Bertsolari - 94. aldizkaria by elkarmedia

94. ZENBAKIA | 2014 UDA | 10 EURO

UDALEKUAK

bertso

BERTSOLARI… EDITATZAILEA:

BERTSOZALEAK KULTUR ELKARTEA. Martin Ugalde Kultur Parkea - 20140 - ANDOAIN TEL.: 943 300 621 / 629 460 978 HELBIDE ELEKTRONIKOAK: antxokarentzat@bertsolari.net publizitatea@bertsolari.net administrazioa@bertsolari.net rikirentzat@bertsolari.net ZUZENDARIAK: Rikardo Idiakez eta Antxoka Agirre ERREDAKZIO BATZORDEA: Jon Martin, Nerea Ibarzabal, Malen Amenabar, Amagoia Mujika, Esti Esteibar, Xabi Paya, Beñat Zamalloa, Rikardo Idiakez eta Antxoka Agirre ADMINISTRAZIO BATZORDEA: Xanti Jaka, Joxean Agirre eta Antxoka Agirre ARGAZKIAK: Conny Beireuther, Galder Izagirre eta Andoni Lubaki MARRAZKIAK: Adur Larrea eta Mikel Begoña, Patxi Gallego eta Agate Krispin, Patxi Huarte ‘Zaldi Eroa’ eta Aitor Larrañaga ‘Peli’ DISEINUA, MAKETAZIOA ETA MARRAZKIAK: Txema Garzia Urbina EUSKARA ZUZENTZAILEAK: Txiliku Aranguren eta Beatriz Zabalondo SARE SOZIALAK: Jon Martin INPRIMATZAILEA: Gráficas Lizarra D.L.: SS 482/91

Kultura Saileko Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzaren dirulaguntzarekin Subvencionado por la Dirección de Política Linguística del Departamento de Cultura

ZALDI EROA ALDIZKARIA

B ER TS O -U DA LE KU A K U D A · 2 0 1 4

URTEAN 29 EURO.

administrazioa@bertsolari.net

ARGAZKIAK, ZALDI EROA, IRITZIA, BERTSOAK… BERTSOLARITZAZ JAKIN NAHI DUZUN GUZTIA.

UDA HATZ ARTETIK IHESI JOAN BERRI DEN GARAI HONETAN EGUZKI APUR BAT EKARRI NAHI IZAN DUGU BUELTAN. Bertso-udalekuei eskaini diogu zenbaki honen azala, eta baita mamiaren zati inportante bat ere. Haur eta gazte, sukaldari eta begirale, protagonistak berak jarri ditugu idazten. Astebeteko errealitate paralelo magiko hori esplikatzen saia daitezen. Xabi Payari bere azken lanaz eta Donostia 2016az eta Oskar Estangari bizitzaz eginiko elkarrizketak ere jaso ditugu. Roberto Arlt argentinarrak duela ia mende bat bertsolaritzaz idatzirikoak, Rufino Iraolaren iritzia, Ane Labakaren bertsoak, komikiak… 005 > • 006 > ROBERTO ARLT • 012 > XABI PAYA Testua: Joxean Agirre / Argazkiak: Conny Beireuther 030 > OSKAR ESTANGA Testua: Jon Martin / Argazkiak: Galder Izagirre • 46 > BERTSO-UDALEKUAK 48 > IRAÑETA 060 > IRITZIA (Karlos Aizpurua) 068 > BARRIA 072 > BERTSOAK (Ane Labaka) 078 > ORIO 092 > ZUHATZA / ELKARRIZKETA ITXASO PAYA Testua: Nerea Ibarzabal / Argazkiak: Andoni Lubaki 104 > ARRAZOLA • 116 > BLOGGING IN THE WIND • 120 > BERTSOLARITZA, ETETEN EZ DEN KATEA, “ESKOLARI” ESKER Testua: Rufino Iraola Garmendia • 122 > DOOR TO HELL Gidoia: Mikel Begoña / Marrazkiak: Adur Larrea HAMAR BERTSOLARITXO Gidoia: Agate Krixtin / Marrazkiak: Patxi Gallego

ZALDI EROA

KANPOTIK

ROBERTO

Roberto Arlt (1900-1942) idazle argentinarra bere herrialdeko handietariko bat da. Julio Cortazarrek bere maisutzat zeukan eta egungo puntakoenek ere, Roberto Bolañok, Ricardo Pigliak edo Cesar Airak esaterako, euren miresmena eta oinordetza aitortu izan diote. Bizi izan zen bitartean, ordea, bere kazetari lanek egin zuten ezagun eta ez bere eleberriek edo antzezlanek. ‘El Mundo’ kazeta argentinarrean 2000tik gora zutabe argitaratu zituen, eta astearteetan, Arlt-en testua argitaratzen zen egunean, egunkariaren salmentak bikoiztu egiten zirela esaten da.

ARLT

Umetatik ongi ezagutzen zuen Buenos Aireseko langile auzoetako bizitza deskribatzen zuen Arltek bere zutabean, garai hartan erabat berritzailea zen estilo gordin, zorrotz eta biziaz. Eta gerora Aguafuertes Porteñas izeneko liburu arrakastatsuan bildu ziren testu hauek. Euskal Herrira 1935eko azaroan iritsi zen, eta hiru hilabete egin zituen bertan, aurretik Marokon eta Espainian egin bezala han eta hemen ikusitakoak El Mundoko bere zutaberako jasotzen. Txalaparta argitaletxeak argitaraturiko Aguafuertes vascas liburuan topatu dugu honakoa; bertso saio bat eta bertsolaritzari buruzko kontu batzuk idazle eta kazetari argentinar handiaren begietatik kontatuak.

Los bertsolariz. Improvisaciones a la manera de las payadas. La ironía cruel El Mundo, 9 de diciembre de 1935 En las provincias vascas no se concibe una fiesta de carácter popular sin la intervención del bertsolariz. El bertsolariz le da forma poética, y repentinamente, a los más agudos estados emocionales que palpitan en la masa que le rodea. Hasta se conciertan encuentros entre los más célebres de estos vates. Incidentalmente, en el salón de actos públicos del Batzoki de Portugalete, asisto a la improvisada contienda de dos bertsolariz. La escena es breve. Un mozo de pantalón blanco y dedos achorizados (es obrero en una fábrica de papel) se dirige a una mesa, en cuya punta está sentado en un viejo de pelo plateado, boina azul, boca rechupada. El anciano, que es guardavía en Durango, espera tranquilo, pero su continente es desdeñoso e irónico. Ni se digna a mirar al joven. El mozo, de perfil aguilucho, observa al viejo como un gallo antes de entrar en riña, se sienta en el extremo opuesto de la mesa y mirando abstraído el espacio, acompañándose de un canto sordo, comienza a recitar. El viejo, sin abandonar su cigarro, escucha despectivamente al joven. Cuando éste termina su estancia, el viejo sacude desdeñosamente la ceniza de su cigarro y también cantando, responde en verso vasco. Me traducen los dos cantos. El joven dijo que ya era hora de abandonar los viejos poltrones y charlatanes y de marchar directamente por los gloriosos caminos revolucionarios. El viejo respondió que todos los jóvenes son unos tontos irreflexivos que antes de ir a la revolución es menester capacitar al pueblo, para que la masa no sea engañada por los dirigentes como ocurrió durante la guerra carlista, en que el pueblo luchaba por sus pueblos, y las directivas por un pleito que no interesaba al pueblo. Los espectadores aplauden estruendosamente al guardavía de Durango. El mozo escucha nervioso, por la camisa entreabierta se ve la granulada y enrojecida piel de su

pecho chorreando sudor, con los músculos tirantes. El joven contesta que si el pueblo perdió las guerras carlistas fue porque le traicionaron sus generales y que los generales siempre traicionan los intereses de la masa, esté o no capacitado el pueblo. Una parte del público aplaude al mozo. Los rivales no se miran; en torno a ellos se mueve una muchedumbre de cabezas cuadradas cubiertas de boinas, pecho descubierto, solapas de saco adornadas de cruces swasticas (se comenzaron a usar en el año 1914 en Vizcaya para diferenciar a los que hablaban vasco). El mozo de perfil de gavilán apoya la palanca de sus brazos desnudos en la tabla de mármol de la mesa; el viejo canta sardónico y sonriente, arrugada la pata de gallo; su mirada se pasea irónica y victoriosa en redor. Por una ventana entreabierta se ve el muelle con el río de aguas amarillentas y su muro de piedra conteniendo la opulencia de un prado verde. Cuando el joven termina de recitar, sus compañeros, para evitarle la vergüenza de una retirada ante el viejo impertubable y burlón, comienzan a tocar furiosamente el acordeón, y entonces el grupo se retira. La brevedad de este cuadro puede ilustrar suficientemente al curioso. El bertsolariz, cuyo origen se pierde en la noche de la literatura oral, es un poeta espontáneo, frecuentemente inculto. Maneja exclusivamente elementos de la vida real. El público exige de él un cumplimiento exacto de las leyes poéticas. Así, no se le tolera una desigual aconsonantación de las estrofas. Pertenece al pueblo; está tan identificado con sus sentimientos e ideas, que muchas veces la masa de oyentes escucha anticipadamente la respuesta de una estrofa. Su importancia dentro de la política regional es considerable. Mordaces y satíricos, soliviantan los pueblos. Durante la guerra carlista, los liberales buscaban empeñosamente a Xempelar, tejedor de lino, que sublevaba a los poblados con sus cantos heroicos. En Oría, el obrero Imaz y Astarrate, zapatero remendón, eran los nuevos Tirteos de la Vasconia en llamas. La inspiración poética de alguno de estos bardos es considerable. Imaz cantó la Pasión de Cristo

en 1.300 versos. Zapirain describió las penurias de Genoveva de Brabante en 1400 versos. Pero el fuerte del bertsolariz es la ironía cruel. Bilintx ve llegar al frontón a su rival Domingo Kampaña. En un círculo de pelotaris, Bilintx comienza a cantar: Domingo Kampaña sobre un mulo. No van tan vaciós los lomos de ese mulo. El que va debajo bien que es un mulo. Pero el de encima es otro que tal ¡Santos cielos! Un mulo sobre otro mulo. El repentinismo e ingenio de algunos de estos bardos es extraordinario. Fernando de Amazqueta da prueba de ellos en su mocedad. Tiene que sufrir examen de doctrina cristiana. El párroco lo mira y le dice en verso: “Fernando, mientras yo saco la cédula, tú me tienes que decir cómo puede haber tres personas en un solo Dios”. Fernando se detiene frente a la pila de agua bendita, reflexiona un instante y responde: Esango diot bada ejemplo batekin koloria, usaya saboriarekin ora or iru gauza sagar bakarakin. “Se lo dire con un ejemplo: color, olor con sabor… he ahí tres cosas en una sola manzana”. Improvisaciones hay, cuya brillantez poética es digna de los más preclaros ingenios. He aquí una, incitando a un dueño de caserío a ser generoso con los visitantes que han ido a cantar: Hermosa estrella en el cielo al lado del río fresco el jefe de esta casa de oro tiene la barba de oro tiene la barba y la espalda de diamante hombre más generoso que usted en este pueblo no hay.•

PAYA

XABI

IZITZAREN HARIAK KATRAMILATU EGIN ZAIZKIO PITIN BAT XABI PAYARI.

Ahozko euskal literaturari buruzko antologia bat aurkeztu zenuen joan zen otsailean. Antologiarako hautaketa egiteaz gainera ahozko sorkari guztien itzulpena egin behar izan duzu gaztelaniara eta ingelesera. Zu bertsoak itzultzen lehendik ere lan asko egina zara. Zein izan da egiteko horretan bizi izan duzun esperientziarik gogoangarriena? Esperientzia interesgarrienetakoa Lasarten bizi izandakoa da. Udaberri inguruan bertso saio berezi bat antolatzen dute herriko eragile askoren partaidetzarekin. Joan den urteko udaberrian parte hartzeko eskatu zidaten. Lasarten euskal hiztun ez zirenengana hurbiltzeko benetako ahalegin bat egin nahi zutela esan zidaten eta hasi ginen bertso saio bat gaztelaniara itzultzeko zer bide erabil genezakeen

pentsatzen. Nik ibilbide luzea egina nuen horretan eta ezagutzen nuen modurik onena proiekzio bidezkoa zela esan nien, bertsolariei ez zielako inolako trabarik egiten. Ordenagailuaren eta proiektore baten bidez automatikoki bertsolariek esaten zutena itzultzen saiatu nintzen. Inprobisazioaren inprobisazioan oinarritutako itzulpena da hori, interpretazio idatzi bat, esperimentu bat azken finean, baina oso polita atera zen. Argi dago, bestalde, horrelako esperimentuetan bertsolarien inplikazioa aldatu egiten dela eta ahalegin estetikoan indarra jarri ordez, eskumara kargatutako eta errima hertsiak dituzten bertso zoragarriak sortzen saiatu beharrean, itzulpenean ere mantenduko den ideia sendoak adieraztera jotzen dutela. Egaña, Maia, Muñoa eta Ane Labaka izan zirela uste dut eta neuk ere parte hartu nuen bertsotan tarteka.

Baina txapelketa nagusietan ere egin izan dituzu gisa horretako ahaleginak. Pare bat aldiz aritu naiz horretan, 2005eko finalean ordu eta erdiko laburpena eman genuen gau horretan bertan. Julio Ibarra eta Jon Sarasua izan ziren aurkezle eta komentarista eta ni itzulpenaz arduratu nintzen. Oso prozedura berezia erabili genuen: bertsoak kantatu ahala pertsona batek bere horretan transkribatzen zituen eta beste batek itzulpen idatzia egiten zuen. Nik bi bertsioak hartu eta itzulpena fintzen saiatzen nintzen eta pantailako azpitituluetara pasatzen gaur hartan bertan emititu ahal izateko. Baina planteamendua oso zaila zela ohartu ginen: unearen informazio gorena emateko testua gehiago elaboratu behar baita. Hori ikusita, 2009an esperientzia errepikatu genuen, baina astebeteko tartea utzita. Igandean jokatu zen finala eta ostiralean eskaini zen ordu eta erdiko emankizuna. Ane Igartiburu izan zen aurkezle, eta Jon Martin eta Ainhoa Agirreazaldegi izan zituen laguntzen, eta neu izan nintzen programaren zuzendari. Itzulpenaz ere arduratu nintzen, baina denbora izan genuenez, askotan

bertsoaren errimak begiratu eta moldeak ere zaintzera iritsi ginen. Adibide gisa ekarri nahi nuke. Egañak 2009ko finaleko azken bertsoan kantatu zuen “ni gustora pasako naiz, nire xedea horixe da/ behiak aulkian jeztetik behean aulkiak jartzera”. Esaldiaren atzean Ikeako behiak jezteko aulkia dago eta nola esan hori gaztelaniaz? Hitz joko bat aurkitu behar duzu eta ”de hablar de la silla de ordeñar arriba/ a ordenar las sillas ahí abajo” jarri nuela gogoratzen dut.

Dena den, Lasarteko esperimentua aipatu dugu eta harritu egiten nau, atzerrian askotan ibili baitzara bertsoak itzultzen, eta zure lankideak miretsita etorri izan dira zure lanarekin. Dezimak gaztelaniaz kantatzera ere ausartu zara behin baino gehiagotan. Hori egia da. Kuban, Mexikon, AEBetan, Sardinian, Galizian, Argentinan, Uruguain, Brasilen eta beste hainbat lekutan ibili naiz lan horretan. Leku horietako batzuetara behin baino gehiagotan joan izan naiz. Oso gutxitan joan naiz bertsolari soil gisa eta askotan bertsolari itzultzaile gisa. Hara joan eta bertsoa bere horretan kantatzea ondo dago, eta interesgarria da. Ordubeteko saio batetik hogei bat minutu egiteko horri eman behar zaizkio, horixe baita bertsolaritzaren mamia. Bertsotan egin beharra dago euskaraz eta zintzo, eta itzulpenari garrantzirik eman gabe, bestela gerta daitekeelako itzulpenak bertsoak baino txalo gehiago lortzea. Hara ez goaz itzultzailearen talentua txalotzera. Nik askotan testuinguruari eman izan diot ga-

Joan den otsailean, “Ahozko euskal literaturaren antologia” aurkeztu zenuen hiru hizkuntzatan. Batez ere, arlo honetan lanean ari diren atzerriko ikertzaileek gure ahozko ondarearen ezagutza izan dezaten. Beti egiten den galdera: esaten den bezain aberatsa al da gure ahozko literatura? Ezer baino lehen gogoratu nahi dut gure kasua interesgarria dela arlo honetan lan egiten duten ikertzaileentzat. Ahozkotasunak normalean behera egiten du teknologiak gora egiten duen lurraldeetan. Teknologiaren gorakada lurralde garatuetan gertatzen da. Horregatik, 2003an Inprobisazioa Munduan jardunaldiak antolatu genituenean etorri zirenak ez ziren munduko lehen potentzietakoak, azpigaratuetakoak baizik. Hizkuntza idatzienetan ez dago hainbesteko ahozkoaren presentziarik, ez behintzat genero tradizionalen presentziarik. Payadoreak, repentistak eta inprobisatzaileak oro har lurralde ez hain garatuetakoak dira. Gure kasua, alde horretatik, oso interesgarria da ikertzaileentzat. Bestalde, hizkuntza zahar bat daukagu, badakigu oso zaharra dela eta denbora luzean ez duela tradizio idatzirik izan. 1545era arte ez ditugu hiruzpalau esaldi baizik idatzita. 1879 arte 101 liburu idatzi ziren euskaraz eta horietatik gehienak itzulpenak dira, eta lau bakarrik dira literatura dei genitzakeenak. Euskarak bizirik iraun badu, beraz, ahozko literaturari esker izan da.

Genero guztiek ez dute, dena den, bertsolaritzak duen indarrik. Nik liburuan zortzi genero aztertu ditut: bertsolaritza, koplak, genero epiko-lirikoa, herri antzerkia, heziketa generoa, egunerokoak, genero errituala eta genero aplikatuak. Horietako batzuk desagertuta daude,

Birminghamen nengoen orduan eta, inoiz behinka, Cambridgen elkartzen ginen, ahozkotasunaren inguruko ikerketa gune garrantzitsua zegoelako.

rrantzia. Kuban, esate baterako, ikusirik zer hitz-joko eta kontu erabiltzen dituzten, saiatu izan naiz bertsoaren itzulpen kultura arteko bat egiten. Datorren urtean, esate baterako, Boisen egiten den Idahoko euskal jairik handienera gonbidatu naute, 2010ean Iratxe Ibarra eta biok han izan ginelako. Euskaraz hasi ginen kantuan, baina errealitatea zen han askok ez zutela ulertzen, eta, saioaren arabera, hitzen bat edo beste ingelesez sartzen hasi nintzen eta, bertsolaritza zer zen agertzeko saio didaktiko bat antolatu zutelarik, ingelesez eman nituen agerpenak eta zenbait adibide ingelesez kantatu nituen. Boisen jende askok lehen aldiz deskubritu zuen bertsolariek inprobisatu egiten dutela, ordura arte bertso ikasiak kantatzen zituztela uste baitzuten.

baina jaso egin ditut. Baladak, esate baterako, ezin da esan bizirik daudenik, baina duela urte batzuk Hiru Trukuk berpiztu egin zituen eta CD batzuetan nahiz zuzenean beren bizipena eguneratu zuten. Bertsolaritza da, noski, indartsuen iraun duen generoa, baina ezin da esan genero honetan ere ikerketan aurrerapen handirik egin dugunik. Bertsolaritzak ez du, esate baterako, EHUn errotulurik, ez du lekurik aurkitu akademiaren esparruetan. Mallorcan glosadoreak musikologiaren arloan kokatu zituzten eta glosaren ikasketa kontserbatorioetan sartuta dago gaur egun. Gurean ez du lekurik aurkitu oraindik.

Etor gaitezen bertsolaritzaren arlora. Joxerra Gartziak zure liburuaren hitzaurrean dio ezinezkoa iruditzen zaiola generoaren antologia bat egitea 25 bertsoalditan, baina egin beharreko lana zela. Arazo larriak izan al dituzu antologiarako aukeraketa egiteko orduan? Nire arazoa, noski, kentzen joatea izan da. Lehenbizi definitu egin nituen bertsolaritzaren baitan ezinbestekoak iruditzen zitzaizkidan atalak. Tradizionalki txapelketako bertsogintza eta egunerokoa, esate baterako, atal berean sartu izan dira, baina gaur egun ahozko literaturaren ikuspegitik garbi dago ezberdinak direla. Bat-bateko bertsolaritza, txapelketakoa eta bertso-paperak, hiru atal bereizi nituen, eta bakoitzerako, aukeraketa oso luzea egin nuen. Atal bakoitzean aniztasuna gordetzen saiatu naiz. Bertso-paperetan, esate baterako, Xenpelarren “Andre txarraren bentajak” bertso sortan agertzen den emakumeak ez du zerikusirik atal horretan bertan sartu dudan Uxue Alberdiren “Erditze baten kronika”n agertzen denarekin. Eta zein da pena? Beste hainbat sorta kendu behar izan nituela, esate baterako, Iñaki Aurrekoetxeak Mikel Urdangarinentzat egin zuen “Arrasto umela” bertso sorta, non emakume baten masturbazioa kontatzen

den. Atal bakoitzaren bilakabidea agertzen saiatu naiz liburuak zituen muga estuetan.

Liburuaren helburua kanpoko ikertzaileei gure ondarearen berri ematea izanik, ez zenuen arriskurik aukeraketa edukiari begira egiteko? Itzultzen errazena edukia izango delako diot hori. Azken aukeraketa itzulpenak egin ondoren egin nuen. Horrek esan nahi du, kanpoko ikertzaileentzako bertsoaldi jakin horiek izan zezaketen interesa ere kontuan izan nuela. Gerta zitekeen oso balio estetiko handiko bertsoaldi edo bertso sortak nik liburuan sartzea, baina ale horiek ez izatea balio pragmatiko hain handirik ikertzaileentzat. Itzulpen komunikatiboak egiten direnez, hitzaurrean garbi adierazten dut balio estetikoa jatorrizkoan aurkitu behar dela. Itzulpenetan ere egiten da ahalegin estetiko bat, irakurketa gozagarria izan dadin, baina edukiari atxikitzen gatzaizkio nagusiki ezinbestean.

Joxerra Gartziak bigarren aldiz aipatzera goazen hitzaurrean dio John Foleyk, inprobisazioaren ikerketan zuen maisu handiena izan denak, hil aurretik idatzita utzi zuen testamentuan zure aipamen bat egin zuela, eta mundu osoan zehar ezagutu zituen ikertzaile gazteen artean nabarmentzen zintuela. Ohore handia izango da zuretzat aipamen hori.

Bai, noski. Nik John Foleyrekin lan asko egin dut urrunetik. Birminghamen nengoen orduan eta, inoiz behinka, Cambridgen elkartzen ginen, ahozkotasunaren inguruko ikerketa gune garrantzitsua zegoelako han orduan. Bertsolaritzaren taxonomia egiteko orduan asko lagundu zidan berak. Banekien gaixorik zebilela, baina berak ere nonbait ez zuen espero gaitzak hain azkar aurrera egingo zuenik. 2010eko maiatzean hil zen eta urrian jarri zen nirekin harremanetan Oral Tradition Centerreko hurrengo zuzendaria. Eta esan zidan, John Foleyk hala idatzita utzi zuela eta, ikerketa zentro horrek bi urtez behin ematen duen Albert Lord beka (Albert Lord ikertzaile ezaguna da arlo honetan eta Foleyren irakaslea izan zen Milman Parryrekin batean) emango zidatela jakinarazteko. Bekaren helburua ikertzaile berriak sortu eta Oral Tradition Centerrera lotzea da. John Zemcke zuzendari berriak jakinarazi zidan ni nintzela hautatua, John Foley beraren aginduz. Horrek esan nahi zuen nik AEBetara joan behar nuela ahozkotasunaren ikerkuntzan formazioa jaso eta lan egiteko. Joan den urteko txapelketa bukaeran gertatu zen hori eta oraindik ez naiz joan, hain zuzen ere, Donostia 2016 proiektuan sartu nintzelako. John Zemcke hona etorri zen txapelketaren berri zuzenean ikustera. Luze hitz egin genuen horretaz. Erabakia hartzea oso gogorra egin zitzaidan, baina oraingoz hemen geratzea erabaki nuen. Foleyk agindutakoari inork ez ziola kontra egingo esan zidan eta, orain ezin banuen, hurrengo batean hara joatekotan geratu nintzen. 2017an askoz ere urte hobea izango zela niretzat esan nion, eta proiektu hau amaitutakoan hara joatea da nire asmoa. Bitartean, espero dut herri honetan ere bertsolaritzaren ikerketan aurrerapausoak ematen hasiko garela.

Elkarrizketaren haritik kanpo geratzen da, baina hizkuntzekin zerikusia duen zertzelada batez galdetu nahi nizun. Fredi anaiak eta biok argitaratu zenuten “Aupa Maurizia!” liburuan kontatzen

duzue zuen herrian, Getxon, bazela bertsolari bat lagunartean euskaraz kantatzen zuena eta jendaurrean gaztelaniaz. Ez naiz izenarekin gogoratzen. Asensio Bideurrazaga zen bertsolari hori. Gure inguruan oso ohikoa zen hizkuntzak nahastea. Gerra ondoko kontua da. Fenomeno hori euskal kantagintzan eman da gerora arte. Bai hemen eta bai atzerrian. “¿Qué te parece, Mari, nere nobiyua?” eta horrelakoak oso arruntak ziren. Zumarragako Trikitixak erabiltzen zuten nahasketa hori. AEBetako indianoen kantuetan badaude Oskorrik kantatzen dituen kanta batzuk zeinetan ingelesa eta euskara nahasten dituzten. Mauriziaren biografia lantzeko elkarrizketa piloa egin genuen eta oso zabaldua zegoen hori. Mauriziaren kopletan gaztelania oso presente zegoen. Dantzako korroetan dirua kobratzen ibiltzen ziren alfileteroak ezagutu genituen, eta horietako batzuek esan ziguten Mauriziak, esate baterako, beste musikari zenbaitekin espazioa partekatuz jo eta kantatu behar izaten zuela eta horrek hibridazioa eragiten zuela.

Bertsolari izateaz gainera, zuk badituzu hainbat adar. Itzultzaile zara, irakasle, orain kultur kudeaketan zabiltza. Adar hauek txandaka landu al dituzu ala denetan aritzeko joera duzu? Esango nuke irakasle nahikoa modu jarraian izan naizela. Karrera bukatu eta bi urtera hasi nintzen Mondragon Unibertsitatean eta lau urte eman nituen han astean bi egun lan eginez. Unibertsitateak eskatu didan inplikazioa ez da izan dedikazio osoa eskatzen zuena eta beste lan batzuk egiteko aukera eman izan dit. Prentsako kola-

Zure oraingo lana nola defini daiteke? Sorkuntza da ala kudeaketa lana? Biak. Sorkuntza ere bada, nabarmen gainera, baina kudeaketa da nagusiki. Orain artean nik sortzen nuena neure izenarekin kaleratzen zen. Honek beste lanketa maila eskatzen du: kudeaketa lana da asko, eta nazioarteko harremanak egin behar dira. Bihar bertan Belfastera noa hango agente batzuekin egotera. Nik astero erabiltzen ditut lau hizkuntza: euskara, gaztelania, frantsesa eta ingelesa. Hori ez zait inoiz gertatu orain arte. Izan ditut etengabe ingelesez hitz egiten nuen bolada luzeak, izan ditut frantsesa bakarrik erabilitako aldiak, baina laurak batera oso gutxitan erabili izan ditut hemen bezala.

Atzerriko agente horiekin zer harreman mota lantzen dituzue? Azken batean, Europako hiriburu izango da Donostia. Izendapen hori oso ezaguna da Europa mailan, erakargarritasuna sortzen du, eta jende asko dago gurekin harremanetan jarri nahi duena. Guri Bruselako batzordeak eskatzen digu Derryrekin lan egiteko, kultur hiriburu izan zelako eta gure proiektuaren ardatzetako bat aurretik landu zuelako, gatazkaren konponbidearena alegia. Bruselako batzordeak gomendatzen digu hara joan, zer egin duten ikusi eta elkarrekin zer egin dezakegun ikusteko. Herbehereetako Leeuwarden izango da Europako hiriburu 2018an. Holandesarekin eta ingelesarekin batean frisiera hitz egiten dute hor eta hiru hizkuntzen inguruko proiektuak lantzeko asmoa dutenez, elkarlanak egiteko asmoa dugu. Poloniako Wrclaw ere Europako hiriburu izango da 2016an eta haiekin ere harremanetan gaude. Eta hain urrutira joan gabe, Baionarekin egin genitzakeen hainbat egitasmotan ere frantsesa erabili beharrean aurkitzen gara.

Proiektua zuzendaririk gabe gelditu eta aldi baterako zuzendaritza kolegiatuaren ardura zure bizkar erori zenean Odon Elorzak, esate baterako, esaldi hau bota zuen zure izendapena kritikatuz: “Sé que es bertsolari, que sabe mucho del euskara, pero éste no es un

Donostia 2016 da lehendabiziko aldia egun osoko langintzarekin ari naizena. Ez dakit heldutasunaren seinale den edo antzutasunarena.

borazioak egin ditut, gidoigintzan eta itzulpengintzan ibili izan naiz. Mondragonetik Birminghameko unibertsitatera joan nintzen. Handik UPPAko (Université de Pau et du Pays de L’Adour) unibertsitatera pasatu nintzen eta Donostia 2016 da lehenbiziko aldia egun osoko langintzarekin ari naizena. Ez dakit heldutasunaren seinale den edo antzutasunarena.

proyecto de cultura vasca, es un proyecto de cultura europea, de cultura internacional”. Ez al dituzte esaldi horiek aurreiritzi batzuek agerian jartzen? Ikasi dut egunkariak hitzez hitz ez baizik datari ondo begiratuta irakurri behar direla eta aurrekoetan eta hurrengo egunetan agertu zena edo dena kontuan hartuta. Proiektu honek azken urteotan izan dituen gorabeherak izan behar dira kontuan. Nik neuk esaldi hori irakurri nuenean gogora ekarri nuen Odon Elorza alkate eta Eva Salaberria Donostia 2016ko zuzendari zirela dei egin zidatela etor nendin proiektuaren defentsa egunean. Birminghamen bizi nintzen eta bertsolari gisa etorri nintzen, eta Europako batzordeko epaimahaikoekin ibili nintzen izan zitzaketen galderak argitzen. Ez nintzen ni

Beti Frediren anaia izan zara. Dagoeneko ari al zara gutxitasun hori gainditzen? Orain faltan botatzen dut batzuetan Frediren anaia nintzeneko garaia. Bide oso antzekoa jarraitu genuen, baina oso ezberdin jardun dugu. Jende askok esan izan digu ez dugula batere antzik, eta hori eskertu egiten dut. Baina esango nuke gaur dugun harremana inoizko osasuntsuena dela, bakoitza bere lekua definitzen joan delako. Anaia zaharrena bertsolaria denean gazteagoa konparatzen hasten dira eta hasieratik saiatu nintzen ahots ezberdin bat aurkitzen. Urteak igaro dira eta orain poza ere ematen dit norbaitek nahasten gaituenean, norbaitek halako artikulua irakurri duela esaten didanean, eta esan behar izaten diot hori anaiak idatzi zuela.

Izaeraz zer zarete, zu amaren aldekoa eta aitaren aldekoa Fredi? Izan liteke, baina ez dago ehuneko ehunean bereizterik.

Antzerki zaletasuna, hizkuntzetarako joera… nondik datoz? Antzerkizaletasuna amarengandik datorkigu. Musikarena gabezia bat bezala bizi izan du amak, ez zuelako aukerarik izan. Aitak harreman gehiago izan zuen musikarekin, akordeoia jotzen zuelako, eta Bizkaia mailako sariren bat ere irabazia zen. Pianoa, biolina eta flauta

Nire curriculumean ez zen agertzen bertsolaria nintzenik. 450 lagunen artean aukeratu baninduten, ez zein izan bertsotan ondo egiten nuelako.

bakarrik, noski. Zenbait jende aukeratu gintuzten horretarako. Kanpotik datorren edonori sortzen zaion galdera da ea nola herrialde honek hain ahozko kultura aberatsa duen. Eta harrigarria egiten zaie bertsolaritza izatea Europako mendebaldean bizirik dagoen genero bat. Harrigarria egiten zaie lau urtez behin poeta batek prentsako lehen orrialdeak betetzea. Uste dut horren berri jakinda itzuli zirela eta uste dut hasiera beretik markatu zituela proiektu honek gaur indarrean dituen ardatzak, eta, horien artean, elkarbizitzarako kultura bultzatzea eta indarkeria gainditzeko kultura bat bultzatzea daude. Aipatu duzun bezalako esaldiak egunkarietan irakurtzen ditudanean ulertzen dut zer jokotan ari diren, baina zalantzarik gabe agerian uzten dutena da leku berean bizi garela, baina ez garela elkarrekin bizi. Beste gauza bat ere esan beharko nuke: ni bertsolari gisa identifikatu nau jendeak lurralde honetan horretan naizelako ezagunen, baina ni Donostia 2016 Fundazioan sartu nintzenean nire curriculumean ez zen agertzen bertsolari nintzenik, horretan ez baitaukat ez titulurik eta ez formazio akademikorik, ez esperientzia laboralik. 450 lagunen artean aukeratu baninduten, ez zen izan bertsotan ondo egiten nuelako.

behar bezala ikas genitzan amak bultzatu gintuen. Pianoko zortzigarren mailara iritsi ginen, eta horretarako dedikazio bat behar da. Horretan amak bultzatu gintuen. Dikotomia hori egiten zailagoa da aitaren presentzia urriagoa zelako, itsasoan lan egiten zuelako, nahiz eta etortzen zenean munduko bazter askotako berri ematen zigun. Asko gogoratzen naiz umetako gurasoen kontakizunekin. Amak kontakizunak dramatizatu egiten zizkigun eta aitak, aldiz, ulertzen ez genituen esaldi eta hizkuntzekiko erreferentziak ematen zizkigun, eta bisitatzen zituen lurraldeei buruz mintzatzen zitzaigun. Gure etxean Singapur Zizurkil baino gehiagotan aipatu ohi zen.

Hizkuntzak ikasteko joera, beraz, aitarengandik etor daiteke. Bai. Aitak amarekin egindako tratuan oso garbi zegoen guk American Schoolera joan behar genuela ingelesa ikastera. Euskararena amak oso garbi zuen eta ikastolara bidali gintuen. Gaztelania etxean erabiltzen genuen. Nik etxean elkar ulertzearen balioa sumatu izan dut beti, hizkuntzak ikasteko grina baino gehiago. Bertso saioetara amak eramaten ninduen autoan askotan, gidabaimena atera nuen arte, eta itzulerako bidaian amari bertso saioren berri ematen nion. Ikasketak bukatu eta gero atera nuen gidabaimena eta 23 bat urte arte ariketa hori askotan egiten nuen amarekin. Gure ama izango da Euskal Herrian dagoen erdal bertsozale amorratuena. Saioa bukatzen zenean “objetivamente como madre, tú has sido el mejor”, esan ohi zuen.

Badago Interneten zure seguidilla bat, Donostiako Euskal Jai egunean, 2008an, kantatua eta norbaitek dio inoiz kantatu den bertsorik luzeena izan daitekeela. Zein izan da zuk kantatu duzun seguidillarik luzeena? Sekula bota dudan seguidillarilk luzeena, kronometratu genuelako, Aizarnazabalen kantatu nuen Andoni Egaña ondoan nuela bertsoafari batean desafioan. Berak hemezortzi minutuko bat kantatu zuen eta marka hori han bertan ontzea erabaki nuen, eta hogeita bat minutuko beste batekin erantzun nion. Bukatu nuenean ez nekien burua non nuen ere, sekula egin dudan ahaleginik gogorrena egin nuela iruditu zitzaidan. Neke mentala zer den orduan jakin nuen. Horren ondoren, hitz egitea ere kostatu egiten zitzaidan. Donostiakoa horren aldean oso laburra izan zen. Nik Donostian oso gutxitan kantatu dut eta, Euskal Jaien barruan, Easo plazan, Bilbon Santiago plazan egiten diren bertso saioen antzeko zerbait egiten ahalegindu ziren. Eta le-

Gaur-8ko zutabe batean “Antibertsolaritza” izeneko bat eman zenuen argitara eta kontatzen zenuen askok ez zutela ondoegi ikusten bertsolaritzaren kokapena euskal kulturaren piramidean, nolabait erpinean kokatzen zelako. Zer arrazoi daude batzuek bertsolaritzari errezeloz begiratzeko? Ulertu ulertzen dut eta, are gehiago, errespetatu egiten dut jarrera hori. Zaleak izateak zaleak ez izatea dakar. BECen 14.000 badira eta telebistatik beste hainbat mila, egon behar dute jarraipenik egiten ez dutenak ere eta nolabait gorrotatzen dutenak, futbolarekin gertatzen den bezalaxe. Hain zuzen ere, futbolak berak eragiten duen masa kulturaren parametroetan sartzen delako kasu batzuetan bertsolaritza. Baina hori baino askoz sinpleagoa izan liteke jarrera horren arrazoia: bertsolaritzaren balioak ez ikustea. Bertsolaritzarik existituko ez balitz, zerk edukiko luke euskal kulturaren zentralitatea? Hori da galdetzen dutena. Chomskyren arabera, bi gauza behar ditu

Astero erabiltzen ditut lau hizkuntza: euskara, gaztelania, frantsesa eta ingelesa. Hori ez zait inoiz gertatu orain arte.

henbiziko urtea zenez, jendea pozik uztea oso garrantzitsua zela esan ziguten eta saio ikusgarri samarra egiten saiatu ginen. Ni oso serioa naiz gauza horietan eta erantzukizun hori gainean nuela atera nintzen oholtzara. Seguidilla hori testuinguru horretan kokatu behar da.

nazio batek estatu izateko, armada eta literatura. Ertzaintza ba omen daukagu, baina literaturak ez du behar adinako lekurik hartzen. Gure kasuan, euskal gatazka identitarioaren baitan bertsolaritzak du zentralitatea. Are gehiago, Foleyk berak planteatutako hipotesia da: bertsolaritza hain bizirik baldin badago, seguruenik txapelketen garaitik gerra identitarioarekin lotura estua duelako izan da. Identitate baten espresioari lotu zitzaion, ikusi besterik ez dago 35 eta 36ko txapelketetan Alfontso Irigoienek egiten dituen irakurketak. Lehen txapelketa horretan Txirrita eta Baserriren arteko lehia foralismoaren eta nazionalismoaren arteko lehia gisa planteatu zen. Orain uste dut lehia hori ez dagoela oholtza gainean. Hara doana da, ikusle gisa parte hartzen duena da, automatikoki bere burua identitate baten parte bilakatzen duena. 2009ko Txapelketan nabarmenagoa zen kontu hau eta gaiak ere, nabarmen, politikoki bideratuak egon zitezkeela esan genuen batzuek. Goizean, “Euskaldunon egunkaria”ren auziarekin lot zitekeen gai bat eman zuten bakarkakoan, eta arratsaldean, “Kartzelara heldu zara eta biluzteko agindu dizute” edo horrelako zerbait. Zer lotura dute bi gai horiek? Justizia izeneko indar batek zure eskubideak urratzen dituela. Identitatearen eraikuntzarako ez dago hain ageriko gaiak zertan jarririk. Hori izan zen nik ondoren planteatzen nuena. Maialen Lujanbioren Himalayari buruzko habanerekin hobeto lantzen da identitate komuna, inkontzientea delako.•

ESTANGA OSKAR

Zer da Gaintza? Gaintza 80 biztanleko herritxo bat da: baserritarra, euskalduna eta kristaua. Iruñera joan nintzen handik, mundu erdaldun batera. Abenturazalea izan arren, gogorra egin zitzaidan ateratzea, niretzat oso arrotza zen hura.

Hala ere, astebururo itzultzen zinen Gaintzara. Nolakoak ziren itzulerak? Koloretsuak… ilea gorriz margotuta itzuli nintzen behin, belarritakoekin beste batean… Gaintzako baserri eta fabrikek ez ninduten guztiz asetzen. Estetika eta balio berrietara egokitzeko garaia izan zen eta bizitzan nondik joango nintzen galdetzeko garaia.

…eta, orain, argi daukazu zer egin? Ez, oraindik ez. 14 urterekin gitarra jotzen hastea nire aitarentzat erokeria zen. Nork esango zidan gaur egun nire ogibide jatorra hori izan zitekeenik? Farandulatik bizi naitekeela sinetsi dezaket orain.

Noiz bihurtu zinen heldu? Ez dira hilabete asko. Urte bat edo bi… Heldu bihurtzeak badu autogestioarekin zerikusia, baina baita autosinesmenarekin eta autokonfiantzarekin ere. “Hau naiz ni eta horrelakoa izan nahi dut zahartzaroraino” esan ahal izatea da niretzat. Aukera asko izan ditut, lan ezberdin asko probatu ditut, eta agian horregatik ez naiz nire

Gero eta gehiago saiatzen naiz nik nahi dudana egiten

AFESNE BAT ESKATU DU ELKARRIZ KETARAKO, BERE BURUARI EGUNERO BAIMENDUKO EZ LIOKEEN KAPRI TXOA. Hizketa goxoa eta jarraia dauka Oskar Estangak. Bizitzaren inertziari aurre egiten saiatzen da izokinen egoskortasunarekin.

bidearekin ziur sentitu beti. Azken bi urteetan, bai, gustatzen zait naizena eta hartu dudan bidea.

gandik kanpo nenbilela. Hurrengo egunean, berriz, biharamuna eta nekea zetozen. DJ lanetan nenbilenean hori guztia kanpotik ikusteko aukera izan nuen, eta hobeto ulertu nuen dena. Jendearekin harremana izatea da parrandako helburuetako bat, eta lotsa puskatzeko edan egiten dugu. Erritual horretan, ordea, askotan lotsa galtzeaz gain lotsagabe bihurtzen gara… Ondo eramaten duen jendea ere badago, jakina; baina jende desatseginarentzat territorio librea bilakatzen da.

Musika oso garrantzitsua izan da zure bizitzan. DJ moduan jardun zenuen lanean. Munduaren inbestigazio horretan, musika eta perkusioa deskubritu nituen. Musika elektronikoaren eztanda izan zen ordukoa, eta festa asko sortzen ziren. Gaztetxeko ekipoa hartu eta neure kabuz aztertzen hasi nintzen. Lekunberriko areto batean hasi nintzen DJ lanetan eta herrietako festatarako deitzen hasi zitzaizkidan gero. Euskal plazaren ezagutza erraztu zidan bolada hark, eta musikaren unibertsoan gehiago sakontzekoa.. Hasieran “jarriko zenuke kantu hau” bezalakoak aditzea demasa zen, magikoa, baina astun bilakatu zen gerora. Magia hori aldatu egin zen, neroni ere aldatu egin nintzela ohartu nintzen. Ondo ordaindutako lana zen, baina fisikoki nekagarria zen gauez bizitzea. Jendea mozkortuta…

Zer iritzi duzu gizarteak duen gauaren eta alkoholaren erabileraren inguruan? Hasteko, onartu dezadan nahiko parrandazalea izan naizela. Mozkorraldi askoren ondoren, ohartu nintzen hala nenbilen gehienetan neu-

Epaitua sentitzen denak epaitu egiten du.

Hala ere, gauetik ateratzeko nahia iritsi zitzaizun ondoren…

Baina mozkorraldiarena, kulturalki ez da edozein tribuk ospakizunetan bilatzen duen katarsia? Egin dezakeguna da atzera begiratu eta tradizioaren edo ohituren arabera azaltzen eta justifikatzen saiatu, edo alternatibak eraikitzen saiatu. Nik etorkizunean jarri nahi dut begirada. Tribuko katarsian zer behar dugu? Barruan daukaguna ateratzea, besteekin harremanetan jartzea eta sexualitatea. Hori modu osasuntsuan ateratzen asmatu genezakeela uste dut.

Inertziarekin, artaldearekin batera joatea erosoa da. Zure kasuan, sumatzen da lanketa bat egin duzula. Nola egin duzu? Batukadek erakutsi zidaten ondo pasatzeko beste modu bat; erritual ezberdin bat, gure parrandarako jarrera ere aldatzen zuena.

Dantzak garrantzi handia izan du zuretzat? Badut lagun bat dantza askea, dantza-terapia eta abar egiten dituena. Harekin arakatu nituen zenbait aukera. Orain Contact inprobisazioa ikaragarri gustatzen zait. Contact saioetan jende talde bat biltzen

da eta espazio baten barruan libreki mugitzen da, elkarrekin elkarreraginez, kontaktuan. Barrutik gauzak ateratzen dira, jendearekin egon, sentsualitatea atera. Emozioekin lotzen gara dantzan eta ondokoenekin konektatzen dugu. Niretzat oasi bat da.

Horrelako oasiek zerekin dute zerikusia: burutzen den ekintzarekin edo burutzen ari diren pertsonekin? Bi gauzek zerikusia dute. Contact egiteko tenple berezi batean egotea komeni da, eta entzumen berezi bat eskatzen du. Hori, dudarik gabe, fase batean dagoen jendeak bakarrik egiten du. Hala ere, contact saio batean dagoen pertsona bakoitza fase ezberdinetan egon daiteke. Jende klase horrek elkar bilatzen duela, bilatzen dugula, uste dut.

Zer beste ekintza probatu dituzu contactera iritsi bitartean? Gorputzaren lanketarekin izan nuen lehen esperientzia yogarena izan zen. Ni, nire gorputzarekin eta nire emozioekin egoten erakutsi zidan. Astean pare bat egunean irakasle batengana joan eta hark gidatzen ninduen luzaketetan, arnasketanâ&#x20AC;Ś Hori izan zen lehen esperientzia. Norbere burua ezagutzeak eta denbora eskaintzeak zer mesede egiten zidan sumatu nuen. Garbiketa moduko bat izan zen.

Gutxiegi ukitzen al dugu elkar? Bai, zalantzarik gabe. Nik akaso gehiegi ukitzen dut, baina, dudarik gabe, gutxiegi ukitzen dugu elkar. Oso lotuta dauzkagu buruan ukimena eta sexualitatea, eta gizonezkoa izanda are gehiago. Ukitzen badituzu, segituan asaldatuko dira zenbait. Mutila bazara, homosexuala zarela esango dizute eta neska bazara maripurtzil bat zarela. Txikitatik jartzen dizkiote mugak ukimenari. Pentsa zein naturala den besarkada bat haur batentzat, eta nola desnaturalizatzen dugun denbora pasatu ahala. Lan handia dugu egiteko hori normalizatzeko. Sexualitatearekin eta afektibitatearekin lotutako korapilo asko ditugu, eta askatuko bagenitu lasaiago biziko ginateke.

Galdera zail bat: zertan egiten duzu lan? Ahal dudaneanâ&#x20AC;Ś Iristen zaizkidan proiektuak eta nik sortzen ditudanak uztartzen ditut eta, azkenaldian, erregulartasun bat lortzen

Eta, inork esan dizu hori ez dela “segurua”? Bai, aitak eta amak oso maiz… Ez da lan klasiko bat, ez dut nomina erregular bat, baina lanik ez zait falta eta, batzuetan, kobratu ere egiten dut! Imajinatu daitekeenaren kontra, segurtasun arraro bat badaukat, zenbat eta krisi handiagoa izan gero eta lan gehiago izan dut. Langile alferra ere ez naiz, eta kaosaren erdian diziplina ezartzen badakit.

Artista batek bere beharrak bere diru sarreretara moldatu behar ditu? Halabeharrez, bai. Hala ere, gero eta gehiago saiatzen naiz nik nahi dudana egiten. Nire itxaropena da nahi dudan hura jendearentzat egokia izatea. Esperientziak erakutsi dit nire lana gidatzen, eta besteekin lan egiten dudanean ere, nik egin nahi dudanera gehiago arrimatzen naizela uste dut.

Nola hasi zinen bertsotan? Eskolarteko seme bat naiz ni. Finalera iritsi nintzen eta bertsoari esker status bat edo nortasun bat hartu nuen hasiberritan. Gero nire gatazkatxoak izan nituen: finalera iritsi, eta norbait nintzen; finalera iritsi ez, eta ez nintzen inor…

Zer leku dauka lehiak gaur egun? Deus ez daukala esango banu gezurra esango nuke. Azken finean, prestigioak badu zerikusirik produktu bat salgarri izatearekin edo ez izatearekin. Nafarroako finalera iritsi izana bada zenbaitentzat segurtasun bat-edo. Ez nuke nahi lehiak nire bertsokera baldintzatzerik, eta batzuetan hori sumatu dut… Azken urteetan Lekunberrin bertso-eskola maiztasunez egiten dugu eta teknika hobetu dut. Bertsotan nola egin nahi dudan galdetzen diot neure buruari, eta horren mesedetan lantzen saiatzen naiz. Horregatik izan dira hain atseginak

Zein puntutaraino deskodetu dut sentitzen nuena sentitu beharko nukeenean oinarrituta?

ari naiz. Udan Bertso udalekuetan grabaketak egiten ditut eta gaubelak dinamizatzen. Perkusio ikastaro bat ere ematen dut urtean zehar, eta baita ikastaro laburrak ere. Ekintzak sortu eta garatu egiten ditut. Hala izaten zen DJ moduan nenbilenean. Irrien Klubean ere ikuskizunak sortu eta eskaintzen jarduten nintzen. Bertsoak musikarekin eskaintzearena ere hala izaten da, eta Errimatuz garenera arrimatuz ere hori da. Horretaz gain, mila gauza txiki egiten ditut. Diziplinartekotasunak ematen dizkidan aukerak baliatzen ditut: ikastetxe batera joan ninteke, bertsolaritzari buruzko argibideak eman, eta gero kanta batzuk jo…

Azkenaldian zure bertsokerari muga bat ezarri diozu: entzuleak ez “adarjotze klasikoaz” zirikatzea. Zergatik saiatzen zara entzuleak estu ez hartzen? Bertsolariek diskurtsoaren boterea daukagu bertso-afari eta abarretan. Horrelakoetan ohikoa da publikoa egurtzea: pertsona bat hautatu, hari kantatu, estutu, eta gainontzeko guztiak erlaxatzen dira. Askotan adarjotze horiek gizarteko topikoengatik dira: burusoila delako, mozkorra… Hori ez egitea erabaki nuen eta apustu bat egiten ari naiz, eta saiatzen naiz emozio guztiak baikortasunetik sortzen, elkartasuna bilatzen eta “gabeziak” nigandik pasatzen; neuk ere badudalako burusoil bat, itxurak beldurtzen duen bat, mozkor bat… Badakit estilo klasikoaren aurkakoa dela, baina oldarkorra ez izaten saiatzen naiz. Bertsokideen arteko zirikaldiak onartzen ditut, defenda gaitezkeelako eta azalpen sakonagoetarako bidea ematen dutelako: nire “defektua” “gure beldur” bezala ikus daitekeelako. Esperimentu bat da, oso interesgarria. Gizakiak elkarrekiko uste baino antzekoagoak garela deskubritzen dugu. Desberdintasunak markatzen ditugu askotan, baina antzekotasunak azpimarratzen saiatzen naiz ni.

Eta entzuleak nola jasotzen du hori? Nire bertsokerak mugak ditu, eta ez nabil goi-mailako zirkuitu klasikoan. Askotan, ni jarduten naizen zirkuituetan ez dago bertso tradizio markaturik eta, agian horregatik, oso ondo onartzen dute.

sortzen da. Elkarrekin egoteko guneak falta zaizkigu gizartean. Jolasteko eta egoteko guneak. Asko kostatzen zaigu urtean zehar geure buruarentzat hainbeste denbora hartzea. Urte asko daramatzat Udalekuetara joaten, eta, bertsolaritzako belaunaldi berrietan, udalekuen ondorio oso interesgarriak sumatu daitezkeela uste dut: elkar entzutea, elkarlana… ideal batzuen garapena eta praktika ikusten dut.

Errimatuz, garenera arrimatuz Estangak urte hasieran kaleratu zuen Errimatuz, garenera arrimatuz izeneko lana. Hip-hop doinuen gainean konplexuz betetako gizarte konplexu baten diagnosia egin du. Kantuen izenburuak ardatz hartuta egin dugu bere letren analisia.

Asko epaitzen al dugu geure burua? Zuek ez dakit, baina nik behintzat bai. Eta, gainera, kantan diodan bezala: “dendetako eskaparateetan, kotxeetako leihatiletan, igogailuetan” etengabe ikusten dut nire burua eta etangabe epaitzen. Eta, egunaren arabera, batean nire bizitza kaka bat da eta bestean, zoragarria. Pentsatu nuen, hori niri gertatzen bazait, balitekeela besteei ere gertatzea.

Eta norbere buruaz gain, besteak epaitzeari buruz? Uste dut norbere burua epaitzen duenak besteak epaitzen dituela. Epaitua sentitzen denak epaitu egiten du. Nik uste, neurriz gain epaitzen gaituen gizarte batean gaudela. Epaiketa maila bat sanoa izan liteke gizartearentzat. Kontua da noiz, nola eta zergatik jartzen naizen epaiketa baten aurrean. Nire kasuan ez dut kontrolatzen.

Zure bisita klasiko bat da Bertso-udalekuetan. Zer da zuretzat egun hori?

Gehiegi epaitzen gaituen gizarte baten aurrean, beraz, soluzioa perfektuak izatea da. Ezin al dugu perfektuak izan?

Egun asko elkarrekin daramatzan talde batera iristen naiz eta taldea non dagoen ikusten saiatzen naiz. Jende horri aukera ematen diot elkarrekin kantuak egiteko. Ametsak elkarrekin markatzeko aukera ematen diet. Prozesu bat egiten dute, sistema bat jarraitzen dute modu orekatuan, eta emaitza soinuzko argazki bat da, batzen dituen ideiekin egina.

Perfektuak gara gure inperfekzioan. Momenturo zer eskatu diezaiokegu gure buruari? Eredu asko eskaintzen dizkigute, baina interesatuak eta iristezinak dira ereduok askotan. Eredua izan liteke hobetzeko helmuga bat, baina antsietate iturri bihurtzen zaigu askotan. Beti izango ditugu arazoak, eta hori onartu egin behar dugu. Kantuak jendea erlaxatzea du helburu.

Aparteko giroa sortzen da Bertso-udalekuetan. Zer gertatzen da uda bukatzen denean? Klasean edo lanean ordu mordoa pasatzen dugu erdi-derrigortuta. Udalekuetan gure energia leku batean dago eta dinamika osasuntsua

Zer izan ginen baino zer izan gaitezkeen galdetzea interesatzen zait

azken urte hauek bertsotan. Esan nahi dudana esateko espazioak sortzen ditut horri esker.

Eta zuk zertan sinesten duzu? Hasteko, badakit zer hiru gauzatan ez dudan sinesten. Lehenengo, kristautasunaren fedearen erorketaz

hitz egiten dut, niri ez baitit balio izan neurri handi batean. Gero, ondasunen pilaketan, aberastasunean. Horrek ere ez gaitu zoriontsu egiten. Hirugarren aukera, parrandarena da. Zentzumenen mundu horrek ere bere mugak dauzka… Bukaeran aipatzen dut: “sinistu nahi dut pertsona/ izan daitekeela ona/ horri dariona dela betiko zoriona”.

dantza gustatzen zitzaizkidan. Ez nintzen batere oldarkorra… Seguraski hori dela-eta hasi zitzaizkidan generoaren inguruko gogoetak interesatzen.

Gizonen topaketetan ere izan zara aurten. Atera duzu ondoriorik? Gizonen prozesua emakumeenetik oso ezberdina da. Momentu ho-

Eta, orduan, zertan sinetsi? Sinesten dut egunerokotasuna arakatu behar dugun zerbait dela. Gure ekintzek eta sentipenek zentzu bat daukatela. Puzzle hori osatzea da helburua. Testuinguru berri bat osatu behar genuke garai berri hauetan. Totem zahar asko bota ditugu, baina haien lekuan totem berriak jarri ditugu intuitiboki; eta ez dakit beti asmatu dugun…

Sentimenduak aipatzen dituzu. Oso deskonektatuak gaude sentitzen dugunetik? Pertsona bezala eta mutil bezala, hala sentitu naiz, neurri handi batean. Zein puntutaraino ulertu dut benetan sentitzen ari nintzena edo zein puntutaraino deskodetu dut sentitzen nuena sentitu beharko nukeenean oinarrituta? Sentipen txikienak ere bere ondorio garrantzitsua izan dezake, eta susmoa dut batzuetan ez dakigula zergatik egiten ditugun egiten ditugun gauzak

Generoaren gaietan murgilduta zabiltza azkenaldian, ezta? 16-17 urte nituenetik ez naiz inoiz sartu gizon estandarretan. Nire inguruko gehienak eraikuntza munduan zebiltzan, eta niri musika eta

Gizonezkoak konturatzen al gara zenbateraino zanpatzen gaituen sistemak? Ni sentitu izan naiz zapaldua. Nire eginbeharra bestelako testuinguruak sortzea da. Zapaltzailea naizen momentuan identifikatu nahi dut noiz ari naizen zapaltzen edo noiz nire pribilegiootaz aprobetxatzen. Identifikatu nahi dut noiz ari naizen panfletotik hizketan eta noiz ekintzatik. Feminista naiz, baina gizona ere bai. Uste dut horiek detektatu eta hitzetik ekintzetara pasatzeko garaia heldu zaigula gizonoi.

Biologia ez duzu aitzakia bezala onartzen, ezta? Biologiak garrantzia izan dezake, baina gehiegitan jo izan da garena izan garenarekin azaltzera. Gehiago interesatzen zait zer garen behatu eta zer izan gaitezkeen galdetzea. Ez dut gizarte artifiziala

Bertsolaritzako belaunaldi berrietan udalekuen ondorio oso interesgarriak sumatu daitezkeela uste dut

netan emakumeek biltzeko eta autoelikatzeko beharra dute. Gizonezkoei ez litzaiguke gaizki etorriko hori, baina momentu honetan bakoitza bere planetan dagoela uste dut. Gure erritmoa behar dugu eta gure beharrak identifikatzen asmatu.

sortu nahi, hori da erronka. Kontuan hartuta, gaur egungoa ere zerbait artifiziala izan zela edo artifizio bat izan zela aurreko egoerarekin konparatuz.

Gizarte eredu berrien sortzailea zara? Nire buruarentzat oasi sortzaile bat izaten saiatzen naiz. Horrek emozioekin, praktikekin, ekintzekin, ideiekin eta harremanekin esperimentatzera eraman nau. Zer sentitzen dut nik, zer sentitzen du jendeak? Hori lehengai oso interesgarria da, plastilina bezain moldagarria den lehengai bat.

Gizarte ideala zein litzatekeen argi daukazu? Ez daukat argi. Ongizate orekatua bilatzen dut niretzat. Zorionaren eta tristuraren artean badago erdiko bide bat. Tarteka mina sentitu dezaket, tarteka poza, baina sentzitzen dudana sentitzen dudala ere sakontasun batetik sentitu nahi dut. Ongizate horretarako ez da ezer berezirik behar. Gizakiaren zikloak errespetatu behar dira. Neguan eta udan ez dugu zertan berdin sentitu, eta ezberdin sentitzeak ez du ezer txarrik.

Norentzat dira idatzi dituzuen letrak? Edozein pertsonarentzat. Nik uste bakoitzari bere modura balioko diotela. Dena den, kantuak argitaratzeko hip-hop estiloa hautatu dudanez, mundu horietatik gertu dagoen jendearengana iristea errazagoa izango da. Gazteekin oso ondo funtzionatzen du eta ez hain gazteekin ere bai. Bertso munduko jendearentzat ere badira, ohituta gaudelako letrak arretaz entzutera.â&#x20AC;˘

BERTSO-UDALEKUAK

UD E L A A U K

BERTSO

ASTEBETE MUNDU PARALELOAN 96 TXANDA. 168 BEGIRALE ETA SUKALDARI. 3.000 UME. Ilusioa digitutara pasatuta, hori da 1998tik bertso udalekuek egin duten ibilbidea. Iparraldeko Bertsularien Lagunak Elkarteak abiatu zuen proiektua, eta 2001ean hasi zen Euskal Herriko Bertsozale Elkartea udalekuak antolatzen. Urtean hiru-lau txanda egitetik, udaro zortzi txanda egitera igaro dira. Berezia, ezberdina, magikoa, goxoa izan dela erantzungo dizu Udaleku hauetan egondakoren bati galdetzen badiozu. Alegia, ezer zehatzik ez. Honako honetan begirale, sukaldari eta umeek aurtengo bost txandatako bizipenak konprimitu eta testu bilakatu dituzte, behingoz bertso udalekuei definizio zehatz bat eman eta barrutik zer diren azaltzeko. Seguru oraingoan ere ez dutela lortuko.

BERTSO-UDALEKUAK

ZARO NAIZ, 14 urte ditut eta duela bost urte hasi nintzen bertso-udalekuetara joaten.

Udaleku hauetan badaude urtero errepikatzen diren ekintza batzuk, hala nola, Bertso Afaria eta Oskarren Eguna. Batzuetan, BeldurGaua ere ospatu izan da, baina nire azken bi udalekuetan ez dut esperientzia hori berriro probatzeko aukerarik izan. Horren ordez, aurten, Sorginen Eguna izan dugu; eta, egia esan, ez naiz kexu, ze monitoreek kristoren eguna pasarazi ziguten. Gainera, azken-aurreko egunean, Josu izeneko gizon bat etorri zitzaigun, eta berarekin ekintza ezberdinak egin genituen, jendea eta geure burua hobeto ezagutzeko. Bada beste egun bat ere aipagarria iruditzen zaidana:

Tribuen Eguna. Udalekua bi talde handitan banatzen dute monitoreek, eta bata bestearen kontra lehiatzen gara jokoan ezer egon gabe. Oskarren Egunean, Oskar Estanga etorrtzen zaigu. Berari ongietorria eman, bertsoarekin zerikusia duten jokoak egin, eta ia egun osoa abesti bat asmatzen ematen dugu, bai guk eta baita monitoreek ere. Horrez gainera, Udalekuen hasieratik Lagun Ezkutua eta Piropo-Posta egiten ibiltzen gara. Uste dut, hau irakurriko duzuen gehienok, ez dakizuela zer den PiropoPosta, beraz, azaldu egingo dut: Izatez, piropoen postontzi bat da. Bertan bota

daitezkeen mezu bakarrak zerbait positiboa adierazten dutenak dira. Guk, egunean zehar, postontzia mezuz betetzen dugu, eta, gauean, monitoreek irakurri egiten dizkigute. Adibidez, norbaiti oso atsegina dela esateko aukera ematen du; edo, beste barik, egunaren inguruan zerbait positiboa esateko aukera ematen dizu. Oso baliagarria da pertsona apalentzat edo hitz egiten ondo moldatzen ez direnentzat. Ez hori bakarrik, egunean zehar udalekuko pertsona bat edo talde bat Galtzagorri izendatzen dute monitoreek eta egun osoan txorakeriak egiten ibili behar izaten dute, gainerakoek galtzagorriak direla asmatzeko. Jatorduetan badago ohitura berezi bat: jaten hasi baino lehen, abestu egin behar izaten dugu. Eta ezin dut aipatu gabe utzi udaleku guztietan ezberdina den eta monitoreen baimenarekin edo gabe egiten dugun gaupasa.

Udalekua amaitzean, azkenaldian whatsapp taldeak egiten dira; esperientzia polit hau amaitu eta gero, inork ez baitu nahi izaten egindako harremanak pikutara joatea. Eta harrigarria badirudi ere, etxera heldu eta lehenengo egunetik jendearekin elkartu nahi izaten dugu berriro. Beraz, distantziaren arazoa konpontzeko kedada bat antolatzen dugu. Egun eta leku bat aukeratu, eta, egun batez, denak batera egoten gara udalekutik kanpo. Whatsapparen bidez egunero hitz egiten bukatzen dugu. Gaixotasun bat dela ematen du, mendekotasun bat, baina niretzat modu bakarra da momentu batez distantziaz ahazteko eta beraiekin beste egun bat gehiago igaroko banu bezala sentitzeko. Guztiok dugunez apur bat burua zoro, batzuetan, zeharo motibatuta, piropoak bidaltzen ditugu. Eta horiek

irakurriz, berehala konturatu zaitezke guztiok sentimendu bera edo antzekoa dugula. Guztion nahia da beste egun bat gehiago elkarrekin igarotzea, edonor txarto pasatzen badabil berari laguntzeko. Guztion sentimendua da ume kuadrilla bat baino gehiago garela sentitzea. Udalekuen alde txar bat aipatu beharko banu, bertan igarotzen dugun denbora dela esango nuke. Bai guri, eta, agian, baita monitoreei ere, denbora labur egiten zaigu. Astebetean pasa ditzakezun sentimenduak asko dira, eta ikasi dezakezuna beste hainbat. Gorabeherak egon daitezke, baina, aldi berean, zerbaiten parte senti zaitezke, familia handi-handi baten partaide.

Niretzat udaleku hauek munduan dauden onenak dira, bertan ezagutzen dudan jendea mundiala delako. Harrigarria iruditzen zait nola pertsona oso ezberdinek, arrazoi bakar batekin elkartu eta inoiz ahaztu ezingo dituzten oroitzapenak sortzen dituzten. Bertan sortzen den giroa izugarria da. Denak gara hasieran ezezagunak, baina amaieran denak gara lagunak. Baliteke hasieran etxera itzutzeko gogoa izatea, baina gero ez du inork itzuli nahiko. Nik nire inguruko askori gomendatzen diot izena ematea urte hasieran, nahiz eta bertso munduaz ezer ez jakin. Euskalduna bazara, oso ondo pasatuko duzulako. Nire lehenengo urtean, ez nekien bertsotan, eta Bertso Udalekura joan eta gero bertsotan hasi nintzen. Beraz, bertsolari izan hala ez, benetan merezi du.â&#x20AC;˘

—“Z

ER MODUZ IRAÑETAN?” —Ikaragarr… krist… flipan… (frustrazioa) Euskara hizkuntza osoa omen da, ez omen du hutsunerik eta bizitzako esparru guztietarako balio omen du. Ez da egia. Euskarak ez du guk bizitakoa azaltzeko hitz edo adjektiborik eta lan hau izan bedi uztailaren 13 hartatik gaur arte “Zer moduz udalekuetan?” galdera egin diguten baina azaltzeko hitz egokirik aurkitu ez dugun guzti horientzat erantzun. Zazpi egunetan eguzkiak ez zuen lainoak zulatzeko ausardiarik izan, nahiz eta egunero egiten genion eguzkiari ongietorria. Lainoak izan ziren gure zazpi eguneko paradisuaren testigu. Izan ere, nork asmatu zuen paradisua eta eguzkia eskutik helduta dauden uste faltsua? Guk ez dakigu, baina hori uste duenari Irañetako gure egonaldia azaltzen saiatuko

ginateke eta, ohi bezala, gure sentimenduak izenik gabe geratuko lirateke. Bihotzetik mingainerako bidean hiztegian ez ditugun hitzen peajea baitago. Peaje garestia. Goizean, 08:45ean jo ohi zuen iratzargailuak. Begiak ireki aurretik altxatzen ginen ohetik, eta egurrezko eskailerek denboraren joanaren ondorioz ateratzen zuten soinua zen benetako gure iratzargailua. Zortzi tetrabrik esne berotzen jarri ondoren, tostadetarako aurreko eguneko ogia moztea zegokigun. 09:02. “Ostia! laktosarik gabeko esnea eztiagu berotu!”. 9ak eta 5 minutu. Gosaltzeko ordua. Begiraleak laster sukalderatuko ziren egun on usaineko besarkada bat oparitzera. Ezpainetatik kolakao hondarrak garbitu gabe altxatzen ziren guztiak. Guk, zikindutako trasteak garbitu ondoren, meriendarako bokadiloak prestatu eta bazkariarekin hasten ginen, Altsasura erosketak egitera joan behar ez zen egunetan.

—“Zer tzeukiau gaur bazkaltzeko?” —“Albondigak”. —“Eskerrak hona etorri aurreko bi eunek sozidaden pasa genizkian!” —“Egie dek! Goazemak hauengana, atzo gaueko bileran itxura politte zeukian ta gaurko ekintzek!” Begiraleek gaztetxoekin egiten zituzten ekintzek “flipatuta” uzten gintuzten. Ia-ia gure jatorduak bezain onak ziren. Ura burutik behera botatzea helburu soila zuen jolas bat egin zezaketen egun batean, baina handik bi ordura jolas bidezko genero gogoeta bat

egiten ikusten genituen 12-13 urteko heldutxoak. “Txo” txikigarririk gabeko helduak ziruditen horrelako ekintzetan, eta hala zirela erakusti ziguten zazpi eguneko epe laburrean. Gorputz txikian ia kabitzen ez zaien pertsona heldu eta zentzuduna zeukatela, eta again -dudarik gabe esango nuke- gazte-talde paregabea zelako izan zen hain udaleku ahaztezina. Gazte-talde esaten dudanean begiratu eta begiraleengatik ari gara. Denok bat izan baikinen. Bakoitzak bere lekutxoa zuen eta, aldi berean, denok genuen toki komun bat. Besarkadak “Eskerrik asko, e! Holako gauzetan inoiz pentsatzen jarri gabe nengoen!”, bota zigun behin txantxikuar batek txantxikuarrez. Edota, “nik belarritakoak daramatzat nire itxura zaintzea gustatzen

zaidalako. Hori ez da nesken gauza bakarrik”, esan zigun beste batean leitzar batek. Guk txundituta begiratzen genien gure etxera eraman nahi genituen gazte haiei. Besarkadak Lazkao Txikik esaten omen zuen jakintsua izatea joandako lekuan egoten jakitea zela, eta nik uste jakintsu kuadrilla ikaragarria zela gurea. Astakirtenkeriaren ordua zenean, astakirtenik handienak ginen. Hausnartzeko garaia zenean, berriz, Sarasua txiki uzten genuen, eta piropoak idazteko garaian, Harkaitz Canoren gorputzean sartu eta idazle txiki bihurtzen ginen. Zenbaiten kasuan poeta handi ere bai. Besarkadak Piropoposta izaten zen gure gaueroko menua, baina hau ez zen sukaldarion lana. Ez gurea

bakarrik, behintzat. Gitarra baten akordeen atzean begirale eta sukaldariok, gazteek egunean zehar idatzitako piropo, eskakizun eta maitasun adierazpenak irakurtzen genituen. Horren ondoren, ipuin bat eta abesti bat. Elefantearen ezintasuna eta Pirritx eta Porrotxen “bizipoza dugu auzolan” adibide baten bidez errazago ikus dezazuen. Ondoren, gazteak “lotara”, eta gu, kolakau galletaztu baten epelean, hurrengo eguna txukuntzera. Besarkadak …eta zazpi eguneko amets baten ondoren, iratzargailuak jo zuen. Ordutik, gauerogauero, amets bera egiteko ametsetan oheratzen naiz, baina zuek zarete nire ametsen errezetari falta zaion osagaia. Non galdu dira besarkadak?•

BERTSO-UDALEKUAK

1998

KO UDAN IZAN ZEN, HAZPARNEN. 1998-99 ikasturtean Ipar Euskal Herriko ikastoletan eta sortzeke ziren bertso eskoletan estreinakoz aritu behar nuen bertsolaritza irakasten. Eta, niretzat, Ipar Euskal Herriko pertsonak, bizimoldea eta euskalkiak ezagutu eta egokitzen hasteko zentzua zuen lehendabiziko bertsu udaleku hark. Lehen bertsu udalekuaren egoitza Hazparneko etxe hura izan bazen ere (nola zuen izena? A bai! Seroratea), azken gaua Makean eman genuen, Mixel Lekuonaren Etxeto-an. Bertsularien Lagunak eta Uda Leku elkarteek bultzatu zuten lehen bertsu udalekua, Euskal Kultur Erakundearen babesarekin. Ttitto Agerre eta biak aritu ginen egitaraua prestatzen, lotzen eta begirale lanetan. Maddi Bordagarai

izan zen sukaldaria. Eta hogeiren bat haur eta gazte, Euskal Herriko hainbat txokotatik etorriak. Miren Artetxe (orduan Mirentxu) eta Amets Arzallus hendaiarrak aski ongi ezagutzen nituen lehendik; Oiartzungo bertso eskolan bizpahiru urtez izan bainituen ikasle. Xabi Paya ere ezagutzen nuen, ordurako Eskolarteko Txapelketan nabarmendurik baitzebilen. Joseba Otaegiren bisaia ez zitzaidan arrotz, Iban Urdangarin eta Aitzol Barandiaranena (orduan Aitzol) bezalaxe, Gipuzkoako Eskolartekoan ikusiko nituen, hain segur, Euskal Herrikoan

bestela. Gainontzekoak Hazparnen ezagutu nituen. Esaterako, gerora ikasle eta gaur egun lagun ditudan Eneritz Zabaleta eta Xumai Murua. Biloak bezala denborak ezabatuko ez dizkidan oroitzapenak ditut buruan. Konparazione, Iparraldeko eta hegoaldeko talka pare bat, Iban Urdangarinek gidatzen zuen lau ataundarren taldeak eraginak biak ala biak. Ttittoren izena ez ezik, haren mintzatzeko manera ere barregarri zitzaien nonbait. Eta baxenafarrari “txakurra” ahoskatzeko eskatu ondotik, hark “xakurra” arrapostu ematen zuenean irriz karkailaka lehertzen ziren. Horrela behin eta berriz. Zapartingarria iruditzen zitzaien “Ttitto” eta “xakur” hura. Eta bigarren talka; ataundarren otorduetako gosegreba: “Zer dek hoi?”, “Hoi

jateko al dek? Nik ez diat jango ba…”, “Hoi jan baino nahio diat kaka jan! Motelmotel …”. Gabatxoen janaria zitzaien. Ogia jan eta jan aritu ziren, gainontzeko ia guztiari muzin eta trufa eginez. Inork nahi izan ez zuen etxea egokitu zitzaigun. Alokatzeko etxe xerka berandu ibiltzearen abantaila. Hamaka oihalak ziruditen matalazak genituen lotarako, eta ez genuen ur berorik; ez harrikoan, ez dutxetan. Dutxetan esanda asko zirela dirudi. Bi iturri baizik ez genituen ordea dutxetan; uda leku batean, uda betean bi iturri hogeita hirurentzat! Guziarekin ere, luxuzko bertsolariekin antolatu ahal izan genituen bertso afariak. Egaña, Mendiluze, Irazu, Agirreazaldegi, Jon Sarasua, Mikel Mendizabal eta Mixel Airek kantatu zuten apailatu hiru bertso afarietan. Rafting-ean aritu ginen Errobiko uretan; Xalbadorrenea eta Xalbadorren artzain borda bisitatu genituen Urepelen; Hazparneko igerilekuan tranpolinetik saltoka aritu ginen… Nekatzen ginen bai. Baina batez ere, gauetan ginen akitu. Etxera itzuli eta 22 orduz segidan egin nuen lo, komunerako itzulirik ere egin gabe. Afalondoko gau-beilek zuten arrakasta. Eta lanjerra.

Mirentxu eta Aitzol eutsi eta tira, tira eta hautsi ari zirela, berinak amore eman eta besoa zauritu zuen Mirentxuk. Ospitalera eraman genuen ziztuan. Ordukoaren orbaina izango du oraino besoan. Ez hori bakarrik. 7’8koa izan zen etorritakoek lehendabiziko bertsu udaleku hari eman zioten batezbesteko nota. Eta errepikatuko luketen galdetuta, %76ak “bai” ihardetsi zuen; %14ak “beharbada”. Kontua da, urtero-urtero Ipar Euskal

Herrian bakarrik antolatzen segitu genuela bertsu udalekua, 2004a arte; Euskal Herriko bertso-udaleku izatera pasatu zen arte: txanda gehiagorekin, haur gehiagoarekin, baliabide gehiagorekin… Udaleku espezializatuen erreferentzia bilakatzeraino. Gaur egun, bertsolaritzaren transmisiorako egitasmoaren harri bitxietako bat da Bertsozale Elkarteak antolatzen eta kudeatzen duen bertso-udalekua.•

BERTSO-UDALEKUAK

ZTAILAREN 1EAN HASI ZEN GURETZAT ABENTURA, BESTE BEHIN BERTSO-UDALEKUTARA! Beti bezala, ni umeak baino akojonatuago. Nolakoak izango diren, ea arazorik izango dudan… Baina, bueno, gurea bezalako talde bat izateak lasaitasuna ematen zidan. bost begirale eta zuzendari bat, guztiak arabarrak (nola ez!), eta kriston rollo ona gure artean. Barria leku berezia da berez, beste udalekuekin konpartitzen dugulako aterpetxea. Foru Aldundietatik antolatutako udalekuen modelo berezia da. Horrela agertzen da foiletoetan: HIZKUNTZA: BERTSOLARITZA. Bi udaleku batera egoteagatik, lehenengo egunean beti egoten dira despistatuak (ASKO): gure udalekukoak bestean, eta beste udalekukoak gurean. Total, behin ume guztiak geneuzkala hasi ziren aurkezpenak, eta beti dago begirale graziositoren bat (kasu honetan Pastor jauna) bere izena esan beharrean beste bat asmatzen duena. Bueno, ba horrela begiraleak Maialen, Oier, Paula, Irati, Uxue (chef) eta LUIGI ginen.

Bai, umeek edozer sinesten dutela konturatzen zaren momentuetako bat da hau. Bueno, bestalde, umeen izenak ikasteko zenbat komeria, guztiak (auskalo zergatik) “Garikoitz” deitzen hasi ginen begiraleok eta horrela ba bueno, nolabait kontrolatzen genituen. “Garikoitz” azken egunerako eminentzia bat bihurtu zen, eta bisita eta guzti egin zigun. Garikoitz marrazo urdin puzgarria. Enfin, esplikazio bat ematekotan bakarra okurritzen zait: bertso-udalekuak direla. Bertso-udalekuak= bertsoak+tontakeriak+inprobi sazioa, eta arabarrak izanda gainera, hori bider bi. Inprobisazioa nagusi beti, eta, nola ez, bertsolaritza tartekatuz. Bi gitarra eskuan eta giro ederra. Umeekin kantatzen saiatu eta errepertorio ederra: ‘Lau teilatu’ eta ‘Negua joan da ta’ren bukle infinitoa.

Agurainera egin genuen irteeratxoan egon zen abenturarentzat lekua. Arabar boloetan nola jolasten den ikasi (arabarrok autoktonoa erakusten, BETI), herri olinpiada bereziak, eta egon zen baten bat herritik patata bat soka bati lotuta paseatu zuena ere. Aguraingo historia ikasteko aukera ezin hobea izan zen, txapa handia ere bai, esan beharra dago. Kasualitatez zazpi eguneko abentura honetan hau izan zen egun bakarra (!!) eguzkia egin zuena, beraz, igerilekura joatea derrigorrezkoa. Salto ikuskizun bat protagonizatu ostean, begirale guztiak leher eginda. Nahiko lan egiten dugu begiraleok egunak inprobisatzen, baina indarrak soberan ditugu gauetan umeei txantxa pare bat egiteko! Kalitateko bertsolari batzuk ere etorri ziren gugana: Iratxe Ibarra, Egoitz Iradier eta Oihane Perea. Umeentzako saio itzela prestatu genuen, aurreko urteko udalekuan ez baikenuen gehiegi asmatu. Umeek bonba pasatu zuten, bertsolariek ez dakit eta aurkezle errusiarrek inork baino hobeto. Umeak haluzinatuta geratu ziren, gehienek bertsolaritzari buruz ezer edo oso gutxi zekitelako. Hori da Barriako arazoetako bat, ez dira bertso-udaleku oso

bertsolaristikoak, hastapenerako dira gehiago. Hala ere, beti dago ume espabilaturen bat bat-batean eta guzti egiten duena. Egia esanda, aurten nahiko bertsoudalekua izan da. Edo udaleku folklorikoa: euskal dantzak, bertsoak, pack konpletoa. Euskara izaten da askotan arazoa, askok ez dute egunerokotasun baten barruan erabiltzen, baina ahalegina egiten ikusteak bete egiten gaitu begiraleok. Euskaraz gutxien egiten zuenarentzat ere aurrerapen handia zela ikus zitekeen, eta buruz ikasitako bertsoak botatzera ere ausartzen ziren batzuk. Horrelako proiektu baten parte izateak pertsonalki

betetzen zaitu, eta gure inguruaz asko ikasten dugu. Badago momentu bat pertsonalki asko gustatzen zaidana. Lehenengo egunean lagun ezkutua egin behar dugula azaltzen diegu umeei, eta papertxoak banatu. Gauza da bakoitzak beste bati oparitxo bat egitea: eskuz egindakoa, bertso bat… Benetan harrigarria iruditzen zait zein ilusiorekin hartzen duten. Gogoratzen dut haien adinarekin ez zitzaidalako horrelako gauzak egitea gustatzen. Beti daukat, begirale

bezala, beldur bat umeren batek tokatu zaionari oparia ez egitearena. Baina ez da inoiz gertatu. Eta benetan pozten nauen zerbait da. Azken egunerako plan ideala da: bakoitza bere etxera doa bere opari/oroitzapenarekin. Opariak ematerakoan gertatzen den momentua magikoa iruditzen zait. Besteari gustatuko zaion duda aurpegiak, guztien aurrean oparia emateak ematen duen lotsa, gustatu zaiola ikustean hartzen den lasaitua… Ikaragarria da. Udaleku bakoitzak badu bere berezitasuna, baina bertsoudalekuak berezitasun horren barruan badauka beste berezitasun magiko bat. Ezin dut hitzez azaldu. Onena bertso-udalekuetara etorri eta probatzea!•

BERTSO-UDALEKUAK

1. Iaz paradisua bizita gertutik, egun hau noiz heldu zain egon naiz ordutik. Ihes egin nahi nuen berriro mundutik, mundu berri bat sortuz barruan, barrutik, autobusean sartu naizen momentutik.

2. Bi munduen artean hainbeste distantzi badagoenez nahi dut kanpokoa ahantzi, nahastu mila kolore, soinu ta fragantzi, aurpegia margotu, mozorroak jantzi… eta eguneroko maskarak erantzi.

3. Sinistuta hizkuntza dugula ondare, oihu indartsu edo xuxurla suabe… sorkuntza bihurtzen da armiarma sare, hitzarekin jolastuz konplexurik gabe; Azkaine ta Algorta gertuago daude.

4. Sukaldariek dute gure osasuna otorduro zaintzeko erantzunkizuna, sukaldean egosten dute maitasuna. Da jasotako mimo denen batasuna platerean kabitzen den goxotasuna.

6. Eguzkia estaltzen badute izarek esnatu ohi gaituzte sorginen algarek ez ukendu onenek, ez mila edabek… pauso irmoa galtzen badute dardarek magia sortzen dute zuen besarkadek.

7. Zazpi egun nahi ditut nigan giltzapetu, oroitzapen guztiak banaka aletu. Zorionak ditu bi osagai sekretu; ehun kilo irri, mila tona errespetu… bizitza bilakatu nahi dut udaleku.

5. Gitarraren laguntzaz “gabon!” esatean, pentsatzen dut ipuinen errealitatean; ezindu bilakatu zen elefantean… Sentitu ohi dudana izara artean nola adierazten da piropo batean?

BERTSO-UDALEKUAK

ENAK ELKARTUTAKOAN, GURASOAK AGURTU ETA ALDAPAN GORA JADA LAGUN BERRIAK EGITEN HASI GINEN: ALGORTAKOAK, ATARRABIAKOAK, ZUMAIAKOAK, GASTEIZKOAK… Euskal Herri osokoak. Itsaspe baserrira iritsi bezain pronto maletak logelan utzi eta zelaira irten ginen, elkar hobeto ezagutzeko jolas batzuk egitera. Begirale, sukaldari eta umeon arteko harremana ez zen harreman sinple bat, harreman berezi bat baizik. 50 lagun ginen Oriora gerturatutakoak eta esperientzia ahaztezin bat bizitzeko prest geundenak. Lehenengo egunean, taldeak osatu eta, gauean, bakoitzak bere taldea aurkezteko show

bat egin genuen: antzerkiak, bertsoak, dantzak, kantuak… Beste egun batean, Zarautzera egin genuen txangoa trenez. Herriko parke batean bazkaldu genuen eta goitik behera busti ginen. Eta hondartzan pasatu genuen arratsaldea. Arratsalde batean, Orioko hondartzan geundenean, Hodei Barroso eta Onintza Enbeita etorri ziren. Gurekin egon ziren jolasean eta bertso-afaria eduki genuen beraiekin. Orioko herrian ere jolastu ginen Orioko balearen bila. Eta, jolasten genuen bitartean, Orio eta Orioko historia ezagutu genituen hobeto. Azken aurreko egunean, Oskar etorri zen gurekin kanta bat egitera. Arratsalde osoa ekin eta ekin ibili ondoren, oso

polita geratu zitzaigun kanta, bai guri eta baita begiraleei ere. Gauean hor ibili ginen kantak abesten eta entzuten. Gauero gaubela egiten genuen. Piropo-posta zen gauero egiten genuena, baina gaubela bakoitzak bazuen zerbait desberdina: masaje gaua, kaxa musikala,

diskoteka… Gau guztiak ziren zoragarriak. Azken egunean, goizean, lagun ezkutuko opariak banatu genituen: bai bertsoak eta bai eskulanak. Eta, azkenik, agurtzeko garaia iritsi zen. Aste honetan zenbat gauza ikasi, zenbat jende ezagutu, zenbat momentu pasatu elkarrekin, eta zenbat maite dugun elkar ohartu ginen. ORIO ez zaitut inoiz ahaztuko. Onenak zarete eta beti egongo zarete gure bihotzetan. Espero dugu berriz elkar ikustea. Ez aldatu inoiz, zareten bezalakoak izaten jarraitu, asko balio duzue eta. ASKO MAITE ZAITUZTEGU! Mila esker guztiagatik! Muxu handi bat guztioi•

ada kurtsoa hasi dugun honetan, inoiz baino gehiago oroitzen gara udaz eta udalekuez. Ni gaurkoan ez naiz salbuespen bat eta ireki berri zaidan leiho honetatik barren-husteko asmoa dut. Hala ere, aldez aurretik garbi utzi nahi dut ez dudala bertsoudalekuen eta bestelako udalekuen arteko konparaziorik egiteko asmorik: ezberdin bizi izan ditudalako, gehiegitan egon ez naizelako eta horretarako lekurik egokiena ez dela uste dudalako, besteak beste. Haur nintzela ez nintzen udaleku askotan ibili. Herrian uztailean zehar goizeroko udaleku irekietan bai, baina pixka bat koxkortu ahala tokatzen ziren udaleku itxietan, hiru bider bakarrik egon nintzen. Gainera, hiru txanda horiek elkarren artean erabat ezberdinak izan ziren jende, hizkuntza eta helburu aldetik. Sekula ez naiz egindakoaren edo egin gabekoaren damu izan, baina aitortu behar dut inoiz sentitu dudala urtez urte leku berera eta lagun berdinekin joaten ziren kideekiko inbidia pixka bat, dena hutsetik hasi gabe jarraipen bat egiten baitzuten. Aldiro berritik hasteak ere erakartzen ninduen, baina lagun berri gehiago eginez. Bestalde, udalekuen ondoren, jarraipen gisa “kedadak” (barkatu baina bila ibili arren ez dut hitz egokirik topatu) egiten dira. Batzuek porrot egiten dute eta beste batzuek

ez. Ez dute udalekuetakoaren antz pittin bat ere, baina harremanak estutu eta bidea emanez gero, ederra da Euskal Herri osoan zehar lagunak izatea. Eta are gehiago frikismo bertsukoak badira. Tira, badirudi udalekuetan aditua naizela, aditurik bada, eta lehenago esan bezala, hirutan soilik egon naiz. Horietatik bakarrak ziren bertso-udalekuak. Hemezortzi urte bete berritan (2013) joan nintzen begirale eskaintza bati muzin eginez begiratua izateko azken aukera aprobetxatzera. Aurten, berriz, beste fazeta bat izan dut. Begirale titulurako praktikak gauzatzera hurbildu naiz Orioko Itsaspe baserrira. Astebetetxo bat izan da nire herritik ordu erdi eskasera, baina denbora ez omen da ordutan neurtzen, ezta distantzia kilometrotan ere, eta nahikoa izan da beste planeta batera salto egiteko. Urteroko kontua izango den arren, egunak falta izan zaizkit, beste mila ekintza egingo nituzkeen taldearekin. Kexuak kexu, lehendik ere ez dugu egitarau makala izan: Zarautzera egun-pasa, Orio ezagutu, hondartzan ibili, Onintza Enbeita eta Odei Barroso ezagutu, Oskarrekin kantuan ibili, Josurekin lanketa egin, frontoian ibili, portuan bainatu, tailerrak inprobisatu, janariaz kontzientziatu…

Begiratuez ere zer esan, potentzial handiko taldea dela argi geratu da. Ez dira ardi otzanak izan, noski, baina oso ondo jasan dituzte gure txantxa eta eskakizunak. Pentsa, baserritik atera garen bakoitzean (ia egunero) hogeibat minutuko paseotxoa nahitaezkoa izan dugu, bai joanean eta bai etorrian, eta espero zitekeena baino oposizio apalagoa izan dugu! Azken egunean ere besarkada, muxu eta agur ugari partekatu ditugu: begiraleen artean, begiratuen artean, begirale eta begiratuen artean… horrek zerbaiten erakusle behar du derrigorrean. Abentura honetan bidaia-kide bikainak izan ditudala ere ezin esan gabe utzi, lortu baitugu gure tresna eraginkorrena bihurtu den halako konplizitate gradu bat. Zazpi egunak airean pasatu zaizkigula esango nuke. Egunak diot gaueko batzarretan betazalek karga izugarria hartu digutelako eta komeria galantak izan ditugulako batzuek hauei eusteko garaian. Zazpi begiraleak eta bi sukaldariak, izatez, lanera joandako bederatzi kide soilik gara, eta paperetan ere hala jarriko du agian, baina lan sentsaziotik dezente urrundu da. Minimotik aldenduz, bakoitzak beretik emanez, askoz eramangarriagoa eta gertukoagoa egiten da dena, eta horren adibide garbiak izan dira tailer inprobisatuak eta sukaldarien jarduna.

Ezin esan dena aurreikusi bezala joan zaigunik, arazorik eta gatazkarik izan ez dugunik, kopeta zimurtu behar izan ez dugunik, baina Orio 2014 txandako (ia) ezer ere ez nuke aldatuko, dena nahi bezala atera balitz magia edo xarma osoa galduko bailuke. Orokorrean, Orion bizitakoaren ispilu ederrak dira egin ditugun kantuak. Bizipen eta emozio ugari daude bertan, eta luze geratuko zaigun oroitzapen bat da, gugandik eta guretzat sortua. Nire partetik, begirale lanetan “berria” izan arren, ez naiz hankamotz sentitu (gainontzeko begiraleei galdetu behar) eta, hein handi batean, begirale eta begiratuen arteko harremanari esker izan dela esango nuke. Istripu larriren bat gertatuz gero (asma, zauri larriak…)

ondo erantzungo nukeen jakin gabe joan naiz Oriotik; baietz espero dudan arren, konfirmatu gabe utzi nahi ditudan zalantzen kutxan gordetzeko beste bat gehiago. Baina tira, dena ez da bizipenak bakarrik. Titulazioei begira izugarrizko aurrerapena egin dut eta lankideak ados egongo direlakoan nago. Astebetean, begirale tituluaren amaieraz gain farmaziako adituaren titulu ofiziala! Marka da gero, hori da hori alergia pila! Txantxak albora utziz, gustura geratu naiz osatu dugun txandarekin. Etxeratu bezain laster sentitu nuen halako etxe-min bat (itsaspe-mina ote da?) gaueroko piropopostez, ipuinez eta muxu-errondaz goxatu nahi nuena. Nire ustekaberako, ez nituen denak atzean utzi, izan ere, gurasoen piropoposta dexente jaso ditugu, eta

egindakoaz seguruago, lasaiago eta harroago utzi nau. Honaino nire berriketaldia. Beste mila istorio eta anekdota ekarri ditut Oriotik, baina ez dut astuna izateko batere gogorik. Besterik gabe, eta berriz diot ez dela propaganda egiteagatik, gogoa duen gazte orori udalekuetara joateko gonbita luzatzen diet. Gogoz kontra ez, noski, ezta derrigorrean Bertsoudalekuetara ere, baina lagun berriak egin eta oporrak beste era batera gozatzeko aukera ederra da. Gureak bertsoudalekuak dira, bai, baina ez pentsa bertsoa besterik ez dugunik buruan, gure helburua gazteek bertsoen inguruan, hezkidetzan eta euskaraz ondo pasatzea baita, ez etorkizuneko BEC-eko finalistak heztea.•

BERTSO-UDALEKUAK

ERTSO UDALEKUEN HISTORIAKO ARGAZKI IA GUZTIETAN AGERTZEN DA ITXASO PAYA (ALGORTA, 1988). ZORTZI TXANDA EGIN DITU UME BEZALA, ETA BESTE ZORTZI UME ARDURATSUAGO EDO BEGIRALE GISA. Gutxik ezagutuko dituzte berak bezala txanda batek ahaztezina izateko behar dituen osagaiak, eta lehengai nagusia hezitzaile talde on bat egotea dela iruditzen zaio Itxasori. Aurten, txanda bakarrarekin nahikoa ez eta bitan egon da: Arrazolan eta Zuhatzan.

Arte dramatikoa ikasi du, ikus-entzunezko komunikazioaz gain, eta horrek bere aldamenean egote hutsa ikusi eta entzun beharreko performance bilakatzen du.

Noiz hasi zinen joaten bertso-udalekuetara? Nire lehen udalekuak 1999an izan ziren Duzunaritzen. Hala

ere, Bertsozale Elkartearen bertso-udalekuak 2002an hasi zirela esango nuke, eta ni ere hantxe egon nintzen, Eulaten. Ordutik, ume bezala urtero errepikatu nuen eta, gainera, 2003an eta 2004an bina txanda egin nituen uda bakoitzean. 2006an, ume bezala azken urtea eman nuen Aubixan, eta urte horretan bertan, praktikak Urepelen egin nituen, 9-11ko txandan. Urepeleko ume horiek, egun, nirekin egiten dute lan begirale bezala. Gaur egun arte, urte bakarra huts egin dut bertso-udalekuetan: 2009an, Go!azen telesaila grabatzen eman nuen uda

osoa, eta ezin izan nuen bertso-udalekurik gozatu.

Zer dira zuretzat bertsoudalekuak? Zer eskaini dizute? Bertso udalekuek benetako Euskal Herria jarri zidaten eskura. Hasieran, euskara ikasten nuen, eta euskara Algortatik oso urrun ere hitz egiten zela, baita hainbat modutara ere. Bertso udalekuetara hurbiltzen den jendeak izpi berezi ezezagun komuna dauka eta horrek harreman bereziak bermatzen ditu. Lagunak, esperientziak, abenturak, kantaldiakâ&#x20AC;Ś Ugari dira horietan izaten diren bizipenak, eta bertsoa tresna bikaina da norbere beldurrak

kanporatzeko. Bestela ere zoragarria da urtero, astebetez bada ere, udalekuak bizi ahal izatea. Txanda bakoitza desberdina bezain ikaragarria da, eta beti ikasten dugu asko.

Ume gisa edo begirale gisa joatea ezberdina izango daâ&#x20AC;Ś zer nahiago duzu? Ume gisa joatea nahiago, noski. Begirale gisa joanda ere gozatzen da, baina, nola ez, ardura batzuk badituzu eta ardurak motxila bat dakar. Hala ere, begiraleok ederto

pasatzen dugu, normalean, ume taldea parte-hartzailea eta emankorra izaten baita. Zuzendariak izaten du buruhauste gehien. Dena den, gure begirale bikainek dena errazten diete zuzendariei, egungo bertso-udalekuetan.

Txanda gogoangarri bat? 14-19 urte nituela ume bezala Aubixan egin genituen txanda denak. Beraz, nik txanda gogoangarri oro Aubixarekin lotzen dut. Han ume bezala hasi nintzen eta begirale gisa jarraitu, eta bietan, etxean bezala sentitu ginen Maritxuri esker. 2003a, esaterako, urte latza bizi izan genuen Aubixan. Txikien txandan ederto pasa nuen,

baina nagusien txandan mundu oso bat deskubritu. Han gaur egungo lagun on asko ezagutu nituen. Komando Bertsolari jarri genion izena gure taldeari eta eskumuturreko berde bana hartu genuen, elkar identifikatzeko. Begirale taldea inoiz eduki dudan onena izan zen: Estitxu Arozena, Ixiar Eizagirre, Xabi Paya, Irati Mendiguren… Han bizitakoak bertan egon ginenok baino ez dakizkigu. Oraindik ere Ixiarrek lagun ezkutuan oparitutako Aubixaiera hiztegia gelako paretan itsatsita daukat, 11 urte daramatza hantxe!

Aurten Arrazolako eta Zuhatzako txandetan egon zara. Esaldi banatan, nola definituko zenuke txanda bakoitza? Arrazola: Hemen hasia ez da amaitu, Anbotok ostera elkartuko gaitu. Zuhatza: Hemen daramagu kriston martxa!

Nortzuk osatu duzue begirale eta sukaldari taldea Zuhatzan? Zuzendaria: Esti Alberdi. Begiraleak: Izar Mendiguren, Imanol Irazustabarrena, Itxaso Paya. Praktiketan: Maialen Akizu, Haizea Beruete.

Zer balio indartu nahi izan dituzue? Zeintzuk ziren hasierako helburuak?

Zuhatzako txandak ur ekintza ugari eskaintzen dizkie umeei, beraz, denbora gutxi izaten da uretatik kanpo. Hala ere, tarte horietan bertsozaletasuna lantzea izaten da helburuetako bat; Eneko Fernandez eta Agin Labururekin egindako bertso hizketa-afaria lekuko. Oskarren bisitarekin batera, sormena eta musika landu ditugu, eta aurtengo berrikuntza modura, generoa ere zehar-lerro gisa landu dugu.

Zer osagai behar ditu txanda on batek? Nire ustez hezitzaile talde on bat da osagairik indartsuena. Talde horretan baliabide eta gaitasun desberdinak dituzten hezitzaileak nahastu behar dira, nire ustez, talde oso bat osatzeko. Horretaz gain, proiektua ondo ezagutzea eta honetan sinestea ezinbestekoa da.

“Besarkatu momentua, hori da zure lekua” dio zuen Zuhatzako kantuak… Txanda hasi eta berehala, elkarri ematen eta elkarrengandik jasotzen hasi ginen, begirale zein begiratu artean. Oskarren egunean, kanta sortzea suertatu zen, eta, doinua zein letra

sortzean, aske sentitu ginen eta konfiantzan. Hori dela eta, momentuan bizi genuena islatu nahi genuen kantuan. Eta horixe da ba, momentua bera besarkatu etaâ&#x20AC;Ś

Zuhatzako aurtengo txandako momentu ahaztezinen bat: Azken gauean suaren inguruan elkartu ginen. Lehenbizi piropoposta irakurri, gero kantuanâ&#x20AC;Ś Irla batean geunden, lagun artean, ilargipean eta suaren inguruan. Ahaztezina, guztiz.

Beste udaleku batzuetan ere egon izan zara. Desberdinak direla uste duzu? Funtzio ezberdinak betetzen dituzte? Euskal Udalekuak eta udaleku irekiak probatu izan ditut. Udaleku itxiak ez ditut hainbeste maite, begiratuak

100

ez dituzulako bizikidetza iraunkor batean ezagutzen. Harreman ederrak sortzen dira, are gehiago nire kasuan, neure herrian bertan izan baitzen. Hala ere, euskal udaleku eta bertsoudalekuekin zerikusirik ez. Euskal udalekuak begirale gisa bizi izan ditut, eta ziur naiz eta jakin dut umeen esperientzia zoragarria dela. Hala ere, ni begirale besterik ez naiz izan bertan, eta inoizko zoriontsuen eta gogorren lan egin nuen hamar egun horietan zehar. Begiraleak hara boluntario gisa joaten dira, eta horrek ilusioz zipriztintzen du udalekuaren gune oro. Bertan, euskaraz bizi dira eta, lantaldea urtean zehar elkartzen da, udalekua etengabe hobetzeko asmoz. Ni Bernedon izan nintzen eta errepikatzeko deseatzen nago aspaldi.

Bertso udalekuak tematikoak dira, beste biak ez bezala. Horietan euskal mundua gertutik ezagutzeko aukera ematen da bertsoaren bidez, eta bertara ume bertsozaleak datoz. Bertso eskoletan dabiltzan umeak dira datozen gehienak eta, beraz, udaleku hauek kirol campus eta horrelakoekin aldera litezke.

Luzaroan nahiko al zenuke bertso-udalekuetan lan egin? Ez dut imajinatzen bertsoudalekurik gabeko udarik. Hala ere, ondo dakit nire moduan bertso-udalekuetan ume dabiltzan asko begirale izango direla, eta izan nahi dutela gerora, beraz, eurei lekua egin behar. Eguna iristen denean ikusiko dugu nola bete hutsune hori; bitartean, uda bertsotan gozatzen jarraituko dugu!â&#x20AC;˘

101

102

103

BERTSO-UDALEKUAK

104

105

U BEĂ&#x2018;AT ETA ANDONI MUJIKA GARA, ETA AURTENGOA LEHEN BERTSO-UDALEKUA IZAN DUGU. Arrazolan izan gara uztailaren 6tik 19ra bitartean, hau da, sei egun igaro ditugu bertan. Udalekuetan makina bat bizipen bizi izan dugu, alajaina! Hasiera batean, normala den bezala, urduri samar genbiltzan, ea nolako jendea ezagutuko genuen eta ea lagun berriak egingo ote genituen zalantza genuelako, baina konfiantza hartzean, segituan hasi ginen hango giroaz gozatzen. Orokorrean oso kontentu eta gorputzaldi onarekin itzuli gara etxera guztiok, eta ez da gutxi. Ezin da ukatu Arrazolako aurtengo udaleku-garai hau esperientzia paregabe eta aberasgarria izan dela denontzat, bai begiratuentzat eta baita begiraleentzat ere.

106

Gure iritziz, paregabeko sei egun igaro ditugu Bizkaian. Arrazolak, herria txikia izanik, egunerokotasunetik aldentzen laguntzen du. Bertako aterpetxean ederki moldatu ginen, eta oso gustura eta eroso egon ginen. Ez dakigu Anbotopeko paisaia ederrarengatik den, bizi izan genuen eguraldi ederra ote den arrazoia, edota udalekuei berez darien xarmagatik den, baina Arrazolan egon ginen guztiok irribarre erraldoi bat ekarri genuen etxera bueltan. Hala ere, gure taldearen ezaugarri bereizgarriena elkarri laguntzeko ahalegina izan da. Izan ere, bakoitzak sentitzen duguna besteari esateko eta sentimenduak elkarbanatzeko ez dugu inolako arazorik izan.

Egia esan, gure taldean adin tarte nabarmena egon arren, gure artean oso harreman sendoa egiten jakin dugu, udalekuko ekintzetan denok batera elkarrekin disfrutatuz. Gainera, Euskal Herri osoko jendea egokitu denez, probintzia orotakoa, oso talde anitza osatu dugu, eta Euskal Herriko beste leku batzuetako hizkera ezagutzeko aukera ezinhobea eman digu. Gainera, bertso munduan eta lagunartean murgildurik, geure buruarekiko konfiantza hartu dugu. Gure begiraleekin ere ezin kexatu. Izan ere, bertsolari on eta bertsozale amorratuak izateaz gain, aparteko moduan portatu dira gurekin. Denbora libre asko izan dugu, baina eginiko ekintzak egoki aukeratuak, ezberdinak eta oso dibertigarriak izan direnez, oso ongi pasatu dugu haietan eta asko dibertitu gara: Beldur gaua, Txerri olinpiadakâ&#x20AC;Ś Gainera, aurten estreinakoz etorri diren begiraleak eta

esperientzia zutenak batzean, biak, bai freskotasuna eta bai esperientzia eman diote taldeari. Gainera, ezin azal daiteke hitzez begiraleen gertutasuna: segurtasuna zein konfiantza eman digute. Zer esanik ez sukaldariez. Gure eskerrik handiena eman nahi genieke, gure apetitua eta belarriak era berean asetzearren; egunero halako jaki goxoak jartzeaz gainera, izugarrizko bertso ederrak abestuz gozotu dizkigutelako hango egonaldiko egunak. Esaldi batean laburtzearren: etxean baino hobeto jan dugu Arrazolako jangelan. Ekintza asko izan ditugu, eta guztiak ezin ditugu azaldu. Hala eta guztiz ere, aipatzekoa da Andoni EgaĂąa eta Alaia Martinen bisita. Igerilekura joan ginen egun batean ezustean azaldu ziren bertan. Harrera goxo bat egin eta, haiekiko geure jakin-minak argitu ondoren, aterpetxera

itzuli ginen. Afari ederra dastatu eta gero, bertso saio itzela egin zuten bi bertsolariek. Ezin ahaztu dezakegu, ordea, Oskar Estangaren bisitaldia. Artista honekin udalekuko geure kantak egin genituen: begiratuok bat, eta begiraleek beste bat. Doinua erabakirik, letra pentsatzen hasi ginen. Ideia mordoa eduki genituen eta, horrenbestez, arazoak izan genituen kantan guztiak sartzeko. Baina, azkenerako, gure laguntasunari buruzko abesti polita geratu zitzaigun. Eguna, bertsolari zein kantari den Oskar Estangaren emanaldiarekin amaitu genuen. Nahiz eta bizipen onak bizi izan, txarrak edo ez hain onak ere badira tartean. Izan ere, udalekua 40 kiderekin hasi genuen, baina tamalez, bi lagunek, zenbait lesiorengatik, etxera itzuli behar izan zuten. Beraz, ez genuen denbora

askorik izan pertsona horiek ezagutzeko. Laburbilduz, ez dugu inongo dudarik hurrengo urtean errepikatzeko prest gaudela. Orokorrean, bertso-giro gozo batean, ederki pasatu dugu gure oporraldia Arrazolan. Eta bertso eskolako ikasleren bat edo beste gaztetxo bertsozaleren bat balego bertso-udalekuetara joateko zalantzan, lasai asko etortzeko esango genioke. Lagun berriak eginez eta bertsoekin jolastuz, giro jatorrean, oporraldi ederra pasatuko du. M

Ederki pasa dugu Bizkaian ginela, konpainia onean ezin zen bestela. Nahiz ta egiak duen erdia ustela, oraingoan bai errez esan daitekela Anbotok benetako magia duela.â&#x20AC;˘

107

108

109

110

111

ZTAILAREN ERDIALDEAN IZAN GINEN ARRAZOLAN, ANBOTOPEKO LEKU MAGIKO HARTAN. Esperientzi bikaina izan da aurtengoa, berriz ere bertsoudalekuek ez dute hutsik egin. 12 urte nituenetik urterourtero izan naiz bertsoudalekuetan, baina aurtengoa ezberdina izan da: ez naiz begiratu bezala joan. Izan ere, urteak ez dira alferrik pasatzen eta, adinean aurrera goazen neurrian, gure rolak aldatzen doaz, baita udalekuetan ere. Aurten begirale praktiketan izan naiz. Berriz ere harritu egin naute udalekuek, urtero moduan: beti desberdin, beti ahaztezin; eta beti hala izatea espero dut. Azken urteetan bertsoudalekurik gabe ez dakit nolakoa izango nintzen. Dakidana da ez nitzela orain naizena izango. Zerbait berezia dute udalekuek, begirale, begiratu, aterpetxe eta lanketa guztiaren ondorio. Denbora neraman begirale izan behar nuela esaten eta,

112

uztailean, lehen aldiz izan dut aukera hori, non eta gure herri txiki honetako leku magikoenetako baten magalean: Arrazolan, Anbotopean. Astebete igaro genuen pareta horren babespean, astebete errealitatetik urrun geratzen den errealitate bakar horretan. Sei gau, zazpi egun, berrogei begiratu, zazpi begirale, bi sukaldari eta hamaika bizipen izan ditugu aurtengoan ere.

Oker ez banago, hirugarren egunean igerilekuan izan ginen, eta, ustekabean, bixita atsegin bat izan genuen arratsaldean: Andoni Egaña eta Alaia Martin bertsolariak Apatako igerilekura azaldu ziren. Gero, udalekuro egiten den moduan, “bertso”udalekuak direnez, “bertso”afaria izan genuen, eguraldiak lagunduta: aterpetxeko atarian, Anbotoko Mari zelatan genuela.

Uztailaren 13an hasi genuen abentura. Ni Itziarren autobusera igo eta Donostiatik zetozenekin bat egin genuen, Arrazola bidean beste batzuk jasotzeko. Niri behintzat bidea laburra egin zitzaidan, ez dakit zergatik. Haurrei adar pixka bat jo: beraien “zenbat falta da?” eta “noiz iritsiko gara” artean txantxa pare bat, eta, ustekabean, Bizkaiaren bihotzean ginen, maletak eskuan, aterpetxera iristen. Lehen egunean, ohikoa den moduan, ezagutza jolasak, taldeak egin, arauak adostu eta, gauean, talde bakoitzak bere aurkezpena egin zuen, begiraleok barne. Uztailaren 13an, ordea, egia esan asko axola ez didan futboleko munduko txapelketako finala egon zen. Nola ez, gaztetxoek hura ikusi nahi zuten. Aterpetxean telebistarik ez genuenez, eta pixka bat berandutu zenez, irratiz entzun ahal izan zituzten azken bost minutuak… jejeje!

Bertsolariak atzean utzita, hurrengo eguna ere kargakarga eginda zetorren: bisita, agur eta emozioz josita. Iosu eta Oskar etorri ziren: bata

klasikoa, aski ezaguna, eta bestea aurtengo berrikuntza. Udalekuetatik pasatu den nork ez du ezagutzen Oskar? Eta nork ez bere gitarra, doinu eta abestiak? Bertso udalekuak entzutearekin askori datorkigu Oskar burura. Batez ere berarekin grabatzen diren abestiengatik, udalekuak inmortalizatzen baititu. Iosuri buruz zer kontatu! Beharbada ez da beterano bat, baina arrastoa utzi duela ezin uka. Aurreko bi urteetan Bidarrain jardun da sukaldari moduan, Unai Muñoaren konpainian. Aurten, aldiz, berrikuntza moduan etorri zaigu udalekuko txanda guztietara, hezkidetza lantzera. Oskar eta Iosu, Iosu eta Oskar biak batera etorri zaizkigu aurten bisitan, eta lan bikaina egin dute udalekua gitarra soinuz, hitz goxoz eta sentsibilitatez bete baitute. Oskar eta Iosuren eguna, ordea, ez zen dena poza izan, bertan sortu genuen familiako

bi kide agurtu egin behar izan genituelako, zoritxarrez. Bisitak, dena den, ez ziren hor amaitu. Igerilekuko bigarren egunean, meriendako ogitartekoekin batera, udalekuetan beteranoa den lagun bat etorri zitzaigun. Ez pentsatu udalekuan bisita besterik ez genuela izan. Ez ziren faltatu: joko zikinak, gaubela zoragarriak, bertso kutsuko lagun ezkutuak, masaje gaua, udalekuko aste osoko dinamikak (zazpi dragoi bolak aurkitzea, hiltzailearena, azeria, galtxagorria), lotarako ipuinak eta, nola ez, piropoposta! Horrez gain, udalekua amaitzeko asko falta ez zenean, aurreko egunean edo, ustekabean, aurrez prest

genituen dinamikei lekua hartuz, piropopostan agertu ohi diren mezu ez hain atseginen inguruan hitz egiten hasi eta hausnarketarako talde terapia bihurtu zen hura. Egia esan, harrigarria da 12-13-14 urteko gaztetxoak zein helduak izan daitezkeen. Besterik gabe, eskerrak ematea besterik ez zait geratzen begirale taldeari, egin duen lanagatik, niri laguntzearren eta ni aguantatzearren; sukaldariei, ondo zaindu gaituzuelako eta Argiñanok baino otordu hobeak prestatzearren (ez nuen gutxiago espero); elkarteari, beste urtebetez bertso-udalekuak bezalako paradisu txiki hauek posible egitearren; begiratuei, holako familia osatzearren; eta udalekuen parte diren eta izan direnei. Ea datorren urtean berriz elkartzeko aukera dugun.•

113

114

115

PAPEREZKO

BLOGA

amaiaiturriotz /

BETIKO LELOAREN BETIKO GALDERAK Mingainean goroldioa daukadan honetan esan dezaket aspaldi ez dudala fundamentuz kantatzen, BEGIRADA eta KOPETA erdoilaren erdoilez ari zaizkidala gogortzen eta jada ez naizela azken txapelketako doinu berriak momentuan ikasten aritzeko bezain frikia. Bukatzen ez den nire ikasle-bizitzak berekin dakarren errutina ezari zor zaio agian bertso-eskolara astero joateari aspaldi utzi izana. Edo zer erantzun ez dakigunean esaten den bezala, boladak, neska, boladak.

Euskal Herriko txapelketan nire barneko “ni” kritikoa askoz bareago joaten zen saio guztietara (guztietara), patatak eta gominolak hartu eta goazen, Altsasutik Maulera zein Elizondotik Oiartzunera. “Presioa, lehia eta artearen konparazioa sustatzen ditu baina… begira zenbat jende ber-konektatzen duen!”. Bizkaikoa hasi denetik, ordea, “bertso” hitza entzuteak dardarka jartzen nau, eta txapelketako sintoniak zeresanik ez. Hau da, bertsoarekiko interesik eta konexiorik handiena izatea komeni zaidanean ihes egiteko gogoa baino ez dut sentitzen. Eta barruko “ni” motibatua lokartu den honetan esnatu da “ni” kritikoa. “Presio honek ez digu uzten benetan garena azaleratzen, hau ez da bertsoa, bertsolarien arteko lehia absurdoa da”. Inoiz ez dut entrenatzeko hain gogo gutxi izan, eta mila gauza jarri ditut horren au-

Gogora dezagun, dena den, nola noizbait sariketen aurretik astean bitan bildu izan

rretik, inkoszienteki (?). Bizkaikoa ahalik azkarren pasatu dadin eskatzen diot uni-

garen eta entrenatzea deitu diogun. Nola gure bertso-eskolak bat-batean handitzen

bertsoari… agian segituan Gipuzkoako Txapelketa hasten dela dakidalako (eta ez al

diren txapelketa datorrenenean eta nola errimak lantzeko saiakera inuzentea egiten

da aukera paregabea berriro bertsoa maitatzeko?).

dugun berriz zabalduko ez dugun koaderno batean. Era berean, etengabe kritikatzen dugu txapelketak berekin dakarren epaia, presioa eta leiha. Ez ote du, ordea, bertsolaritzaren periferietan gabiltzanok berriz barrura ekartzeko balio? Edo funtzio

erantzun edit

bera beteko lukeen eta txapelketa ez den beste zerbait da falta duguna? Related

2. madaleni /

Motibazio batWith 3 comments

Maitatzen zaitudalako kantatzen dizut zuri…

BuruzWith 2 comments

ejem…

Emakumearen gaiaWith 2 comments

Galdera sinple bat egin ziguten. “Zer behar duzu bertsotan gustura egiteko?” BA-

Edit this Filed under Uncategorized

BESA, ERRESPETUA, KONFIANTZA… idatzi genintuen muraleko postit-etan. Aitortu egingo dut. Nire erantzuna idatzi aurretik hamaika pentsatu behar izan nituen. “Hitz potoloren bat idatzi beharko duzu ezta, Malen? Zer esango dute besteek bestela?” Jende aurrera irten eta nik bertsotan egiteko nire buruari “disfrutatzeko baimena” eman beharko niokela esan nuen. Bai. Egia da. Baina, nire buruan askoz hobeto entzuten eta ulertzen nuen esandakoa. Beraz, berriro egin diot nire buruari galdera…

•

ZER BEHAR DUZU BERTSOTAN GUSTURA EGITEKO? NIRE ESPAZIOA. Eta ez dakit. Txapelketa heldu da, epaituko gaituzte (epaileek ere bai), aste bete pasako dugu zer jantzi pentsatuz…. baina enioke merezi ez duen inportantziarik

1. nere1994 /

eman nahi. Ondo dakidalako jakin (edo hala uste dut) nire lekua beste oholtza batzutan dagoela. Udaleku, taberna, gaztetxeetan… Agian txapelketa osagarri bezala hartu beharko genuke eta bertsotarako espazio berriak eraiki, ezta?

Betiko leloa, ondo esan duzu. Zer geratzen ote zaigu hausnartzeko, eztabaidatzeko,

118

kritikatzeko, goraipatzeko txapelketaren inguruan? Ikuspuntua asko aldatzen da,

Ez dakit, astearte goiza da. Agian, Mallabin dudan txapelketako saioa hasi aurretik

ordea, txapelketara entzule gisa joan ordez, kantatzera joan behar denean.

ez dut berdina esango.•

119

Bertsolaritza, eteten ez den katea, “eskolari” esker Bertso Eskolen gainean idatzi nahi dut gaur. Batez ere Amets Arzallus, egungo txapelduna —Joxe Mari Aranaldek esango zukeen moduan—, bertsolari haunnnndia!, zentroan ipinita. Amets Arzallus mutiko “mukitsu” bat zen (kariñoz esanda) nik ezagutu nuenean. Bertso Eskolen aroan gaude. Ez zen aurrenekoa. Amets Arzallus baino lehen, beste asko ezagutu nituen: Almen Bertso Eskola famatuko Iñaki, Jon eta Aitor Sarasua, Danel Goikolea, Felix Iñurrategi (G.B.), Arantzazu Loidi, eta abar, Patxi Goikolea gidari zutela. Dena den, lehenengo Bertso Eskola Muxikakoa omen, Balendin Enbeitak gobernaturik. Bizkaian gabiltzanez, Jon Lopategi aipatu beharko dugu, aro berriko protagonista eta zuzendari, zeinen bidez gozatu ditugun Igor Elortza, Unai Iturriaga eta abar.

120

Zumaian Juanito Dorronsoro zen “enbajadore”. Handik aterea da Maia handia (zentzu bikoitzean). Orion, Patxi Etxeberriak izan ditu oinordekoak: Esain; Gurrutxaga, Sukia…

Honezkero, Goierri ere aipatu beharko: Sarriegi, Goikoetxea, Zubeldia… Ez dakidala ahantz Ordiziako Argi Berri elkartea. Zenbat egin duen bertsolaritzaren alde! Eta horren inguruan Mikel Mendizabal eta Nikolas Zeberio aipatu nahi nituzke bereziki. Gainera, Nikolas Lasarte-Oriarekin uztartua dago, hango bertso eskolan irakasle ibili baitzen, Andoni Otamendi eta beste batzuen maisu. Azpeitian ez dakit eskolarik izan zen, baina bertsolari onak bai, Euskitze buru zela; geroagokoak dira Uranga, Ostolaza… Oiartzunen: Martin anai-arrebak… eta beste asko. Lehen ez zegoen Oiartzungo bertsolaritza aipatzerik Lekuonatarrak izendatu gabe, baina ni aipatzen ari naizen garaia ez dago ulertzerik Antton Kazabon gogoratu gabe. Eta Anttonen ondoan Karlos Aizpuruari egingo diot tokia; batez ere, Iparraldean egin duen lanagatik. Donostialdekoak ez dakit non sartu. Eta anekdotatxo bat: Beñat Gaztelumendi da, gaur plazetan dabilenetan, Eskola Artean epaitu dudan azkenekoa.

Hernaniko Eskola aipatzean, Juanjo Uria aipatu behar derrigorrez. Bertsolari sail bikaina atera zaigu Hernanitik: Maialen buru dela, baina Agirretarrak, Zelaia eta abar ahaztu gabe… Aitor (nahiz andoaindarra izan, Hernaniko eskolakoa delakoan nago).

Azkenik, Iparraldekoak: besteak beste, Amets eta Sustrai Colina… Ez ditzakegu ahaztu, era berean, Araba eta Nafarroako eskolak, Silveira, Soto eta abarrekin.

Zarauzko Eskola aipatu beharrekoa, Rosa Lertxundi, Pello Esnal eta abar gidari direla. Hor ere badira bertsolari onak: Mantxi, Nahikari, Aritz…

Askotan esan dut Amets Arzallus dela egungo kate-maila edo katebegi printzipalena. Amets Arzallus, sintesiaren sinbolo gisa eta lehen eta oraingoaren

sinbiosi moduan etortzen zait burura. Pixka bat esajeraturik, aro “mitikoa” eta “post-modernoa” uztarrian lotzen dituen hede luzetzat jotzen dut. Zugan ilusio bat joan zen gorpuzten: Subijana ta Arzak hatzez erakusten, zenion:«zenbat izar Mitxelin dituzten!»; ba, orain ni ari naiz “izarrak ikusten” Bertso hori Ametsek 2014ko finalean kantatua da. Gerizpe Iraolak buruz gogoan jasoa, eta jasota bezala transkribatua (agian aldaeraren bat izango du). Maialenekin aritzeko hau omen zuten gaia: “Amets jatetxe dotore horietako batera gonbidatu duzu, eta orain hor dago tripako minez” (buruz esanda). Gerizpek Arzallusen eta beste bertsolari gazte batzuen bertso asko dakizki buruz. Hori da bertsolariaren beste seinale bat: entzulearengan arrastoa uztea, eta Arzallusek lortu du. Izan ere, bertso-saioa bertso-saio al da hurrengo egunean, entzule batek besteari, saio horretako bakarren bat edo beste kantatzen ez badio? Eta askoz ere meritu handiagoa du horrek aro “postmodernoan” “mitikoan” baino, teknologia sofistikatuen eta sare sozialen erauntsipean bizi garen honetan. Badakit haria askoz ere luzeagoa dela, eta nire memoriak oraindik badezake, baina ez dut tokirik.•

121

122

123

124

125

126

127

128

Hizkuntzak herri egiten gaitu