Bertsolari - 74. aldizkaria by elkarmedia

BERTSOLAR

% W £ I 1 z M

©LAM-A, BERTSOAHENLEHEN.

(i '.'.r«

aiatu eta etxe J urasteko sasoi ederra da puru, Festival de Cante de riak w

Jaíaldi honetako kronika eta ejkaróketak sartu nahj genituen 2enbaki honeían eta gaude, ü-ilf/f/i

Diputación Forai o= Sizkáa

KultursSaiOK (HaftUOtZS POHHKBtBKO Ssítüarv ofefeOs)

%ft

U D A

2 0 0 9

BERTSOLARI WWW.BERTSOLARI.NET r

EDITATZAILEA: Bertsozaleak Kultur Elkartea. Martin UgaldeKuliur Farkea-20140 - ANDOAIN. TEL.: 9 4 3 3 0 0 6 2 1 (astelehena 10 :30etik 14:30eraeta 15:30etik 18:30era. oslirala 16:00etik 20:00era)

—

HEL9IDE ELEKTRONIKOA: b&rtaolari <8>&u skak-rr ia.org HOORDINATZAILEA: Joxean A g i r r e .

Ordurako Parisen izanak ginen, slam-a egiten duten inprobisatzaile batzuekin hitzegiten. Slama Chicagon jaio tornen zen, 1984an, poesia-errezitaldiak egiten ziren ]azz- klub batean, eta handik Londres eta Parisko banlieu-ko aretoetara egin zuen jauzi. Frantziako hiñburuko talde horietako batean kantatzen zuen gaur Le Gran Corp Malade esaten dioten slameur kantariak. 2006an Midi 20 diskoa atera zuen eta diskoaren arrakastak slamaren sona zabaldu zuen. Slamak bertsoarekin loturarik ba ote duen jakiten saiatu ginen, baina ez zen hori izan bidaiaren helburu bakarra, hiriburu horretan Mixel Dargaitz bertsolariaren iloba baikenuen zain. Hain gutxi

ERREDAKZIO TAiDEA: Andoni Egaña. Antxoka Agirre. Arkaitz Goikoetxea, Josu Martinas eta Xanlí Jaka, AKOLKULARI TALDE A: Amets Arzallus. Josu Goikoetxea, JoxerraGarzia. Koldo Tapia eta Laxar o Azkune.

BERTSOLARI

D.L.: SS 482.91

- « - " l « n oonllp"

-'»«+rr»lar5ari hl"""

EUSKARA ZUZEHTZAILEA: Xalbador G a r m e n d i a . DISEINU ETA MAKETAZIOA; T x e m a G a r z i a U r b i i i a IHPRIMATZAILEA: Gráficas Lizarra

S *

SLAM. ASTEBURU BAT PARISKO SLAMEUR-EKIN 026 SOLÉ DARGAITZ 'Umetan oso harreman estira izan nuen atona bertsolariarekin"

034 \¡I£Si¿Í¿RRAKPAYADOREEKIN

'"" ""—"•"•«tarta rKO

060 WiLSON SALIWONCYK

B U * . e-rondaez

• A

^ S S S S ^ X ^ P ^

^ J B S f f S S S K S S * . •&*» batean.

^ ^

Hiru hilabeteko rtzulia egingodut Eurapan barrena eta hogeita hamar emanatdi egirigo drtut"

066

?7Á

FELIPE ARRESEBEITIA ETA SOLDADUAREN AMETSA

Laugarren bidaia ibón Ajuriarekin egin dugu. indiatik barrena dabiiela harrapatu dugu bertsolaririk bidaiariena, eta Internet bidez galdera batzuk egin dizkiogu. A Eta erarvskin gisa, Felipe Aírese Bátaren bertso sorta aztertu digu Francisco Maiztegik: Arratiar soldadu baten Kuba^o^ri o mesa. Antza, urrunean gerran dabilen soldaduaren ama»^'' gaiztoak topiko d'ra Kteraturan.

INDIANTRENEZBIDAIATZEA ABENTURA BAT DA, BATEZ ERE GENERAL CLASSEAN, BAGOI MERKEENEAN R EZ ETA FESTA NAZIOARTEKO INPR0B1SATZAILEEN LAGIN DOTOREAENTZUN LITEKE URTE MALAGA INGURUKO HERRIXKA BATEAN. POESÍA INPROBfSATUAREN FESTA EZEZAGUNA ETA INTERESGARRIADA

'sf.

'j, a r.

***rn

Parisko SLAMeur-ekin TESTUA ETA ARGAZKIAK; JQXEAN AGIRRE

BERTSOLAR IAK BAINO BERRITSUAGOAK DIRA, AZKARRAGO HITZ EGITEN, ERREZITATZEN EDO KANTAT7EN BAITUTE, ETA HIRU ADITZ HORIEK ERABILTZEN BAITITUZTE BEREN LANA DEFINITZERAKOAN. EZ DAGO, EZ OMEN DAGO ENTZULERIK (HALA DIOTE HAIEK) BERTSOTAN EDO RAP-EAN DAGOEN BEZALA, SLAM-A EKITALDI GUZTIZ DEMOKRATIKOA ETA PARTEKATZAILEA BAITA, ETATXANDAKA BEDEREN, GUZTIAK BAITIRA SLAMEUR EDO SLAMTZAILE. HITZ-JOKOAK, AHOKORAPILOAK ETA PARISKO BANLIEU-KO LE VERLAN FAMATUA (Á LANVERS EDO ATZEKOZAURRERA) ERABIL DEZAKETE, HITZAREN SILABAKATZEKOZ AURRERA ESANEZ EGITEN DEN HIZKERAALEGIA. PARÍS INGURATZEN DUTEN HERRI ETAAUZOETAKO INSTITUTUETAN SARTU NAHI DUTE BATZUEK AHOZKOTASUNA LANTZEKO. "HIZKUNTZAREN IRAULTZA" ETA GISAKOAK ERABILTZEN DITUZTE ALDEKOEK. LA BASTILLE-KO CAFE SAINT ANTOINE IZENEKO BISTRO EDER BATEAN BILDU GINEN Bl SLAMTZAILEREKIN. HILERO SLAM TXAPELKETATXOA EGITEN DUTEN FONTENAYSOUS BOIS HERRIKO LA MILONGATABERNAKOEKIN HITZEGIN GENUEN. ETA BITARTEKARI LANETAN IPARRALDEKO BERTSOLARI HANDI BATEN BILOBA IZAN GENUEN: SOLÉ DARGAITZ.

ei ordu eskas b e h a r d i t u TGVk Hendaiatik Parisera. Montparnasek o geltokían trenetik ateta eta metroa hartzera gindoazela Andrés Urtulia euskaltzainbu ruare kin egin genuen topo.

Emaztearekin

zebilen. alaba iklistera joana. Tren geltoki batzuk baízik ez dita handik Fontenay sou Boís herríra. Parísen bueltan geratzen den

udaletxe komunista bakanetakoa da. Bertako zinegotzi izana da Sole Dargaitz, Mixel Dargaitz bertsola riaren biloba. Gogora dezagun Mixel Dargaitz laugarren geratu zela Txirrita. Uztapide eta Zepairen ondoren

1936an

Donostiako Victoria Eugenian jokatu zen Bertsolari Egunean. Hoteleko atarían genituen itxoiten Solé Dargaítzeta harén senaria. Juan Ros valentziarra. Haien autoan La Bastíllako Cafe Saint Antoinera j o genuen Jean Charles Mu lier slameurrarekin hitz egitera.

Slamtzaile guztiek bezala goitizen berezia du Mlulierrek, JLS (Jimmy Le Saint edo J i m m y Saindua). Euskal Herria o n d o ezagutzen d u . Uztailaren 25ean, esate balerako. Biarritzera etortzekoa zen Mizanbu gaztetxeak eta Skate Park Alai elkartea k a n tola tzen duten Festilasai-n parte hartzera. Prolesiona la d a . Slametik eta batezere antzerki inprobisaziotik bizi d a , egunean lau bat tailer ematen baititu. Gazteekin egiten du lan bereziki. Gurekin hizketan arítu zen kafetegian berta n emana Id ia zuen i luna barrean bigarren solairuan zuten a r e t o t x i k i batean. Slama? Oso g u t x i egin zuten, ñola egiten zen gurí erakusteko tarte bat. Kristalezko ontzi batean entzuleek paper batean idatzitako gaiak bildu zituzten eta handik gaia alera ahala sketxak egiten zituzten. Mimika. gorputz-espresioa eta batez ere ahozko hizkuntza erabillzen dute antzerkia egiteko orduan. Ahozkotasunaren profesionalak direla esan daiteke. Kristalezko ontzi batetik ateratzen zituzten gaiak. "Ulertu ezin bat Disneylandian" izan zen gai bat (herritik 3 0 kilometrora dago Disneylandia) eta verían hizkeran jardun zuten. "Barraskilo lasterketa bat basamortuan" izan zen beste gai bat. "Seme atzeratu bat amarekin maiteminduta dago", "Seme helduak dirá eta ez dute etxetik alde egin nahi"... batzuk baizik ezaipatzeko.

Vers

d¡t,

verre

offei

(bertsoa baso baten truka]

"Slama idatzia da hasieran. Slam saíora d o a n a k nahi duenari buruzko testu bat idatzi eta irakur lezake, hiru minutuko testu bat norma lean, bost gehienez. Baina slameurra ikasten ari neurrian inprobisatzen basten da. Behin maila batetik gora ez d u g u testu idatzirik erabillzen'. hasi zitzaigun Jean Charles Mulier JLS.

M u l i e r r e k e z du orain txapelke tetan parte hartzen. "Garai batean asko ibili nintzen eta sari ugari irabazi nituen, baina g a u r e g u n e z z a i t interesatzen. Lehiaketa bera da gogoko ez dudana. Grand Corps Maladek lehen diskoa alera eta arrakasta izan zuenetik modan jarri da slam-a, baina slam-a ezin da diskoetan saldu, ezin da neurtu, beste zerbait da, happening bat. partekatzen den une magiko bat eta ez besterik", d i o . Performances,

happening

eta gisako hitzak behin eta berriz agertzen dirá

slam zaleo n a r o t a n , nahiz eta sorreran Chicagon. San Franciscon edo New Yorken biltzen ziren lehen slamtzaileek testu idatziak erabiltzen zituzten.

Slam-a. bertsoaren bhengusu tiihia B74 / 9

Slam zalearen lehen ataua V e n tí/í, / e r r e offert

ornen da, bertsoa baso

Zer publiko joaten da

baten truke egitea alegía. Bigarren ataua slam-aten izaeta demokratikoarí dagokio: edonor ígo daiteke agertokíra edo, hobeto esanda, denak dita

Entzuleak "Nik, slama, hitz batean definitu beharko banu, masturbazio intelektual bat

slam saioetara,

slamtzaíle eta entzule. Muga bat badule. halen saleak hiru minutukoak d i t a ; bostekoak gehienez. Askatasun esoa du nahl dueña esateko. balna

déla esango nuke, hitzaren plazera azken batean -bota zigun Mulierrek-. Arazoa zeta da. erabat baldintzatua getatu déla Grand Corps Mafadek

galdetu gen ion

g e h l e g l z k o a p a i n d u r a t l k g a b e , gehiegizko korecgrafiatik gabe, slam-a hitza bolla luntsean bete soliltasun eta llanditasunean.

lor-

tu duen arrakasta komertzialarekin. Baina, izatez, espresio askearen unea da, hitzaren inprobisazio ariketa bat".

Mulierri. "Horretan Slam-a 1 9 8 4 a n jalo ornen zen, Chicagon. Etaikuntzako langile bat, Mark

Gaiak? "Ez dagoaraurik. N a h i d i r e n gai g u z t i a k e rabil da itezke. gehienetan

ere bereziak gara.

Smith, poesía emana Id i itakurriak antolatzen has! zen jazz klub batean. Chicago Magazine-k

erteportaje zabala eskaini zion eta hortek eman zion

gal hurbilak, lagunak, kuadrilla, auzokogorabelierak erabiltzen badira ere. Batzuei ikuspegi matxista erabiltzen dutela aurpegiratu ohi zaie. Arrazake-

Adin guztietako

inda ría. Eriezitaldi iteki horiek NewYorketa eta San Franciscota hedatu ziten. Saio horietata mota askotariko jendea biltzen ornen zen, poetaketa

ria, aldiz, o s o g a i z k i ikusia dago slameurren artean. Parisen bederen s l a m a banlieuko fenomenca da eta horrek baldintzatzen ditu gaiak ere", esan

tap-lariak. b e a t n i k e t a komikoak, jende matginala gehienetan.

Oso azkar,

jendea biltzen gara,

zuen Jean Charles Mulierrek.

9 0 e k o hamartaldiaren etdi aldeta iritsi zen Patiseta slam-a. Hasietako saio-

mugimenduko

helduak eta gazteak.

Zer publiko joaten da slam saioetara, galdetu gen ion Mulierri. "Horretan ere

ordezkari nagusi

nahiz eta gazteak

bilakatu zen. 2 0 0 6 a n

errazago biltzen

Guk Saint Antoine kaletegian ikusi genuen aputragatik slamaz gozatzeto

bere testuekin lehen

diren", erantzun

iain deitu hizkera erabiltzen dute tarteka, hitzak atzekoz aurrera esanez

diskoa atera zuen,

zuen.

a k e t d i e z k u t u k o a k izan ziten. Otain Universal Music eta beste zenbait multinazionalek begiraleak bidaltzen dituzte Saint Denis, Belleville edo Bastillado saioetara. Slam-ati ¡ama eman diona, hala ere, Gran Cotps Malade-ren attakasta izan da.

Diskorik salduenetakoa

bereziak gara. Adin guztietako jendea biltzen gara, helduak eta gazteak, nahiz eta gazteak errazago biltzen diren", erantzun zuen.

hizkuntzgaitasun izugarria te liar da eta beste teknika askoren artean verosatzen d u t e n a . "Je suis fatigué" esan ordez "Je suis guetifa" esa te dute, adibide bat jartzearren edo "ça peut marcher" (honek funtzionatuko d u ) esan ordez "ça peut chemar".

Midi 2 0 . Publikoa Fabien Marsaud 1 9 7 7 a n jalo zen, Le Blanc-Mesnilen. Ama liburuzaina zuen eta aita udaletxeko idazkaha. Kitola maite zuen eta udaleku batzuetan begitale zebilela igerilekuan murgil egin eta hondoa j o zuen. Urtebete e m a n zuen zangoak mugitzeko itxatopenik gabe. Urtebete horretan hasi zen idazten, eta 2O03an slam-a esta tu frantziarrera iritsi zenean. Parisko talde batean hasi zen bere lehen urratsak egiten. Metro eta laurogeita lauk o gara i era duela ko eta gaixorik zebilelako hartu zuen gpitizen hori. Oso azkar, mugimendukoordezkari nagusi bilakatu zen. 2 0 0 6 a n bere testuekin lehen diskoa alera zuen, Midi 20. Publikoa hartaz erabat maitemindu zen. Eguneroko Istorioak. maitasun kontuak. bere hirikozertzeladak, gaixotasunari buruzkoak tontatzen ditu modu e d e r e t a dotorean. Victoire de la Musique

saria eman zioten hurrengo urtean. 2 0 0 8 a n bigarren diskoa atera

zuen. Haurra

hirian,

eta aurrekoaren antzeko arrakasta izan zuen.

hartaz erabat maitemindu zen. Eguneroko istorioak, maitasun kontuak, bere hiriko zertzeladak. gaixotasunari

Batzuetan ahotssoilezerrezitatzen d i t u testuak, beste batzuetan doinu sotil batez lagunduta. Erraz ulertzeko moduko testuak dirá. Lirika eta umorea-

buruzkoak kontatzen

eta nahasten ditu.

ditu modu eder eta

Harén izena googlean jartzea aski du irakurleak bideo mordoxka aurkitzeko.

dotorean. Victoire de

Ez da Googlean b i d e o a k d i t u e n slameur bakarra, neski. Gran Corps

la Musique saria

tferen osperik ez badute ere. punta-puntakoak ornen d i t a Rouda, Neobled

eta. batez ere. Abd Al Maiik.

MafaSancho,

Kanpotik begiratuta ere antzematen

da eso estilo ezberdinak daudela slam-aren eremuan. Batzuk rap-aren mugan dabiltzala d i r u d i .

10 /B74

eman zioten hurrengo urtean.

argiztapena sonorízazioa iilvo-proiektoreak pantailak grabazio-estiulumk ww.irudkns.com irudm vditHs.c labirta ka lea -15 " posta kurxa 943.631.632 tel 943.63/.602 jen 9305 - IRVN Slam-a. teitsoaren lehengusu hikía B74 / 1 1

12/B74

rnrm^I

nau«

d**ftr¿-

"Aitonak musikarekin

Oso emakume indartsua Alkatearekin berriketan

hala egíten dugu.

kantatzen zuen, baina

da. dinamikoa, oso

Jean-François Voguet Fontenayko alkate eta eskualdeko senadorearekin ere

Jean Chartes Mulierrap-etíkígatozen stam-eta.l999an hasizen slama egiten.

slamaren

zuzena. Oso emakume

genion. " 1 9 7 6 a z geroalkateorde izan nintzen, eta alkate ondoren. Soledad

'Antzerki ínprobísatua lantzen liasi nintzen eta orduan deskubritu nuen sla-

ezaugarrietako bat

alaia ere bada, baina

"Slam saioetan gehienek testu ídatzi b a l írakurri ohi dute, eta kito. Baina maila batetik autreta slameur bat inprobísatzera iritsi daiteke. Guk askotan

hitzordua hartuta genuen eta Solé Dargaitzi buruz duen iritziaz galdetu zinegotzi izan zen bi legealditan, baina lehenagotikezagutzen genuen elkar.

t u a n . Eta biak egiten jarraitzen d u g u , antzerkia eta slama", esan zuen.

Bailo handikoemakumea da. b e t i d a g o lanerako prest. Oso emakume indartsua da, dinamikoa, oso zuzena. Oso emakume alaia ere bada, baina nik

ma. Gerard Mendy senegaldarra Izan da guie maisua antzerkí inprobisa-

musikarik gabe

nik militante gisa duen

kantatzea da,

lanerako grina

hitzaren

nabarmenduko nuke

militante gisa duen lanerako grina nabarmenduko nuke Soledadi buruz iritzi bat emateko orduan. Euskal Herriaz ere asko hitz egiten d u " . erantzun zigun.

Frantziako Alderdi Komunistaren indarra asko jaitsi bada ere, oraindik mila

Tunisiatik Parisera

herritan eta herrixkatan ditu alkateak. " 2 0 . 0 0 0 h a u t e t s i d i t u oraindik Alderd i Komunistak, zinegotziak kontuan hartuta. noski", esan zuen.

musikaltasunean

Soledadi buruz iritzi bat

oinarrituta kantatzea.

emateko orduan. Euskal

slamari b u r u z k o f i l m b a t e k h u n k i t u zuen. "SlairTzen filmaren izenburua.

Errezitatze artea ere

Herriaz ere asko hitz

"Aitonak musikarekin kantatzen zuen, baina slamaren ezaugarrietako bat

bada. Nik usté dut

egiten du'', erantzun

Nebil Daghsen ere slameurra da. Tunisiako hegoaldean jalo zen, Gnawa lie n , eta bete etxean inprobisatu eglteni zuten. "Oraindik aitonak kantatzen d u " , dio, eta bete ustez, susttai hottek etagin handia izan du bete ibilbidea n . Hip Hop-aten munduan zebilen eta Cannesko Zinemaldian bota zuten

musikarik gabe kantatzea d a , hitzaren musikaltasunean oinarrituta kantatzea. Errezitatze artea ere bada. Nik usté d u t hitzaren musikaltasun hori

hitzaren musikaltasun

zigun.

Solé Dargaitzek kontatu zigunez. lehengusu bat du Voguetek euskaldun batekin maitemindu eta Hendaian bizi dena. "Urteak daramatza Voguetek Elizondora etorriko dela esanez, baina gero Kortsikara joaten da eguzki bila", esan zuen Solek. Eskultore bat dute Fontenayn, Denis Monfleur, Txillidari mirespen izugarria diona. "Beti esan digu Txillida e z dela eskultore on b a t jenio bat baizik", esan zuen alkateak.

herrialde arabiarretako kontu bat dela, eta l o n x e deskubritu nuen berriro sla mean", esan zigun Nebilek.

hori herrialde

"Zer ezberdintasun dago raparen eta slamaren artean?", galdetu genion

arabiarretako kontu

Nebil Daghsen i. "Slamean hitza b a k a r r i k d a g o bere soiltasunean, hitzaren indarra eta energía aurkitu b e h a r d i t u z u , hitza eta ahotsa daude hor, eta besterikez. Hori da ñire ustea, baina ohartuko zarete slamean hainbat jeera daudela, slameur bakoitzak bere e s t i b a duela. Slamaren funtsa, ñire ustean. une bat d a , une magiko bat. bertan daudenek partekatzen duten une magiko bat. Rapak hori aspaldi galdu zuen eta komertzializatu egin z e n " , bota zuen.

2 0 0 1 ean hasi zen

Alkateak e m a n zigun La Milonga jatetxearen berri. Han. hilaren hirugarren

bat déla, eta horixe deskubritu nuen berriro slamean", esan zigun Nebilek,

Mulierrekin batean La Villetten s l a m saioak egiten

Gerard Mendyk bultzatuta. La moral

de la t'histoire

(historiaren morala)

e d o " L a m e oral de l'histoire" (historiaren ahozko arima) (biak berdin ahoskatzen dirá) izeneko ikuskizun bat egiten zuten.

" N i k orain ez d u t testurik erabiltzen. Zuzenean inprobisatu egiten d u t . Inprobisatzea gustatzen zait, inprobisazioa arriskua baita. Tarteka puenting egiten dut ñire amaren zorigaitzerako, eta inprobisatzea antzeko zerbait d a " , esan zuen. S l a m a k e z du arazo zehatzik errimari eta neurriari dagokienez, baina Nedil e k e r a b i l i egiten d i t u askotan, gusta tu egiten zaizkiolako. Nedilek m u si ka talde batean ere kantatzen d u . Neb and The Nem's

Band

B i K K l N tlSTETXEK Eguneko menua/Karta

/ Ospalazunak

/ Mena

jrjakrobt'otíkoak

da faldearen izena. Eta GKE batean ere lan egiten d u . Desertizazioaren kont r a lanean aritzen dirá Afrikako iparraldean.

Id /B74

M u t x i a r t e Katea, 3 9

2 0 8 2 9 Itziar

Tel. 9 4 3 19 9 3 7 0

Slam-a, beitsoaien lehengusu tiíkia B7d / 1 5

Slam txapelketak Fontenayko La Milonga tabernan hllean behin antolatzen dltuzte s l a m txapelketak. "Hilaren hirugarren ostitalean biltzen gata slama egüeko

Hogel

edo hogelta bost lagun blltzen gata. Etortzen diten guztiek hartzen dute parte normalean. Hori da araua.Oso gutxí d i t a beglta getatzen ditenak. Gehienak etxean prestatutako testu bat itakuttzeta etortzen dita. Tarteka. saioa eten eta tailerrak antolatzen ditugu slama nola egin b e h a r d e n ikasteko, txapelketa hauek gidatzen dituen slameur-a oso ona baila izenekoa", esan zigun Carlos Murulanda

Tsunami

tolonbiarrak.

Tsunamik 9 0 e k o hamarkadan deskubritu zuen slama eta 2 0 0 3 a n Plante Slam sortu zuen Parisen. Marc Smith-ek, Chic agón slama sortu zuenak. oso gertutik ezagutzen zuen Tsunami ren lana eta be te bidea e güera bultzatu ornen zuen. Geroztik frantsesez slama egiten dutenen erreferentzia bilakatu da. Harén helburua adierazpen askea lantzea da, eta horretarako idazketa eta ora tonare n artea lantzen d i t u .

Parisen La Milonga-n eta. gainera, Les Lucióles, Le Gobe Lune. l'Abracatiabar Le Balajo. le Bar a Nenette, l'Usine, la Coupole, le Lappe Art. le Cale CuItiireí (Saint Denis) eta beste hainbat lekutan egiten du lan. Caen-en egiten den Euro Slam jaialdian, Berlingo Slam Jardunaldietan, Lyongo Festival

Slam l'Homme

Geant delakoan eta beste hainbat jaialdi-

tan ere liar tu ohi du parte, eta telebistan nahiz irratian maiz agertzen da slama egiten.Tsunami Nigerrera joan zen zortzi urterekin eta Niamey-ko auzo batean eman zuen haiirtzaroa. Auzo horretako m u t i k o taldeetan zebilen zuri bal-aira izaki, berlako musika eta kultura giroa xurgatzeko abagunea izan zuen. Gurasoek Estatu frantziarrera itzultzea erabaki zutenean, gitarra eta musika klasikoa ikasten has! zen, baina berriro Nigeriara itzultzea erabaki zuen. eta han musika talde bat sortu zuen a lemán lar batekin eta berlako bi beltzekin batean. Dan Baba izeneko musikari tradizionala ezagutu zuen. Jimmy Hendrix, rocka eta bossa nova utzi eta musikari alrikarrari jarraitzea erabaki zuen.

1983tik 1 9 8 6 r a bitartean afrikar musika egiten du Parisen, Toure Kunda. Alpha Blondy, Mory Kanté. Salif Keíta eta beste hainbatekin. Askotan plater bat arrozaren trute jotzen d u . 2002kootsailean hartu zuen parte lelien aldiz slam saio batean, eta mundu berri bat deskubritu zuen. Geroztik e z d u atsedenik hartu.

"Badira bost urte La Milonga irekigenuela. eta hasiera beretik hasiginen slamarekin. Tsunamiren ideia izan zen. Artean slama egüetooso leku gutxiziren París inguruan, eta hau izangoda lehenengotatoa. nahiz eta Saint Denis eta beste lekuren bat aurrekoakdiren. Jendegaztea etortzen da gehienbat. baina baila adin guztietakoakere agertzen dita. Gazteek, egiada, i m i n t z b e t a mugiostiralean, slam saioak antolatzen d i t u z t e e t a bertata joan guien salo horiek

inendu askoeginez errezitatzen dute. Raparen eragina dute beharbada, errit-

nola antolatzen dituzten jakiteKo. "UdalaK antolatzen du La Milongakoegi-

moa asko markatuz alegia. Baina estilo ezberdinetako jendea biltzen da

tatau kulturala eta ekitaldi horien artean sartzen dugu s l a m a . Carlos Maru-

hemen. Biltzen direnen artean epaileak aukeratzen dirá, eta puntuazio bat

landa da tabernako atdutaduna. Eskualde honetan latínio-ameríkar ugah

ematen diole slameur batoitzari. Gure saioak Paristo banlieu osoan egiten

d a , ertefuxlatu politikoak asko, eta asko dita udaletxeko zerbltzuetan lan

diren beste txapelteta zabalagoen parte dirá. Eta hemengoonenak beste txa-

egiten dutenak", esan zlgun Voguetek.

pelketa batzuetara joaten d i t a " , jarraitu zuen Carlos Marulandak.

16 /B74

Slam-a teitsoaien lehengusu liíkia B7d / 1 7

grazioaren eta bertakoen artean badago gatazka ezkutu bat eta hori behin

"Egia da askotan slarnean erabiltzen

eta berrizagertzen d a " , esan zuen. Marulanda orain hcgei urte pasa etorri zen Raríseía. Antzerkia egin du gaztetandik. antzerkiamateuira. Foritenayn etxe zahar bat eiosi. goítikberera

den erritmoa raparen

terri-

tu eta jatebcea zabaldu zuen. Udalarekin tetera piogramatzendituzteekintzak.

antzekoa déla, baina slarnean ez dago inolako inposiziorik, denborarena salbu. Agertokian hiiza hartu eta nahi duzuna egitean datza slama. Hitza, inolako osagarririk eta

Hitza, osagarririk gabe Emaztea, Christine Sielvert, Radio France-ko kazetaria da. Horrek ez du slam-ik egiten. "Erreportaje bat egin nuen gaiaren inguruan orain urte batzuk - t o n t a t ú zigun Christinek-. Tsunami l i d e r d a arlo honetan. Hemen, o n d o t o herri batean bizi da eta hilero saiora ekartzeto zoria izan d u g u " , esan zuen. Christineri ere behin eta berriz errepikatzen gen ion galdera egin gen ion, h a » da, zerezberdintasun dago raparen eta slamaren artean. "Egia da astotan slarnean erabiltzen den erritmoa raparen antzekoa d é l a , baina slarnean e z dago inolako inposiziorik, denborarena salbu. Agertokian hitza hartu eta nahi duzuna egitean datza slama. Hitza, inolako osagarririk eta estalkirik gabe. horixe da s l a m a . Gahiera rapean ez bezala, slarnean ezin du inork agertokia monopolizatu. Hemen mundu guztiari ematen zaio hitza, salbuespenik gabe. Eta batoitzaren izaera a g e r t z e t o bidea ematen d u " , esan z u e n . l

hasten dita eta. gero, "Tsunamikaurkezle lana egiten du eta, zehazkiago, animatzaíle lana. Tarteka. h a r k e r e egiten du salo bat. Tsunamik teknika oso ona d u . oso testu o n a k egiten ditu. baina o re ka bat aurkitze aldera errezitatzen ditu

berotu eta ezin ditugu

tere

lanak. inoizezerakustaldiak egite aldera. Tarteka, esan d u d a n bezala, eten

isildu". Gehienak

bat egin eta gaia e m a n d a jartzen gaitu idazten. Batzuei g a i komikoak gustatzen zaizkie eta beste batzuek lirika dute gogoto. N i k t e a prestatzen d u t

horretara bakarrik

eta tea hartuz jarduten dugu lanean. Batzuek n a h i a g o d u t e baso bat ardo", jarraitu zuen.

etortzen dirá. Ez dirá

Marulandaren ustetan, "hitz askearen lekua da slam-a. Batzuk lotsaturik

La Milongako

bezala hasten dirá eta. gero. berotu eta ezin ditugu isildu". Gehienak horretara bakarriketortzen dirá. Ez dirá La Milongako bezercak. "Slama egitera

bezeroak. "Slama

bakarriketortzen d i r á , ceourrutitik batzuk. Hilean behin ikusten dugu elkar, beraz. Gaueko bederatzietan hasten gara. Batzuk etorri eta afaldu egiten

egitera bakarrik

dute jatetxean. Saioan zehar ariketa ezberdinak egiten d i t u g u . Azken aldera inprobisatu egin behar izaten da eta horretan bakar batzuek bakarrik

etortzen dirá, oso

dakite. Kolonbiako trcwadoreekin gogoratu ohi naiz. Gaiak? Balieu-ko egoeraren ingurukoak izaten diragehienetan. Paris ingurukoherri hauetan emi-

18 /B74

urrutitik batzuk.

Slam-a. teitsoaien lehengusu liíkia B7d / 19

20 /B74

Slam-a, teitsoaren lehengusu hikĂa B74 / 2 1

22 /B74

Slanva, teitsoaien lehengusu b i k e B74 / 2 3

"Umétarreso harreman estua izan nuen aitona

Hamazazpi urterekin iritsi zen Pansera Solé Dargaitz, 1936ko Bertso Guduan laugarren geratu zen Mixel Dargaitz bertsolariaren biloba, etagizarte hartan erabatücertaturik bizi da. Fontenay sous Bois-eRo udaletxean zinegotzi izan zen sei urtez Alderdi Komunistaren ordezkari gsa, era zinegotzi ohien bazkari batean izan ginen harekin. Guztiek marte dute Solé, alderdikoek eta oposiziokoek, herri horretan komunisten eskuetan bart^o udala azken berrogei urteotan. Emakume irekia da, alaia, ekintzaile amorratua. Berak mugítu zítuen udaletxeko harremanei esker lortu genítuen slameurrekin hítzorduak. IvTixel Dargaítzi buruz bertsozaleok genekien guztia Mixel Urbistondo bertsozalean esker genekien: 1914ko Gerran parte hartu zuela, gerratik ihesi igaro muga eta ezkondu zela Amaiurrera, eta jaioterrian, Sarako zahar-etxean, eman zrtuela zenbaít urte zahartu zenean. Besterikosogutxi. Hori bai, 1936ko Bertso Guduan laugarren eratu zela Txirrita, Uztapide eta epairen ondotik. Horregatik, guztiz areisarria izan zen harén bilobarekin hítz eertea.

Konta iezaguzu Paridera ñola iritsi zinenT Amarekín e l o t t i nintzen. Ezkondu gabe edukitako alaba naiz eta o s o gerota arte ez nuen jakin aita ñor zen, a m a k e z baitzuen nahi oroitzapen horiek berritzerik. N i k 6 0 urte nituela argitu genuen auzia. Nik ez nuen interés berezirik, baina Anak, alabak. familiako sekretu bezala bizi zuen hori eta argitu nahi izan zuen. Nik e z d u t inoiz maitasun faltarik izan eta e z nuen inugitu nahi izan. Ama. Felisa, oraindik bizi d a 97 urterekin Elizondoko zahar-etxean. Makaltzen ari da eta Parisaldera. geure ingurura, ekarri b e h a r k o d u g u . Parisera etorri ginenean 39 urte zituen a m a k eta nik 17. 1 9 6 2 k o kontua da hori.

Non jaio zinen zu? Amaiurren jaio nintzen, Punpulusta baserrian. Hain zuzen ere, aitona bertsolariari baserri horren izenez deitzen zioten. Aitona, Mixel Dargaitz. Sarakoa zen. M u n d u k o Lehen Gerratea egokitu zitzaion, 1 9 2 1 - 1 9 1 8 k o a . Bi urte egin zituen gerran. Zauritu egin zuten eta, nazkaturikzebilenez. muga pasatzea erabaki zuen. Amona Mikaelaren base n i ra Punpulustara, ezkondu zen. O s o o n d o e r a m a t e n ziren elkarrekin, n a l i i z e t a amona eta alaba ere (ñire ama) asko kexatzen ziren bertsolaria zelako, baserriko lanak utzi eta egunak pasatzen baitzituen kanpoan. Ez hori bakarrik. itzultzen zenean ere

im-a. terteoaren lehengusu txikt

beste egun batzuk behar izaten ornen zituen bere oneta etortzen. H o r i esaten zuen a mona k. Eta bien bitartean lanak ama-a labak egin behar, semeari. Norbertori ez baitzitzaízkion baserríko lanak gustatzen eta Akíze-ra ¡cana baitzen lanera. Amona l i i l zenean baserria saldu eta ajtona

Satako

zahar-etxera ítzulí zen eta azken urteaksemeaten etxean eman zituen. A k i zen dago, betaz, ehortzita. 196Gan edo 1967an hílzen. Ama eta n i Elizondora Joan ginen. Ipartaldeko gautko bertsozale batzuek, Mixel Urbistondok esate batetako, Sarako zahar-etxean zegoenean ezagutu zuten. Urbistondok 11 urte zituenean ezagutu ornen zuen. Kontatu zigunez, Mattin, Xalbador eta Txirritarekin batean ikusi ornen zuen kantuan. Zahar-etxeko bi moja ondoan zaindari zituela joan ornen zen bertso saiota. e z z i t e n nonbait asko fidatzen-eta gute aitonatekin. «alean ibiltzea izugarri gustatzen zitzaion.

Iza tez Sarakoa zen, beraz, Mixel Datgaitz? Arantxikiko Bordan jaioa. Horregatik Satán Arantxipia esaten zioten eta

Amona hil zenean

hala deítzen diote otaindik zaharrek.

baserria saldu eta

Aitona-amonak, Mixel eta Mikaela, ezagutu al zenituen?

aitona Sarako zahar-

tzen zuen. Ponpulusta ertepide ettzean dago eta autobuseta e d o herrira

Bai. bai. Mikaela o s o e m a k u m e atsegina zen. Eguna kafea hartzen pasazihoan jendea berta n getatu eta sartu-irtena egiten zuen kafea hartzeko.

etxera itzuli zen eta

Aitona zen, hala ere, ñire kutuna. Otoitzapen asko ditut. Festetan Amaiurt i k Elizondora joaten ginen a m a k han lagunak zituelako. eta ni beti etxera

azken urteak

itzuli nahian ibiltzen nintzen negartez aitona-amonekin egiteko. A m a k kontatzen duenez, aitonatekin egon nahi izaten nuen batik bat. Beti p o z i k z e b i -

semearen etxean

len gizona zen: eskutik helduta era maten ninduen batetik bestera eta bidean norbaitekin topo egiten bazuen, bertsotan erantzuteko ohitura zuen.

eman zituen. Akizen

Denak barrez jartzen zituen.

dago, beraz,

Amona hiltzean ama eta biok Elizondora joan ginen bizitzera, han ikasteko

ehortzita. 1966an edo 1 9 6 7 a n hil zen.

Ama eta ni Elizondora

biok Parisera. Lehen esan diguzu amona kexatu egiten zela senarra bertsolaría zuelako. Amona Mikaela eta ñire ama biak kexatzen ziren. Aitona testarik testa ibili eta etxeratzen zenean hiru bat egun be liar izaten ornen zituen indarrak berreskuratzeko. Eta bi e m a k u m e a k bakarrikzeuden baserrian. se mea A k i -

joan ginen.

zera alde egina baitzen. Amona hil zenean gu Elizondon bizi ginen. Base-

Iparraldeko gaurko

tzen. Ile-apaindegi bat j a r r i e t a Vespa bat erosi nahi nuen. Parisen urtebe-

bertsozale batzuek, Mixel Urbistondok esate baterako, Sarako zahar-etxean zegoenean ezagutu zuten.

aukera gehíago nuelako. 1 9 5 9 a izan zela usté d u t . Eta ondoren etorri ginen

rria saldu eta Parisera etortzea erabaki genuen. Ni urtebeterako etorri ninte lan egin eta bi amets horiek gauzatuko nituelakoan etorri nintzen, eta bertan geratu nintzen.

Zenbait denbora egin zuen a m a k Parisen 7 1 9 6 2 a n etorri ginen. 63 urterekin hartu zuen jubilazioa. Elizondon etxea zuen eta hasieran txandaka ibili zen, Elizondo uda pasa tu eta negua gurekin Fontenayn emanez. Azken urte hauetan Elizondoko zahar-etxean dago. Baina, lehen esan dudan moduan, aurki ekarrj egin b e h a r k o d u g u , moteltzen ari baita izugarri. Dena d e n . egunero hitz egiten dugu telefonee, eta burua argi dauka oraindik. Faris oso gustukoa d u . Hemen lehen a Idiz soldata finko bat irabazten hasi zen eta horrek zoriontsu sentíarazi zuen.

Zfcrtm tajri i 196211 K t i « w w w , « r * njttfdvh wn. PVttm tMJVt MrCI Qtfawi i kn «ctan Tu*a NfccuntM lar dut ifctolwMrtfe umattn bM«idkurfkvz ¡maceren. b*fr*)nr»tb«*muwi,* F*rtaa«i arecrriojitok D » 1 i b i K » . Orinar, IkmÉ w i t i = i * i aia Ut-ttefar

1962an irrisi ginenean, ama sukaldarb zen.

aicn att bafirnai m j u l i niian. l ^ a m . H p t l r n i í k K M t i n z l w i UntzHdl beta». \Mantzfam d i , b t a k m . ata Eutfcal Harrirt b r » n w * n t-'-r* b w , sU « k * m t a t m m tan. « o mlo noHQin 4 » EwktWuw* afcta |aral bafran F^rdií «fttan rkmt haroia pjizttotin fwbwi z w [arto. Burtfrta E t j J . h f i hnrtraks nm^twúmAMM, alhirrvkfci iblli |few. ñ t t t a n « * oao IttlNo* b*W*u* « f * OUfu. B n r#Jrti»*jfa dt. M «usartacn miz batarbaúi. l W t a n ratocdu x * w « A Rw*r#fft rtrt * w n b o t a n . Jmntfc tawitod tete* zum IVL Jdtba. Ara. lSTOtari /plO « n ata p f W * barray» btal p r » Ml Q « pndcnerttQi r*bwi h«ih b»n d*. Nl H nkrbwi arlaan AkSaad! ftvmrtatih*, bafea t u a v hartan akfardl horatiW ¡mO& W) m» ata ha^aaajiila anfutij runi ata aariur kan nlntun. Pvtaor» hoiWc o n l m * ar* r l n tafurn* Uta.

Parbko b urges handi batziten etxean lan egrten zuen. Nik suertea izan dut akte horretatik umetan baserrbn dirurik ez zen egongo, baina

Fli* a * * » - . — btímUm dUay» hu*io btfc*. 15 irfcr lan «•,. r**r.

Oso lan ona izan zen, soldate polite zueblo tatetikete alaba berta la ei mátelo aulera ematen zUaako bestetik, haurtzaindegi tetera eaman beharrean. Ondorensei urtez aHeidi Ifomunistakogazteekaterateenzituzten ¿'a wígara'e eg unteríaera ikasle to mu n tste n astekaria ateratzenz rtuzten egortzato kantinan lan egin nuen. Kazetari gazte honekin asto ikasi f i * n . IparKoraaraeiejoanda najo kazerarí honekinoeindikiiorgutcijoaten zen sasoian.Oso gauza in^esgamakegin nituen urte haietan.Gazferíaien jaiaUibatanblatuzuten IparKoraanera HBIogaz^balzukeieaurkítu nítuen han. Ama bat tezab nintzen ni gazfe haienlzat. Hogetta ha manen batziien guztia, baina brteka ba^arhandiakegñBn zituz^nean 100 batbiHzenziien. Bagnole^nzejoen egoHza. Fóntenaylo niie bgunek esaten z daten gazteekin lan egiten nuenetík ni eie gaztetu egin ninfeela. Azken hamabi urteak Fóntenayn bertan egín drtut zahanen egoñza batean. AUakete handi samana izan zen. Jubilatuakbazkarírara bakamketortzen ziien. Gazteak^ noski, inteiesganiagoakzíien, baina hiniiogei urteiekin jubitt&&* zen ñire nelbiniaeb horíxe egin nuen. Benogei bat urte eman ditut jubílatu eta Eustal htenirarizulikonintzela pentsatzen. Hilabetek) opona k oso labunak egíten zKzaizkUan. lanean ari gaienean atsedenaiekin e g * n dugu amets, baina jubilatu eta geio beníio ¡endartea bilatzen dugu, eta nik hemen Eléondon taino aske ere bgun gehiago ditut Eléondon eba tat dugu eta aire garbí bila paten gara hara udan edota gogoa dugunean. Neguan hobeto m>Hateen gara hemen.

| j t t i bagenuen, etá Parrsen ere ondo latekc '"" • r ••

Zentat urtez san zinen zinegotzi FontenayKo udalebean? 1983tik 1 9 8 9 B éan nintzen zinegotzi, baina ondoren eta aurretikbeti iblli naé heñían oso sartuto. Oso urte interesgamak éan ziren udaletxean eman nituenak Han ítesi nuengauzakezindirelatefeknahidituenbezain

Urtamlean Míiel Danjahzi Saran egin zibaon omenaldían izan zinen. Urtanilaren 31n omenaldi xume bat egin zrtzaon Saran. Oiduan ezagutu genuen Andoni Egaña b a fe Muña ere efa haríaipatu genbnslamaen tonto fuu. Feñagaritono ere harekin zen. Mb»l Utbbtondo éan zen omenald a prestatu zuena. CGO jende interesgania ezagutu genuen. Tamals ez dugu eusteorík hié egiten. Nik9 urte arte hHz egin nuen euskaia. Geio Eléondoto mojen itostetoean hasi nintzen ahazten. Alatakbadu gogoa ¡testen hasteko. Atbnak, aldé, ez zuen eustea teéik hKz egiten. Izatetotan ere llantsesa jakingo zuen píete bat, taina espainolikez. Guaidia Zibitaktasenira enonda egitera tazetozela ikusten zuenean niteguntzailehartu eta mandoan ezkutetzen ginen eta han anteen gainen artoa zurítu edo beste zertaR egiten. ZutiK al da^j oraindiK Panpulusta baserta Amaiurren? Amakemakume bati saMu zon eta honek ñire bgun bati saUu d o eta erabattem'tu du basema. Astokesaten dute Baztango paateríkedeneneteto batean dagoela. Amaiurete Ctsondoko bdegundzean dago. Ctsondo mendi bat da eta meríenda-leku batee jani dute tertan.

Baditugu temiliato aigazloak eta behin taino gehi topiakaterabeharto genrtuzléete .1

in aipatzen dugu

7 }

yy.

Algortako anaia biek Maialen Lujanbiorekin batean Hego Ameriketatik egindako Hzuliko inpresioak kontatu zituzten TESTUA: JOXEAN AGIRRE ARGAZKIAK; CONNY BEYREUTHER

<多sr>

GAUZA BAT BAINO GEHIAGO DESKUBRITU ZITUZTEN PAYAANAIEK ETA MAIALEN LUJANBIOK IAZKO MARTXOAN HEGO AMERIKARA EGIN ZUTEN BERTSO BIRAN, BAINA GEHIEN HARRITU ZITUENA BRASILGO ENBOLADA IZAN ZEN. HERRIALDE HARTAKO IPAR-EKIALDEKO GENEROA DA. HONDARTZETAN IBILTZEN OMEN DIRABINAKA JENDEAREKIN SARTZEN. KANTATU BAINO GEHIAGO ERREZITATU EGITEN DUTE, RAP-EAN BEZALA, HITZ EGINEZ INPROBISATZEN DUTE, BAINAABIADURA OSO BIZIAN.ADIERAZPEN HORIEK ETA BESTE MILA EGIN ZITUZTEN XABIERREK ETA FREDIK, LANKUK ETA EUSKAL KULTUR ERAKUNDEAK ANTOLATURIK, APIRILAREN 23AN UZTARITZEN EGINZUTEN BIRA HORRETAKO DVDAREN AURKEZPENEAN.

ilson Saliwoncyk payadore argentinarra izan zen Bertso Bita egítera animatu zituena. Hílabete

batzuk lehenago

Hernán iza na zen, eta PAYAdoreak

ikuskizuna erakutsi zuten

Euskal

Hego Euskal Herrian barrena, eta Bertso Tranpa batzuk ere bai Andoni Egañarekin eta Ander Lipusekin.

"ArgentinaKo payadoreek gonbita egin ziguten tertako inprobisatzaileekin kantatzeko. Hango bertsolariak payadoreak dita. Gu euskal bertsolariak gara, baina Payatarrak gara eta hórrela abiatu ginen itsasoaz bestaldera", hasi zen agetpenak ematen Fredi Paya, Kulturarteko Bertso Biraren bUeoa au rkezteko Lankuk eta Euskal Kultur Erakundeak Uztaritzen antolatu zuten ekitaldian.

"Argén ti nako Brasil, Argentina eta Uruguaitik barrena sei saio eskaini zituzten bi anaiek,

payadoreek gonbita

Majalen Lujanbio lagun zutela. lekuan lekuko inprobisatzaileekin. Bideoa ikusgarria izan zen. baina jakingarriak izan ziren bi anaien agerpenak ere.

egin ziguten bertako Wilson Saliwoncyk argentinar payadoreak egin zien gonbita. "Wilson hona

inprobisatzaileekin

etorri zen eta harekin zenbait saio ere egin genittien. Andoni Egañarekin eta Ander Lipusekin batean Bertsotranpa batean ere ibili ginen elkarrekin. Ber-

kantatzeko. Hango

tsolarien eta pay adoreen arteko ekitaldi horiek hará era malea interesgarria iruditu zitzaion Wilson i, eta hórrela prestatu genuen bidaia. Maialeni asko-

bertsolariak

tan esan genion. han d e n a k g i n e l a payadoreak eta ez genuela lujanbiodo-

payadoreak dirá. Gu

autkezpena.

euskal bertsolariak

Btasildik, Sao Pauloko Euskal Elxean eta Unibertsitatean saicak eginez,

rerik ikusten", jarraitu zuen Xabierrek, txandaka hitz egin ez egin baitzuten

gara, baina Payatarrak gara eta hórrela abiatu ginen

hasi zuten itzulia. "Brasilen ohartu ginen herrialde horretan bakarrik 7 0 inprobisazio mota edo genero badaudela, batzuk Afrikatik etorriak. besteak Europatik eta beste batzuk bertan jaioak", esan zuen Fredik.

Brasilgo enbolada

itsasoaz bestafetera", hasi zen agerpenak ematen Fredi Paya, Kulturarteko Bertso Biraren bideoa aurkezteko Lankuk eta Euskal Kultur Erakundeak Uztaritzen antolatu zuten ekitaldian.

"El Pais Vasco tiene desde t i e m p o inmemorial e n el bertsolarismo una de las formas más dinámicas y creativas..." basten da DVDa Wilson Saliwoncyk payadorearen ahotsarekin. Hiru herrialdeetako musika eta irudi ikusgarriekin jarraitzen du t a r t e bat eta Sao Pauloko Filosofía Fakultateko saioa eskaintzen d u . Maialen Lujanbiok agurra egin (Arratsalde oit guztioi eta eskerrik asko, argi d a / Euskal Herrikogure hizkuntza garatu Brasil hand i r á / d i tu nahi d u n i k badago bideo honi begira/póstala irudi dezake baina, postala bizi-bizi da} eta entzuten dagoen jendeari esplikatzen d i o gaztelaniaz: "Acabo de hacer un saludo, una introducción, que se hace siempre antes de una actuación. Lo m á s clásico en el berlsolarismo es la controversia, una diálogo enfrentado, una lucha dialéctica..." eta gal-ja riza Mearen egilekoa zein den agertu ondoren gala jartzen die Paya a na leí. "Bata Maradona eta bestea Pelé izango zarete".

Hala ere. Brasilgo saiorik ederrena SaoPaulon bertan, Espacio Cachueran, egin zuten ekitaldia izan zen. "Era guztietako ikasketak egiten dituzte Unibertsitate horretan, artean, musikan eta beste hainbat arlotan. Hor ezagutu genituen enbolada

egiten dutenak. Beste guztiak bakoitza bere jantzi

Slam-a, tertsoaien lehengusu liíkia B7d / 37

^**.

iyjsiraS] . 1 . . - . - .

• M

•

Zfi

dut teti ere dauden gene roelaraegokitzeaedoegokitzen saiatzea behintzat. Inprobisazio mota a s k o d a u d e , baina bakoitzak bere zeregina d u , bere helburua eta haiekin ari garenean bertsotan ere antzeko zerbait egiten saiatu b e h a r d u g u . Guk beti esaten dugu bertsolaritzak komunikazio estrategiak betetzen dituela, edozein helburu lortu dezakeela, eta horí frogatzen saiatu guien" esan zuen.

"Jendearekin sartzen dirá etengabe, baina elkarri e z diote sekula jotzen. Xabier bertsotan bere alkandora loradunarekin sartu zen. Bakoitzak esaten zuena besteari etengabe itzultzen zitzaionez, harritu egin ziren. 'Gu jendearekin sartzen gara, baina gure artean ez diogu elkarri jotzen'. esan ziguten", erantsi zuen Fredik.

Argentinako euskaldunak Brasilgo b i ekitaldietan artea edo musika ikasten ari ziren gazteak izan zituzten nagusi entzuleen artean. Argentinako hiru ekitaldietan jatorri eus-

"Jendearekin sartzen

kalduneko jendea bildu zitzaien entzutera. "Euskaraz entzunda bakarrik

dirá etengabe, baina

tentsio bat, beste solemnitate bat. eta gu ere beste era batera kantatzen

negar egiten zuten batzuek. Argentinako entzuleen artean badagp beste saiatu ginen. Eta gurekin batean lekuan lekuko kantariakagertu ziren, tan-

elkarri ez diote sekula

go-kantariak. esate batera ko", hasi zen Fredi.

jotzen. Xabier

Brasilen ere bai. baina Aigentinan bertsolaritza z e r den agertzen saiatu ziren.

bertsotan bere

sentsazio aria roa geratzen zitzaigun. Bertsoa kantatzen genuen e t a t x a l o f a l -

"Salo bakoitzaren hasieran bertsoa bere horretan ematen genuen. Baina oso tsuak entzuten genituen. Ondoren itzulpena egin eta orduan entzuten geni-

alkandora

tuen be n eta ko txaloak. Etengabeko dilema hori guiñean genuela ibili ginen.

loradunarekin sartu

etan ateak zabalik genituen eta matea edaten ematen genuen eguita. Han

Dena den, oso jende jatorra eta autentikoa ezagutu genuen Argentinan. Etxematea henien amasa bezala d a " , esan zuen Xabierrek. bereziekín jantzita agertzen ziren agertokíta eta hariek gu bezala. eguneroko

zen. Bakoitzak esaten

jantziekin kantatzen zulen. Btasilgo i par-e kíaldeko gene toa da. Hondartzetan ibiltzen ornen dirá binaka jendearekin sartzen. Kantatu bainogehiagoerrezi-

Oso leku dotoreetan kantatu zuten Argentinan. Saladilloko udaletxeko ateto

zuena besteari

tatu egíten dute. iap-ean bezala. hítz eginez ínprobisatzen dute, baina abiaduta oso bizian". hasizen Xabier eta FredíK jariaitu zuen. "Hondartzetakotxi-

zurian, esate baterako, eta Fredik esan zuenez, gisa horretako ekitaldi dotoreetan aurretik prestatutako dezimak kantatzen ornen dituzte payadoreek.

etengabe itzultzen

Saladilloko udal arelo horretan tango kantari batek ere hartu zuen parte.

ríngitoekotdaintzendieteeta jendearekin sartzea da halen lana. Bainujantziekin sartzen ornen d i t a gehienbat Gutetzat deskubrimendua izan zen. Beren

zitzaionez, harritu

jatduna amaitzen zuten bakoitzean ímintzio bat egiten zulen, jendeak jakin zezan amaitu zutela, eta sekulako txaloak lortzen zituzten. G u k e z d a k i g u zer

egin ziren. 'Gu

Payadoreekin gaztelaniaz

esaten zuten, baina sekulako arrakasta zuten hango jendeaten artean".

jendearekin sartzen Xabier Payak enboladote horien abiadura nabarmendu zuen. "Enboladoreaten helburua jendea bartez jartzea d a , eta izugarri azkar kantatzen dute sanba erritmoarekin. Gehien harritu gintuena ondoko hauek izan ziren. Ariketa bakoitzean errima pilo bat sartzen dute eta gauza pilo batesaten dute. Gu fusioak egitera joan ginenez, horrekin antzik gehiena zuena koplakzirela-eta koplatan aritzea erabaki genuen eta Fredik trikitixa joaz eta níK panderoarekin lagunduz koplatan aritu gimen. Oso garbi ikusi nuen enbolactaren zeregina ludikoa déla, dibertsioa. Haiei ezeskatu gal sakon bati buruzk o gogoetarik. Poza, une gozo bat jendeari ematea da haien helburua. Bertsolaritza erakustera mlindura ateratzen garenean garrantzizkoa déla usté

40 / B 74

gara, baina gure artean ez diogu elkarri jotzen'. esan ziguten", erantsi zuen

Fredik.

Bertsolaritza Hego Ameriketakogeneroetatik bereizten dueña gaien konkretutasuna ornen da. "Haiek isiltasuna, adiskidetasuna, zaldia eta horrelako gaien inguruan aritzendira, gai osoabstraktuen inguruan. Baina h o r r e k e z du esan nahi egiten duten lana eriaza denik. Errimaren ordena gurearen aldean konplexua d a . Dezimak hamar Ierro d i t u : lau errima sorta erabiltzen dituzte^ A, B-B. A-A, C-C, D-D, C. Guk beti errima bera erabiltzen dugu. Egitura hain konplexuarekin, ondorioz, o s o z a i l a egiten da gai koiikretuen inguruan iuprobisalzea. Demagun orain guri gai-jartzaile batek esaten d¡gula Fredi ordenagailu baten sagua déla eta ni hondakinetan bizi dena. Fentsa ezina d a egitura horrekin g a i hori lantzea. Baina zaldiari edo askatasunari buruz kantuan o r d u a k e m a n ditzakete", esan zuen Xabierrek.

Slam-a, teitsoaien lehengusu hikía B74 / 4 1

< -

L/ £

ÍT

I /

-a

^i WP!& -*V:

TI*» v

TO/JT

^ .-••£«**

/ /

i^mnrrit \

•:>

•

Balbina RamoseK eta f.lajalen Lujanbiok egin zulen saioa nabarniendu zuten Payatarrek. "Ketxua jatorhko e m a k u m e a zen eta bete eskualdean,

"Hasierako

Andeetan. e m a k u m e e k bakarrik egiten ornen dute inprobisazíoa. Behin eta betrizgaldetu zigun ea gaztelania jakinda zetgatik jartaitzen genuen euska-

payadoreen artean

taz kantatzen, berak ketxua hízkuntza baztertu eta gaztelaniaz kantatzen baitzuen. Guretzako nahikoa ulettezina zen, baina e z g i n e n iritsi eztabaida-

euskal abizen asko

tzeta ere. Galtzekozorían dagoen hizkuntza batean kantatzetík nagusitzen ari den hizkuntza batera egin dute jauzia", esan zuen Fredik.

agertzen da.

Payadaren atzean euskal susttaiten bat ba ote dagoen susmoa agettu zuen

Europatik Argentinara

ondoten Ftedi Payak. "Hasietako payadoreen attean euskal abizen asko agertzen da. Europatik Argentinara joaten ziren emigranteak beren herria

joaten ziren

gogoratzen zioten paisaietan geratzen ziren lanean. Euskaldunak eskualde berdeenetan jarh ziren bizitzen, espaiitiarrak leku idorretan eta herri bakoi-

emigranteak beren

tzak beren jatorriarekiko antzekotasuna bilatuz aukeratu zituen bizitokiak. Euskaldunak pilatu ziren lekuetan, Platako Ibarrean bereziki, sortu ziren

herria gogoratzen

payadoreak. Uste d u t e z d e l a kasualitatea izan hori eta ikertzeko kontua litzake. Ezagutzen diren payadore legendario askok euskal abizenak dara-

zioten paisaietan

matzate", esan zuen Fredik.

geratzen ziren lanean. Chascomusekoantzokian egin zuten saioa komentatu zuten ondoren bi bertsolariek. "Inprobisazio fenómeno bakoitzak fase jakin batzukdituela iruditzen zait. Gu librekosaioan arigarenean gai batateratzen dugu zeharka eta gai hori bihurtzen d a ondoren gai-jartzaileak jarri ohi dituen gaien antzeko. Nire inpresioa d a t a s e horretan daudela oraindikdezimistak. Saiohau Monte videon izan zen, eta Aberri Eguna ospatzen genuen Euskal Etxean. eta gazte piloa zegoen tartean. Diasporako gune horiefan euskara baino lehen ikasten dituzte euskal dantzak, euskal gastronomía edo zernahi den. Euskal aditza beti azkena izangoda, n a h i z e t a euskara ikasi duen jendearekin ere topo egin genuen", esan zuen Xabierrek, eta Uruguaiko ekitaldira pasat u ziren, Montevideora alegia. "Egin genuen saiorik handiena hauxe izan zen, Montevideoko Zitarrosa aretoan. Mila eta bostehun bat lagun bildu ziren bertan eta hor gaztelaniaz ere kan tatú genuen, euren neurri eta doinuakerabiliz", hasi zen Xabier.

" H a i e k d o i n u eta neurri bakarrarekin kantatzen dute. Enboladoreek berena dute, payadoreek berena. Badute payadoreek antzinako ipuin bat Santos Vegak eta deabruak egin zuten tratuari buruzkoa, eta kontatzen dute deabruakoparitu ziola berari doinua. Eta harrítu egiten ziren g u k g a i edoegoera bakoitzerakodoinuak ñola egokitzen ditugun ikusita", erantsi zuen Fredik

Euskaldunak eskualde berdeenetan jarri ziren bizitzen, espainiarrak leku idorretan eta herri bakoitzak beren

"Han payadore hasi berri batek payadore maisuarisegika ikasten dute non-

jatorriarekiko

zuen Fredik.

antzekotasuna bilatuz aukeratu zituen bizitokiak. Euskaldunak pilatu

Sekulako jakin-mina piztu zuten hiru bertsolarien presentziakegun horietan bisitatu zituzten he rria Idéela ko irratietan bereziki. "Montevideon

esate

bait. Eskolak antola daitezkeenik entzun ere e z zuten egin nalii". erantsi

Haiek neurri motzean egiten zutenean bertsolariek kopla erabiltzen zuten eta haiek dezima zerabiltenean bertsolariek ere neurri luzera jotzeri zuten, haien neurrira egokitzen saiatu ziren. baina deziman gaztelaniaz ere aritu ziren kantuan. "Funtzioen a rabera egiten zuten haiek motzean e d o luzean eta guk e z genekien zer funtzio genuen. Batzuetan ni misiolariak bezala sentitzen nintzen, beste batzuetan erakusle.... Saioguztietan bertsolaritzaren lagin bat utzi genuen hasieran eta gaztelaniaz ere aritu g i n e n " , esan zuen xabierrek.

ziren lekuetan,

baterako, telebistan izan ginen eta irratietan elkarrizketak egin zizkiguten. Irrati batean gainera elkarrizketaz gahiera tertulia moduko batean hartu

Platako Ibarrean

genuen parte, gure inprobisazio motari buruz eztabaidatzeko. Oso azkar esaten dute han 'denak ados egongo gara bertsolari ere jaio egin behar

bereziki. sortu ziren

déla' eta agertu behar izan níen gu b i o k bertso eskolan ikasitakoakginela. Gauregun bertsolaritzaedonoren eskuradagoela agertu behar izan genuen.

Saioa gaztelaniaz Aberri Egunekosaio horretan Fredi anaiek Alberto Lalanne payadore argen-

payadoreak.

tinarrarekin gaztelaniaz egiten duten saioa ageri da DVDan. "Lengua inter-

Haientzako inprobisazioa zerbait magikoa da. Jainkoak enlaten duen gaita-

n a c i o n a l / e s la lengua del imperio/ para m i un improperio/de un pasado

sun bat. Gai honi buruzko eztabaidak desentelan izan genituen", jarraitu

c r i m i n a l / destructor e irracional/ y hoy el hermano de Xabi, les jura como

zuen Xabierrek.

bertsolari/ s i el Aberri Eguna excusa/ quiero que no cese la l u c h a / hasta

dd / B 74

Slam-a, teitsoaien lehengusu liíkia B7d / 4 5

^//Nf

WA^fllV

liberar Euskadi", d i o d e z í m a batean Fredik, esate baterako. " M i herma no es un luchador/ que cree en lo que d e f i e n d e / y seguirá a s i siempre con cariño y con a m o r / y o le digo por favor, escucha qué e s l o q u e p a s a / a q u i hoy nadie arrasa/ y en esta breve estancia/ aunque no estemos en la patria/ y o me siento c o m o en casa", erantzuten d i o Xabierrek eta j a r r a i t z e n d u payadoreak. Aurkezpeneandezimak kantatatzean aurkitu zituzten oztopoakaipatu zituzten. "Puntuka egiten dutenean, sinalefa deitzen d i o t e , badute amaitzeko modu bat. gfirearen antzekoa. Lehen bertsolariak "ez a l dugu dagoeneko luzeeegi jardun" esaten badu. badakigu azkenak "atseden h a r d e z a g u n " bukatuko duela. Haiek izen batekin bukatzeko ohitura dute, eta gurekin ari zen payadorea Apezeche (ezzekien abizena euskalduna zenik) deitzen zenez, 'coseche'eta horrelakoerrimakerabiltzen genituen ondo bukatu a h a l ízaleko", esan zuen Xabierrek.

"Ezgenuen gaztelaniaz errimategi handirik, baina aditzguzliak ar er edo ir bukatzen direnez, bidé horretatik jotzen genuen", esan zuen anaia zaharrenak. "Bertsotako erríma pobreak erabiltzen genituen, garrí bezala. Guk ar. er, ibfe, mente era horre la koe tara jotzen genuen", erantsi zuen Xabierrek.

"Mi hermano es un "Argentinakoeuskaldunakezagutzekoakdira -jarraitu zuen Fredik-. Maiale-

luchador/ que cree en

nengana joaten ziren. guregana ez. gure abizena ez zelako bat ere euskalduna,eta galdetzen zioten ea bera euskaldun garbia zen, "vos vasca pura,

lo que defiende/ y

no?". Han oraindik badira euskal etxeak zortzi abizen euskalduna I- behar dituzunak kide izateko. Eta g u k lehenengoa ere ezgenuen euskalduna".

seguirá así siempre con cariño y con amor/yo le digo por

favor, escucha qué es lo que pasa/ aquí hoy

"9 de Julioaretoan etorri zitzaigun bat eta esan zidan 'ustedes no son vascos, pero y o v i en el libro que hay un Paya' eta liburu lodi-lodi bat alera zuen, euskal abizen guztiak zituena.eta bazuten Paya bat. oraín 2 0 0 urte Donostiatik joan zena, titiriteroa, musikaria... Iiau da, g u " , jarraitu zuen Xabierrek. "Liburu horretan gure abizena zegoelako gonbidatu gintuen bere etxean afaltzera. bestela nolatan!", bota zuen Fredik.

nadie arrasa/ y en esta breve estancia/

Azken gogoetak

aunque no estemos

Badírudi musikaren laguntza zuelagarai batean bertsoak ere, eta e z ote zen

en la patria/ yo me siento como en casa", erantzuten dio Xabierrek.

komeniko berriro jatorrira itzuli eta txapelketako zenbait jardunetan-edo musikaren laguntza izatea, aldetu zitzaien Paya anaiei aurkezpenean, eta luzaz mintzatu ziren horretaz. "Nik teoría pertsonala d u t horretaz. Orain déla gutxi Mauriziari buruzko liburua egin d u g u , eta llark albokarekin edo arrabitarekin abesten zuen. m u s i ka modalarekin beraz. Orain pianoa entzuten dugunean musíka tonala entzuten dugu eta ez dago ezer tartean. Nire ínpresioa d a euskal M u t u a berez Aragoin edo Nafarroako hegoaldean jotak kantatzen diren bezala modala déla, ez tonala, Europako herri kan tu gehie-

Slam-a, teitsoaien lehengusu tiíkia B74 /49

—

É ^

nak bezala. Mauriziak soinua jotzen zuenean, tere senarrari ukondokoak

"Xabierrek, dio, Montevideoko euskal etxea e d o ez dakit ñongo euskal

"Haize Hegoan,

e maten zizkion. kantaeta galatazten ziolako. Pentagraman ezin da idatzi jota baten kantaeta. Hemen aldaketa handiakegon dita eta kantaeta eta

etxea, eta hemen bezalaxe han ere, bi euskaldun hiru euskal etxe aurkitu genituen. Batzuengana bazkaltzera joaten baginen, afaltzera joan behar iza-

berriz, iritsi eta garaje

instrumentuakezkontzen e z z i t e n gara i horretan j o z u e n . nite ustez. bertsolaritzak instrumenturikgabe kantatzeta. Antonio Bibolínterua. esate batera-

ten genuen besteengana eta gosaltzera hirugarren euskal etxera. Denekin ibili behar genuela onartzen z u t e n " , erantsi zuen Fredik.

Behingoagatik

heze eta ilun batean

anaiarekin ados

eseri gintuzten eta

zetorrela esanez

Ibarretxe eta Kepa

ikusgarria. Baina gazteenak edukiko zituen 8 0 urte. Haize Hegoan, berriz,

jarraitu zuen

Junkera han egonak

Junkera han egonak zirela esan ziguten, gu ere kabituko ginela esateko-

Xabierrek. "Euskal

zirela esan ziguten,

musikaren jatorri

gu ere kabituko

kin betetzekoeta "maleta bat erosi behar izan ornen zuten", halakoxea izan

setik bezain urrun daudela musikatik", esan zuen Xabierrek.

modalean ni ere ados

ginela esateko-edo.

tako motxila bat ere eraman zuten eta kulturen arteko fusioa egiten ere

Fredik gaineratu zuen leku guztietan inprobisatzailea musikah mota bate-

nago. Nik ere usté

Han gazte piloa

dut musika modala

aurkitu germen".

ko, XIX. mendean ibiltzen zen Bizkaian arrabita batekin koplak kantatzen", esan zuen Ftedik. "

"Denek ematen ziguten haragia -jarraitu zuen Xabierrek-, beti haragia.

Behingoagatik anaiatekin ados zetortela esanez jarraitu zuen Xabierrek. "Euskal musikaten jatorri modalean n i ete ados nago. Nik ere usté d u t

kin izugarria, barman trinkete eta guzti, saunak, hiru solairu eta liburutegi

musika modala g a u r k o g a u z a dela eta musikaren beste ikuspegi bat zegoela gurean. Bestela ezin da ulertu tonalitatearen kontzeptua duen gizarte

iritsi eta garaje heze eta ilun batean eseri gintuzten eta Ibarretxe eta Kepa

batean pertsona b a t e k h a i n gaizki kantatu eta bertsolari izatea. Horrekesan iialn du musika ez dela osagarri nagusia bertsotan. baina XXI. mendean

edo. Han gazte piloa aurkitu gen uen".

gaude, musika tonala da nagusi gure inguruan. N i k zer egingo nukeen? Musika aldarrikatu bertsolaritzaren barman. Baina zure galdera horretan

Bi helburu zituzten itzuli horretan: motxila bat liutsik eramatea hangoare-

tranpa bat dagoela usté d u t , badakizu lako bertsolari asko eta asko japone-

kin lotzen dela, Euskal Herrian izan ezik. "Payadoreak, enboladoreak... musikari mota batzuk dira. Bertsolaha ez", esan zuen, eta txapelketan musikarekin kantatzeko proba egitekotan Andoni Egañak edo Jon Martinek egin beharkozutela, "besteok sobera z i g o r t u a k i z a n g o g i n a t e k e " . esan zuen

Fredik. " D o i n u a k e r e jazzera. rockera e d o e z d a k i t zer gene rotara egokitu daitezke. Bertsotranpak ere horrelako esperimentuak egiten ditu. Baina horrek lekurik ba al du Albizturren Andra Maritan gaueko hamarretan ? Badago bertsolaritza ortodoxo bat mantendu behar dena. Gurea ona d a , ez duelako beste ezer behar. Zenbait herritakoantolatzaileei izugarri errazten dizkiegu gauzak. Mikrofbno bat b e h a r d a eta bi lagun. Arrakastaren sekretua horretan ere badago. Esperimentuak leku jakin batzuk beharko d i t u " , bukatu zuen Fredik.

Beste galdera bati etantzunez, itzuli horretan ezagutu zituzten euskaldunez mintzatuz eman zioten amaiera ekitaldiah. "Nik ezagutu nuen laurogeita piko urte zituen Larraulgo emakume bat eta orain 8 0 urte Larra ulen egiten zen euskara egiten zuen. baina euskaldun zahar horiek bezain deigarriak ziren han jaio eta euskara ikasitakoak", esan zuen Xabierrek. "Bigarren hauek Euskal Herria irudikatu egiten dute. idealizatuta d u t e Euskal Herria eta hamabost egun pasatzera hona datozenean paradisura bezala etortzen dira. Txistuarekin eta danbolinarekin gabiltzala usté d u t e edo gutxienez d e n o k euskaraz hitz egiten dugula gutxienez. Hona etorri eta askok kolpe izugarria jaso d u t e " . esan zuen Fredik, eta txandaka jarraitu zuten. "Bertsoa haíentzat altxor handi bat da. aurkitzeko eta ulertzeko zalla den altxor bat. Gogoratzen dut leku guztietan, Brasildik hasi eta Montevideoraino, ñola begiratzen ziguten eta galdera i nozo pilo bat egiten ziguten, eskuak atzean zergatik jartzen genituen eta silabak ñola kontatzen genituen. Montevideo k o Haize Hegoa euskal etxeko jendearentzat bertsolaria hiri hartan egotea g^uza historikoa z e n " , jarraitu zuen Xabierrek.

54 /B74

Montevideoko kasua berezia zen. Euskal Herria euskal etxea zegoen. erai-

baitzen bizi izandako esperientzia piloa. Eta a l d i berean bertsoarekin betesaiatu ziren.

Aurkezpena Ipar Euskal Herrian zenez. Fredik puntii batzuk irabazi nahi izan zituen. "Argentinako euskal etxeetan ohartu nintzen arbasoak l parraldekoak zituzten euskaldunek kategoria gehiago zutela besteek baino. Ez

gaurko gauza dela eta

nuen jakin zergatik, baina hori sumatu nuen", esan zuen eta txalo batzuk eskuratu z i t u e n . I

musikaren beste ikuspegi bat zegoela gurean. Bestela ezin da ulertu tonalitatearen kontzeptua duen gizarte batean pertsona batek hain

Zarautz

EuskaJduna

Hileca Zerbiauak

Hita Zerttank

gaizki kantatu eta bertsolari izatea. Horrek esan nahi du musika ez dela osagarri nagusia

Araba kalea, 35 Z A R A U T Z • Gipuzkoa Tfnoa.943 894 937 Faxa943 894 94l E-mail zarautzíS)harresDil,nec

Amilaga, 39 20S70 BERGARA * Gipuzkoa Tfnoa.943 761 299 Faxa 943 761 299 E-mail harresDilfS)harresDil.net

bertsotan.

Slanva. teitsoaien lehengusu bike B74 / 55

'Hiru ñiiabeteko itzulia egingo dut Europan barrena et hogeita hamar emanaldi egingo ditut" Hura izan zen BerlSo Biraren antolatzaile nagusia. Urtebete geroago hiru hilabeteko rtzulia egrtera etorri da Europara eta Euskal Herrira egin duen bisíta baliatu dugu elkarrizketan arrtzeko.

Guretzako ez da bat ere samurra zure abizena ahoskatzea. Kuriositateagalik galdetzen dizut, nongoa da?

Payadoreentzat ez

Ukraínarra d a . 1 9 3 9 a n írítsi ziren ñire aítona-amonak Paraguaira lehenik eta Uruguaira gero. Bígarren Munduko Gerraren aurretík etorri ziren beraz.

dago bi herrialdeen

Nireaita Uruguaikoa d a . Ni Los Toldos hirian jaio nintzen. General Viamonte ere deitzen díote. Bi izen dituen herria da: lehena geltokiari dagokíoeta

arteko mugarik.

bigarrena herriari. Buenos Aires probintziako ipar-ekiaIdean dago, hiiriburulik 3 0 0 kilometrora.

Kultura bera duela esan nahi dut. Iparraldea eta Hegoaldea Euskal Herrian bezala. Nik neuk etengabe igarotzen dut muga hori, eta Argentinan Uruguaiko payadore dezente bizi da.

Payadak ttadizio handia duen eskualdea al daT B a l bai. Panparen eremuetan gaude. Panpa probinteiaz gainera Buenos Airesko lautada, Córdoba, Santa Fe eta Entre Rios probintzietako zatiak h a r t e n baititu eremu horrek. Eskualde honetan guztian ditu sustraíak payadak. Ezin da esan payada osasuntsu dagoenik. Payadoreak gutxi gara. Argén ti na k 4 2 milioi baditu eta 5 0 - 6 0 payadore profesional hortxe-hortxe iza ngo d i r á . Gara i okerragoak ezagutu ditugu. Esan beharra dago eskualde honen m u g a k Uruguaira ere iristen direla. Payadoreentzat ez dago bi herrialdeen arteko mugarik. Kultura bera duela esan nahi dut, Iparraldea eta Hegoaldea Euskal Herrian bezala. Nik n e u k etengabe igarotzen d u t muga hori, eta Argentinan Uruguaiko payadore dezente bizi da.

Ba a l dago aipatu dituzun 5 0 payadore horíen artean belaunaldi berririk? Gehienak adinekoak dirá, baina badaude hogei bat-edo gazteak eta o n a k direnak. Ezin da alderatu Euskal Herrian bertsolahtzak duen indarraiekin, baina gukezagutu ditugu Argentinan garai txarragoak. Egun hauetan Galizian ibilb naíz eta han ere oso erora ikusi d u t regeifaien tradizíca. Lau edo bost regeifari on dituzte. baina Iwríek adinean aurrea doaz. etagazteekin ari dirá oíain lanean.

lain-a. uitsoaien lehengusu tiikia B74 / 59

/r/

x x

Gazte horietakoren batzuk zure lailerre-

un rierrotQ n bertsio bat grabatzeto zona izan d u t , eta oso harrera ona iza-

tatik igarotakoak al dita?

Eragin handia izan

ten ari d a .

dute inprobisatzeko

Alexis Pimenta ezagutzeko z o r i a e r e izan duzu zeure ibilbidean. Zer eragin

Ez dita ibili nire tailerretan, baina kantuan nitekin hasitakoak dita. Ni gazte agoa nintzela ibili ziten nitekin. N i k

izan dute Kubako dezimistek zuganT

nire moduan, hain

otain 33 utte d i t u t . Hogeita bost bat urtereKin

beren

herrietan

ezagutu

Eragin handia izan dute inprobisatzeko nire moduan, hain zuzen ere halen estiloa gaurkoagoa delako. Oso tradizio aberatsa dute Kuban, eta d i n a m i s -

zuzen ere haien

mo handiarekin ari dira dezimismoa berritzen. Ez bakarrik Alexis, Kubako

na ez dita nite ikasle izan.

estíloa gaurkoagoa

a n . txunditu egin ninduten. Ordurako ni estetika horren atzetik nenbilen.

Payada ondo susttaitua al dago h¡rie-

delako. Oso tradizio

tu bai baina egiteraausartzen ez nintzen gauzak egiten ari zirela ikusi nuen.

aberatsa dute Kuban.

sakratuak diren arauak haustea e z da erraza izaten beti. Hórrelan asko

nituen. adiskide egin ginen eta nitekin hasi zirela kantatzen esan dezaket, bai-

inprobisatzaileak. oro har o s o maila handikoak dira. eta ezagutu nitueneBidé beta egiten ari ziren anaia bizkiakaurkitzea bezala izan zen. N i k intuiTradizio baten mende lan egiteak morrontza

lan? Sai bai. Jatorriz nekazari girokoa iza-

lagundu zidaten. eta teknika eta baliabideak har tu dizkiet haiei.

n i k e r e . aspaldidanikegon dirá payado-

eta dinamismo

re urbanoak. Lehen payadore urbanoeri erreterentziak orain

mende

batekoak

handiarekin ari dirá

dira. XX. mende hasieran urrezko a r o bat bizi izan zuen payadak.

Gabino

dezimismoa berritzen.

Ezeiza eta José Betinoti hiriko payadoreak ziren. Gabinok, gainera, abizeri

Ez bakarrik Alexis,

euskalduna zuen. Beltza zen eta badirudi euskal jatorriko familiaren bereganatutako esklaboen

batzuk ezartzen d i t u . eta

batek

Kubako

jatorrikoa

zela. Mende bateko historia d u , beraz,

Zu profesionala zara, payadatik bizi zara. Ezzait askogustatzen profesional hitza, baina payadatik bizi naiz. Nire bizibidea da. Urtean zen bat plaza egiten dituzu? Ez naiz ni kontatzen o s o o n a . Gainera, payadaren inguruko beste hainbat lan egiten d i t u L Orain, esate haterako. hilaren l O e a n iritsi nintzen Europara eta hiru hilabeteko itzulia egiteko asmoa d u t . Guztira hogeita hamar emanaldi egingo ditut. Itzuli hori prestatzen, ordea, bederatzi

hilabete

inprobisatzaileak, oro

eman d i t u t . egunero hamar ordu sartuz. Bederatzi hilabete honetan oso

handia duen genero honetan.

har, oso maila

antolatzen ditu askotan ikuskizunaketa horretan ez naiz bat e r e a r i t u . Deiei

Nola hasi zinen zu kantuanT Nola ika&i

handikoak dirá, eta

payada

urbanoak.

nahiz eta

horren

jatorrian, nekazari giroak alegia, pisu

plaza gutxi egin nituen. Han autogestio asko egiten da. Payadoreak berak erantzutearekin konformatu naiz hil horietan.

zenuenT Nik

beti esaten

dut

munduko edozein bazterretan sustraiak,

kultura

ezagutu nituenean,

ahozkotasunak dituela

txunditu egin

idatzía oso berría

d e l a k o e t a herrialde askotan populazio

ninduten. Ordurako ni

osoak ez dakielako idazten eta irakurtzen. Gizateha agrafoa zen hasieran eta

estetika horren

haurra ere agrafoa da lehen urteetan. Gero estola k egokitzen ditu molde baten a rabera. U metan asko inprobisa-

atzetik nenbilen.

tzen d a . Inprobisatzaileok bakarrik eusten diogu umetako dohain horri. Picassokere esan zuen bizitza osoa i g a r o b e h a r i z a n zuela haur batek beza-

Non hasi duzu itzulia? Galiziatik abiatu naiz. Uruguaiko jendearen elkarteak bisitalu d i t u t eta regueiferoekin ere kantatu d u t . Musika-kontserbatorio batean klase batzuk ere eman d i t u t . Entzuna dugunez, oso regueifero gutxi geratzen da. Baina gazteak badatozela esan duzu lehen. Bergantines aldean dauka indarrik handiena regueifak. Vigon berriak sortzen ari dira eta Coruñan ere badagogazte bat. Orain hamar urte oso panorama beltza zegoen. Carlos Alonsok lan izugarria egin du eta hari e s k e r a r i dira gazteak ateratzen. Kontuan izan b e h a r d a galegoak regueifaren alde

la margotzeko. Inprobisazioa. beraz. zerbait bereztoa. ia-ia naturala déla

laucan ari direnean beren hizkuntzaren alde ere ari direla. eta gauza bera

esan daiteke gizakiongan. Oso gaztea nintzela ezagutu nuen. dena d e n ,

gertatzen d a zuekin, katalanekin, sardoekin eta hainbat hizkuntza gutxitu-

payada, eta hasi nintzen lehenik idazten eta gero kantuan. Hamar bat urte

tan inprobisatzen dutenekin. eta guztJen arteko lokarriak sendotzen alíale-

nituela ikusi nituen lehen aldiz payadoreak kantuan telebistan, eta harritu-

gindu behargenuke.

rikgeratu nintzen. Ehun urteegiten zituen pertsona bati ari zitzaizkion kant u a n . Aitakesplikatu zidanzertan ari ziren. Gureetxean musikakgarrantzia

Euskal Herriarekin noiztik izan dituzu harremanak?

handia zuen eta aitak bertako bertso pilo bat zekien buruz. Harén gazteta-

Orain bi urte etorri nintzen, 2 0 0 7 k o udan, eta itzulitxo bat egin nuen Paya

k o telebistak payadoreen liburuak izan ziren eta Martin

behin eta

anaiekin eta Bertso Tranpa batzuk ere egin genituen. Gu ta Gutarrak talde-

Fierro

berriz irakurria zuen. Abel Soria izeneko payadore han di batek tai le ira k

arekin ere pare bat aldiz kantatu nuen. Abenduan jokatu zen Txapelketa

e maten zituen. A i t a k izugarri miresten zuen, eta harengana era man nin-

Nagusian egon nintzen eta egoeraren berri jakiteko aukera guztiak izan

d u e n . Urte askoren bu rúan ni jaio nintzen lekuko inprobisatzaileekin Mar-

nituen. Euskal Herriarekin identifikazio maila handia dut.

so /B 74

XJW

Zer bidé egingo duzu hiru hilabete hauetan?

Zer publiko joaten da

Ibilbídea e z da oso zuzena, joan-etorrian ibiliko bainaiz. Ostital honetan (maiatzak 2 2 ) Bruselako Casa de las Amerícasdelakoan kantatu b e h a r d u t .

slam saioetara.

Ondoko astean Fíguetesko musíka eskolan taller bat emango d u t , Katalu-

galdetu gen i on

t i b o batean. Bartzelonako Casa de las A m e r i c a s e t e bisitatuko dut- Gandían

nian. Asteazkenean Tertasan egon b e h a r d u t a t e t o katalanísta eta alternaere badut salo bat han ere Uruguaio eíxe bat baitago. Segídan Lausanan

Mulierri. "Horretan

egingo den tango jaíaldi batera noa. Italian. Toscanan, bertako inprobisatzaíleekin e k i t a l d i a k d i t u t o n d o r e n . Bertako c^ntauton

ere bereziak gara.

delakoak dirá gelue-

nak. Hitz gutxítan esateko, uda aurretik lehorreko herrietan ízango d i t u t emanaldi gehienak eta udan kostaldekoetan. Korsíka. Sardania. Britainia

Adin guztietako

Handia eta Portugal ere bisitatuko ditut itzulian.

jendea biltzen gara,

Payatarrekín eta Lujanbiorekin burutu zenuen Bertso Bira aipatuko dugu bukatzeko. Zer inpresio atera zenuen?

helduak eta gazteak,

O s o o n d o a t e r a zen. H i r u r a k d i r a maila handikoak. Bertsolaritza eta euska-

nahiz eta gazteak

a s k o e m a n genituen eta b e r r i k e t a r a k o a p a r t a k d i t a , Payatarren ondoan beti

errazago biltzen diren", erantzun zu en.

ra oso goian uzten dute. pertsona bezala izugarriak d i t a . Errepidean ordu dago giro ona eta eztabaida. Gozamena izan zen bira hori hiruekin egitea. Aretoak jendez bete ziren lekn gehienetan. Prentsan oihartzun handia izan zulen a z a l a k e r e eskaini zitzaizkien. Lekuan leknko inprobisatzaileek hartu zuten parte, baina bertsolaria k izan ziren han protagonista. DVDn o s o g a r bi ikusten d a hori. Montevídeoko Sala Rosa delakoan eman gen ion amaiera itzu lia h. Ateto hori ikono bat da berta ko ku Itu rarentzat eta seku la ko giroa sortu zuten bertsolariek. Jendea kabitu ezinik geratu zen.I

Tfno: 943 556 637 E-posta: rezolasagardolegia@euskalerria.org

soldaduaren ametsa TESTUA; FRANCISCO MAIZTEGI

64 / B 74

Felipe Arrese Beitiaren

"Gdegidats, ws/arkaitzak,

bertsoak

onegiezizan, lurpetuteko,

EGUN DANETAN 01 DAN LEGETXE ILLUNKEREAZAN ELDU TA EGUZKIA MENDI OSTEAN EGIN ZAN TXITO1 ESTALDU; MANTU LORATSU URDIÑ BATGABAK ZERUAN EBANZABALDU, GURETRONPETAK2 ERRETRETEA UDAGOYENA ZAN TA GEUN. JOTA-ZIREANISILLDU. GALANTAK ARTO SOLUAK, JOLDADUGITXIENETIK GENGOZM ZELAI BATEAN, oso NEKADTAASASKAU4 NAIRIK

UK BILLD1RREZARERI0RIK ElEBILLEN URREAN, RIBAT LEGEZ-NI BARRIZ LGTAN

UIN NEU. ETXEAN USTE "NTZALA! KURKITZEN; NIK JENGOARDIAK NDUTEN, MITAK6 BARRIZ NUJOTEKO. :ERBITZEN. NBOR EUSTA

ettso hauek

Euskafzafe

Altun eta Makaztui

mendiak, Euskera il ta,

bere ondasun

Kuba ezezaguna, urruna, arrotza zen

biziak.

astekarian aigilatatu ziten

Bera tontorrak,

lehenengoz, 1 8 9 7 k o

erdu Gaztel-fou

¡rallaren 2 3 a n . eta

agortu errekak, /urtu

harrezkero halnbat

agur. euskaldun

bete

orduko baserritarrarentzat. arruak,

hodeiertzerainoko baserrí ingu rúa zen

igarrrak,

halen aberria, hodei apalek eta

itxasuak,

mendi gainek mugaturiko herrialde

ibarrakl"

eskuragarria.

aldizkaritan. 1 0 E z z i r e n jaso Felipe

EURAI BEGIRAAiTATAAMA EGOZAN KOKOLOTUAK; Nl ETORTEAGERRATIK EUKEN LOTERIATZATGAISUAK. O! BAÑA LASTER AMESA BOTA ERAGIÑ EUSTAN SUSTUAK. 9

ESNE-ESNETAN NERAGOIALA HALAKQAMESDONTSUAN, DIANEAREN SOÑU GARRATZAK DAMUZGOMUTAU ERAGIN EUST KUBAN Nl ZELAN NENGUAN, ETA EZ GURE ARDIAK ZAINTZEN ALTUNGO LARRA GOZUAN.

Arrese Beltiaren obren lehenengo

Euskara galbidean ikusten zuen eta

bild uman, Ama euskeriaren

euskaldunak iratzarri egín nahi

uharte urrun. arrotzean. e z d a erraz

zituen. Estilo erretoriko hanpatu

egokítuko. Guduak, tiroen txjstua

horre k arta kasta izan zuen,

gorputzzaurituak, beldurra.

kantaría,

baina bai

bertsozko

fanak*'

fiburua

Asti-orduetako

liburuan. A n t o n i o

Gerrara era man duten soldadua,

Zavalak, bai, j a s o z i t u e n , Kubako

momentuan. Harén tristura

hildakoak. a m e t s g i r o a n b i z i k o d i t u ,

Gerrari buruzko bilduman.

euskaldun guztiena zen era batean

ametsetan balitz bezala.

edo bestean. Eta Felipe Arrese

Urruntasunezko eta gerrazko

Felipe Arrese Beitia Otxandion j a i o z e n

Beitia karrakasta izan zuen lore-

errealitate hori da harén benetako

1841eko maiatzaren 25ean. Hilere

jokorik lore-joko euskal mapako

amets txarra. Tronpetak erretreta j o

Otxandion. 1 9 0 6 k o urtarrilaren 1 6 a n .

puntu batetik bestera.

eta denak isildu direnean, gatiean berandu mila soldado lautadan,

familia umilean. A i t a zurgina zen.

bakoitza bere bailan itzulika.

Hamahiru urte bete arte herrían ikasi

Arturo Campionek m¡resten zuen.

zituen fehenengo letrak. Aita zur

"Xamurtasun goxoa. negar-min

Nekatuta gorputzez, batzuk beldurrez

lantzen ikusirik edo, irudiakegiteko

batea, iduripen aundikorrak,

areriorik ote dabilen inguruan...

afizioa biztu zitzaion, eta Markos

Jeremiasen heiagoraketa

Oidoizgoitirekin ikasizuen, Gasteizen,

Shakespearen aieneak berekin d i t u ,

Baina amets txarra ezin itzurizkoa

marrazten. pintatzen eta eskuKurak

Euskalerrian b e r d i n i k e z duen ere si

da. Kinlo gízajoa, ametsetan baízik

egiten. bai zurezkoaketa bai

onek».

ezin da itzuli sorterrira, Makaztui eta

harriztoak. Ogibide horrekin, herririk

Altiingo harén benetako aberrira,

herri ibiliko zen gero, batez ere ermita

"Oríxeren

eta elizetako santuak egiten. Hagatik,

zen "euskaldun poeta rik bizkorrena:

sorterrian santugiñe

deitzen zioten.

ustez, Felipe Arrese Beitia

amets laburzapuztuen bidez.

errítarra, erritik atería. Irakurtzen ere

Ez dugu a r a ka tu pertsonaiaren izena,

Idazten nahiko berandu hasi zen, 3 1

ez dakiten ardandegiko bertsolahek

Kubako ma niguan lo egiten duen

urterekin. 1873-1 8 7 6 bitartean

baino ikasiagoa, eta alaere ez

Makaztuiko semearena.

Donostian egon zen, geria karlistatik

landua...". "Orixek" argi ikusi zuen

Dimako baserriaren izena, bí d ira

alde eginda, eta harrezkero euskal lote

non zegoen Felipe Arrese Beitiaren

g a u r e g i i n . Makaztui Goikoa eta

jotoen mugimenduarekin lotuzen.

ahultasuna¡ "Landu-ifcuraartu nal

Makaztui Bekoa. Dimako

Momentuko poeta izan zen Felipe

Makaztui,

duenero, ordea, ez du lurraren a z a l

mendatearen goiko aldean. errepide

gainetik alde e g i t e n " . "

ondoan, Zeanuri eta Dima udalerrien arteko muga-mugan, Altun menditik

Arrese Beitia. 1 8 7 6 k o uztailaren 2 1 e k o legeak foruak baztertn

1 9 0 0 a n , harén poemen b i l d u m a

hurbil. Altun.

zituenean, euskaldunen frustrazioa

argitaratu z e n : Ama

da. Barazar mendatetik hurbil.

itzela izan zen. 1 8 7 9 a n

libutu kanlaria'*,

Elizondoko

euskeriaren

Arturo Campionen

Lote jokoetako lehen saria jaso zuen

hitzaurre aproposarekin: Felipe

bere poema rik ezagunenarekim Ama

Arrese y la poesía

Euskeríari

baskongada.

azken

agurrak.

Aftungana Seibigan

Dimako mendi ton torra

ere deitzen da. Seibi ere deitzen den bezala.

popular

H i l ondoren, 1 9 0 2 a n ,

Euskaldungoareii frustrazioa azaltzea

beste poema bilduma bat atgiratatu

lortu zuen. erromantizismoepikoa

zen: Asti-orduetako

berandutuarekín:

Baina Felipe Arrese Beitiaren obraren

bertsozko

lanak.

bildumarikosoena Santi Onaindiak argitaratu zuen, poeta hil eta mende erdi geroago. 1 '*

66 /B74

Slam-a, teitsoaien lehengusu tiíkia B7d / 6 7

Felipe Aírese Beitia K antzina ela

5 8 8 m ) . Lamindano ( 3 7 9 metro) eta

batzuek ere. ustekabean. su hartu

le he ñengo egunean idatzi ornen zuen

Otxandio aldetik bezala, Kuban

a bar... Beherago, Lemoan -atzenean

zuten, eta basa-ganadua ohi baino

bere poema, itsasoari begira:

soldadu zebilen Makaztuiko

atseden- Iba iza bal eta Arratia ibaiak

gehiagogaixolu zen: "¡ente

semearen sorlekuaten kartografía

elkartzen diren lekuan makurtu eta

baragarrie".

Jesusmati Etxeza traga k gaur egun

agortzen den bizkar kordela.

eta Arratia aldetik egin digu: Apalak izan be liar bestalde tontor-

"En una playa, de Cuba estaba un soldado,

serena;

triste y

pensativo

Gainik gaineko bidé hórrela(ik abiatu

parecía echado del mundo en

eta lasterrera, Pagonabarra atzean

sentado sobre una dura peña... " , a

olvido

"Arratía goiburuan. Barazargo

kateak, Altunganatik, alde batera

utzi eta atoan. Makaztui baserriak

mendate ondean Alt un mendian hasi

zein bestera, Bizkaiko bi mendi

aurkitzen dirá. D i m a t i k g o r a

Felipe Arrese Beitiak egin zuena,

eta iparralderantz, ten da,

erraldoiagoen gaiígarrak ikusten

Otxandioraino doan errepide ondoan.

José Moure Sacok bezala, Thomas

ertekarroen ertetenari jartaítuz

baitira. An boto eta Durangoko

Dimako portuaren ia goian.

Campbellen poema baten bertsioa

itsasotantz, bada m endi Ierro xu me

Haitzak batera, eta Gorbeia eta

errepideak kasik Zeanuriko lurrak j o

izan zen.

bat. Dima eta Zeanuríko udalerrien

Lekandako Haitzak bestera. Altun

egiten dituen lekuan, h o r t x e d a u d e ,

arteko mugaren sierpea jarraitzen d u .

mendi tontorgairiean suteak

bidé bazterrean, Makaztui baserri

Thomas Campbell poeta eskoziarra

Barazar parean, jakina denez,

zaintzeko dorre bat dago, gaur egun,

bitsuok. Guk, Zeanuri aldean,

Glasgow hirían j a l o zen. 1 7 7 7 a n , eta

Kantaurí edo Mediterraneora doazen

teknologia berrieri eraginez,

Mákazti

Boulogne-sur-Mer herrian hil zen,

ur isurien muga dago Arratiako

abandonatua. Ton torraren magaletan

Nik usté nuen, Makaztui baserria

1 8 4 4 a n . Poeta, historialari eta kazetaria. W i l l i a m Wordsworth eta S.

atoskatzen dugu Makaztui.

bizkarrezurreko mendilerro hau

ere, hantxe dirá gerra aldiko trintxera

bakarra zela, bahía orain ikusi a h a l

Atlantiko aldera luísten da.

eta palatu trukuztuak, oskolik

izan dudanez. badira bi: G o i t o a e t a

T Coleridgeren balada lirikoen

Altunganatik Bilborantz Arratiako

hartzen ez duten zauri zaharren

Bekoa. Gaur egun, Makaztui Bekoa,

sasoian argitaratu zen, 1 8 0 0 a n .

l u r r a k g o i t i k behera, luzetara,

antzera.

nik bakartzat rieukana, turismorako

Thomas Campbellen The

landetxe bilakatu da. Badu bere

of Hope, poesía erromantikoa,

begiratu ezkero, eskuin aldera Dimako l u r r a k d a u d e , eta

Mendi gain honetatik beherantz,

web-orria ere:

itsasorantz. Bilborantz begira, ia

helbidean. Han ikusi daiteke. Txikia

Walter Scotten laguna zen eta poema

eta Igorrekoak. Ezkerretik, Barazargo

Arratia osoa ikusten da. Antzina

nintzenean, Altzustako auzo-eskolara

ezagunak utzi d i l u . Lord

Uflin's

berriz. mendikate honen gainik galn

joatean, han u minean, Seibigain

Daughter,

Hussar, The

zihoan burpidetikegiten zen ardien

mendirantz, hantxe ikusten nuen

Dirge of Wallace,

Ma ka zti base r r i a . . . "

Mariners

nazionala, erretorikoa eta didaktikoa.

The Wounded

Hohenlinden,

of Engfand,

transhumantzia, Arratia alderik alde zeharkatzeko artzainek mendirik

Erin, The Batí fe of Baitic,

Altun mendi edo tontorrak 7 6 5

mendi egiten ei zuten ardí bidea.

Pilgrim

metroko altzeza otzana baino ez

Altun ingurua -gaur egun pinudiak

da u ka. Goietatik " g a n i k g a n " joanez,

nagusi agertzen bazaizkigu ere-, ardí

Zeanuri eta Dima arteko muga

eta basa-ganaduarentzako larre lekua

horretan aurkitzen ditugu erreskadan.

d a . Barazargo tabernetan, edo

The Soldier's

Hauxe da:

haratxoagoko Saldropokoan, ardo-

urrundu eta zoritxartua etxekoekoengana itzultzea ametsa ren

Makaztui Goikoa eta Makaztui Bekoa

artzainek ondo ezagutzen duten

bidez. bat-batean berriz esnatzeko.

baserriakere), Eguzkin, San Blas

parajea. Mendiak badu berriz,

Gai komuna izan da, topiko

Otxandioranzko atze aldeko

litera rioa.

Goikogana, Urragikoatxa

espaldan, bere artzain baserri eta pastoréala'1

"Altunosteko

legez ezagutu izan

Migel kofradiako baso bat. Liluratu

izeneko poema idatzi zuen soldad u

egin ñau beti, ez dakit zergatik.

espainol horre k, gaixorik, Gibarako

harén izenak: Dardakea.

ospitalean ingresatuta, bere katrean

sistematiko bitxia: sartu baso-arlo batean eta alertzedi guztia ipurditik

to die. of straw the

slain,

i dreamt

again.

Methoughtfrom

ttre battie-field's

Far, far, i had roam'd 'Twas Autumn,—and

dreadful

on a desoíate

sunshine aróse on the way

To the home of my fothers, that welcomed

march,

array

track:

fields

me back,

traversed

so oft

when my bosom was young, bleating

aloft.

And knew the sweet s train that the com-reapers

sung.

daitezke, esate baterako. José Moure Saco soldado gailegoaren

mendekuz-porbengai

overpower'd;

faggot thatguarded

I heard my own mountain-goats Gai eta istorio berdintsukoak topa

testigantzan. El sueño de un

nueii

theground

tha>t night on my paflet

I flew to the plessant

Zeanuriko Altzusta auzuneko San

arratieraz- eginiko hetxokeria

When reposing

By the woif-scaring

In life's morning

duguna. Bada espalda hórrela n

Han ikusi

had sunkon

The weary to sleep, and the wounded

edo

konposatu zuen T h o m a s Campbellek.

alborokean oraindik ere batzen diren

loiveril,

At the dead of the night a sweet Vision I saw^

Soldaduaren Ametsa 1 8 0 0 urtean

Otsotronpétela. Makaztui (baita

familia: guk beti

The

Giencoe...

Dream

had

stars set their watch in the sky;

Soldad ua ren ametsa. Soldad u

ermita (erdia Zeanuri, erdia Dima),

And the sentinef

And thrice ere tire morning

The 9Dldier's drearn

Pagonabarra, Gaintxikito,

Wrrekoatxa,

"Our bugies sang truce, for the night-cioud And thousands

The Exile of

Barazardik kilómetro erdira edo, abiapuntutzat hartu genezakeen

feWKi'.-/*

Pleasures

ezkerretara. Zeanuri. Areatza. Artea portua doa. eskuinetik Dimakoa.

makaztui.com

3*3?'

Tiren pledged we the wine-cup, soldado

eserila. gauerdian. 1 8 9 8 k o e k a i i i a r e n

and fondly I swore

From my home and my weeping friends My little

ones kiss 'd me a thousand

never to times

And my wife sobb'd aloud in her fulness Stay—slay

wíttl us!—resU—tftou

But sorrow return'd

heart.

art weary and

And fain was their war-broken

worn!'—

soldier to stay;—

with the dawning

And the voice in my dreaming

parí

oér.

of morn.

ear melted

away. "

zerratu. Urte hartan beste baso

B 74

Slanva teitoaren leh»

txikia B74. 69

Kubako gerra Urkiolan

Agur agur.

Karlisten eta liberalen artean

Antorrioak

Agur, agur, Santu

altsuak.

gerraren kontra jarri ziren. Herri xehearentzat. Kubako gerra gauza

Anbotok

daukan

Urkiolako Santutegiaren historian.

zutunik

burua

Kubako Cetra krudelaten amaietaren

herri hau izango da

harremanaz. gaztetan karlista izan

bazen. Jendeakardura h a n d i h k g a b e

aldeko zelebtazio hau aipatzen da:

zuen

ondoren, 1 8 7 3 - 1 8 7 6 gerra bitartean

segituko zituen albisteak, hain

Donostiara alde egiteari buruzko da tu

gezurtiak beti, fatalitatetzat harturik,

biografikoak badu inportantzia.

eta gu rasos k bakarrik negar egingo

Resurrección María Azkueri

zuten semea kentzen bazieten kinto

idatzitako gutunean, Felipe Arrese

eramateko... Felipe Arrese Beitia ezin

Beitiak berak azaldukozuen jarrera

gerraren alde egon.

peregrinación

el día 22 de Julio de

Obispo de Vitoria...

hartu egizu gure

la Santa

Misa el Excmo. Señor Fernández Piérola,

goiaz

arren

erregua.

Jagon"

zuek hemen

guk barriz errosarioagaz

borrokalari karlista 1 8 7 2 - 1 8 7 6ko

gabean

gerran, Habanakoapezpikua izan zen

Hola gordeko

1 8 8 0 t í k 1 8 8 6 r a . Gero. berriro

asaben

Gasteizera itzuli zen.

guztiok

objeto de impetrar

terminación

de la cruenta

Ayuntamientos eclesiásticos

Lino Ankanakar "Amorebietako partidutik,

antzean, bizi

izan asko,

egin galdu artean

arren

zorigaiztoko

zaizkiogogora ezagutzen dituenari.

Erriagana

ñire

Literatura elkarrizketa lez irakurri

mingoztasun

asko iruntsi

bietako

soberbia baño, danak egin

poeta

ez gal tu sarean

ikusten

baña ñire biotzean

infemuak

artean esaten euskaldunik

Beitia."" Zure zerutik

Felipe Arrese Beitia k espresuki

jatsiko

egindako bertsoakditela Agur

munduko

deitzen direnak. Hona

a l d a t u k o d i t u t , Felipe Arrese Beitia k Kubako gerraz zuen iritzia ikusteko.

grazia jaku

eta

kantetan sortueratik

Beitiak ez d uela aurrezaurre hartu

neure

n a h i g a i a , interlokutorea kobentzitu

neban ¿ez ete dago

dabezanik

dialogoa eten gabe. hórrela rako

erdaldunak

bere ikusten

Alan,

onetan.

bere bertsoak

emon ezarren,

udabarríangogoak

dala

eresi bategin

garbia."

harrigarria

d a , halaber, Kubako Gerrarekin loturiko pelegrinazio rako bertsoetan. gerrerismoaren momentuan. gerra beta aipatu ere e z egitea. Isiltasun

izan

1879. ko

emon iñok

illetatsu

negarrík

ezkero.

Jaungoikoagana

biotza jaso, ez begiratu,

bakar bakarrík

gora eta geure

eta Arbolagana,

asi nintzen

Ama Euskeriaren

Izketa ipinten

azken agurrak...

Bai karlistek eta bai liberalek beren

etengabeaz, eta desertzio toriekin

jarrera belizistak mantendu zituzten

joan zen zabaltzen euskaltzaletasun

Kubako Gerra berriz hasi zenean.

Ez da Espainiaz ari, Frantziaz baizik.

fuerista.

Sortu berriziren mugimendu

Arazoa ez d a gerra bai ala gerra ez.

abertzalea eta sozialista ostera.

p i n e r a . Gerra hasitadago jadanik.

Josemaria Iparragirrek berak ete,

Eta Fa ustin oren pertsonaia sartzen

Buenos Aireseko Colon Teatroan.

d u , a l b a i t a r i n e n amaítu dadíla

1 8 7 7 a n . Europaruntzenbarkatu

behintzat. Kuba dago poema ten

bai no lehenago. bertso ezin

hasieran eta ondorioan. eta noíz

adierazgarriagoak bota zituen.

idatzi zen zehazki jakin ez arren,

Jaungoicoa

eta Arbola

izenekoak.

Hauxe zen hirugarrren bertsoa:

horrekesanahí h a n d i a d u , jakina.

ditu, Linoren kontakizunaren bidez.

liberalez eta haien arteko tema

eustan

egiten ez eban

ezkerra ta ez eskumara

Beste gerra baten kalteak erakutsiko

¿pintea

bear nebala

edo negarrezkoa Azken bertso h a u esa Id i bakarra déla

zeharka mintzatu behar badu ere.

iñor

inguru

nahi d i i gerraren kalteaz, baina

gauzak

baño? aldi artan nik eneban

inprentara

María

hartu gabe. Igartzen da Felipe Arrese

minean;

ez-, eta

euskaldun

zan ordurako

irago

harritu dira irakurleak. 8a

gerraren hasierako eztabaidak aintzat

eben

bada, zelan neure etsigitasuna

aldia

nal genduke

guztiro

maiteago

erreguakaz

Badirudi pelegrinazio harta rako

gainera, ezin da ulertu ez bada

bitzuetan

ondo euren gerrea euren

hartuko.

b e h a r d e l a . Dialogikoa da testua eta,

jenteagaitik,

enebalako

Felipe de Arrese y

biotzak ebazan,

begiratzen

el inspirado

Irakurtzean.

Mikhail Bakhtinen ideiak helduko

egunokgure

gorako. zintzo,

Kubako gerraren hasierako eguñetam Lino Ankabakar".

geratu;

María,

badeuzkuzu

Foruak

etzirean

biderik

muy

antibelizista luze bat idatzi zuen

alan etorri zireanean

alderdi

galdu

Felipe Á m e s e Beitia k, poema

predikau esan eta

ciertos cánticos

v^;

karlisten

beti

peregrinación

compuso

Antonioak

nintzan

etageyago

galdu gura ezpagenduzan;

gaitean.

iluntasun

egin

izan neban bakean egoteko,

eta

Munduan

konbenioa

zanean erretirau

gara

ez daigun arren

de Arciprestazgo

para cuya

ochandionés

todos los

Cabildos

Durango,

apropiados,

feliz

guerra

Cuba, a la que asistieron

horren arrazoia.

gabean.

ondo hil

Madrugogobernua ere hain urruna

etxean

Ramón Fernández de Piérola,

"...con

bidé

etxerantzakua,

magna

1 8 96, en la que celebró

urruna zen. I z a n g o e z z e n ba. Felipe Arrese Beitiaren gerrarekiko

gogokua.

fiartzera "Se celebró una

arte

begi-bistan dago 9 5 - 9 8 artean idatzi zela. Luzea da eta ez dugu kopiatuko, baina bai laburbilduko.

"Zuaz, D. Carlos

zazpigarrena,

1 8 9 8 k o urriaren 2an idatzitako

Urrun bai gure

furretic;

gu tu na da, aparteko ko menta rio hk

Ez duzu utziguretzat

b e h a r e z dueña Felipe Arrese

Eta tristura

Beitiaren jarrera politikoa erakusteko.

Lutoz negarrez ama

Bi zahar elkartu, Faustino eta Lino,

pena

besteric;

eta batak besteari Kubari buruz galdetzean hasten da:

gaisoac

Erantsi, bakarrik. ez zela Felipe

!Ay! ezin consola

Arrese Beitia bakarra izan. Euskaldun

Ez degu nal ez gueyago

turic; icusi

askogogaitu zen bai karlistezeta bai

Zori gaiztoco guerraric...

""°

Slam-a, bettsoaien lehengusu bíkía B74 / 71

' — Z e r esaten deustazu

Kubagaitik

—Tratu txarrik ez da/a danentzat ez dozuz zeuk ikusi gaur ferian batzuk

bere

triste ta bes te batzuk

— Z e r e s a n nai deustazun

Lino?

zuri...

hiltzen i b i l i ziren karlistak eta liberalak izan ziren bezala.

AftHATIAR SOL0A0U BATEN AMESA

aiegere?

zipfadokaz

gura iegez igarri ezin deutsut

Kubatarrak. gainera. 'anaiak" dirá Felipe Arrese Beitiarentzal. Elkar

Faustino;

Faustino okerzegoen. Jefeek nahita ere. krudelkeriarik handienakeginda

niri

ere ezin i z a n g o d a gerra hura irabazi. Felipe Arrese Beitia b e l d u r z e n

baino luzeagoa eta okerragoa izangoda Kubako Independentziako Gerra.

Orduan hasíkoda Lino, hankabakarra. zipladokín esan

Gerrak dirauen artean. han i b i l i k o d a Makaztuiko mutila Kuba urrun eta

nahi duena azaltzen. Gerrarekin. asko hondatzen direla,

ezezaguneko bere amets txarrean harrapatuta, sorterriko errealitatera

baten batzuk atarramendu galanta atetatzen duten

esnatu ezinik. Harik eta konturatu hura Gerrakoa déla errealitatea, ezin

artean. Baina bete bizitza kontatuzetakutsiko d i o hori.

déla aldi-berean sorterria bizi, baina hórrela rako bera aldatu behar d a . Eta

Lino e z d a bettakoa, Ziburukoa da sortzez, ftantsesa

hala egokituko da eta aldatu k o da.

beraz. Eta. berrogei utte lehenago. Errusiata joan behar izan zuen, Ftantziako Armadaren zerbitzuan. Han.

Baina. egunen batean sorterrira itzultzen bada, e z da berdina izango. Lino 3

munizio gutxi ematen ziotelako. kaboarekin hasertetu eta

Ankabakar bezala, Makaztuiko mutila, itzultzen bada e g u n d o e z d u bere

tunda galanta eman zioten. Haten ustez. armadaren

ametseko sorterria aurkituko. Bera aldatu da e t a , hilgo z a i o a m a eta

b u r u e k e z z u t e n gerta amaitzeko ptesarik. hortegatik

a Id a hita t o p a t u k o d u Makaztui eta Altun alde guzia...

e maten zieten m u n i z i o g u t x i . Ba kapitainak ete hamabi

tje-yt-m-a

sablazo jozizkion eta lau balazo a g i n d u , isilikez

me*-4¡ qf-i*-*"» e-yn i^if-% ej-W-^él/

Zurtz, soil. deslai, ez du aberririk izango.I

egoteagatik.

Eta letradunak eta halako batzuk. gauetik goizeta perretxikoak hazten diten antzera, zitenak kaboagettzen ziren bihatamunean alférez. Lino soldado soil getatzen

(Hall* It-Wfa

zen:

rt'-^ilrff-iilt^.íiríitA-tawM.iBHu,

Narra etaman du Linok beti bere ezkerreko zangoan. Pobre j a i o z e n , pobre hazi, eta gero granadak batek erauzi zion zangoa. Lau urte gerran eta etxera itzultzean,

V'*M-W¡* ¿MfoHU fW4 I ' . ^

gainera, ama lurperatu behar izan zuen. Semea hala ikusi eta zortzi egurietara h i l baitzen a m a . Zurtz, soil,

lj±¿

deslai, Linok, nondik bizi jakin ez eta eskean hasi behar izan zuen... "Baña, españatarrak, "Liñok ankau galduta urten gradudunak

arrengaizki,

ez eberr asko

Sai gure kapitana

Jeneral

gitxienez

egiñik

Izan arren txarrenak

egiñik.

ipiñi eutsezala

barriz milla

dirala dudarik

egin jatzu

zelan eben bertatik

irabazi?

Parí sen ez da bizi gaur diruz Komandante

Melillan

munduan

apalik

aztu,

ama ¡tu? moruak,

buruak?"

josirik? kabo

al dago?"

Faustinok ez du guztiz sinetsi n a h i . hala ere, Linoren ideia. Kubakoa lasteramaitzea b e s t e r i k e z d u nahi; "Baña gure Jefetak, noz zuenak

gaitza déla bestearen ona. Eta hagatik ez direla gerrak

amak nai dabez euki luzaro

negarrez?

Batek bere gura dau gerrak

irautea,

eta anaiak alkar Hiten Faustinok. Lino Ankabakarren arrazoía konprenitzen d u ,

Ez. Eta auxegaitik,

burua

baina gerra lasteramaitzea posible ikusten d u :

eingo nuke baketu

faster

eta bada toza/a mutillak

B74

etxera.

ein ez arren

diralako

baietzKuba

gerreagaz gradurik

bakeaz Jefeak

Echun-. etzan.

Irrintza baten-. Guidi guipilen irríntzia estrataren batean. GogDiatu Víctor Hilaren i nidia. tratan-, iratzea biltzen.

postura

pozik

Asazkau: amasa askatu. amasa hartu. atseden hartu.

Iegez.

ibilltea?

gabonak aitamakin

Tronpeta, tronpetari. tronpeta-jotailea. Erretelea ¡o-, erretira-soinua jo.

Marmita-, tu pina.

Hala gertatzen déla gerretan usté du Linok. bataren las te r amaitzen.

i* ig

Chito-, txito edo tx.it: erabat. osorik. guztiz. arras.

egitera, geitu,

kontentu..."

Esne-esnetan-, iratzar itatzarririk. Neragpiofa-. ari nintzela; eragDií aditzaien lomia sintetikoa. ari izan, jardun edo ekin esan nahidueña. "Atratar soldadu baten Kubako a mesa". Euskafzale. 39 zenbaka. 1897. 309 orriaUea. Gero gehiatptan argitaratu

Benito de Vizcarra y Arana. Reseña histór¡ca de! muiísecufar Santua'io de fos Santos Antonios de Urquiofa. Montepío Dbcesano. Vitoria. 1932.

tura bat da, batez general classean

BIDAIA KONTUAK BET1 DIRENEZ ENTZUTEKO GUSTAGARRI, ETA UDAKO BERTSOLARI HONETAN BATETIK BESTERA MUGITZEKO HARRA BARRURAINO SARTUTAGABILTZANEZ, IBÓN AJURIARI ELKARRIZKETA BAT EGIN BEHAR DIOGULA OTU ZAIGU. BIDAIA GEHIENA EGIN DUEN BERTSOLARIETARIKO BAT IZANGO DA BIZKAITARRA, ETA AZKEN URTEOTAN HAINBAT HITZALDI EMANDAKOA DA INDIA-NEPAL ETA LAOSTH Al LAN DI ARA EGI NDAKOEN INGURUAN.ZITA EGITEKO ORDUAN, ORDEA, EZIN IZAN DUGU AJURIAREKIN ETXEAN TOPO EGIN; ASTE BATZUETARAKO INDIARA JOANA DELA KOMENTATU DIGUTE. INTERNET BIDEZ EGIN DUTEGALDE-ERANTZUNEK, BADA, EUSKAL HERRIA ETA KERALA BITARTEKO BIDEA.

TESTUA: ANTXOKA AGIRRE ARGAZKIAK: IBÓN AJURIA

Slam-a beitsoaten lehengusu t t i

Bl HITZETAN 1 . Zure bidaietan aterako argazki bat. Annapurnako t r e k k i n g hartako p u i i t u altuenera heldu gineneko argazkia. 2 . Dastatutako jaki bat. Malai Kofta. 3. Ohe deseroso bat. Autobuseko pa sil loa. 4 . Ibilgailurik xelebreena.

Tuk tuk-a, 5. Bidaietan ezagututako lagun on bat. Daiii. 6. Buruan geldituta ko esaldi kurioso bat. " N i c e to be nice", " S a m e same b u t different", "There is no airconditioned enlightenment" (ez dagp aire-girotuzko iluminaziorik). 7 . Bizi izandako une gogor bat. B h a n g l a s s i marihuana batidoaren ondorioz bakarrik. botaka eta enparanoiahita pasatutako hiru orduak. 8. Une polit bat. Tulumen ( M e x i k o n ) o s t a t u a n gosaltzera sartu nintzenean, lagun t a l d e batek "Zorioiiak zuri" euskaraz kantatu zidanekoa. Euretako bat ere ez zen euskalduna. 9. Bidaian beti zurekin eramaten d u z u n zerbait. Gitarra. 1 0 . Ikasitako lezioren b a i Indian. behintzat, norberak egin dezakeena inoren eskuetan ez uztea.

Zer moduz bidaian? Non aurkitzen zata une honetan?

j s l a k o hirí bateta íhtsi berríak gata, Kochi-ra. Zirkuito turistikotik

aparte dagoen herri txiki batean ígaroditugu azken egunak, Kathakalíkoaktote eta irakasle den Haridasanen eta harén familiaren etxean. Kathakalia antzerkía eta dantza uztartzen dituen Kerala

Lehen bidaia han di a,

estatuko artea da. Kontaktu batí esker abiatu gínen bertara eta

beso zabaMK hartu gintuzten. Baina egun osoan euria egíten zuen bertan.

orain arteko

eta monzoietatik ihesi heldu gara kostara.

handiena, bai

Zein da Indiarako bigarren bidaia honen planteanienduaT

luzeragatik bai

derantz j o k o d u g u bueltakohegaldia M u m t a i t i k hartukobaitugu. B a t e z e r e ,

Guztira sei aste egingo ditugu Indiako hegoaldean. Apurka-apurka iparralkcstako herrietan geratuko gara. Herri banaka batzuk aukeratu ditugu leku

bizitakoagatik, India

bakoitzean astebete inguru igarotzeko. Herrietatik presaka igaro be harrean, n a h i a g o d u g u tokian tokiko jende eta txokoak hobetoezagutu.

eta Nepalekoa izan zen. Kasualitatez joan nintzen bertara, hasieran nuen plana beste bat baitzen. Gasteizen bizi den Ivy txinatarrak bere herriko ikastetxe batean alemana irakatsiko zuen irakasle bat behar

Lehen ere batetik bestera dezente ibilitakoa zara. Nondik sortu zitzaizun bidaiatzeko zaletasun hori? Gaztetatik gusta lu izan zait bidaiatzea. 13 eta 15 urterekin AEBeta n be ríak o b i osabekin pasatu nuen uda. 2 1 urterekin ikasketakarnaitzera Alema niara joan nintzen, eta lau urte igaio nituen bertan. Europa erdian egonda, asko mugitu barik inguniko lurraldeetara bidaia interesgarriak egitekoaukera izan nuen. Zenbat eta bidaia gehiago egin, orduan eta zaletasun handiagoa. Zein izanziren lehen bidaia handiak? Lehen bidaia handia, orain arteko handiena, bai luzeragatik bai bizitakoagatik, India eta Nepalekoa izan zen. Kasualitatez joan nintzen bertara, hasieran nuen plana beste bat baitzen. Gasteizen bizi den Ivy txinatarrak bere herriko ikastetxe batean alemana irakatsiko zuen irakasle bat behar zutela komentatu zidan. Ale man-filo logia bukatzeko urte erdi bat falta zitzaidanez, bigarren sei hilabetekoan joatea proposatu nion, eta ikastetxea ere ados ornen zegoen. Joan baino hilabete le he nago bisatuarekin arazoak zirela eta, dena bertan behera geratu zen ordea. Karrera bukatu berritan, lau hilabeterako plana bertan behera gelditu ondoren, denbora eta di rúa nituenez, Indian lau hilabetez bidaiatzea erabaki nuen.

zutela komentatu

Zein da zure bidaiatzeko filosofía?

zidan. Aleman-

ez dauden herrietan bidaiatzeko era desberdina da. EHaien a Idean diru

filologia bukatzeko

berean. egoera deserosoak sortzen ditu eta norberaren kontzientzian hain-

urte erdi bat falta

gogoa izaten dut. Bertako jendearekin tratua izatea ere ezinbestekoa da.

zitzaidanez, bigarren sei hilabetekoan joatea proposatu

Tokiaren arabera ere aldatzen da filosofía hori. Ekonomikoki haín garatuta aldetik baliabide gehiago izateak erraztasunak ematen dizkigu. baina, era bat gorabehera ere bai. Oro har, noan lekuko bizifceko era ezagutzeko Ahal den neurrian. ñire kabuz bidea egiten saiatzen naiz bertakoen garraiobideak hartuta. Hotel ha nd tetan lo egin be harrean, bertakoen ostatu sinpleak bílatzen ditut. Jateko orduan ere, bertakoek jaten duten lekuetan jatea gustatzen zait.

India-Nepalera eta Laos-Thailandiara egindako

bidaiez hainbat

hitzaldi

eman d i t u z u . Bi horietatik aparte zein izan da gehiena markatu zaituen

nion.

bidaia? Orain bi urte Mexiko-Guatemalan izan nintzen, eta iaz. XabierEnbeitarekin

Slam-a, teitsoaien lehengusu bíkía B74 / 79

tetera.

Senegal bisitatu nuen. BiaK ere esperientzia poli la h izan ziren. Sai-

na agían, ge hiena markatu nauena 1 9 urtetekin Londresen lanean pasa tu-

Alemanian urrutira

l a ko uda izan d a .

bidaiatzeko Noíz burutu zenituen hítzaldíetako bi bldaia handiak? India eta Nepal 20O4an bisitatu nituen, lau hilabetez. L a o s e t a Thailandia bi urte geroago, eta bi hilabete egin nituen guztira.

zaletasuna guk baino lehenago izan dute,

Ñola sortu ziren bidaia hotiek? Alemán ian bizi nintzela, inguruko lagun askok lurralde horien gainean oso o n d o egin zidaten berba. Alemanian urrutita bidaiatzeko zaletasuna guk ha i 11 o lehenago izan dute. ekonomikoki baliabide gehiago izan baitituzte. Gurean. berriz, azken lauzpabost urteetan jarri da modan lurralde urrunetara bidaiatzea. Urte haietan gazte iigari ezagutu nuen Asian eta Hego Amerikan egonaldi luzeak egin zituztenak, eta neuk ere horrelako zerbait

ekonomikoki baliabide gehiago izan baitituzte,

egin beharnuela pentsatu nuen.

Gurean, berriz. azken

Z e kontaktu zenituen? Zertara Joan zinen?

lauzpabost urteetan

Ez nuen kontakturikezta bidelagunikere. Bakarrik joan eta egunerokoeskem a k apurtu nahi nituen, bizimolde eta pertsona berriak ezagutu, neure burua proba tu. hausnartu. Errealitate desberdinakezagutzeakgure ikuspe-

jarri da modan

gia zabaldu egiten d u .

lurralde urrunetara

Zer aportatu zizuten bidaia haiek?

bidaiatzea. Urte

Bidaiatzeak gure errealitatea distantziatik ikustea eta egunerokotasunetik deskonektatzea errazten d u . Batezere India bezalako luriakJeak norberari eta norbeie gizarteari buruzsakonago hausnartzeko ariazoiakematen dizkit. Agian lehen bainokontzienteagoa naizdaukadana baloratzerakoan, eta gutxiagorekin konformatzen ere ikasi dut. Morbera re ntzako hainbeste den bota izanda, denbota libiea estimatzen eta beti zer edo zer produktibo egin beharrik ez dagoela konturatzen lagundu dit. Ptesarik gabe bizitzeak, bakarrik egoten jakiteak eta irribarrea ez galtzeak duten garrantziaz ere jabetu naiz.

Zein izan ziren gehíen inpresionatu zintuzten tokíak eta jendeakT Gehiena inpresionatu nauten hiriak M u m b a i eta Varanasi dita. Mumbai lehen egunean heldu nintzelako bertara eta gau ero hura e z d u d a l a k o inoiz ahaztuko. Varanasik. berriz. Indiarenganako senti daitekeen erakargarritasuna eta itolarria ederki laburbiltzen d u . Indian trenez bidaiatzea abentura b a l da, batez ere general

c/ass-ean,

haietan gazte ugari ezagutu nuen Asian eta Hego Amerikan

Gu eikarri begira

egonaldi luzeak egin tsi nahi zigun. Harriaren pisuaegiaztatu genuen. k i l o a s k o z i t u e n . Z a p i luze-

zituztenak, eta neuk

gertatzen zen ulertu

arekin harria inguratu eta mu tur biak marapiloz lotu zituen. Ondoren, zaki-

ere horrelako zerbait

barik. Orduan,

Azken pausoan, b i e s k u a k zakilaren puntan i pin i etagorantza indarrakegin

egin behar nuela

gizonak bidean katu

pentsatu nuen.

beltz bat gurutzatu

pare bat altxatzea lortu zuen.

zitzaigula azaldu

Gero. trekking hura bukatzean taxia hartu genuen Pokharara joateko. Herri

laren punta esku batekin luzatu eta zapia zakilaren erdi inguruan jarri zuen. zituen. Punta gorantza eraman arren. zakilaren erdialdea beherantz

tondo-

ralu zitzaion harriaren pisuarekin. Lehen saioan ez zuen bere helburua lort u . Amasa sakon hartuz, eta aurpegia gorri, bigarrenean harria zentimetro

bagoi merkeenean. joanez gero: harhtzekoa da jendeak espazioak konpartitzekoduen gaitasuna. Bestalde. lurralde hauetan guztietan (India. Nepal. Laos, Thailandia) deigarria iruditu zait jendeak duen sinesmena eta ahoan hain sarri irribarrea eramatea.

zigun. Zorte txarrik ez

Kontatuko al diguzu bidaia horietan izandako pasadizoren bat?

izateko, motorra itzali

Annapurnako mendikatea inguratuz h i r u asteko trekking bat egin genuen. Izad ¡aren handitasunarekin txundituta geratu nintzen. unibertsoaren erdigunea bertan zegoela pentsatu nuen. Trekking hartan, herrixka batera heltzea n , lagun askoren erdian saddhu bizar luzearekin egin genuen topo. Askok hari begira barre egiten zuten eta beste batzuk nazka-aurpegia jarri. Saddhiuak ikusi gintuenean. zakilarekin harri pisutsua altxatzeko gai zela eraku-

82 .8 74

eta minutu pare batez itxaron behar ornen

da.

batera heldu ginenean, taxi gidariak bat-batean autoa geratu eta motorra itzali zuen. Gu eikarri begira geratu ginen zer gertatzen zen ulertu barik. Orduan. gizonak bidean katu beltz bat gurutzatu zitzaigula azaldu zigun. Zorte txarrik ez izateko. motorra itzali eta minutu pare batez itxaron behar ornen da. Hitzaldien esperientziak zer gehitzen dio bidaia ten esperientziari? Publikoari bizitakoaren zati t x i k i bat erakustea da hitzaldiaren helburua. Bidaiaren nondik norakoaketa bidaiatzeko era azaldu, pasarte batzuk kont a t u . sentipenak adierazi... Musika ere bertakoa da, eta sekuentzia bakoi-

Slam-a, tettsoaien lehengusu liíkia B7d / 8 3

#, Lanku www lítnkucorn

\ «.-;:,'. tzari dagokion kanta aukeratzen saiatu naíz. Inoíz gettatu izan zait, eta poz handia eman dit, norbaiti berta ta joateko gogoa piztea, baina besteen bidaiak ezagutzea ete bidaiatzeko modu bat da nolabait. eta hori eskaintzen saíatzen naiz: bídaia la burra baina polita.

Ekonomikoki hango gehienek diru askorik ez dute izango, baina

Zer da hitzaldietara datorren jendea gehien harhtzen duena, gehiena galdetzen dizutena? Batez ere kultura arrotzekiko interesa eta irudien bitartez hangoaz zerbait gehiago ezagutzea da interesatzen zaiena. Bertan ibiltzeko moduak, janana diruarekin nola moldatu... Galdera praktikoak egiten dizkidate. Sarri aípatzen den kontua pobreziarena da, baina justu hori ez da handik ekarri dudan inpresiorik aipagarriena. Ekonomikoki hango gehienekdiru askorik ezdute izango. bainjaespiritualkiaberatsakdira. eta gutakoaskori gustatuko litzaiekedirurik izan bahkadierazten duten bizipoza izatea. Pobrezia eta miseria bi gauza desberdinak dira. Ba al duzu hitzaldiekin jarraitzeko asmorik? Oraingo bidaia honekin egingo al duzu anlzekorik? Aurreko bi bidaien hitzaldiekin laster bukatuko dúdala usté dut. Bidaiak jadanikapur batzaharkituta geratu dira. eta orain urte batzuk gertatutakoaz mintzatzeak ez nau gehiegi motibatzen. Oraingo bidaiarekin ez dut hórrelako ezer egiteko asmorik, baina egunen batean zer edo zer berezi egiiiez gero. agian. berriz. diaporama bat prestatuko dut.l

86 /B74

L -

•

f^nwm/hn '

espiritualki aberatsak dirá, eta gutako askori gustatuko

litzaieke dirurik izan

MR míe

bal

barik adierazten duten bizipoza izatea. Pobrezia eta miseria bi gauza desberdinak dira.

Sar zaitez gure deuda digitalean (wwwJanku.com) edo deitu 943 260 755 telefonora

Nazioarteko inprobisatzaileen lagin dotorea entzun liteKe urtero Malaga inguruko herrixka batean. Poesía inprobisatuaren festa ezezaguna eta interesgarria da. POETA KANTARIEN NAZlOARTEKO JAIALDIA OSPATZEN DA URTERO VILLANUEVA DE TAPIA (ESPAINIA) HERRIXKAN. MALAGAKO HIRIBURUTIK EHUN BAT KILOMETRORA DAGOEN HERRI HONEK GAZTELANIA LEHENGAI DUTEN MUNDUKO INPROBISATZAILE UGARI BATZEN DITU.AURTEN, UZTAILAREN 17TIK 19RAJAIALDI HONEN BEDERATZIGARREN EDIZIOA IZAN DA. Gaueto izan dita jaialdiak. 22:30etako progtamatu a tren ezdira ordubete berandurago arte hasiko Amaitzeko ere. presa gufci. Goizaldeko4;QQak aldera jaitsi ohi dira azken inprobisatzaileak oholtzatik. eta gerora kantuan jarra itu ohi dute mikrofonorik gabe. Herrialde bakoitzak berearen aurkezpena egiten du ekitaldiaren hasieran eta ondoren tradizioen mestizajea burutzen dule. batekoeta besteko inprobisatzaileak kantari batera jarrita. José Antonio Roche kubatarrak egiten ditu aurkezte lanak eta publikoa hará eta hona ibiltzen da. gehiena giistatzen zaizkion saioetan geldituzeta hainbeste gustatzen ez zaizkionetan txosnetara joanaz.

TESTUA ETA ARGAZKIAK: JON M A R T I N ETA EGOITZ A I Z P U R U

/B74

Hauek

izan dirá aurtengo parte-hartzaileak; MURTZIAKOAK: Pedro López "Catdoso" Pedro López "Cardoso" (semea) Francisco "El florístero" ALPUJARRAKOAK: José López Sevilla José Antonio Barranco "Barranquito GENILEKO POETAK: Gerardo Paez "El Carpintero" José Arevalo "Chaparrillo" Ildefonso Pérez "El caco" José Pérez "El Lojeño" ARGENTINAKOAK: Wílson Saliwonczyk David Tokar KOLONBIAKOAK; Edv/in Giraldo "Radioloco" PANAMAKOAK: Arcad io Camaño KANARIAR UHARTEETAKOAK: Yapci Bienes AMERIKAKO ESTATU BATUETAKOAK: Philip Pasmanick Naomi García Pasmanick Emma Ulriksen PUERTO RICOKOAK; Mapeyé mu si ha taldea Roberto Silva Isidro Fernandez KUBAKOAK: Orlando Laguardia Raúl Herrera José Enrique Paz Esquivel "Papillo" Luis Paz Esquivel "Papillo"

ashinton-en jaio (AEBn) eta San hranciscón DIZI da egun Dere familiarekin. Haurrei klaseak ematen dizkie Lehen Hezkuntzan. Unibertsitatean ikasi zuen gaztelania, gaztelaniak runba maita irakatsi zion, eta runbak dezima.

"En San Francisco soy rumbero y yo canto por doquiera c a n t o dentro y afuera cuando me suenan los cueros soy humilde compañero de una gran comunidad que canta con virtuosidad e l folclor afrocubano con sabor california no y con sincera a m i s t a d " .

Ez da bere buruaren aurkezpena neurtuta eta errimatuta egin duen bakarra, baina bere kasua berezia d a . Ingelesezko azentu nabarmenez, baina hiztegi jaso eta m i m a t u z mintzo da. Inprobísa dezake, baina normalean inprobisatuakdiruditen " l o e g i n d a k o bertsoak" dita bereak. Philip Pasma ni ken kasua berezitzat dar dezakegu inprobisazioaren m u n d u a n . Inprobisatzaile bakoitzakdauka bere atzean tradizio bat. g a u z a k e g i t e k o modu bat.... baina hau ez da Philipen kasua. Philip ez da trovadorea, ezta repentista, payadorea edo bertsolaria ere. Berak runberoa déla esan digu. Folklorearen n i lindura runbaren bitartez sartu zen, han ezagutu zuen dezima eta geroztik bidé bera jarra itu dute. Ez du liburuak beste irakaslerik izan, ezta e r e d u r i k e r e . Tradiziotik egin eta egiten dueña egiten amaitu d u . Berak bakarrik egiten d u . Bakarra da munduan.

Ñola hurbildu zinen ahozko inprobisazioaren mundura? 1 9 8 0 . a n timba afrokubarraren munduan sartuhk nenbilela, letren transkripzioaketa ítzulpenak egiten nituen. Konturatu nintzen e r r í m a k e t a metrikak zituztela abestiek, eta kuriosoa egin zitzaidan, erakargarri. Bi urte beranduago

dezimari buruzko liburuak irakurtzen jardun nuen. Urteetan

z e h a r l a n d u nuen dezimaren mundua. 1995ean ikerketa beka bat eskutat ú nuen arte. Espainian eta Kuban ibili nintzen informazio bila. Hau izan zen dezimaren eta inprobisazioaren munduan sakoneraino sartu ninduen gertakaria.

í-2

B 74

m v * . 1^90

í/

• ¿í

Slam-a, bertsoaren lehengusu bíkía B74 / 9 5

Z e protagonismo du zure bízítzan inprobisazioaren kulturak?

dagoenari bera dagoen tokiraino igotzekosokari eusten dio. Eta gero hurrengoak egiten du gora datorrenari lagun-

Runba aftokubatartada nik lantzen dudana. San Francíscon bagaude lagun

tzeko. Hórrela eskalatzen dira pateta handiak eta hórrela egiten dira salo inprobisatu onak: batak besteari lagun-

talde bat runbarekin ondo pasatzen d u g u n a k e t a emanaldiakegíten ditugu

d u z zailtasunen gainetik: bu ka eran biak iritsi dezaten pateta igo izan aren goza mena.

noizbehinka. Ez gata jardun serioan ibiltzen taldearekin. Pesiaren batera deítzen bagaitazte. gustara joalen gara, ondo pasatzen dugulako. Ekitaldi

Inprobisatzailea jaio ala egin egiten da?

liauelan runbaren musika da protagonista nagusia, baína ahozko inprobi-

Gitarra jotzen edozeinek ikasdezakeen bezala, edozeinek ikas dezake errimatzen. Baina horlik ona izatera tarte

sazioakere izaten du bere tartetxoa. Ekitaldiaren une jakin batzuetan, ego-

handia dago. Talentu kontua d a , baina lan ere egin b e h a r d a N i k usté genetikoa ere izan daitekeela kasu batzue-

erak hala eskatzen badu, dezima batzuk kantatzeari ekiten diot. entzulea-

t a n , baina berezko dohain hori lantzen e z d u e n a k e z i n izango da inprobisatzaile handi izan.l

ren a rabera, gaztelaniaz edo ingelesez. Ekitaldian pasatzen denari buruz gehienetan.

Lanean ere erabiltzen dut . haur hezkuntzako irakaslea naiz, eta runba eta dezima erabiltzen d i t u t haurrei irakasteko. Dezima, cuarteta edo pareado idatziakeduki akademikoz bete, eta irakatsi nahi diedana abesti formatuan ematen diet haurrei. haientzat dibertigarriago da eta. Haurrak ingeles hizt u n a k izaki, gaztelaniaz ez daukate hainbesteko mallarik eta ondo etortzen zaie abestea hiztegia eta tbnetika lantzeko. Hau dena noski. irakaskuntza programatuak uzten dituen zirrikitueta n sartzen saiatzen naiz.

AEBetan kantu inprobisatuarekin a n t z i k duen beste gertakari kulturalik ba a l dagoT Hego-ekialdean lehen dezima bazegoen, gaztelaniaz m i n t z o z e n lurraldean. Ingelesak lekua harta zuen arte. Hip-ttopean

ere badago freestyle

deituri-

l'-oa. Komunikazio helburuari dagokionez repentismoa eta freestyfea

oso

gertu daude. Kantatzekoestiloa da desberdina. Guk, runba jotzen ari garenean. kantuetan bainogehiagoerritmoetan inprobisatzen dugu. erritmoaren patroia errespetatuz betiere.

Ahozko ¡nprobisaziozko estilo asko ezagutzen d i t u z u , Zeln egiten zaizklzu erakargarn? Kubalarrek ela arge ntinarrek testuaren lirikotasunari ematen dioten garrantzia gustatzen zait, Puerto Ricon daukaten musika eta inprobisazio maila eta pie

forzadoaten

(azken puntúa jarrita egiten den ariketa) erabilera,

Mexikon ikusi izan d u t a h o z k o i nprobisaziozko ekita Id ietan da ntzak sartzen dituztela... Herrialde eta jarduera bakoitzari ikusten dizkiot alde erakargarriak, Mundu guztian egiten da ahozko inprobisazioa. eta urtean gutxitan bada ere. era honetako jaialdietan elkar ikustekoaukera d u g u . Horrek hunkitzen ñau ni. Ingelesez flow, gaztelaniaz fluidez,

euskaraz jarlo,... Itxuraz denok jarri

gara ados sortzekogaitasuna egeera likido batean ikusteko.

Eta ez ahozko inprobisazioan bakarrik. marrazkilariek, arte martzialetan dabiltzanek, surflahek, musikariek... denek erabiltzen dute irudi beta. Berez irteten den zerbait irudikatzeko d a . formarik gabea, freskoa.den zerbait irudikatzeko.

Inprobisatzen, adibidez. silabak kontatzen

dituenak.

nekez izango du flow askorik. Hala ere usté dut ahozko inprobisazioaren kasuan, bi lagun izateak kantuan ari direnak. asko laguntzen duela flow kontu horretan. Batak besteari laguntzen diolako esaten d u t hau. Inprobisatzearen ekintza. párela handi bat eskalatzen ari diren b i eskalatzailerekin konparatzen dut. Lehenik eskalatzaile batek igotzen ditu metro batzuk, eta behin gorantz zati bat egin duenean, párelah ondo lotzen zaio, eta behean

96 /B74

Slam-a, tettsoaien lehengusu liíkia B7d / 9 7

López Sevilla. Almeriako Breja herrian (Espainia) jaio zen duela 63 urte. Eraikuntzan lan egin zuen zenbait urtez, baina berriro bueltatu zen lurra lantzera. Gaur egun, negutegietan egiten du lan. Horixe du ogibide. Eguneroko ogi, berriz, hitza.

Txikitatik gustatzen zitzaion hitzekin jolas egítea, berdin hasten ziren hítzak, berdin bukatzen zirenak,... denak ziten jolasgaí umetan. Behin trobeto batekín topo egin zuen. Hatengana gertutatu, eta bete bu rúa aurkeztu zuen. berakere kantatu nahi zuela esanaz. Urteazezda zehazki gogoratzen: baina uztaila zela bai: baila hila bete geroago lehen aldizoholtza gainean kantatu zuela ere. Gerora ezagutu zuen 35 urte luzez oholtzaz oholtza-lagun eta maisu izango zena: Miguel García Maldonado Candióla. Inprobisazioarekin gertatu zitzalona gazte garalan. emakume batekin maitemintzearekin konparatzen du. Gaur egun arte, ez dio maitasunikgaldu, egunak pasatu ahala gehiago maite du, baina ezda maitale jeloskorra. Badaki gauzak berdin egiten segiz gero hainbeste maite dueña beiekin eramango duela Impera Jaialdietan den za harten eta koa da Sevilla, baina molda korrenetakoa ere bai. Bere ohiko moldea quintilla bada ere, aisa moldatzen da dezimagintzan edo rapeoan. Zer da zuek egiten duzuenaT Ñola deitzen diozue zeuen buruari? Repentista hitzak usté dut ondo definitzen duela egiten duguna. baina gure buruari trobadore edo trobeto deitu oh i diogu.. Almeriako Alpujarra inguruan bizi garen gizatalde txiki batgara. Txikia diot, poliki-poliki bat-batekotasunaren tradizioa galtzen ari déla ikusten ari garelako. Quintillak inprobisatzen ditugu. 8A 8B 8A 8B 8A egiturako estrofak dita, eta gehienetan musikari batzuek laguntzen digute. gitarra, lauda eta biolinarekin. Hauxe da gure tradiziotik jaso

V Slanva, bertsoaren lehengusu b i h a B74 / 101

duguna bahía topaketa eta jalaldietatiK beste herrialdetatoeragínak jasotzen arí gata, Dezimak, cuattetak, redondillak... ere inprobisatzen ditugu. Beste egítuta hohetan inprobísatzeak, atea k zabaltzen dizkigu. Amehketan gure jatduna ezagutatazteko. Kubako Cucalamberen omenezko jardunaldieta joan izan gata, bertsolariekín batera. Ona da ingurukoek zer egiten duten ikusi, ikasi eta norbereganatzea, baina zeuteari inoiz u k o e g i n gabe.

Nolakoa da zuen ekítaldi batí Urtean zehar 15 edo 2 0 s a i o e g i t e n d i l u gutako bakoitzak. Udan gehiago. herrietako festak orduan izaten baitita.

Normalean

h e r r i t o festetako antolakuntzak konttatatzen gaitu festa giroan

• •

kantatzeko. Bidaia gastuak eta eguneko jaita moldatuz gero. gustuta egiten dugu herrirako buelta.

Normalena hiru musikari eta bi edo lau troberoegotea d a . Binaka írteten gata kantatzera gai ezberdirien inguruan eta guk era-

ba kitzen dugu zeri buruz kantatu nahi dugun: beno. batzuetan publikoak ere proposatzen ditu gaiak. Normalean

umorezko

gaiak izaten dirá. Batzuetan politika jorratzen duten gaíak ere bai, nahiz eta gurí ez zaígun askorík gustatzen politikari buruz kantatzea.Ezkerrekoa izan eta eskuina defenditu beharra, edo alderantzizko kasua, ez baita gozoa inore ntzat.

Kantatzen arigaren bitartean sekulakoakesaten dizkiogu elkarri, boina horiekitaldiaren parte da. Ekitalditikkanpo, oso harreman ona daukagu geure artean. Inprobisatzen ari garen unean elkarri esa nda toak ez d itugu serio ha rtzen. Ñola lantzen duzue zuen jarduna? Nolabait entrenatzen zare-

te? Astean behin ataltzeko zita egiten d u g u Elejidon. Afalondoan kantuan aritzen gara. Hori da gure entrenamendu bakarra, balita e z d u g u entrenatzearren egiten, o n d o pasatzen dugulako egiten dugu. Askotan j o izan dizkigute goizeko 3rak kantuan hari garela, Nik usté bílera hauetan asko ikasten dugula. Besteek ñola kantatzen d u t e n . zer den o n d o e g i t e n dutena.... Nisaiatzen naiz kantukideengandik ikasten; beti dago zerbait ikasteko. Z e onarpen dauka zuen jardunakT Z e i n da zuen egoera?

Gure jarduna, ez d a kultura andaluziarraren adierazgarri bezala liartzen. Díktadura garaietan (lamen koa eta sevilanak sustatu ziren, h a i e k e g i n ziren ospetsu eta laguntzakere haiek jasotzen dituzte Gurea e z d a gizartean prestigio handia duen zerbait, kantatzen dugu non % 9 5 baserritarrakgara. Gazte gutxi d a u d e . N i k biezagutzen ditu t e t a e z d a trobero berririksortzen. Gu saiatzen

Inprobisatzeko eskola batek egoera aldatuko lukeela usté duzu, beraz...

gara publikoak ekita Id ietan parte h a r d e z a n , baina e z d a kontu

Estola b a t j a r r i t o balute, bost urtetan hogei trobero gazte egongo lirateke herriz herri kantatzeto moduan. Beste

eriaza. Almeriako Diputazioak azkenaldian nahiko jarrera ona

herrialdeetan, Kuban edo Euskal Herrian adibidez, antzeko espertentziak izan dirá eta gaur egun gazte asko dirá

erakutsi du guganako, baina u s t e d i i t g a z t e e k i k a s d e z a t e n esto-

inprobisatzeko gai. Nik usté d u t . trobero bat berezto dohain batzuekin jaiotzen déla. D e n a k e z dirá gai trobero iza-

la bat jartzeadela e m a n beharreko pausorik garrantzitsuena, eta

teto. Baina berezto dohain horiek garatu beharra dago eta horretarako, estolak b e h a r d i r a . Hori guztia sustatzeto

pauso hori eman gabe dago. Gure ge roa zalla eta korapilatsua

Elkarte b a t s o r t u b e r r i d u g u . Almena

sumatzen d u t .

tien elkargune izatea. Azkenaldion eman diren pauso hauekesperantza pixka b a t e m a t e n d i d a t e . I

102 / B74

todiputazioaren

laguntzaz, eta ederra izango litzateke elkarte hori trobero guz-

Slam-a. bertsoaien lehengusu liika 674 /103

/déábt

' hiru INPROBI ^ hií^EFÍREALITATE EZBERDIN ETA 7 b¡ LOTURA: . y htea_etatradizioa Inprobisatzailea deabruaren aurka lehiatu zen. Erronka horren mitoa

nalii dute. Berlingo harresito gratfitiakezabatu egiten dirá eta lehengoak jarri atzera. Altamirako ga raían egindako

zabalduta dago bai Argentinan eta bai Kolonbian. Bi herrialdeotako testigantzarik zaharrenak mito harén ingurukoak ornen dirá (XVI. mendekoak). Irabazle ñor izan zen ez dakite, baina arbaso hura hiru inprobisatzaile hauen mailakoa bazen, larri behar zuen deabruak.

margoakezabatu nahi balituzte bezala da, lehengo harkaitzak berrezartzeko. Egungoartea, sortzen ari dena. zikira-

Hínikctegaztea bildu da grabadoraren ingunira; Edwin Radio-loco kotonbiarra, Wilson Satiwonczyk argentinarra eta Barranquillo espaíniarra (Almeríakoa). Bakortzak bere errealitatea hurbiltzeko ahalegina egin du.

tzen da. iraganeko arte kontrolatuaren mesedetan".

K 0 L 0 N B I A K 0 IRRATIA Kolonbiarrak, berriz. trobadoreakdira. Txapela. pontxoa eta karriel-a (poltsa) jantzita kan tatú o h i dute gehienetan. Prestigio handia du trovoak Kolonbian, "ez dago festarik gu gabe", d i o . Inprobisatzaileak ezagunak gara nazio mailan, eta espaziodezente hartzen dute telebistan eta irratietan. Hain zuzen ere, Madrugo irrati batean egiten du lan Radiolocok, hortik bere ezizena. Bederatzi urte daramatza Kolonbiatik ka tipo eta bueltan doa aurki. Sendia ikustera, eta bertako txapelketa nagusienean parte hartzera.

ARGENTINAKOARTISTAK

Euskal Herrikoaren antzeko sistema dute Kolonbian txapelketei dagokienez. Lurraldekako txapeiketak jokatzen dituzte lehenengo (inprobisatzaileek oso barneratuta dute bere probintziartasuna). gero nazio malla ko bat jokatzen

Aigentínar ínptobísatzaíleak payad otea k d i t a . Normalean konttapuntoak (saioak) pare bat kantarik egiten dituzte,

dute abuztuero, eta urte ezberdinetan txapeldun geratutakoen artean ere egiten dute txapelketa bat, "Txapeldunen

arropa tradizionalak jantzita. eta beren bu rúa laguntzen dute gítarra erritmoz. Payadoreek dezima espinelaren n e u -

Liga moduko bat", ere egiten dutela azaldu d u . Astrocol elkarteakantolatzen ditu txapelketaok. trobadoreen elkar-

rria erabiltzen dute inprobísatzeko, duela mende inguruko musíka herríkoíetatikeratorritakodoinuan.

teak. Zaletasuna duten haurrak trebatzen ere jarduten du elkarteak. Radiolocoda fruituetako bat.

E z d a g o payadore asko. 5 0 - 8 0 dita horretan dabiltzanak, eta 2 0 0 bainogutxiago bat-balean egiteko kapaz direnak.

Jaialdietan d o i n u eta neurriguztietara e g o k i t z e k o g a i d e n inprobisadorea da Radioloco. baina badu bere-berea sentitzen duen bat, trova paisa deitzen dena. Zortzi silabako lau Ierro ditu modalitate honek eta Ierro pareek errima-

Wilsonekarbasoen kantatzeko modua malte duela dio, sitaren inguruan egiten zen hura, aurrez planeatu gabe. non

tzen dute, egitura hau bi aldiz errepikatzen da (8-.8A. 8-, 8A. 8-, 8 B . 8-, 8B). Kolonbian erabiltzen dirá bestela-

kantuak trantze moduko bat sorrarazten zuen. Zorrotza d a kulturereduei dagokienez: "Gauregun kultura boterean

ko metrikak ere. Beti ere, musikaz lagunduta. Gai umoretsuak nagusitzen dirá: "Gure herrialdean drama nahikoa

dagoenaren ahots bihurtu da. Diru asko gastatzen da kulturan Europan. eta e z da kasualilatea: kultura kontrolpean

badugu lehendik ere. Jendearekin sartzen gara, publikoa gure ikuskizunaren protagonistatako bat d a " , d i o . Gai

104 / B74

Slam-a tensoaten lehengusu liika 6 74 /105

umoretsuak nagusitu arren gaierromantikoak. dramatikoak eta politikoak ere jorratzen dituzte.

ALPUJARRATAKO

TRADIZIOA

Gai umoretsuak ízaten dirá Alpujarratakoak ere e h u neko handi batean. Hiruren artean hau da denboran atzera gehíen egínarazten duen tradizioa. egoeraz eta doinuz. Kantu mozarabeen eragin zuzena dute. Gitarra, biolina, lauda, bandurria eta paliloak erabiltzen dítuzte ahotsari laguntzeko.

Alpujarratako inprobisatzaileak nekazaritza ingurunetakoak dita

jakituha handikoak, baina

ikasketarik

gabekoak. Gaur egun bada ikasketak dituenik ere, baina

desagertzeko arriskuan

dagoen

artea

da.

Barranquilloren ustez Alpujarratako nortasunaren s i n boloetako bat da, eta horregatik ikastetxeekin elkarlanean hasteko asmoa dute

Lehen j a i egunetan edo lanaldietako atsedenaldietan kantatzen zen Alpnjarretan. Orain d e i egiten diete herrietako (estelan abesteko. Normalean gauean. Barranquillok d i o ezeroso sentitzen dela maiz halako lekuetan kantari, zaratagatik batez ere. Kontzentrazioa eragozten dio. Alpujarratan eregaiekin kantatzen dute txapelketetan. Halakoetan gai sinple bat izaten dute abiapuntu, eta b a t e k a l d e eta besteak kontra egin b e l i a r d u . Epaimahaiak metrika, errimaren kontsonantetasuna eta ideia baloratzen d i t u . Normalean quintillak kantatzen dítuzte, dezimak ere tai

batzuetan guajirak ere bai (dezhna gehi bi Ierro

ge h lago). ten dela, eta generazio berriak nahiago izaten du pentsatzea inprobisadorea egin egin litekeela, entre natu.

ATZETIK A U R R E R A Hirurak daude a d o s estrofa osatzeko atzetik bastea

kantari lanean zihardutela, eta asko gustatu zitzaidan. Entzunez sise ikasi nuen sortzen. Ekilaldirik nuenean

tzietan, hiru teoría ezberdinakaurkí ditzakegu:

ohean sartzen nuen burukia, lotan nengoen itxurak egiteko, eta leitotik ateratzen ninrzen. Aitak oso berandu

delagarrantzitsuena. "Xiba ere dantzari jarri nahí dueña k behetik lotzen

has i be liar d u " . laburbildu du

Radiolocok.

jakin du inprobisatzailea nintzela. Ezzuen ofizloa maite, peolentzateta mozkorrentzat ¿ela esaten zuen. ZazMagikoa: inprobisadoarea jalo egiten dela dloen a

pi urtez lortu nuen hura engainatzea.

Érlijlosoa. jainkoarengandíko dohaina d e l a d i o e n a . ¿ienlifikoa; geneelan e z e r e z datorrela dioena.

Deziman.

jcaten gmen azaro-aiiendu aldean. ri IK langí

Zenbait gaitasun natural b e h a r d i r a . Honi b u r u z k o i r i -

laugarren

lerroa.

bederatzigarrena

eta

Kolonbiako btapelkelaren fínalerakosailkatu nintzenean jakin zuen egia. Egunkaría irakurtzen ari zen eta lehen orria Idean níreargazkia íkusi zuen.

hamargarrena pentsatu ohi dituzte kantari hasi aurre-

Ni gaztea naiz eta hiru retan sinesten d u t . Lehena

tik. hj tu garre na ere bai gehienetan. Hori hala izanda,

gustatzen z a i t g e h i e n a , ederreagoa d a . Askotan zien-

Amak lasaitu zuen eta azaldu zion oso ona nintzela, behin bainogehiagotan niri esker pagatu zutela faktura

dezima osatu n a h i d u e n poetak errima guztiak baldin-

tziari jarraitzeko joera dugu zientzíak oker dagoela

bat edo beste.

tzatuta ditu. Wilsonen ustez. baldintza tori lotura han-

deskubhtzen digun arte. Horregaitik, hirugarren teo-

dia da hasiberrientzat, baina dezima mendean duenak

riak gustatzen zaizkit, baina lehena malte d u t , magi-

errimari poetak nahi dueña esanarazten diola.l

koa, ederragatik. •

106

B74

Azkenean, finalaren egunean ikustera etorri z e n , eta ñire aila negarrez ikusi nuen lehen aldia izan zen hura.

Slam-a bertsoaien lehengusu liika 674 /107

íHVTlKf "Mahiko hiMurria nintzen ni txikitan, eta inprobisazioari esker ipurdiko bat eclo besletik libratu naiz. Halakoren bat egin nuela jakíten zuenean aila ñire bila etortzen zen ala ni komunean gordetzen nintzen. Ateaz bestaldetik, aitak ateraUreko. eta nikezelz. Azkenean quintilla

bat kantalzen nlon barkamenaeskatzekoeta beraK teste batekin eran-

t r u n , Gogoratzen d u t . behin. a m a k zaplazteko bat enian naMizidanean, Mutsegineta niin Martuzuela. Ailarengand i k g o r d e nintzen komunean, eta MonakoMau kantatu nion. EscucMa que te interesa l o q u e te voy a contar que Yo agaché la cabeza y entonces ella v i n o a dar con el tortazo en la mésa-

los / B74

Elegantzia. Aireportuak maletak bai, baina Puerto Ricokoek elengantziarik ez dute galdu. Oso bizirik dagoen tradizio baten partaide da Roberto Silva, eta harro defendatzen du. Punta-puntato sortzaileak dirá Puerto Rícokoak. Musíkarí ematen dioten g a r r a n t z i a k e z d i o itzalikegin bat-batekotasunah, eta bien batuketa ha triga rria da. Gizon azkarra eta jantzia da Roberto Silva. Ñola hasi zinen kantuan? Etxean 17 anaia-arrebaginen. Etenga bekofesta zen gure etxea. Aitak akordeoia jotzen zuen eta guk abestu egiten genuen. aitaren l a g u n a k e r e etortzen ziren kantatzera gurera. Txikitatikedan d u t d e z i m a r e n eta testaren itu-

rritik. Puerto RicokoGabon j a i a k a z a r o bukaeran liasten dita eta otsaliaren hasieran bu ka t u . Bertakofestarikgarrantzitsuenakdira. Garai honetan a s k o k a n tatzen da: etxean, kalean... testa giro da leku guztietan. Ñire u m e t a l o Gabon j a i haietan kantatu nituen lehen dezimak, hasi eran buruz ikasiak lehenik, baina gero poliki-poliki bat-batean s o r b e n hasi nintzen. Behin jendaurrean kantatuz gero, jendeak trobadoretzat h a r b e n zaitu; g e r o z u k z e u re baitan sinesten duzu, eta riandik aurrera trobadore zara.

Zer ezaugarri dltu Puerto Ricoko inprobisatzaile batek? Adinari dagpkionez denetarik dago, hasi haurretatiketa aitón za harte tara i no. Geografikoki, berriz, uhartea barnealdeko herrietakoak dita gehienak. Garai batekotrobadorea baserri girokoa zen. baina gauregun hirietako fenomenoa ere bada. Pertsona eskolatua da gaur egungo trobadore gaztea. Generoari erreparatzen badiogu, gizonezkoak emakumezkoak baino askoz gehiago dita: horrek asko kezkatzen gaitu. batez ere kontuan izanda dezimagintza irakasten den tailerretan mutilak baino neska gehiago haslen ditela.

Slam-a bertsoaien lehengusu hihia B74 111

• i

•

ÉJ/ í«/

4§r ^fv~

L /

T X*

112/B74

•

^á •FÍ.

rp*

Slanva, bertsoaren lehengusu txíkb S 74

1 I -

Zer irakasten duzue taller horietan?

izatea. Gai sozialetan iritzi garbi bat izatea ezinbestekoa da. Jendeari zerbait

Ez dugu metodología jaklnlk etablltzen ikasleekim Itakaskuntza prozesua antzlnakoa bera da. Irakasleak jartaipen

slnestarazi behar badiozu, komeni da norbeiak aurrez hausnartuta Izatea,

zuzena eglten d l o Ikasleari horrek bat-batean Ikasten d u e n arte. G u k e t x e a n Ikasl genuen eglten dugun h a u . Ez

ezln zara momentuan jarrera zeln den pentsatzen hasl. Glzartean pasatzen

genuen metodologiarikizan. Egun eskolak martxan d a u d e , eta horrekasko laguntzen digu gazte talentuduneiantze-

diren kontuak norbereganatzea eta hausnartzea eie entrenamendua da.

mateko. Ñola eta n o i z e g i t e n dituzue lehiaketak? Zuek, goi mailan zabiltzatenok, nola prestatzen duzue zuen jardunaT

Astegutxi izangodira lehiaketarikgatekoak Puerto Ricon. Udaletxeekanto-

Lehiaketa asko ízaten dlra eta haletan parte hartzen d u g u . Astero kantatzen dugu eta horrek entrenamendu glsa

latzen dltuzte eta nahl beste trobadorek ematen dute izena lehiaketan.

b a l i o d i g u . N l k e t x e a n buruan erablltzen d i t u t g a l batzuk jlrablraka, eta sai o baten ondoren saioan kantatutakoah

Blnaka taularatzen gara, buruz buru. Pie forzadoa

enepasoa eman ohi diot. Nik uste dut e z g a r e b behar beste piestatzen, gehiagoegln genezakeela alegia. Etrima-libu-

rria: dezimaren azken lerroa ematen digute. eta harekin amaitu b e l i a r d i t u -

rua kontsultatzen d u t . Alde teknikoa entrenatzea gauza bat da. baina oso garrantzitsua da esan behar dena ere garbi

gu dezima guztiak. 2 0 - 4 0 minutuz jarduten d u g u . oínak agortu arte. Izan

da gure jard uñaren oí na-

ere. trobadoreek ezin dute de zima berean oin bera bi aldiz erabili. baina ezta bertsoaldi guztian erabili den oinik ere. Horretan datza zailtasuna. Zer da halako bertsoaldian epaitzen dena? Epaileak salo bakoitzean alde teknikoa ba lora t e n du batetik. o i n a k e z e r r e pikatu izan a eta Ierro bakoitzaren neurria: eta. bestalde, dezimaren edukia ere baloratzen d u . Nik uste edukíari % 6 0 k o balioa eta forman % 4 0 k o a ematen zaiola. Epaíle-lanetan. trobadoreak edo gure mundua oso barrutik ezagutzen duten pertsonak izaten dirá. N i k ere egín izan dut epaile-lana lehiaketa ten batean ¿la orduan konturatu nintzen daukaten erantzukizunaz. Nik uste la nik za llena haiena izaten déla: esker txarreko komentario asko entzun behar izaten dute lehiaketak bukatzen direnean

Lehiaketa e z diren jaialdiak ere egiten dituzueT Bai. baina askoz gubtiago dirá jaialdi hauek. Garai batean índarra izan zuten. baina ekonomikoki mantentzea ez zen erraza, eta jaialdien kontua behera etorri zen. N i , zorionez, Mapeyé musika taldeko partaidea naiz (uharteko garrantzitsuenetakoa) eta taldean lotzen ditugu emanaldiak. Taldean lau musikari eta bi trobadore gara. Musikariak dirá inprobisatzaileak hautatzen dituztenak, eta ez alderantziz. M u s i k a k berebizikogarrantzia du emanaldietan. Saioan zehar abestiak kantatzen ditugu.

Inprobisazioak

bukaeran izaten du lekua. Garbi dugu musika talde bat garela eta tarte inprobisatua emanaldiko atal bat baino ez déla. Gu bezalako talde ugari dago Puerto Ricon emanaldiakeskaintzen dituena eta Puerto Ricoko musika tradizionala lantzen d u e ñ a .

Puerto Rico kolonía estatubatuarra d a . Nola bizi duzue jendaurrean kontu hau? AEBetan gure historia eta kultura estaltzen saiatzen dirá etengabe. Gure tradizioa e z dute onartzen eta guk ondorioz egunero egiten dugu gu rea ten aldeko borroka. Gure taldeko musikariek. g i t a r r a t i k z i n t z i l i k d a r a m a t e Puert o Ricoko bandera ekitaldi guztietan herrialdearen independentzía-eskari gisa. Asko kantatzen dugu gal honi buruz. arduratzen gaituen gai bat baila. Trobadoreen mundua, herharen isla da. eta gure herriak desio d uena da guk kantatzen duguna.

Zer gai erablltzen dituzue?

—•: , , r »

Herritartasunaz aparte, immigrazioa asko lantzen dugun gala d a . Baina edozein gaiek b a l i o d i g u . Kantu inprobisatua salatzeko, proposatzeko, maitemintzeko, barrea eragiteko... denerakoerabiltzen d u g u . eta uste d u t halaxe behar duela izan.I

114 , B74

Slam-a bertsoaien lehengusu liika B74 / 115

Í*

ifj-pt r

i -

¡L

t*>

* i*

^ • • - '

* : •

/ " / /

1 -\

tw-Lmรกm^^

i *É

•

*K /

^¿

3k /

^ * ^ í

W Ít

«i:

irfi

•

H •B

• ( c a r i e cfcinuu

Begiratu zientziari beste era batera!

E t o r t z e n bdzaro ez duzu egin nahi izango.

r u i , .1.1

alde

• I 72raperimen tu ñiferafcfiíw • Phnstarturn Dátala

pilU^

• rtonetoriuin íxífetó • É*plo.«rtoríurTieJía sfmi/logoi'/iialc Érnrsiar Merrdia eta Tranfriíp • AnifflffZíO eJcirrtzafc era túiltrrak,f>din guMf«úfto jcnóeort ¿uzenóuid • Sestetako 2ef6ftzuaft: apaikatekua. kafeZegta. tfenfto, píc-níc guneo....

Zientiiaren

ERTSOLARI. NET

kvtxaGunca

MtarrangofttrfeeTf^Kto^koa - DONOSVA

T- 94.? OÍ 24 78 www.rnirQJTWROrg

;IPHIC'««1M

MJMZKARI WUM

DENíW. ARGAZIOML

.... mm anniu t

BEG1RJVDA

JAMIDUttJ.

lliiM-G'JHl*

7Pr nahi ríu7ii hihar^ „,.«..,.1*1 M |

•

kutxa

IRIZAR

SEGURTASUNA BERRIKUNTZA

FIDAGARRITASUNA

Ormaiztegi China Maghreb Brasil MSKÍCO

Indki