Bertsolari - 60. aldizkaria by elkarmedia

B.27/28/29/30

B.31/32/33/34

B >

B.35/36/37/38

B.39/40/41/42

B.43/44/45/46

B.47/48/49/50

B.51/52/53/54

B.55/56/57/58

B.59/60

Kultura eta Turismo Sailak diruz lagundutako aldizkaria

Gipuzkoako Foru Aldundiak diruz lagundutako aldizkaria

BURUTIK EZIN KENDU

Testuak: Andoni Ega単a, Unai Iturriaga, Maialen Lujanbio, Amets Arzallus, Igor Elortza, Sustrai Colina, Jon Maia, Jon Sarasua, Xabier Paia, Xabino San Sebastian, Saroi Jauregi, Joseba Kamio, Nikolas Aldai, Lierni Elortza, Amagoia Mujika, Pako Garmendia, Joxe Anjel Irigaray eta Joxe Mari Mujika Argazkiak:

Conny Beyreuther

BI HILABETE IGARO DIRA BERTSOLARI TXAPELKETA NAGUSIAK FINALA BECen jokatu zuenetik eta bertsozale gehienok egun hartako irudiak buruan bueltaka ditugula bizi gara eta biziko gara seguru aldi batean. Oroitzapenean iltzaturik geratu zaizkigun irudiak, bizi izan genituen sentipen eta emozioak berritzeko moduko zenbaki bat prestatu dugu. Egunari buruzko oroitzapenak zerrendatzeko eskatu diegu finalistei eta egun hartako emozioak gogora ekartzeko erregutu diegu antolakuntzan, komunikabideetan, epaimahaian edo itzulpengintzan aritu zirenei. Pare bat soziologo ere etorti zaizkigu orrialdeotara, ikuspegi akademikoago batetik han gertatua aztertu nahirik. Badakigu gustatuko zaizula. On egin.

Bizkaiko Foru Aldundia Barakaldo bertsolaritzaren hiriburu

B BERTSOLARI A L D I Z K A R I A

BERTSOLARI www.bertsolari.net EDITATZAILEA: Bertsozaleak Kultur Elkartea. Martin Ugalde Kultur Parkea - 20140 - ANDOAIN. TEL.: 943 300 621 (astelehena 10:30etik 14:30era eta 15:30etik 18:30era. ostirala 16:00etik 20:00era) HELBIDE ELEKTRONIKOA: bertsolari@euskalerria.org KOORDINATZAILEA: Joxean Agirre ERREDAKZIO TALDEA: Andoni Egaña, Arkaitz Goikoetxea, Josu Martinez, Antxoka Agirre eta Xanti Jaka AHOLKULARI TALDEA: Joxerra Garzia, Amets Arzallus, Laxaro Azkune, Koldo Tapia eta Josu Goikoetxea EUSKARA ZUZENTZAILEA: Xalbador Garmendia DISEINU ETA MAKETAZIOA: Txema Garzia Urbina INPRIMATZAILEA: Gráficas Lizarra D . L . : SS 482/91

aurkibidea60 BEC . BURUTIK

EZIN KENDU

044 1 ANDONI EGAÑA/ OHOLTZA EZ DA URKAMENDIA 054 2 UNAI ITURRIAGA/ AGURRAREN FINALA 070 3 MAIALEN LUJANBIO/ BOLAPEKO ITZALTXO HORI 082 4 AMETS ARZALLUS/ 05:59 098 5 IGOR ELORTZA/ HAU BECTEKADA ETA HUSTU EZINA

BILBAO EXHIBITION CENTER Txapelketa Nagusiaren Finala 2005eko abenduaren 18an

112 6 SUSTRAI COLINA/ INUXENTEEN ILUSIOZ 122 7 JON MAIA/ FINALA, USTEAK, APALAK ETA USTE APALAK 134 8 JON SARASUA/ INKURTSIOA 144 9 XABIER PAIA/ ¡ORDEÑAR, JON, ORDEÑAR! 154 10 XABINO SAN SEBASTIÁN/ BEC 18A 164 11 JON ABRIL/ EZ ZEN INOR KEXU 172 12 SAROI JÁUREGUI/ ZIRRARAREN AJEA

Rekalde zumarkalea, 30 48009 – BILBAO Tfnoa: 94 4 20 77 00 www.bizkaia.net

182 13 JOSEBA KAMIO/ BELARRIAK ETA BEGIAK ERNE, ESKUAK PREST 192 14 NIKOLAS ALDAI/ HAMALAUGARRENA EDERRA IZAN ZEN 208 15 LIERNI ELORTZA/ FINAL NEGARGARRIA 218 16 AMAGOIA MUJIKA/ DESKRIBATZEKO BAINO GEHIAGO SENTITZEKO 228 17 PAKO GARMENDIA/ BEC=BERTSO· EXHIBITION CENTER?/BERTSO-BEC/BEGI EZBERDINEN IKUSKIZUN 236 18 JOXE ANJEL IRIGARAY/ BERTSOLARITZA: HIZKUNTZAREN UNIBERTSOTIK UNIBERTSOAREN HIZKUNTZARA 248 19 JOXE MARI MUJIKA/ BERTSO TXAPELKETA. ARRASTOA UTZI DUEN GERTAERA SOZIALA

B60BEC.Burutik ezin kendu

B.KAMIXETAK B.KAMIXETAK

BERTSOLARIK BERE UDABERRIKO BILDUMA AURKEZTEN DU. ERRIMADUN HIRU KAMISETA, BEREZIAK ETA DOTOREAK. MODA-MODAN JOATEKO, BERTSOLARITZA EZ BAITA INOIZ MODATIK PASATZEN. > Kalean 20 euro balioko ditu, baina harpidedunok erdi prezioan lor dezakezue

MANGA LUZEA URDINA ETA IRUDIAK ZURI BELTZEAN

ESKURATU NAHI BADUZU DEITU 943 300 621 TELEFONORA EDO bertsolari@euskalherria.org HELBIDERA

> Mutilentzat: S, M, L eta XL > Neskentzat: M eta XL

Argazkietan Zarauzko Antoniano ikastetxeko ikasleak eta manikiak ‘Agirrezabal’ dendakoak.

Bertsoaren lau oinekin osatzen da marrazkia, eta hiru marrazki ezberdin dauzkagu aukeran.

BERTSOLARIALDIZKARIA

w w w. b e r t s o l a r i . n e t

BBBBBB BERTSOLARI BERTSOLARI BERTSOLARI BERTSOLARI BERTSOLARI BERTSOLARI A L D I Z K A R I A

A L D I Z K A R I A

1ANDONI

EGAÑA

OHOLTZA EZ DA URKAMENDIA inalak ez dira jokatzeko; finalak irabazteko dira”. Hala diote argentinarrek futbolari dagokionez. Nik, oso bestelako ikuspegia nuen Bertsolari Txapelketen finalari buruz. Finala ez da ez jokatzeko eta ez irabazteko; finala bizitzeko da. Eta hala egin nuen, ahalik eta gehien bizi. Sei egun lehenagotik ekin genion. Astelehen goizarekin joan ginen zortzi bertsolariak eta antolatzaileak BEC ezagutzera. Lau giputzak auto berean; polita izan zen bidaia. Jiji-jaja batean egin genuen Barakaldorainokoa. Sei egun, sei egun dira. Mundutxo bat. Urrun sumatzen genuen unea eta guztiok geneukan, segur aski, halako pozikara bat, artean pozago ikara baino, urruntasun horrek ahalbidetua.

Mimoak jasotzen ohitu gabeko jendea gara. Horregatik, ume bihurtzen gara edonork zerbait eskueran jartzen digunean. Garrantzitsu sentitzen hasi ginen BECeko aretoa aurkeztu zigutenean. Arraro, bazkaldu behar genuen lekura eraman gintuztenean, lekuari oniritzia eman geniezaion. Hamalau hoteleko logelak ikusi genituenean… “Telebista eta guzti! Eta gainera handi-handi horietakoa!”.

>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>

Hamahiru urte egin nuen atzera. Laurogeita hamabi ditxosozkoa zen. Abuztua. Olinpiar Jokoen hasiera baino hamarren bat egun lehenago. Gasteizko Udaleko Kultura sailean ari nintzen lanean eta Andra Mari Zuriaren festen aurretxoan Loquilloren emanaldi bat antolatu genuen zezen-plazan. Bost milioi pezeta inguru kobratu zituen. Kontratuan zetorrena betetzeko arduraduna neu nintzen. Hamabi toaila txuri handi eta hamabi txiki. Berrogei botila handi ur eta berrogei ertain. Bi botila whiski. Limoi freskagarriak hogeita lau. Beste hainbeste laranjazko. Otartekoak berrogei. Eta larruzko txupa bat, abeslariarenaren antzekoa, ekitaldiaren une gorenean, esker onezko tiradizo eutsi ezinari men eginda, publikoari jaurti ziezaion opari. Gogoan dut larunbat goiza ernegatu samar eman nuela kontratupeko trepeta guztiak erosi eta bil-

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 47

Finala bizi egin behar dela sinetsita, bezperatik joateko aukerari heldu bainion. Zenbat eta luzeagoa izan finala, nahiago. Bizipen

nean egin nahiko nukeen lo noizbait, bertsolarienean. Edo lehenengoan, antolatzaileenean, nahiz han, —sosak sosa dira—, beste norbaitekin konpartitu behar izan ohea. Niretzat bi momentu txar ditu egun orok: oheratzearena —lokartzeareana esan beharko nuke zehazkiago— eta jaikitzearena. Finaletako egunetan are txarragoak izaten dira bi uneak. Telebista pantaila-zapala aurrean nuenez, piztu egin nuen lokartzen lagunduko zidalakoan. Ari nintzen… Lehen agurra, goizekoa… Ari nintzen… “Kirolez kirol” amaitzen ari zen. Eta agurrerako gure herrikideak bota ez zuen ba: “Jaun-andreok: honekin amaitzen dugu gaurkoa. Badakizue bihar ez dela ohiko kirol emanaldirik izango. Egun handia da biharkoa, izan ere. Bertsolari Finala jokatzen da Barakaldon, eta gure kamerak han izango dira ikuskizuna zuzen-zuzenean eskaintzeko. Besterik gabe, ondo lo egin!”.

gehiago. Ametsekin eta Sustrairekin tzen. Jendea mehe joan zen zezen- plazara egun hartan. Seiehun bat lagun. Eta ni, kontzertua amaitu orduko, presaka abiatu nintzen azken orduan Altzora, festetako urteroko jaialdira. Mila lagun baziren plazan gure zain. Saio itxurazkoa irten zitzaigula dut gogoan. Eta hogeita hiruna mila pezeta kobratu genituela. Ezta txupa bat erosteko ere! Txupito batekin konformatu behar! Baina pozik itzuli nintzen Gasteizera hurrengo egunean lanari heltzeko.

bezpera arratsaldean elkartu nintzen Zarautzen, eta hirurok joan ginen, jiji

Akaso horregatik egiten digu ilusioa hoteleko logelan pantaila zapaldun telebista bat aurkitzeak…

jaja nire autoan

Finala bizi egin behar dela sinetsita, bezperatik joateko aukerari heldu bainion. Zenbat eta luzeagoa izan finala, nahiago. Bizipen gehiago. Ametsekin eta Sustrairekin bezpera arratsaldean elkartu nintzen Zarautzen, eta hirurok joan ginen, jiji jaja nire autoan Barakaldoko hotelera. Dentistarenera kuadrillan joatea moduko zerbait sentitu nuen bidaia: ikara, zoriona bezala, batzuetan konpartitu egiten da eta besteetan banatu. Ez dakit gurea seguru zer zen… baina on egin zidala ez daukat zalantzarik.

Barakaldoko hotelera.

Hotelean, afaldu egin genuen. Hotelak ez dira berez jateko lekurik behinenak, baina antolakuntza ez zen fio Sustraiz eta Ametsez. Haiek handik irtenez gero, kapaz ziren goizeko laurak edo bostak arte parrandan ibiltzeko. Afalondoan iritsi zen Maialen. Bestelako Maialen bat zen, zintzilik poltsa bat zekarren eta. Jiji jaja ibiliarren, ez genuen luzatu afalostea. Eta beldur nintzen unea iritsi zen: bakarrik geratzekoa.

sentitu nuen bidaia:

Dentistarenera kuadrillan joatea moduko zerbait

ikara, zoriona bezala, batzuetan konpartitu egiten da eta

“Nik zer eskaini behar zieat bihar begira edukiko ditudan horiei?” “Eta guk?”. “Nork agindu ote zidak niri saltsa honetan sartzeko?” “Eta barregarrikeriaren bat egiten badugu?” “Eta…”. Hutsa sentitzen zara horrelakoetan. Badakizu bete eta bete aritu zarela azken boladan, baina sekula baino ñimiñoago eta hutsago sumatzen duzu zeure burua. Hirugarren solairuan neukan nire logela, erretzaileenean. Oheratu aurretik pentsatu nuen helburutzat hartu behar nuela solairuz solairu jaistea. Bigarre-

48 / B60BEC.Burutik ezin kendu

besteetan banatu.

Ez ondo eta ez gaizki. Ahazten ari nintzen unean gogorarazi zidan hark zer zetorkidan. Zetorkigun ere ahaztua neukan jada aspalditxoan. Burua jiraka hasi zitzaidan. Azken hamabi urteak…Txapelketak eta kartzelak. Altzoko gau hartan hartu nuen erabakia: dena utzi eta bertsotan aritzekoa… Kostata, baina hartu nuen lo, bezpera bete-betean bizi ondoren. Biharamuneko kontuak biharamunekoak dira: nola Jon Maia hotelera iritsi zen oso goiz: Aitor Mendiluze baino lehenago bizitzan lehen aldiz; nola Unai eta Igor BECen bertan geneuzkan zain; nola gure arteko giroa jiji jajakoa izan zen beste behin ere; nola agurtu gintuen bertsozaleak. Eta nola irten zitzaidan, neuk gutxien uste nuenean, barruan daramadan jokalari argentinarra.

B60BEC.Burutik ezin kendu

2UNAI

ITURRIAGA AGURRAREN FINALA

z dut oso gogoan finalaren bezperan ondo ala gaizki lo egin nuen. Oso gaiki ez, bestela oroituko nintzen. Oso ondo ere ez, ez baita posible. Jakin badakidana da ez nuela lo gehiegi egin eta, batez ere, BECerako hasierako agurra pentsatu gabe nuela artean. Batzuk hainbat egun aurretik pentsatuta izan ohi dute, beste batzuk bezperatik, baina, ahal dela, egunean bertan kezka hori ez izatea komenigarritzat jotzen da idazteke dagoen â&#x20AC;&#x153;Bertsolarien txapelketetarako eskuliburuanâ&#x20AC;?. Ni bezperan egitekoa nintzen, baina halakoetan izaten da gero egingo dut bat, errealitateari aurre ez egitearekin antz handia duen ukaziozko sentimendu bat. Gogoan dut ohera kezka horrekin sartu nintzela eta pare bat buelta eman ostean biharamunerako utzi nuela. Pentsatua nuen ordua baino lehentxeago jaikiko nintzen, eta kitto.

Iratzargailuak jo zuenean agurra pentsatzeak baino beste ordubeteko loak mesede handiagoa egingo zidala iritzi nion. Beraz, bezperan pentsatutakoaren kontrara, pentsatua nuen orduan jaikiko nintzen. Agurrik barik. Ez agurrik, ez denborarik. Igor 9etan jasotzekotan geratu nintzen, baina komunera hainbeste buelta eta arraio, ordu laurdeneko luzapena eskatu behar izan nion. BECen 10:00etarako jarria ziguten zita baina, edozer paseute be, goiz genbiltzan probintziakook, kapitalerantz joan behar dugun aldi oro legez.

Agurre pentseu barik dekot. Hori ez da eitten. Arrazoi zuen gure Alanbrek.

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 57

Taulara bidea

Saioa hasi aurreko

izugarria izan zen:

bost-hamar minutuak

hango txaloa eta

eszenatoki osteko

eupada! Bidea

espazioan hara-hona

egiteari ekin

eman genituen, erdi

genionetik ikusi nuen

korri erdi salto,

Autopistan nabarmen ziren BECera zihoazen SSak eta bestelakoak, zirkulazioa lasaia baitzen. Huntaz eta hartaz, gaua hotelean igaro zutenen inbidiarik ez genuela, gogotsu gindoazela eta, lantzean behin, agurra falta nuela gogoratuz iritsi ginen Barakaldora. Kantatu behar genuenon artetik lehenak izan ginen iristen. Antolakuntzako kideek harrera egin ziguten eta hortik aurrera, egun osoan zehar, beti izango genuen gure apeta (ia) guztiak beteko zizkigun norbait ondoan.

bi aukera zeudela:

elkarrekin gurutzatu

edo zapatei begira

eta animuak trukatuz,

iritsi taulara edo

kontu txikiren batzuk

jendea agurtu.

belarrira esan eta

Agurre, kaguendios!

Bigarrenaren aldeko

beteranoenak denoi

Bestiek etorri aurretik pentsau, ze bestela hasiko da zarraparrie etaâ&#x20AC;Ś

hautua egin nuen eta

ematen zizkigun

Bestiek Jon Maia, Aitor Mendiluze eta gaua hotelean eman zuten lau turistak ziren, eta Alanbrek berriro arrazoi berekin. Kafea hartu, komunera buelta bat, beste bat, agur erdiâ&#x20AC;Ś Bizkaia Arena betetzen ikusi, hau agurtu, hari kaixo, zenbait zelanondo eta berriz ere komunera. Hura lasaitua:

polita izan zen.

aholkuak adituz.

BECen hamahiru mila lagun izango ziren

Badekot agurre!

baina ezdakit zenbat Holan hobeto.

iraun zuen bide Berbak justu eta zehatz, horrelakoa da gure Alanbre.

horretan, urtean Maia, Mendiluze, lau turistak, ZuriĂąe, Saroi, Bernarâ&#x20AC;Ś Ez zen inor falta. Diosal adeitsuak eta lepokoak urduritasunean hain ohikoak diren pitokeriekin nahastu ziren (esan beharrik ez dago pitokeriak esaten jende iaioa garela bertsolariok. Baina esan beharra dago, halaber, badela bat besteok baino iaioagoa dena). Lehenengo tentsioak askatu ostean ohiko zozketa egin genuen. Inork ez du bata izan nahi, zortzia ere ez askok. Nik zortzia bata baino nahiago! eta, esan banuen esan, zortzigarren aulkia egokitu zitzaidan. 2001.eko Belodromoko finalean ere zortzia egokitu zitzaidan goizez. Sailkapenarekin ez dauka zerikusirik! bota zuen iaioenak. Saioa hasi aurreko bost-hamar minutuak eszenatoki osteko espazioan harahona eman genituen, erdi korri erdi salto, elkarrekin gurutzatu eta animuak trukatuz, kontu txikiren batzuk belarrira esan eta beteranoenak denoi ematen zizkigun aholkuak adituz: Saio ona egin behar diau! Merezi dik! Jakin bagenekien merezi zuena baina denok geneukan halako zalantzatxo bat eman genezakeenaz.

58 / B60BEC.Burutik ezin kendu

zehar plazaz plaza topo egiten dugun hamaika lagun agurtu genuen.

Aurreko astelehenean BECen bertan egin genuen finalaren aurkezpen prentsaurrekoa, eta espazioa ezagutzen genuen. Alukeria bat irudi lezake horrela esanda, baina mesede egin zigula esango nuke. Astelehen horretan hartutako erabakien artean, sarrera jende artetik egingo genuela izan zen bat. Aurretik zalantzaren bat edo beste agertu bazen ere, bete-betean asmatu genuela iruditzen zait. Goazen Bernar Mandalunizek ireki zigun bidea bere Sir pausuaz. Taulara bidea izugarria izan zen: hango txaloa eta eupada! Bidea egiteari ekin genionetik ikusi nuen bi aukera zeudela: edo zapatei begira iritsi taulara edo jendea agurtu. Bigarrenaren aldeko hautua egin nuen eta polita izan zen. BECen hamahiru mila lagun izango ziren baina ezdakitzenbat iraun zuen bide horretan, urtean zehar plazaz plaza topo egiten dugun hamaika lagun agurtu genuen. Taulara igotzean txalo egingo diogu jendeari! Esan zuen berriz ere beteranoenak eta, egin ere, halaxe egin genuen. Izan ere, bertsolariok kaiku samarrak izan gara halako kasuetan eta ez dugu asmatzen jakin zaleari gure esker ona adierazten. BECen asmatu genuelakoan nago, eta sarrera hori, ikuskizunetik izan zezakeenaz harago, finaleko unerik hunkigarrienetakotzat daukat. Bide batez, eta hauek gerora eginiko oldozpenak dira, goizeko saioaren (eta oro har finalaren) martxan zerikusia izan zuen zerbait lortu genuen, hots, lehenengo txalo zaparrada lortzeko ez genuen saio on baten zain egon behar izan. Bertso bakar bat kantatu aurretik giroa lehertua zen.

Bota nuen ditxosozko

tzatze bitxia baita gure kartzela, tentsioan etenik ez baina tentsio gunetik aldentzen zaituen unea. Egun osoan zehar legez, giroa ona zen gure artean, baina atean kax-kax jo eta kide bat eramaten zuten bakoitzean, haren hurrengoa desagertu egiten zen elkarrizketatik (elkarrizketa deitzerik badago halakoetan izaten den rafaga trukeei). Ia ordubeteko egonaldia izan zen hangoa.

agur hori, hainbeste burukomin sortu zidan agur hori eta, egiari zor, ez dut gogoan zer debru Bota nuen ditxosozko agur hori, hainbeste burukomin sortu zidan agur hori eta, egiari zor, ez dut gogoan zer debru esan nuen. Eztarria ez nuela batere ondo, hori bai badut gogoan. Ez naiz ni neurez kantari ona eta egun hartan are justuago ibili behar nuela iruditu zitzaidan. Ahotsa urratzen ari zaik, etzak hainbeste erre, esan zidan geroago beteranoenak. Inork baldin bazekien zer eskatzen ari zitzaidan bera zen, ba! Erre? Baita barrabiletako bizarrak ere premia sentituz gero!

Ni hasi, sentsazio

Goizeko saioaren oroimena lauso samarra daukat. Ondo zihoalako irudipena neukan baina ez da taula saioaren nondik norakok jarraitzeko talaiarik aproposena. Ni hasi, sentsazio onekin eta lagun ezin hobearekin hasi nintzen, Maialenekin. Lehenengo saioan gustura geratzeak zeresan handia izaten du aurrera begira lasaiago aritzeko, eta zorte hori izan nuen. Bestalde, bitxia da saio hori egin arte ez duzula jakiten, gutxi-asko, zer nolako eguna izango duzun, eta han sentitu nuen gorputzaldi eta burualdiak egun polita izan zitekeela adierazi zidan. Ejemak gorabehera, finaletik zeozertxo utzita joan nintekeelako irudipena nuen eta, pentsa dezala jendeak nahi duena, baina horixe zen nire asmo gorena. Han egon ez denak ez baitaki hori bera ez dela gutxi.

Lehenengo saioan

onekin eta lagun ezin hobearekin hasi nintzen, Maialenekin.

gustura geratzeak zeresan handia izaten esan nuen. Eztarria du aurrera begira ez nuela batere ondo, lasaiago aritzeko, eta gogoan. Ez naiz ni Bestalde, bitxia da neurez kantari ona duzula jakiten, gutxiasko, zer nolako nuela iruditu

Kaguendios Unai, hor-hor egon bihozu eta, eutsi, e! Alanbrek taulara igo aurretik esana. Gerora, puntuazioen berri izatean jakin nuen orduan ere arrazoi zuela gure argalak. Nik ez nuen horretan pentsatu nahi, jakin baitakit zer gertatzen zaidan horrelakoetan. Goizeko saioa ona joan zela esan zigun batek baino gehiagok. Andonik, beti lez azkar eta ondo teorizatu zuen hori bazkalorduan: “Ariketa normalak hituan denak, ez zegoan akojonatzeko moduko ariketarik. Arratsaldekoa estrainoagoa izango dek. Mainontzi, puntuka, gai ezberdinak bakarka egiteko…”. Eta hala izan.

eguna izango duzun, zitzaidan. Ahotsa eta han sentitu nuen urratzen ari zaik, gorputzaldi eta etzak hainbeste erre, burualdiak egun

Denbora aurrera, txitean-pitean, kartzelara bidean ginen.

esan zidan geroago

Patata tortilla, urdaiazpikoa, txorizoa, ardoa, kafea… Ez nuen aurretik pentsatuko horrela eskertuko nituenik (chapeau, Naroa!). Denbora-espazio guru-

beteranoenak.

polita izan zitekeela

60 / B60BEC.Burutik ezin kendu

Bazkalorduan, hasierako aurpegi luzeak albo batera utzita, pitokerien festa hasi zen. Jonen kartzelako euskaldunaren ergela eta, batez ere, zortziko txikian Sustrairekin errepikapenean esan nuen ertxantxa izan ziren nagusi. Amultsu errimak ere izan zuen aipamenik, bazkaritik ni ertxain amultxu goitizenarekin ateratzerainokoa. Zer suma eta erresuma ez ziren nireak. Fundamentuzko gauza handirik esan gabe (bakar bat ere ez aukeran), gure tentsioak pitokeriatan askatuz eta barre algara artean joan zen sabela nolabait betetzeko ekintza hura.

saio hori egin arte ez eta egun hartan are justuago ibili behar

Taulakideei begira jarrita, Igorrek kezkatzen ninduen. Ez zuen hasiera ona izan, lotuta ari zela iruditzen zitzaidan, eta txapelketa Jon Maiak eta hirurok elkarrekin prestatu genuenez, banekien askoz gehiago egiteko gai zela. Egia esan, prestaketa saioetan, Jon eta bion gainetik, dexenteko aldearekin ikusi nuen Igor. Beharbada gaiak ere ez zitzaizkion pare-parean egokitu (horretan zorionekoa izan nintzela uste dut) eta pare bat saio atsegin handirik hartu barik joaten bazaizkizu sabelean bueltaka ari diren tximeletak gauza arraroak egiten hasten direla guztiok badakigu.

Aurretik egindako lanekin konforme, Euzkitzek behinola esan zuen moduan… horrenbestean gustora, bazkaltzera abiatu ginen.

hori bai badut zorte hori izan nuen.

Zortziko txikian Sustrairekin eta hamarreko txikian Ametsekin, gustura aritu nintzen. Beharbada azkeneko horretan bereziki, ustez niri ez dagokidan erregistro batean esan nahi nuena esatea lortu bainuen. Erreferentzia konkretuak neuzkan buruan aita alargunaren kasuan eta, oso kursi gera baliteke ere, bihotzetik aritu nintzen. Sarritan ez baita erraza jendeak norberaz duen estereotipoa apurtzea, horretarako aukerarik ere ez baitigute ematen maiz.

Gaur, aspaldiko partez, bi begiak busti zaizkizu (gutxi gorabehera) Ez zitzaidan gaia gustatu. Txapelketa honetarako, bertsolarien iritzia kontuan hartuta, gai zabalak erabiltzea deliberatu zen. Donostiako finalerdian izan nuen sentipena berritu zitzaidan, zabalegia zela, alegia. Gerora pentsatzen hasita, gai zabal hauek abiapuntu edo helduleku izan daitekeen elementu konkretu bat behar dutela iruditzen zait: adina, tokia, eguraldia, autoa, tximeleta, tronpeta… zerbait. Bestalde, besteek egin zutenaren berri izanda, susmoa daukat Gaur horrek asko baldintzatu zituela saioak. Gaur abenduaren 18a baitzen, BECen, eta egun horren erreferentzia hain zen pisuzkoa, nahi eta nahi ez, gutako askok ezin izan genuela saihestu. Gero, topikoetatik aldendu nahiak eguneko topikora eraman ninduen.

adierazi zidan.

Puntukako ariketari sekula ez diot egoki iritzi txapelketarako. Aldeko eta kontrako arrazoiak aurki daitezke, baina plazako bertsokera gerturatzeko dela argudiatzen bada badu bere baitan kontraesana. Plazan biren artean puntuka egiten den bakanetan (txapelketa aurretxoan gehiago egin da) gai librean egiten da. Gai librean eta bertso kopurua mugatu barik. Izan ere, nire uste apalean, zortziko txikian egiten denean bereziki, puntukako lana jardun lana baita, nik raka-raka deitzen diodana, bueltan-bueltan datorren ariketa zirkular bat. Txapelketan bertso kopurua mugatua genuen eta gainera gaia emanda aritu beharra. Inork besterik pentsatu aurretik, diodan neuk ez ditudala txapelketan puntuka egindako saio eskasak justifikatu nahi. Eskasak izan dira eta kit-

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 61

Denbora aurrera,

izan ez banintz ere irabaziko nuenik. Andoni bertsolari handia da eta egoera ia beti kontrolpean izaten duelako irudipena daukat. Nik langa pixka bat gorago jarri izan banu ere, aise gaindituko zuela ziur nago. Eta gainera, goazen beste kasu hipotetikora: Unai Iturriaga Txapeldun? Batetik historiako txapeldunik handienaren ostetik txapela eramatea ez da lan gozoa izango inorentzat eta, bestetik, erdiak alde eta beste erdiak kontra (edo) dituen txapeldun batek kristorenak eta bi pasa behar ditu. Horren berri ederto daki beldurtu egin nintzela esan zidanak.

txitean-pitean, kartzelara bidean ginen. Patata tortilla,

Nire osasun mentalaren berri ere badakit eta horregatik ez da Euskal Herriko txapela egundo egon nire helburuen artean. Nik uste dut final hartan bazirela bertsolari bi, egun ona izan balute, Andoniri txapela ken ziezaioketenak. Ez nintzen ni ez bata, ez bestea. Amestu nezakeen posturik onenean geratu nintzen, egindako lanaz pozik eta, gainera, Xabier Lakaren eskultura-objektua eraman nuen etxera.

urdaiazpikoa, to. Beste batzuek ondo ederrak egin dituzte, Andonik eta Ametsek kasu.

txorizoa, ardoa,

Bakarkako lanean zortzi gai ezberdin izaten direnean ezberdintasun handiak izaten dira batzuen eta bestetzuen artean (bakoitzaren arabera egoki edo desegokitzat jotzen direnak). Besteenak entzun ahala ederretik libreu nok!, edo hori etzuan txarra!, pentsatu ohi da. Arratsaldean bosgarrena izaki, Igor aldamenean nuen eta banuen konfiantza aurreko txapelketan legez, oraingoan ere bakarkakoan doinu argaletan duen maisutasuna erakutsiko zuela. Txirrindulariaren gaiak ez zion aukera handirik eman, bertso onak bota arren, han ez baitzegoen hunkidurarik ez bestelakorik lortzerik. Diodan bide batez, hemen aipatu ditudan gai bien aspektu txarrak soilik aipatu baititut, gai-jartzaileek txapelketa honetan egin duten lana benetan ona iruditu zaidala (eta ez dira berba zuriak).

kafeaâ&#x20AC;Ś Ez nuen aurretik pentsatuko

Bazkalorduan,

horrela eskertuko

hasierako aurpegi

nituenik (chapeau,

luzeak albo batera

Naroa!). Denbora-

utzita, pitokerien

espazio gurutzatze

festa hasi zen. Jonen

Urtebetetze egunean zoriontzeko deirik jaso ez zuenaren paperean nondik heldu asmatzen kosta egin zitzaidan. Beldur nintzen otu zitzaidan bidea ulergarri egiteko gai izango ote nintzen, hots, ziniko kabroi bat delako inork zoriontzerik merezi ez duenarena. Hasi nintzen halako batean eta hor daude, batzuen gustuko eta beste zenbaitzuen arrangurarako.

bitxia baita gure

kartzelako

kartzela, tentsioan

euskaldunaren ergela

etenik ez baina

eta, batez ere,

Hura lasaitua atzean eseri nintzenean! Alanbrek ez lasaitzeko esaten zidan, bien artean egon nintekeela. Andonik gauza bera. Bitxia da une horretan sortzen den sentimenduen nahasketa. Batetik aurrera egin nahi duzu, hori da txapelketa. Bestetik, lanak amaitu nahi dituzu, nekea sumatzen hasten da, eta gainera:

tentsio gunetik

zortziko txikian

aldentzen zaituen

Sustrairekin

unea. Egun osoan

errepikapenean esan

â&#x20AC;&#x201D;Ez dakitt bederatziko bat botateko gai nazen, be! Badakizu noztik ez duan bota?!

zehar legez, giroa ona

nuen ertxantxa izan

zen gure artea.

ziren nagusi. Amultsu

Beldurra. Beldurra eta ez besterik. Hori gerora pentsatu dut, baina jende askok aipatu dit buruz-burukorako nire izena esan zutenean jarri nuen aurpegi arraroa. Hori bai, zin dagit jaso nuen txalo zaparrada barru-barruraino heldu zitzaidala. Beste alde batetik bigarrena banintzen eta argi neukan hori zela lortu nezakeen posturik onena. Besterik nahi izan banu ere alferrik. Andonik azeleragailua zapaldu zuen eta eskuarekin agur-agur eginez han joan zen aurrera. Fenomeno. Zorionak! Hi beldurtu egin hintzen hor eta horrexegatik galdu huen Esan dit gerora bertsolari handi batek. Baliteke, baina ez dut uste beldurtu

62 / B60BEC.Burutik ezin kendu

Sari emate ekitaldiko une hunkigarriez ez naiz ni hemen luzatuko. Zenbaitzuk beste zerbaitekin geratu nahi izan badute ere, han bizi izan zen emozioa (egun osoan zehar) itzela izan zen. Norbaiti irakurri diot hamahiru mila lagun haien artean ez zirela ehun eta berrogeita hamar baino gehiago izango bertsoa zer den ulertzen dutenak. Itzelezko errespetu falta izateaz gainera, iruditzen zait, hori horrela bada, ehun eta berrogeita hamar horien artean egun hartan bizi izan zena benetan ulertzeko gai ez diren hamaikak behar duela egon. Testuan zehar apenas aipatu dudan zaleek eman ziguten berotasunaren berri; egin ez badut berba egokirik aurkitzen ez dudalako da. Beti pentsatu izan dut entzuleek saioaren nondik norakoa baldintzatu dezaketela, eta BECen hala izan zen. Ondorengo egunetan zenbait jendek finalari buruz hitz egitean bertsoa baino gehiago hango giroa aipatzen zidan. Arestian aipatutakoek beharbada euren aldeko argudiotzat izango dute, baina ni ez nator bat horretan. Malkoei eutsi genien askok (beste askok ez; bejondeiela!) Imanolek Andoniri txapela jarri zionean. Ez dakit Andonik badakien gure amek zenbateraino eskertuko dioten bere agurra, baina BECekoa egun handia izan zen. Jende askori esker izan zen egun handia eta Bertsozale Elkarteko kideei esker bereziki. Esker emate zuria irudi lezake baina ez da. Hamahiru mila lagun haiek ez ziren han bildu baliabide gutxirekin eta bihotz-buru askorekin egin den komunikazio kanpaina bati erantzunez soilik; urte askotako lana dago hor atzean. Eskerrik asko, benetan.

goitizenarekin

Plateruenean Durangon zain genituen Plateruak, zahar eta gazte. Neke aurpegiak, emozio handien arrastoak bisaietan, poza eta egarria, denak batera. Eta dena bukatu behar zuen moduan bukatu zen, lagun artean, edanean eta barriketan, gozatzeko nekatuegi baina ospatzeko gogoz. Platerueneko mahaiaren bueltan bildu ginenen artean txapelketaren alor ezberdinetan zerikusirik izan zutenak ziren: antolakuntzakoak, bertako eta kanpoko lagunak, gai-jartzaileak, bertsolariak, gure prestatzaile fisiko-psikologikoakâ&#x20AC;Ś

ateratzerainokoa.

Guztion izenean edan genuen. Biba zuek!

errimak ere izan zuen aipamenik, bazkaritik ni ertxain amultxu

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 63

B60BEC.Burutik ezin kendu

3MAIALEN

LUJANBIO

BOLAPEKO ITZALTXO HORI ola paperezko horri begiratzen diot, borobil, harro, argi zerutiar bat duela propio beretzat, eta lepoa bestaldera jiratzen zait. Ezin parez pare, bare begiratu. Bertigo moduko bat; amildegi bat gutarteko. Zer batzuk konpontzeke bageneuzka bezala, eta haiek argitu arte ezin elkar maita. Denak bolaren ederraz ari eta ni bolapeko itzaltxoaz… Ezer ez baita zer den, nola bizi izan duzun baizik… Ikaragarria, historikoa, gogoangarria, emozionantea dio jendeak, eta nik baietz, buruaz baietz; baina ez sentimenduz.

Sortuz ta sortuz, ukazioa legetzat hartuz, beti aurrera joatea helburu, 2005eko txapelketa 2001ekoaren ukazioa izan da niretzat. Hura du erreferentzia, hura du kontrapuntu. Eta zein desberdin Txapelketa ondoren hura, eta hau… 2001ekoaren ondoren, ez nuen inondik inora finaleko bideoa ikusi nahi, ETBren errealizazioak ene erreali(tate)(perzep)zioa manipula ez zezan. 2005ean bideoa, argazkiak, irudiak, kanpoko begiak behar ditut, ene bisio errean errebisioa egiteko. Heldu da DVDa buzoira. Ikusi dut finala pantailan. Hotzetik. Eta pentsatu dut, “nire buruan sinetsi izan banu…”.

“Sinisten det, sinisten det…” behin eta berriz kantatu nion neure baitako kupula hutsari, baina… sinetsi… sinetsi ez da esanda bakarrik lor litekeen gauza… ‘Sinetsi’, diot, ez ahoan sortu eta ezpainetan hiltzen den ‘sinetsi’ huts hori. Sinesmen bete bat baizik, norbere buruarekikoa, konpaktua. Sinesmena “hutsean enbasatua”. 2001ean ezagutu nuen egoera mental hori, sinesmen hutsean enba-

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 73

satu hori. Aurten ere horixe nahi, horixe prestaketa nagusi, baina aire poltsa batzuk egin zitzaizkidan barruan. Eta hamahiru mila pertsonaren aurrean dena x 13.000 denez, barrua oro-bat bada, indar hori x 13.000, baina aire poltsak ere x 13.000.

Eta zein desberdin

Estua eta kateatua

Txapelketa ondoren

zen. Sobrakoentzako

hura, eta hau…

lekurik uzten ez

2001ekoaren

duten lerroak, eta

ondoren, ez nuen

egoki josi behar diren

inondik inora finaleko

8 puntu, 8 errima.

bideoa ikusi nahi,

Esan beharrekoa

ETBren errealizazioak

esan, indartsu esan,

ene errea-

baina betetze eta

li(tate)(perzep)zioa

edertze lanetan

manipula ez zezan.

galtzeko lekurik ez.

2005ean bideoa,

Hori zen ideia.

Aire poltsak zergatik sortu ziren?… hori beste koaderno batean idatziko dut. “Zeinek irabaziko du txapelketa?” galdetu zuen kazetariak 2005ean, eta nik, titularrak eginda ematea maite banu bezala: “Irabaz dezakeela sinesten duenak irabaziko du”. Errimak, neurriak, ideiak, doinuak, teknika… bai, hori guztia bai. Baina aldea, buruan ote dagoen… zera psikologikoan. Aldea, ez irabazteko derrigor, egin nahi den hura egiteko, helburu pertsonalak lortzeko. Finalean lehian dagoena txapel bat baita, baina eskaparatean dagoena izaera bat, modu bat, ideologia bat, estilo bat… bakoitzaren proposamena.

Ez dela Txapelketa arriskatzeko eta esperimentatzeko lekua diote… Puntuak pilatzera soilik joatekotan ez. Baina, bestelakoetan ere saiatu nahi izanez gero, erakusleiho berdingabea ere bada. Cançó de pandero zuen izena nire esperimentuak. Doinu berri bat, eta bertso eskemetatik eta melodietatik apartekoa, desberdina. Cançó de pandero, panderoarekin kantatutako doinu multzo bati esaten zaio, eta hau horietako bat da. Kataluniakoa: Tarragona eta Lleida aldekoa. Jatorri erlijiosokoa antza. Majorades edo santu bat etxez etxe ibiltzen zuten emakume taldeek atariro kantatzen zuten doinua, bertso ikasiekin normalean, inprobisatuz tarteka. Gerora, ordea, bat-batekotasuna berreskuratzen eta berpizten ari den Bartzelona inguruko gazte talde bati ikasi genion guk (erabili nuenaren erdia, beste erdia elkarlanean sortutako aldaera berri bat da). Polita izan da lehenengo aldiz doinu berri bat aukeratzen eta konposatzen aritzea. Asmatu edo ez asmatu. Txapelketara zerbait zure-zurearekin zoaz. Zure ezaugarri, zure zer-eskaini batekin. Zure saioari izaera emango dion doinu batekin. Eta doinu berriak ez dira ateratzeagatik ateratzen, nabarmendu nahieta; ez. Esanahi bat, lanketa bat dute atzean. Estilo aldetik, zera neukan garbi: zer ez nuen nahi. Ez nuela 2001ekoaren errepikapen bat egin nahi. Nahiz eta jendea ez joera harekin nekatua egon,

argazkiak, irudiak, kanpoko begiak behar ditut, ene bisio errean

“Inor ikusten duzu irabaz dezakeela benetan sinetsita?” berriro kazetariak, eta nik “bi…, bi t’erdi…”. Dela sinesmen faltagatik, dela bestelako helburuengatik. Bertsoa ez da lehiaren parametro arruntetan ulertzekoa. Eta ez bedi izan. Sorkuntza lan batean ari gara, jarduera artistiko batean, eta helburua azaltzea izan liteke, gailentzea baino gehiago. Norbaitek hauta dezake adibidez bertsokera anti-txapelketako bat egitea, popularra eta puntua-erraza ez dena. Aukera artistiko bat gehiago da puntuei begirakoa baino, jende-aurreari eta norbere izaerari lotua.

errebisioa egiteko. Heldu da DVDa buzoira. Ikusi dut finala pantailan. Hotzetik. Eta

Finaleko lehia errespetuzkoa, berezia, hango giroa, bertsolarien eta publikoaren jarrera, beste inon ez dagoen motakoa da. Altxorra. Eta dena esaten hasita, juxtu-juxtu finala bitartean Foroko forofoek azaldu zuten jarreraren guztiz kontrakoa. Antonimoa. Bi mundu, mundu batean. Foroko hizketa tonua: lehia usaina okaztagarria izan da kasu batzuetan, baina bestalde –eta hau da grabeena- ez da erabat harritzekoa ere. Azken batean, finalera pasatu denak helburua betea du, egun handian han da, hobeto edo okerrago bukatu. Han erraza da giroa ona izan dadin. Finala bitartean ostera, finalaurrekoetan-eta, asko dago jokoan. Gehiegi? Horrela bizi dugu behintzat, edo kontua horretara bideratzen ari gara. Eta hor dago arazoa.

pentsatu dut, “nire buruan sinetsi izan banu…”.

Konponbidea zeinen esku dagoen…? Ez beti besteren esku.

74 / B60BEC.Burutik ezin kendu

Inprobisatzaileen familia<B52 / 75

Cançó de pandero

Bukatu da. Akabo. Begiratu diot bolari parez pare, bare. Argi zerutiarretik ez, argi txundigarriak sortzen duen itzaletik. Orain, bola pixka bat gehiago zimurtu, estutu, eta zakarretara bota. Bere jatorrizko izaerara. Zerbait amaitu da. Aro bat. Erreminik gabe diot: Bola zakarretara! Mesprezurik gabe. Badakit paper zaharrekin zer gertatzen den gero: denboragarrenean, gogoratzen zara han egindako zera hartaz, eta zakarrontzia miatzen duzu bola zaharraren bila. Beti gordetzen dute zerbait baliozko. Eta zakarretatik bolatxoa atera, eta zabaldu, eta haren zimur artetik orri zuri berri baterako ideiak erreskatatzen dituzu.

zuen izena nire esperimentuak. Doinu berri bat, eta bertso eskemetatik eta melodietatik nahiz eta jendea gehiago eta hobea hartzeko prest egon, niri gorputzak ez zidan uzten lehengo bertsokera berdin(tsu) hartan jarduten; neure buruari ez nion sinesten; errepika bat zen, zerbait, akaso, efektibo, baina ez autentiko. Nola, beraz, 2001ekoaren zantzu oro kendu burutik?

Bola zakarretara! Baina zakarrontzia gertuan. Badakit noizbait ariko naizela zimur artean bila.

apartekoa, desberdina. Cançó de pandero,

Bestalde, aurten,

panderoarekin

bakarkako gaietako

kantatutako doinu

egoera hain zabalek

multzo bati esaten

gaia ere bertsolariak

zaio, eta hau

berak asmatu

horietako bat da.

beharrean ipintzen

Kataluniakoa:

zuten. Eta hor beste

Tarragona eta Lleida

ardura handi bat:

aldekoa. Jatorri

drama alferrekorik,

erlijiosokoa antza.

tragedia gratuitorik ez

Majorades edo santu

egitea. Jendea

bat etxez etxe ibiltzen

negarrez jarri nahita

zuten emakume

bezala, eta intentzio

taldeek atariro

hori bertsoa bera

kantatzen zuten

baino nabarmenago

doinua, bertso

geratzen deneko

ikasiekin normalean,

bertso mota. Ez,

inprobisatuz tarteka.

mesedez ez.

Orduan erabilitako doinuak debekatu egin nizkion neure buruari. Gero, neurri zabalegietan nekatzen nintzenez (2001ean horiexek behar beharrezko nituen eta orain berriz sobrako), gorputzak uzten ez zidanez, neurri estu bati heldu nion: 8-7, 8-7… zortzi puntukoa —motzagoa ere hartuko nukeen, baina horretan ez nintzen ausartu—. Estua eta kateatua zen. Sobrakoentzako lekurik uzten ez duten lerroak, eta egoki josi behar diren 8 puntu, 8 errima. Esan beharrekoa esan, indartsu esan, baina betetze eta edertze lanetan galtzeko lekurik ez. Hori zen ideia. Ez zen nahi bezain ondo irten. Aurrerago emango du akaso… Edukiari dagokionez, ardura nagusia sinesgarritasuna zen. Lurretik, nire errealitatetik gertu kantatu nahi nuen. Nahiz eta jakin, gaiak tratatzean, arrunkeria edo arruntasuna ez dela potolokeria bezain gustagarri. Arrunt, lehor, baina eder, indartsu nahi nuen. Ez da erraza —erraza dena zertako dugu?!—. Ohartu naiz bide horretan abiatu baino ez naizela egin; bada bide puska bat egiteko. Horrez gain, arrazoiketaren inertziatik irten nahi nuen. Burura ia automatikoki eta ia denoi etortzen zaigun horretatik. Gaiak tratatzeko modu —ideologiko— betikotik. Bestalde, aurten, bakarkako gaietako egoera hain zabalek gaia ere bertsolariak berak asmatu beharrean ipintzen zuten. Eta hor beste ardura handi bat: drama alferrekorik, tragedia gratuitorik ez egitea. Jendea negarrez jarri nahita bezala, eta intentzio hori bertsoa bera baino nabarmenago geratzen deneko bertso mota. Ez, mesedez ez. Entzule bezala ere ofentsiboa zait jendea kitzikatzeko hanpatutako minaren kontaketa. Ez da sinesgarria. Eta erraza da horretarako tentazioa izatea; denok izan dugu. Hori ekiditea helburu. Eta finalean bederen, helburu nabarmena eta esplizituki aipatua gure artean. Emaitza, ordea, zer izan zen… Hori beste kontu bat da. Pentsamendu guztion nahas-mahas balantzatia. Prozesu baten abiatzea(?), prozesu baten amaiera(?). Ez prozesu baten muina.

76 / B60BEC.Burutik ezin kendu

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 77

B60BEC.Burutik ezin kendu

4AMETS

ARZALLUS 05:59

stra! Sustrai eta Maialen esnatuko ditiat!” Iratzargailua kopetako bat emanda itzali nuen. Handiagoa hartu zuen lurrera erori zenean. “Ostra, Andoni esnatuko nian!” Banekien txapelduna beheko solairuan zegoela, erretzaile gela batean, kea gora botaz, badaezpada. Banekien Maialen paretaz bestaldean neukala, ondoko gelan, eta Sustrai parekoan edo. Baina hormek ez zidaten konfiantzarik ematen, eta dena egin nuen iratzargailuaren harrabots hura haien belarrietara irits ez zedin; “malapartatu hori, ez hitzak orain denak hankaz behera jarri!”. Lo egongo zirela pentsatzen nuen (geroztik ez dut jakin hala zeuden ala ez), eta ez nuen iratzar zitezen nahi. Horregatik jo nuen iratzargailua ahal bezain azkar kopetan. Oraindik ebatzi gabe nago goizeko lehen erreflexu haren zergatiko sakona: intentzio onez egin ote nuen, kantu kideek deskantsatzen goxo segi zezaten, ala intentzio gaiztoz egingo nuen, goizetik haiei abantaila hartzea nahi nuelako. Pijama jantzita Etxeko iratzargailua eraman nuen Hoteleko gelara, etxetik liburu batzuk, CDak, arrebaren discmana… Hoteleko ohea ahal bezainbat etxekotu nahi nuen, eta horregatik lerratu nintzen nire betiko pijamarekin bezperan. Gela mozorrotu nuen ohe arrotz hura engainatze aldera, eta ez dakit magian asmatu ote nuen, baina bost orduko loa eman zidan, eta ez zen hain gutxi.

Nire beldurrik handiena hauxe zen egun hartan: hamaiketan lo egotea, zortziko handian ahozabalka hastea, eta banekien hamaiketan esna egoteko ordu batzuk lehenago jaiki behar nuena. Zenbat eta lehenago jaiki orduan eta hobe. Baina zenbat eta lo gutxiago egin orduan eta okerrago. Eta hala ibili nintzen loaren bi aldeetan tira eta bultza, handik kendu hemendik erantsi, neurri egokia bilatu behar itsuan begirik ezin itxita aurrena, begirik ezin zabalduta hurrena.

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 85

Etxeko iratzargailua eraman nuen Hoteleko gelara, etxetik liburu batzuk, CDak, arrebaren discmana… Hoteleko Baina halako batean jaiki nintzen, iratzargailuak jo ondoren, eta nik hura jo ostean. Erridauak erdi zabaldu nituen, nireak ere zabaltzen ote ziren, ilun samar zegoen artean. Pijamarik erantzi gabe discmana jantzi nuen, eta botoiari eragin. CDak eraman ninduen ordu laurden batean, eta gero bertsotan jardun nuen neure kasa, puntu batzuei erantzun, ofizioren bat edo beste. Banekien pijama jantzita asmatzen banuen, txandalarekin ez nintzela gaizkiago ibiliko. Zortziak aldera lotu nuen txandala gerrian.

ohea ahal bezainbat

Lehenengo puntua Igogailuko atea zabaldu eta hallera atera nintzenean, “ba, hirugarrena izango nauk” kalkulatu nuen. “Andoni esnatua izango duk, Sustrai honezkero gosaldua… ni hurrengoa”. Ez. Lehena nintzen. Han ez zen ez Colinarik, ez Egañarik eta ez Lujanbiorik. Arzallus bakarrik, Arzallus lehena. Baina lehena, bertsolarietan.

pijamarekin

etxekotu nahi nuen, eta horregatik lerratu nintzen nire betiko

bezperan. Gela mozorrotu nuen ohe arrotz hura

Beste Andoni bat bazen han, Andoni Otamendi. Harekin Joseba, Joana, Naroa, Mikel, Arantza… Antolatzaile denak han ziren. Bezperan ez gintuzten ikusi, haiek BECetik itzuli zirenerako gu hankaz gora ginen, eta goizean justu-justu harrapatu nituen: gosaltzen bukatzen ari ziren. Txapelik jokatzen ez zuten haiek guztiek guk baino lo gehiago galtzen zuten txapelketa ostia harengatik. Orduan ulertu nuen txapelketa zer zen, eta nori esker. “Txandal horrekin atera behar al duk!?”, Andoni Otamendiren diosala. “La letxe! Lo egin gabeko jende honek zeukak umorea!”; pentsatu eta hitz egin ia biak bat egin nituen; “batere gabe ateratzea pentsatzen ari nauk; zer iruditzen zaik?” Hark jotako adarretik helduta erantzun nion lehen puntuari. Eta ingurukoak barrez hasi ziren oro. Lasai eseri nintzen orduan, animoso. Eta Maialen azaldu zen gero. Arraro Garako gehigarria irakurtzen ari ginen laurok: Sustrai, Maialen, Andoni eta laurok. Arraroa da sentsazioa. Arraroa da norberak kazetariari emandako hitzak publikatuta irakurtzea; ni lotsatu egin nintzen goiz hartan, eta bigarren erantzunerako buruan galderak pilatzen hasita, orri berrien bila abiatu zitzaizkidan behatzak. Jende ezagunxkoaren kiniela artean sartu nintzen. Arraroa da norberaren izena tartean dela besteen pronostikoak irakurtzea. Sentsazio arraroa. Beste baten abizena balitz bezala sartzen da begietara pronostikoko Arzallusa. Arrotz, hotz. Izena eta izana bereiziko balira bezalako fisio bat gertatzen da barrenean, edo kanpoan, ez dakit. Bietako bat

86 / B60BEC.Burutik ezin kendu

engainatze aldera, eta ez dakit magian asmatu ote nuen, baina bost orduko loa eman zidan, eta ez zen hain gutxi.

dibortziatu egiten da. Ez dakit Arzallus horrek hitzetik hortzera bere hegaldia egiten duen eta Ametsek lurretik begiratzen dion urrutira, ala ez dakit Arzallus hori lurrean utzita Ametsek alde egin nahi duen hura dagoen lekutik. Ez nekien pertsonari pertsonaia egiten zitzaion arrotz, ala pertsonaiari pertsona. Baina bazegoen bien artean distantzia hartzeko halako nahi bat. Ez dakit zergatik. Arraroa da. (Hala ere bazen bat, kinielen artean, arraroa izanik ere, batere hotz sentitzen ez genuena Andonik eta biok, batez ere Andonik: “ni guapoagatik aukeratu naik, hi bertsoengatik”. Hasia zen pajaroa kantuan… ) Eta arraroekin bukatzeko, atzeko komikia. Arraroa da norbere burua besteen marrazkietan ikustea ere. Baina aitor dut, bazirela ni baino arraroago sentituko zirenak. Antonio, gure patroi handia Bernardori ez zitzaion antzematen handik bost minutura lanera sartu behar zuen, -semearekin bizikletan ibiltzera ateratzeko prestatzen ari zen-, ala 13.000 lagunen aurrean aurkezpen lanak egitera zihoan. Saroiri eta Zuriñeri bai, irakurtzen zitzaien begi artean, zer ez dakit, baina zerbait, eta zerbait oso berezia. Ni orduan ohartu nintzen lehen aldiz egun haren handiaz, gure pribilegioaz aprobetxatu beharraz. Eta hango hamaika lagunon bero ikaren artetik, bola handi haren atzeko beste aurpegiak etorri zitzaizkidan gogora, Jokinena, Aitorrena, Gurrurena eta Ikerrena, Jexux Marirena, denak hamar zortzian kabitu ez bazitzaizkidan ere (horregatik erantsi behar izan nion izen zerrendari “ta denak”, bertsotan hiru puntu suspentsiboak kantatu ezin direlako; tira, Unaik jakingo du agian). 10:55ean bukatu nuen agurra josten. Handik bost minutura azaldu behar genuen zirkoaren erdira, guk zortziok, eta Ber-

“Txandal horrekin atera behar al duk!?”, Andoni Otamendiren diosala. “La letxe! Lo egin gabeko jende honek zeukak umorea!”; pentsatu

“Igo eta jendeari txalo

eta hitz egin ia biak

egin, merezi ditek,

bat egin nituen;

eskertu egin behar

“batere gabe

ditiagu, denek egin

ateratzea pentsatzen

txalo oholtzara

ari nauk; zer iruditzen

igotzean”. Bernardo,

Pena bat gelditu zitzaidan txalo arteko estasi hartan. Atzetik aurrerainoko pasarela behar bezala gozatu ez izana. Tapiz gorriaren gainean hotz joan nintzen, lotuta, begiak pausoan, bururik jiratu gabe… Modeloago jokatu behar zen han, begiez ari naiz batez ere. Mikro aurreko nire begi ehiztari galdu urduri haiek orduan behar nituen, altxa burua eta begiratu, ikusi, entzun eta harrotu. Zutitzen ari zen jendearen erdian uzkurregi pasatu nintzen, azkarregi, gozatu gabe. Lastima.

zaik?” Hark jotako

Zuriñe eta Saroi

adarretik helduta

genituen hari-

erantzun nion lehen

jartzaile, baina patroi

puntuari. Eta

lanak Andonik egin

Ongi, baina… “Amets Arzallus eta Jon Maia, hauxe duzue zortziko handian ofiziotan egiteko egokitu zaizuen gaia”. Poz berezia hartu nuen zozketako lehen uztarriak Jonekin lotu ninduenean. Markinako kale kantoian egin genuen lehen aldiz topo, eta gaiak bestela agintzen bazuen ere, geroztik eskutik helduta genbiltzan. Berarako maiteminduta geunden, eta hipotekarena trama berezi haren jarraipen logikoa baino ez zen. Paper zimurtu horiek guztiak buruan, lagun onaren anparoan egin nuen lehen saioa. Eta atzera esertzean satisfos nintzen; hala egin nuen nire lehen balorazioa: “ongi, baina… ” Eskerrak Maialen oraindik hirukoa jaurti gabe zegoen, hura entzun eta ia atzeraka erori bainintzen nire aulki eta guzti.

ingurukoak barrez

zituen egun hartan.

hasi ziren oro. Lasai

Ez zituen alferrik hiru

eseri nintzen orduan,

bandera etxean, eta

animoso. Eta Maialen

egun hartan, berak

azaldu zen gero.

zuzendu zuen

nardok ere bai, nahiz eta hari ez zitzaion antzematen salabardoa hartuta izkiretara joan behar zuen ala papera hartuta bertsolarietara zihoan. “Igo eta jendeari txalo egin, merezi ditek, eskertu egin behar ditiagu, denek egin txalo oholtzara igotzean”. Bernardo, Zuriñe eta Saroi genituen hari-jartzaile, baina patroi lanak Andonik egin zituen egun hartan. Ez zituen alferrik hiru bandera etxean, eta egun hartan, berak zuzendu zuen tripulazio osoa, eta batez ere berak sentiarazi gintuen denak traineru bereko kide. Berak altxarazi eta astinarazi zizkigun eskuak taulara igotzean, “esker mila, bi mila esker, hiru… Hamahiru mila esker, denoi, etortzeagatik. Zuek zarete onenak”.

Ongi, baina… Hura izan zen nire goizeko leloa, eserialdi bakoitzean burura etorri zitzaidan lehen hitza, kakotsa, eta bigarren hitza. Zortziko txikitik ere, “ongi, baina… ” eseri nintzen, bi puntuen erantzunetan ere “ongi, baina… ”. Hamarreko txikian berriz, “ongi, baina… (bakailao alu hori)”. Kartzela izan zen hitzak aldatu zizkidan lan bakarra, eta hitzak baino gehiago, hitzen hurrenkera. Ez zen nire ametsetako lana izan, “baina, ongi” eseri nintzen.

88 / B60BEC.Burutik ezin kendu

tripulazio osoa, eta batez ere berak sentiarazi gintuen denak traineru bereko kide.

Ensalada de bacalao Adarra jotzen ari ote zaidak hau? Hamarreko txikia bukatu zela pare bat ordu izango ziren, eta ordulariaren bi buelta haietan auskalo zenbat eman zituen bakailaoak nire labean. Frijitua, saltsan, tortillan, era guztietara probatu nuen, eta ez nion inondik zapore onik hartzen, gazi samarra ateratzen zitzaidan beti. Sustrai hasieratik saiatu zen animatzen, “ahaztu eta aurrera, hamabostetik bertso bat ez da ezer”, eta ahaztu uste nuenean, hara non eskaini zidan zerbitzariak: “ensalada de bacalao”, jo ezak pareta txikito. Digeritzekotan jan egin behar nuela, eta huraxe hautatu nuen, begi atzetik kendu ezinda nenbilena begi aurrera ekarri nuen, harekin aurrez aurre bi hitz, bi, egiteko. Baina ekarri zidatenean azkar joan zitzaizkidan hitz egiteko gogoak. Ez zapore ona zuelako, ezta txarra zuelako ere, edo tira, bai, bi horiengatik hain zuzen ere, ez zuelako ez zapore onik eta ez txarrik. Zaporerik batere ez alajaungoikoa! Eranstea ahaztuko zitzaien. Hura baino gauza lehorragorik? Ura baino gauza lehorragorik!? Bai, Novoteleko uretako bakailaoa, benetan diotsuet, neronek begiz ikusia, neronek mingainez dastatua. Eta, bestela, galdetu Igor Elorzari; niri, galdetu gabe erantzun zidan, lehen hozkada egin eta begiak niregana altxatu zituenean. Nik ere berdin erantzun nion. Orduan bai sentitu nuela amaren falta. 319an Piña zati batzuk irentsi eta logelara joan nintzen; ez nengoen oso ongi. Finala baino hamar egun lehenago halako karga bat igo zitzaidan burura, eta egunetan gainetik kendu ezinda ibili nintzen. Bakarrik egotean arintzen zitzaidan, eta jendartera sartzean mintzen. Ez zen egokiena bertsotarako, are gutxiago finalerako, hango bakarkakorik bakarkakoena ere 13.000ren aurrekoa baitzen. Etsita ere egon nintzen, egun handira ez nintzela ongi iritsiko sinetsita, baina azkenean finalerako bizpahiru egunen faltan ahaztu zitzaidan buruko mina, eta bera ere ez zen nirekin akordatu. Bazkaritan etorri zitzaidan berriro bisitan, alu hori. Buruko bola buelta eta buelta hasi zen, itzuli bakoitzeko karga berria eransten zitzaiola, eta mahaitik altxatu beharra izan nuen. Azkar, logelara joan nintzen, bakarrik egon behar nuen. Bakarrik nengoen, nire buruarekin, 319. gelan. Zeru-lurretan gutxi, baina norberaren sinismenetan asko sinistekoa naiz, sinismenaren indarrean. Oro bat Plazebo efektuan. Eta sendatuta egotea ez dut pentsatu izan gaixo ez egotea denik: niretzat bat egon liteke aldi berean gaixo eta sendatuta. Nola? “Ongi nago” pentsatuta, hain sinple eta hain erraz. Niretzat ongi egotea horixe baita, gaixo egon, sano egon, ala hankaz gora zuhaitz bati lotuta zintzilik egon, “ongi nago” pentsatzea. Baina pastilla horrek ere bi aurpegi ditu, bi aldetara balio du berdin. Gaixo egon izan naiz batzuetan, inongo birusik eta linfomarik gabe, “gaixotzen ari naiz” pentsatu hutsagatik. Jakina, aldagai horiek jokoz kanpo gelditzen dira, benetako sasoiaren edo benetako gaixoaldiaren aurrean, haizea ez hego ez ipar dagoenean, sartzen dira jokoan. Eta nahi duenak pentsa dezala nire ganbaran hego haizea dabilela, halaxe pentsatzen dut nik, eta halaxe pentsatzen badut hala da niretzat. Ez dakit, beraz, egunetako buruko karga hura ez ote zen pastilla horrek eragina. Agian bai. Alegia, agian ez. Pentsa buruari buelta emate aldera nolako buru bueltak erabili nituen 319.ean irabazitako hamabost minutu haietan. Ordua zen jaisteko.

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 89

Tapiz gorriaren

da ere, eta puntuka egitera atera zenean Andoniri luzatu nion zalantza: “ez al gaituk oker ibili mainontzin?” “Ez, ez, ondo, ondo” erantzun zidan (-bai, ondo hi!-). Eta eskerrak, jakinaren gainetik edo azpitik, gezurra esan zidan. Uste dut bazekiela zer esaten ari zen, eta lasaitze aldera engainatu ninduela, eta eskerrak, bestela, ordu arte ez bezala, handik aurrera, Unaik etsita ikusiko ninduen. Zapi zuria aterako nuen. Eta horrela ezin da bertsotan egin, are gutxiago finalean.

gainean hotz joan nintzen, lotuta, begiak pausoan, bururik jiratu gabe… Modeloago jokatu Igogailuan bakarrik joaten den nornahi bezala, ispiluari begira jaitsi nintzen. Eta ispiluaren konpainia baliatuz beste harekin puntuka jardun nuen: “ongi hago, ongi nago”. Atea zabaldu zenean, ohartu nintzen, goizeko zortzietan ez bezala, arratsaldeko laurak eta bostean, azkena ni nintzela hallera jaisten. Egun bakarrean bi aldiz ohitura guztiak haustea gehiegitxo izango zen.

behar zen han, begiez

Arratsaldeko lana aski

ari naiz batez ere.

“cassepied” zen,

Mikro aurreko nire

gogaikarria euskaraz;

Zapi zuria Arratsaldeko lana aski “cassepied” zen, gogaikarria euskaraz; nahiko rompepiernas, perfil gorabeheratsuko etapa gaztelaniaz; eta euskaraz etengabe zangoak eta oinak haustea eskatzen zuen, neurriak eta errimak. Beharbada horregatik, zango oinetako minaren beldur, buruko mina eskapatu egin zen, edo egokiago esatera, arratsalde hartan buruko minak hanka egin zidan.

begi ehiztari galdu

nahiko rompepiernas,

urduri haiek orduan

perfil

behar nituen, altxa

gorabeheratsuko

burua eta begiratu,

etapa gaztelaniaz; eta

ikusi, entzun eta

euskaraz etengabe

harrotu. Zutitzen ari

zangoak eta oinak

zen jendearen erdian

haustea eskatzen

uzkurregi pasatu

zuen, neurriak eta

nintzen, azkarregi,

errimak. Beharbada

gozatu gabe. Lastima.

horregatik, zango

“Soldaduak zarete. Amets soldadu gaztea, Unai soldadu zaharra… ”, eta argi bat piztu zitzaidan buruan, “hauxe nahi nian, holako zerbait, nazioarteko politikarekin lot litekeen gairen bat, eta hemen diat”. Eta argiari begiratzeak itsutzen duen bezala, uste dut, hitz haiek belarria beteta, gaiaren segidari entzungor egin niola. Nire susmoa da, “Unaik etsita ikusten du” bakarrik entzun niola Saroiri, gaiaren hiru laurdenetatik askatasuna hartu eta pentsatzeari ekin niola, eta ez nuen entzun izango “Amets”, alegia, “Unaik etsita ikusten du Amets”. Balizarik ikusi gabe aurrera segitu nuen haizea popan. Eta horregatik hasi nintzen alde guztietara tiroka, gaizkiaren ardatzean neroni nengoela ohartu ere egin gabe (Denborarekin pentsatzen jarrita, aitortu behar da oso ongi egin nuela soldadu gaztearena, aginduen ñabarduraz batere axolatu gabe joan nintzen gerrara, zeren aurka nengoen eta zergatik pito bat inporta gabe sartu nintzen lubakian, eta ezer baldin bada soldaduaren paperari errealismoa ematea, horixe izango da, ezta? Sakoneko esanahi horrekin jokatu nuen, eta kontrako bidetik nindoala uste duzuen guztiak oker zaudete, ni zuzen nindoan, hain zuzen ere!). Unairi “entzun ezazu zaharra” aditzerakoan, oker ez ote zebilen pentsatu nuen, eta Saroiri galdetzekotan ere egon nintzen, ea zein zen zehatz-mehatz gutako bakoitzaren rola. Baina pausoa ematera nindoanean ohartu nintzen, Unai, puntu hartan, “zaharra”-ri entzuteko, berari entzuteko esaten ari zitzaidala, eta ez galdetzeko Saroiri. Eta ez nengoen oker, edo horretan ez behintzat: Unai zuzen ari zen. Jende guztiak bezala bertsoaldi osoa bukatu arte itxaron eta gero eseri ginenean, hala komentatu baitzidan: “azkenean ematen zuen zu zinela ausarta”. “!!!”. Nahastuta gelditu nintzen: “nola? Ez al nintzen ba hala?”. Baina bera oker zebilela pentsatuz ez nion ezer galdetu badaezpa-

90 / B60BEC.Burutik ezin kendu

oinetako minaren

Indar neurtzea Puntukako saioak ahari jokoaren itxura eman lezake kanpora. Barrutik begiratuta, elkarri kopetakoak ematetik baino gehiago du eskua ematetik. Eskua eman liteke, gure senargaiek bezala, indarra neurtze aldera. Edo eman liteke eskua, senargai batek eman behar lukeen bezala, goxotasunaren lekuko gisa. Puntukakoak, ona izatekotan, bi esku horiek behar dituela uste dut nik: esku batez kontrarioa lurreratzen saiatu, eta beste eskuaz lagunari zutitzeko bidea eman. Puntuka, kontra ere eginez lagundu behar zaio elkarri. Eta uste dut Andonik eta biok horretan asmatu egin genuela. Ni neroni lan hartatik eseri nintzen egun osoko gustuen, eta final hartako nire apustu partikularra irabazia ikusi nuen. Andonik lurrera botako ninduen agian, baina Fernandoren aharia bezain harro eta garaile sentitu nintzen hala ere. Lurrean, jota, baina arrasto barruan. Eta arrastoa han zegoela jakitea, arrastoa han uztea, aski zen niretzat. Hori nahi nuen. Buruz burukoa Beste froga bat, bertsotan egitea topeka ibiltzea ez denaren erakusgarri, buruz burukora ere eskua emanda azaldu ziren Unai eta Andoni. Nik, neronek, finalean egotea den pribilegio handiaz gain, pribilegio erantsi bat izan nuen arratsalde hartan. Balkoiko lekurik onenetik ikusi nuen buruz burukoa. “Zoritxarrak” esango du norbaitek, baina nik diot, zorteak bi txapeldungaien artean eseri ninduen. Paparazzi guztiek mikrofono ezkutuak erantsiko zituzketen lekuan nituen nik belarriak. Hango emozioak, hango kafe kikaren ikarak, hango animo hitzen hotsak, bi guruek elkarri esandakoak, talaia hura eman izana ezin eskertuz egongo naiz beti zozketako esku ikusezinari. Ez dut gezurrik esango. Saroi hizketan hasi zen momentuan, sinesten nuen artean. Hatsa hartu, eta paperari begira, “Hona hemen azkenean epaimahaiaren erabakia: 2005eko Bertsolari Txapelketa Nagusian, buruz burukoa jokatzeko geldituko diren bi bertsolariak… ”, eta hiru segundoko isilunea aireratu zuenean, ez dut gezurrik esango, nire izena entzun nahi nuen, pentsatzen nuen bazitekeela, sinesten nuen oraindik… eta esan zuen, “… eta Unai Iturriaga”.

beldur, buruko mina eskapatu egin zen, edo egokiago esatera, arratsalde hartan buruko minak hanka egin zidan.

Harrituta gelditu nintzen. Nire izena nahi, lehian segitu nahi, Andonirekin buruz burukoa jokatu nahi, eta Unai Iturriaga entzun nuen, eta harrituta gelditu nintzen. Harrituta, nolako poza hartu nuen. Poza barru-barruan. Ni konpetitibo kabroi bat izan naiz beti, bihotzik gabeko jokalari egoistarik aluena, baloiarekin, kanikekin, edo bertsotako bolatzar harekin, bost axola, banpiroari odola bezain gozo sartu izan zait konpetizioko jokoaren bizia, eta han, “… eta Unai Iturriaga” entzun nuen, eta poz hartu nuen. Begiratu nion Unairi, haren aurpegia ikusi, eta “aupa Unai!” bota nion barrutik, “aupa Unai, zorionak!”. Eta ni harrituta nire sentimenduekin, “ze ostra! Haginak eta atzaparrak desagertu al zaizkik? Belarriak otzandu eta matrail hezurra bildu? Eskuetako

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 91

Beste froga bat,

zimurtu zuela, ezpain ertzak erori, barruak buelta eman eta ia negarrez hasi zen Andoni. Zerbaitek hozka egin zion, eta jasan ezin bailuen, bere burua madarikatu bezala egin zuen. Unairi begiratu, eta min hartatik “Unai, sentitzen diat” atera zitzaion, eta berriz ere bai, “Unai, sentitzen diat”. Benetan ari zen, eta nik, nire inozotasunetik, orduan ulertu uste izan nuen otsoa gizon bihurtu zenekoa.

bertsotan egitea topeka ibiltzea ez denaren erakusgarri, buruz burukora ere eskua emanda azaldu

Ni konpetitibo kabroi

ilea desagertu al zaik?”. Gauetik egunera gizon bihurtzen zen otsoaz oroitu nintzen: metamorfosi hura nondik eta nora? Geroago aurkitu uste izan nion esplikazioa, eta, beraz, geroago esplikatuko dut.

ziren Unai eta

bat izan naiz beti,

Andoni. Nik, neronek,

bihotzik gabeko

Dena den, harridurarenari karga handiagoa emateko, ez dut esan, baina ni izan nintekeela pentsatzen nuen bezala pentsatzen nuen beste bat ere izan zitekeela. Ni? Agian bai, agian ez. Ez nekien mainontziko okerraren berri, handik zaila zen kalkulatzen bakoitza nola zebilen, eta komunera jaitsi ginenean Sustrairi esan nion, bera ere izan zitekeela; Unai ere ikusten nuen, eta Andonirekin ez nuen zalantzarik egiten. Orain, Unairekin ere ez dut egiten, pasa beharreko biak pasa ziren, eta Maritxu eta Bartolo kantuan hasi zirenean pena bakarra gelditu zitzaidan: ez goizean eta ez arratsaldean, Unairi ez niola gehiegi lagundu. Ama falta genuen hartan, tira, baina soldadu lanean behintzat ez nion gerra irabazteko laguntzarik eman. Pena haren kontsolagarri, kontraesana den arren, Andoniri lagundu izanaren ohore txikia nirekin nuen. Bizipoz eta bizipen haiekin jaitsi nintzen oholtzatik: txapeldunordeari ez nion lagundu txapeldun izaten, eta txapeldunari ere ez txapeldunorde izaten.

finalean egotea den

jokalari egoistarik

pribilegio handiaz

aluena, baloiarekin,

gain, pribilegio

kanikekin, edo

erantsi bat izan nuen

bertsotako bolatzar

arratsalde hartan.

harekin, bost axola,

Balkoiko lekurik

banpiroari odola

onenetik ikusi nuen

bezain gozo sartu

Kontraesanik ederrena Kontraesan betean bizi izan nuen txapeldunaren txapelduntzea. Ez genuen lehengoa izan zedin nahi, berak eta beste guztiok txapeldun berria nahi genuen, eta ez berak ez beste guztiok ez dut uste gezurrik esaten dugunik horretan. Papera oholtzan gora igo zenean, eta mikrofono aurrean plantatu, eta hizketan hasi, Unairi entzun eta gero joko genuen saltoa irudikatzen ari nintzen. Eta irudimenezko jauzi horretan airean geunden artean sartu zitzaidan belarrira: “ANDONIIIII EGAÑA!”…

buruz burukoa.

izan zait konpetizioko

“Zoritxarrak” esango

jokoaren bizia, eta

du norbaitek, baina

han, “… eta Unai

nik diot, zorteak bi

Iturriaga” entzun

txapeldungaien artean

nuen, eta poz hartu

eseri ninduen.

nuen. Begiratu nion

Ez nuen lur hartu. Lehenaz gainera gorago hegaldatu nintzen. Eta suzko laino haien artetik “zorionak Andoni, onena haiz!” edo horrelako zerbait bota nion. Aluzinatzekoa zen zein pozik zegoen jendea nahi ez zuen zerbait gertatu zelako, bravo Andoni!, denak hire kontra eta denak hire alde, handia egin duk! Hogeita hamazazpi bertso bota eta gero, batzuk zortzikoak, besteak bederatzikoak, hitzik gabe ikusi nuen txapelduna. Eta final hartatik oroituko diodana, ez da izango semeak “aita, ez dio ajola” bota zionekoa, ez eta belarrian hozka egin zidanekoa ere, hain gutxi IKEAn behiak jezteko aulkiaren bila ibili zenekoa, beste hiru hitz iltzatu zizkidan niri, hiru hitz bakarrik, baina nahikoak. BEC osoa zutik, belaunikatuta, berari txaloka ari zela, zoramen haren erdian, istant batez, begiak barrura bildu zitzaizkiola ikusi nuen, kopeta

92 / B60BEC.Burutik ezin kendu

Txapela eranztera joan zen Andoni, txapela eranzteko ilusioz, gogoz eta indarrez, “dena ematera” berak ongi esplikatu zuen bezala. Nik ez nuen ordu arte inon ikusi galtzera doan txapeldunik, eta are gutxiago galtzeko bere onena ematen duen jokalaririk. Ez behinik behin inongo kiroletan, baina bertsoa ez da kirola, nahiz eta kirola kultura ere baden batzuetan. Lehiaketa ulertzeko beste modu bat jaso nuen egun hartan, garaipena ulertzeko beste modu bat. Irabaztea desberdin ikusi nuen han, ikusi desberdin ere irabaz litekeela, uste dut jokoa ere desberdin ikusten dudala orain, eta ikusten dudala desberdin ere joka litekeela, hobeto segur aski. Eta horretara joan behar dela batik bat. Pentsa dezatela inozo batzuk garela, edo gezurtiak, esan dezatela, nik onartzen dut kontraesan batean gaudela, baina hain ikusi nuen kontraesan ederra txapelarekin tristatu zen harena, eta hain zen ederra tristura hartan guk sentitu genuen poza! Ez dut orain erromantizismo merketan erori nahi, baina hori dena ikasi uste ondoren, nire barruko otso konpetitibo otzandu hau inoiz baino ilusio eta gogo handiagoz, inoiz baino konbentzituago joango da hurrengo gure Eztxapelketa horretara. Nik ere sentitu nuen Arriaga txiki, gero eta txikiago sumatzen nuen, nire eskuetan, txiki-txiki-txiki egin arte, jende guztia zutitu eta txaloka hasi zenean. Eta ni, han, erdian, biluzik, Arriaga eskuetan. Nik ere, 13.000 lagunen aurrean, “sentitzen diat” sentitu nuen orduan. Sentitzen diat, bai. Eta ez inori barkamen eske, hori gutxi sentitzea baita normalean. Nik “sentitzen diat” sentitu nuen, eta asko. Sentitzen diat ez baita pentsatzen, bestela sentipen faltsua da, pentsatua baita, nik pentsatu gabe, sentitzen diat, sentitu egiten nuen, han, denak txaloka ari zirenean. Zer sentitzen nuen ez dakit: ohorea, plazera, lotsa, harrotasuna, txoramena, dena. Baina sentitzen nuen, ia han gelditzen zela denbora, eta han ni. Eta egun hartan azkeneko aldiz atzera nindoan artean, goizekoa etorri zitzaidan: malko txiki bat isuri zaio begiko iturri bati, BECek jo didan txaloaldia gogoratuko dut beti.

Unairi, haren aurpegia ikusi, eta “aupa Unai!” bota nion barrutik, “aupa Unai, zorionak!”. BEC.Burutik ezin kenduB60 / 93

B60BEC.Burutik ezin kendu

5IGOR

ELORTZA

HAU BECTEKADA ETA HUSTU EZINA

Aiiihh…, diosta bankuko beharginak ere, aspaldiko partez kontuak eguneratu beharko ditudala-eta bulegora jo dudanean. Ikusi ninduela finalean, eta Gggrrhhff!, dio. Ez dakiela baina… egon nintzela apur bat… makal-edo. Gaixorik al nengoen ere galdetu izan dit batek edo bestek. Triste ikusi nindutela, askok. Zer egingo diogu, ba. Egutegian zenbaki bat baino ez diren urrineko datak iritsi egiten dira azkenean, eta batek daki zelan harrapatuko zaituzten. Bertsoarekin aspaldiko harremanik hoberena dudala nioen Gara egunkariak finaleko egunean argitaratu zuen ale berezian. Egia da, bene-benetan. Txapelketa hau prestatzea gozamena izan da niretzat. Aurretik ere bota nuen, txapelketak norgehiagoka baino gehiago, zergehiagoka behar lukeela, eta horretan ari nintzen udatik. Nire bertsokeraren alderik ahulenak indartzen eta indartsuenak fintzen bai, baina batez ere, bertsotan zer egin nahi nuen birpentsatzen eta lantzen. Eta Amuriza ondorengo 25. urtean, bertso prefabrikatuak eta antzeko kontzeptuak berriz ere entzuten hasi garen honetan, harro diot, hausnarketa eta behar handia egin dudala nik udazken osoan zehar, bakarka zein Unaiekin (eta Jonekin ere bai tarteka). Eta itzela izan da. Azaroan, Santikurutzen eta Zumaian saiakerak egiteko batzen ginelarik, ia nahi nuen guztia eta kasik nahi nuen moduan egiten nuen bertsotan. Aspaldiko asterik ederrenak izan ziren niretzat. Bestelako arduren gainetik, sentipen horri eutsi nahi nion azken egunetan, azken orduetan…

Unai eta biok hamarretarako iritsi ginen Bizkaia Arenara. Etxeko atarian zain ordurako, bederatziak eta laurdenetan ikusi nuen Unaien Caddy gorria hurreratzen, eta horrelakoetan ohi bezala, dena eta ezer ez esanez egin genuen bidea. Izan litekeenaren itxaropenez besteko beldurrez norberak daroan gorputzaldia arraroa bada, arraroagoa da oraindik egoera bera bizi duenarekin eroatea. Baina antzeko joanak eta etorri desberdinak sarri samar konpartitu izan ditugu, eta espero

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 101

Ikaragarria izan zen

Azaroan,

BECen sartzea txaloz

Santikurutzen eta

eta oihuka hartu

Zumaian saiakerak

gintuen jendetza

egiteko batzen

haren erdian,

ginelarik, ia nahi

pausuan pausuan

nuen guztia eta kasik

dezagun aurrerantzean ere tokatuko zaizkigula. Bakoitza bere burutazioekin, iritsi ginen ateetara. Sarrerako zaindariari “Gu gara bertsolariak” esan eta 4. pabiloiaren atzeko aldean autoa utzita barrura sartu ginen.

itsasoa zabaltzen

nahi nuen moduan

zaion Moises zaharra

egiten nuen

Goiz oraindik, Saroi Jauregi zen aldageletan zegoen bakarra, irribarretsu eta batetik zortzira zenbaturiko papertxoak tolesten, finalista bakoitzari zegokigun zortearekin jolasean. Atzera eta aurrera genbiltzala joan ziren agertzen gainerakoak: Jon, Aitor, eta Novotelen lo eginda zetozen Maddalen, Andoni, Sustrai eta Amets. Elkarri agur egin eta animoak emanez gurutzatzen ginen oholtza atzeko oihalen artean, betetzen ari zen aretoari begira. Antolakuntzako arduradunak ere han zebiltzan, honetan eta horretan, eta urduri baina pozik begiratzen genien batzuek besteei, eta hamar t’erdiak aldera zozketa egitera deitu gintuen Bernardo Mandalunizek, zein hurrenkeratan eta nork norekin kantatuko zuen erabakitzeko. Mahaian gelditzen ziren lau paperetako bat hartu eta destolestu nuen: Bat Putie.

antzo. Ez dakit

bertsotan. Aspaldiko

halakorik berriz

asterik ederrenak izan

gertatuko zaigun, eta

ziren niretzat.

Gladiators Ikaragarria izan zen BECen sartzea txaloz eta oihuka hartu gintuen jendetza haren erdian, pausuan pausuan itsasoa zabaltzen zaion Moises zaharra antzo. Ez dakit halakorik berriz gertatuko zaigun, eta pozten naiz une hura momentuan bizi egin nuelako. Gogoan dut hainbat lagunen aurpegi eta keinuen argazki segida, eta buruan oraindik oihartzun egiten didan burrundara hura, eta, eskaileren parera iritsi ginelarik Andonik, familia-buru, esan ziguna: zortziok zutik gelditu eta txalo jo behar zioagu jendeari. Esan eta egin, artean inork ahorik zabaldu barik, gure arteko zein gu eta entzuleen arteko loturak goia jo zuen jadanik. Bertsoa, lehia eta zer gehiago zen han geundenok batzen gintuena? Zergatik? Nola?… Azaldu ezin diren bizipenak dira batetik, eta bestetik, jesartzerakoan ez neukan horri buruz pentsatzeko astirik. BECen entzungo zen lehenengo bertsoa neuk kantatu behar nuen. Ez dakit Historiara pasatuko naizen, baina ohore hori behintzat, ez dit inork kenduko.

hainbat lagunen

Enpin, ez nuen goiza askorik gozatu. Bestela ere, gurago ditut arratsaldeak eta gauak bertsotarako, zati bat gusturago eta emankorrago topatzen dut neure burua, eta halako egun bat ezin dela besterik gabe pasatzen utzi banekien arren, ez nuen lortzen erreakzionatzea. Ez nengoen urduri, arduragabe ere ez. Ez dakit, hotz edo… futbolistek esaten duten moduan, zelaian kokatu ezinik. Andonirekin zortziko handian langile grebalarien paperean caballitora igo eta trostan hasi ezinik, behelainotan lez. Zortziko txikian, zekenaren larruan

102 / B60BEC.Burutik ezin kendu

pozten naiz une hura momentuan bizi egin nuelako. Gogoan dut

aurpegi eta keinuen argazki segida, eta buruan oraindik oihartzun egiten didan burrundara hura.

Ametsekin konpartitu nuen tragoa ere, kontrako eztarritik. Puntuak erantzuten ahalegindu nintzen itzartzen, erraz erantzun nituen, baina bat eta bi, Bernarri beste zazpienak ere neuri jarri ziezazkidan eskatzeko gogoz jesarri nintzen. Hamarreko txikian amodiozko mezuak papertxoan idatzi behar nizkion Sustrairi, eta txarto ibili barik ere, asmatu ez nuen egin. Eta gero, hantxe gelditu nintzen bakarrik, kartzelako gaiaren zain. “Aspaldiko partez, begiak busti zaizkizu”. Ez zen nik espero (edo desio) nuen moduko gaia. Nik fikzioa egiteko abiapuntu bat nahi nuen; marko bat, pare bat elementu, zertzelada birekin giroturiko egoera bat… Txapelketa osoan zehar bakarkakoetan nagusitu ziren gaien antzeko bat, bakoitzari bere joera, esangura eta gustuen arabera jokatzeko askatasun handiagoa emango ziona. Pertsonalegia-edo iruditu zitzaidan, derrigor norbere buruari begira jarri beharrekoa. Egia da gaiak zelan harrapatzen zaituen ere izaten dela hau guztia, eta niri, azken asteetako bizipenek egin zidaten gainez. Saihestu gura nuenak, hain justu. Eta lehen kolpeko sentipen horrekin, fikzionatzen hasteko ez neukan ez txinpartik, ez indarrik. Ekin egin nion, beraz, eta bertsotan erraz egin banuen ere, deseroso aritu nintzen. Eta amorrua eman zidan. Ze aurtengo txapelketan nahiko garbi nuen bertsotan zer egin gura nuen, eta zelan. Eta horretarako aukerarik onenak bakarkakoak ziren. Binaka ondokoarekin egin behar baita bidea. Eta beharbada izango da nire bizitza ez delako zirraragarriegia, baina nik fikzio interesgarriak sortu nahi nituen. Pertsonaiak eta zirkunstantziak interesatzen zitzaizkidan. Narrazioak baino gehiago, giro esanguratsuak sortu nahi nituen, pertsonaien larrutik berba egin, eta xehetasunekin kontaturiko istorioak osatu hiru bertsotan. 2002ko Bizkaiko Txapelketan “gabon gabaz mahai gainean bi plater

Nik neuk gusturago jardun nuen arratsaldez. Lagunarte onean bazkaldu genuen, urduri baina umoretsu, bakoitza daudela bakarrik dagoen” pertsonaiarekin egin nuenaren bidetik jo. Finalerdietan Markinako terrazan egin nuen ahalegina eta Donostiako itsasertzean harriekin lortu nuena nahi nuen Barakaldon burutu.

bereari bueltaka ibiltzea

(Parentesi bat) Baina ez dezagun denborarik gal. Kartzelako lanak eginda bagaude, bazkalordua izango da honezkero, eta Novotelera bidean behar dugu finalistok. Besteenak epaitzen nireekin baino hobeto asmatzen dut, eta antza hartua nion buruz burukorako Unai eta Andoni zeudela ondoen kokatuta. Hala esan nion Unairi bazkaritara bidean eta bazkalostean. Berak beste pare bat aipatu zizkidan sinesgogor, baina nik ezetz. Banekien Unai ondo prestatuta eta motibazio zein animo aldetik indartsu zegoela bertsotarako. Donostiakoak dudak sortuko zizkion bati baino gehiagori, baina Unaik Barakaldon Hendaiakoa berdindu eta hobetzea zen gertagarriena. Inorena beti ikusten da errazago, eta badaezpada, arratsaldekoari ekin aurretik Bizkaia Arenan zaleak olatua egiten ari zirela harrituta begiratzen genuen bitartean, berriz animatu nuen Unai. Honelako aukerak momentuan aprobetxatu behar dira.

plateretan ere igartzea

Nik neuk gusturago jardun nuen arratsaldez. Lagunarte onean bazkaldu genuen, urduri baina umoretsu, bakoitza bereari bueltaka ibiltzea eta egunaren pisua plateretan ere igartzea normala den arren. Goizekoa oro har gozatzeko modukoa izan zen. Giroa itzela zen: emozioz gainezka, bero, tentso… Eta saioa ona: bizia, oparoa, intentsoa,… Han egotea laostia da eta ez nuen ez ernegatu ez behera etortzeko asmorik. Hamar bertso bota behar nituen ahalik eta ondoen, eta gozatu.

ona: bizia, oparoa,

Eta BECen berriz Mainontzin beste andamio bat gehiago konpartitu nuen Long Johnekin, beharlagun bat istripuz hil zaien eraikuntzako langileenean. Gustura aritu nintzen, bertsotan erraz eta lagunarekin eroso. Finalean bota nuen bertso onena lehenengo hura izango da seguraski, nik hobeak eta batzuk egin gura nituen arren. Puntukakoa berriz, balean osatu genuen Maddalen eta biok ski estazioko igogailuan, baina puntuka balean aritzerik ez dago. Bale, ba, beraz. Azken bakarkakoa baino ez zen falta.

etortzeko asmorik.

Publikoan gutxiagotan, baina taula gainean gaudela askotan, oso zailak iruditzen zaizkigu guri ere ondokoen gaiak. Hala gertatu zitzaidan Maddalen, Sustrai eta Jonekin. Zer esango nuke nik hor? Baina mikrofonoaren aurrean berdin dio gaia zaila ala erraza iruditzen zaizun, gustukoa ala deserosoa. Etapa

104 / B60BEC.Burutik ezin kendu

eta egunaren pisua

normala den arren.

osoa ihes eginda eman ondoren tropela gainera datorkion txirrindulariaren maillota jantzi zidaten niri. Ez zen gehien motibatu izango nindukeeena. Aspaldi nerabilen buruan doinu berri bat, Beti Mugan taldearen Denbora Geldirari kantuan oinarrituta. Erabiltzea erabakia neukan, eta doinu hori zerbait ebokadoreagoa, sentikorragoa, sotilagoa edo zer dakit nik egiteko nahi nuen. (Hurrengo batean beharko du). Gaiak narrazio bat eskatzen zidan eta ziklista gregarioaren figura hartu nuen, eroso jolasteko beste ezagutzen nuen testuinguru batean. Finaleko saiorik onena hementxe egin nuela uste dut. Gaurtik begiratuta, txapelketa honetarako prestatu ditudan bakarkako bi doinuetan pentsatuz eta finaleko gaiak kontuan hartuz, beharbada, hobe nuen arratsaldekoa goizez eta goizekoa arratsaldez erabili izan banu. Baina banintz eta banu, alferreko bi damu. Andoni eta Unai Momentu horretan hobe da zuhur jokatu, baina nahiko garbi nuen eta esan egin nion Unairi: Unai ejemzalea, alarguna, soldadua, urtegunean inork zoriondu bakoa… Andoni parrandero txipiroi-jalea, elizkoi aurrerazalea, aita begibustia, Urtaintxo baten neskalaguna… Nire kiniela hori zen. Saroi Jauregik iragarri zuenean, lasai eta pozik zoriondu genuen Unai, eta Jonek eta biok whisky-kikara bana edanez entzun genuen buruz burukoa.

Goizekoa oro har gozatzeko modukoa izan zen. Giroa itzela zen: emozioz gainezka, bero, tentso… Eta saioa

intentsoa,… Han egotea laostia da eta ez nuen ez ernegatu ez behera

Hamar bertso bota behar nituen ahalik eta ondoen, eta gozatu.

Egunean zehar Unaik egin zituen gauzarik onenak, baina Andoni behetik gora zetorren, alegiya (berak esango zukeenez), goitik gorago. Kartzelan gehiago gustatu zitzaidan Unai, baina zortziko txikian Bartolorenean eta hamarreko handian “zuribeltzean” erakustaldia egin zuen Egaña delako

Enpin, ez nuen goiza askorik gozatu.

ditut arratsaldeak eta

emankorrago topatzen dut neure burua, eta halako egun bat ezin dela besterik gabe

Eta orain, zer? Esku artean dut finaleko bertsorik “onenen” DVD-a, eta kanpoan elurra ari du urtarrileko azken bariku honetan. Bertso Eguna da bihar, eta txapelketa zaratatsu honek aupatu gaituen belaunaldia entzule izango gara bertsolari beteranoek egingo duten ekitaldian. Pozik nago. Pozik nago, dagoeneko erdi ahazturik badugu ere, erronka handia izan delako aurtengo txapelketa, eta ausart jokatu dugulako. Pozik nago ausardiaz gain beharrekoa den lana egin behar zutenek, buru-belarri jardun dutelako, eta oztopo guztien gainetik lan bikaina egin dutelako. Eta pozik nago bertsolariok ere maila eman dugulako. Zeinek gehiago zeinek gutxiago, lan handia ikusi dudalako bertso askoren baitan, eta orain dela lau urte bat-bateko bertsoaren mugak gertu samar ikusten banituen ere, inoiz baino irekiago, interesgarriago eta indartsuago aurkitzen dudalako.

pasatzen utzi

Lar berotu naiz beharbada, baina urte bukaera eta urte hasierako saioetan gozatu egin dut asko. Bakoitzak bere estiloan, gauzak egiteko gogoz eta ahalmenez ikusten ditut neure burua eta kideak, finalean egon ginenak eta han sartzerik izan ez zuten bat baino gehiago ere bai. Jende askoren arreta, begirunea eta zaletasuna irabazi ditugula uste dut. Badakit aparretan gaudela oraindik, eta normalduko dela kontua. Hala behar du, gainera. Baina txapelketa honek sakonean ere utziko du arrastoa. Sumatu egiten da. Bertsoak jartzeko moduko urteak datozela pentsatzen dut, urte interesgarriak, eta ederra izango dela zurrunbiloan egotea. Nik, hor egon gura dut. Egon eta ari.

futbolistek esaten

106 / B60BEC.Burutik ezin kendu

banekien arren, ez nuen lortzen erreakzionatzea. Ez nengoen urduri, arduragabe ere ez. Ez dakit, hotz edo…

duten moduan, zelaian kokatu ezinik.

Hirugarren liburukitik aurrera azal gogorrarekin argitaratzen hasi ginen BERTSOLARI LIBURUAK bilduma. Gure irakurleen artean diseinu berriak izan duen harrera ona kontuan izanik, aurrekoak ere azal modu honetara pasatu ditugu, eta, orain, bilduma osoa aurki dezake betsozaleak eskurako hain formatu atsegin eta erosoarekin.

Jon Loategi, bertsozko mezularia

Enaz banaz

XABIER AMURIZA

zati bat gusturago eta

BERTSOLARI LIBURUEN BILDUMA OSOA AZAL GOGORRAREK I N

XABIER AMURIZA

gauak bertsotarako, Kanpeoia txapeldun. Unai bigarren. Eta hortik aurrerakoa zoramena izan zen. Olatua ere egin genuen zaleekin batera, eta orduan besoak lotsati jaso bagenituen ere, gaur ez naiz batere errdidikulo sentitzen. Adiskide jakitun eta sentibera batek prentsaurrekora bidean esan zidan lez, zer edo zer oso sakona gertatu zen han. Egunean zehar hainbat aldiz emozionatu zela askok esan digute geroztik. Barre egin zutela, zer pentsatua eman geniela, malkoak behin baino sarriago etorri zitzaizkiela begi ondora. Zein gizartetan bizi garen kontuan hartuta, eta halako kultur ekitaldi masifikatu batean, egunean zehar zer transmititu genituen gogoratzeak, zirrara eragiten dit neuri ere. Gure jarreratik hasita. Lehia ulertzeko eta bizitzeko modutik. Eta guk oholtza gainean baturik jokatu genuen bezala, jakinaren gainean baina inkontzienteki, halaxe bizi eta eskertu izan zuen entzuleak ere finala.

B ERTSOLARI liburuak

Bestela ere, gurago

JON LOPATEGI

horrek. Bederatziko txikian IKEAko aulkiaren bertso famatuan “lepo” zelan kantatu zuen entzunda bakarrik, inbidia hartu nion, eta “baina ezetz txiki bat behiak jezteko” bukatu zuenean, berba zatar bat atera zitzaidan gorazarre lez. Buelta erdi eman eta zelako satisfazioarekin begiratzen gintuen ikustea besterik ez. Handik aste pare batera esan nion 2001eko buruz burukoan nekatua ikusi nuela, baina BECen goizean berotu, arratsaldez jokatzen hasi eta bukaeran jolas egin zuela. Ez zidan esan ez baietz, ez ezetz. Guztiz kontrakorik ere ez.

Agur sagar beltzeran

B60BEC.Burutik ezin kendu

6SUSTRAI

COLINA

INUXENTEEN ILUSIOZ

z dago inuxenteen ilusioa bezalakorik zoriontsu izateko.Ez dago zoriontasuna bezalakorik egin beharrekoari kontzientzia ausarta eransteko. Zoriona eta ausardia, ausardia eta zoriona, txapelketa nagusiko finalari aurre egiteko bi gako.Egun handira hauspotuta iristeko bi arnasa. Erraza neukan zoriontsu izaten. Hiru aste izugarri txar pasata nengoen, nire burua finaletik kanpo ikustetik arrastoa uzteko moduan sumatzen nuen, ordu arte erraz eta errazegi hitz egin zuen jendea etsia hartzera zihoala zirudienâ&#x20AC;Ś Erraza neukan finala hasiera bihurtzen. Banekien behetik gora nindoala. Banekien lau urte iraun zezakeen mamua hiru astetan irentsi izanak indartsuago egiten ninduela. Banekien finalaurrekoetan baino errazagoa zela finalean ausart aritzea. Gustura nengoen. Kokapenagatik sikiera historikoa izango zen final baten parte izateagatik.Urte osoko plazaz plazako joan-jinetako kide hurbilenak nituelako bertsolagun. Ametsek, finalista izateaz gain, figurazioaz haragoko aukerak zituelako. Finalak gure ingurua astindu zuelakoâ&#x20AC;Ś Asko ziren gustura egoteko motiboak. Gehiegi, akaso. Mundu guztia nigatik kezkatuta ikusten dudanean larritzen naizen horietakoa bainaiz. Inguruko jendeak jakin behar luke gurean okupatuta gaudenean preokupazioaren fasea gaindituta daukagula. Baina ez daki. Eta lasai zaudela erantzuten diozunean ez dizu sinesten, eta txapelketari buruz hitz egiteko gogo gutxi erakusten duzunean begiradaz gurutziltzatzen zaitu, eta zure animoen berri prentsa bidez jakiten duenean sutu egiten daâ&#x20AC;Ś

Baina tira, elkarbizitza planak sinatuta eta egin beharrekoak ustez ongi eginda iritsi ginen final bezperara. Nik lo eta erdi-lo pasa nuen arratsaldeko lauak bitartekoa. Nekatu egiten du bezperako bertso afariak. Batez ere, Irazu gerrarako intentzioz dagoenean. Esnatu, motxila bete,

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 115

Esnatu, motxila bete,

Bien bitartean, Amets

dutxatu, Amets

eta biok sekulako

bidean hartu, eta sei

gosaria egiten

t’erdietarako

arrautza, donuts,

Zarautzen. Nahigabe

zumo eta guzti.

gainditu berri nuen

Maialenen inbento

dutxatu, Amets bidean hartu, eta sei t’erdietarako Zarautzen. Nahigabe gainditu berri nuen lau urte lehenago krudel eta bihozgabea iruditu zitzaidan unea. Orduko larunbat bazkalosteko bakardade gorriaren partez Amets eta Andonirekin nindoan Barakaldora bidean, aldarte onean, sekulako kontu pila esanez. Baten batek esango du hobeto kontzentratzen dela bakardadean, baina ez dit inork ukatuko tentsioa eramangarriagoa dela taldean. Are gehiago, esango nuke osasungarriagoa dela Andoniren ilobak golfean irabazi duen zerbeza kamioikadari buruz jardutea, etxean telefonoari erantzuten aritzea baino.

lau urte lehenago

katalanari itxura

krudel eta bihozgabea

arraroa hartu nion.

iruditu zitzaidan

Baina askotan

unea. Orduko

gosaltzen omen du

larunbat bazkalosteko

hala. Andoni ere ez

Hitz eta pitz iristen da Barakaldora. Egia esan, ez dakit nola ibili garen hainbeste azalpen eta justifikazio ematen. Harrigarria da ohiturak aldatzea zenbat kostatzen zaigun, eta behin aldatzeko erabakia hartuta, zein erraz aldatzen ditugun. Hilabeteetako izerdiz iritsi zen bertsozale elkarteko komunikazio taldea. Ordu t’erdian iritsi ginen gu… Hotelera.

bakardade gorriaren

zegoen apetitu oneko.

partez Amets eta

Eskerrak.

“Sartu hiru bertsolari Barakaldoko hotel batean…” Txiste hasiera dirudi ezta? Ba halaxe ibili ginen gu, inuxenteen ilusioz, txoko guztietara begira, logelako zirrikitu guztiak miatuz, aluzinatuta. Urruti daude finaleko bertsolariek klanak osatzen zituzten garaiak, Iturriagak eskailera hotz batzuetan ogitartekoa bazkaltzen zuen sasoiak. Orduan bezain trakets eta naturalak gara, baina orain hotelean egin dezakegu lo.

Barakaldora bidean,

Andonirekin nindoan

aldarte onean, sekulako kontu pila esanez. Baten batek

«Dezakegu » idatzi dut, norbere esku dagoelako bezperako gaua non pasa, eta hotelera joateak ez dakarrelako beti loa. Bezperako nerbioez eta ezinegonez ari naizela uste duzuenok oker zaudete, alta. Afaltzen ari ginela, hara non sartu zen ehun neska gazteko kuadrilla erdaldun bat, apain-apain, Tolosako inauterietarako prest. Gu begira, afariak puztuta eta finalaz ahaztuta. Hain urruti ote zeuden bertsolarien arteko klanak? Ez al zen beste bost bertsolariek antolatutako konplot makiabeliko bat? Begiratu genien, begiratu ziguten, baina ez ginen erdal-gunera iritsi. Ezin ukatu ebidentzia. Lehen bezain trakets eta naturalak izateaz gain, ez gara ezer bertsozale elkarteko komunikazio talderik gabe. Kafea hartuz Cadiz-Bartzelona ikusten ari ginela iritsi zen Maialen. Orduan hasi zen txapelketa. Gurea baino aurpegi tentsaogoa zekarren. Ez zegoen hura barra ertzeko erretolikan luze entretenituko zuenik. Normala da eta hala behar du. Besteok baino gehiago zeukan jokoan. Eta esango nuke, bere aukeretan sinesteko besteok baino motibo gehixeago zeukala.

116 / B60BEC.Burutik ezin kendu

esango du hobeto kontzentratzen dela bakardadean, baina ez dit inork ukatuko tentsioa eramangarriagoa dela taldean.

Amen batean erretiratu ginen Amets eta biok. Igogailuan biharamunari buruzko bi kontu esan eta lotara. Ederra da ongi lo eginda esnatzea. Are ederragoa, hiria lo dagoeno paseotxo bat ematea. Freskura eta isiltasuna (hori Barakaldon zailagoa da) ez dira lagun txarrak agurra prestatzeko, egun ona duzun ala ez jabetzeko. Baina sentsazio onak dituzunean alferrik da buruari eragitea. Ekarritako agurrik ez duzu memorizatzen, hurrengoa hobea izango dela sinetsita, gauza horiek tabladura igo aurretik egiteak beste arnasa bat ematen duela iritzita. Gainera, gosaltzeko ordua zen. Harrigarria elkarteko jendeak enbarazurik ez egiteko zuen jarrera. Gosaldu orduko joaten ziren batzuk lanera, bi lanen artean gosaltzen zuten beste batzuek. Bakoitza berera. Bien bitartean, Amets eta biok sekulako gosaria egiten arrautza, donuts, zumo eta guzti. Maialenen inbento katalanari itxura arraroa hartu nion. Baina askotan gosaltzen omen du hala. Andoni ere ez zegoen apetitu oneko. Eskerrak. Garako gehigarriak amets eta bera poztu, piztu eta puztu zituen! Nerea Alias aurkezleak faboritotzat omen zeuzkan biak. Nik esan nien faboritoak ez zirela kuttunenak izaten, ez zetorrela maitasun aitorpenik… Igual zitzaien. Zer gutxi behar duten gizonek zoriontsu izateko! Hortik aurrerakoa jakina da. Jakinegia berriz idazteko. Izugarria da jendeak erakusten digun esker ona, kariñoa eta mimoa. Gure buruak ere horri buruz hitz egiteko inoiz baino prestuago ikusten ditut. Lehenbiziko unetik. Mozkorraldi betean gaude. Egindako lanaren satisfazioz eta inuxenteen ilusioz. Ea ajeak zer uzten digun.

B60BEC.Burutik ezin kendu

7JON

MAIA

FINALA, USTEAK, APALAK ETA USTE APALAK au kartzelako gaian jardutea bezala da: denok gai berari buruz idazten batek besteak zer esan duen jakin gabe, eta publikoaren aurrean, alegia, zuen aurrean. Apustu egingo nuke, ia denon ahotan, edo euskarriari lotuago esanda, denon lumatan, izan direla honakoen aipamenak. Ia, utzidazue pentsatzenâ&#x20AC;Ś ziur aipatua izan dela BEC (esan dezadan ez dela nire gustuko izena, Bilbao Exhibition Center, alegia) ez zitzaigula hain handia iruditu bertatik bertara, (in situ, nahastu ez gaitezen) ikusi genuenean. Erran nahi baita, Belodromoaren handitasunik ez zuela. Horren azalpenak: altuera txikiagoa, espazio banaketa desberdinaâ&#x20AC;Ś betea ikusi genuenean, bai, orduan handiagoa zirudien. Hau plazagoa izan, bilduagoa, beroagoa. Belodromoko itsasoa, hargatik ez zen itsusiagoa.

Denok aipatuko genuen, finaleko aretorako sarrera. Boxeolariak ringera nola, halaxe joan ginela, laino batean bezala. Edo bezala gabe, laino batean. Eta eszenatokira igotzean Andoniren agindutara publikoari jo genizkion txaloak, finalaren, gure arteko lehia ulertzeko moduaren irudikapen zintzoa. Norberak bere erara bizi du finala, bizitza bizi dugun bezalaxe. Eta bizitza sentitzen dugun bezalaxe egiten dugu bertsotan. Edo horrela behar luke bederen, nire uste apalean, edo nire apalen ustean; ez dakit. Beharbada bertsotan ondo egitera doazenak ere izango dira, bestelako lastorik gabe.

Utzidazue lotzen finaleko egunaren kronika hari honi tiraka. Interesgarria izan daitekeelako finalekoa ikuspegi horretatik ikustea, une batez, alegia, pertsonaren formazioa eta puntako bertsolariaren arteko loturaz. Nire ustez ordenak horrela behar lukeelako, edo, akademikoegi geratu zaidanez, lehendabizi pertsonak behar luke eta gero bertsolari-

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 125

tzak, lehenengo irizpide propioa eta gero bertsoa, lehenengo bizitza eta gero bizitzaren adiera, bizitzaren gainekoa eta gainerakoa. Edo antzeko zerbait. Eta bertsolaritza jolasa dela, baina baita gehiago ere. Bertsolariak jolastu eta jokatzeaz gain, esan egiten du, eta adierazi eta munduaz duen ikuskera ematen du, berak uste ez duela ere, nire apalen ustean. Eta berriz ere akademiko jarriz gero bertsolari bakoitzaren corpus bat egingo bagenu, konstante batzuk agertuko lirateke, munduaz eta bizitzaz duen ikuskera bistaratuko luketenak. Benetan idazten duen edozein idazleren corpusak emango lukeen bezalaxe. Eta hori diot, bertso perfektuaren bidea tentagarriegi ikusten dudalako, finalera iristeko bide luzean bide laguntzarako.

Denok aipatuko

Baina nik ondo pasatu

genuen, finaleko

nuen finalean, apenas

aretorako sarrera.

sufritu nuen, eta

Boxeolariak ringera

egindakoaz konforme

nola, halaxe joan

geratu nintzen, aurreko

ginela, laino batean

bi finaletan baino

bezala. Edo bezala

gehiago. Pena dut,

gabe, laino batean. Eta

dezakedanetik urrun

eszenatokira igotzean

samar geratu ote

Andoniren agindutara

nintzen hala ere.

publikoari jo genizkion txaloak, finalaren, gure arteko lehia ulertzeko

Bertsotan egitea ez da soilik hango ariketak modu distiratsuan betetzea. Bertsolaritza ez da futbola; literatura da. Edo izatekotan, futbola eta literatura. Edo gutxienez futbolera ere joan gara finalistok. Baina jolasteaz eta jokatzeaz gain, bertsolariak bizitzari kantatzen dio. Horregatik diot, bizitzan zer esana eta ahots propioa izan dezagun, geure buruaz arduratu behar dugula lehendabizi bertsolariok. Gure bizitza bizitzeaz, eta sentitzen duguna kantatzeaz. Hori da tranpatatanpatatanâ&#x20AC;Ś. etorkizuneko bertsolaritza. Jakina, horri bertso perfektua gehituko bazenio, Andoni EgaĂąa izango zinateke, edo Xalbador, edo Txirrita. Eta hori, nik ezagutzen ditudanen artean, baten esku baino ez dago.

moduaren irudikapen zintzoa. Baina jolasteaz eta jokatzeaz gain,

Han izan ginenok ez dugu ahaztuko egun hura, eta izan ginenok esaten dudanean, han izan ginenok esan nahi dut. Guztiok. Original izateko bide bakarra beraz, ia beti bezala, norberaren sentipenetik idaztea (kantatzea) da.

bertsolariak bizitzari

Aurrekariak Finalerako sailkapena, garesti ikusten genuen nik eta nire buruak eta inguruko batzuek bederen, aurtengo honetan. Talde handi samarra espero zen finalerako borrokan, eta orain handi samarra diot, baina garai batean hatzekin zenbatuta neuzkan zenbat ziren justuki. Ni aztoratu samartuta ailegatu nintzen txapelketaren atarira eta entrenamenduetako nire exhibitioneak ikusita, ez nekien zer egingo nuen finalerdietan.

Horregatik diot,

Burua idazten ari nintzen eleberrian eta entrenamendurik gabe apenas, kezkatua nengoen. Bestalde, gogoa nuen, oraingoan, aurreko txapelketak utzi zidan zapore zozoa kentzeko. Euskal Herriko final batean kantatu eta arrastorik ez uztea, sentsazio tristea da, horrelako plazak lau urtean behin dire-

arduratu behar dugula

kantatzen dio.

bizitzan zer esana eta ahots propioa izan dezagun, geure buruaz

lehendabizi bertsolariok.

126 / B60BEC.Burutik ezin kendu

lako soilik eta ez dakizulako inoiz berriz itzuliko ote zaren. Eta, beraz, gogotsu ekin nion. Lehenbiziko finalerdian, Markinan, lasai eta gogoz jardun nuen, baina errazegi aritu nintzela uste dut, fintzen ahalegin handirik egin gabe. Bakarkakoan errima falta nabaritu nuen, eta estrategia landu ez izana ere nabaritu nuen. Dena dela, ereindakoaz eta jasotakoaz konforme geratu nintzen. Garrantzitsua da sentsazio onekin hastea, alegia hanka onarekin sartzea, nire ustez horrek ematen baitio doinu jasoa handik aurrerako zure txapelketari, zure sentsazioei. Nireak onak ziren, lan behar bezala egin ez izanak dakarren kezka banuen arren. Liburuarena, ordea, ondo joan zen, eta horrek eragin zidan sentsazio on horietan. Berarako zentratuago nengoen eta igarri nion: Markinan baino hobeto jardun nuela sentitu nuen eta, nik nahi nuen horretara hurbiltzen ari nintzela. Nire arrastoa uztea, merezi duen zerbait uztea. Eta, noski, finalean ere kantatu nahi nuen eta, noski, hurbilago nengoen.

Ez dakit Andonik esan duen baina, hitz egiten jardungo genuen nola bizi dugun lehenengo finalera sartu ginen aldi hura eta nola oraingoa. Lehenengoan, ezin kabituta joan nintzen afaltzera kuadrilla handian. Oraingoan, eramateko bi bokadilo eskatuta joan ginen etxera. Horrek ez du esan nahi poza sekulakoa ez zenik. Ordea, leherketarik gabea. Egia esan, final baterako txartela lortzen dugunean, ez da gure estiloa, hori ospatzeko, geure burua lurrera botatzea edo kamiseta kentzea, baina gu ere pozten gara gol sartzen dugunean.

Baina jolasteaz eta jokatzeaz gain,

Finala Final honetan gozatzen ahalegindu behar nuela argi neukan. Askotan gehiegizko trnszendentzian erori izan naiz, nire burua lotzeraino eta bertsoari beti bezala etortzen ez uzteraino. Ez, oraingoan sueltoago nahi nuen aritu, eguna bizi, sentitu eta bertsotan gozatu. Neurri handi batean lortu nuen, bakarkakoetan, hain zuzen ere, beti gustuko izan dudan terrenoan luzitzerik lortu ez banuen ere. Uste dut prestakuntzak ariketa horietan laguntzen duela gehien, bakarkakoan, sei puntuko motzean. Hor garrantzia hartzen du errimak, hitz jokoak, estrategiakâ&#x20AC;Ś beste ariketetan ere bai, baina, nire apalen ustetan, bereziki ariketa horietan. Baina nik ondo pasatu nuen finalean, apenas sufritu nuen, eta egindakoaz konforme geratu nintzen, aurreko bi finaletan baino gehiago. Pena dut, dezakedanetik urrun samar geratu ote nintzen hala ere, baina hori askori eta askotan gertatzen zaio.

bertsolariak bizitzari

Lehenago ere esango nuen honakoa, baina berriz esango dut: finalekoa gure buruen gainetik dagoen zerbait da. Bai eta bertsolaritza ere, bertsogintza oro har, denon proiektua da. Horrela ulertu izanak salbatu du bertsolaritza, ez norbanakoaren bertso jardunak, batak bestearen garrantzia jaten ez badu ere. Bertso eskolen sarea, elkartearen urteetako lana, inplikazio kolektiboa, kontzientzia kolektiboa, horra hor finaleko arrakastaren gakoak. Bertsolariak bere egungo prestigioa horri zor dio eta ez bertso perfektuari.

behar dugula

Nik uste hori islatu zela finalean, denak barku bereko arraunlari garela, bakoitzak berea ahalik eta ondoen egiten saiatzen garen arren. Gu, entzuleak, zaleakâ&#x20AC;Ś azken finalotan sentitzen ari garen espiritu hori kolektiboa da, denona eta denon artean eraikia. Nik gozatu egin nuen, eta esan nuen bezala, hamahiru milatik zortzigarrena izatearekin konforme geratu nintzen, postuak ez duelako sentsazioak adina garrantzi, ez eta epaimahaiak bertsozaleek adinakoa ere. Hartzailearengan zerbait uztea, arrasto bat, hausnarketa bat, plazer zirraratxo batâ&#x20AC;Ś hori da igorlearen helburua, matematikaz harago. Nire apalen ustean.

sentitzen duguna

128 / B60BEC.Burutik ezin kendu

kantatzen dio. Horregatik diot, bizitzan zer esana eta ahots propioa izan dezagun, geure buruaz arduratu

lehendabizi bertsolariok. Gure bizitza bizitzeaz, eta

kantatzeaz. Hori da tranpatatanpatatanâ&#x20AC;Ś. etorkizuneko bertsolaritza. BEC.Burutik ezin kenduB60 / 129

B60BEC.Burutik ezin kendu

8JON

SARASUA INKURTSIOA

atzuetan gertatzen da zera, urte gutxi batzuk barru begi bistakoa izango den arrazoi bati bultzaka ibili beharraren sentsazioa izatea. Hori gertatzen da gai honekin. Oso gai puntuala eta txikia izan arren, hari mutur asko biltzen dira kontu honetan: gure herriko hizkuntza komunitateen arteko zubigintza; hedabide publikoek horretan duten papera eta aukera; bertsolaritzak horretan eskaintzen duen potentziala; txapelketaren gailurrak edozein hizkuntzatara itzulita duen indar katodikoa; bide hori urratzearen interes politiko eta kulturala; final baten erakar-indar potentziala telebistako produktu moduan. Hari mutur horiekin guztiekin lazoa egiteko garaia zen, ez orain, lehenago. Euskal Telebistako katerik ikusienean, gure herriko hizkuntza komunitate handienarentzat lehen mailako gertakari kultural gisa trata zitekeen BECekoa. Ez zen gehiegi behar horretarako. Aspalditik gabiltza ideia horrekin, eta aurten telebistako arduradunen elkarrizketarako prestutasuna eskertzekoa izan da, eta ikuspegia duela lau urte baino helduagoa. Zegokion tamainako apustu koxkorra egiteko adinakoa ez, hala ere, nire iritziz.

Gure aldetik, egia esan, hobetoxeago presta genezakeen. Bezperan, ordu batzuk lehenago, pasa nintzen zeregin hori nik egin nahi ez izatetik ilusio puntu batera. Igande eguerdian Julio Ibarrarekin topo eginda uste dut biok ohartu ginela han edozer gerta zitekeela. Mingaina ohitzeko gaztelaniaz bazkaltzeko tratua egin, ahoa beteta bertsolaritzaren nondik norakoak azaldu, eta Berria egunkariko gehigarria lortu nuen berari finaleko bertsolari batzuk zein ziren erakusteko. Handik ordu laurdenera airean geunden, eta gure iruzkinen hutsarteetan hartzen genituen funtzionamenduari buruzko erabakiak. Julio harrituta zegoen han gertatzen ari zenaz, eta hori behintzat transmitituko zela pentsatzen nuen. Erdaraz entsaiatutako esaldiez gain, lagunen lanaz hizkuntza horretan

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 137

Gure aldetik, egia

Gurea esperimentu

esan, hobetoxeago

bat izan zen, baina

presta genezakeen.

ideia ona da. Hau

Bezperan, ordu

egin egin behar da,

batzuk lehenago,

hurrengoan hobeto

pasa nintzen zeregin

eta beste oihartzun

hori nik egin nahi ez

batekin.

izatetik ilusio puntu batera. Igande eguerdian Julio Ibarrarekin topo eginda uste dut biok ohartu ginela han edozer gerta zitekeela. Mingaina ohitzeko gaztelaniaz bazkaltzeko tratua egin, ahoa beteta bertsolaritzaren nondik norakoak azaldu, eta Berria egunkariko gehigarria lortu nuen berari eta hain segundo gutxitan hitz egitea sentipen bitxia da. Zortziko txikian aritzea bezala zen, hitz gutxi eta haiek onak egin behar, baina egoera gutxiegi kontrolatuta. Hala nengoen, ez entzuteko kontzentratuta, ez mintzatzeko kontzentratuta. Hori bai, gaztelaniaz hor nonbait, jeitzi-ren ordezkoa bakarrik falta izan zitzaidan nabarmen. â&#x20AC;&#x153;Te ha parecido un justo vencedor?â&#x20AC;?â&#x20AC;Ś

138 / B60BEC.Burutik ezin kendu

finaleko bertsolari batzuk zein ziren erakusteko.

Gero erlojuaren kontra produkzioa egiten ari ziren gelara sartu, eta zatiak aukeratzen ari zirela, ohartu nintzen baietz, merezi izan zuela. Itzulpena duina zen, Joseba, Juanjo eta Xabier gure fintasun mailatik gorakoak izaki. Gure planoarekin asmatu egin zuten Erguindarrek. Juliori deitzearekin parean jo genuen. Irudiak bikainak ziren, salto handia eman zen errealizazioan aurreko finaletik. Gurea esperimentu bat izan zen, baina ideia ona da. Hau egin egin behar da, hurrengoan hobeto eta beste oihartzun batekin. Astelehenean norbaitek esan zidan minutu batzuk txapelketa ikusten egin eta gero mandoarekin zapeatzen hasita beste kateak arraro bilatzen zituela. Hark beste zapore bat zuela telebistak ohituak gauzkanetik, beste atmosfera bat, beste arnasa, indar eta benetakotasun bat. Ados nago, honek badu zerbait. Diario Vascon ez omen diote kritika ona egin. Seinale ona. Gainera, hurrengoan, eskarmentuaren abantaila. Eta, ahal bada, beste bat komentatzen. Final bat aukeran beste era batera bizi behar da, adibidez entzundakoaz aldamenekoarekin begiradak eta hitzak gurutzatuz, eta tarteka zuk kantatuko zenukeena isilpean esanez.

B60BEC.Burutik ezin kendu

9XABIER

PAIA

¡ORDEÑAR, JON, ORDEÑAR!

anekien ni ez nintzela izango abenduaren 18an itzulpenak egin behar zituen pertsona bakarra, baina ez nuen uste azkenean hainbeste izango ginenik. Egañak kontatu zidanez, haren amari ere itzultzaile sena piztu zitzaion igande gauean. Andere Makazagaren semeak IKEA gune komertzialean behiak jezteko aulkirik ez zegoela adierazi zuen bederatziko txikian, baina Jon Sarasuak sekula ez omen du behirik jetzi gaztelaniaz. Bertsoaren komentarioak egiteko unea heldu zenean, aretxabaletarrari berehala sumatu zitzaion ez zekiela nola amaitu hasitako esaldia. Egañaren ama bera ere oihuka aritu omen zitzaion pantailari begira: ¡Ordeñar, Jon, ordeñar!

Bertsoa Entzuteko Centerreko final handia nik eszenatokiaren atzeko aldean igaro nuen. Nolabait, goiz-goizetik sentitu nuen ikuskizun erraldoi bati bizkarra eman beharko niola, itzultzaile-interprete lanetan askotan egin dudan gisa. Azken batean, atzean nuena belarritik sartu eta ahotik beste hainbati helarazteko ardura bainuen abenduaren 18an. Euskal Herriko Bertsozale Elkarteko Kultura arteko taldeak Txapelketa Nagusiari buruzko bilera bat antolatu zuen iazko ekainean, eta orduan ere aspaldiko kexa baten arrastoa agertu zen: “Askotan atzerrira begira lan egiten dugu, kanpotarrei bertsolaritza zer den erakutsi nahian, eta ematen du ez ditugula kontuan hartzen gure mundutik kanpo bizi diren euskal herritar erdaldunak”. Zentzu horretan, ezinbestekoa iruditu zitzaigun hedabideen inplikazioa, eta, kasu horretan, nabarmena zen ETB2k izan zezakeen eragina. Hortik aurrerakoak suposa litezke, baina ez nituzke lerro hauek amaitu nahi dagokienei nire esker ona adierazi gabe. Ohitura baten abiapuntua izan dadila. Eztabaida asko eta luze askoak izan dira bertsoen neurgarritasunari buruz. Bertsoa ezin omen liteke batetik hamarrerako tartean sartu. Horretaz erantzun subjektiboa emango nuke, baina jakin badakit era-

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 147

Bertsoa Entzuteko Centerreko final handia nik eszenatokiaren atzeko aldean igaro nuen. Nolabait, goiz-goizetik sentitu nuen ikuskizun erraldoi bati bizkarra eman beharko niola, bateko ziurtasunez bat-bateko bertsoak ezin itzul litezkeela. Akaso bai interpretatu, bertsio on bat egin, baina ez dago bertso baten edukia, forma, zentzu denotatiboa eta konnotatiboa eta karga semantikoa euskaraz bezala beste hizkuntza batean ematerik, sorkuntzak hizkuntza bera izaten baitu oinarri askotan. Sarritan ahalegindu naiz bertsoak bat-batean errimatuta edo/eta neurtuta itzultzen, baina formari fidela izan nahian edukia traizionatzen nuen. Hortaz, ETB2rako programaren azpitituluez arduratzea ez zen batere lan erraza. Azpitituluen edukia osatzeko honako lantaldea osatu genuen: Juanjo Pagola eta Joseba Urkia interpreteak, Amaia Agirre bertsolari eta bertsotranskribatzailea, gaztelaniazko mekanografo bat eta ni neu neroni. Pagolak eta Urkiak, kabinan sartuta, bertsoak entzun eta hitzez interpretatzen zituzten. Hitzok mekanografoak pikatzen zituen eta niri pasatzen zizkidan, Amaia Agirrek transkribatutako jatorrizko bertsoekin batera. Orduan, biak erkatzea zen kontua, hori baino ez. Pentsatu zenbat hitz joko, metafora, bitariko esaldi (nor-nori-nork, lehen baldintza, etab.) eta berba jolas egon zitekeen hain plazakoa izan zen saio batean!

itzultzaile-interprete lanetan askotan egin dudan gisa. Azken batean, atzean nuena belarritik sartu eta ahotik beste hainbati helarazteko ardura bainuen abenduaren 18an.

Azkenik, bat-bateko itzulpena zehaztu, Anderri eman eta pantailan jartzeko moduan zen berehala. Atzaparrak klaskatzen nituen bakoitzeko informatikariak azpitituluak aldatzen zituen. Eta listo. Esperientzia polita izan zen, errepikatu beharrekoa. Gainera, azken hori esateko motiboak bat baino gehiago dira: batetik, ETB2k euskal kultura erdalgunean normalizatzeko izan dezakeen balio anestesikoaz baliatu beharra dagoelako bertsolaritza, euskal kulturaren adierazpide gisa, euskal herritar guztiei (eta kasu honetan, erdaldunei) erakusteko. Bestetik, hurrengo aldirako lantaldea askoz ere prestatuago egongo delako, itzulpengintza, bertsolaritza bezala, bat-batekotasunean oinarritutako diziplina enpirikoa delako. Gogora dezagun historia egiten ari garela, baita itzulpen arloan ere. Eta azkenik, nirekoikeria hutsa bada ere, ilusioa egiten didalako nire inguruko jende askorekin, familia kasu, bertso saio bat, bertso bat, azken puntu bat partekatzeak, txaloen bitartean itzulpenik egin beharrik izan gabe. 148 / B60BEC.Burutik ezin kendu

B60BEC.Burutik ezin kendu

10XABINO

SAN SEBASTIAN BEC 18A

ertsozalea naiz, eta harro nago!”, horixe oihukatzeko gogoarekin atera ginen ni eta beste 13.000 lagun BECetik abenduaren 18an. Ez zuen gutxiago merezi. Aurten bezperatik joatea pentsatu nuen finalera. Horretarako aukera ipinirik genuen bertsolarientzat nahiz antolakuntzan buru-belarri ari ginenontzat. Aurrez prestatu behar ziren oholtza, aulkiak, bozgorailuak eta apaindurak, nola ipinita zeuden ikusteko azken momentua arte itxaron gabe. Eguna argitu zuenean ez nuen izan iratzargailuaren beharrik. Ez nuen lo askorik egin gau hartan, eta ez dakit zergatik: nik ez nuen kantatu beharrik! Jende andana ikusi nuen logelako leihotik, eta artean denbora asko falta zen ateak irekitzeko. Argi zegoen ez zutela galdu nahi bertsolarien imintzio bat bera ere. Toki ona nahi nonbait, ilusioz blai! Bertsolariak gosalduta zeuden ni logelatik jaitsi nintzenerako. Egun on! Bai zuri ere. Ikusi al duk ze karikatura egin dioten A-ri egunkari honetan? Eta beste honi? Hemengo umeek ere ezagutuko gaitiztek laster. Gaur egunkari guztietan aipatzen ditek finala.

Bien bitartean, telefono mugikorrera, lagun batek, mezu hau bidali zidan: “Tarifatik Ebrora España, Adourretik Ebrora Egaña!”. Motorrak berotzen ari zen nonbait.

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 157

Handik aurrera

Hemengo umeek ere

bertsoz gozatzen

ezagutuko gaitiztek

nintzen eta entzuleei

laster. Gaur egunkari

begira egon nintzen.

guztietan aipatzen

Benetan, gureak

ditek finala.

erlijio antz handia du!

Bien bitartean,

Aldarte onean ikusi nituen bertsolariak goiz-goizetik. Nik eguna lehendakariarekin (gure lehendakariarekin, noski) pasatzeko plana egina nuen; horrela elkar babestuko genuen hala behar izanez gero. Eta saioa hasi aurretik bertsolariak banan-banan agurtzen ibili zen Iñaki Murua, ez, jakina, duen karguagatik hala zegokiolako bakarrik, baizik bera ere bertsolari izanik bazekielako zenbat balio zuen hitz erdi batek han “alkandora barruan sartu ezinik zaudenentzat ”.

Nola demontre

telefono mugikorrera,

konpontzen gara,

lagun batek, mezu

13.000 lagun, nor

hau bidali zidan:

baino nor

“Tarifatik Ebrora

Hala eta guztiz ere, pozik zeuden han egoteaz, eta ongi konturatzen ziren zer esan nahi zuen han taulara igotzeak. Hotelean adostu zuten agertokira igotakoan bertara bildutako bertsozaleei txalo jotzea. Asmatu egin zuten gainera, hortxe hasi baitzen egunean zehar etorriko zen indar magnetikoen uztartze prozesu guztia.

sortzaileagoa izan

España, Adourretik

eta, bertsolaria

Ebrora Egaña!”.

Antolakuntza arlo bakoitzeko arduradunak, denak, lanean jo eta su. Nik ez nuen lan jakinik, beraz hor sentitu nintzen benetako arduradun eta PETERen printzipioa etorri zitzaidan burura: “hierarkia orotan, pertsona bakoitza bere inkonpetentzi mailara igotzen da eta bertan irauten du.”

bakoitzean adi-adi

Zer du bertsolaritzak honela erakartzeko? Zer berezitasun du bertsozaletasunak honela hedatzeko? Zer magnetismo mota du hitzak bere gordinean, xumetasunean…? Batek baino gehiagok jakin nahiko luke gustura bere alorrean aplikatu ahal izateko, sinergia, eraberritze, jasangarritasun eta abarrez hitz eginez orduak eta orduak pasatzen dituzten horiek batez ere.

hasten den

geratzeko, bertso bakoitzaz horrela

Jakina, ez da elkartearen estiloa hierarkiak ezartzea. Horrek, beraz, salbatzen nau edo, gutxienez, kontzientzia zuritzen laguntzen dit. Gero, ordea, Murphyrenak nahastu zitzaizkidan buruan: ”Zerbait gaizki atera badaiteke, gaizki aterako da”, eta “Denak normal badirudi, zerbait ahaztu zaigulako da.” Ez, ez, momentuko urduritasunak utzi alde batera eta, egia esan, den-dena aurreikusi bezala zihoan antolakuntzari dagokionez, eta bertsolariak zein giroa inork aurreikusterik izan balitu, inondik inora ez zuen holakorik pentsatu ere egingo. Goiza inoiz baino beroagoa izan zen, eta, noski, ez naiz berogailuez ari.

gozatu, txalotu, eta berriro hurrengo bertsolariari halako errespetuz entzuteko?

“Norbera eta munduaren arteko borrokan munduaren alde egon behar da” dio F. Kafkak. Beraz ez tematu, utzi bidea egiten eta gozatu, esan nion nire buruari. Handik aurrera bertsoz gozatzen nintzen eta entzuleei begira egon nintzen. Benetan, gureak erlijio antz handia du! Nola demontre konpontzen gara, 13.000 lagun, nor baino nor sortzaileagoa izan eta, bertsolaria hasten den bakoitzean adi-adi geratzeko, bertso bakoitzaz horrela gozatu, txalotu, eta berriro hurrengo bertsolariari halako errespetuz entzuteko?

158 / B60BEC.Burutik ezin kendu

Hilerrien gestio osoa eta aldi baterako lanak Peñaflorida, IB-1º • Gipuzkoa • Tel. 943 894 937 • Fax 943 894 941 E-mail: harrespil@harrespil.net

B60BEC.Burutik ezin kendu

11JON

ABRIL

EZ ZEN INOR KEXU

noiz baino lasaiago heldu naiz. Inoiz baino ilusio gehiagorekin. Lasai. Patxadaz. Lekuaren eta jendearen ikuskizunaz gozatzen. Gaur ere lankide izanen ditudan batzuk ailegatu dira. Ez naiz lehenbizikoa, ezta azkenekoa ere. Ongi. Tenorean. Egun handia izanen da gaurkoa, eta giro hori sumatzen da. Sumatzen da jendearen artean, nirekin autoan etorri diren lagunen artean, eta egun osoan ondoan izanen ditudan epaimahaikoen kide-lagunen artean. Ditudan sentsazioak ez dira bakarrik gaurkoak. Txapelketa guztian izandako giroa arnasten da, funtsean. Inoiz baino erosoago ibili naiz puntuatzen. Inoiz baino kezka gutiagorekin. Eta badakit zein den arrazoia. Ez, ez da kasualitatea, edo ez kasualitate hutsa bederen. Hirugarren Txapelketa Nagusia dut gaurgero, bigarrena epaile jardunean, baina aurtengoa berezia izan da. Talde giro aparta izan dugu, izugarria. Urte eta erdi daramagu lanean. Antolakuntza batzordean Felixek eta biok, eta gainerakoekin epai irizpideak berrikusten lehenik, eta azkeneko urtean entrenamendu lanetan. Esperientzia aberasgarria izan da, eta talde giroak anitz lagundu digu lan egiten. Irizpideak berrikusteko prozesua hagitz aberatsa izan da: bertsolariak, bertsozaleak, adituakâ&#x20AC;Ś aritu dira gurekin batera. Edo hobeki erranda, gu haiekin aritu gara. Eta horren guztiaren kutsadurarekin heldu gara finalera.

Handia izan da txapelketa, eta ez dugu zalantzarik gaurko saioa ere bide horretatik joanen dela. Ezin da gaizki atera.

Kaskoak probatu ditugu eta ongi dabiltza. Kafea eta pastak ekarri dizkigute (gero eta hobeki zaintzen gaituzte, aizu!), eta solasean aritu gara, bertsolariak oholtzara igoko direla iragarri diguten arte. Zintzozintzo jarri gara bakoitza gure tokian. Txapelketa osoan bezala, gaur ere leku bera beteko dut, geografikoki banaturik. Mirari dut ezkerrean, Eneko eskuineko aldean. Bertsolarien gibeleko pantaila izugarri ongi ikusten dela aipatzen aritu gara, eta aldi berean zeinen lagungarri egi-

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 167

Kaskoak probatu

edanak bikain. Eta solasteko ere ez zaigu gairik falta. Inguruan ditugun politikari, telebistako ospetsu eta gisakoei erreparatu diegu, baina gai nagusi bat izan dugu hizpide: goizeko saioa. Xehetasun ttikienari ere ez diogu ihes egiten utzi. Hau eta bertzea. Bertzea eta hau. Horren jarduna, bertzearen irristada, hari ulertu ez dioguna, giroa, plaza… Gutitan errepikatuko da horrelakorik.

ditugu eta ongi dabiltza. Kafea eta pastak ekarri

Kafea hartu ahala altxatu behar izan dugu mahaitik. Ez dago gehiagorako astirik. Guk aulkia ziurtatua dugu, baina hasi aitzinetik ere behar da nolabaiteko tentsioa.

dizkigute (gero eta hobeki zaintzen

Hortik aitzinera

gaituzte, aizu!), eta

lehertu egin gara. Ez

solasean aritu gara,

dakit den-denak,

bertsolariak oholtzara

baina ia denak bai.

igoko direla iragarri

Putzua uzteko adina

diguten arte. Zintzo-

malko isuri dut nik

Hastera doan une berean hondatu dira kaskoak. Entzumena ez da txarra, baina gaurkoa bezalako saio batek duen tentsioarekin, kaskoak ia ezinbertzeko dira, lasaitasuna mantentzeko, bertzerik ez bada ere.

zintzo jarri gara

bederen. Eta ez

bakoitza gure tokian.

dizkidate motibo guti

Dena prest denean, ohiko legean hurbildu zaigu Andoni Otamendi. Eskertzekoa da horren presentzia txapelketa guztian. Babesa eta segurtasuna ematen digu, eta ezinbertzean eskertu behar diogu. Mahaiaren bazter batean zaindari fina paratu digute, zer edo zeren beharrean bagara hari eskatzeko: Jexux Murua. Fin portatu da, txukun. Berak ere ongi daki zer dagoen jokoan, zer dugun jokoan.

Txapelketa osoan

paratu: bertso

bezala, gaur ere leku

eskoletako gazteak,

bera beteko dut,

zortzi bertsolariak

geografikoki

zutik, Unairi txalo

banaturik. Mirari dut

zaparrada… Oraindik

ezkerrean, Eneko

begiak lehor

eskuineko aldean.

dituenarentzat azken

nen zaigun, nahiz eta bertsolariak ederki ikusten ditugun gauden tokitik. Eroso gaude, gauden tokian.

Bertsolariak publiko artetik sartu dira. Zirraragarria. Oiloipurdia. Dema hastera doa. Oraintxe ditut lehenbiziko tximeletak sabelean. Lehenbiziko agurrekin baretu dira tximeletak, eta kontzentrazioa goiti doa. Goizeko lanak arin joan dira. Gozagarri. Gauza hagitz onak entzun dira, baina inor ez gara ausartzen lehenbiziko postuan nor ote dugun erraten. Badaezpada ere. Gustura gaude hagitz saioa nola joan den, eta gure harridurarako, jendea oraindik gusturago dago. Kafea, pastak, gozokiak… bikain portatu da, bertze behin, antolakuntza taldea. Zuek bai merezi duzuela txapela!

errematea: Imanol Lazkano eta Andoni

Bazkaltzera goaz. Jende uholdearen artean, ia galdurik, zorabiaturik. Bertsoez zorabiaturik, gozatuz. Lagun batzuekin egin dugu topo bidean. Denek erraten digute itzela izan dela goizekoa. Inork ez du faborito argirik. Unairen izena entzuten da fuerte. Amets “terriblea” dela, Andoniri txapela kendu nahi dionari kostako zaiola… Ez da inor kexu.

Egañaren arteko besarkada. Bi txapeldun, zein baino

Bazkari giroa ere aparta izan da. Epaimahaikoak eta idazkariak mahai beraren bueltan batuta gaude. Jantokiaren bazter batean gara, lasai, gustura. Jan-

168 / B60BEC.Burutik ezin kendu

zein.

Garaiz heldu gara geure tokira. Bidean ere jendeak aipatu dit sekulakoa izaten ari dela. Ez dut horrelako bizipenik izan nik inolako ikuskizunekin. Ea arratsaldeak ere ematen duen bertze hainbertzerako. Gure gisa taularatu dira bertsolariak. Digestiorako asti guti, eta zenbaiten jardunean nabaritu da hori. Baina ez doa gaizki arratsaldea. Arin pasatu zaigu lehenbiziko zatia. Hauxe da marka! Guk eman ditugu puntuazioak, baina ez dakigu nor izanen diren buruz burukoan lehiatuko direnak. Hiru izen darabiltzagu ahoz aho, hankak luzatzeko aprobetxatu dugun tartean. Eta komunera lasterka joateko ere bai. Hainbertze ur eta kafe, eta tentsioarekin, komuna ihesbide ona da. Derrigorrezkoa. Mikrofonotik erran du Saroik Egaña eta Iturriaga direla hautatuak. Asmatu dugu kinielan. Asmatu dugu publikoarekin. BEC erortzeko puntuan dagoela dirudi. Zer da hau! Izugarria. Buruz burukoak argiago utzi digu Zarautza joanen dela txapela. Gaur ere egin du Andonik! Baina Unai ez da gibelean gelditu. Liluragarria. Lana bukatu dugu. Jendearen erreakzioa bikaina izan da. Inork ez du zalantzan paratu gure lanaren emaitza, eta hori anitz da gaurkoa bezalako egun batean. Ez da marka txarra! Inguruan ditugunak ere horrela hurbildu zaizkigu, zoriontzen, eta eskerrak ematen. Eskerrak talaia honetatik begiratzeko aukera eman digutenei! Hortik aitzinera lehertu egin gara. Ez dakit den-denak, baina ia denak bai. Putzua uzteko adina malko isuri dut nik bederen. Eta ez dizkidate motibo guti paratu: bertso eskoletako gazteak, zortzi bertsolariak zutik, Unairi txalo zaparrada… Oraindik begiak lehor dituenarentzat azken errematea: Imanol Lazkano eta Andoni Egañaren arteko besarkada. Bi txapeldun, zein baino zein. Saioa bukatu dela denbora franko da. Bertsolariak ere jaitsi dira taulatik. Pixkanaka-pixkanaka husten ari da BEC. Gu ederki hustu gara, eta bertsolariak ere bai. Antolakuntza taldearen, bertsolarien, publikoaren, Bertsozale Elkarteko hainbat jenderen poztasun bera dugu guk ere. Egun handia izan da gaurkoa. Marka da gero! Urte eta erdian Beratik Donostiara egindako makina bat bidaiak, bilerak, irakurritako eta zuzendutako testuk, emandako denborak… merezi izan dute. Horixe merezi izan dutela! Bertze lau urtez bertsolaritzaren proiektu honi lotua egoteko nahiko motibo pilatu dut. Bestaren ondotik dator eguneroko lana. Horrelakoetan maldarik ez, ordea.

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 169

B60BEC.Burutik ezin kendu

12SAROI

JAUREGI

ZIRRARAREN AJEA

005eko abenduaren 18a hitz batez definitu beharko banu, sari bat izan zela esango nuke. Sari handi bat entzuleentzat, antolatzaileentzat, bertsolarientzat, epaileentzat eta, nola ez, gai-jartzaileontzat ere bai; maiatzetik abendura egindako lanaren ordaina zen guretzat. Zenbat ordu etxean gaiak sortzen, idazten, erredakzioa txukuntzen, gaiak saio batetik bestera aldatzen errepikapenak saihesteko. Hogei bileratik gora egin ditugu Zaldibiako kultur etxean zortzi gai-jartzaileok (lau emakume eta lau gizonezko, dena esan behar bada), eta beste hainbeste txorizopintxo jan ditugu Joxepane Herri Ostatuan, bileretan atsedena egin eta indarberritzeko. Gaintzako Ota単e jatetxean bazkaldu, eta berriz lanera. Lana gogotik egin behar izan dugu txapelketako gaiak jartzeko, eta denbora asko kendu digu txapelketak, baina lagunarte ederra eta une atsegin asko eman digu, eta azkenean final handia etorri zen. Donostiako finalerditik finalera bitartean hiru bilera egin genituen gaijartzaileok. Azkena finalaren bezperan bildu ginen, eta Bernardo Mandaluniz ere han zen, gai-jartzaile taldekoa ez izan arren goizeko saioa gidatu behar baitzuen biharamunean. Goizeko hamarretan elkartu, kafetxo bat hartu eta saioa atalez atal errepasatzen hasi ginen. Atzekoz aurrera egin genuen errepasoa, aurreko bileretan ez bezala, nekeak beti puntu bertsuan erasan ez ziezagun.

Arratsaldeko saio osoa errepasatu, erredakzioa txukundu, eta hamaiketakoa egitera joan ginen. Txorizo egosia eta trago bana hartu eta berriz lanera. Goizeko saioan azken aldaketak egin, puntuak jartzeko doinuak errepasatu, eta kitto! Finaleko gaiak jarrita zeuden, inprimagailutik atera eta karpetara hurrengo eguna arte! Taldekideak hurrengo eguna arte agurtu, eta gurasoen etxera joan nin-

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 175

Arratsaldeko saio

tasuneko langile bat itzuli ziren nirekin batera, eta segurtasunekoak berehala zabaldu zuen atea. Denak prest zeuden oholtzara igotzeko.

osoa errepasatu, Zuriñe igo zen lehendabizi, eta Bernardo eta zortzi bertsolariak atzetik, entzuleen txalo eta oihu artean. Haiek igo orduko jaitsi zen Zuriñe, eta elkarren ondoan eseri ginen saioaz gozatzeko. Lehendabiziko gaiak jarri zituen Bernardok, eta zortziko handiko lanak Maialenen eta Unairen saio gogoangarriarekin amaitu ziren. Itxura ona zuen gure lanak.

erredakzioa txukundu, eta hamaiketakoa egitera joan ginen.

Barre, negar… denetik egin genuen goizean. Saioa oso ona izan zen. Bertsolariek ondo asmatu zuten gaiekin; ez zegoen zertaz kezkaturik.

Txorizo egosia eta trago bana hartu eta

Hamaikak bost gutxi

berriz lanera. Goizeko

ziren. Taulara igo

saioan azken

aurreko buelta egin

tzen bazkaltzera. Etxera bidean, 88 urteko aitona batek gerarazi ninduen kalean. Bi puru zituen esku artean, paper zurian bilduta, eta honela esan zidan: “Saroi, emazkiozu hauek Andoniri, eta esaiozu txapela irabazteko.” Ez dakit Hilarioren puruek eraginik izan zuten, baina Andonik txapela jantzi zuen biharamunean.

aldaketak egin,

zuten komunera

puntuak jartzeko

bertsolariek. Baita

doinuak errepasatu,

Zuriñek eta biok ere.

Arratsaldea lagunekin igaro nuen, eta afaldu ere haietako baten etxean egin genuen. Goiz antzean erretiratu, eta lotara.

eta kitto! Finaleko

Komuneko atea ez

gaiak jarrita zeuden,

zegoen oso ondo, eta

inprimagailutik atera

atea ez zuela barrutik

eta karpetara

itxiko esan zidan

hurrengo eguna arte!

Zuriñek. Ate ondoan

Igandean bertan, goiz jaiki, gosaldu eta gurasoekin joan nintzen autoz BECera. Autoa azpiko aparkalekuan utzi, eta jendetzari jarraitu genion —idiak nora, gurdia hara—, ez baikenekien sarrera non zegoen. Sarrerako gizonarengana hurbildu nintzen, pasea erakutsi, eta… “tiene que esperar a la cola” esan zidan. Lanera nindoala adierazi nion, eta adeitsu ireki zidan langa. Zuzenean taula ondora hurbildu nintzen. Orduko han zegoen Zuriñe, baina artean falta zen Bernardo. Berehala adierazi ziguten bertsolariekin non bildu behar genuen, eta bazterrak aztertzen hasi ginen Zuriñe eta biok.

geratu nintzen, guardian. Egin

Laster iritsi ziren bertsolariak, batzuk bakarrik, binaka edo hirunaka beste batzuk… eta Bernardo ere agertu zen. Denak geunden kamerinoan. Elkarri egun onak eman, bertsolariei zekarten aldartearen berri galdetu eta lanean hasi ginen. Goizeko saiorako zozketa egin genuen lehendabizi eta arratsalderako gero. Bertsolariei ariketa bakoitzean norekin kantatzea egokitu zitzaien jakinarazi, eta dena prest zegoen festa hasteko. Hamaikak bost gutxi ziren. Taulara igo aurreko buelta egin zuten komunera bertsolariek. Baita Zuriñek eta biok ere. Komuneko atea ez zegoen oso ondo, eta atea ez zuela barrutik itxiko esan zidan Zuriñek. Ate ondoan geratu nintzen, guardian. Egin beharrekoak egin zituen, atea irekitzen hasi zen… eta ezin ireki! Atea trabatua zegoen. Bost minutu falta ziren taulara igotzeko. Zuriñeri itxaroteko esan eta, norbaiten bila joan nintzen korrika (bertsolariei ez nien ezer esan, alferrik ez larritzeko). Jexux Murua eta BECeko bertako segur-

176 / B60BEC.Burutik ezin kendu

beharrekoak egin

Bazkaltzeko ordua zen. Denbora gutxi zegoen. Hirurak eta bostean artean bazkaltzen hasteko geunden, eta zerbitzariari eskatu genion, arren, lehenbailehen ekartzeko jana Zuriñeri eta bioi, hiru eta erdietarako-edo kamerinoan egon behar baikenuen berriz. Menestrari pare bat kolpe txiki, oilaskoa probatu eta postrea lardaskatu; gorputza esker txarreko neukan. Bertsolariak baino lehenago iritsi ginen kamerinora, baina laster agertu ziren haiek ere. Goizean baino aldarte hobea ekarri zuten; lanerako gogoz etorri ziren. Nork norekin kantatuko zuen gogorarazi eta, prest zegoen dena arratsaldeko lanari ekiteko. Lanean hastea zegokidan niri. Zuriñe igo zen oholtzara lehendabizi, eta bertsolariak eta ni atzetik. Entzuleak bero zeuden berriz ere, oso bero. Bertsolariak aurkeztu eta lehen agurrak entzun orduko uxatu nituen urduritasunak, eta bertsolarien lan bikainaz gozatzea lortu nuen. Ederki ari ziren bertsotan, eroso, lagunartean bezala.Tokia ezin hobea zen, bildua. Sinestea ere aurrean 13.000 lagun genituela! Aitaren batean igaro ziren lehen hiru ariketak, eta, epaileen erabakia jakiteko unea iritsi zenean, komunera joateko aprobetxatu nuen. Bueltakoan eskura eman zidan Joxe Mari Altunak buruz buru arituko ziren bi bertsolarien izenak idatzita zituen papera. Ikus-entzuleak pronostikoak egiten ari ziren albokoekin, baina “esku artean dut epaileen erabakia” esan, eta berehala isildu ziren. Izugarria da bertsoentzuleen errespetua. Marmarrean ari ziren 13.000 lagunak bat-batean isildu ziren.

zituen, atea irekitzen hasi zen… eta ezin ireki! Atea trabatua zegoen. Bost minutu

Buruz buruko saioa bizia izan zen eta ziztuan iritsi zen irabazlearen izena entzuteko ordua. Nire lana bukatua zegoen eta Zuriñek hartu zuen hitza berriz ere. Nik oholtzaren ondoan aurkitu nuen lekua, Imanol Lazkanoren emazte Arantxaren aldamenean.

falta ziren taulara

Handik aurrerako dena izan zen hunkigarria, zoragarria… Negar egin nuen, hunkitu egin nintzen, hazi egin nintzen, puztu egin nintzen; bertsolaritzaren historiako egunik handienetakoan partaide nintzen!

igotzeko.

Ajeak luze iraungo digu. Iraungo ahal digu!

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 177

B60BEC.Burutik ezin kendu

13JOSEBA

KAMIO

BELARRIAK ETA BEGIAK ERNE, ESKUAK PREST

gun handiaren bezperan joan ginen Barakaldora, larunbatean, baina ostiralean ere hantxe ginen komunikabideen blokea prestatzeko, batez ere zuzeneko emisioa egin behar zuten irratien RDSIak kokatu eta probatzeko. Sei mahai, bederatzi metro banakoak, hemezortzi kazetari mahaiko; bost irrati zuzenean; ehun eta zortzi kazetari akreditatu; kanpotik etorritako bat, Kataluniatik, TV3ekoa; kazetari bik bat-bateko itzulpen sistema lagunduta segitu behar zuten saioa. Diagrama egina utzi nuen ostiralean RDSIen kokagunea zehaztuz, baina ezin proba egin egun osoa hartuko baitzion bertako beharginari instalazioak, eta, jakina, ezin egun osoa horretan eman. Larunbatean kontrolatu beharko. Larunbatean, Los Lunnis eta Betizuen showa bukatutakoan, bertaratu eta lehenengo gauza RDSIak kontrolatu: gaizki kokatuta daude, eta beharginak dio “… yo ya no puedo hacer nada más hoy por la hora que es…”. Zortzi eta erdiak dira. “Ondo hasi gara”, nire kolkorako. Lasai nago, baina konpondu egin behar dut. Nola, ordea? Ez dakit nondik agertu den enkargatu berri bat: “¿… qué tal todo…?”. “Pues la verdad es que no muy bien; mira esto tenía que venir aquí y esto aquí y…”. “Tranquilo, que esto lo arreglo yo”. Harroputza, baina nire esperantza. Eskuko telefonoa da esplotaziobide berria; sindikatuak hasi dira horretaz ere ohartzen. Lehengo langilea agertu da, begietatik bidali didan iraina irakurri dut hitzez hitz. Esan diot, xuabe, nola behar duen, eta hor utzi dut lanean.

Hainbeste jende elkartuta ikusita bazkideren bat edo beste egin genezakeela pentsatu eta, eskuorria banatu dugu pistako 3.000 aulkitan. Batek hartu du, eta: “Bazkide egiteko EHNA onartzen duzue, ezta?!”. “Ondo, ondo”, harro berak. Ez du bazkide egiteko inolako asmorik honek, azala eta mamia bereizten ez dituelako seguruenik.

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 185

Hemen gaude. Gara

Lana eta koordinazioa egina dago lehenagotik, eta Javierren eskuetan dago bertan izango diren elkarrizketa gaien zerrenda, den dena interesatzen baitzaio benetako kazetari sena duen gizon honi. Gustatzen zait lan egiteko duen era. Bikain. Soinu mahaian dauden teknikariek ezin dute jatorrago jokatu, ezta profesionalago ere. Bejondeiela; saio osoa entzuten ikusi ditut bat-bateko itzulpen sistemaren bidez, erabat kontzentratuta. Sari banaketan hantxe egon dira, taularen ondoan, ni bezalaxe, kontinente berri bat deskubritzen duen marinelaren trazan, pozik.

egunkarikoek ea non jarri behar duten gehigarria banatzen; Argiakoen berririk ez, ezta Berriakoenik ere. Seinaletika ere prest dugu; ipini ditugu kartulina gezidunak jendeari komunera eta tabernara joaten laguntzeko, baita harmailetara eta pistara joateko ere. Belodromoan jendea argirik gabe ere moldatuko litzateke, baina Bizkaia Arena berria da guretzako eta lagundu egin behar. Ohitu arte? Auskalo, baina Lankuren 13.000 eskuorri banatu dituzten gaztetxoak mikrofonoetatik kantatzen ari diren bitartean, Andoni Otamendi eta Xabi Paiaren doinuei jarraiki, jakin badakigu nekez itzuli nahiko duela jendeak Belodromora. Izan ere, hemen berogailua ere badago, eta Belodromoa ez da Bera, baina Berari mendeku hartzeko gogoa ere badago jendearen aldetik. Goizeko ordu bata da, bukatu dugu, eta bagoaz hotelera; uste dut-eta guatequea antolatu dutela bertsolariek. Iritsi da egun handia; bart ez guateque eta ez guateque ondo, eta bertsolarien arrastorik ere ez. Gosalorduan Amets, Sustrai eta Maialenekin bi hitz trukatu —kazetariei buruz, noski—, eta bagoaz, bagoaz 8:00etan gelditu garaeta BECen. Hemen gaude. Gara egunkarikoek ea non jarri behar duten gehigarria banatzen; Argiakoen berririk ez, ezta Berriakoenik ere. Etorriko dira noizbait eta gauden lasai. Prentsa Bulegoko Joana Mendiburu, Lierni Altuna, Zihara Enbeita, Imanol Miner eta Iñaki Apalategi sarreran daude, kazetariei, sartu ahala, pistan dagoen hedabideen blokeraino banaka-banaka laguntzeko. Han neronek hartu ditut, eta bakoitzari dagokion tokia erakutsi diot. Audio seinalea behar dutenei splitterra non dagoen erakutsi, konexioa egin eta beste baten bila. Zuzeneko emisioa egin behar dutenak hasi dira etortzen: Euskadi Irratia, Herri Irratia, Euskal Irratiak, Bizkaia Irratia eta Radio Euskadi; baina Murphy ez da errukitu, eta RDSIen zenbakia markatu gabe dago. Beste behin ere segapoto madaribedeinkatua hartu, eta Houston, arazo bat daukagu. Etorri dira arduraduna eta bi langile. Ezetz asmatu horietako bat nor den? Banaka-banaka konpondu dugu. Eta kazetariak hartu eta hartu, zoriona eta poza alde guztietatik: Bizkaia Arena beteta dago. Urtzi Urrutikoetxea, gure aingeru guardakoa gaur ere: TV3eko kazetariari eta kamerari esplikatu die zer den bertsolaritza di-da batean, CCCko ikastaroetan bezala (telefonoz hiru ordu laurden eman nituen nik ere bi egun lehenago, baina ez da erraza bestea ulertzea lekuan lekuko lanik egin gabe); Eli Zunzunegiri zor diogula uste dut. Gauza batek bakarrik kezkatzen nau orain: Radio Euskadiko Javier Vizcainoren Más que palabras irratsaioa hemendik egiten ari dira goizeko bederatzietan hasita, eta edukien ardura geurea da neurri handi batean.

186 / B60BEC.Burutik ezin kendu

Etorriko dira noizbait eta gauden lasai. Prentsa Bulegoko

Urtzi Urrutikoetxea,

Joana Mendiburu,

gure aingeru

Lierni Altuna, Zihara

guardakoa gaur ere:

Enbeita, Imanol

TV3eko kazetariari

Miner eta Iñaki

eta kamerari

Apalategi sarreran

esplikatu die zer den

daude, kazetariei,

bertsolaritza di-da

sartu ahala, pistan

batean, CCCko

dagoen hedabideen

ikastaroetan bezala

blokeraino banaka-

(telefonoz hiru ordu

banaka laguntzeko.

laurden eman nituen

Nerea Goñik puntuazioa eman bezain pronto, korrika bizian noa kronika bukatzera, gainerako guztia egina daukat-eta: saioa egin beharreko eguna eta lekua, bertsolarien izenak, gai-emaileen izenak, gaiak, gaien itzulpena gaztelaniara… Joana Mendiburuk bukatu du kronika azkenean; bien bitartean Imanol Minerrek eraman ditu erredakzio gelara kazetariak, eta ni ziztuan abiatu naiz jendartean Prentsa Aretora kazetari batzuekin batera finalisten prentsaurrekoa prestatzera: ploterra, ura, audioa, proiektagailua, displayak, portatila… Iñaki Muruak gidoi teknikoa menderatua duenez lasai nago alde horretatik, baina ez da komeni 20 minututik gorako prentsaurrekorik orain… Gustatzen zait Iñakiren estiloa; naturaltasuna eta egiatasuna, hori da gure marketing estrategiarik onena. Diskurtso propioa eta osoa garatzeak ile kontra aritzea eskatzen du sarritan, baina behar beharrezkoa da, kultur egitasmo baten nortasunari eusteko zelofanaren eremu hauskor eta iragankorrean sartuz gero. Ez gara labainduko.

nik ere bi egun lehenago, baina ez da erraza bestea ulertzea lekuan lekuko lanik egin gabe); Eli Zunzunegiri zor diogula uste dut. BEC.Burutik ezin kenduB60 / 187

B60BEC.Burutik ezin kendu

14NIKOLAS

ALDAI

HAMALAUGARRENA EDERRA IZAN ZEN

uskal Herriko Hamalaugarrena, kronologian. Zortzigarrena, nik bizi izandakoetan; Lazkaotxikik lehen aldiz kantatu zuen hartako eta Xalbadorri txistu egin zioten hartako oihartzun urrutikoren bat heldu bazitzaidan ere. Azken bost txapelketetan ardura berezia izan dut neure gain: Euskadi Irratiaren entzuleei gertakizunaren berri helaraztea. Ez nik nahi izan dudan bezala, baizik eta etxeak aldian aldiko zuzendaritzaren aburuen arabera zedarritutako emankizun mota eta eskaini beharreko denbora aintzakotzat hartuta. Abenduaren 18a da. Goizeko zortziak laurden gutxi dira, eta jarri naiz bidean. Beste batzuekin batera autoz joango naiz BECera. Goizeko bederatzietako albistegiak finalari buruzko aurrekariak aipatuko ditu. Nola definituko nukeen finaleko eguna, galdetuko didate. Nik Bertsolaritzaren egun handia dela erantzungo dut. Ez bakarrik lau urtetik behin jokatzen delako. Ezta ere txapel berri bat jokoan jartzen delako bakarrik. Horregatik guztiagatik eta baita euskaldunok ahozkotasunean gordetzen jakin dugun pitxi honek, bat-bateko bertsoak, bere distira gaur seguru erakutsiko duelako.

Txapelketaren orain arteko bilakaera zer izan den eta gaurko finala zer izango den hiru lerrotan adierazteko eskatuko didate ondoren. Bost kanporaketa eta sei semifinalak jokatu ondoren, izena emandako 38 bertsolarietatik gelditu diren zortziak jokatuko dutela finala erantzungo dut, eta goizeko hamaiketan hasiko dela, eta hamabosna bertso kantatzeko aukera izango dutela eguartera bitarteko ekitaldian. Bazkalondokoari laurak eta erdietan emango zaiola hasiera, eta beste hamarna bertso kantatzeko aukera izango dutela zortzi finalistek. Ondoren, orain arte jasotako puntuen batuketa egin eta bi puntuatuenek jarraituko dutela aurrera, buruz buru, eta hamarna

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 195

Iritxi gara BECera.

Eguerdian goiz parteko ekitaldiaren laburpena egin beharko dut informatiborako. Ez dut testua idazteko betarik. Bat-batean egin beharko dut berrogeita hamar segundotik pasatu behar ez duen kronikatxoa: zehatz, argi eta labur, zerbait komunikatu nahi badut, behintzat.

Bertan egin dut topo egun guztian lankide izango ditudan

bertso kantatuko dituztela. Eta horren guztiaren ondotik jakinaraziko dela txapelduna nor den. Txapeldungai aipatuenen berri eskatuko zait. Printzipioz zortzi finalistak direla txapeldungai erantzungo dut. Gero, esperientzia gradu bat baldin bada, hiru txapel jantziak dituen eta seigarren finala segidan izango duen Andoni Egaña dela txapeldungai lehena esango dut. Hogeita hamaika urte izan arren, Iturriagak laugarren finala duela gaurkoa. Beraz, baduela nahiko eskarmentu. Txapelketan zehar erakutsi duen trebeziari eta mailari eusten badio, lehen aldiz finalean kantatzen duen Amets Artzallus ere ez dela azkena geldituko. Baina bertsozaleek oso gogoan dutela oraindik ere duela lau urteko finalean Maddalen Lujanbiok egin zuen saio bikain hura. Eta, beraz, ikusi egin behar zein aldarterekin aurkitzen den bakoitza mikrofono aurrean jartzen denean, eta abar. Iritxi gara BECera. Bertan egin dut topo egun guztian lankide izango ditudan Nekane Peñagarikano kazetariarekin eta Mikel Aldama eta Joselu Aranburu teknikariekin. Goizeko hamarretan Bizkaiarenatik lehen inpresioen berri eman behar diegu Faktoria irratsaioko entzuleei. Hutsik dagoenean ere barrunbeak eskaintzen duen irudi bikaina eta ikus-entzulez betetzen den heinean are ederragotzen dena nabarmenduko dut. Minutu gutxi falta dira hamaiketarako. Finala zuzenean eskaini behar duten hainbat irratitako teknikariak asmatu ezinda dabiltza beren estudioetako lankideekin nola konektatu. Urduritasuna da nagusi, eta ia tximistak sortzeko adinako elektrizitate gain-karga sumatzen da. Guneko telefono saretik irten eta sare orokorrera sartzeko hasierako zeroa markatu beharrak ez zituen azken orduko hainbeste buruhauste maiz sortu izango. Iparraldeko Euskal Irratiei azken orduan soluzionatu zaizkie koneksio arazoak eta Karlos Aizpuruak, txapelketa honetan laguntzaile izan dugun gure adituetako batek, kudeatuko digu emankizuna.

Nekane Peñagarikano

Adi jartzen naiz eta

kazetariarekin eta

heldu bezain pronto,

Mikel Aldama eta

amaieran bost minutu

Joselu Aranburu

eskainiko al dizkidan

teknikariekin. Goizeko

erregutzen diot.

hamarretan Bizkaia

Joseba Kamiori

Arenatik lehen

begiratzen dio.

inpresioen berri eman

Josebak hori ez

behar diegu Faktoria

zegoela aurreikusita

irratsaioko entzuleei.

esaten dio, baina

Hutsik dagoenean ere

baietz. Gero

barrunbeak

elkarrizketan esan

eskaintzen duen irudi

zigun Andonik

bikaina eta ikus-

Galdakaotik zetozela

entzulez betetzen den

eta berriro ere

heinean are

Galdakaora zihoazela,

ederragotzen dena

eta lotarako Zarautza

nabarmenduko dut.

iristea espero zuela.

Goi mailako saioa izan dela esango dut. Ofizialki ezer erabaki gabe dagoela; ez dela ezagutzen epaimahaikoen puntuazioa. Adituek, alabaina, halakoaren eta bestelakoaren saioa nabarmendu dutela; halaoak bakarka erakutsi duen trebezia; Maddalenek plazaratu duen doinu berriari buruzko balorazioak izan direla… Ezer erabaki gabe dagoela, baina ahobeteko zaporearekin utzi gaituela goizekoak eta arratsaldekotik ez dugula gutxiago espero. Horixe esango dut. Geroxeago Maria Gomezek aurkeztu eta gidatzen duen Bitakora saioan hartu behar dugu parte, eta goizeko bertso batzuk entzunaraziko ditugu. Doinu berrian kantatutako Maddalenen bat, Ametsen amaierako agurra eta abar, editaturik eta Playzerrendan Nekane Peñagarikanok txukun jasota dauzkanak entzunaraziko ditugu. Eta bagoaz bazkaltzera, Bizkaiarena garbitzen ari diren langileak dagoeneko geure inguruan baititugu geuri begira, beren lanarekin jarraitzeko guk noiz alde egingo zain. Goizekoan izandako arreta eta intentsitate berarekin ekin diogu arratsaldeko saioari. Alboan dut Iñakio Aurrekoetxea txapelketa honetan laguntzaile izan dudan adituetako bat. Karlos Aizpuruak Iparraldeko Euskal Irratietarako zuzeneko emankizuna kudeatzen jarraitzen du. Goizeko saioan ez ezik, arratsaldekoan ere gozatu ederra ari da hartzen Iñaki. Entzuleen artean ere sumatu da algara ederrik eta txalo sutsurik. Baita, hunkiduraz bihotz zolatik ernetako malko ihesiren bat edo beste ere. Bikain ari dira betsolariak. Harrigarria ariketa guztietan Andoni erakusten ari den maisutasuna, Unai oso gertutik izan behar duen arren, Iñaki adituak dioenez. Azkenean biak izango dira buruz burukoan kantatuko dutenak. Maritxu eta Bartolo eguneratuekin gozatu eta munduaren etorkizunaz filosofatzerakoan komeriak. Ai ba, Unaik nabarmendu oinarekin poto egin du. Eta berak ikusten ez duen atzeko pantaila erraldoia adinako aurpegiaren lehen planoan halako keinu bat sumatu zaio. Konturatu dela esango nuke. Hala ere, serio demonio jarraitzen du bere ahaleginean; langile eta artista. Azkenean Andonik erremate dotorea eman dio bere egun osoko jardunari laugarren txapela jantziz. Marka jarri du. Iñaki Aurrekoetxeak hala esan dit: mito bat jaio da.

Egun gogorra Hasi da finala, hemendik eguerdira bitartean bertsoz bertso hutsegiterik baden, zein aportazio egiten duen, atzekoarekin eta aurrekoarekin lotura duen katebegia den, gaian zuzen eta sakon doan arrastoa ote den eta, ia nota jarri ez beste guztia, paperean apuntatzen joango naiz. Nekane Peñagarikanoren ardura izango da goizean zehar Faktoria irratsaiokoekin zuzenean egin beharreko berri ematea.

196 / B60BEC.Burutik ezin kendu

biharamuna

Ekitaldi amaitu eta zortzietako infomatiboan zuzenean sartu behar izan dut finalari buruzko laburpena inprobisatuz. Bukatu dudanerako Bizkaiarena hutsik dago. Baina eta non da finalisten prentsaurrekoa?

txapeldunarentzat ere.

Aurrena gora eta gero behera bidali naute. Eskerrak nire noraezean Joana Mendiburu aurkitu dudan! Berak gidatu nau prentsa aretora.

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 197

Goiz Kronikan zuzenean hartu dut parte zortziak

Bertsozale elkartea

eta erdietan. Manu Etxezortuk hitz batean finala nola definituko nukeen galdetu dit. Bederatziak eta hogeita bi minutu dira. Aparkalekura jaitsi, autoa hartu eta etxera.

Erantzuna prest neukan.

B ERTSOLARI liburuak

BERTSOLARI LIBURUAK ETA BERTSOZALE ELKARTEAK Joxerra Garzia, Jon Sarasua eta Andoni Egañak idatzitako bertsolaritzari buruzko dibulgazio liburua argitara dute lau hizkuntzatan. BAT-BATEKO BERTSOLARITZA | EL ARTE DEL BERTSOLARISMO | L’ART DU BERTSOLARISME | THE ART OF BERTSOLARITZA

Jesus Muruari BECen Biharamunari nondik ekin pentsatuz, ohera. Seietan jaiki. Zazpietarako irratira. Prentsaurrean txapeldunak esandakoak eta txapel eskaintza bertso editatu. Txapeldunaren zuzeneko presentzia Goiz Kronikan ahalik eta egokiena eta erosoena izan dadin Zarautza doan teknikariari Andoniren helbidea eta, badaezpada, telefono zenbakia eman dizkiot.

ekitaldiaren amaieran entzun niona: “Ederra. Ederra izan duk”. Horixe

Goiz Kronikan zuzenean hartu dut parte zortziak eta erdietan. Manu Etxezortuk hitz batean finala nola definituko nukeen galdetu dit. Erantzuna prest neukan. Jesus Muruari BECen ekitaldiaren amaieran entzun niona: “Ederra. Ederra izan duk”. Horixe izan zen finala, EDERRA letra larriz bataiatzeko modukoa. Bueno, eta ia arnasa hartzeko betarik gabe, hobetsitako bertso saioak editatzeari ekin behar iluntzeko irratsaio berezirako. Hutsarte guztiak kendu, txukundu eta abar.

izan zen finala, EDERRA letra larriz bataiatzeko modukoa.

BERTSOLARI TXAPELKETA NAGUSIA

Arratsaldeko seietara bidean, lanak aurreratu samartuta ditudala, non jakiten dudan Euskadi Gaztera datorrela Andoni tetratxapelduna. Adi jartzen naiz eta heldu bezain pronto, amaieran bost minutu eskainiko al dizkidan erregutzen diot. Joseba Kamiori begiratzen dio. Josebak hori ez zegoela aurreikusita esaten dio, baina baietz. Gero elkarrizketan esan zigun Andonik Galdakaotik zetozela eta berriro ere Galdakaora zihoazela, eta lotarako Zautza iristea espero zuela. Egun gogorra biharamuna txapeldunarentzat ere. Behin Andoniren elkarrizketa laburra grabatuta, ordu eta erdiko irratsaioaren pauta zehaztea eta gidoia burutzea falta zaizkit. Arratsaldeko zortziak eta erdiak dira. Iñaki Aurrekoetxea eta Karlos Aizpurua alde banatan ditudala, eta Joselu Aranburu teknikari, hasten dugu gaueko hamarrak arte iraungo duen atzoko finalari buruzko emankizun berezia.

>>>>>ORAINDIK ESKURATU EZ BADUZU, MUGI ZAITEZ, MEREZI DU ETA<<<<< 198 / B60BEC.Burutik ezin kendu

2001

B60BEC.Burutik ezin kendu

15LIERNI

ELORTZA

FINAL NEGARGARRIA

aila zait ezer idaztea, dena esana dagoelako sentsazioarekin hasten bainaiz: kristorena, terriblea, zoragarria, itzela, gogoangarria, arrasto luzea utziko duenaâ&#x20AC;Ś Horrelako hainbat irakurri eta gero nik, zer eta, negargarria deritzot, izan ere, altxa dezala eskua malkoren bat edo beste isuri ez zuenakâ&#x20AC;Ś Bere barruko sentimenduei ihes egiten uzten ez dion gogorren bat eta lanean fin ari zelako entzuterik izan ez zuen besteren batzuk salbatuko lirateke gehienez.

Has bedi malkoen bidea. Aurretik prestatu gintuzten bertsolariak egun handiaren malko isurirako. Finalaurreko saioei errepara iezaiozue bestela: Jokinek seme hilaren amari begiak malkotan eta bihotza triste ikusi zizkion Hendaiako bere loradendan. Malkoak aipatze hutsarekin ez zuen nahikoa izan Ametsek. Markinan nolakoak diren ere kontatu zigun: hilzorian zen, bi malko txiki eta lodi zituen bi masailetan. Ekaitzek gogorarazi zigun malko artean bizi garenok igerian badakigula Gasteizen, eta saio berean Mantxi malkotan urtzen egon zen bikotekidearen heriotzak eraginda. Etxahunek malkoak sikatu zituen egutegiari kendutako orriekin Beran. Fredik ere familiako gizalege bihurtu zituen hilkutxa ta negar malko. Eta Ametsek egutegia biziarazi zuen: orririk ez zuen isurtzen baina malko txiki bat zeriola jarri zuen. Eta Donostiako itsasertzean harriak eskuan eta banaka-banaka itsasora botatzen ari zirenean Jokin negar malkotan blai zegoen, eta Ekaitzi harri guztiak bukatu eta malkoak soilik gelditu zitzaizkion. Eta errematatzeko, Unaik, ergelkeriak aparte, entzuleen irri eta malkoak aipatuz, benetan eskerrik asko zioen. Finalerdietan Urretxu izan zen malkorik gabe burutu zen saio bakarra. Beraz, egun handirako emozioak borborka geneuzkan. Ordu artekoak asko emana zuen, ordukoari gehiago eskatzen genion. Aurretik sumatzen genuen egun handi baten ilusioa, haurrak ginela urteko eskola

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 211

Lautxapeldunaren

Lehen emozioak

erreberentzia,

baretu eta berehala

Imanolen begi

berriro zaparrada,

bustiak, besteen

inork gutxik espero

Hara berriz ondoren zer datorkigun belarrira: Aspaldiko partez bi begiak busti zaizkizu. Aspaldiko partez? Busti berriak genituen gehienok eta! Lehortze aldera edo, Andonik kartzelatik ekarritako haizeak, bihotz txokoko orbel iharrak ere astindu zituen.

dirdira, txaloak,

zezakeen makila

Bazkal garaia, pronostikoak, iritzi trukaketa. Komentario kuriosoak:

berotasuna,

baten esanetan

Ta ongi pasatu al duk?

gertutasuna ez zen

“hildakoak nola

Hago isilik, goiz guztian negarrez aritu neok motel!.

egun hartako kontua

eusten dion bizitzari”

Ez zen ba une gogorrak bizitzea tokatu ez zaion horietakoa: hogeita hamarren bat urte Hego Euskal Herritik kanpo eman dituen lagunaren erantzuna zen.

bakarrik. Elkartearen

entzutea, aita-semeen

apustu serioen gurpil

arteko elkarrizketa

izugarria martxan da,

zirraragarriaren

bertsolariak, han

aurretik. Maialenekin

txangoa egiteko izaten genuen ukitze urduriarekin. Goizeko nagiak eta aharrausiak utzitako malkotxoak laster desagertu ziren, goizetan lo egitea gustatzen zaion bakarra ez baita Lautxapelduna. Eta bidean usteak eta nahiak azaleratuz hurbileko sentitu genuen besteetan, batzuentzat, hain urrun den Barakaldo.

zeundetenak eta ez

hasitako hezetasuna

zeundetenak, asko

iturritxo bihurtu zuten

ematen duzue herriz

Ametsek eta Unaik.

Bertsolariak jende artetik barrena txalo zaparrada artean gugandik hain hurbil; gorputz dardara eta lehen emozio malkoak; hura zen edertasuna hura: ahorik ireki beharrik ez zuten izan lehen esker oneko seinalea berenganatzeko.

herri edozeinentzat

Fansen txalometroak bizirik iraun zuen agurretan, eta zer esanik ez Maialenen lehen bertso puntuagarrian, Unairen hurrengoan… Amaia Agirrek esana zetorkidan burura: “izugarria da zure bertsoaren bukaera jendearen txaloengatik ezin duzunean entzun”. Hori ere hasieratik lortu zuen askok.

kontu kontari… Zer

kantatzen, poteatzen,

eskertua ba genuen

zuretzat pertsonalki ari bailiren, malkoz adierazten baduzu ere, hunkitua eta eskertua sentitzeraino biziarazten dizute esana, entzuna..

Edo Iparraldeko euskaldun kazetari batek ejem delakoaren esanahia eskatu zigunekoa. Asmazan ba! Pentsatu eta, hala moduzko zer edo zer moldatu genuen. Itzultzaileen merituaz jabetzeko nahikoa. Jhon M. Foley amerikarrak buruz burukoan nor arituko ziren asmatu omen zuen: hiru izen bota eta horietako bik jokatu. Bera ahozkotasunean jaioa da, baina zuen itzultzailea ere ez zen makala! Txalotu gainerako guztiek baino geroxeago egiten omen zuen. Negarrik egin ote zuen? Arratsaldeko bertsoalditik hainbeste espero zen…, hainbestean joan zen. Momentu batzuetan Amstrongek tourrean sentiarazi didana sentitu nuela aitortuko dut. Jakina, gure Amstrongi askoz sinpatia handiagoa diot noski. Eta hark, Amets lagun zuela, berriz ere negar eginarazi zigun: irritik hasi, barrera pasa eta irrimalkoz bukatzekoa izan zen elkarrekin egin zuten puntutako saio propinaduna. Ze abiada, ze ateraldi… Azken txanpan, Andoniren eta Unairen izenak Saroiren ahotik justuan entzunak, txalo burrunba laster nagusitu baitzen. Unai, hire barruko malkoen putzutxoak nolako gustua zian? Eta bukaeran bizi eta sentitu genuenaz, zer esan? Bego horretan horretarako zen

entzuleak, zertaz Hasia zen: batzuen lana besteen gozamena. Era askotara ari zen jendea jarraitzen belarriak erne, puntu posibleak buruan, ateraldi ederrenak paperean jasoz, ondokoarekin txutxu-mutxuka, pantailan norbere burua ikusitakoan agurtzen. Pentsatzeak dituen aurpegiak eta espresioak ikusten genituen pantaila erraldoian: begirada galdua, begi-niniak bizi-bizi, barre murria, hasperena, ahoskatze isilaren ezpainen mugimendua, geldirik egon ezina… Lehen emozioak baretu eta berehala berriro zaparrada, inork gutxik espero zezakeen makila baten esanetan “hildakoak nola eusten dion bizitzari” entzutea, aita-semeen arteko elkarrizketa zirraragarriaren aurretik. Maialenekin hasitako hezetasuna iturritxo bihurtu zuten Ametsek eta Unaik. Nork ez du bere burua edo hurbileko lagun bat hor islatua ikusten? Momentu horretan

212 / B60BEC.Burutik ezin kendu

gozatua eman zeniguten beste behin ere.

Lautxapeldunaren erreberentzia, Imanolen begi bustiak, besteen dirdira, txaloak, berotasuna, gertutasuna ez zen egun hartako kontua bakarrik. Elkartearen apustu serioen gurpil izugarria martxan da, bertsolariak, han zeundetenak eta ez zeundetenak, asko ematen duzue herriz herri edozeinentzat kantatzen, poteatzen, kontu kontari… Zer eskertua ba genuen entzuleak, zertaz gozatua eman zeniguten beste behin ere. Errematerako haurrak eskola txangotik itzuleran etxera iristean kontatzeko grina asetzeko han aurkitzen dituzten aita-amen goxotasuna ere izan genuen. Andonik esan bezala “Imanol delako orain azaleratu den bola handi honen hasiera” eta ama, amentzat behintzat, azken malkoen isurbide. Mila esker txango ahaztezin honegatik!

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 213

B60BEC.Burutik ezin kendu

16AMAGOIA

MUJIKA

DESKRIBATZEKO BAINO GEHIAGO SENTITZEKO

aialenen ahotik jaso nuen katarsi kolektiboarena. BECeko hitzorduaren aurretik egin nion elkarrizketan halaxe definitu zuen 2001eko Belodromoko finalean bizitakoa. Jeniala iruditu zitzaidan definizioa. Katarsia; hitz hori esatean leherketa txiki bat sentitzen nuen mingainean, eta nahigabe 2001eko finalean bizitakoa zetorkidan gogora. Orduko oilo ipurdia esnatzen zitzaidan berriz. Gogoeta horiek buruan nituela abiatu nintzen goizean goiz etxetik, eguna luzea eta handia izango zela seguru jakinda. Eta ederki kosta zitzaidan bezperan autoa non utzi nuen gogoratzea; kalean gora eta behera buelta batzuk eman nituen aurkitu aurretik. Ez nintzen amorratu edo larritu beste egun batzuetan bezala, burua beste leku batean neukan nonbait, BECen alegia. Dezenteko ilarak sortu ziren aparkalekuko atarietan, baina han ez zen inor haserretzen. Konplizitatezko begiratuak sortzen ziren auto batetik bestera, ezezagunak izan arren ezagunak zirenen arteko begiratuak. Denek ezagun zuten faltatu ezineko hitzordura zihoazela, eta areto erraldoi hura betetzeko konpromisoa hartua zutela.

Eta, azkenean, BECen. Alde batera eta bestera begiratuz aulkiak pixkanaka kolorez nola janzten ziren ikustea polita izan zen; ezkerrean, eskubian, atzealdean, aurrealdean, han goianâ&#x20AC;Ś Gero eta aulki gehiago bete, orduan eta urduriago sentitzen nintzen. Ez zen, alabaina, larritzen duen urduritasun desatsegin horietakoa, pozak eta harrotasunak sortzen duen sabeleko zizare horietakoa zen. Berriro zetorkidan burura katarsi kolektiboarena. Bertsolariak jendartetik taularantz abiatu ziren unea sekula ez dut

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 221

ahaztuko. Oraintxe ere une hura gogoratu eta uzkurtu egin naiz konturatu gabe. Hango txaloak, hango berotasuna, hango harrotasun kolektiboa… finaleko sentsazio indartsuena hauxe izan zela uste dut, areto erraldoi hura euskaldunez bete ahal izateak sortzen duen harrotasuna. Han eserita geunden guztiek eta bakoitzak gu han egotea garrantzitsua zela sentitu genuela uste dut, eta zerbaiten parte ginela. Eta oraindik bertso bat bera entzun gabe geunden.

Bertsolariak

Finalistetako asko hunkituta zeuden agurrekin hasterako, bazegoen giroan halako zera berezi bat, deskribatzeko baino gehiago sentitzeko hobea. Eta bertso goiza izugarria izan zen; hala oroitzen dut. Gero goizeko kronika idaztera joan nintzen eta arratsaldekoa ezin izan nuen osorik entzun; ni joaterako hasia zegoen. Bien bitartean kazetarientzat prestatu zuten gelatik entzuten nuen txalo zaparrada. Bertsoa ezin nuen bereizi, baina bai txaloak. Eta irribarreak alde egiten zidan aldi oro, han ondoan izugarrizko festa zegoelako eta 13.000 lagun bikain pasatzen ari zirelako;13.000 gehi zortzi.

ahaztuko. Oraintxe

jendartetik taularantz abiatu ziren unea sekula ez dut

ere une hura gogoratu Eta bereziki gordeta eta uzkurtu egin naiz daukat egunaren konturatu gabe. amaierako irudi bat. Hango txaloak, hango

Ez dut han entzundako bertsoen mailaz jardungo; horiek berriro entzuteko moduan gaude bai gaur, bai bihar ere. Baina begiak itxi, egun hura gogoratu eta sentitzen dudan zirrara ez da bertsoek bakarrik eragindakoa. Uzkurtu egiten naiz konturatu gabe. Irudiak datozkit arrapaladan: Andoni Egaña elurretako txapel horietako bat jantzita igo zen taulara eta bestea, irabazlearena, janzteko erantzi egin beharko zuela pentsatu nuen; bertsolariek entzuleak txalotu zituzten oholtzara igo eta berehala; Jon Maiaren eta Unai Iturriagaren aurpegiek argi berezia zuten une horretan; finalista guztiak irribarretsu eman zuten saio osoa; Ametsek mimo mordoa jaso zuen entzuleen partetik; kazetari askori behin eta berriz umeldu zitzaizkion begiak…

Finalistek berotasuna, hango prentsaurrekoa eman harrotasun zuten behin saioa kolektiboa… finaleko amaitu eta gero. sentsazio indartsuena Prentsaurrekoa hauxe izan zela uste amaitu ondoren dut, areto erraldoi

Eta bereziki gordeta daukat egunaren amaierako irudi bat. Finalistek prentsaurrekoa eman zuten behin saioa amaitu eta gero. Prentsaurrekoa amaitu ondoren batekoak eta bestekoak hurbildu ziren bertsolariengana hizketan egitera. Han zegoen Andoni Egaña jendez inguratuta; besarkadak, zorion musuak, galderak, aipamenak… denak kariñoz eginak eta kariñoz jasoak. Begira nengoen eta neroni ari nintzen nekatzen, baina Andonik zuzen, adeitsu eta aurpegi onez hartzen zituen denak. Hartu nuen tartetxo bat hurrengo egunerako elkarrizketa bat lotzeko asmotan, eta gerturatzerako galdetu zidan Andoni Egañak ea zer moduz zegoen nire alaba txikia. Izugarria iruditu zitzaidan une hartan, egoera hartan —jendez inguratuta eta protagonista bakarra eta handiena bera zela— bera hilabete batzuetako nire haurrarekin gogoratzea eta hari buruz galdetzeko kortesia izatea.

batekoak eta hura euskaldunez bestekoak hurbildu bete ahal izateak ziren bertsolariengana sortzen duen hizketan egitera. Han harrotasuna. zegoen Andoni Egaña jendez inguratuta; besarkadak, zorion

Tipo elegantea da Andoni. Berriz ulertu nuen zergatik den hain handia txapelduna. Etxera iritsi, berandu, autoa hurrengo egunean ez gogoratzeko moduan aparkatu, eta sehaskan zegoen alabari musu eman nion. Orduko lo gozoan eta betean zegoen eta ez zuen ipuinik behar. Baina kontatu nion txiki bat suabesuabe. Hauxe mamia: euskaldun izatea harro egoteko modukoa da.

musuak, galderak, aipamenak… denak kariñoz eginak eta kariñoz jasoak.

222 / B60BEC.Burutik ezin kendu

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 223

B60BEC.Burutik ezin kendu

17PAKO

GARMENDIA

BEC = BERTSOÂˇ EXHIBITION CENTER? BERTSO-BEC BEGI EZBERDINEN IKUSKIZUN

kuskizun ikusgarria! Ikuskizunak ez du begirik, ikusleak baizik. Ikusbegiak eratzen du ikuspegia eta horrexek ikuskizuna. Bakoitzaren begiek ikusgarri jotzen dutena, ordea, niniek ez ezik, buru-bihotzek ere erakusten dute. BECekoa, hain zuzen, han bildutako bakoitzari, bere erara gertatu zaio ikuskizun, bizipen eta gertakizun. Bertsoak, bertsolariak, bertsozaleak, txapela, lehia, giroa, jendetza, belaunaldi ezberdinak, historia, tradizioa, berrikuntzaâ&#x20AC;Ś gutako bakoitzaren bizipenean era berezian bilbatu genituen egun hartan eta horrelaxe osatu gertakizun ikusgarri bezala. Gu ere izan ginen gazteagoak. Hirurogeigarrenaren atari-atarian nagoela hasi bainaiz lerro hauek zuri belzten. Nire begiak eta nire begirada, beraz, bertso-bertsolari-bertsogintzari dagokionez, ez dira gaur goizean esnatuak. Amaren aldetik batik bat, bertsozale hazi ninduten. Mutiltzen hasiak ginela, Santageda eskerako ama zenak egokitutako bertsorik kantatu izan genuen. Oraindik ere kantatzen ditugu, gure aitona Andresek eta Argentinara joandako haren anaiek elkarri kartaz egindako bertsoak. Bertsozale izate horretan, bat egiten zuten, nire inguruan, gerran alde bietan elkarren kontra ibili zirenetako askok. Niretzat, beraz, euskara eta bertsoa, geure herrikoak eta neureak izan dira, batere buruhausterik gabe, horretaz bestelako gogoetarik egin gabe.

Euskaraz, herriaz eta herrigintzaz gogoetak egin eta erabakiak hartu beharrean gertatu nintzen, joan den mendeko hirurogeigarrengo lehen hamarkadan (berriro ere hirurogei). Donostiako Seminarioan hasi ginen ikas-irakasteko hainbat material euskaraz moldatzen eta argitaratzen. Ordutik aurrera ere bertsozale jarraitu nuen, eta bertsorik idatzi ere bai, aitari urteak betetzean eta horrela. Aitonak bezalaxe, nik ere idatzi egi-

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 231

ten nituen bertsoak. Aldea, hala ere, handia zen: hark kantatutakoak idazten zituen eta nik, aldiz, idatzitakoak kantatzen.

Ikusten ziren hainbat

Amaren aldetik batik

pankarta eta herri

bat, bertsozale hazi

agintariei jotako

ninduten. Mutiltzen

txistuak lekuko.

hasiak ginela,

Horretaz sentitzen-

Santageda eskerako

pentsatzen dudana,

ama zenak egokitutako

hirurogeigarrengo

bertsorik kantatu izan

urteetan ikastolak

genuen. Oraindik ere

sortzen, bultzatzen eta

kantatzen ditugu, gure

elkartzen (Gipuzkoako

aitona Andresek eta

Federazioa izan zen

Argentinara joandako

lehena) ibili ginenetako

haren anaiek elkarri

gehienok esaten

kartaz egindako

genuena bera da:

bertsoak. Bertsozale

euskaraz bizi nahi

izate horretan, bat

dugunok eta bertsotan

egiten zuten, nire

gozatzen jarraitu nahi

inguruan, gerran alde

dugunok, denak alde

bietan elkarren kontra

jarrita ere, lanak izango

ibili zirenetako askok.

ditugu eta, beraz, lagun Etxeko etorritik duguna eta eskolako ekarritik bildua, orekan ezkondu nahian gabiltza geroztik. Bertsogintzari buruz ere, bertsolarien berezko etorriarekin gozatzeaz aparte, gogoeta akademikorik egin zitekeela ikasi genuen. Dagoeneko joandakoak bakarrik aipatzen hasita, On Manuel eta Juan Mari Lekuona osaba-ilobak, Joxe Mari Aranalde, Anbrosio Zatarain… izan genituen argibide eta, gutxi ikasi banuen ere, asko erakutsi zidaten. Berezkoa eta eskola egoki ezkontzeak bertsogintzari eman ziezaiokeen bikaintasuna amesten hasi ginen! (Jende ikasiaren ametsa da, agian, berezkoari buruzkoak irabazi diezaiokeela, ohartu gabe bakoitzaren buruzkoak ere baduela berezkotik!).

zaldiko” citroenean etortzekoa zen Xalbador-en zain egon eta Astoriara bidea erakustea. Txistuak jo zitzaizkionean ere hantxe nintzen. Aurrekari horien denen —eta beste askoz gehiagoren— eraginpean ikusi dute nire begi-buru-bihotzek BEC-en burutu den lehenengo bertsolari txapelketa. Gainera errenkada berean nituen Pedro Migel Etxenike, eta hiru lizasotarrak, neu baino azpeitiarragoak, Joxe, Sebastian eta Beñat. Zer ikusi-sentitu-pentsatu nuen nik egun hartan? Hiztuntzaren festa ikaragarria! Bertsoekin gozatzeko, hizkuntza ez da nahikoa, hiztuntza behar da. Hizkuntza hitza bera esaten ikasi aurretik ginen gu hiztunak: etxean, auzoan, jolasean, ipuin kontaketan… euskaraz aritzen ginen, nahiz eta eskolan gaztelaniaz jardutera behartu. Baina, BEC-en bildutako hainbat eta hainbat, hizkuntza bestela ikasita iritsi da bertsoekin ere gozatzeko mailako hiztuntzara. Berezkoaren eta ikasiaren arteko oreka lehia. Bizi den oro dabil ibilian eta erabateko orekarik ezin da hil ezean. Horregatik diot “oreka lehia” nabari nuela BEC-eko bertsoetan. Eta lehia horretan, txapela jantzi zuena gailendu zen nabarmen, ene irudiko. Baina, gure garai bateko ametsaren ondorioak ikustean, zera gaineratuko nuke. Berezkoa ikasiaren ikasiz hobetzeko lehian, bide uniformeegiak ez ote dituzten ibiltzen bertsolariek. Bakoitzak bere berezkoari atera behar dio etekina, bere horri egokitu behar dio ikasteko bidea. Ene irudiko, horretan dabil Egaña aurrea harturik, bere garaian Amuriza ibili zen bezala. Bertso festa eta ikurrinkeria. Joan den mendeko hirurogeigarrengo urte haietako txapelketak ere okasioa ziren, bertso zaletasunaz aparte, bestelako zaletasunak adierazteko. Horietan errazena, ikurrinak banatzea zen. Ikastolen inguruan ere, baziren euskararekin parean edo lehenago, beren gizarte eta herri asmoak jartzen zituztenak. Orduko borroka hura ez da oraindik itzali. BEC ere bertsozale denen batza izango bada, gainerako zalekeriak alde batera utzi behar direla uste dut. Ikusten ziren hainbat pankarta eta herri agintariei jotako txistuak lekuko. Horretaz sentitzen-pentsatzen dudana, hirurogeigarrengo urteetan ikastolak sortzen, bultzatzen eta elkartzen (Gipuzkoako Federazioa izan zen lehena) ibili ginenetako gehienok esaten genuena bera da: euskaraz bizi nahi dugunok eta bertsotan gozatzen jarraitu nahi dugunok, denak alde jarrita ere, lanak izango ditugu eta, beraz, lagun izan daitekeen bakar bat ere ez dugu uxatu behar, gainerako zalekeriak medio. Hizkuntz ekologia herritarra behar baitugu, marka politiko eta bereizkeria ideologikoen gainetik, ematen jarraitzeko eta horrela zabaltzeko.

izan daitekeen bakar bat ere ez dugu uxatu

Dagoeneko beste askok goraipatu dituztenak errepikatzera ez naiz jarri. Tarte laburra nuenez, nire begietatik erantsi nezakeena azpimarratzen saiatu naiz.

behar, gainerako zalekeriak medio.

Hirurogeigarrengo urteetan Euskaltzaindiak antolatu zituen txapelketak bozkarioz bizi izan nituen. Zoriak erabaki zuen -Manu Oñatibiak eskatuta-, “bi

232 / B60BEC.Burutik ezin kendu

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 233

B60BEC.Burutik ezin kendu

18JOXE ANJEL

IRIGARAY

BERTSOLARITZA: HIZKUNTZAREN UNIBERTSOTIK UNIBERTSOAREN HIZKUNTZARA Sarrera hitzak ertsolari Txapelketa Nagusiko finala, BEC aretoa mukuru betea, sozietate ekitaldi nabarmen eta adierazgarria, kultur jai gogoangarria, ahozkotasunaren ospakizun handia… Euskaldungoaren oroimenean itsatsita geldituko den festa, bide oparoaren emari eran bezainbat etorkizun joria zabal dezakeen zedarri gisa. Haren oihartzun eta zirrarapean dut idazten. Ekitaldiak eta, oro har, bertsolaritzak garaturiko dinamikak akuilaturik. Ez bertsogintzaren filologiaz jarduteko, bistan da, ez naiz aditua eta ez dagokit, ez eta finalaren gorabeherez ere. Bai, ordea, haren sozietate eragin eta oihartzunaz, hain garapen berezia duen kultur eraz. Saihets horretatik hurbiltzen natzaio gaiari, bertsolaritzarekiko (egile eta eragileekiko) begiramen eta esker onez, zordun izanaren sentimenduan gogotik bete beharreko eginkizuna bailitzan (orokorki ez ezik, 2003ko Ahozkotasunari buruzko Nazioarteko Jardunaldiez geroztik partikularki). Autogonbidatu gisa, beraz —zilegi bekit—, ziurtzat jotzen dudan haren ondoko gogoeta dinamikan.

B >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>

Bertsogintza, ordena eta kaos-eromena Ahozkotasuna humus gisakoa kulturaren oinarrian. Behinola, eta egun zenbait sozietatetan, ardatz eta zubi ia bakarra zen/da existentzian kokatzeko, mundua ulertzeko, sortzeko, komunikatzeko… Teknologiaz garatutakoetan, jarduera guztiak zeharkatzen baditu ere, usaian ez da behinolako zentzuan, eratorritako era garatuetan baizik. Alta, modu batez zein bestez denetan dago bizirik, batzuetan molde berrietan txertaturik egoki gaurkotua. Horietarikoak dira herri kantagintza, koblakaritza, ipuin eta antzerkigintza… bertsogintza. Identitatearen atakan dauden herriak, halabeharrez, behinolako zen-

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 239

Identitatearen atakan

itsutuki eta tai gabe. Hortik heldu diren malurek ezin konda ahaleko kopuruan hezurmamitu, ezaugarritu… eta odoldu dute espeziea, are mundua; hondarrean, lehengoa baino kaos handiagoa eraginez.

dauden herriak,

bait kultur era osagai definitzaile gisa erabiltzera lerratu izan dira maiz. Berezia eta ezaugarritzen dutenetarikoa izanik ere, eta hizpide duguna hala da, gero eta gutxiago gertatzen da halakorik, kultur era bat nekez izan daitekeelako egungo sozietate konplexuaren oroislatzaile. Horretatik urrun, bertsogintza berea duen bidean garatu da, sortzaile dinamikan murgilduz, iturri zaharretatik edanez eta egungo ildoetarat egokituz, espantu gutxi eta koherentzia handiz. Eta hala, egungo moldeetan ere, kultur era berezi eta esanguratsua izateari darraio, are berezi eta esanguratsuagoa. Handik aitzina, harekiko hurbiltasun edo urruntasuna, interes edota desinteresa, norberaren hautua izateaz gain, kultur eta sozietate sentiberatasun eta hezieraren araberakoa. Sozietatea, hizkuntza, kultura: giza jakintzak. Psikoanalisia kasu. Balio duke ahozkotasunaren zenbait saihetsi ohartzeko. Hizkuntza, adibidez, jolas, plazer eta maitasunaren munduan garatzen dela haurtzaroan; artea haiek aurkitzen eta berreskuratzen laguntzen gaituen jolas kontzientea dela. Hitzen bitartez subkontzienteko sentimendu gaixotuak ezaba edota gutxienez araztu daitezkeela. Hizkuntzan oinarrituriko espresio arteak, beraz, zerikusian dira psikoanalisiak dioenarekin. Haietarikoa da bertsogintza. Nahiz goi mailako garapenera iritsi izan, atxikitzen du jolasaren funtsezko zentzua: “hizkuntzarekin jolastuz ontzen da bertsoa”, “hizkuntza jolasa da” erran ohi dute bertsolariek. Eta gozamen iturri den ber, katarsiarena ere bada. Jolasen bitartez, psikoanalitikoki, eros-en munduari datxekion polimorfo jardueren eremura iristen gara eta. Hain zuzen, arte kulturatik sozietatearen antolamenduraino, dena sortu eta garatu egiten den eremura. Filosofiak ere antzeko lurraldera garamatza, hizkuntzaren ezin saihestuzko eromena ezagutu eta bizitu beharrekora, Wittgensteinen hitzekin errateko. Erakargarria zaigun mundua —oldarrena—, nahiz, funtsean, suntsitzen saiatu beti; zibilizazioaren oinarrian dagoen errepresioaren dinamika. Azken bururainokoa, baina, alferrik da, kaos-eromena ekidinezina baita, heriotza bezala. Sozietateak berezkoa du ordena, bestela ez zen sortua ere izanen, baina ahalik eta osatuen bizirautearen erronkan kaos-eromenaren arnasa ere ezinbestekoa du. Biak baitira elkarren osagarri eta bereizezinak. Erabateko ordena, beraz, utopia hutsa bainoago xede jarduera lanjerusa da; hain zuzen, dinamika arautzaile eta murritzaile guztiek horretarat pusatu, eta pusatzen, dute jendartea, kaos-eromena zeharo suntsitzeko gurutzadeei lotuz

240 / B60BEC.Burutik ezin kendu

halabeharrez,

Nahiz goi mailako

behinolako zenbait

garapenera iritsi izan,

kultur era osagai

atxikitzen du

definitzaile gisa

jolasaren funtsezko

erabiltzera lerratu

zentzua:

izan dira maiz.

“hizkuntzarekin

Berezia eta

jolastuz ontzen da

ezaugarritzen

bertsoa”, “hizkuntza

dutenetarikoa izanik

jolasa da” erran ohi

ere, eta hizpide

dute bertsolariek. Eta

duguna hala da, gero

gozamen iturri den

eta gutxiago gertatzen

ber, katarsiarena ere

da halakorik, kultur

bada. Jolasen

era bat nekez izan

bitartez,

daitekeelako egungo

psikoanalitikoki, eros-

sozietate

en munduari

konplexuaren

datxekion polimorfo

oroislatzaile.

jardueren eremura

Ordenaren eredu hori indarrean dagoen neurosiazko zibilizazioa da. Erabateko kaosa, naski, inon eta ezein espezietan existitzen ez den eromen hutsa. Auzia, beraz, ez da bata edo bestea, edota ongiaren eta gaizkiaren artekoa, horrek ez du zentzurik (besterik da ze balore edo desbaloretan onarrituta dagoen ordena, bertakoa ala inbaditzailea den, etab). Kaosik (bizitu) nahi ez duen ordena bezain zentzugabea da alderantzizkoa; kaosean soilik ezinezkoa baitateke jendartea, edozein izaki-arte. Nola onartu eta integratu biak, beraz, da auzia. Guti edo asko, giza jarduera guztiak kutsatuta daude kaos-eromen horretaz, baina badira zuzeneko loturan dauden espresio erak. Nagusienetarik bat, jaia. Sozietateak, noiztenka halako osasun ariketa behar duenez, denbora linealean, ordenan, eten batzuk eragiten ditu beste denbora berezi batean emateko, sakratuan. Ezinbesteko ariketa bere burua sendatzeko eta sendotzeko. Higadura maila gorabehera, hori da jaia, bere jatorrizko zentzuan. Bertan jolasa, plazerra, maitasuna, haurtzaroan galdutako egoera eta antzekoen bilaketa nabarmentzen da. Hain zuzen, zenbat eta jatorrizkoagoa izan jaia, orduan eta eraginkor eta osasungarriagoa. Artea, bestalde, kaos-eromena tantaka azaltzeko eta gauzatzeko era dateke.

iristen gara eta. Hain

Jaia denboran kokatzen da, indartsuki lehertuz, abantzu ordenatik at, edo, gutxienez, ertzean, sozietatearen otzantasun mailaren arabera. Artea, berriz, egunorokoan da isurtzen, gutiz gehienetan ezarian, ia ezin hautemanezko gisan edota ordenak onartzeko gisan; bekan burrustan, erabat libro, ausart eta gordinki, ordenak errotik arbuiatzen duen —baina, segurik, osasungarrien den— eran. Ez gabiltza gaitik bereiz. Bertsogintza ere ordena eta hizkuntzaren eromena (arrazoia eta sentimendua, buru eta bihotza…) bat egiten diren lurraldean garatzen da. Ariketa kontzientea izaki, erretorikaren alorrekoa, arrazionala eta arautua da, baina era berean atenporala den oroimenean arakatuz eta hizkuntzaren jarioan murgilduz bat-batekotasunean gauzatua. Hizkuntzaren arte-jaia, beraz. Bertan garatzen dena hizkuntzaren eromenaren ildokoa da, agian, erarik zuzen, berezi, oparo eta jostalarienean. Bat-batekotasunak laguntzen baitu azaltzen eta izaten ezkutaturiko sen eta zentzugabekeria. Valéryk dioen bezala, kontziente diren ariketen bitartez sentsualitatearen balioa eta gauzen ahalmen emotiboa obratuz.

zuzen, arte kulturatik sozietatearen antolamenduraino, dena sortu eta garatu egiten den eremura.

Egun, bistan da, zibilizazioaren hamaika galbaheren eragina begi bistakoa da. Batzuetan bizirautearen ordainsariak dira, bestetan eraso eta errepresioaren ondorioak. Eromena —hizkuntzaren orgia—, beraz, ezin jada erabatekoa izan; mendebaldean bederen, segur aski mundu osoan. Ohiko bertso saioak, gutiago Txapelketa Nagusiko finalak, ez dira, naski, galbaheak hausten saiatzeko une eta gune egokiak. Baina horrek ez du erran nahi arteka eta partzialki bada ere, lagunarte, jai eta giro berezietan eromenaren uretan —herioan— murgil ez daitekeenik. Areago, komeniko ez litzatekeenik halako

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 241

Ez gabiltza gaitik bereiz.

gehienek baserritar giroko baztergarri eta hilkor jardueratzat zeukatenean. Eta ez bakarrik gure kulturan arrotz diren eta egon nahi dutenen artean. Tradizioaren modernotasuna nabarmendu zuen. Lur mehea jori bilakatu zen, bertsolaritza hazi eta garatu zen, natural, oro osatu ginen.

Bertsogintza ere ordena eta hizkuntzaren eromena (arrazoia eta sentimendua, buru eta

saiakerak egitea. Nire aburuz, arras osasungarria zatekeen, maila guztietan. Bistan da, une eta gune bereziak hautatuz —jaiaren antzera—, kaosean iniziatzeko beharrezko diren baldintzak begiratuta, alegia; ordenak bere arauak dituen ber, kaosak ere baditu-eta bereak. Arestian aipaturiko eragin orokorrez landarat, agian ez dateke batere antidoto txarra egungo munduan, gure baitan hasten den munduan, nagusitzen ari diren zenbait joera-inertzia berdintzeko. Iparra ez galtzeko, alegia. Gogoeta sakonagoa eskatzen duen gaia, naski… Baina bego horretan iradokizuna. Sorkuntza, isiltasun eta lehian Tentsio, paradoxa eta anbibalenziazko lurraldeetan loratu eta garatu ohi da sorkuntza. Hor, nola ez oroitu Oteizak dialektika horretaz zioena, sormenenergiaz beteriko hutsaz. Hain zuzen, zizelkaritza bide hori jorratu zuen, ekaiaren muinerat buruz abiatutakoan. Heidegger-ek antzeko desmartxa garatu zuen filosofian, zenbait urte berantago. Hutsa eta betea, ausentzia eta presentzia, sormenaren jokoa… Bada, bertsolaria horren adierazpenik behinena zitzaion. Isilik dagoenean, hutsean bezala, bere oroimenean murgiltzen dela, hitzak “ibai batean murgildurik etorriko balira bezala” sentituz eta, “itsas uhinen gisan hitz eginen baligu bezala”, ororen oroimenera itzuliz. Kantari ari denean bezainbat isilik dagoenean mintzo dela. Eta hori, beste gisa batera ìarnastea” iruditzen zitzaion Oteizari, Bertold Brechtek zioenaren ildotik “antiantzezlari” eran, “distantzian”. Gainerat, “loturarik gabeko mintzo jarraikia izatea” artista garaikidearen ezaugarritzat zeukan, era berean hizkuntza bera sortu eta sormenezko hutsaren cognitio horren jabe zeneko kulturarena. Bertsolariak haren ordezkaritzat zeuzkan, demiurgo gisa jokatuz, hizkuntza bera mintzarazten dutenak. Itzalean barna desibiliz, isiltasuna tarteko, bere sentimendu eta argitasunak erritmo jarraitu, errepikatu, aske, luze, labur, laño, xume, bakan, aldakor, jariokor, sakratu, automatiko, naturalean… onduz eta isuriz. Oteizak berak izendaturiko “bertsolariaren estiloan”. Edozein bertso saiotan frogatu ohi den egitatea. Muga guztiak gaindituz, finala bezalako batean. Ikaragarria bainoago zirraragarria da entzuleria, bertsoa ontzen laguntzen ari bailitzan sorkuntzan partaide bilakaturik, isiltasunean sentitzea.

bihotza…) bat egiten

50ren bat urte iragan

diren lurraldean garatzen

dira jada Oteizak bere

da. Ariketa kontzientea

gogoetak plazaratu

izaki, erretorikaren

zituenetik.

alorrekoa, arrazionala eta

Adostasuna

arautua da, baina era

gorabehera,

berean atenporala den

bertsolaritza moderno

oroimenean arakatuz eta

begiz behatu izanaren

hizkuntzaren jarioan

ondorioz ezkutaturiko

murgilduz bat-

zenbait saihets balio

batekotasunean

azaldu zituen,

gauzatua. Hizkuntzaren

autoestima goratu,

arte-jaia, beraz.

egungo munduan kultur era gisa izateko eta kokatzeko arrazoia eskaini…, gutiz gehienek

242 / B60BEC.Burutik ezin kendu

Dena den, edozein giza jardueratan, areago arrakastatsu denean, beti garatu ohi da atxikimendu eta zalego bat, leialtasunezko suerte bat, are erritual eta sublimazio-idealizazio bat. Aski ezagun den egitatea. Atzo bezala egun, oinarrian lehiaren izpiritua dago. Jendarteak —eta edozein izakiartek— berezkoa baititu areriotasuna eta lehia; biak bizibeharrak eraginik eta kaosa gaindituz eratzen den ordenaren kumeak dira. Bizilegea. Alta, funtseko osagaiak badira ere, arlo guztietan eta ezinbestean, uste izatekoa da giza naturak gai izan beharko lukeela gaurgero oldar jarduera horren gordintasuna leuntzeko eta onargarriak diren bideetara ekartzeko. Baina tokitan. Ukaite eta menderakuntza egarria akuilu, giza abereak bakarrik gara dezakeen darwinismo sozial sofistikatu eta gupidagabea dago indarrean, gero eta zabaldu eta etika balioez barnehustuagoa; hots, gero eta eraginkor eta fanatisgoak itsuagoa. Erantzukizunak erantzukizun eta mailak maila, inor ez da arrotz dinamika horretan… Hortik, bestelako ereduen munta. Bat, hemen eta orain, bertsolaritza da. Areriotasun eta lehia oinarrian dira, atxikimenduaren fenomeno hori, are idealizazioarena, ere bai, baina dena aski maila osasungarrian. Leialtasuna bai, baina dogmarik ez; zaletasuna, zaleak eta bertsolari hobetsiak bai, baina idoloak, alderdikeriak eta gainerakoak eragiten dituen fanatisgorik batere ez. Euskalduna beti aski erlijiosoa izan da, baina bertsolaritzan, zorionez, halako erlijiotik guti; gutiago misiolari bokaziotik (inor konbentzitu eta konbertitu nahia), horrek dakarren guztiarekin. Hizpide dugun eta izari unibertsala duen auzia —areriotasun eta lehia— tamainan eta sormenezko mailan atxikitzen du bertsolaritzak, arerio, iritzi eta jarrera kontrajarriak jolas bilakatuz… Are, T.S. Elliotek dioenaren ildotik, arerioen arteko lehiak aspertze eta etsipenetik libratzen gaituen irudimenezko zentzua erantsiz bizitzari. Ez baita gutxi! Osasuntsuago bizitzeko aukerak gutartean oraindik agortuak ez direlako isla?

baserritar giroko baztergarri eta hilkor

50ren bat urte iragan dira jada Oteizak bere gogoetak plazaratu zituenetik. Adostasuna gorabehera, bertsolaritza moderno begiz behatu izanaren ondorioz ezkutaturiko zenbait saihets balio azaldu zituen, autoestima goratu, egungo munduan kultur era gisa izateko eta kokatzeko arrazoia eskaini…, gutiz

Orain, baina, postmoderno bide den aroan gaudela, besteak beste, ustez mezu eta ideologiak gainditu dituenekoa, jarduerak bere horretan sortu, garatu eta suntsitzen omen direnekoa, bertsolaritza, bere funtsezko oinarri, jardun eta helburuei uko egin gabe, indarrean dagoen efimerotasun horretan bizirik eta egokiturik ez ezik, inoiz baino indartsuago dabil. Hara non batbatekotasuna, tradiziozkoa ez ezik postmodernoa ere baden! Egoki dohatua baita itsaso horretako ur handi eta itogarrietan ere igeri egiteko, behinola bezala, baina desberdin; desberdin, baina beti bezala. Ito gabe eta, gainerat, jolasean sortzen. Postmodernotasun osatuagoaren ildoak finkatzen lagunduz, bidenabar.

jardueratzat zeukatenean.

Zazpi jauzi Ahozko zenbait eraren egoera ez da behinola zena; mendebaldean, behintzat, segurik ez. Higaturik edota bazterturik ez denean, azaleko ikuskizun mailarat murriztua da; beti ere, egungo abiadura handikoak irentsia izateko mehatxupean. Gurean, bertsolaritzak tempus, locus eta logos-ean eginikako jauzian egokitu eta bizirik mantendu izana, bere balio eta eragin soziala erabat galdu

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 243

Bertsolarien jarrera…

pelar Dokumentazio Zentroa edota etorkizuneko Mintzola ekimenetik garrantzi eta eraginkortasun handiko gune bilaka daitekeen munduko ahozko kultur desberdinen arteko harreman sareraino. Hain zuzen, haien zenbait ordezkari —katalan, galiziar, estatubatuar, kanariar eta beste— finaleko jaian izan ziren. Zuzenean frogatu ahal izan zituzketen, segurik, bertsolaritzaren molde berrietara egokitzeko gaitasuna, haren bizitasun, maila eta jendarte oihartzuna (antolamendua, erritualizazioa, bertsogintzaren garapena, bertsolarien jarrera, entzule eta parte-hartzaileak ezohiko sintonian egotearena…).

txapelaren inguruan, adibidez. Nahiz irabazteko grina hor izan —erran bezala, normala, ezin

Azkeneko bi

ez izanaren kausa bezainbat ondorioa da. Zenbaitetan, une eta gune berezietan, euskaldungoaren zati handi baten isla eta nahikariak ordezkatzera ere iristen da. Subkontziente kolektiboan sakon txertaturiko kultur era delako seinale. Agian, uste baino gehiago, ez baitu biziraun bakarrik, garatu eta sozializatu ere egin da, belaunaldi berrietara hedatu, zenbait muga gainditu, hizkuntza inoiz baino zubiago bilakatu…, oraintsu arte pentsaezina zirudien gisan. Eta dena naturaltasunez, bazterrak inarrosi gabe, xumetasunean handi, apal handitasunean. Aspaldi erroturiko estilo eta joera izateaz gain, azken denboretako lanaren ondorioa, duda gabe, ereindakoaren uzta.

saihestuzko, eta are

hamarkadetan goi

beharrezkoa—, orain

mailako belaunaldi

arte behintzat,

zabal eta askotarikoa

bertsolariek aldikal

sortu eta garatu da

erakutsi izan dute

bertsogintzan, sendo,

Eta horrela, txertaturik dago, kultur eta aisialdian ez ezik, hezkuntzan, komunikabideetan, nazioartekoan… oihartzun-eragin handiko egitate bilakaturik. Hortik, besteak beste, masa kultura izaterat ere iristea egungo sozietate gero eta postmodernoagoan. Eta gainerat jatorrizko zentzua erabat galdu gabe; bitarteko eta moldeak aldatu badira ere, hein batean bederen, irauten baitu jolas eta denbora-pasa —gozamen iturri— bezainbat zentzu zabaleko hezibide izaten. Bertso jardunak, oraindik, hori du erakusten eta frogatzen; jendeak hein batean, bertsolariak barne, hala du bizitzen. Euskaldungoaren zati handi bat, zenbait baliorekiko loturan islaturik sentitzen da, edota sentitu nahi du, eta era berean inoiz baino askeago gozatzearen plazerrari lotuta; hortik katarsiarena. Bertsogintza bera ere gozamenezko harreman horren baitan da kokatzen, elikatzen eta are bide zahar-berriak jorratzeari abiatzen.

badakitela lehia

emankor, sortzaile.

(osasungarri den)

Orain, berau

tamainan ñabartzen

finkatzen den

eta beste balio

heinean, agian ohikoa

batzuen

betetzearekin batera

testuinguruan

sormenezko lurralde

kokatzen. Bereziki,

berriak aurkituko

bertsolaritzarekiko

dira. Bertsolaritza,

ezagutza,

bergisan, oinarri

erantzukizun, ardura

sendo, abaroleku

eta ordezkaritzan ere

nahikoa eta leihoak

goi mailan egoten.

zabal ukaitea lortu

Hizkuntzaren oroimenean murgilduz eta oroimenaren hizkuntza eguneratusozializatuz, tradizioan edanez eta egungo munduan kokatuz, belaunaldi eta elkarren arteko errespetu, adiskidetasun eta begiramenean, sustraietan beste aire berriekiko irekitasunean, pentsamolde eta ideologia desberdinen gainetik, edo azpitik, batera eta maila integratzaileagoan jardunez, lehia eta jolasaren arteko orekari eutsiz…, plazerraren iturritikakoan edo jolasean. Inoiz ez bezalako maila eta koordenadetan. Ondorioz, egitate zaharrak bezainbat berriak bereganatzeko gaitasun eta malgutasun harrigarria erakutsiz, bertsoetan iragana, oraina eta etorkizuna batera mintzatzerat iristen dira, herri arnasa aberastuz, hizkuntza handi eginez. Hizkuntzaren unibertsotik unibertsoaren hizkuntzara joan-etorrian. Horrela erdietsi da, besteak beste, kultur era bera, eta gu oro, balioztatuz, harrokeriarik gabe autopertzepzioa osatzea eta besteenganako elkartasunezko bide emankorrei abiatzea. Arlo guztietan. Bertso ondarea biltzen duen Xen-

244 / B60BEC.Burutik ezin kendu

duen dinamika eta egitura eredugarria da.

Bertsolarien jarrera… txapelaren inguruan, adibidez. Nahiz irabazteko grina hor izan —erran bezala, normala, ezin saihestuzko, eta are beharrezkoa—, orain arte behintzat, bertsolariek aldikal erakutsi izan dute badakitela lehia (osasungarri den) tamainan ñabartzen eta beste balio batzuen testuinguruan kokatzen. Bereziki, bertsolaritzarekiko ezagutza, erantzukizun, ardura eta ordezkaritzan ere goi mailan egoten. Horiek hola, ez da kasualitatea txapelduna, eta gailurrean dabiltzan bertsolariak, aldeak alde, dohain eta jarrera horiez jabe izatea. Orain arte, behintzat, hala gertatu da, bertsotan jardunez bezainbat bertsotan izanez. Eredu izatea, ohore eta erantzukizuna Eta hori eredugarria da. Eta eredu den heinean, argia dario eta jendartearen proiekzio eta nahikarien hartzaile ere bada. Ohorea eta erantzukizuna, biak ala biak, haientzat ez ezik gu ororentzat. Kultur maila, heziera, teknika eta beste hainbat arlo inoiz baino garatuagoak —normala den bezala, behinolako zenbait berezitasun galduz—, interes, esparru eta giza sail berriak, informatikako euskarriak, antolamenduaren jauzi kualitatiboa… Eta, ohi denez, lorpenen ondoan arrisku berriak. Besteak beste, geureak direnez landarat, egungo sistemari dagozkionak: kontsumismo aseezina, irudi eta abiadurari loturikoak, gero eta perfomanteago edota garaile izatea lehenestearen ingurukoak… Aintzakotzat hartzekoak, ez bakarrik bertsolaritzan, sorkuntzazko eremua ez dadin lugorri bilaka, zinezkotasuna ito eta ihartu… Eta gurpil besterenagarri horretan ere erantzukizuna bertsolaritzarena ez ezik ororena da. Sistemaren joera eta inertzien erroak norberaren baitan daude eta. Lehen batean, ez da antidoto txarra garaipenak digeritzen eta porrotetatik ikasten ahalbidera dezakeen gimnasia. Garaipenak oso onuragarriak dira, naski, konfiantza hartzeko eta jorraturiko bidean berresteko, baina sendatzen eta sendotzen ikasi, gauza jakina da porrotekin dela ikasten. Porrota ikasbide bilakatzea osasun seinale da, eta hori kontuan hartzekoa baldin bada edozein toki eta jardueratan, areago gurea bezalako egoeretan. Bestela, nekez aurrera daiteke jorraturiko bideetan urrats berriak eginez, are gutiago metatu eskarmentua pasarazi. Azkeneko bi hamarkadetan goi mailako belaunaldi zabal eta askotarikoa sortu eta garatu da bertsogintzan, sendo, emankor, sortzaile. Orain, berau finkatzen den heinean, agian ohikoa betetzearekin batera sormenezko lurralde berriak aurkituko dira. Bertsolaritza, bergisan, oinarri sendo, abaroleku nahikoa eta leihoak zabal ukaitea lortu duen dinamika eta egitura eredugarria da. Burua bezainbat bihotza darabilena, talante eta talentu… Hain zuzen, bitar-

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 245

Auzolana, elkarlana, elkartasuna. Desbalioen dinamika postmodernoa berdintzeko postmodernoak ere tekoak eta helburuak propioki kudeatze horrek ekarri dio bertsolaritzari autoritatez gero eta jantziagoa izatea, egituratze eta antolamendutik edukietaraino, harreman sareetan barna. Bizi-estrategia maila, alegia.

diren balioak.

Hemendik aitzina ezinbestean beharko den maila. Ia dena galtzeko atakan beti, erronka gero eta handi eta eraginkorragoei egin beharko zaie buru. Eta jakina da, asko kostata eraiki-lortutakoari eusten ez asmatzea, egitasmoak barne-hustuz joatea, arrakastari edota ahalmenari legokiokeen sozietate mozkina ez ateratzeaâ&#x20AC;Ś, ohikoak dira gutartean. Zoritxarrez, munta handiko ekimen sobera barne-hustu, higatu edo endekatu dira gutartean, ekonomiatik kulturaraino, politikan barna. Eta ez bakarrik sosa dela zio.

ardatzetarikoak, golde

Bada, bertsolaritza ere munta handiko egitatea da. Kultur eraz haratago, zinezko bizi-eskola, azal eta mamian. Rara avis bat gure paisaian. Hortik pozaâ&#x20AC;Ś eta kezka.

bertsogintzan,

Auzolan eta elkartasuna Auzolana, elkarlana, elkartasuna. Desbalioen dinamika postmodernoa berdintzeko postmodernoak ere diren balioak. Bertsolaritzaren ardatzetarikoak, golde aroan bezala orain. Berdin hemendik aurrera: bertsogintzan, antolamenduan, ondarearen kudeaketan, hedapenean, hemen eta mundu mailan, katebegien artean, transmisioanâ&#x20AC;Ś Zuhurki mamitu eta zaindu beharreko jarduera eta ekintzak, duda gabe.

ondarearen

Bertsolaritzak, bere dituen izaera eta jarduerari utzi gabe, egindakoa oinarri eta berme, dohainak dauzka osasun eta gozamen iturri izaten jarraitzeko, sormenezko lurralde berriak zeharkatzeko. Gure eta mundu osoaren pozgarrirako.

katebegien artean,

Bertsolaritzaren

aroan bezala orain. Berdin hemendik aurrera:

antolamenduan,

kudeaketan, hedapenean, hemen eta mundu mailan,

transmisioanâ&#x20AC;Ś Zuhurki mamitu eta zaindu beharreko jarduera eta ekintzak, duda gabe.

246 / B60BEC.Burutik ezin kendu

B60BEC.Burutik ezin kendu

19JOXE MARI

MUJIKA

BERTSO TXAPELKETA, ARRASTOA UTZI DUEN GERTAERA SOZIALA

zken bertso txapelketa gertaera sozial nabaria izan zen. Eguneroko prentsak horrela interpretatu du, eta egoki egina izan dela uste dut. Gertaera sozial honen ezaugarrietako bat mugitu duen jende kopurua da: 40.000 pertsona inguru finalaurrekotan eta finalean (eta irratiz eta telebistaz beste 100.000). Txapelketak jendetza mugitu du, masa mugida izan da. Zenbat saskibaloik edo pilota partiduk baino gehiago eta lehen mailakoak ez diren futbol partida askok baino jende gehiago ere mugiarazi du. Illunbe, Bilbo Rock eta antzeko lekuetan biltzen den hainbat jende eta, adinez ere, haietan bezainbat gazte. Jende gaztea mugitu da eta jende ikasia. Bertsolariak goi mailako ikasketen jabe baziren, ikus-entzuleetako asko ere bai. Hasteko, guztiak elebidunak, eta asko eleaniztunak eta unibertsitate ikasketak eginak. Parte-hartzaileen jakintza edo ezagutza maila aldetik, gaurko jakintza mailaren batez bestekoa gainditzen duten hipotesia dut, masa mugidetan parte hartzen duten beste arlo batzuetakoekin alderatuta: musika, kirola, eta abar.

Finalean zegoen jendeak gozatu ederra hartu zuen. Horretara joan zen jendea, aitzakia horrekin hurbildu zen ekitaldian parte hartzera. Eta nola gozatu zuen? Beste kirol partida batean bezala, eta askatasun osoz adierazi zuen gainera. Hor kokatzen ditut txistu kontzertuak, olatu antzezteak eta txaloaldi ikaragarriak. Guztiek ez zuten aldi guztietan parte hartuko, baina guztiek euren sentimendua libre azaldu zuten, eta horrek gozamena elikatzen du. Argi dago jendeak gozatu zuela inolako protokolo eta aurreiritzirik gabe, askatasun osoz. Inoren eta masa mugidetan gertatu ohi denez aparteko presio zantzurik gabe. Bertsozale mugimendu askeari doakion jokamolde autonomoa erabat gailendu zen. Gutxitan bezala, zeremonia maisurik ez zen sumatu eta ez zen

BEC.Burutik ezin kenduB60 / 251

Finalean zegoen

beste batzuei lehentasuna ematera. Biziraun nahi duen adierazpide kulturalak ez du beste erremediorik eta bertsolaritzak, jakinik kultur adierazpena garai eta testuinguru ekonomiko, sozial eta politiko jakin batean gertatzen dela, (lurreko landare bat egoera ekologiko jakin batean sortzen eta garatzen den bezalaxe), bertsolaritzak bere lekua garatzen eta egokitzen jakin duela esan behar da. Gai honetaz Rufino Iraolak Erabili.com-en idatzi duen moduan esanda, “bertsolaritzak ere egin du bere errekonbertsioa eta gainera indarrean dagoela egina izan da”.

jendeak gozatu ederra hartu zuen. Horretara joan zen jendea, aitzakia horrekin

Gertaera honetan eta beste antzekoetan ere hango eta hemengo herrietako hiritarrak parte hartzen dute: Idiazabalgo, Bilboko, Baionako, Ultzamako edo Gasteizko hiritarrak, eta batekoak eta bestekoak bereiztea zail egiten da. Euskaldunen festa izan da hau, baina euskaraz ez dakitenengana iristeko ere pauso batzuk eman dira. Lortuko ote dugu euskaraz oraingoz ez dakiten herritarrekin batera “Euskal hiri” modernoa osatzea?

hurbildu zen behar izan. Gozamenaren arrazoietako bat askatasunez parte hartzea asebetetzeak ematen duela uste dut, eta horrelako egoera bat izan zelakoan nago.

ekitaldian parte hartzera. Eta nola

Jakina, eszenatokian ari zirenek eskaini zuten lehenik erabat asebetetzeko motiboa. Saio ederrak eskaini zituzten gaiei eman zieten jantziagatik, egin zuten sorkuntza artistikoagatik, jakintza handiko edukiak azaltzeagatik eta hau guztia doinu ederreko bertso sortak kantatuz. Jendearen erreakzioak ere parekoak izan ziren, bai isiltasuna gordez, 13.000 lagun dauden lekuan gertatzea “gauza adieraztezin bat da” dio Andoni Egañak Asteleheneko Goienkarian, eta baita “txalo zaparrada bortitzekin” eskertuz ere, Aitziber Garmendiak Matrakan dioenez. Jende jantzia eta errespetuz betea zela erakutsi zuten gertaera sozial honetan parte hartu zuten bertsolariek eta ikus-entzuleek. Bat-batekoa izanik bertsoa, ezaugarri ezinbestekoa da sormena. Sormenik gabe ez dago bertsorik, kantu soil bihurtuko bailitzateke. Ahalmen sortzaile horren gailurra adierazi da bertso norgehiagoka den txapelketan. Antzezleek testua buruz ikasten ehi dute, eta bertsolariek elkarren deman jarri eta nola asmatzen dute bat-batean? Honexegatik da erakargarria bertsoa, alegia bertsoa bera ondo tolestua ez egon arren, edukiek eta doinuek dotoretzen duten heinean barne muinak astintzen dituelako. Gertaera soziala bai, baina ez da izan ezustekoa. Gertaera hau aspalditik lantzen ari den prozesu batek ekarri du. Joxerra Garzia-ri Berrian irakurri nion bezala, bertsolaritza “ez zen iritsi den lekura iritsiko, baldin eta herrigintzan, kudeaketan, dokumentazioan, ikerketan eta beste hainbat albo-alorretan estrategia sortzaileak asmatu eta gauzatu izan ez balira”. Bertsozale mugimendua, oinarriko egitura sortzaile batean bildu diren indarrak gaurkotu dute, eta bistan ditugu emaitzak. Bertsolaritza gertakari sozial honek globalizazio garaietara egokitzen jakin duen zantzua du. Orain urte batzuetakoetatik asko eraldatu da, eta oso nabarmen edukien trataeran. Horretan gizartearen eraldaketari jarraitu zaio. Azken urteotako aldaketa ekonomiko eta sozialek egundoko eraldaketak eragin dituzte gizartearen arlo gehienetan. Horrela, gure gizartea gauza batzuk ekoiztetik beste batzuk ekoiztera pasatu da, gauza batzuk kontsumitzetik beste batzuk kontsumitzera, modu batean ekoiztetik beste modu batean ekoiztera, era batean pentsatzetik beste ideologia mota batzuk hedatzera, ez bidaiatzetik asko bidaiatzera, komunikazio molde batzuk indarrean egotetik beste batzuk egotera (fisikoki eta birtualki), kultur manifestazio batzuk atzendu eta

252 / B60BEC.Burutik ezin kendu

gozatu zuen? Beste

Bertsolaritza gertakari

kirol partida batean

sozial honek

bezala, eta askatasun

globalizazio

osoz adierazi zuen

garaietara egokitzen

gainera. Hor kokatzen

jakin duen zantzua

ditut txistu

du. Orain urte

kontzertuak, olatu

batzuetakoetatik asko

antzezteak eta

eraldatu da, eta oso

txaloaldi ikaragarriak.

nabarmen edukien

Guztiek ez zuten aldi

trataeran. Horretan

guztietan parte

gizartearen

hartuko, baina

eraldaketari jarraitu

guztiek euren

zaio. Azken urteotako

sentimendua libre

aldaketa ekonomiko

azaldu zuten, eta

eta sozialek egundoko

horrek gozamena

eraldaketak eragin

elikatzen du.

dituzte gizartearen arlo gehienetan. BEC.Burutik ezin kenduB60 / 253

B60BEC.Burutik ezin kendu