Bertsolari - 86. aldizkaria by elkarmedia

86. ZENBAKIA | 2012 UDA | 7 EURO

BERTSOLARI BAT JUAN CARLOSEN GORTEAN • ELKARRIZKETA: HISTORIA: PLAZA LIBREA:

BERTSOLARI… EDITATZAILEA:

BERTSOZALEAK KULTUR ELKARTEA. Martin Ugalde Kultur Parkea - 20140 - ANDOAIN TEL.: 943 300 621 (Astelehena 10:30etik 14:30era eta 15:30etik 18:30era. Ostirala 16:00etik 20:00era) HELBIDE ELEKTRONIKOA: bertsolari@euskalerria.org KOORDINATZAILEA: Josu Martinez LAN BATZORDEA: Antxoka Agirre, Xanti Jaka eta Joxean Agirre ARGAZKILARIA: Conny Beyreuther DISEINUA ETA MAKETAZIOA: Txema Garzia Urbina EUSKARA ZUZENTZAILEA: Xalbador Garmendia KUDEAKETA: Antxoka Agirre INPRIMATZAILEA: Gráficas Lizarra D.L.: SS 482/91

Kultura Saileko Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzaren dirulaguntzarekin Subvencionado por la Dirección de Política Linguística del Departamento de Cultura

Gipuzkoako Foru Aldundiaren Kultura eta Euskara Departamentuaren dirulaguntzarekin Subvencionado por el Departamento de Cultura y Euskera de la Diputación de Gipuzkoa

06> 12>

04> KEZKA BAT, HAMAIKA HARI MUTUR Testua: Joxerra Garzia TXISTURIK EZIN IRENTSI Testua: Arkaitz Estiballes

16> BERTSOLARI BAT ESPAÑISTANEN Testua: Alberto Pradilla / Argazkiak: Jairo Vargas

U D A · 2 0 1 2

40> ¡VIVA PEDRO EL VASCO! Testua: Iñigo Aranbarri 86> SARASUA ETA IRURETAGOIENA NAGUSI AGURAINEN Testua: Elene Kurutxarri / Argazkiak: Xenpelar Dokumentazio Zentrua 54> OIER LAKUNTZA: Atomoekin borrokan Testua: Joxean Agirre / Argazkiak: Conny Beyreuther eta Xenpelar Dokumentazio Zentrua 76> MARINELA. BETIRI OLHONDO. 1863 Egilea: Adur

arren beste asko baino sanoago dabilen bertsolariari, KARGATUTA DATOR UDAKO ALEA Hasteko, Onintza Enbeitak diputatu gisa emandako lehen 24 orduak nolakoak izan ziren kontatu digu Alberto Pradilla kazetariak.

Gai polemikoak ere ez dira faltako uda epela berotzeko. “Plaza Librea” atalean, Joxerra Garzia Mintzolaz ariko zaigu hitz lauz eta Arkaitz Estiballesek berriz, Jon Sarasuak Kopla Txapelketan kantatutakoei erantzungo die, bertsoz.

Horrekin batera, Onintzaren birraitona Kepa Enbeita “Urretxindorra”-rekin lotutako istorio kurioso bat dakar Iñigo Aranbarri idazleak historia atalean.

Bukatzeko, aurtengo Euskal Herriko Eskolarte Txapelketari ere begiratu bat emango diogu eta Adurrek, bertso sorta ezezagun bezain eder bat, komiki bihurtuko du.

Baina istorio harrigarrietaz berba egiten hasita, dudarik gabe Oier Lakuntza bertsolari nafarrarena dugu miresgarrietan miresgarri. Joxean Agirrek elkarrizketa luzea egin dio, eri egon

Plaza librea Bi lan desberdin dakartzagu Plaza Librera udarako. Libreak biak. Eta plazaratzeko aproposak. Batetik, Joxerra Garziaren “Kezka bat, hamaika” iritzi artikulu kezkatu eta sinzeroa. Hainbat gairi

buruz zintzotasunez gogoetatzen duena. Bestetik, Arkaitz Estiballesen bertso sorta bat: “Txistua ezin irentsi”. Lehiaketetan instituzioei txistu egiten dieten entzuleen kontra Jon Sarasuak Zarauzko Kopla Txapelketan kantatutakoei emandako erantzun zorrotza. Soka luzea daukaten gaiak, biak ala biak.

Plaza librea

iritzia Ertz eta koska ugari ditu, noski, aldaketa horrek, eta denei heltzeko ez asmorik ez tokirik daukat nik hemen. Hori horrela, biziki kezkatzen nauten hainbat kontu aipatzera mugatuko naiz hemendik aurrerakoan. Kezkok hari mutur, nire ustez merezi baino jaramon gutxiago egiten zaion kontu bati tiraka ekingo diot, gero hari mutur hori utzi eta beste bati tira egiteko, eta gero beste bati, ganorazko matazarik osatzeko esperantza handirik gabe.

Joxerra Garzia

Kezka bat, hamaika hari mutur Bertsolaritzak sekulako aldaketak izan zituen XX. mendean zehar. Izen berbera erabiltzen dugun arren, elkarren oso bestelako bi errealitate dira XX. mende hasierako bertsolaritza eta mende amaierakoa. Aldaketa-prozesu luzea bezain gorabeheratsua izan zen, motel samar hasi eta azken urteotan ziztu bizian joan dena: harrigarri bezain miresgarri izan da bat-bateko bertsolaritzak XX. mendearen hondarretik hona egin duen bidea, bai arteari berari â&#x20AC;&#x201D; bertsogintzariâ&#x20AC;&#x201D; dagokionez, bai euskalgintzan eta, oro har, euskal gizartean lortu zuen zentraltasunari dagokionez.

Bat. â&#x20AC;&#x153;Ahozkotasunaren ekosistemaâ&#x20AC;? kontzeptua, beste hainbat eta hainbat kontu jakingarri bezala, oraindik orain hil zaigun John Foley lagun eta ikertzaile handiari zor diogu. Ez dakit inoiz asmatuko ote dugun zor hori kitatzen, baina garbi daukat laudorio eta goresmen hutsez ez dugula horrelakorik lortuko, berak erakutsitako bidean aurrera egitea baita Foleyri diogun zor eskerga nolabait kitatzeko modu bakarra (eta, bide batez, geure buruari ere mesede egingo genioke, gainera). Bi. Une honetan duen sasoiak besterik uste izatera eraman bagaitzake ere, bertsolaritza ez da harri arteko lore. Ahozko tradizio aberatsa eta askotarikoa du euskarak, bere baitan genero asko dituena. Genero horietan bat baizik ez da bertsolaritza, euskarazko ahozkotasunaren ekosistematik kanpo bizirik iraun ez dezakeena. Beste genero gehienek ez bezala, bere izatea zapuztu gabe garai berrietara egokitzen asmatu du bertsolaritzak edo, hobeto esan, bertsolaritza gaurkotzeko apustua egin zuten eragileek. Estrategia argi batek lagundu zien apustua egiten, eta balio jakin batzuk (autokonfiantza, esaterako), arriskuak arrisku egindako apustuari eusten. Hiru. Eragile horietako batzuk ondo agerikoak dira, eta sarri aipatzen dira. Funtsean, ordea, pentsamendu estrategikoa eten gabe landuz iritsi da bertsolaritza gaur egun duen indarra izatera. Eguneroko egin behar eta premien gainetik, epe luzera begiratzen jakin du bertsolaritzak. Orain arte, behintzat, helburu eta helmugei eman izan zaie beti lehentasuna, haiek argi eta garbi eduki ezean ezinezkoa baita une bakoitzean bitarteko egokiak zein diren erabakitzea.

Lau. Bertsozale Elkartea sortu zenean, eragile bakar batzuen ikuspegi estrategikoa nagusitu zen, zorionez, gainerako gehienon begirada motzaren ordez. Jon Sarasua eta Koldo Tapia tarteko izan ez balira, auskalo zer zatekeen orain Elkartea: bertsolarien sindikatu, txapelketak antolatuz dirua pilatzeko enpresaâ&#x20AC;Ś Kanpora begira, erabakigarria izan zen bertsolaritza euskalgintza eta herrigintzaren ataltzat jotzea. Barrura begira, berriz, oraindik ere miresgarria iruditzen zait Dokumentazio Zentro baten â&#x20AC;&#x201C;eta, beraz, ikerketaren- premia hasiera-hasieratik ikusi, aldarrikatu eta aurrera atera izana. Bost. Ikerketaren ildo estrategiko horrek oztopo handiak izan ditu beti mugimenduaren barruan, eta zenbaiten seta eta temari esker soilik garatu ahal izan da. Ikerketaren emaitzak bai, horiek ongi etorriak ziren beti, baina emaitzotara iristeko bitartekoak artikulatzeko garaian, komeriak izaten ziren. Ikerketaren enborretik bi adar handi sortu ziren aurki, ondorengo ataltxoetan azalduko ditudanak. Sei. Adarretako batek nazioartera begira jarri gintuen, eta hala ezagutu genituen ahozko inprobisazioak munduan dituen beste agerpenak eta, horrekin batera, ahozkotasuna ulertzeko beste molde batzuk. Adar honek 2003an eman zuen bere fruiturik gozoena, Ahozko Inprobisazioa Munduan izeneko jardunaldiekin. Jardunaldi horien aitzakian bisitatu gintuen John Foleyk lehen aldiz, eta han sortu zen Oral Tradition aldizkariaren ale monografikoa bertsolaritzari eskaintzea. Ederretan ederren, hala ere, jardunaldien jiran osatu zen lan taldea izan zen: hogeiren bat urteko hogeiren bat gazte, zer behar hura eta gehiago primeran eginez primeran pasatzeko prest. Atsedenaldi bakanetan, bazter batetik begira-begira egoten gintzaizkien Koldo Tapia, Arantza Mariskal eta hirurok, loriatuta: bertsolaritzan ordu arte egindako lan onari segida hobea emango zion taldearen muina ikusten genuen han. 1986an hasitako ametsaren amaiera baino areago, amets hura biziberritzeko (eta berriz bizitzeko) aukera begitantzen zitzaigun begien bistan genuena.

Zazpi. Ikerketaren bigarren adarra, ahozkotasuna eskolan lantzeko metodoa izan zen. Kezka larri batetik sortu zen metodo hori lantzeko asmoa: ahoz komunikatzeko gaitasuna nabarmen gainbehera ikusten genuen, eta hari irtenbide bat eskaini behar zitzaion. Horrelako egitasmo baten ardura hartzeko Elkartea baino egokiagoak ziruditen hainbat erakunderekin harremanetan jarri ginen, baina ez genuen ikusten gure kezkari bete-beteko erantzunik emateko moduko proposamenik. Hala, bada, hori ere guk lantzea erabaki genuen. Urte dezenteko prozesua izan zen eta, oro har, esperientzia aberasgarria izan zela esango nuke, azken emaitza ahul samarra den arren (argitalpena (giza)legearen kontrakoa da, bidenabar esanda, baina hori beste kontu bat da). Zortzi. Laburki aipatu ditudan ikerketaren bi adarrek, bistan da, bertsoaren eremutik kanpora garamatzate, biek ala biek. Izan ere, lehen atalean esan dudan bezala, bertsolaritza (eta bertsogintza) ez dago bertsolaritzatik soilik ulertzerik. Batetik, bertsogintza ez diren beste jardun inprobisatuen kontrastea behar da bertsogintza ulertzeko, eta, bestetik, bertsoaren ekosistema osatzen duten beste generoen beharra du bertsoak. Bederatzi. Hona hemen bat bateko bertsoarekin batera euskarazko ahozkotasunaren ekosistema osatzen duten genero batzuk: kopla zahar eta berriak, bertsopaperak, genero epiko-lirikoak, antzerki kutsuko generoak, errito bidezkoak, hezitzekoak, aplikatuak (sermolaritza, antzerkia, irratikoak, zinemakoak, telebistakoak, internetekoakâ&#x20AC;Ś), eguneroko generoak (txisteak, atsotitzak, ateraldiakâ&#x20AC;Ś). Foleyk eta haren lankideek oso metodologia zehatza proposatzen dute ahozko ekosistemak beren osotasunean eta ekosistemaren barruko genero bakoitza aztertzeko. Zerrenda hori, jakina, behinbehinekoa da (eta baita generoen izenak ere). Horri dagokionez, dena daukagu egiteko, eta metodologikoki oso atzeratuta gabiltza: nagusiki testuan zentratutako ikerketak egin ordez, honako galdera hauek egin eta erantzun behar genieke, genero bakoitzean: Zer funtzio du gizartean? Nola da sortze prozesua? Nola zabaltzen eta kontsumitzen da? Zer egin liteke generoa gaur egungo premiei egokitzeko?

Hamar. Bertsolaritzan sakondu nahi duenak bertsolaritzatik kanpoko parajeak ere bisitatu, aztertu eta ulertu behar ditu. Hori guztia Bertsozale Elkartearen baitan egin izan da orain arte, eta, eskarmentuz diot, ez dirudi hori denik jardunbiderik egokiena. Hain zuzen horrexegatik eta horretarakoxe sortu zen Mintzola. Hori zen, behintzat, bere garaian onartu zen egitasmoa, duela pare bat urte ofizialki martxan jarri zen mintzolak ez baitu zerikusirik onartutako egitasmoarekin. Hamaika. Mintzolaren porrota mingarria izan zen gutako batzuentzat, eta, zoritxarrez, hartu ziren erabakiak hartu zirenean egin genuen profezia guztiz bete da, beltzean labur geratu dela ez esatearren. Adostua ez errespetatzeak sekulako galerak ekarri ditu. Ez dirutan bakarrik, ez bereziki dirutan: egitasmoa erre eta pertsonak kiskali dira prozesuan, hori da orain arteko balantzea. Erru guztia, ordea, ezin zaio agintarien nagusikeriari leporatu: Bertsozale Elkarteak bere esku izan zuen gauzak bere onera ekartzea, baina ez zen une hartan behar zen bezala jokatzen ausartu. Zeharka jakin dudanez, ba omen dago Mintzola birmoldatzeko asmorik, eta hainbat bilera egin omen dira horretarako. Horretan dihardutenek jakin behar lukete, hala ere, porrotaren arrazoia ez dela onartu genuen egitasmoa, hura ez baitzen sekula martxan jarri. Ez, porrot egin duena behar zen garaian ausart ez jokatzeagatik antolatu zen sasi-mintzola da, besteari, benetakoari, ez baitzitzaion bere bidea egiteko aukerarik eman. Erabaki haren arrazoiak ez dira inoiz behar bezala argitu, eta bakoitzak nahi duena pentsatzeko eskubidea izango du, noski. Nire aldetik, zenbat eta gehiago pentsatu orduan eta zailago egiten zait uztartzea jokabide hori Elkartearen jatorrizko estrategia eta balioekin, batez ere autokonfiantzarekin, eta horrek kezkatzen nau gehien. Izan ere, estrategia argi eta garbia duenak soilik joka dezake ausart; nora joan nahi duen dakienak bakarrik jakin dezake noiz onar dezakeen itzulinguru edo atzera pausu bat eta noiz berean tematu eta setatu behar duen, estrategiaren argitan baizik ez baitaiteke bereizi funtsezkoa eta azalekoa.â&#x20AC;˘

Plaza librea

sorkuntza

Arkaitz Estiballes

Txisturik ezin irentsi Euskal Herritik aparte

1. Krisia gora ta behera, eskubideak gainbehera, agintariek behartu gura gaituzte kolpera gerrikoa estutzera ta prakak behera jeistera, nola demontre egin daitezke bi gauzak batera?

3. Absorbitu, fusionatu, ta kutxak bankarizatu, ta beti ere, direktiboak ondo jubilatu, zenbait goi-kargu elkartu, irabaziak banatu, eta galerak denon artean zintzoki pagatu.

5. Ezin ordaindu etxea, enbargatuta kotxea, ez da erreza urtarrileko aldapa igotzea, bete ezinik eltzea, baina hori da letxea! Adar jotzea libre da baina ez txistu jotzea.

2. Bankia zein Lehman Brothers, kontratu denak kolorez, letra txikia eta aktibo toxikoak gordezâ&#x20AC;Ś â&#x20AC;Śta laguntzak jaso errez, mundua dago aldrebes, langabezian dagoenari laguntza eman ordez!

4. Hilabete bukaera heltzearekin batera, zenbat etxetan, zenbat milagro, Lourdesen antzera, eztarri zulotik behera beti larritasun bera, txisturik ezin tragatu eta ezin jo gainera.

6. Adibidez, txapelketan, azken sari banaketan, banku bateko ordezkaririk bazeneuka bertan, gogor jo txalo, benetan, txisturik ez egin bueltan, edo taliban izango zara inoren kopletan.

7. Aizu txistukari peto hots, “bi hankadun panfleto”, zure euriborra igotzen bada lau puntu urteko, hipoteka bat tarteko zorretan bazaude lepo, ze arrazoi da hori inori txistua jotzeko.

11. “Txistu jo egiok Arkaitz!” Gogoak eskatzen dit maiz, baina ez dakit, ez nuelako ikasi-ta garaiz! Baina bankeru ta apaiz ta bestelako jende guayz inguratuta bizi naizenez ikasten hasi naiz!

8. Ez nintzen joan bertara, baina a ze txistukada! “Mini-faxismo txikiren baten azken ostikada”… …denok ezagutzen gara, ta ondo gabiltza hara, adierazpen askatasuna faxismoa bada!

12. Zuri lagun txistukari, epitetoak ugari: “Mini faxista”, “Talibantxoa”, zein “herri zaindari”… …beraz, ez baduzu argi ikasten nabil ta, argi! Erreleboa hartuko diot isiltzen denari.

9. Txisturik nahi ez zuala, ba errez zeukan aibala, mikrora irten, txistuak entzun, eta berehala: “Etxe-huste denak voila, berraztertuko zirala!” Txaloak jasoko zituen gure artzaiak bezala!

13. Bertsozaleak hor ditu hamabi bertso ta piku, kode penala aldatu ezean ez dira delitu! Surik ez nuen nahi piztu, sinistu zein ez sinistu, nahi duzuena egin zazue txalo edo txistu!

10. Txistukadaren katean egunkariren batean, hiru-lau gutun baziren aste beteko epean, entzungo zen Elkartean: “Dena da gure kaltean1” Ta hori sarri gorde dugula txistua hankartean!

BERTSOLARI bat Espa単istanen Onintza Enbeita bertsolaria, Espainiako Kongresuko diputatu izendatu dute. Bertsolari bat Juan Carlos erregearen gortean? Nork espero zezakeen halakorik? GARA egunkariak Madrilen daukan Alberto Pradilla kazetariak, Onintzak kongresuan eman dituen lehen 24 orduen kronika egin du. Alberto Pradilla (Erredakzioan itzulia) Jairo Vargas

Salvame dirudi honek. Baina 300 pertsonarekin. Hasieran apur bat urduritu naiz, baina gero, gertatu den guztiarekin, hainbeste garrantziarik ere ez zeukala ikusi dutâ&#x20AC;?. Onintza Enbeita mintzo da; bere bulegoan eserita honezkero, Kongresuko plenoan diputatu kargua hartu berri. IĂąaki Antiguedaden lekua hartuko du, Ganbarako Inkonpatibilitate batzordeak erabaki baitu Antiguedadek ezin dituela bere lan parlamentarioa eta unibertsitateko lana partekatu. Ez da lan erraza izango Onintzarentzat. Ordezkatu behar duen diputatuak, normalean eskolako patio zaratatsu bat dirudien Ganbara osoak isilik eta adi entzutea lortu zuen, diskurtso bakar batean izan bazen ere.

Goizeko zortziak dira. Madril erdialdeko hotel batean, Xabier Mikel Errekondo eta Sabino Cuadrarekin gosaltzen ari da Onintza. Meatzarien protestak dituzte hizketagai. 24 ordu lehenago, zenbait emakume bota dituzte Senatutik, ukabila itxita, “Santa Barbara Bendita” kantatzen zuten bitartean. —Aizu, eta nola egin behar dut zin? Zutunik? Egia esateko, berak ere ez dakien arren, abantailarekin jokatzen du Onintzak. Ez da batere gauza bera legegintzaldi hasieran hartzea kargua, plenoen aretoa jendez mukuru dagoenean eta begirada guztiak Amaiurreko diputatuengan zentratuta daudenean… edo sei hilabete geroago egitea; espainiar diputatuek Amaiurreko kideak TBOa baino hobeto ezagutzen dituztenean.

Diputatu gisa pasatu dituen lehen 24 orduetan, bertsolariak apenas ukan duen

Kargua hartu aurreko egunean, akta lortzeko bete beharreko milaka paper bete behar izan zituen Onintzak. Koalizio independentistako gainerako kideen gisan, hautetsiak saritzeko pribilegio hutsa den pentsio planari uko egin zion. Txofer pribaturik ere ez zuen onartu. Bertsolariaren ustez, horrelako onurek herritarren eta diputatuen arteko harresia handiago egiteko balio dute. “Momentuoro gogoratzen dizute estatus baten jabe zarela”, esan du.

denborarik bere lan berriari egokitzeko, hemizikloari buruzko lehen inpresioak jaso eta —disimuluz, of course—, Sorturen legalizazioa ospatzeko. Euskaldunentzat, Madril ez da pozteko motibo asko ematen duen herria. Diputatu gisa pasatu dituen lehen 24 orduetan, bertsolariak apenas ukan duen denborarik bere lan berriari egokitzeko, hemizikloari buruzko lehen inpresioak jaso eta —disimuluz, of course—, Sorturen legalizazioa ospatzeko. Euskaldunentzat, Madril ez da pozteko motibo asko ematen duen herria. Hala ere, Enbeitak ondo daki espainiar Estatuko hiriburuak badaukala “B” alde bat ere; atseginagoa, Audientzia Nazionalaren zorroztasunetik urrun dagoena. Bere estreinaldi parlamentarioan lagundu diogu. Bertsolari diputatu bat Juan Carlos erregeren gortean; elefante-ehizen erresuman, epaileek Marbellara egiten dituzten bidaiak denon poltsikotik ordaintzen diren tokian; bankuen iturriek diru publikoa etengabe irensten duten amaierarik gabeko putzuan. Bienvenida Onintza Enbeita, a Españistán. 20

Bertsolari diputatu bat Juan Carlos erregeren gortean; elefante-ehizen erresuman, epaileek Marbellara egiten dituzten bidaiak denon poltsikotik ordaintzen diren tokian; bankuen iturriek diru publikoa etengabe irensten duten amaierarik gabeko putzuan. Bienvenida Onintza Enbeita, a EspaĂąistĂĄn.

Diputatuak ezin dira hemizikloan sartu beren kargua hotsandiz eta handikiro zin egin arte. Hori dela eta, bere kideak okupatuta zeudela aprobetxatuz, Espainiako kirolik ezagunena praktikatzen ibili zen Onintza: zerbezak edaten. “Eskozian bizi nintzenean ezagututako lagun batzuekin egin nuen topo, beraz, distraituta pasatu nuen arratsaldea. Gero ondo egin nuen lo, arazorik gabe. Baina gaur urduri samar esnatu naiz”, azaldu du, gosaltzen ari den bitartean. 8.30ak dira. Iker Urbina heldu da eta egunean zehar tratatuko diren gaiei buruz hasi dira berbetan: 1978ko San Ferminei buruzko galdera bat eta lan-banaketari buruzko interpelazio bat. —Nola sartu zinen marroi honetan? —Proposatu bezain laster eman nien baiezkoa. Hiru urte dira. Madril parlamentu arrotza da euskaldunontzat, baina bestalde, erabaki garrantzitsuak hartzen dira bertan. Nire ustez, euskal gehiengo sozialaren nolabaiteko enbaxadore gara hemen.

mentari. Gasteizko legebiltzarrean, ordea. “Enbeitatarrak asko gara, baina orain arte, gutako inor ez zen horrelako saltsatan sartu”, esan du. Barreka ari da. Egia esateko, bi leihoen eraikinean sartzeak duen garrantzia erlatibizatzen du Onintzak. Zin egitea egokitzen zaionean, ikusiko du zer egiten duen. 8.45 dira orain. Korrika eta presaka, batzar bat dute San Jeronimo kaleko 40. zenbakian. Seigarren pisutik (Amaiurrek bertan konpartitzen ditu bulegoak ERCrekin), lau pauso baino gehiago ez dira egin behar kongresuan sartzeko. Goizeko 9ak puntuan direnean, Jesus Posadak hasiera eman dio saioari. Zure eskuetan balego, gorriz jantziko zenuke Posada jauna onbera, “ho, ho, ho” esan dezan opariak

Munduan halakorik norbait baldin bada, altxa beza eskua Espainiako lehen diputatu bertsolariak bere jarduna errimatuz has zezakeela pentsatu ez duenak! Segur aski, txisteak bazuen bere grazia lehenengo hemezortzi aldietan. “Ez dut uste animatuko naizenik”, esan du Onintzak. Bera da diputatu akreditazioarekin Espainiar Ganbaran sartuko den lehen bertsolaria. Xabier Amuriza ere izan zen parla-

Araba kalea, 35 ZARAUTZ • Gipuzkoa Tfnoa. 943 894 937 Faxa 943 894 941 E-mail zarautz@harrespil.net

Amilaga, 39 20570 BERGARA • Gipuzkoa Tfnoa. 943 761 299 Faxa 943 761 299 E-mail harrespil@harrespil.net

banatzen dituen bitartean. Eguneko lehen puntuari ekin aurretik, Onintzak hitza hartu du:

esku-zartaka, azken horiek, beharbada, gertatu berri den espektakuluak lotsatu dituelako.

—“¿Jura o promete…?”. —“Por imperativo legal. Legeak hala agintzen duelako”.

“Honek Salvame dirudi. Baina 300 pertsonarekin”, errepikatu du Onintzak. Tira, “300” zenbakia metafora hutsa baino ez da. Bozkatzea tokatzen ez bada, diputatu askok ez dute lanera joateko ohiturarik. “Txistu egin didate!” errepikatu du Onintzak, harrituta. Welcome to the spanish parlament. “Gainera, inork ez du entzuten, ez dago errespeturik… Eskolako patio bat dirudi; baina haur gutxi-gutxirekin!”. Berriz ere: Bienvenida señora bertsolari.

Diputatu berriak hitz magikoak ebaki dituen unean, zurrumurru bat entzun da PPko diputatuak esertzen diren partean. “Uuuuuuuuuuhhhh”. Euskal diputatuaren aurrean, espainiar eskuinaren hooliganek argi utzi nahi dute nork jokatzen duen etxean. Zergatik egiten dute txistu? Euskaraz ere zin egin duelako? Erabili duen formularengatik? Ohitura hutsagatik? Segur aski, hiru arrazoiengatik. Ganbaran desaprobazio keinuak dira nagusi Onintzarentzat. Presente dauden diputatuen aldetik bederen; izan ere, aulki andana bat hutsik dago. Azkenean, txalo lotsati batzuk entzuten dira; bere kideak eta PSOEko diputatu pare bat bakarrik ari dira

Koalizio independentistako gainerako kideen gisan, hautetsiak saritzeko pribilegio hutsa den pentsio planari uko egin zion. Txofer pribaturik ere ez zuen onartu. Bertsolariaren ustez, horrelako onurek herritarren eta diputatuen arteko harresia handiago egiteko balio dute.

Gaur asteazkena da eta “gobernua kontrolatzeko sesioa” iragarrita dagoen arren, exekutiboko kideen aulkiak hutsik daude. Ez dago nor kontrolatu. Hutsik dago Mariano Rajoy presidentearen aulkia (Rio de Janeiroko goi bileran omen). Hutsik Soraya Saenz de Santamaría presidenteordearena ere (Hun Jintao, Txinako presidentearekin bilduta omen). Anekdotak anekdota, bulegora bueltan, Onintzak bere lanaren funtsa zein den azaldu du; “Nire ustez enbaxadore gisa jokatu behar dugu. Erabaki eskubidearen eta politika progresisten alde dagoen euskal gehiengo sozialaren enbaxadoreak gara”. Baina teoria gauza bat da, eta praktika beste bat, noski. Batez ere, PP-k gehiengo osoz gobernatzen duen Kongresuan, non gainerako diputatuen interbentzioak ez diren “kexatzeko eskubidea” praktikatzeko tramite besterik. Halere, kortesia parlamentarioa ez da hoolinganen txistuetara mugatu. Onintzak agur edukatuak ere jaso ditu. “Odon Elorza hurbildu zitzaidan atzo, esanez berak harremana izan duela bertso munduarekin. Eta gugandik gertu esertzen diren PP-ko diputatu batzuek ere agurtu ninduten”. Azkenerako, harreman pertsonaletan, gorde egiten dira pleno aretoan altxatuta dauden ezpata zorrotzak. Normala da. Pasiloetan zein tabernan, elkarrekin ordu asko pasatu beharra dago. Komeni da, beraz, kortesiaz jokatzea. Agurtzea dohainik saltzen da. Hala ere, Onintza gehien harritu duena, “beste euskal taldeak” erakutsi dion indiferentzia izan da. “Hurbildu ere ez dira egin”. Esana dago. Izenik eman gabe. Lehen orduak pasata, Euskal Herritik hain urrun gelditzen den Kongresu honek euskaldun bati bertigoa eragiten diola onartu arren, bertsolariari garbi gelditu zaio lekuak burokraziatik gehiago duela

madrildar egarrituak salbatzera agertzen diren kaleko zerbeza lata-saltzaileek bakarrik dakite. Kargua hartu eta astebetera, Onintzak lehen aldiz hitz egingo du Ganbara osoaren aurrean. Baina hori ez da arazo izango harentzat; ohitua dago mikrofono batean jartzen eta, bestalde, gehienetan, bertso afari batean baino publiko gutxiago izango du. Absentismo laborala da Espainiar Kongresuko lehen ezaugarri nagusia. Bigarrena berriz, lehen esan bezala, mintzatzen ari zaren bitartean entzuten duzun zurrumurrua, agora kaos zaratatsu bihurtzen duena. Lehen esan dugu, Onintza konformatu egiten zela PPkoek beren planteamentuak entzutearekin. Baina hori ere bada nahikoa lan… Kontuak kontu, horrela igaro dira Onintza Enbeitak Espainiar Kongresuan igarotako lehen 24 orduak. Hemendik aurrera, hiru urte gelditzen zaizkio. Euskal Herriarentzako klabeak izango diren hiru urte. Baita hondoratzen ari den Estatu espainiarrarentzat ere. Denbora hori pasatzen denean, Onintzak kongresuaz izango duen irudia segur aski oso bestelakoa izango da. Legegintzaldiak luzeak izan ohi dira. • eztabaidagunetik baino. PPren gehiengo absolutuak, dekretu bidez gobernatzea ahalbidetzen dionez, hala agintzen du. “Gutxienez, entzun beharko gaituzte…”, kontsolatu da.

Diputatu berriak hitz magikoak ebaki dituen unean, zurrumurru bat entzun da

Baina eguneko notizia handiena ez da izan Onintzaren zin egitea, baizik eta, 10 urte ezker abertzalea legez kanpo eduki ostean, Espainiar Tribunal Konstituzionalak Sortu legeztatu izana. “Berri hau positiboa izango da Amaiurrentzat ere”, adierazi du.

diputatuaren aurrean, espainiar eskuinaren hooliganek argi utzi nahi dute nork

PPko diputatuak esertzen diren partean. “Uuuuuuuuuuhhhh”. Euskal

jokatzen duen etxean. Zergatik egiten dute txistu?

Ez dugu hemen deskubrituko nola ospatu zuen Onintzak Sorturen legeztatzea. Sekretu hori, bertsolariak eta edozein ordu eta egoeratan

"Pedro el Vasco", Urretxindorra

Onintza Enbeita Espainiar Kongresuko diputatu izendatu duten urtean, 75 urte bete dira bere birraitona Kepa Enbeita “Urretxindorra” hil zela. Hura ere gizon politikoa izan zen dudarik gabe. Hainbeste, Argentinako garai hartako poeta famatuena zen Leopoldo Lugonesek, poema luze bezain epikoa dedikatu baitzion. Urretxindorrarenak bezala, Lugonesen ondorengoak ere ezagun egingo ziren hainbat urte beranduago. Motibo guztiz diferenteengatik ordea. Iñigo Aranbarri idazleak dakarkigu istorio kurioso hau; ohikoa duen fineziarekin. Iñigo Aranbarri

VIVA LA LIBERTAD! UENOS AIRESko Laurak Bat elkartean omenaldiaren asmoa aireratu zuenean, Tomas Otaeguik bazekien zer ari zen. 1923an gaude. Gorazarre nori egingo Argentinako euskaldunek, eta Leopoldo Lugonesi; noiz eta poetak bazter utziak zituenean gaztetako txoro-usainak, sozialismoren zornea eta banguardia estetikoen hordialdia. Leopoldo Lugones poeta argentinarra.

Urteak zeramatzan ordurako Lugonesek gauchoaren irudia hanhemen loratzen, halako Joanes artzain bat Pampako ordeketan. Horregatik, ez da harritzekoa Domingo Faustino Sarmientoren eta Jose Hernandezen lanean ezarri nahi izatea “benetako aberriaren oyua”. Lehenaren Facundo (1845) Iliada bada, bigarrenaren Martin Fierro (1872) Erromantzeroa da, Argentinak behar duen poema nazionala, hitz neurtuan emana. Bidea, urratua du Europan hasi eta sorterrian bertan amaituko duen El Payador-en (1916). Sei hitzalditan aletuko du Buenos Airesko Odeón antzokian, jendaurrean emango du Lugonesek paperean idatzia. Palkoan, Errepublikako presidentea bera, Roque Sanchez Peña du, eta horri

mehakak epeltzen, Carlos Ibarguren Hezkuntza Publikoko idazkari nagusia eta beste hainbat goi-gizon, euskal jatorrikoak asko. Gertaerak elkarren bila zebiltzan ordurako. Lugones bazen nor Argentinako euskal komunitatearen aitortza jasotzeko. Haren hitzak ez ziren arrotzak bertsolaritzaren tradizioa atzendua ez zuten hiritar haientzat. Eta esan gabe doa, Alderdia, sinesmena eta premia hor zirela, guzti-guztiek zuten izen bera gogoan. Kepa Enbeita Urretxindorra ez zegoen onik onenean. Arabako Guardian ematen zituen asteak, sendagileak hango aroa komeni zitzaiola esanda. Denboraldia zuen gaixorik, lanerako gauza ez zela. Anaia Ibonek Ameriketatik bueltan bidaian erabili zuen gabana opari eman zionetik zebilen makal, antza. Ontzian eri asko omen zetorren, eta hor kutsatu zen, itxura denez, soingaineko hori. Hala zabaldu zen behintzat. Kirikiño dela, edota Bilboko jeltzaleen Euzkadi egunkaria, kontua da 1923rako hasiak zirela Urretxindorraren aldeko herriz herriko omenaldiak eta diru-bilketak. Etxea erosteko asmoa ere, argentinarrak buru zirela, hor zegoen. Santi Onaindiak ematen digu tolesduren berri: “—Iñoiz entzun yoat, Enbeita makal ebillelako, bere alde olango arpidetza edo diru-batzea be egin ebela. Eta ez baten bakarrik, iru edo lau aldiz be bai. Lenengo Ameriketako abertzaliak, bera bizi zan etxia erosi (Enbeitarrak Usparitxan maizter baitira) ta berari emoteko asmuz diru-pilloa zuzendu eben; baserri-jaubiak, baña, ez eban etxanuntza saldu nai izan. Geroagarrenean, geixotu eta lanerako gauza ez, ta etenbarik bertsoz eta itzaldiz aberrizear ibilli bear, diru-batze bat osatu zan abertzalien artian”.

SALUTACION A ENBEITA Saludo al bardo libre Pedro de Enbeita el vasco, En la raza que él canta bajo el frontal peñasco Con que el cielo apuntala su Pirineo agreste, Grave, arduo, inconquistable, claro, audaz, fiel, celeste De elevación él mismo, como si, héroe y monte, Le abriera a Euzkadi el cénit por supremo horizonte; Conforme, antes que al cebo domesticarse entecos, Su páramo prefieren águilas y rebecos. Luzea da testua, 122 bertso-lerro ditu, eta ezin hona ekarri guztia. Iruditeria oso da diasporakoa, Euskal Etxeek ia gaur arte zabalduko dutena. Horma-irudi kostunbrista batean sartzen den herria da Enbeitarena:

Lo saludo en la bulla pueril del manantial Que trisca con su gárrulo cascabel de cristal. En el torrente que su vidrio grueso destriza. En la fontana que íntima calla y se profundiza. En el mar de Vizcaya, que ora se desenfrena, Con la negrura oleosa de la antigua ballena Perseguida hasta Islandia por el recio arponero

Kepa Enbeita “Urretxindorra”, Eibarko batzokian.

Pentsatzekoa da Lugonesek ez zuela Enbeitaren berririk Buenos Airesko euskaldunek eman zioten arte. Datak ere, bat datoz. Sortzez argentinarra zen Tomas Otaegui abokatu eta idazlea izan zen, dirudienez, Lugones xaxatu zuena. Enbeitaren aldeko poema La Nación egunkariko gehigarri batean eman zen argitara, 1923ko irailean. Enkarguzko beharra izanagatik, ordurako Argentinako poeta nazional bihurtua zen Lugonesek hartu zuen lana ez zen nolanahikoa izan:

De la boina calada y el braceral de cuero; Ora mece, peinándola a la luz de la luna, Sobre su piel de plata, la sirena euskalduna. En la copla marina que dió ritmo a la cabria, Templando la maroma de la urca de Cantabria Y el espinel de altura que atesó el bacalao. En la sorda quejumbre que zumba el birimbao. En la cuerda que afija la voz del koblakari En el loco pandero que tunde el charivari En el soplo del rústico albogue que arrebata Con frenesí ardoroso la bien danzada espata En la feliz zampoña que improvisa el zortziko, Y bajo la pineda finge al oriol y al pico.

Lo saludo en la industria seria y fina, que es gloria De la armería en Eibar, del telar en Vitoria, Ya la pistola incruste ya trame el leve tul. (De terciopelo de Alava me haré una boina azul.) Lo saludo en la limpia firmeza del camino. En la hidalguía rústica del garzón campesino, Que del jarrete elástico al entrecejo escueto, Descuella con la esbelta pujanza del abeto.

Lana, lana, lana, lan idealizatua Laurak Bat-en, Banco de Españak gerraren beroan 1937an Bilbon kaleratuko dituen billeteen atzealde haiei bidea egiten ari bailiren:

Lo saludo en el aspero hierro de buena ley Que el mozo de Guipúzcoa forja y tira en la barra. Y en el porfiado brío del mulo de Navarra. En la cantante hidráulica que acompasa el rodezno, Y en el tenaz aguante del pértigo de fresno.

En la beldad que impone la moza fresca y dura… De la alpargata cándida y la airosa cintura. En la espumante sidra que el regocijo exalta, Y en la cordial nobleza del rancio de Peralta. Lo saludo en la gloria del himno que alto y puro, Cantando a Roncesvalles con el cuerno del uro, Saca por las espaldas de la invasión dispersa, La cuenta de Altabískar, trágicamente inversa. Nondik zuen Lugonesek Garai Monglabe-ren Altabizkarko kantuaren berri? Ez dirurdi erraza ezpada Euskal Etxean zituelako informatzaile onak… Lugonesena enkarguzko lana izan zela, ez da dudarik.

Lo saludo en el orbe de Sebastián Elcano, Y en el blasón antiguo que juntó, soberano, Como las dos del nuestro, las tres manos de Arriaga. Lo saludo en el bravo pincel de Zuloaga, Que hasta la entraña hundiéndose de punta y de revés Acuchilla la vida cual si fuese una res. Lo saludo en la fama de Iparraguirre el Grande, Que un día, ennoblecido de Pirineo y de Ande Cantó con voz que el alma de dos patrias encierra, En la guitarra gaucha su loa donostiarra. 1937ko biletea.

Piri Lugones. Torturatzailearen alaba.

Lo saludo en la aurora que entreabre su granada, Y en el día que parte su toronja dorada. Lo saludo en la tarde gemida por los píos, Que reina como un ángel en los montes sombríos. Lo saludo en la noche, que cernida de estrellas, Junta en la misma Vía de esplendor nuestras huellas. En su idioma de hierro, dulcemente sonoro, Que cual batido yunque, canta con timbre de oro. En el mirlo, su chistu, y en la alondra, su flauta. En su verso sin letras y en su canción sin pauta.

Torturatzailearen liburu bat.

Lo saludo en la Patria que toda gloria explica. Lo saludo en el vástago del Arbol de Guernica. Lo saludo en el Fuero de la honra y la equidad. ¡Pedro de Enbeita el vasco, viva la Libertad! Enbeitaren erantzuna ez da luzatuko. Zortziko nagusian egindako dozena erdi bertsok osatzen dute esker oneko sorta:

ESKARRIK ASKO Eguna astean, lotsaturik or, Eskutaurik gau illuna… Izadi oro barrezka dago, Dana da edertasuna: Ortzea garden, euzkia diz-diz, Ipar aixetxu biguna, Txindorrak pozik abestuteko Berebiziko eguna!

Abestu gura neuke oraintxe Samur ta maiteki oso; Biotz-abes au entzun dagien Ibar, aran, mendi, baso, Uri, baserri, txiro ta aberats Nun-nai lior ta itxaso, Ene anai maite ongilleoi, Agur, ta eskarrik asko!

Urre-arpegi dizdizariaz Agertu dan eguzkiak Argitu dituz len illun egon Diran zokondo guztiak. Argi onexek darakustaz gaur Amerikako anayak, Agur-olerki ederraz neuri Opaltzen diru ugariak.

Nor dala, baña, egiz ezautzen Dabena Euskal-Erria? Nor Euzkadiko egimen-lorak Kutsau dituan erlia Ta niri opa euren zumoaz Ein daben ezti-abia? Amerikar bat, jakintsu goiar, Lugones olerkaria.

Zu bai, Lugones “Urrexinula”, Ta ni, barriz, “Txindor” utsa; Zu Argentina aundi zidartsu, Ta ni baso txiki latza. Baña gauza bat, Urtzik emonik, Bai dot neuk be aberatsa: Jaungoiko eta geidearentzat Maitasunezko biotza.

Lugones eta beste hainbat poeta 1928an.

Biotz auxe zuk egimen-loraz Jantzirik daustazu jarri; Biotz auxe nik dopaltzut barriz Lora ta guzti zerorri. Artuidazu, ba, begikotasun Ta maitasun ezaugarri, Besarkaturik bizi gaitezan Argentina ta Euzkadi. Geroztikakoak ozeanoak irentsi ditu. Ez dirudi bi gizonek aurrez aurre inoiz elkar ezagutu zutenik. Kepa Enbeita 1942ko abenduaren 12an hil zen, etxekoak ohe ondoan agurtu eta gero. 63 urte zituen. Lugonesek hiru urte pasa zeramatzan ordurako harrak gobernatzen. 1938ko otsailaren 18an, El Tigreko deltan irlatxoek eta ubideek osatzen duten labirintoan barrena abiatu zen baporean, El Tropezoneraino. Ostatu hartu eta gelan sartu zen, atseden hartzeko. Etxekoak afaria gertu zuela esatera joan zitzaizkionean, hilda aurkitu zuten apopiloa. Zianuroa whiskytan nahastua zuen. 64 urte zituen. Enbeita eta Lugones, zein mundu, pentsaera, ibilbide diferentetakoak biak! Egun batean Historiaren nahiera zoroak elkartu zituen, eurek gura barik seguru asko. Gerora gertatuko direnei erreparatuta, ez dirudi Argentina eta Euzkadi besarkaturik biziko badira eurengatik denik. Urretxindorraren seme Balendin Enbeitak kantuan jarraitu bazuen, Leopoldo Lugonesen seme bakarrak, Polo Lugonesek, kantua

Piri Lugones. Poetaren iloba.

baino gurago zuen kantaraztea. Polizia-buru Uriburu jeneralaren garaian, berari zor zaio, Argentinan esatera, pikana elektrikoa asmatu izana. Barruan zeraman jende okerrari bide zuzena erakustea. Torturatzaile aritu aurretik erreformatorio bateko zuzendari izan zen Oliveran. Poliziara aitaren bitartez heldu zen, Leopoldo Lugonesek berak belauniko eskatuta Hipolito Yrigoyen presidenteari, “familiaren izen ona” salbatu behar-eta. Hamar urtekto zigorra zuen bestela. Salaketa: haurrak bortxatu izana eskolan. Mitoaren iluna ezin beltzagoa da. Jorga Boccanera idazlearen tesia da (La pasión de los poetas, 2002) semeak bultzatu zuela aita bere buruaz beste egitera, poetak Emilia Cadelagorekin zuen harremana etetera behartu eta gero. Eta Polo Lugones historiara idazle gisa pasatu ez bada ere, hark idatziak dira aitaren hil ondorengo liburuen hitzaurreak, bera baitzen Lugonesen obraren eskubideen jabe eta oinordeko bakarra. Bere buruari tiro eginda hil zen 1971n. Enbeita eta Lugones. Bi olerkarien adarrak hemen moztea, badago. Bideak, letrak tarteko egonagatik, zeharo okertu daitezke lehenaz gain. Muxikan, Balendin Enbeitaren etxean berba errazago dator iturritik ura baino. Atxilotu dituztenean, beste Polo Lugones batzuk ezagutu dituzte. Elkarren anparoan direla, bertsotan egingo

dute Moisesek, Abelek, Jonek. Bakarrik direnean, aitak bezalaxe, papera izango dute lagun. Abelek Oskorrik kantatuko dituen letrak ere idatziko ditu. Jonek, poesiaren bidea ez ezik (Inguruaren arduraz, Hordago, 1980) gitarra ere hartuko du, bai frankismoaren garaian eta bai berriki ere. Gizon bat plazan kantuan, molde zaharrean. Horixe bizi. Atlantikoaz bestaldean, Polo Lugones komisarioak bi alaba izan zituen, Bubú eta Susana, mundu guztiak Pirí deitzen zuena. Idazlea Pirí izan zen (1925-1979), eta haren ipuin eta testuak gordetzen badira ere, egindako lan editorialarengatik da batez ere ezagun. Eta Prensa Latina-ko kazetari izan zelako. Mafaldaren sortzaile Quinoren adiskide, Juan Gelman edota Paco Urondo poeten lagunmin, Rodolfo Walshen bikotekide izan zen. Zorrotz, umore garratzeko, Argentinan behin baino gehiagotan entzun ahal izango duzun aurkezpen-txartelaren asmatzailea da: “Pirí Lugones naiz, poetaren biloba eta torturatzailearen alaba”. Ordenaren izenean Argentinako Euskal Etxeetan maiz goratua izan zen Junta Militarrak bahitua, aitak diseinatutako pikana berberarekin torturatu zuten. Egun oraindik hor nonbait diren 30.000 desagertuetatik bat da Pirí Lugones. Heldu gara adar muturretara, eta egin nahi dut aldarri determinismoak ez duela zertan irabazi. Ez da erraza. Argentinan, Pirík musika biziki maite zuen semea izan zuen, Alejandro Peralta. Rock banden ekoizle, Dj-a, Mandioca taldekoen arima zen:

“El hielo cubre la ciudad, el cielo ya no existe aquí”. Hogei urte zituen bere buruaz beste egitea erabaki zuenean, non eta iragana deika balu bezala, birraitona hil zen toki berean, El Tigren. Muxikan, Urretxindorraren birbilobek Leopoldo Lugonesen “Pedro de Enbeita el vasco /¡viva la libertad!” hari kantuan segitzen dute. • "El Payador". Leopoldo Lugonesen liburua.

Sarasua eta Iruretagoiena nagusi Agurainen

Maddi Sarasua eta Paul Iruretagoiena dira Euskal Herriko Eskolarteko txapeldun berriak. Nagusien mailan lehena eta txikienean bigarrena. 24. edizioa izan du aurten Eskolarteko txapelketak eta dudarik gabe, harrobi emankorra izaten segitzen du. Elene Kurutxarri Xenpelar Dokumentazio Zentrua

TORKIZUNEKO bertsolarien harrobi agorrtezina den Euskal Herriko Eskolarteko txapelketan, aurten, Maddi Sarasua eta Paul Iruretagoiena izan dira txapeldun; nagusien eta txikien mailan, hurrenez hurren. Finala ekainaren 16an jokatu zen, Agurainen.

Udako oporren atarian, 18 urteztik beherako bertsolariek ezohiko ohi ez bezalako azterketa bat izan zuten duela gutxi. Urteroko legez, maiatzean hasi eta ekainaera arte, gidabaimenik gabeko berrehun bertsolaritik baino gehiagok gorak hartu zuten parte Eskolarteko Txapelketan. Txikien mailan 143 partaide parte-hartzaile leihatu ziren, . nagusien mailan, aldiz, 93. Euskal Herriko finala, Agurainen jokatu zen, ekainaren 16an. Bertan, herrialde bakoitzeko txapelketako txapeldunak eta txapelketako bigarrenadunordeak aritu ziren kantuan. Agurainekoak ez zuen izan, noski, BEC-eko Final Handiak izan ohi duen oihartzuna. Baina, hala ere, bertsozale orok hurbiletik segitu beharko luke, urtero, Eskolarteko Txapelketa. “Gu sortu ginen enbor beretik sortuko dira besteak” kantatu zuen poetak, eta kasu honetan, dudarik gabe, hala da. Harrobia da Eskolartekoa. Horren lekuko diraerakusle, historian zehar txapela irabazi dutenen zerrendaizenak: Xabier Euzkitze, Maialen Lujanbio, Igor Elortza, Aitor Mendiluze, edo Xabier Silveira…., bakar batzuk aipatzearren. Geroxeagokoa denBerrikiago, Beñat Gaztelumendik, Indurainek tourreana baino gehiagotan jantzi zuen Eskolarteko txapela, artean adin nagusikoa ez zenean.tasuna bete aurretik. Aurtengo txapeldunak Maddi Sarasua eta Paul Iruretagoiena izan dira. Iparraldekoa da neska, nagusien mailan nagusi; . Hegoaldekoa mutila, txikien mailan handi.

Maddi Sarasua Itsasun sortu zen, 1995ean, eta bertsolari handiak eman dituen familia bateko azken kimua da. Aguraingoa ez zen Euskal Herriko Eskolarteko finalean kantatzen zuen lehen aldia,; baina hala ere, ez zuen espero aurten hain lasai kantatuko zuenik. “Joan den urtean izugarri urduri egon nintzen, eta aurten, aldiz, guztiz kontrakoa gertatu zait”, aitortu du. “Egia esan, neroni ere harrituta nengoen neure buruarekin, hain lasai ikusitaegonik”. Txapela etxera eraman zuen arren, Sarasua ez zen erabat gustura gelditu egin zuen saioarekin. “Giroa atsegina goxoa zegoen, publikoa aldetik ere ongi eta txukun portatujoan zen, eta bertsoei dagokienez, uste dut saio ona egin genuela, oso parekatuaberdindua. Alta, ni ez nintzen erabat kontent gelditu neure buruarekin”. Kontatu duenez, kKartzelako lana egiterakoan orduan gaizki sentitu zen, gaiak bete-betean hunkitu baitzuen. Eta, beraz, Hala, ez zuen espero bera izango zenik txapelduna bera izango zenik. “Sekulako sorpresa izan zen. Eta sekulako poza sentitu nuenik, jakina!noski”. Maddi Sarasua 11 urterekin hasi zen bertsotan, Ikastolako 6. mailan zego-

enean, Karlos Aizpuruarekin. Gero, besteak beste, Patxi Iriart eta Jexux Arzallus ukan ditu irakasle, eta azken sasoi honetan, Baionako lizeoan trebatzen da bertsotan, Hodei Barrosoren akuilupean. Itsasuko bertso- eskolan ere badabilibiltzen da. “Bertsoeskola txikia da, baina atsegina.” esan du. “Ni naiz kiderik gazteena”. Aurrera begira, plazaz plaza jardutea gustatuko litzaiokeela aitortu du, eta ze bertsolari gustukoena zein duen maiteen galdetu etata, hori boladaka izaten dela erantzun du: batzuetan hau eta besteetan hura.bata edo beste gustatzen zaiola erantzun du. Dena dela, Alta, momentu honetan Amets Arzallus omen dua bere erreferentziarik argiena. Oraingoz, ordea, Euskal Herriko finalista guztiek elkarrekin egingo duten bidaiatxoarekin konformatzen da. “Niretzatko horixe da saririk handiena. Joan den urtean Espejora joan ginen asteburu-pasa eta oso gustura ibili ginen. Gure artean hobetogehiago ezagutzeko eta bertsotan egiteko aukera ere ematen digu horrek, eta, azkenean, lehiakideak lagun bihurtzen zaizkizu”.

Maddi Sarasuarekin batera honako hauek okoak izan ziren aurten aurten Euskal Herriko finalean, nagusien mailan, kantatu zuten bertsolariak: Paula Amilburu (Aramaio, 1994), Iñaki Tena (Gasteiz, 1995), Nerea Ibarzabal (Markina, 1994), Malen Amenabar (Larrabetzu, 1994), Jokin Bergara (Eibar, 1994), Aitor Servier (Azkaine, 1997), Mikel Lasarte (Barañain, 1996) eta Maddalen Lopez (Lesaka, 1997) eta txapeldunaren hurrenaorde gelditu zen Gema Urteaga (Beasain, 1995). Lehen esan bezala, hamalau urtetik beherakoen mailan, Paul Iruretagoiena izan zen txapelduna. 1998an jaiotako ataundarrak naturaltasun handiz jokatu bizi izan zuen Aguraingo finala. “Nahiko lasai aritu ibili nintzen. Prestaketa berezirik ere ez bainuen egin:, ostiralero Beasaingoeko bertso eskolara joan nintzen, horixe egin nuenteaz aparte”, esan azaldu du. Saioan eroso sentitu zen, gustuora, “oholtzakide gehienak bertso-udale-

kuetatik edo aurreko txapelketatik ezagutzen bainituen”, eta adierazi duenez, hasieran, adierazi duenez txapela edonork eraman zezakeela iruditu zitzaion: “Deneak zutela aukera iruditu zitzaidanikusten nituen aukerekin”. Txikien saioa goizean izan baitzen, bazkalorduan gogotik ospatu zuen txapela eta, ondoren, nagusien saioa ikusi eta etxera joan zen arratsaldea familiarekin pasatzera. Iruretagoiena 9 urterekin hasi zen kantuan, eta kontatu zduenez, bere aitonarengatik datorkio bertsolari izateko grina. Hari entzunda hasi zen zaletzen eta gaur egun ere, garai bateko bertsokera eta bertsolariak ditu maiteen. Sebastian Lizaso eta Iker Zubeldia aipatu ditu bere eredu gisa, eta txapelketa baino, nahiago duela bertsotan egiteko lagunartea, nahiago duela nabarmendu du. Iruretagoienarekin batera, ondorengo bertsolariek hartu zuten parte txikien mailan: Oier Iñurrieta (Gasteiz, 2000), Unai Etxenausia (Aramaio, 1998), Iker Larizgoitia (Mungia 1999), Paul Iruretagoiena (Ataun, 1998), Maddi Etxeberria (Larraul, 1998), Nahia Sasco (Lekuine, 1998), Kerman Diaz (Urruña, 1998), Idoia Iriart (Aiherra, 1998), Ellande Dunate (Aiherra, 1998), Joanes Ilarregi (Leitza, 1999), eta Beñat Altzelai (Leitza, 1999) eta bigarren lekuan sailkatu zen Txaber Altube (Abadiño, 1998). •

Oier Lakuntza Atomoekin borrokan

Oier Lakuntza bertsolari nafarraren bizitza auto-superazio istorio bat da. Bere gaixotasunaren kontrako borrokak, ez dio galarazten atomoekin dantzan eta errimekin kantuan ibiltzea. Joxean Agirre Conny Beyreuther eta Xenpelar Dokumentazio Zentrua

ORRELAKO gaixotasun baten aurrean bi aukera daude: etsipenez atzera begira bizi edota asimilatu eta aurrera egin.

Horrela ibili zen Iru単eko unibertsitatean kimika-ikasketak egin zituen bitartean eta horrela dabil orain, Donostiara bueltaka, tesirako ikerketak egiten ari baita. Metanoa aktibatzeko katalizatzaile berriak probatzen ditu. Bi artikulu argitaratuak ditu zientzialarien komunitateak jarraitzen dituen aldizkarietan, eta hirugarren bat prestatzen ari da. Tesia defendatzeko zorian da, baina apal mintzo da bere espediente akademiko distiratsuaz eta bere lanaz.

“Askotan pentsatzen dut ikerketatik aterako ditudan ondorioak hor geratuko direla bazter batean. Ikertzaile asko ari da metanoa aktibatzeko beste katalizatzaile batzuekin lanean. Gehienez ere, nire lana hartu eta pauso bat aurrera egiteko balioko dio beste norbaiti”, dio. Haren etxean elkartu gara Iruñea erdian, gotorlekutik gertu dagoen kale batean. Zazpigarren solairuan bizi da, eta hortik zuhamuxkaz betetako terrazatik hiria iparraldetik inguratzen duten muino batzuk ikusten dira. Gurasoek ez dute enbarazurik egin nahi eta itzuli bat egitera atera dira. Oierrek probatu du bere burua bakarrik bizitzen. Donostian ikasleen erresidentzia batean astea pasatuz eman zituen ikerketako lehen urteak, eta iaz hiru hilabeteko egonaldia egin zuen Tarragonan pisu batean bakarrik moldatuz. “Handik bueltan aztertu nuen Iruñean ere bakarrik bizitzeko jarraitzeko aukera, baina erosotasun pixka bat ere behar da bizitzan eta gurasoekin, gainera, oso harreman ona dut”, dio. Bere gelara eraman gaitu eta han, liburutegiaren gainean, Mariano Izeta sariketako txapela dauka zintzilik. Bertsolaritzak eman dion txapel bakarra da, Nafarroako txapelketa batean txapeldunorde izatea lortu bazuen ere. Bertsolaritza harentzat denbora-pasa atsegina da, atomoen mundutik atera eta hitzen munduan sartzeko modu bat. Apaletan bertso lagunekin ateratako argazkiak ikus daitezke. “Dagoeneko ez dakit zein argazki ditudan ere”, kexatu da. Ordenagailua piztu eta ONCEk prestatutako irakurtzaileak nola funtzionatzen duen agertzen digu. Euskarazko testuak ere (tesia euskaraz egiten ari da) irakurtzen ditu, huts batzuk gorabehera. Gaztelaniazkoen eta ingelesezkoen ahoskera hobea da. Harentzat ezinbesteko bitartekoa da programa hori. Aurrez aurre eseri eta berriketan hasi gara.

Iruñean jaioa zara, baina Urdiainekin harreman estua duzu. Aita Lakuntzakoa da eta ama Urdiaingoa. Bi familiekin dugu harreman estua, baina Urdiaingoarekin handiagoa. Amona aurten hil da eta ume nintzenetik igandero joan izan gara harekin bazkaltzera. Aitona artzaina zen. Urte erdia Urbasan pasatzen zuen ardiekin, eta mendian zegoenean igandeetan igotzen gintzaizkion asteko jan-edanak ematera. Artzainen bizimodua ezagutu nuen aitonaren bidez. Aitona-amonek etxe berria egin zutenean zaharra hutsik geratu zen, eta hura bota eta berria egin zuten amaren eta ahizpa baten artean.

Etxe horretan egonaldiak egin izan ditugu eta egiten ditugu.

Zure amak irakasle-ikasketak egin zituen. Harrigarri egiten da garai horretan artzain baten alabak unibertsitatean ikastea. Amaren ahizpa batek fisika ikasi zuen. Amak, zaharrena zelako beharbada, ez zituen ikasketak jarraitu eta geroago egin zituen irakasle-ikasketak. Asko gustatu izan zaio irakaskuntza. Txikitako ametsa irakasle izatea omen zuen, eta bete egin zuen amets hori. Oraintxe jubilatzen da, ikasturtea amaitzearekin. Irakasleek esan omen zieten gurasoei ikasle ona zela eta ikasketak jarraitu behar zituela, baina lau senidetan zaharrena zen. Bi zaharrenak lanera joan ziren eta bi gazteenak ikastera.

Aita Lakuntzakoa duzu. Zer harreman duzu herri horrekin? Aitaren familiarekin ere harreman estua izan dugu. Sei senide ziren, baina lau bizi dira. Bere gurasoak, dena den, lehenago hil ziren eta gutxiago joan izan gara. Aita kamioilaria zen ni jaio aurretik. Istripu bat izan zuen eta, geroztik, udaletxeko funtzionarioa izan zen erretiroa hartu zuen arte. Familiako bazkarietara joaten gara Lakuntzara.

Ikertzaile gisa, baduzu aurrekari bat familian: osaba kimikaria. Amaren bigarren ahizparen senarra da: Claudio Palomo. UHUn lan egiten du ikerketan eta klaseak ere ematen ditu. Baina niri ez zait irakasletzat inoiz egokitu, Nafarroako unibertsitate pribatuan egin bainituen ikasketak, etxetik gertuago egoteko, baita gurasoen laguntza behar nuelako ere. Doktoregoa egitera Donostiara joan nintzen.

Ikasketak aukeratzeko orduan karrera errazagoa hartzeko gomendatu omen zizuten. Bai, ONCEtik eta bai irakasleren baten partetik gomendio hori entzun behar izan nuen. Letretatik jotzeko esaten zidaten. Letretan

ere ondo nenbilen eta, nire mugak ikusita, errazago moldatuko nintzela uste zuten. Nik beti gauza bera esaten nien, zientziak gustuko nituela, eta baldin eragozpen handiak aurkitzen banituen, denbora izango nuela gero ere letretara pasatzeko. Banekien zientzietako karrera bat egiteko proba egiten ez banuen, arantza horrekin bizi beharko nuela. Dena dela, ahalegindu ondoren gainditu ezinezko gauza zela ikusten banuen, kazetaritza edo euskal filologia egiteko prest nengoen.

Zerk erakartzen du gazte bat kimika ikastera? Kimikaren kasuan erakargarri egin izan zaizkit beti atomoen konbinazioak irudikatzea eta aztertzea. Bizi dugun edo ukitzen dugun errealitatearen oinarria da batetik, eta, aldi berean, beste unibertso bat ere badela esan daiteke. Atomoak, noski, ez ditugu ikusten, irudikatu egin behar izaten ditugu; nire kasuan are gehiago, liburuetako irudiez ere ezin bainaiz baliatu. Gustatzen zait neure burua mundu horretan murgildu eta gauzak espazialki kokatzea. Badu mundu horrek edertasunik, baina baita zailtasunikk ere badu.

Orain berean zer arlotan ari zara lanean? Ni orain bertan metanoarekin nabil bueltaka. Metanoaren aktibazioa ikertzen ari naiz eta, horretarako, trantsizio-metal ezberdinak erabili ditut, nikela, paladioa eta platinoa bereziki. Metanoaren formula kimikoa CH4 da eta aktibatzeko hidrogenoa kendu behar zaio. Oso lotura sendoa da, operazio garestia da, eta katalizatzaileak erabili behar izaten dira haustura hori errazteko. Ikerketa hori nik maila teorikoan egin dut, nahiz eta erreferentzia esperimentalak erabili behar izaten ditudan. Oraindik erabili ez diren katalizatzaile berriak probatzen ditut teoria mailan. Nik badakit ni nagoen puntuan beste hogei ikertzaile arituko direla metanoarekin ikerketan. Nik egin dudan lana beharbada betiko hor bazterrean geratuko da edo beharbada, nork daki, besteren batek hartuko du nik egindako lana eta beste pauso bat egingo du aurrera. Etsigarria ere bada lau urte lanean igaro eta bazterrean galtzeko arriskua duela pentsatzea, baina horrela da. Nik katalizatzaile berri batzuei buruzko informazioa erabili dut, baina, aldi berean, beste batzuk beste katalizatzaile batzuekin ari dira lanean. Nire lanak aplikazio berehalakoak egiteko baino gehiago balio du beste ikerketa batzuk egiten ari direnei oinarriak emateko.

Egindako lanaren berri, dena den, artikuluetan emana duzu. 62

Bi artikulu argitaratu ditut Alemaniako bi aldizkaritan, eta hirugarrena prestatzen ari naiz. Ingelesez idatziak dira, noski, nahiz eta nire testuak orrazten beste batek laguntzen didan.

Telefono dei batek eten du elkarrizketa. Almeriako sendagile bat zen. Orain bi urte ezagutu genuen erreferentziako ospitale bat hiri horretan. Urtean behin joaten gara gaixotasun hau dugun hamarren bat lagun. Estatu espainiarrean 50en bat gara, baina askoren berririk ez dugu. Nolabaiteko jarraipena egiten dugunak hogei inguru izango gara.

Gaitzaren jatorria zein den ba al dakizue? Wolfram sindromea gaixotasun genetikoa da. Gaizki dagoen genea identifikatuta dago, baina gene hori aldatzea ezinezkoa da oraingoz.

Tesia utziko dugu momentuz eta haurtzaroarekin jarraituko dugu. Paz Ziganda ikastolan umetatik hasi zinen. Jakingo duzu Osasunako lehendakari berria ikastola horretako lehendakari izana delaâ&#x20AC;Ś Ez nekien Archanco gure ikastolako lehendakari izana zenik, baina ez dago gaizki, berri garrantzitsua dela esango nuke. Garrantzitsua dela iruditzen zait Osasunak lehendakari euskaltzale bat izatea. Umetatik ibili nintzen ikastola horretan. Autobusez egiten genuen etxetik joan-etorria. Gaixotasunaren zantzuak oso azkar atzeman zizkidaten. Lau urterekin agertu zitzaidan diabetesa eta zortzi bat urterekin diagnostikatu zidaten Wolfram sindromea. Geroztik progresio bat izan da. Lehenik entzumena galtzen hasi nintzen, ikus-

menarekin arazoak izaten hasi nintzen berehala. Irakurtzeko lupa erabiltzen hasi nintzen eta arbelean irakurri ahal izateko teleskopio txiki baten laguntza behar izan nuen segidan. Gaitza progresiboa izan da.

Gaztetxo batek nola erreakzionatzen du horrelako gaitz larri baten aurrean? Hasieran gaixotasuna ezkutatzen saiatu al zinen? Ez da erraza ume batentzat horrelako gaitz bat onartzea. Disimulatzeko joera izan nuen, normala den bezala. Beste umeen pareko izan nahi nuen. Baina jarrera horrek ez du bat ere laguntzen, ataka gaizto batean sartzen baitzara: disimulatu egiten duzu, ondokoak gauzak gaizki egiten ditudala ohartzen dira eta askok barre egiten dizute. Nik ondokoen jarrera ikusita, oraindik ere gehiago saiatzen naiz ezintasuna ezkutatzen. Zirkulu bihurri horretatik institutuan hasi nintzen ateratzen. Batxilergoa egitera Iturramara joan nintzenean erabaki nuen gaitza onartu egin behar nuela, nintzen bezala agertu behar nuela, eta horrek asko lagundu zidan. Ikastolan oso gutxitan erabiltzen nuen arbelean irakurtzeko teleskopioa eta institutuan egunero erabiltzen hasi nintzen.

Nola dauzkazu entzumena eta ikusmena? Entzuteko audiofonoak erabiltzen ditut, % 82 inguru galdua dudalako. Zarata dagoen lekuetan arazo larriak izaten ditut, bazkarietan edo lagunartean, esate baterako. Gau giroko lekuetan lagunei belarrira hitz egiteko eskatzen diet. Horrelako lekuetan audifonoak kendu eta bertatik bertara hitz eginez moldatzen naiz. Jende asko aldi berean hitz egiten ari denean komeriak izaten ditut. Bertsotarako ere oztopo izaten da, baina badute nire berri eta laguntzen didate.

Unibertsitateko zure espedientea ikusgarria omen da. Zer behar da hori lortzeko? Gehienbat borondatea behar da. Dena den, karrera egitea askoz ere gogorragoa egin zitzaidan orain doktoregoa egitea baino. Karrerako lehen bi urteak bistarekin egin nituen eta apunteak eskuz hartzen nituen, lupak eta teleskopioa erabiliz, baina hirugarren urterako oso gutxi ikusten nuen eta Braille-speak izeneko teklatuarekin hasi nintzen apunteak hartzen. Zazpi tekla ditu eta horiek konbinatuz idazten da braillean, idazkera honen oinarria sei puntu baitira. Sei puntu horiek konbinatuz idazten da. Zazpigarren tekla tarteari da-

gokio. Ez da hain konplikatua ere. Trebatuz gero, eskuz adina abiadura lor daiteke. Idatzitakoa disko batean gordetzen du eta diskoa ordenagailura pasatzean irakurleak irakurri egiten du. Braille-speak horrekin, hala ere, oso zaila da formula matematikoak edo kimikoak hartzea. Horretarako liburuetara jo behar izaten da, baina liburuak kontsultatu ahal izateko ONCEk duen zerbitzu batera jo beharra dago. Ikasturte bat bukatu baino lehen hurrengo ikasturteko irakasleekin mintzatzen nintzen eta erabiliko zituen liburuen grabazioa eskatzen nuen ONCEra. Ikaskideek eta gurasoek, bestalde, asko laguntzen zidaten nire apunte horiek osatzen. Esan dudan bezala, karrera egiten baino askoz erosoago moldatu naiz ikerketan.

Nolakoa da zure eguneroko bizimodua? Ikerketako lehen lau urteak Donostian pasatu nituen, astean zehar bertan geratzen bainintzen ikasleen erresidentzia batean. Arratsalde erdia arte unibertsitatean ematen nuen eta ondoren erresidentziara itzultzen nintzen. Tarteka lagunen batekin bueltatxo bat ematera aterako nintzen. Donostian egon nintzen urte horietan bertsoeskola moduko bat ere antolatu genuen, Ibaetan bertan, ikaskide batzuekin. Astean behin biltzen ginen eta afari batzuk ere egiten genituen. Oier Aizpurua, Oier Urbieta, Maialen Belarde eta beste hainbat bertsolari biltzen ginen.

Bertsolaritzarekin ikastolan bertan hasiko zinen. Umetatik izan dugu etxean ohitura bertso saioetara joateko. Unai Agirre, Iru単ean ikasten ari zela, hasi zen gurekin ikastolan. Pare bat urte eman genituen harekin eta Iru単eko bertso-eskolara pasatu ginen, eta Estitxu Arozenarekin seiren bat urte emango genituen astean behin bilduz ondoren. Orduan hasi nintzen Eskolartekoan parte hartzen. Julio Sotok irabazi zuen Euskal Herriko finalean parte hartu nuen. 2004koan Nafarroako finalean bigarren geratu nintzen. Nafarroako Txapelketa Nagusian zazpi aldiz hartu dut parte. 18 urterekin hasi nintzen eta 27 egiteko nago.

Zer ematen dizu bertsoak? Aisialdi gisa hartu izan dut beti bertsoa, eguneroko bizimoduarekin eteteko bide moduan. Orain, esate baterako, ikerketan izan ditzakedan buruhausteak alde batera utzi eta arnasaldi bat izateko aukera ematen dit. Gustatzen zait hitzekin erdi jolasean eta erdi borrokan ibiltzea. Nire kuadrilla ez da bat ere bertsozalea. Institutuko kuadrilla

daukat. Tarteka joan ohi gara bertso saioren batera, baina ez dira bereziki zaleak. Asteburuetan geratu ohi naiz eurekin, baina bertsoak ez du hor leku handirik. Tarteka, baten batekin gaueko giroan egin izan dut bertsotan, baina bertsotan egiteko beste giro bat bilatu behar izaten dut.

Kimika kuantikoaz ez al duzu inoiz bertsorik kantatu. Ez, kantatu ez, baina bertsoren bat idatzi izan dut ikerketa taldeko kideren bati adarra jotzeko. Baina gai lehor samarra da bertsotarako.

Saio arruntak gutxi egingo dituzu. Oso gutxi. Duela bi aste Zizurko gaztetxean egin genuen saio bat Jon Elizetxek eta biok. Bertso-afaria izan zen. Tarteka gisa horretako saioak egin izan ditut, baina bakanak izaten dira, Iru単ea mailakoak beti ere.

Hemendik bospasei urtera zertan ikusten duzu zeure burua? Tesia bukatu eta hasi beharko dut horretan pentsatzen eta, egia esan, ez dakit. Irakaskuntza ez dut gehiegi kontsideratu. Entzumen arazoak izanik, gazte talde batekin lan egiteko arazoak izan nitzake. Probatu beharko nuke, beharbada. Ikerketa esperientzia moduan hartu nuen. Gorabehera handiak izan ditut. Batzuetan dena pikutara bidaltzeko zorian ere izan naiz. Azkenaldi honetan nahiko gustura ari naiz. Ez dut baztertzen ikerketan jarraitzeko aukera ere. Kontua da ikerketan jarraitu ahal izateko kanpora joan beharko nukeela. Urte pare bat, gutxienik,kanpoan pasatu beharko nuke eta ez nau gehiegi erakartzen. Idaztea ere gustatzen zait, eta dibulgazio mailako lanak egitea gustatuko litzaidake. Kazetaritza zientifikoak tiratzen nau. Egiten diren ikerketak jendeari helarazteko premia badagoela uste dut. Elhuyarrekoekin egona naiz eta aukeraren bat ikusten dute nik kolaboratu ahal izateko. Tesia defendatu eta hasi beharko dut horretaz pentsatzen. Ikerketa erabat baztertu gabe, ikerketaz idaztea gustatuko litzaidake beharbada. Ikertzaileon patua nahiko xelebrea da izan ere, geuk ezagutzen dugun arloaz ezin baitugu ingurukoekin hitz egin, ikerketakideren batekin ez bada behinzat. Etsigarria ere bada hori. Zuk ezin diozu, larunbat iluntze batean, astean zehar egin duzunaren berri adiskide bati kontatu.

Orain hilabete batzuk prentsan behin eta berriz agertu zinen Gizarte Segurantzarekin izan zenuen arazo bat tarteko. Nola

bukatu zen auzia? Epaia gure aldekoa izan zen. Gaur egun, legez, ezintasun pentsioa eta beka bat edo laneko soldata ez dira bateragarriak. Ezintasunpentsioa 500 euro besterik ez da, eta hori jasotzeko modu bakarra beste diru-iturririk ez izatea da. Eta gaur diru horrekin ezer gutxi egin daiteke. Pentsioaren dirua itzultzeko eskatu zidaten, eta hori izan zen gogorrena. Guk defendatu genuena izan zen, baietz, nik soldata bat banuela, baina azken batean beste ikertzaileek ez dituzten arazoak nituela. Epaia aldekoa izan da, baina Gizarte Segurantzak helegitea jarriko du eta zain gaude auzia zertan geratzen den.

Aita behin eta berriz agertu da auzi honetan zure ondoan. Borrokalari peto-petoa da. Auzi hauetan zerbait lortzen denean poztu egiten gara, baina lortu arteko bidea oso aldapa izaten da eta tentsioa eragiten du. Komunikabideetan sekulako oihartzuna izan zuen eta poztu egin ginen, baina bi hilabeteren buruan aspertuta bukatu genuen.

Ikusmenarekin arazoak izateak laguntzen al du oroimena

72 _ 73

â&#x20AC;&#x153;Gorabehera handiak izan ditut. Batzuetan dena pikutara bidaltzeko zorian ere izan naiz. Azkenaldi honetan nahiko gustura ari naiz. Ez dut baztertzen ikerketan jarraitzeko aukera ereâ&#x20AC;?.

indartzen? Zentzuen arteko konpentsazio prozesu bat aipatu ohi da askotan. Udaberriko koloreak, esate baterako, gogoratu egin beharko dituzu, ezta? Hori bai. Ez ikusteak behartu egiten zaitu memoria erabiltzera. Koloreak irudikatu eta gogoratu egiten ditut. Bidaiatzea ere asko gustatzen zait, eta gauzak ez ikusi arren, aldamenekoen azalpenekin gauza asko xurgatzen dut.

Gurasoekin bidaiatzen al duzu? Bai, bidaiatu zaleak dira. Ia urtero bidaiaren bat egiten dugu. Batik bat Europan ibili gara, eta joan den urtean New Yorken izan ginen. Ikusi ez arren, bizipen asko biltzen dira bidaietan. Usaimena ere galdu egin nuen, baina dastamena eta ukimena ditut. Ikusiz jaso ezin duzun informazio asko jasotzen da ukimenaren bidez. Eta ukitzerik ez dauden gauzak, gurasoen edo lagunen azalpenekin neure baitan irudikatzen ditut.

Harrotasun pixka bat ere izango duzu egin duzun ibilbideari begiratuta. Horrelako gaixotasun bat gertatzen denean bi aukera dituzula esan ohi dut: iraganera begira etsipenez geratzea da bata, eta asimilatu eta aurrera egitea bestea. Horretan gurasoek asko lagundu didate. Haiek ezetz esaten dute, meritu guztia nirea dela, baina ez da egia. Saiatzen naiz ahal den neurrian ahalik eta bizimodurik normalena egiten.

Horrek nekea ere eragingo du. Etxean nagoenean ez horrenbeste, baina kanpoan nabilenean nekatu egiten naiz. Joan den urtean Tarragonan izan nintzenean, hiru hilabete eman nituen pisuan bizitzen eta gauerako leher eginda iristen nintzen. Hura izan zen lehen aldiz neure kabuz dena egiten nuena, eta horrek ere eragiten du nekea: neuk prestatzen nuen janaria eta neuk egiten nituen etxeko lanak. Handik etorri nintzenean pentsatu nuen han hasitako bizimoduari jarraipena ematea, baina erosotasunak irabazi zuen, eta, gainera, behar da erosotasun pixka bat bizitzan, eta, beste gabe, gurasoekin bizitzera etorri nintzen. â&#x20AC;˘

ADUR