuko niake zortziko txiki edo handiren bat. Noizik eta behin neure kasa, neure buruari barre eginez igoal zeozer moldatzen diat. Azkenengo aldiz, horrela, bat-batean, fresko-fresko bota izan dudana Otxandioko jai batzuetan, Aitor eta IĂąaki Sarasuarekin izan duk, piska bat tenplatuta geundela, baina ia lau edo bost urte izango dituk.

Mendi gailurretan ez al duzue bertsotan egiten?

Han ez duk denbora libre asko izaten, giroak ez dik laguntzen. Norbait edukiz gero, igoal, baina han giro hotza egiten dik, eta bertsotan egiteko giro beroa behar dik, mendizalea normalean ez duk bertsozalea, eta nik ba, zelan Albertok punturik jartzen ez didan, ezin erantzun. Dena dĂŠla, autoan goazenean eta bertsoak askotan entzuten ditiagu, gaur ere irratian jarri dituzten Lasarteren bertso batzuk entzuten etorri naik.

ikasleak 1998 UDA QjJ

Doinu asko zekiat, oraingo moderno batzuk kenduta, baina esan behar da oso belarri txarrekoa naizela, entzumen kaskarrekoa, asko kostatzen zaidak doinuak gogoan hartzea eta gordetzea.

Bertso saioetara joaten al haiz?

Bertso afariren batera bai, baina... gustura ÂĄoango nindukek, baina agenda beti lepo izaten diagu, egunero joaten gaituk Donostiara, Bilbora, egun puta guztia autoan sartuta. Astero Jon Sarasuarekin musean egiten diagu, eta bertso elkartearen martxa, jende gaztearena, iturri horretatik segitzen diat, Sarasuarekin hitz eginez. Gainerako kontaktuak galduak ditiat, ez gaituk saioetara joaten. Txapelketa irratiz entzuten ditugun bertsoetatik jarraitzen diagu, baina zehetasun handirik gabe.

Zeintzuk dituk gustuko bertsolariak?

EgaĂąa, Sarasua, Sebastian... Lasarteren bertsoak beti gustatu izan zaizkidak asko. Pena duk, baina gaur egun adineko bertsolaririk ez zebilek plazan, adineko bertsolarien bertsorik ez duk entzuten, dena oso jende gaztea zebilek, 20 urtetik 30 urte bitartekoa, eta bertsokera ere dena alde batekoa, dena igoal samarra duk. Nik faltan botatzen diat adinekoen bertsokera, Lasarte, Lazkao Txiki, ez zekiat, beste patxada bat zitean, igoal ideietan ez zituan hain brilan-

1998 UDA [J]

teak izango baina...

Mendira eramaten al duzue bertso kasetik?

Bai, konpaktoak eramaten ditiagu. Azken espedizioan bueltarik gehiena eman duena Sarasuatarren «Fauna txiki bat bertso berrietan» izan duk.

diat. Esan nioan Sarasuari, Jon, la ostia, hi haizena izateko pornografía egiten ibili haiz, zeren Jon oso erreserbatua duk, ez dik gauza larregirik kontatzen bere intimitateaz, eta hor asko azaltzen duk, jakina liburua nahiko azterketa polita déla ahaztu gabe.

Everest gainditu duzue. Ez al zuen bertso bat edo sorta bat merezi?

Eta libururlk?

Denetarik eramaten diagu, euskaraz, gazte-

Bertsorik ez diagu egin, baina idatzi ere ezer ez. Nota hotz batzuk jasotzen ditiagu espedizioa Denetarik eramaten diagu, euskaraz, nondik ñora joan den zegaztelaniaz, espedizio bakoitzean gustatzen hazteko, eta bestela, idatzi ditugun guztiak izan dituk zaidakgutxienez eusharuzho liburu bat nonbaiten publikatzeko esirakurtzea, Entsaioak asko. Pakistana/ katu dizkigutenak, geure kabanahetari buruzko bat irakurñ diat. sa ezer ez. Bertsotan etorria eta abilidadea izanez gero, dudarik ez horrelako espedizio batek emalaniaz, espedizio bakoitzean gustatzen zaiten duela idazteko gaia, baina, bueno, abilidak gutxienez euskarazko liburu bat irakurdadea behar dik. tzea. Entsaioak asko. Pakistanen banaketari buruzko bat irakurri diat, «La ciudad de la Akordatzen nauk Jon, umea zela, haalegría», «Siete años en el Tibet», Azurmendimaika edo hamabi urterekin, gurasoekin ren «Espainolak eta euskaldunak», eta SaraAndaluziara joan zela, izekoa bisitatzera. sua eta Egañaren arteko hori ere irakurri Handik bueltan aitak obligazioa jarri zioan,

ikasleak 1998 UDA f¿2

zeren Jon oso alferra izan duk beti eta, «hi, bertsoak idatzi behar dituk», eta idatzi zituan bertso batzuk biaje horri buruz, bertso sorta bat, terratenienteei buruz eta, akojonanteak, eta ume bat zuan oraindik.

Zuek ere norbaitek behartu egin behar...

Alferrik, guri ez litzaizkigukek aterako...

Libururen bat behar bada?

Argazkiekin bai, baina idaztea... mendiari buruz literatura asko egin duk eta gehiena oso txarra. Oso gutxik asmatu ditek, nire gusturako. Mendizalea, liburua idazten hasten denean, bere pinitoak egitera joaten duk, literatura, eta hori ez duk kontua. Kristoren paja mentalak kontatzen hasten duk, bere bibentziak kontatu beharrean, hasten duk imajinazioa martxan jarri eta gauzak asmatzen polit gelditzeko, eta azkenean kontatzen ari dena asmakizun hutsa duk, ez dik zerikusirik errealitatearekin. Kristoren zaborkeria zegok mendiko liburuen artean.»

_

vil

>

H

•

AULK/

AULKI ETA MAHAIEN ALOGERA. EDALONTZIAK, SERIGRAFIA ETA OTORDUAK. ESKATU AURREKONTUAK! 1998 UDA |J2

ff(943)473488-Donostia (94) 67135 20 - Arrigorriaga

IZARZELAIA URTE HAIEK EZ ZAUZKAA1 SALTZEKO

•

IH^HHHHB

hartan.

Gaur egun bertsolaritza utzia dauka, eta belaunaldi hartatik Almenera itzuli den bakarra da, irakasle gisa. Reengantxatu egin da, bainajadanik onartzen du inork ez duela Xanti, Patxi etajoanitok eduki zuten dedikazio izugarri hura bertsoak irakasteko.

Arrasatearra izanda, ñola integratu hintzen Aretxabaletako taldean?

Patxi Goikolearen ondoan bizi ninduan, eta mutikotako kontua izan zuan, badakik, larunbatetan Patxirekin hará joaten hasi ninduan. Aitor Sarasua eta hauek aurretik zebiltzaan. Nik ikusten nian hauk ñola kantatzen zuten eta... niretzako oso inportantea izan zuan. Hasieran Almenen, gero ostiraletan Xantiren baserrira, eta hurrena Apotzagako elkartera. Baina ñire ahantaila Patxiren ondoan bizitzea zuan, bolada batean kasik egunero joaten ninduan harén etxera, joan berarengana, hitz egin piska bat, eta Ñire ahantaila Patxiren oncloan bizitztea zuan, gero kantatzera, benga. Danel bere semearekin ere habolada batean kasik egunero joaten nincluan rremana banian. Kuadrila giharén etxera. Joan berarengana, hitz egin piska roko zera bat izan zuan. Berbat etagero kantatzera, henga. Danel bere tso zaharrak ikasi, eta gero, urtean pare bat aldiz aurrez semearekin ere barremana banian. prestatutako saioak egiten

rasaten jaioa, Patxi Goikolearen auzokoa zen, eta honek eraman zuen autoan bartuta Almen ikastolako bertso Mase haietara. Hala ere, Mase baten aplikazio praktikoa ikusi zuen arte ez zitzaion bertsoaren barra barman sarta: Aretxabaleta Kirol Etxean José Lizaso eta Agine bertsotan zirela, bere Almeneko kideek saiotxo bat egin zuten, eta orduan sortu zitzaion gogoa Izarzelaiari. sekula bertsolari bat ez ikustetik erabat mirestera pasatu zen gau

ikasleak 1998 UDA EJJ

genitian. Nik lehenengoa Danelekin kantatu nian Kirol Etxean, Patxik prestaturiko bertsoekin.

Konta ezak 帽ola Izan zen...

Kirol Etxea jendez beteta zegoan, eta atsedenaldi batean musika jarri zitean. Aurkezleak atera eta esan zitean bazegoela pike moduko bat. Orduan ni jende artetik altxatu ninduan, gora igo, eta hala kantatu nian: Kirol etxe honetan Hau da jende pila (bigarrena ez nauk gogoratzen, baina gero...) honera etorri naiz kontrario bila

neure neurrikorik bada azaldu dedila.

Gero Danel altxatu zuan eta bion artean egin genian elkarrizketa moduko bat. Atzean Amuriza-eta zeudean jarrita. Halako errespetu bat sentitzen nian, eta txalo zaparrada izugarria jaso genian, jendearentzako gauza berria zelako umeak h贸rrela kantari ikustea, jendearentzat harrigarria zuan.

Patxik preparatzen zitian antzerki horiek.

Kontaktoren bat edukitzen zian saioa zegoen herrian. Markinan bertso saioa bazen, han tartetxo bat aprobetxatu eta horrelako istorioak sartzen zitian, guri poza emateagatik eta piska bat jende aurrean ohitzeko.

Usté duk Patxik bazuela zuen artean bertsolarlak sortuko ote zlren itxaropen edo intuiziorik?

Apotzagako bertsolari taldea zer iruditzen zitzalaan?

Nik usté baietz. Bera bertsozale amorratua duk, zaletasun horretan berak ere disfrutatu egiten zian, baina beraiek, maisuek, bazekitean nork zuen gaitasun gehiago eta nork gutxiago, nork zekarren sena. Pertsona hauek dedikatu zitean beren bizitzako denbora librearen zati handi bat guri bertsotan irakastera eta haien helburua zuan gu plazaz plaza ikustea. Dedikazio gogorra izan zitean, ostiralero dena prestatzen, gero asteburu asko ere gurekin. Horrek hórrela esanda erraza ematen dik, baina gaur egun ere bertso eskola guztien oinarrian dagoen problematika hori déla usté diat, jarraipenarena. Hauek musu tmk ibiliak dituk horretan, urte askotan, pasio hori zutelako. Jende honek eman dueña gaur egun ematen zaila duk. Dedikazio osoa zitean. Sekula ez zitean esango «hi, gaur ostirala duk eta utzi niri pakean», beti prest zeudean hau egiteko, bestea egiteko.

Jende horren dedikazioa esporadikoagoa zuan, haiekin oso tartekako harremana izan genian. Bailarako Txapelketaren inguruan biltzen gintuan, oso oroitzapen onak ditiat, jende berezia zuan, erabat baserri girokoa, barre egiten genian, jende hau beste mundu bat duk, afalostean pikatzen bazituan bata bestearekin, guk bonba pasatzen genian.

Oso harreman polita zuan, baserri inguruko istorioak kontatzen hasten zituan, gero Máximo Letonak txiste batzuk eta, guk flipatu egiten genian. Azkenengo urteetan hoztu egin zuan txapelketaren asuntoa, gero gu hazi ere bai, eta azkenerako ez genian ikusten motibo berezirik harreman hori mantentzeko.

Eta zuek pentsatzen al zenuten bertsolari izatea?

Bai, 81ean txikien sailean txapeldun atera ninduan. Gero jarraitu nian aurkezten, finalera pasa eta hórrela. Magisteritza egin nian hemen, eta gero Iruñera, han nekazaritza ikasketak egitera. Han Zaldiko Maldikon elkartzen gintuan, Lontxo Aburuzarekin, koadrila bat. Félix Iñurrategi ere han izaten zuan.

Elkarrekin bizi gintuan eta 24 edo 25 urte arte dexente kantatu genian, baina gehiena I4tik 18ra bitartean. Hura pasada bat izan zuan, herri askotan txapelketak antolatzen zitiztean, Zaldibian, Zarautzen, Errenterian Xenpelar saria. Orduan gaztetxoak gintuan, eta demanda zegoan. Igande goizetan autobusa hartzen genian Zumarragara joateko, eta gero handik, bai trenez edo bai berriro beste autobus bat hartuta beste herriren batera. Harreman polita zuan, pasarte politak izan ditiagu.

Urte haiek ez nitizkek salduko inondik ere.

Beño, bai, hori topiko bihurtu zuan gure artean. «Zuk zer izan nahi duzu?» «Bertsolaria», erantzuten genian denok.

Etorri handikoa al hintzen?

Erraz egiten nian, baina txispa...igoal ñire akatsik handiena zuan etorriari forma ematea, ideiak izaten nitian baina egituratzea kostatzen zitzaidaan, ideiak ñola moldatu bertsotan ondo gelditzeko eta eragingarriak izateko, hori ez nian asmatzen. Txispa aldetik Aitor izan duk gehiago, eta Danel bera ere bai.

Gogoan al dituk garai hartan ikasitako bertsoak?

Bai, Patxik ekartzen zitian nonbaitetik, adibidez akordatzen nauk Amurizak «Menditik mundura» liburuan atera zituen bertso batzuez, kartzelan idatziak, guk liburua argitaratu aurretik ikasi genituela. Norbait Amuriza bisitatzera Joan kartzelara eta handik atera zitian, eta Patxik ñola edo hala lortu, makinaz idatzi eta guri ekarri.

Eskolarteko txapelketetan ere parte hartua ¡zango haiz...

Gaur egun bertsolaritza utzia daukak, hala ere...

Nahiko definitibo utzi diat, hori poliki-poliki

ikasleak 1998 UDA f¿2

uzten joaten haizen gauza duk, noiztik ez zekiat baina nik uste etendura inportanteena Gipuzkoako Txapelketa izan zela, 91koa, gutako batzuek parte hartu dugun azken txapelketa. Ñire kasuan, lehen saiotik ez ninduan pasatu, baina ez duk bereziki txapelketagatik izan. Plaza gutxi egiten genitian, gutxi kantatu, saioetan gaizki pasatu, eta gutxi kantatuz ez duk aurrera egiten, estankatu egiten haiz eta zirkulo bizioso batean gelditzen haiz bueltaka.

Gaur egun noizean behin kantatzen diat,

Ez al duk penarik sentitzen?

Bai, baina hori beste gauza batzuekin suplementatzen duk. Gero, saiatzen haiz bertsolaritzaren inguruan zeozer egiten, ni ibili nauk Gipuzkoako batzordean, bertsoak idatzi ere egin ditiat. Gehien faltan sumatzen dudana duk lagunarteko giroa, gero eta zailagoa duk gu denok batera elkartzea, baina beno, hori bizitzaren lege bat duk.

Orain Almeneko bertso giroa pattalduta ornen zagok...

Bai, inork ez diolako fuerte heldu, esan nahi diat bertso eskola bat perspektiba batzuekin egiten inor ez déla saiatu. Nik uste Patxi eta hauek izan direla hemen inguruan azkenekoak perspektiba hori izan dutenak, bertsolariak ateratzeko perspektiba, eta benetan dedikatu izan direnak. Pertsona hauek esan zitean, beno, guk 12 urte edo «X» urte dedikatu zizkioagu honi, eta konpromiso hori hartu zitean.

Hiru maisuetatik agian bereziena Xanti izan duk zuentzat?

Guk hamalau urte genituela alde egin zian, guretzat beti hor egon den lagun bat izan duk, eskutitz trukaketak egiten genitian berarekin. Gogoratzen nauk, txakurrak Xantiren baserrira martxoaren 29an sartu zituan, gero berak ihes egin zian, eta ekainean bisita egin genioan Mattini Ahetzen, bere etxean. Autobusetik jaistean Xanti ikusi genian, gurekin egon zuan. Geroztik urtean pare bat aldiz edo joaten gintuan berarengana bazkari bat egitera, eta bazkalordu horiek oso bereziak zituan guretzako.

Xanti izan duk gutxi hitz egiten zuen pertsona bat, baina argi, beti aldamenean zegoena, isilik, hau egin, bestea... sekula ez duk estrobertidoa izan. Patxi izan duk animatzailea. Eta Joanito duk piperra jaten duen pertsona bat, zirikatzailea, tenpleko pertsona.

soziedadean afariren bat denean eta, baina neure buruarekin gero eta konfiantza gutxiago zeukaat. Kantatu dudan azken aldia Iruñean izan duk, Arturo Kanpion euskaltegian.

Jai bat zuan eta berotu gintuan koadrilatxo bat kantatzeko, tabladura igo eta la ostia, garbatuta egon ninduan gero.

Garbatuta?

Bai, hori hemen esaten diagu, damututa. Tratu txarra pasatu nian, jendea begira jartzen zaianean... betiko beldur hori duk... eta gero, ba, bertsolari belaunaldi berriak etorri direla.

1998 UDA

(^

iLHIJ

GOIKOLEA ENDAURREAN SUFRITU EGITEN [UEN BERTSOLARIA

te»to,^

1998 UDA ^ J

eta ume bat baino gusturago dabil.

Zu ere, Izarzelaiarekin batera, Arrasatetik Eskoriatzara joandakoa zara...

rasaten jaioa, Patxi Goikolearen semea da. Bertsolari polita, ezin ordea zeukan mailarik onena eman inoizjende aurrean: oso urduri jartzen zen, ihes egiteko gogoarekin. Hainbat ofizio probatu ditu, kazetari, haurren aisialdietako gidari, kamarero, fabrikan, porland zakuen salmenta Izarzelaiarekin hatera, baina badirudi bere altaren maisu bokazioa heredatu duela: bertso eskola bat sortu du Arrásate Euskaldun Dezagun elkartearen barruan,

Bost urterekin hasi nintzen, aitak eramanda.

Ni besteak baino gazteagoa naiz, baina artean Jon eta hauek ikasten ari ziren, inprobisatzen hasi gabe zeuden, eta ez zegoen alde handirik gure artean. Ni ere bertsoak ikasten hasi nintzen, eta gero, piskanaka-piskanaka, inprobisatzen. Gure metodología Xantik, aitak eta landutakoa zen: txorixo bokadilo bat eman eta trukean bertsoa bota behar.

Bertso haiek gogoan al dituzu?

Bai, eta gero horrek laguntzen dizu entzundako bertsoak buruz ikasten, ez dakit zein Txapelketatan halakok bertso on bat bota zuela eta, haiek buruz ikastea guretzat erraza zen, lau errimekin galditzen zara, eta buruan dauzkazun eskemekin, logikarekin osatzen duzu.

Ondo integratu al zinen Eskoriatzan?

Bai, hasieratik integratu nintzen. Gero Xantiren baserrira joaten hasi ginen, Apotzagara gero. Ikusi dut jendea guregana etortzen, Arantzazu adibidez geroxeago hasi zen, eta ikusi dut jendea joaten, Iñaki Sarasua, zaharrena, Gabilondo anaiak, Jenaro eta Luis Mari, urte asko egin zituzten, bat-batean kantatzen hasi ziren.

Zeu ere bertsolari polita ornen zinen...

Ez dakit. Nik neukan kristoren arazoa jende aurrean, urduritasun tremendoa neukan. Mikrofono aurrean jarri eta nik nahi nuena zen ez bertso ona botatzea, alde egitea baizik.

Hogei urterekin utzi nion, konturatu nintzen ez nuela disfrutatzen, ikusten nuen Jon, adibidez, eta ez dakit disfrutatu, baina gaizki ez zuen pasatzen. Nik, saioa neukanean, ez nuen lorik egiten, txahalarena egiten nuen, txuri-txuri ateratzen nintzen, eta gero la ostia zen, supernerbioso egoten nintzen igo aurretik, igotzen nintzen, kantatu, eta gero aulkian eseritakoan, ñola hainbeste nerbio pasa nuen, ñola gorputza hainbeste nekatu zitzaidan, erlajatutakoan lo gelditzen

1998 UDA EgJ

nintzen, aulkian lo.

ratzen bazait, beno, zerbait esan gura daukadan seinale, nik ez daukat fraile bokaziorik, ez dut sentitzen ezer berezirik daukadanik esateko jendeari, ez naiz horrelako sermoilari bat, kantatzeko izan behar duzu esateko zerbait, ez badaukazu ezer berririk, nik zer esango dizuet zuei ez dakizuenik, eta antzerkia ere egin behar duzu, nik antzerkia egiteko gidoia igoal egingo nuke, baina ez antzerkia.

Txlkitan ere hainbeste beldurtzen al zinen?

Ez dakit ez ote datorren hortik. Hasieran guk buruz ikasten genituen saioak, eta gero loro bat bezala abestu. Nerbioso jartzen bazinen, zuk loro bat bezala zenekien bertsoa eta ez zenuen pentsatzen, orduan, nerbioekin edo isilik geratuz gero zaila da haria berreskuratzea, panikoa genion isiltzeari, dena jarraian bota behar genuen eta. Isiltzeari genion paniko hori nik gero inprobisatzerakoan ere sentitu dut. Hasten zara, ostras, bigarren puntúan zoaz, hirugarrena osatzen duzu, eta gero zer? Igual zaude errimarik gabe hurrengorako.

Eskolarteko txapelketetan ñola moldatzen zinen?

Lehenengoetan gogoratzen naiz oso maila eskasa zegoela. Ñola gu ibiliak ginen, errimatzen eta bagenekien behintzat, neurria zaintzen, hori baino askoz gehiago ere ez, baina zerbait bazen. Askok han ez zekien ezta errimatzen ere. Gogoratzen naiz batekin puntuka egin behar nuela, eta ni hasi nintzen. Nik bota nuen: «Erantzungo al didak puntúa jarrita», eta klaro, nik pentsatua neukan ñire hurrengoa, «zerbait egingo dugu nahiz ez izan Txirrita». Nirekin ari zen hark, minutu bat itxoin eta gero, bota zuen:

Beraz, urte hauetan ez duzu jende aurrean kantatu...

Ez, eta utzi nuenean erabat moztu nuen mundu horrekin, lau urte seko moztuta.

Orain tarteka kantatzen dut, bertso eskolatik sagardotegira joaten bagara han igoal ehun lagunen aurrean kantatuko dut, baina neuri atera behar zait, ez didate eskatu behar, ate-

ikasleak 1998 UDA

^

«indarrak etortzeko edan koka-kola». Utzi ninduen... aiba la ostia, ez nekien zer egin, edo Txirrita bukatu edo «kola»rekin errimatu. Azkenik errimatu nion «kola»rekin, eta berak hurrengoan beste errima bat. Han Joan zen hiru errima ezberdinetako bertsoa.

Gero, bi urtetan edo nibela asko igo zen. Euzkitze bera ere, lehenengo urtean,

Beharra daukat espazio bat sortzeko nik neure mailan kantatzeko, publikorik gabe.

Bertso eskolako giroa neuk disfrutatzen dut, hobbi bezala, ostiraletan biltzen gara, afaldu...Gune hori sortu nahi nuen, apur bat egoísta da, baina erakustea baino gehiago interesatzen zait neuk espazio hori baliatzea kantatzeko. Hamabost gara guztira. Politena da ez genuela elkar ezagutzen. Jendeari ea bertsozaleHobbi bezala. ostiraletan biltzen gara, afaldu rik ezagutzen zuen galdetuz uta kantatzeko, Gune hori sortu nahi uncu. osatu dut taldea. Arrasatearrak denok. Iparraldeko apurbat egoísta da boina erakustea baiuo ikasle bat badago, hemen gehiago interesatzen zitzaidan neuk espazio ingeniaritza ikasten ari dehori baliatezea kantatzeko. na, beste bat okina da, eta tipo bat ere badago gurasolau errima emanda hamarreko txikian hasi ak kanpotik etorritakoak dituena, Portugal zen, eta azkenean bat errepikatu egin behar. aldetik. Bertsozale amorratua da, ez da isilHandik bi urtera ez zuen horrelakorik egidu ere egiten. Txirrita deitzen diogu. Deneten. tik dago. Batzuk umetan ibilitakoak, beste batzuk ideiarik ez dutenak, edo belarri txarra igual, baina ari dirá hartzen, eta oso poÑola bururatu zaizu bertso eskola bat antolalita da ikustea zelan ari diren hobetzen.» tzea?

1998 UDA 2 J

gazteen eta zaharren arteko

Lpotzaga Eskoriatzako auzo bat da. Herriaren sarreran eskuinera jo, eta pare bat kilómetro igo ondoren aurkitzen den gaindegi zoragarria da Apotzaga: belardi leunak, baserri sendoak, lainoari deika ari diren mendi tontorrak... Beste mundu bat dirudi: behean Arrasateko industria, Aretxabaletako mestizaia, orainaren jasan beharreko aldaketak; goian Apotzaga, iragana, beste patxada bat, eta bertsoari deika hitzaren gure arte zaharra berritzen saiatzen den gizon talde bat: San Migel lau anaiak, Jabier, Isidro, Joxe Luis eta Anjel; Zubizte bi anaiak, Julián eta Félix Oianguren; Joxe Ramón Beitia ¥Txarrualde¥, bertako auzo alkatea; Kepa Uraín, Mendaron jaio eta Arrasaten bizi den gizon txiki bizia; Máximo Letona, Marin-en jaio eta Arrasaten bizi den txistosoa; eta IÓaki Plazaola, Udalakoa, eta artzaina. Afari bat egin genuen, eta ez dakit ardiengatik izan zen, baina Plazaola erretiratu zen goizena. Beranduena ez dakit ñor, nik ordubietan alde egin nuenean han gelditu baitziren denak bertsotan, elkarri txanda eman ezinda.

Kuriosoa da: afalondoren grabagailua martxan jarri nuenean, botatzen zituzten bertsoetatik batzuk aukeratu eta argitaratuko nituela esan ondoren, haiek kantatzeko zeukaten grina ikusita, elkarri hitza kentzeko zeukaten irrikaren aurrean, iruditu zitzaidan agian hura zela gizon haiek letra inprimatuetan euren lana ikusteko izan zuten aukera bakarra, norbaitek bertsolari bezala hartzen zituen aldi bakarra, eta kantatzeko gogo hura horren ondorioa zela. Izan liteke, baina ez osorik. Bete-betean asmatu zuen Kepa Urainek bertso batean zera bota zuenean, haiek aspertu baino lehen ñire grabagailua betea izango zela. Benetako bertso gosea da haiena, amore propioa, errekonozimendu zabal

1998 UDA (JE

batetik landa dagoen bertso zaletasuna, miresgarria benetan, plazetara ia iritsi ez diren bertsolariak diren momentutik. Eta aspaldian kantatu ez izana. Oso gutxi biltzen dirá, eta bi hilabetez behin edo afari baten inguruan bildu nahian dabiltza.

Apotzagako elkartea «Hauzo-Etxe» deitzen da, hórrela, »H* eta guzti, badaezpada. Handia da, bikaina. Etxearen barman, bertan, frontoi bat dago azpiko solairuan; lehenengoan taberna eta afaltzeko gela batzuk, eta goian halako saloi handi bat. Saloi horretan egiten ziren Leintz bailarako bertsolarien txapelketak.

Gure afaria Almeneko gazteak euren bat-bateko estreinako bertsoak botatzen hasi ziren gelan bertan izan zen.

Aitortu behar da Apotzagako taldeak ezinbesteko garrantzia izan duela Almeneko gazteen bilakaeran: ikastolan bertsoak buruz ikasten aspertzen ari zirenean, Apotzaga izan zen alternatiba pedagogikoa, gazte haientzat bixigarria; beste mundu hatera zabaldu ziren haien adimenak, eta han goian, lehendabizi pilotan eginez, gero sagardo piska bat edanez eta aldika afaritxoak eginez, aurretik ere osatua zeukaten lagurnarteari beste gozotasun bat eransten jakin zuten Patxik, Xantik eta Joanitok. Mundu berri bat, baina mundu ezberdin bat, ezinbestez, aurrena babesa baina gerora halako muga bat, tope bat erakutsiko zien mundua. ¥Zaharrak¥ dei genitzakeen bertsolari hauen artean ere era askotako sentimenduak aurkitu nituen: harro daude, Ypozik, bat irten denean¥, esan zuen San Migel anaietako batek, Jon Sarasuari buruz.

YTxapelketak antolatzen hasi gintuan gazteei piska bat laguntzeko, eta gero urtean bizpahiru saio edo jaialdi. Hala ere, Jon IÓaki Izarzelaia zuan orduan erraztasun handia zeukanetako bat, txispa ederra, hori espero genian aterako zela¥. Dudarik gabekoa da Izarzelaiaren bertsozaletasuna, telefonoaren erantzungailua ere bertsotan jarria baitauka.

Txapelketa baino gehiago, eurek ¥desafioa¥ deitzen diete bertso jarduera haiei. Gazteen eta zaharren arteko lehen desafioa zaharrek irabazi zuten, eta norbaitek esan zuenez ¥guri ez ziguten punturik oparitu, geure merituz irabazi genuen¥. Epaile lanetan, gehien-

bat hiai hauek izaten ziren: Nikolas Seguróla, IÓaki Beristain Arantzazuko frailea eta Imanol Lazkano. Gero egin zituzten beste desafio batzuk: apotzarrak eta oÓatiarrak, apotzarrak eta errezildarrak...

Dena den, haiei Ypunturik ez zietela oparituY esaten dutenean, beste zerbait adierazten ari dirá. Izan ere, lehenengo txapelketa kenduta, beste gehientsuenak gazteek irabazi zituzten. Azkenerako, gazteek oso maila ona erakusten zuten. Jardun ere bai gehiago,

1998 UDA

ikasi, teknika eurenganatu, eta Apotzagakoak ez ziren hainbeste aritzen, noizbehinkako bertsolariak ziren. Horregatik, nórmala zen haien arteko aldea, bertsokera ere oso ezberdina zuten eta. Jabier San Migelek dioenez, Ygure hondamendia etorri zen bertso eskolarik ez edukitzetik, guk ez genuen laguntzarik izan, hizkuntza ere bizkaitarra da guk egiten duguna, bertsotan erabiltzen duguna batez beste, eta ez da hizkuntzarik egokienaY. Gaur egun Jabier eta Isidro anaiek bertso es-

^

kola bat osatu dute OÓatin. Duela hamabiren bat urte hasi ziren, eta egun 40ren bat ikasle dituzte, 8 urtetik 15era bitartekoak.

Azkenerako badirudi piska bat moskeatu egin zirela Apotzagakoak: ez zuten inoiz irabazten, eta haiek ere, denak bezala, zeloso jarri ziren, mimoak behar zituzten. Iruditzen zitzaien Almeneko haiek harro samar ote zebiltzan euren maila hobearekin, eta zapuztu egin zen urte askotako giroa.

Apotzagako taldean beteranoena Kepa Urain da, emazteak Pedro esaten badio ere. 59 urte ditu, eta 26 urterekin kantatu zuen plazan lehendabiziko aldiz, Mendaron. 1982ko Txapelketa Nagusira aurkeztu zen, eta besteak beste Azpillagarekin, Gorrotxategirekin, Lazkao Txikirekin eta Amurizarekin kantatu du. 18 urte daramatza koplari Elgoibarren Santa Eskean. Berea izan zen Leintz bailarako 1982ko txapelketan bertsorik onenaren saria: supazterreko amona zuen gaia, eta Zeruko Argiak ekarri zuen: Aizu amona ai zer nolako Itxura ederra daukazun Gazte aroko maitasunikan Oraindik ez zaizu jun Aurrera ere opa dizut nik Gaur dezun hainbat osasun Beste larogei udaberritan Kukua entzun dezazun.

osatzen jakin dutenak. Afal ondoan hala bota zuen ironikoki Isidrok: Hemen jendea ikusitzen det Gaur dagoela trebea Baina ni hemen aurkitutzen naiz Orain nahigabez betea Poz ematen dit idazkari bat Gaur tartean ikustea Hemen kantera ona daukagu Baina esplotatu gabea.

Letonak jarraitu zion gero ironiari: Bailarakuak gera guztiok Bai hango ta bai hemengo Afal ondoren inortxok ere Ez degu egingo tongo Erdi ahaztua aurkitutzen naiz Nik zer detan gaur esango Telebistarik ez dago behintzat Ñor den ez dute jakingo.

Bertso ugari izan ziren, orduak eta orduak, eta tartean ale ederrik ere bai, adibidez Plazaolak Apotzagaren izaera definituz bota zuena.

Zuen bertsotik bertsora ñola Dagoen nahiko tarte motza Alde batetik hoztuta nago Ta bestalde nahiko lotsa Garai batean hemen izan zen Nere bertsoko morrontza Apotza gendun bertsolarion Anima eta bihotza.

Apotzagako bertsolarien aktuazioak bakanak izan dirá: orain 33 urte Eskoriatzako zinean kantatu zuten Letonak, Beitiak eta Jabik, Lazkao Txiki eta Mitxelenarekin batera, gaixo baten alde, eta duela bost urte hil zen OÓatiko Emilio Urzelai bertsolari herrikoi eta txiste kontalariaren omenez ere parte hartu zuten txapelketa batean.

Badute beren historia, historiatxoa nahi bada. Ez dirá puntara iritsi, baina bertsolariak dirá, askotan puntakoek behar duten giroa

Apotzaga izan zen Almeneko gazte haiek Leintz bailaran aurkitu zuten bertso tradizio bakarra, bertso tradizionalaren erakustoki bikaina. Gero bakoitzak bere bideari segitu zion, bere ahalmen eta lortu-nahiaren arabera. Ez dute beste zorrik elkarrekin: memoriarekiko errespetua baino ez, gauzak aitortzea eskatzen Apozagako taldean beteranoena Kepa Urain da, duen lege zaharrean sinatuemazteak Pedro esaten badio ere. 59 urte ditu tako hitzarmena, Apotzagako eta 26 urterekin kantatu zuen plazan mendien lurra bezain zahalehenbiziko aldiz, Mendaron. 1982ko Txapelketa rra, bezain geurea. Hori da hemen lortu nahi izan duguNagusira aurkeztu zen. na.«

1 9 9 8 UDA

^

¡4jB'*W

ir

.... ..

•v.

' .

:•

..

Opel Corsa Mundial, nabarmenduko zaituen ekipamenduarekin Direkzio lagundua, aleaziozko llantak, atzeko Spoilerra hiru ateko autoan, tapizeria esklusiboa.

Benetan berezia. Opel Corsa Mundial berriakaleanda.

Mabarmen zaitez zure zure bizitzako motorrarekin.

O P E L ^ i,1,,

••,"•••

;•.

s i

GARAJE NORTE Olabarrena auzoa, z/g. Tels.: 76 33 44 / 45 / 46 / 47. BERGARA.

Basabe industrialdea

Zerbitzu ofiziala ARRASATEn

T i l : 943 796 265

TAKOLO AUTOAK, S.L. Araba Etorbidea, 3.(escatu pabiloia). Tel.: 79 05 86 OPEL KONTZESIONARl OFIZIALAK, HOBEAK

ARETXABALETA

O単al,

UDALEN LAGUNTZAREKIN