Bertsolari - 73. aldizkaria

Page 1

LAN ERE EGITEN DUTE

B.27/28/29/30/31

B.32/33/34/35/36

B.37/38/39/40/4

73 L AN ERE EGITEN DUTE

B.42/43/44/45/46

n edo, nahigo Jendearen iruditeriabe rtsolariaren bada, irudipeneandago odu jarduna lotuagoa iarekbiinzim o gautarrarekin, ais hain ed reak be ak parrandarekin egun rts ino. Be olari dituen baloreekin ba a, berariaz handi zenbait, gaineritis oaren ibili izan dira mald tam eta n, malda labain horiekin ad ierazi te harrotasun puntu ba o familia bat izan dute ez zirela njaiem an edo‌ hazi, eguna lanea

B.47/48/49/50/51

B.52/53/54/55/56

B.57/58/59/60/61

B.62/63/64/65/66 BETI MOZORROAK JANZTEN

B.67/68/69/70/71

B.72

Kultura Sailak (Hizkuntza Politikarako Sailburu ordetza) diruz lagundutako aldizkaria

M MM M M %@I?@<ĂŒ@I DĂŒN?DM@ĂŒD<I @? J I<CDBJ =<?< DĂŒN?DĂ‹@I@<I =@ĂŒMLJG<ĂŒD<ĂŒ@I E<ĂŒ?NI< GJMN<BJ< ?<BJ =DTDHJ?N B<NM<ĂŒĂŒ<ĂŒ@FDI <D LD<ĂŒ@FDI @?J Ă‹<ĂŒĂŒ<I?<ĂŒ@FDI @BNI<F C<DI =@ĂŒ@<F ?DMN @I =<GJĂŒ@@FDI =<DIJ @ĂŒMLJG<ĂŒD C< D T@I=<D M B<DI@ĂŒ< =@ĂŒ<ĂŒDI? <T D= DG D DT ?DĂŒ< H<G?DMDLHJ<ĂŒ@I H< <I G<=<DI CJĂŒD@M<I @M<G?<

eredu izateko. o hain zuriak. ‌zintzotasunean hain beltzak ed kotomia ra di ez ak en hi ge i ar ol rts Gaurko be lanarekin, eta dien eta lanaren du a an m rre ha re be ak Bakoitz rdunar kok bertsoaren ja as te du zi bi in ek ar en rm an naba harrem a. munduaren arteko k luze eta beste ue tz ba a et gu tu di tu ra ke au Atsegin handiz . te gu di Hamabi bertsolaribe an em a gi pe us ik n ditu Pako Aristik. ruko batzuek laburragodirenreel in eg ak et zk rri ka irakurtzen Elkartearen ingukigu e al oz ts er B tia za n rre ga Zenbaki honen bikin bete dugu. Bertsozale gehienok bada bertan erreportaje bate den lanaren berri, baina askok ez ditugu utzen. i ag nen aurpegiak ezat elkartea egiten arnd re di i ar an ne la ko ez a nahi at t eragile edo boro ili dugun aitzakia. Familiako argazki ba naer siak gu n ardura rta be r, Hori izan da erab ba na de bi a, et i ar rte ingo zaizuelakoan eg ri geniola, alegia, eldika ar ng ki Ja . an et zk hi dituztenak jarri tugu gaude.

yreuther argazkiak: connyetbe xean agirre testuak: pako aristi a jo

D

A

B

E

R

R

I

A

¡

2

0

0

9

BERTSOLARI WWW.BERTSOLARI.NET Bertsozaleak Kultur Elkartea. Martin Ugalde Kultur Parkea - 20140 - ANDOAIN. 943 300 621 (astelehena 10:30etik 14:30era eta 15:30etik 18:30era. ostirala 16:00etik 20:00era) HELBIDE ELEKTRONIKOA: bertsolari@euskalerria.org KOORDINATZAILEA: Joxean Agirre. ERREDAKZIO TALDEA: Andoni EgaĂąa, Antxoka Agirre, Arkaitz Goikoetxea, Josu Martinez eta Xanti Jaka. AHOLKULARI TALDEA: Amets Arzallus, Josu Goikoetxea, Joxerra Garzia, Koldo Tapia eta Laxaro Azkune. EUSKARA ZUZENTZAILEA: Xalbador Garmendia. DISEINU ETA MAKETAZIOA: Txema Garzia Urbina INPRIMATZAILEA: GrĂĄficas Lizarra D . L .: SS 482/91 EDITATZAILEA: TEL.:

LAN ERE EGITEN DUTE

A L D I Z K A R I A

U

<

M M MM M MM M I M =<?< DĂŒN?DĂ‹@ J J? J I<CDBB J< ?<BJ =DTDH N?DM@ĂŒD<I @? < N M < I N B @ I D %@I?@<ĂŒ@I DĂŒ <ĂŒ@I E<ĂŒ?NI< GJ Ă‹<ĂŒĂŒ<I?<ĂŒ@F I < J C D ĂŒ < =@ĂŒMLJGD<IĂŒ D< DLD<ĂŒ@FDI @? IJ @ĂŒMLJG H B<NM<ĂŒĂŒ<ĂŒ@F N@I =<GJĂŒ@@FDI =<D T<I ?DĂŒ< H<G?DMDLM D D G < D = = D N T =@ĂŒ@<F ?DM @ĂŒ< =@ĂŒ<ĂŒD< ĂŒJM<LNI Ă‹NIM @ T@I=<DM B<DI CJĂŒD@M<I @M< C<ĂŒ <HDGD< =<M C<TD @FJ H<G?< G<=<DI?NM@ @T TDĂŒ@G< E<DJ A@ <I @ĂŒ@?N DT<M F @? <?D@ĂŒ<TD DT<IH<I @?J TDIMTJM<LNIĂŒ < C<DI =@GMT< D ? T @ I D F F < G<I@<I @J @ I ĂŒ @ D < I ĂŒML G<ĂŒD B@C LJ ĂŒĂŒ@H<I< ?N G< M < ĂŒ C @ @ = ĂŒ F @ J = F "<NĂŒFJ =F@ F L < <FJDMT<@ DTD ?NM@ĂŒ H TNĂŒD< ĂŒH I<ĂŒ@FDI = < M@FJ C<ĂŒĂŒ@

BERTSOLARI

^

V

004

TE LAN ERE EGITEN DU 006 LOIDISALETXE

L IBILTZEN DAâ€? ERLOJUA OSO MAKA NERA JOANDAKOAN LA KIN IRE TX GU “LO RRIEGI BAT 018 AITOR SAEK IRIK EZ DUEN LAN RTSO IN ZERIKUS BE KO RA TA SO RT BE “ABERASGARRIA DA EDUKITZEAâ€? KANO 030 PEĂ‘AGARI DA NIRE PENAâ€? TAN EZIN BIZI IZANA NE HO N DA DU ITE “NIK GEHIENA MA LIZASO Iâ€? 042 SEBASTIAN ONEKO PLANTAN BA AZALTZEN, UMORE IZ NA EZ EZ ON E “EGUNERO UMOR : A JO BEHARKO DUâ€? 054 FREDI PAIA ZAK SEGMENTAZIOR RIT LA SO RT BE KO TZE EN NT MA K IRI AN BIZ AĂ‘A “KULTUR MERKATU IZATEKOâ€? 068 ANDONI EG , DESMADRATUAGOA KO TE UZ I AR TE N IZA DU EL AP TX A GO “BADUT GO RRETA NBORAâ€? 080 XABIER LEGA KAINI NAHI DIOT DE ES RI HA A ET T, DU BA E ER LIA MI FA IN “ORA TZABAL 090 JOSU OIARBA EGITEN DUâ€? INO LAN GEHIAGO AK RU BU AK TE IEN TZ ON INK AN ET ZU “BAT TZA ENEANâ€? 100 IGOR ELOR ETA TARTE LABURR N ESATEA AHALIK HIE GE A UZ GA A ET AHALIK “BERTSOLARITZA DA 112 JON MAIATO HARTZEN DIEZUâ€? NEURRIA HOBE EI UZ GA KIN “ADINARE LOPEZ JU ZITZAIDANâ€? 124 AN MARI TR ENA PASATU EGIN KO RA TA SO RT BE A ET IN EG “LANIK EZ NUEN IRREAZALDEGI NAK EZ BAITZIDAN 136 AINHOA AGEG ITEN NITUEN, LA GO HIA GAUZA GE “HOGEI URTEREKIN HAINBESTE DENBORA KENTZENâ€?

X

148

ELKARTE BATEN FAMILIA-ARGAZKIA

Testuak: Antxoka Agirre Argazkiak: Conny Beyreuther

LAN ERE EGITEN DUTE Bereziak dira bertsolariak. Ia beti dute zerbait interesgarria kontatzeko. Beren lanbidearen edo lanaren inguruan galdetu diegu eta oso gogoeta jakingarriak egin dizkigute. Andoni Ega単a da bertsotatik bizi den bakarra, baina ez omen dago hori baino lanbide gogorragorik, urtean 200 leku ezberdinetan fitxatzen baitu. Sebastian Lizasok, esate baterako, soldata erdia ateratzen du jardun horretatik.Guztiek dituzte arazoak bertsoa eta lana uztartzeko testua: pako aristi

6 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 7

LOIDISALETXE “LO GUTXIREKIN LANERA JOANDAKOAN ERLOJUA OSO MAKAL IBIlTZEN DA” Izena Joan Jose du, baina etxean ere ez omen diote hala deitzen, “Iherra” baizik. Abizena Eizmendi, baina Loidisaletxe baserrian jaio zen, Loidisaletxe bertsolariaren semea da, eta izen hori nagusitu zaio, ondo beharrez Loidisaletxe II.a beharko lukeen arren. Elkarrizketa agurtzera noala bederatzi plater ipini dituzte sukaldean. Harritu egin naizela ikusita laurogeita lau urteko amak dio: “Joan den zapatuan hogei plater ziren”. Bertsolariak hala nahi du, jende askoko mahaia: “mahaian bi-hiru lagun bakarrik ikusteak tristura ematen dit”.

8 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 9

10 / B73

A

zpeitiko Landetan egiten duzu lan. Hor dagoen fabrika piloan, non zabiltza zehazki? COIN tailer mekanikoan, tornoan aritzen naiz. Senitartekoen enpresa da, aita, bi seme eta alaba dira, eta kanpokoak bi: sei guztira. Hemeretzi urte ditu enpresak, baina nagusi berarekin nik hogeita zazpi urte egin ditut, aurrez beste leku batean. Gaztetan arotz taller batean ibili nintzen. Soldadu nengoela itxi zuten, gero basoan ibili nintzen, eta geroztik hemen.

Ez al zara inoiz bertsolaritzatik bizi izan? Ez, bertsolaritzatik bizi izateko adina ez naiz ibili. Nik uste dut bertsoetatik bizi izan direla esateko gai direnak, konta ahala batzuk direla, eta hori memento konkretu batean, urte batzuetan. Bertsoetatik zure soldataren zenbatekoa irabazten duzu? Orain gutxiago, baina nire garairik onenetan %25 edo 30, gutxi gorabehera. Urte batzuetan %35 edo 40 ere bai. Zer ordutegi daukazu lanean? Goizean 08,30ean hasi eta ordubata arte. Arratsaldean 02/30etik 6ak arte. Astean bost egun.

Bai, berehalaxe konturatzen zara. Ni hasi nintzenean Jokin

Tailerreko lana gogorra al da? Zutik egon beharra eskatzen du, besterik ez. Makina aurrean zortzi ordu pasatu behar dituzu metro gutxi batzuen barruan. Denborarekin hankak jarri egiten dira, baina sufritzen duzu orkatiletatik eta pantorriletatik. Konprobatuta daukat lanetik irten eta, esate baterako, Azkoititik buelta egin eta kristoren deskantsoa hartzen dutela hankek. Garai batean ez nuen berehalakoan pentsatuko nik ibiltzen deskantsatu egingo nintzenik, baina halaxe da.

Urangak hamabost urte-edo izango zituen. Nik haren eboluzioa dena jarraitu dut, eta harena bezala Be単at Lizaso edo Leire

Bertso saioren bat dela eta, lanetik libratzeko aukera izaten al duzu? Normalean inoiz ez dut arazorik izan horretan. Aurretik eskatzen duzu baimena, ordu horiek sartzen dituzu gero noizbait, eta horrela. Orain, abusatzen ere ez naiz hasi. Saio asko astean zehar hartzen ere ezin zara hasi. Inoiz utzi ere egin ditut asteko saioak, ikusi dudalako lantokian estu-estu genbiltzala, gauza batzuk atera egin behar zirela fetxa gainean zegoelako. Hori norberak jakin behar du: nik banekien material hura ateratzen ez bagenuen ez nuela soldatarik kobratuko. Zenbat asteguneko saio izaten dituzu urtean? Lauzpabost edo. Fijo-fijo Santa Eskea, San Isidro, eta azken urteotan Azkoitiko Madariagan izan naiz San Isidro egunez. Egun horretan batetik ez bada bestetik beti deitzen dizute.

Ostolazarena. Oso ona zen Leire, baina hura ere ama izan da, eta pixka bat lagata dago. 12 / B73

Orain gutxiago zabiltzala esan duzu. Zergatik? Hor badago zirkulu bat jendearena ia saio guztiak kubritzen dituena, eliteko jendea denek nahi dute, eta gazteak ere badakizu zer belozidadetan datozen eta zer kalitaterekin, eta horiek bizitzaren legea aplikatuz datoz. Gazteak beste ilusio bat dauka, eta, gainera, uste dut bertsolari gehienak nahi dugula hori horrela izatea. Konturatzen baldin bazara geu ari garela bertso eskoletan jendea preparatzen! Azpeitian bertan Erniarraitz elkartean eginahal guztiak egiten ditugu jende berria ateratzeko. Niri neuri behin-

Lan ere egiten dute B73 / 13

tzat, ez dit batere minik egiten. Pena izango litzateke guk alde egin eta hor bukatzea bertsolaritza. Atzetik indarra dagoela ikusteak poz eta dena ematen du.

Aurretik eskatzen duzu baimena, ordu

Zeuk plaza gutxiago egiteak ez al dizu penarik ematen? Hain eskuzabalak ote zarete bertsolariak? Niretzat behintzat poza handiagoa da, jarraipena dagoelako, neure plaza batzuk galtzearen pena baino. Eta gainera zeu bazabiltza saltsa horretan, bertsolari berriak sortu nahi horretan, orduan eta ilusio handiagoa ematen dizu. Zeurekin dabilen bat pixka bat gora joaten bada, zu zeu hazi eta dena egiten zara. Jokin Uranga gurekin ibili da Erniarraitzen, eta azkeneko Txapelketa Nagusian finaletik bi puntura geratu zela ikusita, uste dut, hark adinako poza neronek hartu nuela. Horrek ilusio handia sortzen du, dudarik gabe zeu atzeratzen ari zarela ikusteak ematen duen pena baino handiagoa dena. Beste kontu bat litzateke hortik bizi den bati hori kentzea. Bizitza kentzea litzateke, baina gu, afizioari eusteko ibili izan garenok eta ez hortik bizitzeko, triste egotea…, ezta gutxiagorik ere. Guri poza ematen digu.

horiek sartzen dituzu gero noizbait, eta horrela. Orain, abusatzen ere ez naiz hasi. Saio asko astean zehar hartzen ere ezin zara hasi.

Bertso-eskola bateko gazteen artean antzematen al zaio perla bat dagoela? Bai, berehalaxe konturatzen zara. Ni hasi nintzenean Jokin Urangak hamabost urte-edo izango zituen. Nik haren eboluzioa dena jarraitu dut, eta harena bezala Beñat Lizaso edo Leire Ostolazarena. Oso ona zen Leire, baina hura ere ama izan da, eta pixka bat lagata dago. Zertan antzematen zaie? Nik gaiak jartzen dizkiet eta berehalaxe hartzen diozu bati edo besteari traza, destaka litekeela. Gero kontua hortik aurrerakoa da, hori beste historia bat da, zeren alde handia dago neska den ala mutila den. Hemezortzi urte bete arte neskak gehiago dira, dexentez, mutilak baino, eta kalitatez ere seguru asko hobeak. Baina hemezortzi urtetik aurrera, nik ez dakit zergatik, neskak uzten hasten dira, eta mutilak aurrera. Goian dabiltzan neskak, gutxi batzuk dira, baina eskolarteko txapelketan erdi eta erdi dira, eta deskuidatzen bazara neskak gehiago izaten dira kopuruz. Ez dakit zergatik gertatzen den hori. Batzuek diote neskei gehiago kostatzen zaiela gauzak esatea, gehiago lotsatzen direla, baina nire ustea da, hemezortzi urterako lotsaren txarrena pasata daukatela. Enpresa munduan ere oraindik gizonezkoek pisu handiagoa dute. Baina bertsolaritzan ez dut uste inork egiten duenik banaketa hori, ez dago emakumeen aurka ezer. Kuriosoa da, eta penagarria, bitxi onak zirenak bidean geratzea, eboluzionatu gabe. Ostirala da, saioa daukazu, eguna lanean eman duzu; nekerik sentitzen al da? Nik neure buruari ez diot antzeman oraindik noiz dagoen ondo bertsotarako eta noiz ez, alegia, nekeak eraginik baduen ala ez. Nik baditut egunak, ustez “oraintxe ederki nagok” esandakoak, eta saiora joan eta kristoren kaka egindakoak. Eta, aldiz, botaka eginda joan eta zoragarri ateratakoak. Baina tailerretik atera eta edukitzen duzun neke horrek nik uste ez didala eraginik egiten bertsotarako. Iluntzean arazorik ez beraz; eta goizean jaikitzerakoan? Gauean argi egoten naiz, bai, hor ez dut problemarik izan inoiz; goizean jai-

14 / B73

Inoiz utzi ere egin ditut asteko saioak, ikusi dudalako lantokian estu-estu genbiltzala, gauza batzuk atera egin behar zirela fetxa gainean zegoelako.

kitzerakoan bai. Astean asko dabilenak orduak pilatuko ditu lanari zor dizkionak, eta kostako zaio gero horiek sartzen. Behin entzun nion trikitilari bati 180 ordu zor zizkiola lantegiari urtean. Hasi zaitez horiek sartzen. Handik berehalaxe utzi egin zuen lana. Mañukortak esaten zuen, izan zituela urte bat edo beste jesukristoren plaza pila egin zituenak eta ez zuela ordurik hartzen lotarako: jaian bertsotan ibili, astelehen goizean lanera joan, arratsaldean bertsotara berriro, saiotik etorritakoan lanera igual… Beraz lanera lo gutxi eginda joan izan zara. Hori gertatu zait, bai, eta dexentetan gainera, baina edana pixka bat kontrolatzen baduzu egun batekoa pasatu egiten da. Beste gauza bat da bi egun edo hiru segidan pilatzea. Baina egun batekoa, zurrutarekin kontrol pixka bat baduzu…, bestela bi gaitz izaten dira batera: lo falta eta zurrutaren eragina. Lorik egin gabe joan al zara inoiz? Inoiz edo behin bai, baina oso gutxitan. Gaztetan eta. Ordu pare bat benik ere egitea gustatzen zait, aldea egiten du. Goizean esnatzen zarenean esaten duzu “nahiago nikek batere sartu ez banintz”, baina eguna bukatzerako antzemango diozu lo eginari. Batezeko hori motza da. Asko penatzen zara. Aldian behin begiratzen diozu erlojuari “baziak ba aurrera” pentsatuz, baina oso makal ibiltzen da. Goiza jai eske al duzu? Hori pixka bat peligrosoa iruditzen zait. Parranda bat egiteko hurrengo eguna jai eskatzea… Nik hala nahi izanez gero ordubaterako etorriko nintzateke etxera, baina giro onean gustura egoten naiz.

Lan ere egiten dute B73 / 15

16 / B73

COIN tailer mekanikoan, tornoan aritzen naiz. Senitartekoen enpresa da, aita, bi seme eta alaba dira, eta kanpokoak bi: sei guztira. Hemeretzi urte ditu enpresak, baina nagusi berarekin nik hogeita zazpi urte egin ditut, aurrez beste leku batean. Gaztetan arotz taller batean ibili nintzen.

Nik neure buruari ez diot antzeman oraindik noiz dagoen

Haien pare jarri behar azkenean, ezta? Behin soro batera joan eta arbi pila bota zidaten burutik behera… Honelaxe esan nuen: “Iepa, hemen bi aukera dauzkak, habilen bezala segi eta gaizki pasa, edo jarri haiek bezalaxe eta ondo pasa”, eta nik bigarren hori aukeratzen dut beti. Zintzo jarraitzen baduzu amargatu egiten zara. Beraien pare jartzen bazara, nekatu bakarrik egiten zara, baina amargatu ez. Hor alde handia dago.

ondo bertsotarako eta noiz ez, alegia, nekeak eraginik baduen ala ez. Nik baditut egunak, ustez “oraintxe ederki nagok” esandakoak, eta saiora joan eta kristoren kaka

Berrogeita bederatzi urte dituzu. Badirudi, oraindik, adinaren karga ez duzula nabaritu. Hasi naiz nabaritzen, bai, nabarmen. Ibiltzen lehengo pare naiz, ustez, baina errekuperatzen ez. Orain lau egun behar ditut sendatzen. Gainera egunero ez dut edateko ohiturarik, eta aldian behingo zurrut horrek mazoarekin jota bezala uzten zaitu. Santa Eskea uztea planteatu duzu? Ba, denborak esango du. Jende gaztea sartzen ari da kuadrillan, eta jende gaztea erritmo handian dabil, eta haien pare jarri behar hori gero eta zailago egiten zait. Han jende berria dago, baina zu lehengoa zara beti. Horrek ekarriko du egunen batean esatea “beno, honainoxe ailegatu gaituk, eta kito”. Horrek bestela ekarriko luke niri gehientsuena gustatzen zaidan ofizio batean larri ibiltzea, eta hori sentitzea penagarria iruditzen zait. Nik sentitzen dudanean “orain gehiegi sufritzen ari nauk”, utzi egingo dut. Aurrekoak ere horrelaxe ikusi ditugu.T

egindakoak. Eta, aldiz, botaka eginda Berandutu zitzaizun bertso saioren bat gogoan al duzu? Hori dexentetan gertatzen zait Santa Eskean. Hamabosten bat urte badaramatzat Matxinbentakoekin: egun guztiko trotea da, hasi goizean 08:30ean eta gaueko 00:12ak arte. Loiolan hasten gara, gero Azpeitira, Landeta, eta gero, baserriak eginez, Matxinbentaraino. Afaltzen dugu, eta gero ez dut kantatzeko kemen handirik edukitzen, ordu asko dira, eta eztarria izorratuta bukatzen dut. Ari zaren bitartean tira, baina geratualdi bat egiten baduzu, eta hurrena hasten zarenean orduantxe antzematen duzu. Baina han badakizu zer gertatzen den: afaltzen duzu, ederki egoten zara mahaian eserita, nekatuta zaude eta orduak joaten dira… eta hurrengo egunean lanera sartu behar 08:30erako. Hor hiru gauza pilatzen dira: lo falta, nekea eta zurruta.

joan eta zoragarri ateratakoak.

Ez al diozu neurririk hartzen egun horretan? Egun horretan izugarri egiten dugu zurruta. Goizean hamarretarako hasten gara, nonbait, zer edo zer hartzen: oraintxe kafea pattarrarekin, hurrena ardoa. Baserri gehienetan eskaintzen dizute, eta goizetik iluntzera bitartean trago asko egiten da. Saiatzen zara gutxi edaten, basoa ukitu eta utzi, baina hala ere… Janarekin beste hainbeste, denetan zer edo zer ateratzen dute, denetan zer edo zer pikatzen duzu: urdaiazpikoa, txorizoa… Badaude leku batzuk, bueno, eseritzen zara eta urte guztiko txorizoa jaten duzu. Hor beste faktore bat dago: kuadrilla. Zurekin doan jendeak zuk bezalaxe egiten du zurruta, edo gehiago, eta haiek ere deskarrilatzen dira, eta zu zuzen samar bazabiltza…

18 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 19

AITOR SARRIEGI “ABERASGARRIA DA BERTSOTARAKO BERTSOEKIN ZERIKUSIRIK EZ DUEN LAN BAT EDUKITZEA” Zientziak ikasi dituen bertsolari bakanetakoa da, non Filologia baita karrera nagusia, gero Kazetaritza, eta Arte Ederrak azkenik, eta bere aukera defendatzen du: “Errazagoa da humanitateak era akademikotik kanpo ikastea, irakurrita aski baita, kontrakoa baino, humanitatekoek zientzia ikastea baino”. Halere, Euskal Herriko azken txapelketako finalean ez zegoen zientzietako inor, Igor Elortza salbu, Topografia ikasi duelako. Urretxuko Lizeoan dabil lanean, informatika eta matematikak irakasten. Eta lana defendatzen du: “Bertsolariak lanik egiten ez badu, jendeak dauzkan arazoak lagunen komentarioetatik soilik ezagutuko ditu, ez zuzenean”. Ostiraleko nekearen sindromea ere sentitzen hasia da bere hogeita hamabi urterekin.

20 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 21

22 / B73

Z

Badirudi zientziak ez

ergatik zientziak? Lehen-bertsolari nuklearra izan nahi al duzu? Eratu den parlamentu berriko politikarien karrerak aztertu ditut, eta gehienek Zuzenbide karrera dute egina, Zientzia Politikoak gutxi batzuk, eta Zientziak are gutxiago; bostek bakarrik. Bertsolaritzan antzeko zerbait gertatzen da: Euskal Filologia da karrera nagusia, zientzietakoak oso gutxi dira. Badirudi zientziak ez direla uztartzen bertsolaritzarekin, baina nik osagarri ikusten ditut, aberasgarri iruditzen zait. Zientziak egin ditugunok badugu joera humanitate-karrerak gutxiesteko. Nik ez dut hala egiten, baina humanitateak jakintza era akademikotik kanpo ikastea errazagoa da, irakurrita aski baita, humanitate-karrerako batentzat zientziak ikastea baino. Alde horretatik osoagoa da zientziak egitea. Bertso-eskoletan dabilen jendea nik uste gehiago animatuko dela zientziak ikastera. Gu hiru gela ginen, eta horietatik bi zientzietakoak ziren. Gizartean proportzio hori baldin badago, bertsolariek goitik behera hausten dute joera hori. Edota ni bitxo arraroa izango naiz beharbada.

direla uztartzen bertsolaritzarekin, baina nik osagarri ikusten ditut, aberasgarri iruditzen zait. Zientziak egin ditugunok badugu joera humanitate-

Zehaztuko al dituzu zeure ikasketak, zeure currikuluma? Ingenieritza Informatikoa ikasi nuen Ibaetan, eta urte ederrak pasatu nituen. Bukatu nuenean Xenpelar dokumentazio-zentroan ibili nintzen bertso doinutegia digitalizatzen. Gero informatikako enpresa batean hasi nintzen lanean, programatzaile gisa. Ez zitzaidan gehiegi gustatu han zegoen giroa. Urtebete eskas egin nuen. 2002an nazkatuta nengoen, ordaindu ere ez zuten ondo egiten, edo ez nahi beste behintzat, eta La Puebla de Labarkako ikastolan informatikari bat behar zutenez, hara joan nintzen. Orduan hasi zen ikastoletan IKT (informazio eta komunikazioaren teknologiak) dinamizatzailearen figura zabaltzen. Astea han pasatzen nuen, baina azkenerako tokirik gabe, galduta ikusten duen neure burua, ez hango, ez hemengo. Hezkuntzarekin lehen harremana orduan izan nuen. Duela bi urte Gasteizko Armentia ikastolan irakasle gisa aritzeko aukera izan nuen. Han urtebete egin ondoren Urretxutik deitu zidaten, eta hemen nabil orain, IKT dinamizatzaile eta irakasle moduan.

karrerak gutxiesteko. Nik ez dut hala egiten, baina humanitateak jakintza era akademikotik kanpo ikastea

Irakasle moduan beraz‌ Informatika eta Matematika ematen ditut DBH4an, eta matematika bigarren batxilergoan. Baina guk ez dugu irakasle arrunt batek adina klase ematen, eta beste ordu batzuk izaten ditugu gai horrekin zerikusia duten gauzen gainean egoteko, informatzeko, hemengo sarea eraman, erabakiak adostu zuzendaritzarekin, horrelako gauzak. Zer ordutegi daukazu? Astelehenetik ostiralera egiten dut lan. Berez, egunero, hirurak aldera libre nago. Astean behin, arratsaldez egiten dut. Baina praktikan askotan luzatzen da ordutegia.

errazagoa da, irakurrita aski baita, humanitate-karrerako batentzat zientziak

Bertsotarako oztopo al da zure lana? Bertsotako martxa handi-handirik ere ez daukat, baina saio gehiago egiteko boladan nagoenean ere niri lanak ez dit eragozpenik sortu. Ostiralean antzematen dut bereziki, ostiralean saioa dagoenean, halako neke bat. Larunbatean ez. Azken batean ostirala luze egiten da; goizean zortzietarako hona etorri eta lanean aritu bazara, ostiral gauean nik asko antzematen dut nekea.

ikastea baino. 24 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 25

26 / B73

Eguneroko bizitzaren garrantzia… Gaur egun, bertsolaria gai askotan izugarri prestatzen den garaiotan, hainbeste gauzari mila buelta ematen zaizkionean, agian gertuena dagoenari, jendeari egunerokoa eta normalena egiten zaionari buruz falta zaio informazioa. Sentsazio hori dut. Lan lotua da zurea, buruhauste asko ematen dizkizuna. Ez gehiegi. Abantaila bat du: oporrak. Uztailean eta abuztuan jai izaten dut berez, baina irakaslea soilik ez naizenez, eta hurrengo urterako programak prestatu behar direnez, uztailean pare bat aste lan egitea tokatzen zait, ordutegirik gabe, jakina. Iaz Santiagoak arte aritu nintzen etorriz. Hori abantaila handia da, zeren uztailean saio asko izaten da, eta askok ezin dute libre hartu.

Nik gehiena

Zer moduz moldatzen zara ikasleekin? Hemen, Lizeoan, eta gainera Goierriko bertso-eskolan ere baditut ikasleak… Gu ez gara konturatzen: hogei urterekin gazte sentitzen zara, hogeita bostekin ere bai, hogeita hamarekin ere bai, baina ez gara, aldatu egin gara, eta inguruko jendearen ohitura asko eta asko ari dira aldatzen. Lehen planteatu ere egiten ez genituen gauzak, dibertsio-erak ezberdinak dira, kezkak ezberdinak dira, harremanak… Gaur memento oroz zein non dagoen eta zer egiten ari den jakite hori, euren intimitatea mundura libre uztea. Askotan komentario bat egiten duzu eta konturatzen zara, “joe, ni hauei kontatzen ari naizena da niri esaten zidatenean bezala, Francoren garaian ez dakit zer”.

asteburuetan kantatu izan dut. Behin Peñak hots egin zidan Bertsotara dedikatzea planteatu al duzu inoiz? Ez, ez delako hori errealista izatea. Eta aukera edukita ere ez dut uste gustatuko litzaidakeenik. Uste dut aberasgarria dela bertsoetarako ere bertsoekin zerikusirik ez daukan beste lan bat edukitzea. Guk jendearentzat kantatzen dugu. Eta jendea, gehiena, langabetu edota pribilejiatu batzuk kenduta, egunero lanera joaten da. Nik daukadan sentsazioa da guri gertatzen zaiguna, adibidez, nekazaritza-munduarekin, izan ere oraindik saio asko antolatzen dira nekazaritza giroan, eta gu galduta egoten gara eta nabarmen gelditzeko arriskuan. Bada, uste dut, antzeko zerbait gerta litekeela lanarekin ere.

Bedaiorako, eta esan zidan: “Hik astean saiorik hartzen al dek?”. Grazia egin zidan sailkapen horrek: astean saioak

Jendearen bizitza gertutik ezagutu beharra… Hori da. Jendea lanera joaten da, laneko ohiturak dauzka, harremanak, eguneroko errutinak sortzen dituenak bizi ditu, bizitzeko estilo bat. Lanera doanari irratiko albisteak beti paretsuan geratzen zaizkio, detaile tonto asko dira, eguneroko gauzak, baina lanik egiten ez duenarentzat ez dira kontuan hartzekoak, ez dira garrantzitsuak. Bertsolariak lanik egiten ez badu, edota sortze-lanera dedikatzen bada, ordutegi gabeko lan batean, jendeak dauzkan ezagutza batzuk ingurukoen komentarioetatik bakarrik ezagutuko ditu, ez bere esperientziatik. Guk jendearentzat kantatzen dugunez, garratzitsua da lehenengo pertsonan jakitea gauzak, jendearen pare bizitzea.

28 / B73

hartzen dituztenak eta hartzen ez dituztenak daude. Nik orduaren eta egunaren arabera.

Bertsolaritzak zure soldataren zenbatekoa eskaintzen dizu? Ehuneko hamarra, edo gutxiago. Lanetik libratzeko erraztasunik baduzu? Nik gehiena asteburuetan kantatu izan dut. Behin Peñak hots egin zidan Bedaiorako, eta esan zidan: “Hik astean saiorik hartzen al dek?”. Grazia egin zidan sailkapen horrek: astean saioak hartzen dituztenak eta hartzen ez dituztenak daude. Nik orduaren eta egunaren arabera. Kasu hartan ez zegoen premia berezirik ni hemen egoteko, eta ordubete lehenago atera eta joan nintzen bertso-saiora. Baina gero deia jaso nuen zerbait gertatu zela sare informatikoan. Holakoetan gertatzen dira arazoak askotan. Hainbat lantoki ezagutu dituzu; libratzeko aukera ere ezberdina izango da… Lantokiak eta lantokiak daude, bai. Konbenioz urtean bi egun dauzkagu libre hartzeko, baina, tira, egun batzuetan

Lan ere egiten dute B73 / 29

Gipuzkoako txapelketa-atarian prentsaurrekoa ere eskaini zenuten… Ostegun goizean jarri zuten. Zortzi finalistetatik bi ginen zailtasuna izan genezakeenak. Denok bildu ginen prentsaurrekoan, eta ez nuen arazorik izan, baina izan nezakeen. Goizeko 11etan egon behar genuen Donostian: kamera aurrean txorakeria batzuk egin eta, gero, bazkaria. Egun osoa izan zen. Antolatzaileek uste dute ez dela arazorik egongo, “utziko ditek”, esaten dizute, baina imajinatu justu egun horretan ebaluazio-azterketa daukadala. Ba, ezingo nuke lana utzi. Planteatzen da ez dela arazorik izango bertsolariak etortzeko. Ni egon nintzen lehen lantokian, adibidez, arazo serioak izango nituen bi egun haiek, prentsaurrekoa egin zenean eta finalaren biharamunekoan jai hartzeko. Jai hartuko nuen eta oporretatik kenduko zizkidaten bi egun. Gainera, nik berez biharamuna jai eskatu nuen, baina antolatzaileek lotuta zituzten txapeldunarekin eta ordekoarekin elkarrizketak han-hemenka. Tokatu zen posible zutela, eta kito. Baina horrelako erabakiak hartzen direnean ez da planteatzen horretarako zailtasunik egongo denik bertsolarien aldetik.

Bai, eta normalean finalera iristen den jendea da gehiena ibiltzen dena,

Lanerako ordutegi finkorik ez daukan bertsolari asko egongo da, ezta? Bai, eta normalean finalera iristen den jendea da gehiena ibiltzen dena, sormenera dedikatua dagoena. Bertsolari gazteen artean zabaltzen ari den eredua da sormenera dedikatzea. Egañak hasi zuen bidea, gidoiak, kolaborazioak eta abar eginez. Igartza beka hartzen duzu, eta bertsolari gazte asko pasatu da hortik. Zenbat bertsolarik idatzi du liburu bat? Baina zenbatek nobela? Ia denak ipuin liburuak dira. Baina eredu hori gaur puri-purian dago: liburu bat idatzi, zutabe bat idatzi komunikabide batean, irratira joan astean behin, gidoi bat idatzi. Bertsotatik bizitzeko aukera bat da hori. Nik nahiago dut lan fijo bat neure orduekin.T

sormenera dedikatua dagoena. Bertsolari gazteen artean zabaltzen ari den eredua da sormenera dedikatzea. Egañak ordu gehiago sartuta, eta inori klaseetan ez badiot kalterik egiten, badut flexibilitate hori. Beste batek erreleboan jardungo du fabrikan, beste batek ez du aldatzerik izango eta astean zehar ezingo du kantatu. Nik lantoki erosoa daukat. Jai hartzeko aukeran dituzun egunez baliatzen al zara? Ba behin baliatu naiz, Gipuzkoako txapelketaren finalaren biharamunean, neke kontuagatik. Finala igandean zen. Astegunetako saioak bereziak izaten dira: kultur asteren bat izan ohi da, edo patroiaren eguna. Bertsotara bakarrik eta sormenera dedikatzen denarentzat ez da arazorik izango, baina, jakina, lanean dabilenarentzat zailagoa da. Txarrenak eguneko saioak dira. Gauekoak tira, lo gutxiago egin eta bakoitzak ikusiko du nola pasatzen duen hurrengo eguna. Baina egunez eguerdiko hamabietarako joan behar baduzu ezin duzu egin ez goizeko erreleboa ez arratsaldekoa.

30 / B73

hasi zuen bidea, gidoiak, kolaborazioak eta abar eginez. Igartza beka hartzen duzu, eta bertsolari gazte asko pasatu da hortik. Lan ere egiten dute B73 / 31

PEÑAGARIKANO “NIK GEHIENA MAITE DUDAN HONETAN EZIN BIZI IZANA DA NIRE PENA” Pertsona eta pertsonaia bereizi nahi ditu: eguneroko bizimoduan Anjel Mari izan nahi du; oholtza gainean Peña. Bertsolari txistosoa izateagatik jendeak ematen dion latari mugarriak jartzen ikasi du. Umoretsua da, baina serio mintzo da lanari buruz bere berrogeita bederatzi urteen talaiatik: “Zahartzen hasiak gara, baina bizitzeko oraindik gazte: gizarte-segurantza ordaindu beharra dago”. 50 kafe-makina erosi zituen. Ikastetxeetan eta lantegietan kokatu ditu, eta orain haiek jezten aritzen da: goitik kafea bota eta azpitik dirua jaso. Liburu-saltzaile izan da aurretik; nonahitik darion sinpatia, aldiz, debalde oparitzen dizu.

32 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 33

34 / B73

G

azterik hasitakoa zara lanean. Zertan aritu zara orain arte? . Gazte gazterik Tolosako inprenta batean egin nuen lana, Division azul kalean. Orain Gudari kalea esaten zaio. Pentsa nola aldatu den gauza. Ni hara hasi nintzenean Division Azul zer zen ere ez nekien. Nagusia ere halamoduzkoa zen, frankista horietakoa, euskararen kontrakoa, ikastolen kontrakoa. Inprenta haren aurrean bertso asko kantatu nituen. Hamaika errekordatorio eta komunio txikiko txartel egin nituen han! Itxi zenean Elkar-Zabaltzenekin hasi nintzen, liburu banatzaile eta saltzaile. Baina tira, banatzaile gehiago zen saltzaile baino. Testu-liburuak eta eramaten genituen ikastoletara. Horren ondoren, beste bost bat urte, entziklopediak, bertso-bildumak-eta saltzen ibili nintzen. Bi lagun ibiltzen ginen.

Gazte gazterik Tolosako inprenta batean egin nuen lana, Division azul kalean. Orain Gudari kalea esaten zaio.

Etxez etxe ibiltzen al zineten? Ez, fitxak genituen, eta katean egiten genuen lan. Pertsona bat bilatu, hari informazioa atera eta haren datuekin katea osatzen genuen. Etxeetara gutxi joaten ginen. Lantokietara gehiago. Etxeetara joatea ez zitzaidan gehiegi gustatzen. Oso ezberdina da etxera joan edo lantokira joan. Etxe ezezagun bateko txirriùa jotzea‌ ez nuke horrela ibili nahi. Guk tiro-puntua seguru samar edukitzen genuen. Gainera bolada hartan Gipuzkoako txapeldun izatea egokitu zitzaidan, eta urteak pasatu nituen liburuak saltzen, eta ondo gainera. Olatuaren apar gainean harrapatu ninduen. Gogoan dut Kutxara joan eta hango langile guztiei nola saldu genien, bata bestearen atzetik. Orduan saldu nizkion nik liburuak baita Harkaitz Canoren aitari ere. Harkaitz orduan umetxoa izango zen, gaztetxoa, eta orduan ezagutu nuen haren aita. Gainera ez dakit andaluza ez ote den, gogoan dut nola esan zidan bere semea zalea zela, euskara asko gustatzen zitzaiola. Kobraketa zer zen, fijoa ala saldutakoaren araberakoa? Beti porzentajean. Langile baten soldata ateratzen genuen. Baina, saldu egin behar zen gero! Atera goizetik eta iluntzera arte, segi eta segi, urteetan.

Pentsa nola aldatu den gauza. Ni hara hasi nintzenean Division Azul zer zen

Saltzeko teknikez ikastarorik-edo egin al zenuten? Ez, baina saltzaileen karneta ateratzeko bai, egin genuen halako kursillo kaskar bat, kursillo lotsagarri bat, joaterako jakinda aprobatuta geneukala, baina egin egin behar zen, eta diru asko ordainduta gainera. Ez dakit zenbat egunetan joan behar zen, baina ni oso gutxi joan nintzen. Haiek hori nahi zuten: zenbat eta jende gehiago hobe. Gainera orain hilero ordaintzen jarraitu behar duzu, hogeita lau euro edo.

ere ez nekien. Nagusia ere halamoduzkoa zen, frankista horietakoa, euskararen

Lizentzia fiskala bezala? Bai, baina ez zen lizentzia fiskala, Colegio de Agentes Comerciales etxearena baizik. Ez dakit, gainera, oso legala den. Pentsatu genuen hura ez bazen beste kursilloren bat egin beharko genuela, zailagoa agian, eta halaxe joan ginen. Baina gauza lotsagarria zen hura: hara joan zirenak denak PPkoak izango ziren, euskaraz inork ez zekien, abizen arraro batzuk zeuzkaten. Urtero-urtero egiten dute agenteen egun bat, bazkari bat. Ez naiz sekula joan, baina agente distinguido bezala eraman nahi izan naute hainbat aldiz, txapela atera nuenean, adibidez. Orain ez didate deitu ere egiten.

kontrakoa, ikastolen kontrakoa. 36 / B73

Hain esperientzia ederretik nola pasatu zinen kafeteretara? Bizitza oso azkar doa, eta digitalizatzea dela eta, konturatu ginen liburua-

Lan ere egiten dute B73 / 37

rekin ez zegoela etorkizunik, behera zetorrela liburuen negozioa, hego-haizearekin elurra urtzen den bezala. Zer edo zer pentsatu beharra zegoen. Hogeita hemezortzi urte inguru nituen, zahartzen hasia nintzen, —baina bizitzeko gazte artean—, gizarte-segurantza ordaindu beharra zegoen. Orduan liburu saltzen zebilen beste lagun baten bidez jakin nuen kafemakinena. Ez nekien ezer makinei buruz, baina nire lagunak betikoa esan zuen: “ikasiko diagu, aproba egingo diagu”. Etxean liburu-fitxa piloa geneukala Saeco-ra joan ginen, Beasainera. Saeco Cipolliniren ekipoa zen. Hala da, bai. Kafe-makina marka bat da. Txirrindularitzak propaganda asko egiten du. Faema kafeterak ere badaude. Donostian ikusi nituen, eta esan nion tipoari: “hombre, es el equipo con el que corría Edy Merch”. Eta hark: “Si, todos los viejos me dicen eso”. Bi gauza ederki esan zituen esaldi bakarrean, bera gaztea zela eta ni zaharra. Italiarrak dira makinarik hoberenak, Saeco eta Zanussi, Bianchi ere bai. Nik marka bat hartu nuen, eta linea horrekin jarraitu dut. Hasi ginenean valvula bat zer zen ere ez nekien. V-az idazten zela, eta azentoa zeukala, esdrujula delako. Hortik aurrera ez nekien ezer. Salto egin genuen, ikasi genuen. Zer erremedio. Orduan hartu nuen eskuko telefonoa, eta hasieran telefonoz jasotako instrukzioekin konpontzen nituen makinak. “Ireki ezazu makina, hor ikusiko duzu eskuin aldera…”. Horrela. Geroztik atzaparrak beti urratuta ibiltzen ditut. Beharrak erakusten du dena hemen. Tabernetako kafe-makinak ere ibiltzen dituzu? Ez, gurea ez da ostalaritza, kafe-makina industrialak dira, lantokietan eta eskoletan egoten direnak. VENDIG deitzen da, bukaeran ´G´ ipinita. Guk makina jartzen dugu, haiek txanponak botatzen dituzte makinara, eta nik egiten dut makina jetzi, kafea bota eta dirua jaso. Pentsua eman eta esnea kendu. Baba alea bezala kafe alea bota eta esnea jetzi. Ez dago ikastetxerik makinarik gabe, eta lantegietan ere oso arraroa da ez egotea. Zer ordutegi daukazu? Lantoki askok egiten dute lan 6etatik 12ak arte eta 2etatik 10etara. Ni ez naiz hain goiz hasten, baina 8etarako mobila piztuta izaten dut, 6ak arte itzali gabe. Goizeko 6etan kafe-makina bat ez badabil rau, mezua egoten da nire telefonoan: joateko azkar. Kafea behar du jendeak, goizean batez ere. Makinak nireak dira. Zahartzen direnean txatarretara bota eta berria jartzen dut; inbertsioa nik egiten dut. Lan honetan hasteko diru asko jarri behar duzu. 40 edo 50 makina hartu behar dituzu hasteko; transportista batek kamioia erosten duen bezala. Gero lan asko dago egin beharra hori ordaintzeko. Jendea ondo atenditu behar duzu zurekin gustura egon dadin. Zenbat egun sartzen dituzu astean? Bost egun. Neure buruari garbi esan nion: “nik hainbeste lan egin behar dut eta hainbeste irabazi behar dut. Lana egin eta horrenbeste irabazten ez bada ez da errentagarri, eta utzi egingo dut. Nik ez dut egingo soldata bat ateratzeko larunbat goizean lan, eta arratsaldean ere bai, eta iluntzean bertsotara joan”.

Gainera bolada hartan Gipuzkoako txapeldun izatea egokitu zitzaidan, eta urteak pasatu nituen liburuak saltzen, eta ondo gainera. Olatuaren apar gainean harrapatu ninduen. Gogoan dut

Lantoki askok egiten

Kutxara joan eta

dute lan 6etatik 12ak

hango langile guztiei

arte eta 2etatik

nola saldu genien,

10etara. Ni ez naiz

bata bestearen

hain goiz hasten,

atzetik. Orduan saldu

baina 8etarako

nizkion nik liburuak

mobila piztuta izaten

baita Harkaitz

dut, 6ak arte itzali

Canoren aitari ere.

gabe. Goizeko 6etan kafe-makina bat ez badabil rau, mezua egoten da nire telefonoan: joateko azkar. Kafea behar du jendeak, goizean batez ere. Makinak

Bertsotarako oztopo gertatu al zaizu lana noizbait? Laguntzaileak badauzkat. Izaten dira egunak, San Joan, adibidez: bertsotara

38 / B73

nireak dira.

joan behar baldin badut, haiei deitu eta haiek egiten dira kargu. Atenditu gabe ez dago uzterik egun bat ere. Oporrak hartzen ditut abuztuan, Errioxara joaten gara, eta ordezkoak esanda uzten ditut. Beti norbait eduki behar da. Ez dago makinak geldirik edukitzerik, izan ere ez badabil, hura kendu eta beste bat jarriko dute. Antolatu egin behar, beraz… Ez dago bertsotara joan eta beste gabe makinak hor uzterik. Pertsonak buru bakarra du, bestela bi beharko nituzke: bata bertsotarako eta bestea maki-

Lan ere egiten dute B73 / 39

40 / B73

nentzako. Behin gertatu zitzaidan. Joan nintzen bertsotara, eguerdiko hamabiak ziren, tabladura igo behar eta telefonoa, kliente on bat, makina izorratu zitzaiola eta. Bertsotan hasi behar eta arazo hura konpondu behar. Gaizki pasatu nuen, bati deitu, besteari fabore eske. Esan nuen: “hau ez diat berriro egingo”.

Ba %30 edo 35. Garai batean gehiago. Gastu asko daude

Asteko zenbat saio egiten dituzu? Badaude fijoak urtean zehar, esate baterako, Santa Ageda, San Blas, San Isidro, San Joan, San Pedro, San Inazio. Hori hemen jai da, baina Nafarroan ez, eta ordezkoari esaten diot, “hi, Nafarroan ez duk jai eta badaezpada hemen egon hadi”.

bizitzan, gizartesegurantza, aseguruak… Osagarri

Eguna lanean pasata ez da nekea egiten bertsotara joatea? Ez, urteak daramatzat eta ondo daramat. Gogorragoa da egun-pasa egin edo iluntzeko saioa egin eta hurrengo egunean goizeko 07,30ean jaikitzea. Baina egun guztian lan egin eta iluntzean bertsotara joatea oso ondo eramaten dut.

ona da bertsoa, baina oinarria ez, oinarria beste leku batetik

Zurrutari neurria hartzen ere ikasia izango zara honezkero. Eskarmentua badaukat. Esaten dit jendeak: “hi zaindu egiten haiz, hi zintzoa haiz, motel”… Ez, ni zintzoa ez naiz, beharra da. Ni ez naiz leku batera joan eta probatu gabekoa, baina udan eta niretzako hirugarren afaria izan daitekeena, antolatzaileentzako beharbada urtean lehenengoa da. Ni ez naiz besteak baino zintzoagoa, beharrak eusten dit. Otorduak ere asko egiten ditugu. Mahaian gauza asko uzten ditut ni; etxean adina jaten saiatzen naiz, gehiago ez. Baina behin baino gehiagotan egin dut kafea hartzera joan etxean afalduta. Alde ederra! Ez dago horrela ibiltzerik, besteak bezala jan, besteak bezala edan, besteak bezala bertsotan egin, hurrengo egunean besteak bezala lan egin, gero berriro besteak bezala afaldu beste herri batean… Ez. Bertsolari txistosoaren fama edukita, pentsatzen dut jendeak beti txisteak eskatuko dizkizula… Hor mugarriak jarri beharra dago. Nik askotan esaten dut ez dela berdin Anjel Mari eta Peñagarikano. Bat oholtza gainera igota bihurtzen da aktore, aktore umoretsua askotan, baina han goian bakarrik. Ni ez naiz beti halakoa, ez ni eta ez beste inor. Hori Lazkao Txikirekin ikusten nuen. Joaten zen lekuetara, egunon esaterako txiste eske hasten zitzaizkion, afaltzen hasterako txistea. Hori niretzat errespetu falta da; afaldu beharko dugu ba, kontuak esan… Bere garaian etorriko da txistea.

atera behar da. Asegurua ordaintzeko

zi beharra dago. Gertatzen zait, dendara joan, eta “Peña, bota bertsoa” esatea norbaitek. Parkean nabil umearekin, eta ondotik norbaitek “Peña, bota bertsoa”. Hori ez da gure errua, jendearena baizik. Ni naiz bertsolaria, aktorea, eta umoretsua, baina lan horretan ari naizenean. Umoretsua zaren aldetik, penarik ba al duzu? Bai, nik gehiena maite dudan hartan ezin bizi izana, horixe da nire penarik handiena. Bertsolaritzak ematen du, baina hortik bizitzeko adina ez. Zure soldataren zenbatekoa ematen dizu? Ba %30 edo 35. Garai batean gehiago. Gastu asko daude bizitzan, gizarte-segurantza, aseguruak… Osagarri ona da bertsoa, baina oinarria ez, oinarria beste leku batetik atera behar da. Asegurua ordaintzeko ere azken 15 urteetan sartu naiz, gero ez dakit ordainduko diguten baina; ez dut gehiegi sinesten. Ez dakit biziko naizen ere, osasunez-eta fuerte horietakoa ez naiz eta. Edozein inbalidez edo edozer gauza gertatuta ere ordaindu beharra dago aurretik badaezpada. Bertsotan badirudi ikaragarri kobratu duzula urte buruan, baina kentzen hasten zara eta ezerezean geratzen da. Zergatik diozu osasun txarra duzula? Beno, 30 urterekin estomagotik-eta gaizki ibili nintzen. Ni ez naiz indartsu horietakoa, inoiz gaixotzen ez direnetakoa. Lunbagoak izan ditut, gripea urtero harrapatzen dut, eta behin edade batez gero ez gara hobetuko.T

ere azken 15 urteetan sartu naiz, gero ez dakit ordainduko diguten baina; ez dut gehiegi sinesten.

Jendeak ulertzen al du hori? Urteak pasa eta gero bai. Zenbat afaritarako deiak izan ditudan! Eta ez, ez naiz joaten. Egia da jendeak pentsatzen duela “bai, hura etorriko dek”; eta ez, ez da horrela. Nik egunero beste edozeinek bezala hainbeste ordu lo egin beharra daukat. Pertsona nola egongo da bada 24 orduz umorean? Bat, 8 ordu lo egin behar duelako. Bi, 8 ordu lan. Eta, jakina, 8 ordu lanean umoretsu ez dago egoterik. Jendeak hori esperoko du, baina nik, makina konpontzen ari naizenean, biraoka jarduten diot makinari, eta batzuetan destornilladorea botatzen dut lurrera, eta kirteneko gomarekin jotzen badu botea egingo du. “Aiba dios”, esango du albokoak. Peña horrelakoa da. Eguneko orduetan nik Anjel Mari izan nahi dut, eta oholtza gainean Peña. Hori bere-

42 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 43

SEBASTIAN LIZASO “EGUNERO UMORE ONEZ EZ NAIZ AZALTZEN, UMORE ONEKO PLANTAN BAI” Urtean 200 saio egitera iritsi zen, “baina ez da ona, egundoko pasada ematen dizu”. Gaur 150en bat egiten ditu, eta horrekin moldatzen du bere soldataren erdia. Komertzial bezala egin du lan urte askotan, Euskaldunon Egunkarian eta Berrian, baina orain inmobiliarien eta aseguruen alorrean dihardu, Landetalan izendatu duen enpresan. Lehen bi ziren. Orain bakarra. Jendearekin harremanetarako dohain izugarriak ditu, memoria ona, eta radarra beti martxan, dabilen leku guztietan bere lanerako aukerak sortzen baitira. Garai batean ezagutzen ez zuen alkaterik ez omen zegoen Euskal Herrian. Sekula ez, eta oraintxe hasi da oporrak hartzen, abuztuan sei-zortzi egun.

44 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 45

46 / B73

Z

er lan egiten duzu zehazki, egiten baduzu behintzat? . Ahal dena egiten dugu. Oraintxe sei bat hilabete arte gehiena inmobiliaria asuntoekin egiten genuen, etxebizitzekin baino gehiago terrenoekin. Etxebizitzak egiteko terrenoak aurkitu, salgai zeudenak lokalizatu eta gero bezeroei, bai promotore direnei, bai pabiloiak egiten dituztenei, horiei aurkeztu, aurretik lan eginda, noski, prezioak nola dauden, baimenak, historial bat eginda ematen diozu. Gero tratua egin edo ez, beste kontu bat da. Prezioan bi aldeak hurreratzera ekartzen badituzu mahaian eserita, zuk hortik komisio txiki bat kobratzen duzu. Bitartekaritza lana da. Azken hilabeteetan, krisia dela eta, inmobiliariak oso larri daude eta aseguru etxe batekin hasi gara, batik bat autonomoentzako baja-aseguruak egiten. Zer eremutan egiten duzu lan? Inmobiliariarekin ibiltzen ginenean Nafarroara dexente jotzen genuen, Zaragozara ere jotzen genuen, Bartzelonara ere ailegatu ginen. Baina orain ateak itxita daude, joatea alfer-alferrik da, biajetan dirua gastatzea besterik ez duzu egiten. Urak oso goraino etorrita daude eta itotzeko ez da asko falta.

Etxebizitzak egiteko terrenoak aurkitu,

Nola jakiten da, adibidez, Nafarroan terrenorik badagoela? Kontaktoak dauzkazu, eurak esaten dizute, edota galdetzen diezu: aizu, ba al duzu honentzako zerbait? Aztertu eta bezeroari bidaltzen zaio. “Zer moduzko lekua da?�, galdetzen dizu horrek. Horretarako norberak joan behar du eta ikusi. Askotan eskaintzen dizkidate gauza politak, baina joaten zara ikustera eta ez da hainbestekoa. Hori da Arauntza mendian, hemen, Azpeitian, terrenoak saltzea bezala, eta itsasoa ikusten dela esan, eta ikusten da, bai, baina zenbat kilometrora, non? Baimen kontua ere garrantzitsua da. Askotan terrenoaren jabeak esaten dizu segituan etxeak egiteko moduan dagoela, eta beharbada artean arautu gabe dago, onenean lau edo bost urte zain egon beharko duzu baimenak iritsi arte, eta, jakina, horrek ez du konpensatzen.

salgai zeudenak lokalizatu eta gero bezeroei, bai promotore direnei, bai pabiloiak egiten dituztenei, horiei aurkeztu, aurretik lan

Nola jakiten duzu baimen kontu hori? Udaletxera joan eta norberak eskatzea da zuzenena. Gertatzen dena da udaletxean arkitektoarekin hitz egin behar duzula, eta, horra, herri batzuetan egunero egoten da, beste batzuetan astean bi egunetan, orduan deitu egin behar duzu aurretik, eta berak esandakoan joan. Ezin da joan zuk zeuk nahi duzunean, hark ahal duenean baizik. Udaletxe mordo bat ezagutuko duzu beraz. Bai, lehendik ere bai. Batetik bertsotan udaletxeetako jende pilo bat ezagutzen duzu. Eta bestetik, Egunkarian ibili nintzen garaian ere nik ezagutzen ez nuen alkaterik ez zegoen. Baziren alkate batzuk euskaraz asko ez zekitenak, eta nik euskaraz eskatzen nien dirua. Diru kantitateari begiratzen zioten, nik nahi nuenari, hori denek ulertzen baitute.

eginda, noski, prezioak nola dauden, baimenak, historial

Agenda bat ere beharko duzu. Lehen buruan edukitzen nituen telefono zenbaki asko eta asko. Orain gutxiago, zeren telefono mugikorrek eurek memorizatzen dute zenbakia, baina telefono fijoak zirenean pila bat neuzkan buruan. Burua handia bakarrik ez daukat, tarteka zer edo zertarako ere erabili izan dut.

bat eginda ematen diozu. 48 / B73

Gaur ofizinan zaude, baina kanpoan ere asko ibili beharko duzu. Kanpoan gehiago ibiltzen naiz, bulegoan egon baino gehiago. Bakarrik

Lan ere egiten dute B73 / 49

nago, eta bakarra motza da, zeren nik alde egiten dudanean bulegoa itxita geratzen da. Jartzen dut kartela kanpoan mobilaren zenbakiarekin, eta behar nauenak bilatzen nau. Internetetik ere lan asko egiten duzu, baina norberak kanpora irten behar du, autoa hartuta. Nik, orain, urtean 40.000 kilometro egingo ditut. Lehen 60.000 egiten nituen. Ordu asko dira autoan pasatzeko. Asteburuan ere bertsotarako autoa hartu behar da. Bertsotan tokatzen dira egunak 300 bat kilometro egindakoak. Azaroan Iturenen izan nintzen, handik Andrakara joan behar nuen, Nafarroatik Bizkaira, atajoan dago, eta gero etxera ere etorri egin behar. Ohitu egiten zara, eta kito. Baina aspertu ere bai.

Kanpoan gehiago ibiltzen naiz, bulegoan egon baino gehiago. Bakarrik nago, eta bakarra

Psikologia handia beharko da komertzial moduan aritzeko, ezta? Derrigorra da, bai. Askotan pentsatzen duzu, “dios, honi esango niokek ba zerbait”, baina ezin duzu, frenatu egin behar duzu, zure lana saltzea baita. Hori eguneroko bizitzan ere egiten dugu, baina komertzial moduan gehiago. Txarrena da nire lanak ordurik ez daukala. Hemen ez du balio beste lan batzuetan bezala, 07,30ak iritsi, atea itxi eta “banoak” esatea. Nik baditut kontaktoak hemendik kanpora eginak, edo bertsotara joanda, edo afaltzera joanda, edo ziklisten karrera bat ikustera joanda. Norbaitek esaten dizu, “hi, hau honelakoa duk”. A, bai? Hitz egiten duzu, telefonoa hartu, eta hurrengo baterako geratzen zara. Lehen harremana lanetik kanpo egiten duzu askotan, eta gero lanerako aprobetxatzen duzu. Radarra beti martxan edukitzen dut.

motza da, zeren nik alde egiten dudanean

Urte mordo bat egin

bulegoa itxita

nuen, bai. Berrian

geratzen da. Jartzen

urtebete edo.

dut kartela kanpoan

Azkenean aspertu

mobilaren

egin nintzen; beti diru

Bertsolari izateak izugarri lagundu dizu. Jendeak zu ezagutzea kasu honetan ona da: lehenengo atea irekita daukazu behintzat, konfiantza behintzat badaukazu. Kontakto pila bat sortzen da mundu horretan, harremanak lortzeko batere zailtasunik ez daukat, alde horretatik. Saldu ala ez beste abildade bat da, edo bezeroak une horretan behar duen zuk daukazuna ala ez. Baina ezaguna izateak lehenengo harremana asko errazten du.

zenbakiarekin, eta

eske ibili behar hori

behar nauenak

gogorra da. Goizean

bilatzen nau.

jaiki eta zalantzan

Internetetik ere lan

egoten nintzen nora

Saltzeko teknikei buruzko ikastarorik egin al duzu? Bai, batez ere aseguruen munduan egin ditut. Baita Euskaldunon Egunkarian eman ere lankide berriei. Azkena urtarrilean egin dut. Produktu berria ezagutu behar da. Saltzeko ezinbestekoa da ezagutzea zer saldu behar den. Zerbait galdetzen badizute ezin zara zalantzan geratu, eta zurian gutxiago. Salmenta-teknikak ere egin ditut, baina gutxiago: sarrera nola egin behar den, gauza horiek. Mundu polita da, jende asko ezagutzeko aukera ematen du. Niri dagokidanez, jendeak baldin badaki nor naizen, askotan eurak etortzen zaizkit: “aizu, badaukat hor baserri bat alfer-alferrik”, edo aldrebes, “baserri bat balego halako tokitan erosiko nuke, edo pabiloi bat”.

asko egiten duzu,

joan, Andoainera ala

baina norberak

Arantzazura,

kanpora irten behar

halaxekoxe fraide

du, autoa hartuta.

konplejoa neukan hartuta.

Ordubetera etortzen zen eskaera: iragarki bat jarri nahi al duzu Saninaziotan? Ni zuzena naiz. Aurretik, noski, bezeroarekin hitz egiten duzu hainbat gauzaz, gauza arruntei buruz, eta gero dator esku artean daukaguna. Horrek egunero umore onez agertzera behartuko zaitu… Umore onez azaltzea egunero zaila da, umore oneko plantak eginez, bai, azaltzen naiz. Askotan ondo irteten da negozioa, baina beste askotan gaizki, eta buelta eman eta jarduten duzu pentsatzen, dios, “hauxe ondo irtetea espero nian ba”. Askotan lan pila bat egiten duzu, gaizki ateratzen da, amorrazioa hartzen duzu, eta hurrena beste norbaitengana joan behar duzu aurpegi onarekin, amorrazio hori irentsita. Eta gero amorrazio hori kanpora bota behar duzu, bestela, estomagoan geratzen bazaizu amorru hori oso arriskutsua izan liteke. Egunkarian pasatutako urteek lagunduko zizuten, ezta? Urte mordo bat egin nuen, bai. Berrian urtebete edo. Azkenean aspertu egin nintzen; beti diru eske ibili behar hori gogorra da. Goizean jaiki eta zalantzan egoten nintzen nora joan, Andoainera ala Arantzazura, halaxekoxe fraide konplejoa neukan hartuta. Egunkariarekin diru eske hastea tokatu zitzaidan, eta argia ikusten hasi ginen garaian itxi egin zuten, eta gero berriz hutsetik hasi beharra gogorra da. Publizitatea lan polita da, baina gauza bat da saltzea, eta bestea diru eske aritzea. Euskal Herrian diru eske jende asko dabil, elkarteak eta abarrak, eta gainera beti jakineko jendearengana doaz. Bezero horiek dira euskal liburuak erosten dituztenak, euskal diskoak, jende berdintsua dago leku guztietan.

Egunkariarekin diru Zein da zuk ondoena menderatzen duzun teknika? Pertsona guztiok ezberdinak gara, eta argumentu batek balio lezake bi pertsonarentzat, baina hirugarrenarentzat ez du balio. Ni neu nahiko zuzena naiz negozioetan. Beste batzuk kristoren bueltak ematen dituzte, bueltak eta bueltak, txakurrak etzaterakoan bezala. Askotan entzuten dagoena aspertu ere egin liteke. Gaur jendeak ez dauka denborarik galtzeko inork. Gogoan dut garai batean… B banuen lankide bat, izugarri hitz egiten zuena, baina urrunegitik hasten zen. Berria egunkaria zer zen esplikatzeko pinuditik hasten zen, pinua aldatzen zuen, gero pinua hazi arte egon, gero pinua bota, harekin papera egin eta gero hasten zen esaten paper harekin Berria egingo zela.

50 / B73

eske hastea tokatu zitzaidan, eta argia ikusten hasi ginen

Soldata fijo bat daukazu ala salmenten araberakoa? Fijo bakarra gastuak dauzkat, bestea egiten den arabera. Oso gorabeheratsua da. Batzuetan tratua egitea luzatu egiten da, zuri kostatu berdin-berdin kostatzen zaizu, baina kobratu berandu egiten duzu. Igual hilabete batean bi edo hiru operazio egiten dituzu, eta gero lau hilabetean bat ere ez. Bertso saioekin ere antzera gertatzen da. Zuk urtean 150 egiten badituzu, igual hilabete eta erdian 100 egingo dituzu, eta zortzi hilabetean 50.

garaian itxi egin zuten.

Bertsotatik bizitzea ez al zaizu bururatu? Ez. Bertsotatik bakarrik ez dut uste inor bizi izan denik. Garai batean, entzun

Lan ere egiten dute B73 / 51

52 / B73

diot gure aitari eta, Uztapide bizi izan zela, baina bolada batean hura ere. Bestela ez dago bertsotatik bizitzerik. Gertatzen dena da bertsotan ibili behar baduzu lanbideak ere flexiblea izan behar duela. Bestela oso lotua da, asteko saioak batik bat. Ez du ematen, baina urtean zehar dexente egiten dira astean zehar, batik bat bolada honetan, San Isidrotatik hasi eta San Migelak arteko horretan. Eta hori garai bateko asteko jaiak asteburura pasata daudela gaur egun. Horrelakoetan zer egiten duzu? Eguna jai hartu, baina antolatuta utzi dena, bilerarik-eta izan ez dadin. Inoiz tokatu zait, agindu hiru-lau hilabete lehenago bertsotara joateko, eta gero joateko momentua iritsi eta, bezperan edo, zer edo zer sortu eta beste bat bidali beharra. Ez daukazu orduak berreskuratu beharrik behintzat. Ez, ez, baina zure lana ez du beste inork egiten. Zeuk egin behar duzu berriz, aurretik edo ondoren. Bertso saioen kopurua galtzeko beldurrik ez al duzu? Atzetik jendea badator, eta nik badakit mantentze hori ez dela betiko izango; bizitzaren legea da, hor ez dago esplikaziorik.

Ez. Bertsotatik bakarrik ez dut uste

Urte asko dituzu bertsotan. Pentsa, soldadu joaterako 100 plaza egitera iritsi nintzen, eta 30 urte pasatu dira ordutik. Faktura pasatzen du, bai, nekatu egiten zara, gustatu egin behar zaizu, bestela ez dago ibiltzerik. Gainera, orain, udaberrian, eguraldi ederrak hasten direnean, askotan pena ematen du bertsotara joatea, zeren lagunek planak antolatzen dituzte, baina etxetik atera ordukoa izaten da, gero hobeto pasatzen dut bertsotan.

inor bizi izan denik. Garai batean, entzun diot gure aitari eta, Uztapide bizi izan zela, baina bolada batean hura ere. Bestela ez dago bertsotatik bizitzerik. Gertatzen dena da bertsotan ibili behar baduzu lanbideak ere flexiblea izan behar duela. 54 / B73

Nola gailentzen da neke hori? Nekatuta por supuesto joaten zarela askotan, baina bertsoak badu gauza bat berezia: bertsotan ari zaren garaian ez duzu sentitzen ez nekerik, ez pixagurerik. Baina saioa bukatu den orduan denak sentitzen dituzu. Nekea ez da arriskutsua bertsotan ari zarenean, goizaldean baizik, bolantean etxera zatozenean. Inoiz ez eta oporrak hartzen hasi omen zara Bai. Askotan pentsatzen duzu, jontxo, berrogeita hamaika urte ditut, hamaseirekin hasi nintzen bertsotan, eta oraintxe hasi naiz, azken urteotan, abuztuan sei-zortzi egun hartzen libre. Orain arte ez dut oporrik hartu inoiz. Neke fisikoa baino gehiago da zeure kapritxoetarako denbora lortu nahia. Zuk ostiralak, zapatuak eta igandeak gehienak bertsotarako dauzkazu, eta beste ikuskizunak ere, niri gehiena gustatzen zaizkidan horiek ere asteburuan izaten dira, kantaldiak, pelikula bat edota pilota partida bat esaterako. Niri pilota ikaragarri gustatzen zait, bizikleta ere bai, baina ezin izaten dut ikusi inoiz. Hau botatzen dut faltan, neuretzako denbora. Orain arte beti utzi, utzi eta utzi ibili naiz, eta orain hasi naiz denbora hori neuretzat irabazi nahian. Txarrena da ezin duzula programatu, zeren bertso saioetarako deitzen dizute igual hiru hilabete lehenago, ematen duzu baietza, eta gero igual egun horretan jartzen dute eskuz banakako finala. Edo tourreko etapa bat ikustera joateko aukera. Niri gertatu zait, abenduan-edo udako bertso saio baterako izena eman, eta gero Tourra aurkeztu Parisen, eta ikustea Pirinioetako etapak egun berean direla. Izorratu da nire plana.T

Lan ere egiten dute B73 / 55

FREDI PAIA “KULTUR MERKATUAN BIZIRIK MANTENTZEKO BERTSOLARITZAK SEGMENTAZIORA JO BEHARKO DU� Etnografo moduan egin du lan azken hiru urteotan. 700 ordu grabatu ditu Uribe-Kostako zaharren hitzak jasota. Material hori gizartean nola hustu aztertzen ari da orain. Bere ondorio propioetara ere iritsi da, eta liburu bat idatzi nahi du horiek jasotzeko. Ia kezka existentziala zen harentzat biltze lan hori egitea, eta lanak, berari ere, asko eskaini dio. Aldatu egin dio gauza askori buruzko ikuspegia. Aldatu egin dio bertsokera. Aldatu egin dio gure kultura interpretatzeko modua, kontrako bidea eginez: gaztetxeetatik baserrietara joan da, garaikidetasunetik sakontasunera, kultur adierazpenen adarretatik kultura horren sorburuan dauden sustraietara. Bidaia lilugarria berea, hamabost kilometroren barrutitik atera gabe egina. Eta, Paiatar guztiak bezala, hizketan hasi eta ia galdera gehiago egin beharrik gabe ordubete ari da isildu gabe hizketan.

56 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 57

58 / B73

Z

Hiru urte dira etnografo moduan lan egiten ari naizela. Nire lana da nire eskualdean, UribeKostan, Erandion hasi eta Bizkaiko ipar mendebaleko kostan barrena Lemoizeraino ailegatzen dena, nahiz eta Jatabeko bilketa ere egin dudan, herri bakoitzean 15/20 lagun hartzea, hirurogeita bost

ure lana nolakoa den jakin nahi nuen, zer ekarri eta eman dion zure bertsogintzari, oztoporik sortu al dizun. . Hiru urte dira etnografo moduan lan egiten ari naizela. Nire lana da nire eskualdean, Uribe-Kostan, Erandion hasi eta Bizkaiko ipar mendebaleko kostan barrena Lemoizeraino ailegatzen dena, nahiz eta Jatabeko bilketa ere egin dudan, herri bakoitzean 15/20 lagun hartzea, hirurogeita bost urtetik gorakoak, euskaldun zaharrak, eta ama ahal dela herrikoa zutenak, eta irudi- eta audio-grabazioak egitea. Labayru ikastegitik deitu zidaten lan hau egiteko. Ni txikitan Joseba Santxok, gure eskolako irakasleak, eta ni bertsotan hasteko animatu ninduen pertsonak eramaten ninduen, lantzean behin, herriko baserrietara. Garai hartan nire euskara erregistroa oso batua zen, ikastolero-zurruna. Erregistro horrekin ez zegoen, alde batetik, Euskal Herrian ibiltzerik, eta bestetik bertsotan egiteko oso tresna ortopedikoa zen. Orduan Josebak baserrietara eramaten ninduen. Ni isilik egoten nintzen, entzuten. Hasieran ez nuen tutik ulertzen. Gero apurka-apurka bai. Handik hartu nuen lan honetarako zaletasun apur bat. Hasieran nahiko ikuspegi kostunbristatik abiatu ginen, gero apurtzeko. Bakoitzari gutxienez lau ordu grabatzen dizkiot, egun ezberdinetan. Truko nagusia da inoiz ez esatea lau ordu grabatuko dizkiozula. Batzuekin ezinezkoa da lau ordu egitea: pikutara bidaltzen zaituzte. Nekazarien egutegia kontuan hartzea ere oso garrantzitsua da. Abenduan lau orduko grabazio jarraituak egitera heldu naiz, baina abuztuan baserritar bat ordubete bain gehiago jesarrita edukitzea ezinezkoa da. Oinarrian hartzen dut Joxe Miel Barandiaranek, herri kultura jasotzeko, argitaratu zuen galdetegia. Biografiarekin hasten da: pertsona nongoa den, gurasoak nongoak ziren, etxearen izena eta abar. Bigarren puntua da etxea bera: gela bakoitza zertarako erabiltzen zen, urik bazuten ala ez, nork eraiki zuen etxea, etxearen banaketa, sinesmenak… Adibidez, oso hedatua dago, Barandiaranek dioenez, aztikeria hau: gauean sua ondo bilduta utzi behar da, aingeruak baitatoz dantzan sukaldera. Etxeko defuntuekin lotuta dagokeen erritoa da. Ekaitzaren kontrako erritoak ere badira. Hemezortzi puntu dauzka galdetegiak. Umetako jolasak, adibidez, edo txorien sinbolismoa, — txori bakoitzak dauka bere sinbolismoa—, haien mezua, eta datu nahiko interesgarriak ateratzen dira. Kantarazten eta kantu horiek biltzen ere saiatzen naiz. Gauza kuriosoa da, eta lotuta dago ordutegiarekin. Nik ere lan egiten dut goizeko zortzietatik 05:30era. Baina zaharrek, askotan, kanta bat edo bertso bat jakin arren, goizeko hamarretan kantatzeko eskatzen bazaie, ez dute kantatu nahi izaten. “Goizez kantatu?”, esaten dizute. Zer edo zer bilatu eta jaso nahi izatekotan, iluntzetan joan behar duzu.

urtetik gorakoak, euskaldun zaharrak, eta ama ahal dela

Bertsolari izateak asko laguntzen dit etxeetara ailegatzen, izan ere askok ezagutzen naute, onerako edo txarrerako. Ni mutila izateak ere sortzen ditu traba batzuek, batez ere emakumetik emakumera transmititzen den informazioa batzeko. Gero, nik elkarrizketatzen dudan jendea parametro politiko oso konkretukoa da.

herrikoa zutenak, eta irudi- eta audiograbazioak egitea. 60 / B73

PNVkoak, ala? PNVkoak ez, partidukoak. Deontologikoki gure arau bat da informanteak beti duela arrazoi. Nik entzun behar izan dut denetarik: gazteek belarritakoak janzten dituztela, porroak erre, ez dagoela eskubiderik. Baina informanteak

Lan ere egiten dute B73 / 61

beti izan behar du arrazoi, zeren laurogei urteko pertsona bat konbentzitu nahi izatea baino lan alferragorik ez baitago. Adibidez, EHAK izena ez zitzaien batere gustatzen, “komunistak” —esaten zuten—; ba al dakik zer egin zuten? Elizak erre…”. ANV oso ondo ikusten zuten: “gure aitaren osaba bat ANVn ibili zen”. Ideologia kontua oso kuriosoa da, oso lotuta dago izenekin, kontu zehatz batzuekin.

Oinarrian hartzen dut Joxe Miel Barandiaranek, herri

Gure lanean oso zabaldua dagoen ustea da bildu beharrekoa bilduta dagoela. Berandu gabiltzala. Sentsazio hori bada. Are inoiz bi informante dituzu, bi lekuko, aukeratzen duzu bat, eta handik astebetera hiltzen da bestea, eta sentitzen duzun erru-sentimendua latza da. Nahiko harreman estua egiten duzu jendearekin, eta hiltzen ari dira bata bestearen atzetik, eta askotan beldurra ematen dizu baserri batetik pasatu eta han gelditzeko: hilik egongo ote da? Bizi ote da?

kultura jasotzeko,

Baina berandu heltzearena gezurra da. Beti ibiliko gara berandu. Hasi izan bagina VI. mendean biltzen, han agertuko ziren Kristo aurreko VIII. mendeko zantzuak, eta esango genuen, jontxo, duela laurehun urte ibili izan bagina aztarna bila. Oihartzunak iristen zaizkigun garaian esaten dugu “ai, bizi izan bagina aztarna horiek oihartzun ez ziren garaian”. Interesgarriena, ordea, etorkizunera begira gure lanak zerbaiterako balio dezan eta kaxa batean gordetako informazio pila izan ez dadin, da, esate baterako, Azkuek bildu zituenak duela ehun urte konparatzea zuk orain bildu dituzunekin, eta planteatzea: “Tartean zer egon da? Gerra bat egon da, euskarak beste paper bat hartu du, kultura honek nola eboluzionatu du? Zelan bihurtu da Basajauna Sacamantecas? Zergatik? Konparazio hori oso interesgarria da. Azken batean zientzia egiteko derrigorrezkoa da bi puntu egotea gutxienik. Eta gure lan hau hogeita hamar urte barru berriro egin beharko da, eta hor edukiko ditugu puntu batzuk jakiteko nola eboluzionatu duten gauzek, eta gero politikak eraiki beharko dira gure kulturari eusteko.

da: pertsona nongoa

Material hau publikatzeko asmotan al zarete? Nola bidera daiteke hainbeste orduko dokumentazioa? Azken hiru urteko lana publikatzera goaz material didaktiko bat egiteko eta izateko ahozkotasunaren inguruan. Gure eskualdean euskalkiaren katea apurtu egin zen. Kasu tipikoa hau da: aitite-amama euskaldun ez alfabetatuak dira, euren euskalkia egiten dutenak; seme-alaba erdaldunak, euren gurasoen euskalkia ulertzen dutenak; eta ikastolatik pasatako bilobak, aitite-amamei esaten dietenak nola hitz egin behar duten, eta azkenean denek erdaraz hitz egiten dute. Hori da gure erradiografia. Euskal Herria da munduko leku bakarra bilobek aitite-amamei esaten dietena nola hitz egin behar duten. Grabazio batean amama talo bat egiten ari zen. Sartu zen biloba, galdetuz: “Amama, zer da hori?” Eta amamak: “hemen nabil, urunagaz”. Guk uruna esaten baitiogu irinari. Eta bilobak: “uruna ez amama, irina esaten da”. Eta amama lotsatu eta handik minutu batera irina esan zuen. Nik euren moduan egiten diet berba, eta horrekin asko lasaitzen dira. Ordu asko pasatu dut entzuten, eta ia sumatzen dut laurogei urtekoen euskalkia eta hirurogeikoena, ezberdinak baitira. Hirurogei urtekoak errobera esango dizu, eta laurogeikoak gurpila, zeren erradiorik ez baitauka, gurpila da. Erradioduna da errobera.

bazuten ala ez, nork

Horrekin hezkuntzarako materiala prestatu dugu, bideoen bitartez: hor doaz

62 / B73

argitaratu zuen galdetegia. Biografiarekin hasten

den, gurasoak nongoak ziren, etxearen izena eta abar. Bigarren puntua da etxea bera: gela bakoitza zertarako erabiltzen zen, urik

eraiki zuen etxea, etxearen banaketa, sinesmenak.

165 kanta, 98 ipuin. Minutu bateko bideoak dira, umeen atentzioa gal ez dadin. Zahar horiekin lehen harremana ez da erraza izango, ezta? Nik eduki dut zahar bat eskopetarekin etxe aurrean. Telefonorik ez dute hartzen askotan. Telefonoarekin arazo handia dago. Barrikako andre bati deitu nion, “proiektu bat gabiz egiten”, eta berak ”ez dot ezer erosi gure”. Gaur egun oso marketing agresiboa dago telefonoaren bidez, izan ere. Gainera zaharrek mesfidantza handia diote telefonoari, albiste txarrak dakartzan tresna bat da haientzat. Metodo onena da etxerik etxe ibiltzea da, beraz lehen harremana aurrez aurre egin behar duzu. Mesfidantza handia dago. Uste dute zerbait kentzera zoazela. Toponimia bera jasotzea oso zaila da, basoen izenak eta, zeren lotzen dute obrak egingo dituzula bertan, edo errepideren bat egingo dela hor. Hondamendia dator haientzat. Getxoko baserri batean harria bota zidan andre batek, esanez “te dije que no vendrías”. Aparejadore batekin konfunditu gintuen, Getxoko udala txapa ematen ari zitzaiolako errepide bat egiteko bere lurretan. Alemaniarrak-eta oso harrituta daude gurekin, diote gu garela Europako indigenak, dataturik dituztela 10.000 edo 12.000 urteko continuum kulturalak. Zer da hori? Santimamiñe da kasurik nabarmenena. Margoak desagertuak zeuden, inork

Lan ere egiten dute B73 / 63

64 / B73

ez zekien hor zeudela, baina inguru guztietako baserrietan hitz egiten zen suzko zezenaz, eta mezatara ez zihoazenak kobazulora eramaten zituzten zaldi zuriagaz. Hori irakurtzen da mila zortziehungarren aldean. Hogeita hamar urte geroago ume bat ezkutaketan jolasean dabil, sartzen da barrura, eta zer aurkituko eta, zezen bat eta zaldi bat. Horrek zer esan nahi du? Continuum kultural bat dagoela. Hori margotu zutenetik XIX. mendera arte mantendu da informazioa. Izanaren oihartzuna.

Nik orain problema pertsonal bat daukat. Datu askoren inguruan neure interpretazio pertsonala egina daukat, eta horko gauza batzuen inguruan erlazio oso-oso argiak egin ditut. Esate baterako, lokalizatu ditut 15 landa sorgiñak elkartzen zirenak, eta 15 landa horietan ematen dira ezaugarri berdin-berdinak: gaur egun ur deposito bat dago guztietan. Sorgiñen landa = ur depositoa. Zer dago horren atzean? Niri interesatzen zait hori, nire interpretazio estetikoa ematea alegia.

Hogeita hamar urte geroago ume bat ezkutaketan jolasean dabil, sartzen da

Soziologikoki hemen aurkitu dut erantzun bat arazo guztientzat: “depresion post-parto”rako bazegoen erantzun bat, lutoak berari zegokion funtzioa betetzen zuen. Mila urteko problemei herri batek eman dizkion erantzunak dira. Hori aztertu behar genuke askoz gehiago. Hemen dagoen sakontasuna zaila da aurkitzen munduko beste leku batzuetan. Orain barakuiluaren lerdea jarri da modan. Ba zaharrek esango dizute: “Hori? Gure amamak egiten zuen duela hirurogei urte”. Bi figura badira XX. mendean, uztartu beharrekoak: Barandiaran eta Oteiza. Oteizak hitz egiten zuen interpretazio estetikoaz. Konbentzituta nago antropologian, kultura interpretatu nahi horren barruan, logika gehiena duena interpretazio estetikoa dela, alegia gauza batek zer iradokitzen dizun zuri… Zer iradokitzen dizu lamiak ibai ondoan ilea orrazten, zergatik umeei esaten zitzaien ez hurbiltzeko? Lehen ur hotzari beldurra zitzaiolako, katarro txar bat ume hil bat zelako. Lehen ume asko hiltzen zen. Interpretazio estetikoak ematen dizu askatasuna, ez baitzara zientziak eskatzen dituen arauen arabera ari. Orain arte saiatu gara duela ehun urte eta gehiagoko gauzak garai hartako kanon estetikoen arabera txertatzen geure gizartean, eta hori ezinezkoa da. Nik uste bertsolaritzak nahikoa asmatu duela bide horretan. Mintzamenaren bidez aukera handia izan dugu batzeko, batetik, Barandiaranen eskola hori, datu bilketa hori, eta, bestetik, Oteizaren interpretazio estetikoa. Gure historia oso txarto aztertu dugu, zeren kultura bakar bat gara, baina bailaratik bailarara ezberdintasunak daude, forman eta gauza askotan. Euskal kultura aztertu behar duen edonork egin behar duena da bere herria ondo aztertu, zeren hori ondo egin eta gero, metaketa horren ondorioz ikusiko dugu zer dagoen.

barrura, eta zer

Nik eduki dut zahar

aurkituko eta, zezen

bat eskopetarekin

bat eta zaldi bat.

etxe aurrean.

Horrek zer esan nahi

Telefonorik ez dute

du? Continuum

hartzen askotan.

kultural bat dagoela.

Telefonoarekin arazo

Hori margotu

handia dago.

zutenetik XIX.

Barrikako andre bati

mendera arte

deitu nion, “proiektu

mantendu da

bat gabiz egiten”, eta

informazioa. Izanaren

berak ”ez dot ezer

oihartzuna.

erosi gure”. Gaur

Nik, egia esan, bete dut orain arteko nire funtzioa. Niretzat ia kezka existentziala zen bilketa egitea gure eskualdean. Izugarri gozatu dut lanarekin. Nahiko bidaiaria izan naiz beti, batera eta bestera ibili naiz espazioan, baina orain ikasi dut denboran bidaiatzen 15 minutuko traiektoak eginda. Orain denboran bidaiatzeak askoz gehiago engantxatzen nau. Gero eta konbentzituagoa nago hemen erlijio bat egon dela kristautasunaren aurretik: erlijio zaharra. Adibidez, 1189an lau estatuk eraso zioten Nafarroari: Gaztela, Aragoi, Frantzia eta Ingalaterrak. Hori, garai hartako legedian ilegala zen, salbuspen batekin, erasotua izan zen erreinua kristau ez izatea. Oso datu historiko garrantzitsua da hori, eta errege nafar eskumikatuen zerrenda nahiko handia da. Urte gutxi barru bide honi helduko diot. Antropologia ikasiko dut. Zergatik?, esango duzu. Tituluagatik. Zein da medikuaren eta kuranderoaren arteko aldea? Medikua zein da? Zure ama hilarazi lezakeena kamilla batean, eta titulua daukalako ez zaio ezer gertatuko. Osagilea nor da? Titulu gabekoa, ondorioz osatu egin behar du, bestela ez da osagilea, ez dauka titulurik. Medikuak berdin dio osatu edo ez osatu: titulua dauka. Eskumena ematen dio tituluak. Kurandero bat kartzelara doa sendatzen ez badu. Euskal Herrian ere beharrezkoa da antropologo titulua. Lan honek zer aportatuko dio zure bertsogintzari? Lan honek ekarri didana da, hasteko, lehen osotasunean ulertzen ez nituen bertso zahar asko ulertzeko ahalmena. Beste umore puntu bat ere ikasi dut.

egun oso marketing agresiboa dago telefonoaren bidez,

Zerk frogatzen du nazio bat garela? Ba, esate baterako, Aturritik Ebrora, edo are Garoñatik Duerora, lehen, umeei, txuntxurrak edo esne-haginak eroritzen zitzaizkienean, hartzen zen hagina, botatzen zen, umearen indarra zenbatekoa den, etxearen teilatu gainera, edo labearen teilatu gainera, eta esaten zen “Maritxu teiletako gonagorridune, hartu hagin zaharra eta ekatzu berrie”. Hori gure bertsioa da, baina errito hori Barkoxetik Karrantzara existitzen da. Misterio horiek egiten dute nazio bat. Zer gertatu zen? Bada batzar erraldoi bat kobazuloetan, esateko zer egin behar genuen hagina jausten zenean? Nola heltzen gara horretara? Horrek frogatzen du herri bat garela. Gero, XX. mendean sortu zen Ratoncito Perez delakoa… Alfontso XII.aren semeak hortza galdu zuen eta haren aitak enkargatu zion idazle bati ipuin bat idazteko, ipuin hori asmatu zuen, funtzionatu zuen, eta aurrera. Urte batzuek horretan pasatu dituzu, gaian oso sartuta ikusten zaitut.

66 / B73

izan ere. Gainera zaharrek mesfidantza handia diote telefonoari, albiste txarrak dakartzan tresna bat da haientzat. Lan ere egiten dute B73 / 67

Nik orain problema pertsonal bat daukat. Datu askoren inguruan neure interpretazio pertsonala egina

tzan behin bada ere, indigenak ezagutzera joango, gai izango bagina geure ispilura begiratzeko eta esateko, “hi, hemen zeudek ba indigenak, bertan”. Etnografia bertsogintzari aplikatzeko arazo bat dago: alde batetik kultura guztia birbota behar da gizartera, konplejoak gainditu behar ditugu. Garbi esan behar da euskara ez dela baserritarren hizkuntza soilik. Ni erdal mundutik nator, eta inoiz ez ditut ulertu gauza horiek, eta gure amak ere ez. Berak esaten zidan: “Si, mi madre ya me decía que el euskera era un idioma de aldeanos, y tu amama de Burgos decía, pero cómo va a haber un idioma de aldeanos, si lo habla un aldeano será de aldeanos, pero si lo habla un ingeniero será de ingenieros, no? Un idioma de aldeanos es imposible, no existe”. Apurketa hori egin behar dugu. Hemen badago gurea behar izanaren sentipen bat, ukatua izanaren min bat.

daukat, eta horko gauza batzuen inguruan erlazio osooso argiak egin ditut. Esate baterako, lokalizatu ditut 15 landa sorgiñak Baina kolpe bat hartu dut horrekin, zeren azken boladan, nire bertsogintzan erregistro hori landu baitut. Baserri erreferentzietatik atera ginen lehen, baina iruditzen zait hortik ihes egiten genuela konplejoagatik. Orain ikusi dut mundu izugarri bat dagoela hor, oso interesgarria, baina kolpe handia hartu dut. Gaur jendeak ez du ulertzen erreferentzia mundu hori. Bogada esaten duzu eta jendeak ez du ulertzen. Bogada da gaztelaniazko colada. Gai askoren inguruan daude erreferentziak, eta arrantzaleen mundua ere aztertu dut, baina bertsolaritza postmodernoan horma baten kontra jo dut. Alde batetik lexikoa, beste aldetik kontzeptoen mundua, eta hirugarrenez bizitzako arazorik txikienarentzat antolatuta zeuden erantzun kulturalak… Nire helburua ez da denek 1etik 10era bost baloratuko duten bertsoak kantatzea. Nire apustua beti izan da gustatzen zaionak 10 ematea, eta gustatzen ez zaionak 3. Gaur egungo kultur merkatuan bizirik irauteko bertsolaritzak segmentaziora jo beharko du. Nik horrantza joan beharra aldarrikatzen dut beldurrik gabe. Zein dira zero urtetik laurogeira bitartean gustatzen diren espektakuluak? Bertsolaritza, zezenak… adierazpen erritualak denak. Bakoitzak bere publikoa sor dezala. Herriko jaietako gure erritual horiek kenduta, hor saiatuko baitzara zerotik laurogeira bitartekoentzat bertsoak botatzen, denek ulertzeko modukoak; beti horrela jardunda bertsolaritza izugarri kamusten da. Orain nolabaiteko krisi batean nago, zeren ezagutu dudan mundu hori bertsoen bidez ustiatu nahi nuke, eta esaten didate, “hi zer hasiko haiz ba, orain dela berrogei urteko kontuekin, justu bertsolaritzak egin duen gauza bakarra hori ahaztea izan denean”. Beno, ba ni ez nago konforme, eta euskal gizartea ere ez dago konforme, bestela ez genuke izango Europako kooperante-tasa handiena Hego Amerikan, ez lirateke gure lagun guztiak, bizi-

68 / B73

Geure buruan sinetsi behar dugu. Zergatik ez dugu sinesten euskaldunok geure buruan? Ez dut ulertzen. Zergatik behar dugu idazle bat ona izateko espainolek esatea ona dela? Ikertzaile bat ona izateko amerikanoek esatea? Politikan zer egin behar dugu, alemanak ekarri konfliktoak konpontzen adituak direlako? Hori non gertatzen da? Hor dago konplejo izugarri bat, eta nik uste bertsolaritzak asmatu duela izugarri konplejorik ez izaten, zeren bestela guk hip-hop abestuko genukeen, bixerarekin, alkandora zabalekin eta, ziur aski, ingelesez. Hemen material izugarria daukagu lantzeko, eta geugan sinesten badugu, hori izango da inguruko kulturek konpetentzia ezin egingo diguten arlo bakarra.T

elkartzen zirenak, eta 15 landa horietan ematen dira ezaugarri berdin-berdinak: gaur egun ur deposito bat dago guztietan.

Araba kalea, 35 ZARAUTZ • Gipuzkoa Tfnoa. 943 894 937 Faxa 943 894 941 E-mail zarautz@harrespil.net

Amilaga, 39 20570 BERGARA • Gipuzkoa Tfnoa. 943 761 299 Faxa 943 761 299 E-mail harrespil@harrespil.net

ANDONI EGAÑA “BADUT GOGOA TXAPELDUN IZATEARI UZTEKO, DESMADRATUAGOA IZATEKO” Goizeko hamarrak dira eta Andonik kafe bat eskatu du. Ondoren rosli bat piztu du. Hori du esnatzeko erritoa. Hori da norabait doan seinale, mezu magiko baten moduan bere inkontzienteari helarazten diona, aldarte onean jarri dadin. Eta hala da gaur ere: Astigarragara doa, bazkari batera. Duela hiru egun afari bat egin Zarautzen, eta kalean zebilela proposatu zioten gaurko hau. Eta berak onartu. Eta hori astelehen buruzuria delarik. Horrela bizi liteke. Edo ez. Haren markak ikaragarriak dira: 160 saio egiten ditu urtean, 40 hitzaldi ematen ditu, beraz, berak esaten duen moduan, “200 leku diferentetan fitxatzen dut urtero”, 35.000 kilometro sartzen dizkio autoari, eta 26 aldiz egin diote alkoholemia. Zenbat aldiz eman ote du positibo? Jarraitu irakurtzen.

70 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 71

72 / B73

T

xapeldun izatea lana al da? Hainbat lekutatik deituko dizute ekitaldi protokolarioetarako, ezta? . Bai, beti izaten dira pregoiak, kofrade izateko proposamenak. Txapeldun izateak baditu halako lantxo batzuk. Zeuk jarri behar diozu muga zeure buruari, eta zer aldartetan harrapatzen zaituen, esaten duzu baietz edo ezetz. Hamasei urte egitera noa txapeldun gisa, eta nekosoa ere gertatzen da batzuetan. Lehenengo urteetan ezberdina zen, Gasteizen pregoia egin nuen, eta aukera nuen zerbait berri esateko gasteiztarrei, Baionan ere egin dut, La Puebla de Labarkan. Nolabait, gainera, zentralitatea, modan dagoen hitz hori erabiliz, PNVk galdu omen duen hori, zentralitateari eutsi behar diozu pixka bat. Badut gogoa txapeldun izateari uzteko, desmadratuagoa izateko. Ezetz esan al dezakezu holakoetan? Bai, elkarteak txapeldunari ez dio bestelako lanik ipintzen, txapeldunak bere buruari ipintzen dio nahi duen heinean. Bada lana, baina ez inork erantsia.

Eta pasatu baldin bazara eta bertsotan antzematen badiozu pasatu zarela, kontuz bolantearekin. Neurri beretsuko lanak dira. Nik uste asko konduzitzen dudala 0´15ekin, mugaz behera. Askotan egin

Pregoiak kobratu egiten al dituzu? Ez. Euskaldunak badakizu nolakoak garen. Madrildik etorriko banintz pregoia egitera, orduan ordainduko lukete, bai. Astigarrako txotxa, adibidez, lehen aldiz egin zenean, 1994an, nik ireki nuen. Orduz geroztik pasatu dira kirolariak, sukaldariak. Sebastian eta ni beti izan gara geroztik, baina bertsotara joanda, saio bat egitera, kobratuz. Denbora eskaini behar zaio, beraz, txapelari. Bai. Txapeldun izateak kentzen dit denbora, nagusiki ordenagailurako. Ordenagailutik irten eta plazara joatea oso erraza egiten zait. Ari zara idazten, eta pentsatzen duzu ´”joe, hemendik ordu eta erdira Tolosan kantatu behar diat, irtengo al zaidak zerbait”, eta beti irteten da zerbait. Orain, alderantziz, Tolosan eguna pasa eta pentsatu “baina, bederatzietarako etxean izango nauk eta orduan idatziko diat”, hori ezinezkoa da. Barrutik kanpora oso erraz joaten naiz, baina kanpotik barrura ez. Gainera ezetz esaten ez badakizu, okerrago. Baina bizitza hartzen baduzu harreman sozial sare modura, alde horretatik pribilejiatuak gara. Ba al badakizu zenbat jende ezagutzen dugun? Zenbat jende jator, ezberdin? Ezetz esaten ba al dakizu? Pixka bat ikasten duzu, baina nire kasuan mantso eta berandu.

didate alkoholemia, igual hogeitaka aldiz, eta sekula ez dut eman positibo. Behin eman nuen 0´40,

Zurrutarekin zer moduz moldatzen zara? Zurrutarekin ondo, zurrutik gabe gaizki. Neurria hartzen zaio horri ere. Bertsotan egitea ez da neurri txarra zurrutarentzat. Afalondo batean bertsotarako ondo baldin bazaude, autorako ere ez zaude gaizki. Eta pasatu baldin bazara eta bertsotan antzematen badiozu pasatu zarela, kontuz bolantearekin. Neurri beretsuko lanak dira. Nik uste asko konduzitzen dudala 0´15ekin, mugaz behera. Askotan egin didate alkoholemia, igual hogeitaka aldiz, eta sekula ez dut eman positibo. Behin eman nuen 0´40, baina muga 0´80an zegoenean.

baina muga 0´80an zegoenean. 74 / B73

Ertzainek ez zaituzte ezagutzen eta, demagun, joaten utzi? Inoiz gertatu zait, bai, ertzainak ezagutu, “edan al duk galdetu, eta “pixka

Lan ere egiten dute B73 / 75

bat”, eta, “tira, segizak, segizak”. Behin gogoan dut Peñarekin nintzela Aurtitzen, Iturengo auzo batean, bazkaltzen. Ardoa edan nuen, patxaran kopa bat, bukatu genuen zazpi eta erdietan, eta handik Iruñera bertso afari batera Maialenekin. Ardoa edan nuen, baina afaria bukatzerako urarekin hasi nintzen, gero bertsotan hobeto egin ahal izateko. Goizeko hirurak aldera kontrola udaltzainena. Pentsa, eguerdiko hamabietan etxetik irten, jan, edan eta erre ibili ondoren, hamabost ordu geroago, ez nion antzematen nekea neukan, ala alkohola, ala zer. Egin nuen, eta 0´0. “No has bebido”, esan zidan, “sí, bastante, pero metabolizo bien”. Bertsotarako ondo bazaude ez duzu positibo emango. Baina mingaina loditzen hasten bazaizu, edo axolagabe puntu bat sumatzen badiozu zeure buruari, euforia puntu bat, orduan bolantea kontuz hartu”. Bihotzerrerik ez duzu edukitzen? Orain dela hamarren bat urte ultzera bat izan nuen, tratamendu bat eman zidaten, eta orduz geroztik ez dut izan. Nik zortea dut, alegia eguneko edozein mementotan lo egiteko gauza naizela, goizeko bostetan etorri eta bederatzietan jaiki arren, gero siestan edo eguerdian, berreskuratuko ditut ordu horiek nonbaitetik. Lo gutxikoa naiz, baina aldi oro egiten dut gutxi.

Pare bat urte hauetan lasaiago nabil, bertsotara emanago. Hitzaldiak ematen ditut. Zazpi urte eta erdi egin ditut Goenkalen elkarrizketatzaile, eta hori gogorra da, oso monotonoa egiten

Zer lan egiten du bestela Andoni Egañak? Pare bat urte hauetan lasaiago nabil, bertsotara emanago. Hitzaldiak ematen ditut. Zazpi urte eta erdi egin ditut Goenkalen elkarrizketatzaile, eta hori gogorra da, oso monotonoa egiten zitzaidan. Ez zen lan ikaragarria, baina astero exijitzen zuen. Orain bertsotatik bizi naiz, eta bizi daiteke, jartzen duzun espektatiba edo bizimodu maila nolakoa den. Dena dela, orain bizi naizela eta horrek ez du esan nahi hemendik bost urtera biziko naizenik, izango direlako beste bertsolari batzuk hortik biziko direnak. Nik urtean 200 toki diferentetan fitxatzen dut. Eskola maisu batek adina egun, baina beti leku diferentetan, gaur Tolosan, bihar Barakaldon, etzi Langraizen, eta hori gogorra da. Joan egin behar da, puntual iritsi, non aparkatu pentsatu, eta bajarik ez dago. Emaztea operatu zuten duela gutxi, eta nik ez neuzkan bi egun libre hartzeko. Ebakuntzan egon nintzen, eta gero handik Bilbora bertsotara, eta bertsotatik bueltan erietxera. Sistematik kanpo bizitze horrek baditu bere alderdiak.

zitzaidan. Ez zen lan ikaragarria, baina astero exijitzen zuen. Orain bertsotatik bizi naiz, eta bizi daiteke, jartzen duzun espektatiba edo bizimodu maila

Saiora beste norbait bidali dezakezu… Bai, baina ni ez naiz zalea, neure burua profesionaltzat daukat. Zure kasua, gainera, berezia da, zeren zuri deitu dizunak zu nahi zaitu, txapelduna. Beste bertsolari batzuk trukagarri izan daitezke, baina zu… Hori egia da, eta ez dakizu gero han zer saio egingo duzun, baina gutxienez joan, puntual agertu eta jarrera onarekin azaldu, hori da ofizioaren lehen urratsa. Horregatik, txapeldun izateak baditu bere zailtasuntxoak. Hamasei urtean horri eustea zama bat da. Azkenean ispiluan begiratzen diozu zeure buruari eta ez dakit Andoni ikusten dudan ala txapelduna ikusten dudan. Ni Andoni naiz, neure aje guztiekin, neure miseria guztiekin. Erresakarekin nolako harremana duzu? Aspaldiko ezagunak izango zarete… Txarra ez. Nik esnaerarekin daukat harreman txarra, baina ez erresakarekin. Nekez esnatzen naizena naiz, baina igual erresakarekin edo erresakarik gabe. Orduak behar ditut jaikitzetik esnatzera. Askotan, gainera, zenbat eta

76 / B73

erresaka handiagoa eta goizez are hobeto jarduten dut bertsotan; bezperako gasolinarekin, edukitzen dut halako puntu bat oso ona. Karakterrik insoportableena etxean daukat, jaiki, dutxatu eta janzten hasten naizenean eta kanpora abiatzera noanean, galtzerdi beltzak edo aurkitzen ez baditut. Orduan insoportable samarra naiz, baina protokoloaren barruan sartzen da hori ere.

nolakoa den. Gizaki soziala zara… Igual ez, baina jarri egin naiz azken hogeita bost urte horietan horretara. Nola bizi zaren, halakoxe bihurtzen zara. Ni lotsatia naiz neurez. Horrek ez dauka ausardiarekin zerikusirik, jendeak lotzen ditu baino. Ni oso lotsatia naiz. Ni taberna batera sartu eta ez naiz hasiko “eup, hemen nago, atera ez dakit zer…”. Baina harremana luzatzen bada, lehenengo hamar minututan ez dut hori egingo, baina bi ordu bagaude leku horretan, ardatz bihurtuko naiz beharbada, eta orduan hasiko naiz soltatzen. Bertsolariarekiko-jendearekiko harremana, nolakoa da? Aldatu al da batere? Aldaketarik handiena eman baldin bada, ni iritsi nintzenetik, eman da, ba, orain, saio ondoren zutik poteatzen dugu, taberna batetik bestera, zerbeza muturretik edanez. Ni hasi nintzenean Imanol Lazkano, Iñaki Murua eta horiek zeuden. Horiek saio bukaeran tabernara joaten ziren eta mahaia har-

Lan ere egiten dute B73 / 77

78 / B73

Ni oso lotsatia naiz. Ni taberna batera sartu eta ez naiz hasiko “eup, hemen nago, atera ez dakit zer…”. Baina harremana luzatzen bada, lehenengo hamar Txarra ez. Nik

minututan ez dut hori

esnaerarekin daukat

egingo, baina bi ordu

harreman txarra, baina

bagaude leku horretan,

ez erresakarekin.

ardatz bihurtuko naiz

Nekez esnatzen

beharbada, eta orduan

naizena naiz, baina

hasiko naiz soltatzen.

esango balidate zer nahiago dudan, Astigarragara joan ala etxean geratu, igual etxean geratu esango nuke; igualik gabe, seguru. Baina, hara iritsi eta hamar minutu baino lehenago sartu egiten naiz giroan. Umorean jartzen naiz. Niri berez sortzen zait; jendartean sartzearekin jarrera bat hartu behar duzu, eta jarrera hori zenbat eta baikorragoa izan, hobe. Laguna, ezaguna…, zer ezberdintasun dago? Zaila da bereizten. Bertsolariak egiten dituzu benetako lagunak, igurtzi handia dugu elkarrekin, askotan konpartitzen dugu autoa, saio aurreko edo ondoko afaria. Adinik ez duzu sumatu; pistoia jaisten ez ote zaizu hasi? Gauza bat gertatzen da. Nik kuadrilla eduki izan dut, eta hori ona izan da niretzat. Saiotik goizeko hiruretan ailegatzen banintzen Zarautza, malekoira joan eta han aurkitzen nituen, eta haiekin hiru bat ordu ibili eta gero seietan etxera joaten nintzen. Hori hogeita hamabost urte arte hala izan da; gero galdu egin da. Orain askotan bertsotatik bueltatzen naiz eta etxera noa, zeren arazo bat baitago. Egin dituzten etxeak, urbanistikoki parrandak galarazteko egin dituzte. Etxe askok garajetik igogailua dauka zuzenean etxera heltzeko, eta orduan oso biziosoa dateke goizeko hiruretan ailegatu, garajean aparkatu, igogailua utzi eta beste aldera joatea. Lehen, aldiz, kalean aparkatzen genuen, eta ia kalean zeunden, eta etxera ala kalera, nora joan?, errazagoa zen kalerako bidea hartzea. Orain ailegatzen zara porru eginda goizeko hiruretan garajera, aparkatzen duzu, eta bi alternatiba dituzu: alde batean botoi bat, hari eman eta etxean zaude; beste aldean ranpa bat, kalera irteteko igo behar duzuna, eta esaten duzu… etxera. Adinak ere badu zerikusia, baina baita arkitekturak ere.T

igual erresakarekin edo erresakarik gabe. Orduak behar ditut tzen zuten. Hor harremana aldatu egin da. Mahaian juntatzen bazarete bi antolatzaile, hiru bertsolari eta gai jartzailea, hor beti lehen mailan egongo da bertsolaria. Baina tabernara irteten bazara, tragoak zutik hartzen badituzu, hor igual juntatuko dira izkiña batean bi bertsolari eta antolatzaile bat, beste multzo batean beste hiru, eta hor eroso sentitzen naiz ni, edozeinekin hizketan. Miretsia sentitzen al zara? Bai, baina ez diot garrantzirik ematen. Euskal Herrian, gurekiko behintzat, jendea oso errespetu onekoa da. Parrandetan beti aurkitzen da molestagarri gerta litekeen norbait, baina erraz kapeatzen duzu, bi pase egiten dizkiozu eta zeure kuadrillarekin jarraitzen duzu. Hori salbuespena izaten da. Putada da Mikel Aranburu baldin badabil juergan inork ez diola esaten “hi, jozak penalti bat”, baina guri “bota bertsoa” denek esaten digute. Baina, halere, guri inork ez digu errietarik egiten parrandan gabiltzalako, eta Mikel Aranbururi igual esango diote “hi, zer habil goizeko hiruretan hemen, atzo Tenerifen galdu egin zenuten eta”.

jaikitzetik esnatzera. Askotan, gainera, zenbat eta erresaka handiagoa eta goizez are hobeto jarduten dut bertsotan; bezperako gasolinarekin, edukitzen dut halako

Beti umoreko agertzen al zara lagun artean? Ez da erraza izango, ezta? Sartu egiten zara giroan. Gaur bazkaltzeko geratu banaiz, eta ordubatean

80 / B73

puntu bat oso ona. Lan ere egiten dute B73 / 81

XABIER LEGARRETA “ORAIN FAMILIA ERE BADUT, ETA HARI ESKAINI NAHI DIOT DENBORA� Mapan begiratuta Arano puntu txiki bat da, Goizuetatik hurbil dagoena. Mapan erliebeei antzematen ez zaienez, bailara bat zela pentsatzen nuen. Alabaina, errepidea tenkortzen eta estutzen hasi zen, gailurrean zintzilik dagoen herria agertu arte. Bostehun metroko altueran, Bermeoko itsasoan dagoen gas plataforma ikusten da bertatik. Aranon protagonista Arano da: mendiak, ikusmira amaigabeak, birikak betetzen dizkizun aire garbia. Edertasun horrez inguratuta bizi da beste protagonista, Xabier Legarreta, igeltseroa, txapelketetatik urrunduta egon ondoren aurten Nafarroako finalean berpiztu dena.

82 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 83

84 / B73

B

ertsolaritza utzita egon zara bolada batean? . Utzita ez, Nafarroako txapelketan parte hartu nuen azken bost urteetan ez nintzen gustura sentitu, eta egiten nuenarekin ez gozatzez gero, pentsatu nuen deskantsu bat hartzea. Bi urteko atsedenaldia hartu dut, baina nire martxa jarraitu dut. Hementxe biltzen gara astero kuadrilla bat, udaletxeko ganbaran entrenamendu txiki bat egiten dugu, gero elkartean mokadu bat egin… Bi urte txapelketan atera gabe egon ondoren orain beste berritu batekin itzuli naiz. Zer kuadrilla biltzen zarete? Hernaniko bertso eskolan ibili naiz ni beti, eta orain egin ditut handik hona garraiatu lagunak. Normalean izaten gara Aritz Erain, Unai Agirre, Eñaut Agirre, Hagin Rezola, Aitor Mendiluze, eta aldizka etortzen dira Maialen Lujanbio eta Estitxu Eizagirre, nahiz eta hori, haur txiki bat duelako, orain gutxiago etorri.

Bi urteko atsedenaldia hartu dut, baina nire martxa jarraitu dut. Hementxe biltzen gara astero kuadrilla

Aranoko biztanleon erreferentzia Hernani al da? Lehen eskola zegoen hemen, baina izango dira berrogeiren bat urte utzi zitzaiola. Geroztik Goizuetara joaten dira haurrak. Administrazioa Iruñean dugu, baina eguneroko erosketak-eta bietan egiten ditugu, Goizuetan eta Hernanin. Medikuak, berriz, Goizuetan dauzkagu. Astean behin etortzen da hona. Bertso zaletasuna nondik datorkizu? Batez ere aitonarengandik. Bertso asko kantatzen zizkidan, bertso zaharrak asko zekizkien eta afizio handia zuen. Jendaurrean kantatzera ez zen behin ere ailegatu, lotsatu egiten zen. Niri bere afizioa gelditu egin zitzaidan. Eskola Goizuetan bukatu nuenean proposatu zidaten bertan bertso-eskola egitera zihoazela eta ea joan nahi al nuen, eta hantxe hasi nintzen. Bi edo hiru urte egin nituen han. Gero hango jendea bakantzen hasi zen. Azkenean bakarrik geratu nintzen. Josu Oiartzabalek hartu eta Hernaniko bertsoeskolara eraman ninduen. Eta hortxe segitzen dut oraindik ere. Kuadrilla ederra daukat.

bat, udaletxeko ganbaran

Ez dizute adarrik jotzen hemen goian bizi zarelako? Bai, baina gustura asko etortzen dira ostegunero, arnasa hartzera gustura etortzen dira. Bertso-saioa egin, afari legea, gero tertulia…

entrenamendu txiki bat egiten dugu, gero elkartean mokadu bat egin… Bi urte txapelketan atera gabe egon ondoren orain beste berritu

Kontuz joan behar kamioan behera. Behar ere bai eta, dagoeneko ezagutzen dute bidea. Dena den, oso gaizki dago kamioa. Ez da istripu askorik izaten, baina txarrena da goizean Aranoko biztanle guztiak batera doazela behera, eta ilunabarrean denak batera datozela gora. Gero fabrika bat ere badago behean, Heinekenena, orain laster itxiko dute baino. Udan, berriz, ziklista ikaragarri ibiltzen da, eta ibaira ere jende asko etortzen da bainua hartzera, oso garbia baita ura. Kamioa utzita dago erabat, konpontzeko eskaerak egin ditugun arren. Igeltsero egiten duzu lan. Nondik nora ibiltzen zara? Normalki bailara honetan, hasi Hernanitik eta Urumea bailara honetan, Ereñozun, herrian bertan, Goizuetara ere aldizka joaten gara. Zazpiko kuadrilla gara, aita eta osaba nagusi, eta beste lau mutil langile.

batekin itzuli naiz. 86 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 87

Hemen jaio eta ez al duzu izan tentaziorik alde egiteko, hiri batera edo? Ez, ez. Igual zortea izan dugu, eta behar izanda ere bertan daukagu hiria, eta badakigu han zer daukagun eta hemen zer daukagun, eta ni konforme nago nagoen bezala. Donostiara ordu erdi batean joaten zara hemendik, joan nahi izanez gero, baina nik ahal dela eskapo egiten dut. Joanez gero gaizki ibiltzen naiz autoarekin eta.

Normalki bailara

Lan hau fisikoki nahiko

honetan, hasi

gaztigatua da, gogorra,

Hernanitik eta

gorputz nekatuarekin

Zenbat bertso-saio egiten dituzu urtean? Orain gutxi. Izan nituen urte batzuk saio batzuk egin nituena, hogeita hamabosten bat edo, baina aspaldi. Orain dozena erdi bat saiora ailegatzen banaiz, gustura. Nafarroan ibiltzen naiz, edo Hernani inguru honetan. Arantzatik ere ia urtero deitzen digute.

Urumea bailara

ailegatzen zara, eta ni

honetan, Ereñozun,

askotan bertsotan,

herrian bertan,

eserita jartzen bazara,

Lanak, orduan, ez dizu enbarazu handirik egingo bertsotarako? Bertsoak berak egiten dit enbarazu gehiago lanerako, alderantziz baino. Luzatu egiten gara askotan ostegunetan, eta ostiralean komeriak izaten dira. Lan hau fisikoki nahiko gaztigatua da, gogorra, gorputz nekatuarekin ailegatzen zara, eta ni askotan bertsotan, eserita jartzen bazara, paliza handia hartuta bazaude, loak atakatzen nau, gorputza errendituta egoten da eta. Ilunabarreko seiak aldean ateratzen gara lanetik, eta hortik aurreko denbora niretzat izaten da gehientsuenetan.

Goizuetara ere

paliza handia hartuta

aldizka joaten gara.

bazaude, loak

Zazpiko kuadrilla

atakatzen nau,

gara, aita eta osaba

gorputza errendituta

nagusi, eta beste lau

egoten da eta.

mutil langile.

Ilunabarreko seiak

Astean zehar saioa egokitzen bazaizu, lan egiteari utzi diezaiokezu? Gehienez ere bi izango ditut urtean astean zeharrekoak, eta moldatzen naiz: jai hartu baino gehiago ordu batzuk hartzen ditut libre, eta gero errekuperatu. Nafarroako txapelketan, zer moduz? Brillo pixka bat falta izan zait. Gainerakoan, entrenamenduetan eta arrunt gustura ibili naiz, eta bi urteko deskantsua egiteak mesede egin dit; lehengo urtean sumatu nuen: berrituta sentitzen nintzen. Aurten, berriz, bestela gozatzen nuen, bertso afarietan eta, edo edozein sariketa apalago batean, baina txapelketan ez dut gozatu, ez dut nire neurriaren betea agertu. Tafallako kanporaketan eta Antsoaingoan nahiko gustura aritu nintzen. Finala ez dut maila handikoa egin. Nola egun batekoa izaten den, hori da problema: egun horretan gaizki bazaude seguru gaizki aterako zaizula; ongi bazaude, berriz, bi arrisku izaten dira: ongi ateratzeko eta gaizki ateratzeko.

eginez gero ez dela hainbeste ibiltzen. Urte batean berrogeiren bat plaza egitera iritsi nintzen, eta ez Nafarroan bakarrik, Bizkaian ere bai, Gipuzkoan, Gasteizen ere bai. Eta gustura. Baina horixe izaten da, maila hari eusten ez badiozu… Gero zeure buruari beldur pixka bat ere hartzen diozu, “Jesus, ez ote naiz piztuko?” galdetzen duzu. Nik uste nuen proba behintzat egin behar nuela deskantsu txiki baten ondoren. Euskal Herriko txapelketan parte hartu al duzu inoiz? Bai, behin, eta ez nuen aurrera egin, zortzirenetan geratu nintzen. Tolosako Leidorren kantatu nuen, mila eta gehiago lagun entzuten zeuden tokian, eta polita izan zen. Nahiko al zenuke plaza gehiago egin? Orain ez nau kezkatzen. Neurria jarri behar izanez gero, igual hamabosten bat saio egingo nituzke gustura urtean. Bestela horrek dakar askoz ere denbora gehiago eskaintzea bertsolaritzari. Etxetik askotan mugitu beharko nuke, eta orain familia ere badut, eta hari eskaini nahi diot denbora. Bestela, lan egin, eta, gainera, asteburuetan asko ibili beharra banu, etxetik alde egiteko lanik ez nuke izango, bidali egingo nindukete-eta beharbada. Lan astun samarra duzula aipatu duzu. Nekea sentitzen al da bertsotan egiterakoan, ala Sebastian Lizasok dioenez, erabat desagertzen da? Bai, sentitzen da. Finalean eta, adibidez, tentsioan nagoenean, niri asko atakatzen dit tentsio horrek, gerrian, bizkarrean, min fisikoa sentitzen dut. Nerbioek zure puntu ahula bilatzen dute, nonbait.

aldean ateratzen gara lanetik, eta hortik aurreko denbora niretzat izaten da

Lanean ari zarenean jarduten duzu bertsotan? Egiten ari zaren lan mota nolakoa den, beti buruan zer edo zer edukitzen duzu, burutazioren bat. Lana monotonoa denean, egun guztian harekin bazabiltza, bai, aritzen zara bertso zaharrak kantatzen, edo berriak sortzen, edo ea gai bati zer punta ateratzen diozun. Bai, beti ibiltzen da burua, beti dabil zerbaiten bila jirabiraka.T

gehientsuenetan.

Zergatik hasi zinen gaizki sentitzen txapelketan? Ez dakit, formatoa bera agian. Nik askoz nahiago dut afalondo batean, edo beste formato tipo batean, edo bi bertsolari jarri plaza librean eta segi bertsotan. Nik askoz nahiago dut gaiak geuk sortu eta elkarrizketa segitu. Nik bi ordu egin ditzaket bertsotan arazorik gabe. Txapelketakoa iruditzen zait erritmo puskatukoa dela, oraintxe kantatzen duzu, gero isildu, gero berriro kantatu, zaila da konzentrazioari eustea, gero uztea, gero berriro eustea… Justu kantatu behar duzunean kontzentratzea zail egiten zait. Gero isildu egin behar duzu, eta gero berriro altxatu eta kantatu. Hori zail egiten zait. Txapelketan ateratzeak plaza gehiago egitea ote dakar? Ez bereziki. Txapeldunak bai, txapeldunak saio askotan edukiko du leku bat gordeta, txapeldun delako. Niri tokatu zait bi urtetan bigarren egitea, eta bolada hartan puska bat ibili nintzen, bai, baina orain aditu dut bigarren

88 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 89

90 / B73

Neurria jarri behar izanez gero, igual hamabosten bat saio egingo nituzke gustura urtean. Bestela horrek dakar askoz ere denbora gehiago eskaintzea bertsolaritzari. Etxetik askotan mugitu beharko nuke, eta orain familia ere badut, eta hari eskaini nahi diot denbora.

JOSU OIARTZABAL “BATZUETAN INKONTZIENTEAK BURUAK BAINO LAN GEHIAGO EGITEN DU” Errenterian jaio zen, baina ez da kalekumea, baserritarra da. Bordaxar zen baserria, eta orain ondoan egin du berria, ”Eguzki-borda”. Berrehun ardi inguru zeuzkanean bederatzi ordu behar zituen egunero haiek jezteko, eta makina erosi behar izan zuen. Makinan dirutza xahutu ondoren, hari etekina atera behar zitzaiola eta, ardi gehiago jarri zituen. Zazpiehun dauzka gaur egun. Goizeko zazpiak aldera doa haiengana, eta iluntzeko bederatzietan iristen da etxera, Usurbilera, ordutegirik gabeko egun luzeak egin eta gero. Baina gustura bizi da.

92 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 93

94 / B73

N

ondik datorkizu artzaintzarako zaletasuna? . Txikitan beti ikusi izan ditut ardiak baserrian: hogeita hamar edo berrogeiren bat edukitzen genituen. Behiak ere bagenituen. Niri beti gustatu izan zaizkit ardiak, eta eskola bukatu nuen garaian horixe pentsatu nuen, ardi gehixeago jarri eta aproba egitea.

Zeu bakarrik aritzen zara? Ez, amak laguntzen dit. Plazara joaten da saltzera, eta gazta egiten eta beste gauza batzuetan ere laguntzen dit. Arrebak-eta ere aritzen dira aldika, baina haiek kanpoan ari dira lanean. Aitak ere, jubilatuta egon arren, laguntzen dit. Bizitzeko adina ematen dute, beraz, ardiek? Bai, baina lan asko eginda, egun osoan, eta jai eta aste, egun librerik gabe. Bizitzeko ematen du, baina askotan ikusten duzu ondoan beste tipo bat, astean berrogei ordu lan egiten duena, eta penstatzen dut, “hau asteburuetan niri barrez ari zaidak�. Gu jai eta aste hantxe, madarikatzen. Alde onik ere izango du. Bai, udan Aralarrera joaten garenean, maiatzaren bukaeratik urria arteko hiru hilabete horiek, lasaixeago pasatzen ditugu. Txarrena negua da, arkumeak jaiotzen hasten direnean, gazta egiteko garaia heldu denean.

Txikitan beti ikusi izan ditut ardiak baserrian: hogeita

Aralarrera nola eramaten dituzue? Kamioian. Ez gara garai batean bezala oinez ibiltzen. Hori ezinezkoa da gaur Euskal Herrian. Bideak gurutzatzeko-eta baimen izugarri beharko genituzke. Karretera asko dago, gainera. Eta nik uste lehengo garai bateko ardiak ere ohituta zeudela oinez gehiago ibiltzen. Orain gure ardiak dauden bezala, negu guztia barrutian sartuta, eta gero bat-batean lau eguneko ibilaldia antolatzen badiezu, nire ustez hanketatik sufrituko lukete. Nik uste ez daudela trote horietarako oraingo ardiak.

hamar edo berrogeiren bat edukitzen genituen. Behiak ere bagenituen. Niri beti gustatu izan zaizkit ardiak, eta eskola

Aralarren han bizi izaten zara? Bai, txabola daukagu. Igual egun pare bat pasatzen dugu han, gero etxera etorri, eta hurrena berriz hurrengo egunean edo bi egunera berriro joaten gara. Horrela gabiltza. Txabola txukuna al daukazue? Bai, argia plaketatik ateratzen dugu, ura ere badaukagu; oso ondo jarrita dago. Larunbat batean egun-pasarik ezin duzu egin, beraz? Neguan ez. Udan bai, ez EgaĂąa eta horiek bezala ibiltzeko, baina tartean saioren bat ateratzen bazaigu bai. Neguan oso zaila izango nuke. Bertsoafaria balitz, hortxe-hortxe.

bukatu nuen garaian

ardi gehixeago jarri

Zenbat saio egiten dituzu urtean? Hamabost edo hogeiren bat. Gehienak aste bukaeretan izaten dira. Astean zehar gutxi. Urte batzuetan Zizurkilera joan gara San Isidro egunez, baserritarren eguna delako eta haientzat antolatzen dutelako saioa.

eta aproba egitea.

Zuretzat hobea izango da asteburua, ezta?

horixe pentsatu nuen,

96 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 97

Ez dit inporta handirik. Negua izanez gero asteburua hobe, zeren laguntzeko familiakoren bat izatea errazago zait. Zein bailara edo ingurutan izaten dituzu bertso saioak? Hemen inguruan gehienak, hau da, Zizurkilen, Tolosan, Hernialden. Bizkaira-eta ez al zara joaten? Ez, ez naiz sekula joan, eta Nafarroara ere oso gutxi. Inguruan moldatzen gara. Balio ere igual ez genuke balioko haruntzago joateko. Bertso-eskolan ibili zara? Gutxi, ze bertso-eskolan hasteko garaian ni ia txapelketan parte hartuta nengoen. Hernaniko bertso-eskolako lagunengana joaten nintzen txapelketa prestatu behar zenean eta. Baina txikitatik ez naiz ibili. Eskola zenbat urterekin utzi zenuen? Hemezortzirekin, baina eskolarteko txapelketetan ere ez nuen parterik hartu. Publikoan hemeretzi urterekin kantatu nuen, Gipuzkoako txapelketan. 1999ko txapelketa izan zen. Orain dagoen bezala bakarka aritu beharrekoa izan balitz, seguru asko ez nuen parte hartuko, baina herrietako txapelketa izan zen, herri bakoitzetik talde bat joan ginen. Gu denak gazteak ginen, atera behar genuela eta, elkar berotu genuen. Hilabete lehenago prestatu ginen, astean pare bat edo hiru bat aldiz bilduz. Geroztik Gipuzkoako txapelketa guztietan parte hartu dut. Zeure kasa atera zara bertsolari, gehiegi ibili gabe… Ibili bat ere ez. Guk aita eta osaba ditugu bertsolariak. Gure aita Jesus Oiartzabal <<Samoa>>, Egaña, Peña, Lizaso eta kuadrilla horrekin ibilitakoa da. Baina hogeita bosten bat urte inguru ibili zen, gero utzi egin zion. Nik harengandik jaso dut bertsotarako gogoa, beti gustatu izan zait. Baina eskoletatik aparte.

Bai, udan Aralarrera joaten garenean,

Bertso-eskoletako jendearekin ari zarenean, sumatzen al duzu aldea haien eta zure artean? Ikusten da gaurko gazteek, ia hemezortzi-hemeretzi urterako bertsotan nahiko erraz egiten dutela, baina nik neure buruari ikusten diot aldea, jarduten baduzu erraztasuna lortzen duzula. Bertso-eskoletan, noski, izango dituzte teknika batzuk, truko batzuk, eta gazteak diren neurrian horiek horretarako daude, baina haiekin kantatzeko orduan nik ez dut alde handirik sumatzen.

maiatzaren bukaeratik urria arteko hiru hilabete horiek, lasaixeago

Nahiko al zenuke saio gehiago egin? Beti, beti gustatzen da, zeren urtero egiten ditudan saioak beti jende berdinarentzat baitira. Gustura ibiltzen gara jende berdinarekin, baina toki berri batera joatea beti da polita, ilusio gehiagorekin joaten zara. Azkenean bakoitzak bere mailaren araberako eskaera dauka, eta ni konforme nago.

pasatzen ditugu.

Hainbeste lan egin behar eta, denbora librerik, erlaxatzeko betarik izaten al duzu? Erlaxatzeko betarik… ardiekin nabilenean bai. Lan fisikoa da, baina nola bakarrik ari zaren lan bat den, mekaniko samarra, orduan denbora asko daukazu zuretzat. Nik askotan egin dut bertsotan neure kasa ardiak jezten

hasten direnean,

98 / B73

ari naizenean. Hartu gai bat eta segi. Azkenean burua estutzea da. Niri egokitu izan zait, zera, justu orain izan dut ETBrako bertso batzuk jartzeko lana, atal berri bat hasi behar zutela eta. Astebeteko epea eman zidaten, eta hasi nintzen pentsatzen eta, dios, ideia batzuk-eta bai, baina ez nuen osatzen bertsorik. Uzten nuen, “bihar ikusiko” dugu pentsatuz. Utzi, eta utzi, eta azkenean ikusten duzunean egun bat edo bi falta direla, nik uste inkontzientea lanean burua baino gehiago hasten dela. Estutzen zaren unean hasten da burua martxan. Askotan ez da hain erraza, bertsotan egingo dut pentsatu, eta egiten hasi. Une batzuetan ez da ezer etortzen, eta beste batzuetan ideiak errazago etortzen dira.

Txarrena negua da, arkumeak jaiotzen

gazta egiteko garaia heldu denean.

Aitarekin ez al duzu jarduten? Ez. Isildu ziren betiko? Bai. Afariren batean igual egingo dugu pixka bat, baina ni ez naiz etxean aritu zale. Esaten da artzainak ezagutzen dituela bere ardi guztiak. Zuk asko dauzkazu. Ezagutzen al dituzu denak? Gauza bat esango dizut: niri ardia kenduko bazenit, ez nuke jakingo zein falta den. Baina nire ardi bat hartu eta beste baten artaldera botako bazenu, beste bostehun ardi dauden lekura, hura ezagutuko nuke. Eta hori nola da posible? Nola den posible? Egunean hogeita lau haiekin nagoelako. Jezten ere bai, egunean bi aldiz. Nik 400 ardi igual jezten ditut. Ardi bera egunean bi aldiz

Lan ere egiten dute B73 / 99

Erlaxatzeko betarik‌ ardiekin nabilenean

zeure eskuetan daukazu. Azkenerako aurpegia, errapeak, hankak, denak ezagutu egiten dituzu, xehetasun nabarmen guztiak hartzen dizkiozu. Zenbat urte dituzu artzaintzan? Hamabi urte.

bai. Lan fisikoa da, baina nola bakarrik ari zaren lan bat den, mekaniko samarra, orduan denbora asko daukazu zuretzat. Nik askotan egin dut bertsotan neure kasa ardiak jezten ari naizenean. Hartu gai bat eta segi.

Gauza bat esango dizut: niri ardia

Eta segitzeko gogoz? Bai, ilusioa behintzat badaukat. Ikusi egin behar gero zer gertatzen den. Gustatzen zaizu, behintzat? Bai, nik uste baserriko ofizioak gustatu egin behar direla, bestela zaila da. Zu disgutura bazaude lan batean, astean zazpi ordu pasatuko dituzu, baina jakinda asteburuan ahaztuko duzula. Baina gustatu gabe jai eta aste jardutea lan batean, ia zortzi hilabete egunik huts egin gabe han egotea, ez dago egiterik gustatu gabe. Txarrena da kanpotik gauza asko dauzkagula bete beharrak, goitik jartzen dizkigutenak. Niri iruditzen zait gurekin ez dutela asko hitz egiten. Gu kontuan hartu gabe erabakitzen dituzte gauzak. Gurekin pentsatuta egiten omen dituzte gauzak, oso dotore esplikatzen dute, baina guri ez digute entzuten. Politikoak, jartzen dena jartzen dela, guregana etorri behar luke, linea bat hartu eta hari segi. Izan ere ohitura dute politikoa aldatzen denean linea ere aldatzeko, eta ezin da horrela ibili. Bertsotan adarra jotzen al dizute artzaina zarelako? Dexente, bai. ETBrako bertsoak jartzeko eskatu zidaten. Zergatik? Artzaina naizelako. Gaurko entrebista hau ere zergatik da? Artzaina naizelako. Berezia da, eta jendeak ere oso erraz dauka bertso saioan, pixka bat estutzen hasten direnean, hortik ateratzeko. Honezkero defentsa ikasita edukiko duzu, ezta? Oso erraza da, zeren hor sartzen diren garaian ofizioari buruzko gauza asko ez dakizkite, eta adarra jotzen diet. Bertsotan ere dakizun gai batean ez dakizun gai batean baino errazago egiten da.T

kenduko bazenit, ez nuke jakingo zein falta den. Baina nire ardi bat hartu eta beste baten artaldera botako bazenu, beste bostehun ardi dauden lekura, hura ezagutuko nuke.

100 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 101

IGOR ELORTZA “BERTSOLARITZA DA AHALIK ETA GAUZA GEHIEN ESATEA AHALIK ETA TARTE LABURRENEAN� Urte batean 114 saio egin eta bere buruarekin aspertu egin zen. Ondorio zuhur bat atera zuen orduan: 90 saio aski zituen urtean, bizitzan beste gauza batzuk ere egin behar baitira: kontzertuak ikusi, lagunen bazkarietara joan, ume txikia hazten ikusi, emaztea mimatu. Luxu handiagoak ere konkistatu ditu: autorik hartu gabe doa lanera, etxetik hurbil duen Anboto aldizkariko erredakziora. Kontenplazio uneak ere maite ditu, bertsogintzara sakontasun apur batekin abiatzeko. Topografia ikasi zuen, agian sakontasun horri non kokatzen den hobeto antzemateko.

102 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 103

104 / B73

A

nboto aldizkarian zuzentzaile-lanean ari zara. Zenbat ordu sartzen dituzu astean? . Egun erdiko kontratoa da. Astekaria da, eta ostegunetan bidaltzen dugu inprentara eta ostiraletan banatzen da Durangaldeko herri guztietan, harpidetza ordaindu gabe, baina hartzailearen eskea hartu eta gero. 8.000 ale banatzen dira.Inprentara ostegunetan bidaltzen denez, astearte arratsaldeetan egiten dut lan, eta asteazkenean eta ostegunean egun osoz. Astearte arratsaldea batzar batekin hasten da, eta aurreko alea errepasatzen da, eta maketazioan, argazkietan, tipografian egin diren hutsak aztertzen dira. Mamia ere aztertzen dugu zer landu den ongi, zer gaizki jakiteko. Hiru atal nagusi ditu aldizkariak: herririk herrikoa, kultura eta kirola. Astekaria da, baina egunkari formatokoa. Hainbat kolaboratzaileren lanak, azken orrian elkarrizketa arin bat dator orri osokoa, iritzi gutunak‌. Nire lana da ostegun eguerdirako kazetariek egindakoa zuzentzea, nagusiki gramatikari dagozkionak, estiloa ere bai, eta sintaxia.

Egun erdiko kontratoa da. Astekaria da, eta ostegunetan bidaltzen dugu inprentara eta ostiraletan banatzen

Batuaz ala bizkaieraz idazten dute aldizkarian? Herririk herrikoa eta elkarrizketa bizkaieraz egiten ditugu, eta kultura eta kirolak batuaz. Bizkaiera ereduaren gaineko zuzentasun-kontuak ere kontuan hartzen ditut. Baina askotan, eta hori, bereziki, inprentara bidali aurretik, ostegun arratsaldean, begi zorrotzagoz begiratzen ditut titularrak, leihoetako tartekiak, egokitasun, zorroztasun eta esangurari begira. Hizkuntzarekin nabil lanean, eta hori bertsoetarako baliagarri gertatzen zait. Baina kontrakoa ere badago apur bat. Azken batean gu berbak neurtzen ohituta gaude, metrika aldetik, eta titularrek eta tartekiek badute horrekin zerikusia, baita argazki oinek ere. Alegia, tarte mugatu batean notizia ahalik eta ondoen eta modurik esanguratsuenean laburtu behar da.

da Durangaldeko herri guztietan, harpidetza ordaindu gabe, baina hartzailearen eskea hartu eta gero. 8.000

Egunik lanpetuena zein izaten da? Kazetariak asteartean hasten dira lanean, eta asteazkena izaten da niretzat lanik gehiena izaten den eguna, haien lanak iristen hasten direnean. Ostegunean, agian, tentsio gehiago egoten da, inprentara bidali behar duzulako, eta azken orduko albisteren bat suertatu bada, edo egun horretan arazo tekniko bat gertatzen bada, oztopo handi bihur liteke. Ostegunetan azala ere egiten dugu, eta albiste nagusiak laburtzeko fin ibili behar da, zeren aditzak sartzen hasiz gero espazioa galtzen duzu. Zer, noiz, zelan adierazi behar denean zazpi edo zortzi berbatan egin behar da, eta hor kontuz ibili behar da.

ale banatzen dira.Inprentara ostegunetan bidaltzen denez, astearte arratsaldeetan egiten dut lan, eta asteazkenean eta ostegunean egun osoz. 106 / B73

Hitzen zehaztasuna zaindu behar da eta silaba kopurua neurtu, ezta? Bai, hori da. Gu bertsolariok ohituta gaude sinonimoak erabiltzen. Lez bat beti da bezala baino laburragoa, eta, jakina, beste mila berba aldagarri ere badagoke. Elipsiak erabili, aditzak kenduta‌ Lan hori, betiere, kazetaria ondoan dagoela egin behar da, zeren notizia harena da. Titularrarekin ari zarenean ere, beharbada iruditzen zaizu informazio hori hobeto adierazten duela zureak, baina beti eztabaida daiteke zer nabarmendu daitekeen albiste horretan, eta, agian, kazetariak gauza jakin bat nabarmendu nahi zuen. Horregatik, kazetariak zure proposamena onartu egin behar du, eta onartzen ez badu, harena geratzen da. Zerikusi handia du bertsolaritzarekin. Nik uste dut bertsolaria izatea ona dela kazetariari laguntzeko, batez ere ahalik eta gauza gehien esaten jakiteko ahalik eta tarterik laburrenean. Prin-

Lan ere egiten dute B73 / 107

tzipioz, kazetaritzan, nahiko hizkuntza formala erabili behar da, hotza, baina kazetari bakoitzak, gauzak esaterakoan, bere jokaera edukitzen du, forma eginak, denok dauzkagun bezala, eta, batez ere, kirol eta kultura arloan hizkuntza litearioagoa erabil daiteke, beste buelta batzuk emanda testuari. Zeuri ere idazteko orduan balioko dizu lan honek? Bai, zeren nire lana nola den besteen testuetan dauden gauza konpongarriak detektatzea, orain neu hasten naizenean ere konturatzen naiz lehen ikusten ez nituen gauzekin. Adibidez, puntu eta paragrafo berria jartzen baduzu, gero parrafoan bestalde zertarako jarri? Adierazi baituzu puntu eta paragrafo berria horrekin. Orain konturatu naiz zenbat lokailu erabiltzen ditugun, “hala ere”, “aurrerago esan bezala”, “dena den”, askotan beharrik gabe. Kasu honek ez dakit bertsotarako balio duen, zeren bertsotan halako hitz asko metrika osatzeko sartzen baitugu, silabak betetzeagatik. Memento batean ikasten duzuna da alferrik ez betetzen bertsoa.

Orain konturatu naiz zenbat lokailu erabiltzen ditugun, “hala ere”, “aurrerago esan bezala”, “dena den”, askotan beharrik gabe. Kasu honek ez dakit

Bizkaiera eta batua erabiltzen dituzue aldizkarian, bertsotan bezala; nola doakizue bikoizketa hori? Hala da, bai: azken urtetotan bizkaitarrok apur bat geure burua bitan banatuta daukagu. Bizkaiko plazetan bizkaieraz egiten dugu, eta Bizkaitik kanpora batuaz. Batez ere bizkaiera eredu formal bat lantzeko ondo dator aldizkariko lan hau. Bai aldizkariari, bai bertsoari dagokienez, aspaldian nahiko buelta ematen ari naizen gaia da. Gu batuaz hasi ginen bertsotan, eta orain dela zortziren bat urte, salto egin genuen bizkaierara. Baina azkenean lanketa bikoitza da, errima jokoak ere aldatzen dira, aditz asko aldatzen da. Eta geroari begira, garbi dut jende nagusiak asko eskertzen duela gertuko hizkuntza horretan izatea. Baina gure belaunaldiarentzat, eta berrientzat, bizkaiera adina da batua geurea, eta etorkizunean are gehiago izango da. Epe ertainera begira ez dakit ez ote litzatekeen egokiago batu-bizkaitar bat lantzea, zer edo zelan deitzeagatik. Azken batean, batua egin zenean deklinabide eta aditz sistema bat onartu zen, baina lexiko aldetik irekiagoa da, eta nik uste dut aditza eta deklinabidea errespetatuz Bizkaitik batuari asko ematen ahal zaiola, eta batua asko bizkairatu litekeela, edo gerturatu litekeela bertako hizkuntzara. Oso artifiziala geratzen dena da, bizkaitarrez idazten ari direnean, “gisa” sartzea, “esan neban gisan”. Hori kendu egiten diet kazetariei. Ostera, batua erabilita, “gura”, “barik” edo beste edozein berbak nortasuna ematen dio testuari. Horri buelta dexente ematen diot bai Anboto aldizkariari begira, bai bertsotara begira. Hemendik hogei urtera ez dakit euskara nola egongo den, baina iruditzen zait Euskal Herri osoan euskaldunok nahiko globalak izango garela. Azkenean, hogeita bost urteko gazte bat, euskal gauzetan interesatua dagoena, bai Abadiñon, bai Baigorrin, antzeko gauzak irakurtzen ari da, antzeko erregistroak jasotzen ditu. Denok egin behar dugu ahalegina hurkoarena ezagutzeko.

bertsotarako balio

Hala da, bai: azken

duen, zeren bertsotan

urtetotan bizkaitarrok

halako hitz asko

apur bat geure burua

metrika osatzeko

bitan banatuta

sartzen baitugu,

daukagu. Bizkaiko

silabak betetzeagatik.

plazetan bizkaieraz

Memento batean

egiten dugu, eta

ikasten duzuna da

Bizkaitik kanpora

alferrik ez betetzen

batuaz. Batez ere

bertsoa.

bizkaiera eredu formal bat lantzeko ondo dator aldizkariko lan hau.

lan normal bat edukitzea, ekonomikoki bertsoaren mende erabat egon ez nadin, lantzean behin bertso-oporrak ere hartzeko, hori gauza ederra da eta. Baita lan giro arrunta ezagutzeko ere. Bertsoa ere lana da: ofiziotik jendeak uste duen baino gehiago du. Baina egun erdiko lan batek ematen dit nagusiki bertsotara begira egoteko askatasuna. Oso gatxa egingo litzaidake astelehenetik ostiralera lan egin eta bertsotarako, nire ustez egon behar den egoeran, ez egotea. Eta zer esanik ez, ba, “Gu ta gutarrak”en moduko zer edo zertan sartzea.

Bai aldizkariari, bai Lan erosoa izango da zuretzat, ezta? Bertsotara joatea ez dizu galaraziko… Hala da. Beste abantaila handia da Durangon dagoela egoitza. Lanera etxetik oinez joatea, gaur egun, sekulako abantaila da. Bertsotan nahiko kilometro egiten dugu, eta autoa astean zehar ez hartzea, eta aste askotan ia ez hartzea, luxua da. Gainera, egia da egun erdiko lana izatea asko eskertzen dudala, eta ausartuko naiz esaten nire burua orain bertsotarako dagoela nagusiki. Ez dakit hemendik hamar urtera hala izango den. Nire grina nagusia, nire pasioa, nire ardura eta gaia bertsoa da. Aldi berean ondo dago

108 / B73

bertsoari dagokienez, aspaldian nahiko buelta ematen ari naizen gaia da.

Atsedena ere behar du buruak. Bai, espazio mental bat eduki behar da, lasaitasuna ideia berriak burura etortzeko, kontenplazio puntu bat. Ni asko kezkatuko nintzateke denboraldi luze bat, erdi inertziaz, bertsotan egin beharrean gertatzea. Azkenean, gure ibileran, nahiz eta ofiziotik asko eduki, pasioa ere garrantzitsua da, eta eduki behar du bere traszendentzia puntua. Horregatik egun erdiko lan honek asko laguntzen dit horretan. Gainera ez da lan mekanikoa, burua ere eskatzen duen lana da. Dena dela, buru —lan mota desberdina da. Ez zaude irudika-

Lan ere egiten dute B73 / 109

110 / B73

tzen ez dakit zer eszena, edo ez dakit zer pertsonajeren burutik zer pasa litekeen, edo istorio batek zer bukaera eduki lezakeen. Horregatik laguntzen dit asko, bertsotara ez naizelako joaten lar nekatuta, ez fisikoki, ez mentalki.

Azkenean, gure ibileran, nahiz eta

Sebastian Lizasok dio nekea pasatu egiten dela bertsotan hasiz gero. Neurri handi batean egia da: nekea gehiago sentitzen da hasi aurretik, bukatu eta gero, bereziki. Ni inoiz nekatuta ailegatu naizenean bariku batera, edo zapatu batera barikuan parranda egin dudalako, esango nuke oholtza batean hobeto eramaten dela, eta ahazten dela guztiz, gauza sintetikoagoa, trinkoagoa delako berez: igotzea bera, gero ordu eta erdiko ikuskizuna ematea, gero jaistea‌, eta amaitu da. Bertso afarian ezberdina da, zeren badirudi zure lana hasten dela bertsotan hasten zarenean. Baina ez, herrira heltzen zara, jende ezezagunaz askotan tratuan sartu behar duzu, jan egiten da, eta halako batean hasten zara bertsotan. Gainera goizalde samarrean hasten zara, bi zarete bakarrik, eta hor gehiago sentitzen da nekea. Tabladoan, azken batean, lau edo bost bider ateratzen zara mikrofono aurrera. Bertso afaritan, bai, igartzen da burua motel dabilela batzuetan. Kanpotik ez da antzemango, beharbada, baina norberak sufritzen du, ikusiz buruak erreflejorik ez duela.

ofiziotik asko eduki, pasioa ere garrantzitsua da, eta eduki behar du bere traszendentzia puntua. Horregatik egun erdiko lan honek asko laguntzen

Zenbat saio egiten dituzu urtean? Laurogeiren bat edo. Dexente da. Ni deskantsoak hartu zale naiz. Aste Santuan oso saio gutxi izaten da, adibidez. Udan ere hamabost egun gutxienez hartzen ditut. Batetik bertsotarako nago, eta, beharbada, gehiagotan hartuko nuke libre, ez etxean etzanda egoteko, kontzerturen batera joateko baizik, edo lagunen arteko bazkarira. Halakoetan ere jai hartzeko beldurrik ez dut edukitzen. 1999an 114 saio egin nituen, eta konturatu nintzen niretzat larregi zela. Egia da etxetik irteten zarenean, eta ez da ez duzula joan nahi, baina pereza puntu bat denek sentitzen dutela. Hori da gauza bat, eta bestea da bertsotara nekatuta joatea, eta gogo barik. Ni neure buruaz nekatu egin nintzen. Nire neurria 80/90an dago, eta zorionez badauzkat deiak. Eta oraindik ere zorion handiagoa dena, lantzean behin ezetz esateko aukera ere badut.

dit horretan. Gainera ez da lan mekanikoa, burua ere eskatzen duen lana da.

Astean zehar saioa duzunean lana uzten duzu? Normalean ostegunetan dira saiorik gehienak astean zeharrekoak. Udaberritik aurrera hasten dira gehienak. Nire arazoa egoten da aldizkaria seiak aldean bidaltzen dugula inprentara. Saioa IruĂąean baldin bada, lehenxeago atera beharko dut lanetik. Oso saio gutxi utzi behar izan dut lanagatik. Lankideekin berba eginda konpontzen dugu. Ostegun eguerdi batean ezingo nuke saiorik hartu, adibidez. Aparkatzea ere arazo bihurtu da orain. Lehen hiriburuetan bakarrik zegoen arazo hori, baina orain edozein herritan. Horrek behartzen zaitu normalean baino ordu erdi bat lehenago joatea behar den lekura. Niri gustatzen zait ordubete lehenago joatea, trago bat hartzeko. Horrela joan behar da bertso saio batera, lasai. Bertsolariok baditugu arazoak, bai, zeren jai egunetan itxita egoten baita herrietan kale asko. Gero, musika taldeek izaten dute leku bat gordeta furgonetarentzat. Guk ez. Haiek joan ere batera joaten dira, gu gehienetan banaka, bakoitza bere autoan. Bilbora, adibidez, garaizago joan behar da, oso konplikatua delako. Ordubatean agurra bota behar baduzu mikrofonotik, komeni da gutxienez hamabietarako Bilbora ailegatzea.T

112 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 113

JON MAIA “ADINAREKIN GAUZEI NEURRIA HOBETO HARTZEN DIEZU”

Gidoigintzako ikastaro bat egin zuen, eta ia bere ogibide bilakatu du ikus-entzunezko alorra: Mihiluzen aritu da, “Apaizac obeto” egin zuen, gero “Bidaia intimoak”, Martin telesaileko atal bat, eta orain Martina programako gidoilari bakarra da. Hori dena urtebetean egin du, horretarako nekorak eta olagarroak harrapatzeari utzi behar izan badio ere. Diziplina ikasi behar izan du, goizeko bederatzietatik arratsaldeko bostak bitarteko lan egunak irensten, taldean funtzionatzen, nagusi baten mende egoten. Ez du, hala ere, patxadarik galdu, berezkoa zaion gozotasun hori, jendea tratatzeko modu budista hori.

114 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 115

116 / B73

M

artina ez dut inoiz ikusi; nolakoa da? . Protagonista neska bat da, ameslaria, fantasia mundu batean bizi dena, Miren GaztaĂąagak antzeztua, eta kontrapuntua Rokek jartzen dio, Ander Lipusek egiten duen pertsonaiak. Dialogoak daude, astero gai bat hartzen dugu, heriotza, adibidez, eta tratatzen da neska horren ikuspuntutik. Hiru bideo egiten ditugu gaiari buruz, heriotza kultura ezberdinetan agertuz. Eta hiru esketx haiekin. Astero bideo-klip kuriosoren bat sartzen da, igual Pink Floyden hasierako bat, eta antzeko gauzak. Elkarrizketa fiktizio bat egiten da astero asmatzen dugun pertsonaia bati buruz. Joan den astean Jon Braun indioari egin genion, kantuko indio txiki hari. Orain handitu egin da, gizon egin da. Ipuin batekin hasten da programa.

Protagonista neska

Zenbat gidoilari zarete? Neuk bakarrik egiten dut dena.

bat da, ameslaria, fantasia mundu

Zeuk bakarrik? Lan handia, eta zaila, ezta? Hasieran bai, ez nuen sekula egin eta. Programa definitu arte, pertsonaiak definitu arte. Orain ia pertsonaiek eurek hitz egiten dute. Urrian hasi ginen.

batean bizi dena, Miren GaztaĂąagak antzeztua, eta kontrapuntua Rokek

Dena den, Mihiluzen aritua zara, errodaje piska bat izango zenuen‌ Mihiluzen hasi arte sekula ez nuen egin telebistarako ezer. Hilabete batzuk egin nituen hor. Oso mekanikoa zen lana, sortzaile ere izan zitekeen arren batzuetan, hieroglifoak egin behar baitziren, alegia txistea atera hitzei, dirua eramateko azken probak prestatu, programaren bukaeran egoten direnak. Barrutik ezagutzeko aukera eman zidan. Gero produktora berak, Oriok, proposatu zidan programa berri hau, eta sortzaileagoa zelakoan joan nintzen.

jartzen dio, Ander Lipusek egiten duen pertsonaiak. Dialogoak daude, astero gai bat hartzen dugu, heriotza, adibidez, eta tratatzen da neska

Zuk gidoigintzarako gogoa, interesa zenuelako, ala irabazteko modu bat izan delako? Pixka bat errebotez etorri zait hau dena. Buruan nuen aukera bat izan zitekeela, zeren azken buruan denetarik egiten dugu, eta mundu hori probatu gabe nengoen. Ez nuen hain urruti ikusten. Nire inguruko zerbait bazela iruditzen zitzaidan. Kasualitatez, Kanadatik itzulian, hango dokumentalarekin arazo batzuk izan genituen, eta azkenean gidoia egiteko ardura neuk hartu nuen, eta horretarako izena eman nuen gidoilari ikastaro batean, Patxo Telleriarekin. Nozio batzuk hartu nituen. Hori eginda gero Mihiluze delakoak eskaintzen duen aukera etorri zen, baita Martin telesaileko kapitulu bat egiteko aukera ere. Errebotez etorri da, ez naiz ni bila joan, baina bat-batean ikus-entzunezko medioetan sartuta aurkitu dut nire burua. Gero, kasualitatez hau ere, AEKtik proposamena izan dut Korrikarako dokumental bat egiteko, eta hori ere egin dut. Dena batera etorri da, kuriosoa izan da. Hau guztiau urtebetean egin dut.

horren ikuspuntutik. Hiru bideo egiten ditugu gaiari buruz,

Lan fijorik ez duzu inoiz eduki. Ez. Itzultzaile aritu nintzen. Joaten nintzen batzuetan lantokira, beste batzuetan etxean bertan, baina esan liteke Mihiluzekoa izan zela lehenbiziko aldia nire libertate hori galdu nuena. Miramonera joan behar nuen egunero bederatzietarako, eta bostetan ateratzen nintzen.

heriotza kultura ezberdinetan agertuz. 118 / B73

Horretarako ohiturarik ez eta, nola arraio moldatu zinen? Umearekin ohitura nuen zortziak aldera jaikitzeko egunero, eskolara erama-

Lan ere egiten dute B73 / 119

120 / B73

teko. Mihiluzen hasi arte aritu naiz nire sor-lanetan, beti lau edo bost gauza egiten aldi berean, eta etxeko lanak egiten, familiako kontuak, hori dena. Orain egunero Bilbora joan behar dut lanera. Baina asteburuetan bertsotan ere jarraitzen dut, eta azkenerako nekatu egiten zara pixka bat. Egunero fitxatzea gogorra al zen? Bai, eta hori gustukoa nuela. Baina bat-batean dinamika asko utzi egin behar duzu. Nik goizero kafea hartzeko ohitura nuen taberna batean, egunkaria leitzeko, jubilatuekin hitz egiteko, marea biziak kontrolpean edukitzen nituen beti arrantzara joan eta nekorak edo olagarroak harrapatzeko. Bizitza erosoagoa zen, baina beste alde batera zoroagoa ere bai, oso-oso zoroa. Orain lasaiago bizi naiz zentzu horretan. Gauza batean nago. Lanean ari naizen bitartean gauza batean ari naiz. Lehen egoten nintzen bazkaria lapikoan sutan nola zegoen begira, telefonoa belarrian nuela, ordenagailua piztuta, umearen ordutegiaren mende, arratsaldean Beasainera hitzaldi bat ematera joan behar banuen materiala prestatzen. Astean zehar egindako lanaren nekea sumatzen al da? Bai, ostiralean sumatzen dut gehienik, hori da egun kritikoa. Neke fisikoa da asko. Lana bukatu, autoa hartu eta bertso afari batera joan behar duzu. Afaldu eta gero askotan aho zabalka hasten naiz. Hori gertatzen zait orain.

Kanadatik itzulian, hango dokumentalarekin

Batzuetan ez duzu gogoko izango joatea bera ere… Batzuetan ez. Gero, han zaudenean, kontua da ahal duzun ondoena kantatzea, eta integratu egiten zara giroan. Orain larunbat bat libre baldin badut, gustura hartzen dut. Lehen, beharbada, kezkatu egingo nintzen. Gero, lanak estabilitate ekonomikoa ematen dizu, eta horrek lasaitasuna ematen dit bizitzan. Ez daukat erlazionatu beharrik telefono deia eta etxea ordaintzea, eta hori lasaitasun handia da. Orain bertso saioa egiten badut, egiten dut nahi dudalako, ez beti dena hartu behar dudalako. Neke horrek ekar al lezake saio batzuk utzi behar izatea? Hasi naiz saio batzuk sakrifikatzen, uzten, nik nahi dudana egiteko. Adibidez, asteburu hau libre hartuko dut. Apirilean dena libre hartu dut: Aste Santua dago tartean, San Telmoak ere bai. Eta ba al zenuen deirik apirilerako? Bai, batzuk bai, baina ezetz esan diet. Orain arte agian inoiz ez zenuen ezetzik esango. Ez dut gogoan inoiz ezetz esana. Baina orain alderatzeko moduan nago, eta gustura egoten naiz neure planak egiten lagunekin afaltzera joateko, kontzerturen bat entzuteko, eta abar. Baina nik uste ez dela lan kontua bakarrik. Adinean sartu ahala gauzei neurria hobeto hartzen diezu. Lehen beste gose mota bat zenuen, erakusteko nahia edo beharra. Esaten zenuen “luxu handia da hau ez hartzea, horri uko egitea”, eta saio guztiak hartzen zenituen. Orain zeuk aukeratzen duzu. Ba al da herririk urtero deitzen dizunik? Bai, horrelakoak denok ditugu, herri kuttunak, plaza fijoak. Horiei, ahal dela, saiatzen naiz eusten, norberak eskertu egiten du horien fideltasuna, eta zeure buruari esaten diozu “kontxo, niri deitu didate berriz ere; hainbes-

122 / B73

arazo batzuk izan genituen, eta azkenean gidoia egiteko ardura neuk

Bai, ostiralean

hartu nuen, eta

sumatzen dut

horretarako izena

gehienik, hori da

eman nuen gidoilari

egun kritikoa. Neke

ikastaro batean,

fisikoa da asko. Lana

Patxo Telleriarekin.

bukatu, autoa hartu

Nozio batzuk hartu

eta bertso afari

nituen. Hori eginda

batera joan behar

gero Mihiluze

duzu. Afaldu eta gero

delakoak eskaintzen

askotan aho zabalka

duen aukera etorri

hasten naiz. Hori

zen.

gertatzen zait orain.

te bertsolari egon eta, hala ere, ni joatea nahi dute”. Hori garrantzitsua da. Leku horiek ukiezinak dira norberaren agendan. Badirudi zuretzat saiorik txarrena ostiralekoa dela. Halaxe uste dut, zeren laneko azkeneko eguna da, eta lana bukatu arren, psikologikoki ez da bukatzen. Gainera joan behar duzu edozein herritara, kilometro pila bat eginez. Nik kateatzen ditut egun bat libre ez duten asteak, lana eta bertso saioa etengabe, asteko zazpi egunak hartuta, horrela hiru edo lau aste. Horrek kargatu egiten du dena, fisikoa eta baita psikologikoa ere. Gainera, nik, bertsotarako nagoen egunean, ez dut beste ezer egiten. Ezin naiz egun-pasa egitera joan baldin badakit iluntzean kantatu egin behar dudala. Niretzat egun hori psikologikoki okupatuta dago. Ez dit gogorik ematen beste ezer egiteko, aldez aurretik badakit-eta ezingo dudala garatu plan hori. Ni joaten banaiz lagunekin bazkaltzera, eta gero bertsotara joan behar badut, niri horrek dena mozten dit, ez nago lasai, ez nago han. Niri gustatzen zait infinitoraino libre edukitzea, eta ez gogoan itzulika ibili zortzietan handik atera behar dudala norabait joateko. Nik ez dakit erdibidean ibiltzen. Ez zait gustatzen kontrolatzea. Nago edo ez nago.

Lan ere egiten dute B73 / 123

Astean zeharreko saioak ere utzita egongo zara. Astean zehar, nik behintzat, hitzaldiak gehiago edukitzen ditut. Mihiluzen gogorra izan zen, zeren ez bainuen aurreikusita han lanean hasiko nintzela, eta horra, hitzaldi mordo bat neukan hartuta Ternuari buruz. Urte hartan 160 hitzaldi pasa eman nituen. Bi ordu pasatzen nituen hitz egiten. Oso gogorra izan zen. Gero bertso saioetara, ehunen bat saio urtean. Oso nekatuta bukatu nuen. Eta Ternuako horri bukaera eman nion, zeren eskaerak ez ziren geratzen. Oraindik ere deitzen dute. Sentitzen nuen Kanadatik etorri eta gero ere ez nintzela txalupatik atera. Segi eta segi arraunean. Eta hori gainera hitzaldi horiek poz handia eman didatela kontuan izan da; hori guztia oso hunkigarria izan da niretzat.

bizi dut, baina ez naiz bertsolaria hogeita lau ordutan. Nik ikusten dut batzuk badirela, izaeraz ere bai. Baina nik ez dut horrela bizi nahi. Orain, oso garbi dut bertsolaritza dela nire ofizio nagusia, eta beste denak enbor horretatik ateratzen diren adarrak, enbor horretatik eta enbor horri eskerrak. Beste dena pasajeroa da, eta bertsolaritza ez dut utziko, berak uzten ez banau behintzat. Nire medioa hori da, eta gehiena gozatu ere hortxe gozatzen dut. Bizitzan zerbait sentitzen zara, ezta? Ba ni bertsolari sentitzen naiz.

Urte hartan 160 hitzaldi pasa eman nituen. Bi ordu pasatzen nituen hitz egiten. Oso gogorra

Gidoigintzan ikasitakoa txertatu ote daiteke zure bertsolaritzan? Nik kontzienteki ez. Baina alderantzizko norabidean, bai; uste dut bertsolari izateak laguntzen didala gidoigintzan, adibidez ideiak egituratzen, eta azkar. Oso bat-batean egiten dut lan, telebistak erritmo hori galdatzen duelako; ez dago buelta gehiegi ematerik gauzei asteroko erritmo horretan. Dialogoak nahiko laburrak dira gure programan, eta bertsotako dialektika horrek asko laguntzen dit. Bertsoa honelakoa da: ahal dela, betelan gutxi, unitate txikia da, eta hor sintetizatu egin behar duzu esan nahi duzun guztia, eta ulertzeko moduan.

izan zen. Gero bertso Eusten al diozu ehun saioko kopuruari? Bai, eta nahikoa da. Gehiago ere egin izan ditut, eta ez dut nahi gehiago. Bizitza soziala gustatzen zait edukitzea horrezaz kanpo ere. Bertsolaritza

saioetara, ehunen bat saio urtean. Oso nekatuta bukatu nuen. Eta Ternuako

Gainera, nik,

horri bukaera eman

bertsotarako nagoen

nion, zeren eskaerak

egunean, ez dut beste

ez ziren geratzen.

ezer egiten. Ezin naiz

Oraindik ere deitzen

egun-pasa egitera

dute. Sentitzen nuen

joan baldin badakit

Kanadatik etorri eta

iluntzean kantatu

gero ere ez nintzela

egin behar dudala.

txalupatik atera.

Niretzat egun hori psikologikoki okupatuta dago. Ez dit gogorik ematen beste ezer egiteko, aldez aurretik badakit-eta ezingo dudala garatu plan hori.

124 / B73

Musika, kantagintza, utzia daukazu‌ Ba al duzu beste talderen bat sortzeko asmorik? Tentazioa bai, izan ere oso ondo pasatu nuen. Gainera bertsotan egin ezin ditudan gauzak egiteko aukera ematen zidan. Beste espektakulu mota bat da. Mugimendua, prosa, showaren parte zara, mugitzen zara, hitz egiten duzu kantuak aurkeztuz, azalpenari ia kantuari adina garrantzi ematen nion, batez ere umore aldetik. Jendearekin beste komunikazio bat lortzen duzu. Gozatu pentsatu gabe, sentitu bertsoaren zorabiorik gabe. Gainera, behin egiten duzu lana, kantuak egiteko orduan. Gero kontua da hori mugitzea batera eta bestera. Erosoagoa da zentzu horretan. Beti mantentzen dut harremana musikariekin, kantuak idazten jarraitzen dut, eta beti oso presente dagoen gauza da. Orain, aurrelan handia eskatzen du, eta denbora behar da. AEKrako dokumentala da zure azken lana, hau da, Bidaia intimoa. Lan handia eman dit, bost edo sei hilabete pasatu ditut horrekin, baina libratu naiz, eta orain neure proiekturen batekin hasteko gogoa dut, ez dakit musika izango den, nobela bat, ala zer. Neure sortze lana egin nahi dut. Izan ere, lanak duen beste gauza kurioso bat da beste baten mende egin beharra. Nik hori ez nuen inoiz probatu. Taldean egin behar duzu lan, eta gidaritza baten mende. Ni beti ni neu izan naiz neure buruaren nagusia. Hori ere kuriosoa izan da. Horretara ere egokitu edo moldatu egin behar duzu. Eta aise moldatu zara? Moldatu behar izan dut. Zortea izan dut, izan ere Kike Amunarrizekin ez dut sentitu jefe bat nuenik. Eta orain ere, Xabi Aurrekoetxearekin, ez dut sentipen hori: libre uzten dit. Baina ez dira nire proiektuak. Badut gogoa neronen proiektuan hasteko. Beti horrela egin dut eta ez dut perspektiba hori galdu nahi. Hori sentitu dut dokumentalarekin. Ideia izan nuen, gidoilari ibili naiz, zuzendari, eta oso polita izan da. Buruan duzuna burutzea, bideratzea eta zertzea oso gauza polita da. Beharbada, dokumental hau, niretzat, azkenaldi honetan egin dudan gauzarik interesgarrienetakoa izan da.T

Lan ere egiten dute B73 / 125

JUAN MARI LOPEZ: “LANIK EZ NUEN EGIN ETA BERTSOTARAKO TRENA PASATU EGIN ZITZAIDAN� Hargina, bertsolaria, sagardogilea. Ordena horretan. Ez behin eta ez bitan, bat ere pentsatu gabe jarri zuen Lindurrenborda sagardotegia Lesakako bere baserriaren azpian duela bederatzi urte, horrek bertsotan egitea galaraziko ziola jakinik ere. Agian bere inkontzienteak gehiago zekien haren asmoez, berak baino. Bertsokera freskoa eta naturala zeukan, sagardoa bezalakoa, baina bakarkako lanik egin gabe hori ere agortu egiten dela sumatzen hasia zen, agian, egundo parrila bat piztu gabe txuletak erretzen hasi zenean.

126 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 127

128 / B73

J

ende asko al dabil sagardo denboraldian? . Bai. Ostegunetan irekitzen dugu igandea arte. Baina aparte igeltsero ere aritzen naiz. Gero eta gutxiago, egia esan. Bederatzi urte badira sagardotegia ireki nuela. Horregatik, harritu nintzen ni elkarrizketatu nahi ninduzula esan zenidanean, zeren bertsotako martxa ahaztu samarra baitaukat. Segitzen dugu ostegunetan, Karrika auzoan, Oiartzunen, Artikutzako bidean, bertso eskolan biltzen, Lizarralde, Xamoa, Joanito Mitxelena eta horrela, kuadrilla bat, baina ni hamabostean behin-edo joaten naiz, edo gutxixeagotan. Izan ere, loturarik ez baduzu zabartu egiten da. Bestela gauza polita da, joan, kafe bat hartu, tertulia egin eta gero bertsoak kantatu.

Gaia jarrita jarduten al duzue, ofizioka-eta horrela? Lehenbizi puntuka, pixka bat berotzeko, eta gero ofizioka, gaia jarrita.

Ostegunetan irekitzen dugu igandea arte. Baina aparte igeltsero ere aritzen naiz. Gero eta gutxiago, egia esan. Bederatzi urte badira sagardotegia ireki nuela. Horregatik, harritu nintzen ni elkarrizketatu nahi ninduzula esan zenidanean, zeren

Zergatik jarri zenuen sagardotegia? Umetatik al duzu zaletasuna? Nik neure buruari ere egiten diot galdera hori. Etxean guk sagardoa jo ez genuen egiten, ondoko baserrian jotzen genuen. Guk bagenituen upel pare bat edo, eta hara eramaten genituen, han irakiten zuen sagardoak, gero botilan sartu eta etxean edaten genuen. Ohitura hori beti izan dugu Oiartzunen. Guk ez genuen prentsarik sagardoa zapaltzeko. Sagarrak eramaten genituen auzora. Gero, sagardo munduak beti izan du sagardotegiarekin lotura. Hogeita zazpi urte arte-edo sagardotegietan asko ibili izan naiz, beti bertsotan eta abar. Duela hamahiruren bat urte Lesakara etorri ginen bizitzera. Andreak-eta baserria errentan zeukaten. Erosi genuen, arreglatu, eta instantean auzotar batek, Manolo Arozena bertsolariak, esan zidan: “Hemen sagardotegia jarri behar duk”. Holaxe bota zuen, al tun-tun. Berotzen hasi, eta berotzen hasi, eta horrelaxe izan zen. Inongo eskemarik gabe. Sekula zartagin bat hartu gabea nintzen. Izaten dira ba soziedadeetan-eta aritzea gustatzen zaienak, ba niri ez zitzaidan okurritu ere egin inoiz. Ideiarik gabe, oinarririk gabe hasi ginen, ikerketa ekonomikorik egin gabe. Oraindik ere ez dakit nola. Baserrian bertan jarri zenuten. Bai, handitu egin nuen pixka bat. Gu baserriaren goiko solairuan bizi gara, eta behean sukaldea, jangela ttiki bat, beste bat handiagoa, upelak, eta aurrera. Lehendabiziko hiru urteetan sagardoa egina ekartzen genuen. Baina ia badira sei bat urte neronek egiten dudala sagardoa. Sagastiak jartzen ere ari naiz mordoxka bat, Oiartzunen ere badaukat mordoxka bat, eta laster ba, esperantza, neure sagarrekin egingo ote dudan sagardoa. Zenbat litro egiten dituzu urtean? 30.000 litro edo. Gutxi, beste sagardotegi handiekin konparatuta, ez da ezer. Upel txikiak dauzkat. Handiena 5.000 litrokoa, txikiena 2.000koa, tarte horretakoak denak, bakoitza bere bertsolariaren izenarekin. Denak defuntuak dira: Xenpelar, Enbeita, Arozamena —lesakarra genuena—, Basarri, Lexoti, Mitxelena, Uztapide, Lazkao Txiki, Xalbador…

bertsotako martxa ahaztu samarra baitaukat. 130 / B73

Orduan jendeak zera esaten du: ”hi, goazemak Xalbadorren upelera”, ´”ireki ezak Arozamenaren upela”… Bai, horrelaxe, bai. Beste sagardotegietan nola izaten diren, bateko zenbakiak, besteko auzoak, mendiak, ba nik bertsolariak dauzkat. Bakoitza bere argazkiarekin.

Lan ere egiten dute B73 / 131

Zer lan egiten duzu sagardotegian? Denetik pixka bat, baina batez ere parrilleroa naiz. Parrillero eta upelak ireki, jeneralean. Emaztea ibiltzen da tortillak eta bakailaoak-eta egiten, eta zerbitzeko, hiru edo lau zerbitzari ekartzen ditugu, zenbat jende dabilen. Kafea ere bertan ematen dugu, eta horrekin pixka bat luzatzen da otordua. Ez da sagardotegi bat otordua bukatu eta jendeak alde egiten duena. Kafeak eta kopak ematen ditugu, eta igual goizeko 02:30 edo 03:00 izaten dira jendeak alde egiterako. Krisia nabaritu al duzue? Aurten gutxixeago ari gara, baina hala ere gustura. Hemen inguruko giroari begiratzen badiozu, nahiko izorratuta dabil jendea. Gu ondo ari gara, ez daukagu kejatzerik.

Andreak-eta baserria errentan zeukaten. Erosi genuen, arreglatu, eta instantean auzotar batek, Manolo Arozena bertsolariak,

Zure lagun bertsolariak-eta etortzen al dira? Bai. Egiten dugu hemen, Lesakan, taldekako txapelketa, Silveira, Estitxu eta denok. Urtarrila/abendua buelta horretan egiten dugu Bortziriko txapelketa. Gero finala gure etxean egiten dugu. Saioak hemen izaten dira, Atxaspi tabernan, Kattu euskaltegian eta. Epaile eta guzti egiten dugu. Hiruko taldetan banatuta. Ez da txapelketa serioa, ofiziala, baina giro polita izaten da. Hortik aparte, urtearen buruan beti etortzen dira Oiartzundik San Ferminetan, eta bertsolaria beti izaten da gure etxean, pasaeran, edo hemengo festak egokitzen direnean. Jendeak badaki gutxi gorabehera non dagoen. Zenbat bertso saio izaten dituzu urtean? Gutxi. Lanbide honetan beti aste bukaeran izaten duzu lana, eta bertsotan ere bai. Egia esan, orain ez dut ia eskerik izaten bertsotarako, urtean dozena bat edo gehienez. Eta aste bukaera baldin bada, gehienetan ezezkoa esaten diet. Behin ezezkoa esan eta gero, hurrena ez dizute deitzen, eta itzaltzen joaten da dena.

esan zidan: “Hemen sagardotegia jarri behar duk”. Holaxe bota zuen, al tun-tun. Berotzen hasi, eta berotzen hasi, eta horrelaxe izan zen. Inongo eskemarik gabe. Sekula zartagin

Dozena bat eskaera izanik, zenbati esaten diezu baietz? Seiri? Bosti? Hor nunbait. Saio politak izaten dira, bertso-afariak eta horrelakoak, gure gisako bertsolarientzat. Zeure gisako bertsolari batekin. Eta pena ematen dizu uztea. “Gure gisako bertsolaria” diozunean, zer esan nahi duzu? Maila baxuagoko bertsolaria esan nahi dut, herrikoiagoa. Orain niri apuroa emango lidake punta samarreko bertsolariekin ibiltzea. Hortik desbinkulatua nago. Hor txarra izaten da, bakoitza bere herrian kantari jartzen dutenean elitekoekin. Lehen Oiartzunen egiten zen presoen alde, eta jeneralean sartzen dute bat herritarra, eta hori askotan laguntzeko baino gehiago okerrerako izaten da. Horrelako saio franko egin dut. Gainera, zeure herrian kantatzen duzu, jenderik onenarekin, eta gutxiena kantatzen duzu egun horretan: hirunakako saioak, puntukako saioren bat. Saio horiek puntako bertsolarientzat dira. Hor eskailera bat dago, eta nik ez dut disfrutatzen. Agian Hamaika Bertute bezalako formatoan gusturago ibiliko zinateke. Hori oso polita da, bai. Elitekoekin gertatzen dena hauxe da: zuk bi urtez pertsona bat ez baduzu ikusi, konfiantzarik ez duzu izaten. Urduri, patxadagabe egoten zara, ez duzu gozatzen. Eta norbere herrian baldin badago

132 / B73

bat hartu gabea nintzen.

bertsolari onekin, okerrago izaten da. Jendeak esaten du: “Ba, honek lehengo maila dik, honek ez dik hobetzen”. Jendeak espero du zure saltoa ikustea. Alferrik da. Hemen bakoitzak bere maila dauka, eta maila hori edukita, pixka bat saiatzen bazara posible da hobetzea. Baina gainetik ez baduzu lan handirik egiten, ez aurrera ez atzera gelditzen zara. Hamaika Bertuteko hori polita da, hor akaso igual animatuko nintzateke. Esaten didate astean zehar egiten dituztela saio batzuk, eta hori formato polita da. Igual apuntatuko naiz. Eliteko horiekin jokoz kanpo sentitzen naiz askotan, zeren haiek asko ikusten dute elkar, eta hizpidea ere egina daukate, eta zu haien ondoan ez zara enteratzen. Eurentzako ere gurekin kantatzea deseroso samarra izango dela iruditzen zait. Eurak zirkuitoa hartua daukate. Badakite batek “A” esaterako besteak “B” esango duela. Eta gure gisako bertsolari batekin, urtean behin ikusten dutenarekin, pentsatuko dute: “Nondik aterako ote da hau?”. Igual pentsatuko dute zuei bide errazagoa jarri behar zaizuela bertsotan. Hori da, bai. Deseroso sentitzen zara. Sagardotegia jarri zenuenean zenbat saio egiten zenituen? Hirurogeiren bat bai. Dexente egiten nuen.

Lan ere egiten dute B73 / 133

134 / B73

Baina sagardotegia jartzerako jakingo zenuen bertsolaritza utzi egin beharko zenuela. Kontziente zinen? Bai, bai. Sagardotegia ipini aurretik ere ni beti ibili izan naiz baserria dena bota, berria egin, beti horrela. Anaiak bazuen beste baserri bat, hura ere berritu genuen. Hamalau urtetik ni ibili izan naiz, aste bukaeretan, lanean. Lasaiena oraintxe bizi naiz. 93ko txapelketa hartan, Egañak lehendabiziko txapela irabazi zuenean, semifinaletara pasatu nintzen. Eskolartekoetan ere ondo ibiltzen nintzen. Ni naiz bertsolari klase bat bixi samarra. Gauza handirik esango ez badut ere, hasi eta bukatu bertsoa aise egiten duena. 93tik 2000 bitartean saio asko egiten nuen bazterretan. Nahiz eta aste bukaerero hargintzan lanean aritu, igual-igual aritzen nintzen iluntzean bertsotan. 95ean Gipuzkoako txapelketa etorri zen. Hor jendea hasi zen prestatzen. Mendiluzek irabazi zuen. Jon Maia ere orduan hasi zen nabarmentzen, bere buruarekin lana eginda. Niri pasatu zitzaidan, batetik, eskolarik batere ez nuela, eta bestetik, lanik ez nuela deus egin. Nik ez dut sekula lanik egin izan bertso sailean. Sekula ez dut papera eta boligrafoa hartu. Nirea naturala da. Eta alferrik da. Trena pasatu egiten da. Eta lanik egiten ez baduzu, hor joaten da zure bertsotako trena ere. Horrela izan zen. 95eko txapelketan sentitu al zenuen atzeratzen ari zinela edo, epaileek ematen dituzten botoetatik aparte? Bai, dudarik gabe. Sentitzen duzu, bai. Irazu ere atera zen orduan, Mendiluze, Maia, belaunaldi berri bat zen, belaunaldi ikasia, gutxi-asko ikasketak zituztenak. Lan egin ere bai, Maiak bezala, bakarkako lan asko. Hor bakarka egin behar da lan; bukaerak, esamoldeak, errimak, landu egin behar dira. Nire kintaldian horrelako kasu asko pasatu dira. Lanik egiten ez baduzu trena pasatu egiten da. Pixka bat bazterrean geratu gara asko eta asko. Baina beno, modu naturalean, esango nuke. Oraindik ere kristoren afizioa dugu bertsotarako, baina bizimoduak beste leku batera eraman gaitu. Orain hamabostean behin egiten dut bertsotan, eta gustura. Baina bertsoa betetzeko jakinduria behar da, eskema bat egin. Bestela, mementoko graziarekin bakarrik… betelan handia egingo duzu horrela.

Denetik pixka bat, baina batez ere parrilleroa naiz. Parrillero eta upelak ireki, jeneralean. Emaztea ibiltzen da tortillak eta bakailaoak-eta egiten, eta zerbitzeko, hiru edo lau zerbitzari ekartzen ditugu, zenbat jende dabilen. Kafea ere bertan ematen dugu, eta horrekin pixka bat luzatzen da otordua.

Bertso-eskolak ez ote du baztertu zuen bertsoera fresko hori, natural hori? Oiartzun inguruan ez, nik ez dut ikusi. Oraingo gazteek ere antzeko bertsoera daukate: Lizarralde, Ander, Xamoa, Jon Martin —hori gehixeago da, beste bertsoera bat dauka—. Bestea, oso ona izan dena, Harkaitz Goikoetxea da: hori crack bat da, izar bat. Lesaka inguruan dauden gazteak ere freskotasun horrekin ikusten ditut. Hori batzen baduzu eskola pixka batekin, lana egitearekin, atera daiteke zerbait. Baina freskotasun hutsarekin zaila da. Bestela behar duzu freskotasun oso ona, Zubeldiaren kasua, Ikerrena, erantzun onekoa, erantzuten fenomenoa izan behar da bide horretatik aurrera ateratzeko. Baina normal samarra baldin bazara, ez zoaz inora. Zeberiok bazuen freskotasun hori, Olasok ere bai, eta izan zuen bolada bat. Baina behin freskotasun hori bukatzen denean. Beraz, orain ez hargin eta ez bertsolari, sagardogile zaitugu… Bai, hala da. Geure sagardotegian ere ez dut jarduten bertsotan. Lesakako taldekako txapelketa horren finala tokatzen denean, orduan bai, jarduten dut, erdi derrigortua bada ere. Bertsoa buruan daukat, afizio handia, baina plazaz plaza ibiltzeari ia utzi diot. Orain Hamaika Bertuterekin hasten banaiz zer edo zer ibiliko naiz!T

136 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 137

AINHOA AGIRREAZALDEGI “HOGEI URTEREKIN GAUZA GEHIAGO EGITEN NITUEN, LANAK EZ BAITZIDAN HAINBESTE DENBORA KENTZEN” Grazia egiten du, zeren bere aurpegirik freskoenarekin botatzen dizu: “Nik uste dut zahartzen ari naizela, ez daukadala hogei urterekin neukan energia. Egia da”. Hogeita hamar ditu, Zarautzen bizi da eta Eibarren egiten du lan, Hizkuntza Eskolan euskara irakasten. Halere badu nahiko energia Korrikaren aldeko bileretara joateko, Emakumeen Nazioarteko Eguna prestatzen laguntzeko edo bertsotan egiteko. Eta, gainera, lanetik euforia punttu batekin etortzen dela aitortuko dizu, eta ez duela jenderik aurkitzen gaueko hamarretan bere gauzak kontatzeko. Badaezpada goizeko hamarretan egin dut nik zita berarekin.

138 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 139

140 / B73

Z

e ordutegi daukazu lanean, zenbat egunetan egiten duzu? . Hau hirugarren urtea dut. Lehendabiziko urtean dena arratsaldez ematen nuen, eskola gehienak arratsaldez dira eta, baina aurten bi goiz eta bi arratsalde klasea ematen pasatzen ditut, eta ostiral goiza geu,irakasleok biltzeko aprobetxatzen dugu. Beraz, bi arratsalde eta hiru goizetan egiten dut lan. Hori bizitza sozialerako oso garrantzitsua da, zeren bestela gaueko 09:30ean etxera egunero ailegatzea gogor samarra da. Zail egiten zaizu besteekin kointziditzea, izan ere ailegatzen zara euforia punttu batekin, eta besteak, gehienak, goizeko 07:00etan-edo jaiki behar dute, eta ezin zara hizketan aritu. Ondo entzun ote dut? Lanetik euforiko etortzen al zara? Askotan bai, fisikoki agian nekatuta zaude, baina niri oso zail egiten zait etxera 09:30ean iristen naizenean 12:00ak baino lehen ohera joatea. Eta hamarretan komunikatzeko gogoa duzu, zure egunaren bukaera transmititzeko gogoa, eta jendea ia lotarako prest dago ordu horretan.

Askotan bai, fisikoki agian nekatuta zaude, baina niri oso zail egiten zait etxera 09:30ean iristen naizenean 12:00ak baino lehen ohera joatea. Eta hamarretan komunikatzeko gogoa duzu, zure egunaren bukaera transmititzeko gogoa, eta jendea ia lotarako prest dago ordu horretan. 142 / B73

Halere, goizetan lana egiten duzunean espabilatu beharko duzu. Goizez joaten naizenean 07:30ean jaikitzen naiz. Etxetik ateratzerako, 08:00ak. Aurten egunero autoz joan naiz, ordutegiagatik, baina lehen trenez joaten nintzen, eta bi ordu horiek ziren egunari irabazten nizkionak. Trena aproposa da irakurtzeko, lana apur bat prestatzeko‌ Zenbat eta denboraz larriago egon, orduan eta tentazio handiagoa izaten nuen trenez joateko, trenak lasaitu egiten bainau. Baina nik beharrezko dudana da ordutegi berbera ohera joateko eta jaikitzeko. Neure buruari esaten diot: “lortuko banu diziplina bat, iluntzean 11:00ak aldera erretiratzeko beti, eta goizean 07:30ak aldera jaikitzekoâ€?. Baina ez da erraza, zeren beti baituzu zer edo zer bertsotarako, bileraren bat honekin edo harekin, eta abar. Gertatzen dena da bertsoa gauekoa dela gehienetan. Lanarekin bateragarri egiteko arazorik izaten duzu? Nik bertsolaritza lantzen dudan neurrian bateragarria da. Uste dut, saiokopuru batetik gora egun osoko lana eta bertsolaritza ez direla bateragarriak. Orain ikusten dut hori. Hamaika Bertute taldea sortu dugu, eta hor aukeran dagoen saioa edonork har dezake, eta nik nire agendarekin baditut arazoak, begiratu behar dut aste hori nola daukadan, ea nire fisikoa nola dagoen, zeren nik uste dut zahartzen ari naizela, ez daukadala hogei urterekin neukan energia. Egia da. Tontakeria dela dirudi, baina ez, hala da. Ikusten badut lan aldetik edo bileretatk aste lasai samarra dela, ba, beno, neure izena ematen dut saiorako. Baina gainerakoan garbi ikusten dut hogei urterekin askoz ere gauza gehiago egiten nuela, beharbada lanak ez zidalako hainbeste denbora jaten. Orain konturatzen naiz lanak zenbat kentzen duen. Eskola garaian unibertsitatera joaten ez bazinen ere, ez zen ezer gertatzen. Egun guztia irakurtzen pasatzen bazenuen ere berdin zitzaion. Apunteak pasatzen zizkizuten. Dena zen libreagoa. Orain lanak kentzen dit izugarri. Ai, estudiante garaiak! Beti esaten ziguten bizitza gogorra dela. Niri asko kostatzen zait lanera bakarrik errenditzea. Ikusten dut Korrika kulturala dagoela eta, beste gabe, bileretan parte hartzen saiatzen naiz, bertso-eskolan jarraitu nahi dut‌ Bertsozale Elkartean bilerak daude eta ez ditut utzi nahi. Bilgune feministak gai bat baldin badu eztabaidatzeko, han

Lan ere egiten dute B73 / 143

egon nahi dut. Niri horiek denak lagatzea gerra bat galtzea iruditzen zait. Hor nabil beti loari orduak harrapatzen, edo irakurtzeko denborari orduak kentzen. Gaztetan askoz ere gehiago irakurtzen nuen. Mantendu nahi dut komunikazioa jendearekin, herriarekin, gai sozialekin, fikziozkoekin, denekin.

Niri asko kostatzen zait lanera bakarrik errenditzea. Ikusten

Bertsolaritzak zure soldataren zer ehuneko ematen dizu? Gutxi. Nik egiten ditudan saio gehienak Hamaika Bertuterekin dira, eta justu hor gutxiago kobratzen dugu. Garai batean, ikasten ari nintzenean, diru sarrera hori, beharbada, garrantzitsuagoa zen, baina gaur ez. Berdin-berdin egingo nituzke egiten ditudan saioak kobratu gabe ere. Une honetan, diruarekin zerikusirik ez duen gauza asko ematen dit bertsotan egiteak. Zenbat saio egiten dituzu urtean? 20 edo 25 gutxi gorabehera. Bertsolaritza niretzat saioak baino gehiago, Bertsozale Elkartea eta lagun arteko giroa da. Hamaika Bertuterekin oso gustura nabil; batzuen artean lortu dugu elkar ongi ezagutzea. Ez da kanpotik deitu eta urtean behin kantatzeko norbaitekin ikustea. Bileren bitartez funtzionatzen dugu, pertsona bezala badakizu norekin zoazen, eta konplizitate hori, nire ustez, oso inportantea da bertsotarako. Egia esango badut, niri gero eta hotzago egiten zitzaidan bertsolaritza. Nik gaur egun elitean dagoen norbaitekin bertso saioa egitea, ba, maila aldetik izugarrizko erronka da, baina urtean behin edo bitan justu-justu afari bat konpartituta ez dago pertsonen arteko konplizitaterik. Ez dakizu hurkoaren begietan irakurtzen. Komunikazioa zaila da. Alde horretatik, orain beste motibazio mota bat, beste berotasun bat sentitzen dut. Motibazio hori gabe zail egiten zitzaidan. Nik uste nuen bertsolariak todo-terreno zinetela, egoera eta kide guztiekin moldatzen zinetela. Harrokeria dirudi nik horrela esatea, badirudi eliteko jendea arbuiatzen dudala, eta ez da inondik inora horrela. Nik asko estimatzen dut haien lana, neure lekutik. Esan nahi dudana da bakoitzak bere zirkulutxoa edukita askoz gehiago ipintzen dela saio horretan. Adinarekin gero eta garbiago ikusten da zeure buruak zer eskatzen dizun, eta hainbat gauza egiteko nolahalako itxitasun bat sentitzen duzu. Nik, nolabait, pertsonen arteko berotasuna gero eta gehiago behar dut. Azkenaldian sentitzen dut, gutako zenbaiten joera dela aurretik egoera kontestualizatu eta mimatzea. Nire kantukideekin, azken aldi honetan, bi edo hiru astean behin elkartzen naiz, eta, noski, bizpahiru astetan behin hiru edo lau ordu pasatzeak pentsa zer trote ematen dion harreman horri urtebete batean. Gai pila bat ateratzen dira: gizarteko gaiak, pertsonalak. Lehen,bertso gaia ateratzen zen soilik. Oso bertsolari-posetik abiatzen ziren elkarrizketa asko, eta horrela etengabe maskaratik abiatzen zara. Pertsonatik abiatu behar duzu. Halere, kanpotik begiratuta bertsolariok oso ondo pasatzen duzuela dirudi. Bai, eta ikasi ere egiten duzu, eta pila bat aportatzen dizu jendeari pixka bat bederen entzuten badiozu. Jendeak oso gauza interesgarriak ditu eskaintzeko. Ematen du bertsolaria dela figura eta hark izan behar duela zentroa, baina mementorik onena hasten da norbera bigarren planora pasatzen denean, asko jasotzen baita. Antolatzaileen artean ere beti bada nor edo nor harri-

144 / B73

dut Korrika kulturala dagoela eta, beste gabe, bileretan parte hartzen saiatzen naiz, bertso-eskolan jarraitu nahi dut‌ Bertsozale Elkartean bilerak daude eta ez

20 edo 25 gutxi

ditut utzi nahi.

gorabehera.

Bilgune feministak

Bertsolaritza niretzat

gai bat baldin badu

saioak baino gehiago,

eztabaidatzeko, han

Bertsozale Elkartea

egon nahi dut.

eta lagun arteko giroa da. Hamaika

tzen zaituena. Gero, gainera, haiek festan daude, eta hor egoten da desinhibizio punttu bat. Lana uzteko modurik izaten al duzu bertso-saio bat aitzakiatzat hartuta? Ez, zeren klaseak ematen ditut. Beste ordu batzuk dauzkat eskola-lanetarako, baina ez dut behin ere libre eskatu. Ordu laurden bat lehenago ateratzerik izango nuke. Dena dela,lan-baldintza onak dauzkagu, eta hortik aurrera gehiegitxo eskatzea iruditzen zait. Egun batzuk libre hartzeko aukera ere badugu, baina ez ditut inoiz hartu. Hartzekotan motibo larriago bategatik hartuko nituzke, ez bertso-saio bategatik.

Bertuterekin oso gustura nabil; batzuen artean lortu dugu elkar ongi ezagutzea. Ez da kanpotik deitu eta urtean behin kantatzeko norbaitekin ikustea.

Astean zehar ezingo zenuke saiorik hartu? Egunez ez; gauez hartu izan ditut. Gauez pozik ibiltzen zara eta parrandan segitzen duzu. Normalean, gustura baldin banago, segitu egiten dut, mementoa bizitzen eta gozatzen saiatzen naiz. Orduan hainbat aldiz joango zinen lanera lo gutxi eginda. Lehen izugarrizko agoantea neukan. Bi edo hiru egun aguantatzen nituen oso lo gutxi eginda. Baina, egia esan, lanetik lo gutxi eginda gehiagotan joan naiz eskolara, parrandatik baino. Etxean neure gauzak egiten egotea gustatzen zait. Egun bat, bi, hiru, asteak erraz joaten zaizkit. Orain egun bat aguantatuko dut lo gutxirekin, baina berehala errekuperatu behar dut egun hori. Aste bat oso lanpetua egokitzen bazait, ostiralean igual egingo ditut hamaika ordu lo, eta asteburuan saioak baldin badauzkat, aste barruan aurrez pixka bat deskantsatzen saiatuko naiz.

Lan ere egiten dute B73 / 145

146 / B73

Orain egun bat aguantatuko dut lo gutxirekin, baina berehala errekuperatu behar dut egun hori. Aste bat oso lanpetua egokitzen bazait, Oso lan atsegina da

ostiralean igual

alde horretatik. Nire

egingo ditut hamaika

kezkarik handiena

ordu lo, eta

klasea ondo ematea

asteburuan saioak

da, eta pentsa ezazu

baldin badauzkat,

zer zorion den hori

aste barruan aurrez

pertsona batentzat.

pixka bat

Nik diruarekin apenas

deskantsatzen

dudan harremanik;

saiatuko naiz.

15, 20 edo 25 ikasle, askotarikoak. Klaseak, gutxi-asko, bertso saio baten antza dauka; aldea dago, urtebeteko bertso saioa dela. Kudeatu egin behar duzu talde oso heterogeneo hori, denak bildu behar dituzu zure gaiaren inguruan, baina bakoitza bera jaio zen bezalakoa da. Gazteenak beharbada hemezortzi urte izango ditu, zaharrenak hirurogei. Motibazioak ezberdinak dira, ibilbideak ere bai‌ Errekurtso psikologikoen aldetik bertso saio baten antzeko da. Eta lankideei dagokienez ere, nik bertso elkartean ikasi ditudan lan egiteko moduak oso baliagarriak dira eskolan, zeren jendea ohitua dago eredu bertikalean, eta nik nahiago dut eredu horizontala. Bestalde, nik EGA maila ematen dut, eta aukera ematen dit materialik politena eramateko klasera. Nire testurik mimatuenak harako dira. Irakurzaletasunak bertsotarako nahiz lanerako balio dit. Azken azterketako idazlanean ere balio du bertsolaritzak? Bai, hor ere bertsotako errekurtso pila bat erabil daiteke, eta ikasleei transmititzen saiatzen naiz. Jendeak ez daki idazten, ez euskaraz ez gaztelaniaz. Beraiek uste dute euskara dela problema, baina problema idaztea da. Lana lana da, baina entusiasmatuta ikusten zaitut Oso lan atsegina da alde horretatik. Nire kezkarik handiena klasea ondo ematea da, eta pentsa ezazu zer zorion den hori pertsona batentzat. Nik diruarekin apenas dudan harremanik; niri loa ezerk kentzekotan, klaseak kentzen dit: zein testu aukeratu dudan, beste bat aukeratu behar ote nuen, ondo azaldu ditudan gauzak, metodologia egokia den. Hori zorion handia da. Ez nuke nahiko lana diru/sarreren arabera egitea, edo nire lana hil edo bizikoa izatea une batean. Badut aski motibazio sozial nire lanean, eta testuen artean gustura bizi naiz.T

niri loa ezerk kentzekotan, klaseak Lanak kentzen dizkizun orduekin borrokan zabiltza beraz. Bai, zeren lanak hartzen du zuk eman nahi diozun adina. Euskara irakaskuntza-metodorik ez dago. Helduekin lan egiten dugu, eta helduek bi ordutan irensten dizute material pila bat, eta euskarri libururik ez dagoenez, beti ari zara gauza berriak bilatzen. Niretzat borroka etengabea da planteatzea neure buruari zer emango diodan lanari, non jarriko dudan muga. Batzuetan erabat absorbitua zaude, ordu pila bat pasatu gauzak prestatzen eta inoiz ez dela nahikoa iruditzen zaizu. Testu on bat aurkitzen duzu Berrian, baina gero hori ikasleentzat prestatzea lana da. Beste lan batzuk zortzi ordu pasatuta bukatu egingo dira, eta hortik aurrerakoa zuretzako izango da, baina nire lanean ez dago muga hori. Pasa dezakezu asteburu osoa prestatzen. Azken batean klasea nolabait samar emanda ere ez da ezer gertatzen. Zeuk jarri behar duzu nahi duzun maila.

kentzen dit: zein testu aukeratu dudan, beste bat aukeratu behar ote nuen, ondo azaldu ditudan gauzak, metodologia egokia den. Hori

Bertsolaritzaz baliatzen al zara zeure klaseetan? Nik uste bertsolaritzak errekurtso handiak eman dizkidala. Guk dauzkagu

148 / B73

zorion handia da. Lan ere egiten dute B73 / 149

ELKARTE BATEN FAMILIAARGAZKIA Berrogei profesional eta beste ehun borondatezko elkarrekin lanean

Batzuk faltako dira, baina gehientsuenak agertuko dira banan-banan edo taldeka Euskal Herriko Bertsozale Elkarteari egin diogun familiako argazki honetan. Orain hogeita bi urte jaio zen Elkartea eta gaur berrogeiren bat profesionalek eta ehun bat borondatezko langilek egiten dute bertan lan. Bertan diogunean Villabonan estreinatu berri duten egoitza ikusgarrian esan nahi dugu. Leku argitsua eta lasaia da, eguerdi artean batez ere. Ilunabarrean suspertzen da han giroa, hasten dira bilerak eta eztabaida amaigabeak. Asko ez dira bertsolari, baina bereganaturik dituzte horien bizio eta ordutegiak. testua: joxean agirre

150 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 151

Maialen Lujanbio.

Horietako batean aurkitu genuen Jon Agirresarobe, Sustapen saileko eragile profesionala. “Ni berri-berria naiz

Z

ein dira borondatezko langile horiek? Zein dira profesionalak? Mintzolako pasilloetan barrena ibili gara horri eta hari galdezka. Bileretara egin ditugu sartu-irtenak esku artean dituzten egitasmoak ezagutzeko. Norbait bilera horietara teoria handien bila joaten bada, jai dauka. Gogoeta aurkituko du franko, gogoeta eta bide berriak irekitzen ari direnen ilusioa. Elkarteak ez du inongo eredurik inportatu, ez du bide eginik aurkitu. Eguneroko lanean ikasi dute dakitena. Elkarteak, noski, baditu bere ikertzaileak, tesiak, ikerketak eta liburuak. Lan honetatik kanpo utzi ditugu.

Jon Agirresarobe

lan honetan. Euskadi Irratian nenbilen, Deja Vu irratsaioan: Susana Mujika eta Xabier Sukiarekin lehen urtean eta

Iñaki Murua lehendakariari galdetu diogu Mintzolan kokatu nahi den ahozkotasunari buruzko proiektuaz. Aritz Zerain koordinatzaileak bere bulegoan eseri gaitu. Elkartearen arima diren sailetako arduradunekin eta lurraldeetako elkarteetako eragileekin edo Lankuko Oskar Aranzabalekin mintzatu gara erradiografia bat egiteko asmoz, eta lehen inpresioa argia da: elkartea osasuntsu dago; elkartea gaztetu egin da. Azken bost urteetan profesionalen belaunaldi berri bat sartu da lanean, historikoen erreleboa hartzeko. Gauza bertsua egin dute sailetako arduradunekin. Langileen profila zirriborratua behar balitz, adinarena aipatzekoa litzateke: gazteak dira, hogeita hamar urte inguruko jendea asko. Hasierakoak? Lehendakaria bera da elkartearen sorreran parte hartu zuena. Arantza Mariskal ere

152 / B73

Nagore Telleriarekin iaz. Aukera hau sortu zitzaidan eta aldatzekotan orain aldatu behar nuela erabaki nuen

laster hasi zen lanean Xenpelar Dokumentazio Zentroan. Besteak bigarren belaunaldikoak dira.

BERTSOZALE PERIFERIKOAREN BILA Elkartearen egoitza berrian zuria da tonu nagusia, argiak dira hormak eta argia mobiliarioa. Dena da diseinuzkoa, dena da modernoa. Ez luke inork, bisitan doan inork alegia, beste daturik izan ezean, kultura zahar baten gordailuan sartu denik antzemango. Hiru solairuko egoitza horretan Xenpelar Dokumentazio Zentroa da bihotza edo muina. Hor gordetzen dira bertsolaritzaren lekukotasun guztiak, audioan edo bideoan gehienak. Baina badaude beste hainbat bulego eta bilera-leku ere. Horietako batean aurkitu genuen Jon Agirresarobe, Sustapen saileko eragile profesionala. “Ni berriberria naiz lan honetan. Euskadi Irratian nenbilen, Deja Vu irratsaioan: Susana Mujika eta Xabier Sukiarekin lehen urtean eta Nagore Telleriarekin iaz. Aukera hau sortu zitzaidan eta aldatzekotan orain aldatu behar nuela erabaki nuen, 25rekin. Iazko maiatzean hasi nintzen hemen lanean”, hasi zitzaigun kontatzen. Esku artean zer gai dituzten galdetu eta jarraitu zuen: “Badago gure batzordean hedapenari dagokion alderdi bat, plazak komunikabideetan duen presentzia zaintzeaz arduratzen dena. Guk, esate baterako,Hitzetik Hortzera

Lan ere egiten dute B73 / 153

Kepa Murua.

Jokin Casta単os.

154 / B73

Xabino San Sebastian.

Jexux Murua.

Lan ere egiten dute B73 / 155

programaren jarraipena egiten dugu eta programak izan dituen aldaketak baloratzea egokitu zaigu aurten. Badakigu bertsozale sutsuak bertsoak entzun nahi dituela eta gainerako zelofanak ez dituela askorik baloratzen. Baina badago, baita ere, entzule periferikoago bat bertsolaritza urrunagotik bizi duena, eta horren erantzuna ari gara jasotzen. Audientziak gora egin du, gutxi bada ere, gora egin du.

Badakigu bertsozale sutsuak bertsoak entzun nahi dituela

Bertso Plaza digitalak ere urtebete egina du, eta horren jarraipena ere Sustapen batzordetik egiten da. “Telebistak aukera jakin batzuk ditu eta irratiak bereak. Bertso Plazak aukera zabalagoak ematen dizkigu. Alegia, Hitzetik Hortzeran txapelketak jarraitzen dira, baina oso denbora neurtuarekin, eta bertso zaharrak ere emititzen dira, baina aleka. Internetek alde horretatik aukera zabalagoak eskaintzen ditu. Bertsoa kontsumitzeko beste era bat da. Ez dakigu seguru zer harrera izango duen, baina bidea egiten ari gara. Bertso Plazak badu bere langilea eta guk bere lanaren jarraipena egiten dugu”, jarraitu zuen Jonek.

eta gainerako

Maialen Lujanbio da Sustapen batzordeko arduraduna eta Jon Agirresaroberekin batean Jexux Murua, bertsolarien ordezkari gisa Unai Iturriaga, Gipuzkoatik Uxue Alberdi, Jokin Castaños Bizkaitik, Ekaitz Elorriaga Araba-

periferikoago bat

zelofanak ez dituela askorik baloratzen. Baina badago, baita ere, entzule

bertsolaritza urrunagotik bizi duena, eta horren erantzuna ari gara jasotzen. Audientziak gora egin du, gutxi bada ere, gora egin du.

Asier Ibaibarriaga EHBEko idazkaria.

tik eta Nafarroatik Julen Zelaieta, Xabino San Sebastian, orain lau urte txapelketa nagusiaz arduratu zena, eta Mikel Mariskal Lankuko langilea dira taldea osatzen dutenak. “Hedapenaz gainera, ordea, bertsolaritzaren sustapenaz arduratzen da gure taldea eta hor sartzen da txapelketen antolaketa. Herrialdetako txapelketen koordinazioan egiten dugu lan eta aurten, hala tokatzen delako, txapelketa nagusiari begira ari gara lanean”, esan zuen.

HAMASEI LAGUN TXAPELKETA NAGUSIARI BEGIRA Batzordearen babesean hamasei laguneko talde bat osatu dute Txapelketa Nagusiari begira lan egiteko. Jon Agirresarobek berak koordinatzen du taldea eta bertan Xabino San Sebastian, Jokin Castaños, hiru bertsolari (Amets Arzallus, Iratxe Ibarra eta Nahikari Gabilondo), herrialde bakoitzetik ordezkari bana eta 2005ko esperientzia bizi izan zuen Andoni Otamendi. Lankuren laguntza izango dute produkzioetan. Izaskun Ellakuriagak eramango du komunikazioa egun erdiz maiatza arte eta egun osoz ondoren. Unai Elizasu egongo da gai-jartzaileen ordezkari eta Asier Ibaibarriaga epaileen ordezkari. Eta herrialdeetako eragileak ere taldean egongo dira. “Iazko ekainean hasi ginen bilerak egiten eta urte bukaerarako erabakita genituen herrialdeka txapelketak izango dituen plazak eta egutegia, epaile eta gai-jartzaileen irizpideak. Taldeka ari gara lanean, eta hemendik aurrera astero pare bat bilera eginez hasiko gara. Elkarteak esperientzia handia

156 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 157

Xabier Gaztelumendi diruzaina, Aritz Zerain koordinatzailea, Nerea Go単i administrazio burua. 158 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 159

Xabier Gaztelumendi.

Ogasun sailean lan egiten dut, baina ez zergen kudeaketan. Udaletxeei aurrekontuetan eta kontabilitatean aholkularitza ematea da nire lana, batez ere. Eta elkarteko lana ere antzekoa da, aurrekontuaren ikuspegitik enpresa pribatuarekin baino antz gehiago baitu administrazio publikoarekin, kudeaketa ekonomikorako tresna nagusitzat aurrekontua erabiltzen delako”, hasi zitzaigun Xabier Gaztelumendi, Administrazio saileko arduraduna.

Batez beste autofinantzatzea %40an ibiliko da. Bestea diru-laguntzen bidez lortzen dugula esatea ez zaigu asko gustatzen. Guk nahiago dugu geure Nerea Goñi.

proiektuetan erakunde eta enpresa

Orain zazpiren bat urte deitu zion Koldo Tapiak, Joxe Mari Altunak diruzain kargua utzi egin nahi zuela eta berak hartuko al zuen galdezka. “Nire lehen batzar nagusia, aurrekontuen berri eman nuen lehen batzarra esan nahi dut, Abadiñon egin zen 2002an. Aurtengo batzar nagusia, beraz, nire zortzigarrena izango zen. Horixe da jendaurrean ikusten den nire zeregina. Alde batetik aurreko urteko kontuen berri ematen dut eta urte berriko aurrekontua aurkezten. Ni sartu nintzenetik Elkartearen bolumena asko hazi da. Nik Euskal Herriko Elkartearen kontuak eramaten ditut, baina askoz ere gehiago hazi dira herrialdeetako elkarteen zifrak, transmisioak hezkuntza arautuan hartu duen indarragatik batez ere. Zifra bat emate aldera, esango dut Euskal Herriko Elkartearen aurrekontua adina dutela herrialdeetakoak batuta. Horrek erakusten du, herrialdeetako elkarteek zer indar duten, hezkuntza arautuan baliabide asko dituztelako proiektuak eramaten du”, jarraitu zuen.

ezberdinen lankidetza bilatzen dugula du txapelketak antolatzen eta esperientzia hori baliatzen dugu”, jarraitu zuen Jon Agirresarobek.

esatea. Alde

Herrialdeko elkarte bakoitzak bere autonomia du erabakiak hartu eta baliabideak bilatzeko orduan, baina marko baten barruan betiere. “Herrialdeetako eragileak hamabostean behin biltzen dira Villabonan eta ildo nagusi komun batzuen barruan egiten dute lana. Aurrekontuak bateratzeko pauso asko egin ditugu azken urte horietan eta horren froga da guztien kontabili-

horretatik diskurtsoa Sustapen batzordeak baditu beste hainbat lan-arlo ere. “Sortzaileen arteko harremanak bultzatzea ere nolabait gure egitekoetako bat da. Foro birtual bat sortu nahian ari gara bertsolariek beren artean beren kezkak eta gogoetak truka ditzaten, bertsolariek bertsolarien kontuez hitz egin dezaten. Foro hori, noski, ez da irekia izango. Baditugu beste zenbait gai ere esku artean, egile eskubideena, esate baterako”, esan zuen Jonek. Bertso Egunaren antolaketa ere batzordearen egitekoa da. Irailean hasten dira taldea eratu eta egitaraua prestatzen. “Arkaiz Oiartzabal <<Xamoa>>, Aitor Mendiluze, Saroi Jauregi, Xabier Sukia, Julen Zelaieta eta beste zenbait ibili dira aurten, esate baterako, eta, noski, gisa honetako produkzioetan Lankuren laguntza izaten dugu”, esan zuen.

oso argi dugu. Proiektuak saltzera joaten gara goazen lekura eta ez limosna eske”, jarraitu zuen.

Aurtengoa urte gogorra dute Sustapen sailean. “Saiatuko gara urteko egitarau arruntari erantzuten, baina txapelketa nagusiak pisu izugarria hartzen du eta beldur gara beste ezer egiteko denborarik ez ote dugun izango”, erantsi zuen. Maialen Lujanbio da sailaren arduraduna.

GIZON BAT DIRUAK KONTATZEN Ohituta dago Xabier Gaztelumendi diru kontuekin lanean. Gipuzkoako Foru Aldundiaren Ogasun sailean egiten du lan. “Guk dirua gutxi ikusten dugu.

160 / B73

Aintzane Irastorza.

Lan ere egiten dute B73 / 161

tatea Euskal Herriko Elkartetik ematen dela”, erantsi zuen Gaztelumendik. Aurrekontuari buruzko datuak elkartearen barruan ezagunak diren arren, zifrarik ez aipatzea nahiago zuela esan zigun. “Autofinantzatze gaitasuna ere aldakorra izaten da urte batetik bestera. Txapelketa Nagusia den urteetan saiatzen gara soberakinak gorde eta beste urteetan kudeatzen. Batez beste autofinantzatzea %40an ibiliko da. Bestea diru-laguntzen bidez lortzen dugula esatea ez zaigu asko gustatzen. Guk nahiago dugu geure proiektuetan erakunde eta enpresa ezberdinen lankidetza bilatzen dugula esatea. Alde horretatik diskurtsoa oso argi dugu. Proiektuak saltzera joaten gara goazen lekura eta ez limosna eske”, jarraitu zuen.

Beti izan dut zaletasuna eta orain dela hogei bat urte hasi nintzen modu aktiboago batean.

Bazkideen kuotak horren laurdena suposatzen du. “Kuota ordaintzen duten bazkideen kuotak, txapelketa gabeko urte batean, %40 kopurua ez dakit zehatz zenbatekoa den, baina bi milaren bueltan ibiliko da. Gure autofinantzatze iturri nagusia, hala ere, txapelketa izaten da, eta horren atzetik datoz bazkideen kuota eta Hitzetik Hortzera”, erantsi zuen.

Usurbilgo bertso

Elkarteak arlo honetan duen helburuetako bat autofinantzatze kuota gehitzea da. “Gaurko egoerak administrazioarekiko morrontza dakar. Zenbat eta baliabide gehiago jaso, orduan eta menpekotasun gehiago eragiten du, menpekotasun ekonomikoa bada ere. Hori saihesteko, azken urteotan enpresa pribatu eta kooperatibekin gestioak egiten ari gara nolabaiteko elkarkidetza bat bideratzeko. Dagoeneko kooperatiba mugimenduarekin egin ditugu hitzarmenak”, jarraitu zuen.

jarraitzen dut, orain

Xabier Gaztelumendik bertsolaritzarekiko duen lotura aspaldikoa da. “Umetan aitona oso bertsozalea genuen, bertso zaharrak kantatu eta garai bateko pasadizoak kontatzen zizkigun. Beti izan dut zaletasuna eta orain dela hogei bat urte hasi nintzen modu aktiboago batean. Usurbilgo bertso eskolan eman nuen izena eta hor jarraitzen dut, orain Orion biltzen bagara ere. Ez dut inoiz oholtzarik zapaldu eta ez dut zapalduko. Ez gara bertsolariak eta ez gara izango. Muga handiak ditut nik”, esan zigun Xabierrek.

ez dut zapalduko. Ez

Nerea Goñi da Villabonako egoitzan administrazioburua eta bere eskuetatik pasatzen dira bai Elkarteko diru kontu guztiak, sailetatik ateratzen diren proiektuei buruzkoak eta diruzaintzari buruzko gorabeherak. “Eguneroko txindurri lana egiten duena Nerea da, eta hark egiten duena baieztatzea da nire egitekoa neurri batean”, esanez bukatu zuen Xabierrek.

esan zigun Xabierrek.

Ordezkapen bat egitetik ezagutzen zuen Nereak Bertsozale Elkartea eta 2001ean hasi zen bertan lanean. “Administraritza egin eta praktikak EKBn egin nituen eta Euskararen Kontseiluan ari nintzen lanean lanpostu hau sortu zenean”, esan zigun. Badirudi, beraz, euskalgintzako enpresa ekonomian espezializatzeko bidea daramala. “Elkarteen gaineko zergak, nominak eta beste zenbait lan kanpoko aholkularitza enpresa batek eramaten ditu, baina nire lana horiek bideratzea, herrialdeetako nahiz Euskal Herriko Elkartearen kontabilitatea eramatea, proiektuen alde ekonomikoa prestatzea eta aurrekontuak egiteko informazioa prest izatea da”, esan zuen. Aritz Zerain, Xabier Gaztelumendi eta hirurak sarri biltzen dira diruzaintzari, aurrekontuei eta sailetatik datozkien kontsultei erantzuteko.•

162 / B73

eskolan eman nuen izena eta hor

iñaki murua

EHBEko lehendakaria

“Geure ahozkotasuna ikertu eta guk mundukoa ezagutzeko balioko du Mintzolak” Elkartearen egoitza bihurtu den Villabonako Subijana etxeak Nikolas Albaren eskultura bat du bere fatxada ederrean, balkoitik eskegita. Burdinazko pentagrama horrek bertso doinu baten notak irudikatzen ditu hitzekin nahasian. Bertsozale Elkartearen benetako fatxada, hala ere, jendeak gehiena ezagutzen duena Iñaki Muruaren aurpegi da. Bekokia zimurtzen duen bakoitzean (eta askotan zimurtzen du) zerbait pentsatzen ari den seinale, horixe baita, pentsatzea, lehendakari baten lana. Sosegatua, orekaren zalea, muturreko jarrerak erdira ekartzera emana da eta halako bake giro bat sorrarazten du inguruan. Hitz egin ere patxadaz egiten du, ideiak ondo lotuz

Orion biltzen bagara ere. Ez dut inoiz oholtzarik zapaldu eta

gara bertsolariak eta ez gara izango. Muga handiak ditut nik”,

Elkartearen sortzailea izan zinen. Kasualitate asko pilatuta sortzen dira gauzak hemen. Hasierako urrats haietan parte hartzeko zoria izan nuen. Sortzeko motiboa 86ko Txapelketa Nagusia izan zen. Geuk ere ez genuen oso garbi elkartearen helburuak zein ziren, baina txapelketa geuk antolatu genuen eta gero hasi zen egitura bat hartzen. Hasierako taldean Imanol Lazkano, Mendizabal, Sebastian Lizaso, ni neu eta gutxi gehiago izango ginen. Jexus Murua fitxatu genuen berehala. Jexuxek sekulako lana egin zuen, hasierako urteak izaten baitira gogorrenak. Ondoren sartu ziren Joxerra Garzia, Egaña, Sarasua eta Koldo Tapia bera, gure ideologoak esango nuke. Orain elkartearen egituran daudenetatik Arantxa Mariskal izango da beteranoetakoa. Hemeretziren bat urte eramango ditu hemen. Beste guztiak bigarren belaunaldikoak dira. Erreleboa egiten asmatu dugu, eta asmatu baldin badugu, erreleboa bazegoelako izan da. Elkartea indartu egin da. Elkartea indartu egin da, baina horrek ez du esan nahi bertsolaritzaren dinamika elkarteak bereganatu behar duenik, sortzen diren plazak, saioak eta eguneroko martxa bere gain hartu behar dituenik. Interesgarriagoa da bertsolaritzak berak protagonismoa izatea, nahiz eta elkartea inork ez ezagutu. Hori da gure filosofia. Lizardi, BBK edo Xenpelar saria, gazteen topaketak, bertso udalekuak… horiek elikatzen dute gure dinamika eta ez alderantziz. Bertsoaren inguruan ondo pasatu eta ondo sentitzeak erakartzen du gaztea elkarteko lanera. Oinarri zabala ikusten diozu, beraz, Bertsozale Elkarteari. Idilikoa da elkartearen irudia marrazterakoan horizontaltasunaz hitz egitea eta behetik gorako funtzionamendua dugula esatea. Eredu perfektu horiek Platonekin batean desagertu zirela uste dut. Baina bertsolaritzak berak sorrrarazten duen indarra sumatzen da hemen. Elkarteak berak ere badu kemena: 2.400 bazkide ditu, 40ren bat langile ditugu soldatarekin eta ehunen bat lagunek egiten dute hemen borondatezko lana.

Lan ere egiten dute B73 / 163

Hasierako urrats haietan parte hartzeko zoria izan nuen. Sortzeko motiboa 86ko Txapelketa Nagusia izan zen. Geuk ere ez genuen oso garbi elkartearen helburuak zein ziren, baina

Bertsozale Elkartearen ideologoek aipatu dituzu lehen. Izango dute, bada, oraindik zer emana pertsona horiek? Nik baietz uste dut Zein izan liteke EgaĂąaren lana etorkizunean? Ez dakit. Izugarri diziplinatua da tipoa. Bertsotan ordurik gabe egiten du. Noiz joan behar duen badaki, baina ez noiz itzuliko den. EgaĂąak bete duen sarea izugarria da, bertso saioez gainera hitzaldiak ematen baititu et asko, irratsaioak eta kolaborazioak egin, elkarrizketak eman. Hain ordutegi kaotikoarekin lortzen du hori dena aurrera ateratzea. Gainera entrenatu egiten da eta txapelak irabazten ditu. Ikaragarri diziplinatua izan behar da, hotza eta kalkulatzailea. Bizitza, gainera, bakoitzak nahi duena egiteko da eta hori dela uste dut haren filosofia. Asko bizi izan da urte gutxian. Luze ez dakit biziko den, baina asko bizi izan dela bai. Intentsitate izugarriarekin bizi da. Zer ekarri diezaiokeen elkarteari? Asko ekarri dio eta ekarriko diola uste dut. Jon Sarasua ere HUEZIn dabil. Koldo Tapiak ere baditu asmo berriak. Joxerra Gartziak zer esanik ez. Mintzola izango dela uste dut era askotako ekarriak bilduko dituen erakundea. Nik ikerkuntzarako ikusten dut batik bat Mintzola, gure ahozkotasuna ikertzeko eta mundukoa ere ezagutzeko. Munduari leiho bat irekitzeko balio behar luke Mintzolak.

txapelketa geuk antolatu genuen eta gero hasi zen egitura bat hartzen. Hasierako taldean Imanol Lazkano, Mendizabal, Sebastian Lizaso, ni neu eta gutxi gehiago izango ginen. Jexus

Zertan da Mintzola? Unibertsitateez gainera, beste hainbat erakunde bildu ditu Mintzolak, Euskaltzaindia barne. Villabonako Udala eta Gipuzkoako Foru Aldundia ere sartuko dira eta Kutxa ere aukera hori aztertzen ari da. Zuzendaria aukeratzeko deialdia egin zen. Hemeretzi hautagai aurkeztu dira eta egunotan egingo da aukeraketa. Bazkideek esan digutenez, oso jende interesgarria aurkeztu da. Nola irudikatzen duzu Mintzola etorkizunean? Guk, esate baterako, hezkuntzan bildu ditugu gure indarrak transmisioa segurtatzeko, baina bertso-eskolak elikatzeko egiten dugu lan neurri handi batean hezkuntzan eta bertso-eskolak berriz herriko dinamikan txertatzen ditugu. Antzerkiak ere gauza bera egingo balu eta beste zenbait generok, herri dinamikari sekulako bultzada emango genioke; harria putzura botatzen dugunean sortzen diren oroi horiek sortuko genituzke. Hori izango litzateke herria euskaldundu eta euskara plazerarekin lotzeko bidea. Ahozkotasunean eragina dugun arlo guztiak (zinema ere herritartu daiteke etorkizunean) koordina ditzakeen gunea izatea, argazki bateratu bat egiteko gai dena, eta unibertsitateak ere ikerketarako jendea eta bitartekoak jartzea oso interesgarria izan litekeela uste dut.

Murua fitxatu genuen berehala. Jexuxek sekulako lana egin zuen, hasierako urteak izaten baitira

Elkartearen aurpegia zarenez, sumatzen al duzu begirunerik? Erakundeentzat luxu bat da gurea bezalako genero batean bitartekari bakar bat izatea. Kultur esparru hau sakabanatuta ibili ordez, proiektu handi baten bueltan egituratzen dugu, eta horrek onurak ditu edonondik begiratzen delarik ere. Orain urte batzuk ez bezalako begirunea sentitzen dugu, irabazitako izen eta itzal bat dugula ikusten dugu. Elkarteak sinesgarritasuna irabazi du, prestatzen ditugun proiektuak burutu egiten ditugulako. Guk ere planteamendua aldatu egin dugu. Lehen diru eske joaten gintzaizkien. Orain egitasmoak eskaini eta partaidetza eskatzen diegu.•

gogorrenak. IĂąaki Murua. 164 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 165

24 irakasle hezkuntza arautuan lanean

Erika Lagomarekin, Transmisio saileko eragile profesionalarekin ere egon ginen. “Ixiar Eizagirre da berez sail honen eragilea, baina amatasun-baja hartu zuelako, neu nabil lan honetan. Lau urtez izan naiz bertsolaritzako irakasle Nafarroako Bertsozale Elkartean”, hasi zen hizketan. Erika Lagoma lesakarra da. Hispaniar filologia ikasi zuen Salamancan eta Gasteizera etorri zen Euskal Filologiarekin jarraitzera eta Nafarroako Elkartetik egin zioten hezkuntza arautuan bertsolaritza ematen hasteko eskaintza. Iruñeko eskoletan aritu da lanean.

Erika Lagoma

bertsolaritza lantzen. Herrialdeetako esperientzia eta eskarmentua batuko dituen nazio mailako proiektua egituratu nahi dugu. Ixiar Eizagirre bera ari da proiektua koordinatzen”, jarraitu zuen.

lesakarra da. Hispaniar filologia ikasi zuen

24 irakasle ari dira Elkartearen kontratuarekin hezkuntza arautuan lanean. “Iparraldean Bertsozale Elkarteak kudeatzen zuen proiektua hastapenetan. Duela urte bi Seaskak hartu zuen bere gain egiteko hori, eta Arantxa Oxandabaratz ari da horretan. Beste herrialdeetan Bertsozale Elkartetik kudeatzen du zuzenean.

Salamancan eta Gasteizera etorri zen

Hezkuntza arautuan bertsolaritzaren oinarrizko ezagutza bermatzea da helburu nagusietako bat. Era berean, hezkuntza arautuan bereziki zaletzen diren umeek bertso-eskoletan parte hartzeko aukera izaten dute.

Euskal Filologiarekin jarraitzera eta Nafarroako Elkartetik egin zioten hezkuntza arautuan bertsolaritza ematen hasteko eskaintza. Iruñeko eskoletan aritu da lanean.

Transmisio batzordea.

“Transmisioaren proiektua elkartearen muinean dagoen zerbait da, hain zuzen ere, Elkartea horrexetarako sortu baitzen, bertsolaritzaren geroa segurtatzeko. Gure saila da langile profesional gehien batzen dituena”, gogoratu zuen. Transmisioa hiru ardatzetan oinarritzen dugu: Hezkuntza Arautua, Bertso-eskolak eta Aisialdia. Hilean behin biltzen da Transmisio batzordea, baina etengabeko harremana du Erika Lagomak Miren Irigoien batzordeko arduradunarekin eta batzordeko kideekin. “Esku artean dugun gai nagusia transmisioko plan sektoriala da. Urteak egin ditugu herrialdeetako bertsozale elkarteen bitartez hezkuntza arautuan Erika Lagoma. 166 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 167

Josu Landeta.

Iñaki Olalde.

Ixiar Eizagirre.

“Azpimarretzekoa da urtetan bertso-eskolek egin duten lana; haiek dira transmisioan ardatz nagusi. Euskal Herri osoan kasuistika ezberdina da bai herrialdeei erreparatzen bazaie bai herrialde berean ere. Gipuzkoan eta Bizkaian haien kabuz sortu ziren bertso-eskola asko, eta bide luzea egiten ari dira. Nafarroan, Araban eta Iparraldean Bertsozale Elkartea izan da, batez ere, dinamika hori sustatu duena. . Orain ari dira pixkanaka bertso-eskola horiek autonomo bihurtzen, tokian-tokian txertatzen. Aisialdiari dagokionez, Euskal Herriko transmisio sailak 5 txanda kudeatuko ditu zuzen-zuzenean (Irañetan, Getarian, Muxikan, Ligin eta Zuhatzan); horiez gainera bi txanda gehiago antolatuko ditu Gipuzkoako Foru Aldundiaren eskaintzaren barruan (Zarautzen). Arabako bertsozale Elkarteak txanda bat antolatuko du Barrian Arabako Foru Aldundiarekin elkarlanean”. Materialgintza da Euskal Herriko transmisio-batzordearen beste egiteko garrantzitsua.. “Poliki- poliki aurrera pausoak egiten ari gara arlo honetan. Lehen Hezkuntzan Gu ere bertsolari 1 eta 2 materialak (liburua, KD-a eta DVD-a) erabiltzen ditugu. Bigarren Hezkuntzari dagokionez, Bizkaiko Bertsozale Elkarteak lan handia egin du Joxerra Gartziak eta Andoni Egañak diseinatu zuten ahozkotasuna lantzeko proiektua aurrera ateratzen. Esan ahala material izeneko materialarekin lantzen dute ahozkotasuna (liburua eta KDa)”. ”Bertso-eskoletako irakasleen lana arintzeko asmoarekin Bertso gida 1 argitaratu dugu aurten (Liburua, KDa eta DVDa), Lehen Hezkuntzako ber-

168 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 169

170 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 171

tsolaritzaren curriculumean oinarritutako 40 fitxa. Hurrengo ikasturteari begira Bertso gida 2 argitaratu nahi dugu”.

ITZULTZAILE BAT DATRANSMISIOKO ARDURADUNA Transmisio saileko arduraduna Miren Irigoien da. Oiartzungo bertso-eskolan ibili zen, ikasle bezala hasieran eta antolaketan ondoren. Berrogeita hiru urte ditu, bi urte egin ditu sail horretako arduradun bezala, eta itzultzailea da lanbidez, Batzar Nagusietan egiten baitu lan aldi bereko itzulpenean eta idatzizkoan. “Oiartzungo bertso-eskolan zenbait talde ziren orduan, baita orain ere. Ni helduen talde batean ibili nintzen”, hasi zitzaigun kontatzen Miren.

Miren Irigoien.

24 irakasle ari dira Elkartearen kontratuarekin hezkuntza arautuan lanean. “Iparraldean Bertsozale Elkarteak

Bertso-eskola gehienak ez dira bertsotan egiteko bakarrik. Horien inguruan mugimendu bat dago eta antolaketa lana eskatzen du horrek. “Gure taldean ez ginen asko aritzen bat-batean bertsotan, talde giroa gehiago landu genuen:, herrian antolatzen ziren bertso ekitaldietan laguntzen parte hartzea, herritik kanpo zeuden ekitaldietara taldean joateko bideak jartzea… hala ikasi nuen bertso-eskola bat asteroko klasea baino askoz ere gehiago dela, eta, lehen bertsoak bezalaxe, inguruko horrek guztiak txunditu eta erakarri egin ninduen. Eta, pixkanaka, horretan murgildu nintzen: talde desberdinen arteko koordinazioa, Udalarekiko eta beste erakunde batzuekiko harremanak, Bertso Astearen antolaketa… horrelako lanetan ibili nintzen bolada batez. Lan hori utzi eta hilabete batzuetara proposatu zidaten Transmisio saileko ardura”, erantsi zuen.

kudeatzen zuen proiektua hastapenetan. Duela

Transmisio saileko

urte bi Seaskak hartu

arduraduna Miren

zuen bere gain

Irigoien da.

egiteko hori, eta

Oiartzungo bertso-

Miren Irigoienek oso garbi du Elkartearen lana zein den transmisio-arloan.

Arantxa Oxandabaratz

eskolan ibili zen,

Bertso-eskolak eta heziketa arautuko lanak…, bietan zerk du garrantzi handiagoa une honetan? galdetu genion. “Hezkuntza arautuko lana elkartetik sortu da, elkarteak berak jarri du martxan eta ardura zuzena du egiteko horretan. Bertso- eskola asko, ordea, beren kabuz jaio dira (Bizkaian eta Gipuzkoan batik bat) eta autonomia osoarekin jarraitzen dute. Agian, horregatik, Bertsozale Elkarteak orain arte ahalegin eta baliabide gehienak hezkuntza arautuaren arlora bideratu ditu, baina ez bertso-eskolek garrantzi txikiagoa dutelako. Transmisioak hiru zutabe ditu: hezkuntza arautua, bertso-eskolak eta jarduera osagarriak, eta hirurak dira elkarren osagarri”, erantzun zuen.

ari da horretan. Beste

ikasle bezala hasieran

herrialdeetan

eta antolaketan

Bertsozale Elkartetik

ondoren. Berrogeita

kudeatzen du

hiru urte ditu, bi urte

zuzenean.

egin ditu sail horretako arduradun

Miren Irigoienen saila transmisioaren plan estrategiko bat diseinatzen ari da une honetan. “Hori da lehentasuna duen gure egitekoetako bat, elkartearen barruan pisu handia duen arloa baita. Oraindainokoan hezkuntza arautuko lana herrialdeko elkarteetatik kudeatu da, bakoitzak bere baliabideak bilatu ditu eta herrialde bakoitzak bere garapena izan du. Aurrerantzean ere hala izaten jarraituko du, baina proiektu landu bat eduki nahi dugu, non gauden eta nora joan nahi dugun jakiteko, eta gero herrialde bakoitzak erabakitzeko zeintzuk diren bere lehentasunak eta nola antolatu nahi dituen baliabideak. Horixe jaso nahi genuke plan estrategikoan”, esan zuen.

bezala, eta itzultzailea da lanbidez, Batzar Nagusietan egiten

Herri osoko bertso-eskoletako kide gazte eta helduei egiten zaie deia. Azkena Ziburun egin zen, Iparraldeko finalarekin batera. Txandaka egiten da, urtero, herrialde batean. Garrantzizkoa da bertso-eskolen arteko harremanak sendotzea, irakasleen artean esperientziak trukatzeko eta bertso-eskoletako kideek elkar ezagutzeko. Irailean edo urrian egin ohi dugu. Zenbait gairen inguruan eztabaidak antolatzen dira, baina jai giroa ere oso kontuan hartzen da”, esan zuen Mirenek.

BERTSOLARITZA SALTZEN Komunikazioa saila ere hilean behin biltzen da eta bertan herrialdeetako ordezkari borondatezkoez gainera, komunikazioan lan egin nahi duten zenbait kide biltzen dira. Estibalitz Esteibar da sail honen eragile profesionala. Elkar diskoetxeko kanpo harremanetako arduraduna izan zen urte askoan eta lehendik ezagutzen zuen komunikabideen mundua. “Oso harreman estua nuen lehendik hedabideetako kide askorekin eta horrek hasierako lana erraztu egin zidan. Hedabide guztietara informazioa bidaltzen jarraitzen dut. Erdal hedabideetara ere bai, noski, eta zerbait garrantzitsu dugunean, Bertso Eguna edo txapelketak esate baterako, ondo erantzuten dute, bertako hedabideak direnean behintzat”, hasi zen Estibalitz hizketan.

baitu lan aldi bereko Transmisioak hiru zutabe dituela esan dugu, eta hirugarrenaz galdetu diogu Mireni. “Erikak udalekuak aipatu ditu eta nik Bertso Eskolen Topaketak aipatuko ditut, oso garrantzitsuak baitira. Asteburu bat hartzen da normalean, larunbatetik igandera, tartean gau bat parrandarako utzita. Euskal

172 / B73

itzulpenean eta idatzizkoan.

Ekarretik etorri zela esan dugu. Han ere organigrama oso konplexua zuten, fundazio batek lotzen baititu hainbat enpresa, baina ez zegoen borondatezko lana profesionalenarekin uztartu beharrik. “Elkarteko lana aberasgarria da alde horretatik, baina erabakiak hartzeko orduan prozesuak mantsoago-

Lan ere egiten dute B73 / 173

Estibalitz Esteibar.

martxan dago. Borondatezko kide bat ari da lanean, Lierni Altuna, ekintza horren berri komunikabideetan ematen. Baina ez da txapelketa bakarrik. Arabako Elkartearen beste egitasmoen berri ere ematen die, bai bazkideei eta bai hedabideei. Elkarte bakoitzak du gisa horretako kide borondatezko bat eta horiek etortzen dira hilean behin egiten dugun bilerara. Horiekin batean arlo honetan lan egiteko prest dauden beste hainbat kide etortzen da, Jon Martin esate baterako, Publizitate ikasketak egina delako, edo Iñaki Iturriotz kazetaria, Bizkaiko Txapelketan buru-belarri ibili zena. Bertsozale buletinaren erredakzioaz, esaterako, bera arduratzen da. Nire lana, taldea koordinatu eta komunikazio politika orokor bat bideratzea da”, esan zuen.

Komunikazioa saila ere hilean behin biltzen da eta bertan herrialdeetako ordezkari borondatezkoez gainera, komunikazioan lan egin nahi duten zenbait kide biltzen dira. Estibalitz Esteibar da sail

Komunikazio batzordea.

Web orriaz ere neurri handi batean Estibalitz arduratzen da. “Aspaldi diseinatutako orria da eta berritu egin nahi dugu. Dokumentazio Zentroaren ikuspegia jarraituz sortu zen 2001ean eta Xenpelarretik elikatu izan da. Herrialde bakoitzak bere kabuz elikatuko lukeen komunikazio-lekua behar luke web gunean, baina hori gauzatu lezakeen sistema informatikoak aukeratu behar ditugu. Azken urteotan herrialdeetako txapelketak beren web orriak sortuz ibili dira eta horiei ere lekua egin nahi diegu. Dena hemendik elikatu beharrean, elkarteei aukera ireki eta dinamismo gehiago izango lukeen ataria jarri nahi dugu martxan. Bestalde, formatu bisualagoak erabiltzen dira gaur egun eta erabiltzaileen partaidetzari ere aukerak ematen dizkiotenak”, jarraitu zuen Esteibarrek. Aurtengo urtea bereziki betea dute Komunikazio-batzordekoek, txapelketa nagusia dela-eta. “Pertsona bat kontratatu dugu txapelketaren komunika-

honen eragile profesionala. Elkar

Lierni Altuna eta Iñaki Iturriotz.

diskoetxeko kanpo harremanetako arduraduna izan zen ak dira, erabakiak adostasunez hartu behar baitira. Lan egiteko beste modu bat da, beste kultura bat. Han neuk hartzen nituen erabakiak. Hemen taldean hartzen dira”, erantsi zuen.

urte askoan eta

Aurtengo ekintza potoloa txapelketa nagusia izango da. Iazko irailean hasi ziren horri begirako lehen bilerak egiten. “Txapelketaren irudia lantzea izan da lehen lana. Komunikazioa eramango duen pertsona bat ere kontratatu genuen, Izaskun Ellakuriaga, eta plan bat diseinatzen hasi ginen. Aurreko esperientziak asko laguntzen digu. Hori da elkarteak duen abantaila”, erantsi zuen.

zuen komunikabideen

lehendik ezagutzen

mundua.

Txapelketari begira aldez aurretik sumatzen duen giroaz galdetu genion. “Ikusmira handia sortzen du. Bertsolarien artean ere nik mugimendua ikusten dut eta gizartean ere ikusten da jendea zain dagoela. Baina krisi garaiak dira eta horrek zer eragin izan lezakeen da gure zalantzetako bat”, erantzun zuen. Txapelketa nagusiak ez ezik, herrialdetako txapelketek ere izaten dute komunikazio arduradun bat. “Une honetan, adibidez, Arabako Txapelketa

174 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 175

IĂąaki Apalategi.

Jon Martin.

IĂąaki Apalategi da Komunikazio saileko arduraduna. Orain lau urte hartu zuen lan hori bere gain, Jexus Mari Irazuk utzi zuenean. “2005ean sartu nintzen Irazuren ordez eta lurreratzeko denbora pixka bat behar izan nuen,

Kudeaketa batzordea.

Elkartearen funtzionamendua bera nahikoa konplexua baita. Txapelketa Nagusia bete-betean zegoela sartu nintzen eta komunikazioak sekulako garrantzia hartu zuen edizioa izan zen hura gainera.

176 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 177

zioa eramateko, Izaskun Ellakuriaga, baina gure saila trabeskakoa da, sail guztien zerbitzura egiten dugu lan eta zereginik ez zaigu falta. Irudi korporatiboa berritzen ere ari gara, eta buletinari ere errepasoa eman nahi diogu. Elkarteari buruzko bideo bat ere egin nahi genuke. Elkartearen lanaren berri gizarteratzeko hainbat euskarri jorratu nahi ditugu”, jarraitu zuen saileko eragileak.

Aritz Zerain.

Kanpora begira egiten duen lanaz gainera elkarte barruko komunikazioaz ere arduratu behar du sail honek. “Sail bakoitzeko arduradunak Kudeaketa Batzordean biltzen gara, eta herrialde bakoitzeko lehendakariak Euskal Herriko Zuzendaritza Batzordean biltzen dira. Batzordeak dira, beraz, barruko komunikaziorako tresna baliozkoenak. Baina bazkideen buletinaz gainera barne buletin bat ere badugu euskarri digitalean, hamabost egunetik behin kide aktiboenei bidaltzen zaiena. Elkarteak orain 2.400 bazkide izango ditu. Horiei Bertsozale iristen zaie hilero, eta badira 120 bat kide aktibo, batzordeetan parte hartzen dutenak, eta horiei bidaltzen zaie bigarren buletin hori hamabostean behin”, jarraitu zuen. Ordutegi malguarekin egiten dute lan. “Dokumentalistek dute lan ordutegirik finkoena bederatzietan sartu eta arratsaldeko seiak aldean atera. Guk ere, bilerarik ez dugunean, ordutegi hori egiten dugu, baina bilera gehienak arratsaldeko zazpietan hasten dira eta premia horietara egokitu behar izaten dugu ordutegia. Bilerak pare bat ordukoak izaten dira”, esan zuen Estibalitzek.

ZERBITZUAK EMATEN DITUEN SAILA Iñaki Apalategi da Komunikazio saileko arduraduna. Orain lau urte hartu zuen lan hori bere gain, Jexus Mari Irazuk utzi zuenean. “2005ean sartu nintzen Irazuren ordez eta lurreratzeko denbora pixka bat behar izan nuen, Elkartearen funtzionamendua bera nahikoa konplexua baita. Txapelketa Nagusia bete-betean zegoela sartu nintzen eta komunikazioak sekulako garrantzia hartu zuen edizioa izan zen hura gainera. Talde handia zen eta eskerrak, nahiz eta Joana eta Joseba ibili ziren taldea mugitzen. Ordu arte ez zegoen Komunikazio sailik eta eremu horrek zuen garrantziaz ohartu zen Bertsozale Elkartea. Txapelketa Nagusiak nabarmendu zuen arlo honek zuen garrantzia”, hasi zen Iñaki orain lau urteko kontuak gogoratzen.

Aritz Zerainek sailen arteko koordinazioa darama eta eguneroko dinamikaren kudeaketa. “Kudeaketa Batzordearen martxa eta Zuzendaritza Batzordearena ere

Eskoriatzan Humanitateak eta Enpresa ikasketak egiten ari zen orduan. Geroztik Santo Tomas lizeoan ibili da eta orain Lauro ikastolara pasatu da irakasle lan egitera.

niri dagokit neurri batean, eta

Bertsolaritzari dagokionez, Goierriko bertso eskolan ibili zen eta gazte mailako sari garrantzitsuak lortuak ditu, hala nola, Xenpelar edo Osinalde saria. “Txapelketa Nagusiak eragiten dio, noski, Komunikazio sailari, baina lanaren zamarik handiena Talde Antolatzaileak hartuko du bere gain. Orain lau urteko txapelketaren berezitasuna erdal komunikabideetan ateak jotzea izan zen, eta erdal publikora iristea lortu zen neurri batean. Aurtengoan Izaskun Ellakuriagak bideratu beharko du lan hori. Gure sailaren egitekoa bertsolaritzaren berri komunikabideei ematea da, beraz. Alde horretatik begiratuta, zerbitzuak ematen dituen saila da gurea”, esan zuen Iñaki Apalategik.

178 / B73

elkartearen gestio ekonomikoaren, baliabideen eta pertsonalaren ardura ere bai”, esan zuen.

TALAIATIK BEGIRA: ARITZ ZERAIN Elkartearen egitura guztiz da horizontala, baina lanpostu batzuek ematen duten ikuspegia besteena baino zabalagoa da. Talaian dagoena Aritz Zerain da. Ereñozukoa, Hernaniko Kronikan egin zuen lan iaz elkartera etorri zen arte. “Koldo Tapia jubilatu zenean, Jexux Muruak bi urte egin zituen koordinatzaile lana eta sustapeneko eragile lana uztartuz. Eta 2007ko uztailean jarri ziren harremanetan nirekin. Administraritza saileko ikasketak ditut. Kutxan ibili nintzen hasiera batean, Hernaniko merkatari eta ostalari elkartean egin nuen lan ondoren, aldi batez kudeatzaile moduan, eta Kronika jarri genuen martxan Unai Agirre, Jexux Mari Irazu eta hiruron artean. Hiru bertsolarik sortutako argitalpena zela esaten zuten. Bertsolaritzaren ezagutza eta euskalgintzan nuen esperientzia baloratu zutela uste dut, eta gestioan nuen esperientziarekin ere bai, nirekin hitz egitera etorri zirenean”, hasi zen.

Lan ere egiten dute B73 / 179

Zerain bertsolaritza zer den probatutakoa da, kantuan berandu samar hasi bazen ere. Aritz Zerainek sailen arteko koordinazioa darama eta eguneroko dinamikaren kudeaketa. “Kudeaketa Batzordearen martxa eta Zuzendaritza Batzordearena ere niri dagokit neurri batean, eta elkartearen gestio ekonomikoaren, baliabideen eta pertsonalaren ardura ere bai”, esan zuen.

Bere lanari esker, bertsolaritzan dabiltzan jenderik jatorrenak ezagutzea

Bere bulegoa leku aproposa da, beraz, elkartearen martxaren berri jakiteko. “Sailetako arduradunekin etengabeko harremanean nago, egitasmoen berri badakit eta osotasuna ere kontrolatzen da hemendik. Nik nire ardurak ditut, baina modu honetako elkarteetan erabakiak ez dira goitik behera hartzen. Elkartearen oinarrian dagoen filosofia da adostasunaren kultura hori”, jarraitu zuen.

egokitu zaio Aritz Zeraini, baina baditu alde makurrak ere,

Elkarteko organo gorenean, Zuzendaritza Batzordean, alegia, borondatezkoak dira nagusi. Hamabost lagunek osatzen dute batzorde hori eta hiru bakarrik dira profesionalak, Aritz Zerain bera, Arantxa Mariskal XDZko zuzendaria eta Oskar Aranzabal, Lankukoa. Beste guztiak borondatezkoak dira: Iñaki Murua lehendakaria, Xabier Gaztelumendi diruzaina, Asier Ibaibarriaga idazkaria, herrialdeetako lehendakariak (Gipuzkoako Felix Irazustabarrena, Arabako Juan Mari Juaristi, Bizkaiko Karmelo Uriarte, Nafarroako Manolo Arozena eta Iparraldeko Jexux Arzallus) eta sail bakoitzeko arduradunak. . “Nik egiten dut Zuzendaritzan nolabait ere profesionalen eta borondatez lan egiten dutenen arteko zubi lana ere”

ordutegia esaterako. “Bilerak beti luzatu egiten dira. Mugak jartzen saiatzen gara,

bederatziak eta

Zuzendaritza Batzordea da, ondorioz, elkartearen agintea biltzen duena, baina badago Kudeaketa Batzorde bat profesionalen lana kudeatzen duena, “ildo nagusiak jarraitu eta eguneroko martxa zuzentzen duena”.

bukatzeko. Baina

“Batzuetan mantso samar mugitzen den makina da elkartea, baina helburuak eta ildoak oso ondo markatuta ditu eta hori abantaila handia da. 2006an gogoeta lan sakona egin zuen eta hamarkada baterako helburuak oso garbi utzi zituen”, esan zuen.

sartu nintzen lan

Aurrekontuari dagokionez, baliabideen erdiak inguru erakundeekin egindako hitzarmenetatik datozkio elkarteari, baina koordinatzaileak ez du uste politika- gorabeherek hitzarmen horietan eraginik izan dezaketenik. “Guk diskurtsoa aldatu egin dugu. Ez dugu diru-laguntzarik eskatzen, gure proiektuetan lankidetza eskatzen dugu. Demagun Xenpelar Dokumentazio Zentroaren kasua. Bost langileko zentroa da, baina erakundeek badakite haiek eratu beharko balute askoz ere inbertsio handiagoak egin beharko lituzketela”, seinalatu zuen.•

180 / B73

Xenpelar Dokumentazio Zentroa: gordailu bat emakumeen esku

“Gogoratzen naiz zer aurpegi jarri zidaten ordenagailu bat behar nuela esan nuenean.” Elkartearen proiektu handiena izango da edo, gutxienez, ikusgarriena bai, fisikoki ikusi edo ukitu egin baitaiteke Xenpelar Dokumentazio Zentroa. Hogei urtean lan izugarria egin dute. Zifra batzuk aipatzea aski da horretaz jabetzeko. Xenpelarren 9.000 saiotik gora ditu ikus-entzunezkoetan grabatuak, 30.000 bertso saiori buruzko fitxa, zein bertsolarik kantatu zuten, non eta zertaz. Fitxa horietan datu interesgarri asko ageri da joan zen jende kopuruari edo gaiei buruz, bi arlo bakarrik aipatzeko. Saio horiei buruzko kartel eta argazkiak ere badituzte gordeta. 15.000tik gora argazki daude artxibaturik, prentsa dosierrak ere piloa, 6.000 kartel… poliki-poliki bolumena hartuz doan zentroa da. Informazio-pilaketa erraldoi horren inguruko datu base bateratu bat eraikitzen ari dira une honetan, baina ez da hori esku artean duten egitasmo bakarra. Egoitza berriak, Villabonakoak alegia, ilusioa piztu du bertan lanean ari direnengan. Arantza Mariskal 1990ean sartu zen eta bere lehen lana dokumentazio-zentroaren diseinua egitea izan zen, hain zuzen ere. Hondarribiarra da. Bartzelonan egin zituen ikasketak eta Eresbil artxiboan praktikak egitetik etorri zen Bertsozale Elkartera. Gaur Hendaian bizi da.

baina askotan

“Elkartea asko hazi da eta presako erabakiren bat hartu behar denerako Batzorde Txikia deitu diogun talde bat sortu da. Hor lehendakaria, idazkaria, diruzaina eta neu gaude”, jarraitu zuen Zerainek.

Bere lanari esker, bertsolaritzan dabiltzan jenderik jatorrenak ezagutzea egokitu zaio Aritz Zeraini, baina baditu alde makurrak ere, ordutegia esaterako. “Bilerak beti luzatu egiten dira. Mugak jartzen saiatzen gara, baina askotan bederatziak eta hamarrak izaten dira bukatzeko. Baina jakinaren gainean sartu nintzen lan honetan”, esan zuen.

arantza mariskal

hamarrak izaten dira

jakinaren gainean

honetan”, esan zuen.

Asko aldatu al da XDZ hasierako asmoetatik gaurdaino? Dokumentazio Zentroa diseinatzeko sartu nintzen ni elkartean, eta hasieratik nahiko ondo asmatua genuen atal nagusiak definitzen. Hogei urte hauetan asko aldatu dena teknologia berrien erabilera izan da. Gogoratzen naiz zer aurpegi jarri zidaten ordenagailu bat behar nuela esan nienean. Hasieratik izango zuten, bada, ondarea gordetzeko borondatea? Ari ziren gordetzen. 1988ko Bapatean liburua egiteko, esate baterako, grabaketa piloa egina zegoen, eta prentsa hustuketak ere egiten ari ziren, egunero bertsolaritzaren inguruko berrien fotokopiak egin eta gordetzen zituzten. Bertsozale Elkartearen estatutuetan agertzen da bertsolaritzari buruzko artxiboa martxan jartzeko asmoa. Beraz, elkartea diseinatu zutenek zerbait bazekiten. Beharbada bazituzten kezka nagusiagoak, baina oso garbi zuten ondarea gorde behar genuela. Zure arazo nagusia eredu falta izango zen. Hori da. Ez zegoen eredurik. Baina geure eredua diseinatzen hasi baino lehen beste egitasmo batekin saiatu ginen. Euskal Herrian zehar bazeuden zenbait gune bertsolaritzaren inguruko ondarea biltzen ari zirenak: Zavalak bazuen bere fondoa, Euskaltzaindiak bazuen berea, eta hasieran guztien artean artxibo bakar bat osatzea izan zen gure asmoa, baina egitasmo horrek oso azkar egin zuen porrot, eta orduan erabaki zuen Elkarteak berea sortzen hastea eta, nik uste dut, asmatu egin zuela. Hasieran oso jende gutxik sinetsi zuen horrelako proiektu bat gauzatzeko gai izango ginenik, eta gai izan gara. Hasieran bertsolaritzaren artxibo bat egitea nahi zuen elkarteak. Zer diferentzia dago artxibo baten eta dokumentazio zentro baten artean?

Lan ere egiten dute B73 / 181

Arantza Mariskal. 182 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 183

Hau ez da artxibo bat, non bildu eta gordeko dugun bertsolaritzaren inguruko ondarea. Elkartearen dinamikarekin bat etorri behar zuen zerbait nahi genuen. Bildu eta gorde egin nahi genuen, baina erakutsi ere bai, erabili ere egin nahi genuen ondare hori, eta hasieratik izan genuen garbi dokumentazio zentro deitzea egokiagoa zela. Hasieran, saioak grabatzera gindoazenean, halako eszeptikotasun batekin aurkitzen ginen, bertsolariak berak ere ohituta baitzeuden bertso onak bakarrik gorde behar zirela pentsatzera. �Ez du saio horrek gordetzerik merez�, esaten ziguten, eta gaur egun horiek dira grabazioak egiten laguntzen ari ditenak. Elkarteak asmatu egin du bidea egiten.

Ez da bitartekorik jarri sare hori martxan Ez zegoen eredurik.

jartzeko. Aurten

Baina geure eredua

badirudi gauzak

diseinatzen hasi baino

mugitzen hasiko

lehen beste egitasmo

garela. Egia da sare

batekin saiatu ginen.

horretan parte hartu

Euskal Herrian zehar

behar zuten kideek

bazeuden zenbait gune

ere ez dutela guk nahi

bertsolaritzaren

bezala erantzun.

inguruko ondarea

Beste herrialde eta

biltzen ari zirenak:

kulturetan Bertsozale

Zavalak bazuen bere

Elkarteak zer egingo

fondoa,

duen zain daude;

Euskaltzaindiak bazuen

gure baliabideak

berea, eta hasieran

txikiak badira ere,

guztien artean artxibo

beraienak are

Zein ziren sare horretako kideak? Unibertsitateetako departamentuak? Herrialde edo kultura gune bakoitzean arduradun bat jarri nahi genuen eta pertsona horrek elikatu behar zuen sarea. Esan dezagun kutxa handi bat osatu nahi dugula eta kutxa horretan utziko dituela bakoitzak bere herrialdean edo kultura egiten denaren berri. 2005eko Txapelketa Nagusiaren bezperan hainbat ordezkarirekin bilera bat egin genuen; konpromisoak hartu zituzten baina ez dira gai izan behar bezala erantzuteko. Aurrera begira egitasmo hori martxan jartzekotan gara. Badirudi Mintzola proiektuaren barruan izan lezakeela lekua horrelako egitasmo batek.

bakar bat osatzea izan

eskasagoak dira eta.

Datu-base bakar batean dokumentazio-zentroaren informazio guztia bildu nahian ari zarete. Sistema dokumental berri bat ari gara garatzen. Hori izango da gure zerbitzu nagusietako bat. Nere Erkiaga buru-belarri ari da horretan. Maila eta modu ezberdinak izango ditu informazioa eskuratzeko edo bidaltzeko. Elkartearen muinean dagoen jendearentzat zerbitzuak egongo dira hor, lantresna bat eskainiko zaie. Bertsolaritzan mugitzen diren bertsozaleek, ber-

zuen Elkarteak berea

Ahozko ondarea biltzen sekulako lana egin duzue, baina ez duzue pixka bat albora laga liburutegia, ahozkotasunaren inguruan egon daitekeen bibliografia? Ez dugu ahalmenik eta baliabiderik izan liburutegi on bat biltzeko. Ahozkotasunaren edo inprobisazioaren inguruan munduan dagokeen bibliografiatik oso zati txiki bat bildu dugu tamalez. Gure lehentasuna oso garbi izan dugu: bertsolaritza da eta horren ondoren datoz ahozkotasuna eta mundu mailako antzeko fenomenoak. Esku artean izan ditugun baliabideen araberako liburutegia egin dugu. Gainera, kontuan izan behar da urte askoan ez dugula leku fisikorik ere izan, Donostian Kutxak utzita izan dugun egoitzan. Orain gauzak aldatu egin dira. Egoitza berri honetan leku oso erosoa dugu liburutegia ere osatzen joateko. Orain baldintzak baditugu eta jauzi kualitatibo bat emateko moduan gaude. Baina gure planak ondo ateratzen badira, oso urte gutxian lortu beharko genuke ahozko inprobisazioan erreferentzia izango den liburutegia antolatzea. Kulturarteko Topaketak egin zirenean kultura ezberdinen arteko sare bat sortzeko proiektua aurkeztu zenuten. Informazioa bildu ahal izateko oso bide egokia zirudien sare hark. Zertan geratu da egitasmoa? Ez da bitartekorik jarri sare hori martxan jartzeko. Aurten badirudi gauzak mugitzen hasiko garela. Egia da sare horretan parte hartu behar zuten kideek ere ez dutela guk nahi bezala erantzun. Beste herrialde eta kulturetan Bertsozale Elkarteak zer egingo duen zain daude; gure baliabideak txikiak badira ere, beraienak are eskasagoak dira eta.

tso-eskolek eta abarrek ere sarbidea izango dute eta edozein erabiltzailerentzat zabalik daudekeen zerbitzuak ere eskainiko ditugu. Maila batzuetan ez da inolako kontrolik beharko sarean sartzeko eta beste batzuetan bai. Ikerkuntza sailaren arduradun ere bazara. Ez al ditu bertsolaritzaren inguruko ikerketa une hobeak izan orain hamar-hamabost bat urte? Ikerketa eta gogoeta oso loturik daude eta izan zuen, zuk diozun bezala, loraldi bat bertsolaritzaren inguruko gogoetak. Ikerketari dagokionez, Joxerra Garziak, ikuspegi aldaketa ikusgarri bat ezarri zion bertsolaritzaren ikerketari eta herri literaturaren ikuspegi soiletik aztertzetik komunikazioaren ikuspegitik aztertzera pasatu gara, eta horrek ikuspegia izugarri aberastu du. Baina Joxerra Garziaren edo Sarasuaren edo EgaĂąaren ikerketa eta gogoeta-lana kanpotik egindako lana izan dela esango nuke. Ikerkuntza saila oraindainokoan bertsolaritzaren ikerketa mapa garatzen aritu da: zein arlo ikertu diren eta zein ez begiratu du. Inor tesina bat edo tesi bat egin nahi duela esanez guregana badator, mapa bat erakusteko moduan gaude orain, badakigu zer egin den eta zer ez. Bertsolaritzaren eta bertsogintzaren ikerketaren egoera non dagoen, nolakoa den aztertu dugu. Mapa horrek hutsune handiak erakusteko arriskua izango du. Hori da errealitatea. Bertsolaritzan ia dena dago ikertu gabe. Lekuonatarrengandik aurrera ezer gutxi ikertu zen. Orain, esate baterako, bertso neurriei buruzko azterketa egiten aritu gara eta Joan Mari Lekuonaren lanetan oinarritu gara. Bertsolaritzaren muinean zeuden beharrei erantzuten aritu

zen gure asmoa, baina egitasmo horrek oso azkar egin zuen porrot, eta orduan erabaki

sortzen hastea eta, nik uste dut, asmatu egin zuela. BeĂąat Gaztelumendi eta Arantza Mariskal.

184 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 185

gara urte hauetan. Epaileak erabili beharreko irizpideak edo bertsoak transkribatzeko kontuan hartu beharrekoak Iker taldeak egin ditu, edo bertsozaletasunaren inguruko azterketa soziologikoa ere gure sailak bideratu zuen, eta talde horretan denak borondatezko kideak dira. Terminologia mailako lantxo batzuk ere egin ditugu. Oso oinarrizko lanak izan dira oraindainokoan. Hemendik aurrera hasi beharko genuke beste maila bateko lanak egiten. Dokumentazio Zentro batek ezin du bildu eta bildu jarraitu. Bildu duen dokumentazio hori erabili egin behar du. Sumatzen al duzu unibertsitarioen artean bertsolaritzari buruzko ikerketarik egiteko joaerarik? Ibiltzen naiz egiten ari diren tesi eta tesinen zerrendak ikusten. Izugarri zerrenda bereziak dira horiek, baina apenas ikusten dudan gure arloko gaien ingurukorik. Hasiko direla espero dut. Gurea bezalako kultur elkarte bati ezin zaio eskatu hainbeste ordu eta baliabide eskatzen dituen ikerketak egiterik.

Bai, bai. Horixe da gure lanean aurkitu dugun gauzarik interesgarrienetakoa, alegia, bide berriak irekitzera behartzen gaituela lanak. Bai Estatu espainiarrean eta bai frantsesean gisa honetako zentroak oso estatikoak dira. Harritzekoa da gurean dagoen dinamika eta jendearen eskakizuna. Ez gara

nere erkiaga “Bertsolaritzaren datu-basea egituratzen” “Orain urtebete itzuli nintzen eta bertsolaritzaren datu-basearen egituraketa garatzeko ardura hartu nuen. Xenpelar Dokumentazio Zentroak oraindainokoan jaso duen materiala programa informatiko ezberdinetan gordetzen saiatu gara. Esan dezagun bilketa-lan handia egin dela, eta leku ezberdinetan gorde dugula: audio materiala datu-base batean, bideoak bestean eta paper euskarrikoak beste batean. Doinutegiak ere datu-base berekia dauka, liburutegiak ere bai, eta txapelketak eta beste aldikako ekitaldiek ere bai… Datu-base horietako bakoitzak bere fitxa ereduak erabili ditu. eta horiek guztiak egitura bakar batean biltzea da nire egitekoa, informatika-enpresa baten laguntzarekin, noski. Izen uste handiko samarra da, baina sistema dokumentalaren datu-basea eratzea da nire lana. Zer onura izango ditu datu-base bakar bat izateak? Alde batetik, Intranet bidez barruko langileek dagoen dokumentazioaren atal batzuetara sarbidea izango lukete (aldizkako ekitaldietara eta saioetara, esate baterako), eta bestetik, Internet bidez edozein ikertzailek edo bertsozalek begira dezake gure zentroko katalogoa. Grabazio-zati batzuk jarri arren ezin dugu, noski, gordeta ditugun grabazio guztiak zintzilik Interneten jarri, hori ezinezkoa baita; baina zentroan dagoenaren berri zehatza aurkituko du datu-basean. Demagun erabiltzaileak Uztapideren bertso batzuk aurkitu nahi dituela, eta datu-base horretan Uztapideri buruz ditugun berriak ageri direnez, , bertso horiek baditugun ala ez kontsulta dezake. Grabazioa bera kontsultatu ahal izateko, hona etorri beharko du edo guri kopiaren bat eskatu. Bertsozale Elkartearen webgunetik lotura baten bidez sartuko zen erabiltzailea datu-basera. Urte batzuetarako lana da. Hainbat atal dituen mapa bat egin nuen. Urtebete daramat horretan eta oinarrizko modulua garatuta gelditu da. Beste pare bat urte beharko ditugu bukatzeko”, esan zuen.

dokumentazio-zentro Xenpelar Dokumentazio Zentroak ez duela izan eredurik esan duzu. Horrek kalte adina onura izango duela iruditzen zait. Bai, bai. Horixe da gure lanean aurkitu dugun gauzarik interesgarrienetakoa, alegia, bide berriak irekitzera behartzen gaituela lanak. Bai Estatu espainiarrean eta bai frantsesean gisa honetako zentroak oso estatikoak dira. Harritzekoa da gurean dagoen dinamika eta jendearen eskakizuna. Ez gara dokumentazio-zentro soil bat, atzetik elikatzen gaituen elkarte bat dugu. Pentsatzen dut musikologia-zentroak izango dutela antzik gehien XDZarekin. Bai eta ez. Guztietatik badago zer ikasia. Gurean berezia dena, gaia da, edukia, eta hori nola antolatu, erabili, gorde da zentro desberdineetan ikusi eta aztertu izan duguna. Guztietatik zerbait hartuz gurea sortu dugu. Batera eta bestera ibili eta baliagarri zaiguna ekartzen ikasi behar genuke. Hala ere Elkartearen ohiturari jarraituz edo ADNari jarraituz, gure estilokoa egin dugu.•

186 / B73

soil bat, atzetik

Nere lekeitiarra da. 2001ean Xenpelarren hasi zen lanean, eta urtebeteko etenaldia egin zuen 2006an Renoko Unibertsitateko Euskal Liburutegian ordezkapen bat egiteko.•

elikatzen gaituen elkarte bat dugu.

oihana aranburu Munduan bertso saio gehiena entzuten duen pertsona Oihane Aranburu bertsozale askok ezagutzen dute bertso saioetatik, ikusentzunezkoen atala baitarama Xenpelarren eta maiz ibiltzen baita saioak grabatzen.. “Orain arte audioan bildu ditugu bertsio saio gehienak, baina gero eta gehiago bideoan hartzen ari gara, irudia gero eta gehiago eskatzen zaigulako. Asteko planarekin egiten dugu lana. Bilketa-sarea ere antolaturik dugu herrialdeka. Urtean 300dik gora saio grabatzen dira. Hitzetik Hortzerak, Bertso Plazak, Bertsoa comek beren kabuz egiten dituzte grabaketak, baina hemendik koordinatzen dira saiorik ez errepikatzeko. Elkarteak

Lan ere egiten dute B73 / 187

hitzarmenak ditu hainbat irratirekin (Herri Irrratia, Arrate Irratia. Bizkaia Irratia, Euskadi Irratia) eta astero ematen diegu grabatu ditugun saioen berri eta, ondorioz, horren arabera eskatzen dizkigute. Hitzetik Hortzerakoei ere erabiltzen duten artxiboko materiala hemendik ematen zaie. Programa hori 89an hasi zen, eta geroztik haiek grabatu duten guztia guk ere gordetzen dugu. Grabatzen duenak egiten du saioari buruzko lehen informazio- bilketa: non izan den, bertsolariak zein izan diren, eta banaka batzuek zer gai erabili dituzten ere jartzen dute. Dena den, grabazioa hartu eta nik egiten dut bakoitzaren fitxa osatuagoa eta informazio hori guztia datu-basera doa”, esan zuen.

gure datu-basean, eta gero guk bilatzen diegu behar dutena. Eta, azkenik, web gunean dagoen liburutegi digitala elikatzen dut. Elkarteak argitaratu dituen liburuak hor jartzea da gure helburua. Gaur hogeita hamarren bat egongo dira. Bapatean gehienak eta txapelketa asko. Aurkibide bat bada, eta gero eta liburu gehiago bertan eskegitea da helburua”, esan zigun.• Olatz Amundarain eta Nere Erkiaga.

Oihana Hondarribikoa da. Hamaika urte egin ditu Xenpelar Dokumentazio Zentroan. Kazetaritza ikasi eta azken urteotan hasi da dokumentazioaz arduratzen. Txikitandik gustatu izan zaizkio liburutegiak eta denbora asko pasatu du horietan.•

olatz amundarain Paper artean berri bila Alegiakoa da, Bibliotekonomia ikasketak egin zituen Salamancan, eta 2007ko urrian hasi zen Xenpelarren. Aurretik liburutegi publikoetan egin zuen lan, eta Berriako dokumentazio sailean ere bai. “Egunkari, herri aldizkari eta oro har prentsaren jarraipena egiten dut. Hustuketa egin eta Elkarte barruko sailetara banatzen dut informazioa, Komunikazio sailera batik bat. Liburutegiaren ardura ere nik daramat. Bertsoaren inguruan gero eta informazio gehiago da Interneten eta guztia biltzen saiatzen naiz, baina ez da erraza, gero eta uholde handiagoak daudelako. Ez da biltzea bakarrik. Datu-basean sartu ahal izateko arreta pixka batekin irakurri behar izaten da, dokumentu bakoitzaren fitxa ireki behar delako. Liburutegiari dagokionez, sartzen diren liburu eta aldizkari espezializatuen hustuketa egiten da”, esan zigun.•

josune apodaka

Asteko bertso-agenda osatzen

Donostiarra da. Orain dela bi urte sartu zen Xenpelarren. Gaztelania irakusten aritu zen, baita euskara irakasten ere. Zientzia Museoan gidari izan zen Xenpelarrera etorri aurretik. “Saioen agenda egiten dut, eta web gunean bada agenda-link bat eta nik elikatzen dut hori, eta komunikabideetara ere zabaltzen ditugu. Informazio hori biltzeko herri aldizkariak erabiltzen dira, baina bertsolariak berak dira iturri aberatsena. Astero, bertsolariei galdetzen zaie eta horiek dira informazio gehiena ematen digutenak. Argazkien fondoa ere nik daramat. Jasotzen ditugun argazkiak katalogatu, deskribatu eta datu-basean sartzen ditut. Kartelak egiteko herriz herri behar dituzten argazkiak eskatzen dira. Datu-basean ezin dira, noski, argazkiak eskegi, leku asko behar baita. Ditugun argazkiei buruzko informazioa du eskura Josune Apodaka. 188 / B73

Oihana Aranburu. Lan ere egiten dute B73 / 189

Elkartearen

Martin Aramendi.

Laxaro Azkune.

Ainhoa Agirreazaldegi.

Arkaitz Goikoetxea.

historia

Egoitz Zelaia da Ikerketa saileko arduraduna. Orain bi urte hartu zuen Ainhoa Agirreazaldegiren lekukoa sail horretan. Une hartan Euskal Filologia egiten ari zen Gasteizen eta hezkuntza arautuan irakasle zen Araban. Iaz euskal kulturgintzaren transmisioan gradu-ondokoa egin zuen UHEZIn. Langabezian dago eta Filosofian matrikulatu da aurten. Bertsolaritzari dagokionez, hamazazpi urterekin bertsozale zen eta bat-bateko bertsolaritzan bere bidea egin nahian dabil. Hendaian, Irunen eta Hondarribian izan da irakasle. Hendaiako bertso-eskolan jarraitzen du txikien taldean irakasle. “Gasteizen nenbilenean egin nuen Bertsozale Elkartearekin harremana. Ainhoa Agirreazaldegi Ikerketa saileko arduraduna zen, eta hark emandako lan batzuk egin nituen, eta sail horretako bileretara joaten hasi nintzen”, kontatu zigun Egoitzek.

Beñat Gaztelumendi. Egoitz Zelaia.

Sail horretan dituzten egitasmoez galdetu eta “UEU eta EHUrekin batera udako ikastaroak prestatzen ari gara, eta UNESCOren ondare ez materialerako izendapenean urratsak eman nahi ditugu. Mintzola ahozkotasunaren ikergunearekin ere harremanak diseinatzen ari gara eta, bestalde, Bertsozale Elkartearen historia bilduko duen proiektu bat ere badugu esku aretan 2012. urteari begira, elkarteak hogeita bost urte beteko baititu. Beraz, lagundu nahi duenarentzat ateak zabaldik ditugu”, esan zuen.•

Ikerkuntza batzordea.

190 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 191

Oihane Perea.

Herrialdetako

eragileak oroitz azurmendi gontzal agote (Nafarroako Bertsozale Elkartea) mari karmen albizu (Bertsularien Lagunak Elkartea) oihane perea (Arabako Bertsozale Elkartea) leire markuerkiaga (Bizkaiko Bertsozale Elkartea) (Gipuzkoako Bertsozale Elkartea)

Gontzal Agote. Oroitz Azurmendi.

Leire Markuerkiaga.

192 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 193

oroitz azurmendi

(Gipuzkoako Bertsozale Elkartea)

Tolosako Larramendi kalean du egoitza Gipuzkoako Bertsozale Elkarteak. Orain bi urte hartu zuen Oritz Azurmendik Aitor Mendiluzeren lekukoa. Oiartzuarra da eta hogeita bederatzi urte ditu. Herriko bertso-eskolan hasi zen, baina utzi egin zuen. Ingeniaritza Teknikoa bukatu, lana utzi eta Londresera joan zen eta, hango Euskal Etxean bertso-bazkaria antolatu zen batean sartu zitzaion berriro bertsoaren arra. “Neuk hartu nuen bertso-bazkari hori antolatzeko ardura. Arkaitz Goikoetxea, Jon Martin, Iñaki Apalategi eta Maialen Lujanbio. Gai-jartzen neu aritu nintzen eta oso asteburu polita atera zitzaigun. Handik bueltan helduen bertso-eskolan hasi nintzen, berandu samar, hogeita bost urterekin. Miren Irigoien, Arkaitz Goikoetxea eta beste hainbatekin harreman estua nuen, eta haiek izan ziren lanpostu honetarako animatu nindutenak. Ingeniaritzaren bidea pixka bat baztertuta nuen eta etorri egin nintzen”, kontatu zigun Oroitzek. Herrialde mailako elkarteko eragilearen egitekoak zein diren galdetu genion Oroitzi. “Egia esan, nire egitekoak zein izango ziren oso garbi eduki gabe sartu nintzen. Hamar lagun ari gara hemen lanean. Zortzi irakaskuntza aratuan bertsolaritza ematen ari dira, irakasleak dira beraz. Bederatzigarrena, Iñaki Olalde, transmisioko eragilea da eta orain dela gutxi kontratatu dugu. Egitasmoa handitzen ari da urtez urte, eta bulego lanerako norbait behar genuen. Klase batzuk ematen ditu eta, gainera, taldearen lana koordinatu, kooperatiba eta enpresekin diru-iturriak lortzeko hitzarmenak egin eta beste zenbait lan egiten ditu. Eta nik erakundeekin harremanak egin, finantziazio-bideak enpresekin landu, Euskal Herriko Elkartearekiko loturei eutsi eta kudeaketa bilerak, herrialdeko txapelketaren antolaketa, saioen grabaketa eta beste hainbat egiteko ditut neure gain”, esan zigun Oroitz Azurmendik.•

gontzal agote

(Nafarroako Bertsozale Elkartea)

Gontzal Agote ezagunagoa da komunikazioaren eta kulturaren munduan bertsoarenean baino. Egin Irratian eta Garan egin zuen lan. Nabarra aldizkariren sortzaileetakoa izan zen eta hiru urtez koordinatu zuen. Orain zinekritika egiten jarraitzen du Berria egunkarian. 2007ko abenduan hasi zen Nafarroako Elkartean lanean, hasieran txapelketarako eta sustapenerako lanak egiten eta eragile moduan ondoren, Joxema Leitza hezkuntza arautuan lanean hasi zenean. Donostiarra da jaiotzez, baina hemezortzi uztez gero Iruñean bizi da.•

194 / B73

Errotxapean du Nafarroako Elkarteak egoitza, Baratzetako zeharkalean.”Iaz

Une honetan bi

estreinatu genuen.

pertsona ari gara

Euskal Kultur

egoitzan lanean:

Fundazioarekin eta

transmisioan egun

Euskal Kantu

erdiz Karlos

Elkartearekin

Aizpuruak lan egiten

partekatzen dugu,

du eta nik egunean

nahiz eta bakoitzak

bost orduz.

bere lekua duen. Nik

Txapelketa bi urtez

bost orduz egiten dut

behin egitea da

lan. Hiru irakasle ari

asmoa. Iazkoa

dira egun osoz lanean

lehenbizikoa izan

hezkuntza arautuan:

zenez, galdetegi bat

Joxema Leitza,

egin da bertsozaleen

Estitxu Arozena eta

artean eta bi urtez

Xabier Terreros. Eta

behin egiteko aukera

orain Lorea Arburua

aztertzen ari dira

hasi da sustapenean

Elkartean. Hala

egun erdiz lanean.

erabakiko balitz, datorren urtean egingo da berriro, udazkenean”, hasi zitzaigun kontatzen.

Errotxapean du Nafarroako Elkarteak egoitza, Baratzetako zeharkalean.”Iaz estreinatu genuen. Euskal Kultur Fundazioarekin eta Euskal Kantu Elkartearekin partekatzen dugu, nahiz eta bakoitzak bere lekua duen. Nik bost orduz egiten dut lan. Hiru irakasle ari dira egun osoz lanean hezkuntza arautuan: Joxema Leitza, Estitxu Arozena eta Xabier Terreros. Eta orain Lorea Arburua hasi da sustapenean egun erdiz lanean. Nafarroak urtero antolatzen du txapelketa. Bertsoaroa ere antolatzen dugu, eta beste hainbat ekitaldi koordinatzen dira”, hasi zen Gontzal kontatzen. Hezkuntza arautuko lana koordinatzeak lan asko ematen dio eragileari. “Hezkuntzarekin hitzarmena dugu eta oso proiektu indartsua da. D ereduan lan egiten duten eskola publikoetan ari gara lanean. 65 talde eta 1.100 ikasle ditugu aurten. Bertso-eskolak ere elkartetik bultzatzen ditugu. Oraintxe sortu dugu Berriozarren bat gaztetxoena eta Leitzan beste bat helduena. Euskal Herriko Elkartearekiko harremanak-eta nire esku daude”, esan zigun Gontzal Agotek.•

mari karmen albizu

(Bertsularien Lagunak Elkartea)

Senpereko Amutze auzoan dagoen Larraldea etxean du Ipar Euskal Herriko Bertsozale Elkarteak egoitza, eta han hasi zen lanean Mari Karmen Albizu Iparraldeko Txapelketarako. “Txapelketaren antolaketan ibili nintzen eta eragile bezala jarraitzeko esan zidaten. Une honetan bi pertsona ari gara egoitzan lanean: transmisioan egun erdiz Karlos Aizpuruak lan egiten du eta nik egunean bost orduz. Txapelketa bi urtez behin egitea da asmoa. Iazkoa lehenbizikoa izan zenez, galdetegi bat egin da bertsozaleen artean eta bi urtez behin egiteko aukera aztertzen ari dira Elkartean. Hala erabakiko balitz, datorren urtean egingo da berriro, udazkenean”, hasi zitzaigun kontatzen. Iazko txapelketaren koordinazioa Mari Karmenek eraman bazuen ere, talde bat aritu zen lanean. “Euskal Herriko Bertsozale Elkarteak ere asko lagundu zigun. Gure lehen urtea zen eta laguntza horri esker atera zen aurrera”, esan zuen. Esku artean dituzte egitasmoen artetik batzuk aipatu zituen Mari Karmenek. Hernandorena saria egiten jarraitu nahi dute, baina udaberrira pasatuko dute, txapelketaren urtean batera suerta ez daitezen. Larralde saria ere urtero egingo dute. Transmisioaren arloan, Bertso Eskolen arteko Txapelketa, Bertsolari Txiki eta antzeko jaiak antolatzen jarraitu nahi dute. Mari Karmen zumaiarra da, baina Venezuelan pasatu ditu urte asko. Egun Hendaian bizi da.•

Lan ere egiten dute B73 / 195

oihane perea

(Arabako Bertsozale Elkartea)

Amaia zentroan du bere egoitza Arabako Bertsozale Elkartean. Bertso-eskola emateko gela bat dute hor eta bulegoa elkartearentzat. Oihane Pereak bederatzi urte egin ditu hor eragile lanetan, eta hezkuntza arautuan ere egiten du lan irakasle bezala. “Hiru lagun gabiltza hezkuntza arautuan. Errioxa eta Trebiño kenduta gainerako lurralde osoa hartzen dugu eta D eta batzuetan B ereduan ere ematen dugu bertsolaritza”, esan zigun. Oihane Perea unibertsitatean ikasten ari zela hasi zen lanean Bertsozale Elkartean. Irakasle ikasketak egin zituen. “Trasmisioa da gure arlo fuertea eta gure nahia herrialde osora zabaltzea da. Errioxara zabaltzeko asmoa dugu. Badirudi aurten udazkenean aukera egon daitekeela Errioxan lanean hasteko Ikastolen Elkartearekin bat eginda lanean”, erantsi zuen.•

Bizkaiko Elkarteak zortzi lagun ditu hezkuntza arautuan lanean, eta Leirerekin bederatzi dira. “Neuk daramat koordinazioa eta Euskal Herriko Elkartearekiko kudeaketa mailako lotura. Gure

oskar arantzabal Lanku, Elkartearen zerbitzu-enpresa

“Bertso saioen merkatua zabaltzea zaila zela-eta, saio bereziak ekoizten hasi ginen” Azken txapelketa nagusiarekin batera etorri zen Oskar Arantzabal Lanku, Bertsozale Elkarteak orain bost urte sortu zuen zerbitzu-enpresa zuzentzera. Enpresa mundutik zetorren. Enpresa txikiak eta handiak ezagutu zituen eta azken urteak multinazional batean ibili zen esportazio sailean. Bidaia zalea zen eta etengabe bidaiatu beharra izaten zuen. Lehenik mundua ezagutu omen zuen: Hego Amerika, Afrika eta Europa. Orain ari omen da Euskal Herria ezagutzen. Material elektrikoa esportatzen zuten. Eibartarra da eta Donostian bizi da. Ume txikiak zituen etxean eta eten bat egin zuen Lankun egun erdiz lanean hasteko. Bertsolaritzaren azpiegitura indartzeko sortutako enpresa hori zuzentzen du. Giza baliabideak zein baliabide materialak erabiltzen ohituta daudenen esperientzia nabari zaio. Azkarra da adimenez eta hitz egiten. Denbora urrea dela uste duten horietakoa dirudi. Ez da zaila Oskar Arantzabal erabakiak hartzen irudikatzea. Enpresa mundua ez ezik kulturarena ere ezagutzen du. Gipuzkeraz hitz egiten du, baina batzar nagusia Bizkaian egiten denean bizkaieraz egiteko aprobetxatzen omen du. Lanku Ugaldetxo poligonoan dago, Oiartzunen.

egitasmorik politenetakoa transmisio-mailan

leire markuerkiaga

(Bizkaiko Bertsozale Elkartea)

Durangon du Bizkaiko Bertsozale Elkarteak egoitza, Zabale kalean. “Erosi egin genuen lokal hau eta aurten amaitu dugu ordaintzen. Ni orain bi urte sartu nintzen lanean Joana Mendibururen ordez”, esan zigun Leire Markuerkiaga eragileak. Busturialdeko Hitzaren kudeatzailea zen. Markinarra da eta Ingeles Filologia egin zuen. Irakaskuntzan bospasei urte eman zituen, enpresa batera egin zuen jauzia, eta Hitzaren sorrera etorri zen ondoren. Bizkaiko Elkarteak zortzi lagun ditu hezkuntza arautuan lanean, eta Leirerekin bederatzi dira. “Neuk daramat koordinazioa eta Euskal Herriko Elkartearekiko kudeaketa mailako lotura. Gure egitasmorik politenetakoa transmisio-mailan ahozkotasuna lantzeko burutzen ari garena da. Ahozkotasuna bakarrik Bizkaian ematen dugu. Bertsolaritza ematen da DBHko beste mailatan, eta lehen mailan Esan ahala proiektuarekin ahozkotasuna lantzen ari gara. Joxerra Garziak eta Andoni Egañak bultzatu zuten proiektua da. Bertsolaritza ematen duten irakasle berak dira eta 700 ikasle baditugu esperientzia honetan. Mintzola fundazioa sortu delarik, espero dut proiektuk indarra hartuko duela”, esan zuen Leirek.•

196 / B73

ahozkotasuna lantzeko burutzen ari garena da.

Bertsozale Elkartea ezagutzen zenuen lehendik. Bai, bai. Bazkide nintzen lehendik eta Lanku ere ezagutzen nuen, bertakoekin biltzen bainintzen tarteka enpresari norabidea emateko. 2003an egin ziren Kulturarteko Topaketak. Ondoren antolatu zituzten gogoeta moduko batean hartu nuen parte eta engantxatu nintzen. Orain, Lankuko koordinatzaile naizenez, Elkartearen Zuzendaritza Batzordean hartzen dut parte. Zer giza baliabide, zer pertsonal du Lankuk? Eta zein dira zure ardurak? 2003an Lanku sortu zenean Maddi Uria eta Mikel Mariskal zeuden. Biek egiten zuten denetik. Mikelek produkzio-lanak, harremanak eta beste hainbat lan egiten zituen. Karpeta asko irekitzen zituen, baina ezin zituen denak itxi. 2004an erabaki zen markiting-a, lan komertziala edo komunikazioa eramateko pertsona bat kontratatzea. Xabier Sukia hasi zen lan horretan egun erdiz, orain Euskadi Irratian dagoena. Ni hilean behin etortzen nintzen aholkulari lanak egitera Jexus Muruarekin batean. Eta haren lekuan sartu zen ondoren Unai Elizasu, 2006an. 2005ean Xabi Paia ere sartu zen material didaktikoa lantzeko, bertso-eskoletarako eta hezkuntza arauturako materiala egiten baitugu. Une batean lau langile eta erdi izan ginen, ni egun erdiz nagoelako, beste egun erdia umeak zaintzen baititut. Xabi Paiak txapela jantzi zuenean autonomo bezala hastea erabaki zuen, eta horrela jarraitzen du, material didaktikoa lantzen du, baina kanpotik. Orain hiru langile gaude. Mikelek produkzioaren saila darama: liburuak, kartelak, diseinua, inprenta eta saioen azpiegitura. Maddik lan administratiboa egiten du eta Unaik bertsolariekiko harremanak.

Lan ere egiten dute B73 / 197

Enpresa txikiak eta handiak ezagutu zituen eta azken urteak multinazional batean ibili zen esportazio sailean. Bidaia zalea zen eta etengabe bidaiatu beharra izaten zuen. Lehenik mundua ezagutu omen Mikel Mariskal.

zuen: Hego Amerika, Afrika

Bertso saioen antolakuntza daramazue. Zer merkatu dago gaur? Zein dira zuen bezeroak? Badago merkatu bat, baina saturatua dago. Zaila da herri berrietara iristea. Orain artean jaialdi bat antolatu ez duen udalak nekez antolatuko du aurrerantzean. Beste esparru batean zegoela ikusi genuen merkatu posible bat, bertsoarekin lotutako antzerki, musika, literatura, umeen ikuskizunen produkzioan alegia, eta gure lan-bolumena bikoiztea lortu dugu merkatu horri esker. Oso emaitza onak eman dizkigu. Hain bertsozalea ez den jendearengana iristeko bideak zabaldu dizkigu.

eta Europa.

Zein dira orain karteleran dituzuen produkzioak? Antzerki eta musikarekin harremana duten ikuskizunak eskatzen ditu jendeak gehiena. Gu ta gutarrak emanaldia kudeatu genuen, baita Bertsoa & Jazza ere. Antzerkiarekin lotuta, Erregea eta bufoia da gehien mugitzen dena, eta zalantzarik gabe, umeentzako ikuskizunak dira merkaturik zabalena dutenak: aspaldi hasi ginen bertso antzerkiak egiten Inaxitoren ametsak eta pertsonaia horrengan oinarritutako sailarekin eta orain Galtzagorriei to, Inaxito mitologiaren inguruko ikuskizunarekin gabiltza. Ikuskizun hau sei-hamabi urte artekoen ikasleentzako da. Udaletxeetan asko eskertzen da horrelako

elektrikoa

198 / B73

Orain ari omen da Euskal Herria ezagutzen. Material

esportatzen zuten. Eibartarra da eta Donostian

Oskar Arantzabalen.

bizi da. Lan ere egiten dute B73 / 199

ikuskizunak izatea. Eta Enkarni Genua eta Manu Gomezi txotxongiloen ikuskizun bat egiteko gidoia eskatu genien eta hiru-sei urte bitartekoentzako ikuskizuna eratu dugu, Hitzen lapurra. Bertsotxongiloak izenekoa. Bertsozaletasuna normalean txikitan pizten da, eta, horregatik, garrantzizkoa iruditu zitzaigun adin maila horretakoekin ere lan egitea.

Xabi Paiak txapela jantzi zuenean autonomo bezala

Ikuskizun honekin iaz 55 emanaldi egin genituen.Gorka Tolosa da Inaxitoren saila daramana. Umeen munduan asko mugitzen da, eta Usurbilgo antzerki eskolako bi lagunekin egiten du lan. Bertsotik gutxi du, baina hitzen garrantziaz ari da eta hitzik gabe ez dagoela jolasterik, bertsorik egiterik adierazten du. Horren bigarren atal bat prestatzen ari dira orain. Umeentzako bi ikuskizun hauetaz gainera, une honetan Erregea eta bufoia dugu karteleran (Ander Lipus eta EgaĂąa) eta Korrika Kulturalarekin, esate baterako, ondo mugitu da. Musikarekin lotuta, Gu ta Gutarrak agurtu genuen joan den ekainean eta orain Jon Enbeitaren emanaldia aurkeztuko dugu. Diskoa prestatzen ari da eta zuzenekoak gurekin egingo ditu.

hastea erabaki zuen, eta horrela jarraitzen du, material didaktikoa lantzen du, baina kanpotik.

Produkzio hauetaz zein arduratzen da Lankun? Lehen harremanak, aurrekontuak eta eman daitezkeen aurre-ikuspenak Unaik eta biok egiten ditugu sortzailearekin batean eta azpiegituraz Mikel.

Orain hiru langile

Material didaktikoaren inguruan zer esan dezakezu? Hamar mila ume ari dira bertsolaritza lantzen Euskal Herri osoan eta horientzako materiala guk prestatzen dugu. Herriz herri mugitzen diren erakusketak ere antolatzen ditugu. Une honetan Lau oinak emanda izeneko argazki erakusketa daukagu. Azken bi urteotan kultur industrian ere sartu gara: DVDak, liburuak etab. Guk banatu ditugun ikuskizun horietako asko gero DVDan edo liburuan bildu ditugu, Amurizaren eta Maiaren Mende baten aldarria, esate baterako, bat aipatzearren. Iparraldeko Txapelketarekin DVDa atera genuen eta liburua daukagu bidean. Gipuzkoakoarekin ere gauza bera egin dugu.

produkzioaren saila

gaude. Mikelek

darama: liburuak, kartelak, diseinua, inprenta eta saioen azpiegitura. Maddik lan administratiboa

Bertso saioen agendatik zer portzentaje kudeatzen du Lankuk? Euskal Herrian egiten direnetik hirutik bat. Urtean 1.500 edo 1.600 saio egiten direla kalkulatzen da, eta horietatik guk 500 bat kudeatzen ditugu, baina formatu handiko saioak izaten dira, jaialdiak askotan. Lagunartekoak ere antolatzen ditugu, baina udaletako jaialdiak izaten dira gure eskuetatik pasatzen diren gehienak. Bertso saio hauen bezeroak, gainera, oso fidelak izaten dira. Demagun Ordiziako Udalak jaialdia antolatzen duela herriko festetan, eta normalean urtero errepikatzen du. Horretaz gainera, Bertso Eguna eta gisakoetan azpiegitura jartzen dugu. Aurrera begira zer egitasmo dituzue esku artean? Egoitza bera Oiartzunen egiten ari diren Zinealdea deitu poligonora eraman nahi dugu. Telebista-estudioak eta ekoizpen-etxeak jarriko dira bertan eta ikus-entzunezkoen cluster horretan guk ere lekua izango dugu. Egile eskubideen auzia ere lantzen ari gara eta bertsolari guztientzako aseguru kolektibo bat ere kontratatua dugu 170 bertsolarirentzat, istripu larrien aurrean babes bat izan dezaten. Genituen irabazi apurrekin zerbitzu hori eman behar genuela erabaki genuen. Azkenik, Lanku SL gisa sortu zen, baina Bertsozale Elkartearen filosofiatik hurbilago da kooperatibaren eredua, eta halako batean kooperatiba bihurtu nahi genuke.•

200 / B73

egiten du eta Unaik bertsolariekiko harremanak.

Egoitza berria Villabonan dago. Subijana etxea goitik behera zaharberritu zuten. Irudian, inaugurazio ekitaldia.

202 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 203

204 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 205

Bertsolari eta Bertsozale asko etorri ohi dira Bertsozale Elkartearen egoitza berria ikustera. Argazkian Goierriko bertsolari zenbait ikus daitezke I単aki Murua gidari dutela.

206 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 207

208 / B73

Lan ere egiten dute B73 / 209

Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.