Bertsolari - 92. aldizkaria by elkarmedia

92. ZENBAKIA | 2013 NEGUA | 9 EURO

TXAPELKETA B ALDEA

BERTSOA ETA GATAZKA POLITIKOA

BERTSOLARI… EDITATZAILEA:

BERTSOZALEAK KULTUR ELKARTEA. Martin Ugalde Kultur Parkea - 20140 - ANDOAIN TEL.: 943 300 621 / 629 460 978 HELBIDE ELEKTRONIKOAK: antxokarentzat@bertsolari.net publizitatea@bertsolari.net administrazioa@bertsolari.net rikirentzat@bertsolari.net ZUZENDARIAK: Rikardo Idiakez eta Antxoka Agirre KUDEAKETA: Xanti Jaka, Joxean Agirre eta Antxoka Agirre ARGAZKIAK: Conny Beireuther, Galder Izagirre eta Andoni Lubaki MARRAZKIAK: Adur Larrea eta Mikel Begoña, Patxi Gallego eta Agate Krispin, Patxi Huarte ‘Zaldi Eroa’ eta Aitor Larrañaga ‘Peli’ DISEINUA, MAKETAZIOA ETA MARRAZKIAK: Txema Garzia Urbina EUSKARA ZUZENTZAILEA: Txiliku Aranguren eta Beatriz Zabalondo SARE SOZIALAK: Jon Martin BIDEOEN EDIZIOA: Inge Mendiorotz INPRIMATZAILEA: Gráficas Lizarra D.L.: SS 482/91

Kultura Saileko Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzaren dirulaguntzarekin Subvencionado por la Dirección de Política Linguística del Departamento de Cultura

004 > DE RERUM NATURA •

006 > TXAPELKETAREN B ALDEA ANTOLAKUNTZA

018 >

OHOLTZA AZPIKO ARTEA Testua: Nerea Ibarzabal / Argazkiak: Andoni Lubaki-Bostokphoto 040 > ELKARTEAN BEZALA TXAPELKETAN Iritzi testua: Jexux Murua 044 > Bertso-sorta: Iñaki Murua

050 >

GAI-JARTZAILEAK

LANAK JARTZEAREN LANA Testua: Beñat Alberdi / Argazkiak: Galder Izagirre 072 > OREKA TX Iritzi testua: Zuriñe Iarritu 076 > Bertso-sorta: Miren Amuriza

080 >

BERTSOLARIAK

PREST? Testua: Jon Martin / Argazkiak: Andoni Lubaki-Bostokphoto

188 > VENEZUELAKO KOPLA-KANTUA ETA DEZIMA Testua eta argazkiak: Milagros M. Figuera Tovar •

198 > BLOGGING IN THE WIND •

204 > DOOR TO HELL Gidoia: Mikel Begoña / Marrazkiak: Adur Larrea HAMAR BERTSOLARITXO Gidoia: Agate Krispin / Marrazkiak: Patxi Gallego •

212 > ONENAK ‘EZ GARA PALESTINAZ ARI’ ETA XALBADOR Testua: Iñaki Aranzadi

3 2 0 1 U A · N E G

•

096 > PLAZAN DISFRUTATUZ Iritzi testua: Urko Arozena 100 > Bertso-sorta: Jone Uria

104 > MILAKA LAGUNEK EPAITZEN DUTE LANA Testua: Unai Muñoa / Argazkiak: Galder Izagirre 120 > ZAZPI ANTIOJO Iritzi testua: Jon Abril 122 > Bertso-sorta: Eneko Bidegain

126 >

IKERLARIAK

UNIBERTSITATEKO IKERLARIAK BERTSOLARITZAZ LILURATUTA Testua eta Argazkiak: Joxean Agirre 146 > MINTZOLAREN TXAPELKETA Iritzi testua: Karlos Aizpurua 150 > Bertso-sorta: Xabier Paya

154 >

KAZETARIAK

KANTATURIKOEN OIHARTZUNARI FORMA EMATEA Testua: Antxoka Agirre / Argazkiak: Andoni Lubaki-Bostokphoto 182> BADAKIT HANDITAN ZE IZAN NAHI DUDAN: KAZETARI! Iritzi testua: Andoni Egaña 184 > Bertso-sorta: Aitzol Barandiaran

FOKUEN ETA FLASHEN ARGIETATIK APARTE GELDITZEN DEN B ALDEA, ILARGIAREN AURPEGI EZKUTUA, BISTARATU NAHI DUGU ALDIZKARIAREN ZENBAKI HONETAN: antolakuntzaren artea, gai-jartzaileen pozak eta lanak, bertsolarien prestakuntza, epaileen zalantzak, Txapelketa jarraitzen ari diren ikerlarien berriketa eta Txapelketaren jarraipena egiten ari diren kazetarien egunerokotasuna. Sei alor ezinbesteko, kanporaketetako saioetan oholtza gainean egon izan diren aulkiak adina. Bateko nahiz besteko protagonista ezkutuekin egon gara, eta batean nahiz bestean iritzi testuak eta bertso sortak ere eskatu dizkiegu. Inoiz baino protagonista, iritzi eta bertso gehiago aurkituko duzu bada neguko Bertsolari honetan. Errima askok eta askoren errimatzeak osatzen baitute bizi duguna bezalako Txapelketa Nagusi bat.

ZALDI EROAREN ERRIMA PALEOLITIKOA

TXAPELKETAREN B ALDEA IKERLARIAK

TXAPELKETA ESPEKTAKULU HANDI BAT DA. > TXAPELKETA ERAKUSLEIHO EDER BAT DA. > TXAPELKETA FESTA ERRALDOI BAT DA. > BAINA HORI BAINO ASKOZ GEHIAGO ERE BADA. > JENDE MORDO BATEN ILUSIOAK ETA LANAK EGITEN DU POSIBLE TXAPELKETA.

GAI-JARTZAILEAK

BERTSOLARIAK

KAZETARIAK

EPAILEAK

ANTOLAKUNTZA

ARGAZKIAK: GALDER IZAGIRRE ETA ANDONI LUBAKI

ANTOLAKUNTZA ERRAZ IDAZTEN DUGU BERTSOSARRERAK.EU; EROSI ETA MINUTURA SARRERA INPRIMA DEZAKEGU. SAIORA IRITSI ETA ESERTZEN GAREN LEKUAN LIBURUXKA BAT EGONGO DA TXAPELKETAREN INGURUKO INFORMAZIO GUZTIAREKIN. OHOLTZA ULTRA ARGIZTATU BAT IZANGO DUGU AURREAN ETA PRIMERAN IKUSI ETA ENTZUN AHALKO DITUGU BERTSOLARIAK. BATEK POTO EGIN DUENAREN ZALANTZA? LASAI, BERRIRO BIRPASATU DEZAKEGU BERTSOALDIA BERTSOA.COM-EN. JADA OHITUAK GAUDEN KEINU HAUEN GUZTIEN ATZEAN, BERTSOZALE ELKARTEAREN ETA BERTSO ESKOLEN INURRI LAN NEKAEZINA DAGO. JOKIN CASTAﾃ前SEK, ESTIBALITZ ESTEIBARREK, ARITZ ZERAINEK ETA JON AGIRRESAROBEK (BAI, TORROTXOK) TXAPELKETA NAGUSIA DESKRIBATU DUTE ANTOLATZAILEEN BEGIETATIK.

LEGAZPIKO FRONTOIAN bertso-saioa hasteko hiru ordu falta dira oraindik, baina dagoeneko Torrotxo martxan dago. Agindu dio norbaiti zerbaiten bila joateko, ez, beste hura oraindik ez dela iritsi, hango hark konpon dezala aulkien kontua. Antolakuntza arnasten da kantxan.

Baina beharbada normala (eta beharrezkoa) da antolakuntzakoek tentsio hori izatea, kanporaketa saioek beti izaten baitituzte euren gorabeherak Torrotxoren iritziz: “Batzuetan ondo irten daitezke eta besteetan okerrago”. Dena den, pozik agertu dira jendeak orain arte emandako erantzunarekin, izan ere hiru kanporaketetan sarrerak agortuta zeuden astelehen edo astearterako, eta gazte asko ikusten omen da publikoan: “Jendea hain esker onekoa izatea eskertu egiten dugu guk ere”. Jon Agirresarobe, ‘Torrotxo’ Elkarteko sustapen eragilea da, Txapelketaren koordinatzailea: “Ikuspegi orokorrarekin egiten dut lana. Alor bakoitzak bere arduraduna dauka eta nik denen gainean egon beharra daukat pixka bat”, azaldu du, “muntaiaz ere neroni arduratzen naiz, Lankuko Mikel Mariskalekin batera”. Hau da, orduan, Torrotxo saio guztietan hara eta hona presaka ikustearen arrazoia. Bertsozale Elkartea sei elkartek osatzen dute herrialdeka antolatuta. Bakoitza txapelketa handiagoak edo txikixeagoak antolatzeaz arduratzen da, eta eragile pila batek dihardute lanean: “Sei elkarte izan arren, barnetik oso batuta gaude”, dio Torrotxok. Talde antolatzaile bat dago eta herrialdeetako eragileek, komunikazioko jendeak, epaileen, gai-jartzaileen eta bertsolarien ordezkaritzek osatzen dute. Tartean dago Estibalitz Esteibar, komunikazio taldeko eragile izateaz gain, Zuzendaritza batzordean ere badagoena. Aritz Zerain Euskal Herriko

22 _ B 23

Eskarmentudun elkarte bat gara, gure lana ondo egiten dakigu. Txapelketaren tentsio horrek batu egiten gaitu eta ikasi egiten duguâ&#x20AC;?.

Inurriak aspaldi hasi ziren lanean Igor Elortzaren bakarkako baten osteko txalo zaparrada eta oilo narrua dira lanaren azken emaitza, baina urriaren 19an sentipen hori sorrarazteko, 2012ko ekainean hasi behar izan zuen Elkarteak lanean: “47 pertsona bildu ginen batzar ireki batean. Bazkideak, bertsolariak, langileak… denak zeuden gonbidatuta gogoeta saio hartara”, azaldu du Aritzek. Aurreko txapelketako kezkak argitzea izan zen helburuetako bat, eta hortik aurtengoaren ezaugarriak finkatzea. Solastutako gai, iritzi eta proposamen guztien artetik, zenbait ondorio azpimarratu zituzten 2013ko Txapelketa Nagusirako: “Lehenengoa bertsogintzan zentratu nahia izan zen. Txapelketa handi hauek jantzi asko dakarte beraiekin, onurak ere bai tartean, baina hori kontrolatu beharra dagoela iruditu zitzaigun. Irudiaz eta sintoniaz gutxi hitz egitea nahi genuen, jendea oholtza gaineko sei bertsolarien lanean zentra zedin”, kontatu du Torrotxok. Aurten zeresan gutxi sortu duen irudia aukeratu dute Bertsozale Elkartekoek, “polita edo zatarra izan daiteke, baina intentzio batekin eginda dago”. Beste helburu garrantzitsuetako bat kohesioa da. “Antolaketa aulkiak jartzea baino gehiago da. Gai-jartzaile, bertsolari nahiz epaileen arteko kohesioa beharrezkoa da engranaje handi honek funtziona dezan, eta horixe da hain zuzen gure antolaketaren berezitasun na-

“Txapelketa norgehiagoka izan arren, horren gainetik proiektu bat dago”.

Langile ugari, baina borondatezko kideak ere badaude Elkartearen organigraman; hauek erabakiguneetan egon ohi dira. Jokin Castaños da aurtengo Txapelketa Nagusiaren arduradunetako bat: “Gu talde antolatzailean ere bagaude, baina gure gunea Sustapen Batzordea da. Protokoloetan parte hartzen dugu, bileren jarraipena egiten dugu, bertsolariekin egoten gara eta, saioaren arabera, laguntzera ere etortzen gara”, esan du, “baina lanik handiena langileek egiten dute”. Hala ere, Torrotxori paper garrantzitsua iruditzen zaio Jokinena: “Elkarteko ordezkariek hor egon behar dute, bertsolariei zorte ona desiratzen, epaileei konfiantza ematen —euren lana beti baitago jomugan—, jendearekin egoten… besteok lanpetuegi ibiltzen gara horretarako”.

“Antolaketa aulkiak jartzea baino gehiago da. Gaijartzaile, bertsolari nahiz epaileen arteko kohesioa beharrezkoa da engranaje handi honek funtziona dezan”.

Bertsozale Elkarteko koordinatzailea da eta finantza kontuez arduratzen da talde antolatzailearen barruan.

gusia”, esan du Torrotxok. Txapelketa norgehiagoka bat izan arren, horren gainetik proiektu bat dagoela dio, eta hau posible egiteko talde guztien arteko komunikazioa ezinbestekoa dela. Ekainetik hiru bilera asanbleario egin dira bertsolariekin, beraiek eroso non eta nola sentitzen diren azal zezaten: “Bertsolariek gai-jartzaileei euren kezkak adierazten dizkiete, gaien inguruan, ariketen inguruan… eta epaileekin ere hitz egin beharra dago, bertsolarien sormena ez dezaten mugatu eta onena ematen lagun diezaieten”, dio. Urteetan zehar sakondu beharreko lana iruditzen zaio hau Elkarteari. “Batzuei Elkarteak zer egiten duen galdetu eta ‘Txapelketa Nagusia’ erantzuten dute”, dio Zerainek, “eta bai, Txapelketa da Elkartearen proiekturik ikusgarriena eta jende guztia begira jartzen duena, baina ez da bakarra. Proiektu hau beste sailen baturarekin egiten da, ez modu isolatuan”. Transmisioan, sustapenean nahiz ikerkuntzan egiten diren gainerako proiektu horiek guztiak ezagutzera ematea da hirugarren helburu garrantzitsua, “Txapelketa horien osagarri delako”, Torrotxoren hitzetan. Saioetarako herrien aukeraketa ere, hori kontuan hartuta egiten dute antolatzaileek: “Herriak ez dira frontoi polita dutelako aukeratzen, ondo hausnartutako erabakiak izaten dira. Gaur Legazpin egotea adibidez, ez da kasualitatea; trans-

26 _ B 27

â&#x20AC;&#x153;Elkartearen lau urteko lana askoz ere itzalekoagoa da, baina bat-batean oholtza gainean ez daude bertsolariak bakarrik, elkarte oso bat ateratzen daâ&#x20AC;?.

Arlo asko lumatu behar dira bukaeran oilo narrura iristeko… horregatik hasten dira garaiz lanean.

Egun bat antolakuntzan Bertsozaleok oraindik sarrera inprimatzeke dugun bitartean, antolakuntzakoak frontoian daude goizean goizetik. Muntaia handi horren teoria ondo ikasita du “Torrotxoren Team-ak”, baina praktikara

“Errespetu osoz tratatu genuen Estiballesen erabakia”.

Ikerkuntza pisua hartzen ari da aurtengo Txapelketan: “2009tik hona lan asko egin dugu horretan”, dio Torrotxok, “Mintzola Fundazioa sortzeaz gain, kanpoko ikerlariak izango ditugu aurten eta jende honi lan zehatzak eskatuko dizkiogu Txapelketaren baitan”.

Herri bakoitzean bertako bertso-eskolek laguntzen dute antolakuntzan.

misioan lan mordoa ari gara egiten hemen”. Hain bertsozaleak ez diren inguruak indartu nahi izan dituzte Elkartetik, hau beste arrazoi bat, beraz, finala Barakaldon egiteko; baina betiko herri bertsozaleetara ere joan dira, Markinara esaterako. “Hemen sei lurraldeetako elkarteek batera jokatzen dute, lekuen ezagutza garrantzitsua delako saioak antolatzeko orduan”, gehitu du Zerainek.

igarotzean gauzak aldatu egiten dira… “Sarritan, aukeratutako frontoien aforoa txikiagoa da, akustikoki ez da ona… ahalik eta txukunen nola egin pentsatu behar dugu beti. Gurutzegrama handi bat bezalakoa da”, dio Zerainek. Legazpiko kanporaketa-saioaren antolakuntza deskribatu dute, garai honetan astebururo darabilten erritmoa zein den jakiteko. Goizeko 8etarako iritsi dira frontoira, saioa hasi baino ia 10 ordu lehenago: “Gaur ekipoak lau zati izan ditu”, hasi da Torrotxo, “batetik ni, gero Edurne (Gipuzkoako Bertsozale Elkarteko eragilea) eta lan-taldeko hiru irakasle, Lankuko jendea —batik bat muntaiaz arduratuko dena— eta, klabea, Legazpiko Bertso Eskola”. Bertso eskolek saioen antolaketan duten garrantzia nabarmendu du, herri bakoitzean bertako bertso-ikasle nahiz irakasleak agertzen baitira goizetik laguntzera. “Lurreko lona guztiak jarri behar izan ditugu”, jarraitu du, “eta kamioia eta furgoneta hustu ahala, oholtza muntatzen hasi gara. Ordu bata aldera hasten da dena itxura apur bat hartzen, eszenarioak bere erritmoa daramalako… ondoren aulkiak jarri eta bazkaltzera joan gara denok”.

16:30ean ateak zabaltzen dituzte eta jendea esertzen hasten da. Bertsolariak ere banaka-banaka iristen doaz; beraien aurpegi zurbilek eta begi-zuloetan harrapatutako begiradek norbaiten hitz lasaigarriak bilatzen dituztenean, antolakuntzakoek hor egon behar dute harrera egiteko, zorte ona desiratzeko eta lasaitzeko, “orain zure larruan ez egotearren edozer emango nuke” esaten duen aurpegia ahalik eta gehien disimulatuz. 17:30 jotzean eta Igelaren Bandaren sintoniak frontoia bustitzean, denek aurrera begiratzen dute. Epaileak arnasari eusten, komunikaziokoak prest, teknikariak tentsioan… eta Torrotxo alde batetik bestera korrika. Anabasa guztiaren ostean, jendea kantxara jaisten da. Saioa komentatzen dute denek eta bertsolariak zoriontzen dituzte… “Primeran

“Elkartearen lau urteko lana askoz ere itzalekoagoa da, baina bat-batean oholtza gainean ez daude bertsolariak bakarrik, elkarte oso bat ateratzen da”.

Komunikazioko mahaiak betetzen hasten dira ordu bietatik aurrera. Esti Esteibar iritsi da orduan. Frontoian mugimendua sumatzen da: fokuak probatzen dituzte, mikrofonoak, bai, bai, baaii, ez, ezzzz, ezz, baaa, biii, baaaii… Ruperren “Izarren hautsa”-ren bertsio berria, eta bat-batean txapelketako sintonia jarri dute elkarrizketa erdian. Usaindu daiteke giroa. Laster etorriko dira berriro bertso eskolakoak, jendea iritsi aurretik prest egoteko; 16:00etan berez takilla ireki beharko litzateke, baina Legazpiko saioko sarrera guztiak Internet bidez salduta daude dagoeneko… Hala ere, sarrera batzuk herrian bertan egoten dira salgai aurreko egunetan, webgunera iristen ez direnentzat.

egin duzu!”, “Bueno, horrelakoetan ahal dena egin eta kitto”, “Lasai… ala, goazen tabernara”… hori da, har dezagun zerbait kanpoan denok. Denok? Denok ez… zeintzuk ote dira kable guztiak jasotzen, lurreko plastikoak biltzen, oholtza bi segundoan desmuntatzen… ari diren automata horiek? Bai, eurak dira… lana ez da amaitu antolakuntzakoentzat. “Jasotzen laguntzera jende berria etortzen da normalean”, onartu dute, “Txandakatu egiten gara, gu nekatuxeago egoten garelako. Egia esan, nahiko sistematizatuta daukagu guztia”.

Arazo teknikoak eta ezustekoak Hala ere, sistemarik antolatuenek ere badituzte huts egiteko aukerak, eta Txapelketako saio batean argia joatea nahikoa da guztia bertan behera gelditzeko: “Markinako saioa hasi baino 5 minutu lehenago joan zitzaigun argia”, kontatu du Torrotxok, “eta esan zigutenez, aurreko astean Pirritx eta Porrotxi sei aldiz joan zitzaien… eurek ikuskizunarekin jarrai dezakete, baina gurea lehiaketa sistema izanik, ahalik eta baldintza berdinenak behar ditugu. Ezin gara berriz gai berdinarekin hasi”. Altsasun ere argiek dar-dar egin zuten, eta Unai Agirrek ere dar-dar egingo zuen ziur asko, bere kartzelako hirugarren bertsoa amaitzen ari baitzen oraindik… “Goazen tokietara egokitu beharra dago, ustez aurrez baldintza guztiak betetzen direla ikusi arren”, dio Zerainek, “horregatik sustoak noiznahi izaten ditugu. Baina argiaren segurtasuna nahiko bagenu, Kursaalean egingo genituzke saio guztiak… eta hori ez dator bat gure proiektuarekin”. Bestelako ezustekoak ere izan dituzte, “baina asko txikikeriak dira”, dio Torrotxok, “Jendea urduri jartzen da Txapelketan: urduri dago sarrerarik gabe geratu den entzulea, urduri bertsolariak, urduri epaileak, antolatzaileak eta gai-jartzaileak… Elkartearen lau urteko lana askoz ere itzalekoagoa da, baina bat-batean oholtza gainean ez daude bertsolariak bakarrik, elkarte oso bat ateratzen da, sistema oso bat. Jendeak orduan ikusten gaitu eta horrek tentsioa gehitzen dio egoerari”. Hala ere, tentsioa egoten den bezala, Txapelketan lagunkoitasun handia ere badela nabarmendu dute; Jokinek bertsozaleen jarrera ulerkorra eskertzen du: “Arazo teknikoen aurrean bertsolariek

Aurten, baina, Elkarteak argindarrarekin izandako arazoetatik aparte, tentsio altuko beste egoera bat bizi izan du. Arkaitz Estiballesek txapelketan kantatzeari uko egin zion bere saioa baino egun batzuk aurretik, Herriraren aldeko manifestazioa medio. Arkaitzek antza honen aldeko keinu bat bilatzen zuen Bertsozale Elkartearen partetik, “baina Elkarteak irizpideak oso argi zeuzkan. 2.500 bazkide batzen dituen kultur-elkarte bat gara, bertsolaritzan, kulturgintzan eta euskalgintzan diharduena. Hortik kanpora, norbanako bakoitzak bere pentsaerak izan ditzake, baina elkartearen jarduera euskalgintzara eta kulturgintzara mugatzen da”, azaldu du Zerainek. Jokinen arabera, Elkartean pentsatzen zuten Herriraren aurkako sarekadak manifestazioa ekarriko zuela larunbatean, baina, Estiballesen erabakia jakin aurretik ere, argi zeukaten beraien bidea jarraitu behar zutela: “Hala ere, guk errespetu osoz tratatu dugu bere erabakia”. Baina erabakiak Elkarteak berak ere hartu behar zituen aste hartan: batetik seikotea osatu beharra zuen larunbata aurretik, “gure ustez konponbiderik onena Arkaitzek berak kantatzea zen eta hori transmititu genion, baina erabakia hartuta zeukan”, dio Torrotxok. Beste bostei soluzio bat bilatu behar zitzaien beraz, “ahalik eta baldintza duinenetan”, eta laster hasi ziren Bizkaiko Txapelketako klasifikazioan Euskal Herrikorako ateetan geratu zirenei deika. Bestetik, Elkartearen posizioa definitu beharra zegoen manifestazioarekiko, “beste askotan egin izan dugun bezala”, esan dute. “Ekainean egin genuen beste gogoeta bat gai honi lotuta eta ondorio haiek kontuan izan genituen nola jokatu erabakitzerakoan”, kontatu du Torrotxok.

“Barakaldo Exhibition Center” Abenduaren 15ak emozio tonak ekarriko ditu berarekin, nerbio zakukadak, txalo zaparradak, poz besakadak eta zorion besarkadak;

“Momentuz finalerako aukera erreal bakarra eta erosoena da BEC. Etorkizunean, ikusiko dugu zer egin”.

a capella kantatu behar izan dutenetan, jendea adi egoten da, isilune politak sortzen dira”. Publikoaz gain, bertsolariak ere “oso Elkartekoak” direla esan du Zerainek, eta batasun hori estimatzekoa dela: “Euretako asko, Txapelketan kantatzeaz gain, bestelako egunetan ere laguntzera etortzen dira”. Legazpin bertan Nerea Elustondo da horren adibide.

eta 14.000 bertsozale, berriro. Horrek guztiak kabitu beharko du BECen aurten ere. Argi gera bedi Bilbao Exhibition Center! deitu arren, Barakaldon dagoela: “2005ean Finala Bilbon egingo zela esan genuenean, Barakaldoko Udala haserretu egin zitzaigun”, kontatu du Jokinek anekdota gisa. Dagoeneko BEC Final Nagusiaren ikur bilakatu bada ere, aurtengorako beste toki posible batzuk aztertzen ibili da Elkartea, gainerako hiriburuetan ere erdaldungora gerturatzeko keinua egin nahi baitzuten: “Bageneukan Iruñera joatea edota Gasteizera, baina ez ginen garaiz iritsiko Navarra Arenan egiteko, eta Buesa Arenan 10.000 biltzea ondo pentsatu beharrekoa litzateke”. Beraz, berriro Barakaldora: “Zalantza pila bat izan ditugu, baina Bizkaiko eta Euskal Herrikoen artean, dagoeneko bost final ospatu dira bertan”, dio Jokinek, “guk ondo ezagutzen dugu BEC eta berak ondo ezagutzen gaitu gu”. Kezkak dituzte, BECen historian aforo guztia betetzen lehenak izan ziren arren, balitekeelako aurten bat-batean 14.000 entzule baino gutxiago joatea… baina kanporaketetako sarreren erritmoa ikusita, berriro goraino betetzeko aukera badela uste dute: “Mementoz aukera erreal bakarra eta erosoena da BEC. Etorkizunean, ikusiko

dugu zer egin, baina beste toki batera joateak aforoa txikitzea dakar, eta nola esan 5.000 pertsonari ezetz?”, esan du Torrotxok. Jokinek hurrengo Finala San Mames barrian egitea proposatu du… txantxetan izan da, baina kontuz, Bilbotar hauekin sekula ez da jakiten.

errepikatu ez dadin neurriak sendotu dira), komunikabideak ondo zaindu, inork minik ez hartzeaz arduratu, tenperatura egokitu… “Eta bertsolariak lasaitu!”, gogorarazi digu Estik. “Aurten, gainera, 60 pertsona datoz atzerritik Txapelketa ezagutzera eta hauei belarrira itzuli behar zaie final osoa”, azaldu du Torrotxok, “lan asko egin behar da eta egitekoak askotarikoak dira”.

Eta kanporaketetako antolakuntzan bertan jende mordoa ari bada lanean, zenbat esku behar ote dira Finala prestatzeko? 40tik gora, Jokinen ustez. Denek barre egin dute. Hau ere txantxa zen, noski. “300era gerturatuko gara”, dio Aritzek. Bizkaiko taldeak darama BECeko kontua nagusiki. Bizkaiko bertso eskolak, Elkarteko borondatezkoak, langileak, hornitzaileak… denak ibiliko omen dira bertan, eta euretako asko aurreko egunetik. Tentsioa, ardura eta agian beldur puntu bat ere sortuko da antolatzaileen hesteetan, ekitaldi honen handitasuna miretsi ahala: “Kanporaketetako saioetara ohitzen ari gara, baina BECen kazetari kopurua biderkatu egiten da, irrati eta telebistek zuzeneko emisioa eskaintzen dute… honek hartzen duen dimentsioak izutzen gaitu pixka bat”, onartu du Zerainek. Kazetarien kokalekuak atondu ondoren geure elkarrizketara batu berri den Esti Esteibarrek “beldur eszeniko” bezala definitu du sentitzen dutena: “zuzenekoan ezustean harrapatu zaitzake edozerk eta adi egon beharra dago”, esan du. Jokinek ere, zerbait gaizki joango balitz, “horren erru zatia nirea ere bada” dioen barne ahotsa entzungo lukeela uste du… eta Torrotxok, berriz, “espektatibak bete nahi izatearen kezka” deitu dio, antza bertsolariek ere izan ohi dutena: “Bertsolari bakoitzak bere papera ondo egiteaz gain, talde bezala ere saio polita eskaintzeko ardura izaten du. Bertaratu den jendeari erantzun behar zaio”.

Estik eta Jokinek talde-lan honetaz denek harro egon beharko luketela uste dute: “Eskarmentudun elkarte bat gara, gure lana ondo egiten dakigu. Txapelketaren tentsio horrek batu egiten gaitu eta ikasi egiten dugu”, dio Estik. Jokinen iritziz, “elkarte askok nahiko lukete honek daukan organigrama sanoa eta eraginkorra”. Konfiantzak kideen arteko kohesioa sortu duela iruditzen zaie, eta horregatik tentsio uneetan ere “ez da entzuten ahots bat beste bat baino altuago”.

Baina hainbeste gauza izan behar dituzte antolatzaileek kontuan publikoari behar bezala erantzuteko..! 1.500 pertsonari jaten eman behar zaie, aforoa kontrolatu beharra dago (Madril Arenako ezbeharra

Plaza digitalean elkartuko gara Txapelketako saio bat galdu izanaren pena gero eta txikiagoa da orain. Ez dago hurrengo eguneko Hitzetik Hortzerari edota Hitza Jolasi itxaron beharrik larunbat honetan zer nolako bertsoak kantatu diren jakiteko edo bertsolarien kontzentrazio aurpegiak ikusteko. Zenbat jende joan den ikus dezakegu eta beraiekin batera (edo ia batera, bideoaren pare bat segundoko atzerapenarekin) gozatu nahiz sufritu. Are gehiago, publikoaren iritzia ere ezagutu dezakegu eurekin hitzik egin gabe! Cadizen, Alemanian nahiz Ingalaterran ikasten ari diren bertsozaleek ere streamingaren bitartez baretzen dute euren “herriming”-a astebururo… aurrerapen teknologikoei esker ez dago bertso-friki izateari uzterik, aizu. Bertsozale Elkarteak komunikazio arloan izandako garapenaz aritu da Esti Esteibar:

Bertso plaza digitalen leihotxoek ere ate mordoa ireki diote bertsolaritzari. Hasieran independenteki zebiltzan, baina 2010ean Bertsozale Elkartea bertsoa.com-ekin elkarlanean hasi zen. “2009ko Txapelketan anabasa handiagoa izan zen”, dio Estik, “Elkarteak Bertso Plaza Digitala zeukan eta bertsoa.com ere hor zegoen… biak esparru berekoak direnez, bateratzea erabaki dugu aurtengorako”. Bertsoa.comek bertso plaza digitalaren papera du orain eta bertsozale.com gune berria, berriz, zale guztientzat informazio eguneratua eskaintzen duen webgunea da; “Giza baliabideak eta baliabide ekonomikoak aurrezten ditugu honela”, dio Estik. Komunikazio arloan, Elkartearen helburua erreferentzialtasuna lortzea da: “Herrialdeetako txapelketak ere bertsozale.com-etik kudeatuko dira, apurka dena leku berean bildu eta gunea indartzeko”.

Legazpiko Bertso Olariak “… Aupa Legazpi eta bertso olariak” esanez bukatu zuen saio batean Nerea Elustondok bukaerako agurra. “A ze hankaluzea!” esan omen zuen Sustrai Colinak (edo Amets Arzallusek, ez daude ziur) BERTSOOLARIAK entzundakoan. Sustraik/Ametsek ez zuen pentsatu Nerea bere bertso eskolari buruz ibili zitekeenik: “Olari berez burdina lantzen duena da, eta Legazpi burdinaren arana izanik, ez da kasualitatea”. 25 bat bertso-olari daude Legazpiko ‘Bertso (esk) Olan’: hamabost bat ume eta hamar nagusi. Oraingoan Nerea Elustondo bera eta Nekane Gonzalez animatu dira guztien izenean hitz egitera eta beraien bertso eskolak antolatzaile gisa igarotako eguna deskribatzera: “Goizeko 8etan etorri gara, jende dezente gainera. Bertso eskolatik zortzi bat eta Elkartetik talde handia. Eurek dute ardura eta zer egin behar den esan digute; oholtza muntatzeaz esaterako, beraiek bakarrik arduratu dira”, dio Elustondok. “Guk aulkiak garbitu eta

“Finalak hartzen duen dimentsioak izutu egiten gaitu apur bat”.

“Nik uste dut gizartearekin batera joan dela eboluzionatuz Elkartea ere. Orain dela lau urte gure Twitterra martxan zen jada, gutxi erabiltzen zen arren. Facebook bezalako sare sozialetan ere bagenbiltzan eta ordutik hona ikusi da zaleek gero eta gehiago hartzen dutela parte sarearen bitartez”. Hau positiboa iruditzen zaio Estiri, “kritiketarako arriskua izan arren, kritika konstruktibo bilakatu daitezkeelako”.

jarri ditugu, hauen gainean papertxoak utzi, telak kolokatu…”, Gonzalezek. “…lonak ipini, oholtza atzeko panela muntatu…”, osatzen du azalpena Nereak. Denek batera bazkaldu dute gero, Elkartearen kontura, eta arratsaldean, bakoitzak egin beharreko lana azaldu diete ondoren: “Niri atean egotea egokitu zait, kanpora irten eta berriz sartu nahi dutenei eskua zigilatzen. Beste batzuek ebakuaziorako ateak zaintzen

Legazpiko Bertso Olariak 2000. urtean sortu zen eta ordutik ez dira gelditu. Urtero antolatzen dituzten ekitaldien zerrenda luzea da: “Bertso afari bat egiten dugu beti, eta jaietan bertso eskolako kideek kantatzen duten saio bat ere bai. Irailean beste emanaldi bat egin ohi dugu kanpoko bertsolariekin kalean, eta baita azaroan ere, baina azken hau zinean. Lehen bertso-antzerkiak egiten genituen, baina lan handia zen eta gauza ezberdinak egitea erabaki genuen… behin idi eta guzti atera ginen tabernaz taberna”, kontatu dute. Gaztetxoen bi talde daude LBOn, baina bada ohitura berezi bat bertso eskolako helduak soilik batzen dituena, “30 urtetik oso gorako helduak”, azpimarratu du Elustondok. Hamabostean behin afari bat egiten dute, ostean bertsotan egiteko baldintzarekin. “Pixka bat soltatzeko balio du eta ondo pasatzen dugu”, esan dute. “Antolakuntzarena oso gustura egiten dugun lana da; duela hamabi urte ere egin genuen, Euskal Herriko beste kanporaketa bat egin baitzen Legazpin orduan. Nereak kantatu beharra izan zuen gainera!”, kontatzen du Gonzalezek. “Egia…”, gaineratzen du Elustondok. “Pozik joaten gara Nerea animatzera, Billabonan ere izan ginen. Egia esan, ni urduri jartzen naiz berak kantatu behar duen bakoitzean…”. Bera ere urduri jartzen dela dio Elustondok barrez. “Guk uste dugu pasatuko dela finalerdietara… bera ez dago hain ziur baina…”. Arratsaldeko saioko puntuazioek Nerea Elustondok finalerdietan kantatuko zuela ziurtatzen zuten ia. Hemendik aurrerako saioak lasai-lasai ikusteko zuen asmoa ezin bete beraz… Baina, azken finean, nor da ba gai Txapelketa Nagusia nerbiorik gabe bizitzeko? BECerako sarrerak agortu aurretik dago egina Bertsolari Aldizkari honen ia zenbaki osoa. Horregatik ez zaio erreferentziarik egiten gai honi.•

“Herriak ez dira frontoi polita dutelako aukeratzen, ondo hausnartutako erabakiak izaten dira”.

egon behar dute eta bat edo beste aparkalekuan polizia lanak egiten dabil jada, bertsolarientzako lekua gordetzeko”, kontatzen du Nekanek. Nereak nahiago zuen atean ez egon: “Niri atean egoteak beldur pixka bat ematen zidan, jende guztia hizketan hasiko litzaidakeelako… baina protokolo lana tokatu zait. Sari banatzaileekin egon behar naiz eta saioa entzun lasai-lasai, ze gogorra, e? Marroi bat… petoa jantzi ere ez dut egin” (barreak).

ELKARTEAN BEZALA TXAPELKETAN

85-86ko Txapelketa Euskal Herriko Bertsolarien Elkarteak antolaturik ospatu da. (…) Elkartea sortzerakoan,

Txapelketaren egiturak

bertsolaritza bere

baldintzak eskaintzea da

helburu zuen Elkartea

harrapatuta, gehien-

osotasunean aitzineratzeko

antolatzailearen kezka-iturri

izatera, iritzi hau idazteko

antolamendurako ere beharrezkotzat jotzen genuen jende

gehienak musu-truk eta

proiektu zabalago baten

eta egiteko behinena;

premian ez nintzen izango

guzti horren presentzia eta aportazioa, Txapelketa ireki,

asko eta asko erabaki

zerbitzurako instrumentu

sormen ekintzaren

gaur. Ibilbide honetan

zabal, eta eraberritu bat egin nahi baldin bazen. (…) Jende

garrantzitsuak hartzera

izaera onartu eta honen

arrakastan datza

guztian bertsolariak izan

multzo haundia ibili da lanean Txapelketaren egiturak

behartuta, orduan bezala

baitako estrategikotasuna

txapelketarena eta, honen

dira gehien jarri eta utzi

“harrapatuta”: bereziki sortu ziren Batzorde eta Sailetan

orain. Ez da nolanahiko

aitortu genionean

bidez, lotu dizkiogun

behar izan dutenak eta

(antolakuntza, ekonomikoa, gai-prestakuntzarena,

ardura Txapelketaren eragin

aurrerapauso garrantzitsua

gainerako helburuen

garrantzitsua da

administrazioa, publizitatea, epai-mahaiarena,

indarra eta kudeatu

eman genuen,

lorpena. Helburu komun

antolakuntzaren parte senti

koordinakundea, musika, idazkaritza e.a.) eta nahita ez,

beharreko jende multzoaren

garrantzitsuena esango

partekatu hauek lortzeko

daitezen, eta horretarako

bertso-jaialdiak ospatu diren Euskal Herriko hemeretzi

sentsibilitate eta interes

nuke; hori behar bezala

gaitasuna duen bitartean

bideak etengabe jorratzea.

herrietako talde-laguntzaileetan.

desberdintasunak kontuan

azaltzen asmatzeak eta

justifikatua egongo da

Hainbat formula probatu

azalpen hori barneratzeak

Txapelketa eta berau bizi

dira urte hauetan guztietan,

harremanak gaiztotu

duen neurtezina neurtzeko

eta guztiok asebetetzen

Ez da marka makala, ez,

zitzakeen zer kaltegarri bat

grina, eta tresna indartsu

gaituenik ez zen probatuko,

hiru hamarkada geroago

desaktibatzea ekarri zuen.

izaten jarraituko du.

agian, oraindik, baina

Elkartean bezala

Muin-muineko jarrera da

Txapelketan sortzaileek eta

hau, partaide guztiei —

1986an amaitu zen hartan,

hartzaileek bat egitea

bertsolari, gai-jartzaile,

Txapelketa bera zuen

bertsolariez gain, bertso-munduan dabiltzan bertso-zaleak kontuan izateko premiaz ohartu ginen bezala, Txapelketa

izanik.

JEXUX MURUA

Betidanik antolatzaile

oholtzetako giroak eta bertsolarien esanek hurbil gabiltzala adierazten didate.

“Euskal Herriko Bertsolari

urtera, zortzigarren

helburu komun baten

epaile, antolatzaile—

helburu antolatzaile talde

Txapelketa Nagusia 1986”

Txapelketa Nagusia

mesedetan. Ez da marka

begirada aldatzea,

hark, eta izan zitekeenik eta

Elkartean bezala

liburuan Antolakuntza

antolatzen ari garenean ez

makala, ez, irabazle

zabaltzea, eskatu baitigu

lehia juxtu, demokratiko eta

Txapelketan, beronek bere

Taldearen izenean

da marka makala. Bistan

sentimena hain bakanki eta

kudeatu beharrekoaren

gardenena antolatzeko

sarean “harrapatu” dituen

argitaratutako balorazio

da, Txapelketaren beraren

galtzailearena hain ugari

konplexutasuna areagotuz.

ahalegin guztiak egin ziren.

guztiena da antolakuntza

xumearen zati batzuk

antolaketari dagokionez,

banatzen duen tresnak,

Lehia den neurrian, kontu

Hartarako elkartu ginen

ona eta jarritako helburuak

Bertsozale Elkartearen

handiz zaindu behar dira

bertsolari eta bertsozaleak

lortzeko ardura. Bertsolari,

proiektuko aktiborik

bat-bateko jardun kantatu

orduan, eta auto-eraketa

epai-mahaiko, gai-jartzaile,

indartsuenetakoa izaten

hau gauzatu eta neurtzeko

bide luze eta aberatsa

antolatzaile (ardura nagusia

aspektu guztiak, direla

izango zenaren lehen harriak

dutenetik hasi eta herriz

biltzen dira goiko pasartean.

sakonean, ez direla gauzak

Gaurkotasun handiko

asko aldatu bitarte luze

pasartea da, Txapelketaren

honetan: bertsolariez gain,

urtea, Elkartearen izena eta

bertso munduan dabiltzan

saioak ospatu diren herri

bertsozaleak eta hauen

kanturako baldintzak, direla

jartzeko aukera eman zigun,

herriko saioetan lanak egiten

kopuruak egokituz gero,

aportazioak kontuan hartuak

Tresna aipatu dut, eta

gaiak, direla epaiak… eta

baina bide hartara mugatu

dituztenetaraino) eta

2013ko honi atxikitzeko

dira, eta jende multzo

hortxe dago gakoa: lehiak

sortzailea zaintzea eta bere

izan bagina, alegia,

komunikazio eta hedapen

modukoa. Hogeita zortzi

handiak jarraitzen du lanean

lehia, Txapelketari

ekarpenik bikainena egiteko

txapelketa antolatzea

arduradunen arteko

jarraitzea oraindik.

elkarlanak, norabide berean

izandako harremanez eta

aritzeak eta helburu komuna

hauen garrantziaz. Baita

partekatzeak, ahalbidetu du

sarreren prezioaz eta

bide luze eta arrakastatsu

Bertsozale Elkartearen

hau. Norabidea diot, eta ez

ekonomiarako Txapelketak

denak denean aritzea: behin

duen garrantziaz ere.

iparra zehaztuta eta

Hainbeste gauzaz! Ez,

egitekoak banatuta,

ordea! Nahiago izan dut

bakoitzak berea egiteko

proiektuaren sustantzian

ardura eta askatasuna behar

jartzea arreta, hau gabe,

du, kritikak kritika. Hau

barrukoa gabe, azalekoak,

argituta, jarrai dezadan.

kanpokoak, ikusten denak,

Bertsozale Elkartea bere

ez baitauka funtsik.

heldutasunera heldu ahala zehazten joan dira

Gero hasierako pasartea

Txapelketaren eginkizunak,

lapurtu diodan balorazioa

eta gero eta nabariagoa da

idatzi zuen hark, 1985eko

Txapelketaren

indibidualeko “kalteak”

Elkarteko buruei,

antolaketarekin lotzen diren

profesionaltasunaz (ikus-

urte hasieran, Loiolako

instrumentalizazioa

gutxitzen laguntzen du.

antolatzaileei eta bertsolari

hainbat gauzaz, eta urteotan

entzuleekiko tratuan esate

atarian, gauean, 22:30

zenbaiti entzun diogun

izan duten bilakaeraz:

baterako, ez da berriketa

aldera, bizpahiru orduko

bezala. Ona da

aretoen atonketaz, soinu

asko moduzko saioetan

bilera eta gero, autora bidean

antolakuntzak ikuspegi hau

kalitateaz, argiztapenaz,

musu-truk ari denak nolako

gindoazela bota zuen:

izatea, beti izan duen

Lanku sortzeak ekarri

aurpegia jarri behar duen

atarramentu onik aterako ote

bezala esango nuke,

dizkigun abantailez alor

gauzak behar bezala egingo

diagu? Arduratik sortutako

arrakasta umiltasunez

hauetan, edo urte hauetan

badira) eta soldatadun

galdera zen, ez beldurretik.

kudeatzera eta autokritika

gertatutako mila anekdotaz.

profesionalen borondateaz

Hala jarri ziren gerora

etengabera bultzatzen du

Hitz egin nezakeen Elkarteko

(zenbat ordu). Hitz egin

sendotzen joan diren

eta. Gako garrantzitsua hau

langile soldatadunen eta

nezakeen komunikazio

oinarriak. Ez da eskola txarra.

ere, arrakasta umiltasunez

borondatezko laguntzaileen

estrategietan izandako

kantitateaz eta kalitateaz,

bilakaeraren onuraz eta

2013, Oion, Maule,

eta elkarlan eredu honen

teknologi berriek

Barakaldo… Elkartean

balioez. Hitz egin nezakeen

erakarritako guztiaz. Hitz

bezala Txapelketan,

borondatezko langileen

egin nezakeen hedabideekin

zeinek esan!•

bertsolaritzaren eremua zabaltzeko, Bertsozale Elkartearen proiektua

garrantzi aparteko horrek,

gizarteratzeko eta

eta ez du gailentzen egunez

transmisioan, ikerkuntzan,

egun eta herriz herri,

euskalgintzan, nazioarteko

Elkartea bera, bertsolariak,

harremanetan… abiatutako

bertso eskolak, saio

ekimenak indartzeko orduan

antolatzaileak, hedabideak,

egiten den erabilpen

eta, oro har, bertsolaritzaren

positiboa. Baliatzen ari

mugimenduan diharduten

garen bezala baliatuta,

guztien lan eta eraginarena.

garrantzi apartekoa hartzen

Hau du oinarri Txapelketak

du Txapelketak, eta lorpen

aldian-aldian dakarkigun

kolektiboak maila

Bere neurria du, ordea,

apar-aldiak, aurten

kudeatzearena. Hitz egin nezakeen kanpotik ikusten diren eta

BERTSO BERRIAK, ANTOLAKUNTZARI JARRIAK IÑAKI MURUA

IÑAKI MURUA

BERTSO BERRIAK, ANTOLAKUNTZARI JARRIAK DOINUA: AGUR SAGAR BELTZARAN

Txapelketak berekin

Elkartea errudun

Terraza zientifiko

Aulki jartzen beste bat

zurrunbilo, kezka

omen gara, bale.

azpimarratua

gehiago Egaña

antolatzeak, berriz,

Hiru- hilabete aurrez

ikerlariz mukuru

sortzaile ta hartzaile

hamaika lan extra

salgai txartel-bale

gune sakratua

uztartzeko maina

aretoak gaineztuz

norbaitek erosi du

badugunez zer beha

denok ekiteko prest

mutil eta neska

egin gabe kale

ta zer garatua

komeni den haina

penaz ta pozez jarriz

denak saldu badira

har dezaten argazki

arrazoi bihozdunak

sarrerarik ezta

aizu bertsozale,

ongi zentratua

har dezala gaina

euskaratik ta euskaraz

ez al da lana ondo

gaurko emanak bekar

bertsolaritzarentzat

bertsoaren festa!

egin den seinale?

bihar zer hartua

emaitza bikaina!

“Bukatu dira denak

Bec lepo betetzea

lanaren etekina

sarreraik eztago

genuen helburu

gurea ez nire

ez bat ez bi ez hiru

ziur lortuko dela

ildo berean goaz

baterez, akabo!”

egonba seguru.

zale ta bazkide

Baina ni bazkide naiz

Segurtasun arauez

urrats ttikiak pausu

eta gabe nago!?

ene zenbat gudu

bilakatzen dire

Salgai bi hilabete

plano, armaila, ate,

biharra eraikitzen

ta zerbait gehiago

zaleen kopuru

elkarren lankide

zer delata ez zara

zure segurtasuna

izanaz irekiko

mugitu lehenago?

bermatuko dugu

dugu hainbat bide

GAI-JARTZAILEAK BELARRI ASKO BEREGANATZEN DITU BERTSO TXAPELKETA NAGUSIAK. EDO ZEHATZAGO ESANDA, BELARRI ASKO BEREGANATZEN DITUZTE BERTSOLARIEK. SEI BERTSOLARI, PAREZ PARE, NORK HITZAK ONDOEN JOSIKO GAI EZBERDINEN INGURUAN. GAI EZBERDINEN INGURUAN. BERTSOLARIEN LANA EZINBESTEKOA DA TXAPELKETAZ GOZATU AHAL IZATEKO, BAINA GAIAK EZINBESTEKOAK DIRA BERTSOLARIAK BERE LANA BURUTU AHAL IZATEKO. OHOLTZAREN ATZEAN PRESTATU ETA GAINEAN AURKEZTEN DEN JARDUNA DA GAI-JARTZAILEENA. SAIOKO BESTE ZATI BAT. SARRI NORBERAK BALORATU EDO INPORTANTZIARIK EMATEN EZ DIONA. BAINA, ERREPARATUZ GERO, MILAKA GALDERA SORTZEN DITU. LAN ASKO AL DAUKA SAIO BAT PRESTATZEAK? NOLA AUKERATZEN DIRA GAIAK?

ENEI erantzuteko prest agertu dira Inaxio Usarralde (Aginaga, 1967), Saroi Jauregi (Zaldibia, 1978) eta Iker Iriarte (Alegia, 1984) Altsasun. > Bertso munduan hainbat etapa bizi ohi dira. Bertso eskolan hasi eta gero nork daki non amaituko duzun. Zuen kasuan, nola heldu zineten gai jartzaile izatera? I N A X I O U S A R R A L D E . : Ni bertsozale egin nintzen, 18 urterekin edo inguru horretan. Garai hartan irrati libreak sortzeko bolada zen eta Usurbilen ere bat martxan jartzeko asmoarekin hasi ginen talde bat. â&#x20AC;&#x153;Guk zer egingo dugu?â&#x20AC;? galdetu ginen. Bueno ba bertso programa bat. Hortik zaletu nintzen.

Memento batean talde horretan herriko bertsolariekin jaialdi bat antolatzea planteatu zen. Zeinek jarri behar ditu gaiak? Benga zuk. Horrela izan zen nire plazaratzea. Bestalde, elkartearekin beti harreman estua izan dugu eta oso gauza naturala izan da gai-jartzaile taldean hastea. Herriko jaialdietan berdin. Herrian hasten zara eta gero bailarako eta inguruko saioetatik hasten dira deika. Nire kasua ere ez da zuzenean bertso eskolatik ateratako bide bat. Ni bertso eskolan ibili nintzen Zaldibian, baina bat-batean sekula ez. Gero aurkezle hasi nintzen gai-jartzaile baino lehenago. Herrian bazegoen taldetxo bat gaiak jartzen zituena baina aurkeztu behar zen garaian ausartzen ez zirenak. Beste batzuk jarritako gaiak aurkezten hasi nintzen. Taldetxo horretan lanean bukatu nuen, gaiak jarriz eta aurkeztuz, 90eko hamarkada hasieran.

SAROI JAUREGI:

Urte batzuk egon nintzen ezer egin gabe, herri arteko txapelketa 99an Gipuzkoako Herri Arteko Txapelketa jokatu zen arte. Taldeka jokatu zuten txapelketa hori eta Zaldibiako taldeko gai-jartzaile izan nintzen. Printzipioz hasi eta bukatu Zaldibiako saio batean egin behar zen. Tartean talde iraunkor bat zegoen, gai-jartzaile talde iraunkorra. Nola egin nuen gustatu zitzaien eta talde iraunkorrean sartzea proposatu zidaten. Eta hortik honaino.

Alegian bageunden taldetxo bat, bertso eskola edo ezer formalik gabe, astero afari baten aitzakian biltzen hasi ginenak. Talde hori elkartzeak ekarri zituen gero herri mailako saioak: afariak, bertso saioak… Norbaitek gai-jartzaile egin behar zuen. Nik ez dakit zergatik izan zen, baina neuk bukatu nuen lan horretan. Herriko auzoko festetan gaiak jartzen hasi, eta horren ondorioz herriko festa ofizialetako bertso saioetan gaiak jartzen bukatu. Berriro bertso saioetara joaten hasi nintzen, jendea ezagutzen, norbaitek proposamena egin zidan eta gai-jartzaile taldean bukatu nuen. Geroztik gauza batek beste bat ekartzearen segida izan da. Baina esan nahi dudana da, badela gauza bat engantxatu egiten duena. Batez ere talde bateko partaide izate aldetik. Lan asko eskatzen du, baina gero talde mailako satisfazioa ere handia da. S . J . : Lanari bakarrik begiratzen badiozu ezin dituzu egin gauzak. Azkenean lagun giro bat sortzen da eta horrek ekartzen du hurrengoan jarraitzeko gogoa.

Lagun batek behin galdetu zidan ea pertsona gai-jartzaile izatera nola iristen den, ea nola den posible. Adibidea jarri zidan futboleko epaileena. Ez duela uste umerik egongo denik epaile izan nahi duena. I.I.:

“Lagun giro bat sortzen da eta horrek ekartzen du hurrengoan jarraitzeko gogoa”. Saroi Jauregi

Nire kasuan ere bertso zaletuta hasi nintzen, ez bertso eskolatik. Eskolarteko pare bat txapelketatan parte hartu nuen, 16-18 urterekin edo. Baina etxean bertso zaletu ninduten. Hiru bat urtean bertsoa erabat utzita egon nintzen. IKER IRIARTE:

Igual gai-jartzaile izan nahi dut esango dute ume batzuek. Ez dut uste konparagarria denik.

S.J.:

Nire ustez bai esango dutela bertso mundutik gertu bizi nahi dut. Bertsolariek hain segundo gutxian, gai bat eman eta perla bat sortzea… Niri inbidia ematen dit. Baina oso argi ikusi dut, oso denbora gutxian, ez nintzela horretarako eta gaizki pasatuko nukeela. Zure txokoa bilatzen duzu bertso munduan. Erakargarri egiten zaizu beste mila gauzarengatik: elkarteak egiten duen lana, lagunartea, sortzen dituzun harremanak… Horregatik bakarrik merezi du mundu horretako partaide izateak. I.U.:

â&#x20AC;&#x153;Txapelketa bukatu eta taldeko kideek animatu ninduten gaiak jartzen jarraitzera plazanâ&#x20AC;?. Iker Iriarte

Gai-jartzaile berriekin irakasle lanetan jarduten al zarete? Zer daukazue irakasteko? I.U.:

Tailerrak egin izan ditugu.

Bai, tailerrak egin izan ditugu. Norbait lehen aldiz egin behar duelako laguntza eske etorri zaigulako egin ditugu horrelako gauzak.

S.J.:

Nik uste gai-jartzailetan nahiko natural joaten dela kontu hau. Txapelketako gai-jartzaile taldeak erakusten du adibidez. Elkartearen sorreratik dago martxan eta gaur egun ez dut uste hasierako inor gelditzen denik. Errelebo kontuengatik eta beste mila konturengatik jende berria sartzen doa. Eta gaude orain gaudenok. I.U.:

Aldika bai planteatu izan da berriendako halako tailerrak, goizpasa batzuk. Saio bat nola moldatu halako eskemak egin ditugu. Baina formazio saio gaur egun ulertu dezakegunik ez. S . J . : Niretzako taldean sartzeak funtzionatzen du. Aldika norbait berria dator, ez aurretik ibili ez dena, baina lan berri bat da beretzat txapelketan gai-jartzaile jardutea. Taldean sartu eta taldearen babesarekin ikusten duzu nola funtzionatzen duen, eta ikasten zoaz.

Gipuzkoan uste dut ohitura bat badaukagula, txapelketatik kanpo saio bat daukagunean. Nik saio bat badaukat nonbaiten nik bakarrik jartzen ditut gaiak, ez da txapelketan bezala. Baina taldeko beste kide bati bidaltzen dizkiot gaiak emailez, igual kritika eskatzeko saioa baino lehen. Asko laguntzen dizu zuri, ikasi egiten duzulako baten edo bestearen komentarioengatik. Gero, gainera, saiora joandakoan beste segurtasun bat ematen dizu, zeren kontrastatuta daramatzazu gaiak. Niretzat jaialdi batera gaiak beste norbaitekin kontrastatuta joatea beharra da. Bestela erabat babes gabe ikusten duzu zure burua, biluzik.

I.U.:

Bai, bai. Oraindik ere bai, batez ere gai-jartzailea hasiberria denen. Egia da talde horretako kideek asko laguntzen dutela. Nire kasuan behintzat laguntza hori izan zen txapelketatik askoz haratago eraman ninduena. Txapelketa bukatu eta taldeko kideek animatu ninduten gaiak jartzen jarraitzera plazan. Auto-konfiantza gutxi eduki eta oso kontziente izanda, ni babes hori gabe ezinezkoa izango zen txapelketatik kanpo gai-jartzaile izatea, Txapelketatik I.I.:

Jakinekoa da nola bizi duten Txapelketa Nagusia bertsolariek: errimak errepasa eta errepasa, edozein elkarrizketetan irtendako ideia edo komentarioak buruan gorde, besteen saioak entzun… Nola bizi dute Txapelketa gai-jartzaileek? txapelketa nik uste gai-jartzaileentzat faseka doala. Bertsolarientzat ere bai segur asko. Lehenengo fasean taldea antolatzen da, taldean zein egongo den eta zein ez erabaki. Antolatzaile taldeak erabakitzen du hori. Udaberri aldean da lehenengo bilera. Orduan lasai xamar bizi ditugu. S.J.:

I.I.:

Bai oraindik ere urruti ikusten da txapelketa.

Ideiak sortzen joaten gara norbera norbere bizimodutik, irratian entzutetik, telebistan entzundakotik, egunkaritik… S.J.:

I.I.:

Gai pila bat sortzen dira. Denak onak bezala ikusten dira.

Gero elkartzen gara, taldean bilerak egiten ditugu. Hasieran hilean behin batzen gara. Eramaten dituzu zure gaiak eta, esan bezala, denak onak iruditzen zaizkizu. Oso lasai egoten gara. S.J.:

I.U.:

Abuztuan oporretara joaten zara saio guztiak osatuta.

S.J.:

Bigarren partea Inaxiok esplikatuko du. (barre)

Irailean oporrak pasatu eta gero, erdi parte horretan hasten gara. Lehen saioa iraileko azken igandean daukagu.

I.U.:

S.J.:

Orduan bilerak ia astero hasten dira.

Bileran galdetzen dugu, adibidez: “Zortziko handiko gaiak zeintzuk dira?” Hasten zara zerrenda errepasatzen eta… Jendearen artekoa ez da hitzezko komunikazioa, keinu komunikazioa da. Galdera egin eta guztiok isilik. Zuk apirilean edo maiatzean aurrera bota duzun gai batek ere ez du balio. Gaiak sortzen segi behar duzu. Gainera sortzen bakarrik ez, ja gauzak konplikatzen hasten dira. Behar duzun gaia plazara eramatekoa da. Plazara eramatekoak ez du ona esan nahi, niretzat denak dira onak. Plazara eramateko modukoa izan behar du. I.U.:

“Gaiak faseka jarri behar ditugu. Lehenengo saioan jartzen ditugun gaien estilo bertsukoak izan behar dute lehenengo faseko azken saiokoek ere”. Saroi Jauregi

haratago ere plazaz plazako jardun pertsonalean hasteko oso babestuta sentitzea.

Gero, oreka aurkitu behar da. Orekak tematika aldetik, orekak rolen aldetik, orekak ariketen artean, saioen artean ez dadila dena izan negar estilokoa, dena ez dadila izan arina. Hori saio batean, baina kontuan hartu behar da fase guztia. Gaiak faseka jarri behar ditugu. Lehenengo saioan jartzen ditugun gaien estilo bertsukoak izan behar dute lehenengo faseko azken saiokoek ere. Gauza asko hartu behar dira kontuan, apiril edo maiatzean oso lasai hartzen dituzunak, baina gero… (barre) mementoa heltzen denean… S.J.:

Arriskutsua izaten da lehenengo saioa. Aurten, Amasa. Han, gero ondoren entzuten denaren arabera, hurrengo saioetarako langa hor dago. Horren arabera ere aukeratzen ditugu hurrenak. I.U.:

Saioa hasi eta bukatu arteko entzule moduan gaudela ere, beti dago kezka hori. Ea gaiak onak izan diren, bertsolarien iritzia, jendearena. Niri pasatu izan zait bertso saioa entzutera joan nire lagunekin, aldamenean neukan lagunak komentarioa egiten hasi gaiaren inguruan eta konturatu ni entzuten nengoela. “Hau gai-jartzaile taldean zagon” pentsatu eta esan: “Bueno hain txarra ere ez zen”.

I.I.:

S.J.:

(barre) Autozentsura.

Konturatzen naiz saioan zehar ere bai. Erretzera atera, normalean, erretzen dutenen hiru laurdenak bertsolariak izaten dira, gai-jartzaile bat irten eta kolpetik gaia aldatzea. Esatea ordura arte “gaurko kartzela gaia…” joatea zu eta esatea “bueno helduleku batzuk bazeuzkan”. I.I.:

Ikerrek esan du entzule bezala saioa ezin duzula lasai entzun eta hala da. Azkenean zuk erantzukizun bat daukazu hor eta, horren ondorioz, bukatu arte tentsio bat. S.J.:

Saioaren aurretik detaile guztiak hartzen ditugu kontuan, oreka kontuak eta denak. Gero han entzule aulkian esertzen zara, aurkezleak aurkezten du saioa, gai-jartzaile taldeko kideak jartzen du gaia eta pentsatzen duzu: “esaldi hortan bukaerako hitz hori sobran dago”

Ez bakarrik gaien inguruan. Aurkeztuko duenarekin enpatia daukazu. Ondo egin dezala, hasi eta bukatu. Bertsolariei desio zaien bera, baina neurri batean are eta gehiago. Azken finean gure taldekoa delako. Zuk ere egin duzun lana erakutsiko duena. Eta enpatia hori saioa hasi eta bukatu joan dadila perfekto. Bai gaien aldetik bai aurkezlearen aldetik.

I.I.:

Eta saio aurrea? Niretzat saio prestatzea bukatzen da saio aurreko gai-jartzaile bileran aurrera esaten denean. Niretzat hortik aurrera lasaitasuna dator. I.I.:

I.U.:

Niretzat ere bai.

S.J.:

Bai.

I . I . : Konfiantza handiarekin jartzen dira gaiak eta hori transmititzen da. Ja ez da zure saioa, taldearena da jabetza eta horrek sekulako indarra dakar zure auto-konfiantzarako. Gainera, goxatu egiten

â&#x20AC;&#x153;Beti topatzen duzu zer hobetu. Ez da posible eseri eta lasai, besterik gabe, saioan egoteaâ&#x20AC;?. Saroi Jauregi

edo beste zerbait. Beti topatzen duzu zer hobetu. Ez da posible eseri eta lasai, besterik gabe, saioan egotea.

duzu: hemen nire gustuko esaldi bat esango dut. Edukia aldatzen duzu pixka bat. S.J.: I.I.:

Beti ere protokoloari jarraituz. Bai, bai. Baina memento horiek zoragarriak dira.

Konparazio errazetan sartuta, bertsolariek bat-batean hausnartu eta abestu behar dute. Gai-jartzaileek paperean daramate idatzita esan beharrekoa. Horren erraza al da oholtzan gaiak jartzea? S.J.:

Aurkezle esan nahi duzu?

Aurkezle baten lana paperean daukan hori esplikatzean datza, bai publikoari, bai bertsolariari. Baina badaude beste lan batzuk. Zu adibidez lasaitasuna transmititzen saiatu behar zara. Zu ia dardarka ikusten bazaituzte, bertsolariek zer pentsatu behar dute? Horretan ere aurreneko aldian ez duzu ikasten. Eskarmentuarekin eta denborarekin zoaz ikasten. I.U.:

Beti esaten dugu guk ere, txapelketa garaian batez ere, halako ohar edo dekalogo batzuk egin beharko genituzkeela aurkezleentzat. Adibidez, aurtengo txapelketari begira, zortziko txikitik pasatu eta puntuetara pasatzen den tarte horretan epaileak denbora gehiago eskatzen ari zaizkigu. Kontuan hartu, guk gure erritmoa jartzen dugula. Azken finean saioa gure baitan dago. Zuk irakurri dezakezu besterik gabe testu bat. Baina nik uste aurkezten ari den batek irakurri behar duela irakurtzen ariko ez balitz bezala. Transmititu behar du benetan sinesten duela esaten ari dena. Horretan ere ikasi egiten da. S.J.:

I . I . : Plazako gai-jartzailetza eta txapelketako aurkezletza langintza beraren bi adar oso ezberdin dira. Plazan gaiak jartzerakoan bai zaudela adi ea publikoa nola dagoen, saioak zer eskatzen duen, ariketaren bat aldatu, gai berriren bat ekarri. Noski, txapelketako aurkezletza egitura oso zurruna da. Gaietan ezer ezin da aldatu. Txapelketan ez zaude publikoa eskatzen ari denaren pendiente. Txapelketan arreta daukazu bertsolariei jarrita. Beraiek ahalik eta erosoen, egokien egon daitezen.

Inprobisaziorik behar izaten al duzue? S.J.:

Batzuetan bai. Etortzen da antolatzailea eta â&#x20AC;&#x153;Inaxio esan ezazu

I.U.:

Baina maila horretan. Ez gaiei dagokienez.

Gaiak lehenengo hitzetik azkeneko punturaino idatzita daude eta ezin dira aldatu. Hori talde batek adostu du eta erantzukizuna taldearena da. Aurkezleak ez dauka hor ardurarik. S.J.:

Askotan entzun dut lagunen ahotik: “puntuazioak guztiok baino lehenago dakizkite gai-jartzaileek. Guk zain egon behar dugu eurek esan arte”. Aurten ez dut uste kexatuko direnik, protokolo aldetik gauzak arindu dira. Lehen arreta mantentzearren egiten zen. Badago informazio bat esan beharrekoa ustez jendearen interesekoa dena, baina jendeak kasurik egiten ez duena. Hasieran eta bukaeran botatzen duzun “diskurtsoa”. Zuk benetan jendeak arreta jartzea nahi baduzu holako gantxo bat erabili behar duzu: “Nik puntuazioa daukat eta ez dizuet esango hau entzuten duzuen arte. Eta esan behar dizuet hau, hau, hau eta hau. Gero esango dizuet puntuazioa”. Hartu beharreko neurriak dira. S.J.:

Bai memento kuriosoa izaten dela. Azkeneko epaia esku artean dudanean pentsatu izan dut: “Oraintxe bertan areto guztian zeinek irabazi duen dakiten bakarrak idazkaria eta ni gara”. Baina bost segundo bakarrik dira. I.I.:

Abantailarik ikusten al diozue oholtza gainean hartzen duzuen paperari? Eta desabantailarik? Bere alde onak eta txarrak dauzka. Gustatzen bazaizu egiten ari zaren lana oso pozik zaude hor, baina, aldi berean, lehen esan dugun tentsioa hor daukazu eta ikusle gisa ez duzu entzuten saioa. S.J.:

Gozamena beste modu batekoa da. Agian ez zara oso kontziente saioa nola doan, saio ona den edo ez. Gozamena gehiago da pertsonala. Bai beti arreta jarrita zaudela kantatzen ari direnei baino, hurrena datorren gai horri.

“Lasaitasuna transmititzen saiatu behar zara. Zu ia dardarka ikusten bazaituzte, bertsolariek zer pentsatu behar dute?”. Inaxio Usarralde

ez dakit zer”. Adibidez gogoratzen naiz, Donostin, Ilunben jokatu zen lehenengo finalean, garabiak ari ziren aparkatutako kotxeak eramaten aldapatik. Ni aurkezten ari nintzen. Etorri zitzaidan Oroitz, elkarteko koordinatzailea zena, “Saroi abisa ezazu ez dakit ze aldapatan aparkatuta dauden kotxeak grua eramaten ari dela”.

S . J . : Egia da bai. Satisfazio bat da, baita ere, hainbeste jende etorri izana saioa ikustera eta zu horren parte sentitzea.

Ze talde arduratzen da gaiak prestatzeaz? Memento honetan hamalau gaude. Arabatik, Nafarroatik, Gipuzkoatik, Bizkaitik eta Iparraldeko hiru probintziak batera hartuta bi lapurtar gazte. Talde horretan Txapelketako antolatzaile taldeak erabakitzen du zein egongo den eta zein ez. Hori ez du norberak erabakitzen.

S.J.:

Hautagaiak izaten dira herrialde bakoitzeko txapelketetan aritu diren gai-jartzaileak. Antolatzaile taldeak hausnartzen du: Gipuzkoan ibili ziren hamar, hamarrak ezin ditugu ekarri, baina ekarriko ditugu bost. Bizkaitik ere berdin. Baina bakoitzaren disposizioaren arabera. Ekarri nahi dituzu hiru, baina batek ezin du. Herrialdeetako txapelketetan ibilitako jendea gara denok.

I.I.:

Txapelketa nagusira begira behintzat nik uste elkartea eskarmentuko jendea gerturatzen saiatu dala. Nik uste trebatze fasea dela herrialdeetako txapelketa. Hor jende berria batzen da. Askotan I.U.:

Nola asmatzen eta aukeratzen dituzue gaiak? I.U.:

Demokratikoki (denek barre)

Pixka bat lehenago esplikatu dugu. Udaberrian hasten gara bilerak hilean behin egiten. Norberak ekartzen ditu bere gaiak bilerara. Han irakurtzen dira eta han ikusten duzu ze tenple dagoen taldean. Gai bat irakurri eta hasten badira “ona, ona”, orduan ondo, baina hasten bada bat “hori hola jarriko bagenu eta hori zergatik, eta…”. Kontrastatu egiten da. Mahaiko erdia gehi batek ez du balio. Gehiengo zabal batek baleko jotzen badu aurrera doa. S.J.:

Udara pasatzen denean, lehenago kantitateko lan hori, kalitateko lan bihurtzen da. Gai bakoitza azkeneko hitzeraino edo formulatzeko modu ezberdinak aztertu eta egokiena zein den erabakitzen dugu denon artean. Hor bai saiatzen garela gaiak zorrozten.

I.I.:

Bai bai, puntuak, komak eta hitzen ordena. Dena, dena adostu behar da. S.J.:

Garrantzitsua da elkar ezagutzea eta horregatik inporta du talde horren talde izaerak. Talde harreman hori, ba bueno, ez dugu gezurrik esango, hamaiketako eta otordu bidez edo parranda bidez lortzen da. Baina orain nik Saroiri esan diezaioket: “Zuk ekarri duzun gai horrek ez du balio”.

I.U.:

S.J. Konfiantza behar duzu hori esateko. Maiatza bitarteko, uda bitarteko tarte horretan dena da balekopa. Ekarritakoak oso-oso txarra izan behar du atzera botatzeko. Baina iraileko horretan ja… “Hori horrela bai? Aurreneko saiorako hau?”. Gai batzuekin, erabat baztertu gabe, kateatu egiten zara. “Ez al dauka beste bueltarik?”. Okerrena da. Batzuetan hobe da laga eta ideia berri bat hartzea. I.U.:

Hasieran hilabetean behin, uda baino lehen, eta ostean astero batzen zaretela esan duzue. Hala egingo duzue Txapelketa bukatu arte?

“Puntuak, komak eta hitzen ordena. Dena, dena adostu behar da”. Saroi Jauregi

Bertsolariak ere bai. Bertsolariek ere zuzenean ezin dute parte hartu, herrialdetik sailkatu behar dira. S.J.:

“Satisfazio bat da, baita ere, hainbeste jende etorri izana saioa ikustera eta zu horren parte sentitzea”. Saroi Jauregi

galdetu didate: “Horra nola sartu zinen?”. Bueno, ba etorri elkartera, hasi behetik. Aurrenekoa da bertso eskola edo herrialdea.

I.I.:

Premia ikusten bada, astean bi aldiz batzen gara.

Saioak larunbat eta igande izan edo bakarra izan, berdin da. Aste horretako asteazkenean bildu eta, nahiz eta gaiak jarrita egon aurretik gehientsuenak, finikitatu egiten dira. S.J.:

I.U.:

Azken oniritzia asteazkenean ematen da.

Gero ostegun eta ostiralean hor ibiltzen gara emailez: “Kendu pittin bat hemendik” S.J.:

I.I.: S.J.:

Normalean margen bat uzten dugu. Bai. Ostiralean eguerdiko 12:00etan bukatzen da.

Finalean, goiz eta arratsaldeko saioa izanda, gai asko egoten dira. Nola prestatzen dituzue? Berdin. Aurreko asteburua libre edukiko dugu eta pentsatzen dut larunbatean bilduko garela.

S.J.:

I . U . : Guretzat finala bi saio dira. Goizekoa eta arratsaldekoa. Egingo dugu asteburuan aurreratu goiza eta, gero, asteazkenean biak bukatu.

Azkenean, astebukaera batzuetan bi saio dauzkagu. Eta finala ez da hori baino gehiago. S.J.:

Gai-jartzaile taldeko guztiak jarduten dira aurkezle saioetan? Nola banatzen dituzue saioak, arrazoiren bat bada? Finaleko gaijartzaileak nola eta zergatik aukeratzen dira? Bai gai-jartzaile taldeko kideak, eta bai saio guztietako aurkezleak Antolakuntza Taldeak aukeratzen ditu, betiere gai-jartzaileon onespenarekin. Baita finaleko aurkezleak ere. I.I.:

I . U . : Antolakuntza taldeak esan beharko du zein diren aurkezleak aukeratzeko darabiltzan irizpideak. Guk iritzia emateko aukera dugu, baina askoz gehiago ez. Halere, honetan ere ezberdina da zein txapelketaz ari garen… Ez baita berdina gazteen sariketa, eskolartekoa, herrialdeko txapelketa edota txapelketa nagusia…

Txapelketatik txapelketara aldatu egin izan dituzte irizpideak, baina beti saiatu izan dira euskalkiak entzun daitezen, herrialdeetan trebatutako jendea izan dadin… Norberak beti dauka eskubidea, dena den, esateko ez duela aurkezle-lanik egin nahi. S.J.:

68 _ B 69

ANDONI LUBAKI

Batzuetan ez dakigu. Gure ustez jartzen ditugun gai denak dira onak eta kantatzeko modukoak. Esan ditugun filtro guzti horiek denak pasatu ditu eta. Baina gero igual bertsolariek ez dute asmatzen. Horrek esan nahi du gaia txarra dela? Nire dudak dauzkat. Ez beti. Batzuetan gertatu da gai on batekin bertsolariek ez asmatzea. S.J.:

Bertsolariek asmatzen duten bakoitzean gai on bat dago atzean? Ez dago zertan. I.U.:

S . J . : Gaia igual erdipurdikoa izan liteke. Bertsolariak bilatu dio puntta bat eta hortik kristoren saioa atera da.

Galdera horrentzat erantzun zehatzik balego dakiena etor dadila eta esan. Beti sortuko zaigun galdera bat da. Zergatik da ona? Guri bai gertatzen zaigu: ustez gai txukuna eduki, eraman plazara eta, bertsolariak ez badira gure espektatiba horretara iristen, alferrik galdutako ideia baten sentsazioa gelditzea. I.U.:

S.J.:

Noski, gaia ezin da errepikatu.

Igual ideia oso brillantea zen. Paperaren gainean, e. Hemen ere plano ezberdinak daude: mikrofono aurren ari denean bertsolaria, eta paperean dagoenean gaia. Gero barre mordoa egiten dugu, e. Ez gara bertso-frikiak. I.U.:

Berezia al da norberak proposatutako gai bat jarri eta bertsolariak abesten entzutea? Azkenean taldeko gaiak doaz. Nik uste, hainbeste buelta eman dituzte gaiek, nozioa ere galtzen dugula zeinek ekarri dituen. Hamalau lagun gara eta, igual batzuetan oso garbi duzu, hau ez dakit nork ekarri du edo nik. Askotan zuk idea bat ekarri duzu, baina aldamenekoak buelta erdi eman dio. Gaiak ez dira pertsonalizatzen. S.J.:

Nire ustez, gainera, gaizki egingo genuke gai-jartzaile taldeak esango bagenu saioa ondo atera dela gure gaiei eskerrak. Gozamena ikuskizunaren azken emaitza bikaina atera eta zu horren parte sentitzea da. Zuk egin duzun lan eta ahaleginarekin. Gero beste jende pila batek egin du ahalegina hori aurrera irten dadin. Antolakuntza, bertsolariak, epaileak… I.U.:

“Askotan zuk idea bat ekarri duzu, baina aldamenekoak buelta erdi eman dio. Gaiak ez dira pertsonalizatzen”. Saroi Jauregi

Nola dakizue gai bat ona den ala ez? Zein irizpideren arabera aukeratzen dira?

Baloratzen al duzue zeuek saioan egindako lana? Nik pertsonalki ez bereziki, batez ere saioa ondo joan bada. Nahiago dut datozenei begiratu egin ditudanei baino. I.I.:

Hala ere, hobetzeko zerbait beti egoten da, eta bai saiatzen garela etorkizunera begira hobetu daitekeen hori hobetzen. Saioa amaitu eta bertan, zu aurkezle bazara ordezkoarekin edo ordezko joan bazara aurkezlearekin, bi-hiru gauza nabarmen aipatuko dituzu. Halere, Txapelketan behintzat saio ondorengo hurrengo bileran beti gordetzen da denbora bat aurrekoaz hitz egiteko. Eta hor denetarik aipatzen da: entzundako gaien iruzkinen bat, aurkezleari buruzko konturen batzuk… I.U.:

Konparatu al daitezke Txapelketako saio bat eta edozein plazatako saioa prestatzeak? Diferentziarik ba al da? Eta aurkezteko unean? Batere ez. Bi langintza erabat ezberdin dira. Txapelketako saioan esan behar duzun huraxe esan behar duzu, zehatz, argi, lasai eta ondo. Patxada transmititu behar diezu bertsolariei, konfiantza. I.I.:

Nik plazara gaiak zehatz idatzi gabe eramaten ditut, ideiak, abiapuntuak… eskema bai eginda, baina ez gaiak zehatz. Testuinguruak eskatzen duenaren arabera modu batera edo bestera eman dezakezu gaia, erritmo ezberdinez. Txapelketan zehatza izan behar du; plazan, efektiboa. Ezin dira konparatu. Txapelketan pieza askoko puzzle bateko partaide gisa ibili behar duzu. Eta eman zaizun neurrietatik ezin duzu askorik aldatu. Aldiz, onerako edo txarrerako, jaialdietan dena zure esku dago, hasierako eskematik dena alda dezakezu nahi baduzu. Jaialdia libreagoa da, eta horrek berak ardura handiagoa jartzen du zure gain. Hortxe, oreka horren bila ibili ohi gara jaialdietan, etxetik prestatuta eramandakotik, jaialdiari begira, zerbait pizgarria izango dena atzemanez gero hori sartu eta jaialdia borobil atera dadin pentsatuz beti. I.U.:

Beste alde nabarmen bat ere badago. Txapelketako gaiak taldean jartzen dira, eta saioetakoak bakarka, nahiz eta gero gaijartzaile lagunekin kontrastatu.• S.J.:

OREKA TX

Txapelketaren doinurik ez artean. Orioko balearena hobeto zetorkion gure lehenengo bilera garrantzitsu hari. Autoan sartu, Durangon lagunak hartu, eta Oriora. Bizkaitarrak, azkenak! Aurpegi ezagunak, asko; aurpegi berriak ere, bat baino gehiago.

ZURIÑE IARRITU Gai-jartzailea

genuen haren

Larunbata. Eta Galdakaoko

haurdunaldiaren berri, eta

jaietarako plana. Behin

pozez eta ilusioz bizi izan

irtengo, eta hurrengo

genituen taldean Leireren

egunean bilera! Bostetan

gorabeherak. Bagenekien

etxera, seietan lokartu, eta

Txapelketa Nagusian

zazpi eta erdietan…

ibilbide laburra izango

lehenengo kolpea telefonoari;

zuela; orain, faltan dugu

berriz alarma, telefonoa

haren freskura eta umorea.

lurrera! Zortziak! Dutxatu,

arabarrak, lapurtarrak,

eta musuak jaso, sartu ginen

nafarrak eta Bizkaiko

bilera-gelara. Egur koloreko

nafarrak… —Nun dira

formikazko mahai luze bat,

zuberotarrak? 2017rako

Orio, Durango eta

ordurako. Eta Maite?

gure zain; non jarri? Zu

baietz!—; filologoak,

Villabona… eta behin

Jarlekua atzera bota,

hemen, ni han… Torrotxo

soziologoak, irakasleak,

Villabonara helduta, zaila da

Nemirovskyren Dantzaldia

ere tartean. Txapelketaren

maistrak, medikua; handiak,

handik ateratzea. Oporren

eskuetan hartu, eta

aurkezpena egin zigun; fina

txikiak, ertainak; gazteak

aurreko azken bilera ere,

irakurtzeari ekin. Denbora

mutila, gero! Eta lanera: gai-

eta ez horren gazteak;

uztailekoa, Villabonan egin

zeozertan eman behar!

jartzaile taldean ala

amak, aitak, semeak,

genuen. Nik kale egin nuen

ekonomia-bilera batean ote

alabak… Fauna ederra batu

nengoen? 6 kanporaketa; 7

gara! Lan pixka bat egin,

finalaurreko; finala; 34

eta eguerdirako bukatu.

jantzi eta Durangora. Ondo,

Telefonoa… Maite? Kontrola?

orduko hartan. Bilera baino

bukatu zitzaizkigun oporrak.

tertzioz bainabil. Infusio

Berrizen? Bederatziak jota

formazio-saioa izan omen

Berriz ere, Villabonara.

gozo bat hartu Herrikon, eta

heldu zen Maite.

zen. Alberdiren ahotik

Bakarrik. Autoan Kiko

Etxe Zurira. Bilera hasi eta

Azeleragailua zapaldu, eta aurrera… radarra! Libratu

Hurrengo bilera Durangon

entzun zituzten lagunek

Veneno gustura jarri, eta

gutxira, koinatuarekin

txiki, 31 hamarreko txiki,

egin genuen. Orduan ere

gaiak eta generoak eta

aurrera. Ez ginen lagun asko

akordatu naiz “El día de la

gara… Zorionez aparkatzeko

188 puntu, sei puntuko

bizkaitarrak izan ginen

generoak eta gaiak sor

bildu orduan… abuztua!

marmota, Zuriñe”. Eta, bai,

arazorik ez genuen izan, ezta

azkenak iristen; ez dugu

ditzaketen gorabeherak.

Baina gogotik egin genuen

arrazoia eman beharko; ez

isunik ere! Egoitzako ate

aritzeko gaiak 13, bakarreko

nahita egiten; berezkoa

Geroztik, ez da Uxue gurera

lan, bai, gero!

dakit, agian, marmotatuegi

aurrean batu ginen

gaiak 8, kartzelakoak 22…

dugu. Sortu-sortu-sortu…

etorri, baina haren izpiritua

Gabonetako erosketa-

baina lasai; bildu-bildu-

Villabonako bilera-gelan

zerrenda ere ez da horren

bildu… urruti ikusten da

dabil.

luzea! Pufff!

txapelketa.

motzak 16, puntutan

Maite eta biok Bizkaitik.

Eta, horrela, musuak eman

zortziko nagusi, 48 zortziko

Bizkaiko Txapelketan izan

gaude denok asteazken

Inaxiorekin. Guk gosaldu

Iraila… Txapelketaren

arratsaldez. Asteazken bat

beharra genuela, eta gurekin

sintonia ezin ondo aditu,

eta beste bat… ez ziren oso

etorri zen. Armozu gozo eta

baina bazetorrela zirudien.

bilera emankorrak izan.

atsegina izan genuen hirurok

Eta, azkenean, oporrak; eta,

Asteazkenean, berriz

Txapelketa gero eta

Villabonako kafetegirik

Mahai ingurura begiratu, eta

Maiatzeko bileran, agur

oporretan ere, koadernoa

Villabonara; autoak ikasi du

hurbilago: larunbaterako

politenean. Eta indarrak

denetarik: gipuzkoarrak,

esan genion Leire Bilbaori.

eskuan. Abuztuaren 29an

bidea, eta poliki narama,

jarri genuen hitzordua.

batuta, begiak zabalik…

hamarretan sartu ginen

dira, gure gaietako A eta B

bilera-gelara.

nor diren, edo kartzelako

Eta lanari ekin behar… Sei kanporaketak osatzea

Irailaren 27an entzun zen

oreka eta oreka… kartzelako

lehenengoz sintonia,

sei gaiak lotu… oreka,

Villabonan —non,

oreka eta oreka… saioz

bestela?—. Xalduri egokitu

saio, saio barneko gaietan…

zitzaion lehenengo saioan

oreka. Eta, ordutik, oreka

aurkezle-lana egitea. Eta

da gehien entzun dudan

lehenengo saioarekin batera

berba. Lan txukuna egin

lehenengo kritikak. Ondoren,

genuen, baina egiteko ere

Idoia, Iker, Alaitz, Unai eta

hainbat.

Maite ikusi ditugu oholtza

handiz ibiltzen gara denok; askok ez dugu etxera bilerako paperik eramaten, ordenagailuan dokumentu

duen!

genuen helburu. Oreka,

Bilera ondoren ere, kontu

gaiak zer esan nahi ote

gainean, haien onena emateko prest, bertsolariei laguntzeko prest, gogotsu. Eta kritika gehiago. Kritika denak irakurtzen

guztiek dute pasahitza…

ditugu. Eskerrik asko, Fredi!

Baina aurton neurri guztiak,

Segi, Beñat! Baina badugu

gutxi! Guardia Zibilari

KK lan-taldea ere, Kritiken

Aurkezleok ere entzun behar

denak gustatzen zaizkit:

eta aurrera. Domu Santu

txapelketari oreka ematen.

alferrik da azaltzea

Kritika egiteaz arduratzen

izaten ditugu: arinegi,

bataren elegantzia,

eguna. Baina guk, jai-giroan

Oholak jarriko ditugu:

informazio sekretu eta

dena, lan txukuna egiten

matsoegi… batak puntua 4

bestearen freskotasuna,

bada ere, lan handia dugu

egurrezkoak, metalezkoak,

garrantzitsua dagoela halako

du: kritikak irakurri, aztertu

segundoan kantatu duela,

batzuen zuzentasuna,

aurretik. Eta berba bakarra

harrizkoak… Makilak

paperetan… Hobe ez

eta zenbateraino diren egia

eta besteak 6 behar izan

besteen patxada… eta

buruan: oreka. Gaurko

emango dizkiegu; baina

azaltzea! Lehengoan, gaiak

ala inpresio hutsa

dituela… Kritikariek izango

guztien gogoa.

helburua: finalaurrekoak

soinua eurek atera beharko

atxiki zizkioten gure kanpo

ondorioztatu. Inaxio dugu

dute lana oraindik. Gai asko

diete. Oreka jartzen

KK-ko buru. Aupa, zu!

daude esateko, eta esateko

Senperen dugu

osatzea.

harremanetarako ordezkariari; seguruenik,

Baina gaiak soilik ez daude

modu asko: Bernar, Inaxio,

finalaurrekoetako bilera.

Gaiak jarriko ditugu saioz

Txapelketa bertsolariek egin

orain, Intxaurrondon arituko

arkatz zorrotzen jo-mugan.

Saroi, Fernan, Joana… Niri

Autoan sartu, martxan jarri,

saio, saiatuko gara

beharko dute.•

ahaleginduko gara;

GAI-JARTZAILEEI JARRIAK

MIREN AMURIZA DOINUA: AZKEN ARNASA EMAN NAHI NUKE

Honats bost puntuz asmakizun bat:

Orain geu ari gara asmatzen:

Handik ordu bi eta erdira

Lan ona egin duzue baina

hiru hitzetan nor da ba?

eskuei begiratzean,

iritsi ohi da summum-a,

ez da bukatu bidaia,

egunkariei goitik behera

lotarakoan korridoreko

aurkeztu behar duzuenean

beraz prestatu agoantatzeko

ohi diena errepara,

argia ezin itzaltzean,

saioko puntu bilduma.

kritika eta txantaia.

eta esaldi bakoitza neurtu

gauero oheko izara edo

Arbelean den irakaslea,

Ez Coca Cola nola egin, ez

zehatz silabaz-silaba,

mihiseak aldatzean,

politikari zurruna,

non den Sarriren talaia,

kazetariak ez dira, ez da

dena prestatu ta falta diren

nahiz altarean besoak altsa

orain zeuona da sekreturik

parlametuko asanblada,

gonbidatuei deitzean…

dituen abade jauna,

handiena duen mahaia:

bertsolariak ere ez, beraz…

Zuetako nor egon ote den

inbidiz daude entzunda lortzen

zein izango da BEC-eko azken

gai-jartzaile taldea da!

egoera bakoitzean!

duzuen isilitasuna.

buruz-buruzkoan gaia?

Zuen ondoan saio aurreak

Saioa pasa eta asteak

ume-jolas bat dirudi,

aurrera egin ahala,

zozketarako zenbakitxoak

kritika askok gai-jartzaileok

pasatuz ezker-eskubi.

ohi zaituztete seinala;

Zaudetenean gaia esatear

“hau estua zen, hura zabala…”

nahiz puntua jartzen guri,

jertseez dabiltza ala?

pentsatzen dugu “zer esango dit?”

Ez da gai txarrik bertsolariak

ta izerdi hotza isuri…

badu egun mundiala,

Lehen maitasun aitortza egin

egun eskasa duenaretzat

ondoren bezain urduri.

gai onik ez den bezala.

BERTSOLARIAK BERTSOLARIEK TXAPELKETA NAGUSI BAT PRESTATZEARI BURUZ DITUZTEN IRITZIAK ETA ERABILTZEN DITUZTEN ESTRATEGIAK AZALDU DITUZTE AGIN LABURUK, FREDI PAIAK ETA KARLOS AIZPURUAK.

BERTSOLARI TXAPELKETA BAT PRESTATZEA EZ DA SAMURRA. Bertsolariek bat-batean jarduten dute; baina bat-batean kantatu ahal izateko sekulako lana egin beharra dago aurretik. Ez dago prestaketarako metodo zehatz bat, ez moduan eta ezta kopuruan ere. Bertsolariek inguruan dituzten aukeren eta beraien intuizioen artean erabaki beharko dute zer egin eta nola. Fredi Paiaren eta Agin Labururen iritziak jaso dira erreportaje honetan. Txapelketa modu oso ezberdinean prestatzen dute biek, eta Karlos Aizpuruaren esanak ere bildu dira, Txapelketa Nagusian parte hartu duten bertsolari askoren sparring lanak egin baititu sarri. Maiatzean hasi zen txapelketa prestatzen Agin Laburu. Unai Agirre, Aitor Mendiluze, Iñaki Zelaia, Eñaut Agirre eta Xabier Legarretarekin prestatu du txapelketa hau, eta baita aurrekoak ere. Elkarte gastronomikoetan egiten dute bertso-eskola: “Aurrena kantatu eta ondoren afaldu”. Inoiz nekagarri bazaio ere, gozagarri ere bazaio: “Nekez erretiratzen gara 02:00ak baino lehen. Txapelketaren alderdirik onena horixe da niretzat; eta nahiago nuke prestatzeko modu hori inoiz aldatuko ez balitz”. Etxahun Lekue, Arkaitz Estiballes eta Beñat Ugartetxearekin astero batzen da Fredi Paia. Laugarren aldiz parte hartuko du Txapelketa Nagusian algortarrak. Bi entrenamendu mota bereizten ditu: muskulazioa eta simulazioak. Lehenean, errimategia landu, irakurri eta abar egiten dira eta bigarrenean txapelketan kantatu behar diren gaiei kantatu. Karlos Aizpuruak ez du sekula parte hartu Txapelketa Nagusian zuzenean, baina bertan parte hartzen duten bertsolari asko entrenatu ditu.

Prestaketa, eta, etiketa Fredi Paiak hamalau urtetan txapelketetako entrenamenduetan hiru fase pasa zituela dio: “Lehen fasean Algortako bertso-eskolan gazteagoei bertsotan irakasten eta txapelketarako trebatzen jardun nuen, besterentzat lanean, transmisioa bermatu nahian. Bigarren fase batean nire euskal ahozkotasunarekiko hutsuneak lantzen

Oiartzuarrak dio prestakuntza memorian oinarritzen dela: oinak, esperientziak… Azken batean, memorian dagoena berreskuratu, birkonbinatu eta horren bidez gauza berriak sortzen direla: “Imitazioz ikasten dugu dena hasieran. Gero norberak nahi duena eta nahi ez duena desimitatuz bere nortasuna eraikitzen du. Beste estiloak ezagutuz eta aztertuz gero, haietatik gustatzen dena edanda, norberak bere estiloa aberasten du. Norberak bizitakoaz, gogoetatutakoaz gain, bestela jasotakoa norbere iragazitik pasata lor daiteke estilo propioa”. Bertso-eskoletan kantatutako bertsoak baliagarri direla uste du Aizpuruak. “Prestakuntzan, entrenamenduetan, eredugarri diren gauzak egiten dira, modu eta bide berriak sor daitezke eta gero hori plazara ailegatu” litekeela dio. Laburuk kantukideen arteko eragina azpimarratzen du. Bertsolariek elkar aberasten dutela uste du, berak behintzat gainontzekoengandik asko ikasi duela dio. Bertsoeskola batek, denboraren poderioz estilo bat sortzen duela uste du: “13 urterekin bertso eskolan hasteko 2 aukera nituen: Hernani edo Oiartzun. Hernanira hasi nintzen lineako autobusa nuelako, eta Oiartzuna joateko ez. Horregatik ez balitz, gaur egun oso bertsokera ezberdina izango nukeela seguru nago”.

“Ezberdinak dira testuaren kalitatea eta ahozkoarena. Bigarren hau norbere burua harritzean bakarrik sor daiteke.”. Fredi Paia

Karlos Aizpuruak dio teknika menderatzeak egiten duela libre bertsolaria. Domeinu ezak sortzen duela beldurra eta horrek mugatzen duela bertsolarien sormena: “errimatzeko, adibidez, zenbat eta oin gutxiago aukeran, sormena mugatuagoa. Oin gutxiago, sormen ahalmen gutxiago. Edo dituzkezun oinak behar dituzunerako laster berreskuratzeko bidea luzeagoa, eta sormen txikiagoa, une jakin horretan”.

“Askotan, testuaren paradigman harrapatuta geratzen gara”. Fredi Paia

jardun nuen”. Paiak ahozkotasuna ikertzen jardun du, hain zuzen ere, azkeneko 7-8 urtean eta bere susmoa da ahozkotasunak idatzian oinarritutako txapelketako prestakuntzarekin talka egiten duela: “ Gaur egun, bertsogintzan ikasteko erabiltzen den metodoa, nagusiki idatzizkoa da. Esaterako, historiako bertsolaririk gehienak analfabetoak ziren. Susmoa daukat gaur egungoak askotan, testuaren paradigman harrapatuta geratzen garela”. Bertso puntuagarrietan, eta bakarka batez ere, ez dela behar adina arriskatzen uste du Paiak. Ahozkoa txapelketatik kanpo dagoela dio, eta inprobisazioak beharko lukeela txapelketaren muina.

Sortu, orokortu, agortu Bertsolaritzan bada almazena izeneko kontzeptu bat, guztiz zehaztuta ez dagoena. Garai bateko bertsolariei buruz esanda, zentzu baikorra zuena; baina gaur egungoentzat etiketa ezatsegina izan daitekena. Paiaren ustez “almazeneko lan hutsak inprobisazioa kaltetu dezake”; sortzera baino gogoratzera jarri baitateke bertsolaria. 2011. urteko Bertsolamintzen salatu zuen “etxetik ekarritako bertsoak kolokatzea errazagia” dela txapelketetan. Inoiz edo behin esan omen diote Paiari “gehiegi inprobisatzen” duela: “Uste dut txapelketan idatzizkoa memoriaratu eta abesten gabiltzala denbora errekorrean”, dio. Berarentzat prestakuntza likidoa da, beldurrean oinarritu gabea; eta aspaldi honetan solidotzen ari dela dio, errimari dagokionez, adibidez. Txapelketako gai ereduak aldatu egin dira bakarkako gaietan gehienbat. Paiak dio horrek bertsolariak beldurtu egiten dituela: “Gaia pentsatu behar da lehenik, eta ondoren bertsoak, eta beldur horren aurrean bertsolari askok gogoratzeko bidea hartzen dute”. Paiak “bertsogintzarako murtxikatutako testuak” salatzen ditu batez ere. Algortarrak dio zenbait bertsolarik flotagailu pila bat sortzen dituztela beldur egoera horren aurrean daudenerako. Bera igeri egiten saiatzen da. Laburuk zalantza du ea igeri egiten duten batzuek ez ote dabiltzan hala “flotadoreak sortzeko alferkeriaz; bera barne”. Astigarragakoari “inbidia” ematen dio “bertsolari batzuek duten diziplina eta sakrifikatzeko gaitasunak, eta beldurra zenbait gairi flotagailu gabe kantatzeak (aurrez gogoetarik egin gabe): indarkeria matxista, minbizia, urritasun fisikoa… publiko artean aurki dezakegu egoera hori bizi duen jendea”. Aizpuruak ere beldurra existitzen dela dio: “Azken finean, jendaurreko estresaren pean sortzen du bertsolariak, erreflexu asko behar ditu. Gizartean dauden diskurtso bateko eta bestekoak erreproduziten ditu bertsolariak gehienetan. Kontrakoa egitekotan prestakuntza lanean egin behar da gogoeta lan hori: gizartearen diskurtsoari geruzak kendu eta norbere gogoetak egitea. Norbere burua ezagutzea ere prestakuntza mota bat da, oinarrizkoena. Bizitzako arlo bakoitzaren aurrean ze iritzi eta jarrera dugun argi izatea lagungarria da bertsotarako”. Benetako iritzi hori iristen zaigunean “ikusten” omen da bertsolaria: “Horregatik dira bertsolari batzuk hain originalak, beraiek direlako”. Bizitzea bera ere prestaketaren parte da, horretan

18 urte zituenean hasi zen irakasle lanetan Aizpurua. Garai hartan berak ikusitako metodoa errepikatu zuen: bertso-eskoletan ondo pasatzea, giroa trinkotzea, ariketa sinpleak egitea… Urteak pilatu ahala irakurritakoa eta ikasitakoa aplikatzen hasi zen. Bereziki eragin zioten Joxerra Garziak 1997ko Txapelketa Nagusiari buruz egindako analisiek eta haren tesiak. Gidaliburuek, antzerki ikastaroek eta bertso-eskoletan irakasle zebiltzan gainontzeko irakasleekin izandako elkartrukeek ere ikaragarri lagundu ziotela dio. Bertso-eskoletako haurren artean denetarik topatu omen du: “Batzuk mihise zuriak ziren eta beste batzuek kolore hautuak eginda zituzten. Hoieri isipua eskura ematea aski zen. Haurrak noiz bultzatu eta noiz ez, eta haiek tratatzeko modua zaintzea oso garrantzitsuak dira. Emozioak kudeatzea eta kontrol mentala lantzea. Konfiantza ematea, hala behar duten haurrei”. Haurretatik helduetara pasatzean, lehiakorragoa da Sarako bizilaguna. Txapelketa Nagusi bati begira hizkuntza lantzea garrantzitsua dela dio: “Esamoldeak, erregistroak… azken finean hitz egiten den bezala kantatzeko. Bertsolari txapelketetan neurtu ezin dena neurtzeko ahalegina egiten da. Bertsoa ahozkoa eta inprobisatua da, baina letra duen aldetik, irizpideak daude. Koherentea izan behar da. Hizkuntza behartzea, metrika kunplitzeko edo errimatzeko bakarrik, printzipioz zerbaiten eskasa salatzen du, hizketa arruntean ez baikara hola ari”.

‘Bertsolari batentzat txapelketa «gaizki» ateratzea ikasteko aukera bat da’”. Karlos Aizpurua

Sparring, eragin, emagin

“Beste estiloak ezagutuz eta aztertuz gero, haietatik gustatzen dena edanda, norberak bere estilo propioa zehazten du”. Karlos Aizpurua

ados daude hirurak. “Hori dela-eta” errematatzen du oiartzuarrak, bertsolari bat teknikoki oso ongi egina egon daiteke 20 urterekin, baina litekeena da, normala den bezala, pertsona moduan oraindik egin gabe egotea”.

Txapelketa, bere saltsan • Pentsamendua findu: zer pentsatzen duzu X-i buruz? X hori edozer gauza izan daiteke. Zenbat eta gai, dilema eta arazo gehiagori buruz eduki argitasun hori, hobeto. • Adierazpena edertu: Baliabide testualak ezagutu eta praktikatu. Modu horretan, inprobisatzerakoan berez irtengo dira. Testua ordenatzen trebatu. • Kontrol mentala: Norberak zer duen eskaintzeko argi eduki. Txapelketa egunean non, norekin eta nola kantatuko dugun aurreikusi eta bisualizatu. • Aurkezpena indartu: Jendaurrean kantatzeko prestatu, gure gorputzaren eta ahotsaren kontzientzia hartu eta landu. • Oinak landu: sortu margaritak, hitz bikiak sortu, oin matriuskak sortu… hots, memoriatik lasterren errekuperatzeko moduak landu. • Neurtu ondo: Doinuak barrutik ezagutu: haiekin kantatzera mila modutara ohitu; bolumen aldaketak, pausak, tono aldaketak saiatu doinu berarekin. Bisualizatu nola egituratu behar den doinu bakoitza.

Testua, estua, belztua Testu bat ahozko eredukoa edo idatziko eredukoa izan daiteke. Aizpuruaren esanetan, normalean bertsotan ahozkoa hobetsi izan da eta idatzizko lanetan idatzia: “Hala ere, alderantziz ere izan daiteke. Xabier Silveiraren artikuluak, esaterako, ahozkoak dira idatziak diren arren. Bertsolaritzan idatzizkoa eta ahozkoa nahasian daude gaur egun. Askotan balidabide literario mordoa erabiltzen da ahozko hizkeran, eta ez dugu horregatik pentsatu behar idatzizko erregistroan ari garenik; feria egun batean baserritarrek hamaika metafora egiten dituzte”. Testuaren paradigmarekin ez du gozatzen algortarrak bertsogintzan. Testuarekin asko gozatzen du, bai, baina irakurtzeko sortutako testuekin. Zutabegintzarekin plazera sentitzen duela dio, zerbait irakurri eta bere burua harritzen duenean; baina ez du logika hori bertsotara eraman nahi. Aurrez egindako testurik ez du kantatu nahi, ez baitio plazerik ematen.

Zer da garrantzisuena, txapelketa bat prestatzerakoan? “Neurria edo ariketa edozein dela ere, gaia entzun ondoren gai horren inguruan egon litezkeen barnegaiak, albogaiak, ikuspegiak eta aukerak hautemateko ohitura lantzea. Hala, norbere prestakuntza eta gogoeta teknikoak esan nahi dugunaren mesedetara jartzea”. Ainhoa Agirreazaldegi “Txapelketari begira hartzen den jarrera. Niretzat garrantzitsuena kokatze-ariketa da, teknikoa baino gehiago”. Aitor Sarriegi “Kontziente izatea, prestaketak prestaketa, gero egunak, gaiek eta zorteak zenbateraino eragin dezaketen”. Jone Uria “Prestakuntza teknikoa bezain garrantzitsua da psikologikoa. Txapelketaren garrantzia erlatibizatzen ikasteak askeago sentiarazi nau”. Amaia Agirre

Txapelketa indartsu hasi bazuen ere, gero, bizikleta istripu bat medio, ohetik prestatu behar izan zuen finalaurrekoetakoa. “Aspergarria” egin zaio aldaka pitzatuarekin mugitu gabe hilabete pasatu beharra. “Denbora izanagatik, ez pentsa gogo gehiegirik izan dudanik lanerako”, dio. Errimak lantzea izaten da bertsolarien lanetako bat. Ez Paia eta ez Laburu ez dira oso zaleak, “memorizatzeko ez naiz kapaz”, dio bigarrenak, ez du margaritetan (errimak ordenatzeko bertsolarien sistema bat) sinesten.

Gehiegi, segi, eri Prestaketa noiz hasi erabakitzea zaila bada, noiz eten eta noiz atseden hartu erabakitzea ez da errazagoa. Paiak dio entrenamenduak punch-a galarazten diola, eta ados dago Laburu: “Ez dakit prestatzeak edo jardute hutsak eragiten duen kolpea galtzea”, entrenamenduek agortu egin dezaketela dio; “gogoan daukat nola Julio Sotok esaten zidan duela pare bat urteko udan hainbeste saio eginda, agortua sentitzen zela. Baina nor da saioei ezetz esateko gai freskotasunaren izenean?”. Aizpuruak ere asko entrenatzearen arriskuaz hitz egiten du: “Kirolek askoz ere diru gehiago mugitzen dute eta baliabideak dituzte halako gauzak hobeto identifikatzeko. Baliteke bertsotan ere neurri hori topatu ahal izatea modu zientifikoago batean, baina oraingoz intuizioz egiten da hori. Oreka hori bertsolariak bilatu behar du, barruak zer esaten dion, bere barrua entzun behar du”.

Adio, eszenario, azenario Txapelketak espektatiba handiak sortzen ditu. Entzuleek ere exijentzia maila igotzen dute batzuetan. “Bertsolari batentzat txapelketa ‘gaizki’ ateratzea ikasteko aukera bat izan daiteke”, dio

“Inbidia ematen dit bertsolari batzuek duten diziplinak eta sakrifikatzeko gaitasunak”. Agin Laburu

Laburuk dio ez duela prestaketa asko korapilatzen: “Nik intuizioz egiten dut bertsotan eta hala behar duela iruditzen zait gainera. Batez ere intuizioa prestatu behar da, baina nola egiten da hori?”, galdetzen du.

“Nik intuizioz egiten dut bertsotan eta hala behar duela iruditzen zait gainera”. Agin Laburu

Kezkatu, prestatu, eskatu

oiartzuarrak. Horrelakoetan “dolua pasa” egin behar dela azaltzen du, baina non huts egin den identifikatzea oso garrantzitsua da bertsolari bezala garatzeko: “Azken batean, gailurreko bistaz gozatzen jakin behar da, baina batez ere gailurrerako bideaz gozatzen. Txapelketa prestatzen taldean ondo pasatzea da klabea, bertsolaria garatzen doala sentitzea; lagunen beroa, ilusioak eta tragoak konpartitzea. Taldea da sarea”. Iritzi berekoa da Laburu ere. Astigartarraren ustez, “txapelketa garrantzitsua da, baina mundua ez da ez hor hasten eta ez bukatzen: “Erlatibizatzen ikasi izanak eman dizkit emaitza onak niri”. Bere ustez “merezi du prestatzeak, eta ez txapelketarako bakarrik. Txapelketarako esprint bat egiten da, baina landutakoaren oinarri hori hor gelditzen da. Txapelketa gaizki irteten bada, ondokoari zorionak eman, eta etxera. Bi egun txar pasako nituzke hau horrela egin banu eta bestea honela esanez, baina parte hartzerako badakigu zer dagoen”, azaltzen du. Txapelketari beldurra galdu dio Paiak eta askeago sentitzen da geroztik: “Ez naiz bizi ez bertsogintzatik eta ezta bertsolaritzatik ere. Hori dela-eta bertsolari askok baino askatasun handiagoa dut. Emaitzak ez nau kezkatzen. Txapelketak azenario bat jartzen dio bakoitzari aurrean, baina zer da gaur egun lor dezakeguna? Eta, galdu ere, zer gal dezakegu? Azenarioak ez nau motibatzen eta ondorioz makila sentitzeari utzi diot”.•

PLAZAN DISFRUTATUZ

Jendaurrea, urduritasuna, tentsioa, arnasestua, izerdi hotza, dardara, estamuko korapiloa, norberegan konfiantza falta, zer pentsatuko dute besteek?, etab. luze eta hotza bizi izan

kasua ez da hori, eta egoera

gogoratu urteak joan ahala

lagunak, anai-arrebak,

duenak ederki daki zenbat desiratzen den honelakoetan beste

horietara egoki prestatuta

esperientziarekin batera

bertsolariak eta abar. Denak

edozein lekutan egotea, epaitua sentitu gabe, maitatua

joan behar izaten dute,

kezka handitzen zitzaiola

zuregan bolkatuak daude, zu

sentituko zaren inguruan.

hasierako estualdia pasatu

zioela Lakao Txikik.

zoriontzen, zu goraipatzen, zure autoestimua gainezka

nahi ez badute behintzat. Nahiz esperientziak askori

jartzen eta zuk barru-

Sinesgaitza dirudi

lagundu, hasieran batik bat

barrutik sentitzen duzu,

Kanpotik begiratuta,

larrialdiak orokorrak dira

zoriontsu zara. Zure ondoan,

sinesgaitza dirudi hainbat

eta, zergatik bizi larrialdi

epaituko zaituztenak

eta hainbat alditan maila

hauek? zertarako sufritu

imajinatu eta, banan-banan,

URKO AROZENA

jakina eskaini izan duen

bestela bizi badaiteke

denek diote: â&#x20AC;&#x153;Zenbat

Coach profesionala

pertsonak bere buruaz nola

esperientzia hori?

aurreratu duzun, zeinen

eduki ditzakeen zalantza Hala bizitzen dugu musikari

eman ezin izan dutenak,

gehienok kontzertu hasiera,

penaltia botatzera ukatu

grabaketa hasiera,

izan direnak, eta abar.

orokorrean gure burua jendaurrean sentitzen dugun memento hori, gure gaitasunak zalantzan jarri eta sufrimenduz hasi izan dugun une hori. Kirolariek ere esperientzia antzekoak bizi ohi dituzte. Urruti joan gabe, etxean bertan ikusi izan ditugu azken pilota partida aurretik

horiek, urduritasuna eragiten dioten beldur horiek. Kuriosoa bihurtzen da une berean gehiengoak

maila ona lortu duzun,

Zer egin genezake larrialdi hauek gainditzeko?

Hemen aurkezten dugun

zeinen etorkizun oparoa

ariketa-errezeta

izango duzun. Hau zoriona

praktikatutakoen artean

zure saioa disfrutatzeko

Azken zazpi urteotan, buru-

eraginkorrena da: hiru

parada izatea, hau bai

posizioak, autosugestioa,

musika!!!! etab.â&#x20AC;?.

anklajea, denboraren

Autoestimua zerura igo arte.

arrastoa. Hori bai, hasieran

Ahal bezain argi ikusi,

behinik behin, saioa baino

entzun edo sentitu

30 egun lehenagotik

desiratzen duzula.

Egia da, baita ere, behin

gozatu eta ikasi egiten duen

belarri, informazioa bildu eta

urduritasun punttu hori

bitartean gertatzea hori

praktikan jarri dugu. Behar

gainditu ondoren

guztia. Horrela begiratuta,

bezala praktikatu duten

jendaurrean sentitzeak

argi dago kanpoko ingurua

kasu guztietan aldaketa

ematen digun indar eta

baino askoz eraginkorragoa

zoragarriak gertatu dira:

ausardia nabarmena,

dela norberak bere buruari

zuzenean hasieratik gozatu,

askotan etxean bertan lortu

ezartzen dion exijentzia

ziurtasun osoz burutu lana,

izan duguna gaindituz,

maila. Lasaitzen eta nork

geure burua harrituz, inoiz

bere buruari konfiantza

baino saio hobeak eskaini

ematen ikasiz gero, egoera

eta disfrutatuz.

hauek denak askoz eramangarriagoak dira.

egunean hiru alditan praktikatuta lortuko ditugu emaitza onenak.

etxean ematen den maila

lekuan kokatu eta gertatzen

berdindu edo hobetu, etab. Eta praktikatu izan dutenen

Ikusleen edo entzuleen ari dena b izitu: zeu bikain

Zure burua saioa eskaintzen

lanean eta bikain sentituz,

artean aipatzen duten

ari da gustura eta lasai,

entzule guztiak zuregan

politena da bizitzako beste

gozatuz. Ikusleen artean

bolkatuta eta epaimahaia

berakoa harrapatu eta

Hizlarien kasuan, berezko

jokatzeko unea atzeratuz

plazandre eta plazagizonak

Plaza asko egin dituen orok

arloetan ere hobeto

zuretzat garrantzitsuak diren

zurekin txunditua,

ibili direnak, etxean

erabat handitzen diren

abantaila daukala

sentitzen direla, norantz

eta izan diren pertsona

zoriontzen. Zuk, zauden

lortutako maila jendaurrean

arren, beste hainbaten

doazen argitzen zaiela, etab.

guztiak imajinatu: gurasoak,

lekutik hau dena ikusten

pentsatzen duenarentzat,

duzun bitartean, barru-

asko gozatuko du ariketaren

barrutik sentitu b enetan

unea. Lehen aldia ikasketa

nahi duzula eta hunkitu.

bezala planteatuko genuke, nola sentituko garen ikasteko alegia. Behin

murgilduak gaudela, keinu fisiko batekin lotuko genuke,

sentsazioak barneratuta,

keinua egin bezain laster

plazara sartu zara eta giroan

konfiantza osoz egin ahal

egoera berriro bizitu asmoz,

nabari duzu zure helburua

izango dugu egiten dakigun

anklajea deritzon efektua

erabat lortu duzula. Sentitu,

hori.

lortuz. Jendaurrean gabiltzala kontuan izanik,

nahi dutena!!! Lortu dut!!

Autosugestioa eta anklajea

egingo genuke: bi hatz

korapilatzen hasi zaigula.

etortzen den aldiro bidali

barkatzearekin batera,

Ariketa-errezeta honi gehitu

Gure burua indarberritu

elkartu, hatz lodiaz

Interesgarria litzateke,

behar da.

ausardiaren sinesmenak

keinu fisiko â&#x20AC;&#x153;ikusezinaâ&#x20AC;?

dakioke aurreko eguna

ondoren, honelako esaldiak

beherantz indarra egin,

nahasmena baretuko duen

prestatzea, nola sentitu nahi

errepikatuko genituzke:

eskua itxiâ&#x20AC;Ś Edozein

beste anklaje bat edo

duzun imajinatuz: egin

agertokian bikain sentitzen

ingurutan desiratutako

gehiago edukitzea.

beharreko guztia egina

naiz, saioaren hasieratik

egoera da lortu nahi

dago, ahal duzun maila

nire onena ematen dut,

duguna. Etxean edo egoera

gorenean prestatu zara eta

neure buruarengan

zure onena emateko irrikan

positiboan barneratu: merezi Praktikak egiten omen du maisua. Pentsamenduen

dut, maitatua naiz eta balio dut!

kudeaketarako bideetako bat

Denboraren arrastoa

da hemen azaldutakoa.

Ariketa hauek praktikatuz

Gizakiok orain bakarra

Entrenamendu mentala

konfiantza hartuko dugu.

desiratua lantzen gabiltzala, honakoa esango genioke

sentitu genezake eta

du izena eta noski, izana.

Konfiantza hartzen dugun

erabateko konfiantza

zaude, biharko eguna lasai

daukat, lasai eta ziur nago,

gure buruari: hemendik

esperientziak espazialki

Gure usteen arabera

eta ziurtasun osoz

etab. Indarberritze

aurrera, keinu hau egiten

kokatzen ditugu.

pentsatzen dugu eta,

disfrutatuko duzula jakinez.

ariketetan alfa egoeran

Urduritasuna edo konfiantza

pentsamenduen arabera

falta nabaritzen hasi bezain

sentitu eta ondorioz jokatu.

laster, begiak itxi eta saiatu

Pentsamenduez ohartzen

sartzen gara eta gure

Bizi nahi dugun egoeran

Hau dena gertatzen ari den

ikusi edo entzun: Hau da

lortuko dugu.

dudan aldiro, egoera hau biziko dut.

neurrian ariketen maiztasuna gutxitu genezake edo geure burua asko maite badugu eta bide honek asetzen bagaitu, maiztasun

Esan bezala saioa baino 30

inkontzientearekin harreman

egun lehenagotik egunean

zuzena lortzen dugu. Guk

Egoera ezberdinekin

esperientzia hori topatzen,

denak bere bizitzaren ardura

hiru alditan praktikatzen

harengan eragiteko

lotutako anklajeak egin

non dagoen ikusi, entzun

har dezake, usteak poliki

duena txundituta geldituko

ahalmena nabarmen

daitezke. Demagun saioa

edo sentitzen alegia. Kokatu

poliki gaindituz.

Animo!

da: saioan bikain sentituko

www.entrenamendumentala.

ugaritzen da. Esaldiak

bikain hasi dugula eta

ondoren, nahita urruti bidali.

da hasieratik, etxean

errepikatzeaz batera

halako batean buruan

Esperientzia oso negatiboa

Oinarria

praktikatzean sentitu den

sentitzen baditugu,

nahasmena nabaritzen hasi

bada, bidali bezain laster

Zuzeneko saioetako beldurra

bezala edo hobeto eta,

esperientzia bizi bilakatzen

garela edo ahotsa dardarka

berriro etorriko da. Berriro

onartu eta gure burua

noski, 30 egun horietan

baditugu, eragin sakonagoa

hasi zaigula edo estomagoa

bidali. Hau sartu buruan:

barkatu. Onartu eta

berarekin bizitzako beste arlo batzuetara bideratu!

blogspot.com uarozena@musikene.net â&#x20AC;˘

KAZETARIEN ESKARMENTUA

JONE URIA

DOINUA: TRUMOIA ORTZI BELTZEAN HOSKA 1.

Kazetarien eskarmentua,

Hamar zortzia ze dotorea,

Margaritekin mila histori

nahiz ta diguten maiz galdetua,

zazpi sein sartzen da umorea,

errima eta hitz kategori

nola egiten den txapelketa

seiko motz batek ondo beteta

maiteminduen gisan guk ere

baten entrenamentua.

luzi lezake doblea

eginak nahiko teori.

Inork ez dugu argi esaten

eta akaso zortzi zortzia

“Ez naiz pasako, bai, pasako naiz”

iritsita momentua.

habanerako moldea

petalo bat, petalo bi…

Hara zein dugun kontua:

bakarrerako gordea…

Lanean gabiltza ongi,

Norberak ere ez dakiela

Txapelketari neurria hartzen

margaritaren esku balego

zein den bere sekretua.

ez da erraza ordea.

bezala erantzun hori.

Barça Madrilen azken disputa,

Txapelketa da zientzia fikzio,

PPk Barcenas ezin izkuta,

arerioa baita sozio,

Fagor, Siria, Parot doktrina,

ongi zein gaizki egin jasotzen

twitterra eta facebooka…

ditugu mila lezio.

Zerbaiti buruz ez badakigu

Nahiz joaten garen gure ardura,

gurea soilik da kulpa

gogo ta aspirazio,

dena behar da apunta.

beldur, zalantza, tensio…

Gaiei bueltaka ibiltzen gara

Oholtzara igo eta guztia

gai garela ahaztuta.

bihurtzen da emozio.

4. Gurea ez denez soilik poema, beste mundu bat da doinuena, politak mila egonagatik kantatzen zenbat problema! Bat baldin bada sinple, erraza beti erabiltzen dena, hori hartzea onena, zentzu askotan baita arriskutsu desentonatzearena.

100

101

102

103

EPAILEAK

MILAKA LAGUNEK EPAITZEN DUTEN LANA

LERROK IDAZTEN ARI NAIZELA AGERIAN GELDITU DA, BESTE BEHIN, TXAPELKETA NAGUSIAK GUREAN DUEN TIRADIZO IZUGARRIA. NOLA ESPLIKATU BESTELA BECEKO TXARTELAK USTE BAINO LEHEN AMAITU IZANAGATIK SORTU DEN PSIKOSIA. ETA LERROOK IDAZTEN ARI NAIZELA JABETU NAIZ BAITA, LEHEN ALDIZ AGIAN, EPAILEEK JASATEN DUTEN PISU IZUGARRIAZ. EZ DA MAKALA EUSKAL HERRIKO BERTSOLARI TXAPELDUN HANDIAREN IZENA ERABAKI BEHAR DUTENEN ERANTZUKIZUNA. EZ DA SAMURRA MILAKA LAGUNEK EPAITZEN DUTEN EPAILEEN LANA.

AIJARTZAILEAK ETA EPAILEAK BERTSOLARI FRUS TRATUAK OTE DIREN GALDEZKA HASI NUEN ELKA RRIZKETA, eta hala den edo ez oso argi geratu ez bazitzaidan ere, hirurek bat egin zuten iraganean bizitako esperientziek markatu zituztela onartzerakoan. Bestalde, Bertsozale Elkartearekin lotura bat mantendu nahian hasi zirela epaile lanetan ere, aitortu zuten. Mirari Azula, Lekeition bizi da.

Iñaki Aurrekoetxea gernikarrra da. Mirarirekin batera aritua da bertsotan eta Elkartearekin harreman estua izan du azken urteetan, Bizkaian batik bat, baina baita Euskal Herriko Bertsozale Elkartearekin ere. Bere hitzetan, asko sufritu izan du txapelketan eta ez zuen plazako saio asko egiteko aukerarik izan. “Inoiz esan zuen Lopategik niregatik, gurdia asko bete gura eta bertsoa bukatu ezin amaitzen nuela”. Bizkaiko zein Euskal Herriko zuzendaritzakide izan da, baina guraso izan zenean, guztia utzi eta epaile taldean hasi zen, Elkartearekiko lotura erabat ez galtzearren. “Bizkaieraz kantatzeko ikastaro batzuk antolatu ziren, eta nire azken txapelketan bizkaieraz kantatu nuenez, baneukan asmoa horretan sakontzeko”. Nerea Bruño Atarrabiatik etorri zen, hiruretan lehena, gainera. Nafarroako Txapelketan jardun izan da arkatzari punta ateratzen, duela sei-zazpi urte epaile taldera erakarri zutenetik. “Frustatua ez da hitza, eskolartekoan konturatu nintzen bertsotan ez nuela etorkizun handirik, eta urte pare bateko hausturaren ondoren, bestelako lanetan mantendu dut bertsoekiko lotura”. Jende berria etorriko balitz euren lekua uzteko pronto agertu dira hirurak, baina bitartean, aurrera jarraitzeko ilusioa eta asmoa dutela azaldu zidaten.

106

107

Jakina da horrelako lanak ez direla oso baloratuak izaten, kritikak eta haserreak jasan behar izaten baitira batzuetan, baina gero hitz egingo dugu horretaz. Nik epaile bat nola prestatzen den jakin nahi nuen, eta atzean zenbat lan dagoen ohartu naiz, bide batez. “Badago denboran zehar egin den lan bat eta berritzen joan dena; epaitzeko irizpideak. Horiek ezagutzea ezinbestekoa da, baina gero praktikara eraman behar dira, eta bertsoak entzun eta taldearekin partekatu, ez dago besterik”. Bertsolariak bertso-eskoletan prestatzen diren moduan, epaileak ere entrenatu egiten dira. Taldean bildu eta hainbat bertsoaldi entzuten dituzte puntuazioa eman eta inpresioak elkar trukatzeko. “Txapelketako bertsoaldiak aukeratzen ditugu batez ere, plazan bertsolariek alde teknikoa apurtxo bat lasaiago hartzen dutelako”. Emandako nota arrazoitu egin behar izaten dute euren artean, eta mila eztabaidaren ondoren, denek eman eta jaso egiten dute, erakutsi eta ikasi.

Nahiko ohikoa izaten da norberak bere puntuazioa justifikatzeko ahaleginak eta bi egitea, baita egoskortzea ere. Baina, denborarekin, ikasi dute hobea dela besteen iritziak entzutea eurenak azaltzen tematzea baino, gehiago ikasten baita horrela. “Taldean denetik ikasten duzu, eta neurri batean, zure barruko epaile perfektua osatzen duzu, prefekziora ez garela inoiz iritsiko jakin arren. Uste dut gero eta epaile hobeak garela, taldean trebatuz gero”. Ulertu behar da epaileek ere bat-batean epaitzen dutela, bertsoa entzun eta hamar segundo baino ez dituztela zerotik hamarrera puntuazio bat emateko. “Norberak ere, saioa entzun eta hurrengo egunean, lasai-

108

ANDONI LUBAKI

Epai-irizpideek esaten dute zalantza kasuetan bertsolarien alde egin behar dela, beti. Ondorioz, interpretazioak ere badu bere tartea guzti honetan. “Egia da batzuetan gure barruko bertsolari frustratua ateratzen dugula eta bertsolariak esan duena baino, esaten ahalegindu dena ulertzen tematzen garela”. Ongi ezagutzen dute bertsolariak buruan darabilen ideia zurrunbiloa nola garatzen den, eta erraza zaie kantuan ari denarekin enpatizatzea.

Segundo gutxian hamar ezaugarritik gora hartu behar dira kontuan bertso bat epaitzerakoan: aurrekoari erantzun dion, gaiari heldu dion…

Epailea jaio egiten al da?

lasai, ez lioke puntuazio bera emango”. Epaitzea abestea baino bat-batekoagoa dela ere aipatu zuten, ez baitaukate bertsolariak bertsoa bideratzeko hartzen duen tarte hori. Segundo gutxian hamar ezaugarritik gora hartu behar dira kontuan bertso bat epaitzerakoan: aurrekoari erantzun dion, errima egokiak erabili dituen, gaiari zuzen heldu dion… “Norberak baremo propioa izan behar du, eta koherentzia bat mantendu. Nire sei bat eta Mirariren sei bat ez dira berdinak. Hori bai, txapelketa guztian zehar baremo bera mantendu behar du epaile bakoitzak, orekatua izan dadin”.

Edozein izan daiteke epaile? Egia da bertso mundua txikia dela eta era batean edo bestean denok ezagutzen dugula elkar. “Guk ahalegina egin behar dugu kantuan nor ari den ahazteko, nahiz eta kasu batzuetan bertsolaria ezagutu eta bere maila zein den jakin”. Ezaugarri hau ere entrenatu egin behar da, azken emaitza positiboki zein negatiboki baldintzatu dezake eta. Epaile bat bertsozale kualifikatu bat da. Hau da, bertsozale bat eta epaile bat bereizten dituen ezaugarri nagusia jarrera da: epaileak lanera joaten dira, propio egin beharreko lanak kitatzera. “Jarrera, prestakuntza eta trebakuntza ezinbestekoak dira gure egitekoan, hamar segundoan ezaugarri asko hartu behar dira kontuan, eta ezin gara ganora gabe ibili. Oraindik ez dugu egin gimnasia erritmikoan bezala, batek errimari erreparatu, besteak gaiari, besteak dialektikari… epaile bakarrak dena epaitu behar du batera”. Horrelakorik ez da probatu oraindaino, baina nork daki, agian inoiz iritsiko dira antzeko berrikuntzak, horretan ere. Txapelketa Nagusia baino aste batzuk lehenago, Iñaki Aurrekoetxeak ikastaro bat eman zuen, ALBE bertso-eskolak antolatuta. Bertan, epailetzan dauden mitoen gainean aritu ziren, hala nola, epaileak bertsolari frustratuak ote diren, bertsolaria izan behar ote den epaile izateko… Azken honek nahiko eztabaida piztu izan omen du, eta epaile izateko bat-batean abesteko gai izan behar dela esaten duenik ere bada, baina badira kontrako iritziak ere: “Bertsotan jardun izanak laguntzen du, enpatizatzen laguntzen du, baina ez du ezer ziurtatzen. Uste dut, Abra sariketan-edo egin zirela probak, Andoni Egaña eta Xabier Amuriza bezalako bertsolariak epaile moduan jarrita, baina ez dut uste berriz egingo denik”. Badirudi horrelakoetan inoiz

109

110 _ B 111

â&#x20AC;&#x153;Guk ahalegina egin behar dugu kantuan nor ari den ahazteko, nahiz eta kasu batzuetan bertsolaria ezagutu eta bere maila zein den jakinâ&#x20AC;?.

ANDONI LUBAKI

Baina, bertsolaria ez ote den epaile frustratua ere aztertu zuten, elkarrizketa garatu ahala. Ba omen dira adibideak bertsolaritzaren historian, bertsotan hasi aurretik epaile lanetan jardun eta erdi frustratu zirenenak. Horietako bat Xabier Amuriza. “Amuriza epaile hasi zen, eta Xalbadorri txistuak jo zizkioten hartan, epaile lanetan aritu zen. Berak esana da, memetoan puntuazio bajua eman bazion ere, denboraren joanean, txapela jantzi behar zuela konturatu zela, inolako zalantzarik gabe, gainera”. Gerora errazagoa izaten da, ordea; bat-batean epaitu behar dela da gakoa. Hala ere, eskerrak Amuriza epaile lanak utzi eta bertsotan hasi zen, bertsolaritzari egin dizkion ekarpenak ez baitira edonolakoak. Gabriel Arestik ere antzeko bidea egin zuela aipatu zuten.

Epaile diferenteak baina irizpide berberak Neronek bizi izan ditut anekdota xelebreak sariketa edo txapelketaren batean. Gogoan dut nire bertso bati epaile batek hirua eta besteak zazpia eman ziotenekoa, baina hori arazo bat da edo orekatu egiten du azken emaitza? Kontuan hartu behar da entzulea heterogeneoa den bezala, epaile taldea ere anitza dela. “Horretarako dira hain beharrezkoak epai-irizpideak, zenbait akats eta meritu neurgarriak izan daitezen, baina badira alde subjektiboak irizpideetan kabitzen ez direnak”.

112

“Oraindik ez dugu egin gimnasia erritmikoan bezala, batek errimari erreparatu, besteak gaiari, besteak dialektikari…”.

baino desfase handiagoa sortzen dela, eta bertsolari ona izateak ez duela epaile ona izango denik ziurtatzen. “Ikusiko balitz bertsolari onek hobeto epaitzen dutela, jubilatzen direnean ekarri taldera, baina bitartean horrela jarraitu beharko dugu”.

Kideari bidea itxi dion edo ez, gaiari behar bezala heldu dion, sinesgarria ote den… hainbat ezaugarri objektiboki epaitzea ez da batere lan erraza. Horretan ere asko garatu dira epaileak azken hamarkadetan. “Alde handia dago laurogeita seiko txapelketan subjektibotasunak zuen pisua gaur egun duenarekin alderatuta”. Agerikoa da azken urteetan egindako lanaren ondoren, gero eta xehetasun gehiago baloratzen direla, hausnarketa ordu pila bati eta hainbat hanka sartzeri esker, beti ere. “Aurtengo txapelketan, bi epaileren artean hainbesteko diferentzia emango balitz, hori landu egin beharko litzateke, baina gehienetan epaile batek akatsen bat egin duelako izaten da”. Gai honek hainbat eztabaida sortu izan ditu, batez ere, akatsak zigortzea merituak saritzea baino errazagoa delako. Teknikoki egin daitezkeen hutsak, potoa kasu, argiak dira identifikatzerakoan, eta ondorioz, epaitzerakoan. Baina, merituak ez dira hain objektiboak izaten, eta badirudi horrek bertsolari erregularrari nolabaiteko abantaila bat suposatzen diola, zaila baita irristada bat errekuperatzea. “Azken epai-irizpideen berrikuspenetan bereziki ahalegindu gara horretan, gure obsesioa baita akatsak zigortzeaz haratago, merituak saritzea. Asko saiatu izan gara horretan”. Bertsoa forma eta arau batzuen barruan egokitu behar den komunikazio ekintza bat da, eta bien arteko orekan dago gakoa. Zaila da ordea, zenbait adibidetan erantzun argi bat lortzea, beti izango baita zaila bertso bat epaitzea. “Guk ez dugu gure burua zigortzaile modura ikusi nahi, gu ere entzuleak gara eta gozatzera joaten gara saioetara. Puntuek gorantza egiteko arrazoiak ematea da guk nahi duguna. Bertsolaria ez dugu epaitzen, bere lana baizik”. Aurten bereziki egin dute ahalegina zer zigortuko den eta zer sarituko den zehazterakoan. Askotan ez gara konturatzen sukaldean zenbat lan egiten den. Nahiz eta bertso bat neurri desberdin batean iritsi dakiokeen entzule bakoitzari, ondorioz, epaile bakoitzari, teknikatik haratago, komunikatzea eta sinesgarria izatea lortzen badu, nota on bat lor dezake. Mementoko ateraldiak eta elkarlanak ere saritzen dituzte. “Bietako bat nahastu eta gaiak zehazten dion pertsonaia gaizki hartzen badu, eta besteak gaitik atera

113

Txapelketa aurretik eta ondoren ere, bildu izan dira bertsolariekin zenbait ausnarketa bideratzeko. “Tamalez beti bertsolari bertsuak agertzen dira”, kexatu ziren. “Guk zenbait proposamen aurkeztu izan ditugu, orduko gogoetatik pauso bat haratago, baina bere horretan geratu izan dira, bertsolariek memento horretan ez zutelako sakondu nahi izan”. Adostasuna zenbat eta zabalagoa izan orduan eta polemika gutxiago izaten direnez, aukera guztiak baliatzen dituzte ahalik eta lan osatuena egiteko.

Mezuak ere eragiten du Irizpideetan jartzen du, politikoki zuzenak ez diren mezuak, bere testuinguruan justifikatuak baldin badaude, ontzat eman behar direla. Baina zer gertatzen da, bertsolariak beretik ari eta ideologikoki ohikoa ez dena kantatzen duenean? Zer gertatzen da bertsolari batek bertso matxista bat edo arrazista bat kantatzen badu? Zer esaten duen ere epaitu behar da, edo esaten duenaren egokiera bakarrik? “Hori horrela bada, komunikazio ekintza horretan nirekin ez duzu bat egingo”. “Kontua da nor ari den kantuan, bertsolaria bera, orain modan dagoen moduan, edo gaiak zehazten duen pertsonaia. Beretik ari baldin bada, aintzat hartzen dugu zer esaten duen”. Azken batean, behin eta berriro aipatu didate, eurak ere entzuleak direla, nahiz eta entzule kualifikatuak izan, gainontzeko guztiei bezala, bertsoa bere osotasunean iritsi behar zaiela, beraz, baita mezua bera ere. Adibide zehatzik gabe zaila da gai honi heltzea, baina badu bere garrantzia, onerako eta txarrerako, gainera. Horrelakoak muturreko kasuak izaten dira, hala ere. Baina, gertatu izan dira, eta horretarako ere prest egon behar du epaile batek. “Sinesgarritasuna da gakoa. Esaten duen hori sinesgarria da memento eta gai horretan? eta bertsolaria beretik ari bada, sinesgarria da bere azalean? Ez bada horren sinesgarria eta ez bagaude ados mezuarekin, eragingo du gure notan, baina epaile batek prest egon behar du gustukoak ez dituen argudioei puntuak emateko”. Berriro ere subjektibotasunarekin egin dugu topo, eta ahalik eta gehien fintzen ahalegintzen badira

114

“Ikusiko balitz bertsolari onek hobeto epaitzen dutela, jubilatzen direnean ekarri taldera, baina bitartean horrela jarraitu beharko dugu”.

gabe, erratu egin dela ohartaraziz gaia bere onera ekartzen badu, hori txapela kentzeko modukoa da. Aurtengo edizioan ere gertatu da”.

ere, beti egongo da aldea epailetik epailera. “Mezuarekin bat ez bazatoz edo bertsoa ez bazaizu iritsi teknikoki epaituko duzu, baina horrarte. Mezuari ez diozu meriturik gehituko”. Denean bezala, erdibidea izan daiteke irtenbidea, baina kasuan-kasuan aztertu beharreko kontuak direla, uste dute. Kontrako kasuak gehiago gertatzen dira, ordea. Hau da, gertukoak zaizkigun gaiak eta ideiak entzuten ditugunean. Orduan ere mezuak garrantzia hartzen du, eta azken notan eragina izan dezake, nahiz eta kasu honetan mesederako izan. “Hainbeste bertso egin dira presoen inguruan, gero eta sinesgarriagoa izan behar dutela komunikazio eraginkor batera iristekotan. Bestalde, ideologikoki txaloak lortzea erraza da, eta guk kontuan hartu behar dugu hori”. Ideologia epaitu daitekeen galdetuta, bertsoa bera epaitu ote daitekeen erantzun zidaten. “Agian entzulearen txaloak neurtu behar lirateke, edo wahtssap bidez aukeratu txapelduna… baina txapelketa egin nahi badugu, marko bat beharrezkoa da, eta hori bertsolariak aldez aurretik onartu eta barneratu behar du”. Txapelketaren inguruan ez balitz, lortuko genuke BEC betetzea? Euskaldunok lehia odolean daramagula esaten da, eta datorren abenduaren hamabostean argi geratuko da hori.

115

116 _ B 117

ANDONI LUBAKI

â&#x20AC;&#x153;Amuriza epaile lanetan hasi zen, eta Xalbadorri txistuak jo zizkioten hartan, epaile lanetan aritu zenâ&#x20AC;?.

Medikuek esaten dute, ebakuntza bat ondo irteten denean, jainkoari ematen dizkiotela eskerrak gehinek, eta aldiz, asmatzen ez dutenean, euren errua izaten dela. Ez dakit epaileekin ez ote den antzeko zerbait gertatzen. Bertsolariak aurrera egiten duenean, bere merituei esker izaten da, eta bestela, norberaren ardurei ihes egiteko, epaileak dira aitzakia onena. “Beroaldian gure kontra egitea normaltzat jotzen dut. Baina, esperientzia gogorrak ere bizi izan ditugu, eta nahiz eta gero eta gutxiago gertatzen dela iruditu, bertsolariek autokritika egiten ere jakin beharko lukete”. Futbolean arbitroekin gertatzen den moduan, aipatzen ez ditugunean izaten da euren lan ondo egin dutenaren seinale. “Gaizki egin dugunean, gu gara lehenengoak, beste inor baino gehiago, arduratzen eta kezkatzen garenak”. Hainbat polemika sortu izan dira zenbait erabakiren aurrean, eta ez da erraza besteen haserreak kudeatzea, are eta zailagoa, moduaren arabera. “Balorazio bilera batean kritika oso gogorrak egin zizkiguten, batik bat hurrengo fasera pasa ez zirenen aldetik, eta neurriko disgustua hartu nuen, oso gogorra izan zen. Normalean, ondo kantatzen duenak aurrera egiten du”. “Gogoratzen dut behin, goizeko ordu bietan jaiki eta puntuazioak errepasatzen aritu nintzela. Paranoia bat izatera iritsi daiteke”. Batzuek aurrera egin dezaten beste batzuek atzean geratu behar dute, derrigor. Txapelketak berezkoa duen legea da hori, eta galtzen ere ikasi egin behar da. “Formak zaindu egin behar dira. Norbera minduta egotea ez da arrazoi nahikoa beste bat mintzeko, haserre hori bideratu eta arrazoitu egin behar da”. Sarasuak egindako tongoa eta aurreko edizioan Silveirak oholtzatik salto egin zuenekoa gogoratu genituen, baina hirurak ados zuden

118

“Gogoratzen dut behin, goizeko ordu bietan jaiki eta puntuazioak errepasatzen aritu nintzela. Paranoia bat izatera iritsi daiteke”.

Kritikak bai, baina ez edozein modutan

“Azken epai-irizpideen berrikuspenetan bereziki ahalegindu gara horretan, gure obsesioa baita akatsak zigortzeaz haratago, merituak saritzea”.

Dena dela, entzulea gero eta adituagoa dela uste dute, eta gaur egun ez da lehen adina kritika entzuten epaileen lana dela eta. “jendeak gero eta gehiago baloratzen du gure lana. Epaile taldea zerrendatzen dutenean txalo jotzen digute saioro, agian puntuazioak eman aurretik aurkezten gaituztelako izango da”.

bi kasuak desberdinak direla esatean. Jon Sarasuak, bakarkako lanean, propio doinua aldatu eta txapela galdu zuen hirugarren bertsoan, txapelketarekiko aldarrikapen bat egiteko. Xabier Silveira aldiz, puntuak entzun eta oholtzatik salto eginda joan zen saioa bukatu aurretik, emaitzarekin haserre. “Errespetu faltak izan daitezke biak, bertsolariak aldez aurretik onartu dituen joko arau batzuekiko. Txapelketan badakizu zer lan egin beharko dituzun eta neurtuak izango direla”. Xabierrek hiru poto egin zituen bakarkako lanean, bertso bakoitzean bana, eta Mirari ordezko epailea zen saio hartan. Bere hitzetan, hasieran grazia egin zion, harritzeaz batera. Baina, ulertzen du orduko epaileek ez zutela ongi pasatuko. Iñakik, Sarasuaren pasartea oso gogoan du, eta une hartan espero ez bazuten ere, segundo gutxian kokatu zuten egoera bere testuinguruan, eta gogoz txalotu zuten egindako lana, garai haietan, jarraitzaile asko baitzituen aretxabaletarrak. “Txapelketari kritika bat egin nahi zion, baina saio eskas baten ostean egin izan balu, ez zuen eragin bera izango. Lehenengo, txapela jantzi zezakeela erakutsi zuen, eta gero, aukera baliatu bere aldarrikapena egiteko. Historiaren orrietan idatzita geratuko da eta antzekorik ez da gertatuko denbora askoan”. Xabier Eguzkitzek ere, bigarren geratu ostean Andoni Egañaren atzetik, zenbait kritika egin zituen hizkuntzaren zuzentasuna behar beste baloratzen ez zelakoan. Nereak berriz, Nafarroan ere izan zutela kasu berezi bat, aipatu zuen. “Epaile taldera bertsolari bat etorri zen bakarkakoan puntu gutxiegi jaso zituela esanez, eta bere bertsoaldia entzun genuen elkarrekin. Konturatu zen denbora asko hartu zuela kantuan hasi aurretik, eta harrituta geratu zen. Bukaeran, eskerrak eman zizkigun”. Horrelako esperientziak bestelakoak baino gehiago izaten dira, muturreko anekdotak gogoratzen ditugun arren. Ia bi orduz jardun ginen berriketan, eta kontu asko geratu dira idatzi gabe, honako erreportaje honetan. Niri epaileen lana gehiago baloratzeko eta estimatzeko balio izan dit, eta zerbait argi geratu bazait, epai bakoitzaren atzean lan eta ahalegin handia dagoela izan da. Ez dut esaten ez naizenik sekula gehiago kexatuko, baina ez dut epaituko inoren intentzioa. Nor izango ote da 2013ko Bertsolari Txapelketa Nagusiko hurrengo txapeldun handia? Denbora izango da Juez, Egañak kantatu zuen moduan.•

119

ZAZPI ANTIOJO

Bertsolarien besta da txapelketa. Eurentzat da protagonismo ia guztia. Eta guztia behar luke, guzti-guztia. Baina tarteka, nahi baino gehiagotan, bertsolarien inguruan gabiltzan gai-jartzaile eta epaileok paratzen dugu hizpidea. Edo gure gainean paratzen dute hizpidea bertze batzuek. Ez guk hala nahita, ordea.

argudiatu, ondoko

horietan elementu denak

epailearen ikuspegitik edan,

epaitzea, paperera biltzea,

gozatu, eztabaidatu,

tarteka zalantzak ondoko

entzun…

epaileekin argitzea. Baina jarduten gara. Eta

JON ABRIL

Eta beti, gu ere, ez gatoz

Epailea

guztiz bat taldearen iritzi orokorrarekin. Irizpide

Gizakiak gara, eta

nauenetan, erraten didana

saihestezina izanen da.

“animo, gaur ere ez duzue

Baina afizio eta ofizio

asmatuko”. Eta ez da egia.

honetan 18 urte baino

Erran behar luke “animo,

gehiago daramatzat, eta

gaur ere ez duzue denon

ongi egindako lanaren

gustua eginen”. Hori baita

sentsazioa dut, oro har.

kontua. Beti ez dugu bete-

Tarteka sartzen dugu hanka.

betean asmatuko, baina

Izaten dugu zalantzarik.

akatsak akats, ez dut

Tarteka, ihes egiten digute

desoreka handiegirik

bertsolarien akatsek, edo

ezagutu epaile lanean aritu

ageriko elementuak ez ditugu ulertzen. Potoa ez dugu pototzat hartzen batzuetan, edo poto ez zena pototzat hartu izan dugu bertze inoiz. Nik ere bai. Guk ere bai. Baina talde lan sendoa dago gibeletik, hausnartua, prestatua eta landua. Eta horrek, berme handia ematen dio gure lanari.

120

batzuen gainean egiten

gorabeherak gorabehera, eta bertzelako sistema justuagorik topatzen ez den bitartean, gizakiok jarraitu

dugu lan, eta elementu

beharko dugu bertsolarien

objetiboak antiojo horiekin

jarduna epaitzen.

begiratzen eta epaitzen

Bertsolaririk gabe ez

saiatzen gara. Baina bertsoak

dagoelako bertsogintzarik,

badu subjektibitatetik ere

baina epailerik gabe nekez

bai. Zaleak molde batzuekin

izanen delako txapelketarik.

gehiago edo gutiago gozatuko

Akaso ez gara epaile onenak

duen bezala, gehiago

izanen. Eta ditugun epai

helduko zaio, edo gutiago,

irizpideek zer hobetua

jardun modu bat, gaiari

izanen dute. Gutienez,

bertsoa epaitzen. Zazpi

egindako bidea desberdina

heltzeko modu edo bide jakin

bertsolari denei aplikatzen

ikuspuntutik behatzen dugu

dugu bakoitzak. Eguneroko

Epaile taldeak hilabetetako

batzuk… epaileoi ere

dizkiegu irizpide berak. Eta

bertsolari bakoitzaren

gure jardun profesionalean

lana du gibeletik. Aunitz

halakoa gertatzen zaigu. Eta

mahai batera bertsoak

jarduna. Idatzi, kontrastatu,

ere aski gauza desberdinetan

aditu, eta epaitu. Eta beti ez

aritzen gara: makina batean

gatoz denok bat. Baina

lanean, kazetariak, erizainak,

zazpion lanak orekatzen du

irakasleak… Aniztasuna

gure jarduna. Eta horregatik

bilatzen da taldearen

bilatzen da gizon eta

osaeran, eta horrek ere badu

emakumeen arteko oreka

bere isla bertsolarien jarduna

ahalik eta handiena (nahiz

epaitzerakoan. Dena ez

naizenetan.

landu eta eztabaidatutako

hala behar du, elementu

epaitzera eseri den orok

irizpide batzuen gainean

subjektiboek pisu handia

aitortu du, bereziki

aritzen gara; bertsolariekin

dutelako bertsogintzan. Izan

lehenbiziko aldian,

eta bertzelako eragileekin

ere, gu entzule bat gehiago

irizpideak irizpide, zail dela

kontrastatzen ditugu. Eta

gara. Kualifikatuak,

bertsoak transmititutako eta

entrenamendu franko egiten dugu. Bertsoak aditu, epaitu, eta gure arteko eztabaida eragin, gure epaia

prestatuak, aukeratuak eta

eragindako zirrara

eskarmentudunak. Baina

numerotara eramaten.

entzuleak.

beti ez dugun lortzen). Eta

delako matematika hutsa.

Eta ez da kasualitatea

jatorri eta euskalki

Edo zer litzateke bertsoa

Bada bertsolari bat,

aztertu, zergatik epaitu

Zail da bertso eta bertso

Txapelketa Nagusian zazpi

desberdina edukitzea

emoziorik gabe, edukirik

epaitzera noala ikusten

dugun modu horretan

arteko segundu bakan

epaile jardutea aldi berean

epaileok. Eta bertsolaritzan

gabe, saltsarik gabe?•

121

URTE BAT LEHENAGO

ENEKO BIDEGAIN Epailea

Urte bat lehenago

Zinta martxan jarri ta

Nahiz ta ez daitekeen

biltzen hasten gara,

bertsoak aztertu,

lor perfekzioa,

Nafarroa, Bizkaia,

Une horretan dudak

Zuzena izatea

Lapurdi, Araba.

ohi dira agertu;

da gure zioa.

Barka zerrenda hontan

Horiek elkarrekin

Inportantena ez da

zenbait falta bada;

ditugu ikertu,

puntuazioa,

Zein izan daitekeen

Ziurgabetasunak

Baizik eta bertsoak

ahantzi dut jada.

ditzagun baztertu.

ta emozioa.

Epai-irizpideak

Azkenean heldu da

orrazten hasita,

epaitze eguna.

Hitz batek pitz dezake

Kaskoak jantzi eta,

gugan kalapita;

arretaz garuna,

Euskalki batzuk ados,

Puntuz puntu jarraituz

batzuk bereizita,

guztien jarduna,

aberasgarria da

Puntuatzean dugu

Mintzolako zita.

erantzukizuna. 5. Puntu erdi bat gora puntu erdi behera, Asko alda daiteke horren arabera. Denak ados uztea zaila da sobera. Buruko min iturri zaigu hori bera.

122

123

124

125

IKERLARIAK BADIRA BOST URTE AHOZKO TRADIZIOA ZAINDU ETA GAURKO GIZARTEAK ARLO HORRETAN DITUEN PREMIEI ERANTZUTEKO MINTZOLA SORTU ZELA ETA ERAKUNDEAREN ARDATZETAKO BAT DA BERTSOLARITZAREN IKERTEGIA. IKERTEGIAK DITUEN EPE LUZERAKO HELBURUEN ARTEAN UNIBERTSITATEKO IKERKETAK SUSTATZEA DAGO, HAU DA, GRADUA, GRADUONDOKOA ETA MASTERRAK ABIAN JARTZEA. BAINA BADITU HURBILAGOKO HELBURUAK ERE, ETA, HORIEN ARTEAN, GARRANTZITSUENA BERTSOLARITZAREN ESPARRUETAN (AHOZKOTASUNA, EMOZIOAK, KOMUNIKAZIOA, AHOTSA, LITERATURA, IRAKASKUNTZA…) IKERKETAK BIDERATZEA DA. TESTUA ETA ARGAZKIAK: JOXEAN AGIRRE

TESTUINGURU HONETAN KOKATU BEHAR DA Basque Center on Cognition erakundearekin egindako ikerketahitzarmena edo, beste adibide bat jartzearren, Jone Miren Hernandez EHUko Antropologia irakaslea bertsolaritza garaikidea eta emakumeaz garatzen ari den proiektua. EHUko IXA taldearekin ere hitzarmena du Mintzolak, eta, horren baitan, Manex Agirrezabal EHUko doktore tesia egiten ari da giza sormenaren eredu konputazionalaz, eta Aitzol Astigarragak ere EHUko doktore tesia egiten dihardu hizkuntzalaritza konputazionaleko teknikak bertsogintzan aztertzeko. Mikel Osinalde, bestalde, graduondo amaierako proiektua egiten ari da bertsoak motaka sailkatzeko robotaz. Manex Agirre, Erika Lagoma, Asier Barandiaran, Jexus Larrañaga, Olatz Mitxelena, Pio Perez eta Martin Chochola (Pragako Unibertsitatea) ere ikerketak egiten ari dira bertsolaritzaren inguruan. Gaiak mamia du eta asko gainera. Luza gabe zenbaki berezi bat eskaini beharko diogu. Baina aurrerapen gisa txapelketari buruzko zenbaki honetan gaiaz lanean ari diren ikerlari batzuei esku artean zer duten galdetu diegu. BAKOITZARI HIRU GALDERA:

BAT: Egin iezaguzu lerro gutxitan zeure buruaren aurkezpen laburra. BI: Ager iezaguzu esku artean duzun ikerketaren berri. HIRU: Egin iezaguzu ikerkuntzaren arloan bertsolaritzaz egin denaren balorazio azaleko bat. •

•

JONE MIREN HERNANDEZ BAT EHUko Gizarte Antropologia irakaslea naiz gaur egun. Kazetaritza eta Soziologia ikasi eta gero Gizarte antropologian murgiltzea erabaki nuen. Diziplina honetan doktoretza burutu nuen eta Teresa del Valleren zuzendaritzapean tesia egin nuen, bertan euskara eta identitatearen arteko harremanak aztertu nituelarik.

128

129

Halere, azken urteotan bertsolaritzak protagonismoa hartu du nire ibilbide zientifikoan, eta horretan jarduten naiz nagusiki gaur egun.

BI Aipatu dudan moduan, badira hiru edo lau urte hasi nintzela bertsolaritzaren inguruan ikertzen. Egia esateko nahiko kostatu zait eremu horretan kokatzea, niretzako mundu guztiz ezezaguna zelako aurretik. Gizarte gertakari gisa ikusten nuen bertsolaritza, baina informazio asko falta zitzaidan bertsolaritzak biltzen duen konplexutasuna ulertu ahal izateko. Pixkanaka-pixkanaka joan naiz hutsune horiek betetzen, eta neurri batean horretan nago. Errespetu handia ematen dit bertso unibertsoak eta uste dut sakon ezagutu behar duzula ezer esaten hasi aurretik. Irakurtzeaz gain oso garrantsitzua da bertan murgiltzea: saioetara joan, txapelketetan egon, bertsolari zein bertsozaleekin hitz egitea… Eta hori egin dut, ahal izan dudan neurrian azken urte hauetan. Nire ibilbide akademikoarekin bat eginez, bertsolaritzarekiko dudan interesa antropologia feministaren ikuspegitik dator. Horregatik feminismoaren arloan dauden kezkak eta lantzen diren gaiak dira ikerketan zehar planteatzen ari naizenak, esate baterako, genero sistemak bertsolaritzan (eta orokorrean euskal kulturan) duen isla, edota emozioak eta gorputza. Bertsolaritzan jartzen dut arreta, baina jakina da adierazpen soziokultural hori euskal gizartearen eta euskal kulturaren parte dela; zentzu horretan, bertsolaritzaz hausnartzea gure memento historikoaz eta gure testuinguruaz hausnartzea da, eta horrek erronka berezia suposatzen du. Une honetan Txapelketa Nagusiaren jarraipena egiten ari naiz, bertan normalean sakabanatuta dauden elementu asko bilduta ikusteko aukera ematen duelako. Argi dago: bertsolaritza ez da hasten edo bukatzen Txapelketan, baina aukera interesgarria da mundu horretan murgiltzeko. Txapelketatik tiraka aspektu askotara irits daiteke eta hori interesatzen zait. Txapelketa bukatzen denean, saioetan zehar ikusi, entzun eta bizitutakoa antolatu eta horri forma bat eman nahiko nioke. Hori dut orain helburu. Modu

130

“Ikerkuntza bertsolaritzarekin batera joan dela uste dut. Horregatik, garaian garaiko kezkak islatuta geratu dira egindako bilketa edo azterketa lanetan”. Jone Miren Hernandez

Tesiarekin batera orain arte nire bi ikerlerro nagusiak izan direnak garatzen hasi nintzen: hizkuntza antropologia, batetik, eta antropologia feminista, bestetik. Azkenengo paradigma hau erabiliz bestelako gaiak ere ikertu izan ditut, besteak beste kirola edota gazteen aisialdia.

horretan azken hiru edo lau urteetan landutako hainbat gauza garatzeko aukera izango nukeela uste dut. Hori nahiko nuke, baina tira, ikusiko dugu.

HIRU Ikerkuntza bertsolaritzarekin batera joan dela uste dut. Horregatik, garaian garaiko kezkak islatuta geratu dira egindako bilketa edo azterketa lanetan. Beti esan izan dut ikerlan gutxi daudela eginda bertsolaritzaren inguruan, baina azken boladan konturatzen ari naiz agian ikuspuntu hori ez dela guztiz zuzena. Manuel Lekuonak bere lana burutu zuenean agian meritu handiagoa izan zuen, orduan bertsolaritza nahiko alboratuta zegoelako gizartean. Eremu zehatz bateko adierazpena, gizonen gauza bakarrik, landa eremuari lotua nagusiki… Baina berak abilezia izan zuen gaiari garrantzia emateko eta mahai gainean jartzeko. Orduan ez zen hain erraza horrelako gai baten inguruan aritzea. Ondoren beste ikerlan batzuk etorri ziren eta bakoitza behar bati erantzuten saiatu dela pentsatzen dut. Adibidez, Andoni Egaña, Joxerra Garzia eta Jon Sarasuak burututako lanak bertsolaritzaren inguruan maila teorikoan zegoen hutsuneari erantzun bat eman nahi izan zion. Eta hutsune hori bete zuten. Beste gauza bat da egindako lan horiek denborarekin berrikusi behar diren edo ez… Une honetan artistikoki, kulturalki, sozialki… bertsolaritzaren eztanda bizi dugula uste dut, eta ondorioz normala izan daiteke ikerlari gehiagok fenomeno hori ikertzeko interesa adieraztea. Nik uste dut neurri batean hori gertatzen ari dela. Horrekin batera ezin dugu ahaztu ikerketarako egiturak ere garatzen eta sendotzen ari direla: Xenpelar dokumentazio zentroa, Mintzola…; ikerketa bekak atera dira… Hori guztia oso inportantea da ikerkuntzarako oinarria delako. Orain, egiten ari diren ahaleginei erantzuten asmatu behar dugu ikerlariek.•

131

132

133

BAT Manex Agirrezabal naiz, 1988. urtean Zumarragan jaioa. Doktorego ikaslea Donostiako Informatika Fakultatean (EHU), Hizkuntzaren Azterketa eta Prozesamenduaren alorrean. 2011. urtean “Bertsotarako Arbel Digitala” proiektua burutu genuen eta 2013an aurkeztu. 2012. urte amaieran “Bertsobot: lehen urratsak” master-bukaerako tesia bukatu nuen, non bertso-sorkuntza automatikorako teknika batzuen hastapenak egin genituen. Une honetan doktorego tesia burutzen ari naiz IXA taldearen baitan, bertsoak automatikoki sortzeko teknika aurreratuak aztertu eta inplementatzen.

BI Bertsoen sorkuntza automatikoan egiten dugu lan. Gure helburua, konputagailua bera bakarrik bertsoa sortzeko gai egitea da. Aurreko urteetan egindako lanak izan ditugu ardatz lan berriak sortzeko orduan, hala nola, “BertsolariXA”, silaba-kontatzaileak, euskararako analizatzaile (sintaktiko nahiz morfologiko) automatikoak, … Bertsoen sorkuntza egiteko hainbat teknika jorratu ditugu orain arte, hala nola, oinak emanda hainbat estrofa ausaz konbinatuta bertsoak sortzea, estrofetako izenak semantikoki antzekoak direnekin aldatzea, estrofetako hitzak ausaz aldatzea … Aurten, Hizkuntza Naturalaren Sorkuntzako arkitektura klasiko batzuk aztertuko ditugu eta horiek olerkigintzan aplikatzeko bideak aztertuko. Bereziki, egunotan, gramatikalki zuzenak diren esaldien sorkuntza lantzen gabiltza, egitura sintaktikoen corpus bat eta hitz batzuk oinarritzat harturik. Aipatu berri dugun arkitekturaren baitan, esaldien sorkuntza sintaktiko eta morfologikoa azken urratsa da. Esaldian txertatu beharreko edukia (izen eta aditzak, adibidez) aurretik zehaztu behar da (lantzen hasia dugu hau ere). Laster, aurretik sortutako bertsoetako estrofen egitura sintaktikoak erabiliko ditugu bertso berriak sortzeko, naturalagoa dela uste baitugu bertsoetako egitura sintaktikoak erabiltzea testu arruntetako egitura sintaktikoak baino. Robotika eta sistema autonomoak taldearekin elkarlanean, bertsosorkuntza modulua robot batean txertatzea litzateke azken helburua, gorputz fisiko batek informazio oso aberasgarria eman eta jaso dezakeelako, hala nola, ingurunea, jendearen txalo edo txistuak, keinuak…

134

“Informatikaren arlotik oraindik bertsolaritzaren inguruan badaude aztertzeke dauden eremuak, adibidez, kantu bidezko doinuen errekonozimendua”. Manex Agirrezabal

MANEX AGIRREZABAL

HIRU Neure ikuspegitik, hau da, informatikaren arlotik oraindik bertsolaritzaren inguruan badaude aztertzeke dauden eremuak, adibidez, kantu bidezko doinuen errekonozimendua. Horrez gain, ikuspegi orokorretik ikusita, zabalkunde gehiago eman beharko geniokeela iruditzen zait, dena delako euskarriak erabilita: egunkari, aldizkari, blog… Esango nuke aberastasun izugarria duten lanak dauzkagula esku artean, baina oraindik guztiz gizarteratu gabe daudela. Amaitzeko, txalogarria da Bertsolari Txapelketa Nagusia bezalako ekintza bat nolabait baliatzea egindako ikerkuntza lanak zabaltzeko.•

“Komunitatea garatzen doan neurrian, hitzaren jolasak sakonerantz bultza egiten duela ohartu dugu”. Jexux Larrañaga 136

JEXUX LARRAÑAGA ARRIOLA BAT Mendaron jaio nintzen 1961ean. Gizarte eta kultur antropologian lizentziatua naiz eta Antropologian Doktorea. Hezkuntza publikoan irakaslea, Bigarren Hezkuntzako Donostiako institutu batean egiten dut lan egun. Gizarte eta Kultur antropologiaren lizentziatura EHUn egin nuen eta Doktoregoa, Balioen Filosofia eta Gizarte Antropologia Sailean, “Aldatzen ari diren kulturak: arazo berberak, ikuspegi berriak” izeneko programan. Bertan aurkeztu nuen Ikerketa gaikuntzaren tesina, geroago landu dudan Doktore tesiaren abiapuntua izan zen. Hezkuntza Sailaren Ikertzaile bekaduna izan naiz EHUko Balioen Filosofia eta Gizarte Antropologia Sailean. Sail horretan garatu dut bertsolaritzari buruzko Doktorego tesia. Tesiaren zuzendaria Basque Study Center-en (Reno-Nevada) irakaslea den Joseba Zulaika antropologoa izan da.

BI Egindako ikerketaren emaitzak funtsezko galdera antropologikoari erantzuten dio, hau da, zein da txapelketak kulturan duen “zentzu” antropologikoa. Galdera oinarrizkoa horrela egiten dugu: Zer da txapelketak benetan jokoan jartzen duena komunitate baten beharrizanetan? Txapelketaren arrakastaren gakoa jokoaren egiturak bermatzen du, baina aldi berean, lehia zurrunetik harago, izaera kulturalaren ardatzean eta helburu kolektiboen baitan asebetetzen du kultur narratibaren esangura antropologiko bat. Komunitatea garatzen doan neurrian, hitzaren jolasak sakonerantz bultza egiten duela ohartu dugu. Jolas sakona, arrisku handia hartzera beharturik dagoen jolas kulturala da. Jokoaren emaitza literalak merezi ote duen zalantzan jartzeraino. Beraz, jolasean irabazitakoa, duen zentzu sinbolikoaren arabera uler liteke bakar-bakarrik. Jolasaren irabazia, onura kolektiboa dela ohartu dugu. Hori da jolasaren benetako neurria, eta aldi berean bere neurririk eza: irabazten saiatu beharra lehena gelditzea bigarren mailakoa bihur lekiokeenean. Bestela, nola uler liteke azken txapelketan Andoni Egañak, nahiz txapela irabazteko ahalegin betea egin nahiago izatea txapelduna bera ez den beste norbait izatea? Txapeldunaren izaera, jolas honen ondorioa bihurtzen da.

137

HIRU Bertsolaritzari buruz argitaratu ditudan lan batzuk aipatuko ditut: — Berezko marko estetiko eta kulturala: Bertsolari Txapelketa Nagusia, Euskal Agoraren Bilgunea. UZTARO — Eraldatutako espazio-denbora baten esangura: txapelketara egindako hurbilpen sozio-sinbolikoa. UZTARO — Txapelketaren gertaera errituala: euskal kulturaren sinbolo giltzarria. UZTARO (Hurrengo alean) — El bertsolari vasco. ¿Quién es? Una aproximación al sujeto cultural. Euskonews 607. zenb. — Jolas sakona: Euskonews 675. Zeb. — Bertsolaria: kulturaren subjektu estetikoa. Berria, 2011-11-04 •

138

“Unibertsitateko tesiak irakurtzen dira, bertsolaritzaren inguruko komunikazioak aurkezten dira nazioarteko kongresuetan, Masterretan bertsolaritzaz hitz egiten da…”. Pio Perez

Jolas sakonak erakusten du txapelketak kulturan betetzen duen funtzioa, komunitate elkarbizitzaren idealei so dagiela. Bertsoak ere, jolas sakona denean egiten dio on zapaltzen duen lurrari. Bertsolariak kantatu zuen bezala, “…bertsoa balitza, su baten baldintza/… / hemen su horren bueltan, dantzan gabiltza”.

PIO PEREZ ALDASORO BAT Pasai Donibanen jaio nintzen 1963an. Gizarte Antropologian doktorea eta UPV/EHUko irakasle agregatua naiz, Balioen Filosofia eta Gizarte Antropologiaren sailean. Gaur egun, irakaskuntza antolaketaren dekanordea naiz Donostiako Filosofia eta Hezkuntza Zientzien Fakultatean. Azken urteetan, memoriaren antropologiaren inguruko auziak izan ditut ikerketa egitasmotan. Besteak beste, narrazio biografikoak, testigantzak, traumak eta gogoratzeko edo ahazteko moduak landu ditut, gehienbat 1936ko gerra zibila ardatz hartuta. Hauek izan dira nire lanak azken hiru urteetan: Perez Aldasoro, P. (2013) Joxe Zapirainen bertso-malkoak edo nola arindu arimaren sufrimenduak bertsoaren bidez. Labayru Ikastegia eta Amoberieta-Etxanoko Udala: Bilbao. ISBN: 978-8492599-36-3 Perez Aldasoro, P. (2013) “Sustainable Development, Ecological Complexity, and Environmental Values” in Ayestaran, I. And Onaindia, M. (2013) Social Values and Sustainable Practicesamong Basque Inshore Fishermen . CBS University of Nevada and Euskal Herriko Unibertsitatea: Reno. ISBN: 9781-935709-35-0 (pbk.) Perez Aldasoro, P. (2012) “Zapiraindarren bertsoak: Guda zibilaren inguruko testigantza tragikoak” Kobie. Antropología Cultural. 15 (2236) ISSN: 0214-7939

139

Perez Aldasoro, P.; Ayestaran Uriz, I. (2011) â&#x20AC;&#x153;Gerra zibileko autobiografiak: etika, politika eta metodologiaâ&#x20AC;? in Ankulegi, 15 (2333) ISSN: 1138-347X Perez Aldasoro, P.; Muro Harriet, K. (2010) Hondarribiako Aitonaamonekin blagan, Hondarribiko Udala eta Eusko Ikaskuntza: Donostia. ISBN: 978-84-8419-205-3

BI Une honetan bukatu dut Joxe Zapirainen bertso-malkoak edo nola arindu arimaren sufrimenduak bertsoaren bidez ikerlana. Amorebieta Etxanoko Udalak sortu zuen Santiago Onaindia beka irabazita ekin nion lan honi. Oroimena lantzen ari nintzela Errenteriako Joxe Zapirain bertsoak aurkitu nituen, eta harrigarria iruditu zitzaidan bertsolaria negarrari eman beharrean kantari hastea, jakin zuenean bi seme fusilatu zituztela Ondarretako espetxean. Harridura honako galderaren atzean ezkutatu zen: Zergatik kantatu zuen aita horrek? Ikerketan zehar galdera horri erantzunen bat aurkitzen saiatu naiz. Era berean, lan honen bidez, egileak partekatu nahi du Nordstrom eta Robben antropologoek, gerraren inguruko ikerketa antropologikoak bildu zituztenean, aditzera eman zutena: Gizarte-ikertzaileek arreta handiagoa jartzen zutela gerraren alderdi tekniko eta historikoa deskribatzen, gerrak pertsonengan dakarren sufrimendua agertzen baino. Hausnarketa ziztakari hori izan da lanaren abiapuntua eta ikerketaren gidaria.

HIRU Une honetan, bertsolaritzaren urrezko unea dela esan daiteke: bertsoen maila, produkzioa, kalitatea, baina baita teorizazioaren munduan ere. Unibertsitatean tesiak irakurtzen dira, bertsolaritzaren inguruko komunikazioak aurkezten dira nazioarteko kongresuetan, ikerketa lerroak zabaltzen dira, Masterretan bertsolaritzaz hitz egiten da, ikerketa bekak sortzen dira. Maila guztietan bezala, gehiago egin daiteke, baina gero eta interes akademiko handiago dago. â&#x20AC;˘

140

UNO Soy Pere Bescós Prat, doctor en “Comunicación multilingüe” y estoy especializado en la relación entre creación literaria y traducción. He publicado artículos en las revistas Els Marges, Iberoromania y Llengua & Literatura. Actualmente estoy ultimando mi primer libro: Francesc Alegre: obra menor, una traducción de líricos griegos arcaicos y un estudio comparado sobre la bertsolaritza. Soy profesor asociado de la Universidad Pompeu Fabra de Barcelona.

DOS Mi estudio comparado sobre la bertsolaritza, que se encuentra en una fase inicial, analiza aspectos formales durante la performance en relación a la generación de sentido, comparando de fondo bertsolaritza y poesía homérica. El proyecto evalúa la relevancia de determinados aspectos retórico-formales en la construcción de sentido del bertso y viceversa. Se llevará a cabo en colaboración con Mintzola y se realizará en el Center for Hellenic Studies de Harvard. Aunque analice fundamentalmente estas dos tradiciones, el estudio también incluye una comparativa secundaria a otras tradiciones, como el glosat, la lírica griega arcaica, la lírica provenzal o la tuareg.

TRES En mi opinión, las investigaciones en torno a las tradiciones orales se encuentran en un momento realmente interesante, pues gracias a los trabajos clásicos de W.J. Ong o J.M. Foley, por citar algunos nombres, los estudios sobre oralidad se han diversificado, introduciendo nuevos acercamientos al fenómeno oral. La oralidad ha dejado de ser entendida como un objeto de estudio concreto y se ha convertido en una manifestación cultural que permite estudiar diversos aspectos del ser humano.

142

“La oralidad se ha convertido en una manifestación cultural que permite estudiar diversos aspectos des ser humano”. Pere Bescós

PERE BESCÓS PRAT

En la bertsolaritza la situación me parece similar, muy positiva, tanto a nivel de investigación como educativamente, donde creo además que es de las más activas del mundo. A los estudios de Amuriza, o al libro Bat-bateko bertsolaritza, se dan acercamientos, como los estudios de carácter cognitivo del BCBL o el incremento de tesis doctorales y otros estudios académicos. Además, investigación y educación se han sincronizado en una buena dirección, pues al trabajo de Bertsozale Elkartea se debe añadir Mintzola y la recientemente creada Cátedra Mikel Laboa en la EHU. Todo ello, sin duda alguna, contribuye de modo muy positivo a la investigación sobre la bertsolaritza. Así, observando el fenómeno desde fuera, me parece que el momento actual, fruto de mucho trabajo, se encuentra en un punto muy intenso, interesante y sobre todo lleno de vitalidad.•

B 143

144 _ B GALDER IZAGIRRE

Eusk arak bizi gaitu

ANDONI LUBAKI

MINTZOLAREN TXAPELKETA Txapela beltza da, zuloa bezala. Zulo beltzak erakartzen omen ditu foku, arreta eta argi guztia. Bada, ordea, beste argirik kantu inprobisatuaren ekosisteman: ikerketarena. Hori ongi

horiek guztiak jantzi, eta

transmisioan (Hezkuntza

begiratu egin behar horretaz

hitzaldien bidez ematen

asko dakigu Mintzolan. Kantu inprobisatuaren ikerketa egiten

hiru dimentsioko

Arautua, bertso eskolak…)

ohartzeko. Dokumentazioa

saiatu gara Bertsolari

eta eragiten gabiltza. Euskal Herrian eta munduan. Etxeko zein

bertsolaritza ikusteko:

zein sustapenean

ez ezik, aholkularitza,

Txapelketa Nagusiak (BTN)

funtsezkoak diren hainbat

informazioa eta

iraun duen denboran.

proiektu hankamotz

beharrezkoak dituzten

Ikerketok bertsolaritzarekin

geratuko lirateke XDZik ez

erraztasunak ere eskaintzen

zerikusi zuzena izanagatik,

balitz (txapelketak,

dizkie ikertzaileei Mintzolak.

orotarikoak izan dira:

kanpoko ispiluan begiraturik, gurea hobeki ezagutzeko, hobeki sortzeko, hobeki transmititzeko: hobetzeko. Txapelketaren

http://www.mintzola.com/be

sormen eta erakarpenaren olatua baliatu nahi izan dugu

rtsolaritzaren-

bertsolaritzari buruz hainbat esparrutan egin ikerketen berri

ikertegia/ikerkuntza/mintzola

emateko; egin nahi direnak ezagutarazteko; berriak egitera

-bertsolari-txapelketa-

zirikatzeko; munduko beste antzeko adierazpideez, zein haiei

nagusian

buruzko ikerketez ikasteko. Hori ere bai baita Mintzolaren egitekoa: egiten diren ikerketak gizarteratzea, hedatzea. Baga lehertuko da hemen, Villabonako badian, Mintzola Fundazioaren arroketan. Ea bustitzen zaituen zu ere.

emozioei buruzkoak,

hedabideak, plazako jarduna, Lanku…).

XDZren altxor horri esker,

irakaskuntzari buruzkoak,

Hitzaldiak Mintzolan

Bertsolaritzaren hauspoa da

burutu dira azken urtean

pertsonaia jakinei

Urtean zehar hainbat

XDZ, eta ez dakit gure

bertsolaritzari buruzko

buruzkoak, bertsogintzaz,

administrazio guztiak

ikerketa zenbait. Eta

Txapelketa Nagusiari

horretaz konturatzen diren;

ikerketa horien berri

buruzkoak… Hitzaldiak,

ikerketa lagundu ditu Mintzolak. Esate baterako, dokumentazioa eskainiz. Ikaragarrizko altxorra da

Beti euskaldun sentitzen gara bai egunez ta bai gabaz!

Xenpelar Dokumentazio

KARLOS AIZPURUA

Zentroa (XDZ). Urre gorria

Mintzolako ikerketa alorreko arduraduna

balio baitu XDZ osatzeko

(Peñagarikanoren bertso batetik hartua)

146

Adituen analisia

batzuk ikertzaile

duen borondatezko

Bertsolari Txapelketa batean

profesionalak dira, lehenago

ahaleginak. Urre gorria

estreinakoz bildu ditugu

ere bertsolaritza ikertu

baita, XDZren baitan kantu

bertsolaritzari buruzko

dutenak edo ikertzen ari

inprobisatuari buruzko

hainbeste iritzi emaile, eta

direnak. Euskaldunak ez

hainbeste agiri eta ikus-

hain esparru

ezik, badira atzerritarrak

entzunezko eskura izatea,

diferentetakoak:

ere. Denek izan dute

txukun-txukun sailkaturik

itzultzaileak, antropologoak,

Bertsolari Txapelketa

gainera. Ikerketa asko

kazetariak, musikologoak,

jomugan, baina betaurreko

ezinezkoak izango lirateke

komunikazioan adituak,

diferenteak jantzita begiratu

XDZrik ez balitz; edo urteak

puntako bertsolaria,

diote Txapelketako

eta urteak beharko lirateke

filosofoa, informatikaria,

bertsolaritzari. Horri esker

gauzatu ahal izateko. Gisa

filologoak… Horietako

aukera izan dugu betaurreko

bera, bertsolaritzaren

YOLANDA SILLERO

hamaika bertsozalek egiten

147

dugu elkarrekin, eta emango

den ikertzailearekin

generoen kultur

du, emango duenez,

harreman zuzenean da.

sorkuntzaren laborategi ere

etorkizuneko auzolanerako

Txapelketaren finalari

bada Mintzola. Baliabide

zubirik eta hari matazarik.

buruzko doktore tesian

eskasengatik ez du

lagundu zuen. EHUko IXA

mementoz aurrerabide

taldearekin ari da

handirik izan. Hala ere,

elkarlanean poesia

Ahoa Bete Hots jardunaldiak

automatikoa sortzeko

antolatu zituen udan, ipuin,

programazioan, batez ere

ikertegi eta ahozko generoen

antzerki eta kantuaren

hainbat aplikazio interesgarri

kultur sorkuntzaren

munduko eragileekin

direla medio… Bestalde,

laborategi izateari.

ahozkotasunari buruzko

Urtarrilaz geroztik ez ditu

gradu-ondoko baten

Mintzola berria 2013ko urtarrilean ekin zion Mintzola berriak oraingo bideari: bertsolaritzaren

ikertzaile gutxi lagundu eta eragin Mintzolak. Batzuk aipatzearren: BCBL baina, ez ditugu bakarrik

inprobisatzailek parte hartu

elkarlanean ari diren

neurologia ikerketa

Euskal Herriko kantu

dute jardunaldiotan:

hainbat erakunde eta

zentroarekin elkarlanean ari

inprobisatuari buruzko

http://www.mintzola.com/m

elkarteko kideak zein

da ikerketan; EHUko Mikel

ikerketokin osatu, ezta

unduko-kantu-

ikertzaileak bildu ditugu

Laboa Katedrarekin eta

hurrik eman ere. Kubako

inprobisatua/kulturarteko-

terraza horretan. Besteak

Ikerkuntza

repentismoa, Mexikoko

jardunaldiak

beste, hitzaldietan parte

errektoreordetzarekin

hartu dutenak izan dira

elkarlanean bertsolaritza

terrazan. Baina baita ere

ikertzeko 3 urteko ikerketa

Missouri–Columbia

kontratua ahalbidetu du

kantu inprobisatua,

Mintzola. Bost zutabe

ziren jardunaldiotan, oso balorazio positiboa egin zutenak.

lituzke aipatu gradu-

Aurrera

ondokoak: bertsolaritza,

Lehertu da baga. Ez du apar

ahozko generoak, kantu

gutxi eragin, bai baitzuen

inprobisatua munduan,

urik. Utzi digu txirla bat

ahozkotasuna ikertzeko

baino gehiago hondarretan;

metodologiak eta ahozko

ostra perladunen bat ere bai

komunikazioa gaur egun.

tartean. Ilunpetan ibili

Gainera, munduan zehar

ginen; beltzean, zuloan,

dauden hainbat kantu

txapela sudurrera arte

buruzkoak ere izan dira. Ez

Kulturarteko terraza zientifikoa

hori bakarrik, Euskal

Txapelketak atzerriko

Unibertsitateko John Zemke,

Mintzolak. BTNan zehar,

Herriko bertsolariekin ez

ikertzaile eta

Waleseko ikerlari eta

Txapelketa Nagusiaren 7

ezik, kanpoko

inprobisatzaileak erakarri

inprobisatzaileak, Sardiniako

funtzioak betetzen diren

inprobisatzaileekin ere

ohi ditu. Horretaz baliatu

poeta inprobisatzaileak,

ikertzen ari da Bertsozale

antolatu ditugu bertso

gara “Kulturarteko terraza

Joxerra Garzia bera,

Elkarteko ikerkuntza sailaren

saioak. Orotara 6 arratsalde

zientifikoa” deitu duguna

Mallorkako glosadoreak eta

bidez. “Emakumeak eta

Bertsolaritzaren ikertegi

Xenpelar Dokumentazio

izan dira, eta 21 hizlarik eta

antolatzeko. Mintzolarekin

abar. Egun guzia pasatu

bertsolaritza” ikertzen ari

izateaz gain, ahozko

Zentroa.•

Kataluniako corrandismoari

148

diseinuan ere ari da

elkarlanean. Ikasle asko izan

inprobisatutako sortzaile eta ikertzaileekin harremana berreskuratu edota sortu du Mintzolak: Sardinia, Katalunia, Mallorka, Mexiko, Kuba, Puerto Rico, AEB…

jaitsita bezala. Atera gara tuneletik. Pasatuko da Txapelketa bera ere. Eta geratuko zaigu eguneroko argia, eguneroko ogia, Mintzolaren oinarri dena:

149

BADA GARAIA

XABIER PAYA

ikerle askoren jabe,

DOINUA: ANDRE TXARRAREN BENTAJAK

baita gureak diren ahozko

Bertsolaritzak egin behar du

genero guztiak ere.

Bertsolaritza egun bizi da

Txapelketari esker bertsoak

Tradizioen ekosistema

Ikertu dugu kantaria den

osasuntsu eta alai…

lortzen du hainbat oihartzun

landu beharrean gaude,

gizona ala emaztea,

eta bihurtzen da zale plazan

ezin ikertu litekeelako

behatu dugu posible dela

edo ez zuen jakin nahi.

inoiz ez duena entzun.

lehenbizi ikasi gabe.

bertsotan irakastea,

“Ulertu ez dut ulertzen, baina

Zenbat ikerlan, zenbat aditu,

bizi eta sentitu bai”…

galdera eta erantzun…

bada garaia izan gaitezen

baina bertsoak oraindik ez du

bizia ulertzeko gai.

rotulurik EHUn!

eztabaida, gogoeta?

Lekuonatar Juan Mari edo

Bertsolaritan kanonik baden

Irudikatu ahal du norbaitek

aurretik haren osaba,

berriki sortu da gaia,

idatziei arreta

Fito, Joxerra, Asier, Jean, Gorka

batzuek baino ez dutelako

txiki-txikia eskaintzen dien

edo Jexux Larrañaga,

pasatzen azken uztaia.

literatur ikerketa?

Carmenek hasi zuen bidea

I+G+Bk final denetan

ere, emankor zer da ba!

bera dauka esanahia:

Zer ikertua ez zaigu falta,

Zergatik beti Iparraldea,

ikertzen hasi nahi bada!

Gipuzkoa ta Bizkaia?

Zergatik? Hori ez daki inork…

7. Zorionean datu asko da sailkatuta zein gordeta, baina non daude analisia,

aztertu dugu badela zale gehiago irabaztea… orain bakarrik faltatzen zaigu bertsoa ikertzen hastea!

5. Lau urterik behin gertatu ohi da, heldu aurretik BECera, antolatzen da mila hitzaldi, lan-saio eta bilera. Orain fokua eraman arren bertsogintzaren gainera, ea argia ez den itzaltzen urtarriletik aurrera.

150

151

152

153

KAZETARIAK

AGURRAK ENTZUN ONDOREN BUKATZEN DA SAIOA, EDO ZEHATZAGO ESANDA AGURREN OSTEAN PUNTUAZIOAK ENTZUN ONDOREN. ZALEAK, EHUNGARREN TXALO ZAPARRADA ESKAINI, GIHARRAK LUZATU, TXAMARRA JANTZI ETA KALERA JOTZEN DU, POTE BAT HARTUZ SAIOAREN INGURUKO GORABEHERAK KOMENTATZERA. TABERNAN BERTSOLARI ETA GAI-JARTZAILEEKIN ERE EGINGO DU TOPO AGIAN; EPAILEEKIN EZ, HAUEK, BADAEZPADA ERE, NORBAITEK NORBAITEKIN IKUSI ETA ZERBAIT KOMENTATZEKO ARRISKUA SAIHESTEARREN, AUTOETARA JOATEN BAITIRA ZIZTU BATEAN. ETA ANTOLATZAILEEK AGERTOKIA DESMUNTATZEN DUTE, ZIZTU BATEAN BAITA, OIHU ETA DANBATEKO ARTEAN. JOANETORRIEN ANABASA HONEN ERDIAN BADAUDE GELDIRIK ETA ISILTASUNEAN MANTENTZEN DIREN GUTXI BATZUK, AZKENIK. BIHARAMUNEAN ARGITARATUKO DEN KRONIKA IDAZTEN, ELKARRIZKETA TAXUTZEN, EDO BIDEOA EDITATZEN ARI DIRA, AUTISMOTIK GERTU DAGOEN KONTZENTRAZIOAZ. SAIOAN KANTATURIKOEN OIHARTZUNARI FORMA EMATEA DA EUREN OGIBIDEA, BIZITAKOAK KONTATZEA. TESTUA: ANTXOKA AGIRRE ARGAZKIAK: ANDONI LUBAKI-BOSTOKPHOTO

155

ZENBAITETAN ORDENAGAILUAREN AZPIKO MANTELA ERE KENDU IZAN DIETE IDAZTEN ARI ZIREN BITAR TEAN. Edo argindarrik gabe gelditu izan dira antolatzaile despistaturen batek hori ere kendu duelako. Zale kuxkuxeroenak, diosalarik ere egin gabe, sorbaldaren gainetik biharamuneko titularra irakurtzen jartzen zaizkie hainbatetan…

Normalean gainerakoei ahotsa ematera emanak, kuriosoa suertatzen da euren ahotsak entzutea. Eta erakutsi digute saio osteko anabasaren erdian lan egin beharraren miseriak konpartitzeak konplize bihurtu dituela, bakoitzaren medioarentzat ari badira ere ez direla elkarrekin lehiatzen. Umore oneko eta elkarri adarra jotzeko prest agertu dira elkarrizketa guztian zehar: ‘Mugikorrak itzali saioa hasi aurretik…’, dio Sukiak galdetzen hasi garenerako.

Noiztik jarraitzen duzue bertsolaritza kazetari bezala? Ze ibilbide egin duzue alor honetan? Ni 2006an hasi nintzen Euskadi Irratian astero Hitza Jolas saioa egiten. Geroztik bigarren txapelketa Nagusia dut hau eta tartean bi Gipuzkoako, Bizkaiko guztiak eta beste guztiak jarraitu izan ditut.

XABIER SUKIA:

2007ko Gipuzkoakoan hasi nintzen ni, erdi kasualitatez, Mikel Arrillagak ezin zuelako, Berrian idazten, eta ordutik txapelketa gehienak jarraitu ditut. Iaz Bizkaia Irratian ere hasi nintzen Punttua izeneko irratsaioarekin, ikasturte honetan Errota izeneko irratsaioa estreinatu dugu Radio Vitorian eta datorren urtean Hamaika telebistan ere hasiko naiz. B E Ñ AT Z A M A L L O A :

156

157

2009ko Txapelketan hasi nintzen. Bertsoplaza.tv zen garai hartan Elkarteak Interneten zeukan atala multimediak jartzeko, eta hor hasi nintzen. Orduz geroztik bertsoa.com eta Hitzetik Hortzeran, bietan, eta urtean zehar egiten diren txapelketa, saio eta lehiaketa gehienetan. ENERITZ URKOL A :

Ni lehendabizi kazetari izan naiz eta orain komunikazio alorrean nabil. Eta beteranoena ni naiz, e! (algarak… eee, gerra, gerra!). Garan Kulturan nengoela hasi nintzen Nafarroako Txapelketa batzuk segitzen.

GONTZAL AGOTE:

Zein urtetan? G.A.:

Uuuu, puf.

B.Z.:

Mila zazpiehun eta… (barreak).

Aizu, nik ez dut esan beteranoena naizenik, nik esan dut Sukia baino beteranoagoa naizela! (barre gehiago).

A.M.:

“Niretzat ohore bat izan zen Maialenek txapela irabazi zuenean eguneko portadan bere argazkia eta ondoan nire sinadura joatea”. Amagoia Mujika

Nire lehenengoa 2001eko txapelketa Nagusia izan zen eta hortik gaur arte txapelketa denak jarraitu ditut, lehenengo Joxean Agirrerekin txandaka lan eginez eta hura jubilatu zenetik Ane Arrutirekin. Alegia, Sukia baino gehiago (barre denek)… Horrek ez du esan nahi hobeto, e! AMAGOIA MUJIKA:

G.A.: A.M.:

2001ean edo…

Ba ni 2001ean hasi nintzen. Eta Gara 99an jarri zuten martxan…

G.A.:

Orduan ni 2000 urtean edo…

A.M.:

Gontzal beti bat gehiago. (algaraka denak).

G.A.:

Amagoia ezagutu nuen bekaduna zela.

A.M.:

Egia da, egia da.

Aurretik Egin Irratian ibili nintzen, gero Garan, gero Nabarra aldizkarian hainbat urtez, gero Nafar Pressen, jarraian beste hainbat gauzatan eta duela sei bat urte Elkartean…

G.A.:

E.U.:

Gontzal ez da gaur goizekoa. (berriro ere barreak).

A.M.:

Aizu, zenbat urte dituzu?

B.Z.:

Ja.

G.A.:

…

Suposatzen dut bertsozale zinetela kazetari izan aurretik. Orain, saio bat jarraitzen ari zaretenean, zer sentitzen zarete gehiago, bertsozale ala kazetari? Ni beti bertsozale. Bai. Nik beti idazten dut, eta batzuetan agian gehiegi, miresmenetik. Oholtzara bat-batean sortzera igotzea gauza izugarria dela iruditzen zait eta saiatzen naiz perspektiba hori ez galtzen. Ez naiz gai ikusten eurek egiten dutena egiteko eta zentzu horretan ez dut luma gehiegi zorrozten. A.M.:

Nire kasuan nik uste dut kazetari sentitzen naizela gehiago. Nik ere sentitzen dut miresmen hori, baina beste alde batetik irakurleari, miresmen hori dela-eta, benetan gertatu dena ez kontatzeko beldurra ere sentitzen dut… Horrekin ez dut esan nahi Amagoiak hori egiten duenik, oso ongi egiten du… (barreak, eta ozenenak Amagoiarenak). B.Z.:

Ni lanak bertsozaletu nau. Aurretik bertsolaritza bai ezagutzen nuen: nire herri inguruko saioren batera joaten nintzen urtean zehar eta txapelketan zuzenean finalera gehienetan. Baina duela lau urtetik, Elkartearekin lanean hasi naizenetik, asko bertsozaletu naiz. BertsoE.U.:

158

159

160

161

Zein ezberdintasun dago saio bat bertsozale soil bezala bizi edo kazetari bezala bizi? Nik uste dut gehiago gozatzen dela bertsozale bezala zoazenean, daukazun ardura bakarra saioaz gozatzea baita. Kazetari bezala kezka gehiago dauzkazu: bertso guztiak egoki transkribatuko ote dituzun, zuk jaso duzun sentimendua orokorra ote den, gertatu izan baitzait batzuetan ‘jo ze ondo aritu den hau’ pentsatu eta ezkerretara begiratu eta Zamalloak buruarekin ezetz esatea (barreak, ozenenak Zamalloak)… Berak esan du irakurlearekin konpromisoa duela, nik ere bai, baina iruditzen zait hor entzuten egon garen mila lagunek bakoitzak ezberdin bizi izan duela…

A.M.:

Nik uste dut gure arteko ezberdintasuna ere ona dela. Amagoiak ikuspegi bat dauka, Xabik dauka beste bat, nik daukat beste bat… Bakoitzak bere ikuspegi bat du eta elkarren artean osagarriak dira, ez dago konpetentziarik. Niretzat hori polita da. B.Z.:

Bertsozale bezala joaten zarenean bakarrik da gustatu zait edo ez zait gustatu, baina hautaketa bat egin behar duzunean, ona da edo ez da ona ere erabaki beharra dago. E.U.:

Zale bezala tentsiorik gabe, presarik gabe jarraitzen duzu eta, bukatutakoan, lagunekin pote bat hartu eta saioa nola joan den komentatzera; kazetari bezala, berriz, bukatu eta erlojuaren kontra zure lana ongi egitea tokatzen zaizu. A.M.:

162

“Nik Txapelketa Nagusia sanferminekin konparatzen dut. Hor zaude sartuta eta ematen du mundu guztia ere hor dagoela”. Gontzal Agote

Ni berriz bertsolaritzak kazetaritu egin nauela uste dut. Kazetari bezala nabilenetik bi Gipuzkoakoetan bertsolari bezala parte hartzea tokatu zait, aurreko Nagusian ere bai… Oso sentsazio arraroa zen parte hartzaile izan eta aldi berean kazetari bezala ere entzun eta komentatu beharra. Urduritasun frente asko irekitzen zaizkizu. Eta zentzu honetan oso txapelketa berezia ari da izaten oraingoa: kazetari bezala bakarrik ari naiz eta ikaragarri ari naiz gozatzen. Saio guztietara etortzen naiz eta ikusten dut gero eta ikuspegi kazetariago batetik ari naizela jarraitzen saioa; eta ikuspegi horri helduta gero eta gehiago gozatzen dudala.

X.S.:

“Kazetari bezala nabilenetik zale bezala joan naizenetan mono apur bat izan dut oharrak hartzeko eta nire kronika egiteko”. Beñat Zamalloa

zaleago edo kazetariago sentitzen naizen ez nuke jakingo esaten, memento honetan biak bat dira niretzat. Bestalde, Elkarte barrutik bizi dudanez muga horiek non dauden jakitea ere ez da erraza.

Ni honetan nabilenetik zale bezala joan naizenean mono apur bat izan dut oharrak hartzeko eta nire kronika egiteko.

B.Z.:

Erantzukizun hori badago, baina egun handiak direnean, horren parte izateak, ohore bat eta plazer bat ere izan behar du, ezta? A.M.:

Izugarria.

Sekulakoa. Nire kasuan saioak larunbatean direnean igande eguerdian daukat programa eta hor erregalo paperean bilduta ‘aiba hau da atzo gertatu zena’ eman ahal izateak sekulako asebetea ematen dit. Jende asko dago saiora ez dena joaten, edo ezin duena joan, eta horiengana iristea oso polita da. X.S.:

Bizi duzu festa handi hori lehen lerroan, desberdin, aukera daukazu gero protagonistekin egoteko. Niretzat Maialenek txapela irabazi zuenean eguneko portadan bere argazkia eta ondoan nire sinadura joatea… Gaizki edo ondo nik kontatu nuen egun horretakoa, niretzat ohore handia da.

A.M.:

Nolakoa da txapelketako komunikazio arduradunaren lanegun bat? G . A . : Gaur ordu bi eta erdietarako etorri gara. Esti Esteibar, elkarteko komunikazio arduradunarekin batera ari naiz buru-belarri. Ez gara aspertzen. Iristen garenerako muntaturik dute dena eta guk entxufeak, mahaiak, urak, konexiok eta abar gainbegiratu behar ditugu. Pixkanaka, kazetariak hasten dira etortzen eta haiek kokatu eta behar dutena ematea da hurrena: kontakturen bat nahi badute, informazioa… Gero saio bitartean ondokoa hasten gara prestatzen. Webgunerako eta bertara ez datozen medioei bidaltzeko kronika prestatzen dugu, argazkiak bildu… Amaitzen denean hasten da estresagarriena: sarera dena igo, zabaldu, kazetariei puntuazioak eta abar eman, elkarrizketak kudeatu, etorri ez diren komunikabideei argazkiak eta informazioa bidali… Hori da saio normal bateko lana. Hamarrak pasata bukatzen dugu.

Zenbat mediok jarraitzen dute txapelketa? Hemen ikusten dituzun hauek. Txikiagoak ere bai: Oiartzun irratiak, Txolarrek ere gehienak, Info7k… Diario Vasco-k ere ematen du, Correo-k finala eta Bizkaiko saioak segitzen ditu… Finalean atzerritik ere etortzen dira, Kataluniatik pare bat akreditazio eskatu dituzte dagoeneko, eta askoz gehiago egoten da. Orain dela lau urte 50-60 bat izan ziren. G.A.:

163

Niri Bizkaiko finalean, Mirivillan izan zena, ordura arte ezagutzen ez nuen kazetari bat tokatu zitzaidan ondoan. Badaezpada ere ez dut esango ze mediotakoa… A.M.:

X.S.:

Imajinatuko dugu zein den (barre denek).

Tipoak oso galdera xelebreak egiten zituen. ‘Bueno, entonces el tema es que no repitan la misma rima, ¿no?’, esaten zidan behin eta berriro eta nik ‘ai, amaa’ nirekiko. Orduan konturatzen zara, ze ondo toki askotan atera izana baina, aldi berean, ze arrisku. Gu arriskutsuak bagara, pentsa beste hau… A.M.:

G . A . : Bai, sumatzen da bi maila daudela. Badira asko dakitenak eta badira guregana oinarrizkoena galdetuz datozenak ere.

Eta zeinen arraroa den bertsoen inguruan erdaraz irakurri edo idatzi beharra. Gutxitan baina Gara-tik eskatu izan didate, eta oso konplikatua da. A.M.:

X . S . : Arranque forzado eta horrelakoak… (barreak) Radio Euskadin ere botatzen dute astero.

Txapelketa hasi aurretik ikastaro bat ere eskaini zenieten kazetariei. Orain dela lau urte ere egin zen, eta positiboki baloratu zen. Bertsolaritza lantzen duten kazetariei pista batzuk ematen zaizkie hori lantzeko. Arkaitz Goikoetxea, Karlos Aizpurua eta Maite Asensiok eman zuten formazio ikastaroa eta hamar-hamahiru kazetari azaldu ziren. Tresna batzuk eskaintzea da helburua. Gero norberak landu behar du bere iritzia eta estiloa.

G.A.:

X . S . : Arkaitz Goikoetxearen kasuan ni gelditu nintzen aniztasunaren ideiarekin. Astero sei bertsolariko saioak direnez seien ahotsak jasotzen saiatzen naiz, eta ahal bada bertsotan. Gero, Karlosek ideia konkretu batzuk eman zizkigun: bertsoa egiteko garaian erabiltzen diren baliabide poetikoak, literarioak eta abar nola baloratu. Maite Asensiok genero ikuspegia. B.Z.:

164

Adoktrinamendua! (barreak).

165

Ordubete lehenago iristen gara. Zamalloa lehenago.

B.Z.:

Ni puntuala naiz lanerako. Bestela ez, baina lanerako bai.

Iritsi, ‘kaixo, atsaldeon’, tokia hartu, kafe bat hartu, giroa nola dagoen ikusi. Eta saioan zehar bertsoak transkribatzen ditugu…

A.M.:

Ez al da zaila bertsoak abiada horretan transkribatzea? Ez. Gogoratzen naiz duela urte batzuk Amaia Agirrek egiten zuela eta ikaragarria iruditzen zitzaidala, baina orain nik egiten dut eta ez da hainbesterako. Amets oso zaila da oso azkar egiten duelako, baina Silveirari, adibidez, errazago jarraitzen diot. A.M.:

B . Z . : Batzuetan galdu egiten zara, galdera ikurra jarri eta ondokoari galdetzen zaio. Batzuetan igual deskantsu pixka bat egiten duzu, ikusten duzunean bertsoaldia ez dela izango nabarmentzeko modukoa. Eta oharrak ere hartzen ditugu. A . M . : Nire kasuan saioa bukatu bezain pronto puntuazioa eta lerro batzuk Naiz-era bidaltzen ditut eta, gero, kronikarekin jartzen naiz. Hamarrak pasata bukatzen dut nik.

Guk orain hamarretarako daukagu jarrita entrega ordua. Lehen txapelketa egin nuenean hamabietan zen, gero hamaiketan, orain hamarretan… Laster saioa bukatu baino lehen entregatu beharko dugu (irribarrez).

B.Z.:

Gureak hain dira kronika aseptiko eta neutroak, jada saioa bukatzerako egina daukagula normalean.

G.A.:

Nik hau bakarrik neukan esateko aldez aurretik pentsatua: erabat surrealista izaten da saio osteko tarte hori. Ari zara kronika idazten eta ‘barkatu, altxa pixka bat ordenagailua’, altxatzen duzu eta mantela kentzen dizute, pin-pan-pun entzuten duzu nola ari diren zure inguruan dena desmuntatzen, eta deskuidatzen bazara mahaia ere eraman dute. A.M.:

Bueno, bueno. Nik ere esan beharko dut zerbait. Historikoki kazetarien aldarrikapen bat izan da, arrazoi osoz, saioa bukatu eta dena desmuntatzen hasten garela…

G.A.:

166

“Egia da puntuazioak eskutan idatzita beste ziurtasun bat ematen dizula, baina ez dakit oso sistema zuzena den”. Amagoia Mujika

A.M.:

“Proiektu oso baten parte sentitzeko ematen didan aukera da nire lanetik gehien gustatzen zidana”. Eneritz Urkola

Lehen Gontzalek kontatu digu nolakoa den komunikazio arduradun baten laneguna. Zuei tokatzen zaizue orain.

A.M.:

Ez naiz kexatu, e!

Argindarrik gabe gelditzera ere iritsi izan dira batzuetan, eta aurten kazetarientzako argindar lerro independente bat jartzea lortu dugu behintzat.

G.A.:

B.Z.:

Eske, argindarrik gabe…

X.S.:

Bere xarma ere badauka, argindarrarekin, noski.

Hori esan nahi nuen. Polita ere bada. Zu sartzen zara zure kronikan, alegia zure munduan, eta inguruan pin-pan-pun horiek entzuten dituzu, edo atzetik pasatzen zaizkizu eta titularra irakurtzen dizute… Lanaren parte bat da, txapelketa dagoenean bakarrik bizi izaten duguna. A.M.:

B . Z . : Memento tentsoak dira, lanean eta erlojuaren kontra delako, baina aldi berean konplizitate asko sortzen duen egoera bat da. Estirekin edo Gontzalekin askotan gelditu izan gara gaueko hamaikak arte eta hor oso giro polita sortzen da.

Batzuetan igual ekartzen dizkizu pasta batzuk norbaitek. Ondo portatzen dira.

A.M.:

Ba al duzue jarraitzen duzuen erreferenterik zuen lana egiterakoan? B.Z.:

Gazteagoentzat eredu bat izan da Amagoia…

A.M.:

Hain zaharra al naiz? (Barreak).

X.S.:

Amagoia, eske, 2001etik zabiltza hemen bueltaka…

Lehen beteranoena nahi zenuen izan eta begira orain (zirtorako gogoz dabiltza denak). E.U.:

Ni hasi nintzenean, bertsolari puntako batek esan zidan Amagoiak egiten zuena jarraitzeko. Ane Arruti eta biontzat bai izan zara eredu bat. Eta ez da peloteoa. B.Z.:

A.M.:

Antxoka hori gero ez duzu idatziko, ezta? (Barre gehiago).

Ni, esan dudan bezala, Joxean Agirrerekin hasi nintzen, eta berarekin ikasi nuen. Konturatu zen bertsozalea nintzela eta ‘animatuko al zinateke nirekin etortzera?’, bota zidan halako batean. 2001eko Txapelketa hartaz ari naiz. Niretzat kristoren esperientzia izan zen.

167

168 _ B 169

â&#x20AC;&#x153;Nik aurten nabaritu dudana da sare sozialen eta medioen eraginez saioa, inoiz baino azkarrago, jada astearterako, iraungita dagoelaâ&#x20AC;?. BeĂąat Zamalloa

170

171

X.S.:

Bai, gogoratzen dut elkarrizketa hori.

Argitaratu zenean Joxeanek komentatu zidan atentzioa deitu ziotela elkarrizketan jaso nituen xehetasun batzuek. Adibidez, kontatzen nuen Egañaren perfumea gustatu zitzaidala, eta horrek grazia handia egin zion. Nik uste dut hor konturatu zela, ostras, hau bere roiloarekin dator. Pixka bat bere estilotik ikasi nuen, baina nire ekarpenak egiteko atrebentzia ere izan nuen. A.M.:

Nabaritu al duzue bilakaerarik bertsolaritzaz egiten den kazetaritzan? Zer da ongi egiten dena? Gabeziarik badago? Nik uste dut ongi egiten dela, bestela ez genuke kobratuko. (Barreak enegarren aldiz) B.Z.:

Nik uste dut bilakaera nabarmen bat eman dela. Elkarteak antolaturiko kazetarientzako tailer hori adibide on bat iruditzen zait zentzu horretan. Batetik Elkarteak kazetaritzari eginiko keinu nabarmena iruditzen zait, eta esango nuke aurretik ez zela horrelakorik egin, eta bestetik, agerian uzten du bertsolaritza jarraitzen duen kazetari adituen kopuruak nabarmen egin duela gora. Egunkarietan espazio gehiago ematen zaio, programak gero eta gehiago dira… X.S.:

G . A . : Aditu batzuk izatea nik uste dut oso inportantea dela. Duela lauzpabost urte, aurreko txapelketan, Berria-k ez zuen jarri bertsolaritza espresuki jarraitzen zuen kazetaririk. Eta hori harrigarria zen. Orain badago. Bazaudete eta dezente zaudete. Eta ona da esperientzia bat metatzen ari den jende bat izatea.

Gontzalekin ados. Gero, esango nuke fokua ere pixka bat aldatu egin dela. Lehen gehiago ginen 85eko saio hura edo Amurizaren txapelari buruz aritzekoak. Orain Sukiak Euskadi Irratian egin duenarekin, Hitzetik Hortzera-ren eraginez eta bertsolaritza gero eta fenomeno biziagoa delako, fokua gehiago jartzen da gaur-gaurkoan.

A.M.:

172

“Bertso kritika ere badator. Kroniketan ere egiten dira kritika zertzelada batzuk. Zaila da, gogorra izan daiteke, baina aberasgarria izango da”. Gontzal Agote

Hasi berria nintzen, 2000. urtean hasi nintzen Gara-n, eta nire idoloak ziren asko aurrez aurre ezagutzeko parada izan zen. Pentsa, Andoni Egañaren argazki bat neukan txikitatik gelan, eta Joxeanekin Andoni Egaña elkarrizketatzeko aukera izan nuen. Bueno, berak elkarrizketatu zuen eta ni begira egon nintzen lotsa-lotsa eginda. Gero eskatu zidan zuenerako, Bertsolari aldizkarirako, Egañari elkarrizketa bat egiteko…

Nik aurten nabaritu dudana da saioa inoiz baino azkarrago iraungitzen dela. Sare sozialak, webgunea, telebista… Jada astearterako aurreko saioa iraungita dago… B.Z.:

G . A . : Gizartea orokorrean abiadura horretan dabil. Berehala pasatzen gara hurrengora. Eta gu ere, nahiz eta dosifikatzen saiatu, ez gara libratzen, asteazkenerako datorren asteburuko saioarekin dabil jendea. X.S.:

Nire gaurko programa orduan…

Niri asko gustatzen zait. Agian arraroa naiz… Aurreko asteko saioa info7-n entzun nuen, gero astean zehar bertsoa.com-en egon naiz ikusten, eta gaur hirugarren aldiz entzun dut zure programan. Kotxean ikaragarri gozatu dut Beñat Gaztelumendiren kartzelakoa hirugarren aldiz entzuten. Ez naiz sare sozialen oso jarraitzailea eta igual horrek ematen dit patxada gehiago. A.M.:

X.S.: A.M.:

Gu hor sartuta gaude eta dena tragatzen dugu. Bai, pixka bat frikiak gara.

Nik Txapelketa Nagusiak sanferminekin konparatzen dut. Hor zaude sartuta eta ematen du mundu guztia ere hor dagoela… G.A.:

E.U.:

Hiru hilabeteko sanferminak! (barre denek).

173

Hortik kanpora badago jendea asteburuko kronika irakurri ez duena, edo saio batera joan baina gainerakoak kontrolatzen ez dituena… G.A.:

Niri lankideek arraro begiratzen didate beti bertsoa gora eta behera nabilenean.

A.M.:

G.A.:

Aukera baduzu pixka bat hortik ateratzeko, ona da.

A.M.:

Bai, bai. Egia.

Zine kritika eta literatur kritika egiten den bezala, bertso kritikari, genero gisa, ikusten al diozue ibilbiderik? Ni zine kritikan ibilitakoa naiz… Egia da Hollywoodeko jende bat kritikatzea errazagoa dela zure auzoan kritikatzea baino. Euskaraz bizi dena oso mundu txikia da gainera. Eta horrek izan du bere eragina, adibidez, euskarazko literatur kritikan. Luzaroan esan izan da ez dagoela euskal kritikarik. Baina pixkanaka ari da indartzen euskal kritika hori. Eta bertso kritika ere badator. Kroniketan ere egiten dira kritika zertzelada batzuk. Zaila da, gogorra izan daiteke, baina etortzen bada hori ere aberasgarria izango da. G.A.:

B.Z.:

Nik uste dut jada egiten dela…

Inoiz haserretu izan al zaizue bertsolaririk zuen medioan argitaratu duzuen zerbaitegatik? Niri idatzi izan didate, ‘hurrengoan igo hadi herori eta kantatu ezak heuk’. Baina oso kasu puntualak izan dira. Zazpi urtean bi bertsolarik bakarrik ukatu didate elkarrizketa, eta bietan memento B.Z.:

174

Ramegante 2011 2010eko martxoaren 21ean honakoa irakur zitekeen Berria egunkariaren kronikaren titularrean: “Ramegante bukatu zuen Julio Sotok Lesakan jokatutako Nafarroako Bertsolari Txapelketako finala”. Gontzal Agotek esplikatzen digu: “Julio Sotok irabazi berri zuen txapela eta kazetariak lanean ari ziren oraindik. Frontoian saioaren ostean afaria genuenez ondoko taberna batera bidali genituen eta hor idatzi zuen titular famatua, jendez eta zarataz inguraturik, Iñigo Astizek. Julio Sotok elegante bukatu zuela idatzi nahi zuen, baina maketan sartzerakoan ez zuen erabat ezabatu Ramon Saizarbitoria aipatuz hasten zen beste testu bat eta hitz uztarketa horretatik, Ramon gehi elegante, ramegante hitza eskapatu zitzaion titularrean… Horrek erakusten du nolako baldintzatan eta abiadan ibiltzen diren prentsa idatzian”. Umorez hartu zuen Astizek hanka sartzea eta ramegante neologismoa bultzatzeko kanpaina umoretsua jarri zuen abian. Laster batu zitzaizkion hainbat lagun, kazetari eta friki eta 2011ko martxoaren 21erako, hanka sartzetik urtebetera, Google bilatzailean ramegantek 500 agerpen izatea eta Euskaltzaindiak neologismoa onartzea jarri zituzten helburu gisa.

Wikipedian sarrera bat egin zioten, facebooken ere ireki zuten kontua, eta Iban Zalduak esanahi zehatza ere esleitu zion: “Dotore esan nahi du ramegantek, baina ez edozein dotorezia, baizik eta, zehazki, Julio Sotok Ramon Saizarbitoriaren dotoretasunez abesten duelarik darabilena. Euskalerria irratian erabili zuten, Info7n, Youtuben, Volgako Batelariak blogean, Juan Kruz Lakastak eta Zaldi Eroak ‘Hitz berri bat piztutzera goaz, Euskal Herriko zeru lexikoan’ jarri zioten izenburutzat Berria-ko euren artikulu bati… Gontzal Agotek ere erabili zuen film kritika batean. “Kamisetak ere atera zituzten”, kontatzen du berak. Eta azkenik, seinalaturiko datan, Googlen 267 agerpen izatera iritsi ziren. Jada ezingo dugu agian neologismotzat hartu, eta ziurrenik ez du Euskaltzaindiak onartuko, baina iruditu zaigu kontu honek ramegante ilustratzen duela, Agotek esan bezala, prentsa idatzian bizi den egoera. Eta baita kazetari hainbaten umorea ere.•

oso zailean zeudelako. Alde horretatik Elkartearekiko eta bertsolariekiko ez daukat esker ona besterik. Beti agertu dira prest, beti moldatu dituzte euren agendak gure beharretara. A . M . : Txapelketa garaian eta segun zein fasetan dauden, batzuetan konplikatua ere izaten da, baina nik hori ulertzen dut.

Hor sekulako tentsioa bizi izaten da. Eta bertsolaria naizen aldetik ongi btino hobeto ezagutzen dut. Bertsolari guztien espek-

X.S.:

175

Gero, ulertu behar da bertsolariek bakoitzak bere izaera duela. Ematen du kantuan egiten dutelako oholtzatik jaitsi eta elkarrizketarako mementoan seko irekiak izan behar dutela. Eta ez da horrela. Bertsolari batzuk irekiak dira beste batzuk berba gutxikoak, euren aniztasunaren parte da hori ere. B.Z.:

Zailena finalaren ondoren txapelduna elkarrizketatzea izaten da. Maialenena, Hernanin elkarte batean jarri ziguten hitzordua eta txandan-txandan joan ginen pasatzen, baina adibidez Silveira telefonoz harrapatu behar izaten da edo Estiballesek irabazi zuenean ere ez zen oso erraza izan. Guretzat tentsio handiko mementoak dira: goizetik jartzen zara alerta, bai edo bai behar duzu elkarrizketa hori, eta deitu eta deitu, eta bertsolariak telefonoa hartzen ez. A.M.:

X.S.:

Pufa.

Nire sorpresarako, elkarrizketa oso onak ere ateratzen dira horrelakoetatik batzuetan. Nik egin dudan elkarrizketa onena, eta uste dut bera ere oso gustura gelditu zela, Silveirarekin izan zen, gaupasa eginda eta auskalo non harrapatu nuen bat izan zen, telefonoz… Baina memento gozoan zegoen, tentsioa askatuta, kontatzeko gogoa zeukan… Eta geniala izan zen… A.M.:

Bertsolariak egindako akatsak jaso beharra dago edo egokiagoa da alde positiboak nabarmentzea? Nik jarri izan ditut bertsolarien akatsak. Goiena Telebistan egin nuen aurreko txapelketari buruz egin nuen berezi batean erabaki nuen akatsak ere komentatzea. Aramaioko saioa oso txarra izan zen, eta, puntuazioak oso baxuak izan zirenez, hori zergatik izan zen esplikatzen saiatu nintzen. B.Z.:

Nik uste dut kontuz ibili beharra dagoela kontu honekin. Aurrekoan Jone Uriak egin zuen saioa, adibidez, perfektua izan zen, kartzelako saioan egin zuen hankaluze bat salbu. Bere saioa ko-

X.S.:

176

“Ni bertsolaritzak kazetaritu nau. Azkenaldian, gainera, geroz eta ikuspegi kazetariago batetik jarraitu saioak eta gehiago gozatzen ditut”. Xabier Sukia

tatibak ez dira berdinak. Batzuk ahal dutena egitera joaten dira, baina beste batzuk finalera iristeko ilusioa dute, edo fase hori bai ala bai gainditzekoa. Eta lortzen ez dutenean, bero-beroan erantzun behar izaten dituzte kazetarion galderak. Oso-oso gogorra da bertsolari on batek arratsalde penagarri bat eduki eta hari galdezka joan beharra, dakizunean kristoren ipurtzulokoa hartu duela.

mentatzean ez litzateke justua hankaluze horretan zentratzea, izatez saio perfektua izan baitzen. Nik aipatu nuen, baina gainerakoan dena ongi egin zuela nabarmentzeko. Alderantzizkoa ere gertatu izan zait: ‘Zergatik ez duzu poto hori aipatu?’ Ba agian ez delako saio horretan adierazkorra den zerbait. Hendaiako saioan adibidez teknikoki bazegoen non kritikatua, baina oso saio freskoa izan zen. Niri Urdangarin eta Zelaiaren autokarabanari buruzko bertsoaldia asko gustatu zitzaidan, akats dezente zituen arren. Txarretik gehiegi jartzen dudala ere esaten didate, epaile batek ere esan zidan behin, baina eurek ere azkena jartzen dutenari askoz puntu gutxiago ematen diote lehenengo jartzen dutenari baino. Nolatan dago horrelako aldea batetik bestera? Ba iruditzen zait hori esplikatu beharra dagoela zaletuari eta, horretarako, akatsak ere aipatu beharko direla. B.Z.:

177

Txapelketari begira Elkartean egon den eztabaidetako bat hori izan da hain zuzen: kazetariei ariketetako puntuazioak ematea komeni ote den. Bizkaian eta Gipuzkoako txapelketetan ematen zaizue, Araban eta Nafarroan, berriz, ez eta Nagusian bai. Eztabaida hori egon da hain zuzen ere arriskua dagoelako kronikak puntuazioan oinarrituta egitekoa. G.A.:

Nik ere badaukat kezka hori. Egin izan dugu puntuaziorik gabe ere, eta argi dago askoz ere bertigo gehiago ematen duela. Egia da puntuazioa eskutan idatzita beste ziurtasun bat ematen dizula, baina ez dakit oso sistema zuzena den. A.M.:

Egin daiteke puntuazioa eman gabe bakarrik bakoitzaren postua jartzea… Hori ere babes bat litzateke. Edo esperimentu kuriosoa izan liteke puntuazioak saio bukaeran eman beharrean hurrengo egunean ematea, ea kazetariak zer idazten duen, edo publikoak zer esaten duen (irribarrez). X.S.:

G.A.:

Edo fasea amaitutakoan eman daitezke puntuazioak (Barreak).

Nik uste dut bertsolariek hori asko eskertuko luketela (Barreak, algarak). B.Z.:

Zer da zuen lanetik gehien gustatzen zaizuena? X . S . : Niretzat politena da ematen den mementoan hor egoteko obligazio hori. Onerako edo txarrerako, batzuetan hemen bertan eta beste batzuetan hango puntan, hor egon beharra. Ni horrek betetzen nau asko. E . U . : Ni, agian Elkarte barrutik ari naizelako izango da, baina, proiektu oso baten parte sentitzea.

“Niri idatzi izan didate, ‘hurrengoan igo hadi herori eta kantatu ezak heuk’. Baina oso kasu puntualak izan dira”. Beñat Zamalloa

Puntuazioei begiratuta egin behar da lan edo hobe da bakoitzak berea botatzea?

ere ahozkotasunaz. Bestalde, niretzat, Txapelketa hiru hilabete euskal komunitatean erabat murgildurik pasatzeko aukera bat da. Altsasura noa, edo Hendaiara, eta ikusten dut zenbat jende eta ze jende ezberdina biltzen den, eta ze aniztasun dagoen hor. Nire kuadrillakoak oso jatorrak dira, baina ez dute bizipen hori, ez dute niri bertsolaritzak ematen didan kontzientzia hori, eta ni pribilegiatua sentitzen naiz. Niretzat, sinesten duzun horretan lan egiteko aukera eta zortea da Txapelketa, eta, aipatu duten bezala, proiektu oso baten barruan sentitzeko aukera. Bestalde, niretzat oso inportantea da egiten dudan lanaren fruitua ikustea, eta bertsolaritzan, nire ustez, zorionez, beste inon baino gehiago ikusten da hori: jende gaztea biltzen da euskal kulturaren inguruan, jende gaztea eta baita belaunaldi ezberdinetakoa ere, sekulako giroa sortzen da… Eta lagunak ere egiten dira, txapelketa pasa ondoren kafe bat edo trago bat hartzeko aitzakiarik jarriko ez dizun jendea…• G.A.:

"Mila esker Tolosako finalaurrekora hurbildu zinetenoi eta zorionak Arituz bertso-eskola eta Bertsozale elkarteari"

Nik ez dut elkartearen barrutik bizi, baina bai, konturatzen zara ze gauza handia den, zenbat lan dagoen eta ze konplizitate dagoen. Nola bertsolariak eurak ere zerbaiten parte sentitzen diren, eta hor egotea, ez dakit parte, baina oso arrotza behintzat ez zarela sentitzea, oso polita da. A.M.:

Ni marmarti samarra naiz, baina gero ondo pasatzen dut, onartzen dut. Iruditzen zait txapelketetan asko ikasten duzula, batez

B.Z.:

178

179

KAZETARIEN PORRA Kazetari gehiago ere badago Txapelketara bertarik bertara eta saioz saio jarraitzen ari dena. Beste alor batzuetan, kirol kazetaritzan edo kultur sariketa garrantzitsuen jarraipena egiten dutenen artean esaterako, klasiko bat dena planteatu diegu: kazetarien porra. Finaularrekoen lehen fasea amaitu osteko astean zehar jasotakoak dira haue

Oskar Ibarguren eta Mirari Martiarena Oiartzun Irratia Bigarren Txapelketa Nagusia du Ibargurenek kazetari gisa, eta aurreko Finaleko giroa eta “Egañak txapelketa galtzeko izan zuen elegantzia izugarria” ez dauzka saltzeko. Martiarenak, berriz, lehenengo txapelketa du kazetari lanetan, eta zaletu gisa gehien hunkitu zuena 2001ekoa izan zen, bertso eskolan hasi berria zelako eta zuzenean ikusi zuen lehen Finala izan zelako. Ibargureni aurtengo Txapelketatik orain artean gehien gustatu zaiona Finalean aurpegi berriak ikusteko aukera izan da. Martiarenari, aldiz, jendearen bertso gose harrigarria, sarrera guztiak agortzen dituen hori. Biak bat etorri dira finalisten balizko zortzikote bat iragartzerakoan: Maialen Lujanbio, Amets Arzallus, Aitor Mendiluze, Igor Elortza, Aitor Sarriegi, Beñat Gaztelumendi, Alaia Martin eta Sustrai Colina. Eta baita txapelduna iragartzerakoan ere: Amets Arzallus.

Dabi Piedra Deia Bertatik bertara, saioetara joanaz eta kronikak idazten, aurtengoa du lehenengo Txapelketa Piedrak, aurretik herrialdeko batzuk egin izan baditu ere Bizkaia Irratirako. Kazetari lanetan dabilela gehien hunkitu duena iazko Bizkaiko Finalean Fredi Paiak aitari eskainiriko agurra izan da, eta aurtengotik deigarriena iruditu zaiona zaleen bertso gosea.

Bianditz Iraola Diario Vasco 2003ko Gipuzkoako Txapelketa izan zen kazetari bezala osorik jarraitu zuen lehen Txapelketa. “Hunkitu, Andoni Egañaren malko ujolak 2005eko finalean, adibidez. Oilo-ipurdia eragin zidan orduan, eta oraindik ere bai, entzuten dudanean. Azken bertsoak bereziki” kontatzen du. Aurtengo Txapelketatik gehien gustatu zaiona bertsolari eta entzuleen arteko konexio berezia izan da, “izan dira saio pattalak, baina baita une kolektibo potenteak dezente gehiago”. Elortza, Arzallus, Colina, Gaztelumendi, Mendiluze, Sarriegi eta Alaia Martinekin osatu du Finalean Maialen Lujanbiori lagunduko dion zazpikoa. Txapela irabazteko, berriz, “Amets Arzallus koska txiki bat gorago dagoela esango nuke” dio.

“Orain arte Amets Arzalluz eta Igor Elortza ikusi ditut sendoen” dio Finaleko zortziko bat emateko eskatu diogunean eta Sustrai Colina, Beñat Gaztelumendi eta Aitor Mendiluze aipatzen ditu jarraian. “Gainerako lekuak eskuratzeko,

180

hautagai ugari daude. Unai Agirrek Murgiako mailari eusten badio, adi. Aitor Sarriegi ere hautagai oso sendoa da. Unai Iturriagak, bere burua kanpoan sumatu eta gero, ez dio finalera bueltatzeko aukerari erraz ihes egiten utziko, baina ez dakit puntu nahikoa batuko duen. Zortzigarrena, jakina, Maialen izango da” borobiltzen du. Eta txapela bi bururen artean ikusten du: Arzallus edo Lujanbio.

Nekane Zinkunegi Info7 Irratia Azkoitia, Azpeitia eta Errezilgo Erniarraitz bertsozale elkarteko kide izanik, hango komunikazio taldearen baitatik elkarteak antolatutako saioren bat bideoz grabatu eta kronikak idaztea egokitu izan bazaio ere kazetari bezala jarraitzen duen lehen Txapelketa osoa aurtengoa da. Harriturik dauka Txapelketak oro har: “Hartu duen dimentsioa izugarria iruditzen zait. Saioak hasi baino dezentez lehenago joaten gara aretoetara, eta atzetik duen lanaren zatitxo bat behintzat ikusteko aukera dugu. Itzela da zenbat jendek egiten duen lan beste askoren gozamenerako. Antolaketa eredu bikaina delakoan nago” Eta bertsolari gazteek erakutsi duten lotsagabekeria eta kalitatea ere asko gustatu zaio: “Beteranoei gerra emateko eta eliteko taldea irekitzeko gai direla erakutsi dute”. Maialen Lujanbio, Amets Arzallus, Sustrai Colina, Igor Elortza, Beñat Gaztelumendi, Alaia Martin, Aitor Mendiluze eta Aitor Sarriegi ikusten ditu. Txapela nora joango den iragartzea, ordea, gehiago kostatu zaio: “Nahiko argi dut Lujanbioren eta Arzallusen artean egongo dela, baina hortik bietako nork irabaziko duen esatea konplikatua da. Lujanbiozalea naiz, egia esan, eta poztuko nintzateke bigarren txapela irabaziko balu. Baina Arzallus ere bertsolari bikaina da, eta txapela jantzen badu merezimendu osoz egingo du”.•

181

BADAKIT HANDITAN ZE IZAN NAHI DUDAN: KAZETARI! Euskadi irratiko goizeko programakoa, adibidez. Edo

partaidetza segur aski.

Soraluzeko aldizkaria edo

Ahaztuko zitzaizkidan bat

jorratzera heldu gara.

Euskal Telebista 1eko informatiboetakoa. Edo Euskal

Zarauzko Telebistan zer

Diario de Noticias nafarra.

edo beste. Izenak zehatz-

Zabaldu gara izugarri eta

Telebista 2ko berrietakoa… Berdin zait. Berriakoa akaso,

esanik ez. Gainera, ez nuke

Baita Sud Ouest edo Gure

mehatz ez dakizkidalako ez

jaramon egin digute batetik

edo bestela Urola Kostako Hitzakoa. Agian ETB2ko

urrutira joan beharko. Ezta

Irratia ere, mugaz harantz.

ditut batzuk ipini. (Nola da

eta bestetik. Baina horrek

Pásalokoa edo bestela Radio Euskadiko Graffiti

Txaparro aldizkarian hasiko

Uribe-Kosta aldeko irrati

buelta dakar, eta horretarako

librea, Koxka, Koxki…?) Argi

ez gaude dirudien bezain

daukadan bakarra da

prest, eta prest bageunde

Pyrenaica, Herria 2000

ere, ez behintzat behar

Eliza eta Consumerrekin ez

bezain prestaturik.

dudala hitz egin.

Komunikazio estrategia

programako esatari. Ez legoke gaizki Garakoa izatea, edo

banintz ere. France 3

Bertsolari aldizkarian ia

Euskadi Gazteakoa izatea ere. Euskal Telebista 1eko

Euskal Herria Pais Basque

etxekoa naiz, eta baita Argian

bai, urrutixeago gelditzen

ere. El Mundo del Pais Vasco

zait. Baita Xaloa telebista

eta El Periódico de Alava

ANDONI EGAÑA

edo Xorroxin irratia ere.

urrutixeago geratzen zaizkit,

Bertsozale Elkarteak 2005eko Txapelketari buruz argitaratu zuen liburutik berreskuratua.

Television Españolako zentro

baina hor daude. Ikastola

erregionala Bilbon dago,

aldizkaria, Euskonews &

Norbaitek pentsa dezake,

Elkartetik, ez txapelketa hasi

baina etxera ere etor

Media eta Zazpika, Gararen

handitan kazetari izan nahi

aurreko eta bukatu

daitezke. Teledonosti da

aldizkaria, ezin atzenduko

badut, zerrenda zehatzago

bitartekoa bakarrik.

beste aukera bat, eta

ditugu. Matraka, Zirika…

eta hobeki antolatuak egitera

Hedabideak munstro handia

Localia Gipuzkoa ere bai.

ezagunak zaizkit. Le Journal

ohitu behar nukeela.

dira egun. Munstroa

Klasikoenetan,

ere bai. Elkarri aldizkaria zer

Idatzizko, irrati eta telebista

erakartzeko hatz punttan ogi

Segura Irratia edo

esanik ez.

bereiziz, noiz-norekin-

zatia erakustea ezinbestekoa

nondik-zenbat denboran

izan daiteke. Baina jakin

xehatuz… Egia da. Baina

behar dugu gero munstro

zurrunbiloan iritsi zaidana

hori domestikatzea zaila

zurrunbiloan itzuli

dela. Eta ogi zatiari kosk

beharrekoa iruditu zait.

egin ondoren eskuari egingo

Baliagarri izango zaigulakoan

diola, besoari, buruari…

idatzi dut, gainera.

Hala komeni dela erabakiko

Bertatik bertara ere hor neukake tentagai.

Noticias de Guipuzcoa da beste aukera bat, Aldaketa 16 den bezalaxe. Diario Vasco hor daukagu eta baita

Dani Arizalaren Beste Gu, gure Hitzetik Hortzera edo

Tentagarri dira

David Barberoren Forum

egunkaria edo Onda Vasca

Bizkaia irratia,

begiz joak dauzkat. Larrun

irratia izan daitezke beste bi

Durango irratia,

ere bai, Argiaren tartekakoa.

aukera. Herri Irratia ezin

Irutxulo Donostiako

Gara egunkariko azken orria

ahaztuko dugu. Eta Hala

astekaria edo

bisitatu dut, Faktoria

Bedi irratian, berriz,

Goienkaria bera ere,

Euskadi Irratikoan egin dut

Aho batez onartu dugu

euskarazko edo erdarazko

Debagoieneko

inozentearena besteetan

azken Txapelketa Nagusian

programetan har nezake

astekaria. Barren ez

baino are nabarmenago. Eta

asmatu egin dugula

Arratsaldekoa saioan ere

“komunikazio politika”

Telefonoa joka daukat. Izan

izan naiz… Javier

deritzan horretan. Orain

daitezke Pyrenaicakoak.

Vizcainorekin hitz egin

artean iritsi gabeko

Badaezpada hartu egin

genuen Radio Euskadirako…

helburuak eta alorrak

beharko dut.•

moldatzen naiz eta. Radio San Sebastianen eskertuko lukete ni bezalako baten

neuzkake.

Deia ere. El Correo Español

parte, bi hizkuntzetan

182

Arrate Irratia

osoagoa behar dugu

dut ahaztuko, eta Diario de Navarra ere ez. Hor neuzkake Pil Pilean

bagenu, ez neukake arazorik. Baina aztertu eta erabaki egin behar da.

183

TXAPELKETAK BEREKIN ZURRUNBILO AITZOL BARANDIARAN DOINUA: NESKAZAHARRAK ETA APAIZAK

184

Txapelketak berekin

Elkartea errudun

Terraza zientifiko

Aulki jartzen beste bat

zurrunbilo, kezka

omen gara, bale.

azpimarratua

gehiago EgaĂąa

antolatzeak, berriz,

Hiru- hilabete aurrez

ikerlariz mukuru

sortzaile ta hartzaile

hamaika lan extra

salgai txartel-bale

gune sakratua

uztartzeko maina

aretoak gaineztuz

norbaitek erosi du

badugunez zer beha

denok ekiteko prest

mutil eta neska

egin gabe kale

ta zer garatua

komeni den haina

penaz ta pozez jarriz

denak saldu badira

har dezaten argazki

arrazoi bihozdunak

sarrerarik ezta

aizu bertsozale,

ongi zentratua

har dezala gaina

euskaratik ta euskaraz

ez al da lana ondo

gaurko emanak bekar

bertsolaritzarentzat

bertsoaren festa!

egin den seinale?

bihar zer hartua

emaitza bikaina!

â&#x20AC;&#x153;Bukatu dira denak

Bec lepo betetzea

lanaren etekina

sarreraik eztago

genuen helburu

gurea ez nire

ez bat ez bi ez hiru

ziur lortuko dela

ildo berean goaz

baterez, akabo!â&#x20AC;?

egonba seguru.

zale ta bazkide

Baina ni bazkide naiz

Segurtasun arauez

urrats ttikiak pausu

eta gabe nago!?

ene zenbat gudu

bilakatzen dire

Salgai bi hilabete

plano, armaila, ate,

biharra eraikitzen

ta zerbait gehiago

zaleen kopuru

elkarren lankide

zer delata ez zara

zure segurtasuna

izanaz irekiko

mugitu lehenago?

bermatuko dugu

dugu hainbat bide

185

186

187

VENEZUELA VENEZUELAKO KOPLA-KANTUA ETA DEZIMA

VENEZUELA MUSIKA ANIZTASUN HANDIA DUEN HERRIALDEA DA, LURREKO HANDIENETARIKOA, BEHARBADA. GURE HERRIKO LURRALDEETAN BARRENA OHIKOA DA KOMUNITATE DINAMIKA DUTEN MUSIKA GENEROAK AURKITZEA. MUSIKA EMANALDI HAUETAN, BERTARATUTAKO EDONORK PARTE HAR DEZAKE KANTUAN, IZAN BURUZ IKASITAKO BERTSOAK KANTATUZ, IZAN BERTSOAK INPROBISATUZ. BAT-BATEKO BERTSO HAUEK, GEHIENETAN, MIRESTEN DEN PERTSONAIA BATI BURUZKOAK IZAN OHI DIRA: ERLIJIOAREN INGURUKOAK, HISTORIKOAK, MITO EDO KONDAIRETAKOAK... TOKIAN TOKIKO PERTSONAIA OSPETSUEI, FAMILIEI, EDO HERRIARI BERARI ERE ESKAINI OHI ZAIZKIO BERTSOAK, ETA UNEAN UNEKO GAIEI BURUZ ERE KANTATU OHI DA. ESKUARKI, HERRIKO FESTETAN KANTATU OHI DUGU, FAMILIA GIROKO OSPAKIZUNETAN, EDO KOMUNITATEAN BEREZ SORTZEN DIREN KANTALDIETAN. 189

ENEZUELAKO kantaldi tradizionaletan erabiltzen den forma poetiko ohikoenetako bat kopla da. Zortzi silabako lau lerroz osatua da gure kopla mota, eta lerro bikoitietan errimatzen da (A-B-C-B). Asko erabiltzen den beste egitura bat espinela dezima delakoa da. Honek errima-joko konplexua du: elkarren artean errimatzen dute lehen, laugarren eta bosgarren lerroek; bigarrenak eta hirugarrenak; zortzi eta bederatzigarrenak; eta baita seigarren, zazpigarren eta azken lerroek ere (A-B-B-A-A-C-C-D-D-C). Venezuelako kantaldi tradizionaletan erabiltzen den forma poetiko ohikoenetako bat kopla da. Zortzi silabako lau lerroz osatua da gure kopla mota, eta lerro bikoitietan errimatzen da (A-B-C-B). Asko erabiltzen den beste egitura bat espinela dezima delakoa da. Honek errima-joko konplexua du: elkarren artean errimatzen dute lehen,

190

191

Venezuela erdialdeko eskualdeetan nabaria da afrikar musikaren eragina. 192

laugarren eta bosgarren lerroek; bigarrenak eta hirugarrenak; zortzi eta bederatzigarrenak; eta baita seigarren, zazpigarren eta azken lerroek ere (A-B-B-A-A-C-C-D-D-C). Venezuela erdialdeko eskualdeetan nabaria da afrikar musikaren eragina, Aragua, Carabobo eta Miranda estatuetan, esate baterako. Lurralde hauetan ere koplak kantatzen dira, dezima errezitatuekin tartekatuz. Dezimak errezitatzen edo deklamatzen dituzten pertsonei dezimista esaten zaie eta, musikarien atzean jartzen dira dezimatzeko. Kantua geldiarazten dute â&#x20AC;&#x153;pare el canto!â&#x20AC;? (â&#x20AC;&#x153;gelditu kantua!â&#x20AC;?) oihukatuz, eta ronda-ri ekiten diote. Ronda hauetan, dezimistek puntuka osatzen dituzte dezimak. Ohitura da lehen dezima diosala edo agurra izatea, eta egun horretan bildu direnei kantatzea. Bigarren dezima, aurkezpenekoa izan ohi da, eta, honetan, saioan parte hartzen duten dezimistek beren burua aurkezten dute. Jarraian kantatzen dira eskaintza dezimak, ospakizun dutenari buruzkoak, eta amaierako agur dezimak. Hauxe izan ohi da dinamika tradizionala, Maiatzeko Gurutzearen Gaubeilan, edo Jesus Haurtxoarenean. Aipatutako estatuetan, kopla-kantua eta dezima deklamatuak festaren osagai berezkoak dira. Beste eskualde

193

194

195

Venezuela ekialdean, Nueva Esparta estatuan, espinela dezima kantatuak sustrai sendoak ditu. Doinu eta musika mota bat baino gehiago erabiltzen da dezima kantatzeko, baina, batez ere, Galerón deituriko musika moldea erabili ohi da. Doinu hau Margarita uhartean sortu zen, baina, gaur egun, ekialdeko lurralde zabalean erabili ohi da. Galerón doinua edozein egoera eta ospakizunetan entzun daiteke. Venezuela ekialdea oso fededuna da, eta maiz, eskualdeko amabirjinari kantatu ohi zaio, baina, berez, edozein gai izan liteke egokia dezimak kantatzeko. Galeronisten errima inprobisazio molde hau oso konplexua da. Galerón izeneko jaialdi tradizionaletan erabiltzen da, aproposa baita bakoitzak duen abilezia eta gaitasun maila erakusteko. Saioa hasi aurretik, ordena erabakitzen da inprobisatzaileen bileran. Kasu gehienetan, hau da hurrenkera: Agurraren dezima, aurkezpenarena, gai librekoa edo aurrez hitzartutako gai zehatz bati buruzkoa (egunari estuki lotutakoa izan liteke, adibidez), Picón erakoa (umore kutsuko buruz burukoa), omenaldiko dezima eta amaierako agurrarrena.

196

Komunitate osoak parte hartzen du koroak eginez, hau da, bertsotik bertsora behin eta berriz errepikatzen den estrofa abestuz.

Eskualde horietako musika motak honakoak dira: Fulia, Parranda, Aguinaldoa, eta Tanborra, eta herriaren, ospakizunaren edo urte-sasoiaren arabera erabili ohi dira batzuk ala besteak.

Venezuela ekialdea oso fededuna da, eta maiz, eskualdeko amabirjinari kantatu ohi zaio, baina, berez, edozein gai izan liteke egokia dezimak kantatzeko.

batzuetan, koplak kantatzeko ohitura dago, baina ez dezimak deklamatzekoa, Vargas estatuan, esaterako.

Kopla, bestalde, Joromo doinu tradizionaletan kantatu ohi da Ekialdean, nagusiki Golpe de Arpa eta Estribillo doinuetan. Tarteka, kantariek beren abilezia erakusteko, Cotorreao erara ere kantatzen dute, bizkor-bizkor eta arnasa hartzeko ia denborarik gabe. Mendebaldean eta Los Llanos eskualdean, Coplak eta Dezimak propio sortu ostean, buruz ikasita abesten dituzte, batez ere, gertuko gaietan, maitasun istorioetan edo naturan oinarrituta. Bat-bateko jarduna ere ohikoa da, pertsona edo gertakari garrantzitsuren baten aitzakian antolatutako jaialdietan. Honako hauek dira bertso molde erabilienak: Ekialdean eta Palomas eskualdean Falconiana dezima, Larense dezima, Tonos, Tambor, Golpes eta Estribillo izeneko moldeak; Llanero eskualdean, berriz, Corríos, Tonos, Joropos eta zerrendatzeak luze joko ligukeen bertso molde gehiago. Arrazoia edozein izanik ere, Venezuela osoan topatu genezake kantaldiak antolatzeko ohitura. Gainera, komunitate osoak parte hartzen du koroak eginez, hau da, bertsotik bertsora behin eta berriz errepikatzen den estrofa abestuz. Inprobisatzaileak bertsoaz gain, kasu askotan, estrofa ere sortzen du, eta zati hori da entzuleek inprobisatzailearekin batera abesten dutena. Hala gozatzen dugu Venezuelan, musika tradizionalaz, kopla-kantuaz eta dezimaz.•

197

PAPEREZKO

BLOGA

dira Expoboda-k, bigarren eskuko autoen erakusketak eta Justin

amaiaiturriotz /

Bieberren kontzertuak. Laster goaz gu berriro”.

ORAIN DELA LAU URTE BARRU

Azken finalean, gaur sekula jantziko ez nukeen soineko gris bat neraman. Ilea motza, oraingoarekin alderatuta, eta batek daki

Marka gorriak dauzkan etxeko paretari begira gogora dezakegu

noren SMSak (edo hainbeste zentzu zuten PERDIDAK) esperoko

zenbat hazten ginen urtetik urtera eta nola aspaldian ez garen

nituen mugikorrari begiratzerakoan. Lau urtek balio dute zenbait

noranzko horretan hazten. Udako oporretako argazkiek ere balio

gauza aldatzeko, bai, baina ia seguru nago final guztiek jende

dezakete gure bidea jarraitzeko, nola bikiniaren goiko zatia

berdinarekin ikusiko nautela gozatzen, sufritzen, bizitzen. Berdin

janzten hasi ginen, Euskal Herriko herriak beraien jaiengatik

dio bat Cadizen bizi bada orain edo besteak hurrengo egunean

ezagutzen. Aitzitik, ez markak, ez argazkiak ez dira Txapelketa

azterketa garrantzitsu bat badauka… Badakit batera egingo

bezain zehatzak norberaren kronologia jarraitzeko.

dugula garrasi txapeldunaren izena esaten dutenean (eta lehenago, eta geroago, eta elkarrekin batzen garen bakoitzean).

Gogoan dut zortzi urterekin aitarekin haserretu nintzela finalera eraman ez ninduelako, aspertu egingo omen nintzela-eta. Egun

Ea lau urte barru blog honek jarraitzen duen, barre apur bat

osoa eman nuen telebistaren aurrean Sustrai animatzen. Hamabi

egiteko.

urterekin neska lotsatia nintzela dut buruan, ume izateari uzteko •

gogorik ez zuena eta, era berean, bakeroak apropos aukeratu zituena finalerako, ondo geratzen zitzaizkiolako. 2005eko final

madaleni /

hartako Amaiak lau urte beranduago gazte aske eta seguru bat irudikatzen zuen eta nola ez, seguru ordurako nobioa zeukala.

Lau urterik behin bisiesto, lau urterik behin olinpiadak…

2009an bertso-eskolako lagunekin joan nintzen BECera, nobiorik

…eta Euskal Herriko Bertsolari txapelketa.

gabe eta pozik, hamabi urteei barrez. Egun hartan, koadrila animatu eta hurrengo txapelketara haiekin joateko helburua jarri nuen . Aurten koadrilan joango gara eta elkarrekin imajinatuko dugu lau urte barru zertan ibiliko garen. •

nere1994 /

Aitortzen dut nik ere honen zain igaro dudala denbora, aitortzen dut Villabonatik BECerako bidea egiten pasa ditudala azken asteburu denak eta aitortzen dut ez dudala txapelketa amaitzerik nahi. Ni ere kutxatuta nago.Lau urterik behin sortzen den birusa harrapatu dut . Plazak gainezka, tentsioa eta bertsozaleak sarrera

Kasualitatea (edo kausalitatea)! Atzo arratsaldean Bertsolari do-

gabe…

kumentala jarri genuen ordenagailuan, pisukideak oraindik ikusi

Lau urte barru ere egoera berdinean egongo ote garen pentsatu

gabe zeukalako. Amildegiaren, itsasoaren edo atzeraka ibiltzearen

izan dut azken aldian…

metaforak metafora, ondo egon zen BEC-eko olatuen zipriztina berriro sentitzeko eta geroz eta hurbilago dagoela gogorarazteko. Egia esan, uste dut 2009ko abenduaren 13 hartatik inkoszienteki bizi naizela 2013ko abenduaren 15aren zain; Leioako Campusetik

Batek jakin… Baina ez dezagun ahaztu 1460 egun izango ditugula plazak bete eta bertsotan gozatzeko.

Bilbora eraman ohi nauen autobusa Barakaldotik pasatzen da,

Lau urte denbora asko baita.

BEC-aren ondotik… “Lasai…”, esaten diot beti, “laster bukatuko

Malen •

200

201

nere1994 /

INPROBISAZIOAREN INPROBISAZIOA

eseriko da ia begiratu ere egingo ez zaituen umea. Berdin dio zer dagoen klasean eta zer kantatuko dugun. Bertso saio kuriosoak izaten dira. Klasean prestatutako gaiei zukua ateratzea ere ez da lan erraza izaten sarri. Baina ederki pasatzen dugu guztiok.

Haurrentzako kale-animazio bat egiteko deitu ziguten eta Elgoi-

Bukaeran heltzen da une bereziena hala ere. Umeak zirikatzen hasten

barren izan gara gaur. Produktu ekologikoen aldeko hautuaren

garenean. Aurrean eseritako bihurriei egurra eman eta aztoratu egiten dira.

garrantziaz ohartaraztea zen xedea, antzerkiaren, umorearen,

Batzutan ez dugu asmatzen baina neurriz aipatu ezkero denek jasotzen dute

dantzaren… bitartez. Eneko eta biok, inprobisazioaren bi maitale

goraipamen bat. Atzerago dagoen lotsatiari berriz irribarre bat marrazten

izaki, gidoitxo bat baino ez dugu adostu gutxi gorabehera egin

diogu. Orduan konturatzen da berez, berari buruz kantatzea ere nahi zuela.

genitzakeen jolasekin eta txantxekin. “Entseatzea koldarrentzako

Ze polita den norbaiti loreak botatzea, ezta? Azken lerrokoak ere adi adi

da”, dio beti berak. Azkenean bi orduz ibili gara gelditu gabe

entzuten du saio osoa. Rollo zena, interesgarria da orain.

umeekin jolasean, ia gidoiko puntu bakar bat ere betetzeke. Irrintzika jarri ditugu, txistua jotzen ere bai, kalejirak egiten, saltoka, dantzan, korrika… batzuetan hobeto pasatu dute bes-

Ixiltasun berezia egoten da bertsoa pentsatzen pasatzen dugun denboran eta txalo ere ozenago jotzen dute. Umeek saioa luzatzeko eskatzen digute sarri. Ez omen dute matematikako

teetan baino; nagusitxoenek “hori rollo bat da” esan dute pare

klasera joan nahi. Irrifartsu eskerrak eman eta irakaslearekin irtetzen dira

bat aldiz eta txikienak lotsatu egin dira zenbait jolas egiterakoan.

ikasgelatik.

Baina bertsotan hasi garenean, arreta eta lilura orokorrak izan dira. Grazia handia egin die momentuan gertatzen ari ziren

Entzule onak dira, eta bai, truko batzuk jakinda magia ere egin dezakegu be-

gauzei buruzko kantuak entzuteak. “Rollo bat da” esan du

raiekin.

batek momenturen batean, baina adi-adi entzuten egon da eta

Mikrofonora hurbildu eta…

irribarretxoak egiten zion ihes. Oinak asmatzen saiatu dira eta

Artxila Mortxila!

batzuek puntu solteren bat ere bota dute amaieran… Hitzaren

Malen

jolasa, inoiz baino jolasago. Berriro kotxera bidean, ondorio berberera iritsi gara biok: “Bertsoa magia da” •

madaleni /

•

amaiaiturriotz / Arrazoi duzu, bertsoak badu magiatik zerbait, baina haurrak oraindik gehiago. Umeak ez dira hain zorrotz pentsatzen jartzen nola lortzen duzun errimatzea, nola litekeen hain denbora gutxian silabak behar bezala neurtzea eta ez da hasiko zu bere buruarekin konparatzen berak halakorik egiten ez dakielako.

Publiko arriskutsua baita umeena. Eskoletara kantuan joatean antzematen da hori.

Haurrak, gehienez ere, kantatu duzun hori asko gustatu bazaio, zure ahotsak erakarri badu edo zure begiradak… berak ere bertsolari izan nahi duela pen-

Aurrean eseriko dira bihurrienak, betiere irakaslea ohartzen ez

tsatuko du. Eta beharbada bertso-eskolan izena eman nahi duela esan

bada. Begirada zorrotzez aztertuko zaituzte, keinuren bat egin

diezaioke amari, baina ziur aski berehala ahaztuko zaio bertsolari izatearena

eta ahoa eskuz tapatuta ondokoari xuxurlatuko diote ustez

eta jolasten segiko du, besterik gabe.

entzun ezin den xelebrekeriaren bat. Atzerago eseriko da lotsatiagoa den bat. Begirada beldurtiago batez esango dizu

Umeak poza sentitzen badu, hala du adierazten, neurtu gabe. Zerbait galdetu

“mesedez, ez nazazu bertsotan zirikatu”. Eta azken lerroan

nahi duenean, galdetu egiten du, kantatu nahi duenean, kantatu. Guk gardenak izateari uzten diogu, bizirautekotan eta begi irten horiekin gogorarazten digute haurrek inprobisatzen ahaztu zaigula.

202

–––––– ––––––

203

204

205

206

208

209

210

211

Onenak ‘Ez gara Palestinaz ari’ eta Xalbador

Bertsolaritzaren inguruan, bere sustrai antropologikoaren inguruan, esplikazio bat ematen diet beti galdetzen didatenei, eta galdetzen ez didatenei ere bai. Bertsolaritza gaitz baten sintoma dela esaten diet, eta xelebre samarra irudituko zaio hainbati, baina nik uste dut egiatik ere izan dezakeela zerbait. Esplikatzea tokatuko zait orduan. Zein da, bada, gaitz hori? Beti kuriosoa iruditu zait, euskaldunok harrokeriaren kontra daukagun seta. Retegi jokalaririk onena izango da, baina galtze txarra duenez, galtzen duenean pilota mespretxuz botatzen duen bakoitzean, jendearen mespretxua etorriko zaio bueltan. Etxeko haurra goraipatzea ere, ondo egindakoa ozen azpimarratzea, ez duzu askotan ikusiko. Hanka azpian badaukagu hobe, ez dadin txeatu, ez dezan pentsatu dena baino gehiago denik. Maialen Lujanbioren familiako ba zkari batean egotea tokatu zitzaidan behin. Berrogei bat lagun izango ginen

212

eta eskean hasi zitzaizkion ea bertsoren bat abestuko zuen. ‘Ezta pentsatu ere!’, hark. Isilik egoten erakutsi digutelako da hori. Azkenean neuk bota behar izan nituen bertsoak. Eta bertsolari kaskarra naiz ni. Xabier Lete herrikoa eta laguna nuen eta hark askotan esaten zidan: “Iñaki, zu pertsona ona bai, baina bertsolari bezala erdipurdikoa zara gero”. Ez zitzaion arrazoirik falta. Segi dezagun... Senar emazteak haserretzen badira, ez dira irtenbide baten bila hizketatzera eseriko. Hori horrela izan da gurean gizaldiz gizaldi, eta orduan zer egiten dugu? Isilik egon eta aguantatu, aguantatu eta aguantatu, kanposantu bihurtu etxea, astebete egon horrela, eta halako batean kasualitatez bezala hasten da dena berriro martxan eta halaxe, hurrena berriro gertatu arte ezertxo ere aipatu gabe. Orduan, hori ikusten duen haurrak zer ondorio ateratzen du? Gauzak ez dira esan behar, gauzak diren bezala agertzea bekatu mortala da hemen, isilik egotea hobe. Parrokian bertan ere mila adibide dauzkat. Adibidez, mezan defuntu baten izena esatea ahaztu bazait euskalduna ez zait etorriko sakristiara aurrez aurre esatera. Erdalduna bai. Eta alderantziz ere bai. Azken asteetan erdi gaixo ibili naiz eta kalera atera naizenean “¿que tal estas?” entzuten nuen izkina bakoitzean. Euskaldunak gutxiago esango dizu, naiz eta ez zaituen gutxiago maite. Euskaldunok izaera hori zergatik daukagun? Sinple. Besteak baina zapalduagoak izan garelako. Gure gurasoak eta aiton amonak horrelakoxeak ziren, gogorrak zitalak. Edo politika mailan ETAren esplikazioa hortik doa. Objektibotasunetik badaude beste azalpen batzuk, baina subjektibotasunetik esplikazioa hori bezain sinplea da. Guk historikoki mespretxu handiak sufritu ditugu, ez zaigu inoiz hitzik eman, eta horren aurrean gelditu zaigun bakarra izan da barruan gordetzea, amorrazio batean bizitzea, eta halako batean sekulako uholdea, aurrean daukan dena eramaten duena. Psikologian ‘herida de no existencia’ esaten zaio horri. Eta beste maila batean bada ere gaitz horren sintoma da bertsolaritza ere. Zulo bat betetzera dator, behar bat asetzera, eta ez bakarrik poesia eta edertasunarena, hori baino gehiago da, hori baino existentzialistagoa da. 213

Horrela esanda irudi dezake bertsolaritza ez dela ona. Alderantziz. Guztiz beharrezkoa iruditzen zait, eta ni zale amorratua naiz. Baina iruditzen zait bere funtzioa ongi betetzen asmatzea ere ez dela hain erraza. Apaiza naiz, eta gai teologikoak interesatzen zaizkit. Behin Amurizari, artean bera apaiza zela, inoiz entzun dudan bertso teologikoena zein zen kontatu nion. Lazkao Txikiren bertso bat da: Apostoluak ere ezjakinak izan Begiratu noraino iritsi diran Fedea zabaldu zuten munduaren jiran Izpiritu Santuaz azkartu baitziran. Grazia egin zion eta liburu batean sartzera ere iritsi zen. Gai teologikoak interesatzen zaizkit, baina garrantzitsuena barruan dauden sentimenduak azaltzea dela iruditzen zait. Norbere sentimenduak azaltzea. Baina bertsolari gehienak, denak ez, horretatik aparte samar ibili izan dira. Ez dute euren bizitzaz, euren sentimenduez egin. Horregatik gustatu zait horrenbeste orain egin duten ‘Ez naiz Palestinaz ari’ izeneko ikuskizun hori. Ikaragarri harrituta eta poztuta gelditu naiz ikusi dudanean. Bertsolariak barruan daukana ateratzea, bere haurtzaroa eta heziketaz horrela hitz egitea… Bertsoa zertarako egiten da, txaloa jasotzeko edo norbere egia kantatzeko?

214

Gaixotasun baten sintoma da bertsolaritza. Psikologian “herida de no existencia” esaten zaio.

Ejemplu erraz bat jartzearren. Urrezko Eztei batzuk ospatzen ditugu, baina ez gara gai sentimendu goxoak adierazteko. Agian 50 urteren ondoren, gaur esango dio lehen aldiz senarrak emazteari ‘maite zaitut’. Zer egingo dugu? Ez garenez barrukoak begiz begi esateko gai bertsolari bat erosiko dugu: “etor zaitez eta guk dauzkagun sentimenduak azal itzazu, guk baino hobeto egingo duzu eta”. Horregatik gustatzen zaizkigu hainbeste bertsolarik, horregatik liluratzen gaituzte: tokatzen den gaiaren arabera guk esan ezin ditzakegunak esateko gai direlako, gure zauriaren zornea ateratzen dutelako.

Gainera oso garbi egiten dute bai Lizarralde eta bai Muñoak, gustatzen zait euren ahoskera… Arantzazu Loidi ere badabil pixka bat ikuspegi honetatik ikastaro batzuk ematen bertsolariei. Jon Sarasua ere esango nuke ez dabilela oso aparte. Nik azken 30 urteak gai honen bueltan ibili egin ditut eta gustatuko litzaidake bertsolaritzak bide horretatik aurrera egitea. Beti ejenplu bera jartzen dut. Aizkora zorrotza izan arren, abilitate izugarria, txotxak mozteko erabiltzen baduzu, mamirik, enborrik, ez baduzu, alfer samarrik zabiltza. Zentzu honetan beti Xalbador iruditu zait onena. Xalbadorrek hor utzi zituen bertsotan nola hasi zen, bere etxea nolakoa zen, artzain bizitzan zer bizi zituen, bere emaztea zer izan zen beretzat (hori bertsolariren batek igual esango zuen zeharka, baina horrela aurrez aurre inongo beste bertsolarik ez du esan), udaberriari buruzkoak, herriari buruzkoak, istripu larri bat izan ondoren Jainkoari abesten dizkionak Frai Luis de Leonenak hankazpian hartzeko modukoak dira… Den denak bere bizipen eta sentimenduak kontatzeko kantatuak. Semea Ameriketara partitzera doanean, adibidez, honela bukatzen du bertso sorta: Baina ez nikek nahi o seme maitea desafia dezaan kontrako haizea eta bortxatuz gure etxea hartzera hobe baituk hi baino etxea galtzea nahiz tristea izan gure zahartzea. Beste ejemplu txiki bat, azkenengoa. Badago Basarri adoratzen duen jendea, eta oso bertsolari ona zen, baina baita moralista bat ere. Eta nik behintzat batzuetan sufritu ere egiten nuen hainbeste moralekin. Behin emagaldu baten inguruan abesteko eskatu zioten eta ‘Maritxu nola erori zara hain behera’ bekatua gora

215

Berari eman nintzan maitearen maitez, bera ere maitale baitzen nire ustez zer on esan daiteke horrelako aitez aingeru bat utzi du amodio galdez neronik maita behar bera bien partez. Aspalditik nabil bueltaka Xalbadorren inguruan zerbait egin nahian. Pantaila batean jarriko nituzke bere bertsoak, eta beste aldekoei guretzat arrotzak izan daitezkeen hitzak esplikatzeko eskatu, dena ulertu eta ezer ez galtzeko. Eta bertso bakoitzaren inguruan azterketa txiki bat egitea ere polita litzateke. Zergatik da antologikoa bertso hau? Kontrastea egiten dio lehen puntuari bigarrenean, hari hemendik darama eta abar. Horrelakoak oso gutxi egiten dira eta bertsoa gustatu arazteko, gehiago ezagutzeko, oso bide interesgarria iruditzen zait niri. EĂąaut Agirreri kontatu nion hau dena, kantari bezala behintzat hemen inguruan dagoen bertsolari onena bera baita, izugarri ongi abesten du, eta harrituta begiratzen zidan. Apaiza izanik bertso teologikoak bakarrik gustatzen zaizkidala pentsatuko zuen agian. â&#x20AC;˘

216

Badago Basarri adoratzen duen jendea, eta oso bertsolari ona zen, baina baita moralista bat ere.

eta behera ibili zen. Xalbadorri jarri zioten gaia, zenbaitentzat antzeko bidea eman ziezaiokeena, ama senargabe batena:

Bilboko Udala Txapelketa Nagusiarekin

BERTSOLARI ALDIZKARIA

JARRAI GAITZATZU SARE SOZIALETAN ERE FACEBOOK : BERTSOLARI ALDIZKARIA TWITER : BERTSOLARI_ALD PAPEREKOAN JASOTZEN DIREN EDUKIAK ETA GEHIAGO