Bertsolari - 76. aldizkaria

HAIZE BERRIA

TXAPELKETARI BURUZKO ALE MONOGRAFIKOA

B.32/33/34/35/36

B.37/38/39/40/4

B.42/43/44/45/46

76 H AIZE BERRIA” TXAPELKETARI BURUZKO

B.47/48/49/50/51

ALE MONOGRAFIKOA”

B.52/53/54/55/56

B.57/58/59/60/61

B.62/63/64/65/66 BETI MOZORROAK JANZTEN

B.67/68/69/70/71

B.72/73/74/75/76

Gipuzkoako Foru Aldundiaren Kultura eta Euskara Departamentuaren dirulaguntzarekin Subvencionado por el Departamento de Cultura y Euskera de la Diputación de Gipuzkoa

Kultura Saileko Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzaren dirulaguntzarekin Subvencionado por la Dirección de Política Linguística del Departamento de Cultura

“BEC, Burutik ezin kendu”: Hala zuen izenburua duela lau urte, Andoni Egañak bere azkeneko txapela janztean atera genuen aleak. Txapela beste buru batean da orain, baina hala ere, askoren gogotik ezin kendu urritik abendura bitartean bizitakoa.

Horregatik, aurten ere, neguko alea osoki dedikatuko diogu Txapelketa Nagusiari. >>>

e

Argazkiak: Conny Beyreuther Xenp

elar Dokumentazio Zentroa Fototeka Kutxa

E

G

U

A

·

2

0

0

9

BERTSOLARI WWW.BERTSOLARI.NET Bertsozaleak Kultur Elkartea. Martin Ugalde Kultur Parkea - 20140 - ANDOAIN. 943 300 621 (astelehena 10:30etik 14:30era eta 15:30etik 18:30era. ostirala 16:00etik 20:00era) HELBIDE ELEKTRONIKOA: bertsolari@euskalerria.org KOORDINATZAILEA: Josu Martinez.

ERREDAKZIO TALDEA: Andoni Egaña, Antxoka Agirre, Arkaitz Goikoetxea, Josu Martinez eta Xanti Jaka.

AHOLKULARI TALDEA: Amets Arzallus, Josu Goikoetxea, Joxerra Garzia, Koldo Tapia, Laxaro Azkune eta Joxean Agirre EUSKARA ZUZENTZAILEA: Xalbador Garmendia.

DISEINU ETA MAKETAZIOA: Txema Garzia Urbina INPRIMATZAILEA: Gráficas Lizarra D . L .: SS 482/91 EDITATZAILEA: TEL.:

BERTSOLARI A L D I Z K A R I A

HAIZE BERRIA TXAPELKETARI BURUZKO ALE MONOGRAFIKOA

<

<<< Hasteko, “Historia” atalean, Jo Martinek duela mende erdikon txapelketak nolakoak ziren de digu, 1960ko Txapelketa Naskubritu buruzko erreportaia baten bgidusiari Aurtengora etorriz, ostera, Iñaez.

Aurrekoetxeak finalaurrekoak ki analisi mamitsua burutu du; arteko baitzen BECen gertatu. Abendena ez duaren 13koari helduta, Aitor Mendilu beste finalista guztiek, egun h ze ez bizi izan zuten kontatu dute, ura nola eder eta pertsonal banatan e artikulu ikuslek ere beste horrenbesteta zazpi bizipenak irakurleekin konpa,rteuren ituz.

Bukatzeko, Antxoka Agirrek, buruz prentsan aurkitutakoaretxapelketari eta aukeraketa kuriosoa prestn bilduma Bertso Haikuek ere bertan ateatu du. argazkiak izan dituzte ardatz, ratako ahantzi John Unibertso, gure eta ezin maiteena, oraingoan paradoxanti-heroi baten atzetik. a handi

N

022 Bertsolarizaren historia

DUELA MENDE ERDIKO TXAPELKETA HURA… Jon Martin

048 Urtaroko gaia

TXAPELKETARI BEGIRA Iñaki Aurrekoetxea

110 Bertso haikuak

II.

Miren Amuriza. Jokin Labayen. Etxahun Lekue.

Manex Agirre. Luix Mari Agirreben

122 Finalisten kronikak

HAN GOITIK ITSASOA IKUSTEN ZEN Maialen Lujanbio. Amets Arzallus. Andoni Egaña.

Unai Iturriaga. Jon Maia. Sustrai Colina.

Aitor Sarriegi

206 Iritzia

IKUSLEAK MINTZO

Edorta Jimenez. Joxean Agirre.

Agustin eta Tere Beloki. Soledad Baliela.

Remy Casamayor. Eneko Olasagasti

220 Hemeroteka

PAPEREZKO BEC BAT Antxoka Agirre

258 Jon Unibertso

BERTSO-TXAPELKETAKO PARADOXA Adur

4 / B76

Fototeka Kutxa

6 / B76

8 / B76

10 / B76

12 / B76

14 / B76

16 / B76

18 / B76

20 / B76

Bertsolaritzaren historia

DUELA MENDE ERDIKO TXAPELKETA HURA… 1960an, duela berrogeita hamar urte jokatu zen, gerra osteko estraineko bertsolari txapelketa.

“Aro modernoko lehen txapelketa” izan zela esan daiteke, beraz. Orain, BECeko ajearekin oraindik, Jon Martinek ordukoan jarri du begirada.

Protagonistetako batzuekin ere mintzatu da. Asko aldatu ote dira gauzak mende erdi honetan?

JON MARTIN Erredakziora behin baino gehiagotan heldu da galdera, ea izen horrekin, “John Mártin” delakoa amerikanoa ote den. Gure erantzuna, beti berdina: Amerikanoa ez, indiano samarra bakarrik.

1960ko txapelketa

Bederatzi izan ziren ko abenduaren 18an jokatu zen Euskal Herriko III. Bertsolari Txapelketa Nagusia. Campeonato Mundial de Bersolaris, orduko afitxen arabera. Donostiako Victoria Eugenia aretoan elkartu ziren garaiko bederatzi bertsolaririk onenak, eta goiz eta arratsaldeko saioak jokatu ostean Basarri izendatu zuten txapeldun.

1960

finalistak, baina finalerako sailkatzeko bertsolariek aurretik

Ohiko bertso-saioetan pentsaezina zen jende kopurua mugitu zuen orduko txapelketak ere. Victoria Eugenia txiki geratu zen eta kanpoan megafonia jarri behar izan zuten sartu ezinik geratu zen jendea asetzeko. “700 pertsona inguru” Diario Vascoko kroniken arabera, baina askoz gehiago egun hura gogoan dutenen esanetan.

euren lurraldeetako

1960ko txapelketa Gerra Zibilaren ondorengo lehena izan zen. 1935ean egin zen lehena, hurrengo urtean bigarrena, eta ordutik aurrera ez zen besterik egin. Euskaltzaindiak hartu zuen beregain txapelketa antolatzeko ardura. Ekimen hau berreskuratzeak sekulako bultzada eman zion bertsolaritzari. Entzuleria piztu, antolatzaileak mugiarazi eta bertsolari berriak sortu ziren.

behar zuten. Zortzik

Honako hauek izan ziren Txapelketa Nagusi honetako finalistak, sailkatuta geratu ziren hurrenkeran: Iñaki Eizmendi “Basarri”, Manuel Olaizola “Uztapide”, Jon Azpillaga, Fernando Aire “Xalbador”, Mattin Treku, Jon Narbarte, Joxe Joakin Mitxelena, Jon Mugartegi eta Juan Perurena.

buruz burukorako

txapelketetan lehen bi postuetan geratu

hasi zuten finala, Basarri, zuzenean,

sailkatuta baitzegoen.

Goizeko saioa bukatu

Bederatzi izan ziren finalistak, baina finalerako sailkatzeko bertsolariek aurretik euren lurraldeetako txapelketetan lehen bi postuetan geratu behar zuten.

Zortzik hasi zuten finala, Basarri, zuzenean, buruz burukorako sailkatuta baitzegoen. Goizeko saioa bukatu ondoren lau aukeratu zituzten, eta, azkenean, puntu gehien zituenak (Uztapidek) Basarriren aurka jokatu zuen buruz burukoa. Basarrik 13 bertso bakarrik kantatuta irabazi zuen txapelketa hura.

Epaimahaikoak Garaiko egunkarien arabera, honako hauek ziren Txapelketa Nagusiko hirugarren edizioko epaileak: Eusebio Erkiaga (poeta eta idazle bizkaitarra; Domingo de Agirre saria lortu zuen 1959an), Pedro Diez de Ulzurrun (apaiza, idazlea, nafarra), Michel Labeguerie (Baionako Euskalzaleen Biltzarreko zuzendaria), Fernando Artola “Bordari”, Antonio Zabala, Migel Goitia, Antonio Pagola eta Euskaltzaindiko Aingeru Irigaray, Luis Mitxelena eta Antonio Arrue.

ondoren lau aukeratu zituzten, eta, azkenean, puntu gehien zituenak (Uztapidek) Basarriren aurka jokatu zuen buruz burukoa.

Gorka Aulestiak Inprovisational Poetry from the Basque Country liburuan jasotzen duenez, txapelketa batean lehen aldiz erabili zuten grabagailua bertsoak epaitzen laguntzeko.

56 bertsolarik hartu zuten parte txapelketan. Finala jokatu aurretik, sailkapen saioak egin zituzten lurralde gehienetan. Ez Lapurdin,ez Nafarroa Beherean ez zen sailkapen faserik jokatu; Mattin eta Xalbador zuzenean hautatu zituzten finalerako.

24 / B76

Fototeka Kutxa

Txapelketarako sailkapena

xxxxxx xxxxxxxx xxxxxxxx xxx

Bizkaiko Txapelketa da ibilbide luzeenetakoa daukana. 1960ko irailaren 11n, Bilbon, jokatu zen, eta Jon Mugartegi izan zen txapeldun eta Jon Azpillaga txapeldunorde. Horiekin batera Balendin Enbeita, Ireneo Ajuria, Jose Alberdi, Juan Ormaetxe, Basilio Pujana eta Deunoro Sardui izan ziren partehartzaileak. Alfontso Irigoien izan zen aurkezlea. Garai hartan bost barrutitan banatzen zen txapelketa, eta nahi zuenak har zezakeen bertan parte. Sailkatutakoek, aurreko urteetako lehen eta bigarrenarekin batera, finala jokatzen zuten. Jende ugari izaten zen sailkapen faseetan. Ordu arte herri mailako bertsolariak bakarrik ezagutzen zituztenek beste bertsolari batzuk ere bazirela jakin zuten.

1958an antolatu zuen Euskaltzaindiak lehen aldiz Bizkaiko Txapelketa eta zazpi urtez beregain hartu zuen ardura hori. Balendin Enbeitak irabazi zituen lehen bi edizioak. 1966an etenaldi luzea izan zen; 1987an berrekin zion Araba eta Bizkaiko Bertsozale Elkarteak. 2000. urteaz gero Bizkaiko Txapelketa deritza. Igor Elortza da txapel gehien jantzi dituen bertsolaria (1998, 2000, 2002, 2004, eta 2008) eta hurrengoa Jon Lopategi, laurekin (1964tik 1987ra bera izan zen nagusi).

Gipuzkoan urtebete lehenago jokatu zen sailkapen saioa, azaroaren 8an, Eibarren.

Uztapide izan zen txapelduna eta Mitxelena bigarrena. Nahi zuten guztiek ez zuten parte hartzeko aukerarik izan: finala jokatu zen zuzenean, garaiko zortzi bertsolaririk onenak gonbidatuta.

26 / B76

Haize berria B76 / 27

Bizkaiko Txapelketa da ibilbide luzeenetakoa daukana. 1960ko irailaren 11n, Bilbon,

Voz de Españak eta Diario Vascok lehen orrialdean zekarten albistea, Basarriren argazki eta guzti. Bertsolarien gaitasunak goratuz eta Euskaltzaindiaren ekimena txalotuz berotuta zegoen giroa. Goizeko hamaiketan hasi zen txapelketa hiriburuko antzokirik dotoreenean; inork espero ez zuen ikusmina sumatzen zen. Victoria Eugeniako kanpoaldean sartu ezinik geratu ziren ehundaka entzule, barruan baino giro hobean. Ez da oraingo kontua, beraz, espero baino jende gehiago etorri zen delako hori. Jende horrentzat megafonia jarri zuten kanpoaldean eta hotz egiten bazuen ere, bertatik jarraitu zuten zaleek.

Donostiako txistulari bandak Agur jaunak musikarekin ekitaldiari hasiera eman eta bertsolariek postuen zozketari ekin zioten.

Perurena-Uztapide, Azpillaga-Xalbador, Mitxelena-Mattin eta Mugartegi-Narbarte bertsolariek agurrak kantatu ondoren hasi ziren bertsotan bikoteak. Hiru ariketa egin behar zituen bakoitzak eta lau bertsolarik bakarrik egin zezaketen aurrera. Berriatuko bertsolari gaztea, Azpillaga, izan zen ezustea eman zuena. Hasieratik bertatik lortu zuen entzuleak bereganatzea. Mattinek barre eragin zion publikoari eta Xalbador ere sailkatu zen. Nafarrak ere fin.

jokatu zen, eta Jon

Fototeka Kutxa

Mugartegi izan zen txapeldun eta Jon Azpillaga txapeldunorde.

Horiekin batera Nafarroako txapelketa 1960ko irailaren 25ean jokatu zen Lesakan, Vianako Printzea erakundeko Euskararen aldeko sailak antolatuta. Xalto izan zen garaile, eta Perurena bigarren. Txapelketa berean honako bertsolariok hartu zuten parte: Anjel Aldaz, Martin Oreja, Manuel Iriarte, Klemente Ezkurdia, Moises Jaso, Pedro Narbarte, Migel Rekalde, Frantzisko Goikoetxea eta Pedro Arrastio. Aurretik, Lekunberri eta Elizondon egin ziren kanporaketak.

Gorka Aulestiak

Alberdi, Juan

Hona hemen, Nafarroako garai hartako txapeldunen zerrenda:

Inprovisational Poetry

Ormaetxe, Basilio

1961 1962 1963 1964 1965 1966

from the Basque

Pujana eta Deunoro

Country liburuan

Sardui izan ziren

jasotzen duenez,

partehartzaileak.

txapelketa batean

Alfontso Irigoien izan

lehen aldiz erabili

zen aurkezlea. Garai

zuten grabagailua

hartan bost barrutitan

bertsoak epaitzen

banatzen zen

laguntzeko.

txapelketa,

Bautista Madariaga Migel Arozamena Migel Arozamena Andres Narbarte (ez zen txapelketarik izan) Migel Arozamena

Etxarri-Aranatz Bera Iruñea Goizueta

Ireneo Ajuria, Jose

Iruñea

1936an jokatu zen dokumentaturik dagoen lehenengo txapelketa Nafarroan.

Txirrita izan zen garaile, Txapelketa Nagusirako kanporaketa horretan.

Kronika Santo Tomaserako egun batzuk falta baziren ere, ez zen aitzakia txarra egun horren aurretik sortzen den giroa honelako txapelketa bat antolatzeko. Egunkarietan pare bat egun lehenago hasi ziren egun handiaren iragarpena egiten.

28 / B76

Balendin Enbeita,

Bitxikeria bat besterik ez da, baina goizeko saioko bertso bat da txapelketa hartako gogoratuenetakoa, eta ez da ona izan zelako, bertsolaria trantze estuan jarri zutelako baizik. Narbarteri puntu hauxe jarriz ioten: “Belgatarren erregin/ egin da Fabiola”. Goizuetar bertsolariak, ordea, ez zekien nor zen Fabiola hori… “hantxen pentsatutzen det / zerbait badagola” kantatuta bukatu zuen bertsoa.

13:40an bukatu zen goizeko txanda. Luze deliberatu zuten epaileek. Uztapide eta Xalbador berdindurik geratu ziren goizean, eta Mattin eta Azpillaga ere arratsaldean kantatzeko sailkatu ziren.

16:30ean hasi zen arratsaldekoa eta lapurtarrak baino finago ibili ziren Uztapide eta Azpillaga gazte lotsagabe hura. Azkenean, denen gogoan zegoen buruz burukoa: Uztapide eta Basarriren artekoa. 18:00ak aldera hasi ziren nor baino nor. Sekulako giroa zegoen finalean, baita jakin-mina ere. Aitak ezkontzera doan alabari emandako aholkuak izan zituzten kantagai, baita Urumearen usain txarra ere. Buruz buruko berdindua izan zen; tarteka Uztapidek aurrea hartzen zion Basarriri, baina bederatzi puntukoan gaina hartu zion zarauztarrak.

Sari-banaketa Azkenean Basarriri eman zion txapela epaimahaia, eta txalo artean hartu zuen erabakia entzuleriak. Txalo zaparrada jaso zuen txapeldunordeak ere.

Uztapidek Basarriri eskaini zion bukaerako agurra, leialki, eta beste txalo zaparrada bat oparitu zioten zaleek.

Ignacio de Etxaidek banatu zituen sariak, eta baita Donostiako alkate Pedro Aranak ere.

Amaierako agurretan, bildutako bertsolariei esker ona, antolatzaileen goresmenak eta Donostia goratu zituzten bertsolariek, eta Antonio Arruek ohiturak eta tradizioak mantentzearen aldeko hitzaldia egin zuen. Sei ordu baino gehiagoren ondoren, Agur jaunak jo zuten berriro.

Haize berria B76 / 29

30 / B76

Haize berria B76 / 31

Sailkapen saioak egin zituzten lurralde gehienetan. Ez Lapurdin,ez Nafarroa Beherean ez zen

Ignacio de Etxaidek, orduko Euskaltzaindiko lehendakariak, jantzi zion txapela Basarriri. 10.000 pezetako saria eman zioten eta, gainera, gobernadore zibilak kopa bat. Uztapideri 5.000 pezeta, 3.000 Azpillagari, eta gainerakoei 1.000 bana pezeta. Opariak ere bai, denda dotoretakoak asko: Uztapideri gemeloak, Gorrotaxategiri bitxiak; Azpillagari txokolate kaxa bat Elgorriaga etxeak, Xalbadorri Soberano botila bat, eta abar.

Bertsolariak 1960an kantatutako bertsolari gehienei omenaldia egin zitzaien urte batzuk geroago.

sailkapen faserik jokatu; Mattin eta Xalbador zuzenean hautatu zituzten finalerako.

1968 1969 1972 1973 1978 1987

Uztapide Xalbador Mattin Basarri Mitxelena Azpillaga

Basarri Inazio Eizmendi Manterola Errezilen jaio zen, 1913ko azaroaren 27an, Granada baserrian. Zazpi urtetik aurrera (gerra ondoko batzuk kenduta) Zarautzen bizi izan zen. Eritegi probintzialean hil zen, Donostian, 1999ko azaroaren 4an.

Birritan izan zen Euskal Herriko txapeldun. Lehen aldiz 1935eko urtarrilaren 20an, artean 21 urte besterik ez zituela, lehen Bertsolari Egunean txapela jantzi zuen Txirritari aurrea hartuta.

Hona egun hartako Basarriren hasierako agurra: Uso zuri bat inguratu zait goizean egun argitzez, alaitasuna aretxek sortu dit jaun maiteak, bere itzez: eta ni orain zuen aurrean nazute pozaren pozez.

Lendabiziko, entzule onak, agur danori biotzez.

Fototeka Kutxa

1960an berriz gailendu zen. Bi txapel, baina denbora tarte handiarekin irabazi zituen Basarrik. Eta 1936korik ez, gai jartzaile izan baitzen urte hartan.

32 / B76

1962an bigarren geratu zen, Uztapideren atzetik eta orduan erabaki zuen txapelketetatik erretiratzea. Salbuespena egin zuen 1968an Piensos Onena sariketan.

Berak irabazi zuen txapelketa hura. Ehun mila pezeta saritzat eskaintzen zituen sariketa hark.

Aitona bertsolaria zuen eta baita aita ere. Sei urterekin, haur mardul eta pilotazale bat besterik ez zenean,

Haize berria B76 / 33

Azpeitira joan zen bizitzera, senitarteko baten etxera, Marianistetan ikastera urtebetez. Honela kontatzen zituen orduko oroitzapenak: “Letu leenengotik letzen nuen, baina ulertzen, gaiztoa! Erderaz letzen genuen dena orduan.

Maisuak ere erdaldunak ziren”.

Gipuzkoan Uztapide izan zen txapelduna eta

Aitak Azken Portu taberna erosi zuen eta Zarautzera joan zen bizitzera. Azken Portun bukatzen zen Zarautz garai hartan, handik aurrera mahastiak eta baratzeak zeuden, ezer besterik ez. Hamar anai-arreba ziren etxean eta tabernan lan egin beharra tokatu zitzaion, hamaika urterekin, eta eskola uztea.

Basarri ez zen oso eskolatua, baina autodidakta gisa lan egin eta horri esker kultur maila altua hartu zuen gerora.

Mitxelena bigarrena.

Nahi zuten guztiek ez zuten parte hartzeko

Basarrik zioen mostradorean piztu zitzaiola bertsotarako zaletasuna. Bertsolariak izaten zituen bezero tarteka, eta agure zaharrei entzuten zizkien Xenpelarren eta Pello Errotaren bertsoak. Hamazazpi urte zituela egin zuen lehen plaza, Zestoan. Erauskin errotaria zuen kantukide. Azkenean zaletasuna praktikan jartzen ausartu zen 1935ean. “Beldur ikaragarria eraman” omen zuen arren, azkenean “ondo irten” eta txapelarekin itzuli zen etxera.

aukerarik izan: finala Inork espero ez zuen

jokatu zen zuzenean,

ikusmina sumatzen

garaiko zortzi

Gerrakoan Loiola Batailoian sartu zen. Bizkaian eta Santanderren izan zen eta handik ertzain izateko aukeratu zuten. Arraten aritu zen ertzainekin denboraldi batez, eta gerra bukatutakoan erbestera joan behar izan zuen. Landetan (Frantzia) aritu zen sei urtez pinudietan lanean. Itzultzea erabaki zuen eta Batallon de Trabajadores-en lan egitera zigortu zuten. Hiru urte pasatu behar izan zituen lanean Mirandan, Madrilen, Bejarren, Afrikan… Aiako Harrietan ere izan zen. Ordukoak dira bertso ezagunok:

zen. Victoria

bertsolaririk onenak

Eugeniako

gonbidatuta.

Nork egin du gure galde?

Aiako Harritan gaude baina beti bezain trebe.

Lanean gogoz aritzen gera soldatarik jaso gabe berrehun nagusi badaude gure artaldean jabe, guk umore ona halare.

ehundaka entzule,

kanpoaldean sartu

49 urterekin utzi zion txapelketetan aurkezteari. 1962ko Txapelketak eragin nabarmena izan zuen erabaki horretan. Basarrik zioen “konpondua” izan zela ordukoa. Bere ustetan txapelketa hartan Uztapidek goizean oso makal jardun zuen kantari, eta arratsaldean ez zuen kantari aritu behar, baina arratsaldeko saioan primeran jardun omen zuen eta, azkenean, harentzat txapela. Aurretik ere, inork esana omen zion, urte hartan ez ziotela txapelik emango.

Irrati esatari jardun zuen eta oso ezagun egin zen prentsako Nere bordatxotik atal berezia. Basarri ezizena hautatu zuen inork ezagutu ez zezan, baina gero jakin zen haren benetako izena, eta geroztik ez zuen beste izenik hartu.

Hain zuzen ere, baserriak euskaltasun guztien metafora ziren harentzat bere zenbait lanetan ageri denez: Euskal baserri aintzagarriak gure oinarri lerdenak… gure hizkuntzaren gordetzailerik bikainen ta sendoenak.

O, kaletarrok, txapela erantzi inoiz mendira joatean, baserri zabal urtez jantziak aurrez aurre ikustean.

Irrati-esatari moduan egindako lana garrantzitsua izan zen. Euskarazko irratsaio bat zuen hark, euskara elizan baino erabil ez zitekeen garaian. Askoren-

ezinik geratu ziren

barruan baino giro hobean. Ez da oraingo kontua, beraz, espero baino

Hotz-aldi eta goseak ta barau egun luzeak guk baditugu paseak, gorputzari on egiten nunbait gailur hontako haizeak, nola baikeran gazteak sano dauzkagu hesteak ez egon arren beteak.

Bertsolaritza galzorian zela herrriz herri ibili zen, eta garrantzia handia izan zuen ikasitako bertsolarien bidea urratu zuelako. Bertsolaritzako lehen teorikoa izan zela esaten da, bertsolaritza antzokietara sartu zuena. Gerra osteko zigorra bukatu zenean herriz herri hasi zen kantari, gehienetan Uztapide lagun zuela. Basarrik Kepa Enbeita eta Pedro Otaño ere eredu zituen. Garai zailak ziren politikoki eta “inor mindu gabe, kristalezko eskilaratan” ibiltzen saiatu beharrekoak.

34 / B76

jende gehiago etorri zen delako hori.

Jende horrentzat megafonia jarri zuten kanpoaldean eta hotz egiten bazuen ere, bertatik jarraitu zuten

Araba kalea, 35 ZARAUTZ • Gipuzkoa Tfnoa. 943 894 937 Faxa 943 894 941 E-mail zarautz@harrespil.net

Amilaga, 39 20570 BERGARA • Gipuzkoa Tfnoa. 943 761 299 Faxa 943 761 299 E-mail harrespil@harrespil.net

zaleek.

Haize berria B76 / 35

tzat hura izan zen euskara-lekzioak jasotzeko modu bakarra. Prentsan, berriz, herri-kiroletako artikuluak eta literatur kritikak (euskaraz eta gaztelaniaz) idazten zituen. Gerra aurretik Donostiako Argia eta El Dían eta Bilboko Euskadin agertu ziren haren lanak; gerratean Angeluko Euzko Endan, Guatemalako Euzko-Gogoan eta Parisko Euzko Deyan, Gernikan, Zeruko Argian eta Olertin. Donostiako irratiko euskal saioa harena izan zen luzaro eta La Voz de Españako kirol-lanak eta El Diario Vascokoak ere egin zituen.

Hiru bertso bilduma argitaratu zituen euskaltzain ohorezko honek: Basarri’ren bertso-sorta (1950), Kantari nator (1960). Hona azken argitalpen horretan Aita Karmel Iturriak hari buruz idatzitakoa: “Ortxe dezute Basarri bertsolaria, aundia ta sendoa, luzez eta zabalez, bere abots eder eta zoliez mikrofonu baten aurrean bertsoak kantatzen… Ogeigarren gizaldiak aurrerapenik ekarri dio munduari. Edozertan aurrerapenak. Jakintzatan eta teknika-gauzetan, gogozko eta besozko gauzetan, danetan. Bertsolaritzan ere bai. Bertsomamiari, bertso-gaiari begiratu ezkero, berak jaso du bertsolaritza gaur duan mailla ederrera… berak altxa du gaur eguneko edozein gai erabiltzeko diña izatera… berak eraman du bertsolaritza periodiku ta radioetara. Ez al zaigu aspalditik egunerokoetan eta euskal aldizkarietan eta batez ere azken-aldi ontan radioan bertsoak kantatzen ari?”.

Bere laugarren lana Txinpartak (1966) eta Atano III; bere bizitza bertsotan (1949), biografia ere idatzi zuen.

Uztapide eta Xalbador

Nafarroako txapelketa

berdindurik geratu

1960ko irailaren

ziren goizean, eta

25ean jokatu zen

Mattin eta Azpillaga

Lesakan, Vianako

ere arratsaldean

Printzea erakundeko

kantatzeko sailkatu

Euskararen aldeko

ziren.

sailak antolatuta.

16:30ean hasi zen

Xalto izan zen garaile,

arratsaldekoa eta

eta Perurena

lapurtarrak baino

bigarren.

finago ibili ziren

Bertsolarien buruzagia hartu baitigu ondoezak ta haren partez agurtutzea ongi iduritutzen zat; agur ta txalo eder bat danok Uztapide zarrarentzat oker bat gertatu izan zaigu ta hartzekua da aintzat.

Lizasok eraman zuen autoan etxera eta handik medikuarenera. Horrek argitu zion bihotzekoa zuela. Ez zuen harrezkero besteren bitartez kantatzerik baino izan.

Bazuen liburu bat argitara emana, Noizbait izenekoa (1964), bere bertsoaldi onenak jasotzen zituena. 1974an Lengo egunak gogoan izeneko liburua argitaratu zuen, atzera begirako bere ibilbidearen memoriekin eta bi urte geroago Sasoia joan da gero, bertso paperez osatua. Uztapide hil ostean, 2001ean, aurretik jaso gabeko bertso idatziak biltzen dituen beste liburu bat ere argitaratu zen: Uztapide berriz plazara.

Txirritaren eta Amuriza, Lopategi, Sebastian Lizaso eta abarren arteko zubia izan zen. Hiru bider irabazi zuen Txapelketa Nagusia. 1962an lehen aldiz, 1965an, eta 1967an. Andoni Egañaren ondoren, txapel gehien irabazi dituen bertsolaria da.

Uztapide eta Uztapide

Azpillaga gazte

Txirritaren eta Amurizaren arteko aroaren katebegi nagusia izan zen Uztapide.

lotsagabe hura.

1909ko maiatzaren 10ean jaio zen Manuel Olaizola Urbieta, Uztapide izeneko baserrian. Sendi ugari batean jaio zen Uztapide. Euskalduna zuen ingurua eta erdaraz ikas zezan Zurbanora (Gasteiz inguruko herri batera) bidali zuten gurasoek. Gazterik, 14 urterekin, hasi zen lanean mendian eta baserrian.

Berandu ezkondu zen, 1952an, eta emaztearekin Oiartzuna joan zen bizitzera. Laguntzarrene baserria hartu zuten bizilekutzat eta han segitu zuen 1983ko ekainaren 8an hil zen arte.

gogoan zegoen buruz burukoa: Uztapide

artekoa. 18:00ak

36 / B76

1935eko azaroaren 26an jaio zen Jon Azpillaga, Pasaian. Urtebete eta lau hilabeterekin joan zen Berriatura eta bertan bizi izan zen 22 urte bete zituen arte.

1960ko hamarkada garrantzitsua izan zen Azpillagarentzat, eta bera hamarkadarentzat. Txapelketetan, bertsolari moduan konsagratua, punta-puntan ibili ostean, politikak garrantzia hartu zuen haren bizitzan, eta Jon Lopategi kantukide hartuta Euskal Herriko bazterrak astindu zituen.

Joxe Mari Aranaldek “Bihotzak dion hura” liburuan honako hau dio hari buruz: “Gure Jon Azpillaga… txikia denik ez du inork esango. (…) Medikuak hainbeste aspirina hartzeko esan eta berak halako bi hartu. Besteren neurriak ez dute harentzat balio”. Egun haren neurria emateko, onena haren hitzak biltzea”.

aldera hasi ziren nor —Ze oroitzapen duzu egun hartaz?

baino nor. Sekulako giroa zegoen finalean,

1972ko maiatzaren 10ean, 64 urte zituela, ahotsik gabe geratu zen: apirilaren 30a zen eta bertso saioa zen Anoetako (Donostia) Atano III. Pilotalekuan.

Kantari, Joxe Lizaso, Joxe Agirre, Gorrotxategi, Mattin Treku, Xalbador, Azpillaga, Lopategi eta zortziek ziharduten, gai jartzaile lanetan, berriz, Joxe Mari Iriondok. Bakarkako lanerako deitu zion horrek Uztapideri, eta ohi baino denbora gehiago hartu zuen. Bertsoa kantatzen hasi, eta gelditu egin zen; berriz ekin, eta ez zitzaion esandakoa ulertu. Buelta erdia eman eta bere lekuan eseri zen Manuel. Azpillagak azken agurrean aipatu zuen gertatutakoa:

AZPILLAGA

Azkenean, denen

eta Basarriren Hura izan da, Andoni Egaña kenduta, Euskal Herriko Bertsolari Txapelketa hiru aldiz irabazi duen bertsolari bakarra. Hura izan zen nagusi 1962an, 1965ean eta 1967an, baina ez hori bakarrik: 1936ko txapelketan, Txirritak irabazi zuen hartan, bigarren izan zen; eta zenbait dokumenturen arabera, berak merezi zuen orduan irabaztea. Oso gazterik sentitu zen bertsolaritzaren harra. Sei-zazpi urte zituenean bertsopaperak buruz ikasi zale zen. Lasturren egin zuen debuta, 1935ean.

•••

baita jakin-mina ere.

—Asko ez. Denbora asko pasatu da ordutik. Gogoratzen dut autobusean irten nintzela goizean goiz Mutrikutik Debara, eta Debatik Donostiara trenean joan nintzela. Gogoan dut finala oso ondo atera zitzaidala. Ni nintzen egun hartan gazteena. 24 urte nituen, edo 25 bete berriak… Gaztea izateak lagundu egin zidan: jendea gaztearen alde zegoen. Halaxe izaten da beti; eta batik bat Bizkaitik joan zirenak. Nahiko goiz erretiratu ginen egun hartan Donostiatik.

Berriz ere trena hartu, gero autobusa, eta herrian denak gure zain. Balentria handia zen final hartan hirugarren egitea. Gogoratzen dut bertsolari guztiek ere puntuazio igual samarra genuela, ez zela aparteko gorabeherarik izan.

Mugartegik ez zuen bere onena eman. Bizkaikoan indartsu jardun bazuen ere,

Haize berria B76 / 37

38 / B76

Gogoan dut finala oso ondo atera zitzaidala.

Ni nintzen egun hartan gazteena. 24 urte nituen, edo 25 bete berriak... Gaztea izateak lagundu egin zidan: jendea gaztearen alde zegoen. Halaxe izaten da beti; eta batik bat Bizkaitik joan zirenak.

Nahiko goiz erretiratu ginen egun hartan Donostiatik. Berriz ere trena hartu, gero autobusa, eta herrian denak gure zain.

Balentria handia zen final hartan hirugarren egitea.

Euskal Herrikoan urduritasunagatik pasatuta zegoen. Beti izan du alde txar hori. Bertsotan ondo jarduten du, baina urduria da.

rrak ziren denak. BECeko entzuleari begira egon nintzen lehengoan eta alde ederra zegoen: han denak gazteak ziren.

Ez dakit lanagatik

Garai hartako gaiak niretzat oraingoak baino errazagoak ziren. Orain zailagoak jartzen dituzte. Ez ditut gogoan garai hartako gaiak, baina gogoan dut Donostiako finalean erantzundako puntu bat:

egin ote zuen, izan

Talua ta esnia janari sanua

bazuen nahikoa hark,

Ezustea izan al zen zuretzat Basarrik irabaztea?

Ez. Bertsolari ona zen hura. Dena den, nik ezagutu nuenean oso plaza gutxi egiten zituen. Nik uste hirutan bakarrik kantatu nuela harekin: Mendexan, Zestoan eta Itziarren. 50 urte bete zituenean plazaz plazako jarduna utzi egin zuen. Ez dakit lanagatik egin ote zuen, izan ere periodiko, irrati… bazuen nahikoa hark, ala, agian, osasun kontuagatik. Anoetan bazen Basarriren laguna zen mediku bat eta hark esaten zuen edade horretaraz gero ez zela ibili behar. Hark aurreikusi zuen bertsolari guztiak gazte hilko zirela. Gorputzari paliza handia ematen ziotela, herri kiroletakoek baino handiagoa.

ere periodiko, irrati...

ala, agian, osasun Hori jaten duena ez da enanua gizona sendatzeko hori da planua ni ere indartzera baserrira nua.

kontuagatik. Anoetan bazen Basarriren

Uztapiderekin gehiagotan ibiltzea tokatu zitzaizun…

Asko ibili nintzen ni Uztapiderekin. Txapelketaren ondorengo urtean larogeita piku plaza egiten genituen elkarrekin. Gelditu gabe jarduten zuen hark, bertsotan oso erraz egiten zuen. 65 urterekin gin zuen azkeneko saioa, Anoetako frontoian; han nintzen ni ere. Hasi zen bertsoa kantatzen, eta ezin kantatu, azkenean “barkatu, ezin det” esan eta eseri egin zen. Handik bi egunera Zestoara kantatzera joan eta han ere ezin izan zuen kantatu. Akaso arrazoi pixka bat ere izango zuen medikuak. Bertsolari asko gaixotu egin ziren eta Basarri, berriz, 85 urterekin hil zen.

laguna zen mediku

Bizkaiko txapelketako beste hau ere bai:

bat eta hark esaten

Zer egingo zenuke txoria bazina?

zuen edade horretaraz gero ez

Mendi batetik bestera hegazkada fina mundu dana ikusten egin ahalegina gura izanagatik ezin egin baina.

zela ibili behar. Hark aurreikusi zuen bertsolari guztiak

Txapelketa hartaz geroztik bertsolari titulua ondo irabazita zeneukan, ezta?

Bai. 1960ko Bizkaikoan Mugartegi geratu zen nire aurretik, baina hurrengo urtean niretzat izan zen. Dena den, hori izan zen nire azken txapelketa. Irabazi ondoren kexaren bat izan zen, “hori ez da bizkaitarra” esanez etorri ziren.

Gezurra ere ez zen esaten zutena: Pasaia San Pedron jaioa naiz, eta gaur egun Mutrikun bizi naiz. Bi urterekin joan nintzen Berriatura eta bertan bizi 24 urte arte, gero Mutrikura ezkondu nintzen-eta.

gazte hilko zirela.

Eta nongoa zara?

Gipuzkoarra esan beharko dut: pertsona ez omen da jaiotzen den lekukoa, jaten duen lekukoa baizik. Beno, eta jaio ere Gipuzkoan egin nintzenez…

Eta Bizkaikoan kantari?

Ni izan naiz Bizkaiko txapelketa bat irabazi duen gipuzkoar bakarra. Nire azken txapelketa ere huraxe izan zen. Epaimahaikoak garbi esan zidan handik aurrera ez nuela aukerarik. Ez nuela irabaziko berriz. Gipuzkoakoan parte hartzea ere ez zen logikoa: nola parte hartuko zuen Gipuzkoan Bizkaiko txapeldun izanak?

Gorputzari paliza

Ni izan naiz Bizkaiko

handia ematen

txapelketa bat irabazi

ziotela, herri

duen gipuzkoar

kiroletakoek baino

bakarra. Nire azken

handiagoa.

txapelketa ere huraxe izan zen.

Epaimahaikoak garbi esan zidan handik aurrera ez nuela

Jendetza handia izan zen orduan ibiltzen zen entzule kopururako.

Ez dakit zenbat lagun ziren entzuten, 1.500 uste dut hartu zituela Victoria Eugeniak. Dena den, esan zidatenez kanpoan barruan baino jende gehiago zegoen. Kanpora atera ginenean, a ze jendetza! Entzuleak garai hartan zaha-

40 / B76

aukerarik. Ez nuela irabaziko berriz.

Xalbadorrekin eta Mattinekin maiz kantatu al zenuen?

Bertsolari ona eta estimatua zen Xalbador. Harena ere gogorra izan zen: omenaldia egitera joan, han ondoezak jo, infartuak eman zion kantatzen ari zela eta bertan hil zen. Egun hartan frontoia ezin sartu zegoen, eta hurrengo egunean entierroa eta berriz jendetza. Mattin, berriz, umore oneko bertsolaria zen. Xelebrea, kantu era alaikoa. Gipuzkoan tarteka kantatu genuen elkarrekin. Dena den, Gipuzkoan eta Bizkaian ez zuen asko jarduten bertsotan, baina Iparraldean ikaragarri. Garai hartan dezente ibiltzen nintzen hango bertsolariekin, eta hango euskara egiten nuen nik haiekin.

Denbora asko pasatu da, baina bertso kantari jarraitzen duzu.

65 urte bete nituenean pentsatu nuen bertsogintza uztea. Lehen baino bertsolari gehiago dago orain. Uztea pentsatu bai, baina ez digute uzten lagatzen. Elkarteko Imanol Lazkanok-eta esan zidaten “ezta pentsatu ere”. Ez uzteko. Eta emazteak ere gauza bera. 74 urte ditut orain eta hil arte bertsotan jarraituko dut honezkero.

Jarraitu al duzu azkeneko txapelketa?

Jaso nuen BECera joateko gonbita, baina ez nintzen joan. Autobusa hartu behar nuen joateko eta bertan ordu asko ziren, belaunetatik gaizki nabil, pilulak hartu behar… Telebistatik eman ez balute bertara joango nintzen, baina pantailari begira askoz hobeto nengoen, handik baino hobeto entzuten zeneta! Maialen Lujanbiok primeran kantatu zuen, duela zortzi urte ere frogatu zuen ze maila zuen, eta hurrengoan ere hortxe izango da. Niri Amets Arzallus gustatzen zait asko. Andoni Egaña ere bai, estiloz.

Ondo moldatzen naiz ni haiekin, Sarriegi ez beste guztiekin kantatu dudala uste dut. Sustrai Colinarekin ere ez dakit kantatu dudan. Duela gutxi jardun dut Ametsekin kantatzen Okelarreko sari banaketan. Jexux Mari Irazu ere han

Haize berria B76 / 41

zen, oso ondo hura ere. Ametsek orduan ez zuen doinu arrarorik kantatu, bederatzi puntukorik-eta: han zortziko handian eta txikian jardun zuen.

Jaso nuen BECera

Zuentzat handiegia al da bederatzikoa?

Ez. Guk ere jarduten genuen halako doinuetan. Bederatzi puntukoan, eta baita hamar puntu luzekotan ere txapelketan, baina orduan gehien hamarreko txikian eta handian kantatzen genuen gehienetan.

joateko gonbita, baina ez nintzen joan. Autobusa hartu behar nuen joateko eta bertan ordu asko

Egañak dio arranke handiko bertsolaria zarela, eredu moduan jartzen zaitu horretan.

Egia esan, hasten beti izan naiz ona. Sekula ez naiz nerbioso jartzen. Beste bertsolari batzuk ez dute zorte hori. Mugartegiri begira egon nintzen atzo eta mikroa dar-dar… lehen ere berdin gertatzen zitzaion, eta bertsolarien artean horrelako asko izan dira: gau guztian lo egiten ez zutenak, kantari eta sufritzen. Anoetako mediku hark arrazoi zati bat bazuen: “gorputzari halako tratua emanda bertsolariak ezin du oso osasun ona izan…”. Ni, berriz, bertsotara joateko beti pozik. Ez naiz nerbioso inoiz jarri.

ziren, belaunetatik gaizki nabil, pilulak hartu behar...

Telebistatik eman ez balute bertara joango nintzen, baina pantailari begira askoz hobeto

Mattin 1916an jaio zen Mattin Treku. Haren gurasoek, Bigarren Karlistaldiaren harira, hegoaldetik erbesteratu behar izan zuten Ahetzera, eta bertan jaio zen.

Saran hasi zen inprobisatzen 17 urterekin, eta bertso kantari jarraitu zuen bizitza guztian. Xalbadorren kantukide izan zen, beti umore oneko eta ahots dotoreko. 1979an desgrazia izan zuen Mattinek ere: traktoreak harrapatu eta giltzurrunak hondatu zizkion. Bi urte geroago, 1981eko uztailaren 22an hil zen.

Xalbador 1920ko ekainaren 19an jaio zen Fernando Aire Etxarte, Urepelen. Historiako bertsolaririk maitatuenetako bat. Bertsolari gutxik iritsi dute haren maila lirikoa. Ezin bertzean kaleratu zuen 1969an eta Odolaren mintzoa 1976an.

Egin zioten omenaldi egunean hil zen bertsolaria, azaroaren 7an.

nengoen, handik baino hobeto entzuten zen-eta!

Maialen Lujanbiok primeran kantatu zuen, duela zortzi urte ere frogatu zuen

Joakin Mitxelena Joakin Mitxelena 1924an jaio eta 1988ko abenduaren 3an hil zen, bihotza ahulduta. Oiartzuarra bertsolari bizia zen, erronkan gustura jarduten zuena.

Xalto Andres Narbarte Olaizola “Xalto” Goizuetan jaio zen 1926an, Etxemendi baserrian, Etxemeneko Bordan. Ezkongabea zen txapelketa jokatu zenean, eta nekazaritza zuen ogibide. Hamabi urtetik zen bertsozalea. Lekunberrin kantatu zuen lehen aldiz eta bertan Vianako Printzea saria irabazi zuen, zonalde hartako hamaika bertsolariren aurretik. Irailaren 25ean Nafarroako txapeldun izendatu zuten zortzi bertsolariko finalean.

ze maila zuen, eta hurrengoan ere hortxe izango da.

42 / B76

Juan Perurena Apezetxea Goizuetarra hau ere, 1930ean jaioa, Arizkunen bizi zen. Indakobordan bizi zen. Nekazaria zen. Baztan, Bertiz, Ultzama eta Bidasoako hamar bertsolari-

Haize berria B76 / 43

ren artean lehen postua lortu zuen uztailaren 25ean. Nafarroako txapeldunordea izan zen 1960an.

••• MUGARTEGI Juan Mugartegi Iriondo Berriatuan jaio zen, 1933ko abuztuaren 26an. Jon Azpillagarekin milaka plaza egindakoa da. 1960ko Bizkaiko Txapelketa irabazi zuen eta finalista izan zen 1962, 1964 eta 1966an. 1960ko, 1965eko eta 1967ko Txapelketa Nagusietan parte hartu zuen.

Etxean ez neukan giro bertsozalerik, bertsolaririk ere ez familian. Amona, bai, hura bertsozalea zen.

Noiz erabaki zenuen bertsolari izan nahi zenuela?

Azpillaga eta biok bertsotan jarduten genuen geure artean Berriatuan. Taberna berean biltzen ginen. Bi urteko aldea dugu geure artean eta lagun artean, kuadrilla berean genbiltzanez, batera jarduten genuen kantari. Kuadrillako beste bat ere, Joseba Arregi, hasi zen bertsotan urte pare bat geroago.

Gerra garaian frentea

Familiatik datorkizu sena?

Etxean ez neukan giro bertsozalerik, bertsolaririk ere ez familian. Amona, bai, hura bertsozalea zen. Gerra garaian frentea zetorrela-eta beldurra zutela, eta hiru urte besterik ez nituenean Andonegikoengana eraman ninduten, errotara. 15 urtera arte bertan izan nintzen. Amonak pasatu zidan zaletasuna eta harengatik hasi nintzen aprobak egiten. Santa Eskean lehenbizi eta bertsotan gero. Ez nintzen punta-puntako bertsolaria. Orain bertsolari asko daude, eta oso onak, baina diferenteak dira. Lehen bakoitzak zuenetik ateratzen zuen, hortik aurrera eraiki behar zuen saioa.

besterik ez nituenean

Jarraitzen duzu bertsolaritza? Izan zinen BECen? Ez. Ez nintzen BECen izan, baina telebistaz jarraitu nuen finala egun osoan zehar. Andoni Egañak harritu ninduen, hainbeste aldiz irabazi ostean pentsatzekoa zen berak irabaziko zuela, baina ondo bili ziren besteak. Arzallus oso ondo, eta Maialen, emakumea, azkenean txapeldun.

nintzen. Amonak

Amets. Adineko bertsolari bat galdetzen zaion aldi oro Amets goratzen du.

harengatik hasi

Zer du Ametsek?

Nik esango nuke bertsolaria dela berez. Ikasia da bera ere, baina eskolako kutsua bakarrik ez du. Berezko asko. Eta berezkoa duenak ikasten badu…

nintzen aprobak

Oraindik ere kantuan jarraitzen duzu, ezta?

Bai, baina gazteekin gutxi. Finalistetako inorekin ez dut parte hartu saio batean. Urtetan aurrera joanda gaude. Zaharrok gustura kantatuko genuke gazteekin, baina gazteek ez dute zaharren beharrik. Hala ere, oraindik ere noizean behin lagun artean kantatzen dut tokatzen bada, baina azken lauzpabost urteetan ez naiz asko ibili. Lehengoan Azpillagarekin kantatu nuen, adibidez, lagun baten entierroan, Markinan.

lehenbizi eta

Bertsoa ezin utzi…

Bertsoarekin pasatzen dena da gustatzen bazaizu lagatzea kosta egiten dela; tiratu egiten du beti. Entzutea ere gustatu egiten zaigu, baina beti pentsatzen duzu “guk ere egingo genuke…”.

44 / B76

zetorrela-eta beldurra zutela, eta hiru urte

Andonegikoengana eraman ninduten, errotara. 15 urtera arte bertan izan

pasatu zidan zaletasuna eta

egiten. Santa Eskean

bertsotan gero. Ez nintzen puntapuntako bertsolaria.

Nik ez nuen kalabozorik ezagutu, baina bijilatzen gintuzten, bai.

Gogoratzen dut behin Bilbotik busean nentorrela, aita gaixo

Eta gogoratzen al zara nola hasi zen dena?

Amoroton egin genuen Azpillagak eta biok lehenengo plaza. Laster beteko dira 60 urte egun hartatik. Jendea gustura geratu zen. Noski, asko lagunak ziren eta gazteak gehienak… Ez dakit nolako saioa egin genuen, baina…. Hain txarra ere ez genuen egingo, saioa bukatu eta bertsolari batek esan zigun: “eta hau al zen zuen lehenengo plaza?

Eskerrak! Nola kantatuko zenuten bestela!”.

Azpillagak dio zu nahiko urduri jartzen zinela bertsotan egin behar zenuenean…

Azpillagaren ondoan denak gara urduriak. Bai, izan ere bera da patxada onekoa. Ni, berriz, nahiko urduria naiz. 20 bat plaza egingo nituen urtean. Urduritasuna berezkoa da, ez da joaten. Gainera, zahartzaroan ez bazabiltza gustura, gehiagora joaten da.

baineukan ospitalean, atzetik polizia bi sartu zirela, haietako bat euskalduna, eta esan

Egun hartan ere ez zinen lasai egongo… Zer gogoratzen duzu?

Asko ez.

Nabarte tokatu zitzaizun lehen ariketarako lagun.

Ez zen bertsolari txarra, baina orduan ere orain bezala bertsolari batzuk besteen gainetik zeuden. Kontuan izan kantari zeudela Basarri, Uztapide, Xalbador… bertsolari handiak ziren!

“hauxe da Mugartegi”.

Famatuak ez ginen baina ezagunak bai.

Baina bertsotan jarduteko garai txarrak ziren, ezta?

Nik ez nuen kalabozorik ezagutu, baina bijilatzen gintuzten, bai. Gogoratzen dut behin Bilbotik busean nentorrela, aita gaixo baineukan ospitalean, atzetik polizia bi sartu zirela, haietako bat euskalduna, eta esan zuela: “hauxe da Mugartegi”. Famatuak ez ginen baina ezagunak bai. Kontuz ibili beharra zegoen. Mallabira bertsotara joanda alkateak esan zigun: “kontuz, hemen daude morroiak eta”.

Kontuz ibili beharra zegoen. Mallabira

Librean gehiago.

Baserri giroko gaiak genituen gustuko, tablado gainean kantatzen genuen maiz, baina behean gehiago. Herrikoek deituta etortzen ginen, gazteren batek.

bertsotara joanda alkateak esan zigun: “kontuz, hemen daude morroiak eta”.

46 / B76

Hiru eguneko saioak Txirritaren garaian.

Ez nintzen ni halakoen zalea, baina gertatzen ziren. Gogoratzen dut behin Sunbillara joan nintzela. Mitxelenarekin kantatu nuen lehengo egunean, Koxme Lizasorekin hirugarrenean, eguerdian kantatu, eta gauerako buelta. Arroparik ere ez genuen aldatzeko. Niretzat gehiegi. Emazteak, etxera nintzenean, esan zidan: “Bazatoz etxera, ez nuen uste bueltatuko zinenik”.❚

Haize berria B76 / 47

Urtaroko gaia

TXAPELKETARI BEGIRA Dena ez baitzen BECen gertatu, Iñaki Aurrekoetxeak sakonki aztertu du txapelketa osoa, kanporaketaz kanporaketa.

Bat-bateko analisietatik kanpo gelditzen diren kontuei erreparatuz, kronika luzea idatzi du, patxadaz irakurtzekoa, azpimarratzeko arkatza eskuan duzula. Ados egon edo ez... hori beste kontu bat da: Aldizkari honek pozik hartuko ditu “kontranalisi” guztiak.

IÑAKI AURREKOETXEA Bertso munduko Juanan Larrañaga.

Bizkaitarra eta bigote gabea

50 / B76

Haize berria B76 / 51

52 / B76

Egañarekin elitea konpartitu duen belaunaldi gazteago hori nortasunez eta erantzukizunez gero eta protagonismo gehiago hartuz joan da sortzaile gisa, eta ulergarria zen finalaren aurretik txapelaren errelebo

B

anuen gogoa 2009ko Txapelketa Nagusiari begirada pausatuagoa emateko, bat-bateko analisietan esandakoak denboraren eta espazioaren laguntzarekin sakondu, eta ahaztu edo bazterrean lagatakoak paperera ekartzeko. Baina banuen nagia ere. Bertsoetatik apur bat urrundu eta etxeko doinuei arreta gehiago jarri beharrak nagia elikatu baino ez du egin Gabonetatik bueltan ere. Kontua da bertso-eskolako ikasle ohiak irakaslearekin akuilua erabili duela, ondo antza, eta horregatik ikusi duela argia lehenagoko gogoak. Eskerrak eman behar zaizkion ala akuilua kendu, erabaki hori zuen esku utziko dut.

Asko dago esateko, aztertzeko, eztabaidatzeko ere nahi bada, azken Txapelketa Nagusiaz, baina ez ditut guztiak nik egingo, noski. Ahalmena ere mugatua izanik, gehien ezagutzen dudan putzuetan bustiko ditut oinak, sor ditzakedan zipriztinak kontrolatu ahal izateko. Horrela, bertsoen, bertsoaldien analisian eta lehiaren testuinguruan hauek epaitzeko irizpideetan sakontzeko ahalegina egingo dut. Azken laurdenak eta finalaurrekoetako azterketan zentratuko naiz, ez horrenbeste finalarenean, gehiegi ez luzatzeko eta horren inguruko iruzkinak badirelako lan honetatik kanpo ere. Hasteko baina, konkrezioetan hasi orduko, balorazio orokor bat egingo dut, jolas parkea proposatu zigun txapelketak bertsozale honengan utzi dituen ondorioak plazaratzeko, zuek atera dituzuenen oso antzekoak izango diren arren. Edo ez.

sinbolikoa ere.

Bestetik, beste errelebo bat irudikatzen hasi da beherago, adinean beherago, belaunaldi indartsu baten agerpena bizi izan baitugu. Aurretik herrialde mailako txapelketetan burua

Txapelketaren eraginari dagokio lehen ondorioa: bertsozalearen erantzuna aparta izan da. Hasieratik antolatzaileen aurreikuspenak gaindituz joan dira saiorik saio, eta azkenerako euskal kulturgintzako edozein eragilek beretzat hartuko lituzkeen markak erdietsi dira: 6000 entzule Belodromoan eta ia 15000 BECen. Zenbat batuko ginatekeen finalean edukiera mugarik izan ez balitz? Non dago muga? Eta txapeldun izango zenak Donostiako azken agurrean kantatutakoa esanguratsua da oso: “hau ez da booma, ez fama / baizik urteetan barna / ondo egindako lana”. Horixe egin duela Bertsozale Elkarteak. Arrakastaren gakoa izenean bertan egon daiteke: 1995ean, oraindik ere 93ko Txapelketaren (orduan bai) gehiegizko apar hura kudeatzen ari zela, Bertsolari Elkarte izatetik Bertsozale Elkarte izatera pasatu zen.

Hamarkada bat nahikoa izan da izena izanaz hornitzeko, bertsogintzak sortutako ondarea babestu, zabaldu eta batez ere ondare horren transmisioari gero eta garrantzi estrategiko handiagoa eman zaiolako. Horrela ulertu behar da gaur oholtzan zein oholtzatik kanpo ematen ari den bertsolaritzaren eraberritze etengabea, belaunaldien arteko lotura natural eta osasuntsuan oinarritua. Ertzetik txalotu gaituzte eta gugandik zer kopiatu ariko dira hausnarrean. Atzizkian dago formula esportagarria, esklusiboa ere ez dena; kantariak elkartu izan dira, baina kantuzaleen batzarrek haserre gutxiago eta poz gehiago sortzen dutela esango nuke. Eta ez al dira idazle elkarteak baino eraginkorragoak irakurzale taldeak? Noizko Trikitizale Elkartea?

erakusten hasiak ziren Amuriza, Gaztelumendi, Soto, Uria…

54 / B76

Gainerako ondorioak bertsogintzaren alorrekoak dira, sortzaileen eta sorkuntzaren baitakoak. Batetik, oholtzan azken urteetan bertso-plazetan ematen ari zen erreleboa konfirmatu da. 97an hasita bertso-eskolatik irten eta Egañarekin elitea konpartitu duen belaunaldi gazteago horrek nortasunez eta erantzukizunez gero eta protagonismo gehiago hartuz joan da sortzaile gisa, eta ulergarria zen finalaren aurretik txapelaren errelebo sinboli-

Haize berria B76 / 55

56 / B76

Haize berria B76 / 57

58 / B76

Haize berria B76 / 59

Egia da bertsolari

Euskal kulturgintzako

batzuek gehiago

edozein eragilek

eman zezaketela, eta

beretzat hartuko

akats teknikoek ere

lituzkeen markak

eragina izan zutela,

erdietsi dira: 6000

baina beste batzuek

entzule Belodromoan

maila oso ona eman

eta ia 15000 BECen.

zuten, eta

Zenbat batuko

akatsengatik

ginatekeen finalean

puntuazio

edukiera mugarik izan

eskasagoarekin geratu

ez balitz? Non dago

ziren askoren lana ere

muga?

ez dezagun gutxietsi,

te baxuagoa izan zela. Ez nengoen ados eta ez nago. Hasteko, zer maila espero zenuten txapelketako saio batean (edo sei saioetan), elitean dabilen bertsolaririk apenas zegoela (bi?) kontuan hartuta? Egia da bertsolari batzuek gehiago eman zezaketela, eta akats teknikoek ere eragina izan zutela, baina beste batzuek maila oso ona eman zuten, eta akatsengatik puntuazio eskasagoarekin geratu ziren askoren lana ere ez dezagun gutxietsi, plaza batean edozein bertsozalek ontzat joko genukeen lana osatu baitzuten. Ezin diogu ere azken laurdenetako saio bati finalaurrekoaren edo are finalaren mailarik eskatu. Niri oro har saio politak iruditu zitzaizkidan, gogoratzeko moduko bertsoaldi ugarirekin. Bilboko saioa izan daiteke salbuespen, nire iritzi apalean gutxien asmatu zuten saioa.

Zestoan Jone Uria eta Uxue Alberdi nabarmendu ziren, Leitzan Ainhoa Agirreazaldegi aurrean ibili zen, Zarautzen Iratxe Ibarra berdin, Bilbon Maddalen Arzallus eta Amaia Agirre gaizki ez, eta Laudion Miren Amuriza nagusi eta Onintza Enbeita ere ondo. Txapela kentzeko moduko lana egin dute neskek txapelketan, hasi eta buka. Txapeldunaren lana aztertuta ukaezina da, baina lehen fasean bertan igarri zen emakumearen ahotsak leku berezia izango zuela bertsozaleon belarrietan. Uriak Bartrarekin kantatu zuen zortziko handian; bien semea astero bezala bisitan etorria zen, tupper-a hutsik. Aita tradizionalaren rola hartu zuen Jonek, eta bertsoaldi osoan erabili zituen rolari dagozkion argudioak, neska baten ahotsean indar handiagoa hartzen duen ironia finean bilduta, emaztearekin lehenengo eta semearekin azkenean: “ama ona zara / ta sukaldari fina /(…) nik ere berdin egingo nuke banandu izan bagina”; semea soltero zegoela esan ondoren, “gizarajoak ez dauka inor / bakeroak garbitzeko”; eta errematerako “badakizu

plaza batean edozein koa ere. Bestetik, beste errelebo bat irudikatzen hasi da beherago, adinean beherago, belaunaldi indartsu baten agerpena bizi izan baitugu. Aurretik herrialde mailako txapelketetan burua erakusten hasiak ziren Amuriza, Gaztelumendi, Soto, Uria… baina Txapelketa Nagusian etorkizun oparoko bertsolari moduan graduatu dira. Zehar-ondorio gisa nabarmenduko nuke emakumezkoen parte hartze bikaina, kantitatean eta kalitatean jausi garrantzitsua egin dutelako. Bertsokerari dagokionez, badirudi ahotsaren bilaketak markatu duela Txapelketa, eta horrek gainera doinu ekarpenen eta aniztasunaren kaltera jokatu duela, bertsolariek oraingoan testuari eta interpretazioari arreta handiagoa eskaini diotelako. Azkenik, bertsoak epaitzeko lanaz atera dudan ondorioa: bat-bateko bertsoa bat-batean eta modu objektiboenean zenbaki batera laburtzea ezinezkotik hurbil dagoela onartuta, baina, bestalde, Txapelketan bertsoa neurtu beharra dagoela kontuan hartuta, esango nuke epai-irizpideetan asko aurreratu dugun arren, teoriatik praktikara aldea dagoela oraindik, eta paperean zehaztutako zenbait kontu zenbakietara ekartzen zail gertatzen zaigula gero.

bertsozalek ontzat joko genukeen lana osatu baitzuten. Ezin diogu ere azken laurdenetako saio bati finalaurrekoaren edo are finalaren mailarik eskatu. Niri oro har saio politak iruditu

FINAL LAURDENAK: ESAN IZAN DENA BAINO MAILA HOBEAN Lehen fasea amaitu berritan entzun nituen adierazpenetan deigarria egin zitzaidan parte hartzaileetako batzuk ere kazetari askoren iritziarekin bat egin zutela saioen maila ez zela ona izan oro har, edo espero baino dezen-

60 / B76

zitzaizkidan.

DESCARGA, 6 - LAPIZE AUZOA - 20303 IRUN - GIPUZKOA TEL.: 943 631 086 - FAX: 943 621 418 makilasalberdi@gmail.com

62 / B76

Haize berria B76 / 63

64 / B76

Haize berria B76 / 65

ama hemen daukazu / zuk behar duzunerako”. Lan zoragarria begitandu zitzaidan, betelana ere argudio horien lagungarria izan zelako. Izan ere betelana egitea erraza da, oso erraza, ez ordea betelan hori ederlan bihurtzea (Joxerra Gartziari lapurtu diodala esango nuke). Uxuek ondo dominatzen du atal hori eta lehen saio hartan arrastoa utzi zuen, oinak edozelan erabili gabe, ideia nagusiaren zerbitzurako irudiak sortuz. Idazle sena eta ofizioa lagungarri zaizkiola ez dudarik. Uxueri falta izan zaiona (finalean sartzeko, adibidez) ofiziotako erantzuna izan da, eta agerian geratu zen finalaurrekoetan. Nesken ahotsaren apologiaren lehen agerraldi hau amaitzeko, Agirreazaldegiren bakarkako lana azpimarratuko nuke. Bertsolariei gaia baino, egoerak aurkezten zaizkien garaiotan, meritu handikoa iruditzen zait gai bat ez, bi atera, elkarrekin lotu eta biak nolabait garatzea lortu izana. Hau zen egoera: Diru asko eskaini dizute.

Baina ez zaude prest. Bertsoaldi osoa transkribatzea merezi du: Diru mordoa jarri didate begi aurrean aukeran honek ipini dezake Ainhoa hipotekaren irteeran baina ezetza instinto haundiz kolpean irten zait hegan ez segundu bat ez segundu erdi ez naute eduki teman ezin dut izan beste norbaiten haurra barruan niregan bederatzi hilabete eta gero ezingo nuke eman.

Nere bi lagun hurbildu dira haurra izatea ametsa konfiantza bazuten nigan ta eskatu dute babesa eta ez dakit negatiba hau izango zuten sorpresa ze bi mutilen aitatasuna hain da gauza aldrebesa beraiek oso zaila daukate ez zan berentzat erreza badakit zenbat desio duten ta zail egin zait ezetza.

Diru gabe ere egin nahi nuke ez al duzue usteko baina zailegia da hau neretzat ta ez zaudete zorteko lesbianak ta gay-ak hor daude sarri legean menpeko ezkontza bat ta beste hainbat lege haurtxo bat adoptatzeko legeak aldatu daitezela horixe dut eskatzeko lagun bat behar ez izateko eurak aita izateko.

66 / B76

Zestoan Jone Uria eta

Ustekabea modu

Uxue Alberdi

sinesgarriagoan

nabarmendu ziren,

baliatu zuena

Leitzan Ainhoa

Etxahun Lekue izan

Agirreazaldegi aurrean

zen. Ainhoaren

ibili zen, Zarautzen

egoera berean zen,

Iratxe Ibarra berdin,

dirutza baten

Bilbon Maddalen

eskaintzaren aurrean.

Arzallus eta Amaia

Polizia baten

Agirre gaizki ez, eta

galdeketa batean

Laudion Miren

kokatu zuen bere

Amuriza nagusi eta

burua, lagunak sala

Onintza Enbeita ere

zitzan eskatzen ari

ondo. Txapela

zitzaiola. Nik artean

kentzeko moduko lana

ez nuen oso

egin dute neskek

sinesgarri ikusten gai

txapelketan, hasi eta

horretan diru

buka. Txapeldunaren

eskaintza… eta

lana aztertuta

ustekabean harrapatu

ukaezina da, baina

ninduen bigarren

lehen fasean bertan

bertsoaren bukaeran:

igarri zen

“baina mahaitik dirua

emakumearen ahotsak

kendu / ta pistola jarri

leku berezia izango

dute”. Orduan bai,

zuela bertsozaleon

dramatikotasuna

belarrietan.

sinesgarri bihurtu zen.

Lehenengoan gaia atera eta argitu. Bigarrenean gai berria gehitu (!) eta lotu. Hirugarrenean garapena, aldarrikapen moduko bat, bi gaiak bat eginda beti. Egia da azken bertsoko betelana hobetu zitekeela (lege hitzaren errepikapena), baina niri lan hau oso sinesgarria egin zitzaidan, eta horrenbestez fase honetako bakarkako lan onenetarikoa.

Bakarkako lanaren hariari tiraka jarraituz, ustekabeen kudeaketari buruzko hausnarketa txiki bat. Ainhoaren lanean ez bezala, hor gaia hasieratik argituz ematen da garapena, sarritan aurkeztutako egoeraren gai nagusia ez da argitzen bigarren edo hirugarren bertsora arte. Holakoetan bertsolariak bigarren mailako elementuak edo argudioak darabiltza, bertsoaldian zehar sujerentziarekin eta entzulearen jakin-minarekin jolastuz, eta gaiaren argipena beranduago egiten du, ustekabea baliatuz posible badu. Gurrutxagak horrelako zerbait egin nahi izan zuen. “Esku artean duzu sinatu beharreko papera”. Ez zuen gaia azken bertsoko azken esaldira arte erabat argitu; ezkontza aipatu zuen, beldurra, gizartetik kanpo zeudela ere, eta azkenean ustekabea: “garaipen bat ere bada / homosexualentzako”. Baina ez zuen

Haize berria B76 / 67

68 / B76

Haize berria B76 / 69

70 / B76

borobildu, nire ustez. Ustekabea bai, baina jasotzen duenak pentsatu behar du: klaro! horregatik zen aurreko hura eta bestea!. Eta ez da kasua. Homosexualak kendu eta etorkin batekin egindako komenientziazko ezkontza jarri, berdin-berdin hartuko nuen. Alegia, bigarren mailako elementuen garrantzia erabatekoa da, hor dago arrakastaren gakoa, ustekabean baino gehiago. Ustekabea modu sinesgarriagoan baliatu zuena Etxahun Lekue izan zen. Ainhoaren egoera berean zen, dirutza baten eskaintzaren aurrean.

Polizia baten galdeketa batean kokatu zuen bere burua, lagunak sala zitzan eskatzen ari zitzaiola. Nik artean ez nuen oso sinesgarri ikusten gai horretan diru eskaintza… eta ustekabean harrapatu ninduen bigarren bertsoaren bukaeran: “baina mahaitik dirua kendu / ta pistola jarri dute”. Orduan bai, dramatikotasuna sinesgarri bihurtu zen, polizia gehiago zituen orain aurrean. Garapen ona eman zion gaiari hirugarren bertsoan. Kasu honetan betelana ez zen izan horren ederlan, oinekin oso behartuta ikusi bainuen Etxahun, eroritako esaldiekin… eta horregatik uste dut Ainhoaren lana hobea zela. Puntuek kontrakoa adierazi ziguten.

Bakarkako lanetako denbora Gaia entzun eta bertsotan hasi bitarteko denbora gehiegizkoak eten handi samarra sortzen du entzulearen arretan eta hortaz, bertsolariaren komunikazio ekintza lorrintzen du. Eskolartekoan eta eskualdeko txapelketetan ez diogu aparteko garrantzia emango kontu honi, baina maila horretatik aurrera beharrezkoa behar luke denbora gehiegi ez erabiltzea bat-bateko jardunean. Epai-irizpideetan orain arte zehaztu gabe zegoen, kuantifikatu gabe, eta 2008ko Bizkaiko Txapelketarako egindako eranskina hartu zen kontuan denborak nolabait mugatzeko. Idatzi gabeko arautzat izan dugu bertso bakoitzeko minutua erabiltzea gehiegi zela; hiru bertsoetan istorio bat garatzeko joera sortu zenean denok onartu genuen lehen bertsoa hasterako denbora luzeagoa hartzea eta tarteko isiluneak gero laburtxoak izatea. Irizpideetan bi minutu eta minutu erdiko beste bi tarte jotzen da mugatzat, hirutik beherakoa guztira. Erreferentzia moduan ematen dira zenbakiok, inor ez itsutzeko gomendio eta guzti. Ez nago ados. Mugak behar badira, jarri, eta gainditzen direnak nola zigortu ere, zehaztu. Adibide batzuk ekarri ditut hona, nire ustez esanguratsuak.

Bilboko kanporaketan Sotok hiru minututik gora eman zuen bertsoaldia hasteko, eta guztira ia lau eta erdi. Bertsoak onak ziren, baina konparagarriak al dira bi minutu eta erditan botatakoekin? Denbora hori erabilita betelaneko akatsak ez al dira are zigorgarriagoak? Saio berean Maddalen Arzallusek ere ia lau minutu erabili zituen. Sotorena izan zen kartzelako bertsoaldi puntuatuena eta Arzallusena bigarrena, Zelaiarenarekin batera. Laudion, esaterako, Fredi bi minututik behera ibili zen (guztira), eta ondo borobildutako bertsoaldia osatuta, Sotoren puntuaziotik behera baloratu zuten.

Garbi dut ez dela juxtua. Silveirak ere denbora gutxi eman zuen isilik… baina eskertu baino, denbora gutxiegi hartu izana leporatu beharko zaio, bata bestearen atzean entzun genizkion hiru potoen ostean! Potoak bai, ondo zigortzen ditugu hauek, eta gainera berdin dio zortzikoan izan ala zortzi puntukoan. Ala ez? zer hausnartua badugu epai lanetan dihardugunok.

Bakarkako lanen errepaso hau amaitzeko, nire ustez (puntuen arabera ere, gehienetan ez baikabiltza mokoka) lanik borobilena izan zena ere osorik transkribatzea merezi du. “Sarraila aldatzera etorri dira. Oraintxe eman

72 / B76

Bilboko kanporaketan Sotok hiru minututik gora eman zuen

Ez-berbazko

bertsoaldia hasteko,

baliabideak testuaren

eta guztira ia lau eta

osagarri erabiltzen

erdi. Bertsoak onak

dira, testua bera

ziren, baina

aberasteko

konparagarriak al dira

helburuarekin. Baina

bi minutu eta erditan

lehen bertso horrek

botatakoekin?

(bere bigarrena) ez

Denbora hori erabilita

zuen eskatzen, nire

betelaneko akatsak ez

ustez, indarra hitzen

al dira are

graduazioan eta

zigorgarriagoak?

siglen hitz-jokoan

Laudion, esaterako,

dagoenean; Paya

Fredi bi minututik

eskuekin handitasuna

behera ibili zen

irudikatzen ari zen,

(guztira), eta ondo

ordea. Azken hitz-

borobildutako

jokoa ulertarazteko

bertsoaldia osatuta,

bere burua

Sotoren puntuaziotik

seinalatzea onargarria

behera baloratu

izan daiteke. Bigarren

zuten. Garbi dut ez

bertsoan bai, mesede

dela justua.

egin zioten egindako keinuek, pareko apala seinalatuz.

dizute giltza berria”. Beñat Gaztelumendik horrela erantzun zion jarritako egoerari: Haseran hartu ninduen erregina bat bezala gauero esaten zidan zinez maite ninduela baina maitasuna zena bilakatu zen krudela jada ez zuen musukatzen nere masail hain ubela oraindik gogoratzen det odolez beteta gela behinola pentsatu nuen `ezin den segi horrela’ nahiz ta ederki dakidan sarraila aldatu dutela oraindik iruditzen zait berriro sartuko dela.

Haize berria B76 / 73

74 / B76

Haize berria B76 / 75

Igual, nere akatsa izan zen ezkondu nintzen gazterik.

Nola pentsatuko nuen guztia hala lazterik?

Ez nuke eduki behar horren aurpegi tristerik baina sofa goxo honek bera gogorarazten dit Nahiz ta ez dedan espero bera berriz ikusterik ez da sarritan errexa ta ez daukagu ikasterik.

Mirillatik so egin det bera ote zen usterik baina ez da atea jotzen zuen haizea besterik.

Azken gaueko usaina ederki det gogoratzen dena zen alkoholarena iritsi zen amorratzen lehendabiziko hasi zen nire iletik tiratzen eta gero esan arren ni ninduela maitatzen maite den pertsona batek bestea ez du markatzen salaketa jarri nion ta betirako joan zen ta orain hain da errexa giltza hartu ta botatzen ta gehiago kostatzen da barrenekoa aldatzen.

Bertsoaldi bikaina da. Sakonago aztertzeko gogoa pizten duten horietakoa.

Aukeratutako gaiak ez du aparteko orijinaltasunik, baina plusbalioa ematen dio mutil gazte bat emakume heldu baten rolean sartu izanak. Ezusterik gabe argitu zuen egoera, baina erregina horrek pisua eman zion hasierari.

Gero egitura dramatiko bera erabili zuen hiru bertsoetan: testuinguruaren informazioa eman, elementuak erakutsi gaiaren sinesgarritasunaren mesederako, eta azken bi puntuetan jarritako egoerara bueltatu, sarraila-giltza bikoari zukua atera zioten irudiak baliatuz. Beldurra irudikatzea ere lortu zuen: lehen amaierak zelaia prestatu eta bigarren bertsoaren amaierak efektua erdietsi, oso modu grafikoan. Meritu gehiago ere baditu: bigarren bertsoan partitiboaren erabilera ez behartua, hitanoaren detailea lehenengoan, eta oro har argudio oso sinesgarriak. Bertsoaldi hau berau erabili nuen genero indarkeriaren aurkako egunean, azaroan, herritartasunerako hezkuntza izeneko ikasgai sintetiko horretan nire ikasleekin probetxuzko zerbait egiteko asmotan. Asmatu nuela aitortu behar dizuet, bertsookin hasi nuen saioa eta DBHko ikasleak gaira erabat lotzea lortu nuen.

Tolosako eta Hendaiako agurrak dauzkat gogoan.

Ederrak zirelako baino, gogoeta txikiren bat eragin zidatelako. Uxue Alberdik Maialenek aurreko astean eragin zion (zigun) emozioa eskertuz, neska

ari zen leihoa irudikatu zuen.

Elortzak zaleen asteroko erantzuna

zigun: zer da bertsoak duena? Ainhoa Agirreazaldegik, jarraian, bazuen

Lehenbizi probatu dut L tailen saila gero, XLa ez zan abantaila XXLa sartzea ere zaila; noizko egingo dute XPren taila?

Pull and Bear-era sartu eta ze trantzea probatu nahiko nuke pareko jertsea kostata lortu dut bat osorik sartzea orain soilik falta zait arnasa hartzea.

erantzuna: kultura badela, lehiatik baduela, baina batez ere, herrigintzan duen eragina dela.

76 / B76

Final laurdenen analisia amaitzeko Zarauzko eta Laudioko saioen aipamena egin nahi dut. Zarauzkoan sonatua izan ziren Silveiraren kartzelako poto hirukoitza eta puntuak entzun osteko portaera. Azken hori ez dut juzgatuko, batez ere berehalako jarrera aldaketa izan zuelako. Esan nahi dut, ordea, Silveiraren lana ez zela behar bezala baloratu. Hiru ofizio oso onak bete zituen, eta puntuek ez zuten horrelakorik islatzen. Zortziko txikian Zubeldiarekin kantatu zuen arrantzaleen paperean, eta aste horretan esandakoak berretsiko ditut: biak ondo aritu ziren, arrantza munduko erregistroan bizi-bizi, erreferentzietan asmatuz eta bertsoaldia elkarri erantzuten amaituta. Lesakarraren saioan akats nabarmenik ez dago. Oraindik ez dut bertsoaldi horren puntuazioa ulertzen. Antzeko zerbait Unai Agirrerekin hamarreko txikian osatutako saioari buruz. Betelanean arriskatuz eta sinesgarri une oro, epaiaren arabera baleko puntuazioa merezi izan zuen saioan bigarren bertso hau bota zuen:

gazteagoei irekitzen

ahotan, galdera egin Uztaritzeko saioan aztertzea merezi duen beste puntu bat ikusi genuen. Ikusi diot, horixe baita Xabi Payaren bertsoekin erabili beharreko zentzumena.

Baliabide paratestualak ondo menperatzen dituela erakutsi digu algortarrak behin baino gehiagotan. Saio honetan, baina, baliabide horren gehiegizko erabilera egin zuen, ondoko adibidean azalduko dudanez. Zortziko nagusian kantatu zituen bertso hauek, Sarriegirekin, arropak erosterakoan batek ere ez zuela-eta asmatu:

Ez-berbazko baliabideak testuaren osagarri erabiltzen dira, testua bera aberasteko helburuarekin. Baina lehen bertso horrek (bere bigarrena) ez zuen eskatzen, nire ustez, indarra hitzen graduazioan eta siglen hitz-jokoan dagoenean; Paya eskuekin handitasuna irudikatzen ari zen, ordea. Azken hitzjokoa ulertarazteko bere burua seinalatzea onargarria izan daiteke. Bigarren bertsoan bai, mesede egin zioten egindako keinuek, pareko apala seinalatuz, jertsea sartzen ahalegina esajeratuz eta azkenean ahots itoa erabiliz. Asko irabazi zuen bertsoak.

Zu euskaldun zintzo ta langile izaki lanerako dena da behar ta aitzaki baina eztabaidatzen jardungo naiz gaizki zentzua daukan batek ze esan ez baitaki lanera joateko presa daukan bati.

Bere hiru ofizioak maila altukoak izan ziren. Pena kartzelakoa, baina nago potoak beste modu batera neurtuko bagenitu eta azkartasuna, adibidez, gehiago baloratu, hiru poto eta guzti egingo lukeela aurrera Silveirak. Saio berean behar bezala baloratu ez zen beste lana Iratxe Ibarrarena da. Epaiirizpideek, antza denez, euskalki estandarrean koherenteki kantatzeko aukera ematen dute (bertsolariak, gainera, batzarren batean galdetu zuen eta ezezkorik ez zuen jaso). Markinarraren lana ez zuten zigortuko (modu koherentean erabili zuen hizkuntza), baina kontua da epaile guztiek ezin izango zutela bere neurrian baloratu, ulermen mailaren eraginez. Bertsolariari bidea ematen bazaio, epaimahaia gero prestatua egon behar da lana epaitzeko. Horretarako, ez zait besterik bururatzen gutxieneko formakuntza baino. Azkenik, fase honetako ofiziotako lanik borobilena gogoratu nahi dut.

Laudion entzun genuen, Miren Amurizaren eta Fredi Paiaren eskutik, hamarreko txikian. Zahar-etxean ziren biak. Hasi eta buka elkarri erantzuten ibili ziren, baina ez edozelan; batak elementua atera eta besteak garatu. Kontrasteak, hitz-jokoak, umoreaâ&#x20AC;Ś azkenerako Miren atsoaren xamurtasunak Fredi agure beroa eskutik heltzeraino erakarri zuen arte.

Haize berria B76 / 77

78 / B76

Haize berria B76 / 79

80 / B76

Haize berria B76 / 81

82 / B76

FINALAURREKOAK: EMOZIOA ADIERA GUZTIETAN Errusiar mendiarekin irudikatu nahi zuten bertsolaritzarekin bizi daitekeen jolasa eta senti daitekeen emozioa. Lehenengo fasea maila onekoa izan zen, bai, baina finalaurrekoak hasi behar izan ziren benetako emozioak bizitzeko. Askotariko emozioak. Hasteko, final handiaren atarikoak berez duen garrantzia dago hor, zazpi txartel desiratuenak lortzeko lehiak elikatzen duena. Berrikuntza bat bazegoen, gainera: bi itzulitan kantatzea ohikoa da, baina bigarren itzuliko parte hartzea mugatzeak are esanguratsuagoak bihurtu zituen lehen itzuliko saioak. Bestetik, bertso eta bertsoaldi ederrek sorrarazten diguten emozioa dago, aurreko txapelketako finalistak lehian sartzeak berez areagotzen duen itxaropenarekin batera. Bi emozio klaseetatik izan dugu nahikoa: lehen itzulian izen garrantzitsuak kanpoan geratzeko arriskua, finalista berriren bat gutxienez izateko aukera eta, batez ere, bertsolariek pasa arazi zizkiguten une gozagarriak. Izan ere, agurretan hasten dira sarri hitz kantatuaren bidez entzulea hunkitzen, eta ondorengo jardun neurtuan ere gu liluratzea lortzen dute lantzean, gailurra jotzera iristen diren saio horietan. Jendaurreko hitzaldi eta agerpen publikoen arrakasta komunikatiboa debaluatzen ari den garaiotan, gure mundu txiki honetan badugu berba soilez gozarazten duen artista koadrila, eta nola ez, hauen lana, hitza, estimatzen dakien sare geroz eta zabalagoa.

Martinek aitortu

Bigarren momentu

zidan ez ziola

magikoa kartzelako

egoerari mami gehiegi

lanean oparitu zigun

topatu eta joko

hernaniarrak.

estetikoan arriskatu

Argazkilariaren

zuela, oso ondo

larruan kantatutako

menperatzen duen

bertsoetan testua ona

habanera

da, erreferentziaz,

dezimatuan. Honi ere

sinesgarritasunez,

poto batek eta

errima aberatsez eta

egituran izandako

bukaera indartsuz

akatsak moztu

betea. Eta are hobea

zizkioten hegoak.

izan zen bertsoen interpretazioa, kantaeraren bidez testuaren baitako sentimendua, tentsioa graduatu zuelako.

Martxa baten lehen

Tolosako eta Hendaiako agurrak dauzkat gogoan. Ederrak zirelako baino, gogoeta txikiren bat eragin zidatelako. Uxue Alberdik Maialenek aurreko astean eragin zion (zigun) emozioa eskertuz, neska gazteagoei irekitzen ari zen leihoa irudikatu zuen. Elortzak zaleen asteroko erantzuna ahotan, galdera egin zigun: zer da bertsoak duena? Ainhoa Agirreazaldegik, jarraian, bazuen erantzuna: kultura badela, lehiatik baduela, baina batez ere, herrigintzan duen eragina dela bertsoaren arrakastaren gakoa. Tesiaren adibidea azken agurretan utzi zigun opari bergararrak. Bertsozale Elkartearen lana goraipatu zuen, txapelketaren talde antolatzailearena, epaileena, gai-jartzaileena, herriz herri laguntzen ibili zirenena… horiek guztiak baitira “izarrek argi egiteko zerua sortzen dutenak”. Hendaiako azken agurretan ere sentimendu dantza ikaragarria bizi izan genuen, Jone Uriak amari eskainitako perlatik hasi, Onintza Enbeitak kartzelako lagunari arnasa galtzear botatakoa gero eta Amets Arzallusen eta Maiaren konpromiso ideologikoarekin amaitzeko.

Txapelketaren mailak fase honetako lehen saioan bertan egin zuen gora nabarmen. Egia esan, finalaurrekoetako saio onena izango zen Bergarakoa, Hendaiakoarekin batera. Eta hori, Fredik eta Etxahunek ez zutela egun ona izan. Hasteko, azpimarratzekoa da bertsolariek erabili zuten erritmo bizia.

Zazpi bertsoaldi oso onak iruditu zitzaizkidan, tartean Mendiluzeren guztiak eta Lujanbioren ia guztiak, puntuei erantzunetan baleko lana baino ez baitzuen egin. Horrek azaltzen du hauen eta hurrengoen puntuazioen arteko aldea. Mendiluze hasieratik zorrotz, emaginaren kontsultan zegoen emakumearen paperean sinesgarri, erantzuten eta betelanean fin. Etxahunekin streeper-aren paperean ere oso ondo, ondoren jarritako hiru puntuei erantzuten asmatu zuen, eta bai seiko motzeko saioan eta kartzelakoan ere, lan bikaina bete zuen. Azken bi saio horietan puntuazio hobea merezi zuen, ez dut dudarik egiten. Seikoan Gaztelumendirekin kantatu zuen, erretiroa hartu berri denaren bikote gisa. Honela abiatu zuen elkarrizketa andoaindarrak: Gogoa nola mantendu nekea bada gailendu igual aparte geunden artean gertu(a)go geunden gu lehen bazina ta bazendu zure falta nabarmendu orain denbora eman didazu ta arnasa kendu.

notak Laboaren kantua hamaseiko

Bigarren bertsoa “zu ez zeunden, noski, preparatuta / eta ni ere ez” amaitu ostean, Beñatek denboraren joana izan zuen kezkarako gai: “erlojuaren orratzek mina / ematen didate”. Aitorren erantzuna honakoa:

handiko neurrira moldatuta, luzaroan gogoratuko dugun interpretazioa egin zuen.

84 / B76

Beraz orratzen gatibu izanda zenbat kastigu derrigorrean orratz luzea(re)n pausoen testigu honen zai egon beti gu ta orain txarra iduri du denbora-pasa bat behar dezu on egingo digu.

Haize berria B76 / 85

86 / B76

Haize berria B76 / 87

Ederra bukaera. Bertso osoa da erantzun, errima aberatsa, eta azken puntua goi mailakoa; aditz laguntzailearen pertsona aldaketan dago gakoa, “behar dezu… on egingo digu”. Kartzelakoan ere primeran aritu zen. Argazkilariaren rolean berriz ere oso sinesgarri, betelanean eta erreferentzietan maisu eta indar handiko argudioekin. Sei eta erdiko batez bestekoa baino gehiago merezi zuten bertsoak dira. Lujanbiorengandik hurrago ikusten nuen nik, hernaniarraren saio bikainari ezer kendu gabe. Gorabeheratsuago jardun zuen, baina hiru bertsoaldi bikain utzi zituen memoriarako. Zortziko nagusian Beñatekin zen, neska bat bortxatu eta hil zuen bien semearen epaiketan. Biek osatu zuten lan bikaina, arrazoiari arrazoia josiaz, Maialenek bidea zabalduz eta Beñatek erantzunez (bere hiru azken puntuak izan ziren azken puntuei erantzunak). Beste bertsoaldi gogoangarri biak une magiko moduan gogoratzen ditugu askok eta askok. Lehena zortziko txikian iritsi zen, gaiak Martin eta biak mezan jarri eta oiartzuarraren lehen bertsoan soinua eten zenean. Isiltasun erabatekoa egin zen kiroldegian, bertsoa etengo zuen arrazoirik ez zegoen, eta azken puntua gutxitan bezain ozen errepikatu zuten mila eta bostehun ahotsek. Maialenek ederki baliatu zuen egoera berria, elizara telebista agertu izanaren aitzakian joandako herritarraren paperean: “etorriko nintzake, ez nintzake damu / koro hau zenutela / jakin izan banu”. Martinek ere ederki baliatu zuen testuinguru berria: “Jainkoaren zigorra / ez ote da izan”. Une horretan mikroek soinua berreskuratu zuten, baina segundo pare bateko kontua baino ez zen izan, Maialenek beste harribitxi bat ekartzeko nahikoa: “Jainkoa ere badabil / joan ta etorri”. Azkenean etorri zen argia, baina gure txapeldun berria ez zen joan, ez zuen lekurik galdu, eta testuinguru hain emankorra galdutakoan ere, gaiaren elementuetako bati heldu eta bertsoaldia errematatu zuen: “lasai, ETB ez du / inortxok ikusten”.

Bigarren momentu magikoa kartzelako lanean oparitu zigun hernaniarrak.

Argazkilariaren larruan kantatutako bertsoetan testua ona da, erreferentziaz, sinesgarritasunez, errima aberatsez eta bukaera indartsuz betea. Eta are hobea izan zen bertsoen interpretazioa, kantaeraren bidez testuaren baitako sentimendua, tentsioa graduatu zuelako. Martxa baten lehen notak Laboaren kantua hamaseiko handiko neurrira moldatuta, luzaroan gogoratuko dugun interpretazioa egin zuen, bosgarren eta seigarren puntuetan ahotsaren bolumena igoz (testuak ere indar hori eskatzen zuela zirudien), azkenaurreko puntuan berriro ere jaitsi eta samur-samur amaitzeko. Testuingurua ere baliatu zuen hemen; manifestazio bat deskribatu zuen Euskal Herrian bizi dugun gatazkaren erdian, poliziaren esku hartzea deskribatuz, holakoetan ematen den desinformazioa salatuz eta, bide batez, Egunkaria Auzia zeharka gogoraraziz. Hor hasi ginen barne-begiradatik kantatzearen kontu hori ulertzen. Eta kontua da ikaragarri gustatu zitzaigula. Azken bertsoko azken puntuko hankaluzeak ere garrantzia galdu zuen (punturen bat ere bai), horrenbeste gauza positiboren ostean.

Gasteizko saioan sufritzea tokatu zitzaigun. Bergaran ez zen bizkaitarren eguna, eta Gasteizen ere joera hori nagusitu zen. Eskerrak Amurizaren erregulartasunari (hemeretzi urterekin meritu itzela eman behar zaio), puntu gehien biltzeaz gain, bere bertsoaldi onenean Iturriagaren lana ere salbatu zuelako. Durangarra sufritzen ikusi genuen arratsalde osoan, ez zuen asmatzen ez tonuan, ez argudioetan… harik eta Mirenekin kantatu zuen arte, seikoan. Minbizia sendatu berritan biluzteko lotsaz zegoen Miren. Unai bikoteak abiatu zuen bertsoaldia, baina Mirenen lehen bukaerak zabaldu

88 / B76

Gasteizko saioan sufritzea tokatu

Oso argi dut akatsak

zitzaigun. Bergaran

aurkitzen trebatzen

ez zen bizkaitarren

garela, horrek

eguna, eta Gasteizen

puntuazioaren

ere joera hori

objektibotasunean

nagusitu zen.

laguntzen digulakoan;

Eskerrak Amurizaren

denok ikasi genuen

erregulartasunari

poto batek hiru puntu

(hemeretzi urterekin

kentzen dituela

meritu itzela eman

(geroago hasi gara

behar zaio), puntu

potoak bereizten),

gehien biltzeaz gain,

baina galdera da: zein

bere bertsoaldi

notari kendu behar

onenean Iturriagaren

dizkiogu puntuak?

lana ere salbatu

potorik gabe bertsoak

zuelako. Durangarra

leukakeen notari?

sufritzen ikusi genuen

bertso hori existitzen

arratsalde osoan, ez

da? Irizpideak erabat

zuen asmatzen ez

adostea zaila da, eta

tonuan, ez

epaile bati eskatu

argudioetan… harik

behar zaizkio

eta Mirenekin kantatu

prestakuntza eta

zuen arte, seikoan.

borondatea, baina ez asmatzea, hori

zuen bidea: “nola maiteko duzun neuk ere / maite ezin dudana”. Unaik gero: “ez dut bular bat maite nik, Miren / nik zu maite zaitut”. Bestelakoan ezer gutxi. Estiballesen zortziko txikiko saioa, Zelaiaren puntu erantzunak eta Mirenen kartzelako lana. Xabi Paya ere ezinean sumatu nuen, inoiz baino lotuago fisikoki (Uztaritzeko saioaren ostean nabarmen gelditu zena) eta txarrago dena, jarritako gaiak lantzerakoan sinesgarritasunik gabe.

Bertsoa puntuatzen: kendu bai, eta eman?

Tolosan Gasteizko hotzak ahaztu genituen, baina beste hotz klase batekin egin genuen topo: epaileen puntuazioak. Zarauzko saioren antzeko gustu txarra utzi zidaten epaileen puntuek, ez ordea saioak berak. Zortziko nagusian Colinak eta Elortzak egindako saioa puntuek ziotena baino hobea iruditu zitzaidan; elkarrizketa bizian eta umoretsu aritu ziren biak, aparteko akatsik egin gabe. Elortzak poto egin zuen gero zortziko txikiko hirugarren bertsoan, segalariaren rolean; eta aurreko bertso bietako ironia (“badaezpada kontuz / ibili hankekin”) eta errima egokitasuna (sega)?

Kontua da zer kentzen den bategatik eta zer eman besteengatik. Ez baita erraza bertsoa puntuatzea. Irizpide orokorra zera da: 0tik 10era bitartean, aparteko akatsik eta meriturik ez daukan baleko bertsoa neurritzat hartu, 5-6 puntu balioko lituzkeena, eta hortik gora edo behera nolabait emandako nota justifikatzen duten akatsak eta merituak hartuko dira kontuan. Teoria hori da, eta ondo dago. Baina praktikan dirudiena baino zailagoa da bat-batean botatako bertsoa bat-batean zenbaki batean laburbiltzea. Eskerrak txapelketako kontuak baino ez diren! Ni Bizkaikoan aritua naiz zeregin horietan, eta lehen eskutik ezagutzen dut bere zailtasuna. Alde objektiboetan ere epai-irizpideak kualitatiboak dira gehiago (neurria, errima, gaia, denbora…), eta gainera alde subjektiboa dago, epaile bakoitzak bat-bateko komunikazioan jasotzen duenaren balorazioa erabat baldintzatzen duena. Prestakuntza handia eskatzen du, epai-irizpideak zehazteko lana, eta orduak eta orduak taldean lan praktikoa egiten. Hala ere, ez duzu inoiz guztien gustua egingo. Autokritika eginez, oso argi dut akatsak aurkitzen trebatzen garela, horrek puntuazioaren objektibotasunean laguntzen digulakoan; denok ikasi genuen poto batek hiru puntu kentzen dituela (geroago hasi gara potoak bereizten), baina galdera da: zein notari kendu behar dizkiogu puntuak? potorik gabe bertsoak leukakeen notari? bertso hori existitzen da? Irizpideak erabat adostea zaila da, eta epaile bati eskatu behar zaizkio prestakuntza eta borondatea, baina ez asmatzea, hori subjektiboegia delako. Txapelketako puntuei egiten diedan kritika asmo onez egin nahi dut, epaileen borondatea eta prestakuntza-orduak ezbaian jarri gabe, beti ere irizpideak ahalik eta gehien bateratzeko helburu garbiarekin.

Elortzaren saio batekin ekin diot kontu honi, bertsoaldi horretan egindako akatsek merituek baino pisu handiagoa hartu zutelakoan. Puntu erantzunetan antzeko zerbait gertatu zitzaion durangarrari, lehenengo bertsoko hankaluzearen eraginak, beste bi bertso onak estali zizkiolako. Saio honetan Gurrutxagak osatu zuen lan osoena. Txokolateari buruz galdetu zion Saroi Jauregik lehen eta bigarren puntuetan. Aiko hemen nola borobildu zuen hirugarrena:

subjektiboegia delako.

Haize berria B76 / 89

90 / B76

Haize berria B76 / 91

Batzuek jartzen dute sexuaren pare ba sexutikan gutxi probatuak daude nik badaezpada’re bigarrenan alde ezin baitegu bizi hortikan jan gabe.

Bat-batekotasunaren esentzia ondoen mantentzen duen ariketa da puntuei erantzutearena, gai-jartzaileak kantatu eta bertsolariak jarraitu bitartean ezin baita denbora gehiegi igaro, hasita dagoen doinua ez etete aldera. Horrez gain, erantzun bikainek bi kolpe izaten dituzte: berehalako bat, bertsolariaren lehen puntua, argudioan baino joko erretorikoan aberatsagoa izaten dena, eta ondoren bertsoaren amaierakoa, jarritako gaiari argudio bidez erantzutea bilatzen duena. Goian duzue adibide egokia. Kontuan hartuta, gainera, lehen bi bertsoak ere ez zirela nolanahikoak, hau da, ihes egindako punturik gabe eta gutxienez bigarren kolpearekin, kostatzen zait ulertzea 6,3ko batez bestekoa bertsoaldi horretan.

Kartzelako lanean ere antzeko sentsazioa eragin zidaten zenbait puntuaziok.

Putetxearen aparkalekuan autoa martxan jartzeko egoeran, duda egiten dut behar bezala baloratu ote ziren Zubeldiaren, Gurrutxagaren eta Elortzaren ahalegina, bezeroaren edo bezeroaren zain dagoenaren azaletik gaia garatzeko egin zutena hain zuzen. Egia da ere, Elortzak, nahiz neurri-erriman aberatsa bezain osatzen zaila den doinuan aritu, betelanean kohesio eta koherentzia akats bana egin zituela. Lan honetan emagalduaren paperak dirudi errazena (beste hiru bertsolariek aukeratu zutena), baina kasu horretan beste nonbait bilatuko ditu bertsolariak merituak egiteko ekarpenak. Niri Colinaren lana begitandu zitzaidan politena. HaErreferentziaz betetako lanean, bezero mota desberdinak aipatuta “baina ez pentsa erreza denik / emagaldua izatea” amaitu zuen lehena. Bigarren bertsoa gogoetarako baliatu zuen: “baina zein diren patu ezberdinak / gizonena ta nirea / beraientzako bizio hutsa da / neretzat bizibidea”. Lana borobiltzeko etorkizun hurbilera egin zuen jauzi, eta gehiago jakin genuen emakume hartaz: “gaur ere etxera iritsiko naiz / juxtu betiko moduan / gure alaba ikastolara / eramateko orduan”.

Nik gramatikazko akats ez oso larri bat baino ez nion antzeman lan osoan, eta hala ere, ez omen zuen 6,3ko batez bestekoa ere merezi izan.

Tolosatik azpimarratzeko beste pare bat kontu. Agirreazaldegik eta Alberdik pilotariaren eta hari jarritako kandelen gaiari eman zioten ukitua batetik, emakumezko kirolaria aukeratuta gaia erabat baldintzatzen duelako; holakoetan ikusten da emakumeen ekarpena. Ez dute beti egingo, baina lehen ez zitzaien bururatuko (edo ez zen ondo hartuko?). Bertsolaritzaren osasunerako urratsak dira. Bestetik, Zubeldiaren umorea. Ez zuen modu egokian erabili Usabalen, txiste onak baina lekuz kanpo eginez (seiko motzean). Hori bai, umorerako aproposagoa zirudien kartzelako lanean, umore errazetik alde egiteko ahalegina nabaritu nion, bezero baten seme zintzoarena eginez.

Betelanean ez zuen asko asmatu, baina nago gehiegi zigortu zutela hor.

Hendaian beroago ibili ziren puntuak. Bertsolariei ezer kendu gabe, hauek ere merezimendu nahiko egin zutelako. Saio on eta batez ere orekatuarekin

92 / B76

Bat-batekotasunaren esentzia ondoen mantentzen duen ariketa da puntuei

Tolosatik

erantzutearena, gai-

azpimarratzeko beste

jartzaileak kantatu

pare bat kontu.

eta bertsolariak

Agirreazaldegik eta

jarraitu bitartean ezin

Alberdik pilotariaren

baita denbora gehiegi

eta hari jarritako

igaro, hasita dagoen

kandelen gaiari eman

doinua ez etete

zioten ukitua batetik,

aldera. Horrez gain,

emakumezko kirolaria

erantzun bikainek bi

aukeratuta gaia

kolpe izaten dituzte:

erabat baldintzatzen

berehalako bat,

duelako; holakoetan

bertsolariaren lehen

ikusten da

puntua, argudioan

emakumeen

baino joko

ekarpena. Ez dute

erretorikoan

beti egingo, baina

aberatsagoa izaten

lehen ez zitzaien

dena, eta ondoren

bururatuko (edo ez

bertsoaren

zen ondo hartuko?).

amaierakoa, jarritako

Bertsolaritzaren

gaiari argudio bidez

osasunerako urratsak

erantzutea.

dira. Bestetik, Zubeldiaren umorea.

ederrarekin amaitu zen finalaurrekoen lehen itzulia. Ofizioetako lehen bi txandetan nabarmentzeko konturik apenas, Sarriegiren zortziko txikiko lana ez bada. Puntuei eman beharreko erantzunetan bai, denek asmatu zuten; gutxienez bertso on bana eta akats larri bakarra (Sotoren hankaluze bat).

Hurrengo hiru ofizioak ere, seiko motzekoak, onak izan ziren. Onak batez ere dialektikan. Julio Soto eta Onintza Enbeita arrantzaleek enbataren aurrean arrain-sarda (eta ez bankua) utzi ala ez eztabaidan ari zirela, Enbeitak atzera egitea justifikatu zuen: “guk ez baitugu menderatuko / sekula natura”. Sotoren erantzuna berehala, azken puntuan: “natura ez baina gure beldurrak / mendera ditzagun”. Eta segidan aurrera ez egiteko bere argudioetan beste buelta bat eman zion Enbeitak Sotoren arrazoiari, azken puntuan hau ere: “kanposantua jende ausartez beteta baitago”. Ideia ez da erabat orijinala izango, baina testuinguru aproposagoan gutxitan erabiliko genuen. Jone Uriak Eta Amets Arzallusek bertsoaldi osoena burutu zuten.

Seme-alabak ziren, ama alargunak beraien adineko lagun berria zuela-eta, bata pozik, bestea ez. Polito ekin zion Uriak: Zelako bikote fina printzea ta erregina amarentzako gazte hori da gaur printze urdina lehenago dena zen mina ez zait inporta adina edo ez behintzat gure amaren zoriona adina.

Bertsoaldia maila berean joan zen, elkarri erantzuten; Ametsen ikuspuntuak asko lagundu zuen, ezezkoan edo aurkako jarreran tematu beharrean, poztu ez izana zalantzaren bidean arrazoitu zuen: “maite du edo gure amak

Haize berria B76 / 93

94 / B76

ez du / bakarrik egon nahi”. Jonek betelan ona eginaz azkenarekin erantzun: “lehenago ere gurekin inoiz / ez da egon bakarrik”. Ametsek arrazoia aintzat hartu eta zalantza berria plazaratu: “ez da izango ez diogula / nahikoa lagundu”. Dialektikan dena ez baita azken puntuarekin erantzutea, bere azken bertsoa, hasierako puntuekin erantzun ostean, elementu berria ateratzeko baliatu zuen algortarrak: “ez al duzu nahi gure umeek / aitona izatea?”. Eta amaitzeko, gidoia bete zuen Ametsek, galdera zuzenari erantzun baitzion, baina berriro beste galdera bat erabiliz: “nola esplikatu aitona dela / hogei urtekoa?”. Azken ofizioan Sarriegi hargina zen, eta Maia nagusia, langileari urte amaierarako lanak amaitu beharraz kontuak eskatzen. Sarriegiren lehen bukaerari, “barkatu, baina langilea naiz / ta ez esklabua”, ezin hobeto erantzun zion Maiak: “ez ezazu eman lata / hori da hori zarata / ez langilea, ez esklabua / alperra galanta”.

Sarriegik, orduan, Maiak betelanean erabilitako bizitza gogorrari heldu eta “baina ezin duzu nahi duzulako / gogorrago egin” bota zion. Maiak ondoren: “lanaren faltan denak negarrez / zu sobran ta kexu”. Langileak hautsi egin zuen hurrena: Nagusi jaunak esana lana da berak emana beraz eskerra da nik zuretzat behar dedan dana hor zakukada porlana hartu pala eta llana zuretzat zure harrokeria ta zuretzat lana.

Esan gabe doa lana utzi egin zuela horrenbestez. Maiak entzun zuen, bai, baina beste zerbait zuen buruan: Orain odola zurrupa eta lan denak ahaztuta orain ez zazu zure burua kexati izkuta hor duzu porlan zakuka(da) ta hobe dezu helduta urte zaharrean mahatsak hementxe jango dituzu ta.

Zuei ez dakit, baina niri dialektika jokoan ez zait zilegi iruditzen erantzun hori. Betelaneko estropezuak alde batera, langileak zakutik bidali zaituenean soberan dago amaierako argudioa. Bertso honek ondorioak beharko lituzke puntuazioan, eta hala ere puntu gehien zumaiarrak berak bildu zituen, Arzallusen eta Uriaren aurretik. Kartzelako lanean Arzallusen eta Maiaren lanak izan ziren puntuatuenak, baita niretzako politenetakoak ere (batez ere Maiaren interpretazioa gustatu zitzaidan, Maialenen ekarpenaren bidean egindakoa, bolumenaren eta erritmoaren kudeaketa landuaz), baina pertsonalki Sotorena gustatu zitzaidan gehien (hirugarrena puntuetan).

Etxeko balkoian salgai txartela zintzilikatzen ari zara. Gorritiarrak Lapurdiko kostaldean kokatu zuen etxea, testuingurua ederki baliatuz, eta mantendu ezin zuelako turista ingelesei saltzeko zorian zegoela kontatu zuen, oso modu sinesgarrian.

96 / B76

Bigarren itzulia: gora gu eta gutarrak!

Hendaian beroago ibili ziren puntuak.

Bertsolariei ezer kendu gabe, hauek ere merezimendu

Bigarren itzulian

nahiko egin zutelako.

bertsolarirentzat

Saio on eta batez ere

saihestezina zen

orekatuarekin

BECerako ilusioa.

ederrarekin amaitu

Batzuentzat mamu

zen finalaurrekoen

ere bihurtuko zen.

lehen itzulia.

Oro har, txartelen

Ofizioetako lehen bi

lehian emozioa izan

txandetan

zen, eta saioen

nabarmentzeko

kalitatea ez zen galdu

konturik apenas,

horregatik. Polita izan

Sarriegiren zortziko

zen azken unera arte

txikiko lana ez bada.

finalean kantatzeko

Puntuei eman

aukerekin bertsolari

beharreko

multzo bat ikustea,

erantzunetan bai,

gazteenak tartean.

denek asmatu zuten;

Morboaren emozioak

gutxienez bertso on

funtzionatu zuen,

bana eta akats larri

baina gu gehiago bete

bakarra (Sotoren

gintuzten bertsoen

hankaluze bat).

bidez eragindako emozioek.

Bigarren itzulian bertsolari saihestezina zen BECerako ilusioa. Batzuentzat mamu ere bihurtuko zen. Oro har, txartelen lehian emozioa izan zen, eta saioen kalitatea ez zen galdu horregatik. Polita izan zen azken unera arte finalean kantatzeko aukerekin bertsolari multzo bat ikustea, gazteenak tartean. Morboaren emozioak funtzionatu zuen, baina gu gehiago bete gintuzten bertsoen bidez eragindako emozioek.

Gernikan gogo etsiarekin bueltatu nintzen etxera (eskerrak bide laburra nuen!). Saioa ondo zihoan, lau bertsolari finalerako borrokan jarraitu nahi zutela erakusten ari ziren. Eta kartzelako lanean danbatekoa! Hiru poto, zalantza asko, sinesgarritasun gutxi eta, noski, gero puntuazio baxuak. Inork ez zuen lan borobilik egin (Sustraik balekoa osatu zuen). Kasualitate hutsa?

Nik gaia entzun eta segituan esan nuen ez zitzaidala bat ere gustatzen. 300 eurorekin irten zara etxetik, eta ezer gabe itzuli zara berriz. Formulazioaren azken hitzak gehiegi markatzen du egoera (ahoz ematerakoan baino gehiago), eta ez zait iruditzen diru kantitate handiegia istorio dramatikoa sortzeko. Etxera bidean garbi nuen: ez da ez zaidala gustatu bakarrik, kontua da gai hori ez dela egokia, jarri izan diren egoerekiko oso bestelakoa eta, beraz, injustua.

Elortzak ez zuen planteamenduan asmatu, Txapelketako saio baten testuinguruan egun solte bateko diru xahuketa irudikatuz, eta hirugarren bertsoko potoak gainerako triskantza eragin zuen. Amurizak oraindik ulertu ez dudan arrazoiengatik bizkaieraz ekin zion; “itsusi ikusten naz” bukaerak eragin bazion erabakia hartzea, ez zuen gero koherentziarik izan eta batuan osatu zituen hurrengo bertsoak. Baina ordurako poto ere egina zuen lehenengoan (bategaz). Martinek aitortu zidan ez ziola egoerari mami gehiegi topatu eta joko estetikoan arriskatu zuela, oso ondo menperatzen duen habanera dezimatuan. Honi ere poto batek eta egituran izandako akatsak moztu zizkioten hegoak. Konbentzituta nago gai eskasak eragina izan zuela hiru bertsolariek egindako akatsetan edo nire ustetan oker hartutako erabakietan.

Bestelakoan, gustatu zitzaizkidan Elortzaren goitik beherako bertsoak ofizio guztietan. Sakon behar zuenean sinesgarri, eta umoretik jotakoan eraginkor.

Zortziko txikian Jon Martinek ere lagundu zion eta bertsoaldi umoretsu bezain bikaina osatu zuten, elkarrizketa bizian, gaiari lotutako erreferentziak sortuz, erantzunekin bidea garatzen, baita aurreko saioen erreferentzia baliatuz ere umorea sortzeko (Martin). Hamarreko txikian Amurizaren lana gustatu zitzaidan asko. Etxeko giltzak eman nahi dizkion lagun bereziaren aurrean fin ibili zen, heldutasun ikaragarriarekin beste behin. Martinek oraingoan ez zion askorik lagundu, baina berak ondo bete zuen lana, giltzak hartu nahi ez izana gehiegizko konpromisoarekin lotuz. Hona azken puntuak: “lehenengo giltzak eta / gero eraztuna”; “ta egon lasaia tinbrea / joko dizut eta”; “esnatu kariño / hitz egiteko ez naiz etorri honaino”. Koplatako lana oso konplikatua iruditzen zait puntuatzeko, eta bistan da lehen saio honetan (bigarren itzulian sartutako ariketa zen) epaileak ez zirela bat ere busti, berdintsu baloratu zituztelako lan guztiak, Gaztelumendik eta Martinek osatutakoa koska bat gorago zegoenean. Azken sententzia entzun aurretik atsekabetuta nengoen, bizkaitarrek finalerako aukerak galdu zituztelakoan; batez ere Elortzarenak eragiten ninduen. Eta orduan entzun nuen Txapelketa honetan

Haize berria B76 / 97

Ez zaizkit gustatu euskal gatazkarekin zuzenean lotutako gaiak. Donostian bi behintzat baziren.

Bata ofiziotan, Lujanbio eta Sarriegi autobideko ordainbidean polizia auto ilara luzeari begira jarri zituena, eta aldarrikapenetatik eta peajearen adieretatik urrun ezer gutxi zuena emateko; bestea kartzelakoa, azken kasuko dokumentazioa gordetzen ari den abokatuarena.

Aurreko asteko gazteen sarekadan harrapatuta eta lotuta ikusi nituen bertsolariak.

98 / B76

Haize berria B76 / 99

gehien hunkitu nauen bertsoa, durangarraren azken agurrean. Egoera zailenetan ere elegante, edukiz, sentimenduz eta dotoreziaz betetako despedida hau utzi zuen (Gustagarria gertatu zait gaur doinuan):

Azken sententzia entzun aurretik

Nola ibilbide bat egiten den mantso pausotik pausora, Santi ta Josun herriak ere behar du bere denbora.

Taldekeriak utzi ta bildu batzuk besteen abarora, boto guztiak udaletara, preso guztiak kanpora, Estatu bila biolentzia bako konfrontaziora, ta bertsoak, berriz, nora? oraingoz Barakaldora.

Dudarik barik pozik igoko nintzatekeen arren gora, zuetako bat izatea ere ohore bat izango da.

Gora gu eta gutarrak. Horrela uste dut amaitu zuela Iruñeko bere azken agurra Iturriagak. Pozik zegoen, sufritzen izan zuen jende askori lan bikain bat eskaini ziolako konbentzimenduarekin. Ez zen gutxiagorako. Anaitasunan Unaitasuna itzuli zen, eta artistak bere firma utzi zuen euskaldunon hiriburuan, bide batez BECerako txartela eskuratuta, zale asko eta askoren lasaitasunerako. Hamarreko handian, irakaslearen lehenengo perla: “Euskal Herria ezagutzeke / ez da geratuko haurrik / gure jakintza ez dago eta / liburuetan bakarrik”. Bertsoaldi beteagoa izan zen Arzallus eta Mendiluzerena, ebakuntza aurreko egoeran zeuden transexualen rolean biak oso ondo aritu baitziren, gai ez errazean serio, sakon eta sinesgarri. Hamarreko txikian Amets berriro oso ondo, azken ideiak azken puntu biak lotuz moldatzeko duen erraztasuna erakutsiz. Lan honetan Onintza Enbeitaren lana ere azpimarratuko nuke, luzaroan ospitalean izanik orain arte bisitarik egin ez zion lagunari ironiaz hitz egiten, bertsoaldiaren pisua bere gain hartuta.

atsekabetuta nengoen, bizkaitarrek finalerako aukerak

Gora gu eta gutarrak.

galdu zituztelakoan;

Horrela uste dut

batez ere

amaitu zuela Iruñeko

Elortzarenak eragiten

bere azken agurra

ninduen. Eta orduan

Iturriagak. Pozik

entzun nuen

zegoen, sufritzen izan

Txapelketa honetan

zuen jende askori lan

gehien hunkitu nauen

bikain bat eskaini

bertsoa,

ziolako

durangarraren azken

konbentzimenduareki

agurrean. Egoera

n. Ez zen

zailenetan ere

gutxiagorako.

elegante, edukiz,

Anaitasunan

sentimenduz eta

Unaitasuna itzuli zen,

dotoreziaz betetako

eta artistak bere

despedida hau utzi

firma utzi zuen

zuen (Gustagarria

euskaldunon

gertatu zait gaur

hiriburuan, bide batez

doinuan).

BECerako txartela eskuratuta, zale asko eta askoren lasaitasunerako.

100 / B76

Koplatan (lauko handian), Unairen jenialtasuna agertu zen, mitinean aspertuta dauden entzuleen azalean, Iruñeko alkatesa Barcinaz ari zirela, azken erremateko “eternamente Yolanda” eta guzti. Baina lan ederrena kartzelakoan oparitu zigun. Etxeko leihotik begiratu eta kazetari mordo bat zure zain dagoela ikusi duzu. Gaiak, edo egoerak, ez du zerikusirik Gernikan jarritakoarekin, askozaz iradokitzaileagoa da. Gai desberdin asko aurreikus daitezke, eta horrela gertatu zen: futbolari izarra, top-modela, loteria irabazi berri duen morroia (lan betea eta polita Arzallusena ere)… eta atxilotuta daramaten gaztea. Espero nuen Unaik testuinguru hurbilera jotzea, baina hala ere harritu ninduen. Batez ere nola argitu zigun egoera lehen bertsoan, intriga eta sorpresa elementuak ederki kudeatuta. Horra bertsoladia: Goizak izan behar zuen atsegina ta bizia gosari eder batekin ederto neukan hasia hurrengo ohitura daukat beti leihora jauzia errezela baztertuta barrenean ze suzia segituan ikusi dut kazetarien hesia.

Hemen badago zeozer ta nahikoa berezia segituan sentitu dut antsietate krisia hauen ostetik beti hor etortzen da Polizia.

Ta ni mutu geratua naiz nire duintasunean enoa hitzik egiten beste inoren izenean askori pasa zaiena pasa baitzait azkenean hitzaren bidez aritu naizela hemen lanean `ya hablaras luego mas tarde’ diost batek joanean nahiz ta kraskada sentitu dudan nire barrenean Kazetariak txikitzen atzekaldean daude han ezetz hainbeste hurbildu ateratzen naizenean.

Urrunera ikusi dut argi urdinen dirdira noraino beldurtu naizen ezin dizuet deskriba norberaren patuaren irudi txar bat hori da ta hurbiltzen ari dira eta ni nago begira tinbrea jota etxean dauzkat hori da segida nire bila datozela bertso zenbaiten harira hitzak eraman behar banau Espainiara, urrutira kazetariak hitz eske zergatik ari ote dira?

Lan aparta. Kazetarien erreferentzia galdu gabe, bigarren bertsoan gaia garatzen du, kritika eta guzti. Hirugarrena ere itzela da. Gaztelerazko esaldiak indar ikaragarria du poliziaren ahotan jarrita, eta azken ideian berriz ere kazetariei erreferentzia eginez aurrekoan hasitako kritika borobildu egiten du. Txapelketako beste une magiko bat markatu zuen bertsoaldi honek.

Gora gu eta gutarrak!

Haize berria B76 / 101

102 / B76

Belodromoan ere gutar asko eta asko batu ginen, jendetza izugarria, eta bertsolariei finalaren itzala erlatibizatu eta plaza pribilegiatu batean beraienak eta bi botatzeko aukera ezin hobea eskaini genien. Ez zuten huts egin.

Agurretan bertan eragin zizkiguten lehenengo zirrarak. Horren erakusgarri Maialenen “bertsoa espiralak / dabil dibujatzen” zolia, edo Maiaren aho bizarrik bako perlak: “Patxi Lopezek ba ote daki / nor arraio zen Xalbador? (…) haien gazteen zain bageunde gaur / hemen ez legoke inor”. Ondo ere pantaila nagusia, Bergarako infinituan faltan bota genuena, ez-berbazko baliabideek gero eta garrantzi handiagoa hartzen ari diren bertsokeran ezinbestekoa baitugu bertsolariak gertuago izatea.

Gaiekin hemen ere badut kexarik. Ez zaizkit gustatu euskal gatazkarekin zuzenean lotutako gaiak. Donostian bi behintzat baziren. Bata ofiziotan, Lujanbio eta Sarriegi autobideko ordainbidean polizia auto ilara luzeari begira jarri zituena, eta aldarrikapenetatik eta peajearen adieretatik urrun ezer gutxi zuena emateko; bestea kartzelakoa, azken kasuko dokumentazioa gordetzen ari den abokatuarena. Aurreko asteko gazteen sarekadan harrapatuta eta lotuta ikusi nituen bertsolariak. Nahiago dut gatazkaren testuingurua bertsolariak hala erabakita agertzea. Ala kasualitatea al dira Maialenen emaitza Bergarako bakarrekoan edo Unairena Iruñekoan? Finaleko buruz burukoan ere beste horrenbeste. Ni abertzalea pozik zegoen, hainbestetan isilarazitako gaia plaza ezin hobean agertu zutelako gai-jartzaile taldekoek, elkartasun keinu gisa. Ni bertsozaleak, ostera, zalantza gehiago zituen, goian aipatutako arrazoiengatik. Eta egia esan, lan onak bai, baina magiarik ez, estuegia zen gaia.

Agurretan bertan eragin zizkiguten lehenengo zirrarak.

Horren erakusgarri Maialenen “bertsoa espiralak / dabil dibujatzen” zolia, edo Maiaren aho bizarrik bako perlak: “Patxi Lopezek ba ote daki / nor arraio zen Xalbador? (...) haien gazteen zain bageunde

Donostiako bertsoaldi onena Maiak eta Lujanbiok osatu zuten, hamarreko txikian. Prostitutari ezkontzeko eskatu zion Maialen bezeroak. Elkarrizketa aberatsa eta goxoa osatu zuten, errazkeriatan erori gabe. Maiak zuzen ekin zion, galdera eta guzti: “zer nahi dezu, gorputza / edota bihotza?”. Maialenek argi zeukan: “gorputza hemen zegon / nahi nuenerako / ta nik bihotza nahi dut egunerorako”. Bigarrena oso grafikoa egin zuen hernaniarrak, poltsikoetatik esku bana aterata: “ia aukera zazu / ezkerra eskuma / uztai pare bat daukat / antzikan ez duna / hemen kondoia eta / hemen eraztuna”. Errimako lizentziek ere (estuna, ez duna) ez dute eguneko irudia itsusten.

Amaiera ere zoragarria eman zion: “lo gozo egingo degu / eta lo bakarrik”.

Bergaran hasi eta Barakaldon txapela jantzi arte, diferentziak markatu ditu txapeldun berriak, zalantzarako zirrikitu gutxirekin eta bertsoz bertso nortasun handiko diskurtsoa garatuz. Jarritako gaiei barne-begiradatik kantatu nahi ziela kontatu zigun. Esan eta egin. Zortziko txikian ironiarekin ere asmatu zuen, nahiz eta Uxuek ez zion ondo erantzun, eta koplatan ere ateraldi bikainak eskaini zizkigun, sarrerarik gabe geratuta Iturriaga, Murua, peto gorriak eta beste aipatuta.

gaur / hemen ez legoke inor”. Ondo ere pantaila nagusia, Bergarako infinituan faltan bota genuena, ez-berbazko

Finalaren azterketan ez nintzela luzatuko esan dizuet hasieran. Gog oa baino lekua da falta dudana, eta idatzi nahiko nitu zkeenak asko izanda, sintesi lan bat proposatu diot nire buruari, zuei BECalogo form atuan erakutsiko dizuedana.

1. Jendearen erantzuna ikusita, hamarrekoa kalitatez eta kantitate z, besteren artean bertsolarien emozionatzeko gaita sunak erakarrita, argi dago bert solaritza, osasuntsu baino gehiago, indartsu dagoela.

2. Indar erakustaldi hori euskalgin tzaren eta, zergatik ez, herrigint zaren osasunerako botika da, inolako konplexurik gabe . Etsipen puntu bat nagusitzen ari den une politikoan, euskaltzaleak (oro har, aber tzaleak) batuko dituen zerbaiten zain gaudela ematen du. Eta bertsoak batu egiten gaitu. Botikaren kudeaketan asm atzea da gakoa. Galdetu Bertsozale Elkartean.

3. Bertsozaleen ezagutza maila asko ari da hobetzen. Izango da bertso-eskolen eragina, telebista saioaren eta irratsaio en eragina ere, baina harritzekoa zen finaleko eguerdian adin desberdinetako zale ei galdetuta, nolako erantzun kual ifikatuak ematen zituzten goizeko emaitzen inguruan . Aurreko finalean sumatzen hasi a nintzena baieztatu dut.

4. Testuinguru horretan txapela zen gutxienekoa, baina ez dezadan gutxietsi. Izan zitekeen errelebo politena irudikatu zen BEC-en, fikzioak (giltzurrun transplantearen gaia) errealitatea bera gainditzeraino.

5. Maialen izan zen onena, eta Ametsek merezita lagundu zion buruz burukoan. Hortik behera dut zalantza gehiago. Unaik gorago behar zuen. Iritzia baino ez da. Hau ere bai.

6. Egañak ez zuen bere maila eman. Txapela ez zuela borrokatu nahi ere entzun nuen, baita sinesten hasi, alabak opariak arbolapean jartzen harrapatu duen aitarenak entzunda. Sinesgarritasun falta kezkagarria iruditu zitzaidan.

7. Agurrean hunkitu ninduen txapeldun zaharrak. Oholtzatik modu dotoreagoan jaistea badago? Hori bai, lepoa egingo dut lau urte barru oholtza gainean ikusiko dugula.

baliabideek gero eta garrantzi handiagoa hartzen ari diren

Azken finalaurrekoa hasi bezala bukatu zen, agurren emozioarekin, lan honen sarreran aipatu dudan Maialenena kasurako (“hau ez da booma, ez fama”…) edo, nola ez, azkenean finaleko txartela lortu zuen Sarriegiren ahotan entzun genuena: “belodromo bat daukat bihotzaren ordez”. Belodromotik irten eta BECerako planak egiteari ekin genion. Egun handiak eman zuena badakizue, gutxi gora behera, eta azterketa sakonagoak beste baterako utziko ditugu horrenbestez.❚

FINALAREN BEC-ALOGOA

8. Erre eta erre. Epai irizpide asko daude sakon landu beharrekoak. Beste bat: ahozkoan ohikoak diren laburduren koherentzia (ez egokitasuna).

9. Berriro galdetuko dut, nork edo nork entzun ez baldin badu: Patxi Lopezek ba ote daki nor den Joxe Agirre?

bertsokeran ezinbestekoa baitugu

10. 2013ko Txapelketa Nagusiaren finalean golak sartzen jarraituko badugu, futbol zelaia aukeratu beharko da. Bitartean, izan bertsozale. Besterik gabe, San Mames berrian ikusi arte.

bertsolariak gertuago izatea.

104 / B76

Haize berria B76 / 105

Bergaran hasi eta Barakaldon txapela jantzi arte, diferentziak markatu ditu txapeldun berriak, zalantzarako zirrikitu gutxirekin eta bertsoz bertso nortasun handiko diskurtsoa garatuz.

Jarritako gaiei barnebegiradatik kantatu nahi ziela kontatu zigun. Esan eta egin.

Zortziko txikian ironiarekin ere asmatu zuen, nahiz eta Uxuek ez zion ondo erantzun, eta koplatan ere ateraldi bikainak eskaini zizkigun, sarrerarik gabe geratuta Iturriaga, Murua, peto gorriak eta beste aipatuta.

106 / B76

Haize berria B76 / 107

108 / B76

Haize berria B76 / 109

Bertso haikuak II.

Poema japoniar labur-laburrak dira haikuak. Sarritan, argazki bati idatziak.

Bertso Haikua, ostera, argazki bati jarritako bertsoa.

Bigarren uzta hementxe.

Txapelketa usaindun bost argazkiretzat bost bertsolari lanean: Miren Amuriza, Jokin Labayen, Manex Agirre, Etxahun Lekue eta, Luix Mari Aguirrebengoa. Azken hau bigarrenez, bertsotan egitea entrenamendu kontua dela frogatu arte.

112 / B76

AIZAK HI, GURE KALKULAGAILU ZIFRA BATEAN BIL ITZAK: AULKI ILARAK, SARRERAK, DEIAK, FLASH-AK, DOINUAK, EMAITZAK, EGIN DITUGUN KILOMETROAK TA HUNKITU GAITUZTEN HITZAK...

HALA ERE BERTSO BATETIK KANPO ZER NEURRI DU BERTSOGINTZAK? BAKOITZAK BIZI IZAN DUENA NEURTU BEHAR DU BAKOITZAK.

MIREN AMURIZA Arantza Plaza-ren alaba. Amaren abizena ikusirik, nola ez zen ba Miren bertsolari izango?

114 / B76

ARGAZKILARIA HARA-HONA DARAMA BERE JARDUNAK IZOZTU EGIN BEHAR BAITITU IRUDI ESANAHIDUNAK HAU DA UNEA TA CLICK EGIN DU BERE HATZAMAR BIGUNAK OHOLTZA GAINEAN BI ZAPATILA TA ZAPATA TAKOIDUNAK HOR BILTZEN DIRA ZENBAIT TALDEREN TA PERTSONEN NORTASUNAK PAUSO IRMOAK, PAUSO ZUZENAK, PAUSO SENDO TA LEUNAK BAINA ARRETA EMATEN BADU HALAKO GERTAKIZUNAK ARE GEHIAGO DIRA ORAINDIK EMATEKO DAUZKAGUNAK.

JOKIN LABAYEN I grekoaren bertso defendatzailea. Beste askoren artean, BERRIAren enkarguz telebista ikustea izan du lanbide.

116 / B76

IRATIREN BISAIA IKUSIZ GERTUTIK, BEGIAK IA IRTEN ZAIZKIO LEKUTIK. GUSTATU OTE ZAIO? ULERTU AL DU TUTIK?...

ZER ARI OTE ZAIO PASATZEN BURUTIK? BERTSOA ULERTZEN DU NORK BERE MUNDUTIK.

ETXAHUN LEKUE Bertsolaritzaren historiako hiru Etxahunetan apurtzaileena.

Larrabetzukoa da, bizkaieraz kantatzen du eta ez daki xirula eta ttunttuna jotzen.

118 / B76

INORK IKUSI AL DU FILM HORI INTO THE WILD, SEAN PENN-ENA? HEMEN DAUKAGU PROTAGONISTA: CRISTOPHER, GUAPO, LERDENA ZEUKAN GUZTIA ATZEAN UTZIZ (NESKA, DIRUA, DEN-DENA) BILUZTASUNA BILATU ASMOZ BIDAIA HASI ZUENA. KASUALITATEZ TXAPELKETAKO SAIO BATEN JAUSI DENA BERE BIDEA JARRAITUKO DU AHAL DUEN URRUNENA. GURETZAT GURE BERTSO-BIZIKO MUGARRI IZAN LITEKEENA BESTE BATZUENTZAT UR-TANTA BAT DA ITSASOETAN BARRENA.

MANEX AGIRRE Manex Agirre Christopher baino ilara bi atzerago zegoen. Hari adi-adi begira eman zuen saio osoa, eta ez zuen jakin zer erantzun lagunek Silveiraren potoarengatik galdetzean.

120 / B76

KOTXEKO TODADISKOAN TOPERA JARRITA PERET A OCHO-TIK BILBO PASA SALIDA NUEVE ETA BEC "QUE NO SE PUÉ AGUANTÁ YAI, YAI" ZIOTEN JENDE ILAREK PROSTATA LEHERTARAZI ZIDAN MARABUNTA HAREK. “NAHIKO DA” ESAN ZIDATEN NIRE BURNIZKO KADEREK PREZIOA DUTE SUZKO ZEZENAREN ADARKADEK NOLA IGANDERO HOSTIA EMATEN DIDAN ETBK HURRENGO FINALA ERE SOFATIK IKUSIKO DET

LUIX MARI AGIRREBENGOA Hainbat urtez langile heziketako irakasle ibili zen Iruñeako institutu batean.

Orain, Bedian erretiratuta, bere bi pasioetan ematen du denbora gehiena: perretxikotara joaten eta bertsoak idazten.

Finalisten kronikak

HAN GOITIK ITSASOA IKUSTEN ZEN Abenduaren 13an bizi izan zutenari buruzko kronika eskatu genien finalistei. Aitor Mendiluzek nahiago izan zuen ez parte hartu, gisa honetako lanak asko kostatzen baitzaizkio.

Beste zazpien sentipen, burutazio eta ajeak, eder eta gertuko, hementxe irakurgai.

124 / B76

126 / B76

128 / B76

Elurrak zuritutako Hernaniko kaleetan eman ditut lehen pausoak astelehen hotz batean barna.

Jendea pilan dago

Maialen Lujanbio Bukaerarekin hasi bilbide bat, atzerantz. Txapel baten barrualdea den zulo beltzean sartu eta abiatzen dut denboran atzeranzko bidea. Izoztuta geratu diren gertakizunen ondotik, bizidun ni, eurak geldi. Bizipenez gainezka egon zen paisaia orain mortu bat. Izan zenari aldamenetik begira, oinez noa.

I

Elurrak zuritutako Hernaniko kaleetan eman ditut lehen pausoak astelehen hotz batean barna. Jendea pilan dago Udaletxepean. Neke giroa eta poza.

Gazte talde bat lore-sorta bana eskuetan duela pleno aretoan, txalo jotzen diete herritarrek. Epaile antolatzaile eta bertsolariak dira, herriko bertso eskolakoak. Lanaren nekek hustutako begi-zuloak eta lanaren nekeak betetako barruak. Haurrek autografoak eskatzen dituzte eguneko egunkarien argazki gainetan. Egunkari orriak eta orriak. Egunkariak eta egunkariak elkarren gainean daude goizean goiz Txalaparta elkarteko mahaian. Gastronomiaren lekuan kamerak, kableak, fokuak, eta kazetariak, errenkan pasatzen dira zeinek galdera bat desberdina egingo. Neska bat, zapi zuri bat buruan, azala lo faltak zuritua, kazetarik kazeta dabil, errekarririk errekarri.

Bezperako sentsazio oldeak bere barruan ubideak sortu ditzan baino lehen, emari destilatua, ahalik ordenatuena eskatzen diote. Nola ordenatzen da ura? Nola sailkatzen isuria? Nola sentitu aurretik azaldu? Ni han izan al nintzen? Ni al nintzen han zena? bere argazkiak begiratzen ditu egunkarietan, bere buruari kanpotik so, bere baitatik irten bailitzan, zomorroa azalmudan bezala oskola bertan utziz, eta ikusten du atzean utzitakoa, argazki egina, bere molde fosila, bere begiak eta ahoa, bere gorputza eta arropak dituena. Lo bat baino ez da pasa. Gau bat eta lo bat. Berak ere uste ez zuela lo dago igande gauez. Objektu berriak ekarri ditu etxera goizaldean, sarreran lurrean utzi, akitua da eta astunak dira, brontzezkoak, eta artilezko txapela bat ere bai, arinagoa kargaz, sofa gainean geratu dena. Bakardadera dator, jendartetik. Txaloen oihartzuna diminuendo belarri zuloetan,

130 / B76

Udaletxepean. Neke giroa eta poza. Gazte talde bat lore-sorta bana eskuetan duela pleno aretoan, txalo jotzen diete herritarrek. Epaile antolatzaile eta bertsolariak dira, herriko bertso eskolakoak. Lanaren nekek hustutako begizuloak eta lanaren nekeak betetako barruak. Haurrek autografoak eskatzen dituzte eguneko egunkarien argazki gainetan.

Haize berria B76 / 131

bihotzeko erresonantzia kutxan. Azkenak prentsaurrekoak izan dira. Kazetariek txaloka hartu dituzte prentsa-aretoan. Xumea eta ederra izan da. Galderak. Presa eta Prensa errima bikote beti. Logika horretan sartuta daude denak, bertsolari zein kazetari: ahalik azkarren zabalarazi, ahalik azkarren eman, zintzilikatu, igo. Jaitsi. Jende kuttuna dago zain oholtzatik jaitsieran.

Elkartekide, lagun eta familiako. Malkoak eta irribarreak aldi berean, barruan ezin kabitu. Lehertu da tentsioa, bukatu da finala. Besarkadak, estu, bero, benetako. Husten ari da BECeko matriuska, banako txikiz eginiko osotasuna. Bertsoen oihartzunak airean dirau. Eta iraungo. Jendea geldirik, magia airean, isiltasuna. Jaikitzen dira eta esertzen bertsolariak. Elkarri hitz gutxi batzuk aulkitik aulkira. Tentsioa. Tentsio bare moduko bat.

Zapi beltza buruan eta aurrealdean patrikarik ez duten galtzekin ausartu da finaleko apustuari aurre egiten. Heldu leku bat gutxiago, segurtasun guztia behar den plazan. Zer egin eskuekin. Zortzi esku dira, zortzi, papertxoak bezainbat. Eserlekuan zozketan atsegina da giroa aldagelan, hasi aurreko bertigoaren barretxoak, txiste urduriak, plaza izugarri horretan protagonista izatearen laineza, poza eta ohore konpartitua. Bakoitza bere bidetik heldu dira. Banako txikiak BECeko matriuska osatzen dute pixkanaka. Autopistatik irteeran auto-ilara, eta atzeko eserlekuan eseritako neskak burua hazkatzen du zapipean, nerbioei ezin eutsirik, ezin ote duen final batera ere garaiz heldu! A8an barna diosala egiten diote aurreratu ahala autoetatik, ukabila gora kristal atzeetan, irribarreak handi. A8ak norabide bakarra du gaur. Abieran, koaderno bat etxeko mahai gainean zabalduta geratu da, utzita bezalaxe. Ia azkenera arte betea, koloretako errotulagailuen arrastoak, hitzak eta hitzak, eta esaldiak, eta bertsoak, geziak gora behera. Ezinezkoa du bertsoak ordenagailuz egitea. Ahozkoa eskuz. Lanketaren arrastoa paperean. Abenduaren 12an gelditua betirako. Zain. Etxe huts batean, zain. Etxe beretzat berri batean. Txapelketaro suertatu zaio etxe desberdin batean egotea. 4 txapelketa eta 4 etxe. 4 Txapelketa eta 33, 29, 25, 21 urte. Ilberak, Ilberriak, Ilgorak, Ilbeteak denetarik bizi-aroen marean. Azken aurrena izango duen koaderno orria zikintzen ari dela telefono mezuak ttikttik ttik-ttik bezperaren bezpera dela gogorarazten dute. Animoak eta eupadak uhin erradiaktibo zaporeko maitasunez. Telefonoa etxean abandonatuta, oinez joan da, oinez dator. Mendi buelta jakin bat emana dio aurtengoari. Ibilbide bat, paisaia bat. Pauso baretan, pentsakor, jarrerak eta nahiak, doinuak, gaiak pentsatzeko, proiektatzeko, Onddin barna. Zer egin nahi lukeen, nola, zein doinukeratan, neurriak zenbateraino luze, errimak zenbateraino estu, nondik begiratu gaiei, zer esango lukeen hitz lauz ariko balitz, zenbateraino edertu zenbateraino idortu… Oinez mamitzen dira erdiraino betetako koadernoan zirriborratuak. Goizak leihotik koadernora eta koadernotik leihora begira. Eta musika entzutera etzaten da. Beste bidaia bat.

Musika ozen, ahots hautsi bat, barrutik ari, berunezko gitarra baxuak eta bateria astun bat. Dena ez da buru lana. Musika, indarra eta emozioa. Gorputza sofan, gogoa urrun. Biraka bada ere. Pauso txikitan urrutira gabe korrika ekiten dio. Zangoen nekea, burukoa askatzeko, bakarkako nekea, jendaurreko nekea irudikatzeko. Luze izango da bidea. Koadernoa laurden bat baino ez du zikindu artean. Bertso eskolan botatakoak idatziz eta zuzenduz bertan. Lagunek jarritako gaiei kantatu, eta etxean izan zena oroitu eta izan zitekeena sortu, beranduegi bertso horientzat, baina garaiz datozkeenentzat. Bertso eskolaren lokalean biltzen hasi dira bertso-kideak.

Egurrezko mikroak edozer entzun dezake, grabatuko ez duen lasaitasunaz.

Bozetoan ari dira, frogan. Doinuak, doinu izan nahi luketenak, estropezuak,

132 / B76

zabalduta geratu da,

bertso barruko isiluneak, bukaera galduak… Barreak, kritikak, lagun giroa eta talde lana. Ez du errez tentsioa lortzen bertso eskolan, baino neurtzen laguntzen dio prestaketa puntua, bertsoak oraindik nahi lukeenerako trakets xamar irten arren. Hasiera baita. Hotz dago oraindik makinaria. Koaderno berri bat estreinatzera doa. Burua garbitzeko ahalegin xumeena, koaderno garbi bat. Azal urdineko koadernoa. Lehen orria zuri-zuri. Hasi.

utzita bezalaxe. Ia

…Nola bukatuko ote da aurtengoa?•

Abieran, koaderno bat etxeko mahai gainean

azkenera arte betea, koloretako errotulagailuen arrastoak, hitzak eta hitzak, eta esaldiak, eta bertsoak, geziak gora behera.

Ezinezkoa du bertsoak ordenagailuz egitea. Ahozkoa eskuz. Lanketaren arrastoa paperean.

Abenduaren 12an gelditua betirako.

Zain. Etxe huts batean, zain. Etxe beretzat berri batean.

Txapelketaro suertatu zaio etxe desberdin batean egotea.

Haize berria B76 / 133

134 / B76

136 / B76

138 / B76

140 / B76

Eserlekuan zozketan atsegina da giroa aldagelan, hasi aurreko bertigoaren barretxoak, txiste urduriak, plaza izugarri horretan protagonista izatearen laineza, poza eta ohore konpartitua.

Bakoitza bere bidetik heldu dira.

Bidegurutze horretan nago. Bideak oinpean korapilatzen zaizkit, eta bide gainetan oinak. Eskuak ere kibizto eginda

Amets Arzallus Ipar orratzaren zauria benduaren 13aren bila nabil nire memoriaren bide galdu berrietan, eta ez dakit aurrera jo, ala atzera egin. Ez dakit Historia handia non dagoen eta istorio txikiak non gordetzen diren. Indigenek aurrera begira ikusten dute iragana, guk atzean uzten ditugu arbasoak. “Aurretik joan ziren” esaten dugu, eta Andeetan “gure aurretik doaz” diote, eta ez da berdina.

A

Bidegurutze horretan nago. Bideak oinpean korapilatzen zaizkit, eta bide gainetan oinak. Eskuak ere kibizto eginda dauzkat. Ez dakit egun hartara nondik joaten den. Atzeraka hasi behar dudan, aurrera egin beharko nukeen… Galduta nago. Eta batzuetan sentsazio goxoa da galduarena, ez zabiltzalako bide idatzietan barrena, marra eten batzuk arnastu behar direlako bizitzan, gainera galdutakoan ez zaitu inork harrapatzen (zuk ere zeure burua ezin harrapa zenezakeenez). Are, galerak oso kreatiboak dira, adibidez galderak sortzen dituzte. Baina nire oinbideen galeren arrastoan ez dut iturri ardotsurik deskubritu, galderen kakoan atzera-aurrera ez nabil oso irribarretsu, zer esango dut ba gezurra. Egun haren bila nabil eta ez dut atzematen, agian berak eman dit atze.

Eta zerbaitek esaten dit bilatu ere ez nukeela egin behar. Hura bizitzeko zela eta bizitzeko den oro ez dela gelditzeko egina. Bizitzak momentuarekin du dantzarik lotuena, eta momentuak luzatu nahi izatea bizitza arrastaka erabiltzea da. Beraz bilatu beharko nukeenaren konbentzimendu handiegirik gabe, eta bide ernegai bakartzat hartuta bilaketan galdua dabilenaren aurkikuntzak xelebreak izaten direla, hitz batzuen bila abian naiz. Kuban India deskubritu omen zuten haiena gogoan iltzatuta (eta oraindik odoletan), ez dut hitzik doan ematen aurkituko dudana egun haren hemisferiokoa izango ote den.

142 / B76

dauzkat. Ez dakit egun hartara nondik joaten den. Atzeraka hasi behar dudan, aurrera egin beharko nukeen... Galduta nago. Eta batzuetan sentsazio goxoa da galduarena, ez zabiltzalako bide idatzietan barrena, marra eten batzuk arnastu behar direlako bizitzan, gainera galdutakoan ez zaitu inork harrapatzen (zuk ere zeure burua ezin harrapa zenezakeenez).

Haize berria B76 / 143

Kartzelako gai bat Kartzelan irrati zaharrak egoten dira, eta sarraila berriak. Eta Pariseko hotza, zikoinak ere izozteraino. Hogei urte karratuko ziega txipietan hondar aleak oliozko malkoak bezain nekez deslotzen dira pilatik, grabitatearen indar astun baina ahulari men eginez azkenean. Denborak ez du errukirik balizko erruen erresuman. Geldotzen da, eta geldirik dagoena zimurtzen segitzen du. Errutina inumano batek bakarrik salba dezake pertsona.

Promenada: presoak ordulari orratzen kontrako norabidean ibiltzen dira patio borobiletan —preso durangar bati ikasi nion—. Eta hala ere promenadari ezetz esatekotan egon ziren. Txingorrik beltzenak ere otzantzen, eta minik makurrenak ere atzentzen ez dituen preso ibiltariak (ordularien gainetan oinez, beste aldera eragin nahian), errutina haustekotan egon ziren goiz hartan. Doinu batzuk entzuten zituztelako! Ez zen hitzik iristen, doinu zati hautsi batzuk, eta aire iheskor haiei heldu nahian belarri bat irrati zaharrari emanda, eta bestea horma hotzari, ziegatik ziegara oihuka pasatu zuten goiza, bertsolaria asmatzen, bertso galduak osatzen.

Arratsaldean seinalea iritsi zen. Hotzak garbitzen baitu atmosfera, orratzek behetik goraino zangoak zabaldu zituztenean, hitzak iristen hasi ziren Paris urruneraino. Irrati eskuil herdoilduei gradu bat eragin eta Jon Maiaren bakarkakoa sartu zen Osnyko bere osabaren ziegaraino; aurreko leihatilatik polizia bat begira zuen. Garrasiak entzun ziren, eta isiltasun betea. Xegu, Eneko, Gorka… denak finala entzuten. Eta bertso osteko arnasaldi estuetan elkarri epaia ematen omen zioten ziegatik ziegara. Bukaera osoa entzun zuten.

BECen ginen hamabost mila lagunen artean ez zen izango bat haiek adina txalo taupadarik sumatutakorik. Haiek bezain lo gutxi egindakorik gauean.

Haiek adina negar. Ikusiko nukeen gustura kartzeleroen aurpegia, haiek ere euren ziegatxoetan, zer gertatzen zen ezin ulertuta, Euskadi Irratia sintonizatu nahian (baina poliziak ez ditu presoak bezain atzamar finak izaten, eta pazientziaz ere zakarragoak dira).

Arratsaldean seinalea

Ni ez nintzen BECen

iritsi zen. Hotzak

izan. Jendea entzuten

garbitzen baitu

dut hizketan,

atmosfera, orratzek

malkoak erne

behetik goraino zangoak

zitzaizkiola begietara,

zabaldu zituztenean,

edo belarriak

hitzak iristen hasi ziren

ebakitzerainoko irri

Paris urruneraino. Irrati

ibar zabal bat, eta

eskuil herdoilduei gradu

emozioen kondaira

bat eragin eta Jon

amaigabe bat, eta niri

Maiaren bakarkakoa

iruditzen zait ez

sartu zen Osnyko bere

nintzela han izan.

nengo arotza dislexikoa zelako besterik gabe, badira izenen sorburuetan arrazoi absurduagoak. Horra, beraz, aulki nondik letorkeen, ahulagatik ezin da izan, hankamehenak ere badirelako ipurdiari eusteko lain. Beraz ez dira ahulkiak, laukiak baizik, aulkiak. Baina bada bat hirukia dena, aski ezagun egina honezkero bertsoen munduan. Eskuak errapeetara eramateko hankak hirukiak dira, eta niri aitak behin erakutsia, hiru hankako aulkiak ez du behin ere orgurarik izaten. Laukoak bai, eta bikoak ere bagara herren askoak, baina hirukoak ez du behin ere ipurdirik dantzatzen.

Behiak jezteko aulkia bertsotara ekarri zuenak, Andonik, bi aldiz soildu den gizonezko bakarrak, bere azken agurra bota zuen, behean aulkiak jartzearen hura. Eta orduan otu zitzaidan goiko esaldi hori —behin txapela jantziak betiko gordetzen omen du txapeldun izendapena, lehendakariek bezala—: …txapeldunaren aulkia, behiak jeztekoa ez bezalakoa, laukia.

osabaren ziegaraino; aurreko leihatilatik

(Uztapide txapeldun hirukia zen, horregatik izango da agian, nahi zituen botila pattar guztiak hustuta ere ez zela sekula lurrera erortzen. Hiru hankako aulkiak ez du sekula orgurarik izaten).

Eta orain zer?

Lau urtean behin patrikatik metroa atera eta gure pausoak neurtzen dituztenen logikatik kanpora beste arnasbide batean ibili nahi dut, egunetik egunerakoan. Eta xenda horietan, goizeko nire lehen hitzei eutsi nahi diet mundua bizi den ilunabar honen doinuan: …mundua den armiarma, sare galduotan barna, bertsoa da nire arma, ta derrotatuen xarma (eta ez beza inork derrota hitz hori gaizki ulertu. Hala ere gaizki ulertu nahi duenik balego, eta finalaren kontestura eramango balu hitza, jakin beza, ez dudala nik inoiz halako derrota ederrik ezagutu).•

polizia bat begira zuen.

Garrasiak entzun ziren, eta isiltasun betea.

Ni ez nintzen han egon Ni ez nintzen BECen izan. Jendea entzuten dut hizketan, malkoak erne zitzaizkiola begietara, edo belarriak ebakitzerainoko irri ibar zabal bat, eta emozioen kondaira amaigabe bat, eta niri iruditzen zait ez nintzela han izan.

Ni beste nonbait nintzen, nire buruko heste bideetan zimurtuta, begietara ahal bezain gutxi atereaz, hitz bakoitzaren atzean ezkutatuta, lantegi zail batean, izerdi ikustezina isuriz, batez ere eserita egon nintzen aldi luzeetan.

Bero hura sumatzen nuen, baina distantzia hotz batetik. Hesi haren atzean eseri nintzen goizean, eta ez nintzen handik altxatu eta atera bukaerara arte, besarkada une labur batzuetan izan ezik. Horiexek bizi izan nituen goxoen.

Gainerakoan, jendea entzuten dut hizketan, eta pentsatzen dut ni beste nonbait egon nintzela finalaren egunean.

Andoniren aulkiak …txapeldunaren aulkia, behiak jeztekoa ez bezalakoa, laukia.

Xegu, Eneko, Gorka... denak finala entzuten.

Eta bertso osteko arnasaldi estuetan elkarri epaia ematen omen zioten ziegatik ziegara.

Aulkiak ia denak dira laukiak lurrean uzten dituzten puntu geometrikoetan.

Agian hortik sortua da aulki hitza, l-a bera nahastu zelako lekuz, edo lehe-

144 / B76

Haize berria B76 / 145

146 / B76

Aulkiak ia denak dira laukiak lurrean uzten dituzten puntu geometrikoetan. Agian hortik sortua da aulki hitza, l-a bera nahastu zelako lekuz, edo lehenengo arotza dislexikoa zelako besterik gabe, badira izenen sorburuetan arrazoi absurduagoak.

Horra, beraz, aulki nondik letorkeen, ahulagatik ezin da izan, hankamehenak ere badirelako ipurdiari eusteko lain. Beraz ez dira ahulkiak, laukiak baizik, aulkiak. Baina bada bat hirukia dena, aski ezagun egina honezkero bertsoen munduan.

148 / B76

Ni abenduaren 13ko iluntzeko zortzietan pentsatzen ari nintzen eta jendea, egun bereko goizeko hamaiketan. Erreten

Andoni Egaña Gobara eta tuperra inala amaitu eta Prentsa-aretorako bidean askok luzatu dit bostekoa.

Mantxirekin bi hitz egin ahal izan ditut. Txilikurekin beste bi…Argazkia atera dut Zornotzako Mikelekin eta Endika ere agurtu dut, Abadiñokoa, segur aski neu baino hunkituago zegoena. Prentsa-aretoaren sarreran neukan zain familia. Amak, “tuperware” bat erakutsi dit irribarretsu. Enbutido pizarren batzuk baditu oraindik, eta ez dut amarik ezagutzen, badaezpada, umeei jatekorik eskaintzen ez dienik. Goizetik Mendiluzerekin izandako gaiagatik txantxetan ari zitzaidan jatekoa eskaintzen baino gehiago, baina behingoagatik hartu egin diot “tuperra”. Garrantzitsua dela hura hartuta sartzea, sumatu dut. Gerora konturatuko nintzen zergatik. Aitak, besarkadarekin, “ondo, Andoni, ondo” esan dit, eta “ondo” horren neurria zenbatekoa den neuk dakit, eta beste inor gutxik.

F

FICOBA Urriaren bukaeran egin genuen jaialdi bat Irunen. Maialen, Uxue eta Xebastianekin uste dut nintzela. Unai Elizasu genuen gaijartzaile eta txapelketarako prestakuntza gisa planteatu zuen saioa. Banuen garai hartan neure burua serio samar probatu beharraren ustea, eta neurgailu modura hartu nuen nik ere jaialdia. Askietsita irten nintzen erakustazokatik. Nire minimotik gora sumatu nuen neure burua eta mamurik mamuenak uxatuta, batbatean ari garenok beti izaten baitugu ikara barregarri geratzekoa. Gozatzen hasteko unean nengoela pentsa nezakeen. Handik BECerako hilabete t’erdian ez nuen, ordea, batere gozatu. Lan egiten nuen, baina lanak ez zidan luzitzen; egun txarrak eta onak tartekatzen nituen kantuan; udako nekealditik erabat libratu gabe sumatzen nuen neure burua…

horrek dexente zartatu ninduen neu.

Aurrejubilatuaren erosotasunetik, anonimoaren nominatik, txapelketak garaiz aurretik utzitako bertsolariaren belarrietatik, fansaren begi itsuetatik… zenbateraino eskatu behar zidaten ba?

Eta finala hurbilduz zihoala, askotan sentitu izan ez dudan zerbaitekin egin nuen topo: neure buruaz neukan perzepzioa eta jendeak nitaz zeukana ez

150 / B76

Haize berria B76 / 151

zetozen bat. Nire ahalmena ez zen askok uste zuena. Nire nahia eta grina ere ez. Ni abenduaren 13ko iluntzeko zortzietan pentsatzen ari nintzen eta jendea, egun bereko goizeko hamaiketan. Erreten horrek dexente zartatu ninduen neu. Aurrejubilatuaren erosotasunetik, anonimoaren nominatik, txapelketak garaiz aurretik utzitako bertsolariaren belarrietatik, fansaren begi itsuetatik… zenbateraino eskatu behar zidaten ba? Irribarretsu gogoratzen dut duela hamabi-hamahiru urte, beste mila aldiz bezala autoan kostaldera gentozela, Jon Maiak esan zidana: “Hik egin behar huke, Indurainek bezala, hiru txapel irabazi eta gero utzi”. Bakarra neukan artean. Jon handik gutxira sartuko zen lehen finalera. Biok ere orduko aurreikuspenak gainditu ditugulakoan nago.

Probatxo bat ere jarri

Eta finala hurbilduz

genion berriari. Bi

zihoala, askotan

hitz eman genizkion,

sentitu izan ez dudan

finalean zehar

zerbaitekin egin nuen

haietako bat sar

topo: neure buruaz

zezan nonnahi:

neukan perzepzioa

“Albondigilla” eta

eta jendeak nitaz

“enter”. Gure talde-

zeukana ez zetozen

pozerako, bertsolari

bat. Nire ahalmena

Finalera zuzenean sartzearen alderdirik makurrena, lehiakide eta lagun dituzun horiekin tentsioa- eta poza eta harrotasun sanoa eta beldurra eta txiste onak eta txarrak- ez konpartitzean datza. Finalera zuzenean sartzea, abian doan trena martxan hartzearen antzekoa da. Iruditzen zaizu zeure pausoa badela aski luze korrika txikian trenera jauzi egiteko, baina sekula ez dakizu hori irudipen hutsa den ala ez. Horregatik gustatzen zait finala luze-zabal, bezperatik, bizitzea. Hain da laburra bidaia bestela!

ona izateaz gain

ez zen askok uste

jokorako nahiz

zuena.

Bezperako afaritan bost finalista, Iñaki Murua eta Sabino San Sebastian ginen. Iji eta aja eman genuen afalordua. Eta jan eta jan. Uste dut Sustrai izan zela burutsu bakarra. Propio, arin-antxa afaldu eta parez pare asmatu zuen, okela zati batzuk gutxiago irenstea mesedegarri gertatu baitzitzaion biharamunean egin zuen final-pusketa egiteko. Sarriegi alai sumatu nuen.

Ezkortasunerako eta bere burua estuegi hartzeko joera sumatu izan nizkion garai batean, baina uxatu dituela esango nuke. Berehala egin da taldeko.

Probatxo bat ere jarri genion berriari. Bi hitz eman genizkion, finalean zehar haietako bat sar zezan nonnahi: “Albondigilla” eta “enter”. Gure talde-pozerako, bertsolari ona izateaz gain jokorako nahiz jolaserako zegoela erakutsiz, kartzelako gaian “enter” sartu zuen, bi albondigillarekin. Jon, beti bezala, taldeko “animatzailea” izan zen. Final eguneko bazkaritan ordea, ondo ari zela sumatu genion. Ohikoa baino Jon isilagoa aurkitu genuen.

Heldutasunarekin ez zuen zerikusirik baina heldu nahiarekin bai. Aitor Mendiluze gidari zela egin nuen Barakaldorako bidaia, eta joandako urteetan baino zentratuago sumatu nuen, bizkar-zorrotik zama kenduta bezala.

gaian “enter” sartu

Lagunak NOVOTEL da, BECetik hurbil dagoen hotela, joandako lau urteetan gehien aurreratu dena. Duela lau urteko finalaren bezperan Amets, Sustrai eta hirurok joan ginen bertan afaldu eta lo egitera. Aurten Aitor Sarriegi, Aitor Mendiluze, Jon, Sustrai eta bostok izan gara. Ez dakit ohikoa den hotel batentzat lau urteko epean hiru izarretik bosterako jauzia egitea.

Neuk, final bezpera batean pasatu izan dudan gaurik txarrena eman nuen.

Ez dakit zergatik, baina hala da. Egia da zenbait leyenda urbanok dioena: behin gaupasa egin eta zuzenean joan nintzen finalerdiak jokatzera Eibarrera. Beste behin Xebastian eta biok bertso-afaria izan genuen final bezperan.

Halere, gaurik luzeena aurtengoa egin zitzaidan. Hurrengo goizaren zain egotea gogorra bada, gogorragoa baita hurrengo iluntzearen zain egotea, tartean eguna hamabost mila lagunen aurrean pasatu behar bada.

152 / B76

jolaserako zegoela erakutsiz, kartzelako

zuen, bi albondigillarekin. Jon, beti bezala, taldeko “animatzailea” izan zen.

Eguna BECera bakarrik joan nintzen hurrengo goizean. Grabazio batzuk egin behar nituen dokumental baterako eta bederatzi t´erdietarako han nengoen, BEC hutsean eta kameraren aho betean. Jon Sarasuarekin egin nuen topo. “Hi, Antonio, a ze plaza dagoena! Zuetariko bat gaixotuko balitz, nik gustura kantatuko nikek hemen!”. Ondoeza sentitu nuen ia…

Unai Iturriagarekin egin nuen topo hurrena. Beti bezala, diosal samurra elkarri. Igor falta du, dugu, aurten ondoan. Non ote dabil? Non eseriko ote da? Nola pasatuko ote du eguna? Ez ahal da arraroegi sentituko! Unairen talde-liderazgoaz ez da sekula hitz egiten. Berari ere ez litzaioke gustatuko segur aski. Nik argi daukat, ordea, azken bost finaletan sartu den durangarraren garrantzia zenbaterainokoa den gurean. Bazkal garaian galdera egin nien besteei: “Buruz burukoan sartzen ez banaiz, zer iruditzen zaizue, protagonismo handiegia, zutitu eta beste biei zorionak ematea?”. Orduan ere Unaik eman zuen epaia: “Ez, ez, ez, gizona! Hamasei urtean daramazu txapela buruan!”.

Amets iritsi zen hurrena. Lasai zetorren mutila. “Oso lasai nagok!” esan zidan. “Ez zekiat hau ona den! Ez diat ezer sentitzen!”. “Hago lasai. Sentituko duk laster. Eta batik bat, sentiarazi egingo duk. Ziur nagok”. Egongo ez nintzen ba! Lana lepo eginda zetorren; bertsoa erraz dario; eta hain da ona!

Gauzak ez dira diren bezalakoak, gogoratzen ditugun gisakoak baizik. Maialen goxo iritsi zen BECera. Aurpegia ohi baino beltzaranagoa zuen, alkandora arrasozkoa soinean eta hiru platano bi eskuen artean kulunkan. Ikusi nuen iluntzean txapela jantzita, eta gerora mila argazki ere ikusi ditut. Baina egun hartako Maialen, niretzat, BECera iristen ikusi nuen hura izango da betirako. Bi begirada. “Dakiana gaur egitea bakarrik falta zain”. “Egin egingo dut”. Ahoskatu gabeko hitzak.

Maialenek txapelarekin bukatu zuen eta gobararen aipamenarekin. Garrantzitsua izan zen guztiontzat. Amaren “tuperra” hartzearekin konturatu nintzen. Izan ere, gure ama “tuper” saltzailea izan baitzen duela ia berrogei urte, bere lehen hiru semeak ezti haz zitezen. Gidatze-baimena atera zuen auskalo zenbagarrenean. Eta etxetik irten zen lanera. Gobara, tuperra, txapela… Ziur nago gure amak ere bere sentitu zuela Maialenen txapelaren pusketa bat.

Aitaren “ondo” hura, berriz, ez zen Jexux Murua, Joxe Mari Altuna eta Koldo Tapiarekin besarkatzean sentitu nuenaren berrespena baizik. Iluntzeko zortzietakoa, azkenean, amestutakoa baino ere politagoa zen.•

Haize berria B76 / 153

154 / B76

156 / B76

Aurpegia ohi baino beltzaranagoa zuen, alkandora arrasozkoa soinean eta hiru platano bi eskuen artean kulunkan.

Ikusi nuen iluntzean txapela jantzita, eta gerora mila argazki ere ikusi ditut. Baina egun hartako Maialen, niretzat, BECera iristen ikusi nuen hura izango da betirako. Bi begirada. “ Dakiana gaur egitea bakarrik falta zain”. “Egin egingo dut”. Ahoskatu gabeko hitzak.

158 / B76

Gure belaunaldiaren txapela ere bazela zioen Maialenek, eta ez diot nik opari horretatik legokidakeen

Unai Iturriaga Eta hala ere, geza! ertso bat osatzeko amaiera pentsatu behar da lehenengo. Idazteko, izan bertsoa zein bestelako testua, hasiera behar izaten dut nik. Gaur, lerrook idazten hasi naizen egun eta une honetan betetzen da hilabete bat BECeko saioa bukatu zela. 2010eko urtarrilak 13 ditu.

B

puskatxoari uko egingo, baina Maialenen txapela ibilbide propio baten txapela da. Dotore ematen du buru gainean, ez da txarto geratuko etxeko

Badaukat hasiera eta, gainera, egia da. Beraz, noan amaierara.

txokorik kuttunenean

Rewind Hilabete atzera: saioa amaitu da Oholtzatik jaitsi eta bertan bat egin genuen hainbat lagunek. Antolakuntzako bolondres-profesionalen aurpegi nekatuetan begiak gorri. Hainbat bertsolariren begiak gorri. Aldendu ezineko irribarrea eta egun handi bat bizi izanak uzten dituen neke eta harrotasun arrastoak. Bukatu da. Ederra izan da.

zintzilik, baina haren gerizperainoko bidean erabaki asko hartu behar dira, zenbait

Pause Analisiari mesede egiten ei dio aparra bajatzen uzteak. Garagardoari berriz kalte. Eta hilabete bat joan bada ere, oraindik ez naiz abenduaren 13ko hark nigan utzitako ideia eta sentimenduen trumoia antolatzeko gai. Ez dut ukatuko ordu batzuk joan zaizkigunik egun hartakoez barriketan, baina garagardoek aparra zuten orduak ziren eta horiek beste barrika bateko analisiak dira.

Hilabete atzera: â&#x20AC;&#x153;2009ko Txapeldunaâ&#x20AC;Śâ&#x20AC;?

Asko poztu nintzen Maialen txapeldun izendatu zutenean. Nire artean ez neukan zalantzarik eta lehenago ere hala adierazi nion. Ondo merezia zuen bai BECen bertan egindako lanagatik (horrek ematen du txapela) eta baita urteotan plazan egindakoagatik ere. Aspaldi handian kantuan kide izan dugunok eta plazetan entzule izan direnek bagenekien bete-betean zegoela hernaniarra.

160 / B76

gauza albora utzi, egoskorra izan, norbere buruarekin borroka asko egin eta sinetsi.

Haize berria B76 / 161

Zenbaitetan urteak behar izaten dira arrasto bat hemen, arrasto bat han, geroago bidea izango dena zabaltzeko, baina, behin zabaldutakoan, abiadura esponentzialki biderkatzen da. Horrela irizten diot nik Maialenen bideari. Kontraesana badirudi ere, hankak lurrean ondo ezarrita dituelako doa hain azkar.

Zorionak, Andoni.

Bitxia da hilabete

Aukeran politena

batek ematen duen

prestatzea bera.

Gure belaunaldiaren txapela ere bazela zioen Maialenek, eta ez diot nik opari horretatik legokidakeen puskatxoari uko egingo, baina Maialenen txapela ibilbide propio baten txapela da. Dotore ematen du buru gainean, ez da txarto geratuko etxeko txokorik kuttunenean zintzilik, baina haren gerizperainoko bidean erabaki asko hartu behar dira, zenbait gauza albora utzi, egoskorra izan, norbere buruarekin borroka asko egin eta sinetsi. Eta txapelketa icebergaren muturra baino ez da.

distantzia. Zenbait

Santikurutzen edo

irudi oso presente

Zumaiako sakristian

dauzkat eta beste

doinuak probatzea,

hainbat gauzarekin

lagunen iritziak

Zorionak, Maialen.

apenas gogoratzen

aintzat hartzea,

Stop Bitxia da hilabete batek ematen duen distantzia. Zenbait irudi oso presente dauzkat eta beste hainbat gauzarekin apenas gogoratzen naizen. Gezurra esango nuke txapelketa honek sentipen geza samarra utzi didala esango ez banu. Eta zinez diot ez dela egindako lanagatik izan. Are, finalean egindako lanarekin konforme geratu nintzen oso. Zenbait bertso on bota nituen, baleko beste batzuk, eta txarrak bat baino gehiago. Gezatasuna ez dator hortik. Neuk ere ez dakit oraindik ondo nondik datorren. Nahi duenak sinestea dauka eta nahi ez duenak ez, zeregin garrantzitsuagoak dauzkat oheratu aurretik inor konbentzitzen aritzea baino.

naizen. Gezurra

ondorengo mokaduak,

esango nuke

asteburuko saioetako

txapelketa honek

gorabeheren

sentipen geza

komentarioak…

samarra utzi didala

Pause Ez da egia txapelketa honetarako ilusiorik ez neukanik. Egia aitortze aldera, ez dut sekula ilusio berezirik izan txapelketa bakar bategatik ere. Gezurrik esan gabe esango dut ez dudala uste ilusioa denik bertsolariok txapelketaren aurrean izaten dugun sentimendu nagusia. Nik bosgarrenez egon gura nuen Txapelketa Nagusiko finalean eta kitto. Gauza jakina da, ordea, “Kitto” ez dela lagunik onena izaten bidaia luzeetarako. Eta txapelketa bidaia luzea da. Bidaia luzea eta batzuetan polita.

Aukeran politena prestatzea bera. Santikurutzen edo Zumaiako sakristian doinuak probatzea, lagunen iritziak aintzat hartzea, ondorengo mokaduak, asteburuko saioetako gorabeheren komentarioak… Ia hiru hilabetez luzatzen den unibertso txiki bezain geurea. Polita.

Hilabete atzera: “Goizeko hamaikak” Ordua da. Aretoaren behealdeko sarrera batean gaude bertsolariak eta aurkezlea. Aretoa leporaino dago. Giroa itzela. Antolakuntza berriz ere bikaina.

Besarkadak, animoak elkarri, txorakeriaren bat edo beste (zer egingo genuke Jon Long Maia gurekin ez bagenu?)….

Bagoaz jende artetik oholtzarantz. Itzela da. Otu zaidan lehenengo gauzak absurdotik du bestelakotik baino gehiago. “Orain lau urte pasabidea ez zen hain estua, ala?”.

esango ez banu. Eta Hilabete atzera: Goizeko hamarrak BECera iritsi eta aldageletara jo nuen zuzenean. Han gai-jartzaileak paperak gora eta paperak behera. Txapelketa lehia hutsa dela uste dutenek ezingo lukete ulertu susmo txarrik izan gabe gai-jartzaileak eta bertsolariak aldagela berean egotea saioa hasi aurretik. Nik ere ez. Horregatik dakit Txapelketa ez dela lehia hutsa.

zinez diot ez dela

Pause Ederra izan zen. Eta hala ere, orduan, zergatik “geza”?

egindako lanagatik

Stop •

izan. Are, finalean

“Andoni aspaldian dabil hemen inguruan” esan zidaten.

egindako lanarekin

Eszenatokiaren atzealdeko gunean aurkitu nuen Andoni. Pentsa lezake batek Manolete adindu bat (barkatu irudia, Andoni) plazara irten aurretik bezala aurkitu nuela zarauztarra, katedraren zati batek baitzioen haren mototsari orduak baino ez zitzaizkiola geratzen. Ba, bai. Katedrak arrazoi zuen mototsari zegokionez, are gehiago, ordurako ez zeukan mototsik. 86ko txapelketan ikusi genion azkenekoz. Baina Manoleterik ez. Hori ez. Egunonak, zigarro trukeak, alukeriaren bat edo beste… Betiko Andoni. Betiko Txapelduna.

konforme geratu

Digresioa zilegi bada goizetik gehiago buruan neukan ideia bat azalduko dut labur-labur. Jakina zen gerta zitekeela txapela Andonik ez janztea eta hala ere otu zitzaidan, Jaurlaritzan lehendakari izan direnek duten legez, Andonik izan beharko lukeela beti “Txapeldun” tratua izateko ohorea. Lantzean behin listo ustean izaten ditudan pentsamendu horietako bat besterik ez.

batzuk, eta txarrak

Bederatzi ordu beranduago BECeko jendetzak egin zion aitortzak hori eta gehiago zioen. Egun hartan beste zenbait unetan ez bezala, 14.500 lagun haiekin bat eginda sentitu nintzen.

hortik.

162 / B76

nintzen oso. Zenbait bertso on bota nituen, baleko beste

bat baino gehiago.

Gezatasuna ez dator

Haize berria B76 / 163

164 / B76

166 / B76

Aurten finalera bezperatik joatea erabaki nuen.

Jendeak galdetzen zidan herrian: ze, eguna pasatzeko

Jon Maia Egun hura, sentipen hau benduaren hasieran, Zumaiako Santixo hondartzan errimen dunetan gora eta behera, ”Espiritu egokiaren xendretatik” pasiatzen ari nintzela lagun batekin egin nuen topo, pinu txiki baten gerizpean atseden hartzen, belar gozoaren usainean kontenplazioan zegoena. “Ze? Finalerako kontzentratzen?” galdetu zidan. “Badakizu, bueltaka bueltaka…”nik. Eta berak, “akordatzen naiz abuztu bukaeran hondartzara errima koaderno batekin nola azaldu zinen…”. Kontxo, ni ez nintzen akordatzen ba… hainbeste denbora al daramat ba kontu honekin? Bai, aurten goiz hasi nintzen “finala” prestatzen.

A

gogoz ala? Baina nik ez nuen eguna pasatzeko gogorik, ailegatzeko gogoa nuen. Ez nion beldurrik egun handiari. Banekien lan ona egin nezakeela eta gogotsu nengoen. Aurten

Egia esan, oso garbi neukan finalerako bidea non eta noiz hasten zen: prestaketa hasten den momentuan. Kalkulatu beharra dago, ez goizegi hasi, ez beranduegi. Ez nekatuta iritsi, ez motz. Ez falta, ez pasa.

jarrera hori oso garbi

Aurten finalera bezperatik joatea erabaki nuen. Jendeak galdetzen zidan herrian: ze, eguna pasatzeko gogoz ala? Baina nik ez nuen eguna pasatzeko gogorik, ailegatzeko gogoa nuen. Ez nion beldurrik egun handiari. Banekien lan ona egin nezakeela eta gogotsu nengoen. Aurten jarrera hori oso garbi izan dut: beldurrik ez. Egunaren aurrean, unearen aurrean, gaiaren aurrean, lagunaren aurrean, beldurrik ez. Jarri nahi duzuena. Prestatuta egoteak ematen dizu konfiantza dosi estra bat, sarearekin saltatzea bezalakoa da, edo izango da. Holaxe, gogotsu, aurreko finalean ez bezala hotelera joatea erabaki nuen. Bezperako afarian ondo pasatu genuen. Nik usakumea jan nuen eta halaxe pentsatu nuen, “hau behintzat janda zegok”.

Hotelean ere ondo, ohea ona, tenperatura egokia, kriston bainera… beno, ez gaitezen baineran sartu eta bai, ordea, gaian, finalaren egun berean.

Egunaren aurrean,

izan dut: beldurrik ez.

unearen aurrean, gaiaren aurrean, lagunaren aurrean, beldurrik ez. Jarri nahi duzuena.

Eguna Gogotsu nengoen, baina halako egun batean beti daukazu zalantza puntu

168 / B76

Haize berria B76 / 169

bat, handia, ea nola dagoen burua, ea zer gorputzaldi…. Sutan jarri arte ez baita jakiten nolakoa den odolkia.

Lehenengo

Lehenengo bertsoetan, zortziko handian, denok dugu ilusioa ondo edo oso ondo egitekoa. Halako misterio bat badago lehenengo saioan, normalean saio izugarririk ez da irteten baina, norberak pentsatzen du, “ea gaur nire eguna den…ea nire burua harritzen dudan hasieratik…”. Badago esperantza intimo bat, hor, barru-barruan nonbait, agian, irtengo zaizkizula izugarriak. Ni ez nintzen bereziki harrituta eseri Andonirekin kantatu eta gero, baina tira, hainbestean aritu nintzela uste eta, nahiko pozik. Egunkariko auziaren aurka kamixetak mahaia jartzen jarri genueneko gaia izan zen, eta, niri pertsonalki, pereza pixka bat eman zidan. Zaila da, nahiz eta gaia zehaztuta egon mahaia jartzea, hainbeste aldiz kantatu diogun gaiarekin harritzeko moduko ezer esatea, horregatik, ba, egindakoarekin konforme.

bertsoetan, zortziko handian, denok dugu ilusioa ondo edo oso

Norbaitek pentsa

ondo egitekoa.

lezake: ene, txikikeria

Halako misterio bat

horiengatik zenbat

badago lehenengo

pentsamendu…

Jendeak galdetzen dizu ea zer sentitzen den han zegoen jendetzaren aurrean kantuan… Beti egiten dizu inpresioa, noski. Ni, dena den, ondo zentratuta sentitzen nintzen. Gainera, nahiz eta aurrean genuen argazkia izugarria izan, jarri egiten zara. Hiru bertso bota ondoren, beldur eszenikoa joan egiten da eta aurrean duzun irudira ohitu egiten zara.

saioan, normalean

saioaren ondoren Igor

saio izugarririk ez da

Elortzak, gure ondoan

irteten baina,

egon zitekeena, baina

Bigarren lanerako, berriz, gogotsu sentitzen nintzen. Maialenekin egokitu zitzaidan. Eta gaia entzun nuenean (dantzan ari ginen bikotea, Maialenek estu-estu heltzen zidala), entzun genuen unean diot, danba burura etorri zitzaidan Belodromoko final batean bioi oso antzeko gaia jarri zigutela. Eta horrek, traba egiten dizu buruan. Orduan zer bota nuen oroitu nahian ahalegintxo bat egin nuen, segundo pare batekoa, 8 urtekoa, berriz berdina ez esateko. Kasualitatea! Pentsatu nuen. Lehertu ez bagenuen ere, gure saiotxoa egin genuen.

norberak pentsatzen

finala entzule bezala

du, “ea gaur nire

bizitzeko aukera izan

eguna den…ea nire

zuenak, esan zidan,

burua harritzen

kanpotik ikusita

dudan hasieratik…”.

jendeak ezin duela

Badago esperantza

imajinatu guk nola

intimo bat, hor,

bizi dugun finala.

barru-barruan

Jendea handitasun

nonbait, agian,

hartan murgilduta

irtengo zaizkizula

dago, festa batean,

izugarriak.

giroan… gu berriz,

Goizean zehar izan nuen sentsazioa izan zen, berriz ere, Kartzelako lanean indartu zitzaidana, azken artikulua idazten ari den kazetariaren paperarekin.

Haizea kontra bezala sentitzen nuen. Gai hori entzun nuenean, berehala Berriako kazetariaren papera etorri zitzaidan burura. Saiatu nintzen beste zerbait bilatzen, baina agian, ez nuen nahikoa ahalegin egin bilaketan. Eta pereza eman zidan berriz ere lehenengo ariketako pertsonaia berbera hartzeak. Hori zen nire sentsazioa: pereza. Gai horri, beste molde batzuetan askotan kantatu diodanaren sentsazioa. Ezin izan nuen gaia neure eremura eraman… gauza asko nituen buruan: bakarkakoetan erabiltzeko baliabideak, estilo bat… ezin izan nuen atera apenas ezer… baleko batekin eseri nintzen.

Horrelaxe joan nintzen bazkaltzera, sentsazio gazi-gozoarekin. Bakarkako eder bat egiteko esperantza bete gabe. Bestela, ba, hortxe ikusten nuen neure burua, gailurrik jo gabe, baina, bertsotan gustura xamar.

Bazkaltzen, ikusi egin behar zenuten gure menua. Nire ustez, pasatu egin ginen austeritatean. Makarroiak egosita zuri-zuri ontzi batean eta beste ontzitxo batean tomatea, inork makarroiak egosita, besterik gabe jan nahi ez bazituen, aukeran… Aurreko finalekoa sofistikatuegia izan bazen, honakoa, 7 urteko gure alabak ere ondu zezakeen…Nik salda bero bat eta oilasko zatitxo bat hartu nuen. Gero Maialenek karajilloa eskatu zuenean, nik atzetik… beste bat!

170 / B76

gure mikro nabarduretan, gure errimatxo, gure

Bazkaltzeko tentsioa txoro xamarra da. Komedorean batzuk bueltaka, lurrera begira, lentilla baten bila bezala, besteak eserita… ordua dela, kafea ez datorrela….beno, tarte txikia eta nahasia izaten da. Ni oraindik goizekoarekin nenbilen buruan… arratsaldean tope egin nahi nuen, eta bakarkako handi bat egin behar nuela baino ez nuen buruan. Entrenamenduetan, Hendaian… neure burua ondo ikusi nuen ariketa horretan, aurreko txapelketan galdu xamar ibili nintzen bezala, oraingoan, beti gustuko izan dudan lan hori berreskuratu bide nuela uste nuen.

Arratsaldean, Mainontzi, puntukakoa, nahiko suelto pasatu nituen… bakarkako unea zen.

Gustatu zitzaizkidan aurreko zenbait gai, eta ondoan nuen Ametsi halaxe esan nion. Nahiko gai zehatzak ziren gehienak. Gaiak ziren, ez egoerak. Bertsolariak ez zuen gaia asmatu beharrik, interpretatu baizik. Maialenen minbizia zuten umearenak, esaterako, edo kale bati aitaren izena kendu ziotenarena, edo Olentzerorena… onak ala ez, zehatzak.. Nik txapelketa osoan bi doinu prestatu nituen bakarkarako. Bat ez nuen inoiz erabili. Finaleko goizean, prestatu gabeko Haizea dator erabili nuen. Eta nire saio handia Beberen doinuan “bisualizatzen·” nuen aurreko egunetan. Ez nuen beste aukerarik planteatzen bakarkarako.

Hor handicap bat sentitu nuen. Nire txandaren zain nintzela Sarriegik esan zidan, doinu hori erabiltzeko asmoa zuela, eta justu nire aurretik zen bera.

Zalantzan geratu nintzen. Segidan, doinu bera erabili ala ez. Gainera ez zen kartzela, alegia, agerikoa zen entzun nuela Sarriegi doinu hartan kantatzen. Ez nekien zer egin, batari eta besteari galdetu ondoren, erabiltzea erabaki nuen.

Eta hara non, gaia entzun nuenean, berriz ere goizeko sentipen bera etorri zitzaidan: “Zure bizilagun bat zu zelatatzen ari dela ohartu zara”. Pentsatu nuen: kontxo, hemen berriz gaia nik asmatu behar dut… eta zer? Benga, zein izan daiteke, zelatatzen nauena? Lehenengoa noski, polizia, ez, a ze pereza, berriz gai poliziako-politiko bat! Beste bat… voyeur bat… baina nola egingo ditut hiru bertso haundi voyeur paperean?….beste bat, beste bat, korri, korri… benga, benga, beste bat!!! Ez zitzaidan ezer etorri. Gai poliziako politikora berriz. Eta kantatzen hastean, haizea kontra sentitu nuen berriz aurpegian… jo! Eseri nintzen, ez dut egin… tristura puntu bat geratu zitzaidan barruan, arratsalde osoan zehar, finala bukatu arte hor geratu zitzaidana. Nahi nuena, espero nuena ez egitearen puntutxo molesto hori… Orain ziur nago, beste buelta pare bat eman behar izan niola gaiari, beharbada umoretik heldu, beste doinu bat hautatu… finaleko gauean bertan etorri zitzaizkidan, ohean, han bota behar izan nituen bertsoak. Berandutxo, ezta?… Beno, hurrengo baterako ondorioak atera nituen.

Norbaitek pentsa lezake: ene, txikikeria horiengatik zenbat pentsamendu… saioaren ondoren Igor Elortzak, gure ondoan egon zitekeena, baina finala entzule bezala bizitzeko aukera izan zuenak, esan zidan, kanpotik ikusita jendeak ezin duela imajinatu guk nola bizi dugun finala. Jendea handitasun hartan murgilduta dago, festa batean, giroan… gu berriz, gure mikro nabarduretan, gure errimatxo, gure barne-barnean, hor nonbait gabiltza…

barne-barnean, hor nonbait gabiltza…

Ametsen eta Maialenen arteko buruz burukoan burutik kendu nuen hori guztia. Saio hori, pasarte hori, bizitzekoa izaten da, gozatzekoa. Ederra izan

Haize berria B76 / 171

zidan, ez dut ezkutatuko. Ez da postua izaten poza ematen duena, egindako lana baizik, eta zentzu horretan, hirugarren izateak, txapelketa honetan egindako lanaren saritzat hartu nuen, ez egun bakarrekoa. Gainera, laugarren finala banuen eta gustura hartu nuen, orain arteko sailkapen onena azkenekoan izatea.

Lan egiteak, ikasteko ilusioa ez galtzeak, mugarik ez jartzeak, amets egiteak… aurrerago eraman zaitzakeela egiaztatu ahal izan dut. Eta horrela jarraitzeko asmoa daukat, etengabeko ikaste prozesuan, txapelketa honetan zer ez dudan ondo egin, zer dudan hobetzeko, zer egin nahi dudan… ikasten.

Txapelketari buruz, sozialki, kulturalki, politikoki ere gauza asko esan genitzakeen. Zer suposatu duen, zer eman dion euskaldungoari, ze arnas berri izan den… baina horretan hasiko bagina ez genuke bukatuko… hainbestekoa izan da! Egunak pasatu ahala gero eta zapore gozoagoa sentituz joan naiz, txapelketak eman digun eta eman didan guztiagatik. Balantze indibiduala ere txiki geratzen da balantza sozial eta kolektiboaren ondoan eta, zer esango dizuet ba: aje guztiak hain gozoak balira!!

Niretzat, pertsonalki, garrantzitsua izan da txapelketa hau, bertsolari gisa eta baita arrazoi intimoagoengatik ere. Egin beharra sentitzen nuen. Eta egin dut. Gozatu beharra nuen, eta gozatu dut. Pozik, eta aurrera begira.•

zen. Bietako edonork irabaz zezakeela pentsatu nuen, eta Maialen izan zen.

Han sentitzen duzun poza benetakoa da. Maialen, bertsolari handia izateaz gain, laguna da. Edo hobeto esanda, lagun handia izateaz gain, bertsolaria da. Horregatik ateratzen dira horrelako besarkadak…

Ametsengatik ere poztu nintzen noski… Maialengatik esan dudan gauza bera esan nezake, gazteagoa izan arren. Laguna dut eta badakit zer poz zuen barruan… finalerako bidea elkarrengandik oso hurbil egin genuen eta, zu ere, konplize sentitzen zara.

Nik ez nuen buruan inolako kalkulurik, zein postu egin nezakeen eta abar…

Ni nire bakarkakoen gaziarekin nenbilen… eta egun eder haren, eta, oro har, egindako lanaren gozoarekin… eta sailkapena esaten hastean, hara non esan zuten nire izena hirugarrenerako. Zer esango dizuet… poza eman

172 / B76

Haize berria B76 / 173

174 / B76

176 / B76

Zer suposatu duen, zer eman dion euskaldungoari, ze arnas berri izan denâ&#x20AC;Ś baina horretan hasiko bagina ez genuke bukatukoâ&#x20AC;Ś hainbestekoa izan da!

Egunak pasatu ahala gero eta zapore gozoagoa sentituz joan naiz, txapelketak eman digun eta eman didan guztiagatik.

Balantze indibiduala ere txiki geratzen da balantza sozial eta kolektiboaren ondoan eta, zer esango dizuet ba: aje guztiak hain gozoak balira!

Denbora gutxian asko bizi izan dugu. Asko bizitzen ari gara.

Begirada konplizeak, bostekoak, besarkadak, muxuak,

Sustrai Colina

bertso onak, bertso ez hain onak, kezkak, barre-algarak, beldurrak, esker ona,

Astelehena

stelehenetan astelehenen esnatu da urteko lehen astelehena. Barrugiro aproposa Anariren azkena adi entzuteko. Zerikusirik ez abenduaren 13 famatu harekin. Ez da orduko olatu, herri-kanta eta txalo hotsik nabari. Barrura begiratzeko ordua da. Idatzi, esan eta konpartitu direnak ahaztu, eta bakoitzari geure baitara begiratzeko ordua helduko zaigu laster.

Desiratzen nago. Aparra da garagardoan gutxien gustatzen zaidana. Nahi nuke bizi izan dudana bizi izan dudan gisan gordetzea. Nahi nuke, aurreko bi finaletan ez bezala, gerorako apartatuko ditudan argazkiak neure begiz hartuak izatea.

A

animoak, mimoak, txaloak, olatuak...Ez da erraza bizi ahala asimilatzen. Ez da erraza jendeak ematen dizunari neurri berean

Denbora gutxian asko bizi izan dugu. Asko bizitzen ari gara. Begirada konplizeak, bostekoak, besarkadak, muxuak, bertso onak, bertso ez hain onak, kezkak, barre-algarak, beldurrak, esker ona, animoak, mimoak, txaloak, olatuakâ&#x20AC;Ś Ez da erraza bizi ahala asimilatzen. Ez da erraza jendeak ematen dizunari neurri berean erantzuten. Ez da erraza, baina ahalegindu ahal izate hutsa ederra da.

Aurrekoetan baino kezka gehiagorekin pasatu nituen aurreko egunak. Finala taxuzko ezer egin gabe neure begien paretik desfilatzen ikusteari izua nion. Apenas inporta zitzaidan postu-dantza, baina ez nuen final grisik nahi. Kezkak kezka, saio osteko gauetan egin dut lo okerren. Saio aurrekoetan normalean ondo. Banekien ordea finalaren bezperan ez nuela orain lau urteko betekadarik behar. Hortxe pasatu nuen gaizkien, behin puntako jatetxe batean afalduko, eta jana neurtzen. Eskerrak aitzakia badudan neurririk gabe itzultzeko.

erantzuten. Ez da erraza, baina ahalegindu ahal izate hutsa ederra da.

BECeko oholtzara ere itzuli nahiko nuke. Bertaraino iristea jendeak uste duena baino dexente gehiago kostatzen da, alta. Horregatik da pribilegio

178 / B76

Haize berria B76 / 179

txapelketako giroaren arrasto bat Bilboko bi manifetan topatu nuela, bertsoa ez dela txapelketan bukatzen, plazaz plaza beti

tan tono berean egin dezakegula garbi geratu zitzaigulako. Ez da harrotzeko ezer. Aspalditik zuzendu behar genuen akats bat baizik.

Hortik aurrera zer esan? Onenak aitzakiarik gabe irabazi zuela, Amets buruz-burukoan ikusteak mila kilometrotara irratiz entzuten ari zen txikiari besteko poza eman zidala, Andoni txapeldun itzel bat dela, Iturriagaren arratsaldeko bakarkakoa finaleko bertsoaldia iruditu zitzaidala, kantatu nituenetako asko berriz kantatuko nituzkeela, emozionalki zein fisikoki hustuta bukatu nuela, negar egitea zein ona izan daitekeen ahaztuta neukala, batzuk ikusi nahi ez duten herria hortxe dagoela, txapelketako giroaren arrasto bat Bilboko bi manifetan topatu nuela, bertsoa ez dela txapelketan bukatzen, plazaz plaza beti bezala gabiltzala, antolakuntza eta bertsozaleekin zorretan gaudelaâ&#x20AC;Ś.

bezala gabiltzala, antolakuntza eta

Bakoitzari gure baitara begiratzeko ordua iritsi zaigula salatu digu Anarik, baina abenduko igandeei esker ederragoak dira urtarrileko astelehenak. Biba zuek!â&#x20AC;˘

bertsozaleekin zorretan gaudela....

handi bat bertan egon ahal izatea. Gainera, zozketaren gutizien arabera, ohoreari zortea gehitu dakioke aurreko batean ukatu zizuna emanez. Jakingo nuke gustura zer sentitu zuten orain dozena bat urte gure alde apustu egin zutenek Amets eta biok zortziko handian hasi ginenean. Ez zuten horren beharrik izango apustuak merezi izan zuen ala ez erabakitzeko, baina argazkiak hainbeste balio duen garaiotanâ&#x20AC;Ś Guri ilusio itzela egin zigun, eta ados, ez zen ilusioaren mailako saioa izan, baina egitearekin obsesionatuta bizi garenoi utziguzue behingoz egote hutsarekin pozten.

Eginak-egon eta egonak-egin, kezka handi samar bat ere utzi zidan zozketak. Maialenekin nintzen puntuka, eta itsututa nengoen biok tono berean jardutearekin. Banekien gainera aurreko borrokan ibiliko zela, eta ez nion halako desajuste itsusi batekin puntu zakukada bat galarazi nahi. Izugarri poztu nintzen ondo atera zelako. Zeresanik ez aurrerantzean denok puntu-

180 / B76

Haize berria B76 / 181

182 / B76

184 / B76

BECeko oholtzara ere itzuli nahiko nuke.

Bertaraino iristea jendeak uste duena baino dexente gehiago kostatzen da, alta. Horregatik da pribilegio handi bat bertan egon ahal izatea. Gainera, zozketaren gutizien arabera, ohoreari zortea gehitu dakioke aurreko batean ukatu zizuna emanez.

Jakingo nuke gustura zer sentitu zuten orain dozena bat urte gure alde apustu egin zutenek Amets eta biok zortziko handian hasi ginenean.

Kotxe honek badu zerbait. Aurrekoa hobea zen, beti aurkitzen zuen aparkatzeko tokiren bat behar nuen tokitik gertu, baina hau

Aitor Sarriegi Boxeolaria ringera doan moduan 2009-12-12, Beasain inalaren bezpera da. Final ostean Beasaina etorri eta soziedadean afaria egingo dugu 10 bat lagunek. Goizean Beasaingo Disko eta Liburu azokatik buelta bat emanez haize piska bat hartzera irten naiz. Eguerdirako koadrilako bati deitu eta erosketak egitera irten gara. Gauza jakina zen: ezin etxera joan ardo pare bat eta pintxo bana jan gabe. On dagigula.

F

ere ari da ikasten.

Juxtu saldu nahi dudanean. Hotel sarreran itxura eskasa ematen dut, tabernako mendizalez jantzita, atzean motxila eta aurrean portatilaren motxila. Zain daude bertan I単aki, Xabino,

Etxean hotelerako motxila prestatu eta bazkalostean beste lagun baten etxean elkartu gara. Realak jokatzen omen du. Tira, hitzordura arteko orduak pasatzeko ez da modurik txarrena. Irabazi egin dute. Lagunak gustura daude eta zerbait hartzera irten gara kalera. Zazpiak laurden gutxi aldera lagunak tabernan utzi eta Barakaldora abiatu naiz.

Andoni eta Aitor. Grazia egin dit, Aitorrek txukun-txukun ekarri

Puntu-puntuan iritsi naiz. Aparkatzeko ere zortea izan dut, hotelaren ondoondoan utzi dut nire kotxea. Kotxe honek badu zerbait. Aurrekoa hobea zen, beti aurkitzen zuen aparkatzeko tokiren bat behar nuen tokitik gertu, baina hau ere ari da ikasten. Juxtu saldu nahi dudanean. Hotel sarreran itxura eskasa ematen dut, tabernako mendizalez jantzita, atzean motxila eta aurrean portatilaren motxila. Zain daude bertan I単aki, Xabino, Andoni eta Aitor. Grazia egin dit, Aitorrek txukun-txukun ekarri du alkandora zorro batean sartuta, pertxatik zintzilik. Sustraik ere hala dakar bere sudadera.

Gaur ere ni arloteena.

du alkandora zorro batean sartuta, pertxatik zintzilik.

Sustraik ere hala dakar bere sudadera. Gaur

Jon iritsi denean geletako giltzak eman dizkigute. Bakoitza gurera igo gara, afaltzera joan aurretik. Trasteak gelan barreiatu eta wifia badabilela konprobatu ostean, behera jaitsi naiz. Primeran, BECera omen goaz afaltzera.

Afaria giro ederrean joan da, tontakeriak esateko gogo handia dago gure

186 / B76

ere ni arloteena.

Haize berria B76 / 187

Berriz ere harreran elkartu eta BECera joan gara. Eskenatokiaren atzetik sartu gara eta antzematen da betekada. Tarteka

artean, eta lortu dugu batzuk esatea. Afaldu ere ederki egin dugu, baina Sustraik gauerdi aldera hotelera bueltatzeko garaia dugula esatean inork ez du kontrakorik esan. Hotel inguruan bueltaxka bat emateko saiakera ere izan da, baina azkenean gelara erretiratu gara. Ordenadorea piztu, postan eta Facebooken begiratu, lagun bat edo besterekin egon eta onena lo egitea dela pentsatu dut.

2009-12-13, Barakaldo Goizeko laurak aldera beroak esnatu nau. Aire egokitua ere badago, baina nahiago izan dut leihoa ireki. Polita da, BECeko dorrea ikusten da bere argi txikiekin. Hemendik ordu batzutara han ariko gara kantari, gezurra dirudi.

Argazkia atera nahi izan dut, baina mugikorreko kamerak gauez ez du ongi ateratzen. Goizean aterako diot.

kurtinen artetik begiratu eta han kantatzea zer izan daitekeen imajinatzen saiatu naiz.

Zortzikotea osatu dugu eta kamerinora joan gara. Une arraroak izaten dira, norbere munduan ibiltzen gara, eta zozketaren unerako berriz elkartu gara.

Zenbakiak hartu, bikoteak nola osatu diren ikusi, doinu batzuk adostu eta berriro bakoitza bere buruarekin.

Goizeko zazpietan esnatu naiz, harreran eskatu nuen bezala, eta BECi argazkia atera ondoren gosaltzera jaitsi naiz. Sustrai, Xabino, IĂąaki eta Aitor bertan daude. Andoni ere laster azaldu da bere sekitoarekin, eta patxaran egon gara gosal garaian. Egia esan urduriago espero nuen jendea, harritu egin nau lasaitasun horrek. Gosaldu ostean gelara igo naiz, dutxatu eta egun handirako prestatzera. Ordenadorean azken mezuak utzi, motxila prestatu eta behera jaitsi naiz. Eguerdian ere gela izateko aukera izango omen dugu. Ez dut uste denbora askorik izango dugunik, ordea.

Berriz ere harreran elkartu eta BECera joan gara. Eskenatokiaren atzetik sartu gara eta antzematen da betekada. Tarteka kurtinen artetik begiratu eta han kantatzea zer izan daitekeen imajinatzen saiatu naiz. Zortzikotea osatu dugu eta kamerinora joan gara. Une arraroak izaten dira, norbere munduan ibiltzen gara, eta zozketaren unerako berriz elkartu gara. Zenbakiak hartu, bikoteak nola osatu diren ikusi, doinu batzuk adostu eta berriro bakoitza bere buruarekin.

Ordua iritsi dela esan digute halako batean. Harmailen azpitik eskenatokiaren kontrako aldera goaz. Bidean gurutzatzen dugun jendeak animoak ematen dizkigu. Andamiopean gaude, ilunpean. Salto txikiak, animo oihuak, piĂąa... Bertsoka, bertsoka! Eta pianoa sartu denean pasilora irten gara.

Jendea zutik jarri da, oihu eta txaloak entzuten dira. Ez dut sintoniarik entzuten, bigarren planoan dago. Andonik jendeari begiratzeko esan dit, orain lau urte une hori galdu zuenik izan omen zen eta gogoan hartzeko modukoa omen da.

Arrazoi du. Eskuin ezker begira noa, boxeolaria ringera doan moduan. Eskenatokira hurbiltzen ari gara.

Metro bateko altueran dago. Egun osoko lana dugu zain.â&#x20AC;˘

Aitorrek horrela ikusten zuen BEC. Goizean ateratako argazkia, telefonoarekin.

188 / B76

Haize berria B76 / 189

190 / B76

192 / B76

194 / B76

xxxxxx xxxxxxxx xxxxxxxx xxx

196 / B76

198 / B76

200 / B76

202 / B76

204 / B76

Iritzia

IKUSLEAK MINTZO BECen egon ziren sei lagunen iritziak bildu ditugu. Letren mundua, antzerkilarien sentipenak, belaunaldi ezberdinen arteko solasa, Erdal herrietako begiak... guzti horiek batu ziren, abenduaren 13an, BECen.

Bakoitzak bere esperientzia kontatu du hurrengo orrialdeetan.

EDORTA JIMENEZ Iratí Jimenez idazlearen aita eta Heminwayren jarraitzaile baleazalea. Perlazko kollare bat eroan ohi du zakilean.

Excalibur Ezpatapela zpata hortxe dago, harrian sartuta, hortik erauzi ahal izango duenaren zain. Zaldun indartsuenak saiatu dira, eta ezin.

Etorri da halako batean gaztetxo hori, eta jolasean ia, heldulekutik hartu du ezpata. Tiratu du gorantz eta, horra. Utzi du harria ezpatak.

Excalibur boteretsuak badu bere jabea!

E

John Boormanen Excalibur filma liluragarriak horrelaxe kontatu zigun.

Filma gogoan, bertso-finalean bertsolariak mikrotik zenbat metrora jartzen ziren ikusita, txapela handik altxatzeari zein gaitza zeritzoten erakutsi zidan. Mikroharrian sartuta baitzegoen Excalibur Ezpatapela izena merezi lukeenak.

Handia da Ezpatapelaren itzala.

Askoz handiagoa laurena. Andoni Egañak marka horrek eman boterea eskuetan hartua agertu zen. Purua erretzen. Oholtza Zaldun Erretzailearen gaztelua zelako, BEClot, eta besteontzat debekaturik zegoena berak eskubidetzat har zezalako.

“Arturren hitzak aditu nahi badira, erretzen utzi beharko.” Bestela ezin hark kirioei eutsi.

208 / B76

BEClot gazteluko Mahai Biribilaren ingurura emakumezko bakarra agertu zen. Ez dakit Ginebra erregina zen, ala Morgana azti miragarria. Hark boterea eta magia biak batera ekarri baitzituen.

Lehiari esku hutsik eusteko gai izan zen eta, ea ba hori zer den.

BEClot gazteluko zortzi zaldunak Mahai Biribileko kideak direla, Maialen Ginebra Morgana besarkatzeko moduan igarri zen.

“Gutako bat eta bakarra errege, baina ez besteak baino gehiago delako, Excalibur Ezpatapela mikrotik erauzi duelako baino”, diote Mahaiko besteek. Orain Ezpatapelaren jabea emakumezkoa

da. Mahaiak lehen bezain biribila izaten segitzen du, horregatik. Ala biribilagoa da orain?

Ezpatapela lautan jaso izanak ketarako eskubidea eman izan dio Arturri. Ez, ostera, BEClot gaztelura sartu ginen besteoi. Hala eta ere, tarteka-tarteka, haxix errearen usaina etortzen zitzaidan. Basoko gnomoak, horditasun punttua barik ezin bizirik? Ba, lagun maitagarriok, hurrengoan basoan lotu, eta kito.

Begira, oraingo Excalibur Ezpatapeldunak erre barik ere eutsi ahal zaiola esaten ahal da. Ene gnomoak, jendeen buruen labirinto hartan, basoko zuen keak ikusten ziren, bai, irtenbidearen bila. Unai Iturriaga legez.

Gorputzez BECloten gazteluan egon arren, Unai Iturriagaren gogoa Kretan zegoen. Behin ametsetan Teseo izan zen, eta halaxe Minotaurori heriotza eman.

Mikroari hartzen zion distantzian igarri nuen nik Minotauroren parera baino gehiago haren aurrera iristea

zitzaiola gaitzago. Eta Unaik berak ere zezenaren antza hartu zuen.

Rodin edo Picasso bat beharko zen han, haren soinaren keinua betiko iraunarazteko. Kantatu zuelarik, bertsolaritzaren bide posibleetako beste bat bera dela aditu nuen.

Dutxapean ordu erdiz dagoen horrekin sortu zuen ipuinari eguneko hoberena iritzi nion.

Beste bost zaldunak ere BEClot gaztelukoak direla erakutsi zuten.

Gazteluaren oinarriak dardarazi zituen Amets Arzellusek, zaldun izateari utz baliezaio Merlinen lana har zezakeela erakutsiz.

Boormanen Excalibur filma ikusi duzuenok badakizue hark, Merlinek, mundua bere erroetatik ateratzeko gaitasuna zuela. Amets!

BEClot behera eraisteko punturaino eroan zuen publikoa. Mendiluzek, ostera, Lancelot erromantikoa izan zen. Zein dotore jantzita! Zelan eskertzen dizudan, Aitor,

Barakaldoko hori abenduaren 13an bertsoen Camelot zela ulerturik halaxe agertu izana.

Camelot hartatik itsasora zein distantzia zegoen ez dakit. Jon Maiak jakin behar du, inork jakitekotan. Itsasoaren oldarra izan baitzen. Excalibur Ezpatapela itsasoan balego, berak ekarriko luke, eta bera orduan zaldun parekideen artean buru. Ez dakit.

Dakidana da Mahai Biribilean ez zela ezkutaririk izan. Inguruan hamabost mila bat ezkutari izan arren. Horrelaxe ba, Sarriegiri, ametsetan, BECloten egona dela gogoratu zaio, eta ahaztu egingo zaio betiko txikiena izateak ez zuela aldez aurretik ezer esan nahi izaten Cameloten. Sustrairi gogoratuko zaion moduan.

Ezpatapela lau bider jaso duenaren parean, egunen batean berak, eta hango beste edozeinek ere, altxa lezakeela pentsatzeko motiborik badu. Baina orain, eta lau urtez, Maialenek erabiliko du Excalibur Ezpatapela. Historiari justizia egitea da hori, XV. mendeko euskal emakume haiek bezala kantatu baitzuen. Eta galdera uzten die historialariei, zera, mende haietan hain ozena eta ederra zen

emakumeen ahotsa nork baztertu zuen gero. Lau urte, ezpatapelaren jabea Ginebra, Morgana ala beste nor den jakiteko.

Arturrek amore emanda, BECloten hurrengo jesarriko direnen zain geratzen gara. Bitartean nire proposamen apala luzatu nahi dut.

Zera, BEClot horretatik gertuan dagoen Galiziako Etxean egitea ezpatapelaren ospakizunak.

Abenduaren 13an bizi izan genuena elezaharraren (legendaren) uretan abiatua da eta, hurrengoan druida zelten modura ospatzea hobeto letorkiguke; queimadaz eta konjuruz.

Konjuruetan, BEClot gazteluko Mahai Biribila ez bedi inoiz gal!, horrelaxe eskatuko dugu.•

Haize berria B76 / 209

JOXEAN AGIRRE GARAn eta BERTSOLARI aldizkarian denbora pasa ohi zuen idazlea. Joseantonio Agirrerena baino, Telesforo Monzonen aldekoagoa.

Internazionala frantsesez kantatzen du.

Egaña banintz bezala inala bukatu eta ondoko bost egunetan doinuak burutik kendu ezinik nabil. Melodiak bakarrik dira beren sotiltasunean gehienetan, baina bertso bukaeraren bat ere bai tarteka.

Goizean jaiki eta dutxara bidean hasten naiz eta, gosaldu ondoren, autoan jarraitzen dut kantuan. Eta, okerrago dena, kalean ere atzeman dut neure burua behin baino gehiagotan egiteko horretan.

Auzokoek, ogiarekin eta egunkariarekin etxera bueltan datozen ezagunek ikusten banaute, gaitz erdi. Begirunez begiratuko didate, ondo baitakite nire bertsozaletasunaren eta BECeko sindromearen nire berri. Baina ezezagunek auskalo zer pentsatuko duten, maitemindurik nabilela beharbada, eta maiteminduei, nire adinean, erruki pixka batekin begiratzen zaie, burua estali gabe euripean dabiltzanei begiratzen zaien bezala, edo burua arintzen hasia dudala pentsatuko dute.

F

210 / B76

Melodia zati bat buruan sartu eta atera ezinik ibiltzea ez da besterik gabe kasu kliniko larria. Oliver Sacks-ek, bere azken liburuan, (Ikus. Musicofilia. Anagrama) atal oso bat eskaintzen dio fenomenoari. Loa galarazteraino iristen ez bada, eramangarri izan daiteke. Badaude, noski, Mozarten konposizio osoak behin eta berriz entzunez bizi direnak. Eta badaude konposizio erabat berriak entzuten dituzten musikagileak ere. Horien ondoan nirea ez da ezer. Baina badu nire kasuak berezitasun bat: Andoni Egañaren ahotsa entzuten dut beti. Eta ez dakit fijazio hori erabat sanoa den.

Badakit txapela galdu duela, badakit Maialenek bertsoak nola eraikitzen dituen (harrian kolpeak

emanez bezala), eta badakit haren betelana egiteko modua, kantaera eta ez dakit zenbait gauza miragarri miresgarriak direla. Baina Andonirena da entzuten jarraitzen dudan hotsa.

Ez naiz, noski, horregatik larrituko.

Amurizak idazmakinaren aurrean eseri eta Prousten ahotsa entzungo du seguru asko. Nik, gaztetan, Joycerena entzuten nuen, eta azken bolada horretan neure barneko ahots meharrari kasu eginez bizi nintzen, Andonirena sartu zaidan arte.

Soziologoek diote gertakari nagusi batek markatzen duela belaunaldi baten nortasuna. Nago ez ote duten ahots batzuek gehiago markatzen.

Nire belaunaldiari, esaterako, Laboak, Letek, Leo Ferrek edo Brassensek ezarri zioten beren marka eta ahots horiei, orain, Egañarena erantsi beharko diet.

Kontakizuna bukatzen dudanean buelta bat egitera joango naiz.

Zortziko handian egingo dut lehenik eta txikian gero saioa.

Seiko motzean ez naiz bat ere ondo moldatzen, baina saiatuko naiz eta, ardo pare bat edaten badut, bederatzikoren batekin ausartuko naiz agian etxera bueltan, Egaña banintz bezala.•

Bost egun pasatu dira BECeko finala egin zenetik. Elur lapatsa ari du kanpoan. Mark Twain-en Lokamuts literarioa izeneko ipuina irakurriko dut orain. Bertako protagonistari doinu bat sartu zaio buruan eta ezin du ezabatu.

“Ordubetez saiatu nintzen doinua neure burutik kentzen, baina alferrik izan zen, atsedenik gabe jarraitzen zuen nire garunean bueltaka. Kalera atera nintzen eta nire oinak ere doinuaren erritmoan zebiltzala ohartu nintzen”, dio hasieran. Kalean apaiz protestante batekin egiten du topo, eta hari kantatzen dio doinua. Hura ere kutsatu egiten da doinuarekin eta horrek, ondoren, eliztar guztiak kutsatuko ditu.

Haize berria B76 / 211

AGUSTIN eta TERE BELOKI Aita-alaba bertsozaleak. Usu, Terek jubilatuta egon nahi luke, eta Agustinek Euskadi Irratian esatari izan.

Olatu berean ilobaren bertso-klaseko etxekolanak direla eta, 2009ko Bertsolari Txapelketa Nagusia gertutik jarraitu dut. Irratiz entzun, telebistaz ikusi, bertsolari bakoitzak ateratako puntuak askotan internetez jaso, bilobari telefonoz idatzarazi, eta horrela ekipoan aritu gara. Olatu berean belaunaldi ezberdinak

B

Finaleko egunean, alaba, suhia eta hirurok zuzeneko testigu bilakatu ginenez, horra, han jasotakoaren hala-holako kronika. Nirea, 50 urte bertsolarien artean daramatzan aitaren ondoan txapelketa honetan zehar ikusi eta entzundakoez osatuko dut.

Ez nuen dudarik izan azken saiorako bi bertsolarietako bat Maialen izango zela. Bestea, izan zitekeen Arzallus edota Egaña.

Barkatuko al dit Maiak. Ez nuen uste bien erdian kokatuta zegoenik.

Begien distira txikienik gabe, ez dakit barrutik ateratzen dituen bertsoak ala, han aurrean, firmamentoan irakurtzen ote dituen. Noiz ongi ari den eta noiz oso ongi bereiztea zail egiten zait.

Adituek ulertu zuten, bai merezi zuen lekuan kokatu ere.

212 / B76

Kartzelako gaiari bertsoak bota ondoren ia bere eserlekuan kokatuta zegoela, kantatzera zetorren Egañak kartzelan utzitako xira gorria ekarri zion Arzallusi.

“Xira ez, txapela eman eman behar diok hik horri”, atera zitzaion gure aitari.

Baina txapela, ondo irabazi zuenaren buruan jarri zutela uste dut. Txapela eranzteko modukoa da Maialenen bertso-ibilbidea.

Berak dioen bezala, bertsolari delako da txapeldun, ez emakume delako. “Zu eta ni bezalakoak

sobran gaude hemen” esan omen zion Bergarako saiorako sarrerak eskuratzeko ilaran euripean zegoela bere adin moduko emakume bati.

Gazte jende artean hura omen zen aterkia zeukan bakarretakoa, eta gurea txapela zeraman gutxitakoa.

Serio jarrita ere, sarri entzun diogu hori gure aitari.

Alai eta irribarretsu, bertso txapelketan gertatuko zenarekin gehiegi estutu gabe, erraz kantatzen ikusi nuen Sustrai. Ez dakit inoiz txapeldun ikusiko dugun, baina kantatzen jarraitzen badu, bertso on asko egingo ditu mutil honek. Etorkizunera bezala egin zuen aitak iraganera BECen, gogoratuz, Astorian izandako finalak, Baldan beste final batean eseriko baziren kendu behar izan zuten hauts pila, beste batean sortu zen berdinketa…

Zer esan Sarriegiz? Bozak asko laguntzen ez badio ere, maila ona eman du txapelketa guztian zehar.

Finaleko egunean ere ez zen batere kikildu eta duintasunez bete zuen bere betebeharra. Bejondeizula!

Beste bat geratu zen zortzigarren Jose Agirreren bersokera oso gertuko sentitzen duen gure aitaren txapelketa paraleloan; bertsotan hasi aurretik bertsolari bakoitzak behar izan zuen denbora kronometratu zuen.

Mendiluzek ez zuen zortea alde izan. Ariketaren batean, bere barruak agintzen zionaren aurka

aritu beharra ez ote zitzaion egokitu? Horrezaz gain, berak ekarritako doinu batek ere ez zion, nire ustez, asko lagundu. Ez zitzaidan belarritik ondo sartu.

Txistu hotsak ere ez zitzaizkigun, beste behin, belarritik ondo sartu.

Eta beste behin, gure belarriek faltan eman zituzten gai batzuk edota gaiak aukera emanda ere, beste errealitate batzuei kantatzea.

Olatu guztiak berdinak ez direlako…

Gai errazak zaildu eta zailak zailagotzen ahalegintzen den bertsolaria dela iruditzen zait Iturriaga, dutxa azpikoa esate baterako. Doinu karraskatsuaren gordean bertso onak ateratzeko ahalmena duena. Baina, gorabide errazik ez da inon, eta Iturriagari ere, maldan gora egiten ari zaio.

zortzikotea osatuz Egaña. Eman zezakeen guztia eman gabe agurtu zela uste dut txapeldun handia.

Bere bertsozko azken kronika idatzi zuen, baina gai horri ere ez dut uste koipe askorik atera zionik.

Koipe artean jarraitutako txapelketa ere izan da hau gurean. Sukaldean, patata-tortilla eginez, internetetik entzun dugu saioren bat edo beste.

Eta gustatu egin zaigu: lerrook idazten ari naizela Zarauzko koplatxapelketan egin ditut sareko sartuirten batzuk. Bertsolaritzaren itsasoak ere etenik gabe sortzen ditu olatuak.

Eta hauxe da olatu berean ibili diren aita-alaba bertsozale batzuek Bertsolari aldizkariak tentatuta elkarrekin idatzi duten lehen kronika.•

BECeko olatuetan, berriz, oso erraz eta gustura egin genuen gora eta behera zortzikote hari esker. Eta

Haize berria B76 / 213

SOLEDAD BALIELA Euskal jatorriko madrildar traumatologoa.

BECen izan ostean, ahoa desenkajatuta itzuli zen Espainiara.

Opera vasca a primera vez que presencié una ópera en directo pensé que sería imposible concebir manifestación cultural de un nivel similar al que aquella representación ofrecía. La recuerdo perfectamente. Quedó grabada en mi de tal modo que a partir de ese día he establecido comparaciones, siempre desfavorables, con todo aquello de lo que he podido disfrutar en el ámbito de la expresión artística y cultural. Allá todo encajaba perfectamente, libreto, orquesta, cantantes, decorados, vestuario, luz… el público, exquisitamente engalanado como en una boda de postín, absolutamente silencioso y respetuoso… entregado a la magia de la situación. Y yo, allí, en medio, con expresión hechizada, incapaz de cerrar la boca, sin ser en absoluto consciente de mi propia mueca.

L

Sin embargo, el pasado 13 de diciembre, asistí atónita a un espectáculo que hizo tambalearse hasta echar por tierra toda la estructura comparativa que daba seguridad a mis argumentos: La final del campeonato de bertsolaris de Euskal Herria que presencié en el BEC de Barakaldo.

Aunque soy nacida y criada en Madrid, de niña, mi ama me

214 / B76

hablaba suficiente euskera para permitirme, hoy en día, participar en una conversación informal y sencilla entre amigos. Aunque tampoco mucho más.

El sábado 12 de diciembre, cuando volvía de unos días trabajando en Burdeos, decidí hacer un alto en el camino y visitar a una antigua amiga en Hondarribia. Mientras comíamos en su estupendo parador, me habló de la final que se iba a celebrar al día siguiente en Barakaldo, de cómo pensaba haber asistido con su hermana, pero ésta se había levantado con fiebre y su pase había quedado libre. Si la quería era mía, pero debía contestar en poco tiempo, la entrada tenía otros pretendientes.

Realmente no me apetecía mucho.

Asociaba el mundo de los bertsolaris al entorno más “pueblerino”: abuelos vestidos con traje oscuro, camisa blanca y txapela, cantando “a capella” en una plaza entre aldeanos fumando puros y riendo ostentosamente, metiéndose unos con otros mediante rimas en euskera que suponía me costaría entender… El plan era flojito. Sin embargo, el hecho de que me contara que los bertsolaris eran jóvenes, con

estudios la mayoría, algunos columnistas de periódicos, tertulianos, incluso con discos y novelas publicadas, junto con la afirmación que desde hacía un mes se habían agotado las entradas puestas a la venta en internet y que no había ya modo de conseguirlas por ninguna otra vía fueron aumentando mi curiosidad. Aunque lo que definitivamente me impulsó a aceptar la oferta fue la posibilidad que me brindaba de descansar aquella tarde en Hondarribia y pasar la noche con Mirari.

El domingo nos costó un poco más de la cuenta levantarnos, pero bueno, “en este caso tampoco tiene tanta importancia llegar puntual”, pensaba. Unos minutos tarde no van a estropearnos el día, ¿no?

Sin embargo cuando entramos al BEC la sorpresa que me llevé fue mayúscula. Los bertsolaris habían empezado y bastante gente estaba apostada en cada una de las entradas al graderío esperando a que terminaran para apresurarse a coger sitio. Desde donde nos encontrábamos nosotras no se veía ni un solo hueco libre. Tiré de la mano a Mirari en dirección a las gradas más esquinadas, pero allí la

situación era similar. Al final, unos chavales nos hicieron hueco entre ellos, liberando dos sitios que ocupaban hasta entonces un montón de chamarras y neveras de playa, llenas para el almuerzo. ¡Que majos!

La primera hora estuve más pendiente del ambiente que me rodeaba que de lo que decían los bertsolaris: Las gradas repletas de jóvenes… el respetuoso silencio cada vez que se proponía un tema… los ojos de los bardos mientras pensaban sus versos… las lágrimas, risas y aplausos del público que anunciaban el final de cada intervención… De vez en cuando Mirari me preguntaba en voz baja si entendía lo suficiente…

Rápidamente respondía “lasai, ulertzen dot”, queriendo cuanto antes volver a fijar los sentidos en el espectáculo en su conjunto y en sus mínimos detalles al mismo tiempo.

Gradualmente fui entrando mejor en los textos y recuerdo haber disfrutado con gran placer los versos de Maialen Lujanbio y Jon Maia mientras bailaban en la boda de unos amigos. No entendía todo lo que se decía, pero conseguía seguir más o menos el hilo del discurso, completándolo con mis

interpretaciones propias y con sus gestos y miradas. Para cuando comenzó el ejercicio de la cárcel, mi nivel de comprensión era bastante aceptable.

Al comienzo de la segunda parte, me encontraba ya totalmente cautivada. Empecé a gozar verdaderamente de los versos, a los que empezaba a prestar mayor atención que al ambiente general.

Me llegó de un modo especial Iturriaga cuando confesó haber intentado suicidarse debido al rechazo que le provocaba su comportamiento como maltratador, dando así una sorpresiva salida a un tema que parecía indicar otra vía de argumentación.

Antes de llegar a la “cárcel” ya había comentado con Mirari mi pronóstico: Maialen y Amets. ¡Bingo! ¡Parecía que no iba muy descaminada! Con Amets había sufrido y gozado a partes iguales unos momentos antes, cuando tuvo que recomenzar un verso al haberse trabado. El caso de Maialen, no se por qué, me parecía más claro. Me pareció que desde el principio asumía el papel de favorita y se iba situando en un plano ligeramente superior al resto. ¡Resultaba tan creíble en su papel

de doctora reflexionando sobre aquellos niños con cáncer que hacían carreras en sus sillas de ruedas por los pasillos del hospital!

Era de noche cuando salimos del BEC tras una maratoniana jornada.

No había visto grandes escenarios ni decorados, pero el estilo sobrio y funcional del escenario, con sus sillas al fondo, micrófonos en la parte delantera, pantallas gigantes y el logo de la txapelketa componían una bella imagen.

Tampoco los cantantes poseían extraordinarias voces, pero no se echaban de menos. No lucían vistosos trajes, sino ropa cómoda, sin marca, respondiendo a una estética que no soy capaz de catalogar, pero similar a la de los 15.000 asistentes, tan atentos, tan entusiastas, tan entregados en todo momento.

Todo encajó perfectamente, temas, silencios, bardos, composición escénica, vestuario, luz… público, silencioso y ensordecedor según momentos… Todo entregado a la magia de la situación. Y yo, allí, en medio, con expresión hechizada, incapaz de cerrar la boca, sin ser en absoluto consciente de mi propia mueca.•

Haize berria B76 / 215

REMY CASAMAYOR Paristar kirol kazetari itzaltsua. Laster Paris St. Germain taldeak Sebastian Lizaso fitxatzen badu, ez dadila inor harritu.

Une vainqueuse à la finale du championnat de bertsularis erci “Sud-Ouest” de m’avoir facilité le voyage à Barakaldo du dimanche 13 décembre. Chez nous on ne plaisante pas avec les finales où figurent des Français, on les couvre.

M

Départ d’Orly pour Pau la veille, accompagné de mon interprète et ami Pette, Mauléonnais de Paris spécialiste en logistique pour supporters basques des matchs de rugby du tournoi des cinq nations.

Pette connait aussi bien la carte des troisièmes mi-temps que les règles du “bertsolarisme”. En outre, il a commis un doctorat en anthropologie sur la culture du rugby dans le Sud-Ouest de la France, ce qui lui vaut le titre de “consultant” prè-les mass media parisiens. Raison pour laquelle j’ai suivi son conseil d’assister à cette finale en simple spectateur venu en autobus du fin fond de sa province avec un billet acheté par l’école de bertsus du coin.

J’ai eu le temps de comprendre pendant les trois heures de voyage de Mauléon au BEC (Bilbao Exhibition Center) de Barakaldo que nous allions assister à une joute oratoire en euskera, improvisée,

216 / B76

versifiée et chantée, sur des sujets imposés, opposant entre eux 7 finalistes plus le champion en titre, tout en restant sceptique sur leur capacité à accrocher un public constitué de 15000 Basques pendant 7 heures. Cependant la question qui me taraudait était celle-ci: “quelle perspective vais-je prendre pour justifier la présence de cet article dans un quotidien spécialisé en sports?”, vu que j’ai aussi compris qu’il ne s’agissait ni de marquer des points aux dépens d’un adversaire, ni d’aller plus vite, plus haut ou plus loin, ni de défendre des couleurs.

tremblent comme des feuilles mortes, montent sur scène et s’assoient face au public sur la chaise qui est assignée par tirage au sort à chacun d’entre eux. Une présentatrice annonce brièvement les modalités du jeu: les sujets ont été élaborés par une équipe de 10 personnes, rédigés par 2 écrivains et les performances seront notées — sur le développement de la question, la qualité de la versification, l’interprétation musicale et la communication avec le public— par chacun des 7 juges qui n’aura de contact avec personne durant toute la session. Et c’est parti.

“L’improvisation, un art ou un sport?”. résume Pette, tandis que nous nous installons sur les gradins face à l’écran du milieu, qu’il ouvre son bloc-notes et m’invite à entrer dans son dispositif avec mon outil à moi, le chrono. Nous convenons que je vais pouvoir lire ses traductions au français, puisqu’il n’y a pas de traduction simultanée, et que je lui communiquerai la durée des applaudissements qu’il notera aussi.

“Agurrak”, chacun des 8 bertsolaris salue le public en une strophe de la musique de son choix, un “bertsu”.

Les applaudissements crépitent… les gens ont des favoris, c’est évident. Premier indice qui me ramène aux stades.

11 heures 5 minutes: Les huit finalistes traversent la salle. Ils

Puis viennent les sujets interprétés en monologue, dialogue ou sur le mode “cachot” (même sujet pour chacun qui sort de son cachot sans avoir entendu les précédents). Trois minutes de silence intense du public qui respecte la concentration du versificateur et ce dernier

s’envole. Applaudissements à chaque prestation. J’aurais dû venir avec un applaudimètre plutôt qu’un chrono. Deuxième indice: la tension de l’athlète (!) et l’attention du public sont au stade ultime, le premier livre tout ce qu’il a dedans et le second capte le moindre détail, la magie de la scène ou du stadese charge d’élever l’échange au rang du sublime.

Mais qu’est-ce qu’ils racontent?

Les sujets pourraient entrer dans la chronique fait divers (exemple: votre fils de 20 ans vous bat, à vous ses parents, allez-vous le dénoncer?…) ou société (exemple: vous deux vous vous réveillez d’une anesthésie, dans deux lits contigus, après l’opération au cours de laquelle le rein de l’un a été greffé sur l’autre) et toujours ils sont traités sur un ton quotidien, aimable et avec une dimension philosophique. Dans le cas de la greffe du rein par exemple: “nous étions à 2 à 0, nous voilà maintenant à 1 partout, la même logique pourrait bien aussi prévaloir pour régler les affaires du monde”. Ou comment bien s’entendre en ouvrant le débat.

Ouvrir et courir droit au but, ça me

rappelle un certain Jean Dauger.

Sauf qu’arrivé au bout de la strophe, le partenaire reprend l’idée et amène le public au plus profond de lui-même par les voies de son imaginaire à lui.

Honnêtement, je ne peux pas prétendre que ces envolées appartiennent au domaine du sport, encore que…, en tant que professionnel du sport, je me sois senti ébranlé et intimement concerné. Après que Pette m’ait fait remarquer qu’aucun sujet qui fâche n’a été proposé (et Dieu sait si l’actualité du Pays Basque en offre, à commencer par le TGV ou par le sort réservé à la langue basque par les institutions), j’ai observé que la simple évocation de certaines particularités de la vie du pays électrise la salle. C’est ainsi que 1) les prisonniers, 2) les journaux persécutés par l’appareil politico-judiciaire en particulier et la censure en général et 3) la “sélection basque” (revendication menée pour la reconnaissance au niveau international des fédérations sportives basques) sont apparus comme des passions consensuelles, sous couvert de dignité, justice, liberté et “burujabetasuna”, le fait d’être son

propre maître. Nous en étions là dans nos réflexions quand la présentatrice a déclaré, après que les notes émises par les juges aient été additionnées et juste avant le journal de 20 heures, Maialen Lujanbio championne, “txapeldun”, celle qui porte le chapeau, ou le béret en l’occurence. La seule femme arrivée en finale a gagné et tout le monde reconnaît sa supériorité issue d’un plus de sensibilité et d’un talent de dentelière du mot.

Mêmes émotions que lorsque les vainqueurs apparaissent sur le podium, à la différence près qu’ici la vainqueuse n’a pas eu des adversaires; elle a joué avec des partenaires.

Un jeu donc plutôt qu’un sport, où le beau et le bien dit l’emportent sur la force et la rage de vaincre.

Pette jubile: “Nous avons assisté à quelque chose de rare: une cérémonie de mise en quarantaine du machisme devant 15000 convertis et autant plus de téléspectateurs ou auditeurs de radio. Ce pays a de l’avenir”. Si c’est vrai, ça vaut la peine d’en informer le monde du sport.•

Haize berria B76 / 217

ENEKO OLASAGASTI Zinegilea. Historiako lehendakari maitatuenaren aita. Eta bere emazte Blancarena (Edo Klara zen?).

Sutondik fokopera oadernotxoaz eta boligrafoaz plantatu nintzen BECeko harmailetan. Goizeko saioan txintxo demonio aritu nintzen. Agurretatik hasi eta zortziko txiki, hamarreko eta tanto guzti-guztien oharrak hartzen jardun nuen artikulu hau paratzeko asmoz. Ez nuen detailerik galdu nahi. Ez nekien zenbat denbora pasatuko zen hau idatzi arte eta dena gorde nahi nuen, buruan dagoeneko zaila, beraz, libretan. Bai bainekien, ez baitzen nire lehen Txapelketa Nagusia, gero apenas gogoratuko nuela ezer, bertso bat edo beste kenduta. Gainera beraiek batbatean botatzen badute zergatik ez dut nik bat-batean, eta besterik ez, gozatzeko aukera izango? Azkenean zer? Hi, mutil mainontzi baten gisan bukatu nian. Sentimenduen zurrunbiloan harrapatuta, malkoak betaurrekopean albokoei ezkutatu nahian. Ohartu nintzen arte dexente jende zebilela nire

K

218 / B76

moduan. Koadernotxoa ahaztuta eta idatzi nuen apurra, interesgarriena agian, letraren txarraz irakurri ezinik.

Zer esan, hortaz, aldizkari espezializatu honetan, inork aurretik, edo albotik, aipatu ez duenik. Beste aukera bat izan zitekeen nire azken artikulua balitz bezala idatzi, jakinik eta esperoz ez dela horrela izango. Baina hori bertsolari plantak egiten hastea litzateke, eta ez da hau lekurik aproposena. Egin izan dut baina lagun artean eta aurretik Habanera doinua osatuko zuten hitzak behin eta berriro idatziz.

Nire lanbidearen ikuspegitik begiratu beraz? Espero zitekeen halakorik, eta ez da egin dudan

lehen aldia. Baina zertarako? Zer du antzerkitik bertsogintzak? Bai, baiâ&#x20AC;Ś badu bai, baina atletismoarekin, Usain Boldekin, gozatu eta gero zertarako 1 Formularekin alderatu biak lasterketak badira ere?

Azken aurreko galderari helduzâ&#x20AC;Ś edo beste alde batetik helduzâ&#x20AC;Ś Zertan dute elkarren antzik antzerkigintzak eta bertsogintzak?

Biak erritoak dira, beren liturgia propia dute. Antzerkigintzan dramaturgia esaten diogu, bertsogintzan izango du izenik edo bestela asmatu beharko diozue.

Erritoetan jendea bildu egiten da jainkoa gurtzeko, dela bataio, ezkontza, asteroko meza arrunta edo kafe-teatroa edo bertso-afaria.

Jainkoak, apaizaren bitartez, emango dion ziurtasunarekin lasaixeago bizitzeko, nondik gatoz, nora goaz galderei erantzunak bilatzeko. Edo besterik gabe, beste guztiek galdera berak dituztela buruan bueltaka sentitzeko.

Komunitate berberaren parte direla sentitzeko. Eta alor horretan uste dut goleadaz irabazten duela bertsolaritzak, komunitate baten parte garela sentiarazteko momentuan. Eta landa hauetan

sartuz ez bertsolariak, ez anterkigileak, antropologoak moskeatuko zaizkit agian.

Bertsozaleek gustuko dute esatea Txapelketa Nagusia bat-bateko hitzaren Olinpiar Jokoak direla. Lau urtean behin ospatzen delako edo.

Ospatu idatzi dut, errito kutsua duen beste hitz bat. Erritoetan Jainkoa ospatzen baita. Horregatik ere, nago gehiago duela meza nagusitik beste ezeretik baino. Ez iganderoko meza nagusia, Aita Santua bisitan etortzean ospatzen den horietakoa baizik. Hori gertatzen denean milaka kristau biltzen dira. Zertarako? Beste kristau asko badirela sentitzeko,

besteak beste. Gure modura. Baina guk euskaldun garela sentitzeko egiten dugu. Zeren baldin badago euskaldunok bakarrik goza dezakeguna horixe da. Kristauak Aita Santuarekin bezala. Benedikto XVI.ak ezer gutxi hunkitzen baititu musulmanak, esaterako. Eta hain aukera gutxi ditugu horrela sentitzeko. Ruperek esaten duen antzera, ez genekien euskaldun izatea hain zaila eta nekeza izango zenik. Eta zuek bertsolariok, hitzaren liturgia gidatzen duzuen apaizok, hori sentiarazten diguzue: zerbaiten parte garela, badirela gulakoak munduan. Zelako beharra dugun euskaldunok zerbait ospatzeko. Hori BECen argi geratu zen, baita Kirolariek egun batzuk beranduago Belodromoan ospatu zuten ekitaldian ere. Eta ospakizun handia heldu bitartean bestelakoekin konformatu behar.

Apaizak are lurtarrago dira. Eta a ze sermoi ederrak sortzeko gai diren, eta bat-batean. Eta apaizen ostiak irentsi beharrean guk txapela ipintzen diogu buruan egun horretan ziurtasun gehien eskaini digunari. Historia ederrena kontatu digunari, sutondoan ehundaka urte atzera egiten genuen antzera.â&#x20AC;˘

Jainkorik gabeko erlijioa da gurea.

Hil zela diotenak ere badira.

Paganoak gara. Lur honetako fruitua gurtzen dugu: gure hitza.

Haize berria B76 / 219

PAPEREZKO BEC BAT Asturiasko printzeei, goizero, gosariarekin batera, prentsako gauza interesgarrienen hautaketa uzten omen diete mahai gainean. Antxoka Agirrek lan hori hartu du zuretzat, irakurle. Hemen duzu 2009ko txapelketari buruz komunikabideetan agertu denaren selekzio glosatua.

ANTXOKA AGIRRE BERTSOLARI aldizkariko Maite Soroa.

Oso maitatua eta aski zoroa.

222 / B76

EUSKAL HERRIKO BERTSOLARI TXAPELKETA NAGUSIKO FINALA

berria • 2009ko abenduaren 15a

02 Euskal Herriko Bertsolari Txapelketa Nagusiko finala

Maialen Lujanbio

«Ez dut uste gauzak asko aldatuko direnik, ezta alda litezkeenik ere» Beretik kantatuta, behetik gorako saioa eginda irabazi du Euskal Herriko Bertsolari Txapelketa Nagusiko txapela.

Urteetako lanaren aitorpen, bere belaunaldiaren txapel gisa hartu du.

Beñat Zamalloa Hernani

berria

2009ko abenduaren 15a, asteartea

JUAN CARLOS RUIZ / ARGAZKI PRESS

Aurreko finalean lehen bertsoaldian hustu bazen, igandean hustu ez, eta atzo oraindik hustu barik zegoen Maialen Lujanbio (Hernani, 1976) Euskal Herriko Bertsolari Txapelketa Nagusiko txapelduna. Lautan txapeldun izandako Andoni Egañaren lekukoa hartu zuen finalean, aurreko finalean baino «askoz lasaiago eta fisikoki indartsuago» arituta.

G Nola daramazu txapelaren biharamuna?

E Oraindik ez daukat eten sentipen handirik; orduan, ez daukat biharamun sentipen handirik.

Dena zurrunbilo bat izan da, eta oraindik ez dut perspektiba hartu ahal izan.

G Zein sentipenekin igo zinen oholtzara?

E Nahiko lasai, eta espero nuen aldarte horrek laguntzea benetan disfrutatzen, bertsotan egiten, jabetzen eta jendearekin konektatzen. Lasai nengoen, baina ez nahi nukeen bezain argi, goizean.

G Mailari eutsi zenion saio guztian?

E Beharbada goizekoa apalagoa izan zen, eta arratsaldekoa indartsuagoa. Behetik gora-edo egin genuen. Saioaren zati onena, nire partetik, arratsaldean izan zen.

G Zuretik egin zenuen finala?

E Ez dakit neurtzen. Ez dut saioa entzun, eta denborarekin ikusi beharko da gehiago egin zitekeen edo ez, baina pozten nauena zenbait jendek komentatu didatela oso ni sentitu nindutela; oso nire bertsoera egin nuela eta oso ni nintzela. Jende horrek hori esan badit, pentsatzen dut helburua nahiko beteta dagoela.

G Nola gozatu zenuen pareko festa?

E Gozatzeko modu berezia da.

Adimen guztiak publikoarengan ezin dituzu jarri, bestela kontzentrazioa galtzen delako, baina, era

berean, ezin zara itxi testuingurura. Filtro batzuk irekitzen dizkiozu kanpoko testuinguru horri, eta saiatzen zara horren indarra hartzen, preziatzen, jendeari itzultzen bere kariñohori dena. Era berean, babestu egin behar duzu zure barruko zati handiena kontzentraziorako.

G Buruz burukorako hautagaitzat zenuen zeure burua?

E Ez nekien ondo neurtzen; batetik, besteen kartzelak ez nituen entzun zazpigarrena nintzelako, eta, bestetik, nire lanarekin nahiko konforme geratu nintzen, batez ere arratsaldeko zatiarekin eta goizeko ale batzuekin. Ondokoek esan zidaten seguruena ni izango nintzela bat.

G Andoni Egaña atzean utzita,nolakoa espero zenuen buruz burukoa Amets Arzallusekin?

E Poz handia eman zidan Ametsekin izateak buruz burukoa. Uste dut merezi zuela; berak ere sekulako saioa egin zuen, eta sekulako bertsolaria dela erakutsi zuen beste behin ere. Buruz burukoak, egia esan, lasaitasun bat ere ematen dizu, aurrena edo bigarren izango zarelako.

G Eta gero, bazenbiltzan txapela janzteko aukerarekin buruan?

E Aukerekin bai, biren artean egonda ezinbestean bai. Ni nire lanarekin konforme geratu nintzen, orduan, momentu horretan sentipena izan nuen txapela lor nezakeela, eta, aldi berean, Ametsek irabazten bazuen sekulako poza hartuko nuela. Erabat lasai nengoen.

G Zorabiorik ematen du txapelak?

E Egia esan, ez nau zorabiatzen.

Ez dut uste gauzak asko aldatuko direnik, ez dut uste gauzak asko alda litezkeenik. Nik betiko martxan segituko dut, astebururo kantatzen, betiko lagunekin, betiko bertsokideekin eta txapelaren burrunbak aste batzuk iraungo duela pentsatzen dut, baina gero

“Ni un partido de baloncesto ni el concierto de los «Gogoratzen naiz lehengo amonen zapi gaineko gobaraz Gogoratzen naiz lehengo amonaz gaurko amaz ta alabaz Joxei ta zuei mila zorion miresmenaren zirraraz ta amaituko dut txapel zati bat zuek guztiontzat lagaz Gure bidea ez da errexa bete legez, juizioz, trabaz!

Euskal Herriko lau ertzetara itzuliko gara gabaz Eta hemen bildu dan indarraz grinaz eta poz-taupadaz herri hau sortzen segi dezagun euskaratik ta euskaraz»

Jonas Brothers. El Bizkaia Arena del BEC se llenará el domingo 13 de diciembre para un evento muchísimo más propio de esta tierra: la final del XV campeonato absoluto

Maialen Lujanbio azken agurra kantatu ondoren, txapela entzuleei eskainiz. LUIS JAUREGIALTZO / ARGAZKI PRESS

224 / B76

de bertsolaris”.

P

rentsa irakurriaz ariketa sanoak ere burutu daitezke zenbaitetan. Irakurritako astakeriekin barre gustura egitea, kontatu ez direnen kontaduria eginez memoria lantzea edo albiste onen bila bista trebatzea, adibidez, erabat osasungarri suerta daiteke. Bestelako ariketa bat proposatzen da jarraian, baina hori ere efektu positiboak izan ditzakeena: BECeko finalak prentsan lortu duen oihartzunaren eta eragin dituen ikuspegi nahiz iritzi anitzen inguruan pista batzuk biltzen saiatuko gara. Edo nahiago bada, egunkarietako orriak tolesten hasi eta paperezko BEC bat egiten.

Txapelketari buruz asko eta asko idatzi da prentsan. Zenbait egunkarik lehen kanporaketatik hasita hainbat albiste, kronika, analisi, iritzi, elkarrizketa eta erreportaje argitaratu dituzte. Baita lehenagotik hasita ere. Eta beste batzuk dezente gutxiago. Hala ere honako honek ez du inongo bokazio zientifikorik, asmoa ez da komunikabideek eskainitako arreta informatiboa baloratzea (gertuago dago ‘zapping’ batetik). Unibertsitateak horretarako ikerketabekaren bat eskainiko balu gustura egingo genuke ziurrenik, baina ez da halakorik. Honenbestean, Finalari buruzko testuetara eta Udal Liburutegi bateko hemerotekara sartuirten pare bat egin dugu; horixe izan da gure bilketalana.

Abenduaren 2an finala aurkezteko Elkarteak BECen bertan egindako prentsaurrekoan jarri dut abiapuntua, edo, hobeto esan, egunkariek biharamunean argitaratu zituzten testuetan.

Egunkari gehienek ematen dute prentsaurrekoaren berri. Baita finalaren biharamuna arte beste ezer argitaratuko ez duen El Paísek ere. Hala ere Correoren testua da, lehen begiratuan behintzat, gainerakoetatik gehien urruntzen dena: “Ni un partido de baloncesto ni el concierto de los Jonas Brothers. El Bizkaia Arena del BEC se llenará el domingo 13 de diciembre para un evento muchísimo más propio de esta tierra: la final del XV campeonato absoluto de bertsolaris”. Nabari zaio kazetariari ohiko bertsozalearekin zerikusi handirik ez duten irakurleei zuzentzen zaiela, eta informazioa horien errealitatera hurbiltzeko esfortzu bat egin beharra daukala. Estimatzen da, jakina. “De los 43 jóvenes valores de la especialidad que arrancaron el torneo en octubre sólo siete se medirán al sempiterno Andoni Egaña en la esperada olimpíada del bertso. Sólo uno de los ‘elegidos’ es vizcaíno —Unai Iturriaga—, mientras que Guipúzcoa contará con cinco representantes (…). Los participantes se meterán de lleno en el arte de la rima cantada a las 11 de la mañana y no terminarán hasta bien entrada la tarde, con un descanso para almorzar y ver en directo la actuación del grupo Zura. El histórico bertsolari Joxe Agirre —Azpeitia, 80 años— será el encargado de poner la txapela al campeón. Si es Andoni Egaña, obtendrá su quinto título consecutivo. Pero él tiene sus dudas: ‘Cualquiera de los siete me puede ganar’”. Sud Ouesten titularra ere nahiko deigarria da, baina erakusten duen borondate txepelagatik kasu honetan: “Deux Français en lice pour la finale des bertsu à Bilbao”. Lehen agurraren aurretik hortz artean Marsellesa abesten imajinatzen ditu nonbait Sustrai eta Amets kazetariak.

Prentsaurrekoei buruzko informazioek, finala aurkeztu denean eta baita txapelketa aurkeztu zenean ere, eskema garbi bat irudikatzen dute: alde batean, Andoni Egaña aurkitzen da, azken lau txapelak irabazi dituen maisua, eta bestean, txapela buruz aldatu nahi duten talentu handiko zazpi bertsolari gazte. Kazetaritzalogika deritzonarekin funtzionatzen dute normalean

Haize berria B76 / 225

Giro beroa berria • 2009ko abenduaren 15a

08 Euskal Herriko Bertsolari Txapelketa Nagusiko finala

Zortzi bertsolariak arratsaldeko saioari ekiteko prest. LUIS JAUREGIALTZO / ARGAZKI PRESS

Lujanbiok itzala txapelari Maialen Lujanbiok eta Amets Arzallusek berdindu egin zuten buruz burukoan; hortaz, aurretik batutako puntuek erabaki zuten txapelduna.

Beñat Zamalloa Barakaldo

T

xapelak azpian zegoenari baino, azpian zegoenak txapelari egin zion itzala igandean, BECen jokatu zen Euskal Herriko Bertsolari Txapelketako finalean. Finalean ez ezik, txapelketan zehar goren ibilita egin du Maialen Lujanbiok bere bertsoeraren erakustaldia.

Goitik jardunda lortu zuen txapelketaren belaunaldi aldaketa gertatzea eta txapela janztea. Au-

rreko azken lau txapelak jantzitako Andoni Egaña laugarren postuan sailkatu zen bere azken txapelketan, Amets Arzallus eta Jon Maiaren ondotik.

Berotik epelera eta epeletik gorira egin zuen 14.500 bertsozalez betetako aretoak. Goizeko saioa orekatua izan zen mailari eta puntuaketei dagokienez, nahiz eta Lujanbio goragotik ibili. Arratsaldeko saioa ordea, desorekatu eta gorabeheratsuagoa izan zen. baina lehen bi sailkatuek mailari eutsi eta gora egin zuten.

Txapelerantz gerturatu ahala hasi zen goriaren gorria ikusten.

Buruz buruko kartzelan, azken bi ariketa puntuagarrietan, eman zuten euren onena lehen bi sailkatuek. Berdindu egin zuten orduan, eta ordura arte Arzallusi aterata zion aldearekin nagusitu zen Lujanbio sailkapen nagusian.

Sua izan zuten bederatzi puntuko motzean bertsoa osatzeko gaia, eta dotore osatu zuten biek ariketa. Lujanbio izan zen lehena kartzelan. «Hura asmakizuna / homo habilisena / bazun intentzioa / bazuen sena. / Bi harrik elkar jota / txispa bat aurrena / asmakizun haundina / mendetan barrena / sua da problema / zenbait basorena / edo jaki dena / berotzen duena / eta bi begiradek / sortzen dutena», bota zuen. Egunean azkarregi ere ibili zen batzuetan Arzallus bertsoa ondo

osatzeko, baina ariketa honetan azkar eta bikain aritu zen: «Pospolu batek pizten / badu lehen ditxa / gero, bota sastraka / eta zumitza. / Tximinitikan gora / doa bere gisa / baina neretzat sua / dugu bertsogintza; / bertsoa balitza / su baten baldintza / piz dezagun hitza / alaituz bizitza / hemen su horren bueltan / dantzan gabiltza».

«Hileko aurrez aurreko bisita edo vis a vis-a daukazu gaur. Heldu zara kartzelara, eta sarrerako funtzionarioak esan dizu bere aurrean biluztu beharko duzula eta miatzen utzi», izan zuten gaia hiru bertso gura zuten neurri eta doinuan osatzeko. Guztia ez zioten biluztuko Lujanbiori: «Akaso haserrez nire / lepazaina zait puztuko / biluztuko nauzu eta / nere zorroa hustuko / baina bihotz barrukoa / ez didazu biluztuko». Ez zen biluztuko Arzallus, eta etxera

itzuliko zen bisitarik barik: «Iparralderantz Euskal Herrirantz / ze pena ta ze negarra / baina hala da Espainia aldeko / justizien ezbeharra. / Heldu etxera eta hartu dut / paper baten zirrimarra / gutun txiki bat ta utzi ditut / bi muxu ta irriparra / hori delako nik biluzteko / dakidan era bakarra».

Buruz buruko kartzelakoaren ondotik etorri zen sari banaketa eta berarekin batera emozioen zoramen festa: zutitu ahala eseri, eseri ahala zutitu, txaloei ekin ahala isildu, isildu ahala txaloei ekin, busti ahala lehortu, lehortu ahala busti… Unerik gorena Joxe Agirrek Lujanbiori txapela janzteko unea izan zen. Agirrek momentuari lau sei puntuko motz kantatu ostean, etorri zen txapeldunaren agurra. Horrela bukatu zuen: «Gure bidea ez da erreza / bete legez, juizioz trabaz / Euskal He-

Bertsolarien iritziak

erredakzioek, eta, ondorioz, Zarauzko txapeldun handia izango da, alde handiarekin gainera, finalaren aurretik elkarrizketa gehien ematea tokatuko zaiona. “Bosgarrena, oso berandu datorren ume bat bezala izango litzateke” dio Berriako titularrean. “Tengo ganas de que alguien me corte las alas, pero voy a ir a por todas, quiero hacer un gran recital”. Noticias taldeko egunkarietan (Noticias de Gipuzkoa eta Noticias de Alavak osatzen dute ofizialki taldea, baina Deia eta Noticias de Navarrarekin ere hainbat elementu partekatzen dituzte; laurei egiten diet erreferentzia taldea aipatzean); “Txapela beti dago kolokan, ez dago roskarekin sartuta” Garan; “Si pierdo me retiro” Correon. Argi samar uzten du, bada, berak ere ez lukeela pena handirik hartuko txapela buruz aldatuko balitz, eta titular biribilak eskaintzen dezenteko ofizioa daukala erakusten du, bide batez. “Orain dela hilabete ondo nengoen, baina orain, egia esan, ez dakit nola nagoen”, “En la final hay un ambiente más intenso provocado por la estructura del recital”, “Nire izena ez dut ezertarako erabili, lanerako ez bada; hori da nire maxima”, “Lo más bonito del bertso es, por ejemplo, criticar la globalización hablando de Ikea” dira elkarrizketetan barrena utzitako beste titular batzuk.

Lehen takada honetan Andoniren esaldirik ez dakar titularretan Diario Vascok, baina bai darabilen trotearen berri: “(…) El pasado día 2, acudió junto con los otros siete finalistas a la presentación del festival. El 3, Día del Euskera, pronunció una conferencia sobre los retos de la lengua ante los trabajadores de la empresa CAF. Y a partir de ahí todo ha sido cantar: el pasado jueves en Asteasu; el viernes, en Donostia (Lugaritz); el sábado, en Errenteria; el domingo, en Orio; el lunes, en su pueblo, Zarautz, junto a ‘Mantxi’ y un guitarrista uruguayo, en el marco del Festival Internacional de Guitarra; el lunes en Markina (como presentador); y ayer en los Marianistas (…)”. Nekea ematen du irakurtze hutsak!…

226 / B76

«Txapel hau toki justu batera joan da, hainbat urte daramalako goian»

«Andoni historiako bertsolaririk onena izango da»

«Txapela ez da buruz derrigor aldatu behar, irabazi egin behar da»

«Maialenek txapela jantzi zuenean, negar egin nuen»

«Ametsek irabazi balu ere, ondo, inork ez zuelako oso garbi»

Iratxe Ibarra

Amaia Agirre

Anjel M. Peñagarikano

Xabier Amuriza

Julio Soto

«Saioa, goizean, hotzagoa izan zen duela lau urtekoarekin alderatuta. Arratsaldean, errazago aritu ziren denak, eta nik garbi ikusi nuen Maialen [Lujanbio] ari zela buruan. Txapela toki justu batera joan da, seizazpi urte daramatzalako oso goian. Belaunaldi aldaketa egon da gainera».

«Ni deseatzen nengoen txapelduna aldatzeko, baina banekien lan asko egin behar zela.

Andoni [Egaña] historiako bertsolaririk onena izango da.

Maialen? Orain zortzi buruan izan zen, baina akaso ez zen komeni orduan txapelduna izatea, karga eta arduragatik. Aurten, prest zegoen».

«Txapelketa joko bat da, eta alferrik da esatea aldaketa ona dela. Aldatuko da, aldatu behar denean, eta oraingoan aldatu da Egañak galdu egin duelako, baina ez galdu behar zuelako.

Txapela irabazi egin behar da.

Eta Maialenek merezi zuen, eta hurrengoan ere irabazi beharko du».

«Saioa orain lau urtekoa baino makalagoa izan zen, gaiagatik nik uste. Gai astunak izan ziren, karga handikoak, problematikoak. Alde horretatik, pena.

Baina Maialenekin negar egin nuen. Nik irabazi nuenean eztabaida zegoen, emakumeak bai edo ez, eta nik beti esan nuen baietz».

«Oso final ona iruditu zitzaidan, oso gutxitan entzuten diren bertso horietakoak entzun zirelako, baina Maialenena ez da ustekabea izan. Amets [Arzallusek] irabazi izan balu ere, ondo, desenpatea izugarri ona izan zelako. Egañak, ordea, ematen zuen ez zela bere guztia ematen ari».

berria • 2009ko abenduaren 15a

12 Euskal Herriko Bertsolari Txapelketa Nagusiko finala zuen BECera batutako jendetzak, goizez zein arratsaldez.

Ohartzerako, bazkaltzeko ordua iritsi zen. 14:00etan amaituta behar zuen goizeko saioak, baina ordu erdi inguru luzatu zen, eta bertso gosez ez baizik jan eta edateko gogoz ere baziren askoren sabelak. Berehala bete ziren Bertsozale Elkarteak 2.000 lagunentzako jarritako mahaiak, eta askok lurrean eserita bazkaldu zuten.

Bidasoaldeko Zura taldearen musikaren doinuetara hasi ziren

“Deux Français en lice pour la finale des bertsu à Bilbao”.

Lehen agurraren aurretik hortz artean Marsellesa abesten imajinatzen ditu nonbait Sustrai eta Amets kazetariak.

Lujanbio eta Arzallusen izenak ziren askoren ahotan, ‘txalometroak’ ere garbi erakutsi zuenez Gogotsu zegoen jendea, eta errima sumatu orduko laguntzen zuen bertsolaria azkeneraino

Olatu historikoa BECen bildutako milaka lagunek olatua egin zuten behin eta berriz. LUIS JAUREGIALTZO / ARGAZKI PRESS

Gogoan luzaroan iltzaturik izango duten jardunaldi hunkigarri baten parte izan ziren BECen bildutako 14.500 lagunak. Egundoko giroa sortu zuten.

biltzen lehen bertsozaleak berriz ere harmailetara. Txapelketa Nagusiko abestia sortu du Zurak, Bertsoka-bertsoka, eta, kantu horretaz gain, beste batzuk ere eman zituen zuzenean. Txapelketan saiorik saio izan den fanfarreak segitu zion, eta jendetza kantuan eta aldarrian jarri zuen. Giro bero ezin hobe horren erdian azaldu ziren oholtza gainera zortzi bertsolariak, eta txalo zaparrada harmailarik harmaila zabalduriko olatu bihurtu zen, indar biltzaile eta geldiezina. «Segi horrela egiten eta giroa jartzen, ni ahaleginduko naiz olatuak hartzen», animatu zituen Sustrai Colinak.

Malko zein algara Irune Berro Barakaldo

E

ta lehertu zen BEC, zutitu, hunkitu, poztu, berotu, harrotu, itsasoko olatu bihurtu.

Historia egin zuen Maialen Lujanbiok txapela jantzita, eta euskal bertsogintzaren mugarri horren parte egin zituen BECeko Bizkaia Arena pabiloian bildutako 15.000 inguru bertsozaleak. Pozarren egin zuten txalo, oihu, salto eta malko. Dena emango zutela agindu zuten egunaren hasieran zortzi finalistek, eta bertsozaleek ere ez zuten ezer beretzat gorde, ez bada gozamen eta zirraraz gain egin zuen egun historiko gogoangarriak emandako asea eta zoriona. Bihotza ukituta itzuli ziren «Euskal Herriko lau ertzetara», «grinaz eta poz taupadaz», Lujanbiok kantatu zuenez.

Egun handia izango zela inork ez zuen auzitan jartzen igande goizean; besterik zen historikoa gertatuko zen, txapela buruz aldatuko zen. Bazegoen jendearen artean halakorik adierazten zuen usain bat, giro bat, gogo bat aka-

so. Maialen Lujanbio eta Amets Arzallusen izenak zebiltzan askoren ahotan, eta txalometroak ere argi eta garbi erakutsi zuen zeintzuk ziren jendearen barreneko nahiak eta osaturiko kinielak.

Goizeko bederatzi eta erdietan ireki zuten BEC, eta jendetzak samaldan egin zuen Bizkaia Arenara arteko bidea, goiztiarrenak 08:30 inguruan iritsi baitziren Barakaldora, tokirik onenak hartzeko xedez. Termometroak berehala egin zuen gora BECen, 11:00etan saioa hasi aurretik ere.

Kafe makinetako ilara luzeetan katramilaturikoak jesartzean, kolore askotariko bihurtu zen aretoa, eta animo oihuz, txalo beroz eta bizkarrean kolpetxoak emanez agurtu eta aupatu zituzten bertsozaleek zortzi finalistak, jendartetik oholtzarako bidean.

BECen erakutsitako grinari eta garrari iraunarazteko deia egin zion jendetzari Unai Iturriagak, «bihar goizean gaurkoa ez dadin izan anekdota hutsa, hizkuntza ez baita kanpaina ekitaldi baten osteko lunch-a». Izan ere, gogo eta indar erakustaldi aparta egin

Zaleak ondo prestaturik joan ziren BECera. LUIS JAUREGIALTZO / ARGAZKI PRESS

Andoni Egañaren alde jarritako pankarta. LUIS JAUREGIALTZO / ARGAZKI PRESS

Olatuen gisan, gora eta behera egin zuten bertsozaleek finalistekin. Barrezka ibili ziren Andoni Egañak eta Aitor Mendiluzek osaturiko ama-seme bikote xelebrearekin, eta Unai Iturriagak eta Sustrai Colinak albistegietako aurkezle modura eginiko imintzio eta ateraldiekin.

Baina bihotza estutu zitzaien zenbait bertsoaldirekin, hala nola Maialen Lujanbioren bi haur minbizidunekin eta autobusean eta Euskal Herrian bidaia bakarrik egiten duen Amets Arzallusen etorkinarekin.

Eta ezin izan zieten malkoei eutsi Espainiako Ocaña eta Herrerako espetxeetatik aurrez aurrekorik egitea lortu gabe Euskal Herrirako bidean zihoazen euskal preso politikoen senideen azalean jarrita Lujanbiok eta Arzallusek ondu zituzten lanekin.

Gogotsu eta parte hartzeko sutsu zegoen jende oldea, eta errima sumatu orduko bertsolariarekin batera egiten zuen kantuan amaierarainoko bidea, Joxe Agirre hunkitu eta handiaren laguntzarekin handituz eta indarra hartuz zihoan olatu handi bilakatuz bertsoa bera.

Urriaren 3an, Zestoako kanporaketarekin, mendi errusiarra martxan jarri zenetik, sekulako giroa sortu da txapelketaren inguruan. Finalera begira, giro bero hori irakite puntuan sartuko dela aurrez ikusten da, eta egunkariak saltsa hori guztia jasotzen saiatzen dira. Noticias de Gipuzkoak, adibidez, bertsozaleen animoei egiten die erreferentzia, eta Bertsolarien “tifosiak” izenburuarekin txapelketako saioetan ikusi ahal izan diren pankarten kontaduria egiten du: “Sustraitik Ametsetara” iparraldeko bikotearentzat, “Zaharrei egurra” Beñat Gaztelumendirentzat, “Uxu! Xorroxtu sudurra eta eman egurra! Uxue Alberdirentzat, Iratxe, tia buena. Zeu onena” Iratxe Ibarrarentzat, “Xinkuk liebt euch” (Xinkuk maite zaituzte alemanez ) Ainhoa Agirreazaldegi eta Ibon Ajuriarentzat… Eta bertsolariei pankarta horietaz galdetzen zaie. “(…) Agian oholtzan sentitu dudan une hunkigarrienetarikoa. Lagunen maitasundeklarazio gisako zerbait izan zen. Eta maitasun hori kantatzen hasi aurretik izateak, indarra ematen du (…)” kontatzen du Agirreazaldegik.

Porrak eta pronostikoak izan ohi dira, zaleen animoekin batera, horrelako final bat berotu ohi duten beste elementuak. Berriak, adibidez, Jon Enbeita, Arkaitz Estiballes, Xabi Paia, Estitxu Eizagirre, Imanol Lazkano eta Maddalen Arzallusen pronostikoak jasotzen ditu takada bakarrean, Txapelketa inoizko lehiatuen izenburupean. Finala oso irekia izango dela aipatzen dute egunkari guztietako analisiek, eta Berriakoan , adibidez, izen bat emateraino bustitzen ausartzen direnen artean aukera ezberdinak nabari daitezke: Estiballesek Amets Arzallus aipatzen du, Paiak Andoni Egaña eta Eizagirrek Maialen Lujanbio.

Txapelketak sortu duen jakin-mina handia da, eta interes horren adierazle finalak gainerako medioen aldetik izango duen jarraipen zabalaren berri ere ematen du prentsak: berria.infok egun guztian zehar albisteak eta bideoak eskegiko ditu; ETB1ak zuzenean emango du saioa, aurkezle lanetan Estitxu Fernandez eta Josu Goikoetxea direla, eta iluntzean Bertsolaritza gaur izeneko erreportajea eskainiko du; ETB2ak finalari buruzko saio berezia eskainiko du Anne Igartiburuk aurkeztua Igor Elortza eta Jon Sarasuaren analisiekin; Euskadi Irratiak arratsaldeko saioa zuzenean emango du eta eguerdian goizekoaren laburpena, biak Xabier Sukiaren gidaritzapean; Radio Euskadin “Más que palabras” saioa entzun ahalko da Juanjo Respaldizaren analisiarekin; Bizkaia Irratiak finala osorik emango du, Iñaki Aurrekoetxearen iruzkinekin; Iparraldeko Euskal Irratiak ere zuzenean eskainiko du finala Karlos Aizpurua eta Xan Alkateren eskutik; info7, Argia eta bertsoa.comek finalaren kontaketa zuzenean egingo dute Agin Rezolaren gidaritzapean eta Jokin Sorozabal, Xabier Euzkitze nahiz Unai Agirreren laguntzarekin… Guztira 150 kazetari akreditatu dira finala jarraitzeko.

Asier Altuna zuzendariak finalari buruzko dokumental bat egiteko asmoa duela ere iragartzen da. “Andoni Egaña txapeldunak kamera bat segika izango du igandeko bertsolari txapelketaren finalean, segika egun osoan, baina segika, batez ere, gai- jartzaileak gai horri ondorengo hogeita hamar segundo horietan bertsolari baten buruan sortzen ohi den ideien jarduna, ideien borborra, bisualki ahalik eta txukunen irudikatzeko. Ondoren, minutu erdi horren irudiak nola erabili, Asier Altunaren lana izango da” konta-

Haize berria B76 / 227

tzen du Berriak. Hain justu Honela egiten du Egañak bertsoa darama izenburutzat bertsoaren mekanika esplikatzeko Diario Vascok argitaraturiko beste testu batek ere.

5

EL PAÍS, lunes 14 de diciembre de 2009

PAÍS VASCO

Maialen Lujanbioren dirdira Maila aparta emanez, Mailen Lujanbio bilakatu da Euskal Herriko bertsolaririk hoberena 쎲 Andoni Egañak ezin izan zion txapelari eutsi M. RUBIO Barakaldo BEC lehertzear. Hamalau mila lagun zutik, txalo zaparradan eta oihuka Maialen Lujanbioren txapela ospatzeko. Horixe bizi izan zen atzo Euskal Herriko Bertso Txapelketa Nagusiko finalean. Epaimahaia, finalistak eta ikusleak bat etorri ziren sariak banatzerakon: Lujanbio jaun eta jabe. Erakustaldi aparta egin zuen atzo Hernaniko bertsolariak, eta bere egin zuen bertsolari hoberenaren txapela.

Amets Arzallus atzetik tiraka izan arren, Lujanbiok hartu du Andoni Egañaren erreleboa.

Dotore ekin zion hernaniarrak, baita eutsi ere. Puntuaziorik altuenak lortu zituen ia saio guztietan. Kartzelako lanean, esaterako, nagusi izan zen, bai goizez eta baita arratsaldez ere.

Horrela, orain dela lau urteko bertsolari goibeltsuaren irudia baztertu, eta dirdira egin zuen.

Laugarren finalean lortu du, beraz, txapela buruan janztea Lujanbiok, finaleko aurreneko emakume txapelduna bilakatuz.

Egañaren lekukoa hartu du, hortaz. “Hartzaile bezala, ohore handia da” dio irabazleak, “berarekin oholtza gainean errelebo hori hartzea”. Hamasei urtez txapelaren jabe izan da Egaña, eta pozik da lekukoa Maialenek jaso duelako. “Denok dakigu Maialenek plazaz plaza egin duen lana handia izan dela, eta ze ahalegina egin duen bertsokera zoragarri horretara iristeko.

Norbaitek merezi bazuen, besteak gutxietsi gabe, Maialenek merezi zuen”.

Andoni Egaña, berriz, ezin lehertu ibili zen. Maila ona eman zuen, ohiko legez, baina ez txapelari eusteko adinakoa. Dirdirarik ez, eta bosgarren postuan geratu zen. “Brotxa lodiarekin aritu naiz, eta arratsalde arte ez naiz fina ateratzeko gai izan”.

Jendeak debozioz agurtu zuen, hala ere. Txalo zaparrada galanta eskaini zion entzuleriak. Gainerako zazpi bertsolariek ere eskerrak eman nahi izan zizkio-

Maialen Lujanbio bertsolari txapelduna Andoni Egañaren besarkada eta lekukoa jasotzen. / txetxu berruezo

ten, eta aho batez Egañarekin aritzea ohoretzat jo zuten.

Lujanbiori gertutik jarraitu zion Amets Arzallus bertsolariak. Gazteena izan arren, bikainki aritu zen. Zialdoa egitear izan zen banakako zortziko txikiko lanean. Bertsoa hasi eta berehala gelditu egin zen. Jendeak atseden hartzeko txalotan hartu zuen, eta ondoren, jendea hunkitzeko moduko bertsoa bota zuen. Binakako zortziko txikian berak bakarrik lortu zuen Lujanbiori gailentzea.

Eta buruz burukoan, bakarkako lanean, parez pare geratu ziren.

Horregatik, bera ere “harro” BECen egindako lanarekin.

Jon Maiak eman zuen eguneko sorpresa handienetakoa, Egañari aurreratu, eta hirugarren postua lortuz. Goizetik txukun aritu zen, estilo propioa landuta. “Egindako lanarekin ha-

Erantzun formako galderak KARMELE JAIO Nobela baten helburua istorio bat kontatzea dela esatea, nobelaren gaineko azalari bakarrik erreparatzea da. Idazle batek idazten du zerbait esan nahi duelako, zerbait komunikatu, zerbait sentiarazi irakurleari. Nobela apaingarri, hitzen joko edo entretenitzeko tresna baino gehiago, espresiobidea da, komunikatzeko tresna.

Idazleak istorio bat asmatzen du beste era batera nekez azaldu dezakeen zerbait azaltzeko. Azken finean, askotan esan den bezala, gezurra erabiltzen du egia esateko.

Galdetuko balidate irakurle bezala zer den nobela bati eskatzen diodana, eran-

rro eta pozik” dago Maia. Sustrai Colina ere oso fin aritu zen, seigarren postuan geratu bada ere. Goizean kartzelako lanean erakustaldi galanta eman zuen, adibidez. “Gozatu dut, horretara

Amets Arzallus atzetik tiraka izan zuen Maialen Lujanbiok nentorrelako. Pasilloan sartu garen momentutik irribarre bat atera zait, eta poz horrekin kantatzen saiatu naiz”.

Unai Iturriaga, gorabeheratsuago aritu zen. Hala ere, pozik “bertso oso onak eta oso txarrak bota” zituelako, dioenez. Aitor Mendiluzek ere ez zuen dirdira-

tzungo nuke nire buruan istorio eta mundu berri sinesgarri bat marraztu eta sortzeaz gain, istorio horren azpiko geruzan, lur azpiko ibai baten antzera, egia bat aurkitu nahiko nukeela. Horren bila hasten naizela uste dut liburu baten lehenengo orrialdea irekitzearekin batera. Idazlearen egia. Bizitzaz duen ikuspuntua, azken finean. Mundua une batez bere begietatik ikusteko aukeraren bila nabil.

Literaturaren historian bizirik mantendu diren idazlanek egia bat gordetzen dute euren orrialdeetan, eta horregatik ez dira zaharkitzen eta ez dute balioa galtzen. Horregatik bihurtzen dira klasiko.

Duela ehun urte baino gehiago idatzitako nobela batean geure sentimenduak aurkitu ditzakegu, geure galderak, geure zalantzak. Azken finean, egungo gizakiok ditugun sentimendu eta galdera asko duela ehun urte bizi zirenen antzekoak baitira, ez baikara hain ezberdinak, hain bereziak. Badaude gai potolo batzuk literaturaren historian zehar beti presente daudenak: heriotza, maitasuna, denboraren iragaitea…

rik egin, gustura sentitu arren, apalegi ibili zelako. Aurtengo “nobedadea” Aitor Sarriegik bere hitza bete zuen. Aurrenekoz finalera jauzi egin arren, ederki defenditu zen. Azken postuari eutsi behar izangatik ere, oso harro azaldu da.

Bertsolarien maila bezain gorena izan zen jendearen erantzuna. BEC erakustazokan elkartutako hamalau mila lagunek gori eta gogotsu erantzun zuten hasiera-hasieratik. Txalo zaparrada ikaragarriak entzun ahal izan ziren, eta harmaila burrunba ere bilakatu zen behin baino gehiagotan. Bertsolariekin ere kantuan aritu zen jendea.

Amets Arzallusen goizeko kartzelako lanak, esaterako, entzuleriaren txalo sapa handiena lortu zuen. Binakako zortziko txikikoan Unai Iturriaga eta Sustrai Colina fin ibili ziren jendea-

Baina beti gauza berdinei buruz idatzi dela onartuz gero, norbaitek galdetu dezake ea merezi duen idazten jarraitzeak.

Dena esanda baldin badago, zein den orduan idazle batek bere obra berriarekin literaturari eta gizarteari egiten dion ekarpena. Idazle bakoitzak badauka gauza es-

Gehiengoak erantzunak nahi ditu galderak baino gehiago. Segurtasunak nahiago zalantzen aurrean klusibo bat, berak bakarrik duena, eta hori munduari begiratzeko modua da, eta ondorioz, mundua kontatzekoa. Hor dago ekarpena, hor dago nobela bakoitzak eskaintzen duen aberastasuna. Nobela horrek bakarrik eta ez beste batek eskaini ahal duena.

Nobela batean murgiltzen naizenean mundua egile horren begietatik ikustea bi-

Interes honek guztiak, eta bertsoaren munduaren aniztasunak, askotarako iritziak azaleratu ditu egunkarietan. Lander Garrok Garan eta Nikolas Zendoiak Diario Vascon idatzitako ale bana apartatu ditut aniztasun honen islara gisa: lehenengo zutabeak “Larrutan (ez) egin”darama izenburutzat eta bigarrenak “Gure txapelketa nagusi ura”. “(…) Bertsolaritza gizarte fenomeno bilakatuz geroztik, guztiok gara bertso-aditu. Zurrunbilotik at geratutako outsiderrak altxa beza besoa. Neroni ere bertsolaritzaz zerbait gehiago ulertu uste dutenetakoa nauzue, honez gero. Azken finalaurrekoan aldamenekoekin matematikak egiten aritu nintzen, espekulazioen saltsan dzanga eginda, bertsoen gaiak kritikatuz, horren edo besteren bertso-joskera aipatuz, haren errima erabiliegia deitoratuz. Edonor espantatzeko moduan, hitz batean esanda (…)” kontatzen du Garrok. Kopletan bertsokidearen argudioei izkin egin zienez Uxue Alberdi finalean ikusteko ametsa amaitu zela komentatzen zion lagunak, eta neska batek gizonezko bati larrutan ez duela egin nahi hitzez hitz azaltzea ez zitzaiola beharrezkoa iruditzen argudiatzen zuen idazleak, zenbaitetan izkin egitea zilegi zela bertsotan ere. Zendoiak, bere aldetik, duela 20 urteko txapelketan partehartzaile gisa suertatu zitzaizkion bizipenak eta pasadizoak ekartzen ditu gogora, eta Andoni Egañarentzako abisu batekin bukatzen du zutabea: “(…) Andoni, bertsotan euri trikimalluak ikasi dituen taldea izango dek ondoan, azken saioa jokatzeko. Eta ez adi arritu, oillasko koxkorren batek kurrukurru jotzea. Edota oillandak kakarak karak egitea. Badaezpada ere, bi anken gaiñean egon adi kotan. Eta ez erdi lotan. Besarkada bat (…)”. Estiloz nahiz izpirituz horiek baino urrunago dauden bi testu aurkitzea ez da lan erraza izango beste edozein alorretan.

Bertso irabazlea Pasa ziren epaiketak / prozesu luze ta auzi / espetxetik espetxera / orain egiten dut jauzi / azken hok adinakoa / ez dut gutxitan ikusi / baina gaur arte ez nintzen /sentitu horren biluzik / maitea barruan daukat / bakarrik ezin dut utzi / duintasun askatasun / hitzak dizkit erakutsi / ta eutsi nahi diet baina / ia ezin diet eutsi / zenbat -tasun ezpainetan / ta zenbat muxu gutxi.

Etxean ni izan nintzen / atxiloketan lekuko / erauzi eta eraman zuten / ohean nuena gertuko / kondena hark zenbat gezur / zenbat tranpa zenbat truko / gure hitzek epaiari / baina ez zin egin uko / badakit Espainia ez dela / herri legedi justuko / akaso haserrez nire / lepazaina zait hustuko / biluztuko nauzu eta / nire zorroa hustuko / baina bihotz barrukoa / ez didazu biluztuko.

Kartzelaren ataria / umela eta ospela / funtzionari polizia / doazela datozela / ba ez dizut men egingo / ta beteko erregelan / ez zuk nahi legez sinatuko / konfesioan paperan / aitortzen dut samin handiz / uzten dudala kartzela / atzera etxera noa / etorri naizen bezala / esperantza daukat bera / indartsu egongo dela / badakit badakiela / berekin izan naizela ren barreari tiraka. Eta puntuko saioan ere algara franko entzun ziren, bertsolarien ateraldiek lagunduta. Unai Iturriagak eta Jon Maiak, eta Maialen Lujanbiok eta Sustrai Colinak eskainitakoek, batez ere, lortu zuten publikoaren atsegina.

Aparteko festa giroa ere jaun eta jabe izan zen, beraz, BECen. Arratsaldeko saioa hasi aurretik jendartean “inprobisatutako” txaranga batek kantuan jarri zituen entzuleak, eta olatua behin baino gehiagotan egiten aritu ziren.

Honengatik guztiagatik, antolakuntzak balorazio oso baikorra egin du. Jendearen harrera beroa eta “euforikoa” ikusita, aurtengo txapelketarekin oso harro dira antolatzaileek, 2009ko Bertsolarien Euskal Herriko Txapelketa Nagusia erabateko arrakasta izan delako.

latzen dudala esan dut, baina ez hainbeste mundua egilearen begietatik begiratuta nire galdera guztiek erantzuna aurkituko dutela pentsatzen dudalako, baizik eta munduaren ikuspegia zabaltzen didaten galderak sortzen dizkidalako nobela on batek.

Kunderak esana da nobela on batek irakurleari erakusten diola gauzak berak uste baino konplikatuagoak direla. Erantzun azkarrak nahi dituenak ez ditzala nobela on batean bilatu. Literaturak eta arteak orokorrean galderak sortarazten dizkigute, geure buruaren mugak zabaltzen dituzte, eta jarrera hau ez dator bat egungo gizartearen nortasunarekin. Munduaren konplexutasuna azaltzen duenari mesfidati begiratzen baitio egungo gizakiak, errealitatea modu ordenatu eta sinple batean irenstea errazago egiten zaiolako. Gehiengoak erantzunak nahi ditu galderak baino gehiago. Segurtasunak nahiago zalantzen aurrean.

Baina nobela on batek erantzun formako galderak eskaintzen dizkigu, eta galdera formako erantzunak. Galderak eta erantzunak aldi berean.

Finala oso irekia izango dela aipatzen dute egunkari guztietako analisiek, eta Berriakoan , adibidez, izen bat emateraino bustitzen ausartzen direnen artean aukera ezberdinak nabari daitezke.

228 / B76

Eztabaida klasikoak Hauek ere, bertsozaleen pankartak edo porrak bezala, hutsik egin gabe azaltzen dira zitara. Lehenengoa txapelketari berari buruzko gogoeta da..

Berriak Jexux Arzallusi eta Mikel Mendizabali eginiko elkarrizketan jorratzen du gaia “Txapelketak beti txapelketa” izenburuarekin: txapelketaren lehiakortasuna beti bera izan da?, non geratzen da bertsoa ikuskizun horretan?, gurpil horretan non da bertsolaria?, zein da zortzi finalisten eginbeharra?. Arzalllusek eta Mendizabalek zentzuz beteriko erantzunak ematen dituzte, gogoeta honen inguruan normalean gertatu ohi den legez. Berrian ere , bere ekarpena egiten du Jon Sarasuak “Biak egin”izeneko artikuluan. “(…) Bertsolariak bere emaria bazterreko jardunean zabaltzen du, ez landare eder bat landatzen duen lorezainak bezala, baizik eta haziak eskuan hartu eta soroan nonahi barreiatzen dituen nekazariak bezala. Bertsolari baten kalitateaz zerbait esatea lan zaila da, artista gehienen kasuan baino zailagoa, urte osorako detektibe bat kontratatuta egin beharreko lana (…)

Bertsogintza berritzeko eta euskararen komunitatearen ingurunea astintzeko artefaktu bikaina doitu du txapelketarekin, eta dena esan behar bada: gauzak gero eta hobeto eginez. Euskalduntasunaren arnasaldi bat da txapelketa (…) Txoria kantatzeko kaiolan borondatez sartzen denean, argi, bere inoizko kanturik ederrena ere sor dezake, edo bere kantuak inoizko oihartzunik ederrena behintzat. Hartara jarri dira bertsolariak azken hamar-

Haize berria B76 / 229

60 CULTURAS Y SOCIEDAD

59

EL C CORREO ORREO Domingo D 13.

13.12.09 12.09

C

COMPOSITOR COMPOSITOR ALBERTO ALBE ER RTO IGLESIAS, G S S, PREMIADO PREM MIADO EN LA GALA A DEL CCINE INE EUROPEO EURO OPEO P64

S

JJAVIER AVIER V ELZO ELZO «S «SIEMPRE HE SSIDO O UN PÁJARO PÁJARO LIBRE, LIBRE, LAS NORMAS NO VAN V AN CCOMINGO» OMINGO» P6 P66 66

CULTURA CULTURAS T S CIEDAD Y SOC SOCIEDAD

>

ce años. Manos a la espalda o los bolsillos, mirada al frente y... ¡Acción! La lucha dialéctica está a punto de comenzar.

Al contrario de lo que todavía ocurre en otra tradición vasca tan arraigada como la pelota, en los torneos de bertsolaris no se tiene por costumbre apostar ‘in situ’ por uno de los contendientes, pero algunas casas de apuestas de Internet ya han hecho sus propias quinielas.

Por mucho que Egaña se empeñe en repetir que «cualquiera» puede ganarle, a estas alturas de la película nadie duda de que él es el favorito. El zarauztarra encabeza todos los rankings on line. Le pisan los talones la única mujer presente en la final, Maialen Lujanbio, y el imprevisible Amets Arzallus, mientras que los apostantes otorgan menos posibilidades a Mendiluze, Maia, Iturriaga, Colina y Sarriegi –en este orden–.

Lo normal es que todos los contendientes fueran presos de los nervios en los días previos a la gran final de la Txapelketa Nagusia, una suerte de olimpiada del bertso que

Domingo 13.12.09 EL CORREO

se celebra cada cuatro años y que en su XV edición batirá un nuevo récord de público al reunir a 14.500 espectadores. La organización ha recomendado a la prensa que no molestara a los bertsolaris en la semana anterior a la cita de hoy. Necesitan tranquilidad, ya se sabe. Antes de que los ocho ‘magníficos’ se metieran de lleno en esos siete días de concentración absoluta, EL CORREO recogió sus sensaciones antes del trascendental evento y todos coincidieron en algo: «Lo mejor para inspirarse es mantener la rutina». ¿Y qué harán los bertsolaris antes de cantar? Un experto en finales como Egaña –lleva seis– anuncia que fumará «empedernidamente», mientras que el único debutante en estas lides, Aitor Sarriegi, se echará una vez más en los brazos del café. «Estoy inmunizado ya a sus efectos. Seguramente, me cos-

Aitor Mendiluze Andoain, 34 años Estudió ingeniería. Ganó el campeonato de bertsolaris de Guipúzcoa en 1995 y 2007.

Llegar a la élite del bertsolarismo exige paciencia y «muchas horas de preparación» tará menos dormir antes que después de la actuación», cuenta el beasaindarra. El novel parece tranquilo: «¿Miedo? Qué va, no tengo nada que perder, pero sí que me da un poco de respeto porque esto supera un poco las barreras del bertsolarismo y ha pasado a convertirse más en un acontecimiento social».

Lo que está claro es que nadie ha osado salir de juerga en la semana de la trascendental ‘batalla’ del BEC, rebautizado ya por algunos con el sobrenombre de Bertso Exhibition Centre. Atrás quedan meses de competición y ensayos, un tortuoso camino hacia la gloria en el que el apoyo de los allegados resulta fundamental. El locuaz Jon Maia confiesa que para cocinar una buena in-

Maialen Lujanbio Hernani, 33 años Licenciada en Bellas Artes, además de ser bertsolari trabaja en el mundo de las letras vascas.

Unai Iturriaga Durango, 26 años Volcado en difundir el bertsolarismo, también es guionista. Fue subcampeón en 2005.

terpretación son imprescindibles tres ingredientes: «La ayuda del entorno, la paciencia de los de casa y meter muchas horas de preparación». ¿Cómo entrenan? Cada maestrillo tiene su librillo, pero llegar en buena forma exige siempre batirse en duelo cada poco tiempo en exhibiciones o participar en algún que otro ‘bertso-afaria’, certámenes nocturnos que se celebran en torno a una mesa.

Dominio guipuzcoano Sustrai Colina parte con los galones de haberse colado en las dos finales anteriores, pero nunca antes había llegado con el inapelable bagaje de dos victorias en su haber. El joven de Urruña ha elevado su autoestima y hasta se ve con opciones de sorprender a Egaña. «Estoy en mi mejor momento», suelta. Al otro concursante procedente del otro lado de la muga tampoco le van a temblar las piernas frente al temi-

Amets Arzallus Hendaya, 26 años Hijo del ilustre bertsolari Jexux Arzallus, es periodista y actual campeón de Iparralde.

ble mago de Zarautz. Hace dos meses que cogió «un tren hacia Barakaldo» en la sesión de Hendaya, su localidad natal, y ahora pretende convertir el fin del trayecto en su primera txapela.

El tapado del día puede ser quien hace cuatro años puso en aprietos al mismísimo Egaña: el durangués Unai Iturriaga. Es su quinta participación en una final y nunca antes le había costado tanto colarse en ella. «Después de la actuación de Vitoria en la primera vuelta de semifinales, me vi fuera», admite a toro pasado. Sólo tuvo un mal día. Una semana después, enmendó el error con un soberbio recital.

Iturriaga será el único vizcaíno en una final con claro sabor guipuzcoano, puesto que cinco de los ocho ‘maestros’ en liza proceden de ese territorio histórico. El dato podría llevar a confusión, hacer pensar que la antes prolífica cantera vizcaína no goza ahora de buena salud, pero si se echa un vistazo a las semifina-

Andoni Egaña Zarautz, 48 años Estudio filología vasca y se dedica a la creación. Ha ganado las cuatro últimas ediciones.

CULTURAS Y SOCIEDAD 61

Domingo 13.12.09 EL CORREO

05 o de 20 o duel El últim a an Egañ neuk azioa Tent ko tarte naiz ta ardoa si ka ha pittin an lepo ed egina gero batzuk iz trago n kalteko paz na ne dik ka nero orain is) baina iteko. (b eg ejem ik aga Iturri erantzun o Holak guztian hartu a bizitz rrik baina n mozko odu eztia din m in ez da ha a joan ejem ostian o halak zu burua za sartu pian. (bis) az iturri

Jon Maia Urretxu, 36 años Licenciado en Filología Vasca, ha sido guionista y cantante del grupo Karidadeko Benta.

a e Egañ atera er u rt es Hau beha uzu al na ripi nago tu pi txar zera erdi odol ilt ta ez u hurb u rt itx Mar bat ausa det o pittin ikusik u. (bis) uk rt ne ta n sa O a nu LLAN buru ASTE EN C rMEN ha pe SU RE y me hacer o bido e be pued ito–. co aún a: «H Egañ do, pero rencia al em’ no ca fe ‘ej as judi ’ –en re e el a qu e met ‘ejem ga: «Par or es qu ej ria Itur rto, lo m grifo». ya veel e sea co za bajo cate, qu ». be ér ú ac la cabeza la ca a: «T o Egañ nde met rás dó

les la tesis queda desmontada porque diez de los 24 contrincantes procedían entonces de Vizcaya.

Cuenta el durangués que la afición al bertsolarismo «ha crecido» en tierras vizcaínas en los últimos años, aunque lamenta que algunos «no muevan un dedo» por acercarse al mundillo. La principal traba es el desconocimiento del euskera, un fenómeno que se da mucho en una zona densamente poblada donde imperan los castellanoparlantes como el Gran Bilbao. Iturriaga cree que debe irse «paso a paso», pero echa de menos una mayor implicación de gran parte de agentes sociales y la clase política. Al menos, el hecho de que la finalísima tenga lugar en Barakaldo puede servir para atraer a jóvenes que saben el idioma pero no pueden usarlo en casa.

Lujanbio, la única mujer

Sustrai Colina Urruña, 27 años Polifacético donde los haya, se licenció en Derecho y ahora hace entrevistas para la revista ‘Argia’.

Aitor Sarriegi Beasain, 32 años Estudió Ingeniería Informática y es dinamizador de TICs (Tecnologías de la Información).

En algo en lo que todos coinciden es que otro colectivo tradicionalmente apartado de las competiciones de bertsos es el de las mujeres, puesto que antaño fue un mundillo dominado por hombres; los ocho ganadores de la Txapelketa Nagusia han sido varones. En este caso, la situación ha cambiado hasta el punto de que en 2001 quien puso en apuros al sempiterno Egaña fue Maialen Lujanbio, una joven atrevida que a base de su peculiar verborrea ha logrado colarse en el ‘top ten’. Otras bisoñas competidoras como Miren Amuriza y Jone Uria se

acercan también poco a poco al ilustre vagón de cabeza.

Lujanbio, de 33 años, no quiere que le pese la etiqueta de favorita, algo que quizás le jugo una mala pasada en 2005. «La última vez sufrí», se sincera. «Estar ocho horas sobre el escenario ante tanta gente, la responsabilidad... Pero en esta ocasión quiero disfrutar». Aitor Mendiluze tampoco va con miedo. El ingeniero de Andoain se ha sentido «muy cómodo» en las eliminatorias y considera que llega «en un gran momento de forma». A pesar de la amplia nómina de posibles txapeldunes, muchos aficionados tienen ganas de vivir otro emocionante duelo final como el que dirimieron en el BEC Egaña e Iturriaga. El vizcaíno no esconde que le gustaría repetirlo.

– ¿Hay una rivalidad especial entre vosotros?

– Para nada. El bertsolarismo tampoco se puede plantear en esos términos o, por lo menos, yo no lo vivo así. Nosotros actuamos juntos casi todos los fines de semana, así que Andoni además de ser un txapeldun es un gran amigo y una gran persona. ¿Que te ves en la tesitura de jugarte la txapela con él? ¡Hombre! Sería mentirte decir que no le voy a intentar ganar.

El tenso silencio de las grandes citas, las cámaras y un termómetro oscilante como los aplausos esperan a los contendientes. Hoberenak irabazi dezala –que gane el mejor–.

LOS SECRETOS DEL BERTSO El bertso es un discurso cantado, rimado y medido. Cada discurso, sea cual sea su contenido, siempre tendrá tonada, métrica y rima. Quien sepa cantar, rimar y medir, cumplirá las normas técnicas básicas del bertsolarismo improvisado. La calidad de un bertso se rige por la fuerza de sus argumentos y el uso de recursos poéticos y retóricos.

La tonada Al gusto. El bertsolari actúa sin la ayuda de ningún instrumento musical. Aun así, su discurso siempre es cantado. Las tonadas que se utilizan habitualmente son tradicionales, anónimas, conservadas durante siglos por la transmisión oral.

La métrica Un quebradero de cabeza. El bertsolari improvisa basándose en la métrica de una tonada concreta. Cada bertso tiene una cantidad específica de pies, y cada pie tiene un número concreto de sílabas. Las métricas más comunes son: – Zortziko (composición de cuatro puntos –ocho líneas–).

– Hamarreko (composición de cinco puntos –diez líneas–).

– Copla (composición de dos puntos –cuatro líneas–).

Todos los tipos de métricas pueden ser a su vez mayores (diez sílabas en las líneas impares y ocho en las pares) o menores (siete sílabas en las líneas impares y seis en las pares).

La rima

Todo bertso debe ser rimado.

Las consonantes de la última sílaba de cada palabra rimada deben coincidir y la vocal no puede cambiar (bero, gero, bezero...). Si la vocal de la última sílaba es la ‘a’, la vocal de la sílaba precedente debe rimar también, salvo que concluya en cualquier consonante excepto la ‘k’.

El poto

Una herramienta muy útil: Se trata de utilizar una misma palabra rimada dos veces con el mismo significado en un bertso.

Si el significado no es el mismo, no se puede considerar poto.

Tipos de ejercicios

Se clasifican según la métrica (zortziko menor, zortziko mayor, hamarreko menor...) o en función de la forma: – Conversación.

– Controversia dialéctica.

– En solitario, respondiendo a la improvisación del primer pie o con el pie final forzado.

– La cárcel: recibe este nombre porque todos los bertsolaris se encierran en una sala aislada del escenario. Uno a uno, subirán al escenario y se les impondrá el mismo tema para ver los diferentes desarrollos de un mismo punto de partida.

El jurado

En el torneo absoluto son siete.

Puntúan a los participantes por su originalidad, técnica, entonación... También hay tres guionistas, que hacen de presentadores.

kadan (…) Egin litezke biak? Goza liteke antolakuntzan eta oholtzan gertatzen ari denaren ederraz eta aldi berean ez ahaztu artifizioaren handiaz?

Baietzean nago. Kaiolako oholtzan egongo diren horietako batzuk erakutsi izan didate hori egiten”. Beti bezain dotore Sarasua.

62 CULTURAS Y SOCIEDAD

Sólo siete bertsolaris han ganado alguna vez el torneo El bertsolarismo tiene tanto de juego como de competición. Las famosas rimas cantadas existían ya en el Medievo, aunque los historiadores no datan la primera competición oficial hasta 1935.

Sólo ha habido 15 ediciones. La Guerra Civil y la dictadura de Franco fueron una losa demasiado pesada para sus promotores.

OBJETIVO: OBJE ETIV VO: O LA TXAPELA TXA APELA DE DE EEGAÑA GA AÑA

EL PALMARÉS 1 Andoni Egaña 4 títulos (1993, 97, 2001 y 05) 2 M. Olaizola ‘Uztapide’ Tres títulos (1962, 65 y 67) 3 Xabier Amuriza Dos títulos (1980 y 82)

Siete jóvenes jó óve en nes ‘‘maestros’ maessttros’ retan retan e hoy ho oy en el BEC BEC a empiterno ca ampeón all ssempiterno campeón en la final final del del torneo de be ertsolaris bertsolaris

JON FERNÁN NDEZ FERNÁNDEZ jfernand jfernandez@diario-elcorreo.com ez@diario-elcorreo.com

N

adie sabe aún a ciencia cier ta cuándo c uándo y d ónde cierta dónde nació, quién lo in nventó v inventó o cómo cómo llogró ogró expandirse por ttodos territorios odos los territ orios vascoparvascoparlantes. E Ell caso es que eell aarte dee llaa r te d

230 / B76

poesía poe esía oral oral en euskera ha perdurapunto dee do en e el tiempo hasta el punt od cconvertirse onvertirse en en un un fenómeno fenómeno social sociall mundo sin parangón een n el el m undo de la ccululturaa vasca. Antes se creía que era un n pero Xabier don n innato, innato, p ero X abier Amuriza y Juanito Jua anito Dorronsoro ssee eencargaron ncargaron n esa teoría en los añoss de desmontar d 80.. Ahora, ccualquiera ualquiera puede serr bertsolari ber rtsolari si aprende la técnica en n el seno seno de de llaa familia o en en cualquiecualquieescuelas ra de d las esc uelas distribuidas por la la geografía Lo difícil geo ografía euskaldun. L od ifícil ess seducir sed ducir a miles de personas a la la vez vezz una ccon on u na rima y métrica métrica cconcreta oncretaa

mientras se se mantiene mantiene una una converconverun que viene sación sobre u n tema q ue v iene alcance dado. Eso sólo está al alcan nce de unos pocos un os poc os ‘‘elegidos’. elegidos’. del El último genio d el gremio o se llama Andoni Egaña g y a sus 48 8 años ostenta ya ya las últimas ccuatro uatro r txacampeonato absoluto pelas del campeona to absolu uto de la especialidad, lo que le convierte convierte batir.

Siete jóvenes vaen el rival a ba tir. S iete jóven nes v alores del bertso ber tso tienen hoy y en en eell BEC (11.00 (11.00 horas, Bizkaia Arena) A dee o oro acabar una ocasión d ro para acab bar ccon on un reinado que se se prolonúltimos ga durante los ú ltimos tre-

>

Los otros trovadores ibéricos Cuatro zonas de la Península cuentan con tradiciones similares a la vasca, aunque no tienen tanta repercusión BARAKALDO. Se tiende a pensar que la improvisación oral es un patrimonio exclusivo de los euskaldunes, pero eso no es cierto. En el mundo hay muchas otras tradiciones similares a la vasca e incluso en la Península Ibérica existen al menos cuatro costumbres de este tipo, según los datos de la Asociación de Amigos del Bertsolarismo. Regueiferos, glosadors, trovadores... Todos se dedican a lo mismo. Lo que ocurre es que, como recuerda Jon Maia, seguramente «en ninguna otra parte del mundo» se habla tanto de rimas, métrica o dialéctica en la calle como aquí.

1 Galicia Regueiferos

5 M. Lujanbio ‘Txirrita’ Un título (1936)

También conocidos como enchoyadores, los regueiferos deben su origen a la fiesta en la que se les cantaba versos a los novios mientras se bebía vino y se comía una gran hogaza de pan llamada regueifa con la que se premiaba al ganador de la lid poética. Rapidez y espontaneidad destacan en esta tradición oral,

7 Jon Lopategi Un título (1989)

La improvisaci n oral 1

Galicia

Actividad: Regueifas Improvisadores: Regueiferos Idioma: Gallego

Euskadi, Navarra y Pa s Vasco Franc s

2

Bertsolarismo Bertsolaris Euskera

3

:: J. FERNÁNDEZ

4 I. Eizmendi ‘Basarri’ Dos títulos (1935 y 60)

6 Sebastián Lizaso Un título (1986)

Domingo 13.12.09 EL CORREO

Islas Baleares, Catalu a y Valencia

5 Portugal

Glosat Glosadors Catal n

Cantores ao desafio Trovadores Portugu s

4 La Alpujarra y Murcia

ISABEL TOLEDO

carente de adornos musicales y pausas. La actividad persiste hoy en la comarca coruñesa de Bergantiños.

2 Euskadi, Navarra e Iparralde Bertsolaris Son pintorescos cultores de una tradición secular cuyas competiciones están adquiriendo en los últimos años una gran fama. Aquí, se improvisa sin acompañamiento musical y las performances suelen ser desafíos entre dos personas que realizan controversias dialécticas, aunque también son frecuentes las actuaciones en solitario.

Trovo Troveros Castellano

3 Islas Baleares, Cataluña y Valencia Glosadors Tienen muchos seguidores en Baleares, aunque también sean originarios de Cataluña y la Comunidad Valenciana. Los ‘combats de glosadors’ (controversias improvisadas en verso) cobraron importancia en la década de los setenta y mediados de los ochenta después de un largo receso. En Menorca, la labor de los glosadors, acompañados a guitarra, ha cuajado en una prometedora realidad. En la isla de Mallorca la asociación cultural Es Canonge de Santa Cirga, organizadora de la Mostra

de Manacor, se encarga de impulsar el arte del glosat.

4 La Alpujarra y Murcia Troveros En la comarca de La Alpujarra (Granada y Almería) el cante de los troveros tiene un alto grado de intensidad en la expresión: es sobrecogedor en sus desafíos, con gritos rajaos y estremecimientos corporales con profundas raíces andaluzas arraigadas en el jondo. En Murcia, especialmente en Cartagena y La Unión, el trovo es un ejercicio poético-musical que se hace acompañado de una guitarra y con un cante bastante aflamencado.

5 Portugal Cantores ao desafio Característicos del norte del país luso, los cantores ao desafio actúan acompañados de un acordeón (denominado concertina) con distintos tipos de estrofas octosílabas. En la provincia de Trass-os-Montes al canto improvisado se le denomina cantigas ao desafio y se cantan coplas asonantadas llamadas quadras.

También existe una variante en las islas Terceira y Madeira del archipiélago de las Azores, donde la tradición recibe el nombre de despique o simplemente trova, acompañándose por el rajao y la braguinha, un instrumento de cuatro cuerdas muy parecido a la guitarra.

Beste eztabaida klasiko bat gaien ingurukoa izan ohi da. Garan “Egoerak eman eta kontakizunak eskatzea gehiegikeria da batzuen ustez” delakoan, Joxerra Gartzia, Xabier Amuriza, Jon Lopategi eta Anjel Mari Peñagarikanori eskatzen diete iritzia. Amuriza azaltzen da guztietan kritikoena: “(…) Hori ez da gai irekia. Hori gaia ez ematea da edo gai itsu bat ematea. Ni oso kritiko nago kartzelako gaietan, batez ere aspaldion erabiltzen diren gaiekin (…) Inprobisazio miragarri bat eskatzen zaio bertsolariari, une batean istorio bat asmatzeko gai izatea, eta denok dakigu istorio politak asmatzea zein zaila den (…)”. Beti bezain zorrotz Amuriza.

Hark bi txapelak atera zituen garaian, 80. hamarkadaren hasieran, ikasiaberezkoa tradizionala-modernoa eztabaida bizi-bizirik zegoen. Gaur egun klasiko bat baino gehiago fosil bat da, baina badago oraindik gaiari heltzen dionik. Honela dio Pello Esnalek DVn “Eta nik… bertsoa dut maite” izeneko artikuluan: “(…) Ez zitzaidan esaten ari, ez, lehengo bertsoak hobeak iruditzen zitzaizkionik gaurkoak baino. Baizik eta haiek zirela bertsoak, eta ez gaurkoak (…). Lehengo bertsoek gehiago zitean melodiaren antza. Linealagoak eta soilagoak zituan. Gaurkoak, berriz, akordeak dituk. Mardulagoak eta trinkoagoak. Oihartzun eta zarata handiegia zeukatek. Ezin dituk

Haize berria B76 / 231

232 / B76

30

CULTURAS CUL LTURAS Y S SOCIEDAD OC CIED DAD

Lunes 14.12.09 1 4.12.0 9 EL C O RREO R CORREO

Una a txapela txap pela para par a a Maialen Maialen n La jo joven ven de de H Hernani ernani hace e historia hisstoria y vence venc e ce e en ne ell campeo campeonato onato absoluto de ber bertsolaris tsolaris BARAKALDO. BAR RAKALDO A . Y el el reinado reeinado de Andoni Egaña ttocó ocó a ssu u fin. f La La nueva generación de de bertsolaris bertsolaaris criados en en las p prolíficas escuelas surgidas rolíficas esc uelas su urgidas en las últimas décadas acabó ó ayer ccon on eell maestro de maestros, el único único que que ha encadenado cuatro cuatro o títulos ccononsecutivos Txapelketa secutivos de la Txapelk keta Nagusia.

Empieza una nueva nueva era erra en el mundo de la poesía improvisada improv isada en euskera, una etapa de final imprevisible visible capitaneada por po or la la primera mujer een historia que n la la h istoria qu ue gana la txapela: M Maialen Lujanbio. aialen Lujanbio o.

La jo joven dee H Hernani victoven d ernan ni salió v ictoriosa después jugarse después de de jugars se el campeonato Arzallus, nato ccon on Amets Amets Arzall lus, el finalis-

JON FERNÁNDEZ j. j.fernandez@diario-elcorreo.com fernandez@dia ario-elcorreo.com

ta más vitoreado vitoreado o por la la parroquia parroquia del más vibrante BEC. Su ccara ara a cara m ás v ibrante ssee vivió v ivió nada nada más más arrancar el duelo fi fivida dos nal. Les ttocaba o ocaba dar v ida a d os hijos ccuya uya amaa acaba de de salir de un cendee rrehabilitación tro d eh habilitación donde eestaba staba siendo tratada traatada de anorexia. anorexia. Los tres se sientan n a llaa mesa y... (versión rreesumida): –Lujanbio: –Lujan nbio: Inspiluari zuk gezurra izaten izaten diozu (tú llee mientes mientes al espejo).

–Arzallus: –Arzalllus: Gaurtik Gaurtik aurrera gure begiak zzuk uk duzu inspilu inspilu (a partir partir de ahora nuestros nueestros ojos ojos son son tu espejo).

–Lujanbio: biok –Lujan nbio: Guk b iok jaten jaten emaziguna, du que ten ziguna a, eezz d u jjaterik atterik nahi (la q ue u

anttes n os daba daba de de comer, comer, ahora see antes nos niega bocado). nieega a probar b ocado).

–Arzallus: –Arzallus: Ama, Ama hor dauzazu salsal tsa (...) Baino hori bukatu Baino h ori b ukatu aurretik aurretik k ez zaitez z altxa (ama, ahí tienes laa salsa no hasta salssa (...) Pero n o te levantes h astaa quee no no te te termines eso).

Bertso bertso, B tso a ber Ber tso, Lujanbio y Arzalluss p pusieron usieron patas pattas arriba el BEC desde el e minuto minuto uno. uno. Cierto Cierto eess que él estu uvo a un un tris tris de de dar al traste con con n estuvo su magnífic magnífico m o trabajo al al hacerse hacerse un n lío con con llaa entonación entonación en su últimaa aparición decisivo mano apaarición aantes ntes del decisiv vo man oa mano, maano, pero el vascofrancés vascofrancés se se mantuvo volvió tuv vo sereno; sereno; cogió cogió aire y v olv o ió a empezar.

Ell parón llee restó puntos, pezzar. E puntos, aunaun-

no los suficientes para apearque no le. Ni siquiera le desc desconcentró. oncen ntró. El El chico salió chico tímido de de Hendaya Hendaya sa alió de esa delicada situación con con maestría maaestría y la la afición le le premió hilando hiland do una salva d dee aplausos tras otra a raíz r de su interpretación inmigrante inter pretación del inmig grante ruza el estrecho en pa t tera.

E que ccruza patera.

Ell pabellón atronaba, los asientos atronaba, t asientos temblaban. sas alturas ya estaba claro claaro que A eesas lucharía por por la txapela. Y eso esso que Egaña se se saltó nuevamente laa prohibición de fumar en el recinto recintto para jugar su su mejor baza: los puritos. puriitos. El El genio de Zarautz estuvo estuvo colosal colosal por la tarde en la cárcel, prueba prueba indiv iindivii-

Asier Altuna

46 CULTURAS Y SOCIEDAD

zuzendariak finalari

Martes 15.12.09 EL CORREO

«Nire lana artistikoki kontsideratua izatea nahi nuke, ez emakumea naizelako»

buruzko dokumental

Maialen Lujanbio Euskal Herriko bertsolari txapeldun berria

bat egiteko asmoa duela ere iragartzen da. “Andoni Egaña txapeldunak kamera bat segika izango du igandeko bertsolari txapelketaren

Maialen Lujanbio atzo, Hernaniko udaletxe atarian. :: MIKEL FRAILE

finalean, segika egun

Txapeldunak uste du txapelak ez diola bizimodua irauliko eta «eutsiko diola»

osoan”.

:: FELIX IBARGUTXI

“(...) Andoni, Maialen Lujanbio alza su txapela . :: BORJA AGUDO

bertsotan euri

HERNANI. Komunikabideetako kazetariak hartzen eman zuen atzoko goiza Maialen Lujanbio, Euskal Herriko bertsolari txapeldun berriak. Goizeko 8:30etan izan zuen lehenengo hitzordua, Euskal Telebistaren unitate mugikor batekin. Gero hamar bat hedabide hartu zituen aurrez aurre, eta beste batzuk telefonoz. Egun handi baten biharamun lanpetua, eroa. Pazientziaz, irebarretsu hartu gintuen.

– Despedidako bertsoan amonak, amak eta alabak izan zenituen gogoan. «Amonen zapi gaineko gobara» aipatu zenuen. Zer da «gobara» hori?

– Gaztelaniazko «colada»-ren parekoa dela uste dut. Gure amari ikasitako hitza da. Garai bateko emakumeek hor behean zeukaten garbitokia, eta xestua buru gainean eramaten zuten. Eta bertso horretan nahi izan nuen baita ere garai bateko zapia eta oraingo txapela lotu.

– Nola egin duzu lo?

– Bada lo egin dut, eta ez nuen uste.

Izan ere, atzo lasai nengoen.

– Egia da hor nonbait irakurri dudana, 2001eko txapelketan txapela kasik ez zenuela nahi?; eta orain, berriz, prest zeundela hartzeko?

– Nolabait esanda bai. Ezin da esan ez nuenik nahi, ze txapelketa batera joaten bazara ondorio guztiekin zoaz, eta irabazten baduzu txapela hartu egin behar duzu. Baina orduan beste bizi-momentu batean nengoen, beste edade bat neukan, bertsolaritzaren panorama ere beste bat zen. Andoni Egañagandik beste koska bat zegoen. Uste dut ez zela momentu oso ona izango niretzako, nahiz txapeldunorde izateak ekarri zuen oihartzuna kasi txapeldun izatearen pareko izan.

Orain beste bizi-momentu batean nago, bertsogintzaren traiektorian beste puntu batean sentitzen naiz eta uste dut txapela honek ez dituela gauzak irauliko eta aldatuko, eta eutsiko diodala.

– Baloratu ezazu lehenengo txapeldun emakumea izate hori.

– Badu bere balorea, sinbokikoki adibidez. Orain arte ez da izan, eta orain emakume batek jantzi du txapela. Horrek esan nahi du horren atzean badagoela lan handi bat, badagoela emakume bat baino bertsotan ari dena, ze bat bakarra balego seguruenera zailago izango zen. Eta gogoan izan behar da jende pila be-

«Egia esateko, idazten hasten naizenean gustura aritzen naiz» –Zer egiten duzu bertsoaz aparte?

– Nik Arte Ederrak estudiatu nituen, baina karrera amaiatu eta gehiago ez naiz jardun. Bertsoaz aparte, prentsako artikuluak idazten ditut, testu literarioak enkarguz ez dakit zer proiektutarako, kantuen letrak, gidoiak tarteka, adibidez Pirritx eta Porrotxen film baterako. Beti letren inguruan.

– Literatura idatziak tentatzen?

– Ez dut serio pentsatu. Gero, egia esateko, idazten hasten naizenean gustura aritzen naiz.

–Modu berezian ahoskatzen duzu ‘r’ letra. Logopedarengana joan zara inoiz?

– Inoiz ez dut ahalegin txikiena ere egin hori aldatzeko. Nere-nerea dut eta integratuta daukat.

– ‘Txirrita’ Manuel Lujanbio zen.

Tartekoa ez da izango? tek egin duela lana eta ireki duela bidea. Sinbolikoki garrantzia dauka atzoko txapelak, esan nahi du parekidetasuna gertuxeago dagoela bertsolaritzan ere. Eta gaur egun umeentzat gauza familiarragoa

– Nik dakidala ez.

– Non jarriko duzu txapela?

– Ez naiz paretan gauzak jartzekoa, eta gutxiago txapelak. Eta gutxiago markoan eta horrela.

– Mendia ala hondartza?

– Mendian itsasoari begira.

– Oso zara hernaniarra?

– Ez bereziki. Baina sanjuanetan pizten zait hernaniar sena. Hamabost urtetatik bertsotan ari naiz eta batera bestera nabil asteburuero.

Nire gaztaroa desberdina izan da beste batzuena.

– Nolakoak izan dira zure azken bidaiak?

– Bakarrik eta motxilarekin, edo modu xumean behintzat.

– Egiten duzu sukaldean?

– Egunero egiten dut. Askotan, pasta; estudiante-pisuen ondorioa da hori.

izango da bertsotan emakume bat ikustea. Gure garaian ez zen. Gero, nahi nuke nire lana artistikoki kontsideratua izatea, bertsoen ikuspegitik aintzat hartua izatea. Nahi nuke jendeak ikustea txapeldun izan banaiz, izan naizela bertsoengatik, ez emakumea naizelako.

Eboluzio pozgarria – Nola joan izan da aldatzen emakume bertsolarienganako pertzepzioa? Zuk urte asko egin duzu oholtzan eta aldaketak sumatuko zenituen.

– Bai, eboluzio bat egon da eta pozgarria da. Hasieran txokea eta sorpresa zen. Anekdota bat ginen gu hasieran. Gero, piskanaka, pasa ginen errekonozimendutxo bat izatera, baina beti ere koletilla horrekin: «Emakume izateko ondo egiten du». Gero, poliki-poliki, koletilla hori kendu ahal izan genuen eta lortu genuen jendeak esatea: «Ondo egiten du bertsotan». Eta orain, berriz, jendea ohituta dago emakumeak kantatzen ikustera, nahiz eta oraindik zailtasunak dauden eta landu beharko den. Oro har, jendeak ondo hartzen du emakume bertsolaria. Aurtengo txapelketan, saio guztietan jardun da emakumeren bat, eta hori sekulako datua eta, eta pentsaezina duela gutxi.

Publikoarentzako oso gauza naturala izan da, eta nik txapela irabaz-

trikimalluak ikasi dituen taldea izango gogoan hartu. Nik aukeran, haiek nahiago. Gainera… —Nik ere bai, moztu nion, berandu baino lehen—. Baina horrek ez dik esan nahi, inola ere, bertsoak ez direnik gaurkoak. Datorren igandekoak lekuko(…)”. Mundua biribila dela, alegia.

Protagonistak Lehen aipatu dut Andoni izan dela bertsolari elkarrizketatuena finalera bitarteko bide honetan, baina ez da, noski, bakarra izan. Joxe Agirreri ere egin dizkiote batzuk. “Ikakaratik ateratzen dugu indarra” kontatzen du DVko titularrean, “Egungo bertsolarien maila ikaragarria da, bikaina” NGkoan, “Pozak ateratzen dizkit malkoak eta BECen ez dira urruti ibiliko” Garan.

DVk kanpoan gelditutako ohiko finalistari ere egin dio elkarrizketa; “Bertsolari moduan, inbidia itzela sentitzen dut” kontatzen du Igor Elortzak. Eta NGk finaleko ateak gurutzatzetik pauso bakarrera gelditzea tokatu zaionari; “Niretzat arrakasta ni ondo sentitzea da” dio Uxue Alberdik. Garak Miren

234 / B76

dek ondoan, azken saioa jokatzeko. Eta ez adi arritu, oillasko koxkorren batek kurrukurru jotzea.

Edota oillandak kakarak karak egitea”.

Amuriza, Jone Uria eta Maddalen Arzallus jarri ditu kazetariaren galderei erantzuten “Hiru aurpegi gazteenak, emakumezkoak” izenburupean.

Zazpi txapeldun gaien hitzak ere jasotzen dira han eta hemen, baina elkarrizketak finalaren bezperako gorde dituzte egunkariek. Finala aurkezteko orduan finalisten banan-banako aurkezpena da elementu zentrala, eta egunkari batzuek fitxa edo profilen bidez egiten dute hori, baina Berriak nahiz Garak elkarrizketen bidez. “Nahi nukeena egitea da helburua, hori ondo eginda lortzen da txapela” dio Maialen Lujanbiok; “Irudikatzen dudan nire buruaren eta egin dezakedanaren arteko sokatira bizitzen ari naiz” esan du Amets Arzallusek; “Eroso aritu naiz hasi eta buka, momentu polita da niretzat”, Aitor Mendiluzek; “Aurten sentitzen dut bertsoak ni baino gehiago, nik daramadala bertsoa”, Jon Maiak; “Bertso ibilera ez da egun bateko kontua, ezta txapelketa batekoa ere” Unai Iturriagak; Aitor Sarriegik “Akaso beste batzuk baino barkazio errazagoa izango dut akatsik egiten badut , baina ez noa akatsak egitera” Aitor Sarriegik, eta Sustrai Colinak “Ohartzen zara jen-

Haize berria B76 / 235

66

Precio: 1,10 Euros Núm. 11487

Gure lurraren deia

BEGIRA

Lunes 14 de diciembre de 2009

No-iciasde-i-kaia

Lunes, 14 de diciembre de 2009 Deia

K U LT U R A AISIA KOMUNIK AZIOA begira@deia.com

Sale a la venta el bono cultural.

Desde hoy, los ciudadanos vascos podrán adquirir en los cajeros el bono que por 25 euros proporciona 40 para gastar en cultura. P.73

ERRELEBUAREN EGUNA

T X A P E L K E TA N A G U S I A : F I N A L A

Deia Astelehena, 2009ko abenduaren 14 14a

AGENDA . . . . . . . .75 BAMBALINAS . . . .76 CARTELERA . . . . .80 KOMUNIKAZIOA .82 TELEBISTA . . . . . .84 EGURALDIA . . . . .87

T X A P E L K E TA N A G U S I A : F I N A L A

‘MOTEROS’ MÁS SEGUROS

4

Aupa Maialen zorionak tokatzen zaizun antzera adiskide ta bertsolari ezin hobea baitzera zure baimenarekin noa elkartea aipatzera gaur be lanean zenbat jende asko bolondres gainera nik erabakia hartu dut hemendikan lau urtera nahiz diferentzia badagon egon jeiztetik jeistera ni oso harro pasako naiz naturala horixe da behien aulkia aipatzetik behian aulkia hartzera

PÁGINAS 6-7

Aupa Maialen zorionak es lo que te mereces ahora ya que eres inmejorable en los bertsos y como persona permíteme citar ahora la asociación encargada de esto cuanta gente ha trabajado y muchos voluntariamente yo he tomado una decisión dentro de cuatro años aunque haya diferencia entre bajar abajo y ordeñar a las vacas orgulloso me paso de forma natural de hablar de sillas para ordeñar a tomar asiento entre el público

OSAKIDETZA LIMITA A LA MITAD LOS TEST DE CÁNCER DE COLON Euskal Herriko txapelduna, Lujanbio, kantutan dabilen Andoni Egañari so; belaunaldien arteko lekuko pasatzearen protagonistak. ARGAZKIA: PABLO VIÑAS

El programa de detección precoz preveía llegar a toda la población de riesgo en 2011

Hernaniko dama txapelduna

me-os de l a mi -adl os -es-de de-ecci -- -reco-del c--cer de colo- -r e-i s- ose- el -rogr am a i -i ci ado e2008 -or el a--er i orGobi er -o -asco. A -or a, es-as-r-ebas se l i mi -ar -- a 90.000 -er so-asc-a-dola -re-i si --er a a 18-.000. PÁGINA 12

ANDER EGILUZ BERAMENDI -A RA KA L DO. --r --b-r-kor a -asa

-i re-eko m om e---ai -a- -e- eg--eko --er i k eder r e-a, emo-i boe-a e-a-i s-or i koe-a. A -do-i Ega-arei -e-a e-----e-i -a-ak e-a,-ar a---arr ar e- or de-, ber -sol ar i --a - e-om e-o -aregabea bi --r-e- l ag---e- d--e-bi er r al doi ga--e-ake-- -- - eaker agi - -- e- sek - l ako -ar r abo-sa.L e-e-i k ,-al e--bakoi --are- bi -o-ea-, ber -a-er -a--a, e--arr i -i kgor a i go-a, e--ai - ar -e- i k- ai oae- a-i -al er asai l k a- -- ak o A me-sA r -all-se-a- ai ale- L --a-bi or e- bel ar r i e-a-m el odi a bi --r- - a.1-.000 ber - so-al ee- oi - - e- a - -al oak .Z- - - - i k o , - ol - -aer di a- , - ogei - a- am ar m i l a begi e- -ede, esa- g- r a - a- di a -- e-besar k ada ber oa em a- -i o-e-el k ar r i , -er -a-i ko damak e-a-e-dai ako galai ak .

-i s-or i koa i -a-er a-egoe- ko-de-a---a a--oko -i -al a.A -do-i Ega-ak -a---i i -a- bal - --a-el a, I -d--

Macua ofertará a Caparrós renovar por una temporada

BURUZ BURUKOA Zai l a i -a- go da e-----eb-r --b-r-ko -arek a--agor i k . L a- - a ar i k e- a, sei k o m o-ea-, - ai al e-, 6,------a-rr e-i k , -or--i ko --i k i a-,A m e-s, 8,- ----a-r r e-i ke-ak ar -el ako bi ar i k e-e-a------ber ber ak bi e---a -. -i --a ema-da, ber -sobak ar r ea-, ------ -e- a,gai a em a- da, - i r - ber - so-a-,161 -----.-i ak di r a mai s-ak e- a m ai s- m ai l a er ak - - si -- - e- Amets, pentsakor, buruz burukoan. ARGAZKIA: PABLO VIÑAS

-IL - AO. El -resi de--edel A --l e-i, c

Destrona a Egaña en una gran final y se convierte en la primera mujer txapeldun PÁGINAS 66-71 68 BEGIRA KULTURA

Lunes, 14 de diciembre de 2009 Deia

T X A P E L K E TA N A G U S I A : F I N A L A

Abierto sábados mañana y tarde hasta el 9 de enero

La hija del viento Considerada una de las mejores improvisadoras, la hernaniarra es una velocista de la palabra CONCHA LAGO -I L - AO

C

ON - rei -- a- -r es a-os -a es-ol eado l os es- ereo- i -os, -a dado --a-a-adaa l os m i - os- se -a l a--ado a l a si m a m -s -r o-- - da- di -- ci l , s- bi e- do l - ego a l a c- s-i de de l a m o-- a-asi - dobl es sal - osm or - ales. De-i -i dacomo --ade las me-or es i m -ro-i sador asde l a -i s- or i a, es-a-er -a-i arr a cr ee --ela m--er

PERFIL

BERLUSCONI, HERIDO TRAS UNA BRUTAL AGRESIÓN PÁGINA 28

2

236 / B76

-A RA KA LDO. A-er se celebr -la -i -al del deci mose--oCam-eo-a-oNaci o-al de -er -solar i s. - es --e-a- --e s-br a-ar --e se cel ebr -, -or --e -r a-sc-rr i - - se di s-r---como oc-r r e co- los gr a-dese-e--os.L o m-s s-br a-able sea --eA -do-i Ega-a, sem -i -er-o --a- el d--, -e-r acam -e--de la --a -elke-a,el m-sgr a-de cam-e--de los ber -solar i se- la -i s-or i ade la --a -elke-a--edes-ro-ado. - -o ba- -del -ro-o -or -ro-i a -ol---ad,si -o--ele --ear r eba-ado el -oder. A -do-i ca---co- l a com-e-i -i -i dad --ele car ac-er i -a,-ero l os di sc---l os-i e-e-m-s --e-re-ar ados. S-s l e-g-as -a-a-i l adas como si em-re, s-s me--esm-s -re-ar adas --e---ca - co- las ga-as de --i e- sabe --eese -r i mer --es-oes--al alca-ce de s-s -osi bi li dades.

- ai ale- L --a-bi o--e--i e- l-ci l a --a - el a -r ase--o-ar seel -l -i mo ber -sode la -i -al.L a -er-a-i arr a es --a-rodi gi osa i m-ro-i sador a,es-eci ali s-ae- -o-er la car -e de galli -a e- los e-erci ci os de -em--i ca - medi da li br e e i -i g-alable, -ambi --,a la -or ade r es-o-der los ber -sosde s-s com-a-eros de esce-ar i o. - ai aleL --a-bi oer a el ce--ro de las mi r adas desde s- -r i mer a ac--aci --eel -rese--ecam-eo-a-o, e- -er gar a, do-de --ela -r i mer a e- s--er ar la bar r er a de los -00----ose- -- r eci -

-ale- es-a--a- el ke-a.- ai al e- es e-orme - la T-a-elacasa co- s- -er so-a como coi -ci de- la i m-o-e--e -rese-ci a del C-sar - s- cor o-a de l a-rel . - ai al e- a-er -i -o-i s-or i a, -ero la lle-aba escr i bi e-do m-c-os a-os.

El --bl i co er a co-sci e--e del mome--o--e-i--a- del --eer a -es-i go. C-a-dolos --ecesdi c-aro- se--e-ci ae -i ci ero- -asar a - ai ale- A me-sa la -l-i ma-ase, de-a-doasa Ega-a si - -osi bi l i dad de -rol o-gar s- r ei -ado, el r es-e-able a-la-di - a r abi ar, gr i --,- i -ore-... -o se lo -od-acr eer. Ega-a-ab-asi do der r ocado, -ero, adem-s, co- r a-o-esde -eso: L -- a-bi o- A r -al l -s -ab-ali der ado la -i -al- as-aese mome--o.

Ega-a, el , -as-aa-er, r e- de r e-es, -o --dodomi -ar a s-s a-r e-di ces.

El maes-ro -ab-asi do s--er ado.

L a r eacci -- de los -r ese--eser a el r e-le-odel se--i rde --aa-i ci --e--er a--oseg-i dores de --ber -solar ieco-cre-o, si -o ama--esde la li -er a--r ai m-ro-i sada--ees el ber -solar i smo.

A r -al l -s- L --a-bi o-ro-ago-i -ar o- -- car a a car a --e-i -olas deli ci as de los -r ese--es.C-al--i er ade l os dos -od-a-aber se -r ocl am ado cam-e-- co- esa -l -i mar o-da--o e- -a-o ambos co-si g-i ero- e-ac-ame--e l os mi smos ----ose- dos de los c-a-ro e-erci ci os -, casi em-a- aro- , - am bi -- ,e- l os o- ros dos.

Per o e- -- r eci -alde -- d-ae--ero, - odo-- - - - a.- L - - a- bi ol l e- - l a ba---a d-r a--elas --e-e -or as--e se oc---el -EC. - ai al e-, r ei -a de l a i m -ro-i saci --.-a -ec-o -i s-or i a. >A. E. B.

Zortzi bertsolari dira finaleko protagonista nagusiak, eurak dira oholtzara igoko diren bakarrak, baina finala ez ezik bertsoaren egun handia ere bada BECekoa eta bestelako protagonistak ere bilatzen ditu prentsak, argazki panoramikoa osatzeko.

Fer -a-do Gar c-a- ac-a, o-recer a -oa----Ca-ar r -s e- e-ero, a l a --el -ade l as -a-i dades, s- r e-o-aci -- como e--re-ador -or --a-em-or ada. S- i -- e-ci --es ago- arsm a-da- oco- el m -s- ersi - -i -o- ecar a l a -r --i ma----a.PÁGS. 38-39

Alianzas de Boda y de Anillos de Compromiso con diamantes

LA COMUNIÓN ENTRE BERTSOLARIS Y PÚBLICO FUE LA NOTA DOMINANTE DE UNA JORNADA HISTÓRICA

dea erortzen joan dela eta finalak azkenak balira bezala bizi behar direla”.

Normala den bezala tentsio puntua nabari da titular bakoitzaren atzean.

El presidente del Athletic quiere agotar su mandato con el actual entrenador

MAIALEN HACE HISTORIA

-ECe-. S-a -i --ar i arr i be-ar i -a-i o-e-ber -soa:- ai al e-e---a-, - bi begi r adek sor --e- d- - e- a- e- a A me-se---a -, - ber-sogi ---a-de-a.

Gai a em a- da, k ar - -el a- d- - elag--arek i - -i leko le-e- bi s a bi sa -- - e- . ai - a, sar r er ak o -ol i -i ek , l e-e-e-gobi l ---er abe-ar---i ----e-.- ai al e-ek , el ga---i aer ak --si --e-ber -soe-a-e-a- d-i --as--ar i e- - si --e- -e- bi l - -- e-- - -ie- a m i - are- m i - e-, e- -er a b- el - a- -e- , m ai - eai k - si gabe: - es-er a- - -ada- k a-ber a- i - dar- s-ego- go del a- badak i -badak i el a- berek i i -a- - ai -el a- . A m e- sek , E- eko l ag- - a i k - si e-i - i k , - adr i l e- i k - e- dai ar a b- el - a- - be- ar i -a-- e- , - o- ek er e, -a- - ai ar im eegi - bar i k , d- i - - as- - ar ie- - si -: - -el d-e--er a e-a-ar--d--- -a -er ba-e--i rr i m ar r a- g---- -i k iba- a - - -idi - - - - bi m - -- -a i r r i -ar r a- - or i del ak o - i k bi l - -- eko- dak i da-er a bak ar r a- .Do- o-

r ai -ek l or ---ak oa -arek a-ea l i --a - ekeel ak o. E- -e- - or r el a i -a- , bel a- - al di ba- e- i k - - rr e- gor a -asa-- -e- l ek - koa. - or r ek er e bi - - r- --- e-m agi k o m om e- - - a.

A r -all-sekba-eki e-, L--a-bi oker e bai , ber -so-al e g---i ak-i re- ko---i e- - ee- a,de- e- ar - ea- ,A - do- i Ega- a, i - or bai - o - - - k i - -gao: -egoak ebak i -i -k i o-e-be-i -goa-.

- T-a-el d--e- a--a--di e-a- , o- ai ak , a-ke- ag-r r ea-, esa- --ebe-al a.

-i kar r a-sal deko -or --i--erd i e-ar a ar -ei -a--e- -i -al abi r i bi l a. De-ek am es- e--- - e- a:b er - sol ar i eke- a ber - so-al eek . L - - a- bi oi -a- -e-a--e-a-abe eg-- osoa- -e-ar, goi -ek o e- a ar r a- sal deko sai oe- agar ai - - -e- a,ar i k e- age- i e- e- a-- - - -ge- i e- ak l or - - -.E g- - eko l e-e- ar i k e- a-,-or--i ko -a-di a-, - e-di l --er ek i - ba- er a,80 -r - eko ai -ake--e a-rr eko -agoar e- a--i ager r a -i bi l eko bi gor -- l -r -er a---ada-del a ai -or--os-ea-,--rr e-go ber - soak abes- --i - - e- : - ol a -a-r i ak e-di r e- i --i - -a bi -i r i k dea- -i a- ord - ko ber - al eak di r a- ga-rko sasi e- -a-i ak - .

-er -so sak o- ask o e- - -- -a- al i -a--i re- bai -a, bar r e algar ak er agi - eko - e- orea er e i -a- -- - eber -solar i ek .Zor --i ko --i k i a-,Ega-arek i - ba-er a,1009,2------r ek i -a--i gar r e- l o- --e- - e- di l - -e, bi k ai - ar i - --e- . - L e- e-l a- eg- - ea- , A i - orr ek , l a- k i deek i ba-k al - er a doal a, Ega- a am a a-rk i -e- d- l a--ok ia-ar i a-babar r - - ak - erm o ba- e- a-di - - el a- .

-or i -e ---e-gai a e-a,--i s-e ba-eko ama ba-bal i --be-al a, l a-k i deek i ba-k al - er a a- i m a- --e- Ega- a, - e- di l - -er e- k al - er ako. T -al o -a-ar r ada ar - ea---rr e-goa bo- a -- e- a- doai - darr ak : - -er bai esk a--e- di ---- ama ago l ar r i - e-

Sentimientos a flor de piel en un recinto inundado de emoción

-ai da--l e-oa-- ser bi l l e-a - arr i - .

Zor - -i ek ba- er a, ar r a- sal dea- , egi - dako a-ke- ar i k e- ai -a- -e-ak ar k ak o l a- ea- , - - rr e- go gai a i -a- -- ebosgar r e- l o- - -e- I - - r i agak : - Ord- er di dar ama--d---ako --oAndoni Egaña. ARGAZKIA: P. VIÑAS r r o-are- a--i a-,bai -a m ar k ak edi r a -oa-e---or . r el a b-k a----ed-r a-gar r ak l e-e- ber -soa:- -e-r e b-r -a -e-k -a-r i --d--- e-el ako bi -i -a-i - -a or ai - e-a-i s-i l -r a -oa-- e-a begi r a-eko gai - .S-i -i di o sai ak er ar e- -er ga- i a bi gar r eber -soare- amai er a- gor di -k i a-ald- --e-:- i aeg--ero se--i -e- bai - ai -- - ai -m i ser abl e - ai - - -ar - o- ak asoge- i e- m ai - e -- e- ar i - - or i -e egi - - i ol ako- . - ai l a -o-e-ako ber -soek i -bosgar r e- geldi - -i -a- ak ar gi --- e-d- -i - al ak i -a- --e-k al i -a-ei k ar agar r i a.

-o- - ai a i -a- -e- br o- - e-k o domi -a -a---i --e-a.1060 -----lor ---i --e-,-o-ek er e, ber e a-ke- ar i k e- a--er --el ada eder r e-ak esk ai -i -.A--ok i dea-ela-a-e- -arr a-a----e-e-a,beld-r---a, -oli -i a-ela desk -br i ----e-:- -aas-al di r i k a-ago- gai -k i -e--sa --e- -asi a- edo-ei - l ei - o a--ea- - ego- l ei k e -oli -i a-. A -do-i Ega-ai -a--e- la-gar r e- e- aCol i -ak e- aSar r i egi k -arr a-- --- e--er r e-da, --rr e-e--rr e-. -er -so i k ar agar r i ak esk ai -i -i ----e-or--i ek .E-sk al -er r i ko ber - sol ar i o-e-e-ga-di k es-ero -i -ekee-a e-a,de-e- gai -e-i k ,-i s-or i ako le-e- emak-me--a -eld--a. Bertsozaleek gozatu egin zuten zortzi inprobisatzaileen lanekin. ARGAZKIA: PABLO VIÑAS

FINAL GORENA Goi -eko -amai ke-a- eder r e- e- ar i koa.

Q Arzallus eta Lujanbio izan ziren finalistak eta, Andoni Egaña, laugarren, Jon Maiaren atzetik Q Arratsaldeko kartzelako lanean egin zuten zortziek eguneko beren lanik biribilenak

-I L - AO. Osak i de--a-a a r ed-ci r a

El veterano bertsolari Joxe Agirre coloca la txapela a una emocionada Maialen Lujanbio tras su proclamación como campeona. FOTO: PABLO VIÑAS

r e-i a e- a m ai s- - as- - a - i r - - a ber -so-a-di e-a-.

JAVIER GARCIA DE VICUÑA Dtor de ‘¡Vaya Semanita!’ ‘¡Vaya tropa!’ P.82

ERRELEBUAREN EGUNA

AZKEN BERTSOA

La Diputación reformará 202 tramos de ‘guardarraíles asesinos’

“

KULTURA BEGIRA 67

No nos casamos con nadie y eso es lo que nos da credibilidad y hace que la gente nos siga”

- oda- - aa-a- -a a -r om -i co- es eel m --dodel ber -sol ar i sm odo-de el l a da -a -a-cadasa r i - m ode or o ol -m -i co.

Com o b- e- a - i - adel - i e- - oco-s-mada-el oci s-a,ca-a-de di s-ar ar -al abr as c-m -l i ces --e l l eg-e- di r ec- asal cor a---,se decl ar a - -m i daa----el -ego m i r e a l os o- osa s- i - - erl oc- - or. I - ca-a-de - acer - ea- ro, - i de ser m aga, - i - i r i -er ao -a-asa, s-bi r sea las -ablas - o l e gar a- - i -al a e- - ro-er si -- .

Por eso, c-a-dose e--o-e- ca--a, aseg-r a --el l e-a --es-oel di s-r ade ber - sol ar i .N o - i e- e- ada -- e -er co- s- m i edo al r i esgo, -i cos- deseo de a-os-ar--er- esi -o co- l al egi - i m i dad-ar a ar r i esgar de l as m -- eres- ,decl ar a. Es a-----o de l os escasos m om e- - ose- l os --ee--i bes- di sc-r so -em i -i s- a, -se e- el --ea -r i or i l os -om bres es- --l egi - i m ados-ar a br om ear, m e- erl a -a- a- -acer el r i d-c-l o...

-ero -- e es - - - err e- o -edado a --am--er--e--i ere e--r are- --l a- o -- bl i co - com -e- i rco- l os m e- ores, obl i gada a -acerl o m e- or --ebi e- -or --esi em -re se l e e-i ge el dobl e.

A l as -i -asdel -i e--o-am-ocol es i m -or-al a i -d-m e--ar i a-ar a sal - ara l a -i s- a.D a i g-al l l e-ar -ear ci -g, --a-el a, -aco-eso m i -i -al da, l o i m -or-a--e es ec-ar b-e-os-er sos. L i ce-ci ada e- -el l as A r -es, s-i dase s--r aga -i co-ea-dode a--- de al l -,cobr a-do -- -oco -or l as ac- -aci o-es , r eal i -a-doe-car gos, - r ad- cci o- es , -er sos escr i - os r ecogi e-do doc-m e-- aci --- co-- r as- -- dol a.Per o a- or a, co- el r e-re- do de saber se l a m e- or, de saber se la --i cam--er--e-a ba-ido e- d-el o a Si e-emag---i cos - les - a ga- ado, ac- m - l a -a - odosl os --m eros -ar a cos- ear ses- -or -e-i r si - -i co- eos.

A m e-ro - medi o del s-el o -odr -a -arecer -- e l e- i - a-ero s-l o - ace s- - r aba- osi - es- ar s- bi da a -i - g-- --l -i - .oE- erce s- m i -i s- er i o si - mi edo esc--i co, si - --r-i go--e l e - aga gi r ar - - -abel l -- co14.000 es-ec- adores - co---i s- aa l a -arr o--i asi - -omi l -as-ero co-

m e-sa-esl l e-os de co--e-i do . U-a m e-sa- er ade l a -al abr a, ca-a-de di s-ar ar ar g- m e- - osdi al -c- i cos e- -ocos m i ---osdel a--ede m i l es de -er so- as. Por eso l a - i - adel - i e- - oes - - a de-or - i s- ade el i - e -ero es - am bi --esa ---am b- l i s- a de l a -al abr a -- e se col - m -i a ecada l e- r a- -ace el -i -o---e--e ecada s-l aba. A -eces, asem e- a--a m ar a- o- i a- a-- e ba- e e- l ar go r ecor r i do s-s ar g-m e-- os- o- r as, r ec-erda a --as-r i -- eral ca--a-do l a m e- ae- el m om e- - odi al -c- i co- -s- o -r eci so.

Per o l l egar -as- aa---- - ocarel ci el o co- l as m a-os -o -a si do -s-r i --si -o --a car r er a de -o- do.

Dobl e cam -eo- a i - - erescol ar de Gi ---koa -1991 - 1994-- ga-ador a del cer - am e-de Gabi r i a Osi -al de Sar i a e- 1992, r --i dame--ese -i -o - - - - eco e- l as ac- - aci o- esm -s i m -or - a- - es . A -asi - oscor - os- a -a- cadas- a e- d- reci do s- cer ebr o - -a e- erci - ados- s m - sc- l os m e- - al es. -er m - - do - am bi --l e -a a- -dado-, -ese a s- - -e-- -d, es -a --aem-eder -i da -i a-er a--e -a -ec-o al g--os de l os - i a- esde Pa-gea, -abi e-do -i si -adoEs-ados U- i dos, A r ge- - i - a, -or da- i a, R-si a o A-s- r al i a.

A-er a s- am a, a I -i ar Z- gas- i , l e -asar -acomo --a-lec-a a--el d-ae- el --e- ai al e- -ar-i ci --or -e- -r i m er a e- el Cam -eo-a- oN aci o-al e- 199-l l ega-do a l a -i -al ,o a--el o-ro e- el --e--es-bcam -eo-a -T-a-el ke-aNag-si a 2001des---sde --gar se el -r i m er --es- oe- -- m a-o a m a- o co- A - do- i Ega-a.

- odel o de e- - e- di m i e- - oe- - re ge- er aci o- es, a l o l ar go de es- osa-os, - ai al e- L - - a- bi o - a acr edi -adoser -o-e-ero sobr adam e- - e -re-ar ada e i r r - m -eco- e-er g-ae- -m - - do -- e r e- i - al i -- Xa- i er A m - r i -a, - - o de l os gr a- des r es-o- sabl es del r es- r gi m i e- - ode l os ber - sol ar i se- l a d-cada de l os 80. Co- l os a- os - co- el - r aso- do del gr a- cam -eo- a- o r eal i -ado e- 2001, - aa-l or ado - am bi -- s- s c- al i dades m -s se- - i m e--al es,descr i --i-as, eber - sos de l ar ga m -- r i ca bi e- desar r oll ados, lo --esi -erder l a -resc- r a de r a-o- am i e-- osi -i ci al , l a -a co--er -i do e- --a ber - sol ar icom -l e- ae- --a dam a --edesde a-er l -ce, -or m -r i - os-ro-i os, l a --a-el a.

Bertsozaleei eskaintzen die tartea Garak Bertsozaleak, hamaika eta hamaika klasetakoak izenburua daraman erreportajean. Noticias taldeak urrundik iritsitako bi bertsozaleri egiten die elkarrizketa Bertsolaritza ez dute batere arrotz izenburupean: “Ohorea da errelebu hau jasotzea” Essenen, Alemanian, jaiotako Ludger Meesek zarauztarrari eta sorterria Helsinkin, Finlandian, daukan Mia Rissanen zumaiarrari. Epaileez ere gogoratu dira Gara eta Deia. Lehenengoak epaitzeko metodologiaren azalpen bat eskaintzen du Zertan jartzen dute arreta epaileek? izenburupean, eta bigarrenak epaileen argazki bat Tensión más allá del escenario izeneko erreportajean. “Son los olvidados del campeonato, hasta el punto de dar las gracias cuando se dirige la mirada hacia ellos y se les consulta algo. Pero miden mucho sus palabras (…) ¿Bertsolaris frustrados? Ni mucho menos (…)

KULTURA BEGIRA 69

Deia Astelehena, 2009ko abenduaren 14 14a

ERRELEBUAREN EGUNA

T X A P E L K E TA N A G U S I A : F I N A L A

ERRELEBUAREN EGUNA

Maialen Lujanbiok eta beste zazpi bertsolariek finala “historikoa” dela aitortzen dute LEIRE URIA -A RA KA L DO. Fi -ala amai --be-ai -ro- - o, -or - -iber - sol ar i ek -re- - sa- r ek oa esk ai - i -- - e--ECe- .

- O- orea da - i re- -a- A - do- i reer r el eb-a - aso-ea.

- -a- e- er e o- ol - -agai - ea- ber e al boa- i -a-ai -el ako. A g-rr eko ber -so-orr e-a-esa- -a-i bes-eko ko---ake-i ai -a- - ,e- aor ai - esk er r ak em a-a-i di -k i e-de-ei , ber e-i k i a--ol ak ----ala-e-a-ar i --i -a-di r e- la-gi leei - .T-a-ela bi s-a-i kgald- gabe, - ai ale- L --a-bi okber e la-a a--er - ---e-.- E-d--ber - sober e-i bagogor a- -e- , bes- esai oe- a-ger - a-e- de- be-ala.Or okor r ea- e--ai k a-a-i r ak -rk e- aoso ba-egi - eko, bai -a -i re se---a-i-,ar o r a-saldeko sai oar ek i - goi -ek oar ek i - bai - o g-s-or ago se--i -- ai -- .

T-a-ela -asoe-a--a -ela gald- --e-a er e ba-egoe- a--o -ar ak al do-.

- Ni kse--i -e- d--be-e-a-ko o-or ea del a -or i e-a- ai al e-i em a-ea --a -ela. De-ok dak i g- a-ke- -r-eo-a--la-a--la-aegi - d-e- la-a, e-a em a- d-e- m ai l a. -es- eber - sol ar i ek ga--eakdi r a e-ai -a-godi ---ea-ker a ge-i ago, bai -a - ai ale-ek m er e-i -- el a -s- ed- - - A . -r r e- i k ai -a---ak o er r el eb-- er e mi ---a --e- a--o , A -do-i Ega-ak . - Us-e d-er r el eb-a em a- da -egoel a - ada -l a-e-a-e-aga-r -or i i k -si bai -o

bi -i be-arr eko eg--a-ela ba-ek i ee-a-asi l -aegi - gai ----e-e-ii rkr i bar r ea e-d--gal d-- .U-ai I--rr i agak , - oso-o-i k --egoela esa- --e-.

- -adak i -ber - soo- ak e- a- -arr a bo-adi --dal a-Gogor . a-e- ba-er e ---i--e-.- Fi -al ai k -s-e-de- ga--a de- ar r e-, --rr e-go l a- -r- eo-a-ber -sosai o -i l a ba-i -a-godi r a -err i asko-a-- .

A-r r ek o -i - al ak k a- -o- i k bi -i i -a-dako ber -solar i aer e ba-egoe-.

A i - or Sar r i egi r e- - -a -, - k a- -o- i k -a-di a i k -s-e-de-a, bar r --i kar e ge-i ago. Oso e-ber di -a da- .- Sek -l a i -a- da A - do- i rek i - - a- l agai -ea-,-i -alba-ea-ar i --i -a-a.Di r -di e- e-, ber e a-ke- -i - al a i -ade-e-, a-ke- a-ker a -e- gai -er a- .

Gi r oa er e gor ai -a-----e-ber -sol ar i ek . - ai l e- L --a-bi or ako, - i k aZortzi bertsolariak taula gainean, jendearen agurra jasotzen emaitzak ezagutzean. ARGAZKIA: PABLO VIÑAS r agar r i a i -a-da ber -so-alee- er a-- -- - a.- - l - -a - -- a- i a, di s-r- - a- e-d-g-laegi -. -o-e A gi r r e o-ol--a - Ni re--ako sar i ba-i -a- da er r el e- br om a ar - ea- ,-A - do- i i r aba-- ea -a-i a er ak -- sid-- e . Er ed-gar r i a gai -ea- e-----ea-, a-r r e-i kbes-e b-a -ai - ger --,o-ol--are- gai -ea- l or -- d- dal a a-ke- ea- - a--i m a- i -a-da ber -sol ar ig---i ak-ol a a-i , i oe-A r -all-sek .- Eg-- r r a-- --e-. -er ak -i r-gar r e- -os- m a- - gai - - -- e-i k - s- ea- .I - ak i ba---ki -a-di r ela er e er ak --sida- . bi -i i -a-a- r ak - -r -a, -er -so-al e- el k ar -eko -r eel a - - al or -- -- e- , e- a-ar a- -- ar A m e- sA r -al l -sek ber e -ar- e- i k , - e- ba- ea--i -a- i -a- -i --- emo-i oak e-a-o-g---i akbi ld--a- esa- a- al i -a- go d- g- - ,ai - or- - al di -, l a- gar r e- a. -es- al de, ber e si de--eak ,ber e al de-i k ,- --a -el ke-i -oalae--er a, adi er a-i --e-.- Goi- -- e- U- ai I - - r i agak . N e- r r i l a- arek i - - g- s- or a-ger a- - -el a - aosoa- i -a- de- - e- de- -aa--i -ek o sai oa - a- asi agoa i -a- de- ber ea-, A i -or- e-di -abal ek , - ede- esa- -- e- , - ba- e- er e - a- l a- i k m ar r a- --- e- .- - err i g- -- i e- ak o ar r e-, ar r a-sal dea-bi -i i -a-d-da- r r a i -a---ela adi er a-i --e-.- Eg-- k a--oegi -dakoar ek i -- . sai oe-a-ar e-oakbe-eegi - di r a, e-er -so sai oar e- -a-s-arke-aegi - bak ar r i k -i - al ea- . -er -so-al e -a, se--i -i -a- d-da- be-al a se-- -i s-or i koa i -a- da, e- er r el eb- baask o i -a- di r el ak o bai -i k . Ga- r -e-, S-s-r aiCol i -ak -i -al a-- go-a- ber r i ak sor --ea e-da la- er r a-a,e-a -i -ear ek i -, oso g-s-or a-oa- . er a e-orr i -ai -,e-a - - - egi - -- el a adi er a-i -- e- , - -a- el ke- are- e-a- gar r i ba-- or i Eg-- -i s-or i koa bi -i i -a--ela -s-e -i -ala-di s-r--a- . - ai ak ber e al de-i k , - - orr e- ar ae- orr i - ai -el ak o. - a- i -a- del a esa-go --ke- .

---e-a--o-ar-e-ar--ai lege-i e-ek . l or -- d----o-

Txapeldunaren iritzia

A

TZO -ECe- ego- gi - e- 14.000 l ag- - e- ako ba- e-ba- ek esa- ebal di - bad- -er -soar e- Ol i --i adar e- -i - al - a- di a- e- -- el a -egar egi -, e-d- bi -o--i kedo e-di o egi a.

I -a- er e, gai --ar- -ai l eaka-a-----e- ea- a-ke- l a- -i - al e- ak o b- r - b-r -k o a- al e- a-e-i -bes- eko i -e-a -e- A - do- i Ega- a ai -a- -ea, ar r a- sal deko sai oa ber - sor i kgabe l e-er---e-, bi de ba-e-, l e-e- al di -.

-or -i ka-r r er a, em o-i oe- er r -si ar m e- di a m al k oe- a-be- er a e- a- -al oe-a-gor a i bi l i -e-. -al er e, be--er ako em o-i oak -r a-sm i -i -eko -r es- a o- e- a i k - s-e- - -- --koa e del ak oa-, Xabi Pa-a a-al i - i koak l ek -a k e- d- ko di o XP em o-i o- al ar i -- i - -e- sor - - - ak o em o-i oak - i - e-

- a- - -io,k - a- e-i s- i - -i-a- bal i - -.

Goi -eko e-aar r a-saldeko k ar --elako l a-ak m a-i m a -o-ek bi l -i --ak ee-: --s-i -idei a li -ekee- i -dar ba-ek--re esk - bi dere- ba- -r r a-- - a- i d- .

-or i i -a-i k er e g-re -er r i -a-arr ar e- egoer a, -i k e-di o--orr elako gai r i k -arr i be-ar e-de-i k , bai -a ko--r -ak k ar ga -oli -i ko -a-di egi a ema-i o-,-i re -s-e-, -ard --al di ar i .-es-al de, ber -soe-al de-i k ,esa-go --ke - - a- el ke- a - o- e- ako al e o- e- ak a-al - ek o -ai l - as- - a,edo ber - sol a- - ai ale- L --a-bi okbo-a-i --ela-er r i - -are-ar ado- ak .

A - al i -a gar a-. A -ke-i k , bai -a e-a-ke-, la-l i - e-kee- e- i - g- r- a- , a--i m arr a- gar r e- bai -i k ,E-sk al -er r i ak i -oi gar r i e-a gai e- -ema-i k ai r -di ---i -- e-ag- - -d- e- ber - sol ar i r i ko- e- a, -ai da-:-ola esa- mod- -i -ea--Ti r a, e-sk al k -l --r are- e-ba-adore i -aseg- r - - ago A l der di Po-- l arr ek o li -ekee- gi -o-a:A -do-i Ega-a. Or aber -sol ar iba-eke- --keel a --a-el a i - ar -eber -soei-err e-oa em a- di eX A B I PAYA

Berstolaritzaren dama

- ak a- l k i ak - arr i - a- i di - --i - al ar e- - - rr e- go edi -i oa- :er ai k i - -esegi . - al er e, ak abo -ECe- ber ar ek i - k a- - a- -ek o asm oa -- - e- eam e-sa.-er e a-ke- ag-r r ea- gogo-i k-asa-- -ai -k i -m ai -eare- a-r -egi a - a-- ak a - -e- -- e- i - s- areber -soak , A --rr i -i kEbr or a ---i -ak o - ere- - -i a,2001ek o se- - i m e- d- e- Xabier Euzkitze. ARGAZKIA: DEIA ar dagai a, am ar i esk ai -i -ako a-keag-r r a. A k abo --a-el ke-a,A -do-i , bai -a -i k o-do dak i k -abakoak -er m i -i -e- bal di - badi k , -i k -e-k er e l a- ber -sok a--a--ko di --al al a-rogei -r - erek i - , E- sk al - er r i k o -er -sol ar i T - a-el ke- are- -i - al eba-ea-.- or i bai , --a-ela b-r- o-ea---id -k : ag-r e-ao-ore ber -sol ar i --are- dam ar i .

“TXAPELA ARZALLUSEK HARTUKO ZUELA PENTSATU DUT”

Zirrikituetatik begira

B

EGIRA DA REN s-a- i -e-da-ea i -a-da l e-e- -e--a --i oa---a be -o-e-ar ako, agi a- - ai al e-ek a--o k a- - a- --- e- ber - sor i kbor obi l e- e- ako ba-i em a- -i o- b- k aer a ai -a- -eagai - i k .-eder a- -i ko --i k i JOSU TORRE ba- S- a- osa-- e- a k a- - a- -ek o esk a--bai --i o-a-rk e-l eak bai -a, a-ke- ba-e-,ber -so-al e soi l e---a ber -so-----a gar r i ak e-abes-eak i a ber di - bal i o d- - el ako e- a, - i be-el a, L - - a- bi ore- -ai edo es-er a-- -a-ge--de-ak l e-e- ag-r r e- si ar - a- orr i a d- e- eg- r r e-ko - i k k as- egi - ge- i ol ako. - ar - a- -a- -i - - or r ek a- -o- i k ger or a abegi a, i a m i r esm e- a, e- - -- l ear i ber - sol ar i - - a- el d- - - a- di a dei gor r i e-ager o ma-r i -sk are- ai -a- - er - a- i arr ar e- k as- a- . Ze- bai me-a egi -e-b-k a----e-ber e -a-- -a- -i - ger o e- a- - i k i agoak ber e l a gai -eko l e-e- sai ak er a. Zer bai - bar - ea- osa--e- d- m a- r i - sk a bai -o ge-i ago adi er a--e-d- Er r -- ba- ek .Em ak - m e i r - di ko -a- -i -

Matriuska

-ak , de-ak er e.

-ar ak al do- k ok a- - a dagoe-ECe- -ok a---e- ber -so-i -al- a-di a- , eg- - are- - oa- ea- -asa--e-are- -remo-i -i oba-be-ela -ar - - -e-eak eei l---e -r ak oam a- r i -sk are- i r -di -or i . Em ak -m ea -a--i gi -o- e-koe- - ar- ea- , a-dr a-ko ba-bak ar r a -a--igi -asem ee- bar - ea- . -er di - di o.

- a -r i -sk a-orr e- di --e-bes-esei m a- r i -sk ak i a-- al deko -a--i gi -o- e-ko ber - sol ar i ei er a- - -- - ek o.

- a -r i -sk a-a-ameak-a---iok--e--a -ela a-ke-ea- bar -eko -mek i ak o- gi bai - o - obe- o or de-k a- - -.

- ai ale- ber -solar ik -l-oa,- emi -i s-a,moder -oa, i r a-l--ai lea,-ai -bae- a - ai - ba- - esk a- -are- er ed- .

-er ak be-el ako di adema -abal bab-r -a- -arr i -e-a,i a seg-r-, ber ak be-el a ber - so- a-egi - eko am e- sebe-eakdabi l --a-ga--e-oak ..

Gi ---koako --a-el a -a---i --e-e- i k - ar r e-ker o gor e- go m ai l adabi l T-i rr i -are- oi -ordeko -er -a-i ar r a. D-el a -or --i-r -e -el odr om ok o b-r--b-r -k o ---k i gar r i a e-aa-rr eko e-a--rr e-go bi -i -al e- ar ako sai l k a- - -k as- r ako. T-a-elke-e-i k- ai -ba--ar a-ago asko -a asko di r a, ber -solar i ak-ar-eko, -r-e osoko -la-e-ako sai oak -----a --ko bal i r a, as-al di - i k i -a- go -- el a - ai al e- ek o- ore-k o - -a- el - or i .

A - -okoa- br oda- - -- e- i bi l bi de m i r esgar r i -or i br oda- -- ak o --a-el edar r a b-r -r a---.- e-o-dei al a-

Xabier Euzkitze bertsolariak bere iritzia ere eman zion DEIAri. “Txapela Ametsek hartuko zuela pentsatu dut. Ezustekoa izan da niretzat emaitza, baina epaileek hala erabaki badute zeozergatik izango da”, adierazi zuen azpeitiarrak.

“Goizeko saioan bertso oso onak entzun diren arren, giroa lehertzea faltatu izan da. Jendea hots samar nabaritu dut. Arratsaldean aldiz entzulegoa beste umore batekin sartu da eta baldintza ezin hobeak eman dira. Erreakzioak nabariagoak izan dira”. “Bi buruz buruko bertsolariek lan bikainak burutu dituzte.

Niretzako goizetik Ametsek beste dizdira bat izan du, beste erreztasun bat. Akaso bere bertsokera ere gustokoago dudalako ere”. Egañari buruz, telebista aurkezleak “motel”, ikusi zuela adierazi zuen. “Ezinean ikusi dut, azken urteetan izan duen egunik motelenarekin”. >L. URIA

Haize berria B76 / 237

70 BEGIRA KULTURA

Lunes, 14 de diciembre de 2009 Deia

ERRELEBUAREN EGUNA

T X A P E L K E TA N A G U S I A : F I N A L A

KULTURA BEGIRA 71

Deia Astelehena, 2009ko abenduaren 14 14a

T X A P E L K E TA N A G U S I A : F I N A L A

ERRELEBUAREN EGUNA

60

Martes, 15 de diciembre de 2009 Deia

BEGIRA

K U LT U R A AISIA KOMUNIK AZIOA begira@deia.com

Deia Asteartea, 2009ko abenduaren 15 15a

‘Avatar’ se prepara para los récords. La nueva película de James Cameron, la más cara de la historia, prepara su desembarco consiguiendo premios. P.64

AGENDA . . . . . . . .65 BAMBALINAS . . . .66 CARTELERA . . . . .68 KOMUNIKAZIOA .70 TELEBISTA . . . . . .72 EGURALDIA . . . . .75

si do el gr a- ---c-loe--re dos ge-er aci o-es. No -ace-al-a-i r emar car c----o-a r e-ol -ci o-adoel m--do del ber -so. -, como -er so-a,co- sac-i --d, el -r a-o--esi em-re -a -e-i do co- l a ge--e , s- cer ca--a- accesi bi l i dad... U- ber - sol ar i--eca--aba e- c-al--i er -la-a,-or gr a-de o -e--e-a--e--er a,e--re comi llas, -or --e-odasso- i m-or-a--es ... Ese -er -i lde ber -sol ar i--e-r asci e-de m-s al l - de s- -a-el de ar -i s-a, --a -er so-am-sgr a-de--e-odo lo --e s- -er so-ar e-rese--a.U - e-em-l o cl ar -si moes c-mo se -a i --ol -cr ado co- l a A soci aci -- de A mi gos de -er -solar i smo, -r aba-a-do-or ma--e-er-i-a l a l l am a del ber -so, -or --e-o se r om-a l a cade-a, si e-do -l el gr a-d-si moar -i s-a--ees-eso es --alecci -- --e, -o cr eo, la ge-er aci -- --ees---oma-doel r ele-o l as r i e- das del ber - sol ar i sm o- a di ger i do.

XABIER, IOMARA, ANDER,ALEX, NEREA ETA AITOR. -er -so - -a-el ke- a-ag-si a-go-a- -ek o -r es-a-al - e- -e- N a--i - -a -i k e- orr i - ako k -adr i l l a ga-- ea,- ar ak al do- eg--a be-ar dem od-a- i gar o- -ek o eder k i -res- a- -- a e- orr i -e-a

L A P R O TA G O N I S TA

Edad. 33 años Lugar de nacimiento. Hernani.

Carrera profesional. Desde muy joven empezó a destacar en los campeonatos escolares de Gipuzkoa. Licenciada en Bellas Artes por la UPV, en estos momentos se dedica por completo al bertsolarismo, aunque tiene tiempo entre sus otros quehaceres para componer letras para diversos grupos de música y otros menesteres relacionados con las letras. Es la primera mujer que viste la txapela de Euskal Herria, aunque en la final de 2001 cerca estuvo y llegó a ser subcampeona.

G G G

“

EKAITZ, JONTXU, OINATZ, JAGOBA, IRAITZ, AINHOA ETA JAIONE. Fabor i - o- ag- si e- ar - ea-e- -egoe- ar r e- , U- ai I - - -

r r i aga ber -sol ar id-r a-gar r ar e- gar ai -e-aos-a-eko -r esa-al - e- -i re- Usa-sol o- i k--rr er a- -- ak o l ag-- - al dea.

Miles de personas abarrottaron un BEC rendido ante los bertsolaris Las gradas del pabellón se quedaron pequeñas ante el entregad do y omnipresente público que no paró de animar y aplaudir a los ocho finalistas del campeonato final Maialen Lujanbio posa en su txoko de Hernani, sonriente, pero sin ser del todo consciente de lo que ha conseguido personalmente y para el bertsolarismo. FOTO: OSKAR MARTÍNEZ YURI ÁLVAREZ -A RA K A L DO. L os ci e--osde -i -os

MARI JOSE, JOXE, ASIER HARITZ ETA MONIKA. Fam i l i a- i ga-

r o-eko eg-- -aregabea a-ker a-----e-A --ei -i a i k-ECer a --r bi ld--i re- lag--ek .O-e-ai r aba--eaes-ero ---e-ar r e-, L --a-bi ore- gar ai -e-ea--i ----ei --aro-e- g---i ak-arr i -a

JOANES, KOLDO, AINHOA ETA REGINA. -er -so --a - el ke-a-ag-si ar e- goi -ek o sai oa b-k a- -be-ai - -ro-- ogosea ase- -ek o or d- a - el d- -i - -ai e-A r r asa- e- i k- ai al e- L - - a- bi o- er -a-i arr a a-i m a- -er a e- orr i - ako l ag-- -a-ei

-e--e-os--ese acer car o- a-er -or l a ma-a-a al -EC obser -aba- coi -cred-l i dad el ge---o - -ese agol-aba a--eel l os -, -em erosos de -o -oder llegar los -r i meros al r eci -i -a-g-r adoPar --eI--a--i lde Na-i dad -PIN-,em-re-d-a---aser i e de i -es-er adoses-r i -esa--ela mi r ada de s-s-adres --eobser -aba- a---i -osl as sober bi os do-esde a-l e-a --emos-r aba- s-s -i -os . Co- -----ali dadbr i ---i ca,a las 10 e- ----o, las --er-asdel -EC se abr -a-de -ar e- -ar a--el as m -s de 1-.000

al mas --eag-ardaba- a-si osas l a l l egada de --a de l as -i -al esde ber -sol ar i sm o m -s i m -ac-a--eabi er -a de l a -l -i m a d-cada.

-Podr -a-L --a-bi o- com-a--adesba-car al ac--al- -a -eld---Esa er a la -reg---a--er o-daba e- la cabe-ade -odoslos all--rese--es.

A l i g-al --eel r eci -alde -eloci dad o-reci do -or los m-s-e--e-os-ac-a a-e-as--osmi ---os , los -r i meros a-or ---adose- logr ar -r as-asarla -alla --ese-ar aba la m-l-i --d allr e--i da co- el -abel l --, i -i ci aba--a car r er a de a-e-as -0 m e-ros, do-de el --i co ob- e-i -o er a co-se-

g-i r asi e--oe--re las -r i mer as-i las -ar a -o -erder se -i -g--de-allede l a a-si ada -i -al .A m edi da --el as ag--asdel r elo-se -o--a-de ac-er do -ar a l l egar a l as 11, l a es-am -a --ee- ese m om e--or ei -aba e- el -abell-- --mero 4 del -EC er a si m-leme--ees-ec-ac-lar . Per so-asllegadas desde -odos l os ----osde E-sk adi abar r o-aba- las gr adas de -- r eci --o--e l -c-as-s m e- ores gal as - -e--a - odo-re-ar ado -ar a dar com i e--o al es-ec--c-l o--e -odosl os -r ese--esl l e-aba- es-er a-doc-a-r o lar gos e i --erm i -ables a-os.

POPIN, AXI, XABI, JON, HARITZ, KOLDO ETA MIKEL. -a-k al-e-

XABIER, ITZIAR, MAITE, NEKANE, KIKE, MARI ASUN ETA BELEN.

r ako or d-a- edo-ei - -ok iegok i a dela er ak --si--e- k -adr i la -er -a-i arr ak , e-sk al -es-ar e- gi r oa- m-r gi ld- bai -o le-esabela be-e-ai-a-eae-i -bes-ekoa -ela -i -r-a-e- --e-ak

--r---b-r-ko -i -ala-asi bai -o le-e-,Do-os-i a- i ke-orr i -ako lag-- -aldeak ,A r -all-se-aL--a-bi okber -a-ego-eko i --aro-e-ama--e--e- ---e-.A -ke-ea-bi -o-kadaegi bi --r-- -e-.

L a i --e-saemoci -- co- los --ese -i-i ero- l os -r i meros i -s-a--es de la -i -al- el -edi osocalor --er ei -aba e- -odoel r eci --o, -r o-i ci aro--ode los s-s-osdel d-a,c-a-do--a m--erse des-a-eci -r e-e--i -ame--e- --o --eser a-e-di da-or los ser -i ci ossa-i -ar i os,--i e-esa-or ---adam e--e l ogr ar o- r ea-i m arl a --do co--i --ar si - -r obl em as el -r a-sc-r sode la -i -al.

A -esar de --eel --bli co se mos-r -e---si asm adodesde el -r i m er mome--o, a-la-di e-docada ac--aci --de los 8 ber -solar i s--eco-abal a -i -al ,el m om e--o-l gi do de l a ma-a-a,--esi - d-da le-a---m-s -asi o-ese--re los asi s-e--es , se -r od-- oc-a-do el -e-dai arr a A m e-s A r -all-sr eci ---- magi s-r alber -so sobr e el -l -i m oar --c-l o- -e -e--a --eescr i bi r -- -er i odi s-aa ----o de de-arla -ro-esi --,--e-i -o--eel --bli co se le-a--asede s-sasi e--os - el e-sordecedor es-r-e-do de l a c-a-ar r ada de a-l a-sos -i ci er a -e--e-os l os es--er -osdel - o-eber -solar i-or acabar de e--o-arel -l-i mos-s-i ro de s- -r ase.

E--re ber -so - ber -so, el b-eam bi e--e- l a se-saci -- de es-ar co--em -l a-do-- -er dader o l -- o -ar a l os ci -co se--i dos, se -ac-a-al -abl es a cada -al abr a --eema-aba- las gar ga--asde los ber -solar i s. L os m-s osados i -cl -so se a-i mar o- a -acer r e-e-i dame--e la ola, --eac-oseg-i do--eco--i --ada-or -odoel -abell--de-a-do-r ass- -aso --a es-am -am -s -ro-i ci a de l as

gr a-des-ardes de balo-ces-o--ede --cam-eo-a-ode ber -sos.- i e--r as , los 8 maes-ros del ber -solar i smo--e co--em -l a b a- sor -r e-di dos l a c-r i osa i mage- desde el esce-ar i o, esbo-aba- --ali ger a so-r i sa, sabedor es de --eel --bli co se lo es-aba -asa-doe- gr a-de.

FIESTA TRAS LA REANUDACIÓN Tr as

el obli gado desca-so, --ed-r -a-e-as dos -or as, el --bli co de la -i -al ame-i -aba la es-er acor ea-do-a-or -a-orE-skadi ra -a-or-a-ore--er a - la co--er -i dae- -i m-o-ar a-odos los e-sk ald--esi k-si me-di -al eak, m i e--r asdi s-r--aba- del so-i do e--ol-e--ede los bombos - --i s--s --es-lo --ero- i --err -m-i dos-or --aa--e--i ca o-aci -- --e-i -o-emblar las -aredes del -EC, c-a-dolos ber -solar i s-ac-a-s- seg--da a-ar i ci -- del d-a.

A medi da --elos mi ---osa-a--aba-,se i ba- des-e-a-dolos -osi bles -i -al i s-as . - ai al e- L -- a-bi o se me-i -al --bli co e- el bolsi llo co- -es-ec-ac-lar- emoci o-a--eber -so sobr e dos -i -os-e--e-os--e-adec-a-c--cer - --eella -e-aa di ar i o e- el -os-i -ale- el --e-r aba-aba. De es-ama-er ala -er-a-i arr a -i oalla-ado s- cam i -o -aci a l a -i -alco--aac--aci ----ele-a---al --bli co de s-s asi e--os- ar r a-c- l os a-la-sosde -odoel -abell--.Solo -al-aba es-er ar --i --ser -as- -are-a de bai l e. C-a-do l a e-car gada de des-el ar l os -i -al i s-as- om br - al - o-e- A m e-sA r -al l -s, l as m -s de

1-.000 -er so-as--e-e-a-,co- -er mi so del maes-ro Ega-a,c-mose i ba a -r od-ci r el es-er adoma-oa ma-o e--re l os dos ber -sol ar i s--e m -s -i -am e--e-ab-a- -i l -a-ado s-s ber -sos a lo lar go de -oda la -or- ada.

Tr as el -i r a- a-lo-a--ema----i er o- la -er -a-i arr a - el -e-dai arr a e- el --e -r a-aro- -em ascom o l a -i si -aa --ac-rcel --edeb-a-r eali -ar es-a-dodes--dos - o-ros m -s am-li os como el --ego, el --r adose deca--- -or cor o-ar a - ai al eL -- a-bi ocom o --e-a dam a del ber -sol ar i sm o, l o --e ---di -a --abell--e--ero --eale--aba co- s-s a-la-sos- gr i -osde --i moa la -o-eber -solar i ,--ees-allaba de alegr -a a la -e---ese ---d-a e- -- abr a-o co- el -e-dai arr a, --e-o oc-l-aba s- sa-i sacci -- -or el seg--do--es-ologr ado.

C-a-dolos ber -solar i s, --oa --o, --ero- -asa-do -or -l-i ma-e--or el mi cr --o-o -ar a del ei -arco- s-s -l-i mosber -sosdel cam-eo-a-o, el --bli co em-e--a cor ear al ---so-o el -ombre de --ade las -i g-r asm-s gr a-des --e-a dado el ber -solar i sm o a l o l ar go de s- -i s-or i a,el del -ar a---ar r a A -do-i Ega-a, --i eobser -aba i m-asi bl e l a o-aci -- de des-edi da --ele br i -daba el --bli co -rese--e .

L os m-s de 1-.000-er so-as--ese agol -aro- e- el -EC r i -di ero- ass- -ar-i c-l ar-om e-a-ea Ega-a di er o- l a bi e--e-i da a l a --e m-c-os co-si der a- es--llamada a r ecoger s- -es-igo , - ai ale- L--a-bi.o

Muchos, bertsolaris en sus ratos de ocio; otros tantos, profesores de bertso eskola, pero la mayoría se gana los cuartos con oficios que nada tienen que ver con la improvisación: informáticos, delineantes, enfermeras, periodistas, empresarios…” kontatzen du Deiako kazetariak. Antolakuntzak ematen dituen lanak ere pizten du medioen arreta; “Kopuruak ez dira nolanahikoak: 200 pertsonatik gora lanean, 150 kazetari, 2.900 pertsonarentzat autobus zerbitzua, 1.600 bertsozalerentzat bazkaria (…)”. “Hik lan eta nik jai” zioen Tapia eta Leturiaren kantu ezagunak. Aurkakoa gertatu zaie Bertsozale Elkarteko kide askori: besteek gozatzeko lan egin beharra.” azaltzen du Garako kazetariak.

Noticias taldeak finalistak beharrean euren amak elkarrizketatzen ditu bezperakorako, Le Journalek Arantxa Oxandabaratzi, bertsoeskolak ematen dituen Seaskako langileari, egiten dio elkarrizketa.

Finalaren atarikoa 13 eta 14. Bi egun horietan beteko ditu finalak orri gehien: emanaldiaren atarikoa batean eta kontakizuna bestean.

Egia esan, 12an hasten dira atarikoak, Garak bezperara aurreratzen baitu Bertso Exhition Center gehigarria. Datuak eta informazio praktikoa, finalista bakoitzari elkarrizketa luze bana, bertsozaleen testigantzak, epaitzeko metodologiari buruzko testua, gaiei buruzko inguruko eztabaida, eta Joxe Agirreri nahiz hiru parte-hartzaile gazteenei egindako elkarrizketa bana.

Aurretik guztiak aipatu ditudanez, datu bat baino ez dut gaineratuko: 32 orrialde ditu gehigarriak. Beno, bigarren datu bat ere bai: beste gai asko lantzerakoan hizkuntza nagusia gaztelania bada ere, txapelketaren inguruko hauek guztiak euskara hutsean argitaratu ditu Garak.

Jada 13an, Noticias taldeak txapelketan zehar bertsolari bakoitzak paratutako bertso bikain bana hautatzen du, eta Barakaldon hobetu baietz! egi-

238 / B76

MAIALEN LUJANBIO ZUGASTI TXAPELDUN DE EUSKAL HERRIA DE BERTSOLARISMO

“Ésta es la txapela de nuestra generación, que es hoy en día el verdadero motor del bertsolarismo” Maialen Lujanbio protagonizó el domingo un relevo generacional que trasciende mucho más del decimosexto Campeonato Nacional de Bertsolarismo. La mujer que ha luchado, como sólo ella sabe, por hacerse un hueco en el bertsolarismo destronó a quien parecía invencible ANDER EGILUZ BERAMENDI - ERN A N I . El - e- r acam -e-de l a --a -el ke-adeseaba --ea-areci ese al g- i e- ca-a-de - acerl e -ar ar el --elo. Per o --er -aser -e-ci do e- el cam -o de ba-al l a- com o l os gr a-des r e-es, co- co- - - - de- ci a.El dom i - go -- eder r ocado - -o -or --o s-l o, si -o -or dos ber -sol ar i s.

F-e l a -i c-or i ade -oda--age-er aci --,- --egr a-di osa.

¡Le cortaron las alas a Egaña!

-l -ambi --es-aba desea-do -asar a o-ro -l a-o - -oder desca-sar --oco. L l e-aba m-c-os a-os si e-do l a car a -r i -ci -aldel ber -sol ar i smo - a -oso-ros, a --es-r age-er aci --, -os cor r es-o-d-as--er ar esa e-a-a. Podr -a-aber si do A me-so S-s-r aio c-al--i ero-ro --i e-se --bi ese -ec-o co- l a --a-el a-al -i -alme - a - ocadoa m -o, b- e- o, -o l a -e ga- ado... Per o m e -arece i m -or -a--e s-br a-ar --ees l a --a -el a de --age-er aci --,-o solame--em-a.

Noso-ros di mos el sal-oa las -la-as com o --a --e-a ge-er aci -- - -o, -er so-alme--e , si em-re -e se--i do el a-o-o de ese gr --o. A-er -ambi -es- -bam osm - c- os de esa -- i - - a sobr e el esce-ar i o - cr eo --ea -odos -oso-ros -os cor r es-o-dees-a-i c-or i a.

Una victoria que se escenificó antes de que se dirimiera el ganador, en el abrazo que se dieron Amets y usted; por fin destronaban al rey.

Ese abr a-o -- em - - si - cero, de

SUS FRASES

“Si hubiese ganado Amets me habría emocionado de verdad, lo digo sinceramente” “Lo importante es que no sea un shock para nadie que una mujer sea txapeldun”

r e-e--e-ose-co--r -bamosA me-s - -o e- -- d-el o -i -ale- el --e-o es-aba A -do-i Ega-a. A dem -s -o er a s-l o l a -al -ade A -do-i , si -o el --e--eseco- A me-s. F-e-- car a a car a m - - -o- e- -, ecom o -odr -a - aber l o si do co- c- al -- i er o- ro, -ero A m e- sdesde l a m a- a- a m e a-i m-de ma-er a es-eci al , -o -ambi -- a -l ... Es- ecam -eo-a- ol o -e -i-i do de -or m a m -- es-eci al coA me-s- --e-- mome--om--emoci o-a--e ...

De Amets Arzallus quería hablarle; los dos son enormes bertsolaris. Si le digo Amets Arzallus, ¿a usted que le viene a la cabeza?

de l a m i sm a m a- er a -- e -o m e - - bi ese al egr ado si -l se - - bi ese -- es- ol a - -a- el a... -a - ai al e- l e br i l l a- l os o-os- l e em-i e-a a -emblar la -o--- e --bi esealegr ado de -er dad, eso l o di go m - - si - cer am e- - e... es -- e... m e em oci o- a m-c--si mo, --e--i co.

¿Creía que ganaría Amets?

N o - e--a - i i dea de c-m o i ba- l as -----aci o-es d-r a--ela -i -al,-ero a A me-sl e -i m--m----er- ee- el car a a car a. C- a- do - erm i - - l a ac--aci --me --ed-m---r a---i la -or --ees-aba m-- a g-s-oco-mi go mi sma - co- el -r aba-o--e-ab-a -ec-o. - e se--- - -a me daba i g-al c-al --eseel r es-l -ado, -or A m e-s me --bi eseal egr ado -a--o como l o -i ceal -r ocl amar me -o --a -el d--.

Es i m-resi o-a--e , --i co. -i -o --a -i - alm ar a- i l l osa, i - ol - i dabl e-es --a-er so-a--i ca...se----aco-e-i -- m - - es-eci al co- -l , - os ¿Qué legado deja Egaña? e- -re- - am osde - - a m a-er a m - - Ega- a - a de- ado - - -oso m - cer ca-a. Pr o-ec-am osm -c--si m a i m-or-a--e , como ber -solar i- como i l -si -- el --o -aci a el o- ro e- ese -er so-a.-a si do -rec-r sor d-r a-car a a car a -i -al .S- --ese -a al e- - e m - c- -si m os a- os - - oso- ros gr ado m-c--si mode --e-o ga-ase, si em -re - em os i do - r asde -l --a

-U--No l o s-. Par a m -es -- -o-or ser --a-eld--- -ambi --le co-cedo i m-or-a-ci aal -ec-o de ser m--er.

Per o cada cosa e- s- si -i o. -o l l e-o --i -cea-ose- es-o- lo m-si m-or-a--e es --e-o sea -- s-ock -ar a -adi e el --e--a m--ersea --a-el d-- -i el -ec-o de --ee- cada r eci - al - a-a - abi do, al m e- os, - - a m--er.El r el e-o de Ega-a, si mb-l i came--e , se lle--a cabo el domi -go e- el -EC. F-e l a -o-ogr a--ade --roceso --ese lle-a da-do d-r a--e -ar i os a-os. Esa i mage- r e-r ese--ael cambi o de -es-i go de --age-er aci --,l a de Pe-agar i k a-o, L i -aso - Ega-a, a la si g-i e--e , a la --es-r a.

Es la --a -ela de --es-r age-er aci --, -- e es, -o- e- d-a,el -er dader o mo-ordel ber -sol ar i smo.

En el BEC vistió usted de forma especialmente elegante, si me permite. ¿Sentía usted que este campeonato era su txapelketa?

-a, -a...- -c -as gr aci as. --e-o, es ci er -o--e-ar a -- e-e--oas-eli ges l a r o-a co- m -s c- i dado, si cabe, -ero -o -e--a - i -g--ai --e-ci --de br i l l ar de -or ma es-eci al . -, al r es-ec- ode si se- - -a- - ees- aer a m i --a -elke-a,-e-r i came--e , la de 200--em -s i d-- ea -ar a -e-sar eso as-l a -i---- -oco -- ai al e- L --a-bi o --es-bcam-eo-ae- 2001-. Per o como las -eor -a - o si r -e- -ar a -ada -r i sas-...E s-ea-o s---eme se---a --er- e, bi e- -re-ar ada - co- ga-as.

Deseaba - -ecesi -aba --i -arm e l a es-i - a -- e m e -- ed- cl a-ada e200-.

‘EL GRAN WYOMING’ Presentador de la Sexta

P.71

di s-r--arla de -er dad. - as--a si do.

L a co-decor aci -- del -EC -a si do - - -rem i o, -- gr a- -rem i o, -ero es-oes -- cam i -o e- el --eco--i --ame--ese a-a--a.No -a -ermi -ado -i -g--ae- a-a -i -a com e--ado -i -g--a--e-a. Es -- -i -oemi -r a-ec-or i a,--i --sser - el ----om-s-lgi do de mi car r er a, -ero el cami -o co--i --a,-o -ermi -a a---.

Hizo un trabajo estupendo, pero en el último ejercicio de la mañana, la cárcel, no se le vio demasiado convencida.

Una crítica muy habitual al bertsolarismo es que hay temáticas que se repiten mucho y, generalmente, de un mismo cariz político.

do de l os ber -sos- a--s---ecambi ar o- l as cosas...

El - l - i m o- em a de l a -i - al ,--or e-em -l o-Es --a r eal i dad --ees-a--.-o cr eo --e-a- --e-rese--ar -emas--ede- -i ea -- am-l i o aba-i co de r es--es-as . - el -emade l as r elaci o-es-ambi ---a si do m----i l i -ado -, eso, -am bi --es i deol og-a.

El -emadel co--li c-o-asco -ambi -a-ar ece, - es o-ci -- del ber -sol ar i dar l e - - a -or m a - o- r a. - am -c-os --ea-r o-ec-a- l a co-----r a-ar a dar --ao-i -i ----ege-er al me--el os medi os de com--i caci -- - o di -- - de- .N o cr eo -- e se obl i g- e al ber - sol ar i a ca- - ar de -i -g--ama-er a -ero -am-ococr eo --ese l e deba -ro-i bi r. Cada --o debe -r a-arl os -emasdesde s- ----ode -i s-a-ar-i c-l ar.

Aquella también fue una gran final pero, por lo visto, ¡su ama no quería que ganase!

El euskera, sin embargo, es algo que, evidentemente, crece gracias al bertsolarismo.

S-,as-es, -a,- a.S-l o -e--a 2-a-os m i am a -e- saba -- e l a - -a- el a ser -a--acar ga demasi ado gr a-de -ar a m-.-o es-aba com-l e-ame--e de ac-erdo, -ero el cam-eo-a-o-a--eace--arlo co- -odass-s co-sec-e-ci as: -a--o l as -i c-or i ascom o l as der r o-as. E- a--el l a-i -al ,a----el os ber -sol ar i s-r am os -r -c-icame--el os mi smos, -r amos -odos --e-os, me-os Ega-a. E- es-a,si embar go, es-aba e- co-di ci o-esde La campeona, ayer, emocionada y relajada a la vez. FOTOS: O. MARTÍNEZ

- eso -- i se de- arl o -a- e- - e - el ber - sode des-edi da: - co- s--r -amos es-e--ebl o desde el e-sker a e- e-sker a- .L a --er -a- em oci --i-i dase- el -EC -o se --ede-des-a-ecer al i r se cada c-al a s- casa.

Esos -e--e-os-asos --eco-si g-e cada --oe- s- d-aa d-aso- l a -er dader a ca-sa de --eel -EC br i l l ase como l o -i -oel domi -go. El -EC -o es el or i ge- de l os a-a-ces si -o el r es-l -adode l os -e--e-os-asos.

¿Qué cree que le proporcionará esta txapela?

Es --aobli gaci --,-a --ee- las -la-as se m e e-i gi r - - - - i-el , -ero a--esde -es-i rl a --a -el a -a se---a esa -r esi -- de ca--ara -- -i-el bas-a--e al -o. --i --sa -ar-i rde a-or a -odosea a-- m-se-i ge--e-ero, si -cer am e- - e, -o cr eo -- e cam bi e demasi ado. Seg-r ame--e-abr - -r e- - el o, - - r edobl e m edi -- i co m - c- o m -s r - i doso l os -r --i m os m eses, -ero - odo-ol -er - a l a -or mal i dad, l o di go co--e-ci da. Podr -e-erm-s o-er-as-ar a ca--ar-ero -o ace--ar -m-s e-car gos --e-as-aa-or a. A --esde l a -i -al-e es-ado -aci e-do--as-res -la-as-or -i de sema-a. El -er dader o cambi - se -rod- - oe- 2001: - e- -aoc- o a- os me-os, me-osr ecor r i do e- el m---

ten du apustu titularrean. Joxe Agirreri eginiko elkarrizketa dator jarraian, eta finalisten amen hitzek osatzen dute atariko hau, bertsolarien argazki zaharrekin atonduta. Hemen ere euskara hutsean dira testu guztiak.

Y así es como ha conseguido ser txapeldun. ¿Considera la txapela un punto de inflexión en su carrera?, ¿es el fin de una etapa y el comienzo de otra?

Es ci er -o, co- el -r i mer ber -some -- ed-sa- i s-ec - a -ero co- l os dos si g-i e--esse---a --eme r e-e--a, se -areci - m - c- o a l o -- e ca- - -e-er gar a. -abl-del --i ci odel Eg--k ar i a, -o acer --a l a -or a de el egi r el -ema-ero, es --e, el --i ci oi -mi -e--e , er a --ar eal i dad -a--rese-- e-- e - o -- de e- i - arel - em a.N o acer --.

¿Qué le hizo más ilusión: haber sido usted quien recoja el testigo, haberlo recogido de Egaña o el hecho de que haya sido una mujer?

El público, venido desde todos los lugares de Euskal Herria, se mostró entregado en cada actuación de los bertsolarris, a los que dedicaron fuertes ovaciones. En la imagen, una panorámica del ‘llenazo’ registrado en el recinto. FOTO: PABLO VIÑAS

KULTURA BEGIRA 61

No tengo nada que ver con la agresión a Hermann Tertsch, quieren hundir mi prestigio”

Maialen, en estado puro La final del BEC terminó tarde y mucho más para la hernaniarra que, después de los mil y un compromisos posteriores a la actuación, fue a cenar con su gente. “He dormido muy bien y eso que con toda la emoción pensaba que pasaría la noche en vela”, se sincera la campeona. Que nadie piense que ayer durmió hasta que le dolió la espalda, no; a las ocho y media de la mañana atendía, otra vez, a mil y un medios pero, esta vez, en su Hernani natal. El txoko Xalaparta era el sitio idóneo para que la protagonista, relajada, mostrará su faceta más pura: Maialen, no Lujanbio. Es miembro de esa sociedad gastronómica y, como anfitriona, trató a cuerpo de rey a quienes la visitaban y la entrevistaban. Maialen se dejó querer y entrevistar. Conversaba con los periodistas y se sinceraba. Estaba relajada. Reía, pensaba y, también, se emocionaba. Una mujer de gesto duro, poco dada a mostrar sus sentimientos. Una joven que, tras ser proclamada primera txapeldun femenina de la historia, no nombró ninguna persona en concreto pero que, sin duda, recordó en su fuero interno. Maialen no es dada a mostrar sus sentimientos pero, cuando lo hace, se sabe que son sinceros. >A. E. B.

“Goza liteke

Correo taldean edukiak dezente aldatzen dira egunkari batetik bestera.

Hasieran halakorik espero ez bazen ere, Correok DVk baino orri gehiago eskaintzen ditu gainera. Un día para gozar del bertso da titular nagusia DVn, eta emanaldiari buruzko datuak eta finalisten profilak eskaintzen dira barruko orrietan. Correon Objetivo: la txapela de Egaña da titularra, eta bertsoa ulertzeko giltzarriez (la tonada, la métrica, la rima, el poto…) edo txapeldunen “raking”az gain (1. Andoni Egaña, cuatro titulos; 2. M. Olaizola “Uztapide”, tres titulos; 3. Xabier Amuriza, dos titulos…), Los otros trovadores ibéricos izeneko testua ere badakar, mapa eta guzti (1. Galicia, Regueiferos; 2.

Euskadi, Navarra e Iparralde, Bertsolaris; 3. La Alpujarra y Murcia, Troveros…). Bestalde, Gipuzkoako egunkariak euskara eta gaztelania tartekatzen dituen bitartean Bizkaikoak gaztelania hutsean dihardu, eta estilo aldetik ere informalagoa da. “(…) Manos a la espalda o los bolsillos, mirada al frente y… ¡Acción! La lucha dialéctica está a punto de comenzar. Al contrario de lo que todavía ocurre en otra tradición vasca tan arraigada como la pelota, en los torneos de bertsolaris no se tiene por costumbre apostar in situ por uno de los contendientes, pero algunas casas de apuestas de Internet ya han hecho sus propias quinielas” egiten die sarrera Correoko kazetariak pronostikoei. Edo emakume bertsolarien presentziaren berri ematerakoan “en 2001 quien puso en apuros al sempiterno Egaña fue Maialen Lujanbio, una joven atrevida que a base de su peculiar verborrea ha logrado colarse en el top ten.

Otras bisoñas competidoras como Miren Amuriza y Jone Uria se acercan también poco a poco al ilustre vagón de cabeza (…)” kontatzen du.

antolakuntzan eta oholtzan gertatzen ari denaren ederraz eta

“Son los olvidados del

aldi berean ez ahaztu

campeonato, hasta el

artifizioaren handiaz?

punto de dar las

Baietzean nago.

gracias cuando se

Kaiolako oholtzan

dirige la mirada hacia

egongo diren

ellos y se les consulta

horietako batzuk

algo. Pero miden

erakutsi izan didate

mucho sus palabras

hori egiten”. Beti

(...) ¿Bertsolaris

bezain dotore

frustrados? Ni mucho

Sarasua.

menos (...)”.

Berrian Ez du beste bueltarik titulartzat daraman sarreratestua, Jon Sarasuaren Biak egin iritzi-artikulua eta finalistei eginiko elkarrizketa laburrak dira elementu nagusiak. Iritzi atalean ere, Larrepetit zutabean bertsolaritzaz dihardu Urtzi Urrutikoetxeak, edo, zehazkiago esanda, bertsolaritzaren berri erdaraz eman behar duten kazetarien zailtasunez. “Hiru egunerako?

Bertso-zer ikustera? Istanbulgo lagunek ez dute oso ondo ulertu zerk naraman Euskal Herrira (…) Duela lau urte esperientzia konplikatu bezain ederra izan zen Radio Euskaditik astero-astero gaztelaniaz txapelketako saioak aztertzea. Pie forzado , octava mayor eta antzeko berbak ikasita xehatu genituen aurreko asteko bertsoak. Teknikatik haratago, zirrara eta lilura transmititzea genuen helburu, nik uste. Solemnitatea adieraztea ez da hain zaila, berez ikuskizun zurruna da bertsoa, eta sufritu duen jendeak atoan barneratzen du pertsona baten kantuari milaka lagunen isiltasuna minutu batez eta segidako emozio uholdea. Oholtzatik ikuslearengana doan sermoia baino askoz gehiago dela erakusteko, baina, ezinbesteko dira entzulearen irribarrea eta afari arrunt bateko giroa aurkeztea (…)”. Loreak eta Arantzak jartzen dio izenburuan Urrikoetxeak

Eta kontakizuna Txapela nork eraman zuen gehienok dakigu honezkero: Maialen, txapeldun ( Gara), Bertsoaren dama (NG), Maialen hace historia (Deia), Bertsoaren dama, BEC-en txapeldun (Noticias de Alava eta Noticias de Navarra), Bertsoak badu erregina (DV), Una txapela para Maialen (Correo), Maialen

Haize berria B76 / 239

58 CULTURA BERTSOLARI TXAPELKETA NAGUSIA

>

Domingo 13.12.09 EL DIARIO VASCO

57

C

bilizar unas 1.000 sesiones de bertsos, y está claro que en total se supera esa cifra de 14.500 personas. Además, el número de sesiones se mantiene o incluso ha subido en los últimos tiempos», ha declarado Iñaki Murua, presidente de la asociación.

Hace ya tiempo que se agotaron las entradas, pero ahí estará el primer canal de Euskal Telebista retransmitiendo la final en sus dos sesiones, la de la mañana a partir de las 11 horas y la de la tarde, que comenzará a las 16 horas.

Los finalistas son bastante jóvenes. Oscilan entre los 26 años de Amets Arzallus, de Hendaya, y los 48 del cuatricampeón, el zarauzta-

rra Andoni Egaña.

El campeón ya ha confesado que si hoy no gana no se presentará de nuevo al campeonato. Y es que esta es su séptima final, lleva la mitad de su vida en la «alta competición», y no tiene ya la motivación de antaño, si bien irá a darlo todo y «a poner alto el listón. Quiero asombrarme a mí mismo, y esa será la única manera de asombrar al público», ha

La edad de los finalistas oscila entre los 26 años de Amets Arzallus y los 48 de Andoni Egaña

declarado Andoni Egaña.

Otro protagonista del día será Joxe Agirre ‘Oranda’, bertsolari de 80 años, la persona elegida por los organizadores del certamen para poner la txapela al campeón o campeona. Se le ha concedido ese honor por su capacidad de transmisión, por ejercer de puente entre varias generaciones. ‘Oranda’ comenzó su andadura en 1952, en el balcón de la taberna Arrona, de Azpeitia, junto a Joxe Lizaso, y en estos últimos veinte años se ha caracterizado por cantar un sinfín de veces junto a jóvenes veinteañeros. Cuando el presidente Iñaki Murua le dijo si impondría la txapela, contestó: «Creo que seré capaz, no pesará tanto».

Domingo 13.12.09 EL DIARIO VASCO

Domingo 13.12.09 EL DIARIO VASCO

CULTURA 59

Honela egiten du Egañak bertsoa

Azkena. 2005ean Lazkanok ipini zion txapela Egañari.

:: J. M. LOPEZ

Kantuan hasten denean, bertsolariak ezer gutxi du erabakita: bukaerako bi lerroak, errima-hitz bat azken aurreko punturako eta beste hitzen bat

:: F. I. SAN SEBASTIÁN. Andoni Egañak oso liburu argigarria publikatu zuen 2004an: ‘Hogeita bina’ (Hariadna arg.). Lehenengo kapituluan, bertsoaren fabrikazioaz ziharduen: «Bertsoa, egin ahala egiten da ongien. Imanol Lazkanori askotan entzun izan diodan arrazoia da, bestalde, neuk neronek askotan pro-

batua(...). Bukaera pentsatzen dugu ia-ia beti. Eta hala egiten ez dugunotan, geure ezina izaten da arrazoi. Alegia, gai bat entzutearekin honakoa da egiten dugun ibilbidea: bertsoaren bukaerako arrazoia pentsatu / arrazoi hori hitzetara tolestatu neurriaren arabera / neurriaren arabera doinua aukeratu / kantuan hasi».

Errimak nola aukeratzen dituen?

«Amaierako arrazoiketa modu batera edo bestera tolestatu erabaki behar denean, intuizioak jokatzen du izugarri. Bertsolariak badaki, gutxi-gehiago, ze errima-sorta menperatzen dituen eta ze errima sortak ematen dion joku gehiago.

Baina intuizio hutsarekin abiatzen

da. Hauek lirateke beraz (gurutzedunak), ahoa zabaltzen duen unean, bertsolariak buruan ‘pasata’ dauzkan zatiak, eta besteak (puntudunak), inprobisazio gorri-gorria liratekeenak: ..................... .............. ..................... .............. +++ ........... ....... +++ ++++++++++++ +++++++++ Horrekin irteten da bertsolaria: bukaerako azken bi lerroak, errima-hitz bat bat azken aurreko pun-

turako, eta akaso, errima-hitz hori sartzeko beharko duen esaldi moduaren hasieraren aztarnaren bat.

Hori baino gehiago ‘pentsatuta’ edo ‘buruan pasata’ irteten bada, ez da seinale onegia. Hori baino gutxiagorekin irtetea ere ez, nire aburuz».

Beraz, bertsotan egin ahala egiten du bertsoa bertsolariak. Eta kantuan hasi aurretik bertsoa osatzea oso da arriskutsua: «Buruz goitik beheraino egindako bertsoan, silaba batek huts egitea aski da bertsoa goitik behera amiltzeko. Burua ez da sortzen ari, gogoratzen ari da.

Eta indarrak oro gogoratzera jarriak dauzkanari ezin zaio eskatu edozein estropezuren aurrean bat-batean erreakzionatzen asma dezan».

GAURKO ZORTZI PROTAGONISTAK

14.500

lagunentzako tokia prestatu dute BECeko Bizkaia Arenan, azken finalean baino 1.000 gehiago.

15

CULTURA

Aitor Mendiluze 34 urte. Ahozkotasunaren irakaslea eskoletan

Maialen Lujanbio 33 urte. Bertsolari eta idazlea

Unai Iturriaga 35 urte. Bertsolari eta gidoigilea

Aitor Sarriegi 32 urte. Irakaslea ikastola batean

Elkarteari emana

Letrak egiten sarri jarduna

Beste hanka bat musikan

Informatikatik matematikara

Txapelketaren hamabosgarren aldia da hau. Gerra osteko lehen txapelketak Euskaltzaindiak antolatu zituen, eta 1986koa izan zen Bertsozale Elkarteak eratutako lehenbizikoa.

Ordutegia: Goizeko 9:30ean zabalduko dira BECeko ateak.

Lehenengo bertso saioari 11etan ekingo zaio. Bazkaria 14:00etan hasiko dira ematen. 15:40ean Zura taldeak txapelketako abestia joko du. Bigarren bertso saioa 16:00etan hasiko da.

Gaueko 20:00ak aldera espero da sari banaketa egitea.

Telebistan: Euskal Telebistaren lehen kateak zuzenean emango ditu goizeko eta arratsaldeko saioak.

Epaileak: Zigor Leunda (Villabona, 31 urte), Joseba Santxo (Getxo, 47), Ekaitz Elorriaga (Abetxuko, 28), Mirari Azula (Lekeitio, 36), Eneko Bidegain (Baiona, 34), Bakarne Urreaga (Hernani, 30), Jon Abril (Bera, 34). Hauetan Santxo da beteranoena: 1993az geroztik, txapelketa guztietan jardun da epaile. Eta Bakarne Urreagak lehenengo Txapelketa Nagusia du; hala ere, Gipuzkoakoan bitan aritua da.

Aurkezleak: Saroi Jauregi (Zaldibia, 31 urte), Alaitz Rekondo (Lasaka, 29), Zuriñe Iarritu (Bilbo, 31).

Un día para gozar del bertso

TXAPELDUNAK Urtea 1935 1936 1960 1962 1965 1967 1980 1982 1986 1989 1993 1997 2001 2005

Irabazlea Iñaki Eizmendi ‘Basarri’ Manuel Lujanbio ‘Txirrita’ Iñaki Eizmendi ‘Basarri’ Manuel Olaizola ‘Uztapide’ Manuel Olaizola ‘Uztapide’ Manuel Olaizola ‘Uztapide’ Xabier Amuriza Xabier Amuriza Sebastian Lizaso Jon Lopategi Andoni Egaña Andoni Egaña Andoni Egaña Andoni Egaña

A

itor Mendiluze Gonzalez Andoainen jaio zen 1975eko azaroaren 25ean. Urte dezente dira bertsolaritzari erabat emana bizi dela.

Eskolaz eskola ahozkotasun eta bertsolaritzari buruzko klaseak ematen ditu. Bertsozale Elkartean Gipuzkoako koordinatzaile eta eragilea izana da. Horrez gain, zenbait musika talderentzat letrak egin izan ditu. Eskolan izan zuen lehen harremana bertsoekin, gazte-gaztea zela.

Gero, Hernaniko bertso eskolan hasi zen, eta Andoaingoan ere bai aurrerago. 1995ean, 20 urterekin, Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa irabazi zuen; eta 2007koa ere bai. Hau hirugarren aldia izango da Txapelketa Nagusiko finalera iristen dena.

M

aialen Lujanbio Zugasti Hernanin jaio zen, 1976ko azaroaren 26an.

Han bizi da. Arte Ederretako lizentziatua da eta, aitortu duenez, herritik Bilbora emandako salto hark asko eragin zion. 2000-2001 tartean munduan zehar bidaiatzeari ekin zion. Prentsan iritziemaile lanak egin izan ditu.

Bertsotan, ikastolan hasi zen, eta Eskolarteko Txapelketan segituan nabarmendu. Gero, 2003an, Gipuzkoako Bertsolari Txapelketa irabazi zuen. Letragile gisa ere jarduna da: Maixa eta Ixiar, Alaitz eta Maider, Anje Duhalde, Mikel Errazkin eta Oskorrirentzat izatzi ditu letrak, adibidez. Aurten laugarrenez kantatuko du Txapelketa Nagusiko finalean.

U

nai Iturriaga Zugaza-artaza Durangon jaio zen 1974ko ekainaren 28an.

Gidoigintzan ere jarduna da, eta baita bertso eskolako irakasletzan ere. Musika arloan gogotik aritutakoa da, 7 Eskale eta Gu ta gutarrak taldeak sortu dituelarik, Igor Elortza bertsolariarekin eta Josu Zabala musikariarekin batera.

Lehenengo talde horrekin bi disko egin dituen, bestearekin bat. Literaturan ere egin du lan: ‘Berandu da gelditzeko’ eleberria plazaratu zuen 1999an Susa etxearen bidez.

Hiru aldiz izan da Bizkaiko txapelduna, ezagunak direlarik Igor Elortza adiskidearekin izandako finalak. Txapelketa Nagusian, hau bosgarren finala izango du, eta azkenekoan, 2005ekoan, txapeldunorde izan zen.

A

itor Sarriegi Galparsoro Beasainen jaio zen, 1976ko abenduaren 26an. Informatikako Ingenieritza ikasketak egin zituen eta irakasle ibilia da Agurain eta La Puebla de Labarkako ikastoletan. Orain Zumarraga-Urretxuko ikastolan ari da IKTeko dinamizatzaile. Txikitan, ikastolan zegoela hasi zen bertso eskolan. Mikel Mendizabalek irakatsita hasi zen jendaurrean kantatzen 1989an. Eskolarteko Txapelketetan aritu zen ondorengo urteetan. Lizardi saria (1992) eta Osinalde saria (1993) irabazi ditu. Bertsopaperetan sari ugari lortu ditu. Txapelketa Nagusian finalaurrekoetan kantatu du 1997, 2001 eta 2005ean, eta hau du lehenengo aldia finalera iristen dena.

Andoni Egaña 48 urte. Gidoigile, idazle, prentsako kolaboratzailea

Hitzaren ikertzailea

A

ndoni Egaña Makazaga Zarautzen jaio zen 1961ko urriaren 2an.

1986an Elisa Martinezekin ezkondu zen eta bi seme-alaba dituzte: Saioa eta Julen. Gasteizen egin zituen Euskal Filologia ikasketak. Haiek amaiturik, kultur sustatzaile lanpostua bereganatu zuen Gasteizko Udalean eta bertan bizi izan zen aldi batean (1985-90). Lana utzi eta Zarautzera itzuli zen sorkuntzan erabat aritzeko: bertsolaritza, bertsogintza, literatura, telebistarako gidoigintza, kolaborazioak (Euskaldunon Egunkaria, Argia...), ikerlanak (‘Ahozkotasuna eskoletan’ egitasmoa...). Bi liburu ditu bersogintzari buruzkoak: ‘Zozoak beleari’ (Alberdania) eta ‘Hogeita bina’ (Hariadna). 1998an

‘Pausoa noiz luzatu’ eleberria (Alberdania) plazaratu zuen, zeini Zabalpen Saria eman baitzion Eusko Jaurlaritzak. Imanol Urbieta musikologoaren biografia ere egin du. Disko bat ere badu argitaratua berak idatzitako bertsoekin, eta besterentzat ere idatzi izan ditu kantuak. 80ko hamarkadaren bukaeratik aurrera, 90eko hamarkadan batik bat, bera izan da bat-bateko bertsogintzaren ordezkari nagusietakoa. Euskal Herriko Bertsozale Elkarteko Zuzendaritza Batzordeko kide izana da urte askoan, eta Ikerketa Saileko buru. Lehen plaza 1981ean izan zuen, Itziarko Salegi jatetxean, ezkontza batean. Lau aldiz Euskal Herriko txapelduna. Hau zazpigarren finala izango du.

Jon Maia 36 urte. Kantari eta gidoigilea.

Sustrai Colina 27 urte. Zuzenbidea ikasia, kazetaria

Amets Arzallus 26 urte. Kazetaria

Itzultzaile abenturazalea

Kazetari eta iritzi emailea

Kazetari kirolzalea

J

on Maia Soria Urretxun jaio zen 1972ko ekainaren 24an. Zumaiara joan zen bizitzera sei urte zituela. Zortzi urte eman zituen Gasteizen bizitzen, hango bizimoduak eragin handia izan zuelarik. Euskal Filologiako lizentziaduna da, eta itzultzaile lanean aritzen da.

Euskal Herriko musika talde askorentzat idatzi izan ditu abestien letrak. Karidadeko Benta musika taldeko kide izana da.

‘Riomundo’ nobela idatzi du, non bere arbaso etorkinen historia islatu nahi izan duen. ‘Apaizac obeto’ espedizioan parte hartu zuen, txalupa batean arraunean Ternuan ibili zelarik beste lagun batzuekin. Txapelketa Nagusiko finalean laugarrenez kantatuko du.

S

ustrai Colina Akordarrementeria Miarritzen jaio zen 1982ko urriaren 20an.

Urruñan bizi da. Zuzenbidean lizentziatua da eta gaur egun Argia aldizkarirako elkarrizketak egiten ditu, eta Berria egunkariko zutabeak idatzi izan ditu. Hirugarrenez kantatuko du Bertsolari Txapelketa Nagusian. Txikitan pilotari izan nahi zuen. Familia bidaizale batean jaioa, aspaldi zapaldu zituen planetako kontinente guztiak. Badaki ere zer den bertsoak irakastea, Hendaiako bertso eskolan jarduna baita. Lehen plaza Donostian izan zuen, 1992an, Gipuzkoako Eskolarteko Txapelketan, orduan Santo Tomas Lizeoan ari baitzen. Hirugarrenez kantatuko du Bertsolari Txapelketa Nagusiko finalean.

A

mets Arzallus Antia Hendaian jaio zen 1983ko azaroaren 9an. Jexux Arzallus bertsolari goiaztarraren semea. Etxean bertso giroa zegoen, eta txikitatik hasi zen kantuan.

Futbolean eta pilotan ere egin izan du, oso kirolzalea baita. Ikastolan Hendaian hasi zen. Hegoaldearekin oso lotua egon arren (jatorrian nahiz bestela), Iparraldekoa sentitzen da. Kazetaritza ikasi eta gero, Argia aldizkariko elkarrizketa egile bihurtu zen.

Euskadi Irratian ere kolaboratu izan du. Hendaiako bertso eskolako irakasle ere izana da. Lehen plaza 1992ko Eskolarteko Txapelketa izan zuen. Nafarroa-Iparraldeko txapelduna lau aldiz.

Txapelketa Nagusiko finalera bigarrenez iritsi da.

Lujanbioren dirdira (El Pais), Première txapeldun (Le Journal du Pays Basque), L’honneur suprême pour Maialen Lujanbio (Sud Ouest).

El Bilbao Exhibition Centre acoge hoy la final del Campeonato de Bertsos de Euskal Herria

Txapelketari buruz, Euskal Herrikoa denez Navarrarekin

:: FELIX IBARGUTXI DONOSTIA. El bertsolari que gane hoy en la final de la décimoquinta edición del Campeonato de Bertsolaris de Euskal Herria recibirá de manos del veterano Joxe Agirre ‘Oranda’ la txapela, y de manos de un representante de Euskaltzaindia la escultura ‘Bertsolari’, realizada por Xabier Santxotena. Se trata de una escultura nueva, que releva a la denominada ‘Xenpelar», de Jorge Oteiza, que fue la que se otorgó en los últimos siete campeonatos.

Santxotena es un discípulo de Oteiza, baztanés, que tiene un parque con esculturas de gran tamaño en el barrio de Bozate, en Arizkun.

Y el segundo clasificado recibirá la escultura ‘Eskuz esku’, del escultor ondarrutarra Xabier Laka. Así pues, hay relevo en el trofeo, y hacia las 8 de la noche se sabrá si la txapela va a parar nuevamente a la cabeza de Andoni Egaña o a alguna otra.

El BEC de Barakaldo se ha acondicionado para recibir a 14.500 espectadores. Mil más que en la última edición del campeonato, la de 2005. Así pues, será el festival de bertsos más concurrido de toda la historia, pero la asociación de bertsolaris no quiere dar una especial trascendencia al dato. «Lo importante es la cantidad de gente que acude a los otros festivales de bertsos, a los del día a día. Al año solemos conta-

>

zerikusirik ez daukala iruditzen zaielako agian, ezta lerro bat bera ere (Nafarroako Txapelketaren berri ematen dute bai bere Escultura ‘Bertsolari’, realizada por elescultor baztanés Xabier Santxotena.

Berriak ere ez, 14a astelehena baitzen eta astelehenetan ez baita argitaratzen. Baina 15ean 12 orriko gehigarriarekin irtengo da kioskoetara euskarazko egunkaria, azalean Maialenen argazkia eta azken agurra dakartzalarik.

Eta Diario de Navarra da inguruotan argitaratzen direnetatik aipatzeke gelditzen zaigun egunkari bakarra. 14an , barruko orrietan eta labur batean, Iruñeko udalak euskarari buruzko hitzaldi batzuk antolatu direla kontatzen da, eta bertan bertsolaritza ere izango dela hizketagai. Hori da abendu guztian zehar egunkari honetan bertso hitza jasotzen duen testu bakarra. Txapelketari buruz, Euskal Herrikoa denez Navarrarekin zerikusirik ez daukala iruditzen zaielako agian, ezta lerro bat bera ere (Nafarroako Txapelketaren berri ematen dute bai bere garaian). No comment.

garaian). No comment.

240 / B76

14an egunkariaren azaleko argazkia eta titular nagusia eskaintzen diote albisteari Deia, Gara eta NGk; DVk argazki nagusia eta bigarren titularra; Noticias de Alava, Noticias de Navarra eta Correok barruko informazioaren aipamena eta argazki txiki bat; eta El Pais eta Sud Ouestek barruko orrietan bai baina azalean ez dute albistea aipatzen.

“(…) Ze ondo ematen dion txapelak Maialeni. Mundua desberdin ikusten eta ikusarazten duten begi horiekin distira berezia hartzen du txapelak (…)

Haize berria B76 / 241

242 / B76

BE 40

CULTURA

Lunes 14.12.09 EL DIARIO VASCO

CULTURA 41

Lunes 14.12.09 EL DIARIO VASCO

DOXO

DECANO DE LA PRENSA GUIPUZCOANA www.diariovasco.com

SAN SEBASTIÁN

du Berriako kazetariak. “(…) Alboroto y relajación. Son dos estados de ánimo que, mezclados en las dosis oportunas dan como resultado un ambiente ideal para el bertsolarismo (…)” Correokoak.

Lunes 14.12.09 Nº 24.338 • 1,10 euros

ÁFRICA V ELDEPOLVORÍN

MUCHO AMBIENTE Y FRÍO EN LA FERIA DE SANTA LUCÍA P10 y 11

Mauritania, Mali, Níger y Burkina Faso, escenarios de la ofensiva yihadista V2 a 4

Un montañero de Lazkao muere en el Pirineo al resbalar y caer a un barranco Eñaut Aldanondo era una persona muy apreciada en Lazkao y su muerte causó una gran conmoción

Maialen Lujanbiok jantzi du txapela Historiarako saioa izan zen atzo Txapelketa Nagusiko Finala, lehen aldiz jantzi baitu txapela emakume batek

Un joven de Lazkao, Eñaut Aldanondo Begiristain, de 32 años, perdió la vida el sábado por la tarde cuando regresaba de hacer cumbre con tres amigos más en el Pico de los Monjes, cerca de la estación de esquí de Astún. Al grupo apenas le quedaba poco más de trescientos metros para llegar a una pista, cuando la víctima resbaló y se deslizó por una loma nevada de unos quince metros para caer posteriormente al cauce de un barranco del arroyo Escalar. El cuerpo sin vida del montañero guipuzcoano no pudo ser rescatado hasta las ocho y media de la mañana de ayer. La localidad de Lazkao quedó conmocionada desde el momento en que conoció la trágica noticia. Eñaut Aldanondo era profesor de la ikastola San Benito de esta población guipuzcoana, promotor de numerosas actividades deportivas y una persona muy conocida y apreciada entre sus vecinos.

Denak pozik. Txaloz ez ezik, besarkadaz eta musuz estali zuten txapeldun berria oholtzan lehiakide izan zituen bertsolariek. Aparta izan zen haien arteko giroa. :: JOSÉ MARI LÓPEZ

Bertsoak badu erregina

BERTSO HAUTATUAK Mailaen Lujanbio Bederatzikoan. ‘Sua’ hura asmakizuna homo habilisena bazun intentzioa ta zuen sena bi harrik elkar jota txispa bat aurrena asmakizun haundina mendetan barrena sua da problema zenbait basorena edo jaki dena berotzen duena eta bi begiradek sortzen dutena

Egun historikoan, hungarria izan zen Andoni Egañaren errelebo aldaketa Aspaldi zebilen txapela Maialen Lujanbioren inguruan, baina atzo izan zuen eguna :: BIANDITZ IRAOLA BARAKALDO. Maialen txapeldun. Bukatu da Egañaren erregetza, eta datozen lau urteotan, gutxienez, erregina izango du bertsolaritzak. Aspaldi ukitu zuen Lujanbiok txapela, baina ez zen bere garaia, sobra ere. Atzo bai, belaunaldi oso baten izenean, bere egin zuen txapela. Hunkigarria izan zen zarauztarraren errelebo aldaketa. Goizean elkarrekin aritu ziren seiko motzean: Lujanbiok giltzurruna eman zion Egañari, eta biak ebakuntzaren ondoren esnatu berri ziren. Bien arteko loturaz aritu ziren. Lujanbiok «orain gu biok badegu zerbait betirako kate» bota zion lehenbizi, eta geroago «orain ez aje ta ez min / aurrera auskalo ez jakin / oraingoz daukat hutsunetxo bat zure izenarekin».

Amets Arzallus, ordea, ez zegoen uzteko, berak ere nahi zuen burua

estali. Goizeko saioa oso parekatua izan zen, eta arratsaldean irekita zegoen finala.

Nabarmen gora arratsaldez Saioak nabarmen egin zuen gora bazkalostean, eta lehen bi sailkatuek oraindik nabarmenago. Bakarkako ariketan luzitu ziren bertsolari gehienak. Iturriaga dutxan zegoen joandaneko ordu erdian, baina markak ez zitzaizkion joaten. «neure burua neuk zauritu dut enuelako bizi nahi / ta orain enaiz ispilura joan eta begiratzeko gai» esanez hasi zen. Bigarren bertsoan erabakiaren zergatia azaldu zuen: «zergatik bizi ta zertarako hau tortura bat dalako / ia egunero sentitzen bainaiz hain miserable hain txarto / akaso gehien maite nuenari hoixe egin niolako». Hona hirugarrena: «behin betirako hil nuelako nik gehien maite nuena / baina sendiak hartu baitzidan abokaturik onena / hiru lau froga aldatu eta orduan kitto problema / ulertu zuten maitea zela zirikatzen zebilena / hura bukatu eta etxean gainera denek omena / ta nik barruan neukana mina samina ta kriston pena / zigorra kendu zidaten baina nik han daramat kondena / bizarra eiteko

aizto honekin oraintxe bukatzen dena».

Aitor Sarriegiri anaiak deitu zion laguntza eske, baina ez zegoen emateko: «haseran txikiak ziren parre txiki eta bromak / kapritxoren bat izaten baitu munduan pertsonak / lehenego aldiz ez gara gu trantze egonak / eta gainera gainean dira aurtengo gauonak / baina muga bat behar du anaiaren zorionak / eta ziur har dauzkanak ez dira ideia onak / beste behin ere dirua eskatuko dit gizonak/ nunbait bukatu zaizkio atzo eman nizkionak».

Bakarkakoa buruz-burukoan zetorrenaren aurrerapena baino ez zen izan, ordea. Behin Lujanbio eta Arzallus bakarrik, biek hala biek ere oraindik gehiago emateko zeudela erakutsi zuten. Seiko motzean amaren zain jarri zituzten. Anorexia sendatzeko zentro batetik atera zen bien ama, eta bazkaria prestatzen ari ziren. Lujanbio ulerkor hasi zen: «lehenik pure bat xuabe / gero arraia halare / astiro astiro joan gaitezen baina etenik gabe». Arzallus ere bide beretik: «arrai pixkat bere ditxan / asko ez betiko gisan / berak ere ezetz esan beharrik ez dezala izan». Lujanbiok ama animatu nahi izan zuen gero: «andre ederra zera zu / ispiluari gezurra zuk

zeuk esaten diozu». Arzallusen erantzuna, honakoa: «Baina ze ispilu istilu / ze arma ta ze izkilu / gaurtik aurrera gure begiak dituzu ispilu». Kartzelako lana gogoangarria izan zen, baina puntutan berdin geratu ziren ariketa horretan.

Jon Maiak sapaia bajuago izan zuen, baina saio osoa egin zuen, erregularra. Ez zen erosoa zumaiarrari entzutea, bertsoak entzulearengana baino bide handiagoa egin behar baitzuen entzuleak bertsorengana. Aseta geratu zen bide hori egin zuena, bakarka erritmo geldoan aritu zen, baina baita bizi ofiziotan ere. Egañarekin kantatu zuen goizean, zortziko nagusian.

Egunkariako bi auzipetu, kamisetak eta bestelakoak saltzeko mahaia jarri berria zuten. «Hara jendea trumilka dator bat besten atzean hor ai / hoien paparrak bete

SAILKAPENA 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

Maialen Lujanbio Amets Arzallus Jon Maia Andoni Egaña Unai Iturriaga Sustrai Colina Aitor Mendiluze Aitor Sarriegi

1.630,75 1.582 1.060 1.058 1.046,25 1.037 1.009,25 983,75

ditugu gure bihotzak ere bai» hasi zen Egaña, eta Maiak erantzun: «luze joan da baina azkenik nola heldu den garaia / gure mahai hau da gure herriai begiratzeko talaia / kola hain degu luzea eta horren txikia da mahaia / elkartasuna da gure herriak ematen digun epaia».

Aipagarria baita, lan berean, Sustrai Colinak eta Unai Iturriagak egindako saioa. Teleberriko aurkezleak biak, durangarrak hanka ukitu zion urruñarrari. «gabon buenas notxes esan ta kolpera / teleberri erdian posible ote da / hanka bota ez du ba nere hankartera / telezerri izango da hemendik aurrera» hasi zen Colina. Iturriagak: «zuk nahi duzuna baina belauna ze bero / orain bideo bat dago luzaroan bego / formatu honetara ez zara ohitu edo / hau aurrerapena da notizia gero». Urruñarra ziraunaren pare ateratzen da, ordea, edozein zirrikitutatik: «alboan utzi zuten aurkezlea izarra / ta bere partez jarri unairen bizarra / zuk izan nahi zenuke notizi estelarra / baina laburregia duzu titularra». Iturriagak berriro: «ta titular laburrik ez al duzu maite / halaxe izan dira behintzat orain arte / esaldi laburtxo bat geure erremate / edozein kazetarik luzatu dezake».

Amets Arzallus Bakarka gaia emanda. ‘Goizero autobusean hutsik geratzen den eserleku bakarra zure ondokoa izaten da’

Bi aro. Joxe Agirrek jantzi zion txapela Lujanbiori. :: J. M. LÓPEZ

sortzean ginen bost anai inork ez zuen joan nahi neri esan zidaten ai hik balio dek hi joan hai afrikan ezin genuen bizi eta europa amesgai hara bi urte euskal herrian aukera hobe baten zai baina ez dakit zer den azal zer den begi zer den usai autobus hontan gogoratzen naiz pateran gentozen nornahi ai zeinen estu gentozen eta hemen tamalez ze lasai ni mojamed naiz izenez ta inaki ezizenez neure motxila gizenez diskosaltzaile naizenez autobus honta nator goizero neure gogo neure senez

42 CULTURA BERTSOLARI TXAPELKETA NAGUSIA

Lunes 14.12.09 EL DIARIO VASCO

begira pakete honek ze gaizki zeukan papera aiba han iskinakoa neretzakoa ote da alaba zeurea dezu jakinminezko joera buruan azka eginda hauxe da hau egoera ordu txarretan zatoz zu gaur atearen ertzera igual esango nizuke hau hori edo-

zalantza balitz geratzen zaizkit nere begi nere aho ospital hontan sartu zirala denbora joan da luzaro abuztu irail eta urria bihurtu zaie azaro ta zai daude noiz irtengo edo noiz aginduko akabo elkarri nola deitzen dioten burusoiltxo eta kalbo minbizi duten bi umeeri begira begira nago eurengan minak badu indarra baina bizitzak gehiago egiten dute irrifar eta begitan duten dizdira etsitzen dute nahiz ta lagunak eta eskola desira denborarako egin zieten laguntxoei despedida ta orain biak hemen dabiltza juerga salto buelta biba tututxo batek lotuta dauzka oxigenoan harira baina kontentu ta lasai daude jolas hoietan argi da ta maitasuna behar dutenak euren gurasoak dira

CULTURA 45

Lunes 14.12.09 EL DIARIO VASCO

Zain daudela zein txanda iristen zaienean, bertsolariek ezin dute kontzentrazioa galdu. :: J. M. LÓPEZ

ENTREVISTA CON JOKIN APERRIBAY

«La Real debe entretener y apasionar a sus aficionados»

Otordu tradizional askoa lanean aritu ziren 120 lagunentzat

Urrutiko herrialde askotan piztu du interesa Txapelketak

ANTOLAKUNTZA

BITXIKERIAK

Bertsozale Elkarteak 120 lagun jarri zituen latzo lanean, gehienak bertso eskoletakoak, edota zaleak oro har. Eta akreditazioa jasotakoak, berriz, 150, horietatik gehienak prensa idatzikoak. Lagun horiek bazkaltzera bildu ziren BECeko areto batera, otordu tradizional askoa eman zitzaielarik: makarroiak tomate eta txorizoarekin, haragi gisatua eta tarta. Eta edateko, ura, ardoa eta Hernaniko sagardoa.

Bertsozale Elkarteak banatutako aldizkariak pasadizoen atal bat zeukan. Gertaera mamitsuak zekartzan, adibidez finalerako bi sarrera erosi zituen lagunarena.

Goiz eta arratsaldez jokatzen zelaeta, bi sarrera erosi zituen... Eta txapelketaren web guneak izan dituen bisita batzuk harrigarriak izan dira baita ere: Mali, Malaysia, Taiwan, Zimbabwe, Siria, Irak, Laos, Australia, Ekuador eta Kanadatik ere izan baitira ikustaldiak.

Hiru zinegilek bildu zuten finalean beste horrenbeste dokumental prestatzeko materiala OHOLTZATIK ZINEMARA

Asier Altuna zinegile bergararrak (‘Aupa Etxebeste!’-ren egilea) lanean jardun zuen atzo. Bertsolaritzari buruzko ordu eta erdiko dokumentala egiten ari da, gaur egungo eta lehengo bersolaritzaz, gero zine-aretotan eskaintzekotan, 35 milimetroko zintara pasata. Azken egunotan Andoni Egañaren jarraipen berezia egin du, eta atzo ere txapeldunaren irudiak jaso zituen batik bat. Horrez gain, beste bi zinegile ari ziren lanean, bakoitza bere proiektuan: Cyril Lafon frantziarra eta Orsola Casagrande italiarra.

Un año después de llegar a la presidencia, asegura que durante dos o tres años la Real deberá vivir con presupuestos ajustados

Máxima expectación. Los 14.500 espectadores que llenaron el BEC fueron testigos de una intensa final. :: JOSE MARI LÓPEZ

La txapela del relevo generacional

FERNANDO BECERRIL P48 Y 49

MER. ALICANTE 100 - LAGUN ARO GBC 102

Amets Arzallus puso alto el listón a Maialen Lujanbio en un disputado cara a cara final

Victoria de enorme valor

CONTRACRÓNICA

«Hasta ahora ninguna mujer había llegado hasta ahí», le cantó ‘Oranda’ a la hernaniarra

Lagun Aro GBC logró un triunfo muy importante en Alicante después de un partido durísimo

:: FÉLIX IBARGUTXI

Hunkigarritzat jo zuen Lujanbiok txapela jantzi zuen momentua. :: JOSÉ MARI LÓPEZ POLÍTICA

MUNDO

ECONOMÍA

Sólo votó el 30% en las consultas de Cataluña con un 95% de ‘síes’ P20 Y 21

Silvio Berlusconi, hospitalizado tras ser agredido en Milán P26

La flota vasca se juega su futuro esta semana en la UE P30 Y 31

Txapela berea zela jakin zenean, Ametsengana hurbildu eta sekulako besarkada eman zioten elkarri. Elkarrekin josi zuten saioaren azken txanpa, eta oso une polita izan zen. Buelta eman, eta, nola ez, Andoni Egañarentzat besoen beroa. Egaña, eleganteetan eleganteena (…)” deskribatzen du Garako kazetariak Maialeni txapela jantzi zioteneko unea. Baina txapeldun aldaketaz gain zer kontatu asko eman zuen BECeko festa handiak. Sekulako giroa eta emozioak bizi izan ziren egun guztian zehar, eta horien kronika ere egiten dute egunkariek. Adrenalina tras una maratoniana cita histórica ( Gara), Santa Lutziako bertso azoka (Noticias taldea), En el “Bertso Exhibition Center “(Correo), eta Olatu historikoa (Berria) dira kronika hauen titularrak. “Eta lehertu zen BEC, zutitu, hunkitu, poztu, berotu, harrotu, itsasoko olatu bihurtu (…) Dena emango zutela agindu zuten egunaren hasieran zortzi finalistek, eta bertsozaleek ere ez zuten ezer berentzat gorde, ez bada egun gogoangarriak emandako asea eta zoriona” kontatzen

244 / B76

Bakarka, gaia emanda. ‘Zuhaitzaren alboan opariak jartzen ari zarela bost urteko alabak harrapatu zaitu. atean duzu begira begira’

Maialen Lujanbio Bakarka gaia emanda. ‘medikua zara. minbizia duten ume bi ikusten ospitaleko pasiluan aulki gurpildunekin lasterketak egiten’.

LABUR

D

112 PÁGINAS | AL DÍA 2 | OPINIÓN 14 | ESQUELAS 19 | ACTUALIDAD 20 | MUNDO 26 | ECONOMÍA 30 | TUS ANUNCIOS 32 | CULTURA 40 | DEPORTES 48 | SUPLEMENTO V (Cartelera 10 Agenda 11 Pasatiempos 12 Televisión 13)

Andoni Egaña

ta zera olentzero tximinitik bai sartu ta bai atera gaur tximini bera dator opariak ekartzera

BIANDITZ IRAOLA, FÉLIX IBARGUTXI ETA ELI BELAUNTZARAN P40 A45

JAVIER PEÑALBA P2 A 4

P62 A 64

baten bat nere ondoenaean jartzen den itsaropenez baina hemengoak azalez eta hitzez zuriak direnez bi urte hotan ez dator inor ta hemen nago neure penez autobus baten barruan goaz baina bide berean ez ta bakarrare sakona hik ez ez nauk abandona koranari jaramona ta irakurtzen dut mahoma hark esaten dit segi aurrera hi bai haiz pertssona ona baina badoaz bi ejekutibo ta neskatxa baten gona zigarroa errez bi zahar ta guzti aurrera doa gizona baina hara hor zahar bat badator ta gerturatu da hona lehenengoa zu zera eta eskerrik asko amona

Txapela, giroa eta emozioak ezinbestean jaso behar ditu finalaren kontakizunak, baina bertsorik ere ezingo da falta, noski. Finalisten ideia, errima eta puntu azpimarragarrienak, zaleen erreakzioak eta kazetariaren balorazioak tartekatzen dituen bertso-kronika hau izango da Noticias eta Correo taldeetako testu nagusien elementu zentrala. Noticias taldeak euskaraz emango du kronika hau, DVk euskaraz eta gaztelaniaz (La txapela del relevo generacional da gaztelaniazko contracrónicaren izenburua) eta Correok gaztelaniaz. Honela itzultzen dituzte gaztelaniazko bertsioek, adibidez, Maialen eta Ametsek euren ama anorexikoaren inguruan botatako azken puntuak: “tú le mientes al espejo “hernaniarrak; “a partir de ahora nuestros ojos son tu espejo” hendaiarrak; “la que antes nos daba de comer, ahora se niega a probar bocado; ama, ahí tienes la salsa (…) Pero no te levantes hasta que no termines eso”… Benetan konplikatua bertsoen itzulpengintza… Eta bertso sortak zuzenean bildu dituenik ere bada: Berriak Maialenen eguneko bertso guztiak jasotzen ditu Txapelaren bertsoak izenburupean; El Paísek buruz burukoaren kartzelakoan Maialenek botatako hirurak Bertso irabazlea izenburuarekin; Garak goizeko eta arratsaldeko bertso-kronika luze bana egiten du, eta zortzi finalisten kartzelako ariketako eta buruz buruko osoaren bertso guztiak jasotzen ditu.

BARAKALDO. Hacia las 8 de la noche se supo el nombre del nuevo campeón de bertsolaris de Euskal Herria, que por primera vez en la historia es mujer: Maialen Lujanbio. Cuando la presentadora pronunció el nombre de la hernaniarra, recibió unos abrazos afectuosos, primero de su compañero de la recta final, Amets Arzallus, luego del anterior campeón, Andoni Egaña, y Jon Maia la levantó casi un metro del suelo. Los hombres parecían satisfechos con el traspaso de la txapela a manos femeninas.

Lujanbio recibió la txapela de manos del bertsolari azpeitiarra JoxeAgirre ‘Oranda’, quien cantó un bertso que acababa «ez duzu meritu gutxi, emakumerik ez zen oraindik horretara iritsi» («no tienes poco mérito, hasta ahora ninguna mujer había llegado hasta ahí»). Previamente, había recibido la nueva obra ‘Bertsolari’, del escultor Xabier Santxotena, entregada por el presidente de Euskaltzaindia, Andres Urrutia.

Lujanbio, en el bertso de despe-

dida, usó una música muy emotiva: ‘Martxa baten lehen notak’, de Mikel Laboa. El último bertso acababa así: «herri bat sortzen jarrai dezagun, euskaratik eta euskaraz» («sigamos creando pueblo, desde el euskera y en euskera»).

El segundo clasificado, Arzallus, recibió la escultura ‘Eskuz esku’ del artista ondarrutarra Xabier Laka, de manos del presidente de la asociación de bertsolaris, Iñaki Murua.

En la despedida recordó a los encausados del ‘caso Egunkaria’.

Cuando Egaña lanzó el bertso de despedida tuvo primero que esperar porque el público no paraba de corear su nombre. Luego, en el bertso se refirió a los voluntarios de la asociación de bertsolaris que hacen tareas como poner las sillas de ayer en el BEC. «Pasaré, con toda la naturalidad, de mencionar la silla de ordeñar a poner sillas en el campeonato de dentro de cuatro años», dijo, y a continuación volvió a tronar su nombre en el Bizkaia Arena. Egaña se refería a una silla que aparecía en una estrofa suya del campeonato de hace cuatro años, en el que dijo que «en Ikea seguro que no hay sillas de ordeñar».

Entonces, el tema propuesto había sido precisamente «Silla».

Salva de aplausos Hacia las 18.45 se dieron a conocer los nombres de los dos bertsolaris seleccionados por el jurado para el desafío final, para el uno contra

uno. Por orden alfabético, Amets Arzallus y Maialen Lujanbio. El público acogió con una larga salva de aplausos la decisión de los jueces.

Hubo comunión. Mientras los dos bertsolaris se abrazaban, y el campeón Egaña se levantaba de la silla y también los abrazaba afectuosamente. Era el signo de aprobación del gran maestro.

En ese mano a mano entre los dos mejores vinieron algunas de las mejores joyas de la jornada. Por ejemplo, cuando cantaron a su anciana madre, aquejada de anorexia; o cuando fueron unos padres que van a un prado a pasear y ven un cordero recién nacido. Lujanbio llevó el tema al terreno del humor, hablando de carneros, y Arzallus le siguió el juego mencionando ciertos cuernos.

Luego, a la hora de los ‘kartzelako gaiak’, ambos se enfrentaron a dos ejercicios. Por un lado, un bertso sobre «el fuego». Por otro, se les puso en la situación de la persona que va a un ‘vis a vis’ con un recluso y se encuentra con que se le obliga a desnudarse para llevar a cabo un cacheo. Realizaron muy bien su tarea. Lujanbio expuso la idea de que «los funcionarios no van a ser capaces de desnudar mi corazón».

Arzallus, por su parte, dijo que volvía a casa «para tomar papel y pluma, porque esa es la manera en la que sé desnudarme».

Esa fue la última vez en la que se les propusieron temas relacionados con la cárcel. Pero antes había

salido a relucir el tema varias veces. Así como el juicio que comenzará mañana en Madrid sobre el ‘caso Egunkaria’. Los bertsolaris mostraron continuamente su apoyo a los encausados.

Egaña y Lujanbio, favoritos A las 11:05 de la mañana entraron los bertsolaris en el Bizkaia Arena, en fila, precedidos por la presentadora de la mañana, Alaitz Rekondo. Sonó entonces una ovación atronadora. Y tras subir al escenario, lo primero que hicieron los ocho protagonistas fue aplaudir al público.

Cuando la presentadora pronunció

LA CIFRA

21

participantes de Gipuzkoa han concurrido a la edición número 15 del campeonato, que ha batido récord, al ser la más concurrida, con 44 participantes: 21 guipuzcoanos, 12 de Vizcaya, 5 de Iparralde, 4 de Navarra y 2 de Álava. También pasará a la historioa por ser la primera vez en la que en todas las sesiones ha cantado alguna mujer. En esta edición, las mujeres participantes han sido trece. En 2005 fueron diez, y en 2001, siete.

los nombres de cada improvisador, el ‘txalómetro’ se disparó en dos casos, los de Andoni Egaña y Maialen Lujanbio. Quedaron claras las preferencias de las 14.500 personas que llenaban el BEC. Luego, en los bertsos de salutación, la mayoría se refirió al euskera y al propio bertso. Unai Iturriaga, por ejemplo, dijo que «la lengua es no el lunch al final de una campaña» y remató diciendo que «lo de hoy no debe ser una mera anécdota». Egaña recordó a los inculpados del ‘Egunkaria’ que serán juzgados en Madrid. Dijo que «la solidaridad es un ungüento que, curar, no cura nada, pero sí reconforta». Entre los bertsolaris, había uno que llevaba la camiseta de ‘Egunkaria libre’: Unai Iturriaga.

En el primer ejercicio, en la modalidad de ‘zortziko nagusia’, los tres primeros temas propuestos tenían mucho de sociopolítico. El primero rezaba así: «Después de veinte años en la cárcel, vuestro vecino ha vuelto y ahí está delante de casa, dando diez pasos hacia un lado y otros diez hacia otro». En el segundo, se puso a los bertsolaris en el rol de unos encausados por el ‘caso Egunkaria’ en un puesto de venta de camisetas. Y en el tercero, la situación era una persona de edad moribunda que revela a su hijos que bajo el haya de delante de casa están los restos de dos fusilados de la guerra civil.

El primer momento de humor llegó al mediodía, cuando a Colina

Airean jaso zuen Jon Maiak Maialen Lujanbio. :: J. M. LÓPEZ

Arzallus: «Emozio eta poz guztiak bilduta joango naiz hemendik nire etxera»

doni Egañaren burua estali duen txapela. «Andoniri bereziki erreleboa hartzea ohore handia izan da», azaldu zuen Lujanbiok, eta beste horrenbeste Egañak: «Ohorea da lekukoa ematea, eta Maialeni ematea are handiagoa, urteetan ahalegin handia egin duelako bere bertsokera garatzeko. Plazetan erreleboa emanda dago».

Bere saioarekin ez zen gustura gelditu agur aparteko dotoreziaz esan zuen txapeldun handiak: «Goizean sentitu dut brotxa lodiarekin esnatu naizela, eta gaur brotxa fina ez dut ateratzerik lortu bukaerara arte.

Saioan zehar sentitu dut momentu batzuetan desentrenatuta nengoela». Emandako hitza betetzeko prest azaldu zenAndoni Egaña: «Zazpi final jokatu ondoren pozik noa txapelketa uztera. Plazan segituko dut». Bertsolaritzaren inguruko beste lan batean ere jarraituko du atzo, laugarren izan arren, finaleko protagonista izan zen Egañak.

Aitor Mendiluze

Aitor Sarriegi

Zazpigarren sailkatua

Zortzigarren sailkatua

Aurreko bi finaletan ez bezala, «oholtzan nahiko lasai» egon zela aitortu zuen, «momentu historikoa» bizitzeko aukera izan zuelako pozik. «Saioan egin diren olatuetan bezala sentitu naiz, batzuetan goian eta beste batzuetan ez horrenbeste». Egindako lanarekin gustura, edonola ere.

Bakarra zen Txapelketa Nagusiko final batean egon gabea. «Oso desberdin ikusten dira kanpotik eta barrutik», esan zuen, eta bazuela lasaiegi ibili ote zen susmoa. «Opari handia izan da Andoni izango den azkeneko txapelketan egotea», azaldu zuen goierritarrak.

zait esatea zein den niretzat egin dudan bertsorik onena. Batez ere arratsaldekoan bakarka egin ditudan bi bertsoekin nago gustura, baina une honetan gauza lanbroa da egindako lana neurtzea. Bertsoak eta gaiak nire ikuspuntu pertsonaletik lantzen saiatu naiz», esan zuen bere lanaz. Besteak beste, horren ordainetan jaso du urte askoan An-

Lujanbio: «Saioarekin oro har gustura gelditu naiz, batez ere arratsaldeko lanarekin»

Maialen Lujanbio

«Bertsoaren dama» :: DV BARAKALDO. «Maialeni emakumezkoak eta desberdintasunak aipatzea ez zaio gustatzen, baina berak dauka kulpa dena», esan zuen Iñaki Murua Bertsozale Elkarteko lehendakariak txapeldun berria zoriontzeko orduan. Eta egia da orain 33 urte Hernanin jaiotako Lujanbiosoilik bertsolari dela oholtzan, nahiz eta zaila gertatu egia ukaezina estaltzea: bera dela, alegia, orain arte gizonezkoen buruetan ibili den txapela jantzi duen aurreneko emakumea.

«Bertsoaren dama» titulua eman zion Aitor Mendiluzek agurreko bertsoan. Hori ez da, ordea, Arte Ederretan lizentzuatu eta bertsolaritzaz gain beste espresiobide batzuk ere lantzen dituen Lujanbioren ezaugarri bakarra; bertsokeraren aldetik, ezta nagusia ere. Lau Txapelketa Nagusi eta beste horrenbeste final behar izan ditu txapelaren jabe egiteko. Orain omen zegoen prest ohore ez ezik ardura ere baden horri eusteko. Beraxek esan du finalaren aurreko egunetan, eta atzo erakutsi zuen iritsia dela bere momentua. Baina, Lujanbiok horrelako kontuak gogoko ez baditu ere, agian ez da kasualitate hutsa emakume bat aurrenekoz txapeldun izan den txapelketako saio guzti-guztietan egotea emakumeren bat. Hori ere lehenengo aldiz.

‘Bertsoka-bertsoka’, maiz entzun zen abesti alai eta erritmoz betea

Lasegundafinaldel expertoestadounidense enoralidadJohnFoley

MUSIKA

VISITA

Zura taldeak zuzenean jo zuen ‘Bertsoka-bertsoka’, txapelketaren doinu ofiziala. Eta bestela ere sarri entzun zen kantu alai hori, hainbat erritmorekin jokatzen duena. Baina bistan da antolakuntza taldean norbait badagoela Anariren zalea, behin baino gehiagotan eskaini baitzuten haren ‘Irla izan’ disko atera berriko kantu bat. Bera, Ana Rita Alberdi, BECen zen atzo.

Por segunda vez acudió a la gran final de bertsolaris John Foley, estudioso de la oralidad, profesor de la universidad norteamericana de Missouri. Escribirá un artículo para la publicación que sobre el campeonato piensa editar la asociación de bertsolaris. El espacio televisivo de ETB ‘Hitzetik hortzera’ ofrecerá una amplia entrevista con este estudioso, que tuvo como guía a Karlos Aizpurua.

Joxe Agirre ere gustura aritu zen bertsotan.

«Ahorahaytantos bertsolarisdebuennivel queesdifícilcontarlos» JOSE AGIRRE, ‘ORANDA’

La txapela le fue impuesta a la campeona por Joxe Agirre ‘Oranda’, bertsolari azpeitiarra de 80 años que se ha destacado por el trabajo que ha realizado en tareas de transmisión. En los últimos veinte años ha cantado en numerosas ocasiones con bertsolaris

mucho más jóvenes, incluso veinteañeros. Ha seguido el campeonato muy de cerca, fallando sólo en dos de las sesiones, la de Ustaritz y la de Vitoria, y además debido a que tenía que cantar en algún sitio. «Disfruto con los jóvenes, me quieren más de lo que merezco», ha declarado. Ahora hace pocas ‘plazas’, y tiene un diagnóstico contundente: «Cuando yo era joven, había unos 8 o 10 bertsolaris con un buen nivel; ahora son tantos que es difícil contarlos».

Finalaren biharamun honek kontakizunaren ondoan lehen sinadurak, boteprontoan jasotako lehen inpresioak, jasotzeko aukera ere ematen die egunkariei. Garak Agin Rezola, Lander Garro, Xabier Izaga eta Jon Garmendia “Txuria” ren testu bana jasotzen du; Deian Xabi Paya eta Josu Torrek sinatzen dute; eta Berrian Uxue Alberdi, Gorka Azkarate, Iñaki Aurrekoetxea eta Ander Lipusek. Azken horrek Iratxe Ibarra, Amaia Agirre, Anjel Mari Peñagarikano, Xabier Amuriza, Julio Soto, Onintza Enbeita, Sebastian Lizaso, Jokin Uranga, Jon Martin eta Igor Elortzaren iritziak ere jasotzen ditu Bertsolarien iritzia zintilloarekin nabarmenduta. Euskarazko egunkarian kontakizunak bezainbesteko pisua dute analisiak eta iritziak. Batetik, egun bat beranduago argitaratzeagatik , kontakizunak gaurkotasuna galdu eta balorazioak sakontzeko denbora irabazten duelako; bestetik, txapelketa guztian zehar Berriak tendentzia hori markatu nahi izan duelako.

Txapela, giroa, emozioak, bertsoak eta iritziak izan ziren bada egunaren elementu nagusiak. Eta horiek guztiek beren barruan bildu zuten eraikina ere, BEC bera, funtsezko erreferentzia bihurtuko da kontakizunean: gertaturiko guztiaren eta egunaren handitasunaren nolabaiteko sinbolo ere bilakatzen da pabilioi erraldoia. Kazetari eta iritziemaileek behin eta berriro aipatzen dute, eta makina bat hitzjoko ere planteatzen dituzte izenarekin. Garako atariko gehigarria eta Correoko kronikaren kointzidentzia kuriosoaz gain, Bertso Exhibition Centre bietan, Barakaldoko Egoitz Coto titulatzen du, adibidez, Jon Garmendia “Txuria”k Garan, bere lagun presoaz oroituz. Edo Julen Murgoitiok, Garan honek ere, eguneko gaien zerrenda egiteko erabiltzen du iritzi atalean Basque Euskaldun Country izenburuarekin: “Ez dakit BEC zer den: Brodatzeari Eutsi Kopenhagen, Basque Espalazio Culinarygune, Bakea Ezartzeko Cultura (C-z edo K-z, badakizu), Bertso Espalazio Center…”…

Haize berria B76 / 245

Aupa Maialen!

DOXO

DECANO DE LA PRENSA GUIPUZCOANA www.diariovasco.com

SAN SEBASTIÁN

Martes 15.12.09 Nº 24.339 • 1,10 euros

Txapeldun berriaren telefonoak ez zuen hotz handirik pasatuko egunotan.

Mila zorion, mila besarkada eta kazetari andana bat elkarrizketaren ehizan.

13a atarikoaren eguna eta 14a kontakizunaren eguna izan baziren, 15ean Maialenen elkarrizketen eguna tokatzen da prentsan. “Esta es la txapela de nuestra generación, que es hoy en día el motor del bertsolarimo” dio hernaniarrak Noticias taldekoan; “Ez dut uste gauzak asko aldatuko direnik, ezta alda litezkeenik ere” Berriakoan; “Sinbólicamente, es importante que una mujer haya ganado la txapela El Paísekoan; “Txapela gailur bat bada, baina egindako bidean koska bat gehiago” Gara eta Le Journalen; “Nire lana artistikoki kontsideratua izatea nahi nuke, ez emakumea naizelako” Correon; eta “Bertsogintza ideologikoa egin nahi dut, bere zentzu zabalenean” DVn. Bertsolariak erakusten du irabazi ez ezik badakiela txapela janzten eta galoi berriekin prentsaren aurrera azaltzen, eta titular gehiago ere uzten ditu elkarrizketetan barrena: “El relevo generacional se lleva dando durante años, lo del BEC fue solamente un símbolo”, “Andoni Egaña bukatu dela ematen du, eta ez da bukatu” , “Queremos acercar el bertsolarismo a quienes no hablan euskera”, “Nire bertsokideen hitzak, kariñoa eta errekonozimendua jasotzea sekulakoa izan zen. Hori da gure lehiaren ilogika eta edertasuna”…

Maialenek ere ez zuen hotz handirik pasatuko egunotan. Mila zorion zaleek, mila besarkada lagunek eta lausengu andana bat prentsak. Herrian egin zioten harrera beroaren berri ematen dute egunkari gehienek eta NGn bere lehengusu Arantzazu Zugastik idazten dion zutabetxo bat ere jasotzen da Patxi “Frailiaren alaba tituluarekin. NGko zuzendari berria da Arantzazu Zugasti. Guztiak ezingo ditugu hona ekarri, ordea, eta deigarriena iruditu zaiguna jasotzen dugu jarraian: Noticias taldeak La hija del viento izenburuarekin eskaintzen duen profila. “Con treinta y tres años ha espoleado los estereotipos, ha dado una patada a los mitos y se ha lanzado a la sima más profunda y dificil, subiendo luego a la cúspide de la montaña sin dobles saltos mortales (…) A metro y medio del suelo podría parecer que levita pero sólo hace su trabajo sin estar subida a ningun púlpito. Ejerce su ministerio sin miedo escénico, sin vértigo que le haga girar un pabellón con 14.000 espectadores y conquista a la parroquia sin homilías pero con mensajes llenos de contenido. Una mensajera de la palabra, capaz de disparar argumentos dialécticos en pocos minutos delante de miles de personas. Por eso la hija del viento es una deportista de elite, pero es también esa funambulista de la palabra que se columpia en cada letra y hace el pino-puente en cada sílaba” idazten du kazetariak. Iradokitzailea behintzat bada testua, eta gaztelaniak ematen dion exotismo puntu horrekin are gehiago. Irudia: Carl Lewis txiki tropel bat mikroaren aurrean dagoen Maialenen buruan batetik bestera ziztu batean.

HACE V. BERLUSCONI YA MENOS GRACIA

En Italia, poderes políticos y económicos empiezan a pensar que ya no es útil V2

54

CULTURA

BERTSOLARI TXAPELKETA NAGUSIA

HOMENAJE AL BERTSO EN HERNANI

HOMENAJE AL BERTSO EN HERNANI

Fumar quedará prohibido el próximo año en los bares y lugares públicos En las terrazas y en espacios abiertos como campos de fútbol y plazas de toros seguirá permitiéndose consumir tabaco

El humo tiene las horas contadas en los establecimientos públicos. El Ministerio de Sanidad prohibirá fumar en locales de ocio, bares, restaurantes y espacios públicos cerrados en 2010, según aseveró ayer la ministra Trinidad Jimé-

PERTSONALKI

Las temperaturas descendieron ayer en Gipuzkoa y se registraron las primeras nevadas de la temporada en algunas localidades, como se aprecia en la fotografía captada por la noche en La Concha. Las previsiones indican que seguirá el frío toda la semana.

FOTO ETXEZARRETA. EFE P6

POLÍTICA

ECONOMÍA

«Balio sinbolikoa dauka txapel honek», dio Maialen Lujanbiok

Zapatero acusa al PP de bloquear el pacto autonómico contra la crisis

21.731 afectados por los EREs en Gipuzkoa en lo que va de año

Bertsolari txapeldun berriak uste du emakume batek irabazi izanak «balio sinbolikoa» daukala, baina Hernaniko alabak ez du horretara mugatu nahi: «Nahi nuke jendeak ikustea txapeldun izan banaiz, izan naizela bertsoengatik, ez emakumea naizelako».

La Conferencia de Presidentes Autonómicos celebrada ayer en el Senado terminó sin acuerdo en materia económica y de empleo. El presidente Rodríguez Zapatero acusó al PP de bloquear un pacto autonómico para salir de la crisis. Los populares criticaron al Gobierno y se abstuvieron en la votación. P28 Y 29

Un total de 21.731 trabajadores se vieron afectados en Gipuzkoa por expedientes de regulación de empleo en lo que va de año. El grueso de los EREs son de suspensión, con 20.409 empleados incluidos, mientras que los de reducción de jornada se limitan a 457 y los de rescisión afectan a 865. P44

FELIX IBARGUTXI 54-55 ORR

Reconocimiento

Maialen Lujanbio atzo, Hernaniko udaletxe atarian. :: MIKEL FRAILE

5

EL PAÍS, martes 15 de diciembre de 2009

PAÍS VASCO Unda liga las ayudas públicas a empresas a que éstas sean “sostenibles”

MAIALEN LUJANBIO Ganadora del Campeonato de Euskal Herria de ‘Bertsolaris’

EL PAÍS, Bilbao

AINHOA CASTELLS San Sebastián

“Simbólicamente, es importante que una mujer haya ganado la ‘txapela” La dama del verso, la hija del viento. Estos son algunos de los títulos que ha recibido Maialen Lujanbio (Hernani, 1976), una bertsolari que el pasado domingo hizo historia por partida doble en el BEC de Barakaldo. Esta licenciada en Bellas Artes es la primera mujer que gana el Campeonato de Euskal Herria y, además, ha escenificado el relevo generacional en esta disciplina, al tomar el testigo del gran maestro Andoni Egaña, vencedor de las cuatro últimas ediciones.

Pregunta. ¿Qué ha cambiado desde que de niña veía a los bertsolaris cantar en la plaza hasta el día de hoy?

Respuesta. El mayor cambio es que, actualmente, el bertsolarismo no sólo está en un contexto rural, sino también en contextos urbanos. Hay bertsolaris en Bilbao, en Barakaldo, en Donostia, en Iruña, en cualquier lado.

También ha variado la temática, las melodías, pero en esencia sigue siendo un juego dialéctico basado en el razonamiento, en el que nos posicionamos ante el mundo que nos rodea de una forma estéticamente elaborada.

P. Otro cambio significativo ha sido la incorporación de las mujeres. ¿Qué supone ser la primera que se alza con el máximo galardón al que puede aspirar un bertsolari?

R. No me siento como la primera mujer que ha ganado la txapela, pero, cuando lo pienso, me doy cuenta de que simbólicamente es importante, porque puede ser una referencia para la gente joven y significa que detrás de eso ha habido mujeres y hombres que han trabajado en favor de ello.

P. Como ocurre en otros campos, ¿ha tenido que hacer un doble esfuerzo para ser reconocida por el hecho de ser mujer?

R. Que yo diga que he tenido que hacer un doble esfuerzo no es muy bonito, pero creo que, en general, a hombres y mujeres nos cuesta apreciar, escuchar y

Maialen Lujambio, ayer en Hernani. / jesús uriarte

“Queremos acercar el bertsolarismo a quienes no hablan euskera” reconocer lo que hacen las mujeres en cualquier ámbito. También en el bertsolarismo ha habido algo de eso. Al principio, eramos una anécdota, a la gente le chocaba mucho. Con el tiempo, empezaron a decir, “bueno, para ser mujeres, lo hacen bien”, más adelante comentaban únicamente “lo hacen bien”, y hoy se vive de forma bastante natural, aunque haya mucho trabajo por hacer. La gente no se extraña por-

El número de trabajadores en ERE desciende hasta los 40.000 EL PAÍS Bilbao El número de trabajadores afectados por expedientes de regulación de empleo (EREs) en Euskadi ha descendido hasta los 39.966, según informó ayer el departamento de Empleo. Entre enero y noviembre, un total de 59.546 trabajadores se vieron afectados por esta medida, pero 11.316 ya se han incorporado a sus puestos de trabajo y 6.376 se encuentran bajo la aplicación de un nuevo expediente de suspensión o reducción de jornada.

Durante el mes de noviembre, el Gobierno vasco resolvió 210 expedientes, de los que 196 fueron autorizados, tres denegados y 11 desistidos. Entre los autorizados, 176 han sido de suspensión (1 de fuerza mayor), 11 de reducción de jornada y nueve de rescisión.

En lo que va de año, desde enero a noviembre, la administración vasca resolvió un total de 2.379 expedientes, de los que autorizó 2.255, denegó 43 y desistido 81. Del total de autorizados, 2.053 son de suspensión (76 de fuerza mayor), 97 de re-

ducción y 105 de rescisión (dos de fuerza mayor). De los 1.429 expedientes que actualmente están activos, 238 corresponden a segundos EREs. El 89% de los expedientes autorizados por el ejecutivo autonómico entre enero y noviembre se presentaron con un acuerdo previo en el seno de la empresa.

Además de los autorizados por el Gobierno Vasco, un total de 129 expedientes fueron aprobados por la Administración Central. A septiembre de 2009, el número de trabajadores afectados se situaba en 8.133.

que yo haya ganado la txapela, llevan años escuchándome. Además, este campeonato ha tenido la particularidad de que en todas las sesiones ha habido mujeres.

P. ¿Y qué aporta la mujer al bertsolarismo?

R. Vives cosas que a un hombre no le ha tocado vivir y puedes hablar desde ahí. Aportas variedad, y la variedad es enriquecimiento. Lo interesante es que haya voces de mujeres distintas.

P. ¿Qué supone relevar a Andoni Egaña en el primer puesto?

R. Para mí es una txapela compartida con mi generación.

Es la imagen simbólica de un relevo que, en la práctica, ya se había producido. Se puede decir que, hoy, somos el motor del ber-

tsolarismo en las plazas.

P. Por cierto, el del domingo que fue uno campeonatos más vistos, con 14.500 espectadores.

R. Esto no es casualidad, es fruto del trabajo de muchos años. En un montón de pueblos hay bertso eskolas, se imparten clases en la enseñanza reglada, cada vez tenemos más presencia en los medios de comunicación...

El campeonato es el escaparate mayor, la exposición, la olimpiada, pero la base de nuestro quehacer son los pueblos, a donde acudimos cada fin de semana.

P. La final fue un acto muy emotivo, el público se volcó ¿Cómo consigue mantener la cabeza fría en estas situaciones?

R. A partir de cierto número no diferencias si hay 2.000 o 20.000 personas. Intentas abstraerte un poco del contexto porque, si dejas que entre por los poros demasiado, te come. Hay que dejar que pase lo justo para disfrutarlo, pero sin perder la concentración.

P. Por cierto ¿cómo se entrena una bertsolari?

R. Hay un entrenamiento más metódico, que es practicar las rimas; otro, trabajar con imágenes más literarias, metáforas..., y un tercero más ideológico, que consiste en construir una opinión sobre los problemas que te rodean. Y también conseguir estar fuerte, creer en ti misma. La preparación es muy intuitiva.

P. Llama la atención el compañerismo que existe entre los bertsolaris.

R. Es que es un diálogo entre dos, y te conviene que el otro cante bien. Además, nuestro objetivo no es sólo nombrar a un campeón, sino dar a conocer el bertsolarismo y expandir la cultura en euskara. No es casualidad que la final haya sido en Barakaldo. Hay personas que se nos han acercado y nos han dicho: “no os entiendo, pero os he estado viendo”. Considero que crear esa intriga es bueno para que la gente se aproxime al euskera desde una iniciativa creativa y positiva.

«Bertsogintza ideologikoa egin nahi dut, bere zentzu zabalenean» Maialen Lujanbio Txapeldunak uste du «sinbolikoki» balio handia daukala berak irabazi izanak

Txapeldunak uste du txapelak ez diola bizimodua irauliko eta «eutsiko diola» :: FELIX IBARGUTXI fibargutxi@diariovasco.com

DONOSTIA. Komunikabideetako kazetariak hartzen eman zuen atzoko goiza Maialen Lujanbio, Euskal Herriko bertsolari txapeldun berriak. Goizeko 8:30etan izan zuen lehenengo hitzordua, Euskal Telebistaren unitate mugikor batekin. Gero hamar bat hedabide hartu zituen aurrez aurre, eta beste batzuk telefonoz. Egun handi baten biharamun lanpetua, eroa.

Pazientziaz, irebarretsu hartu gintuen.

–Despedidako bertsoan amonak, amak eta alabak izan zenituen gogoan. «Amonen zapi gaineko gobara» aipatu zenuen. Zer da «gobara» hori?

– Gaztelaniazko «colada»-ren pa-

246 / B76

rekoa dela uste dut. Gure amari ikasitako hitza da. Garai bateko emakumeek hor behean zeukaten garbitokia, eta xestua buru gainean eramaten zuten. Eta bertso horretan nahi izan nuen baita ere garai bateko zapia eta oraingo txapela lotu.

– Nola egin duzu lo?

– Bada lo egin dut, eta ez nuen uste.

Izan ere, atzo lasai nengoen.

–Egia da hor nonbait irakurri dudana, 2001eko txapelketan txapela kasik ez zenuela nahi?; eta orain, berriz, prest zeundela hartzeko?

– Nolabait esanda bai. Ezin da esan ez nuenik nahi, ze txapelketa batera joaten bazara ondorio guztiekin zoaz, eta irabazten baduzu txapela hartu egin behar duzu. Baina orduan beste bizi-momentu batean nengoen, beste edade bat neukan, bertsolaritzaren panorama ere beste bat zen. Andoni Egañaga beste koska batean zegoen.

Uste dut ez zela momentu oso ona izango niretzako, nahiz txapeldunorde izateak ekarri zuen oihartzu-

Una mensajera de la palabra, capaz de disparar argumentos dialécticos en pocos minutos delante de miles de personas.

tertulian. Eta bai, onartzen dut emozioz entzun nuela Maialen Lujanbioren izena txapeldun bezala (…) Emakume izateak lotu egiten du eta sentimendu horrek irribarrea marraztu zuen nire aurpegian (…) Urrats handi bat izan da (…)” idazten du Jasone Osorok DVn Maialen titulutzat hartuta. “(…)

Zorionak eman nahi dizkizugu bidea irekitzeagatik, erreferente izateagatik eta beste emakume gazte eta ez hain gazte asko bertsotan parte hartzera animatzeagatik, orain gutxi arte gizonezkoentzat gordeta baitzegoen (…)

Zorionak eman nahi dizkizugu zure bertsoek borroka feministarekin eta emakumeen eskubideen defentsarekin duten konplizitateagatik (…)” esaten du Plazandreok-en izenean Agurtza Zuberok eta Maider Zilbetik Berriara igorritako Zorionak Maialen eskutitzak.

Por eso la hija del

deportista de elite, pero es también esa funambulista de la

“Ez naiz bertsozalea, baina domekako hotzak etxean utzi gintuen eta, telebista piztuta, Bertsolari Txapelketa Nagusia lagun izan genuen familiarteko

saioAurtengo guztietan jardun kume pelketan, bertsolaria. txa- da emakumeren bat, eta hori da sekulapelketan, saio guztietan jardun ko datuabat, eta,eta eta hori pentsaezina – Zer egiten duzu bertsoaz aparemakumeren sekula- duela gutxi.

Publikoarentzako oso gaute? duzu bertsoaz apar- ko datua – Zer egiten eta, eta pentsaezina duezaPublikoarentzako naturala izan da, eta txape– Nik Arte Ederrak estudiatulanite? gutxi. osonik gaula irabaztea ez eta da gauza txokantea tuen, baina estudiatu karrera amaiatu eta – Nik Arte Ederrak ni- za naturala izan da, nik txapegehiago ez naiz jardun. Bertsoaz izan. Oso asimilatua zegoen. tuen, baina karrera amaiatu eta la irabaztea ez da gauza txokantea aparte, prentsako artikuluak idaz- – Aurreko batean, galdetu nion gehiago ten ez naiz jardun. Bertsoaz izan. Oso asimilatua zegoen. ditut, testu literarioak enkar- Ainhoa Agirreazaldegi bertsolaaparte, prentsako artikuluak idaz- – Aurreko batean, galdetu nion riari faboritoei buruz eta esan ziguz ez dakit zer proiektutarako, ten ditut, testu literarioak enkarAgirreazaldegi bertsola- bar«Maialen Lujanbioren kantuen letrak, gidoiak tarteka,Ainhoa adi- dan: guz ez dakit proiektutarako, eta esan zi- orane ahotsaburuz baloratzeko dago bidezzer Pirritx eta Porrotxen filmriari ba- faboritoei kantuen terako. letrak, gidoiak tarteka, adi- dan: «Maialen barindik». EtaLujanbioren zuk behin baino gehiaBeti letren inguruan. bidez Pirritx eta Porrotxen film ba- ne ahotsa baloratzeko dago oragotan esana: gaia zeure galbaheterako. Beti letren inguruan. indik».tik Etapasa zuknahi behin bainoduzula. gehiaizaten – Literatura idatziak tentatzen? gotan –esana: gaia zeure galbaheGaia norbere galbahetik pasatzea – Ez dut serio pentsatu. Gero, egia ez nahi da nire ahalegina bakarrik. Uste esateko, idazten hasten naizenean – Literatura idatziak tentatzen? tik pasa izaten duzula. dut gaur egungo bertsolari guztion gusura aritzen naiz.

– Ez dut serio pentsatu. Gero, egia – Gaia norbere galbahetik pasatzea ahalegina dela.bakarrik.

Ez da nikUste asmatuesateko, idazten hasten naizenean ez da nire ahalegina takoa; Jon bertsolari Sarasuak aspaldi aipatu –Modunaiz. berezian ahoskatzen duzu gusura aritzen dut gaur egungo guztion zuendela. autore-bertsolaritzaren ‘r’ letra. Logopedarengana joan ahalegina Ez da nik asmatu- konEta barne-ahotsa ez da gauza zara inoiz?

–Modu berezian ahoskatzen duzu takoa; tua.

Jon Sarasuak aspaldi aipatu harrigarri bat, guztiok daukagun Inoiz ez dut ahaleginjoan txikienazuen ere autore-bertsolaritzaren ‘r’ letra.–Logopedarengana konzerbait baizik. Nikeznahi nuke ahots egin hori aldatzeko. Nere-nereatua. dut Eta zara inoiz? barne-ahotsa da gauza hori entzun eta ahalik eta bersoeta integratuta daukat.

– Inoiz ez dut ahalegin txikiena ere harrigarri bat, guztiok daukagun gintza sinesgarriena egitea. Nahi egin hori–aldatzeko.

Nere-nerea dut zerbait baizik. Nik nahi nuke ahots ‘Txirrita’ Manuel Lujanbio zen. nuke niri interesatzen zaizkidan eta integratuta daukat. hori entzun eta ahalik eta bersogauzei buruz hitz egitea, nahiz eta Tartekoa ez zara izango? gintzafikzioaren sinesgarriena Nahi bidezegitea. izan. Bertsogin– Nik dakidala ez.

– ‘Txirrita’ Manuel Lujanbio zen. nuke niri interesatzen zaizkidan tza ideologikoa egin nahi dut, bere Tartekoa– ez zara izango? gauzei buruz hitzzabalenean. egitea, nahiz eta nahi zentzurik Ez dut Non jarriko duzu txapela?

– Nik dakidala ez.paretan gauzak jartzekoa, fikzioaren bidez izan.

Bertsogin- huts bertsogintza estetiko-formal – Ez naiz tza ideologikoa egin nahi dut, bere bat egin, baizik eta fondo piska bat Colegas. Lujanbio y otros miembros de la Bertso Eskola. :: ARIZMENDI eta gutxiago txapelak. Eta gutxia– Non jarriko duzu txapela? zentzurik zabalenean. edukiko duena. Ez dut nahi go markoan eta horrela.

– Txapelketak zenbathuts izan du – Ez naiz paretan gauzak jartzekoa, bertsogintza estetiko-formal tentsiotik eta zenbat gozamene– Mendia ala hondartza? eta gutxiago txapelak.

Eta gutxia- bat egin, baizik eta fondo piska bat Colegas. Lujanbio y otros miembros de la Bertso Eskola. :: ARIZMENDI tik?

– Mendian itsasoari begira. edukiko go markoan eta horrela. duena.

–Tensioa, aurreko – Txapelketak zenbatsaioetan izan dubaino gutxiago neukan finalekoan. zara hernaniarra? tentsiotik eta zenbat gozamene– Mendia– Oso ala hondartza?

– Ez bereziki.

Baina sanjuanetan – Mendian itsasoari begira. tik? Tentsio hobea neukan, hobeto esanda.

Eta gozamena... bada pizten zait hernaniar sena. Hama–Tensioa, aurreko saioetan baino kabost urtetatik bertsotan ari naizgutxiago eta paz nintzen – Oso zara hernaniarra? neukanpertzibitzeko. finalekoan.Zeure batera bestera nabil asteburuero. buruari utzi behar diozu tarte bat, – Ez bereziki. Baina sanjuanetan Tentsio hobea neukan, hobeto Maialen Lujanbio dejó clara la Nire gaztaroa desberdina izan da espazio bat, gozatzeko, zeren egun Lleno en el Eta gozamena... bada kapizten zait hernaniar sena. Hama- esanda. horrek merezi du. Jendeak eman Ayuntamiento importancia de Hernani y de su beste batzuena. bost urtetatik bertsotan ari naiz eta paz nintzen pertzibitzeko.

Zeureduzu, nahi dizun beroa jaso behar Bertso Eskola en su trayectoria, que batera bestera nabil asteburuero. buruari utzi behar diozu zara bat, horrekin hernaniarra para seguir ha tenido su momento más impor– Nolakoak izan dira zure azken baina era berean ezintarte bat, gozatzeko, zeren egun Nire gaztaroa desberdina izan da espazioito, Maialen Lujanbio dejódomingo. clara la Lleno enelelhomenaje a sus tante bestela kontzentrazioa erabat en el triunfo del bidaiak? ayer mereziduzu. du. Jendeak emanbehar beste batzuena. importancia de Hernani y delugasu Sakrifikatu «Aunque vayamos a distintos – Bakarrik eta motxilarekin, horrek edo galtzen Ayuntamiento bertsolaris Bertso Eskola enessuque trayectoria, nahi dizun jaso hori behartentsioaren duzu, duzuberoa gozamen res, la verdad el campo que base modu xumean behintzat. hernaniarra para seguir hasiempre berean zaralanera horrekin tenido su momento másenimpor– Nolakoak izan dira zure azken baina era alde, azkenezin batean joan zaestá en Hernani, el gruF. MANJARRÉS bidaiak?– Egiten duzu sukaldean? ito, bestela en el triunfo del domingo. kontzentrazioa erabat relako.

Kapaz izan behar zara gopo formado en la Bertso Eskola», ayer:: JUAN el homenaje a sus tante oso modu berezian, HERNANI. Emotivo homenaje el «Aunque enfatizó no sin cierta emoción.

– Egunero egiten dut. Askotan, pas- zatzeko, duzu. baina Sakrifikatu behar – Bakarrik eta motxilarekin, edo galtzen vayamos a distintos lugabertsolaris ez publikoak gozatzen duen bezaAgradeció el seguimiento que la fina kasi txapeldun izatearen pareko ta; estudiante-pisuen ondorioa da que recibió ayer la ganadora Maiares, la verdad es que el campo base duzu gozamen hori tentsioaren modu xumean behintzat. la. batean lanera joan zanal tuvo en en su municipio natal, «noizan. Orain beste bizi-momentu ba- hori. len Lujanbio en el Ayuntamiento siempre alde, azken está Hernani, en el gru:: JUAN F. MANJARRÉS Txapelketara doinu el apoyo, sabemos que en tean nago, bertsogintzaren traiektode Hernani, junto al resto de miem- potamos relako.–Kapaz izan behar zaraberri go- bat formado en laya Bertso Eskola», – Egiten duzu sukaldean? ekarri Laboaren ‘Martxa los baresno la sin gente estuvo especialrian beste puntu batean sentitzen bros de la Bertso Eskola hernaniabainaduzu, oso modu berezian, HERNANI. Emotivo homenaje el enfatizó cierta emoción.

– Egunero egiten dut. Askotan, pas- zatzeko, baten lehen notak’. mente atenta». naiz etaizatearen uste dut txapela ez tua izatea. Nahiondorioa rra que han presentes de una Agradeció nuke jendeak el seguimiento que la fiez publikoak gozatzen duen beza- que recibió ayerestado la ganadora Maiata; estudiante-pisuen da ikusna kasi txapeldun parekohonek Un triunfo, sin dudanatal, importangauzak irauliko baeta aldatuko, u otra manera el campeonato, nal tuvo tea txapeldun izan banaiz, izan la. nai- – Nahi nuen doinu bat, izango zena izan. Oraindituela beste bizi-momentu len Lujanbio en el en Ayuntamiento en su municipio «nohori. nire txapelketaren kolorea, tísimo para la Bertso Eskolaque hernaeta eutsiko diodala. cuya final tuvoallugar zela bertsoengatik, ez emakumea tean nago, bertsogintzaren traiekto– Txapelketara doinu berri batnolade Hernani, junto restoen deBarakaldo. miem- tamos el apoyo, ya sabemos en bait esateko. Bila ibili eta gero, Sin duda, la vencedora del pasado niarra, que dio sus primeros pasos – Baloratu ezazu lehenengo txa- naizelako. rian beste puntu batean sentitzen ekarri duzu, Laboaren ‘Martxa bros de la Bertso Eskola hernania- los bares la gente estuvo especialpeldun emakumea izate hori.

– Nola joan izan da aldatzen ema- azkenean hau aukeratu nuen. Apar- domingo fue la gran protagonista, en el año 1982, tras una conferennaiz eta uste dut txapela honek ez tua izatea. Nahi nuke jendeak ikus- baten lehen notak’. rra que han estado presentes de una mente atenta».

– Badu bere balorea, sinbokikoki kume bertsolarienganako per- te, Laboarena da eta badauka eduki algo que se dejó notar incluso an- cia ofrecida por Xabier Amuriza en dituela gauzak irauliko eta aldatuko, – Nahi emozional nuen doinubat. bat, izangonion zenagizoUnlocalidad. triunfo, Protagonistas sin duda importanteaeta txapeldun izan banaiz, izan naiu otra en elcomienzo campeonato, Kariñoa de esos adibidez.

Orain arte ez da izan, tesmanera de que diera el home- la tzepzioa?

Zuk urte asko egin eta eutsikoorain diodala. kolorea, nolacuyanaje finaltributado tuvo lugar enbertsolari Barakaldo. paraaños la Bertso Eskola hernazeladu bertsoengatik, ez emakumea na zen. Nire bertsokerara ondo egoprimeros del bertsolarismo en emakume batek jantzi a la her- tísimo duzu oholtzan eta aldaketaknire su- txapelketaren Sin duda, la vencedora delmuchos pasadolos niarra, quefueron dio susJon primeros pasos naizelako.

– Baloratutxapela. ezazu lehenengo txabait esateko.

Bila ibilihori etaeta gero, kitzen zen doinu oso nere Hernani Eizmendi, PaHorrek esan nahi du ho- matuko zenituen. naniarra, ya que fueron domingo protagonista, el año tras una conferenNola joan izan da aldatzen emapeldun emakumea izate hori. lan –handi azkenean hau aukeratu nuen. Aparegin dut.

Txapelketak horrelako José1982, Aristorena, José Luis Urrren atzean badagoela niñosfue quelasegran acercaron a ella en la enblo – Bai, eboluzio bat egon da eta poz– Badu bere ofrecida por Xabier Amuriza en balorea, sinbokikoki da eta badauka eduki algo entrada que se dejó notarConsistorial incluso ankume per-eta te, ahaleginak eragiten ditu, bestela Iñaki Zelaia y la propia bat, badagoela emakume bat bai- bertsolarienganako de la Casa para ciadangarin, garria da. Hasieran txokea sor-Laboarena adibidez. Orain arte ez da Kariñoa nion gizo- tes de que diera comienzoUn el homeProtagonistas de esos Zuk asko bat egin egingo ez genituzkeenak.

Maialen Lujanbio.

La protagonista no bertsotan ariizan, dena,eta ze battzepzioa? baka- presa pedirle un autógrafo. reconoci- la localidad. zen.urte Anekdota ginenemozional gu igoalbat. del bertsolarismo en eta aldaketak su-pasanagi-zen.–Nire orain emakume batek jantzi du ondo egonajemiento tributado la bertsolari herAstebertsokerara honetan baduzu bertso de ayeraños no quiso olvidarse durante rra balego seguruenera zailagoduzu izan-oholtzan que,acomo manifestó la al- primeros hasieran.

Gero, piskanaka, el homenaje fuera unoPade go zen.esan Eta gogoan da nen caldesa Beitialarrangoitia, errekonozimendutxo bat kitzen iza- saiorik? txapela. Horrek nahi duizan ho- behar zen doinu hori eta oso nere naniarra, ya Marian que fueron muchos los Hernani fuerondel Jonque Eizmendi, matuko zenituen.

– Bai, asteburuan:horrelako Galdakaon, Zafundadores de laJosé Bertso Eskola, jende pila betek duela– Bai, lanaeboluzio estaba convocado ya aelella viernes, tera, baina betida ere ho- dut.

José Aristorena, Luis UrTxapelketak niños que se acercaron en laan- blolos bat egon etakoletilla poz- egin rren atzean badagoela lan egin handi rautzen eta Arrasaten.

Juanjo Uria. eta ireki duela bidea.

Sinbolikoki tes de el domingo Maialen «Emakume izateko deque la Casa Consistorial paraLu- dangarin, Iñaki Zelaia y la propia garria da.rrekin: Hasieran txokea eta sor- ondo bat, badagoela emakume bat baiahaleginak eragiten ditu, bestela entrada – Bertsotan ari zarela, inoiz senEl homenaje se tributó garrantzia dauka janbio se hiciera con txapela. De Maialen egiten du». Gero, ko- egingo no bertsotan ari dena, ze batatzoko baka-txapelak, ez genituzkeenak. pedirle un autógrafo.

UnlareconociLujanbio.de Laayer protagonista presa zen.

Anekdota bat poliki-poliki, ginen gu igoal zara amildegian, ezinean?miento al restoolvidarse de miembros de la esan nahi duzailago parekidetasuna ger- letilla todos modos, triunfo della dominkendu ahal izan rra balego seguruenera izan- hasieran.

– Astetitu honetan baduzu bertso que, comoelmanifestó al- detambién ayer no quiso durante Gero,hori piskanaka, pasa gi-genuen Bertso Eskola Hernani bertsolaritzan ere. go leMarian dio un mayor realce y el salón el homenaje – Bai, bai. Bertsogintzak gorabeheeta lortu genuen jendeak saiorik? caldesa Beitialarrangoitia, deldeque fuera que unohan de errekonozimendutxo bat iza-esatea: go zen. Etatuxeago gogoandagoela izan behar da nen Jegauregin egunduela umeentzat fa-baina «Ondo du bertsotan». deconvocado actos del consistorio hernaniarak ditu, sorkuntzari lotutako Bai, asteburuan: Galdakaon, Za- edojende pila Eta betek lana gauza estaba ya el viernes, an- losparticipado fundadoresen deellacampeonato: Bertso Eskola, tera, betiegiten ere koletilla ho- –Eta xux Mari miliarragoa izango da bertsotan orain, berriz,izateko jendea ohituta rraque se quedó pequeño ante Lula im- Juanjo zein bezala. Eta, denok rautzen etajardunek Arrasaten. eta ireki duela bidea. Sinbolikoki tes de el domingo Maialen Uria.Irazu, Iñaki Zelaia, Unai rrekin: «Emakume ondo dago emakume bat ikustea. Gure garaian emakumeak kantatzen ikustera, bezala, nik ere nire batxeak eta ba- portante asistencia de vecinos de Agirre, Beñat Gaztelumendi, Aitor garrantzia dauka atzoko txapelak, egiten du». Gero, poliki-poliki, ko- – Bertsotan ari zarela, inoiz sen- janbio se hiciera con la txapela. De El homenaje de ayer se tributó ez zen. Gero, nahi nuke nire lana nahiz eta oraindik zailtasunak dau- jualdiak eduki ditut, eta benetan la localidad que se quisieron sumar Mendiluze y Bakarne Urreaga, esta esan nahi du parekidetasuna ger- letilla hori kendu ahal izan genuen titu zara amildegian, ezinean? todos modos, el triunfo del domin- también al resto de miembros de la última como miembro del jurado. artistikoki kontsideratua izatea, den eta landu beharko den. Oro oso gogorra da, jende aurrean zau- al homenaje. tuxeago dagoela bertsolaritzan eta lortuhar, genuen jendeak esatea:du ema– Bai, bai.

Bertsogintzak gorabehe- go le dio un mayor realce y el salón Bertso Eskola de Hernani que han bertsoen ikuspegitikere. aintzat hardelako. jendeak ondo hartzen Eta gaur egun umeentzat gauza fa- «Ondo egiten du bertsotan». Eta rak ditu, sorkuntzari lotutako edo- de actos del consistorio hernania- participado en el campeonato: Jemiliarragoa izango da bertsotan orain, berriz, jendea ohituta dago zein jardunek bezala. Eta, denok rra se quedó pequeño ante la im- xux Mari Irazu, Iñaki Zelaia, Unai emakume bat ikustea. Gure garaian emakumeak kantatzen ikustera, bezala, nik ere nire batxeak eta ba- portante asistencia de vecinos de Agirre, Beñat Gaztelumendi, Aitor ez zen. Gero, nahi nuke nire lana nahiz eta oraindik zailtasunak dau- jualdiak eduki ditut, eta benetan la localidad que se quisieron sumar Mendiluze y Bakarne Urreaga, esta última como miembro del jurado. artistikoki kontsideratua izatea, den eta landu beharko den. Oro oso gogorra da, jende aurrean zau- al homenaje. bertsoen ikuspegitik aintzat har- har, jendeak ondo hartzen du ema- delako.

de sus vecinos Reconocimiento de sus vecinos

96 PÁGINAS | AL DÍA 2 | EDICIONES 14 | OPINIÓN 22 | ESQUELAS 25 | ACTUALIDAD 28 | MUNDO 38 | ECONOMÍA 42 | TUS ANUNCIOS 49 | CULTURA 54 | DEPORTES 60 | SUPLEMENTO V (Cartelera 10 Agenda 11 Pasatiempos 12 Televisión 13)

El consejero vasco de Industria, Bernabé Unda, subrayó ayer en Bilbao, durante su intervención en el Fórum Europa, que las ayudas públicas a las empresas “no son regalos, sino palancas de impulso a políticas industriales sostenibles, condicionadas a un proyecto de empresa viable”. El consejero defendió además la política industrial del Gobierno y aventuró una situación económica “razonablemente positiva” para dentro de seis meses.

La actuación del departamento del que es titular Unda se basa, según dijo, en la premisa de “resistir hoy para competir mañana”. Con respecto a las ayudas públicas a empresas señaló que no buscan “salvar una situación temporal” y ha recalcado que “tienen que tener un efecto multiplicador”. De esta forma, según apuntó, los recursos que aporte el Gobierno “pueden retornar”, incluso “con atractivas rentabilidades”. Unda se refirió también a la figura del asesor financiero externo: “Con 15 millones por parte del Gobierno vasco en contratación del asesor financiero, se podría colaborar a refinanciar a 200 empresas con una deuda media de 50 millones”.

Para Unda, el mayor reto de la política industrial en la actual coyuntura es que el tejido industrial consiga salvar la crisis “con el menor coste posible en destrucción de empleo, capacidad productiva y conocimiento”. Pero, una vez superado ese reto, las empresas, ha añadido, deben “adaptar su estrategia y funcionamiento al cambio de modelo económico que lleva gestándose desde hace ya algún tiempo”. En ese sentido, aprovechó para defender la oportunidad del anteproyecto de Ley de Economía Sostenible que ha presentado el Gobierno central.

kume bertsolaria. Aurtengo txa-

PERTSONALKI

nez, que considera que ya existe «un grado de consenso bastante amplio» para endurecer la vigente ley antitabaco. La medida se aplicará también en Euskadi, donde el Gobierno comparte la mismas tesis. JUANMA VELASCO P2 Y 3

El frío trajo la nieve a Gipuzkoa

KULTURA

CULTURA 55 55 CULTURA

Martes 15.12.09 Martes 15.12.09 EL VASCO DIARIO VASCO EL DIARIO

ESPAÑA Y FRANCIA PIDEN A LA UE QUE ABRA LA ANCHOA P42

viento es una 15a Maialenen elkarrizketen eguna baldin bazen, 16a eta 17a Maialeni zuzenduriko gutunen egunak izango dira; Berriako Zuzendariari atalean behintzat ez dago kasik beste gairik. Bestalde, 14tik aurrera mordoxka bat dira Maialenen figuraren inguruan argitaratuko diren iritzi testuak ere, eta batzuen zein besteen artean kointzidentzia batzuk sortuko dira.

Martes 15.12.09 EL DIARIO VASCO

palabra.

“Bertsolariek pixa egiten al dute? Ez al dago bi bertsolari txapel beraren pean sartzerik? Azken galdera horrek berdin-berdin balioko zuen Ametsek irabazi izan balu ere. Arreta eman zuen hasiera-hasieran Ametsek poto, erdi-poto edo poto erdia egiteak; hala ere, eguerdirako nabarmen samarra zen goigoian izango zela. Eta eguerdia baino lehen ere Andonik txapela eskainia zion Maialeni, giltzurrun baten truke (…) idazten du Xabier Izagak Garan Maialenen giltzurruna tituluarekin. “(…) Maila horretako bertsolarien esku utziz gero bermatua dago gaiaren ukitu poetiko, dotore eta hunkigarria. Horrelako mailako ekitaldi batean organo ematearen aldeko gaiak dakarren eragin soziala benetan eta bihotzbihotzez eskertzen dizuete transplante baten zain itxaro-

Haize berria B76 / 247

38 berria 2009ko abenduaren 13a, igandea

Plaza › Kultura 36 berria 2009ko abenduaren 13a, igandea

2009ko abenduaren 13a, igandea

Plaza›Kultura

40››

Euskal Herriko Bertsolari Txapelketa Nagusia D Finala

Euskal Herriko Bertsolari Txapelketa Nagusia D Finala

Raymond Chandlerren protagonista garrantzitsuenaren istorio guztiak liburu bakarrean bildurik: ‘Todo Marlowe’

Analisia Jon Sarasua Unibertsitateko irakaslea eta bertsolaria

D

Bertsolari Txapelketa Nagusiko finala jokatuko da gaur, Barakaldoko BECen lantzen gainetik. Andoni Egaña egungo txapeldunak 1993ko txapelketatik erantzi ez duen txapela erantzi beharko badu gainontzeko zazpi finalista batek jantz dezan, birritan lehertuko da BEC: egungo txapelduna agurtzean eta txapeldun berriari ongietorria ematean. Haatik, emozioa ez da txikiagoa izango Egañak bosgarren txapela janzten badu.

Entzuleen emozioak txapeletik eta sailkapenetatik harago eroateko ardura izango dute, Egañaz gainera, Maialen Lujanbiok, Amets Arzallusek, Aitor Sarriegik, Jon Maiak, Unai Iturriagak, Aitor Sarriegik eta Sustrai Colinak. Finalak sortu duen ikusmina eta irrika ikusita, behin baino gehiagotan lehertuko da BEC, sarrerak bi aste lehenago amaitu zituzten 14.500 lagunek betea. Bertsolarien eta entzuleen arteko bi aldeen arteko harremanean, entzuleek ere izango dute bertsolariak emozioz betetzeko ardura, txaloz eta animoz.

Bagoiko zerbitzariak Kanturako izango dituzten gaiak aurkezteko eta saioa aurkezteko lana Saroi Jauregirena, Alaitz Rekondo eta Zuriñe Iarriturena izango da. Gazi-gozoagoa Zigor Leunda, Joseba Santxo, Ekaitz Elorriaga, Mirari Azula, Eneko Bidegain, Bakarne Urreaga eta epaileen lana. Azken zerbitzari horien lanak entzuleen artean ere gazitik eta gozotik eragingo du. Erabakiak erabaki, gazitik zein gozotik hartu, ez du beste bueltarik izango.

Bost asko, bat ere bai Bosgarren txapelak mira berezirik sortzen ez dion arren, barruan duen «futbolari argentinarra» irteten zaio Egañari, eta irabazi gura izaten du, behin oholtzara igota. Txapelketa Nagusiko zazpigarren finala izango du, eta finalaren aurreko «beheraldien» aurretik bere buruan ez zuen ikus-

Barakaldoko BEC aretoa jendez bete zen 2005eko finalean. LUIS JAUREGIALTZO / ARGAZKI PRESS

G Jakingarriak pFinalistak. Andoni Ega a, Maialen Lujanbio, Amets Arzallus, Aitor Mendiluze, Jon Maia, Unai Iturriaga, Aitor Sarriegi eta Sustrai Colina. pLekua. Barakaldoko BEC. pOrdutegia. Ateak zabaldu (09:30). Goizeko bertso saioaren hasiera (11:00). Bazkaria (14:00). Zura taldeak Bersokabertsoka joko du (15:40). Arratsaldeko saioaren hasiera (16:00). Sari banaketa ekitaldia (20:00-20:30). pAurkezleak.Saroi Jauregi, Alaitz Rekondo eta Zuri e Iarritu. pEpaileak. Zigor Leunda, Joseba Santxo, Ekaitz Elorriaga, Mirari Azula, Eneko Bidegain, Bakarne Urreaga eta Jon Abril pFinaleko lana. Goizean 14 bertso puntuagarri. Arratsaldean, beste 14 bertso puntuagarri, eta buruz burukoan 10 bertso puntuagarri. pSariak. Joxe Agirre bertsolariak jarriko dio txapela garaileari. pDVD bikoitza. Txapelketako bertsoen bilduma kaleratuko du Bertsozale elkarteak eta BERRIArekin banatuko du.

ten txapeletik urruntzen zuen arrazoirik. Lautik esku beterako saltoak handia irudi balezake ere, txapeletik ez du urruntzen haren ibilbideak eta jardunak.

Iturriaga egungo txapeldunordea da finalean txapelik jantzi ez dutenen artean beteranoena.

Aurtengo txapelketan ibilbide gorabeheratsua izan du: Gasteizko finalaurrekoen lehen itzulian eman ezinik behetik ibili ostean, bigarren itzulian Iruñean zuen «bere buruari eta ingurukoei poz bat» eman beharrarekin lortu zuen artean urrun zuen finalerako txartela. Bizkaiko txapeldun izana eta egungo txapeldunordea ere bada. Finaleko bizkaitar bakarra izango da, Igor Elortza azken txapelketetako finalistak ez baitu sailkatzerik lortu.

Iturriagaren lehen finalaren osteko txapelketan sailkatu ziren Lujanbio eta Maia estreinakoz, eta ordutik finalista izan dira. Lujanbio da finalisten artean txapela janzteko hautagai nagusietako bat. Gipuzkoako txapeldun eta 2001ean, Belodromoko azken finalean, txapeldunorde izandakoak nortasun handiko bertsoera landuarekin finalaurrekoetako puntuaziorik handiena lortu

zuen Bergarako eta Donostiako saioarekin. Maiak ere saio txukunak egin ditu finalaurrekoetan, baina Hendaiakoan hobeto jardun zen, Donostiakoan baino.

Oso kontzentratuta antzeman zaio oholtza gainean, «prestaketari neurria hartu» dion laugarren txapelketan.

Iturriaga egungo txapeldunordea da txapelik jantzi ez duten artean beteranoena Guztiek gozatu eta eman gurako dute ahal duten guztia, plazarik beteen eta beroenean

izan du, eta, azkenean, zortzigarren aulkia eskuratu du.

Finalean berrienak Arzallus eta Sarriegi dira: bigarren aldia du Arzallusek; lehena, Sarriegik.

Arzallus finalean berrienetakoa izanagatik, faboritoetako bat da txapela janzteko. Hendaiako finalaurrekoetako saioan finalerako aulkiaren lau hanketatik hiru josita utzi zituen, goitik ibilita eta goia jota. Iruñean apaltxoago ibili bazen ere, mailari eutsi zion. Sarriegi berria finaleko zortzikotean. Final-laurdenetatik ez du ezkutatu finalera sailkatzeko zuen grina aurrekoetan atarian geratu

Maialen Lujanbio 1

eta gero. Txapelketa orekatua egin du, eta saio guztietan hasieran egindako jardun onari eutsita dago finalean.

Guztiek gozatu eta eman gurako dute ahal duten guztia, Euskal Herriko plazarik beteen eta beroenean. Batzuk indartsuago ibili arren, lanketaz harago bat-bateko jarduna da bertsolaritza, egoeraren, egunaren, unearen araberakoa. Horien arteko harremana josten zenbat eta gehiago asmatu, orduan eta hurbilago txapeletik.

Gerta zer gerta ez du beste bueltarik izango, norberak eman gura dizkionetatik aparte behintzat.

emagun biltzen ditugula hamabi pertsona ipuin txapelketa baterako. Hamabi horietan lau puntako euskal idazleak dira, tartean sari nazionala irabazi duten guztiak.

Beste lau bestelako lagunak, adibidez bertsolari pare bat, kazetari bat eta euskaltegiko irakasle bat, noizbait ipuinen bat idatzi izan dutenak. Eta beste laurak gazteak, batxilergoan edo unibertsitate garaian idaztea gustuko izan dutenak. Eta demagun hamabi horiek jartzen ditugula goiz batean, lau orduko denbora emanda, ipuin bat idazten gai bat jarrita. «Astronautaren emaztea», adibidez. Ea, hasi da denbora, lau ordu dituzue ipuina idazteko.

Demagun epaimahai bat jartzen dugula entregatu dituzten testuak puntuatzeko. Zer gertatuko litzateke? Ziurrenik, saria ez luke irabaziko puntako idazletzat jotako horietako batek. Ez, behintzat, ipuina izenez sinatzeko aukerarik ez bada. Honetaz zalantza egiten duena gonbidatzen dut han eta hemen formatu prestigiodun nahiz amateurretan idazten diren ipuinen lagin bat hartu, word-ean jarri, izenak kendu eta proba intuitiboa egitera.

Honek ukitzen du gai bat, euskal idazleen prestigio jokoaren kontua, errege biluzitik zerbait baduena. Baina ez da hori atera nahi dudan haria. Gaia beste bat da. Alegia, idazle ona izatea ez datzala lau ordutan ipuin bat euskaltegiko irakasle afizionatu ba-

tek baino hobeto idazteko gaitasunean. Euskal idazlerik emankorrenak, beharbada, irakasle bizkor horrek baino ipuin eskasagoa idatziko duela lau ordutan, epaimahai burutsu baten arabera. Beste zerbait da idazle emankor izatea. Urtetako emaria.

Emari horretan transmititu dezakeen bizitza-dentsitatea, benetakoa, ez artifizioa. Esateko duena zenbateraino den bizitzatik destilatutakoa, eragilea, bizigarria, oihartzun sortzailea.

Nolabait hala da bertsolariaren kasuan ere. Bertsolariak bere emaria bazterretako jardunean zabaltzen du, ez landare eder bat landatzen duen lorezainak bezala, baizik eta haziak eskuan hartu eta soroan nonahi barreiatzen dituen nekazariak bezala. Bertsolari baten kalitateaz zerbait esatea lan zaila da, artista gehienenen kasuan baino zailagoa, urte osorako detektibe bat kontratatuta egin beharreko lana.

Bertsolari txapelketa nagusi bat bada apur bat idazleen ariketatxapelketa bat irudikatzea bezala, puntako toreroen kanpeonato espainiarra antolatzea bezala, edo Joaquin Sabina, Antonio Flores, Bisbal eta artista berriak OTn lehiatzen ikustea bezala.

Baina bertsolaritzaren mugimendu bizi honek bere tradizioa eta bere hautuak ditu, eta asmatzen du paradoxak kudeatuz errealitate bizigarriak eraiki-

Bertsolaritzaren mugimendu bizi honek bere hautuak ditu, eta asmatzen du paradoxak kudeatuz errealitate bizigarriak eraikitzen.

tzen. Mugimendu autoeratua da bertsolaritza gidatzen duena, etorkizun-ikuspegi, estrategia eta oinarri beregainak dituen elkartea, eta egokien iruditzen zaizkion tresnak erabiltzen ditu.

Bertsogintza berritzeko eta euskararen komunitatearen ingurunea astintzeko artefaktu bikaina doitu du txapelketarekin, gauzak gero eta hobeto eginez, dena esan behar bada. Euskaltasunaren arnasaldi bat da txapelketa, xehetasun txiki eta handi batzuetan eredugarri. Eta hor, bertsolariak, aintza une baten ametsa eta arnasaldi horren oxigeno partikula izatea bilatzen du ziurrenik. Arnasaldian eragitearen eta aintza une posible horren truke, bertsolaria ariketa baten kaiolan sartzen da, berez —eta bereziki ibilbide luze bat duen sortzaileari— gutxi dagokion kaiola batean.

Txoria kantatzeko kaiolan borondatez sartzen denean, argi, bere inoizko kanturik ederrena ere sor dezake, edo bere kantuak inoizko oihartzunik ederrena behintzat. Hartara jarri dira bertsolariak azken hamarkadan.

Aurten badira bideak urratzera ateratakoak ere, kaiolaren ariketa estuan izan arren. Entzule moduan pribilegio bat da puntako ahaleginon lekuko izatea.

Arnasari eutsiz egongo gara, berriz ere, sorkuntza amildu horren aurrean, datozen une batzuetan. Eta aldi berean, ahal bada, ironiaz begiratuko diogu sortzen den garrantzi-giroari, txapelari, puntuei, aparrak goratutako bertsolarien gorespenari eta ondo egon ez omen direnen ahanzturari. Ezer gutxi da benetakoa guzti horretan. Egin litezke biak? Goza liteke antolakuntzan eta oholtzan gertatzen ari denaren ederraz eta aldi berean ez ahaztu artifizioaren handiaz?

Baietzean nago. Kaiolako oholtzan egongo diren horietako batzuk erakutsi izan didate hori egiten.

Andoni Ega a 1

«Aurrebaldintza da norbere burua beti zalantzan jartzea» Garikoitz Goikoetxea Finalaren aurreko egunetan ohiko bizimodua egiten ahalegindu da Andoni Egaña (Zarautz, Gipuzkoa, 1961). Bosgarren txapela erreskan lortzea eskura izan arren, ez du bere burua handietsi nahi.

I aki Muruak esan du «zorrotz eta metodiko» entrenatuta zoazela...

Ez, ez. Prestatzen aritu naiz, hainbeste zor diet publikoari, neure buruari eta sailkatu gabe geratu direnei. Baina ez naiz aritu hain zorrotz eta hain metodiko.

Entrenamendu aldetik eta, zerbait aldatu duzu aurten?

Neure buruarekin aritu naiz entrenatzen.

Beharbada, ez naiz hainbeste entrenatu.

Uda eta iraila gogorrak izan dira. Freskotasun puntu batekin iritsi nahiko nuke finalera. Asko entrenatuta, gerta liteke han kantuan hasi eta neure burua ez harritzea.

Eta nahiz ondo jardun neure burua harritzen ez badut, publikoa harritzen zaila da.

Inork ez du zalantzan zurea emango duzula...

Neuk bai. Aurrebaldintza hori da: norbere burua beti zalantzan jartzea. Hortik ateratzen dira indarra eta lan egiteko gogoa.

Zer litzateke Ega a txapelik gabe?

Lehengo Andoni Egaña. Nik ezagutzen dut: bertsolari bat plazaz plaza ibiliko dena, eta akaso frankotiratzaile ikuspegia hartuko lukeena errazago. Gune-gunean egotetik pixka bat ertzera egotea gozamena eta guzti izango da bertsotarako.

Hurrengo eguneko egunkarietako tituluen beldurrik baduzu?

Beharbada, bai. Esan ditzakete munstro eta horrelako gauzak. Neure burua ezagutzen dut, bere ahulgune eta indarguneekin. Oso tipo arrunta naizela uste dut.

Irabaztekotan edo galtzekotan izango duzu beldur handiagoa?

Irabaztekotan, kasu honetan. Batez ere, hurrengo egunetako zurrunbiloagatik, hedabideekin eta. Hurrengo lau urteetan berriz ere gune-gunean egon beharra... Baina tokatzen bada, egingo dugu.

Mendiluzek eta Colinak, berriz, euren hirugarren txapelketa dute. Orekatua da Mendiluze, bere mailan orekatuenetakoa. «Bertsotan» egitea izan du helburu nagusia txapelketan, eta goitik hurbil, tarteka goia jota, osatu ditu finalaurrekoetako saioak Gipuzkoako txapeldunak. Colina finalaurrekorik apalenak irabazita heldu da finalera. Gainontzeko finalaurrekoetan zer gerta egon behar

Ez dira Alcer-ekoak (Giltzurrun Gaixoen Elkartea) “euren” kausaren oihartzuna Maialenen bertsoetan entzun duten bakarrak: “Oraindik ere BECean hartutako animo be(c)tekada arnasten dugu. Saio bikainaren gomuta, eta han bizitako giroaren beroa oraindik azalean itsatsita daroaguz. Han kargatutako pilak iraun beza! Eta horregatik, inongo lotsarik barik, miresmen goxoenagaz baizik, Maialeni bertso bat berbaz berba kopiatuko diot, auzipetu modura sentitzen dudanaren aldarri: Ez dakit zein den gure errua/ baditugu zenbait kargu/ ez jakinaren zama astuna/ latz arrastaka dakargu (…)” kontatzen du Berrian Maribi Ugarteburu Udalbiltza auziko auzipetuak Gorputza eta bihotza… auzipean izenburua daraman gutunean. Eta Mariano Ferrer-ek, Noticias de Navarran, Ora pro nobis, Maialen artikuluan, bere errotara daramatza Maialenen urak: “(…) Bertsoen dama’ dicen de Maialen. Lo merece, y no sólo por la calidad de sus bertsos. También por el concepto que nos deja de su profesión: la esencia del bertsolarismo es un juego dialéctico basado en el razonamiento en el que nos posicionamos ante el mundo de una forma estéticamente elaborada. Hermosa definición. ¡Cuanto ganaríamos si los protagonistas del debate público la hicieran suya! Innecesario decir más. A la vista de la cacofonía diaria de una dialéctica pólitica ayuna de razonamientos de fondo y estéticamente deplorable (…)”.

Navarran, Ora pro nobis, Maialen artikuluan, bere

Kinieletan dagoela badaki, baina berea egitera joango da gaur BECera Maialen Lujanbio (Hernani, Gipuzkoa, 1976).

Zer darabilzu buruan finalerako?

Ematen diren gaiak nire ikuspuntutik lantzen ahalegintzea, eta, ahal bada, arrazoiaren inertzia horiek detektatu, eta ondoren aukeratu ea benetan den kantatu nahi dudana. Niretik kantatze horrek ez du esan nahi originala eta esklusiboa denik. Ez daukat hainbeste pretentsio. Baina bai izan dadila nigandik pasatako bertsoa.

Posible da hori hain denbora laburrean egitea?

Ez da gaia entzun eta ondorenean soilik gertatzen. Aldez aurreko gogoeta edo jarrera bat eskatzen du. Ez da beti lortzen.

Behintzat, jarrera horrekin joan nahi nuke. Eta ez final edo txapelketa honetara soilik, luze dator kontua.

Txapelak zein leku du horretan?

Txapela lortzea bada helburua, baina horrek ondorioa izan behar du. Hori dena ondo egitetik lortzen da txapela. Egin nahi nukeena egiten asmatzea da lehen helburua. Horrek ondorio badakar txapelik eza, gustura gelditzeko modu bakarra da.

Kiniela denetan azaltzeak presioa sortu dizu?

Jendearen buruan egotea presioa da, eta baita pozgarria ere. Dena dela, nik buruan beste faborito batzuk ere badauzkat...

Zu zeu tartean?

Faborito ez dakit. Ni ere hautagaia naiz, eta besteak ere bai. Puntutan lehenengo pasa naizelako itxaropena sortu da, baina egun bat da, eta denak leku beretik abiatuko gara.

Maila parekatua da, eta egunaren eta beste zenbait faktoreren arabera erabakiko da.

Emakume izateak areagotzen du presioa?

Jendeak orokorrean berritasun gogoa dauka. Egañak azken lau txapelak irabazi ditu, eta badago aro aldaketa baten ilusioa.

Emakume izatea ez dut pisu bezala bizi.

Gertatuko balitz, nik uste sinbolikoki garrantzia izango lukeela, baina orain ez dut erantzukizun estra bat bezala bizi.

Amets Arzallus 1

«Modu asko dago txapela janzteko, nabarmentzeko saioa eginez gero» G.G. Amets Arzallus (Donibane Lohizune, Lapurdi, 1982) aurreko txapelketan baino lasaiago dago BECeko finalaren atarian.

Helmuga ez,hara heltzeko bidea duzu helburu.

Helmugarik gabeko bidea ez da kamutsa?

Ez, biderik gabeko helmuga da kamutsa.

Hori da okerra. Bideak ez luke okerrik, nahiz eta ongi ez atera. Helmuga soilik hartzen bada helburutzat eta hori lortzen bada ere, hurrengo egunean bukatu da dena.

Neure burua sortu eta bilatu egin nahi dut bidean. Bertsoa da garrantzitsua, ez haien puntu batuketak dakarren puntuazioa.

Artxiboetan geratzen dira emaitzak.

Era pertsonalean bizi duzu txapelketa, baina zazpi aurkari dituzu...

Nagusiki neure burua dut aurkari. Lagunak gara denok, eta nekeza egiten zait aurkari gisa ikustea. Are, garrantzitsua da elkar ondo hartzea, ofiziotan eta, laguna oker ari bada bestea ere herren geratuko delako.

Buruan duzu txapela,helmuga gisa?

Ilusioen artean badago. Nori ez lioke poza emango? Baina saiatu naiz txapela erlatibizatzen, eta ez nau itsutzen. Ilusioa eta ametsa nire barruan bilatzen ditut. Nire gorputz atal ez denak ez ninduke itsutu behar. Gertatuko balitz, edonork hartuko luke poza. Baina lagunen batek jantzita ere asko poztuko naiz, eta are gehiago ni saio ona eginda banago. Txapela janzteko modu asko daude, nabarmentzeko moduko saioa eginez gero.

Presiorik sumatzen duzu?

Ez dut nabaritzen. Finaleko gazteena ni naiz, eta horrek akaso balio dit neure burua engainatzeko. Entzun eta irakurri dut faboritoen artean banagoela. Jendearen ahotan egotea uste dut badela nahiko txapel. Zerbait transmititu dudan seinale da.

Baina gauzak ez dira jendeak dioen bezala, edo nik, behintzat, ez ditut hala ikusten. Ni baino hautagai indartsuagoak ikusten ditut. Dena dela, pena litzateke jendearen uste horiek presiotzat hartzea.

«Eroso aritu naiz hasi eta buka, momentu polita da niretzat» G.G. Orain arte egindako lanarekin gustura dago Aitor Mendiluze (Andoain, Gipuzkoa, 1975), baina finalean zerbait gehiago emateko itxaropenarekin dago.

Gailurra jo gabe zaudela esan duzu. Zer da gailurra jotzea?

Saioa hobeto borobiltzea. Ariketa batzuetan ondo ibili naiz, baina besteetan ez hain ondo. Uste dut banaizela gai saioa hasi eta bukatu borobilago egiteko.

Erregulartasuna da zure bertutea. Zail izango zaizu hainbeste denboran horri eusten?

Han erregularra izatea zaila da guztiontzat. Bi saio dira, egun osoa, luzea da. Baina hor erregularra izatea ez da norberaren onena ematea hasi eta buka, baizik eta batez beste ariketa denetan hainbesteko bat ematea. Nik uste denon apustua dela saioa hasi eta buka ondo egitea. Hasi eta buka bete-betean egitea oso zaila da. Baina txukun samar jardunez gero, lortuta egongo litzateke helburua.

Ez duzu lehen txapelketa eta finala. Zerbait desberdina izan du aurtengoak?

Denak dira diferenteak, zure ibilbideko une diferente batean izaten direlako. Nik sentsazioa izan dut diferentea aurten: eroso aritu naiz hasi eta bukatu. Finalean, ikusiko dugu. Aurreko txapelketetan falta izan zait hori, eta aurten tenple egokiagoa daukat. Momentua polita da niretzat.

Plazan txapeldun bat baino gehiago dagoela diozu.Finalean izango da Ega a ez denik?

Txapelketan badago jada txapeldun bat baino gehiago. Maialenek [Lujanbio], adibidez, erakustaldia eman du, eta argi dago berretsi duela jendearen miresmena. Berak irabazi du bere txapel bat. Garbi utzi du pauso bat aurrera eman duela, eta oso goi mailako bertsoera bat ekarri duela. Amets [Arzallus] izan daiteke beste bat, Jon Maiak erregulartasuna eta kontzentrazioa erakutsi du... Bakoitzak bere bidean mugarri bat jartzen badu txapelketan, badauka bere txapeltxoa.

Kultura ‹ Plaza

Unai Iturriaga 1

G.Goikoetxea

ek, Noticias de

G.G.

Aitor Mendiluze 1

2009ko abenduaren 13a, igandea berria 39

«Jokatutako txapelketetatik, aurtengoan nabil ondoen»

Eta Mariano Ferrer-

«Nahi nukeena egitea da helburua, hori ondo eginda lortzen da txapela»

Euskal Herriko Bertsolari Txapelketa Nagusia D Finala

Jon Maia 1

te zerrendan dauden hainbat eta hainbat gaixok” idazten du Maider Amenabarrek Berrian Bertsolariei eskerrak, Alcer Gipuzkoatik izeneko eskutitzean.

248 / B76

Beren bizkarrari begira daude

Biak egin

Inoiz baino gehiago ari da aipatzen txapela buruz aldatzeko aukera; hala ez balitz, bosgarrena luke Andoni Ega a txapeldunak

Iluntzeko 8ak inguruan helduko da jomugara, Barakaldoko BECen, Euskal Bertsolari Txapelketa Nagusia. Ez du beste bueltarik izango urriaren 3an Zestoan abiatu zen mendi errusiarreko bagoiak. Egun guztian azken bueltaren gorabeheratan ibili ostean, bildutako emozioak askatzeko eta partekatzeko unea iritsiko da.

Emozioa gailenduko da ordura arte izandako pronostikoen eta za-

Besteari zeharbegiratua egin bai, baina beren buruaz dute kezka gaurko finalean ariko diren zortzi bertsolariek.

Txapela helburu bakar ez izanik ere, beren buruarekin gustura aritu nahi dute. Garaile izateko gakoa horixe da.

Euskal Herrik Bertsolari Txapelketa Nagusia D Finala

Ez du beste bueltarik Be at Zamalloa

berria 37

Gustura aritu da orain arteko saioetan Jon Maia (Zumaia, Gipuzkoa, 1972). Finalean ere hala aritzeko asmoarekin dago.

«Gozatzera eta jokatzera» zoaz BECera. Posible da biak uztartzea?

Horretarako ordena hori errespetatu behar da: gozatu egin behar da jokatu ahal izateko. Gozatzen ari bazara, jokatzeko aukera duzu. Alderantziz ezin da.

«Bertsolaria autore bat da».Sorkuntza horretan oztopo dira gaiak?

Ni aurreko txapelketan jokoz kanpo sentitu nintzen bakarkako gaiekin. Galdu egin nuen ariketa hori, eta beti oso gustuko izan dut. Aurten, neurria hartuta natorrela uste dut. Bakarkako gaiekin gustura ari naiz. Egia da jakin behar dela zeurera ekartzen. Gaiak oso zabalak dira, oro har, eta zure eremura ekartzen asmatu behar da.

Zehatzak nahiago dituzu?

Berez, bai. Beharbada, ez lehen bezain esplizituak, baina bai. Azkenean, lan gehiago ematen du gaia norberak asmatu beharrak. Uste dut aurten ari direla ahalegin bat egiten zabaletik bidea estutzen.

Harrituta ei zaude XXI. mendean ahozko literaturak Euskal Herrian duen indarrarekin. Ardura sortzen dizu protagonista izateak gaur?

Izugarrizko ilusioa eta poza sortzen dit.

Nahiz eta laugarren finala izan, ez dut batere kontzientziarik galdu zer den plaza historiko horretan kantatzea. Ez zait gastatu sentsazio hori. Ez dakizu inoiz bueltatuko zaren. Ardurari dagokionez, pentsa gaur egun ikuskizunek zenbat baliabide erabiltzen dituzten jendea liluratzeko. Gure ardura da bi eskuak poltsikoan sartuta 15.000 lagunen aurrean buruarekin eta mingainarekin bakarrik egun osoko ekitaldi bat distiratsu egitea. Ez da ardura makala.

Errima,arrazoia,erritmoa...Zer landu duzu?

Aurten saiatu naiz alderdi teknikoa gehiago lantzen. Bertsolari emozionala naiz, arrazoietan jartzen dut pisu handia, eta saiatu naiz hori orekatzen: arrazoien balioa galdu gabe, neurria eta errima lantzen.

Erregular aritu zara orain arte...

Orain arte jokatu ditudan txapelketetatik, aurtengoan nabil ongien. Gutxien sufritzen eta gehien gozatzen ari naizen txapelketa da. Egia da belodromoko bigarren finalerdian ez nuela hainbeste gozatu, pasata heldu nintzelako, Hendaiako saiotik airea galduta. Finalari begira, indarrak berrituta nago. Orain arte egin dudan lanak ematen didan lasaitasunarekin noa.

«Galtzeko dago egun osoa igaro eta egon ez bazina bezala ateratzea» G.G. Txapelketa gorabeheratsua egin du Unai Iturriagak (Durango, Bizkaia, 1974), baina txakalaldia ahaztuta joango da finalera.

Esana duzu, izatekotan, zeure buruari diozula beldur,ez finalari.Finalaren atarian ere bai?

Egun batzuetan neure burua makina bat da, eta beste batzuetan ez. Ez dakit zergatik, baina hala da. Niri gertatzen zait hori nahi ez dudan askotan. Inprobisatzen ari garenok teknikak badakizkigu, errimak badauzkagu... Beldurra diogu momentuko gure aldarteari. Finalari ez diot beldurrik, han kantatzea pribilegio bat da. Jasotzen duguna itzela da ematen dugunaren truke.

Gasteizko finalaurreko arantza ateratzeko beharra zenuen Iru ean.Guztiz aterea dago?

Arantza horri dagokionez, nolabait aseta nago. Gasteizen oso itxura kaskarra eman nuen, ez nintzen batere gustura aritu. Neure buruari helburutzat jarri nion txapelketako finalean egotea, eta hori lortua daukat. Beraz, arantza hori kenduta dago. Finalean, nahiko nuke aldarte onean egon eta saio ona egin, baina aurrekoagatik zorrak kitatuta dauzkat neure buruarekin.

Galtzekorik gabe zoaz finalera?

Finalean galtzeko dagoen bakarra da han egun osoa eman eta han egon ez bazina bezala ateratzea. Hori sentimendu eskasa da, halako egun handi batean ezer ez uztea.

Elortza kanpoan da.Bizkaiko bertsolaritza eta zu zeu hankamotz geratu zarete?

Ez bata ez bestea, inondik inora ere. Igor Elortza orain urtebete, atzo eta bihar bezain bertsolari ona da. Nik ez daukat aldamenean lagun on bat. Baina Bizkaiko bertsolaritza ez da ez gehiago ez gutxiago horregatik.

Azken egunak atseden hartzeko edo entrenatzeko hartu dituzu?

Ari naiz entrenatzen, besterik ez bada burua eta gorputzaldia horretan mantentzeko. Txapelketa oso luze doa aurten, eta badakit erlaxatuz gero pott egingo dudala.

Gehiago izan da tentsioari eusteko.

Zerbait bereziki landu duzu?

Ez. Kontuan hartu iaz Bizkaiko Txapelketa izan genuela, beti gabiltza txapelketetan! Uste dut landu, azkenean, bakoitzak bere estiloa lantzen duela: zortea dugunok ia astero plazan, eta gero txapelketarako.

Aldaketaren finala izango da?

Txapela aldatzeko aukera ikusten dut, eta baita lehengo buruan jarraitzeko ere. Baina ez dut esango zortziok aukera bera daukagunik.

Sustrai Colina 1

Aitor Sarriegi 1

«Eman dezakedan sentsazioari doaz lotuta helburuak, eta ez postuei» G.G. Berria da finalean, eta horrek ematen dion guztia baliatzeko asmoz igoko da oholtzara Aitor Sarriegi (Beasain, Gipuzkoa, 1976).

Galtzekorik ez izatea da zure armarik onena?

Baliteke. Hori transmititzea ez litzateke seinale txarra. Presiorik gabeko lotsagabe puntu horrekin joatea izan liteke armarik onena. Baina kinieletan garbi dago zein sartzen diren... Lan ona egitea dut helburu, ez hainbeste puntuazioa.

Baina 1.302,75 puntu ez dira horrekin bakarrik lortzen....

Orain ez daukat galtzekorik. Finalaurrekoetako bigarren itzulira ez pasatzea galtzegaltzea ez zen izango, baina min handia egingo zidan. Orain arteko lana ez nuke esango galtzeko ezer eduki gabe egindakoa izan denik. Finalekoa da gehiago hori.

Zure alde apustu eginda asko dago irabazteko.

Diru azkarra nahi duenak ezin du Egañaren alde jokatu. Baina dirua seguru jokatu nahi duenak ni ez besteren baten alde jokatuko du.

Ega aren alde?

Bera da txapelduna...

Txapela ez da buruz aldatuko,hortaz?

Hautagai bat baino gehiago daude.

Zu zeu?

Aukera gutxiagorekin, baina zergatik ez?

Jokatzen den momentuan, galtzeko bezala dago irabazteko aukera. Beste gauza bat da aukera horiek zenbatekoak diren. Zortzigarren egiteko asmoz ez noa.

Zein posturekin zara konforme?

Helburua ez nuke postuetan jarriko. Aurrekoa bezain saio ona egin nahi dut. Horrek esan nahi badu zazpik saio hobea egin dutela eta zortzigarren geratu naizela, gustura geratuko naiz. Orain, nik asmatzen ez badut eta besteren batek egun okerragoa izan eta gorago geratzen banaiz, ez naiz hain gustura geratuko. Finalerako ditudan helburuak ez doaz postuei lotuta, eman dezakedan sentsazioari baizik.

Hasi eta amaitu ikusi duzu txapelketa. Nola joan da?

Arraro samar. Hasieran aurrera jotzeko moduko jendea lotu samar ikusi dut. Balio berri horiek, bertso munduan hain berriak ez direnak, joan dira ni finalera joan naitekeen bezala, galtzeko ezer gabe. Batzuk lotuta joatearen eta berrien freskotasunaren ondorioa da finalaurrekoetan izan den aldaketa. Hori izan da bueltarik handiena.

Nik neuk lasaitu handia hartu nuen lehengo koska hori igarota.

«Beldurtzen nau eguna pasatzeak eta nik egunari ez heltzeak» G.G. Finalari bueltaka ez aritzen saiatu da Sustrai Colina azken egunetan (Miarritze, Lapurdi, 1982). Baina zail egin zaio lortzea...

Dena irabazita zoaz.Dena irabaztera?

Oso gutxitan lortu dut nik bi saio irabaztea, eta, alde horretatik, nirea eginda nago. Hemendik aurrera datorren guztia positiboa da. Baina ez da egon behar zain geldirik, probokatu egin behar da. Gustatuko litzaidake saiora ideia garbiekin joatea.

Sufritzen ikusi dituzu lagunak kanporaketan.

Zu zeu beldur zara finalean sufritzeko?

Sufrimendu desberdina da finalekoa. Finalaurrekoetan Igor Elortzarekin izan nituen bi saioak; haren helburua zen finalera heltzea, eta ez zen lortzen ari. Nik lortu dut jada. Finalean gehiago beldurtzen nau eguna pasatzeak eta nik egunari ez heltzeak.

Zertan igaro dituzu azken egunak?

Atseden hartzen aritu naiz. Aurten, finala astebete aurreratu da egutegian, eta kontzesiotako zubitik oso gertu dago. Saio dezente izaten dira zubian. Orain entrenamenduak desentrenatzen ari naiz. Egun osoko saioa da, eta gorputza ezin da edonola eraman. Orduak engainatzen aritu, zeren arriskua baitago eguna horretan soilik pentsatuz igarotzeko. Baina azkenean denak horretara eramaten zaitu.

Bertsoaren zein alde jorratu duzu gehien?

Neurria eta errima lan mekanikoa da, eta gutxiago edo gehiago denok lantzen dugu.

Arrazoia, ordea, ibilbide bat edo ikasketa prozesu bat da: bizitzan gertatzen denaz ze jarrera hartzen duzun, eta hori nola eramaten duzun bertsotara. Txapelketarako lantzen da edozer arguditzeko gaitasuna, ez delako beti gustuko gaia izaten. Toka daitezke ezer esaten ez dizuten gaiak.

Egunkariak leitzen dituzu gaiak prestatzeko?

Irakurtzeko ohitura daukadalako, ez bereziki txapelketagatik. Gaurkotasuneko gaiak egon izan dira batzuetan, baina ez naiz aritzen gai potolo bakoitzari hiru bertso jartzen. Dena dela, errazegia litzateke finala periodikoa irakurriz irabaztea.

Gonzalezek txapela eraman du Iparraldera...

Bi aukera daude finalean hori gertatzeko, baina jakiteke dago Gonzalezena bolada baten hasiera edo amaiera izan den.

Aldaketaren finala izango da?

Beharbada, inoiz baino gehiago. Baina ziur nago Egañak garesti salduko duela txapela. Ematen du jada txapela galdu duela, baina nik ikusi arte ez dut sinetsiko. Ez dezagun zaharra azkarregi ehortzi.

Josu Torrek Deian idatzitako zutabeari Matriuska jartzen dio titulu gisa.

Uxue Alberdik berrian idatzitako iritzi artikuluari Matriuskaren ahotsa jartzen dio titulu gisa. “(…) Matriuska barruan dituen beste sei matriuskakiez baliatu da finaleko zazpi gizonezko bertsolariei erantzuteko (…)” komentatzen du lehenengoak; “(…) Matriuska da Lujanbio: askotan pentsatzen dut ikusten dugun artistaren barruan Maialen txikiagoak daudela, bata bestearen barruan, eta abesten duen panpina txikiena dela, inportanteena (…)” bigarrenak. BEC goraino bete zuen publikoaren eta finalisten arteko lotura azaltzeko erabili zuen Maialenek matriuskaren irudia lehen agurrean…

Mirariak eta bestelakoak “Maialenekin bukaeraraino segitzea ohorea baino gehiago da” dio Amets Arzallusek Garan; “Finalisten maila erakutsi beharko dut plazaz plaza” Aitor Sarriegik DVn; “Jasotako energia positiboa bideratzen saiatu behar dugu” Aitor Mendiluzek DVn… Finala bukatu osteko prentsaurrekoan emandako adierazpenez gain finalistei eginiko elkarrizketak jasotzen dira han eta hemen. Baina elkarrizketa horiek baino askoz ere ugariagoak dira finalean bizitakoaren inguruko hausnarketa ezberdinek prentsan utzitako aleak.

Askorako eman du txapelketak eta miraria, herria, erritoa edo beldurra bezalako hitzak aurki daitezke testu horietan.

Gorka Azkaratek Mirariez dihardu Berrian: “(…) Iragan astean lankide batek BECera joateko asmoa zuela esan zidanean, lanak izan nituen harridura keinuari eusten. Izan ere, euskara ulertzeko gai zenik ere ez genekien, ingurukook (…) Ulertuko al du koittadu honek ezer, pentsatu nuen neurekiko… Santomasetan eta horrelakoetan, bateko txistor taloari kosk eta besteko sagardo basotik dzanga, bertsolaren bat edo beste heldu izan omen da bere belarri ertzera, trikiti doinuekin eta iskanbila orokorrarekin nahasirik, gehienetan. Esperientzia herrentxoa, bertsozale gisa berrehun bertsotik gora bi ahokadatan irensteko (…) Atzo, igandeko jokaldirik onenak errepasatzen aritu ginen atseden garaian, eta benetan txunditu ninduen Barakaldoko erakustazokan jazotakoa halako sakontasunez eta xehetasun mailaz kontatzeko gai zela egiaztatzeak. Aspertu? Bai zera! Saioaren amaieran hunkitu eta guzti egin ez zen, bada, mutila! Errima, kartzelako ariketa, arrazoi, betelan, Joxe Agirre eta bestelako teknizismo guztiak bere ahotik entzun ahal izatea txapelketaren beraren mirari baino gehiago bere neskalagunaren bestelako dohainei egotzi behar bazaie ere, ziurrenik, ez dio axola. Aldeko bat gehiago gure kausarako (…)”.

errotara daramatza Maialenen urak: “(...)

Bertsoen dama’ dicen de Maialen. Lo merece, y no sólo por la calidad de sus bertsos”.

Clara Wolframek, Berrian, lehen pertsonan kontatzen du miraria Maialen Lujanbio, nire “monstruo’-a artikuluan: “Duela hamalauren bat urte Maialen Lujanbio oholtzaren gainean entzuteko aukera izan nuen, eta ez nuen tutik ere ulertu. Ez nintzen euskaldun (euskara dakiena), baina bai sumatu ahal izan nuen denbora nola eten zen gela horretan. Arnasa ere gelditu egin zitzaidan isiltasun jendetsuan. Madriletik Euskal Herrira etorritako biztanle berria nintzen garai hartan, eta ikusten ari nintzena Mongolia bezain arrotza egiten zitzaidan, baina, dirudienez, betiko harrapatu ninduen (…) Euskara ikasten hasi nintzen, Mongolia ezezagunarekin maiteminduta nolabait (…) eta hitz bakoitza gozatzen hasi nintzen, maitemindutako euskaldun berriek soilik gozatzen duten modura (…) Geroztik bidea egin du bertsolaritzak eta bidea egin dut nik ere. Garai batean patata euskaldun berria zen hori euskaldun

Haize berria B76 / 249

2

2009 12 14 astelehena GARA

EG1

EG1

GARA 2009 12 14 astelehena

3

EGUNEKO GAIAK

KIROLAK: Osasuna se queda sin sus «tanques» y pierde ante el Mallorca (0-1) >40-41 2009ko abendua ASTELEHENA

TXAPELKETA NAGUSIA 2009 Sailkapena

14

1,30 euro

www.gara.net XI. urtea | 3.944. zenbakia

Maialen, txapeldun

MAIALEN LUJANBIO 1630,75 puntu

Txapela janzteko unea oso hunkigarria izan zen, baita sari banaketa osoa ere. Oso momentu politak bizi izan ziren.

«Mila zorion ta goraintzi/ eman gabe nola utzi/ Euskal Herriko txapela horra Maialeni jantzi/ al dezun artean eutsi/ ez dezu meritu gutxi/ emakumerik oraindik ez da hortara iritsi». Horixe Joxe Agirrek Maialen Lujanbiori kantatutako bertsoa. Hernaniarrak txapela buruan eta irribarrez begiratzen zion ondotik. Txapelaren itzalak ez zituen iluntzen mundua desberdin ikusten duten begiak, mundukoak desberdin kontatzen dituen ahoa.

Aurpegi horren argia gailentzen zen, txapelik gabe bezala, txapelarekin. Hasi eta bukatu bordatu zuen saioa Maialenek, josi baino gehiago egin zuelako. Eta berdintsu Amets Arzallusek, txapeldunordeak. Ez zelako beste txapelik, bestela Arzallusek beste bat eramango luke. Galdetu, bestela, BECeko olatuari.

Luis JAUREGIALTZO | ARGAZKI PRESS

Bertsoz bertso bordatutako txapela Amagoia MUJIKA | BARAKALDO

Ze ondo ematen dion txapelak Maialeni. Mundua desberdin ikusten eta ikusarazten duten begi horiekin distira berezia hartzen du txapelak. Hasi eta bukatu, goiz eta arratsalde, lan handia egin zuen hernaniarrak eta, azkenean, txapela burura, ondo irabazita, ondo merezita.

Bera, pozik eta BEC, txoratzen.

Txapelduna bera zela jakin zenean, Ametsengana hurbildu eta sekulako besarkada eman zioten elkarri. Elkarrekin josi zuten saioaren azken txanpa, buruz burukoa, eta oso une polita izan zen. Buelta eman, eta, nola ez, Andoni Egañarentzat

besoen beroa. Egaña, eleganteetan eleganteena. Esana zuen emozionatu egingo zela txapela beste baten buruan ikusita eta halaxe gertatu zen. Berak ere jaso zuen txalo dosi ederra, merezitakoa, eta «Andoni, Andoni» oihukatuz eta zutik tartea eman zuen BECeko olatuak.

Eta azken agurrean txapelketaz agurtu zen txapeldun handia: «...nik erabakia hartu dut hemendikan lau urtera/ nahiz diferentzia badagon egon jeiztetik jeistera/ ni oso harro pasako naiz naturala horixe da/ behien aulkiak aipatzetik behian aulkiak jartzera».

Egañaren ondoren, atzean txaloka zituen kantukideak be-

sarkatu zituen Maialenek banan-banan. Polita izan zen Jon Maiak besoetan gora altxatu zuenean. Maia, beti Maia, konkistatzailea hitzekin eta ekintzekin.

Baina atzokoan, Jon Maiaz gain, izan zen beste konkistatzailerik: Joxe Agirre. Maialeni txapela janztera igo zen oholtzara. Saroi Jauregik gerturatu eta galdetu zion bertsorik botatzeko asmorik ba ote zuen.

Joxek sorbaldak altxatu eta, tira, botako zuela. Hasi zen eta ez bat eta ez bi, lau bertso bota zituen jarraian. Nonbait berak ere surf egin nahi zuen BECeko olatuan. Eta aretoak olatuekin, txaloekin, oihuekin eta erome-

narekin erantzun zion. Oso une beroak eta eroak bizi izan ziren azken agurretan. Eta agurrak hasi eta bukatu entzutea oso zaila izan zen bertso tarteko txalo zaparradak zirela-eta.

Jende asko penaz joan zen, txapel bakarra eta txapeldun a s ko z e g o e l a ko a n . « H e m e n etzan inor txarrik/ hau ez da esan beharrik/ pena bat daukat zortzi buru ta txapel bat bakarrik», kantatuz jarri zion Joxe Agirrek ahotsa askoren sentsazioari.

Zortzi txapel agian askotxo, baina Amets Arzallusek beste bat merezi zuela entzun zen saioaren ondoren BECeko pasilloetan. Saioa amaituta Ame-

tsek zeraman irribarrea ikusita, ez zirudien txapelaren hutsune handirik zuenik. Pozik, egindakoarekin gustura, lasai, hustuta eta beste ezeren beharrik gabe sumatu genuen.

Buruz burukoa Buruz burukoaren aurretik, zeintzuk pasatuko ziren jakiteko irrikaz zegoen plaza. Jakinminak sortzen duen egonezin urduriarekin, bertsozalea. Eta BECen olatua behin, olatua berriz, euskal presoak etxeratzeko aldarriak, txalo jolasak...

Halako batean igo zuten bi izenak zeramatzan papertxoa.

Buruz burukoan kantatuko zuten bi bertsolarien izena orden

alfabetikoz emango zuela esan zuen Saroi Jauregik. Hasi zen eta, lehena, Amets Arzallus. Bai izenez eta bai abizenez zortzietan lehena. Inkognita bere horretan, eta ordurako, plaza lehertuta. Eta jarraian etorri zen Maialen Lujanbioren izena. Eta plaza indartsuago lehertzea ezinezkoa zirudien arren, berriz harritu gintuen.

Orduantxe igo ziren lainora Maialen eta Amets, eskutik helduta. Eta saioa amaitu eta gero jaitsi gabe zeuden artean.

Akaso, gaurko. Besarkada estua e t a b e n e t a ko a l e h e n d a b i z i .

Malkoak ez ziren urruti. Oso hunkituta eta pozik zeudela ikusten zen. Eta oraindik lana zeukaten egiteko.

Polita izan zen buruz burukoa (bertso guztiak transkribatuta daude 14. orrialdean). Seiko motzean ondo ibili ziren biak, baina Maialen koska bat

goraxeago. Maialenek egun osoan saio oso ona egin zuen, bakarkako puntuatuenak bereak izan ziren eta ofizioka ere puntu mordoa pilatu zuen.

Ametsek ere oso txukun josi zuen egun osoko saioa, baina bi akats txiki utzi zituen bidean. Goizeko saioan poto bat u t z i z u e n , z a l a n t z a ko a b a tzuentzat eta argia besteentzat.

Arratsaldekoan, bakarkako gaia hasi, eta trabatu egin zen. Momentu ederra izan zen; Ametsek estropezu egin, trabatu, isildu, publikoaren txaloak jaso, atzeko kantukideen animoak jaso, baietz egin buruarekin eta aurrera. Lehen bertsoaren e r r e p i k a e z z e n e nt z u n e r e egin. Berriz ere eskuak nahiko ez, eta hankekin ere txalotu zuen hendaiarra bertsozaleak.

Azken buruz burukoan parean aritu ziren biak, puntu pare bat gorago Amets. Baina ordu-

Bertsoka Aurpegi nekatuetan irribarrea nabarmenago geratzen da. Nekatuta, leher eginda, apenas lo egin gabe zebiltzan antolatzaileak BECen gora eta behera, eta, hala ere, pozik. Begiak toki guztietan eta belarriak parean tokatzen zen bertsoa gozatzeko jarriak.

Horiek bai ikusi beharko dutela finala DVDan, etxeko sofan lasai eserita.

Atzeko lana ez da ikusten, baina hori gabe aurrekoa ez litzateke ikusiko. Milaka lagunen gozamena ziurtatzeko bi egunetan apenas lorik egin ez duzuenoi, eskerrik asko.

rako Maialenek koskatxoa aterata zion puntutan eta horrek eman zion txapela. Egun guztian barna ondo egindako lanak eman zion txapela hernaniarrari.

Azken agurrak, hunkigarriak Bertsolarien azken agurrak oso momentu polita marraztu zuten. Zortzigarrena hasi zen, Aitor Sarriegi. Baina lehenak bezainbat txalo jaso zituen finalean estreinakoz aritutakoak. Bada idatzi gabeko ohitura bat eta horren arabera taldeko gazteenak bota ohi du goizeko saioko azken agurra. Atzo, gazteenak ez, berrienak bota zuen, Aitor Sarriegik. Eta bai gustura bota ere, finaleko bertso bakoitza bota zuen bezala. Sarriegik oso saio ona egin zuen, ez zuen sufritu zuenaren batere itxurarik eman eta bere aukera ondo aprobetxatu zuen.

Aitor Mendiluze izan zen zazpigarrena. «Zorionak Maialen bertsoaren dama/ txapelak irabazi du zure xarma/ gaur frogatu da hitza dela gure arma/ beste ezer baino indar gehiago daukana/ ta gu tanta bana/ itsasoan barna/ bakoitza doana/ zuek eramana/ zor dizugu olatu egin izana», kantatu zuen agurra. Andoaindarrak une distiratsuak izan zituen, baina apalagoak ere bai. Finala maratoia da eta ez da erraza hasi eta bukatu goian mantentzea.

Seigarrena, Sustrai Colina.

Batere presiorik ez duenaren gisan aritu zen, lasai eta gozatuz. Colinak askotan demostratu du plaza handiek ez dutela kikiltzen eta atzo ere berea eman zuen. «Txapeldunari zer esan ole Maialen torera/ Amets joan tabernara eta txanpaina atera», hasi zuen agurra.

Unai Iturriaga, bosgarren.

«Mila zorion Maialen hoiek bertso eaggak/ eskerrik asko Andoni pertsonak dira izarrak», hasi zuen berea. Baina aipamen berezia egin zien Igor Elortzari eta Josu Zabalari. «Gora gu ta gutarrak» esanez amaitu zuen eta primeran laburbildu zuen atzoko finalean nagusitu zen sentimendua. BECen zeuden 14.500 lagunak gutarrak sentitu ziren, talde bereko jokalari.

AMETS ARZALLUS 1582 puntu

JON MAIA 1060 puntu

ANDONI EGAÑA 1058 puntu

UNAI ITURRIAGA 1046,25 puntu

SUSTRAI COLINA 1037,5 puntu

AITOR MENDILUZE 1009,25 puntu

AITOR SARRIEGI 983,75 puntu

osoa bihurtu da (…) Osoa, diot, hizkuntzan eta bihotzean erdibiderik ez baitago (…) Maialen, eskerrik asko. Zu baitzara munstro “munstro” , flamenkoan dohain berezia duenari esaten zaion modura (…)”.

EG1

GARA 2009 12 14 astelehena

Maialen Lujanbio, ya con la txapela, canta el bertso de despedida ante sus compañeros de final y Joxe Agirre, todos ellos abrazados.

A sus 33 años, y en la que era su cuarta final, la hernaniarra Maialen Lujanbio se consagró como la mejor bertsolari de Euskal Herria. Fue una final hermosa y que concitó una enorme atención en el BEC, convertido por momentos en una fiesta. La segunda plaza fue para Amets Arzallus.

La había acariciado hace cuatro años y desde ayer es suya. Maialen Lujanbio llevará la txapela de campeona de bertsolaris de Euskal Herria hasta el año 2013 después de un campeonato que ha batido todas las cifras de público. En un BEC que echaba hu-

KRONIKA >2-3 AMAGOIA MUJIKA

Bertsoz bertso bordatutako txapela

250 / B76

mo y tras siete horas de emociones fuertes, Lujanbio superó a Amets Arzallus en la recta final, confirmando la pujanza de los bertsolaris más jóvenes. Pero todos acabaron satisfechos. El rostro de Andoni Egaña, por ejemplo, confirmaba que, como

aseguró días antes, se emocionaría más viendo ganar a otro compañero que a él mismo. El zarauztarra fue cuarto esta vez, por detrás de Jon Maia, otro de los triunfadores en esta fiesta del bertso. El inminente juicio contra ‘‘Euskaldunon Egunka-

MAIALEN LUJANBIO:

«Arratsaldeko saioan sentitu naiz gusturago, batez ere bakarka egin ditudan bi bertsoekin» >5

5

Luis JAUREGIALTZO | ARGAZKI PRESS

ria’’ y la situación de los presos políticos vascos fueron dos constantes en los mensajes de los bertsolaris. En resumen, un día para la historia no sólo para los 14.500 presentes en el BEC, sino para decenas de miles que lo vieron por televisión. >2-14

BERTSOAK >12-14

Kartzelako gaia eta buruz buruko bertso guztiak

Unos 200.000 votantes por la independencia en Catalunya Cerca de 200.000 personas –aproximadamente un 30% de los llamados a las urnas, pese a ser consultas sin efectos jurídicos- participaron en las votaciones sobre la independencia celebradas ayer en 166 municipios catalanes. La labor de cerca de 20.000 voluntarios fue decisiva para llevarlas a cabo y dar un paso así ha>16-19 cia la soberanía.

Adrenalina tras una maratoniana cita histórica A. EREÑAGA | BARAKALDO

Como después de una maratón, con la adrenalina todavía circulando en el cuerpo, mientras que el cansancio acumulado va supliendo al «subidón» sufrido durante el día. Una sensación en la que ganar o perder deja de tener una importancia capital; o, al menos, eso es lo que se desprendía anoche de la comparecencia ante los medios de comunicación en el BEC de los bersolaris que minutos antes habían participado en la final del Campeonato de Bertsolaris.

Agotados, pero satisfechos: algunos con ellos mismos; todos, con la respuesta del público y el trabajo realizado por quienes han trabajado para hacer realidad esta gran cita del bertso.

El de ayer fue un día histórico, con el BEC lleno hasta la bandera (nada menos que 14.500 espectadores) y los bertsos convertidos en protagonistas gracias a las retransmisiones en directo de medios como Info 7 y Euskadi Irratia; también con muchos momentos históricos, de esos que emocionan; y, sobre todo, con un palmarés también histórico, no en vano por primera vez una mujer se alzaba con la txapela.

Flanqueada por sus compañeros de escenario y de «lucha» en rima, Lujanbio reconocía ayer que todavía le quedaba «rebobinar» en su memoria lo sucedido a lo largo del día. «Todavía no me siento capaz de hacer una lectura», reconocía cuando se le preguntaba por sus mejores bertsos del día.

Según explicó, cuando uno se encuentra concentrado para preparar el siguiente bertso improvisado, «los de los otros se oyen como de paso» y, los propios, bullen en su cabeza. Al contrario de en otras ocasiones, no podría decir que tal bertso fue el perfecto, pero «en la sesión de la tarde me he sentido, en general, más a gusto, y sobre todo con los dos bertsos que he hecho en solitario».

La «olimpiada» del bertso de este año ha sido, sin duda, la del relevo generacional. Una palabra que se repetía invariablemente en las reflexiones de los participantes, pero, principal-

Los aficionados hacen la ola en las gradas del BEC en una jornada que fue histórica.

MIEDOS «Somos buenos bertsolaris, pero también personas normales, con sus miedos: miedo a qué diremos ante tanta gente, a que la final no sea lo buena que debiera...», apuntaba Egaña. Personas normales a las que les pasan cosas como que el tema que se les propone –su madre con un tupper de alubias– se convierta en real.

mente en las de Andoni Egaña, ganador de las anteriores cuatro txapelas de este concurso que mueve a miles de personas. çEgaña estaba invicto hasta ahora y este gran poeta –que se dolía de que, tal vez por la presión, desde la mañana sentía que «usaba la brocha gorda y no he podido sacar la fina hasta el final»– lanzó, sin embargo, un alegato emocionado hacia su continuadora. «Es un honor dar el relevo, sobre todo si es a Maialen Lujanbio», apuntaba, sin querer desmerecer al resto.

Pero destacó el trabajo de Lujanbio a lo largo de estos años, de plaza en plaza, y: «si alguien se lo merece es Maialen. Los demás, además, son muy jóvenes», dijo con humor.

Emocionados por la experiencia de cantar ante un público tan entregado y numeroso, contentos con lo conseguido –como Jon Maia, quien reconocía que había notado en sí mismo el resultado del trabajo realizado

Luis JAUREGIALTZO | ARGAZKI PRESS

fuera de los escenarios, en los ensayos–, sinceros como Unai Iturriaga –reconocía una cierta irregularidad en sus comparecencias, pero las asume–, los ocho protagonistas de la fiesta bertsozale de ayer no quisieron olvidarse ni del público ni tampoco de quienes han participa-

do en la organización de este campeonato que ha supuesto la culminación de meses y meses de trabajo. La siguiente cita, dentro de cuatro años; aunque para los bertsozales, el circuito continúa todos los fines de semana, porque la competición no es lo que importa.

Amagoia Mujikak ere, Gorka Azkaratek bezala, zaletu berri batez hitz egiten digu, edo nahiago bada, beste mirari ttiki batez. Bere idoloak ez dira futbolari famatuak darama izenburutzat Garan argitaraturiko testuak: “Badut lagun txiki bat, sei urtekoa, oso-oso pozik dabilena azkenaldian.

Olentzero datorrelako? Agian baita horregatik ere. Baina, batez ere, bere idoloak gertutik ikusteko aukera izan duelako dago txoratzen (…) Bere idoloak ez dira futbolariak, ezta marrazki bizidunetako borrokalari gartsuak ere. Ez dute egundoko txiribueltarik ematen eta ez dira salto batean piztia basati bihurtzen (…) Telebistaz ikusi zituen igandean, eta negar malko lodiak isuri zituen, larrituta, Ametsen izena entzun zuenean. Hark Maialenena entzun nahi zuen eta sei urterekin pazientzia ez da sobera izaten.

Maialen bere bertso eskolakoa delako nahi zuen hura amaieraraino iristea (…).

BECen bizitako katarsi kolektiboa dute beste hainbatek hizpide; herri sentimenduarekin lotzeko. “(…) Horixe da herria, azken finean, herri kulturaadierazpideen inguruan batzen den jende multzo bat. Berezitasun propioak dituen eta berezitasun propio moduan sentitzen dituen jende multzoa.

Herria ez da politikariek euren intereserako batzuentzat bakarrik sortutako

Haize berria B76 / 251

8

TXAPELKETA NAGUSIA 2009

2009 12 14 astelehena GARA

EG1

2009 12 14 astelehena GARA

9

Suzko emakumeak

10

TXAPELKETA NAGUSIA 2009

Maialenen giltzurruna

> EGUNA IRUDITAN

BARAKALDO, KULTURAREN

EUSKAL HIRIBURUA

INOIZ AHAZTUKO EZ DUGUN EGUNA Dirua banatzen ari al dira, ala? Goiko irudia finalera sartzeko zain zeuden pertsonena da. Atzematen zen egun handia zetorrela. Arratsaldeko saioa hasi aurretik Zura taldearen emankizuna dastatzeko aukera izan zen BECen. Baita Orioko txarangarekin abesti ezagunak kantatzekoa ere. Bertsolariak lanean hasi baino lehen, bertsozaleek egunkari honek txapelketari buruz argitaratutako gehigarri berezia irakurri ahal izan zuten, arlo guztietako berriak kontuan izateko. Beheko irudiak ez dirudi txapeldun bati dagokiona, baina horixe egin zuen atzo hernaniarrak txapela buruan jarri aurretik, puntu gehien berak pilatu zuela jakin zuenean: guztiak besarkatu eta Maiaren gainera igo, irudi xelebre hori eskaintzeko.

JENDETZA BARRUAN, FALTA DIRENAK BIHOTZEAN ETA FINALAREN BERRI BAZTER GUZTIETAN BECek inoiz eskaini duen irudirik ikusgarriena izan genuen atzo bertsozaleei esker. Giza olatuek giroa berotzen lagundu zuten, bazkalondoan ia inon aurkitzerik ez zegoen kafeak baino gehiago. Bertsolarien ahotan eta elkartutakoek zabaldutako pankartatan, finalean egoterik izan ez dutenak ekarri zituzten gogora, Aminatu Haidar Saharako ekintzailea barne.

Badute zer kontatu eskuineko kazetariek, batzuk oso urrutikoak, nondik hasi asmatuz gero.

ERREPORTAJE GRAFIKOA: Luis JAUREGIALTZO | ARGAZKI PRESS

zerbait. Herria berez sortzen den izpiritu baten inguruan batzen da, horrela nahi duelako, eta domekan Barakaldon, neure herri erdaldunean, duela lau urte bezala, Euskal Herria igarri egiten zen (…)” kontatzen du Sonia Gonzalezek Garan Euskal Herria igarri nuen izeneko artikuluan. “(…) Zortzi pertsona eta, batez ere, 14.500 ikusle horietan ikusi ahal izan du, ikusi nahi duenak, bertsoaren indarra. Euskararen indarra. Euskal Herriaren indarra (…)” dio Eneritz Zabaletak Le Journaleko BEC, bertsoa, sorkuntza artikuluan. “(…) Antzerkiaren lubakietan ari den Antton Luku lagunak Bertsolari Txapelketa Nagusiari Meza Nagusia deitzen dio. Ez nau harritzen! Benetako errituala da (…) Hamaika lagun auzolanean, hamaika bertsozale boluntario, eta aulkiak jartzeko bada jende berria prest (…) Zein atsegina. Zenbat ezagun. Zenbat ezezagun. Zenbat jende (…) jakin, onartu, ulertu eta errespetatu behar dute, bai Frantziak eta bai Espainiak, badela herri bat, euskaraz bizi dena. Erdaldunek ikasi behar dute badela beste imajinario bat, sasi guztien gainetik eta hodei guztien azpitik, beste pentsatzeko era bat, euskalduna (…)” idazten du Ander Lipusek Berrian Mariren sua artikuluan.

Kazetaria

ekez sinetsiko zuen suak atzo Barakaldon jaso zuen omenaldia jasoko zuenik, halako eztiz eta halako luxuz. Bertsoaren miraria bere gordinean, bere erraitasun gorenean.

Askok galdetzen diote euren buruari nondik ote datorkion Txapelketa Nagusiari halako ospea, baina erraz aurki dezake erantzuna halako jarioan. Hortxe bi azti, 14.000 lagun gosetien aurrean, hustasunetik edertasuna sortuz, hitza arma bakartzat. Non eta Euskal Herrian, hitza debeku bilakatutako lurralde kiskali honetan: halako paradoxak! Epaileek kendutakoa, noski, plazak itzuli behar zion bueltan herriari, eta zer da ba bertso finala, plaza ez bada, edo herria bere definizio trinko eta estuan.

Sua hitz, eta hitza, su. Arrazoi zuen Amets Arzallusek euskaldunok hezur bilakatu gaituztela esandakoan, egurra pairatuagatik hezurtuta, alegia. Haragia bidean utzita gaude, bidaia luzeetako asfalto lakarretan urratuta. Mina, besterik ez daukagu. Baina atzoko gozatuak hartzean ohartzen gara galdutako haragiaren ezinbestekotasunaz, eta egia lazgarri horrek ohartarazten gaitu izan ginenaz, eta, bidenabar, noizbait izan beharrekoaz.

Haragiaren samurtasuna zer den ongi daki ahora hezurra besterik eraman ezin duenak. Azkenean neska bakarra txapeldun.

Zapidun esan genezakeen, loria emakumetzearren, baina geurea herri gizondua da, zer egingo diogu.

Eta horixe ere ongi dakit, emakume izateagatik Alacanteko isolamenduan zarraturik daukadan arreba minez oroitzen baitut. Hori ere, bide batez esanda, geuk baino lehenago ikasi dute espainiarrek: emakumeak direla geure hezurrei falta zaien haragia.

B

252 / B76

ertsolariek pixa egiten al dute? Ez al dago bi bertsolari txapel beraren pean sartzerik? Azken galdera honek berdin-berdin balioko zuen Ametsek irabazi izan balu ere. Arreta eman zuen hasiera-hasieran Ametsek poto, erdipoto edo poto erdia egiteak; hala ere, eguerdirako nabarmen samarra zen goi-goian izango zela. Eta eguerdia baino lehen ere Andonik txapela eskainia zion Maialeni, giltzurrun baten truke. Arratsaldean denetik izan zen, baina bertso onak nagusi. Umore pixka bat gehiago ez zen sobera egongo beharbada, hartarako aukera ematen zuen gairik ez baitzen falta izan, baina bertsolar iak ez ziren txantxetarako egongo.

Maialenen eta Ametsen artekoan (ezin esan gabe utzi) kartzelakoa gogoratzeko modukoa izan zen.

Zein baino zein hobeto jardun zuten, batez ere suaren gainean. Bertsozaleak pozik entzun zuen saioa burutik burura, eta pozik agertu zen azkenean txapela Maialenen burura joanda. Ez dut esan nahi bertsozaleak ez zuela nahi Andonik irabazterik, baina egingo nuke beste batek irabaztea nahi zuela. Kontraesana da, badakit, baina badu bere azalpena: Txapelketa baino lehen Andonik berak konbentzitu zuen bertsozalea, Andoni bera ere poztu zen, itxurakeriarik gabe poztu ere, Maialenen giltzurrunaren ordez haren burmuina transplantatu izan baliote bosgarrena jasoko zuen jakitun. Eta, azken agurrak entzunda, bederatzi bertsolari txapel baten azpian? Hau nire iritzia baino ez da, baina kontuan izan ni ere banaizela bertsozalea. Atzotik bertsozaleagoa.

11

> GOIZEKO SAIOA

Barakaldoko Egoitz Coto

Zortziko txikiak aldatu zuen BECen mikroklima

Jon GARMENDIA, «Txuria» Kazetaria

T

KARTZELAKOAN Txapelketa honetan hain modan jarri den gai erabat ireki horietako bat jarri zieten kartzelakoan eta bakoitzak oso irtenbide ezberdinak aukeratu zituen.

LUJANBIO Lujanbiok behin eta berriz erakutsi zuen lantzen ari den bide berriak eman dezakeela emaitzarik. Filigrana ikusgarriak egin zituen goizean ere.

Amets Arzallus eta Sustrai Colina, lanean.

Joxean AGIRRE | BARAKALDO

Amets Arzallusen kartzelako ariketaren ederra edo Maialen Lujanbioren filigranaz jositako hiru bertsoak komentatuz atera ziren atzo BECen bildutako bertsozaleak bazkaltzera, baina bertako giroak askoz ere lehenago egin zuen gora, zortziko txikian hain zuzen ere, eta ez zuen geroztik apenas beherakadarik izan.

Sustrai Colina eta Unai Iturriaga egokitu ziren ariketa horretan. Biek telebistako albistegian lan egiten dute, eta emankizunaren erdian, hankarekin ukitzen hasten zaio Unai Sustrairi. Lehen bi bertsoek igo zuten txalo zaparradaren maila.

«Gabon, buenas noches, esan ta kolpera/teleberri erdian posible ote da/ hanka bota ez du ba nere hanka artera/ telezerri izango da hemendik aurrera», hasi zen Sustrai eta honela erantzun

Maialen Lujanbio dotore ibili zen egun osoan zehar.

Luis JAUREGIALTZO | ARGAZKI PRESS

zion Unaik: «Zuk nahi duzuna, baina belauna zer bero/ orain bideo bat dago, luzaroan bego/ formatu honetara ez zara ohitu edo/ hau aurrerapena da, notizia gero».

Amets Arzallus eta Aitor Sarriegi gerturatu ziren mikrofonora segidan. Aitorrek erretratua eskatzen dio Amets margolariari eta bost ordu lanean eman dituen arren ez du bukatzeko itxurarik. «Arkatza hartu eta nolako abaila/ zalantzan jarriko det laster zure maila/bi begi ta ahoa, sudur bat, masaila/ Kontxo!, dibujatzeko ez naiz horren zaila», hasi zitzaion Sarriegi. «Aizu ez da arkatza, hau da akuarela/ hogeita bi kolore eta nere tela/ jakin behar zenuke, dakidan bezala/ zu bi metro egitea nahiko zaila dela», erantzun zion bere lehen bertsoan Ametsek.

Egañaren eta Mendiluzeren txanda izan zen hurrena eta

ZORTZIKO TXIKIAN Zortziko txikian ez zuen bikote bakar batek ere huts egin eta aretoan zegoen giroa berotzen hasteko balio izan zuten bertsoaldiek.

Kartzelakoan etorriko ziren olatuak

hauena izan zen beharbada barre algararik handienak eragin zituena, gaia ere halakoxea baitzen: Aitorren lehen lan eguna zen eta bere lankideekin doa bazkaltzera. Atean, ordea, Andonik ama aurkitzen du babarrun termoa eskuetan duela.

Ederki hasi zen Aitor eta bikain jarraitu zion Andonik. «Lehenengo lan eguna hasi det honela/ atarira irten-da sorpresa itzela/ sentitu nahi nuen bai etxean bezala/ baina esan nizun, ama, hau gehiegi zela». Hona Egañaren ateraldia: «Etxean beti gose ta beti asekaitz/ hargatik taperrakin etorri naiz garaiz/ lantegitik irtena zazpi lagun alaiz/ denentzako egin det, zuekin joango naiz».

Ariketa honetan ez zuen bikote bakar batek ere huts egin eta horren lekuko dira Jon Maiak eta Maialen Lujanbiok kantatu zituztenak ere. «Ezkontza batean dantzan hasi zarete. Jon, zuk

nahi baino estuago heltzen dizu Maialenek», gai hori eman zieten, eta begira zein bikain moldatu ziren. «Hasieran arin-arin ta gero fandango/ gero gogor helduta hiruzpalau tango/ estutzen dizkidazu hemengo ta hango/ lasai egon maitea, ez naiz eta joango», bota zuen Maiak.

«Aspaldi ukitu gabe nabil halamodu/ hau gaztetxoa zana lehen ta nola gizondu/ gerria guri-guri tripa ere ondu/ guapo nahi al zenuke nerekin ezkondu?», erantzun zion Lujanbiok bere lehen bertsoan.

Bakarka puntuari erantzuten Maialen Lujanbio ibili zen beharbada dotoreen. «Lehen Juan Joxe eta orain berriz Patxi», izan zen jarri zioten lehen puntua.

«Batak besteari ezin ezer irakatsi/ publizidadeari ondo dio eutsi/ baina justizia ta fundamentu gutxi», erantzun zion. «Juan Carlos Erregea ETB1en», bigarren puntua. «Parrea ateratzen

Luis JAUREGIALTZO | ARGAZKI PRESS

zait hori entzutean/ PSOE ETBrekin dabil jo-ta-kean/telebistak itzali Eguberri partean», erantzun zion Lujanbiok.

Sei puntuko motzean ere bertso sorta ederra bildu genuen BECen entzule ginenok. Ordurako giroa berotzen hasita zegoen, artean kartzelakoan egingo ziren olatuak iritsi gabe baziren ere.

Amets eta Iturriaga jarri zituzten lanean. Unai gizarte laguntzailea da, eta Ametsek bere bulegoan paper batzuk izenpetu ondoren ohartzen da honek ez dakiela irakurtzen. Ametsen lana bikaina izan zen. Adibide gisa hona lehena: «Astero bueltan elizan/ ardo minduen kalizan/ barka zaidazu, ikastolarik nik ez nuen izan/ ta nere begien ehizan/ gizon erruki on gisan/ alfabeto bat baino gehiago baitaude bizitzan». Goi mailakoa izan zen halaber Egañak eta Lujanbiok egin zuten bertsoaldia, giltzu-

rrun-emaile Maialen. «Hurbildu nere ohera/ banator nere onera/ eta eskerrak adierazteko nago egarbera/ giltzurrun donante bera/ ta emakumea gainera/ sentiberago izan ninteke hemendik aurrera», bota zuen bigarrenean Andonik, eta «Nere zati baten parte/ sentiberago zinake/ orain gu biok badegu zerbait betirako kate/ lehen bi ta huts bion kalte/ orain bat ta bat enpate/ mundua ere lojika hontan hobe lihoake», erantzun zuen Maialenek gero eta errazago menderatzen duen bere bertsokeraren erakustaldia eginez.

Kartzelako gaia txapelketa honetan hain modako bilakatu den gai ireki horietako bat zen.

«Kazetaria zara. Badakizu idazten ari zaren artikulua azkena izango dela». Bertsolari bakoitza bere bidea aurkitzen saiatu zen.

Andoni Egañak, esate baterako, Euskal Herria askatu bezperan jarri zuen bere burua eta balizko

egoera horretatik ederki moldatu zen, baina ez zuen lortu entzuleen bihotzetara iristea.

Amets Arzallusek ikuspuntu pertsonalago batetik kantatu zituen hiru bertsoak eta freskoagoak geratu zitzaizkion. Eskuekin eta hankekin egin zuen txalo zaleak. Sustrai Colina, berriz, tortura salaketa gogorrak egitera doan “El País” egunkariko kazetari baten larruan sartu zen eta poliki ibili zen. Baina beste behin ere Maialen Lujanbio izan zen beharbada bertsorik harrigarrienak osatu zituena, bigarrengoaren bukaerarekin arazo txiki batzuk izan bazituen ere.

Ordurako entzuleak olatuak egiten ari ziren aretoan eta bertako negutegi efektuak erabat beroturik zeukan giroa. Jendea korrika batean atera zen mokaduren bat egitera arratsaldeko gozamenerako eserleku txukun bat aurkitzeko asmoarekin.

oulouseko kartzelan nintzen 2005eko finalean, eta urruntasun hartarik tristura puntu batekin bizi izan nuen bertsoaren festa handiena. Kartzelariek zigortu-eta, abenduko egun anitz mittard batean iragan nituen, eta han, ez zen irratirik, ez telebistarik, ezta etxekoen bisita ukaiterik ere; ia hilabeteko berantaz jakin nuen txapeldunaren izena, eta ordurako Espainiako harriburdin artean nengoen. Lagun batek helarazi zizkidan finaleko bertso guziak, idatziz, eta filtro anitz iragan ondotik eskuratu nituen nik, honela, finala jokatu eta urte erdira gozatu nituen hango bertsoak, baina ziegako oren ilunetara argia ekarri zidaten.

Egun, filtroak gogorrago dira, larrutik probatzen ari dira ene kide eta lagunak, heien senideak larrubizirik jartzen dituzte eta! «Uso de razón» ez dut sekula ukan, eta irakurle… zuk ere ez; euskaldunontzat debekatua baita arrazoia erabiltzea. Baina akordua dudanetik, Olentzeroren etorrerak baino poz gehiago ekartzen zidan lau urtean behineko finalak. Aurten berriro bizi izan dut, telebistan. Goizean goiz jaiki eta mallabitarraren etxera joan gara, Ziburura, iheslari garen batzuk hala egin dugu hemen, «al otro lado del charco» diren kideek badakit berdin egin dutela, lagun muelasen Infozazpi-rekin, edo etsai dudan etebesatekin. Barakaldon zen bertso finala, eta gure Cotozarrarekin akordatu naiz. Egoitz, 2002tik da kartzelan, Barakaldokoa da bera, 38 urteko kondena du, eta bertsoak entzuten egonen zen han; ni ere han egonen nintzen. Halaxe egonen ziren kartzelan diren guziak, ene min kideak, baita bizia emanaz bizi hobe bat eskaintzen ari direnak ere. Jon Anza ere laguna nuen. Lagun mina.

Baina ez du jakinen txapeldun berria zein den. Ez behintzat bertsuzale ez zelako. Zorionak Maialen, baina benetako txapelduna zu maite zintuena da: Jon Anza.

“Vivimos de rito en rito. Cualquier disculpa es buena para tomar parte de algún ritual de obligado cumplimiento. Nos lo exige nuestra

Badago hainbesterako ere ez zela izan iruditzen zaionik: “Vivimos de rito en rito. Cualquier disculpa es buena para tomar parte de algún ritual de obligado cumplimiento. Nos lo exige nuestra condición social, religiosa, ideólogica, tribal (…) Una dosis de recuerdo cada cuatro años con la hipodérmica del bertso vale para mantener la vitola de euskaltzale. Otra dosis de urna otro tanto sacia el hambre de responsabilidad ciudadana con el país

EG1

GARA 2009 12 14 astelehena

Xabier IZAGA

Lander GARRO Kazetaria

N

2009 12 14 astelehena GARA

condición social, religiosa, ideólogica, tribal (...)”.

(…) Es todo pura mecánica (…)” esplikatzen du Juan Carlos Ibarrak Deian Ritos izeneko testuan. Badago, baita, ikusitakoa asko gustatu ez zaionik ere: “(…) El domingo fue una jornada gozosa, sí, pero también dolorosa, una vez más, para mucha gente de esta Euskadi plural que jamás se ve reflejada en el espejo de los bertsos. Hace tiempo le pregunté a un amigo: ¿Qué crees que sucederá antes: que haya una filósofa china de proyección internacional o un bertsolari no nacionalista? (…)” ematen du bere iritzia Belén Altunak El Paísen, izenburutzat La “txapela” de Maialen daraman artikuluan.

Eta ikusitakoa batere gustatu ez zaionen bat ere bai: “En la familia todos somos hablantes y militantes del euskera, y abertzales de corazón. Pero estamos hartos e indignados de la permanente apología de los presos de ETA en las actuaciones de los bertsolaris (…) Esos pequeños diosecillos del

Haize berria B76 / 253

estrado no pueden estar siempre metidos en la burbuja del aplauso facil.

15.000 son muchos pero 1.500.000 muchos más. Y no están con esta forma de proceder. Gure herriarengatik, euskararengatik, eman pausoa!” idazten du J. Ramón Urcelayk NGn argitaraturiko Denuncia dolorosa gutunean.

Iritzia: JOSÉ MIGUEL ARRUGAETA, HISTORIADOR Y REFUGIADO POLÍTICO. En defensa de la casa de mis padres >9

“Hace tiempo le

¿Qué crees que

Egia esan behar bada, iritzi-testu dezente gelditu dira errepaso honetatik kanpora, denak ere finalari buruz kontu positiboak ekartzen dituztenak.

Paperezko luma ahal dudan bezainbeste zorroztu badut ere, ez ditut bi iritzi negatibo horiek baino bildu: El Paíseko zutabea eta NGko gutuna.

Horiek dira proportzioak. Eta iritzia ematea libre denez, baita Ameztoik egiten duen bezala tontakeria arriskutsuak esatea ere, bi horiek irakurrita bururaturikoa ezingo dugu isildu: besteei exigitzea baino logikoagoa dirudi pausoa eurak ematea. Barakaldoko finalean norberak pentsatzen duena norberak nahi duen neurri eta errimarekin entzun nahi duen edonork badaki hori lortzeko zer egin beharko lukeen: bertso eskoletako ateak irekita daude mundu guztiarentzat.

Paísen.

254 / B76

sucederá antes: que haya una filósofa china de proyección internacional o un bertsolari no nacionalista? (...)”

TXAPELKETA NAGUSIA 2009

2009 12 15 asteartea GARA

15

1,30 euro

pregunté a un amigo:

Behin biltzen jarrita Pásalon pasatakoa ere ezin pasatzen utzi. Eñaut Gantxegik kontatzen du Berriako telebistari buruzko atalean: “Uste nuen txapelketitisa pasatzeko ahaleginean, inor ez zela nire bidean jarriko. Baina Murphyren legeren bat-edo izaki, hara non lehengoan Pásalo (ETB2) saioak askorentzako gaitza den bertsolaritza hartu zuen hizpide. Urte osoan apenas jarraipenik egin gabe, hara non ia gehienak (aurkezleak barne) egun hartan lore asko botatzen aritu ziren. Tira den-denak ez; Begoña Ameztoik postura berezi bat hartu zuen; beldurrarena. Bai, haren ahotik irtenda, kezkatua zegoen hainbeste jendek bertsolaritza nola sentitzen duten/gun. Bere ustez “sakralizatuta” dago (…) “Emozio horiek oso arriskutsuak dira”, eta BECera joan ziren gehienak “aberri politikoa eraikitzera” joan zirela, eta antzekoak. Baten batek Cadizeko chirigotak atera zituen konparazio gisa, baina berehala hortik ihes egin zuen (…) John Foley filologoarekin buruz buruko bat planteatuko nioke adibidez, edota, bestela, doala Zinemaldiko edota beste sarao horietako beste edozein agertokitara Lady-Gaga entzunez bere eskeletoa mugitzera, besteok bake santuan utzita (…)”. “Pásalo bertsoz vs los bertsos pasan” jarri dio Gantxegik izenburua testuari.

Zenbat buru hainbat aburu dio esaerak, eta bat gehiago jasoko dugu zapping honekin amaitzeko; Ismael Manterolak Berrian Garaikurrak izenburuarekin eskaintzen duena hain zuzen: “(…) bertso txapelketako bi partaide Arte Ederren fakultatean ibilitakoak izanda, garaikurrak jasotzean zer pentsatu ote zuten etorri zait burura. Ez dut uste horretan pentsatzeko unea zenik, eta seguru nago ez direla jasotzen dituzten lehenbiziko garaikurrak, baina ezin nuen jakin-mina burutik kendu Unaik Gasteizko Ibilitaria izeneko kaleko eskulturaren erreprodukzio txikia esku artean jaso zuenean edo Maialenek, Oteizaren eskulturaren ordez, Santxotenaren eskultura jaso zuenean. Poza ere hartu nuen, Unaik bigarrenari dagokion Xabier Lakaren eskulturaren kopia etxean izango duela jakinda (…) Maialenek txapela irabaztearekin batera, Euskal Herrian lanean diharduten punta-puntako hainbeste emakumeren artelanen batekin saritzea, aldaketaren seinale indartsuagoa izango litzateke”. Esandakoa: finalari buruz prentsan idatzitakoekin (euskaraz, gaztelaniaz eta frantsesez) BECaren maketa handi samar bat egin daiteke, eta euskararen komunitateak horrelako mirariak behar ditu etorkizuna irabazteko.❚

4 2009ko abendua ASTEARTEA

www.gara.net XI. urtea | 3.945. zenbakia

AMETS ARZALLUS TXAPELDUNORDEA

«Egunkaria» suma apoyos plurales antes del juicio que empieza hoy

Erabat bere buruari begira, Maialenekin egin beharreko bertsoaldiarekin kezkatuta, apenas akordatu zen txapelarekin.

Maialenen buruan ikusten zuen, baina, bat-batean, kezka txikia sortu zitzaion eta badaezpada eskaintza pentsatzen hasi beharko zuela pentsatu zuen. Minutu gutxi batzuk izan ziren, azkar jakin zelako Maialenentzat zela txapela. Eta Ametsek berak jantzita bezalako betekada sentitu zuen, Maialen Lujanbio bertsolariaren eta pertsonaren zale amorratua delako.

«Maialenekin bukaeraraino segitzea ohorea baino gehiago da» baitan. Ikusten da behar ditugula baikortasun eta elkartasun mezu eta formulak.

Los cinco euskaltzales encausados afirman al partir hacia Madrid que «vamos a plantarnos con la cabeza alta ante quienes nos acusan» El «caso Egunkaria» se juzga desde hoy en la Audiencia Nacional de Madrid, y la víspera dejó claro una vez más el apoyo con que cuentan los cinco encausados. En una comparecencia realizada en Andoain unos minutos antes de partir hacia Madrid, Martxelo Otamendi, Joan Mari Torrealdai, Iñaki Uria, Xabier Oleaga y Txema Auzmendi presentaron una lista de apoyos en la que aparecen nombres como Xabier Arzalluz, Carlos Garaikoetxea, Rafa Díez, Juan Ramón Guevara, Ramón Labayen, Iñaki Goirizelaia, Juan Ignacio Pérez, Pedro Miguel Etxenike, Fermin Muguruza, Bernardo Atxaga o Jesús Mari Zamora.

Junto a ello, los cinco imputados pusieron el acento en que se sienten orgullosos de todo el trabajo realizado por la libertad de expresión, el euskara y Eus-

kal Herria, y en consecuencia afirmaron que acuden a Madrid «con la cabeza alta», aunque sin ocultar que «vamos en contra de nuestra voluntad, después de habernos sometido durante siete años a la pena de banquillo y al dolor y la ofensa permanentes». Sobre el desarrollo del juicio, admitieron su «incertidumbre», sobre todo después de ver cómo se abría la vista oral contra el criterio de la Fiscalía, lo que convierte a este caso en inédito dentro de la cascada de macroprocesos políticos abiertos en torno a la doctrina del «todo es ETA» desde hace once años.

Numerosos representantes políticos, sindicales y sociales vascos se darán cita hoy ante la Audiencia Nacional para respaldar a los acusados y al periodismo en euskara. La vista oral se >5 inicia a las 10.00

ematen du bere iritzia

EDITORIALA >8

Belén Altunak El

Debate abierto en canal en el independentismo catalán después del 13-D

Otro juicio más contra un pueblo

Luis JAUREGIALTZO | ARGAZKI PRESS

Amagoia MUJIKA | DONOSTIA

Pozik dago, oso pozik. Berak txapela jantzi ez zuelako batzuk penaz daudela jakitean, azkar eta garbi erantzun du: «Inor ez dadila penaz egon, eta, bestela, etor dadila nigana; nik daukadan poz pilatik, partitzeko adina badaukat-eta».

Oso pozik dirudizu.

Nik lehendik ere esana nuen nire helburua ez zela postu edo emaitza batekin lotutakoa, baizik eta bertsoak zirela garrantzitsua, bertso barrenetan egin nezakeen bidea. Finean, ibilbide oso bati ematen niola arreta osoa eta ibilbide horrek ekar lezakeen edozerk ez ninduela bereziki poztuko edo penatuko horrek betetzen baldin baninduen.

Botatako bertso batzuekin oso beteta eta hustuta sentitu nin-

MAIALEN LUJANBIO: «Lanetik eta neketik etorri da txapela»

tzen eta ez neukan penatuta egoteko inongo arrazoirik. Gainera, txapela Maialenen buruan ikusi nuenean, poz izugarria hartu nuen.

Zein lan apartatuko zenuke?

Txapelketan zehar ez bezala, finalean bakarkakoekin bereziki gustura geratu nintzen, bai bertsoengatik eta bai jarreragatik.

Barrutik kanpora ateratzeko beharra sentitu nuen eta lortu nuela uste dut.

Goizean zure kartzelakoarekin leherketa gertatu zen.

Bukatu orduko kontziente nintzen zerbait lehertu egin zela.

Goiz osoan momentu horretara arte sentitu ez nuen zerbait etorri zitzaidan bueltan bertso horiek botata, eta uste dut ez zela izan bertsoengatik bakarrik, jarreragatik ere izan zela. Banuen

gogoa horrelako leherketatxo bat sortzeko. Gaiaren lehen hitza entzun nuenean, «kazetaria zara», dendara joan eta nire jertse bat probatzea bezalakoa izan zen. Dena parean tokatu zitzaidan eta bertsoz eta jarreraz, txaloz lehertu zen euforia hori bueltan jaso nuen.

Euskal Herria libro bat irudikatu zenuen. Mezuak ere izan zuen partea leherketan.

Hain arrastaka eta burumakur ikusten dugu batzuetan gure bidea, eta gure herriaren bide korapilatsuan argi izpiak eta indarra ezin bilatuta bizi gara.

Orduan, badaukagu gure buru barruari gure ipuina kontatzeko eta benetan gertatu litekeela sinesteko beharra. Kontziente zara ahots hori eramaten duzunean zerbait gertatzen dela ipuin hori entzuten duen herriaren

BAKARKAKOA

«Txapelketan zehar ez bezala, finalean bakarkakoekin bereziki gustura geratu nintzen»

ARANTZA

«Arantza txiki bat geratu zait, arratsaldeko bakarkakoa berriz hasi behar izan nuelako»

Eta arratsaldeko bakarkakoa, bikaina berriz.

Ni gusturen arratsaldeko horretan geratu nintzen. Arantza txiki bat geratzen zait, berriz hasi behar izan nuela eta eman dezakeela bertso bidean arazo txiki bat izan nezakeela. Eta ez zen horrela izan. Doinuarekin ezin nuen asmatu, aurreko Jon Maiarenaren oihartzuna etortzen zitzaidalako. Doinu horren hasieran ezin nuen tonu egokia hartu. Eta berriz hastea erabaki nuen, gaian erabat sartuta sentitzen nintzelako eta bertsoa erabat nire mende nuelako. Hori pasata, txapelketa osoko nire lanik onena izango da arratsaldekoa. Gaia nik buruan askotan ibili dudan istorioa da. Garraio publikoan ibiltzean askotan pasatzen zait burutik kezka hori eta oso-oso presente daukadan egoera nahiko gordina da, egunero gure bizitzan gertatzen dena.

Buruz burukorako zure izena entzutean bezainbat poztu zinen Maialenena entzutean.

Ni naiz Maialenen lehenengo zale amorratua. Bertsolari eta bertsozale bezala Maialenen ahotsa eta bertsoa asko gustatzen zait eta iruditzen zait mundu berri liluragarri bat ekartzen duela bertsotara. Alde horretatik, sekulako betekada sentitu nuen. Lagun bezala, beste hainbeste, oso gertuan sentitzen dudan pertsona da, oso maitagarria delako. Nik Maialenekin bukaeraraino segitzeko pribilegioa izatea ohorea baino gehiago izan zen, garaipena. Buruz burukoak liberatu egiten zaitu eta bertsotan baldintza onenetan egiteko aukera ematen dizu.

Eta gainera, Maialenekin batera aldaketa irudikatzeko ohorea izan nuen.

Amagoia MUJIKA

Txapela jantzi ondorengo baretasunak liluratu gintuen. Aurretik berdintsu zegoen, ondo egindako lanaren lasaitasun atseginarekin. Biharamunean bezperan bezain pozik eta gustura topatu dugu, baina dagoeneko ez hain bare. Pilatutako emozioak gehiegi dira barruan kabitzeko. >2-4

AMETS ARZALLUS Las consultas del 13-D en Catalunya han dejado un poso de satisfacción en organizadores y voluntarios, pero el día después ha abierto un debate sobre la necesidad de la unión de fuer-

zas en el que no faltan los reproches. Integrantes de la coordinación nacional de los referendos hablan de crear una nueva alternativa electoral que se denominaría Suma Independència. >6-7

Maialen Lujanbiok Hernaniko Txalaparta Elkartean jarri zuen hedabideekin elkartzeko tokia. Egunkariak bildu bai, baina irakurtzeko astirik ez zuen izan.

Imanol OTEGI | ARGAZKI PRESS

«Botatako bertso batzuekin oso beteta eta hustuta sentitu nintzen»

2

GARA 2009 12 15 asteartea

EG1

EG1

GARA 2009 12 15 asteartea

3

EGUNEKO GAIAK

TXAPELKETA NAGUSIA 2009

MAIALEN LUJANBIO EUSKAL HERRIKO BERTSOLARI TXAPELDUNA Txapela janzteko prest sentitzen denaren indarrarekin igo zen oholtzara eta bere bertsokeran ohikoa den mimoarekin eman zuen puntada bakoitza. Indar horren eta sentsibilitate horren arteko oreka ederra lortu zuen Maialen Lujanbiok. Bera konbentzituta zegoen eta bertsozalea konbentzitu zuen bertsoz bertso lan eginez. Gustura eta pozik dago txapelarekin eta garbi dauka bere erara eramango duela. Ez du uste bere ibilkera hankaz gora jarriko duenik edo, behintzat, ez luke nahi.

BERTSOKIDEAK

POZ BAREA

AMETS

«Nire bertsokideen hitzak, kariñoa eta errekonozimendua jasotzea sekulakoa izan zen. Hori da gure lehiaren ilogika eta edertasuna»

«Lanetik eta neketik etorri zen txapela, ez zen bat-bateko loteria izan eta horregatik sentitu nuen poz bareagoa, ez hain emozionala»

«Oso polita izan zen bukaera Ametsekin konpartitzea.

Txapelketan oso gertu egon gara eta bera goizetik ari zen ni animatzen»

«Txapela gailur bat bada, baina egindako bidean koska bat gehiago» kutua. Ez dit grazia handirik egiten, baina egin behar da eta kito.

Ulertzen dut txapeldun baldin bazara horrek bere isla behar duela prentsan; eta garrantzitsua da, gainera.

Amagoia MUJIKA | HERNANI

Hamar elkarr izketatik gora eman zituen atzo goizean. Bederatzietarako lan horietan jarria zegoen. Eta, hala ere, bere irribarrerik onenarekin hartu gintuen txapeldunak. Bezperan, finalean, nahiko bare mantentzea lortu zuen, bera ere harritzeraino.

Pilatutako emozioak atzo hasi zitzaizkion azaleratzen eta bezperan baino gehiago kostatzen zitzaion horiek kontrolatzea.

Oraindik egun batzuk beharko ditu BECen gertatu zen guztia digeritzeko. Badaki zerbait handia izan zela, jende asko hunkitu zela berak txapela jantzi zuenean eta horri guztiari benetako tamaina hartzeko gogoz dago.

Burrunba azkar pasako dela espero al duzu?

Gauzak bere onera azkar etorriko direla espero dut. Ez dut uste honek ezer irauliko duenik, ez dagoelako zer irauli. Agian 2001ean txapelak hankaz gora jarriko zituen nire hankak. Baina gaur egun hankak lurrean ditut eta lasaitasun horrekin bizi dut. Errekonozimendua da, bultzada, emozioa, ilusioa, baina ez dut uste gauzak asko aldatuko dituela, edo ez nuke nahi behintzat. Urte askotako bide baten puntu bat da, koska bat gehiago, baina ez da izan bat-batean zerotik zortzimilako batera igotzea bezala. Gailur bat bada, baina egindako bidean koska bat gehiago.

Zer moduzko ajea duzu?

Egia esan lo egin dut. Ospakizunak suabe joan ziren, afaltzera iristerako baziren hamabiak eta nekatuta ginen. Baina gero lo egin dut, harrigarria. Finalaurrekoetan baino askoz lasaiago nengoen. Egia esan lasai egon nintzen egun osoan. Bukaeran ere oso bare nengoen, denak hunkituta zeuden, baita ni ere, baina patxadaz sumatzen nuen neure burua. Uste dut egin nuen lanaren ondorioa izan zela hori.

Bakarkako lanei erreparatuz, goizean baino gusturago arratsaldekoan.

Goizeko bakarkakoarekin ez nintzen gustura geratu. Lehen bertsoarekin bai, baina bigarrenean erdi estropezu bat egin eta amorrarazi egin ninduen. Ez neukan eremu zabal bat buruan, sentitzen nintzen Bergarako bakarkako gaia errepikatzen eta mentalki horrek nekatu egin ninduen. Lehen esanaren gainean bezala ari nintzen, eta horrek gustua mikaztu egin zidan. Baina besterik ez zitzaidan etorri gaia entzunda, hain hurbila den epaiketa horrekin ezin izan nion gai horri ihes egin eta ez nuen asmatu.

Oholtzara igotzerako erakutsi zenuen lanerako gogoa.

Saioa bukatu zenean lanaren eta nekearen sentsazioa nuen. Ondo egindako lanaren poztasuna nuen eta horren saria izan zen txapela. Lanetik eta neketik etorritakoa, ez bat-batean hutsetik eta zerutik erortzen zaizuna. Ez zen espero gabe etortzen zaizun loteria bat bezalakoa izan. Eta horregatik hartu nuen poz bat bareagoa, ez hain emozionala.

Dagoeneko hamar elkarrizketatik gora. Biharamuna espero bezain gogorra izan al da?

Andonik abisatu zidan. Egia esan, hau da ilargiaren alde ez-

Imanol OTEGI | ARGAZKI PRESS

Arratsaldekoan zure une intimo horietako bat lortu zenuen.

Egia esan oso gustura sentitu nintzen. Bertsoaldi oso bat, borobila uzteko gogoa banuen.

Gaia entzun nuen eta gustatu

egin zitzaidan. Eta bertsoaldia amaituta, gustura eseri nintzen bueltan, egin nezakeena egin nuela sentitzen nuen.

14.500 lagunen artean gaietan agertzen diren egoerak beren azalean bizi dituztenak daude.

Uste dut momentuan bertan horretan ez pentsatzea hobe dela. Minbizia zuten haurrenean, bigarren bertsoan, burua makurtuta eta negarrez ari zen emakume bat ikusi nuen eta orduan jabetu nintzen egoera hori bizitzen ari zen jendea egon zitekeela. Pirritx eta Porrotxen ikuskizunarekin ere gogoratu nintzen... gauza askorekin gogoratu nintzen. Ez zara erabat kontziente, bestela egoerak errealegiak direnean gordinegiak bihurtzen dira eta horrek ez dizu distantzia hartzen uzten. Eta horrek kreatiboki ez dizu laguntzen. Egiazkoa izatea eta sinesgarritasuna bi gauza desberdin dira.

Buruz burukora pasatu aurretik oso pentsakor ikusi zintugun.

Goizean nahiko gazi-gozo joan nintzen bazkaltzera, ez si ta ez no. Arratsaldean estutu egin nahi nuen, eta ondo atera zen.

Eta lasaitasun hori neukan, nik ahal nuena egin nuelako. Mendiluzek eta Unaik esan zidaten segur aski ni izango nintzela buruz burukoan. Baina nik ez nekien, hortik atzetik oso zaila da saioa neurtzen.

Buruz burukora, pozik. Eta Ametsekin, pozago.

Oso hunkigarria izan zen, oso polita. Batetik Andoni gabeko buruz burukoa zen eta horrek esan nahi zuen aldaketa zetorrela. Eta Ametsekin konpartitzea sekulakoa zen. Oso gertu egon gara txapelketan, oso lotuta eta Amets goizean goizetik ari zen ni animatzen. Benetan polita izan zen bien artean saioa amaitzeko ardura hori hartzea.

Eta txapeldun zinela jakitean, eguneko unerik politenetakoa.

Niretzat bai. Nire bertsokideen hitzak, kariñoa eta errekonozimendua jasotzea sekulakoa izan zen. Buruz burukoa amaituta gustura geratu nintzen eta une horretan sentitu nuen Ametsek irabaziz gero sekulako poza emango zidala. Barru-barrutik eta benetan sentitu nuen. Edozeinek irabazita ere poztuko nintzateke eta hor i da gure lehiaren ilogika eta edertasuna.

Andoni azko poztu zen.

Bai, asko. Esan zidan asko poztu zela eta merezi nuela. Eta niretzat handia izan zen Andonik hori esatea. Finalean omenaldi txiki bat jaso zuen, ezta gutxiagorako ere. Baina, tira, badirudi erretiratu egiten dela eta ez da hori. Asteburuan bizpahiru aldiz elkartuko gara kanturako.

BECeko olatua izugarria izan zen. Nola bizi da hori oholtza gainetik?

Izugarria da jendea horrela ikustea. Builak, animoak, zenbat aldiz altxatu ziren, gure ahalegina eskertu nahia... ez dago hitzik hori deskribatzeko. Gainera, nahiko sintomatikoa dela uste dut. Gure egoeraren berri ematen du, ze gogo daukagun horrelako gauza baikorrak bizitzeko, emozio konpartituak, indar sentimendua. Gauza on txiki bat da, zure hizkuntzarekin eta funtsarekin konektatzen duen zerbaitek pizten duen baikortasuna eta indarra izugarriak dira eta hemen dagoen potentziala erakusten du. Hori kudeatzea eta kanalizatzea da gakoa. BECekoa hainbeste lan eta foko txikiren batura da, horregatik aipatu nuen matriuskarena hasieran.

Alderantzizko norabidean, gauza bera. Matriuska hori askatzen bada, indar eta ilusio handiagoarekin doa jendea berriz foku txiki horietara. Finean hori da finalaren logika.

Maialenek maitasun handiz sinatu zituen txikiek luzatutako argazkiak.

Juan Carlos RUIZ | ARGAZKI PRESS

Harrotasunez eta pozez, ongi etorri etxera, txapeldun!

Kanpoan hotz handia zegoen eta instant batez elurra mara-mara aritu zen, baina hotzak hotz, hernaniarrek gogoz eutsi zieten tenperatura baxuei. Maialen Lujanbiori harrera egiteko atzokoan ez baitzen eguraldi kaxkarrez kexu egiteko tarterik izan. Udaleko Areto Nagusia txapelduna jasotzeko egokituta zegoen, oholtza eta mikrofono batez. Baina atzokoan ez zituen bertsoak bota, eskerrik beroenak emateko igo baitzen agertokira.

Txapelketa Nagusian parte hartu duten Hernaniko bertso eskolako beste zazpi partaideekin batera partekatu zuen protagonismoa. Lujanbiok nabarmendu bezala, «honakoa talde lana» delako.

Aretora sartu bezain pronto ateak parez pare zabaldu behar izan zituzten bertaratu ziren herritar guztiak jasotzeko: «Ama begira, han dago!» zioen ume batek, eskuetan urduritasunez Maialenen irudi handi bat eusten zuela. Haurrak aretora arrapaladan sartu ziren nork baino nork leku hobea hartzeko eta guztiek zeramaten eskuetan bertsolariaren argazkia ez bazen, azken unean nonbaitetik moztutako paper zati bat. «Ene, ezin sartu gabiltza,

Barakaldon baino jende gehiago gaude hemen!», zioen estu-estu ikusleen artean zegoen gizon batek. Marian Beitialarrangoitia alkateak hartu zuen lehenik hitza: «Harrokeria gabe egin nahi dugu harrera hau, baina harrotasuna ezin dugu ezkutatu, geure bertsolariek egin duten ibilbidearekin. Txapelarekin etxeratzea lana borobiltzea izan da».

Maialenek denen izenean eskerrak ematen zituen bitartean jendartean lepo luzatuak ikusten ziren, hobeto entzun eta ikusteko saiakeran. «Berezia da Maialen, ezta?» galdegin zion amona batek alboan zituen bi lagunei. «Bai, bai, neskak merezi du txapela, bere amak ere makina sufrituko zuen!», erantzun besteak. Lore sorta bana jaso ostean agurra dantzatu zieten bertsolariei.

Aurpegi lotsatuak erakutsi zituzten oholtza gainetik, eskuak poltsikoetan sartuta zituztela, jende umila eta gertukoa direla erakutsi zuten. Dantzarekin amaiera emandakoan «amen batean» eseri ziren haurrak «amen batean» jaiki ziren, Maialen, euren «izarra» denari sinadura eskatzera, eta letra haiek begiratzean marraztu zitzaien irribarrea. O. LARRETXEA

Haize berria B76 / 255

256 / B76

Jon Unibertso

BERTSOTXAPELKETAKO PARADOXA Jon Unibertso detektibea da, eta berezi samarra.

Bertsolaritzaren inguruko kasuak argitzen espezialista, oraingoan, txapelketa bete-betean harrapatu du abenturak.

EGILEA: ADUR

260 / B76

Jon Unibertso. B75 / 261

262 / B76

Jon Unibertso. B75 / 263