Doktrina - Zuzenbide Zibila - Betebeharrak (3)

Hogeita hamabosgarren gaia ZERBITZU KONTRATUAK (I): ZERBITZUAK EMATEA ETA OBRAK EGITEA

Laburpena: §160. Zerbitzuak emateko kontratu motarik garrantzitsuenak.— 478.

Zerbait egiteko prestazioa eta zerbitzu kontratuak.— 479. Kode Zibileko eraentzaren ezaugarriak.— 480. Kode Zibileko ereduen muga zehazgabeak. Bereizketa: A) Jarduera edo emaitza lortzeko betebeharra; B) Jarduerak duen izaeragatiko bereizketa.— 481. Kontratu horren eraldaketa bidea.— §161. Zerbitzu kontratua.— 482. Kontzeptua eta ezaugarriak.— 483.

Alderdiei dagozkien betebeharrak.— 484.

Azken tzea.— §162. Obra kontratua.— 485. Kontzeptua: A) Ideia; B) Obra eta salmenta; C) Motak; D) Ezaugarriak.— 486. Subjektuak.— 487. Kontratariaren betebeharrak: A) Eraikitzeko betebeharra; B) Obra emateko betebeharra; C) Betebehar erantsiak.— 488. Komisioemailearen betebeharrak: A) Prezioa ordaintzea; B) Obra jasotzea; C) Eginbehar eran tsiak.— 489. Arriskuak.— 490. Azkentzea.— 491. Kontratariaren erantzukizuna: A) Ezkutuko akatsengatiko erantzukizuna; B) Aurria gatiko erantzukizuna.— 492. Kontratariordekoak, enplegatuak eta horni tzaileak.— §163. Garraioa.

§160. ZERBITZUAK EMATEKO KONTRATU MOTARIK GARRANTZITSUENAK 478. Zerbait egiteko prestazioa eta zerbitzu kontratuak Zuzenbide tipoaren barneko kontratuetan, alderdiek euren gain prestazioak hartzen dituzte eta, kontratuok prestazio horien arabera itxuratzen dira. Orokorrean, prestazio horiek zerbait eman, egin edo ez egitekoak dira.

Kon tratu batzuen prestaziorik adierazgarrienak dare izan beharrean facereak badira ere, gai honen idazpurupean ez ditugu kontratu horiek guztiak aztertuko, liburuki honetan zehar aztertzen diren kontratu askotan agertzen den ezaugarria baita. Horrela, «zerbitzu kontratu»en kategoria ez da teknikoa, eta horretara bilduko dira zerbitzu izen arruntarekin ezagutzen diren oinarrizko kontratu V. L. MONTÉS PENADÉS

motak.

Gisa berean, liburuki honetako beste gai batzuetan ere, prestazio oso bere ziak barneratzen dituzten kontratuak azaltzen dira, esaterako, tartekaritza.

479. Kode Zibileko eraentzaren ezaugarriak Zerbitzu kontratuei dagokienez, nabaria da Kode Zibila aspaldiaspal dikoa dela, bertan jasotako eraentza nekazaritzako ekonomian oinarritu turik baitago. Kodeak zerbitzuak elkartrukatzeko kontratu mota bereziak modu osagabe eta nahastuan arautzen ditu eta, sarritan, horien gaineko benetako eraentza Kodetik kanpo egiten da.

Fenomeno hori bultzatzen duten faktoreetatik batzuk azpimarratu be har dira.

Alde batetik, zerbitzuak elkartrukatzera bideratuta dauden kontratu harremanen artean, Kodeak oinarrizko hiru tipo arautzen ditu: mandatu kontratua, zerbitzu errentamendua eta obra errentamendua, hain zuzen. Kodearen manu askok arautzen dute mandatu kontratua; izan ere, lankidetza harrema nen tipo orokorra eta oinarrizkoa da eta, horren bidez, kudeaketa zerbitzuak ematen dira. Aitzitik, manu gutxik arautzen dute zerbitzu errentamendua; zehatzago esateko, manu horiek «morroien», «zerbitzarien», «burdinalangi leen», «eskulangileen» eta «alokairupeko gainerako langileen» lanak arau tzen dituzte. «Obra errentamendu»ari buruzko eraentza ere murritza eta zaharkitua da; hala ere, horren menpe arautu behar da, kasurik garrantzi tsuena aipatzearren, eraikuntzari dagokion guztia. Hiru kasu horiez gain, Kodeak garraioari buruzko kasu berezia arautzen du.

Bestalde, mandatu kontratuak arauketarik zehatzena badu ere, horretan ez da profesionaltasuna kontutan hartzen eta gaur egun hori da kudeake taren oinarria. KZren arabera, Erromako Zuzenbidearekin bat egiten duen za

tian, mandatua adiskidetzan oinarrituta dago eta inoren ardurapean jarri eta onartzen den dohain bidezko agindua da; Kodeak aipamen batzuk bakarrik ditu jasota mandatu profesional edo ordaindutako mandatuari buruz.

«Profesionaltasuna» kontutan hartzen ez duen arauketa horrekin batera, azpimarratzekoa ere bada Kodeak ez dioela ezer lanbide liberaletan zerbitzuak emateko bideari buruz. Beharbada, XIX. mendeko legegileak uste izan zuen, lanbide horien eraentza lanbide, arte edo ogibide bakoitzari dagokion korporazio arauen (hau da, elkargoek emandako arauen) menpe egon behar zela.

Ulerkera hori zuzena izan daiteke kualifikazioari, kalitateari, lex artisari eta abarrei buruzko barne eraentzari dagokionez, baina irtenbide horrekin kanpoko harremanak edota harreman mistoak arautu gabe geratu ziren. Profesionalak euren bezeroekin harremanetan daude; horietan profesio nalak bezeroaren ongile gisa dihardu eta bezeroak profesionalari, horrek egin dion mesedea eskertzeko, saria ematen dio (hortik dator ogibidesari izena).

Legegileak, aldiz, zerbitzuak «inoren menpe» ematen dituenaren jarduketa bakarrik arautzen du. Hala ere, gizarteak eta ekonomiak izan duten bilakaeraren ondorioz, inoren menpe zerbitzuak ematea arautzen duen Zuzenbidearen zati autonomoa eta bereiztua agertu izan da: Lan zuzenbidea, alegia. Ildo horretatik, zerbitzu errentamenduei buruz Kode Zibilak jasota dituen arauak erabat zaharkituta geratu dira; eta, horren ondorioz, zerbitzuak inoren gain lokabe ematen dituenaren egoerak ez du arauketa egokirik, mer katariarena izan ezik.

Goian aipatu egoera horien artean, Kode Zibilak «kontratari»aren egoera bakarrik arautzen du. Kontrataria obra errentamendu kontratuaren alderdie tako bat da, eta horrek bere gain hartzen du jarduera zehatza egin eta emaitza lortzeko beharra. Dena den, kontratu horri buruzko eraentzaren oinarriek ez dute zerikusirik gaur egungo egoerarekin, geroago ikusiko dugunez.

Labur esanda, gai honetan aztertuko ditugun kontratuei buruz Kode Zibilak ematen duen arauketa partziala eta orokorregia da eta hutsuneak ditu. KZren arauketa hori sorospidez aplikatzen da, arauketa modernoagoek edo trafikoak sortutako erregelek dituzten hutsuneak betetzeko.

V. L. MONTÉS PENADÉS

480. Kode Zibileko ereduen muga zehazgabeak. Bereizketa Jarraian aztertuko ditugun kontratuak irizpide desberdinen arabera sailka daitezke.

A) Jarduera edo emaitza lortzeko betebeharra Lehenengo eta behin, jarduera eta emaitza prestazioen arteko bereiz ketaren ondorioz, zerbitzu errentamendu eta obra errentamendu kontratuak bereizten dira. Oinarrizko bi kontratu mota horien arteko bereizketa ondokoa da: zerbitzu kontratuan, zerbitzu horiek ematen dituenak bere gain hartzen du arretaz jarduteko betebeharra bakarrik; obra kontratuan, ostera, kontratari ak emaitza zehatza sortzeko konpromisoa hartzen du. Horren harira, bi kon tratu horien arteko bereizketa prestazioen arteko bereizketan datza, jarduera eta emaitza prestazioen arteko bereizketan, hain zuzen. Prestazioen arteko bereizketa hori orokorra da, baina zerbait egiteko betebeharren esparruan aplikatuz gero, bereizketa horrek bat egingo du zerbitzu eta obra kontratuen arteko bereizketarekin. Bi kontratu horiek oinarrizko egiturak dituzte eta egi tura horietara bilduko dira zerbait egiteko prestaziorik duen edozein kontratu harreman, eraentza zehatzik ez badu.

Hori dela eta, jarduera eta emaitza prestazioen arteko bereizketa egiteko zailtasunik badago, zailtasun hori ere agertu egingo da kasu bakoitza zein kontratu egiturari (zerbitzu ala obra kontratu egiturari) dagokion erabaki tzeko unean.

Bereizketa hori egiteko, kontutan hartzen da zein den harremanak bereizten dituen prestazioa. Horrela, alderdiek erabakitzen duten prestazioaren ondorioz, behartuak beste alderdiari emaitza zehatza eman behar badio, hori emaitza betebeharra izango da eta obra kontratuari dagokion egitura barruan egongo da. Alderantziz, behartuak bere gain hartzen badu jarduera zehatza arretaz gauzatzeko konpromisoa, jarduera

horrekin emaitza zehatza lortuko dela bermatu gabe (nahiz eta hartzekodunak hori lortzeko asmoa izan), jarduera prestazioa izango dugu eta zerbitzu kontratuei dagokien egituraren barruan egongo da.

Aurrean esandako hori horrela da oinarrian; hala ere, arestian aipatu ditugun kontratuei buruz Kodeak jasota duen arauketa arras urria da eta zaharkiturik dago. Lehen esan dugunez, legegileak kasu zehatz asko eta asko arautu gabe utzi ditu eta horiek kalifikatzeko unean arazoak sortzen dira.

Esaterako, zalantzak agertzen dira gaixoak erradiologoarekin, anestesistarekin, kirurgialari plastikoarekin, odontologoarekin edota hagin protesikoarekin dituen harremanak kalifikatzean, bai eta bezeroak arkitektoarekin dituen harremanak kalifikatzean ere, azken hori arkitektura proiektuaren egi le eta obraren zuzendari teknikoa denean, eta abar.

Egineginean ere, prestazioa itxuratzeko asmoa zein den agertzen du ten zantzuak ondokoak izan daitezke: eskuratu nahi den emaitza lortzeko dagoen zehazgabetasun (edo, nahi bada, ausazkotasun) maila; edozein kari delabide helburua lortzen ez denean, arriskua nork jasan behar duen adie raztea kontratuan, batez ere, ordainketa jasotzeko eskubidea beti ala emaitza lortzen denean bakarrik sortzen den adieraztea; eta, azkenik, zantzu gisa har daitezke gauzen izaera bera eta kontratu arriskuak modu egokienean bana tzeko ekitatez emandako iritzia (JORDANO FRAGA, CABANILLAS).

Nolanahi ere, irizpide horiek erabilgarriak izan arren, orokorregiak dira. Beraz, beste irizpide adierazle batzuk erabili beharko dira. Irizpide horiek, izatez, zatikakoak dira, baina guztiak elkarrekin erabiliz gero, juristak edozein egoera zehatz obra kontratu (emaitza) ala zerbitzu kontratu (jarduera) gisa kalifikatu ahal izango du. Zatikako irizpide horien artean ditugu, besteak beste: jarduera gauzatzen duenaren independentzia teknikoa edota ekonomikoa (independentzia hori handia bada obra kontratua izango da eta urria bada, berriz, zerbitzu kontratua); kontratuaren iraupena (zerbitzu kontra tuetan iraupena luzea izango da eta obra kontratuetan, ostera, laburra); kontraprestazioa finkatzeko modua (gauzatutakoaren arabera edota zatikako unitateen arabera finkatzen bada, obra V. L. MONTÉS PENADÉS

kontratua; epearen arabera finkatzen bada, aldiz, zerbitzu kontratua); kontratuaren objektu edo prestazioak duen izaeraren arabera (generikoa bada, zerbitzu kontratua da eta espezifikoa bada, obra kontratua). Hori horrela dela, kasu askotan baliabide harremanak eta emaitza harremanak aldi berean agertzen dira egoera beraren gainean (SAL VADOR).

Aurrean azaldu dugun bereizketa hori ere gai honetan aztertuko ditugun gainerako kontratuetan agertzen da, nahiz eta hori garrantzi gutxiagokoa izan. Horren harira, esan ohi da mandatariaren betebeharra jarduera betebeharra dela eta merkataritzako komisiohartzailearen, agentearen zein bitartekariaren betebeharra, ordea, emaitza betebeharra.

Gordailuzainak gauza zaintzeko duen betebeharra jarduera prestaziotzat hartu izan da. Eramailearen betebeharra, berriz, emaitza betebeharra da.

B) Jarduerak duen izaeragatiko bereizketa Kontratu harremanak bereizten dituen prestazioa edozein motatako jarduera izan daiteke. Jarduera horren izaeraren arabera bereizten dira, batetik, kontratu generikoak (hots, obra eta zerbitzu kontratuak) eta, bestetik, kon tratuen beste kategoria zehatz batzuk. Azken horien artean, garrantzi handia du kudeaketa kontratuen kategoriak, baita gordailu kontratuak ere, horren bereizgarria zaintza betebeharra izanik.

Kudeaketa kontratuetan, alderdi batek, hain zuzen ere, kudeatzaileak, be re gain hartzen du jarduera zehatza egin edota emaitza zehatza lortzeko betebeharra (bereizketa hori ere kudeaketa kontratuen barruan agertzen de lako). Mota horretako betebeharrak kontratuaren beste alderdiaren mesedetan gauzatutako egintza juridikoak dira.

Kontratu horien eredua mandatu kon tratua da, baina arauketa bereziak ere izan badira, merkataritzako esparru an batez ere, eta horien artean nagusitzen dira, besteak beste,

merkataritzako komisio, agentzia eta artekaritza edota bitartekaritza kontratuak. Kudeaketa bera obra zein zerbitzuetatik bereizten da (horiek agertzen baitira obra zein zerbitzu kontratuetan), kudeatzaileak bere nagusiaren esparruan eragina izan go duten egintza juridikoak prestatu edo gauzatzen dituelako (esate baterako, AGk 1993ko maiatzaren 17an, 1992ko abenduaren 21ean eta 1992ko azaroa ren 27an, mandatuaren eta zerbitzu errentamenduaren arteko bereizketari buruz emandako epaiak). Horrek agerian jartzen du kudeaketa kontratuaren eta ordezkapenaren arteko lotura estua dagoela (ordezkapena, lan honetako Zati Orokorraren §28.etik §30.era arteko gaietan azaldu dugu).

Trafikoan, sarritan, subjektu batzuek kudeaketa eta zerbitzu zein obra jarduerak ematen dituzte aldi berean (esaterako, erkidego eraentzapean egin behar diren etxebizitzen sustatzailea).

Gordailu kontratuaren bereizgarria zaintza betebeharra da, eta betebehar horri buruzko eraentza gordailu kontratuaren arauetan dago. Hala ere, argi dagoenez, gordailuarekin zerikusirik ez duten beste harreman batzuetan zain tza eginbeharrak ager daitezke (gauzak, agiriak eta abar zaintzeko eginbeharra, KZren 1094 eta 1867. art.etan agertzen denez) eta horiek ere zaintza betebeharren eraentzapean egongo dira, gordailu kontratuan agertzen den zaintza betebeharraren eraentzapean, alegia.

481. Kontratu horren eraldaketa bidea Goian aipatutako kontratuei buruz gaur egun dagoen eraentza desegokia da, osagabe edota zaharkituta dagoelako.

Azken urteotan, horrek erakarri du kontratuei buruzko eraentza aldatzeko saiakerak izatea.

Saiakera horien ar teko batzuk kontsumitzaileen babesari lotuta daude zuzenean, kontsumitzai leak babesteko eraentza orokorra obra kontratu eta zerbitzuak emateari lotuta baitago (berbarako, urtarrilaren 10eko 1.457/1986 EDk automobilak konpon tzearen inguruko arazoak arautzen ditu eta urtarrilaren 29ko V. L. MONTÉS PENADÉS

58/1988 EDk, etxe erabilerarako aparatuei buruzkoak).

Horrez gain, gaur egun parlamentua KZren zati baten eraldaketa tramitatzen ari da, zerbitzu eta obra kontratuei buruzko zatia, hain zuzen.

Horre tan, zerbitzu kontratuak aldaketa gutxi jasoko baditu ere, obra kontratuaren eraentzak aldaketa nabaria izango du. §161. ZERBITZU KONTRATUA 482. Kontzeptua eta ezaugarriak KZren 1544. art.tik ondorioztatzen denez, zerbitzu (edo zerbitzu errentamendu) kontratuan, alderdi batek beste alderdiari zerbitzu bat emateko betebeharra hartzen du bere gain eta, horren truk, prezio zehatza eskuratzen du.

Lehenago esan denez, Kode Zibilak «morroien eta alokairupeko langileen» zerbitzu kontratua bakarrik arautzen du.

Dena dela, Lan zuzenbidearen garapenak eratorri du inoren menpe eta kontura emandako zerbitzu harremanak KZren xedapenetatik kanpo egotea eta harremanok lan eraentzapean arautzea. Etxe zerbitzua 1985eko abuztuaren 1eko EDren menpe dago.

Ino ren menpe emandako zerbitzu kontratu hori jarduera prestazioak barneratzen dituzten kontratuen eredua da. Hala ere, horiek guztiak arautzeko, alferrekoa da KZren arauetara jotzea, kontratu horri buruzko arau gutxi jasotzen baititu.

Era berean, Kode Zibilak ez du arautzen profesional liberalek eman ditzaketen zerbitzuen kontratua. Gaur egun zerbitzu kontratua profesional li beralen esparruaren barruan kokatzen da gehienbat. Hala ere, profesional ho riek emandako zerbitzu guztiak ezin dira zerbitzu kontratu izan (adibidez, obra kontratu izan daitezke).

Zerbitzu kontratua adostasunez egiten da, hau da, kontratu hori egiteko ez da forma zehatzik bete behar (ondore zibiletarako behintzat; Administrazio ondoreetarako, aldiz, formari buruzko zenbait betekizun izan beharko dira: AGk 1990eko urriaren 24an, 1991ko apirilaren 15ean emandako epaiak). Kontratu mota horretan bi alderdik parte hartzen dute: bata, zerbitzuemailea

(errentatzailea, morroia, burdinalangilea eta abar, KZk erabilitako terminologiaren arabera) eta, bestea, nagusia nahiz bezeroa (KZren arabera, errentaria zein nagusia). Kodeak ez du erregela berezirik ezartzen horiek izan behar duten gaitasunaren inguruan.

Hala ere, gogorarazi behar da ordezkariak egindako kontratuaren bidez adingabekoa bera zerbitzu pertsonalak ematera be hartu bada, adingabeko horrek behar besteko adimena izan eta horretarako bere adostasuna eman beharko duela (KZren 162. art.aren azken lerroaldea).

Aurrean ikusi denez, zerbitzu ematea jarduera hutsa da, horretan zerbitzuemaileak ez du bere gain hartzen emaitza zehatza lortzeko konpromisorik. Zerbitzuaren izaera materiala edo intelektuala izan daiteke.

Horrez gain, kontratua kostubidezkoa izan behar da nahitaez. Zerbitzuaren truk kontraprestazioa edo prezioa eman behar da beti (1544. art.), eta hori edozein modutara eman daiteke (goren mugako diru kopurua, denbora unitate bakoitzeko zenbatekoa eta abar). Dohain bidez emandako zerbitzuak zerbitzu kontratutik kanpo daude, kasu horretan Zuzenbide tipotik kanpoko kontra tua baliozkoa izan arren (AGk 1992ko maiatzaren 25ean emandako epaia).

Prezioa zehatza izan behar da (1544. art.). Eta zehatza izango da, hasieratik zehaztuta dagoenean edota, arau orokorren arabera, zehazteko modukoa denean. Bereziki, jurisprudentziaren arabera, profesional liberalek betekizun hori betetzen dute zerbitzua eman eta gero ogibidesaria finkatzen dutene an. Lanbide horiei dagozkien elkargoek gutxieneko ogibidesarien minuta edo tarifak finkatzen dituzte, eta profesionalek euren ogibidesariak tarifa ho rien arabera zehazten dituzte (besteak beste, Auzitegi Gorenak 1984ko uz tailaren 4an, 1991ko apirilaren 25ean emandako epaiak). Dena den, aurrean esandakoa kontsumitzaile eta erabiltzaileen babesarekin bateratu behar da, kontsumitzaile edo erabiltzaileak izan direlako profesional liberalen bezeroak.

Zerbitzu kontratuaren bidez harreman iraunkorrak sortzen dira. Harremanen iraupena mugagabea izan edota epe zehatzerako itun daiteke, bai amaiera data finkatu delako, bai kontratupeko zerbitzuen izaera aldi baterakoa delako. Ezin V. L. MONTÉS PENADÉS

daiteke biziarteko zerbitzu kontraturik egin; KZren 1583. art.ak debeku hori jasotzen du beren beregi; izan ere, debeku hori ordena publikoaren printzipioetako bat da eta horrekin menpekotza berriro ezar tzea saihestu nahi izan da. Ildo horretatik, kontratua biziarteko izaeraz egiten bada, ulertu beharko da epe mugagaberako egin dela.

483. Alderdiei dagozkien betebeharrak Nagusiek edota bezeroek ordaintzeko betebeharra dute, itundu den pre zioa ordaintzekoa, hain zuzen. Prezioaren ordainketa eskatzeko akzioa hiru urtetan preskribatzen da (1967. art.; AGk 1992ko maiatzaren 30ean emanda ko epaia).

Bestalde, zerbitzuemaileak behar besteko arretaz egin beharko du jarduera. Lanbide esparrutik kanpo, behar adinako arreta familiako guraso onaren arreta orokorra da. Baina profesionalek emandako zerbitzuak direnean, behar besteko arreta maila neurtzen da profesional arruntaren arretari begira, eta hori lex artisaren arabera neurtzen da (AGk 1993ko otsailaren 2an emandako epaia).

Bezeroak edota nagusiak frogatu beharko dute zerbitzuemaileak ez duela betebeharra bete edo arduragabekeriaz bete duela (AGk 1987ko uztaila ren 13an eta 1990eko abenduaren 21ean emandako epaiak).

Profesional liberalen kasuan, bereziki medikuen kasuan, frogaren zama alderanztea era baki izan da salbuespenez (ikus AGk 1992ko urriaren 8an eta 1993ko otsai laren 2an emandako epaiak).

484. Azkentzea Epe mugagaberako kontratua azkenduko da, alderdiren batek kontratuan atzera egiten badu. Epe zehatzerako egin bada (mugaegun zehatzerako edota jarduketaren izaeraren arabera), aldiz, alderdi batek ere ezin izango du atzera egin (1586. art.), horretarako kari zuzenik ez badu (AGk 1991ko urriaren 25ean

emandako epaia). Dena den, etxe zerbitzuaren kasuan, harreman horiek konfiantzan oinarritzen dira eta, horietan, bi alderdietatik edonork atzera egin dezake alde bakarka. Zerbitzu errentariak (jabeak), berak hala erabakita, kontratua azkentzen badu eta horretarako kari zuzenik ez badu, ordaindu be harko du orduko sortu den alokairua, bai eta beste hamabost lanegunekoa ere (1584. art., arautegi bereziak artikulu hori indargabetzen ez duen heinean). Era berean, alderdien arteko harremanak konfiantzan oinarritutakoak edo in tuitus personae badira, edozein alderdik, modu bakar baten, atzera egin de zake. Alderdiek onustez eta garaiz atzera egin beharko dute.

Alderdiek kalteordaina ematearen inguruan zerbait erabaki badute, erabaki horien men pe egongo da atzera egitea (AGk 1991ko abenduaren 19an emandako epaia). Aldez aurretik kobratu duen zerbitzuemaileak atzera egiten badu, berak ja sotako ordainsariaren zati proportzionala itzuli beharko du (AGk 1992ko abenduaren 31n emandako epaia).

Era berean, konfiantza harremanak eratzeko, kontratugileen egoera per tsonalak kontutan hartu badira eta, horren ondoren, egoera pertsonal erabaki garri horiek dituena hiltzen bada, kontratua azkenduko da. Hori sarritan gertatzen da zerbitzuak ematen dituztenak profesionalak direnean.

Nolanahi ere, ulertu beharko da Konstituzioak KZren 1584. art.aren bigarren lerroaldea indargabetu duela. Lerroalde horrek dioenez, ondokoa egiatzat joko da, kontrako frogarik ez badago: etxe zerbitzuemaileak jasotzen duen alokairuaren zenbatekoari buruz eta aribidean dagoen urtean sortutako alokairuen ordainketari buruz jabeak esandakoa. §162. OBRA KONTRATUA 485. Kontzeptua A) Ideia V. L. MONTÉS PENADÉS

KZren 1544. art.tik ondorioztatzen denez, obra kontratuan alderdi batek (kontratariak) bere gain hartzen du, beste alderdiaren (komisioemailearen edo obraren jabearen) mesedetan, obra egiteko betebeharra, bai eta obra hori beste alderdiari emateko betebeharra ere, prezio zehatz baten truk. Oinarrian, KZren 1588. art.ak eta ondorengoek arautzen dute obra kontratua.

Artikulu horietan zehar eraikuntza arautzen da gehienbat (hots, ondasun higiezinak eraikitzeko obrak egitea), baina horietan erabilitako irizpideak zaharkituta geratu dira. Hori dela eta, aurrerago azaldu dugunez, KZk gai horri buruz dituen arauak eraldatzeko ekimenak daude, batez ere, kontratu horren izena aldatzeko (obra errentamendua); izan ere, obra kontratu izena Erromako Zu zenbidearen aztarna da. Kontratu mota horri ere, fabrikatzailearen erantzuki zun zibilari buruzko eraentza zati batez aplikatu behar zaio, arestiko EAEZLn jasotako eraentza, alegia. Administrazio zuzenbidearen esparruan, obra kon tratuari buruzko arauketa berezia dago (EKLren 20. art. eta ondorengoak).

Kontratu horretan, kontratariak bere gain hartzen du zerbait egiteko betebeharra (obra egiteko beharra) eta zerbait emateko betebeharra (sortutako ekoizkina beste alderdiari ematea). Hori, lehenago azaldu dugunez, emaitza betebehartzat jo daiteke, eta ezaugarri horrek obra kontratuak zerbitzu kontratuetatik (edo, KZk erabilitako terminologiari eutsiz, zerbitzu errentamenduetatik) bereizten ditu.

B) Obra eta salmenta Oinarrian, obra kontratua beste kontratu batzuetatik bereizteko arazoak daude: alde batetik, zerbitzu kontratuetatik bereizteko (aurrean aipatu ditugun arazoak, hain zuzen); bestetik, salerosteka kontratuari dagokionez, azken hori baita zerbait emateko kontratu kostubidezkoen eredua (AGk 1993ko maiatzaren 3an emandako epaia); eta, azkenik, Zuzenbide tipotik kanpoko ekarpen kontratuari dagokionez ere (AGk 1993ko

maiatzaren 7an emandako epaia), batez ere, kontratariak berak ekoizkina egiteko gaiak ekartzen dituenean (1588. art.).

Egineginean ere, kontratariak ekarritako gaiekin obra egiteko kontratu hori onartzeak zalantzak erakartzen ditu eta horiek argitzeko ezin daiteke Erromako Zuzenbidearen irizpidea erabili.

Hartu ere, irizpide horrek oinarri tzat hartzen du obra egiteko gaiak nork ekartzen dituen zehaztea: kontratariak ekartzekotan, salerosketa kontratua izango da; komisioemaileak ekartzen ba ditu, aldiz, obra kontratua da.

Atzerriko antolamendu juridikoetan beste izaera bateko irizpideak hartzen dira. Horietatik batzuetan, kontutan hartzen da egin behar den gauza suntsikorra ala suntsiezina den: lehenengo kasuan, salmenta izango litzateke eta, bigarrenean, obra. Beste kasu batzuetan, ordea, ekoizkina egin eta emateko betebeharra duenak ea agindupean jarduten duen ala berak bere ekimen tekniko eta ekonomikoaren bidez ekoizkinak egin eta merkaturatzen ditu en. Azken finean, alderdien benetako nahia zein den interpretatu behar da; horretarako, aurrean aipaturiko zantzuak erabili behar dira.

C) Motak Arestian esan dugunez, Kode Zibilak obra kontratuaren barruan, bi mota bereizten ditu, obra egiteko gaiak komisioemaileak ala kontratariak ekartzen dituen arabera. Bi kasu horietan, arriskuei buruzko eraentza desberdina izango da (1589 eta 1590. art.ak).

Horrez gain, Kodeak beste bereizketa bat egiten du, obra eman eta pre zioa ordaintzeko moduari helduz: piezaka edo neurri unitateka egindako obra kontratua (1592. art.) eta goren mugako preziodun kontratua (1593 eta 1597. art.ak). Lehenengoan, kontratariak obra eman eta komisioemaileak hori har tzen du piezak edo unitate neurriak egin ahala, eta prezioa pieza edo uni tate neurri horiekiko proportzioz ordaintzen da; bigarrenean, obra erabat amaitzen denean ematen da eta prezioaren zenbateko osoa V. L. MONTÉS PENADÉS

ordaintzen da, zatika edo dena batera, alderdiek usadioen arabera hizpatutako unean eta, hiz paketarik ez badago, obra ematen denean (1599. art.). Halaber, obraren prezioa landenbora unitateka (berbarako, orduka, edo jardunaldika) neur daiteke. Eraikuntzaren esparruan, obra kontratuaren beste aldaera bat ager tzen da, administrazio edota ekonomiagatiko obra kontratu deitutakoa.

Ho rretan, kontratariak bere jarduera bakarrik ekartzen du, obra egiteko gaiak gainerakoen eskutik eskuratzen ditu eta laneskua berak kontratatzen du, baina komisioemailearen izenean eta horren kontura.

Kasu horretan, kontrataria ren ordainsaria kalkulatzen da obraren benetako gastuen gainean portzen taia zehatza aplikatuz.

Egin beharreko obraren izaeraren arabera, ondasun higiezina egiteko obra kontratua eta ondasun higikorra egiteko obra kontratua bereizten dira. Lehenengoan, komisioemaileari ondasun higiezina eman beharko zaio eta, bigarrenean, ostera, ondasun higikorra. Lehenengoak eraikuntzarekin bat egiten du ia betebetean.

Halaber, beste bereizketa bat egin daiteke, egin beharreko obra ondasun gorpuzduna edo gorpuzgabea den kontutan hartuta, nahiz eta Kode Zibilak horri buruz ezer esan ez. Bigarren kasu horretan kontratariak sormen teknikoak, zientifikoak edota artistikoak ematen ditu. Sormen horiek ondasun gor puzdun bihur badaitezke ere, kontratu horietan kontratariak sormenerako egin duen lan intelektuala da garrantzitsuena (diseinu obra, agindupean literatur obrak nahiz musika zein ikusteko obrak egitea, arkitektura proiektua egitea, irizpen juridikoa edota auditoretza txostena ematea etab.).

D) Ezaugarriak Obra kontratua adostasunezkoa da. Horrez gain, kostubidezkoa ere, 1544. art.aren aginduz, prezio zehatza eman behar baita. Hortaz, dohain bidezko obra kontratua Zuzenbide tipotik kanpokoa da.

Auzitegi Gorenak behin eta berriz esan duenez, alderdiek

hasieran preziorik zehaztu ez badute ere, prezioa zehatza izango da, baldin eta auzitegiek, hala denean, prezioa zehaztu badezakete, perituen irizpide teknikoan oinarrituta (hala nola, AGk 1993ko irailaren 4an eta urriaren 23an emandako epaiak, beste askoren artean).

Obra kontratua, berez, ez da eskualdatzailea; hala ere, ez dago argi kontratariak egindako obraren jabetza nori dagokion eta nola eskualdatzen den. Obra egiteko gaiak komisioemaileak ekartzen baditu, ulertuko da obraren ja betza berorri dagokiola hasieratik; ostera, gai horiek eta kontratariaren on darea bateratu badira edota kontratariak berak gaiok ekarri baditu, doktri na orokorra aplikatuz gero, badirudi ekoizkina egin ahala, horren gaineko jabetza kontratariari dagokiola, eta kontratariak komisioemaileari jabetza ho ri eskualdatuko diola ekoizkina ematen dionean; ondasun higiezinak egite ko obra bada eta ondasun higiezinari eransten bazaizkio obra egiteko gaiak, komisiohartzaileak eskuratuko du horren gaineko jabetza, akzesioaren bidez.

Obra kontratua egiteko ez da forma zehatzik bete behar.

Horren ondorioz, formari buruz KZren 1278. art.ak eta ondorengoek ezarritako irizpide orokorrak aplikatuko dira.

486. Subjektuak KZk dioenez, obra kontratua ondoko bi alderdiek egingo dute: komisioemaileak edo obraren jabeak eta kontratariak.

Azken horrek bere gain hartzen du obra egin eta lortutako emaitza emateko betebeharra. Dena dela, ondasun higiezinen eraikuntzaren esparruan, beste subjektu batzuek ere hartzen dute esku. Horiek, obra kontratuaren alderdi ez badira ere, alderdi kontratugileek duten antzeko egoera zati batez eurenganatzen dute, batez ere, aurriagatiko erantzukizunari dagokionez (1591. art.).

Subjektu horien artean, berebiziko garrantzia du ondasun higiezinen sustatzaileak. Sustatzaile hori eginerek nagusiarazi eta jurisprudentziak jaso ere egin du; hala ere, Kodeak ez du erakunde horri buruzko aipamenik egiten. Sustatzaileak V. L. MONTÉS PENADÉS

eraikuntzan dihardu eta beraren eginkizuna eraikitako pisu eta lokalak (gehienetan, jabetza horizontalaren gaineko eraentzapekoak) gainontzekoei besterenganatzea da. Sustatzaile mota desberdinak badira izan. Batetik, sustatzaileeraikitzailea.

Sustatzaile horrek bere lurrean eraiki egiten du, berak zein, hala denean, beste batzuek lagunduta, eta eraikitakoa gainontzekoei saltzen die. Beste alde batetik, sustatzailesaltzailea dago. Horrek, komisioemaile gisa, kontratariari obra egitea agintzen dio eta eraikitakoa gainontzekoei saltzen die. Azkenik, subjektu hori sustatzailemandataria ere izan daiteke. Kasu horretan, subjektu horrek bere gain hartzen du, lurraren jabearen edota jabeen kontura, eraikuntza kudeatzeko, kontratariekin kontratua egiteko eta finantzaketa kudeatzeko beharra; hau da, sustatzaile mandatariak eraikuntza egiteko behar diren kudeaketa guztiak egingo ditu, beraren mandatugileen mesedetan. Aurrean aipatutako subjektu horiek guz tiek enpresario gisa dihardute. Hau da, eraikuntzan egindako jarduera guztien arriskua euren gain hartzen dute, zertarako eta eraikitako etxebizitzak eta lokalak merkaturatzeko eta horrekin irabaziak lortzeko. Erakunde horietatik sustatzailebitartekariarena bereizten da nolabait. Horrek, ordainsariaren truk, eraikuntza kudeatzen du etxebizitza kooperatiben, erkidegoen eta abarren mesedetan. Hala ere, ez ditu etxebizitzak eta lokalak merkaturatzen, erkide edota bazkideen artean banatu baino.

Etxebizitzei buruz Katalunian 1991ko azaroaren 29an emandako Legearen arabera, sustatzaileak etxebizitzen erai kuntza eta birdoikuntza erabaki, bultzatu edota horri buruzko egitaraua egiten du; etxebizitza horiek ondasun higiezinen merkatuan sartzen ditu; eta hori en gaineko titulartasuna eskualdatu eta etxebizitzok adjudikatu edota lagatzen ditu, edozein tituluren bidez. Jurisprudentziak ere modu berean agertzen du sustatzailearen erakundea (esaterako, AGk 1991ko irailaren 30ean eta urria ren 1ean emandako epaiak, beste askoren artean).

Kontratu ikuspuntutik, sustatzaileak komisioemailearen egoera juridi koa hartzen du gehienetan. Dena dela, etxebizitzen gainontzeko eskuratzaile edo adjudikaziodunei begira, kontratariari dagokion erantzukizuna du, KZren 1591. art., bai eta horiekin dituen harreman juridikoek eratorritako erantzukizuna ere.

Bestalde, eraikuntzan ere teknikoek eta profesionalek (arkitektoek, aparejadoreek, ingeniariek eta abarrek) esku hartzen dute, eta obra kontratuak erakarritako erantzukizuna dute, kontratu horren alderdi izan ez arren.

Kontrataria obra egiteko laguntzaileez eta kontratariordekoez baliatzen da eskuarki (1596. art.), salbu eta obra egitea kontrataria bera kontutan har tuta agindu zaionean (1595. art.). Kasu horretan, mandatuaren inguruan or dezkoari buruz Kodeak jasotzen dituen irizpideak aplikatuko dira (1721 eta 1722. art.ak).

Azkenik, etxebizitza eta lokalen eskuratzaileak obra kontratuan interesa dutenak dira eta horiei aintzatesten zaizkie aurriak eratorritako akzioak, kontratarien, teknikarien eta sustatzaileen aurka.

487. Kontratariaren betebeharrak A) Eraikitzeko betebeharra Kontratariaren betebehar nagusia da hitzartutako obra egin eta ezarritako epean obra hori ematea. Betebehar hori, zerbait egitekoa izateaz gain, emaitza betebeharra da.

Kontratariak egin beharreko obra ondasun higiezinen obra bada, zerbait egiteko betebehar hori eraikina egitea da. Eraikin hori egiteko gaiak kontrata riak berak edota komisioemaileak, berak zein bere kontura, ekarriko dituz te. Era berean, obra kontratuaren barnean, finkoak diren instalazio erantsiak (igogailuak, eraikin osorako berogailu zein hozkailuak etab.) fabrikatu eta eraikinean jarri behar dira. Bestalde, lurraren edo lurpearen forma edota gai ak aldatzeko lanak ere eraikuntza izan daitezke, bai eta eraikinak aldatu, konpondu, artatu edota errausteko lanak ere (SALVADOR).

Eraikina itundutako baldintzetan egin behar da eta, hala denean, eraikuntza proiektuari helduz eta komisioemailearen jarraibideen menpe. Edozein modutara ere, lehen esan dugunez, kontratariak enpresario gisa jarduten du eta, hori dela eta, V. L. MONTÉS PENADÉS

komisioemailearekin duen menpekotasuna beste harreman juridikoek (mandatu zein zerbitzuarenek) erakartzen duten menpekotasuna baino ahulagoa da; izan ere, kontratariak berak arriskuak bereganatzen ditu eta bere erantzukizunpean dihardu.

Obra aldatu edota horretan aldarazpenak sar daitezke, alderdiek ezarritakoaren arabera eta komisioemaileak horretarako adostasuna ematen baldin badu (1593. art.).

Kontratariak izan behar duen arreta profesionalari edo enpresarioari dagokiona da: lex artisak zehaztutakoa, alegia.

Horrela bada, obra akatsik gabe egin behar da.

Kontratuan ezarritako epean egin beharko du obra kontratariak eta, halaxe denean, KZren 1128. art. aplikatuko da.

Gehienetan, kontratariak bere gain hartzen du atzerapenengatiko erantzukizuna, baldin eta atzerapen horiek kontratari horren eragin esparruan sortu badira; ez, ordea, komisioemaileari egotz badakizkioke. Obra egiteko epea luza daiteke. Sarritan, ondasun higiezinen eraikuntzan zigor klausulak ezartzen dira atzerapenik dagoenerako; beste batzuetan, primak ezartzen dira, eraikinari epea baino lehenago buru ematen zaionerako.

B) Obra emateko betebeharra Kontratariak obra eman behar du, itundutako kontratu motaren arabera. Obra neurri unitateka emango dela itundu bada, unitate horiek egin ahala eman behar dira; bestela, obra osoari buru ematen zaionean (1592. art.). Obra bera ematean, horren edukitza eskualdatzen da. Bestalde, komisiohartzaileak obra jasotzeko betebeharra du.

C) Betebehar erantsiak Kontratariak komisiohartzaileari informazioa eta aholkuak eman behar dizkio, obra egitean sortzen diren alde guztiei buruz (gainontzekoen lankidetza, obra egiteko gaien kalitatea, jarraibideak eztabaidatzea eta abar).

Era berean, kontratariak zaindu beharko ditu obra egiten den lekua, obra egiteko gaiak, bai eta egindako obra zatia ere (1094. art.). Printzipio orokorren arabera eta, hala denean,

jarduketa batzuei buruzko arauketa zehatzaren arabera, kontratariak aseguru eta goitapen eginbeharrak izango ditu.

488. Komisioemailearen betebeharrak A) Prezioa ordaintzea Komisioemailearen betebehar nagusia itundutako prezioa ordaintzea da. Kontratuan adierazitakoaren arabera ordaindu behar da prezio hori, hots, kontratu motaren arabera.

Hori dela eta, obra unitateka emango dela itundu bada, horren ordainketa zatika egin beharko da, egindako obra unitateak ematen diren heinean (1592. art.). Aitzitik, ordainketari buruz ez denean ezer agindu, 1599. art.aren arabe ra, «obraren prezioa obra ematen denean ordaindu beharko da».

Hortaz, erregela orokorra dago: kontratariak prezioa kobratzeko eskubidea du, haren betebeharra betetzen duenean.

Nolanahi ere, hedadura handiko obretan, komisioemaileak diru kopuruak ematen ditu, obrak egiten hasten direnean edota horiek dirauten bitar tean. Diru kopuru horiek aurrerakin gisa ematen dira eta, horien bidez, kontratariak ez du zertan kanpoko finantzaketara jo (edo egiten badu, neurri txikiagoan egin beharko du). Diru kopuru horiek behinbetiko prezioaren kontura emango dira, eta prezio horretatik deskontatuko dira prezio osoa ordaintzean. Arriskuak dakartzan jazokuntzarik gertatzen bada eta kontrata riak arrisku horiek jasaten baditu, horri dagokion itzulketa eskubidea sortu ko da.

Hasieran zehaztutako prezioaren izaera aldaezina ala adierazlea izan daiteke. Adierazlea bada, geroan berrikusi edota doitu egingo da eta, horretarako, kontutan hartu beharko dira alderdiek itundutakoa eta printzipio orokorrak (rebus sic stantibus klausula aplikatzea, esaterako). Lehenengo kasuan, ordea, zehaztutako prezioaren izaera aldaezina bada, orokorrean, ez da hori geroan aldatuko, nahiz eta obra egiteko gaien edota laneskuaren prezioa ge V. L. MONTÉS PENADÉS

hitu. Hala eta guztiz ere, prezio hori aldatuko da komisioemaileak horretarako adostasuna ematen badu edota, proiektua aldatuz gero, obra handitzen bada eta komisioemaileak bere adostasuna ematen badu (1593. art.ak «go ren mugako diru kopuruaren truk egindako» obrak aipatzen ditu, eta diru kopuru hori hasieran zehaztutako prezioa da, kontratu hori neurri unitateka betetzen den arren, AGk 1993ko uztailaren 21ean emandako epaia).

Gauza higikorraren obraren truk ordaindu behar den prezioak kreditu eskubidea erakarriz gero, eskubide horrek kontratariari atxikipen eskubidea ematen dio (1600. art.).

Ondasun higikorrak eraiki, artatu eta konpontzeagatiko kredituak ere pri bilegioa izango du (1922.1. art.), baita ondasun higiezinen gaineko kreditu errefakziozkoak ere (1923. art.aren 3 eta 4. idazatiak).

B) Obra jasotzea Kontratariak obra emateko betebeharra duen moduan, komisioemaileak ere obra jasotzeko betebeharra du.

Orokorrean, komisioemaileak obra jasoko du obraren emaitza behin betiko bereganatzen duenean. Horretan, komisioemaileak, obra esangura hertsian jaso ezezik (obra ematen zaionean horren edukitza eskuratu edo, bestela esanda, obra komisioemailearen esku geratzea), baloratu ere egiten du ea kontratariak emaitza betebeharra egoki bete duen; izan ere, balorazio horri obraren onespen deritzo. Onespen hori ez da negozio egintza autonomoa, zor den egintza baino. Onespen horren bidez, komisioemaileak adierazi egiten du obra onartzeko modukoa dela, itundutakoari egokitzen zaiolako. Obrak garrantzi gutxiko akatsik badu, ezin izango da hori ezetsi; hala ere, konponketa egokia eskatzeko eskubidea egongo da.

Onespen balorazioa egitea komisioemaileari dagokio.

Hala ere, ondasun higiezinen obretan egiten denez, teknikari edo aditu baten ardurapean jartzen da. Teknikari horrek behar besteko kualifikazioa izan behar du betepena egoki ala desegoki bete den zehazteko, bai itundutakoari, bai lanbidean erabili behar adinako arretari begira: hortaz, onespena gainontzekoaren erabakimenaren menpe geratuko da (1598.2. artikulua). KZren 1598.1. art.ak

beste hau arautzen du: komisioemailearen nahierara egindako obra. Horretan, kontratariaren betebeharra ez da hasieratik erabat zehazten; hau da, komisio emaileak erabakiko du zein den kontratariaren betebeharra. KZk kasu hori berariaz arautzen badu ere, arbitrium boni viri kasu gisa itxuratzen du.

Komi sioemaileak ezin du erabakimen hori zuhurtziarakotasun hutsez eman; alde rantziz, erabakimena zuzena eta onustearen araberakoa izan behar da. Horren ondorioz, jabearen adostasunik ez badago, «perituek aztertu behar dute» obra.

Komisioemaileak obra berariaz zein isilbidez jaso dezake eta, orokorrean behintzat, ez da horretarako formarik bete behar.

Askotan, behinbetiko jasoketarekin batera, behinbehineko jasoketa ezar tzen da. Azken horretan, obra eman osteko epean, komisioemaileak obra aztertu eta horren egoera egiaztatzen du. Epe hori igaro eta gero, obra ezetsi, akatsak daudelako kexarik agertu edota obra behin betiko jaso dezake. Obra behin betiko jaso dela ulertuko da, epe hori igarotzen bada komisioemaileak kexarik agertu gabe.

Komisioemaileak, modu bidegabe batean, ez badu obra une egokian jasotzen, berandutzan egongo da eta une horretatik aurrera obrak jasan ditzakeen arriskuak komisioemailearen erantzukizunpean geratuko dira (1589 eta 1590. art.ak).

Prezioa ordaintzeko modu berezirik ez bada itundu eta komisiohartzai leak obra jaso badu, prezioa ordaintzea eska dakioke. Jasoketa inolako erre serbarik gabe egin bada, arriskuengatiko erantzukizuna kontratariarengadik komisioemailearengana igaroko da. Gisa berean, kontratariaren erantzuki zuna azkenduko da komisioemaileak bere betebeharra betetzen ez duenean; hala eta guztiz ere, ezkutuko akatsengatiko edo aurriagatiko erantzukizuna ez da azkenduko.

C) Eginbehar erantsiak Komisioemaileak kontratariari lagundu behar dio, azken V. L. MONTÉS PENADÉS

horrek obrari buru emateko beharrezkoa duen guztian (Administrazio baimen eta lizentziak tramitatu eta abar).

Komisioemaileak bere gain hartu badu obra egiteko gaiak emateko betebeharra, gaiok garaiz eta behar besteko kalitate baldintzetan eman behar ditu.

489. Arriskuak Kontratariak emaitza betebeharra du bere gain. Hori dela eta, obra kontratariaren beraren gain eta beraren kontura egingo da edo, bestela esanda, obrak izandako arriskuak kontratariaren pentzutan egongo dira, komisioemaileak obra behin betiko eskuratzen ez duen bitartean. Hortaz, edozein kari dela bide, gauza gertatze bidez galdu edo horren balioa aldatzen bada, kontratariak horren ondorio ekonomikoak jasango ditu eta prezioa kobratzeko duen eskubidea galduko du. Ez da kontutan hartzen kari hori kontratariari egotz dakiokeen ala ez; beraz, ezustekoa eta ezinbestea ere kari horien artean daude.

Dena dela, ñabardura batzuk egin behar dira. Kontratariak obra egiteko gaiak ekarri baditu, arriskua haren kontura dago, salbu eta arrisku hori komi sioemailea orduko berandutzan egonik sortzen denean (1589. artikulua; AGk 1993ko maiatzaren 3an emandako epaia).

Bestalde, obra egiteko gaiak komisioemaileak ekarri behar baditu, kontratariak ez du erantzukizunik izango, baldin eta obrak galerak edota narriadurak jasan baditu gai horien kalitate txarraren ondorioz eta kontratariak komisioemaileari inguruabar hori garaiz jakinarazi badio (1590. art.).

Obra zati batez galtzen bada eta galera hori ezin bazaio kontrataria ri egotzi, komisioemaileak ordaindu beharko du galerarik jaso ez duen zatiari proportzioz dagokion prezioa, komisioemaile hori aberastu den neurrian (1595.3. art.tik ateratzen den argudioa).

Bestalde, gogoan izan behar da, 1593. art.ak dioenez, obra egiteko gaiak (kontratariak ekarri behar dituen gaiak, alegia) edota laneskua garestituz ge ro, arrisku ekonomiko hori kontratariaren erantzunkizupean egongo dela, go ren mugako prezioa itundu bada. Hala eta guztiz ere, prestazioen

arteko bataz konponbideak go dira.

besteko

desoreka aplikatu

nabarmenaren ahal

aurkako izan

490. Azkentzea Obra kontratua azkenduko da betebeharrak azkentzeko edozein kari orokor delabide. Horrez gain, kasu zehatzen inguruan xedapen berezi batzuk ezarri dira.

Komisioemailearen, hots, obraren jabearen interesa lehenespenezkoa da, eta obra pertsona horien onurarako egiten da. Hori dela eta, komisioemaileak berak atzera egiten badu, obra kontratua azkenduko da, 1594. art.aren esanguran. Artikulu horren arabera, komisioemaileak berak kontratuan atzera egin dezake eta, horrela bada, kontratariari ordaindu beharko dio obran egindako gastuen zenbatekoa, bai eta kontratari horrek obrei buru ematean lortuko lukeen irabazia («onura») ere (AGk 1993ko otsailaren 20an emandako epaia).

Komisioemaileak edozein motatako obra kontratuan atzera egin dezake; horretarako, komisioemaileak kontratariari jakinarazi beharreko boronda te adierazpena egingo dio. Hau da, komisioemaileak kontratariari zuzenduko dio adierazpen hori; horretan, ez da forma zehatzik bete behar, adierazpena zalantzarik gabekoa bada, eta ez dago zertan inolako karirik aipatu (AGk 1993ko maiatzaren 13an emandako epaia).

Komisioemaileak kontratariari eman behar dion kalteordaina jadanik eginda dagoen obrari proportzioz dagokion prezio zatia da; hala ere, kontratariari eragindako kaltea proportzio hori baino handiagoa bada, benetan gauzatutako kaltea ordainduko zaio (AGk 1987ko urriaren 8an emandako epaia).

Kalteordaindu beharreko onura obra osoari buru ematean lor daitekeen mozkina da. Mozkin hori kalkulatuko da alderdiek itundutakoaren eta usadioen arabera (orokorrean «industri mozkina» ehuneko 15 da).

1595. art.aren arabera, kontratariari obra egitea agindu bazaio; horretarako, kontratariaren beraren ezaugarri pertsonalak gogoan hartu badira, kon tratua intuitus personae da; kasu horretan, kontrataria hiltzen V. L. MONTÉS PENADÉS

bada edota kontratariaren borondatetik kanpoko beste edozein karik obrari buru ematea eragozten badu, kontratua azkendu egingo da.

Dena dela, komisioemaile ak kontratariari zein horren kausadunei ordaindu beharko die egindako obrari proportzioz dagokion prezio zatia eta, hala denean, obra egiteko gaien balioari dagokiona, komisioemailea horiekin aberasten den heinean.

491. Kontratariaren erantzukizuna A) Ezkutuko akatsengatiko erantzukizuna Kontratariak emaitza prestazioa zor du; horregatik, prestazio hori ez be tetzeagatiko erantzukizuna bereganatzen du. Erantzukizun hori sortuko da kontratariak ez duenean hitzartutako emaitza lortzen.

Era berean, ezbetetze hori berari egotz dakiokeela uste izango da.

Erantzukizun horren aurka komi sioemaileak akzio pertsonala izango du eta akzio hori hamabost urteko pres kripzio epe orokorraren menpe dago.

Kontratariak duen erantzukizun orokorraz gain, eztabaidatu egiten da horrek ezkutuko akatsengatiko erantzukizunik duen ala ez, salerosketa kontratuaren inguruan 1553. art.ak eta ondorengoek agindutakoaren esanguran. Baietz esan beharko da ondoko arrazoia delamedio: saltzaileak berari ez da gozkion ezkutuko akatsengatik erantzun behar badu, entzun hori areagotua izango du, baita ere, gauza eman behar izateaz gain, gauza hori fabrikatzen duenak. Dudarik gabe, gauza higikorrak ematen badira, EAEZLren arabera, ekoizkin akastunengatiko erantzukizuna izango du (ikus gorago). Baina lege horrek aipaturiko ekoizkinak ez direnean, zalantza dago. Zalantza hori ondo ko bi arrazoiek erakartzen dute, batik bat: batetik, ezkutuko akatsengatiko akzioak egikaritzeko epea eta horiek ematen duten babes epea oso laburrak izatea; eta, bestetik, ezkutuko akatsengatiko erantzukizuna eraikinen aurria gatiko erantzukizuna eskatzeko akzioaren barruan egotea zati

batez.

Jurisprudentziak, irizpide praktikoari helduz, esan ohi du batera egikari daitezkeela, epe barruan eginez gero, ezkutuko akatsengatiko erantzukizuna eskatzeko akzioa eta aurriagatiko erantzukizuna eskatzeko akzioa (AGk 1987ko uztailaren 17an emandako epaia, besteak beste). Bestalde, lehenengoa egikaritzeko epea ahitu bada, ezbetetzeagatiko erantzukizuna eskatzeko akzio orokorra ala aurriagatiko erantzukizuna eskatzeko akzio zehatza egika ritu ahal izango da (AGk 1988ko otsailaren 12an, 1990eko abenduaren 21ean emandako epaiak). Akzio bat zein bestea egikari daiteke, bereziki, sustatzai leak obran parte hartu badu; sustatzailea, saltzaile den neurrian, saneamen duaren menpe ezeze, aurriagatiko erantzukizunpean ere baitago.

B) Aurriagatiko erantzukizuna a) Kontzeptua KZren 1591. art.ak lege bermea arautzen du komisioemailearen mesedetan, baldin eta eraikina egin eta hurrengo hamar urteotan eraikin horrek aurririk izan badu. Kasu horretan, aurriagatiko erantzukizuna edo hamar urteko erantzukizuna dago (azken hori, lege bermeak hamar urtetan zehar dirauelako).

Jurisprudentziaren arabera, lege berme hori ezbetetzeagatiko erantzu kizuna eskatzeko akzioen gainetik dago eta akzio horietatik bereizten da (AGk 1987ko urriaren 27an, 1989ko ekainaren 12an, 1993ko martxoaren 22an eta 1993ko ekainaren 8an emandako epaiak, beste batzuen artean).

Akzio hori ondasun higiezinen obra kontratuaren barruan egikari daiteke, manuak «eraikina» aipatzen baitu. Hori esangura zabalean ulertzen da, hau da, hamar urteko erantzukizun hori ondasun higiezinetan (berez edota destinoagatik higiezin direnetan) egindako edozein obratan aplikatuko da: bai erabat berriak diren obretan, eta bai gauzaren zati zabalean egindako errefakziozko obretan, baldin eta gauza horrek iraupen luzea badu eta bertan bizitzeko edota antzeko helbururen baterako erabiltzen V. L. MONTÉS PENADÉS

bada (SALVADOR).

Aurriagatiko erantzukizuna eskatzeko akzioari ezin zaio aldez aurretik uko egin, batez ere, kontsumitzaileak babesteko arauen aurka egiten bada uko hori (AGk 1992ko urriaren 2an emandako epaia). b) Aurria Jurisprudentziak aurriari buruzko kontzeptua zabalagoa egin du.

Kon tzeptu horrek aurri fisikoa barneratzen du (eraikina erabat ala zati batez suntsitzea edo goitik behera erortzea: erabateko aurria edo zati batekoa) eta, horren barruan, egungo aurria eta gerta daitekeena edo aurri hasi berria (gauzak dituen akats larriak konpontzen ez badira, gauza hori galtzear dagoelako ustea denean) sartzen dira. Horrez gain, aurri funtzionala ere bada izan: eraikinak dituen akatsek eraikin hori bere helburua lortzeko erabiliezina egi ten dutenean (AGk 1982ko otsailaren 11n, 1986ko urriaren 30ean, 1987ko urriaren 27an, 1989ko urriaren 28an, 1993ko martxoaren 10ean, 1993ko mar txoaren 22an, 1993ko martxoaren 23an eta, bukatzeko, 1993ko irailaren 27an emandako epaiak).

Hamar urteko erantzukizuna erakartzen duen aurria ezin daiteke ezinbestean edota ezusteko baten ondorioz gertatu. Hala ere, aurria gertatze bidez gauzatzen bada, uste izango da kontratariari, sustatzaileari zein teknikariei egotz dakiekeen kariren baten ondorioz gertatu dela. Hortaz, aurreko horiek erantzukizunetik askatzeko, horretarako kariren bat badela frogatu beharko dute (hala ere, ikus AGk 1988ko apirilaren 22an emandako epaia).

c) Aurria dakarten akatsak ditu

KZren 1591. art.ak akats horien artean bereziki aipatzen eraikun

tzaren akatsak, lurzoruaren akatsak eta zuzendaritzaren akatsak.

Lehenengo akatsengatiko erantzukizuna kontratariak du; gainerako akatsengatikoa, os tera, arkitektoak. Nolanahi ere, geroago ikusiko dugunez, jurisprudentziak le gebideztatu aktibo eta pasiboen esparrua zabaldu egin du.

Bestalde, oso zaila da zehaztea zein motatako akatsek erakar dezaketen duten aurria. Hori dela eta, jurisprudentziak subjektu erantzule guztiak modu solidarioan kondenatzen ditu. d) Bermearen iraupena eta akzioa egikaritzeko epea KZk, adierazmolde zalantzagarriaz bada ere, bermeak hamar urtetan zehar iraungo duela ezartzen du (AGk 1989ko uztailaren 17an eta 1989ko abenduaren 4an emandako epaiak).

Horrek ondokoa esan nahi du: 1591. arti kuluak arautzen duen erantzukizuna eska daiteke, baldin eta aurria, aurrean azaldu dugun esangura zabalean, hamar urtetan zehar gertatzen bada. Epe hori zenbatzen hasiko da eraikinari buru eman zitzaionetik edo, hobeto esan da, obra behin betiko jaso zenetik.

Aurria gertatu eta gero, akzioa egikaritzeko epea dago.

Gehiengoaren ustez, akzio hori pertsonala da eta ez dago preskripzio epe bereziaren menpe. Horren ondorioz, eta KZren 1591.3. art.aren arabera, akzio horretan pres kripzio epe orokorrak eraenduko du eta, horren arabera, hamabost urtetan preskribatuko da. Hala ere, beste iritzi baten ustez, erantzukizun hori kontratuz kanpokoa da eta, horrela bada, akzio hori urtebete igaro eta gero preskribatuko da, 1967. art.ak dioenez. e) Legebideztaketa Argi dagoenez, komisioemaileak izango du legebideztaketa aktiboa; izan ere, erregela orokorra da auzijartzaileak berak interesa izan behar duela. Horregatik, zalantzan dago komisioemaileak legebideztaketa aktiborik duen ala ez, ondoko kasuan: obra egitea agindu eta gero, komisioemaile V. L. MONTÉS PENADÉS

horrek (oinarrian, sustatzailea denak) gainontzekoei eskualdatzen dizkienean eraiki tako etxebizitzak. Sustatzaileak legebideztaketa pasiboa duela kontutan har tuta, jurisprudentziak berorri ere legebideztaketa aktiboa aintzatetsi egiten dio, kontratariaren eta teknikarien aurka jarduteko (adibidez, AGk 1987ko uztailaren 13an eta 1984ko azaroaren 26an emandako epaiak).

Halaber, jurisprudentziak behin eta berriz esan duenez, etxebizitza eta lokalen eskuratzaileek legebideztaketa aktiboa izango dute, nahiz eta horiek obra kontratuaren alderdi izan ez.

Ildo horretatik, etxebizitzaren eskuratzai leak, jabetzarekin batera, hamar urteko erantzukizuna eskatzeko akzioa esku ratzen du (AGk 1988ko azaroaren 25ean, 1989ko ekainaren 9an eta 1993ko irailaren 29an emandako epaiak). Azkenik, legebideztaketa aktiboa izango dute eraikitako ondasun higiezinaren gainean eratutako jabe erkidegoak eta horren organoek ere (AGk 1987ko maiatzaren 25ean, 1988ko apirilaren 9an, 1989ko ekainaren 9an, 1992ko urriaren 2an eta 1993ko irailaren 29an eman dako epaiak).

Bestalde, legebideztaketa pasiboa izango dute, batetik, kontratariak, eraikuntzaren akatsik badago eta, bestetik, teknikariek, proiektuaren zein zuzendaritzaren akatsik badago.

Azken teknikari horien artean, batzuek nahiz besteek erantzukizuna izango dute euren eginkizunen arabera: proiektu hutsa egin duen arkitektoak ez du izango zuzendaritzaren akatsen gaineko eran tzukizunik; aparejadorearen edo arkitekto teknikoaren erantzukizun horiek obra zuzentzeko eta gaien kalitatea kontrolatzeko duten eginkizunen arabe rakoak dira (AGk 1988ko azaroaren 14an, 1989ko martxoaren 14an, 1992ko uztailaren 11n, 1993ko urtarrilaren 25ean eta 1993ko otsailaren 5ean eman dako epaiak, beste batzuen artean).

Gisa berean, akzioa kontratariordekoaren aurka egikari daiteke (1596. art. eta, esaterako, AGk 1988ko azaroaren 14an emandako epaia; hala denean, kontratariak legebideztaketa aktiboa du, azpikomisioemaile gisa, AGk 1993ko uztailaren 13an

emandako epaia). Jurisprudentziaren iritziz, sustatzaileak ere legebideztaketa pasiboa du (berbarako, AGk 1990eko martxoaren 6an, 1990eko urriaren 5ean, 1991ko irailaren 30ean, 1993ko uztailaren 1ean, 1993ko irailaren 29an emandako epaiak); are gehiago, sustatzailemandatariak berak du legebideztaketa pasiboa. f) Solidaritatea Lehenago esan dugunez, jurisprudentziak obra kontratuan parte hartzen duten alderdi guztiak kondenatzen ditu modu solidarioan (esate baterako, Au zitegi Gorenak 1991ko otsailaren 14an, 1991ko irailaren 30ean, 1992ko uztailaren 10ean, 1993ko apirilaren 28an, 1993ko uztailaren 1ean eta, buka tzeko 1993ko urriaren 22an emandako epaiak). Hala ere, alderdi horietatik batzuek bakarrik erantzun behar badute akatsen gain eta erantzukizun ho ri bakoiztu badaiteke, erantzukizuna ez da solidarioa izango (beste askoren artean, AGk 1990eko urriaren 5ean, 1993ko otsailaren 18an, 1993ko ekaina ren 12an edota 1993ko irailaren 6an emandako epaiak).

Erantzukizun hori (edo, bestela esanda, in solidum betebeharra) ez da berezko erantzukizuna, ezbada gizarte interesetan oinarriturikoa (Auzitegi Gorenak 1990eko urriaren 5ean emandako epaia, adibidez). Salbuespenez, subjektu bakoitzak duen errua frogatuz gero, subjektu horiek guztiak modu mankomunatuan kondenatuak izango dira (AGk 1987ko ekainaren 29an, 1989ko ekainaren 7an, 1991ko irailaren 30ean edota 1992ko azaroaren 4an emandako epaiak). e) Ondoreak 1591. art.ak aurriak erakarritako kaltegaleren gaineko erantzukizuna ezartzen du. Horrekin batera, in natura konpontzea eska daiteke, bai eta diruzko kalteordaina ere (AGk 1993ko urtarrilaren 25ean emandako epaiak dioenez, lehenengoak V. L. MONTÉS PENADÉS

lehenespena du bigarrenari begira).

492. Kontratariordekoak, enplegatuak eta hornitzaileak 1596. art.aren arabera, kontratariak beste pertsona batzuk kontratatzen baditu obra egiteko (hala nola, beharginak, laguntzaileak orokorrean eta kon tratariordekoak), erantzukizuna izango du horiek egindako lanen gainean.

Bestalde, kontratuan goren mugako prezioa itundu bada eta kontratariak ez badie langileei eta obra egiteko gaien hornitzaileei euren lana ordaindu, 1597. art.ak dioenez, horiek komisioemailearen aurkako zuzeneko akzioa egikari dezakete, baldin eta, erreklamazioa egitean, komisioemaileak kontratariari zerbait zor badio. Kontratariordekoek ere zuzeneko akzio hori egikari dezakete, iritzi batzuen arabera (hala ere, akzio horrek ez ditu bermatuko teilatua goitik behera erortzean sortutako kalteak: AGk 1993ko maiatzaren 17an emandako epaia). §163. GARRAIOA Obra kontratuaren aldaera gisa garraio kontratua agertzen da. Horretan, garraiolariak edo eroaleak bere gain hartzen du pertsonak edota merkatugaiak leku batetik bestera eramateko betebeharra; izan ere, emaitza betebeharra be reganatzen du.

Kode Zibilak garraio kontratuari buruz jasota duen eraentza murritza eta bigarren mailakoa da (ikus KZren 1601.2 eta 1603. art.ak). Kodean, bada, gauzen eroalearen erantzukizuna arautzen da (ez, ordea, pertsonen eroaleare na). Eraentza horren ildotik, eroaleak erantzun egingo du bere zainpean jarritako gaien zaintzaile delako (hau da, gaiok zaindu eta artatu behar dituelako), ostaltzainen moduan (ikus KZren 1601.1. art. eta infra). Eramailearen zainpean jarritako gauzak galdu edo matxuratu egiten badira, eroale horrek erantzun egingo du, ezustearen ondorioz edota ezinbestean gertatu dela fro gatu ezik (1602. art.). Horrez gain, garraio kontratuari buruzko eraentza berezia bada izan (Merkataritzako Kodean, Lurgaineko

Garraioen Antola menduari buruzko Legean, Airetiko Nabigazioari buruzko Legean eta gaine rako araudietan).

V. L. MONTÉS PENADÉS

Hogeita hamaseigarren gaia ZERBITZU KONTRATUAK (II): MANDATUA ETA GORDAILUA Laburpena: §164. Mandatua.— 493. Kontzeptua eta ezaugarriak: A) Ideia; B) Ezaugarriak; C) Mandatua eta ordezkaritza; D) Motak; E) Gaitasuna; F) Mandatu zibila eta merkataritzako mandatua.— 494. Mandatariaren betebeharrak: A) Agindua betetzea; B) Erantzukizuna; C) Kontuak ematea eta saldoa.— 495. Ordezpena.— 496. Mandatugilearen betebe harrak.— 497. Azkentzea: A) Ezeztapena; B) Mandatariak uko egitea; C) Alderdien gorabeherak.— §165. Gordailua.— 498. Kontzeptua eta motak: A) Gordailua orokorrean; B) Motak; C) Gordailu kontratuaren ezaugarriak; D) Esparrua.— 499. Subjektuak: A) Gordailugilea; B) Gordailuzaina; C) Alderdi aniztasuna.— 500.

Zaintza betebeharra.

Gor dailuzainaren erantzukizuna.— 501. Gordailua azkentzea. Itzulketa betebeharra: A) Gordailugilearen erreklamazioa; B) Gordailuzainaren salaketa; C) Itzulketa betebeharra.— 502. Gordailugilearen betebeha rrak.— 503. Derrigorrezko gordailua.— 504. Gordailu irregularra.— 505.

Epailearen zainpean uztea.

§164. MANDATUA 493. Kontzeptua eta ezaugarriak A) Ideia KZren 1709. art.aren arabera, «mandatu kontratuaren bidez, pertsona batek bere gain hartzen du zerbitzu bat emateko edo beste zerbait egiteko betebeharra, inoren kontura zein inork aginduta». Bistan denez, definizio hori zabala bezain zehazgabea da. Hala ere, definizio horretatik mandatu kontratuaren ezaugarri bat atera daiteke, alegia: alderdi batek (mandatariak, hain zuzen) bere gain hartzen du beste alderdiaren esparruan (hots, mandatugilearen esparruan) egintza juridikoak burutzeko betebeharra, azken horrek horixe agindu diolako. Beraz, aurreko

gaietan esan dugun moduan, mandatu kontratuaren bidez, kudeaketa egintzak burutzen dira, hau da, egintza juridiko ak gauzatzen dira, mandatugile edo nagusiaren kontura. Hortaz, mandatariak mandatugilearen arazoak kudeatzen ditu.

Kudeatutako interesa, izatez, beti da mandatugilearena.

Horrek berez dakar alderdien artean desorekak izatea, mandataria mandatugilearen menpe baitago (ikus, esaterako, 1714. art.).

B) Ezaugarriak Era berean, mandatu kontratuaren bidez, konfiantza harremanak ezartzen dira alderdien artean (intuitus personae).

Gero ikusiko dugun moduan, horrek berebiziko garrantzia du, mandatua azkentzen denean.

KZren arabera, mandatua dohaineko kontratua da berez.

Horregatik, eta horren aurkako itunik ez badago, mandatariak ez du ordainketarik jasotzen. Dena dela, mandataria lanbidez kudeatzailea denean, kudeaketa ordaindu be har dela uste izango da (1711. art.).

Bukatzeko, esan behar da mandatua adostasunezko kontratua dela: dohai nekoa izanez gero, alde bakarrekoa (nolanahi ere, mandatugilearentzat betebeharrak sor daitezke ex post facto; hori gertatuz gero, mandatua alde biko kontratu bilakatuko da, betebetean ez bada ere) eta kostubidezkoa izanez gero, berriz, alde bikoa. Mandatua egiteko, ez da forma zehatzik behar; izan ere, berariaz nahiz isilbidez adieraz daiteke, bai mandatugilearen agindua, bai eta mandatariaren onarpena ere (1710. art.).

C) Mandatua eta ordezkaritza Aurrerago esan dugun moduan, mandatariak mandatugilearen arazoak kudeatzen ditu, horren kontura egintza juridikoak burutuz. Deskripzio horrek gogora ekartzen du ordezkaritzaren ideia; are gehiago, Espainiako Zuzenbidean, non mandatua arautzen duten erregeletatik ateratzen baita ordezkaritzaren arauketa. Hala ere, kontzeptu desberdinak dira

eta, horregatik, bereiztu behar ditugu. Ordezkaritzaren bidez, subjektu bati legebideztaketa edota es kuespena ematen zaio, ordezkatuaren alde jardun dezan gainontzekoei begira; jarduera horrek eragingarritasun juridiko loteslea du ordezkatu horrentzat.

Mandatuaren bidez, ordea, subjektu batek beste bati agintzen dio (eta bigarren horrek agindua onartzen du), beraren arazoak kudea ditzan. Hortaz, sarritan, mandatugileak ordezkaritza ahalmena ematen dio mandatariari; ordezkaritza hori zuzena zein zeharkakoa izan daiteke (zeharkako ordezkaritza benetako ordezkaritza dela onartzen den heinean). Edozein modutan ere, mandatuaz gain, beste harreman juridiko batzuk ere ordezkaritza ahalmenaren sorburu izan daitezke (adibidez, sozietatea, zerbitzu edo obra kontratua, lan harre manak etab.). Halaber, mandatuaren ondoreak agortu egiten dira mandatugile eta mandatariaren artean zuzenean dauden barne harremanetan; hala eta guztiz ere, mandatuak ondoreak izan ditzake gainontzekoei begira ere, man datu harremanetan oinarritzen denean ordezkariaren jarduera ahalbideratzen duen ordezkaritza ahalmena (benetakoa nahiz itxurazkoa).

Beraz, ordezkari tzako mandatuak eta ordezkaritzarik gabeko mandatuak egon daitezke (ikus 1717. art.); gainera, ordezkaritza batzuk ez dituzte mandatu harremanek era tortzen.

Bestelako arazoa da, aldiz, ondokoa: Espainiako antolamendu juridikoan, ordezkaritza ahalmenaren ideia ezin da modu abstraktuan eratu eta, asko tan, ordezkaritzaren azpian dauden harreman juridikoak mandatu harrema nak izaten dira. Horregatik, onartzeko modukoa da ondoko adierazpena: gainontzekoei begira, mandatu harreman juridikoen kanpo proiekzioa da or dezkaritza. Aurreko hori kontutan hartuta, Espainiako Kode Zibila zuzen dabil, mandatuaren esparruan sartzen dituenean ordezkaritza ahalmenari buruzko manurik gehienak.

Jarraian, mandatuari buruzko eraentza juridikoaren azterketari ekingo diogu, laburlabur bada ere. Bide horretan, saiatuko gara ordezkaritza azal

tzean esandakoa berriro ere ez errepikatzen.

D) Motak Mandatuaren objektua da mandatugilearen arazoak edota interesak kudeatzea. Kontratu horren inguruan, KZk bi sailkapen egiten ditu eta, horretarako, ondoko irizpideak erabiltzen ditu: bata, arazoak kudeatzeko modua; eta, hurrena, mandatuaren bidez kudeatzen diren arazoen zabaltasuna.

Alde batetik, mandatu oro hartzailea eta berezia bereizten ditu KZk. Le hendabizikoak mandatugilearen arazo guztiak hartzen ditu.

Bigarrenak, berriz, arazo jakin batzuk bakarrik hartzen ditu (1712. art.).

Bestetik, KZren arabera, desberdindu beharrekoak dira orokorrean ulertutako mandatua eta berariazko mandatua.

Lehenengoaren bidez, administratze egintzak bakarrik egin daitezke; bigarrena izanez gero, ostera, burutu daitezke xedatze egintzak ere (ikus 1713. art.). Mandatu motaren inguruko zalantzarik egonez gero, mandatuak ahalik eta ahalmen gutxien ematen duela ulertuko da.

E) Gaitasuna Mandatugile izateko, kontratatzeko gaitasun orokorra izan behar da. Hala ere, beste gaitasun bat behar bada mandatariak kudeatu behar dituen negozio zehatzak egiteko, hori berori izan beharko du mandatugileak.

Mandatari izateko, badirudi 1716. art.ak erregela berezia ezartzen duela. Erregela horren arabera, adingabekoa mandatari izan daiteke (erregela horrek kontraesanak sortarazten ditu, gehienetan adingabekoak ezin dituelako bere gain hartu mandatariari berez dagozkion betebeharrak). Horregatik, 1716.

art.ak ezartzen duen erregela honetara ulertu izan da: esangura hertsian, adingabekoa ahalduna izan daiteke eta ez, ostera, mandataria. Beraz, mandatari izateko, kontratatzeko gaitasun orokorra izan behar da.

F) Mandatu zibila eta merkataritzako mandatua KZren arauketa mandatu zibilaz ari da. Edozein modutan ere, trafiko ekonomikoan egunerokoa da agente ekonomikoen arteko bitartekaritza eta lankidetza. Hori dela eta, merkataritzaren arloan arau franko onetsi dira, mer kataritzako mandatuak trafikoan dituen kategoria desberdinak arautzeko.

Kategoria horiek, izatez, mota askotakoak dira.

Lehendabizi, merkatari tzako mandatuen artean, komisio kontratua azpimarra daiteke (MKren 244. art. eta ondorengoak). Merkataritzako komisio kontratuaz hitz egin daiteke, ondoko bi baldintzetarik bat betetzen denean: bata, kontratu horren bidez, merkataritzako egintzak edo eragiketak burutzea; edo, bestea, kontratu horren alderdietako bat (komisioemailea nahiz komisiohartzailea) merkataria zein merkataritzako agente bitartekaria izatea. Bigarrenik, agentzi kontratua na barmendu behar da (maiatzaren 27ko 12/1992 Legea; lege horrek barneratzen du EEEk 1986ko abenduaren 18an emandako 86/653 Zuzentaraua).

Agen tziaren bidez, lanbidez bitartekari independentea den batek (agenteak, alegia) bere gain hartzen du merkataritzako egintzak edo eragiketak bultzatu edo bu rutzeko konpromisoa, ordainketaren truk. Agenteak bi modutara jardun de zake: inoren kontura, edo inoren izenean eta inoren kontura, hain zuzen. Bukatzeko, bitartekaritza edo artekaritza aipatu behar da.

Kontratu horrek ez du arauketa berezirik, baina jurisprudentziak hamaika aldiz onartu du.

Bi tartekaritza edo artekaritzaren bidez, subjektu batek (hau da, artekariak) bere bezeroa gainontzeko batekin jartzen du harremanetan, euren artean kontra

tu zehatz bat egin dezan; kontratu hori eginez gero, korredoreak saria esku ratuko du (hala nola, AGk 1993ko urriaren 19an, 1992ko martxoaren 10ean, 1991ko apirilaren 8an emandako epaiak; arestiko jurisprudentzia horrek man datua eta bitartekaritza bereizten ditu).

494. Mandatariaren betebeharrak A) Agindua betetzea Mandatariak zerbait egiteko agindua jaso du; beraz, agindu hori bete be har du. Agindua bete ezean, ezbetetzeak eragindako kaltegalerak ordaindu behar ditu (1718.1. art.).

Agindua betetzeko, mandatariak kontutan izan behar ditu mandatugileak eman dizkion argibideak edo jarraibideak.

Argibide horiek zehatzak edo nahi koa ez badira, ordea, familiako guraso onaren arretarekin jokatu behar du (1719. art.).

Horrenbestez, mandatariaren jarduerak ezin ditu gainditu mandatugilearen aginduak ezartzen dizkion mugak; beste modu batera esateko, muga horien barruan jardun behar du mandatariak (1714. art.). Nolanahi ere, ez ditu muga horiek urratzen, kasu honetan: agindua betetzean jarraibideei kasurik egin ez eta jarduera horrek onura gehiago ekartzen dionean mandatugileari, argibideak hitzez hitz betetzeak ekarriko lukeenak baino (1715. art.).

B) Erantzukizuna Agindua ez betetzeak edota okerretara betetzeak erantzukizuna erakartzen du. Erantzukizun horrek doloa eta errua hartzen ditu bere baitan. Edonola ere, auzitegiek erantzukizun hori arindu zein astun dezakete, mandatua dohainekoa izan ala ordaintzekoa izan (1726. art.).

Mandatariak bat baino gehiago direnean, oinarrian, ez dute erantzukizun solidariorik (1723. art.).

Azkenik, mandatariak diru kopuru batzuk jaso ditzake

mandatua betetzeko. Diru kopuru horiek gastu pertsonalak ordaintzeko erabiltzen baditu, orduan mandatariak korrituak zor dizkio mandatugileari, modu horretan jar dun duenetik (1724. art.).

C) Kontuak ematea eta saldoa Mandatariak bere kudeaketaren gaineko kontuak eman behar dizkio man datugileari. Horretarako, behar besteko informazioa eman behar dio eta, hala denean, mandatugileak berak eskatzen dion informazio zehatza (1720. art.). Horrez gain, mandatariak kontuak eman behar ditu, kontratua bukatzean, bai eta zentzuzkoa den beste edozein unetan ere, inguruabarrak eta usadioak aintzat hartuta. Dena dela, mandataria kontuak emateko betebeharretik aska daiteke, mandatugileak hori erabakiz gero.

Era berean, mandatariak «mandatuaren ondorioz jaso duen guztia eman behar dio mandatugileari, jasotako hori zor ez badio ere» (1720. art.). Beste modu batera azaltzeko, mandatugileari eman behar zaio mandatua delabide mandatariaren esku dagoen guztia; egineginean ere, mandatariari ez dagokio erabakitzea ondasun horiek edo diru hori legearen bidez mandatugilearenak diren ala ez.

495. Ordezpena Mandatu harremanak alderdien arteko konfiantzan oinarritzen dira.

No lanahi ere, KZren 1721 eta 1722. art.ek xedatzen dutenez, mandatariak ordez koa izenda dezake (mandatuaren eskualdaketa eta mandatuaren ordezpena edota eskuordetza bereizteko, ikus AGk 1992ko martxoaren 2an emandako epaia).

KZren arabera, mandatariak ordezkoa izenda dezake, mandatugileak hori egitea beren beregi debekatu ez badio.

Berariazko debekurik izan ezean, man datariak ordezko horri eskuordetuko dio, osoosorik zein zati

batez, mandatugileak emandako agindua. Hori eginez gero, eta mandatugileari dagokionez, mandatariak izango du ordezkoak egindako kudeaketaren gaineko erantzukizuna. Arauketa bera aplikatuko da, ondoko kasuan ere: mandatugileak mandatariaren esku uzten du ordezkoaren izendapena (hots, ordezkoa izendatzeko askatasuna ematen dio) eta ordezko gisa aukeratutakoa «ezgaia eta kaudi mengabea da ageriagerian». Bi kasu horietan, mandatugileak zuzeneko ak zioa du ordezkoaren aurka (1722. art.).

Lehentxoago esan bezala, ordezpena ez da bidezkoa, mandatugileak hori egitea beren beregi debekatu badu. Horren ondorioz, mandatugilearen berres penik ez badago, deuseza da berariazko debekuaren kontra ordezkoak egin dakoa (1721. art. in fine).

496. Mandatugilearen betebeharrak Mandatua ez bada dohainekoa, mandatugileari dagokio hori ordaintzea.

Gisa berean, mandatugileak mandatariari aurreratu behar dizkio mandatua betetzeko azken horrek behar dituen baliabideak; mandatariak aurrerapenik eskatzen ez badu, ordea, ez dago hori eman beharrik. Mandatugileak ez baditu baliabide horiek aurreratzen, mandatariak ordain ditzake. Baina, kasu horretan, mandatariak berak aurreratu duena eska diezaioke mandatugileari. Kudeaketaren emaitza positiboa zein negatiboa izan, mandatugileak ordainketa hori egin behar du, mandatariak erruz jardun duenean izan ezik (AGk 1993ko martxoaren 12an emandako epaia).

Mandatugileak ordaindu beharreko zenbatekoen artean sartu behar dira, bai mandatariak aurreratutako diru kopuruak, bai eta diru kopuru horiek sortzen dituzten korrituak ere; korrituok diru kopuruak aurreratu zirenetik zenbatu eta konpentsazio modukoak dira (1728. art.).

Bestalde, KZren 1729. art.aren arabera, mandatugileak mandatariari or daindu behar dizkio azken horrek kudeaketa egiteagatik izan

dituen kalte galerak. Kaltegalera horiek mandatariaren erruz edota arduragabekeriaz gertatu badira, aldiz, mandatugileak ez ditu ordaindu behar.

Mandatugileak bat baino gehiago badira eta guztiek kudeatu behar badituzte arazo berberak, erantzukizun solidarioa izango dute mandatugileari begira (1731. art.).

Mandatariak atxikitze eskubidea du, mandatuaren zioz mandatugileak eman dizkion gauzen gain. Atxikitze eskubidearen bidez, mandatariak badu nolabaiteko bermerik, arestian aipatutako kalteordainak eta ordainketak ja soko dituela ziurtatzeko (1730. art.).

Azkenik, KZren 1727. art.aren aginduz, mandatugileak bete behar ditu mandatariak gainontzekoekin hartu dituen betebeharrak. Hori berori da, hain zuzen ere, ordezkaritzaren erregelarik nagusiena.

497. Azkentzea A) Ezeztapena KZren 1732. art.ak mandatua azkentzeko kari batzuk azaltzen ditu. Lehendabizikoa mandatugileak egindako ezeztapena da.

Ezeztapena mandatugilearen alde bakarreko erabakia da.

Erabaki horrek ezerezean uzten du aurretiaz agindutakoa.

Ezeztapenaren oinarria, mandatu harremanen intuitus personae izaera baino gehiago, beste hau da: interes kudeatuak mandatugilearenak berarenak direnez gero, horrek nahi duena egin dezake interes horiekin. Ezeztapena, alde bakarrekoa izateaz gain, jakinarazi beharrekoa da (1735. art.).

Oinarrian, mandatu guztiak (dohainekoak, kostubidezkoak, orokorrak, bereziak eta abar) ezeztatzeko modukoak dira, mandatugilearen borondatez (1734. art.). Hala ere, mandatu ezeztaezinak onartzen dira, bi kasu hauetan: bata, mandatariak eta mandatugileak horixe ituntzen dutenean beren beregi; eta, bestea, kudeaketaren objektu direnean, mandatugilearen interesak ezeze, beste pertsona batzuen interesak

ere (ikus, esaterako, AGk 1991ko azaroaren 26an emandako epaia; kasu horretan, ordainketa etenduradunak ezeztatu egin zuen likidazio batzordeari emandako ahalmena). Edozein modutan ere, bereiztu beharrekoak dira ahalmenaren ezeztaezintasuna eta mandatuaren ezeztaezintasuna. Ahalmena ezeztaezina izan daiteke, mandatuaz besteko ha rremanetan oinarritzen delako, edota mandatua bera beste harreman desberdin batzuei erasten zaielako (hala nola, zerbitzuen errentamendua; AGk 1993ko maiatzaren 11n emandako epaia). Mandatua, hutshutsean ematen denean, berriz, ezeztatzeko modukoa da berez (GORDILLO). Mandatua ez ezeztatzeko itunaren baliozkotasuna, ordea, beste arazo bat da.

Itun hori urratuz gero, mandatua ezeztatu egingo da, baina mandatugileak erantzukizuna izango du, mandatu hori ez ezeztatzeko beharra hautsi duelako.

Ezeztapena edozein modutan egin daiteke. KZk isilbidezko ezeztapenaren adibide bat aipatzen du, ondokoa, hain zuzen: mandatua isilbidez ezeztatzea, beste mandatari bat izendatuz (1735. artikulua). Kasu horretan, ezeztape naren aldeko iuris tantum erako presuntzioa ezartzen da.

Bukatzeko, ezeztapenak ondoreak sortzen ditu, mandatariari jakinarazten zaionetik (arazo desberdina eratortzen dute, aldiz, ordezkaritzaren esparruan gainontzekoei begira sortzen diren ondoreek; ikus 1734. art.). Dena den, ezeztapenaren eragingarritasuna ex nunc erakoa da, hots, ez da atzeraeraginezkoa (AGk 1992ko apirilaren 30ean emandako epaia). Edozein modutan ere, ezeztapena onustearen eskakizunekin bat etorriz egin behar da, alegia: garaiz eta mandatariari kalterik egin gabe.

Mandatariak konpentsazioa jasotzeko eskubidea izan dezake, zenbait kasutan, besteak beste: arestian aipatu tako baldintzak betetzen ez direnean; aldez aurretik mandatua ez ezeztatzeko ituna egin denean; mandatuak epe mugatua duenean eta ordaindu behar de nean eta abar.

B) Mandatariak uko egitea Mandatariak uko egin diezaioke mandatuari. Uko egite

horrek mandatua azkentzen du ex nunc. Alde bakarrekoa eta jakinarazi beharrekoa da uko egiteko borondate aitorpena (1736. art.). Onustearen eskakizunak kontutan hartuta, badirudi beharrezkoa dela aurretiaz mandatugileari abisua ematea.

Nolanahi ere, uko egiteak ez du zuzenean mandataria askatzen agindua betetzeko betebeharretik. Aitzitik, mandatariak kudeatzeari eutsi behar dio, mandatugileak neurriak hartzen dituen bitartean, haren ordez beste bat izendatzeko (1737. art.).

Uko egiteko ez da kari zuzenik behar. Hala ere, kari zuzena izateak ala ez izateak badu garrantzirik. Uko egiteko kari zuzenik izan ezean, mandatariak mandatugileari ordaindu behar dizkio uko egiteak horri eragin dizkion kal tegalerak. Kari zuzenik izanez gero (esate baterako, mandatariak ezin duene an kudeaketarik egin, kalte larriak izan gabe), ostera, ez da kalteordainik eman behar (1736. art.).

C) Alderdien gorabeherak Kontratugileen gorabehera pertsonalek ere mandatua azken dezakete. KZren 1732. art.ak ondoko gorabeherak aipatzen ditu beren beregi: mandatugilearen zein mandatariaren heriotza, porrota eta kaudimengabezia. Manu horren jatorrizko bertsioak interdikzioa gaineratzen zuen. 8/1984 Legeak, aldiz, aipamen hori kendu eta, hori egitean, okerretara jokatu zuen; izan ere, manu horretan «interdikzio» adierazmoldea ezgaiketaren sinonimoa zen eta ez, ordea, antzinako interdikzio zibila zekarren zigorraren sinonimoa.

Mandatugile nahiz mandatariaren heriotzak ez du berez eta zuzenean azkentzen mandatua. Alderantziz, KZren 1718.2. art.aren arabera, mandatariak amaiera eman behar die mandatugilea hiltzean hasita zeuden negozioei. Era berean, mandatugilea hil dela jakin gabe, mandatariak edozein kudeaketa egiten badu, hori baliozkoa eta eragingarria izango da (1738. art.).

Bestalde, 1739. art.aren harira, hildako mandatariaren jaraunsleek heriotza horren berri eman behar diote mandatugileari eta, bitartean, behar den bestekoa egin behar dute, mandatugilearen interesak egoki artatzeko.

Porrotak eta kaudimengabeziak (hala ere, eztabaidan jar daiteke egitatezko kaudimengabezi egoera nahikoa den ala hartzekodunen konkurtsoa edo ta ordainketa etendura beharrezkoa ote den), bai eta ausentzi adierazpenak ere, mandatua azkentzen dute. 8/1984 Legeak egindako eraldaketa gorabehera, edozein alderdiren ezgaitasunak ere mandatua azkentzen du.

Bukatzeko, KZren 102.2. art.ak ezkontideen arteko mandatua azkentzeko kari berezi bat ezartzen du. §165. GORDAILUA 498. Kontzeptua eta motak A) Gordailua orokorrean KZren 1758. art.aren arabera, «gordailua eratzen da, pertsona batek inoren gauza jasotzen duenean, gauza hori zaindu eta itzultzeko betebeharrare kin». Bistan denez, manuak deskribatzen duen egoera, batez ere, edukitza egoera da. Egoera horretan, subjektu batek (hots, gordailuzainak) gauza baten edukitza du; gauza hori zaindu eta gero, beste subjektu bati (gordailugileari, alegia) itzuli behar dio.

Egoera hori sortarazten duten kariak era askotako ak izan daitezke, gordailua eratzeko kariak ez baitira beti kontratu harrema nak. Horregatik, legegileak gordailu mota desberdinak bereizten ditu.

Ezaugarri berbera dute gordailu adierazmoldearen barruan sartzen diren egoera guztiek, alegia: gauza jasotzen duenak hori zaindu behar du, esangura zabalean. Zaintza eginbeharra izateak berez dakar zerbait egiteko betebe harra izatea. Betebehar hori oinarrioinarrizkoa da gordailuaren inguruko harreman juridikoetan. Egia esateko, beste harreman batzuetan ere, subjek tuak zaintza eginbeharrak ditu (hala nola, errentamenduan, gozamenean etab.); baina harreman horietan, zaintza eginbeharra beste eginbehar batzuei erasten zaie edo beste horien menpe

dago. Gordailuaz hitz egiteko, ostera, zaintza eginbeharra eginbeharrik nagusiena izan behar da. Hala ere, gordai luari sorospidez aplikatuko zaio gordailuaz besteko kari batzuek eratorritako zaintza eginbeharren arauketa.

B) Motak Gordailua nola eratu den kontutan hartuta, judiziozko gordailua eta judizioz kanpokoa bereiz daitezke (1759. art.).

Lehendabizikoa epai agintaritzak eratzen du, ondasun auzigaien enbargoa edota aseguraketa erabakitzen duenean. Horrelakoetan, epailearen zainpean uzteaz hitz egiten da (KZren 1785. art. eta ondorengoak). Judizioz kanpoko gordailua edo «esangura hertsiko gordailua», aldiz, kontratu mota bat da. Kontratu horren barruan, borondatezko eta derrigorrezko gordailuak desberdindu behar dira. Lehendabizikoetan, gordailugileak berez ematen dizkio gauzak gordailuzainari, inork ez baitu horretara behartzen.

Derrigorrezko gordailuetan, berriz, gauzak gordailuzainari ematen zaizkio, besteak beste, hori egiteko lege betebeharra dagoelako, hondamendiak hori egitera bultzatzen duelako, beharrizan egoerak horixe eragiten duelako etab. (1781. art.).

Jarraian, judizioz kanpoko gordailuaz arduratuko gara eta, bereziki, borondatezko gordailuaz.

C) Gordailu kontratuaren ezaugarriak a) Gordailua kontratu erreala da. Beste modu batera esateko, gordailugilea eta gordailuzaina ados jarri eta batera, gordailuan jarri beharreko gauza eman behar da (ondoko kasuan izan ezik: gordailuzainak ordurako gauzaren edukitza duenean, baina beste modu batera eta ez gordailuzain gisa; kasu horretan, edukitzeko modua aldatzen da).

Horren ildotik, ondoren azalduko dugun kontratua ezin da gordailutzat hartu, adostasunezkoa delako; hala ere, baliozkoa da.

Honela deskribatzen den kontratuaz ari gara, alegia: subjektu batek bere gain hartzen du biharetzi gauza zehatz bat beste subjektu bati gordailuan emateko betebeharra; beste subjektu

horrek, ostera, gauza jasotzeko betebeharra hartzen du bere gain, ordainketaren truk ala ordainketarik gabe. Autore batzuen ustez, aurreko ho rri gordailu aurrekontratu deritzo. Baina, arestian esan dugun moduan, ezin da gordailua izan. Egineginean ere, gordailuak ondoreak sor ditzan (zaintza eta itzulketa, alegia), egitatezko baldintza zehatz bat bete behar da: kasuan kasuan zaindu eta itzuli beharreko gauza ematea, hain zuzen. b) Gordailuan jartzen den gauza ezin da gordailuzainarena izan (1758. artikulua). Beraz, esangura hertsian ezin da onartu gordailuzainaren gauzen gaineko gordailurik. Edozein modutan ere, fikzio modura hauxe ezartzen du OHHELBLren 59. art.ak: «lege ondore guztietarako, ondasun pignoratuen jabea ondasun horien gordailuzaintzat joko da; hori dela eta, gordailuzai nei dagozkien erantzukizun zibila eta zigor erantzukizuna izango ditu». Egineginean ere, egoera hori ezin da gordailua izan.

Aitzitik, gauza pigno ratuen jabeak oraindik horien edukitza duenez gero, estatutu juridiko zehatz bat izan behar du (gordailuzainaren erantzukizunari dagokion estatutua, ale gia) eta aurrerago aipatutako fikzioak horixe ahalbideratzen du. c) «Ondasun higikorrak bakarrik izan daitezke gordailuaren objektu» (1761. art.). Baina judiziozko gordailuaren objektu izan daitezke, hau da, epailearen zainpean utz daitezke ondasun higiezinak ere (1786. art.). Judizioz kanpoko gordailuaren objektuak higikorrak izan behar dira, betetzeko modu koa izan dadin esangura hertsiko gordailuak eratortzen duen betebeharrik nagusiena. Hau da, gordailuaren bidez inoren gauzak zaindu behar badira, esangura hertsian ondasun higikorrak bakarrik zain daitezke; ondasun higiezinak, berriz, administratzeko modukoak dira, baina esangura hertsian ezin dira zaindu. Nolanahi ere, zaintzaz gain, gordailuak beste helburu batzuk bete ditzake; adibidez, ondasun eztabaidagaiak aseguratzeko erabil daiteke (horri hitzarmenezko zainpean uzte deritzo; 1763. art. in fine). Horregatik, kritikak eragin ditu gordailua ondasun higikorretara murrizteak.

d) KZren 1760. art.ari helduz, gordailua dohainekoa da, baina onar daiteke horren kontrako itunik izatea. Horrek aurrez aurre jotzen du aurrekari historikoekin. Aurrekari horietan, dohainekotasuna gordailuaren nahitaezko ezaugarria zen; hori dela eta, gordailua zerbitzuen errentamendu bilakatzen zen, gordailuzainak ordainketarik jasoz gero. Gaur egun, ordea, ez da horre lakorik gertatzen. Orain, gordailuaz hitz egin daiteke, ordainketaren truk subjektu batek bere gain hartzen duenean aurretiaz berari eman zaion gauza zaindu eta itzultzeko betebeharra. Edozein modutan ere, kontu horren in guruan, zalantza batzuk azal daitezke, besteak beste: kostubidezkotasunak zaintza betebeharrari zorroztasun handiagoa ematen dion ala ez; gordailugileak gauzaren itzulketa eskatzeko erabateko askatasuna duen ala ez etab.

D) Esparrua Kontratu harreman batzuetan, alderdi batek inoren gauza zaintzeko betebeharra hartzen du bere gain, beste betebehar batzuekin batera. Horrek ez du esan nahi, ostera, kasu guztietan Zuzenbide tipoaren barneko gordailuari buruz hitz egin daitekeenik. Zuzenbide tipoaren arabera, gordailuak dakarren betebeharrik nagusiena zaintza da (hitzarmenezko zainpean uztearen kasu an izan ezik). Hori aintzat hartuta, zalantzazkoa izan daiteke kontratu ba tzuen izaera; berbarako, ibilgailuen zainpeko aparkaleku kontratuena edo «garaje kontratu»ena (bereiztu beharrekoak dira, batetik, garaje kontratuak, bestetik, garaje plazaren edo lokalaren errentamendu kontratuak eta, azke nik, eraikin bateko aparkaleku erkidearen kontratua). Entzutegiek ezarritako jurisprudentziaren arabera, garaje kontratu horiek Zuzenbide tipotik kan pokoak dira. Errentamendu eta gordailuaren arteko kontratu mistoak dira eta, kasuankasuan, kontratu horietako bat nagusituko da.

Antzeko eztabaidak izan daitezke, ondoko kasuetan ere: pertsona batek inoren gauza jasotzen du (larruzko jantziak, alfonbrak etab.) eta gauza hori zaintzeko beharraz gain, hori konpontzeko, artatzeko eta abarreko eginbeharrak bereganatzen ditu. Kontratu horietan ere, gordailua eta zerbitzuen errentamendua nahasten dira.

Bukatzeko, kutxa gotorren alogera ezin da gordailutzat hartu.

499. Subjektuak A) Gordailugilea Gordailugileak gordailuan jarri beharreko gauza ematen du. Hori egitean, gauza horren zaintza eta itzulketa eskatzeko kreditua bereganatzen du.

Gor dailuzainak ez du izan behar gordailuan jarritako gauzaren jabetza. Alderantziz, horretarako ez da legebideztaketa berezirik behar; beste modu batera esateko, gordailu kontratua baliozkoa da, nahiz eta gordailugilea gauzaren jabea izan ez. Are gehiago, kontratua baliozkoa da, kasu honetan ere: gordailugileak legez aurka kendu dionean gauza hori benetako jabeari. Dena dela, gordailuzainak hasieratik badaki gordailugilearen edukitzak jatorri ezzilegia duela, orduan gordailua ez da baliozkoa. Hori guztia dela bide, gordailugileari ezin zaio eskatu (batez ere, itzulketa unean) gauzaren jabea dela froga de zan. Bide beretik, inork gauza ebatsi (ebatsi adierazmoldea esangura zabalean ulertuta) eta gordailuzainak horren berri izanez gero, hori benetako jabeari ja kinarazi besterik ez du egin behar gordailuzainak. Jakinarazpen hori egiten badu, edozein erantzukizunetik aske geratuko da; are gehiago, jakinean egon da, jabeak ez badu ezer egiten, gordailuzainak gauza gordailugileari itzul diezaioke eta ez du horregatik erantzukizunik izango (1771. art.).

Eztabaidak izan dira gordailugile izateko gaitasunaren inguruan. Autore gehienen iritzia ekarriz, gordailugileak kontratatzeko gaitasuna izan behar du orokorrean. Horren harira,

1764. art.aren erregela bereziak barneratu baino ez du egin ezgaitasunaren ziozko deuseztakortasunari buruzko arauketa orokorra. Beste autore batzuen ustez, aldiz, honetara ulertu behar da 1764. artikulua: baliozkoa da gordailugile ezgaiak (adingabekoak edo ezgaituak) egindako gordailua; nolanahi ere, legezko zaintzaileak egikarituko ditu gordailugile ezgaiarentzat kontratuak erakartzen dituen eskubideak. Autore horien abu ruz, gordailuak ez du betebeharrik eratortzen gordailugilearentzat; horregatik, zabala izan behar da gauzak gordailuan jartzeko gaitasuna (BADOSA).

Bukatzeko, gordailugilearen ezgaitasuna gordailua eratu eta gerokoa bada, gordailugile horren legezko zaintzaileei itzuli behar zaie gauza (1773. artikulua).

B) Gordailuzaina Gordailuzainari gauza ematen zaio eta, horren ondorioz, pertsona horrek bere gain hartzen du gauza zaindu eta itzultzeko betebeharra. Gordailuzain izateko gaitasuna kontratatzeko gaitasun orokorra da.

Hori dela bide, gordai lua gordailuzain ezgaiarekin eginez gero, kontratua deuseztakorra da. Hala ere, gordailuzain ezgaiak gauza itzultzeko betebeharra du, hori bere eskutan dagoen bitartean; gauza haren ondaretik irten bada, ordea, gauza horrekin lortu duen aberastasuna bakarrik itzuli behar du (1765. art.).

Gordailuzainaren ezgaitasuna gordailua eratu eta gerokoa bada, autore gehienen ustez, ezgaitasun hori gauza itzultzeko arrazoi zuzena da; beraz, gauza itzuli eta kontratua azkendu egingo da.

C) Alderdi aniztasuna KZren 1772. artikulua gordailugileen aniztasunaz ari da.

Horrek dakartzan arazoak konpontzeko, itzulketa kredituari

buruzko erregela orokorrak aplikatu behar dira. Kreditu hori solidarioa edota mankomunatua izan dai teke, aurreko gaietan azaldutako eraentzarekin bat etorriz. Dena dela, zenbait berezitasun nabarmendu behar dira, gordailuan jarritako gauza zatiezina de nean. Kasu horietan, nahiz eta gordailua mankomunatua izan, solidaritate aktiboari buruzko erregelak aplikatuko dira (zehatzago esateko, 1141 eta 1142. art.ak). Gordailu bereizgabe deitu omen zaio gordailugile anitzeko gor dailu solidarioari. Egineginean ere, gordailugile aniztasunak berez ez dakar gordailuan jarritako ondasunen titularkidetasunik (AGk 1992ko maiatzaren 23an emandako epaia).

KZk ez du ezer zehazten gordailuzainen aniztasunari buruz.

Beraz, ho rrelakoetan, subjektu anitzeko betebeharren arauketa orokorra aplikatuko da.

500. Zaintza betebeharra. Gordailuzainaren erantzukizuna Gordailuzainak bi betebehar nagusi ditu: gauza zaindu eta itzultzea, hain zuzen (1766. art.). Azken bi horiei bigarren mailako beste batzuk erasten zaizkie.

Zaintza betebeharra zerbait egitekoa da, zehatzago esateko, behar besteko jarduerak egitekoa, gauza egoki babestuta egon dadin (leku egokian sartzea, artapen egintzak burutzea, kaltegaleretatik babestea etab.). Gauzak fruituak ematen baditu, fruitu horiek, bai eta gauzaren gainerako ekoizkinak eta akzesioak ere, bildu eta zaindu behar dira (1770. art.). Horiek guztiak ad ministratzea, aldiz, ez doakio gordailuzainari. Era berean, ez du ematen gordailuzainak gauza konpondu behar duenik (1779. art.tik horixe atera daiteke). Bestalde ere, gordailuzainak ezin ditu erabili gordailuan jarritako gauzak (1767. art.). Gordailua diruzkoa denean, diru hori gastu pertsonaletan erabiltzen badu, zenbateko horrek sortzen dituen korrituak ordaindu behar ditu gordailuzainak (1770.2. art.).

Gordailuzainak familiako guraso onaren arretarekin jardun behar du, gauza zaintzen dabilen bitartean. Horren ildotik, ez du izango ezinbestekoen eta ezustekoen gaineko

erantzukizunik (1766. art.; 1777. art.ak ezinbestekoa aipatzen badu ere, aipamen hori esangura zabalean ulertu behar da eta ez, ordea, 1784. art.aren esangura hertsian). Gordailuzainari gauza «itxita eta prezintatuta» eman eta gero, ixtura edo prezintoa indarrez apurtuta agertzen bada, hori gordailuzainaren erruz gertatu dela uste izango da, bestelako frogarik izan ezean. Kasu horietan, gordailugileak adierazitako balioa itzuli behar du gordailuzainak, benetako balioa beste bat dela frogatzen duenean izan ezik (1769. art.)

Gauza ezinbestean edota ezustean galduz gero, gordailuzainak beste gau za bat jaso dezake, jatorrizko gauzaren ordez; hori gertatuz gero, ordezko gauza itzuli behar dio gordailugileari (1777. art.).

501. Gordailua azkentzea. Itzulketa betebeharra A) Gordailugilearen erreklamazioa Gordailugilearen erreklamazioa da, hain zuzen ere, gordailua azkentzeko ohiko bidea (1766. art.). Horixe gerta daiteke, bai epearen inguruko zehaztapenik ez dagoenean, bai eta amaierako epemuga ezarri denean ere (1775.1. art.). Gordailuaren azkentze kari hori ulertzeko, kontutan izan behar da gordailua gordailugilearen intereserako eratzen dela.

Hala eta guztiz ere, gordailugileak ezin izango du itzulketarik lortu, ondoko bi kasuetan: lehendabizi, «gordailuzainaren esku dagoen gordailua judizioaren bidez enbargatua izan denean»; eta, bigarrenik, «gordailuzainari jakinarazi zaionean gainontzeko bat itzulketaren aurka dagoela» (1775.2. artikulua).

B) Gordailuzainaren salaketa KZren 1776. art.aren arabera, gordailuari ez eusteko arrazoi zuzenak izanez gero (ikus AGk 1991ko urriaren 21ean emandako epaia), gordailuzainak gauza itzul dezake, kasuankasuan hitzartutako epea bete baino lehen ere. Gordailugileak

gauza jaso nahi ez badu, gordailuzainak epailearen zainpean jar dezake gauza hori.

C) Itzulketa betebeharra Behin gordailua azkendu eta gero, itzulketa betebeharraren betepena eska daiteke.

Itzulketaren hartzekodun izango dira gordailugilea, horren kausadunak edo kontratuan horretarako izendatua izan den pertsona (1776. art.). Gorago esan bezala, gordailugilea ez da izan behar gauzaren jabea; horregatik, ezin zaio eskatu jabariaren gaineko frogarik. Gordailuzainak gauza ebatsia dela badaki, hori benetako jabeari jakinarazi behar dio; jakinarazpena egin eta hurrengo hilabetean benetako jabeak ez badu erreklamaziorik egiten, gordailuzainak gordailugileari itzuliko dio gauza (1771. art.).

Itzulketaren zordun izango dira, berriz, gordailuzaina edota horren jaraunsleak. Edozein modutan ere, onustedun jaraunsleak gainontzeko bati besterengana diezaioke gordailuan jarritako gauza, hori berari dagokiola uste duelako. Kasu horretan, jaraunsleak itzuli beharko du besterenganaketaren ondorioz jasotako prezioa edo, bestela, prezio hori erreklamatzeko eroslea ren kontra dituen akzioak lagatuko ditu (1778. art.).

KZren 1775.2. art.aren kasuetan (aurrerago aipatutakoetan, hain zuzen), ezin da itzulketarik eskatu.

Itzuli beharrekoak dira gauza bera, eta horren ekoizkinak eta akzesioak. Diruzko gordailua bada, gordailuzainak korrituak ordaindu behar ditu, dirua gastu pertsonaletarako erabili zuenetik edota berandutza egoeran jarri zenetik (1770. art.).

Itzulketa eskatzeko akzioa pertsonala da eta hamabost urte igaro eta gero preskribatuko da (1964. art.).

Gordailuzainak ez du zenbait egitateren gaineko erantzukizunik. Egitate horien ondorioz gauza galtzen bada, eta horren ordez gordailuzainak beste bat jasotzen badu, ordezko hori itzuli behar du (1777. art.).

Gauza itzultzeko tokia kontratuan zehaztu daiteke eta, kontrako itunik ez badago, gordailugileak ordaindu beharko ditu

gordailuan jarri beharreko gau za bertara eramateko gastuak (esate baterako, AGk 1991ko abenduaren 18an emandako epaia). Kontratuan ezer zehaztu ez bada, gauza dagoen toki an itzultzen da, nahiz eta toki hori gordailua egin zen toki bera izan ez; erre gela hori ez da aplikatuko, ordea, «gordailuzainak maltzurkeriaz jardun izan badu» (1774. art.).

Azkenik, gordailugilearen kaltetan ezin dira konpentsatu gordailuak eratortzen dituen betebeharrak (1200. art.).

502. Gordailugilearen betebeharrak Gordailua ez bada dohainekoa, gordailugileak hori ordaindu behar du.

Gordailugileak gordailuzainari ordaindu behar dizkio gauza artatzeko azken horrek egin dituen gastuak. Zalantzan jar daiteke, ordea, gauza zain tzeko egindako gastuak ordaindu behar dizkion ala ez. Ezbairik gabe, gau zaren administrazioak eta konponketak eragin dituzten gastuak ez dizkio ordaindu behar, bi horiek ez baitira gordailuzainaren eginkizunak. Bestalde, «gordailuaren ondorioz izan dituen kalte guztiak» ordaindu behar diz kio (1779. art.).

Gordailuzainak gauza atxikitzeko eskubidea du, gastu eta kaltegalera horiek ordaintzen ez zaizkion bitartean (1780. art.; AGk 1987ko uztailaren 7an emandako epaia). Gainera, lehenespenezkoa da artapen gastuak ez kobratzeagatik gordailuzainak duen kreditua (1922.1. art.)

503. Derrigorrezko gordailua KZk derrigorrezko gordailua arautzen du, gordailu kontratuaren (edo esangura hertsiko gordailuaren) modalitate gisa. Hauxe da, izatez, gordailu mota horren ezaugarririk nagusiena: gordailugileak ez du gordailua egiten berez, inork edo

zerbaitek behartuta baizik. Horregatik, kontrajartzeko modukoak dira derrigorrezko eta borondatezko gordailuak.

Ildo horretatik, legezkoak eta egitatezkoak izan daitezke derrigorrezko gordailua egitera bultzatzen duten arrazoiak.

Lehenengo kasuan, gordailugi leak gordailua egin behar du, legeak berak horixe agintzen diolako (adibidez, 494.1. artikulua, efektu eta tituluei buruz).

Bigarren kasuan, aldiz, gordai lugileak gordailua egiten du, «hondamendiak behartuta, hots, suteak, kau dimengabeziak, arpilaketak, untzizkalpenak edota antzeko beste hondamendi batzuek behartuta» (1781. art.).

Zehaztu ere, KZren 1782. art.ak zehazten du gordailu horiei aplikatu beharreko eraentza: batetik, legearen aginduz egin beharreko gordailuari, lege hori berori aplikatuko zaio eta, sorospidez, borondatezko gordailuaren arauak; eta, bestetik, hondamendiaren ondoriozko gordailuari edo egitatez derrigorrezkoa den gordailuari, ostera, borondatezko gordailuaren arauak. Beraz, arauketaren aldetik behintzat, bigarren gordailu horrek ez du inolako berezitasunik (historian zehar, ordea, izan ditu berezitasun batzuk).

Legeak derrigorrezko gordailu gisa hartzen du (eta okerretara hartu ere) ostatuetako jabeen egoera juridikoa, bidaiariek ostatu horietan sartzen dituzten gauzei begira. Kasu horietan, derrigorrezko gordailuaz hitz egiteko, bi baldintza bete behar dira: batetik, ostatuetako jabeek jakin behar dute bidaiariek gauza zehatz batzuk sartu dituztela ostatuan; bestetik, bidaiariek bete behar dituzte gauza horien zaintzari buruz ostatuetako jabeek eman dizkie ten arreta neurriak (1783. art.). Horren harira, eztabaidagarria da gauza ho rien artean automobilak sartzen diren ala ez. Bestalde, arestian aipatutako lehenengo baldintzari dagokionez, bidaiariek ez diete esan behar beren beregi ostatuetako jabeei zeintzuk diren bertara sartzen dituzten gauzak; nahikoa da gauza horiek ezkutuan ez sartzea, hau da, nahikoa da establezimendueta ko langileek ikustea gauza horiek sartzen direla. Era berean, derrigorrezko gordailuaren barruan sartzen dira ostatuetako kutxa gotorretan egindako gor

dailuak (AGk 1989ko uztailaren 11n eta 1990eko martxoaren 15ean emanda ko epaiak).

KZren 1784. artikulua irakurriz gero, astunagoa da ostalarien erantzukizuna, gordailuzainarena baino. Ostalarien erantzukizunak bere baitara biltzen ditu ostalariek eurek, beren menpekoek, bai eta arrotzek ere, bidaiarien gau zetan egindako kalteak (ez, ordea, bidaiariek eurek egindakoak).

Ostalariek ez dute erantzukizunik izango, esangura hertsiko ezinbestekoetan bakarrik (ikus AGk 1990eko martxoaren 15ean emandako epaia). Bistan denez, ostalarien erantzukizuna objektiboa da betebetean.

504. Gordailu irregularra Orokorrean esan daiteke gordailua irregularra dela, gordailuzainak baimena duenean gordailuan jarritako gauza erabiltzeko, gauza horren izaera edozein izanda ere. Baimen hori berariazkoa izan behar da eta ez dago horren inguruko presuntziorik (1767. art.).

Baimenik izanez gero, KZren 1768. art.aren arabera, ezin da gordailuari buruz hitzik egin, ezbada maileguari buruz, kasuan kasuko harremanen kalifikazioa aldatu egiten delako. Gauzen izaera kontutan hartuta (hots, gauza suntsikorrak ala suntsiezinak diren ikusita), mailegu hori mutuoa zein komo datua izango da (gordailua dohainekoa ez bada, ostera, errentamendua izan go da, 1740. art.tik atera daitekeenez).

Esangura hertsiagoan, gauza suntsikorren gordailuari gordailu irregular deritzo. Gordailuzainak gauza horien jabetza eskuratzen du; hori dela eta, tantundema itzuli behar du eta ez, ordea, gauzak eurak.

Adituen ustez, KZk gordailu irregularraren birkalifikazioa egiten du. Birkalifikazio horrek aginduzko izaera du eta, horren ondorioz, ez dago gordailu irregularrik. Beste modu batera esateko, Espainiako Zuzenbidean ez da gordailu irregularra onartzen.

Hala eta guztiz ere, gauza suntsikorrak gordailuan jartzen

badira, eta gor dailuzainari ez bazaio ematen horiek erabiltzeko baimenik, orduan esangura hertsiko gordailuaz hitz egin daiteke, gauzon jabetza ez zaiolako gordailuzainari eskualdatzen (ikus AGk 1990eko martxoaren 26an eta 1991ko urtarrilaren 10ean emandako epaiak).

Beraz, gordailu irregularraren birkalifikazioa egitean, legeak kategoria horren izaera aldatzen du. Nolanahi ere, gauza suntsikorren gordailu irregularra onartzeko modukoa da, kategoria hori ezin delako guztiz pareka tu mutuoarekin. Kasu horietan, gordailugilearen (edo mutuoemailearen) interesa ez da beste alderdiari ondasunak ematea, azken horrek erabil ditzan; aitzitik, gordailugileak nahi du beste alderdiak gauza zain dezan, berak gauza hori xedatzeko askatasuna duen bitartean. Bankuen esparruan, horren adibide izan daitezke ageriko kontu korronteak (ez, ordea, epe finkorako kontuak: AGk 1987ko irailaren 19an emandako epaia); KZren 310. artikulua igor penaren bidez aplikatuz, horrelakoetan, bankuen estatutuak aplikatzen dira.

505. Epailearen zainpean uztea Epailearen zainpean uztea edo judizioaren bidezko gordailua epaileak berak agintzen du, ondasun auzigaiak aseguratzeko. Hori egitean, ondasunok gainontzeko baten esku geratzen dira, epaileak auzia ebatzi arte, hau da, ondasun horien jabetza nori dagokion erabaki arte (1785. art.). Epailearen zainpean jar daitezke ondasun higikorrak eta higiezinak ere (1786. art.). Gordailuzainak gauzak zaindu behar ditu, epaileak kontrakoa agintzen ez di on bitartean (1787. art.) eta, zaindu ere, familiako guraso onaren arretaz zaindu behar ditu (1788. art.; AGk 1991ko apirilaren 19an emandako epaia). Horrelako kasuetan, KZren xedapenak eta kasuan kasuko auzibidezko legeria aplikatuko dira (1789. art.).

Bukatzeko, norbanakoek ere borondatezko gordailua era dezakete, ondasunak aseguratzeko helburuarekin (eta ez zaintza helburuarekin bakarrik); hori atera daiteke, hain zuzen ere, 1763.

art.tik in fine. Gordailu horri hitzarmenezko zainpean uzte deitu omen zaio. Dena dela, legeari helduz, borondatezko gordailu bat besterik ez da, zaintza helburu hertsirik ez badu ere.

BIBLIOGRAFIA ÁNGEL YÁGÜEZ, Los créditos derivados del contrato de obra. Su protección legal en la legislación civil, Madril, 1969; BADOSA COLL, Comentario del Código civil, II. liburukia, Madril, 1991, sub 1758. art. eta ondorengoak; BERCOVITZ RODRÍGUEZCANO, R., «La responsabilidad del constructor o promotor de viviendas en la Ley General para la Defensa de los Comsumidores y Usuarios», in Estudios jurídicos sobre protección de los consumidores, Madril, 1987, 248. orrialdea; CABANILLAS SÁNCHEZ, «La evolución de las responsabilidades en la construcción», in Centenario del Código civil, Asociación de Profesores de Derecho civil, Madril, 1990, 351. orrialdea; CABANILLAS SÁNCHEZ, Las obligaciones de actividad y de resultado, Bartzelona, 1993; CABELLO DE LOS COBOS, La seguridad del consumidor en la adquisición de inmuebles, Madril, 1993; CADARSO PALAU, La responsabilidad decenal de arquitectos y constructores, Madril, 1986; ELGUERO ME RINO, Garajes y aparcamientos, ¿arrendamiento o depósito?, Madril, 1993; GÓMEZ DE LA ESCALERA, La responsabilidad civil de los promoto res, constructores y técnicos por los defectos de construcción, Bartzelona, 1990; JORDANO FRAGA, «Obligaciones de medios y de resultado (A propósito de alguna jurisprudencia reciente)», ADC, 1991, 5. or. eta ondorengoak; LEÓN ALONSO, Comentarios al Código civil y Compilaciones forales, zuz.

Albaladejo, XXI–2, Madril, 1986; idem, LEÓN ALONSO, HERNÁNDEZ MORENO eta GORDILLO CAÑAS, in Comentario del Código civil, II. liburukia, Justizi Ministerioa, Madril, 1991, sub 1709. art. eta ondorengoak; LOBATO GÓMEZ, «Contribución al estudio de la distinción entre las obli gaciones de medios y las obligaciones de resultados», in ADC, 1992, 651. or. eta ondorengoak; idem, Responsabilidad del promotor inmobiliario por vicios en la construcción, Madril, 1993; ROCA JUAN, «Comentario a los arts. 1758 ss.», in Comentarios al Código civil y Compilaciones forales, XXII–1go., Madril, 1982; RUBIO SANROMÁN, La responsabilidad civil en la cons trucción, Madril, 1987; SALVADOR CODERCH, in Comentario del Código civil, II. liburukia, Justizi Ministerioa, Madril, 1991, sub 1588. art. eta ondorengoak; SÁNCHEZ GONZÁLEZ, ¿A quién demandar por graves defec-

tos en la construcción?, Madril, 1993; VALPUESTA FERNÁNDEZ: «Frutos, productos y accesiones en el depósito civil», RDN, 1982 (CXVII–CXVIII), 345. orrialdea.

Hogeita hamazazpigarren gaia FINANTZAKETA KONTRATUAK Laburpena: §166. Finantzaketa kontratuak.— 506. Kontzeptua eta eginkizu na.— §167. Mutuoa edo mailegu bakuna.— 507. Kontzeptua eta ezaugarriak: A) Mutuoaren izaera erreala eta adostasunezko izaera; B) Alde bakarrekotasuna eta alde bikotasuna; C) Dohainekotasuna eta kostubidezkotasuna; D) Mutoaren merkataritzako izaera.— 508.

Osagaiak.— 509. Ondoreak.— §168. Korritudun mutuoa eta Lukurre ria zapaltzeko Legea.— 510. Korrituak ordaintzeko ituna.— 511.

Lukurreriaren zapalkuntza.— §169. Leasing kontratuak.— 512. Kon tzeptua, eginkizuna eta egitura.— 513. Izaera juridikoa.— 514. Eraentza juridikoa.

§166. FINANTZAKETA KONTRATUAK 506. Kontzeptua eta eginkizuna Sarritan, gizabanakoek (enpresario izan zein ez izan) ez dute izaten nahikoa likideziarik, ondasun zehatz batzuen jabaria edota luperketa eskuratzeko; adibidez, etxebizitzak nahiz kotxeak erosteko, edota enpresen ekoizpena osa tu eta berriztatuko duten makinak eskuratzeko. Kasu horietan, subjektuek hiru aukera dituzte: lehendabizikoa, ondasunoi uko egitea; bigarrena, behar besteko diru kopurua aurreztea, ondasun horien jabaria, erabilera edota luperketa eskuratzeko; eta, hirugarrena, azkenik, gainontzekoengana jotzea, horiek ja betza zein luperketaren eskuraketa finantza diezaieten.

Horretarako erabiltzen dira, hain zuzen ere, finantzaketa kontratuak. Kontratu horien bidez, diru kopuru zehatz bat lor daiteke; diru horren truk, beste horrenbeste eta, hala denean, korrituak ere, itzuli behar dira. Dena dela, finantzaketa bi deak ez dira agortzen diru kopuruak lortu nahiz ematearekin; aitzitik, lege gileak zenbat formula asmatu eta beste hainbeste finantzaketa

bide izango dira. Esaterako, finantzaketa bideak dira, ezbairik gabe, ordainketa atzera tzea, ordainketa zatitzea, kanon baten truk ondasunak ematea eta abar. Labur bilduz, diruzko kreditua da ohiko finantzaketa bidea.

Hala ere, gaur egun, ez da bakarra, ezta garrantzitsuena ere.

Horren harira, bereiztu beharrekoak dira, batetik, kreditu kontratuak eta, bestetik, esangura hertsiko finantzaketa kontratuak edo krediturik gabeko finantzaketa kontratuak.

VICENT CHULIÁk dioenez, lehenengoetan, finantzatuak dirua jasotzen du eta, horren truk, espezie eta kalitate bereko beste horrenbeste itzuli behar du eta, hala itunduz gero, korrituak ere.

Bigarrene tan, berriz, ez da inolako diru kopururik ematen eta, horregatik, zordunaren zorpeketa ahalbidea bere horretan gera daiteke; hala nola, esangura hertsiko factoringa (finantzatuak ez du inolako zorrik, diru kopuru aurreratuen gain) edo leasinga (finantzatuak biharetziko kuotak baino ez ditu ordaindu behar).

Gaur egun, mutuoa edo mailegu bakuna, factoringa eta leasinga (azken bi horiek jatorri anglosaxoniarra dute) dira kontratu motarik garrantzitsuenak, norbanakoen artean (enpresario izan zein ez izan) finantzaketa lortzeko. Edonola ere, lehentxoago adierazi dugunez, horiek ez dira finantzaketa bide bakarrak. Are gehiago: azken boladan, finantzaketa kontratuak izan dira kontratu askatasuna erabiliz norbanakoek gehien erabili eta moldatu izan di tuzten kontratuak; beste modu batera esateko, finantzaketa kontraturik ge hienak gizartean erabat zabaldurik daude, baina ez dago horiek barneratzeko moduko Zuzenbide tiporik. §167. MUTUOA EDO MAILEGU BAKUNA 507. Kontzeptua eta ezaugarriak Mailegu kontratuaren definizioa ematean, KZren 1740. art.ak oinarrizko kategoria bi batu (erabilera mailegua edo komodatua, eta kontsumo mailegua edo mutuoa) eta, ondoren, bi horiek bereizten ditu. Mailegu kontratuaren bidez, alderdi batek

gauza suntsiezin bat ematen dio besteari, azken horrek epe batez gauza erabil dezan eta ondoren lehendabizikoari itzul diezaion (horixe da, hain zuzen ere, komodatua); edo, osterantzean, alderdi batek dirua zein bestelako gauza suntsikorra ematen dio besteari, horrek espezie eta kalitate bereko beste horrenbeste itzul diezaion (mailegu hori, ordea, mutuoa da). Lehentxoago esan dugun bezala, lehenengoa komodatua da. Erabilera kontra tua da (kasu horretan, KZren 337. art.aren esangurari helduta, gauza sun tsiezintzat hartu behar dira gauza kontsumiezinak) eta ez, ostera, finantzaketa kontratua. Edozein modutan ere, dohainekoa da (ikus 1741. art.). Komodatua jorratu dugu jadanik 34. gaian eta horretara jo behar da.

Gaur egungo gizartea kredituan oinarritzen denez, mutuoa edo mailegu bakuna da finantzaketa kontraturik ohikoena. Kode Zibilak honetara definitzen du kontratu hori: alderdi batek dirua edo bestelako gauza suntsikorra (kontsumikorra, alegia) ematen dio besteari, eta azken horrek espezie eta kalitate bereko beste horrenbeste (hau da, tandumdema) itzuli behar dio lehenengoari.

Dena dela, kredituan oinarritutako ekonomietan, bestelako gauza suntsikor adierazmoldea alboratu egin dezakegu; izan ere, halako ekonomietan, diruaren mutuoak erabateko nagusitasuna du eta gainerako gauza suntsikorren mutuoak, berriz, bigarren mailako hipotesiak dira.

A) Mutuoaren izaera erreala eta adostasunezko izaera Betidanik eztabaidatu izan da mutuo kontratuak izaera erreala ala adostasunezkoa duen. Erromatarren garaian, mutuoak izaera erreala zuen; beste modu batera esateko, mutuoa burutzeko nahitaezkoa zen dirua edo bestelako gauza suntsikorra ematea.

Beraz, emate hori kontratuaren baldintza eratzailea zen. Antza denez, hori berori da 1740. art.aren oinarria. Artikulu horrek hauxe adierazten du: mailegu kontratuaren bidez, alderdi batek besteari ema ten dio… Hortaz, gauza ematen ez den artean, maileguemaileak ez du ezer eman beharrik eta maileguhartzaileak ez du ezer itzuli beharrik (AGk 1943ko maiatzaren 4an eta 1986ko apirilaren 14an

emandako epaiak). Nolanahi ere, 1740. art.aren definizioak hipotesirik ohikoena baino ez du barneratzen. Mutuoa itxura daiteke beste honetara ere: alderdi batek diru kopuru jakin bat emateko betebeharra hartzen du bere gain; eta besteak, aldiz, diru kopuru hori jaso eta gero, aurretiaz hitzartutako epean eta moduan bes te horrenbeste itzuliko duela hitz ematen du. Kasu horretan, mutuo kontratua adostasunezkoa da, alegia: alderdien arteko adostasun hutsak kontratua bu rutzen du, horretarako ez baita beharrezkoa gauza suntsikorra ematea (KZren 1254, 1255 eta 1258. artikuluak; jurisprudentziari dagokionez, AGk 1894ko urtarrilaren 4an emandako epaia).

Egineginean ere, manu batek ere ez du debekatzen edota mugatzen mutuoaren adostasunezko izaera. Betebeharrak bi alderdientzat sortzen dira, mutuoa adostasunezkoa denean; dena dela, maileguhartzailearen betebeharra (itzulketa betebeharra, hain zuzen) maileguemaileak duen betebeharraren (hots, emate betebeharraren) menpe dago.

Gaur egun, sistema ekonomikoak berak eratortzen du mutuoa adostasunezko kontratu gisa itxuratzea. Sistema ekonomiko hori eskala handiko industri ekonomian oinarritzen da. Hori aintzat hartuta, ekoizpen faktoreen (hots, teknologiaren) beharrizanak eta kostuak aurreikusi behar ditu enpresarioak.

Gainera, aurretiaz jakin behar du zenbaterainoko zorpeketa ahalbidea duen eta zeintzuk diren beraren finantzaketa iturriak; are gehiago, finantzaketa iturri horiek ziurtatzeko, enpresarioak aldez aurretik jakin behar du zeintzuk diren biharetzi dirua maileguan jasotzeko izango dituen aukerak. Lortu ere, hori guztia adostasunezko mutuoaren bidez lor daiteke. Batetik, mutuoak maileguemaile edota mutuoemailearen interesa babesten du, mutuoemaile horrek diru kopuruaren itzulketa ziurtatu nahi duelako.

Eta beste tik, mutuoak maileguhartzaile edota mutuohartzailearen interesa babesten du, mutuohartzaileak ziurtatu nahi duelako diru kopuru hori jaso eta kau dimen gehiago izango duela (adibidez, mutuoaren bitartez, mutuohartzaileak edo enpresarioak lehengai gehiago eskuratu eta lehengai horien ordainketa atzera dezake, ordainketa hori egiteko diru kopurua jadanik lortu badu ere). Berbarako, banku

egineretan, egunero azaltzen da adostasunezko mutuoa; nolanahi ere, bide desberdinak erabiltzen dira hori gauzatzeko, esaterako, kontu korronteetan kreditua irekitzea edota deskontu bideak (dena dela, esan gura hertsian, horiek ez dira mutuo kontratuak).

Beste arazo batzuk sortzen dira, ordea, merkataritzaz kanpo gaudenean, hau da, esparru zibil hertsian gaudenean.

Egungo egunean, mutuo zibila na hikoa bitxia gertatzen da (gizarte, adiskidetasun eta kortesia harremanetan azaltzen da gehienbat). Hori dela bide, mutuo zibila kontratu erreala ala adostasunezkoa den jakiteko, kontutan izan behar dira alderdien interesak eta, batez ere, alderdien arteko adostasunak Zuzenbidearen ikuspuntutik duen garrantzia.

Adibidez, korrituak ordaintzeko itunak agerian jartzen du alderdien arteko lotura juridikoa. Sarritan ez du garrantzirik izaten kasuan kasuko diru kopurua edota gauza suntsikorra ez emateak; baina horrekin beste subjektu bati kalte egiten bazaio (esaterako, subjektu horrek ondasuna esku ratu duelako, besteak finantzaketa emango ziola esan baitzuen), orduan joka bide hori Zuzenbidearen ikuspuntutik garrantzitsua da.

Kasurako: 1) Ak Bri esaten dio hilabeteko epean 3.000.000 pezeta emango dizkiola, Bk ibilgailua eros dezan. Hilabetea igaro eta gero, Bk diru hori eskatzen dio Ari, baina Ak ez du ordaindu nahi. 2) Ak Bri esaten dio hilabeteko epean 3.000.000 pezeta emango dizkiola, urtean %4ko korrituarekin. Hilabetea igaro baino lehen, Arengan konfiantza osoa izanda, Bk ibilgailua erosten du, horren prezioa hilabete igaro eta gero ordaintzeko konpro misoarekin. Ak ez dio diru kopururik ematen Bri eta horrek X Bankura jotzen du. Bankuak maileguan uzten dio diru hori, baina urtean %12ko korrituak ordaindu behar ditu Bk.

Autore gehienen ustez, mutuo hitzematea ezin da era zehatzean exekutatu. Nolanahi ere, gure ustez, sub 2) kasuan Ak kaltegalerak ordaindu behar dizkio Bri (hala nola, korrituen arteko aldea).

B) Alde bakarrekotasuna eta alde bikotasuna

Mutuoaren izaera zein izan (erreala ala adostasunezkoa) eta horren arabera alde bakarrekoa nahiz alde bikoa izango da mutuoa bera. Alde bakarrekoa izanez gero, kontratua burutu eta gero (gauza eman eta gero, alegia), maileguhartzaileak edota mutuohartzaileak kasuan kasuko diru kopurua eta, hala denean, korrituak itzuli behar ditu. Maileguemaileak, ordea, ez du izan go inolako betebeharrik. Mutuoa adostasunezkoa eta alde bikoa izanez gero, ordea, kontratua burutzeak bi betebehar sortarazten ditu: batetik, aurretiaz hitzartutako diru kopurua edota gauza suntsikorra emateko betebeharra du maileguemaileak; bestetik, gauza jaso eta epea ahitu eta gero, mailegu hartzaileak espezie eta kalitate bereko beste horrenbeste eta, hala denean, korrituak itzuli behar ditu.

C) Dohainekotasuna eta kostubidezkotasuna Bestalde, mutuoa dohainekoa zein kostubidezkoa izan daiteke.

Kostubi dezkoa da, izatez, kontratuari korritu ituna erasten zaionean.

Nahiz eta mu tuoa diruzkoa izan, Kode Zibilak ez du presuntziorik ezartzen, korrituak zor direla uste izateko; aitzitik, KZren arabera, mutuoa dohainekoa da berez eta, horregatik, korritu ituna berariazkoa edota isilbidezkoa izan behar da (KZren 1740. art. in fine, eta 1755 eta 1756. art.ak; bestetik, MKren 314. art.).

D) Mutuoaren merkataritzako izaera Espainiako antolamendu juridikopribatua bi azpikategoriatan zati daite ke: Zuzenbide zibila eta Merkataritzako zuzenbidea, hain zuzen.

Hori dela bide, arau zibilak zein merkataritzako arauak aplika dakizkieke betebehar izaerako harreman juridiko jakin batzuei (batez ere, kontratu harremanei). Harreman horien artean, mutuoak eratorritako kontratu harremanak nabar men daitezke.

Merkataritzako Kodearen arabera, mailegua

merkataritzakoa da, ondoko baldintzetarik bat betetzen denean: 1) kontratugileetako bat merkatari izatea; 2) maileguan emandako gauzak merkataritzako egintzetan erabiltzea (ikus AGk 1927ko azaroaren 29an eta 1969ko ekainaren 16an emandako epaiak).

Beraz, a contrario, mailegua zibila da, berorren objektua (dirua edo bestelako gauza kontsumikorra) kontsumorako edota inbertsiorako erabiltzen denean. Hala eta guztiz ere, VICENT CHULIÁk dioenez, bereizketa hori bi modutara zuzendu behar da: a) batetik, doktrinak eta jurisprudentziak behin eta berriz adierazi duten bezala, maileguak merkataritzakoak dira, horietan gordailu erakundeek esku hartzen dutenean (guztien izenean, AGk 1985eko azaroaren 20an emandako epaia eta ENZNk 1980ko otsailaren 1ean emandako ebazpena); b) bestetik, bigarren mailako merkatu ofizialetan negozia daitezke en baloreen bidez bermaturiko maileguak ere merkataritzakoak dira, behar bezala egiletsi badira merkataritzako artekariek eskuetsitako polizetan edo ta eskritura publikoan (MKren 320.1. art.).

508. Osagaiak Mutuo kontratuaren subjektuak dira maileguemailea edo mutuoemailea eta maileguhartzailea edo mutuohartzailea.

Maileguemaileak kontratatzeko gaitasun orokorra izan behar du.

Horrez gain, xedatzeko gaitasuna ere izan behar du, mutuoaren bidez jabetza eskualdatzen delako (1753. art.); xedatzeko ahalmenik ez badu, 1160. art. in fine aplikatuko da. Bestetik, maileguhartzaileak jarduteko gaitasun osoa izan behar du. KZren 323. art.ak beren beregi adierazten duen moduan, adingabeko emantzipatuak ezin du bere ka buz dirua maileguan hartu; horretarako, adingabeko emantzipatuak bere gu rasoen edo, horiek izan ezean, kuradorearen adostasuna behar du.

Murrizketa bera aplikatuko zaio judizioaren bidez adin nagusitasunaren onura jaso duen adingabekoari (ikus 323. art., 286.1 eta 292. art.ei lotuta, hurrenez hurren). Tutoreak epailearen adostasuna behar du, dirua maileguan eman eta hartzeko (272.5. art.).

Dirua edo bestelako gauza suntsikorra izan behar da mutuoaren objektu (1740 eta 1753. art.ak). Arestian esan bezala,

testuinguru horretan gauza suntsikorrez hitz egiten denean, gauza kontsumikorrak baino ez dira aipatu nahi (337. art.). Edozein modutan ere, horrek ez du esan nahi maileguhar tzaileak gauza benetan kontsumitu behar duenik; alderantziz, horrek esan nahi du maileguhartzaileak tantundema itzuli behar duela. Dena den, gauza suntsikorra izan daiteke esangura hertsian, nahiz eta kontsumikorra izan ez; horrelakoetan, kontutan izan behar da kontratuaren edukia, kontratu hori mutuoa ala komodatua den zehazteko.

Bukatzeko, formari dagokionez, forma askatasunaren arauketa orokorra aplikatzen zaio mutuoari (ikus 1278. art. eta ondorengoak).

509. Ondoreak KZren 1740. art.aren arabera, mutuoa kontratu erreala da eta, horren ondorioz, alde bakarrekoa. Era horretan itxuratuta, mutuoa burutzeko nahitaezkoa da objektua (dirua edo gauza suntsikorra) ematea. Ildo beretik, mutoak betebehar bat bakarrik sortzen du eta hori betetzea maileguhartzaileari dagokio.

Aurretiaz hitzartutako epean eta moduan, maileguhartzaileak espe zie eta kalitate bereko beste horrenbeste, hots, tantundema itzuli behar du.

Bestalde, mutuoa izan daiteke adostasunezko eta alde biko kontratua ere. Horretara itxuratuz gero, mutuoa adostasun hutsarekin burutzen da (1258. art.) eta bi betebehar nagusi erakatzen ditu: bata, maileguemailearena, hau da, aldez aurretik hitzarturiko objektua emateko betebeharra; eta bestea, aldiz, maileguhartzailearena, hain zuzen ere, tantundema itzultzeko betebeharra.

Edozelan ere, maileguhartzaileak dirua edo gauza suntsikorra jasotzen duenean, horren jabetza eskuratzen du. Egineginean ere, jabetza ez da esku aldatzen gauza hori kontsumikorra delako (gerta daiteke maileguhartzaileak gauza kontsumikorra ez kontsumitzea), ezbada suntsikorra eta generikoa de lako, destinoaren arabera kontsumikorra bada ere (AGk 1986ko otsailaren 25ean emandako epaia; doktrinan, DE ÁNGEL

YÁGÜEZ). Horregatik, dirua edo beste gauza suntsikorren bat jasotzen duenak espezie eta kalitate bereko beste horrenbeste itzuli behar du.

Beste ezaugarri batzuen artean, azpimarratzekoa da mutuoak iraupen mu gatua duela. Beste modu batera azaltzeko, epe batez luzatzen dira mutuoak eratorritako kontratu harreman juridikoak. Egineginean ere, ez du batere zentzurik berehala itzuli behar den diru kopurua maileguan hartzeak. Hori dela eta, aurretiaz hitzartutako epean eta moduan itzuli behar da mutuoan hartutako gauza. Itzulketa hori behingoz, epemuga heltzean edo epeka egin daiteke, besteak beste. Eperik zehaztu ez bada edo epearen zehaztapena zor dun/maileguhartzaileari badagokio (eta ez, ostera, maileguemaileari), ordu an 1128. artikulua aplikatu behar da. Oinarrian, epea maileguemailearen eta maileguhartzailearen onurarako ezartzen da: bien onurarako, alegia. Hala ere, 1127. art.ak ondokoa bereiztea ahalbideratzen du: a) korrituak ordaintzeko itunik ez badago, epea zordun/maileguhartzailearen onurarako ezartzen da, ordainketa aurreratzeak ez baitio kalterik egiten maileguemaileari; b) ko rrituak ordaintzeko itunik badago, ostera, epea hartzekodun/maileguemai learen onurarako ezartzen da, horrek legearen bidez uko egin baitiezaioke maileguhartzailearen ordainketa aurreratuari.

Azkenik, mutuoaren objektua diru kopuru zehatza baldin bada, maileguhartzailearen betebeharra diru kopuruko zorra izango da eta, jakina dugunez, halako zorrei 1170. artikulua aplikatzen zaie. Alderantziz, mutuoaren objektua bestelako gauza suntsikorra baldin bada (edo txanpon itxurarik ez duen metal kopurua bada), aurretiaz jasotakoaren espezie eta kalitate bereko beste horrenbeste itzuli behar da, prezioan aldaketak izan arren (KZren 1754. art., MKren 312. art.ari lotuta). §168. KORRITUDUN MUTUOA ETA LUKURRERIA ZAPALTZEKO LEGEA 510. Korrituak ordaintzeko ituna

Mutuoa dohainekoa edota korrituduna izan daiteke (1740. art. in fine). Gorago adierazi dugunez, korritu zorra prestazio erantsia da eta horren inguruko presuntziorik ez du ezartzen, ez Kode Zibilak (1755. art.), ez Merkataritzako Kodeak (314. art.).

Zehatzago esateko, KZren 1755. art.aren aginduz, korrituak ez dira ordaindu behar, horiek beren beregi hitzartu direnean baino.

Nolanahi ere, KZren 1756. art.aren arabera, nahiz eta horien inguruko hizpaketarik izan ez, maileguhartzaileak korrituak ordaindu baditu, ezin izango ditu horiek erreklamatu, ezta kapitalari egotzi ere. Bi manu horien arteko aurkakotasunaz, aurreko gaietan arduratu gara (ikus hirugarren gaia).

Beraz, korrituak ordaindu behar dira, horiek hitzartu direnean, hau da, horiek itundu diren moduan eta heinean (KZren 1255. art. eta MKren 315. art.). Alderdiek askatasuna dute, korritu itunak egiteko. Hala ere, askatasun horrek muga batzuk ditu: Azcárate Legeak (hots, Lukurreria Zapaltzeko 1908ko uztailaren 23ko Legeak) eta KEDLOk ezarritako mugak, hain zuzen ere. Gure iritziz, Azcárate Legeak ezarri dituen mugak finantzaketa kontratu guztiei aplikatu behar zaizkie; horretarako ez da kontutan hartu behar kontratu horien eginkizunak Zuzenbide tipoaren barnekoak diren ala kanpokoak —berme moduan salerostea, atzera erosteko ituna, erosteko aukera eta abar— (Lukurreria Zapaltzeko Lege horren 9. art., eta AGk 1986ko martxoaren 7an, 1988ko otsailaren 25ean eta 1989ko otsailaren 11n emandako epaiak). Muga horien barruan, korrituen zenbatekoa, zehaztapena (erabatekoa zein erlatiboa), tasa (finkoa nahiz aldakorra), ordainketa modua (behingoz edo epeka) eta abar hitzar ditzakete alderdiek. Korrituak ordainduko direla itundu arren, ez bada horien zenbatekoa zehaztu, legezko korrituak zor direla ulertuko da (1108. art.tik eta KEDLOtik atera daitekeenez).

511. Lukurreriaren zapalkuntza Arestian esan dugun moduan, Azcárate Legeak zenbait muga ezartzen dizkio korrituak ordaintzeko itunari. Muga horiek lege horren 1go. art.ra biltzen dira batik bat. Gaur egungo jurisprudentziaren doktrinari helduta, eta Azcárate Legearen 1go.

art.an oinarrituta, mailegu kontratua lukurreriaz koa da (eta, beraz, deuseza), ondoko baldintzak betetzen direnean: a) kasuankasuan itundutako korritua diru korritu arrunta baino askoz handiagoa izatea eta, aldi berean, lehendabiziko korritu horrek ez edukitzea batere proportziorik kasuan kasuko inguruabarrekin; b) korritua ekitatearen kontrako bal dintzetan hitzartzea, hau da, kasuan kasuko baldintzetatik ateratzea, bate tik, maileguhartzaileak korritu hori onartu duela egoera larrian dagoelako, esperientziarik ez duelako edo adimen gaitasunak mugaturik dituelako eta, bestetik, korritu horrek maileguemailearentzat bakarrik dakartzala onurak; c) maileguhartzaileak adieraztea benetan emandakoa baino diru kopuru handiagoa jaso duela (guztien izenean, AGk 1974ko abenduaren 19an eta 1987ko abenduaren 30ean emandako epaiak). Baldintza horiek ez dira agertu behar guztiak batera.

Era berean, merkataritzako maileguei ere Lukurreria Zapaltzeko Legea aplikatzen zaie. Horixe da, hain zuzen, jurisprudentzian sendotu den jarrera (AGk 1975eko irailaren 13an eta 1986ko ekainaren 20an emandako epaiak). Nolanahi ere, Azcárate Legea sarritan aipatu arren, oso gutxitan aplikatzen da.

Horren zergatia ondokoa izan daiteke: merkatu ekonomietan, dirua maileguan ematen duten jardule ekonomikoek (gordailu eta kreditu erakundeek, alegia) euren kabuz finkatzen dituzte korritu tasak. Hori dela bide, ez dira abusuzko korritutzat hartzen, besteak beste: zorpean, %29ko korrituak; banku deskontuan, %18koak (ikus AGk 1989ko otsailaren 3an emandako epaia); eta pertsona pribatuen arteko maileguetan, %20ko korrituak (izan ere, 1988ko otsailaren 11n emandako epaian, AGk ez zituen lukurreriazko korritutzat har tu azken horiek; bestetik, 1980ko urriaren 15ean emandako epaian, AGren bigarren salak ez zuen lukurreriaren zigor tipoaren barruan sartu %120tik %300era arteko korritua, korritu horrek subjektuaren ohiko jokabidea 46 aldiz biderkatzen bazuen ere).

Hala eta guztiz ere, edozein korritu tasa abusuzkoa dela esateko, korrituen zenbatekoaz gain, beste datu hauek ere aintzat hartu behar dira: maileguan hartutako diru kopuruari ematen zaion destinoa; ordainketa egiteko epea eta modua; bermeak izatea ala ez izatea; monetaren inflazio arrunta eta abar (ikus, AGk 1984ko

urtarrilaren 25ean emandako epaia; horren arabera, kasuankasuan itundutako korrituek egonkortzapen klausularen eginkizunak bete ditzakete).

Egineginean ere, Lukurreria Zapaltzeko Legeak ez du esaten deusezak direnik, erabat edo erroerrotik, lege horren 1go. art.an sartzen diren maileguak. Era berean, akzioa preskribaezina denik ere ez du adierazten. Horretan oinarrituta, zenbait autoreren iritziz eta epai batzuen harira, akzioa egikaritzeko epea 15 urteko epe orokorra da, kontratua osoosorik bete ez bada; kontratua guztiz betetzeak, ordea, berez ekarriko luke kontratu horren baiezpena (AGk 1960ko urriaren 27an eta 1982ko azaroaren 2an emandako epai ak). Nolanahi ere, gure ustez, mailegu kontratua deuseza da, ezin da ongitu, ezta baliozkotu ere (KZren 6. art.), eta akzioa preskribaezina da (AGk 1987ko abenduaren 30ean emandako epaia.

Doktrinan, HINOJOSA, eta DÍEZPICA ZO eta GULLÓN).

Beraz, Azcárate Legearen 1go. art.ra bildutako maileguak lukurreriazkoak badira eta, horren ondorioz, deusezak, 3. art.aren aginduz, gauzak hasierako egoerara itzuli behar dira. Horretarako, maileguhartzaileak berak jaso duen diru kopurua baino ez du itzuli behar. Zenbateko horren zati bat eta korritu mugaeguneratuak jadanik ordaindu baditu, maileguemaileak itzuli beharko dio ondoko zenbatekoen artean dagoen aldea: maileguan emandako kapitalaren eta maileguemaileak jasotako diru kopuru osoaren arteko aldea, hain zuzen.

Bukatzeko, lukurreriaren zapalkuntzak badu zigor babesik ere (ikus, bes teak beste, ZKren 542. art. eta ondorengoak). §169. LEASING KONTRATUAK 512. Kontzeptua, eginkizuna eta egitura Leasing kontratua Zuzenbide tipotik kanpoko kontratua da. Anglosaxoniar legerian du sorburua eta ezariezarian zabaldu da, batez ere, Ameriketako Estatu Batuen eragin ekonomikoa izan ohi duten herrietan. Orain gutxi, Espainian ez zegoen leasingaren

inguruko arauketa sustantiborik. Hala ere, zerga ondoreei begira, «finantza errentamendu»tzat hartu zuten, batetik, Zer ga, Finantza eta Inbertsio Neurriei buruzko 1977ko otsailaren 25eko LEDk (bigarren titulua) eta, bestetik, 1980ko uztailaren 31ko LEDk. Gaur egun, Kreditu Erakundeen Jardunbide eta Eskuhartzeari buruzko 1988ko uztaila ren 29ko Legearen arabera, leasing kontratuen edo finantza errentamenduen «objektu esklusiboa da ondasun higikorren eta higiezinen erabilera lagatzea. Ondasunok horretarako eskuratzen dira, erabiltzaile izango denaren zehazta penen arabera. Ondasun horien kontraprestazio gisa, aldizkako kuotak or daindu behar ditu erabiltzaileak» (7. xedapen gehigarria).

Leasing kontratuaren agerpenik bakunenean, kontratugileak ondokoak izaten dira: batetik, leasing sozietatea edo finantza errentamenduko sozietatea; eta, bestetik, enpresarioa edo erabiltzailea. Leasing kontratuaren bidez: a) Leasing sozietateak ondasun zehatz baten erabilera eta luperketa eskualdatzen dizkio finantzatuari edo errentariari, epe baterako. Epe horretan, finantzatuak aldizkako kanonak edo kuotak ordaindu behar dizkio sozietateari. Epea bukatu eta gero, erabiltzaileak ondoko aukerak ditu: ondasuna itzultzea; leasing kontratua luzatzea; ondasuna erostea, ondasun zaharkitu horren prezioa ordainduz; eta, azkenik, finantza errentamenduko sozietateari eskatzea, ondasun zaharkituaren ordez, teknologia aurreratuagoa duen beste bat laga diezaion.

Askotan, ondasunaren bizitza ekonomikoak iraupen mugatua izaten du, eta iraupen hori baino laburragoa izaten da leasing kontratuetan hitzartutako erabilera epea. Horregatik, errentariak ondasunaren zaharkidura maila du kontutan, aukera egokia egikaritzeko (hau da, ondasun hori itzultzeko, onda suna behin betiko eskuratzeko edo horren ordez berri bat eskatzeko).

Azpi marratzekoa da arin zaharkitzen direla leasingaren bidez lagatzen diren ondasunak. b) Ondasuna finantzatuak

erabiltzearen

truk,

errentariak edo aldizka

ko kanona ordaindu behar du. Kontratua bukatzean, errentariak ordaindu di tuen kanon guztiek ondasunaren balioa osatuko dute. Gisa berean, errentariak bere gain hartu behar ditu gauzaren arriskuak (adibidez, galera eta narriadu ra); hala ere, ez du gauza horren jabetza eskuratzen.

Ondasunaren zaharkidura noiz gertatu (hau da, zaharkidura kontratua bukatu baino lehen, bukatu eta gero edota aldi berean gertatu) eta horrek dakartzan onurak nahiz kalteak leasing sozietateak jasan beharko ditu edo fi nantzatuak. Zaharkidura kontratua bukatu baino lehen gertatzen denean, finantzatua izaten da kaltetua; izan ere, kasuan kasuko kuotak ordaintzeari eutsi behar dio, nahiz eta merkatuan teknologia berriko ondasunak izan. Zaharkidura kontratua bukatu eta gero gertatzen denean, leasing sozietatea izaten da onuraduna: batetik, leasingean eman diezaioke ondasun bera beste erabiltzaile bati edo berberari; eta, bestetik, ondasunak oraindik errentaga rritasun ekonomikoa badu, finantzatuak ondasun hori erosteko aukera egi karituko du eta, horren ondorioz, sozietateak prezioa jasoko du.

Azkenik, ondasunaren zaharkidura eta kontratuaren bukaera aldi berean gertatzen di renean, errentaria edo erabiltzailea izaten da onuraduna, ondasuna itzul tzen baitu hori teknologiaren ikuspuntutik baliorik gabe geratzen den unean bertan.

Leasing kontratuak modalitate desberdinak izan ditzake (finantzazkoa, ondasun higiezinen gainekoa, jarduerazkoa, fabrikazio leasebacka etab.). Beraz, leasing kontratuaz hitz egin beharrean, leasing kontratuez edo fi nantza errentamenduez hitz egin behar da. Bestalde, autoreen artean eta, ba tez ere, Merkataritzako zuzenbidean aditu diren autoreen artean, ez dago ezelako batasunik, irizpide sistematikoen inguruan: autore batzuen aburuz (URÍA), elkarlanerako kontratuak dira; beste batzuen iritziz (VICENT CHULIÁ), ordea, finantzaketa kontratuak. Bi eginkizun horiek batera bete daitezkeen arren, gure aburuz, leasingaren oinarrizko eginkizuna finantzake

ta da. Ekonomiaren ikuspuntu hertsiari helduta, leasing kontratuaren bidez, sozietateak maileguan ematen dio subjektuari ondasunaren erabilera.

Horreta rako, leasing sozietateak aldez aurretik eskuratzen du erabiltzaileak ze haztutako ondasunaren jabetza (hortaz, sozietateak ondasun horren prezioa aurreratzen du). Ondoren, ondasunaren erabilera lagatzen dio erabiltzaileari eta horrek kasuan kasuko kuotak ordaintzen dizkio sozietateari. Kuota horien bidez, leasing sozietateak «berreskuratu» egiten du ondasuna eskuratzeko ordaindu duen prezioa.

Hortik ondoriozta daiteke hiru subjektuk edo alderdik parte hartzen dutela leasingean: lehenengo eta behin, ondasun higikorren nahiz higiezinen fabrikatzaileak edo saltzaileak; hurrenik, ondasun horien erabilera edo luperketa behar duen subjektuak (erabiltzaileak edo errentariak, hain zuzen); eta, azkenik, leasing sozietateak (hots, finantza errentatzaileak). Jarri ere, leasing sozietatea saltzailearen eta subjektuaren artean jartzen da, bigarrenari lehenengoak fabrikatutako edo saldutako ondasuna emateko. Beste modu batera esateko, leasing sozietatea ondokoen bitartekoa da: batetik, enpresario ekoizle zein banatzailea; eta, bestetik, aurreko horrek ekoiztu zein banatutako ondasuna erabiltzen duen enpresarioa. AGk 1991ko apirilaren 30ean emandako epaiaren arabera, gainontzeko finantzatzailerik gabe, hau da, leasing sozietaterik gabe, ez dago leasing kontraturik. Gainontzeko hori ezin da izan ondasuna ekoiztu edo banatzen duena. Hala ere, leasing kasu batzuetan, bi subjektuk bakarrik parte hartzen dute eta ez dago ekoizlerik, ezta banatzai lerik ere. Horixe gertatzen da, hain zuzen ere, leaseback kontratuetan.

Kon tratu horietan, ondasun zehatz baten jabeak (eskuarki, ekipo ondasunen jabe den enpresak) ondasun hori saltzen dio leasing sozietateari eta azken horrek ondasunaren erabilera lagatzen dio lehendabizikoari, leasing kontratuaren bidez. Gauza bera gertatzen da fabrikazio leasebackean edo leasing bikoi tzean. Kasu horretan, enpresa finantzatuak fabrikatzen du ondasuna eta leasing sozietateari saltzen dio. Azken horrek ondasunaren erabilera lagatzen dio enpresa finantzatuari (leaseback) eta horrek bere bezeroei lagatzen die ondasun bera

leasingean (bigarren leasinga). Hala denean, lehenengo leasingaren bitartez finantzatutako enpresak (hau da, ondasuna fabrikatu duen enpresak) ondasuna eskuratuko du leasingaren bitartez; eta, hori gertatuz ge ro, bigarren leasingaren bitartez finantzatua izan denak (bezeroak, alegia) lehendabiziko finantzatuari eskuratuko dio ondasun hori.

Azken finean, finantzaketa da leasing kontratuaren oinarrizko eginkizuna. Ondasunaren erabilera lagatu eta horren kontraprestazio gisa, kuota edo kanon zehatz bat ordaintzen da, epe ezeztaezin batean zehar. Epe ezeztaezin hori bukatzean, finantzatuak ondasuna erosteko aukera du, ondasun zahar kituaren prezioa ordainduz; prezio hori kalkulatzeko, ondasunaren jatorrizko prezioari kendu behar zaio ordura arte ordaindu diren kuota edo kanonen zenbatekoa. Nolanahi ere, leasing kontratuetan, finantzatuak ez du izan behar beti ondasuna erosteko aukerarik; aitzitik, alderdiek itun dezakete, leasingean emandako ondasunaren ordez, teknologia modernoagoa duen beste bat la gatuko zaiola finantzatuari. Ildo beretik, kontutan izan behar da nazioarte ko leasingari buruz 1988ko maiatzaren 28an Ottawan onetsitako Konbentzioa (oraindik Espainiak berretsi ez duena). Konbentzio horrek ondoko kasua onartzen du: epe ezeztaezina agortzean, prezioa osoosorik ordainduta egotea eta, beraz, ondasuna erosteko aukerarik ez izatea, ordura arte ordaindutako kuotek edo kanonek euren barruan hartzen dutelako prezio hori. Konbentzio horren arabera, kasu hori eperako salerosketarekin pareka daiteke.

513. Izaera juridikoa Leasingaren izaera juridikoa zehaztea oso garrantzitsua da, Espainiako antolamendu juridikoan oso urriak baitira leasingaren inguruko arauak. Horrez gain, leasingaren izaera juridikoa zehaztea oso erabilgarria izan daiteke, muturreko kasuetan aplika daitezkeen aginduzko arauak zeintzuk diren jakiteko. Hori lortuz gero, leasing sozietateek ez lukete erabateko zuhurtziarakotasunik izango, finantzaketaren kostua eta horren inguruko hizpaketak zehazteko (VICENT CHULIÁ).

Horren harira, ondoko arauak izan behar dira kontutan: uztailaren 17an onetsitako 50/1965 Legea, ondasun higikorren eperako salerosketari buruzkoa (1978ko martxoaren 28an eta 1990eko maiatzaren 28an emandako epaietan, AGk lege hori aplikatu zuen, ondasun zaharkituaren prezioa oso txikia zelako, edozein alditako kanonaren baliokidea zelako, hain zuzen); HEL (on dasun higiezinen gaineko leasingaz ari delako); 1908ko uztailaren 23ko Legea (Azcárate Legea), lukurreriaren zapalkuntzari buruzkoa; eta, azkenik, KEDLO. Arau horiek aplikatuko dira, legeari maula egin zaiola egiaztatzen dene an. Beste modu batera azaltzeko, arau horietara jo behar da, leasing kontra tuaren bidez, aginduzko edozein lege ez aplikatzea lortu nahi denean, edo leasingak berez izan dezakeen eraentza beste horiek baino onuragarriagoa denean. Adibidez, leasing kontratuak ondasun higikorren salerosketa ezku tatzen duenean, horri egindako maula saihesteko, 50/1965 Legea aplikatu behar da.

514. Eraentza juridikoa Leasinga kontratu mota bat da edo, zehatzago esateko, leasing adierazmoldearen barruan, kontratu mota desberdinak sartzen dira.

Horietako gehienak Zuzenbide tipotik kanpokoak dira. Hala ere, nazioarteko esparruan ahaleginak egin dira, kontratu mota desberdinen artean eraberekotasuna lortzeko. Horren ildotik, Espainian, leasingaren (finance leasingaren) gutxieneko arauketa juridikoa ezarri du Kreditu Erakundeen Jardunbide eta Esku hartzeari buruzko 1988ko uztailaren 29ko Legearen 7. xedapen gehigarriak. Arauketa hori aplika daiteke, bai leasinga ekipo ondasunen gainekoa denean (equipmentleasing), bai eta ondasun higiezinen gainekoa denean ere (plant leasing).

Arauketa horren arabera, leasingean hiru subjektuk hartzen dute parte: lehendabizi, ondasunen fabrikatzaileak edo

banatzaileak; bigarrenik, ondasun horien erabilera edo luperketa behar duen enpresarioak; eta, azkenik, leasing sozietateak edo finantza errentamenduko sozietateak. Sozietate horrek ondasunak eskuratzen ditu, ondasun horien erabilera edo luperketa behar duen en presarioak eskatuta edo adierazita. Ondasunok eskuratu eta gero, horien erabilera lagatzen du, kuota edo kanon zehatz baten truk.

Leasing sozietateek edo finantza errentamenduko sozietateek finantza errentamenduko eragiketa jakin batzuk bakarrik egin ditzakete: 7. xedapen gehigarriaren 8. zenbakiak zehazten dituenak, hain zuzen. Bestalde, leasing sozietateek ondasunaren erabilera lagatzen dute, ondasun horren jabetza erre serbatuz. Jabetzaren erreserba horrek berme gisa balio du, finantzatuak bere betebeharrak betetzen ez dituenerako. Edozein modutan ere, finantzatuak be rak jasan behar ditu ondasunaren galerak edo ondasun horri egindako narriadurak ekar ditzakeen arriskuak. Kontratuaren iraupena bi urtekoa da, ondasun higikorren kasuan eta hamar urtekoa, aldiz, ondasun higiezinen eta industri establezimenduen kasuan.

Bestalde, kontratuan zehaztu behar dira errentariak edo finantzatuak ordaindu behar dituen kuotak. Horiei dagokienean, ondokoak bereiztu behar dira: a) batetik, erakunde errentatzaileak jaso behar duen zenbatekoa, ondasunaren kostua berreskuratzeko; zenbateko hori zehazteko, ez da kontutan hartzen erosketa aukeraren prezioa; b) erakunde errentatzaileak eskatzen duen finantza zama. Kontratua indarrean dagoen artean, ezin da aldatu eta, aldatzekotan, handitu behar da ondasuna berreskuratzeko erakunde errentatzaileak jaso behar duen zenbatekoa.

Bi edo hamar urteko epea igaro eta gero, errentariak edo erabiltzaileak ondasuna eskura dezake, ondasun zaharkitu horren prezioa ordainduz, hau da, erosketa aukera egikaritzeko finkatu izan den prezioa ordainduz.

Bukatzeko, Europako Erkidegoaren arauekin eta nazioarteko konbentzioekin berrosatu behar da arestian azaldutako arauketa.

Nolanahi ere, arau keta hori ondokoei bakarrik aplikatzen zaie: Kreditu Erakundeen Jardunbide eta Eskuhartzeari buruzko 1988ko uztailaren 29ko Legeak aipatzen dituen fi

nantza errentamenduko eragiketei, alegia. Halaber, 1990eko urtarrilaren 1etik aurrera, kreditu erakunde guztiek egin ditzakete eragiketa horiek (7. xedapen gehigarriaren 10. zk.). Beraz, arauketa hori ezin zaie aplikatu, besteak beste, kontsumo leasingei.

BIBLIOGRAFIA AMAT, El leasing. Modalidades, funcionamiento y comparación con otras opciones, Bilbo, 1989; BONET CORREA, Las deudas de dinero, Madril, 1981; CABANILLAS SÁNCHEZ, «El leasing y la Ley de venta a plazos de bienes muebles», ADC, 1980; idem, «La naturaleza del leasing o arrendamiento financiero y el control de las condiciones generales», ADC, 1982; DE ÁNGEL YÁGÜEZ, in Comentario del Código civil, Justizi Ministerioa, Madril, 1991, sub 1740.etik 1757.era arteko art.ak; DE NOVA, Il contratto di leasing, Milan, 1982; GARCÍA CANTERO, «Préstamos, usura y protección de los consumidores», AC, 3. zk., 1988; MARÍN PÉREZ, Del préstamo, in Comentarios al Código civil y Compilaciones Forales, XXII–1, Madril, 1982; HINOJOSA, «Sobre la imprescriptibilidad de la acción nacida de los préstamos usurarios», RDP, 1934; ILLESCAS ORTIZ, «El leasing: aproximación a los problemas planteados por un nuevo contrato», RDM, 1971; JORDANO BAREA, La categoría de los contratos reales, Bartzelona, 1958; PRATS ALBENTOSA, «El pago de los intereses no estipulados», ADC, 1992; ROJO AJURIA, Leasing mobiliario, Madril, 1987; REVERTE NAVARRO, El contrato de leasing, Murtzia, 1968; SÁNCHEZPARODI PASCUA, Leasing financiero mobiliario, Madril, 1989; SABATER BAYLE, Préstamo con interés, usura, cláusulas de estabilización, Iruñea, 1986; URÍA, Derecho Mercantil, 18. argitaraldia, Madril, 1991; VALLÉS eta PUJOLS, Del préstamo a interés, de la usura y de la hipoteca, Bartzelona, 1933; VICENT CHULIÁ, Compendio Crítico de Derecho mercantil, 3. argitaraldia, Bartzelona, 1990, II. liburukia; VIDAL BLANCO, El leasing, Madril, 1977; VIÑA MAGDALENO, «El leasing como medio de financiación de la empresa: Su problemática», AAMN, XXI, 1978; ZAYAS, «El contrato de arrendamiento financiero inmobiliario», RJC, 1983.

Hogeita hemezortzigarren gaia SOZIETATE KONTRATUAK Laburpena: §170. Elkartze fenomenoa eta helburu bera duten kontratuak.— 515.

Sozietateen agerpena.— 516. Elkartzearen arrazoia. Sozietatearen kontratu izaera.— §171. Sozietate zibila.— 517. Kontzeptua eta ezaugarriak.— 518. Sozietate zibilaren pertsonifikazioa.— 519. Sozietate motak: A) Ondasun guztien gaineko sozietatea eta ondasun zehatz batzuen gainekoa; B) Sozietate zibila eta merkataritzako sozietatea. Merkataritzako forma duen sozietate zibila.— §172.

Sozietate zi bilaren osagaiak.— 520. Eraketa.— 521. Subjektuak eta gaitasu na.— 522. Helburua eta forma.— 523. Ekarpenak.— 524. Bazkide izatea.—§173. Sozietatearen administrazioa.— 525. Administrazio motak.— §174. Sozietatearen erantzukizuna eta bazkideen eran tzukizuna.— 526. Sozietatearen erantzukizuna gainontzekoei begira.— 527. Bazkideen erantzukizuna sozietatearen zorren gainean.— 528.

Erantzukizuna sozietatearen barneko harremanetan.— §175. Sozieta tearen irabaziak eta galerak.— 529. Irabazien gaineko eskubidea.— 530.

Irabazietan eta galeretan parte hartzeko erregelak.— §176. Desegitea eta likidazioa.— 531.

Sozietatea desegiteko kariak.— 532.

Banaketa egiteko erregelak.— §177. Apartzeria kontratuak.— 533. Kontzeptua, ezaugarriak eta izaera.— 534. Apartzeria errenta mendua Kode Zibilean.— 535. Landa apartzeria edo nekazaritzako apartzeria: A) Apartzeria kontratua eta apartzeria errentamendua; B) Landa apartzeriaren edukia; C) Apartzeria errentamendu bihurtzea.

§170. ELKARTZE FENOMENOA ETA HELBURU BERA DUTEN KONTRATUAK 515. Sozietateen agerpena Pertsonek, euren interesak betetzeko, elkarrekin lan egiten dute. Elkarlana Betebeharrei buruzko zuzenbide sistemaren oinarria da eta ez da truke edo elkartruke kontratuetan bakarrik agertzen; aurreko horietan, pertsona batek ondasun edo

zerbitzuren bat eskuratzen du diruaren edo beste gauza zein zerbitzu baten truk. Askotan, pertsonen interesa (ekonomikoa izan zein ez izan) ezin daiteke lortu ondasun zein zerbitzuen truke hutsaren bidez; izan ere, interes hori betetzeko zenbait pertsonaren ahaleginak batu beharko dira edo pertsonek eurek elkarrekin lan egin beharko dute. Ahalegin bateratu horiek pertsona horien guztien onura lortzera bideratuta daude oinarrian, onura horren izaera edozein izanda ere (ekonomikoa, gizarte onura, etikoa, kultur onura eta abar). Pertsonek duten helburua bideratzeko, antolamendu juridikoak erakunde desberdinak arautu ditu. Erakunde horietan parte hartzen duten pertsona guztiek helburu bera lortu nahi dute eta, horretarako, elkarrekin lan egiten dute. Erakundeoi, orokorrean, elkarte deritze.

Gaur egun, elkarteei buruzko oinarrizko araua EKren 22. art.ak du jasota. Horretan, askatasunez elkartzeko eskubidea aintzatesten da. Legeria arruntean, aspaldiko sistematizazioak eraentzen du elkarteei buruzko gaia eta, horren arabera, elkarteen arteko bereizketa egiteko kontutan hartuko da euren helburua irabaziak lortzea den ala ez. Ildo horretatik, KZren 35. art.ak dio ondoko erakundeak direla pertsona juridiko: 1. Herri interesa duten korpora zioak, elkarteak eta fundazioak, baldin eta legeak halakotzat aintzatesten baditu; 2. Interes berezia duten elkarteak (zibilak, merkataritzakoak edota industri elkarteak), baldin eta legeak nortasun berezia ematen badie, elkartu bakoitzaren nortasunarekin zerikusirik ez duen nortasuna, hain zuzen. KZren 36. art.ak dioenez, elkarte horiek sozietate kontratuari buruzko arauen menpe daude.

Bestalde, interes berezia duten elkarteak, hots, sozietateak, bi motatakoak izan daitezke: sozietate pertsonalistak eta sozietate kapitalistak.

Lehenengo en eredua sozietate zibila da eta bigarrenena, aldiz, sozietate anonimoa.

Aspaldiko bereizketa horren arabera, bi elkarte mota agertzen dira: inte res orokorra duten elkarteak (esangura hertsiko elkarteak edo irabaziak lor tzeko helbururik ez duten elkarteak) eta interes berezia duten elkarteak (sozietateak edo irabaziak lortzeko helburua duten elkarteak). Hala ere, gaur egungo sozietate errealitatea nolakoa

den ikusita, bereizketa hori berrikusi izan da. Egineginean ere, Kode Zibilak hemeretzigarren mendeko sistema du barneratuta eta hori zaharkituta geratu da, sistema ekonomikoak izan duen garapenaren eta konplexutasunaren ondorioz. Egun, elkarteak sortzeko dago en joera eta sozietateek eta enpresek elkarrekin lan egiteko duten joera dire la bide, ezin daitezke elkarte mota guztiak aurretiaz aipatu bi elkarte motetara bildu (irabaziak lortzeko helbururik ez duten elkarteak eta irabaziak lortzeko helburua dutenak), ezta horietako baten eraentzapean jarri ere. Horren harira, alde batetik, kooperatibak Kooperatibei buruzko 1987ko apirilaren 2ko Lege Orokorrak eraentzen ditu (lege horren 1. art.ak sozietate gisa definitzen ditu kooperatibak), bai eta, hala denean, autonomi erkidegoek horri buruz emandako legeek ere. Bestetik ere, elkartzeko edo enpresek euren artean lan egiteko modu berriak daude (horietako batzuk ohiko tipoetatik kanpo), esa terako, joint venture kontratua. Kontratu mota horretan, elkartzeko bi aldaera agertzen dira: baterako sozietatea edo sozietate kontrolatua (joint venture corporation) eta baterako enpresa (unicorporated joint venture). Era berean, beste elkarte mota batzuk ere agertu dira, besteak beste, interes ekonomi koa duten elkarteak (apirilaren 29ko 12/1991 Legeak eta EEEk emandako 2.137/1985 Araudiak arautzen dituzte elkarte horiek) edo enpresen aldi ba terako batasunak (Elkarte eta Enpresen aldi baterako Batasunei buruzko 1982ko maiatzaren 26ko Legeak araututa, lehen aipatutako 12/1991 Lege ak aldarazi zuela lege hori). Horien eraentza ezin daiteke KZren 35. art.ak eratortzen duen aspaldiko bereizketan sartu, artikulu hori interes hutsean oi narritzen baita.

Horrela, doktrinaren atal batek (autore guztien izenean, PAZARESek) egituraren ikuspegiko irizpideen arabera sistematizatzen du elkartze fenomenoa. Horren arabera, hiru sozietate mota bereizten dira: sozietate orokorra; kontratu sozietateak, horiek egitura pertsonalista dute eta euren oinarrizko eredua sozietate zibila da; eta estatutu sozietateak, korporazioegitura dute eta euren oinarrizko eredua elkartea da.

516. Elkartzearen arrazoia. Sozietatearen kontratu izaera Bi dira elkartzeak erakarri dituen arazorik garrantzitsuenak: lehendabizikoa, elkartze harremanen kontratu izaera zehaztea; eta bigarrena, aldiz, el kartze kontratu edo helburu bera duten kontratuen kategoria itxuratzea. Gaur egun, argi dago edozein motatako elkartze harremanek kontratu izaera dutela. Kontratu loturak, elkartearen jatorrian agertu ezezik, badirau horren bizitzan zehar ere, elkarte horrek nortasun juridikoa izan zein ez izan. Bistan denez, horiek lankidetza edo elkarlan kontratu dira; ez, ordea, truke kontratu.

Kode Zibilak kontratuei eta betebeharrei buruz jasota dituen xedapenak, itxuraz (eta itxuraz bakarrik), truke kontratuei aplikatzen zaizkie, batez ere, saleroske ta kontratuari. Hori horrela bada ere, elkarlanari buruzko printzipioa kontratu esparru guztian agertzen da eta, horren ondorioz, truke kontratuan ere.

Oina rrian, elkartze harremanen kontratu izaera KZren 1665 eta 1254. artikuluek erakartzen dute: lehenengoak sozietate zibila kontratutzat jotzen du («sozie tatea kontratua da…»); eta, bigarrenak dioenez, kontratua bada izan, pertsona batek edota batzuek, beste batzuei begira, gauza zein zerbitzuren bat emate ko betebeharra euren gain hartzen dutenetik.

Aurrekoa aintzat hartuz gero, elkartze harremanek kontratu izaerarik ez dutela esanez gero, kontratuari buruzko kontzeptua nahierarakotasun gehiegiz mugatuko litzateke (GALGANO) eta, horren ondorioz, truke kontratua bakarrik izango litzateke kontratu. Elkartze kontratu harremanek pertsona juridikoak edo erakundeak sortzen badituzte ere, kontratu harremanok eta horiek sortutako pertsona edo erakundeak ez dira gauza bera, elkarteak nortasun juridikorik gabekoak izan baitaitezke (KZren 1669. art.).

Bigarren arazoari dagokionez, elkartzeko kariak eta alderdien aniztasunak (elkartze kontratuak alde anitzeko kontratu dira) nolabaiteko autonomia ematen diote helburu bera duten kontratuen inguruko kontzeptuari: sozietate kontratua ez da agortzen bazkideek prestazioak (ekarpenak) betetzen dituztenean.

Ekarpen horiek aldez aurretik ematen dira eta nahitaezkoak dira so zietate eginkizuna gauzatzeko. Dena dela, kontzeptuaren autonomia horrek ez du arauzko garrantzirik: GALGANOren ustez, truke kontratuaren aurka jarri tako beste kontratu kategoria horrek ez du kontratuei buruzko gainerako sailkapenen balio bera izango (esaterako, kostubidezkoak, dohain bidezkoak, konmutatiboak, ausazkoak eta abar).

Espainiako sisteman, elkartze kontratu en ustezko kategoria bateratzeko, kontratu mota zehatz bat (sozietate zibila, elkartea, sozietate anonimoa) hartzen da abiapuntutzat, eta horren eraentza juridikoa analogiaz aplikatu egiten zaie gainerako elkartze kontratuei.

Kon tratugileek helburu bera —eta ez, ordea, elkarren aurkako helburuak—, lortu nahi badute ere, ez da kontratuei buruzko arauketa orokorra indargabetuko; beraz, ez dago arrazoirik truke kontratuen eta elkartze edo helburu bera duten kontratuen arteko bereizketa juridikoa egiteko (ASCARELLI, GALGANO).

Egineginean, helburu bera duten kontratuak alde anitzekoak badira ere, horrek ez ditu kontratu horiek autonomo bihurtuko: lehenengo eta behin, arestian esandakoak ez du oinarri juridiko positiborik; bigarrenez, kontratu horietan alderdiek ematen duten adostasuna eta alde biko kontratuetan ema ten dutena berbera da, batik bat, gogoan badugu helburu bera duten kon tratuak alde biko kontratuak izan daitezkeela (KZren 1665. art.).

Beraz, kontratuan parte hartzen duten bazkideak bi bakarrik edota bi baino gehiago izateak ez du beroriek emandako adostasunaren izaera aldatzen.

Azken finean, kontratu horiek helburu bera izateak eta alderdi aniztasunak ez dute kontratu kategoria homogenorik bereizten. Oraintsu aipatutako bi ezaugarriek, askoz jota, truke kontratuan oinarritutako beste kontratu kate goria batzuk agertzen dituzte; beste ezaugarri hauek kontratu kategoria desberdinak agertzen dituzten moduan: izaera konmutatiboak edo ausazkota sunak, kostubidezkotasunak, izaera sinalagmatikoak eta abarrek (CAPILLA).

§171. SOZIETATE ZIBILA 517. Kontzeptua eta ezaugarriak KZren 1665. art.ak ondoko definizio orokorra du jasota sozietateari buruz: sozietatea kontratua da eta, horren bidez, bi pertsona edo gehiagok euren gain hartzen dute dirua, ondasunak edota industria erkidegoan jartzeko betebeharra, hortik ateratako irabaziak euren artean banatzeko asmoarekin. Definizio hori garrantzitsua da esparru bikoitzean. Lehenengo eta behin, kontratu esparruaren barruan sartzen du sozietatea eta, horrela, definizio horretatik kanpo geratzen dira kontratu izaerarik ez duten beste lankidetza motak edo helburu bera duten erakundeak, berbarako, jabeen erkidegoak (jabetza horizontala); era berean, definizio horrek balio du elkartze kontratu hori beste kontratu tipoetatik bereizteko. Bigarrenik, definizio horrek sozie tate kontratuari dagozkion ezaugarriak erakartzen ditu, batez ere, ateratako irabaziak bazkideen artean banatzeko asmoa; izan ere, ezaugarri horrek agerian jartzen du jarduera ekonomikoa badagoela.

Dena den, sozietateari bu ruzko definizio hori orokorra da eta kasuankasuan zehaztu behar da, anto lamendu juridikoak arautzen dituen sozietate moten arabera.

KZren 1665. art.ko arauak eratortzen duenez, sozietatearen ezaugarriak hauexek dira: a) Sozietatea kontratua da eta kontratu hori adostasunezkoa, kostubidezkoa, konmutatiboa eta alde anitzekoa da (alde bikoa ere izan daiteke). Gehienetan, iraunkorra da edota segidako traktuduna (lantzean behingo kontratu deritzona ere izan daiteke) eta, zehaztasun batzuekin, sinalagmatikoa ere (CAPILLA). Doktrinak eztabaidatu izan du sozietateak kontratu izaera duen ala ez; hala ere, lehenago azpimarratu denez (ikus gorago), gaur egun ezin daiteke izaera hori zalantzan jarri.

Sozietatearen kontratu izaera, sozieta tearen sorreran ezezik, haren bizitza juridikoan zehar ere agertu egiten da: bazkidea, alde batetik, pertsona juridiko baten edo, hala denean, erakunde edo kolektibitate baten kide da eta, bestetik, kontratu baten alderdi da.

Oroko

rrean, kontratuek (truke kontratuak horien barne) oinarrizko bi eginkizun dituzte: bata, aurkakoak diren interesak harmonizatzea eta, bestea, gizarte ekonomiazko elkarlana eta lankidetza bideratzea. Elkarlan hori agertzen da truke kontratuetan, bai eta elkartze kontratuetan eta sozietate kontratu edo helburu bera duten kontratuetan ere.

Aurrean esandakoa horrela dela, eros leak eta saltzaileak, errentatzaileak eta errentariak edo dohaintzaemaileak eta dohaintzahartzaileak elkarren aurkako interesak dituztela esatea, batetik, doktrinak izan duen okerra da, kariaren ikuskeratik (horrela, elkarren aur kako interesak izango dituzte alderdi batek, besteari bati gauza saldu nahi dionean, eta bigarren horrek, gauza horren erabilera edo luperketa bakarrik zein jabetza dohain bidez eskuratu nahi duenean); bestetik, ezin daiteke esan bazkideen interesak elkarren aurkakoak direnik, horiek guztiek baitute so zietatea kontrolatzeko edo irabazietan partaidetza handiagoa izateko intere sa; eta, azkenik, baiespen horrekin, kontratuaren eginkizuna murriztuko litzateke, hots, kontratuak ondasunak eta zerbitzuak elkartrukatzeko eginki zun bakarra izango luke, baina antolamendu juridikoak kontratu eginkizun eta helburu desberdinak arautzen ditu, besteak beste, berme eginkizuna edo, bereziki, elkartze eginkizuna. Ez da gauza bera esatea sozietatea ez dela truke kontratua eta sozietatea ez dela kontratua.

Are gehiago: kontraturik gabe ez dago sozietaterik. Ildo horretatik, ez dira sozietate gisa itxuratzen Administrazioak ezarritako elkarteak, jaraunspen edo famili harremanak eta abar (ikus AGk 1960ko otsailaren 8an eta 1985eko irailaren 27an emandako epaiak). Horien jatorria testamentua bada, mortis causa eratxikipen gisa hartzen da (DÍEZPICAZO, PAZARES). b) Dirua, ondasunak nahiz industria erkidegoan jartzea.

Bazkide guztiek kontribuzioa egin behar dute, hau da, diru, ondasun nahiz industria ekarri (erkidegoan jarri) beharko dute.

Bazkide guztion ekarpen horrek apartzeria kontratu eta sozietate

kontratua bereizten ditu; izatez, apartzeria kontratuetan, partaidetza emaitzen gainekoa da, horietan bazkideek ez baitute helburu bera.

Ekarpen hori egiteak berez ez dakar (ondasunen) fondo bat edo sozietate fondoa eratzeko beharrik. Ekarpen hori industri ekarpena bakarrik izan dai teke (KZren 1665. art., eta MKren 116. art.). Beraz, sozietate fondoaren osa gai bakarra bazkideek sozietatera ekarriko duten industria edo jarduera izan daiteke. Kasu horretan, sozietateak bazkideen aurka dituen kreditu eskubideek eratuko dute fondo hori. «Erkidegoan jartzea» adierazmoldearen harira, baz kide guztiek zerbait ekarri behar dute sozietatera eta sozietatearen helburua lortzeko elkarrekin lan egin beharko dute. Elkarlan hori gauzatzeko bide des berdinak badaude ere (hau da, titulartasun errealak ekartzea ez da era baka rra), ondare izaera izan behar du (CAPILLA).

Sozietateak nortasun juridikoa eskuratzen badu, sozietate hori fondo soilaren edo sozietate fondoaren titular izango da.

Sozietate ondarea bazkide bakoitzak duen ondaretik bananduta dago eta xede bakarra du: sozietatearen helburua lortzea, hain zuzen. c) Helburu bera izatea. KZren 1665. art.aren arabera eta, horren harira, autore askoren ustez, sozietatearen ezaugarri hori bazkideen artean banatuko diren irabaziak lortzea da. Irabaziak lortzea helburu arrunta besterik ez da; hots, hori ez da helburu esklusiboa (AGk 1919ko martxoaren 28an emandako epaia): ez dirudi sozietatearen helburua irabaziak (horiek bazkideen artean banatuko diren irabazi gisa ulertuta) lortzea denik. Gaur egun, sozietatearen helburua irabaziak lortzea ez den beste edozein izan daiteke (helburu horrek mutualitate zein partzuergo izaera izan dezake). Ildo horretatik, sozietatea eratzeko karia, bazkide guztien artean banatuko diren irabaziak lortzeko asmoa baino, helburu bera lortzeko asmoa izan daiteke. Horrela bada, helburu hori lortzeko asmoa badago, bazkideek euren gain hartuko dute beti galera arriskua, helburu hori irabaziak lortzea den ala ez kontutan hartu gabe; dena den, helburu hori irabaziak lortzea bada, bazkideek irabazietan ere parte hartuko dute. Horren harira,

badira izan irabaziak lortzeko helbururik ez du ten elkarteak: mutualitateak (ikus Kooperatibei buruzko Lege Orokorraren 1. art.); partzuergo helburua duten beste elkarte mota batzuk, berbarako joint venture corporationak (irabaziak lortu beharrean, sozietateen zein enpresa rioen arteko elkarlana edo lankidetza lortzera bideratuta daude); eta interes ekonomikoa duten elkarteak (Interes Ekonomikoa duten Elkarteei buruzko Legearen 2. artikuluak zuzenean dio elkarte horiek ez dutela irabaziak euren tzat lortzeko asmorik).

Hori horrela dela, pareka daitezke, batetik, irabaziak lortzea eta, bestetik, bazkideei onura ekonomikoak ematen dizkien jarduera, berbarako, mutualitatea edo enpresarioen elkarlana (ikus AGk 1982ko uztailaren 5ean eta 1986ko azaroaren 18an emandako epaiak). Edozein modutara ere, garrantzitsuena ondokoa da: irabazi edo onura hori denona eta banatzeko modukoa izatea; hau da, bazkide guztiek irabazietan parte hartuko dute, bai eta galeretan ere (industri bazkidea galeretatik kanpo uzten denean salbu). d) Bazkideen borondatea berbera izatea. Jurisprudentziak, Erromako Zuzenbidearen antzinako erregela batean oinarrituta, ulertu izan du borondate bera izatea edo affectio societatisa sozietatearen oinarrizko osagaia dela (bes teak beste, AGk 1960ko maiatzaren 27an eta 1962ko maiatzaren 23an eman dako epaiak). Jurisprudentziaren ustez, borondate hori sozietatea eratzeko asmoa edo borondatea da, kontraturako adostasun hutsetik bereiztutako asmoa edo borondatea; edo, bestela esanda, affectio societatisak kualifikatutako adostasuna. Egia esateko, jurisprudentziak ezarritako betekizun horrek ez du arauketarik, ezta autonomiarik ere; izatez, sozietate kontratua eratzeko beha rrezkoa den adostasuna baino ez da. Adostasun horrek, kontraturako beste edozein adostasunekin alderatuz gero, ez du desberdintasunik agertzen.

Hor taz, alferrekoa da sozietate kontraturako adostasunaz eta gainerako betekizun objektibo eta subjektiboez gain, affectio societatisa betekizun desberdin gisa ezartzea.

518. Sozietate zibilaren pertsonifikazioa 1669. art. 1670. art.arekin batera sartu zen Kode Zibilera, Kodea argitaratzeko bidean zegoenean. Ezarri ere, 1669. art.ak ezartzen duenez, sozietateari buruzko itunak bazkideen artean isilpean badaude eta bazkideek bakoitzak bere izenean gainontzekoekin kontratatzen badute, sozietateak ez du nortasun juridikorik izango. Sozietate mota horiei, manuak dioenez, ondasun erkidegoei buruzko manuak aplikatuko zaizkie.

Manu horren aurrekariak aztertzen badira, ikus daiteke Kode Zibilaren aurreproiektuan sozietate zibilak ez zuela nortasun juridikorik. Dena dela, doktrinak artikulu horren lehenengo lerroaldea a contrario interpretatu du. Interpretazio horren arabera, eta KZren 35 eta 36. art.ak kontutan hartuta, sozietate zibilek nortasun juridikoa izango dute, salbu eta sozietateari buruzko itunak isilpean daudenean eta bazkideek euren izenean kontratatzen dutenean gainontzekoekin.

1669. artikulutik, ondoko ideia ondorioztatzen da: pertsonifikazioa ez datxekio sozietate zibilari; hau da, nortasun juridikorik ez duen sozietatea egon daiteke. 1669. art.aren bigarren lerroaldearen arabera, sozietate mota horiei, nortasun juridikorik ez duten sozietateei, alegia, ondasun erkidegoari buruzko xedapenak aplikatuko zaizkie.

F. CAPILLAren aburuz, nortasun juridikoaren inguruan sor daitezkeen arazo guztiek sozietate zibilari buruzko eraentzan dute konponbidea (hots, KZren 1665.etik 1708.era arteko art.etan, hain zuzen) eta ez dago zertan sozietatearen pertsonifikaziora jo.

Kode Zibilak jasotako eraentza juridikoaren eta horren aurreproiektuak jasotakoaren artean ez dago desberdintasun handi rik. Desberdintasun bakarra nortasun juridikoaren eratxikipenaren ingurukoa da, aurreproiektuan ez baitzitzaion nortasunik eratxikitzen sozietate zibilari. Hori dela eta, 1669. art.an jasotako araua bidezkotzeko arrazoi politikoak hartu beharko dira kontutan (ikus, esaterako, KZren 35 eta MKren 116 eta 119. art.en esangura zabala), ez, ordea, teknika juridikoan oinarritutako arra zoiak. Sozietatearen administrazioari buruzko arau asko (horri buruz, ikus 1695. art.) ondasun erkidegoaren eraentzatik ateratzen dira.

Nolanahi ere, sozietate zibilak nortasun juridikoa du eta,

horren ondorioz, pertsona juridikoen eraentzapean (gaitasunari, naziokotasunari, egoitzari, gai nontzekoekiko harremanei eta abarrei buruzko eraentzapean) egongo da, era juridikoan irauten duen artean; dena den, bi salbuespen daude: a) bazkideek sozietateari buruzko itunak isilpean dituztenean; b) bazkideek bakoitzak bere izenean kontratatzen dutenean gainontzekoekin.

Itunak isilpean egotea esangura bikoitzean uler daiteke: bai sozietatearen beraren izanari dagokionez (ezkutuko sozietate izango litzateke kasu horretan), bai sozietatea eraentzen duen kontratu arauketaren eduki osoari edo horren zati bati dagokionez (bazkideen erantzukizuna mugatzeko ituna eta abar). Aurrean aipaturiko kasuetatik lehenengoa (ezkutuko sozietatearena) adiera bakarrean dago lotuta 1669. art.aren bigarren salbuespenari (bazkide ek bakoitzak bere izenean kontratatzearen kasua): sozietatea ezkutukoa bada, bazkideak bere izenean kontratatzen du. Hala ere, lotura horrek ezin du alderantzizko adierarik izan: bazkideak bere izenean (eta sozietatearen kontura) kontrata dezake, sozietate hori ezkutukoa edo horren itunak isilpekoak izan ez arren.

Sozietateak nortasun juridikoa izan dezan, 1669. artikuluak agintzen duenez, sozietate hori gainontzekoek ezagutzeko modukoa izan behar da. Eta gainontzekoek sozietatea ezagutuko dute, bai bazkideak sozietatearen izenean kontratatzen duenean (kasu horretan, gainontzekoak du sozietatearen izatea eta kontratu arauketaren edukia frogatzeko zama), bai sozietatearen izana na hiz hori eraentzen duen arauketa ezkutukoak ez direnean. Azken finean, gai nontzekoak izango du aukera itunen aurka jartzeko eta ez, ordea, sozietateak.

Hori horrela dela, arazoa hauxe da: sozietatea ez dadin ezkutukotzat edo isilpekotzat jo, zein da sozietateak izan behar duen publizitatea edo publizitate maila? Merkataritzako Kodeak agintzen duenez, sozietatea eskritura publikoan agertu eta Merkataritzako Erregistroan inskribatu behar da (MKren 116 eta 119. art.ak). Hala ere, Kode Zibilak eta Kodetik kanpoko beste arau zibil batzuek ez dute sozietate zibilen erregistrorik arautzen.

Horren ondorioz, badirudi publizitate hori, oinarrian, egitatezko publizitatea dela: ez dago publizitaterako tresna formalik.

Nahikoa da gainontzekoak ezagutzea sozie tatearen izana eta sozietate horren kontratu arauketaren edukia.

DE CAS TROren ustez, ostera, KZren 1669. art. 1670. art.arekin batera interpretatu behar da. Bi artikulu horiek batera interpretatuz gero, DE CASTROren iritziz, ondokoa ondorioztatuko litzateke: behar besteko publizitatea Merka taritzako Erregistroak emandakoa da. Horrela, 1669. art. sozietate zibilei apli katuko zaie, baldin eta horiek, euren helburuaren arabera, Merkataritzako Kodean araututako formaren bat badute eta Merkataritzako Erregistroan inskribatzen badira.

Hor azaldutakoak arazo historiko zehatza konpontzen du: sozietate zibilek, euren helburua lortzeko, merkataritzako sozietateren baten forma hartu behar dute, nahiz eta merkataritzan aritu ez (herrilanak, azpiegiturak eta abar). Dena den, doktrinaren gehiengoak eta jurisprudentzi ak ulertzen dute 1669. art.ak ezarritako publizitatea egitatezko publizitatea dela; izan ere, publizitate horrek sozietate kontratuan bertan izango du eragi na, ez, ordea, horren eduki zehatzean (horren harira, CAPILLAk dioenez, gainontzekoengan eragina izan dezaketen itunek publizitatea izan behar dute; jurisprudentziaren esparruan, AGk 1988ko apirilaren 26an emandako epaia).

Bestela, sozietateak ez badu behar adinako publizitaterik, 1669. art.aren bigarren lerroaldeak dioenez, sozietate horri ondasun erkidegoari buruzko xedapenak aplikatuko zaizkio. Arau horrek ez du esan nahi nortasun juri dikorik ez duen sozietatea ondasun erkidego bihurtzen denik.

Haatik, kanpo harremanetan, hau da, gainontzekoei begira, ondasun erkidegoari buruzko arauak aplikatzen zaizkio (KZren 392. art. eta ondorengoak) eta, barne harre manetan (hau da, bazkideen arteko harremanetan), aldiz, sozietateari buruzko arauak (horietara garamatza KZren 392. art.ko bigarren lerroaldeak. Ikus AGk 1986ko abenduaren 22an eta 1988ko apirilaren 26an emandako epaiak).

519. Sozietate motak A) Ondasun guztien gaineko sozietatea eta ondasun zehatz batzuen gainekoa

1671. art.aren arioz, sozietatea ondasun guztien zein zehatz batzuen gainekoa izan daiteke.

Ondasun guztien gaineko sozietatea egungo ondasun ala irabazi guztie na izan daiteke (1672. art.). Ez bada sozietate kontratuan zehazten zein den ondasun guztien gaineko sozietate mota edo espeziea, hori irabaziena izango da (1676. art.). Bistan denez, sozietate espeziea ez da berariaz zehaztu behar; izan ere, espezie hori kontratuaren interpretazioak erakar dezake eta, be reziki, bazkideen facta concludentiak, bazkideen kontratu borondateaaren irizpide interpretatzaile direnak, alegia (1281 eta 1282. art.ak) Egungo ondasun guztien gaineko sozietatean, bazkideek sozietatera ekar tzen dituzte sozietatea eratzean eurek dituzten egungo ondasunak, bazkide guztien artean banatzeko asmoarekin, eta geroago eskuratzen dituztenak, baldin eta aurreko titulu batean oinarrituta eskuratzen badituzte (esaterako, aukera edo atzeraeskuratze eskubideak), baita horiekin lortutako irabaziak ere (1673. art.).

Ekarpen horiek guztiak bazkide guztientzat izango dira, hots, ondasunak bazkide guztien jabetza izango dira (1674. art.), salbu eta sozie tateak nortasun juridikoa duenean; kasu horretan, ondasun eta irabazi horien guztien gaineko titulartasuna eskuratuko du sozietateak.

Sozietate mota ho rretara ez dira ekarriko bazkideek geroago dohain bidez eskuratuko dituz ten ondasunak, inter vivos zein mortis causa eskuratutakoak, alegia; bai, ordea, ondasun horiek sortutako fruituak. Hala ere, beste edozein irabazi el karri komunikatzea itun daiteke (1674.2. art.).

Era berean, egungo ondasun guztien gaineko sozietatean, sozietateari eskualdatzen zaizkio bazkideek sozietatea eratu aurretik zituzten zor guztiak. Hala ere, eskualdaketa hori eragingarria izan dadin, hartzekodunak horretarako adostasuna eman behar du; horretan zordunaren aldaberriketa subjektiboa gauzatzen da, zorren bereganaketan gauzatutako aldaberriketa, hain zuzen.

Irabazi guztien gaineko sozietatean, alderantziz, sozietatera ekarriko da bazkideek, sozietatearen bizitzan zehar, euren industria edo lanaren bidez eskuratzen duten guztia. Kasu horretan, bazkidea da bere jabaripeko ondasun higikor eta higiezinen titularra; sozietatea, ordea, ondasun horien gozamenarena (1675. art.), beraz, sozietateak eskuratzen ditu ondasun horiek sortutako fruituak.

KZren 1677. art.ak ondasun guztien gaineko sozietatea eratzeko debekua du jasota kasu zehatz baterako: pertsona batzuek ezin badiote elkarri dohain tzarik edo abantailarik eman, pertsona horiek ezin izango dute sozietate mota hori eratu.

Ondasun zehatz batzuen gaineko sozietatearen objektu, ostera, 1678. ar tikuluak dioenez, gauza zehatzak zein horien erabilera edo fruituak dira, bai eta enpresa zehatza nahiz lanbide zein arte baten egikaritza ere.

B) Sozietate zibila eta merkataritzako sozietatea. Merkataritzako forma duen sozietate zibila Aspalditik, sozietate zibila eta merkataritzako sozietatea forma hutsean oinarritutako irizpidearen arabera bereiztu izan dira, MKren 116 eta 119. art.ek erakarritako irizpidearen arabera, hain zuzen.

Horretara, merkatari tzako sozietate da Merkataritzako Kodeak agindutakoaren arabera (eskritura publikoan agertuz eta Merkataritzako Erregistroan inskribatuz) eratu izan den edozein sozietate. Hala eta guztiz ere, forman oinarritutako irizpide hori ez da egokiena bi sozietate mota horiek bereizteko. Are gehiago, Merkataritzako Kodean ez da irizpide hori ezartzen: (merkataritzako) sozietatea Merka taritzako Erregistroan inskribatzen da, batik bat, merkataritzakoa delako eta, ez, alderantziz, hots, ez da merkataritzako sozietate izango Erregistro horre tan inskribatua izateagatik.

Sozietate zibila eta merkataritzako sozietatea bereizteko irizpidea bikoi tza da: batetik, helburua edo gaia; eta, bestetik, aukeratutako sozietate mota edo forma. Horren harira, VICENT CHULIÁk

dioenez, ondokoa bereiztu be harra dago: a) sozietate pertsonalistak merkataritzakoak izango dira horien jarduera edo helburuaren arabera. Egineginean ere, helburu hori merkata ritzakoa bada, hau da, «merkataritzako jarduera» bada, orduan sozietatea merkataritzakoa izango da, kolektiboa zein komandita hutsekoa (MKren 1 eta 122. art.ak); b) sozietate kapitalistak merkataritzakoak izango dira euren formaren arabera: sozietate anonimoa, erantzukizun mugatukoa eta koman dita sozietate akzioduna merkataritzako sozietate dira beti, euren helburua edozein izanda ere (SALren 3. art.; EMSLren 3. art. eta MKren 116. art. eta ondorengoak).

Edonola ere, Kode Zibilaren 1670. art.ak esandakoa ez dator bat aurrean azaldutakoarekin (artikulu horren gorabehera historikoak lehenago azaldu ditugu). Horren arabera, sozietate zibilak Merkataritzako Kodeak araututako edozein forma izan dezake eta, hala denean, Kode horren xedapenen menpe egongo da, salbu eta Kode Zibilaren arauketaren aurkakoak badira.

Oraintsu azaldutakoa horrela bada ere, Kode Zibilak aipatutako sozietatea zibila izango da; eta sozietate zibil horrek merkataritzako bi forma bakarrik izan ditzake: kolektiboa ala komandita hutsekoa. Merkataritzako gainerako formak dituz ten sozietateak (sozietate anonimoak, komandita sozietate akziodunak zein erantzukizun mugatuko sozietateak) merkataritzakoak dira beti, euren helbu rua edozein izanda ere. Bestalde, aztertzen ari garen sozietate zibil hori ezin izango da Merkataritzako Erregistroan inskribatu, horretan merkataritzako sozietateak bakarrik inskribatzen baitira.

Lehenago esan dugunez, sozietate zibilak merkataritzako formaren bat badu (hots, kolektiboa zein komandita hutsekoa), Merkataritzako Kodearen xedapenen menpe egongo da, xedapen horiek Kode Zibilaren aurkakoak ez badira. Horren ondorioz, sozietateari aplika dakizkiokeen arau zibilak eta merkataritzakoak kasuankasuan aztertu behar dira, horien artean kontraesanik dagoen ala ez egiaztatzeko.

Kon traesanik badago, aintzat hartu beharko da arau zibilen izaera: aginduzkoak badira, arau horiek aplikatuko dira; eskuemaileak badira, ostera, ulertuko da, sozietatearentzat merkataritzako forma aukeratzean, bazkideek eurek arau zibil horiek baztertu dituztela,

hau da, euren borondateek gabetu dituztela (BROSETA).

arau

horiek

indar

§172. SOZIETATE ZIBILAREN OSAGAIAK 520. Eraketa Lehen adierazi izan dugunez, sozietatea kontratuaren bidez eratzen da (1665. art.). Sozietate kontratua adostasunezkoa da; beraz, bazkideek horretarako ematen duten adostasun hutsak sortu eta eratzen du sozietatea, nahiz eta bazkideek hitzemandako ekarpenak orduko egin ez. Esangura horretan, 1679. art.ak dioenez, sozietatea bada izan kontratua burutzen den une beretik, besterik ez bada itundu. Hortaz, horren kontrako itunak egin daitezke, ber barako, sozietateak ondoreak sortuko dituela epemuga zehatz batetik aurrera (hasierako epemuga) edota etorkizuneko jazokuntzaren bat gertatzean (bal dintza etengarria; kasurako, bazkide bakoitzak hitzemandakoa ekartzea).

Sozietateak iraungo du bazkideek hitzartutako epean zehar eta, sozietatearen helburu den negozioak iraupen mugatua badu, negozio horrek dirauen bitartean. Sozietatearen iraupenerako ez bada epe zehatzik hitzartu edota so zietatearen helburu den negozioak ez badu iraupen epe mugaturik, orduan ulertuko da sozietatea eratu dela sozietatearen bazkideek bizirik dirauten epe rako; hala ere, KZren 1700.4 eta 1704. artikuluek xedatutakoa kontutan izan behar da (1680. art.). Artikulu horien arabera, edozein bazkidek sozietatea de segin dezake borondatearen aitorpen egokiaren bidez, baldin eta hori onustea ren aurkakoa ez bada (KZren 1700.4. art. eta 1705.etik 1707.era artekoak).

521. Subjektuak eta gaitasuna

Dirua, ondasunak edota industria erkidegoan jartzea, hau da, horiek so zietatera ekartzea, xedapen egintza da. Beraz, ondasun higiezinak zein apar teko balioa duten ondasun higikorrak sozietatera ekartzen badira, adingabeko emantzipatuari dagokionez, KZren 323. art.ko murrizketak aplikatuko dira.

Lehenago esan dugunez, 1677. art.aren harira, dohaintzarik edo onurarik elkarri ematea debekatuta duten pertsonek ezingo dute ondasun guztien gai neko sozietaterik eratu. Horrela, arau horrek eragotzi nahi du pertsona hori ek elkarrekiko dohaintza edo onurarik egiteko debekua haustea, ondasun guztien gaineko sozietateaz baliatuz. Hala eta guztiz ere, goian aipaturiko arauak eragingarritasun praktikoa galdu du, Espainiako sisteman onartzen baita ezkontideen arteko kontratazioa eta, bereziki, dohaintza (KZren 1323. art.). Dena den, ikus KZren 221, 215, 752 eta 754. art.ak; izan ere, artikulu horietako kasuei aplika dakieke KZren 1677. art.aren araua.

522. Helburua eta forma Sozietate kontratuaren helburuak, hots, bazkide guztiek lortu nahi du ten helburuak izan beharko ditu edozein kontratuk orokorrean izan behar dituen betekizunak: zilegia izan behar da, baita gauzatu eta zehazteko modukoa ere. 1666. art.ak helburua zilegia izatea bakarrik agintzen du, baina horrek ez du baztertzen helburu hori gauzatu eta zehazteko modukoa izan behar denik. Horrez gain, aurrean aipatutako manuak dioenez, sozietatearen helburua bazkide guztien interesaren mesedetan ezarri behar da. Ildo horre tatik, helburu hori bazkide baten edota batzuen mesedetan bakarrik ezartzen bada, sozietatea deuseza da (ekitatearen kontrako sozietate deiturikoa) edo, bestela esanda, ez dago sozietaterik. Azkenik, manuak ez du agintzen sozieta tearen helburua irabaziak lortzea izan behar denik, nahiz eta

sarritan helbu rua hori berori izan.

Sozietatearen helburua ezzilegia bada, horrek ez du erakarriko sozietate kontratua deuseza izatea, sozietatea desegitea baino. Kasu horretan, KZren 1666. art.ko bigarren lerroaldeak dioenez, sozietate horrek lortutako irabaziak sozietatearen egoitzako ongintza establezimenduei emango zaizkie eta, egoi tzan ez badago mota horretako establezimendurik, probintziakoei (KZren 39. art.). Manuak irabaziak bakarrik aipatzen ditu, eta ez dio ezer, ordea, baz kideek egindako ekarpenei buruz. Ekarpen horiei dagokienez, antza denez, bazkideek horiek itzultzea eska dezakete, bai erreibindikazio akzioaren bi dez, bai aberaste ezzuzena saihesteko akzioaren bidez (iritzi horren aldeko autore guztien izenean, CAPILLA). Bazkideak ezin izango dira KZren 1306. art.ak araututako retentioaz baliatu, hori truke kontratuetan bakarrik aplika tzen delako (horren aurka, PAZARES; hala ere, autore horrek ez dio zer tarako erabili behar diren bazkideen ekarpenak, sozietatea desegin eta likidatu ostean. Bada, uler daiteke irabazien destino bera izango dutela).

Helburua ren ezzilegitasuna zigor esparrukoa bada, ekarpenak dekomisatuko dira (KZren 1305 eta ZKren 48, 350, 393 eta 602. art.ak).

Formaren inguruan, forma askatasunari buruzko printzipioak eraentzen du. Horretara, sozietatea hitzez zein idatziz era daiteke. Edozelan ere, 1667. art.ak dioenez, ondasun higiezinak edota eskubide errealak ekartzen badira, sozietatearen eraketa eskritura publikoan agertarazi beharko da derrigor. Es kritura horrekin batera, ondasun higiezinen inbentarioa egin behar da; in bentario hori alderdiek sinatu beharko dute eta, horrela ez bada, kontratua deuseza izan daiteke (1667. art.).

Jurisprudentziak (AGk 1961eko urriaren 7an, 1986ko abenduaren 22an eta 1987ko urriaren 9an emandako epaietan) ulertu izan du eskritura publikoa egiteko betekizun hori ez dela eratzailea; beraz, forma askatasunari buruzko printzipioak eraenduko du inter partes. Haatik, jurisprudentzia horrek (aurre an aipaturiko epaiez gain, AGk 1988ko martxoaren 12an,

apirilaren 26an eta azaroaren 10ean, 1990eko ekainaren 21ean emandako epaietan) gainera tzen du betekizun formal hori ez badago, sozietatea irregularra dela. Horren ondorioz, sozietateak ez du ondorerik sortuko gainontzekoei begira (bai, or dea, inter partes, lehen esan dugunez) eta ondasun erkidegoaren eraentzape an egongo da (1669. art.). Dena den, sozietate zibila ezin daiteke sozietate irregularra izan: sozietatea sozietate irregular bihurtuko da, ez forma akatsa ren ondorioz, baizik eta erregistro publikoek ematen duten legezko publizi tate akatsaren ondorioz. Jakin dakigunez, sozietate zibilak ez dira inolako erregistrotan inskribatzen, beraz, sozietate zibilak ez dira inoiz sozietate irre gular izango (GIRÓN, CAPILLA, PAZARES, GAVIDIA).

Gainerakoan, gogora ekarri behar da bazkideek sozietatea eratzeko bete izan duten forma edozein izanda ere (nahiz eta eskritura publikoa izan), for ma horrek ez duela garrantzirik sozietateak nortasun juridikoa eskura dezan eta, lehen esan denez, ez duela eragotziko sozietateak gainontzekiko ondoreak sortzea.

523. Ekarpenak Bazkideek euren gain hartzen dute sozietatearen edo bazkideen kolek tibitatearen mesedetan prestazioak egiteko betebeharra. Prestazio horiek dira ekarpenak; eta horiexek, hain zuzen ere, eratuko dute, hala denean, fondo erkidea edo sozietatearen fondoa, bai eta sozietatearen helburu erkidea den enpresari hasiera emateko tresna ere. KZren 1665. artikuluaren arabera, ekarpenak diru, ondasun edota industria izan daiteke eta, ondorengo artikuluetan (1681.etik 1683.era arteko artikuluetan, hain zuzen), ekarpenok eraenduko dituzten erregelak ezartzen dira. Teknikaren ikuspuntutik, ekarpena bazkideek eurenganatutako betebeharra besterik ez da, hots, bazkideak portaera zehatza izango duela hitzematen du eta, horren ondorioz, portaera horri lotuta geratuko

da. Ekarpena zerbait eman (dirua edo ondasunak) edo egin (in dustria) izan daiteke, baldin eta diruz baloratzeko modukoa bada.

Nolanahi ere, aurrerago esan denez, ekarpenak mota askotakoak izan daitezke eta, jarraian ikusiko dugunez, ekarpen gisa ez zaio derrigorrez sozietateari edo bazkideen kolektibitateari jabariaren gaineko titulartasun errealik eratxiki behar (CAPILLA).

Ekarpena zerbait ematea bada, xedapen egintza da (AGk 1962ko urtarrilaren 13an emandako epaia). Hala ere, ematen den zerbait hori gauzaren gaineko jabaria izan daiteke (1681 eta 1687. art.ak) edo, bestela, gauza ho rren gaineko erabilera eta luperketa bakarrik (1701.2. art.).

Bazkide batek egiazko gauza zehatza ekartzen badu, gauza horren ebikzioaren menpe egon go da, salerosketaren inguruan saltzailea saldutako gauzen ebikzioaren menpe dagoen moduan (1681.2. art.). Ildo beretik, bazkideak erantzun egingo du, ebikzioaren gain ezezik, saneamenduaren gain ere.

Egiazko gauza zehatz horren gaineko arriskuak nork jasango dituen ze hazteko 1687. art.ak arau batzuk agertzen ditu: a) ekarpen gisa gauzaren erabilera eta luperketa bakarrik ematen bada eta gauza suntsiezina bada, arriskua bazkideak jasango du; b) aldiz, gauza hori suntsikorra bada, ezin ba da narriatu gabe gorde, saltzeko eman bada edo, kontrako itunik egon ezik, inbentarioaren barruan sartu bada, arriskua sozietateak jasango du; c) sozie tatera gauzaren jabaria ekartzen bada, Kode Zibilak horren inguruan ezer ez badio ere, gauza jabeak galduko du (res perit domino), beraz, bazkideak ekarpena egin ondoren, gauza horren gaineko arriskua sozietateak jasango du (1687. art.).

Egiazko gauza zehatza emateko ekarpenei KZren 1094. art. eta ondorengoak (lehenago aipatutakoak) aplikatuko zaizkie eta, bereziki, gauza familiako guraso onaren arretaz artatzeko (1094. art.), fruituak emateko (1095. art.) eta, aipatu izan ez badira ere, gauza erantsiak emateko (1097. art.) prestazioei buruzkoak.

KZren 1682 eta 1683. art.etara arau zehatzak biltzen dira.

Lehenengoa, hitzemandako ekarpena diru kopurua denean; bigarrena, ekarpena industria denean. Bazkideak bere gain hartu badu diru kopurua ekartzeko betebeharra, 1682. art.aren arabera,

diru kopuru hori ekarri behar izan duen egunetik sortutako korrituak ordaindu beharko ditu eta, horrez gain, gainerakoei kalteak eraginez gero, kalteordaina ere eman beharko die. Horren harira, bazkidea zuzenean jarriko da berandutza egoeran eta KZren 1108 eta 1101. art.ak aplikatuko zaizkio ipso facto.

Bazkideak zor dituen korrituak, horren aurkako kontratu xedapenik ez badago, legezkoak dira (KZren 1108. art.).

Bestalde, bazkideak industria badakar sozietatera, bazkideak sozietateari zorretan izango dizkio industria horrekin lortu izan dituen irabaziak (1683. art.). Esangura horretan, manu horrek ezartzen du industri bazkideak jarduera bakarra izan behar duela, hain zuzen ere, berak hitzemandako jarduera sozietatearen mesedetan eta horren onurarako bakarrik egingo duela. Manu horren karia argia da: industri bazkideak berak dituen interesen eta sozietateak (bazkide hori sozietatearen partaide izanik) dituenen artean sor daitekeen gatazka eragoztea.

524. Bazkide izatea Sozietate harremanak bazkideen arteko konfiantza harremanetan oinarritzen dira eta horrek kualifikatzen du bazkideek eurek duten izatea. Labur esanda, sozietate harremanak intuitus personae harreman dira, bereberez koak, alegia. Hori dela eta, 1696. art.ak dioenez, ezin daiteke, zuzenean zein zeharka, bazkide berririk sartu gainerako bazkideek ez badute horretarako aho bateko adostasunik ematen.

Bazkide izatea (eta kuota) eskualdaezina da; eskualdakorra izango balitz, bazkide berria zuzenean sartuko litzateke sozie tatera eta horrek erakarriko luke intuitus personaea haustea, hots, sozietatea ren barne harremanen oinarria haustea. Nolanahi ere, bazkideak bere zatian gainontzekoren bat elkar dezake sozietatera, baina gainontzeko hori ez da sozietatearen bazkide izango, hau da, ez da sozietatean sartuko. Elkartutako bazkide hori sozietatean sartzeko, bazkide guztiek euren adostasuna eman be harko dute aho batez, 1696. art.ak dioenez.

Azken finean, bazkide izateak dakar eraentza juridiko zehatza eskuratzea. Horretan betebeharrak eta ahalmenak

agertuko dira, esaterako: batetik, helburu bera lortzeko lan egiteko betebeharra; edota, bestetik, sozietatearen izenean jardun, beste bazkide batek jardutea eragotzi, zein lortutako irabaziak banatzea eskatzeko ahalmenak, geroago ikusiko dugunez. §173. SOZIETATEAREN ADMINISTRAZIOA 525. Administrazio motak KZren 1692. art.ak eta ondorengoek arautzen dute sozietatearen administrazioa. Legegileak oinarrizko bi kasu aztertzen ditu: batetik, bazkideek euren adostasunez zehaztea (bai sozietatea eratzen den unean, bai geroago, sozietateak hartutako erabakiaren bidez) sozietateak zein administrazio organo izan go duen (1692.etik 1694.era arteko artikuluak) eta, bestetik, bazkideek horren inguruan ezer ez erabakitzea, kasu horretan KZren 1695. art.ak jasotako arau ak aplikatuko direla. Bestalde, bazkideek sozietatearekin zerikusirik ez duen gainontzekoa izenda dezakete administratzaile gisa.

Kodeak aukera hori arau tzen ez badu ere, bazkideek halako erabakia har dezakete, geroago azalduko dugunez.

Dena dela, bazkide guztiek aho batez erabakiko dute administratzaile bakarra edota administratzaile batzuk izendatzea.

Izendapen hori sozieta tea eratzeko egintzan barneratzen bada, aho batekoa izango da derrigor, sozietate kontratua bera aho batez onartu behar delako.

Hala ere, gerta daiteke egintza horretan administrazio mota eta forma bakarrik erabakitzea (adminis tratzailea bazkide bat, batzuk edota gainontzekoa izatea, adibidez) eta izenda pena gerorako uztea. Kasu horretan, pertsona bat zein gehiagoren izendapena erabakitzeko ez da zertan aho bateko adostasunik egon, ezbada botoen ge hiengoa. a) Bazkide bat administratzaile bakarra izendatzen bada, bi kasu bereiztu beharko dira: izendapena sozietatea eratzean ala geroko erabakiaren bidez egitea. Lehenengo kasuan, ahalmena

ezin da ezeztatu, horretarako kari zuzenik ez badago. Bazkide administratzaileak edozein administrazio egintza gauza dezake, nahiz eta gainerako bazkideak horren aurka jarri. Hala ere, ezin izango du gaitzustez jardun. Zalantzazko kasuetan, sozietatearen beraren helburuak zehaztuko du zeintzuk diren sozietatea administratzeko gauzatu be har diren egintzak. Bigarren kasuan, hots, bazkide administratzailea geroko erabakiaren bidez izendatzen bada, bazkide horri sozietatea administratze ko eman zaion ahalmena ezeztatu egingo da edonoiz, sozietatearen kontratu eratzailean ahalmen hori ematea erabaki denean izan ezik. b) Bi bazkide administratzaile zein gehiago izendatzea.

Horien eginkizunak bananbanan zehaztu daitezke edota guztiei batera jardutea agin dakieke (alegia, horietako batek ezingo du jardun besteek horretarako adostasunik ez badute ematen).

Osterantzean, bazkide administratzaileen jarduketa bereizgabea zein banandua izango da. Hala ere, administratzaileetarik edozein beste administratzailearen jarduketaren aurka jar daiteke, baldin eta jarduketa horrek ez badu legezko ondorerik sortu. Horrela bada, arau horrek babes bikoitza ematen du: batetik, sozietatea edo gainerako bazkideen interesa eta, bestetik, bazkide administratzailearekin kontratatu duen gainontzekoa babesten ditu. Bazkide administratzailearen batek beste baten jarduketa aurkara de zake, jarduketa horrek ondore juridikoak sortu aurretik edota geroago; baina arestian aipatutako babesa izango da, ondore juridikoak sortu aurretik aurka ratzen bada bakarrik. Antza denez, bazkide administratzaile batek beste baten jarduketari debekua jarriz gero, administratzaileen gehiengoak erabaki behar ko du debeku hori bidezkoa den ala ez (398. art.) eta debeku hori ezin da gainontzekoaren aurka jarri, debekua ez badu ezagutu edo ezagutzeko mo durik ez badu izan; hitz gutxitan esateko, gainontzeko hori onusteduna izan bada.

Bazkide administratzaileen jarduketa baterakoa bada, hau da, horietako batek ezin badu jardun besteen adostasunik gabe,

administratzaile guztiek jardun beharko dute, administrazio egintzak baliozkoak izan daitezen. Horretan ezin izango da adierazi administratzaileren bat ausente dagoenik edo horietako batentzat ezinezkoa denik jarduketa gauzatzea, salbu eta sozietateari kalte larria edo konponezina eragiteko hurrehurreko arriskurik bada go (1694. art.). c) Gainontzekoa administratzaile izendatzea. Nahiz eta Kode Zibilak kasu hori arautu ez, ez du berori eragozten.

Gainontzekoa administratzaile izendatzeko, bazkide guztiek aho batez hori erabaki beharko dute, bai so zietate kontratua egitean, bai geroko erabakiaren bidez. Kontratu horretan gainontzekoaren izendapena agindu bazen, geroko erabaki hori baliozkoa izateko, bazkideen gehiengoak bakarrik eman beharko du horretarako adostasuna, aurreko erabakiaren betearazpen hutsa baita. Bazkide administratzaileekin gertatzen den moduan, gainontzeko bat edo gehiago izenda daitezke administratzaile. Horrez gain, sozietate organo mistoa eratzeko aukera dago. Organo hori bazkide eta gainontzekoez osatuko da; horien eginkizunak bananbanan zehaztu, edota horien guztien jarduketa baterakoa ala bereizgabea zein banandua izan daiteke.

Era berean, sozietatearen organoa kolektiboa bada (gainontzekoek bakarrik edo gainontzekoek eta bazkideek osatuta), or gano horretako edozein kidek debekua jartzeko ahalmena edo facultas prohibendia du, 1693. art.ak aipatutako ahalmena, hain zuzen. Hor aipaturiko araua administrazioan oinarriturik dago eta ez, ordea, administratzaileen baz kide izaeran; nolanahi ere, izate hori kontutan hartzen da.

Bukatzeko esan behar da gainontzekoari emandako administrazio ahalmena edonoiz ezezta daitekeela. d) Legeak eratorritako administrazioa. Gorago esan dugunez, gerta daite ke sozietate kontratuak edo bazkideek ezer ez esatea sozietatearen administrazioari buruz. Kasu horietan, hutsune hori arauek ordeztuko dute. Bistakoa denez, arau horiek eskuemaileak dira eta 1695. art.an daude jasota (artikulu hori KZren 394 eta 397. art.ei lotu behar zaie): a) bazkide guztiek sozietatea

administratzea. Administrazio hori bereizgabea, hautazkoa edo banandua izan daiteke eta sozietatea administrazio horren menpe egongo da (1669. art.aren lehenengo lerroaldea in fine). Horretan, bazkide guztiek facultas prohibendia dute, lehen azaldutako esanguran (ikus 1693. art.); b) bazki deek bananbanan gauza komunak erabil ditzakete, lurraldeko usadioen ara bera. Hala ere, erabilpen hori ezin daiteke sozietatearen interesen aurkakoa izan eta horren bidez bazkide batek ezin diezaieke gainerako bazkideei gauzak erabiltzen eragotzi; c) bazkide guztiek denon gauza artatzeko gastuak ordaindu beharko dituzte; d) sozietatearen ondasun higiezinetan berrikuntzaren bat egin nahi bada, bazkide guztiek horretarako adostasuna eman beharko dute, aho batez, nahiz eta berrikuntza hori sozietatearentzat onuragarria izan.

Administratzaile eta sozietatearen arteko interes gatazka sortuz gero, hori konponduko da 1684. artikuluak jasota dituen arauen arabera.

Artikulu ho rrek bazkide administratzailea aipatzen du hitzez hitz; hala ere, edozein ad ministratzaileri aplikatu beharko zaio arau hori, bazkide izan zein ez izan, gatazka hori administratzaile izateak erakartzen duelako, ez, aldiz, bazkide izateak. Hau da, interes gatazka hori sortzen da administratzaileak sozietatea ordezkatu eta lotzeko ahalmena duelako.

Arestian azaldutako gatazka kon pontzeko, 1684. artikuluak ordainketen egozketa arautzen du ondoko kasu zehatzean: pertsona batek sozietateari eta sozietatea administratzeko eskuespena duen bazkideari (hots, administratzaileari), aldi berean, kopuru bera zor dienean eta administratzaileak pertsona horren eskutik diru kopuru hori kobratzen duenean. Kasu horretan, ordainketa bi kredituei egotziko zaie horien zenbatekoen arabera. Hala ere, ordainketaren jasoagirian adierazi bada ordainketa sozietate hartzekoaren kontura egin dela, ordainketa osoa hartzeko horri egotziko zaio.

Esangura horretan, arau hori favor societasean dago oinarriturik.

Edonola ere, zordunak KZren 1172. art.ak ematen dion egozketa ahalmena erabil dezake, administratzailearen kredituak sozietatearenak baino karga gehiago dakarrenean. Hori dela eta, favor debitorisak lehenespena du favor societasen gainetik.

§174. SOZIETATEAREN ERANTZUKIZUNA ETA BAZKIDEEN ERANTZUKIZUNA 526. Sozietatearen erantzukizuna gainontzekoei begira KZren 1698. artikuluaren bigarren lerroaldeak dioenez, bazkideren batek egintzak gauzatzen baditu, bere izenean edo horiek egiteko behar besteko ahalmenik gabe, egintza horiek ez dute sozietatea behartuko gainontzekoei begira.

1697. art.aren arabera, egintza batek sozietatea behartuko du gainontzekoei begira, egintza hori gauzatzen duen bazkideak ondoko baldintzak be tetzen baditu: a) bazkide gisa badihardu sozietatearen kontura; b) sozietatea betebeharpean jartzeko beharrezkoa den ahalmena badu, administratzaile gisa edo berariazko zein isilbidezko mandatuaren bidez; c) ahalmen edo mandatu horren mugen barruan badihardu (ikus 1697. art., 1669, 1714 eta 1715. art.ei lotuta). Gisa berean, bazkideek euren izenean, ahalmenik gabe edo ahalmenaren mugak gaindituz jardun arren, sozietateak horien egintzak berresten baditu, behartuko da gainontzekoei begira.

Bazkideak bere izenean edo behar besteko ahalmenik gabe badihardu, ez du sozietatea behartuko, bere burua baino.

Kasu horretan, bazkidearen jarduketa horrek sozietateari onurak edo probetxuak erakarriz gero, sozietatea bi degabe aberastuko litzateke. Hori dela eta, 1698. art.aren bigarren lerroaldeko azken tartekadurak ezartzen duenez, sozietatea bazkide horri begira behar tuko da horren egintzek sozietateari onurak erakarri dizkioten heinean.

527. Bazkideen erantzukizuna sozietatearen zorren gainean Sozietateak du sozietate zorren gaineko erantzukizuna (sozietateak berak nortasun juridikoa du eta hori bazkideen nortasunetik bereizten da).

1698. ar tikuluaren harira, bazkideek ez dute zor horien gaineko

erantzukizun soli dariorik. Hala ere, horrek ez du esan nahi bazkideek erantzukizunik ez dutela, sozietateak nortasun juridikoa izateak ez dakar per se bazkideen erantzu kizuna mugatzea. 1698. artikuluak hauxe bakarrik dio: bazkideek ez dute so zietatearen zorren gaineko erantzukizun solidariorik eta bazkideetarik inork ezin ditu norberaren egintzaren bidez beste bazkideak behartu, horretarako ahalmenik eman ez bazaio.

Sozietatea lotzen duten egintzen ondorioz bazkideek nolako erantzukizuna duten zehazteko, lehenengo eta behin zehaztu beharko da sozietateak nortasun juridikoa duen ala ez.

Nortasun juridikorik ez badu, bazkideen eran tzukizuna zuzenekoa da (berez, kasu horretan ez dago sozietate zorrik), euren kuoten araberakoa, baina ez solidarioa. Alderantziz, sozietateak nortasun juridikoa badu, sozietateak, pertsona juridiko gisa, erantzukizuna izango du; bazkideek sorospidez erantzungo dute, baina erantzukizun hori ez da soli darioa.

Agertu ere, sozietatearen ondasunei dagokienez, bi hartzekodun mota ager daitezke: sozietatearen hartzekodunak eta bazkideen euren hartzekodunak; izan ere, 1699. art.ak lehenengoei ematen die lehenespena. Hala ere, bi garrenek eska dezakete euren zordunek sozietatean duten kuota enbargatu eta errematatzea. Hori eskatuz gero, enbargoa burutzeko, aldez aurretik sozietatea desegin beharko da (1700.3. art.), kuota hori eskualdaezina baita, bazkide guztiek ez badute horretarako adostasunik ematen, aurrerago azaldu dugun bezala (ex 1696. art.).

528. Erantzukizuna sozietatearen barneko harremanetan KZren 1685. art.ak jasota duen araua ulertzea arras zaila da sozietate esparruan. Artikulu horren arabera, bazkide batek sozietate kreditutik dagokion zatia osorik kobratu badu eta gainerako bazkideek ez badute eurena eskuratu, zorduna kaudimengabe bihurtuz gero, bazkide horrek kobratutakoa sozietate masara ekarri beharko du, nahiz eta bere zatiari bakarrik

dagoki on jasoagiria eman. Hor adierazitakoaren harira, lehenengo eta behin, ezin daiteke ulertu bazkide batek zelan kobratu duen sozietate kreditutik dagokion zatia bakarrik, sozietate kreditua osoosorik sozietateak berak kobratuko bai tu, sozietate gisa, nortasun juridikoa badu eta, hala ez badu ere, erkidego gisa. Bigarrenez, ulertzen bada kasu horretan kreditua partziarioa edo mankomunatu hutsa dela, orduan ez da ulertzen zergatik bazkideak kobratutako kreditu zatiak jasan behar duen zordunaren kaudimengabezi arriskua (1138. art.). Eta, azkenik, kreditua solidarioa dela ulertzen bada, ostera, ezinezkoa da baz kide bakar batek berari dagokion zatia kobratu eta horren jasoagiria ematea, kobratutakoa bazkide guztiontzat izan beharko litzatekeelako (1146. artiku lutik ateratako argudioa) (DÍEZPICAZO eta GULLÓN). Edozein modutara ere, sozietate galerak bazkide guztiek ordaindu behar dituzte eta betebehar horretan oinarritzen da aurrean azaldutako araua (sozietatearen zordunak be re zorra zati batez ordaintzea, izatez, sozietate galera da, baldin eta ezin bada kreditua osoosorik kobratu).

Arauketa horri buru emateko, 1686 eta 1688. art.ek sozietatearen ondare oreka lortzeko bi erregela dituzte jasota: bazkideen erantzukizunari dago kionez, bazkidearen erruz sozietateak kaltegalerak izan baditu, bazkide horrek erantzukizuna izango du sozietateari begira eta erantzukizun hori ezin izango da konpentsatu bazkide horren industriak sozietateari erakarri dizkion abantailekin (1686. art.); bestalde, sozietatearen erantzukizunari dagokionez, sozietateak erantzun egingo du hiru kasu hauetan: batetik, bazkide batek so zietatearen mesedetan diru kopuruak ordaindu baditu, diru kopuru horien eta horiei dagozkien korrituen gainean; bestetik, sozietatearen negozioen me sedetan bazkideak betebeharrak onustez hartu baditu bere gain, betebehar ho rien gainean; eta, azken buruan, sozietatearen zuzendaritzak berez dakartzan arriskuen gainean (1688. art.).

§175. SOZIETATEAREN IRABAZIAK ETA GALERAK 529. Irabazien gaineko eskubidea Gorago ikusi dugunez, bazkideek sozietatera diru, ondasun edota industria ekartzen dute, horrekin irabaziak lortu eta horiek euren artean banatzeko asmoarekin. Horrek esan nahi du bazkide guztiek jarduera erkiderako lan egiten dutela eta jarduera hori enpresa dela, jarduera ekonomikoa, hain zuzen, ez, ordea, merkataritzako jarduera. Ildo horretatik, bazkide guztien artean banatuko da enpresarekin lortutako emaitza, hots, sozietatearen helburua den jarduera ekonomikoaren emaitza; emaitza hori irabazia ala galera izan daiteke. Beste modu batera esanda, bazkideek sozietatearen irabazietan eze zik, galeretan ere parte hartzen dute (badirudi hori 1665. art.tik ondorioztatzen dela). Gainera, bazkide bat edota gehiago irabazietatik zein galeretatik kanpo uzten duen ituna deuseza da; industri bazkidea bakarrik aska daiteke galeren gaineko erantzukizunetik (1691. art.), horrek nahikoa galera jasaten baitu bere industriaren ordez ordainsaririk eskuratu ezin duenean (gogoan izan behar da, 1683. artikuluaren ondorioz, industri bazkideak jarduera ba karra izan behar duela, hain zuzen ere, berak hitzemandako jarduera sozie tatearen mesedetan eta horren onurarako bakarrik egingo duela.

Gainerako bazkideek, aldiz, sozietatetik kanpo beste sarrera eta irabazi batzuk lor di tzakete).

Ildo horretatik, bazkideek irabazien gaineko eskubidea dute (eta galerak ordaintzeko betebeharra), bai eta irabazi horiek euren artean banatzea erreklamatu edota eskatzeko ahalmena ere (1665. art.). Hala ere, ez dirudi irabazi guztiak banatzea eskatzeko eskubidea dutenik, ezta banaketa hori eurek ego ki deritzoten momentuan eska dezaketenik ere. Sozietateak jardunbide egokia izan dezan, sozietate harremanek zenbait kasutan erakar dezakete irabaziak ez banatzea edo zati batez bakarrik banatzea.

Bazkideek eskubidea dute ira bazien gainean eta eskubide hori ezezko adierazmolde honek eratortzen du: sozietateak lortutako irabaziak banatzeko aukera

baztertzen duen erabakiak ez du baliorik, horretarako kari zuzenik ez badago edo epe gabe baztertu bada. Horren inguruan ez bada ezer esan, itxuraz, bazkideak bere eskubidea egikari tuko du urteko ekitaldia amaitzen den bakoitzean.

530. Irabazietan eta galeretan parte hartzeko erregelak KZren 1689. art.aren lehenengo lerroaldeak adierazten du irabaziak eta galerak banatzeko oinarrizko erregela: irabaziak eta galerak itundutakoaren arabera banatuko dira eta irabazietan bakarrik partehartzeari buruzko ituna badago, galeretan ere proportzio berean izango dira bazkideak partaide (alderantzizko kasuan ere erregela hori aplikatuko da, Kode Zibilak ezer ez esan arren).

Goian aipaturiko itunik ez bada egin, bazkide bakoitzak irabazietan nahiz galeretan parte hartuko du, horrek egindako ekarpenaren arabera.

Gure us tez, ekarpen hori orduko eginda dagoen ekarpena dela ulertu beharko da eta, ez, aldiz, hitzemandakoa baina oraindik egin ez dena (irabaziei dagokienez, alderantzizkoa ez litzateke zuzena izango; galerei dagokienez, ostera, sozie tateak akzioa du hitzemandako ekarpena egin ez duen bazkideari hori egitea eskatzeko).

Industri bazkideak irabazietan eta, hala denean, galeretan ere parte hartuko du gutxieneko ekarpena egin duen bazkideak parte hartzen duen proportzio berean; hala ere, industri bazkideak sozietatera kapitala ekarri badu, bazkide kapitalista moduan ere parte hartuko du.

Ezin daiteke bazkide baten esku utzi irabazietan eta galeretan zein neurritan parte hartuko den zehazteko ardura, bai, ordea, gainontzekoaren esku. Horrela bada, gainontzekoak zehaztutakoa aurkara daiteke, horretan «nabaria bada ekitaterik ez dagoela». Bazkide batek ezin izango du inola ere gainontzekoaren erabakia aurkaratu, erabaki hori betearazteari ekin badio (1690. art.). Aurkakoa onartuko balitz, norberaren egintzen aurkako portaera, beraz, onustearen aurkako portaera onartuko litzateke.

Egineginean ere, gainontzekoaren erabakia hiru hilabeteko epean aurkara daiteke, epe hori bazkideak erabakia ezagutu zuenetik hasiko dela zenbatzen.

Lehen aipatutako 1691. art.ak debekatzen du bazkide bat edota batzuk irabazietatik eta galeretatik erabat baztertzea (industri bazkidearen kasuan izan ezik, aurrean azaldu dugun moduan). Dena dela, artikulu horrek ez du debekatzen partehartze hori eta bazkideak benetan egindako ekarpena desberdinak izatea edo euren artean proportziorik ez egotea (1691 eta 1689. art.ak, artikulu horiek bazkideek itundutakora jotzen dute). Era berean, bazkide berak irabazietan eta galeretan izan ditzakeen partehartzeak desber dinak izan daitezke: gogoratu, bazkideek egindako ekarpenez gain, horiek sozietatearentzat jardun dezaketela edo arriskuak bereganatzen dituztela eta abar. Bereizkeria horien jatorria ez da zertan kontratua izan, hau da, hori en iturria ez da zuzenean bazkideen erabakia izan behar; izan ere, bazkideen erabakiaren ondorioz, gainontzekoaren esku jarri bada partehartze neurriak zehazteko eginkizuna, zehaztapen horiek (eta ez, ordea, kontratuak) era kar ditzakete aurrean aipatu bereizkeriak. Gainontzekoak bi muga izango di tu zehaztapen horiek erabakitzerakoan: modu nabarian ekitaterik ez egotea (1690. art.) eta bazkideren bat irabazi edo galeretatik erabat baztertzea (muga horrek eragina izango du bazkideek egindako banaketan ere). §176. DESEGITEA ETA LIKIDAZIOA 531. Sozietatea desegiteko kariak Sozietatea azkentzera bideratuta dagoen prozeduran, desegite eta likidazio faseak agertzen dira. Sozietatea bera azkendu baino lehen, sozietateak edo bazkideen kolektibitateak gainontzekoekin dituzten harremanak azkendu beharko dira; hau da, sozietateari dagokion pasibo (eskakorra) eta aktibo (bihurkorra) kalkulatu beharko ditu bere ondare egoera zein den zehazteko. Oraintsu adierazitako guztiaren harira, sozietatea desegiteko borondatea edota sozietatea desegitea zuzenean dakarren kariren bat badago, hori azkendu aurretik, sozietatea likidatzeko epealdia hasiko da. Epealdi horretan zehar, sozietateak, hala denean, nortasun juridikoa izango du (AGk

1942ko urriaren 2an, 1945eko otsailaren 14an eta 1989ko uztailaren 20an emandako epaiak): epe horretan, sozietatea «likidaziopeko» sozietate izango da. Horretan, sozietatearen aktibo guztiak diru bihurtuko dira pasiboa ordaintzeko. Aktiboa pasiboa baino gehiago bada, pasiboa ordaindu ondoren geratzen dena bazkide guztien artean banatuko da; gutxiago bada, aldiz, bazkideek tartearen gaineko erantzukizuna izango dute, lehen azaldutako esanguran. Sozietatea likidatu eta, hala denean, irabaziak eta ekarpenak banatu ostean, azkendu egingo da.

1700. art.ak sozietatea desegiteko kariak aipatzen ditu, hau da, sozietatea likidazio fasean sartu eta, horren ondoren, sozietatea azkentzea eragiten duten nahiz eragin dezaketen kariak. Jarraian aztertuko dugunez, kari horietarik batzuek zuzeneko eragina dute; beste batzuek, ordea, sozio bati legebideztaketa ematen diote sozietatea azkentzea eska dezan.

1700. artikuluak jasotako karien zerrenda adierazlea da, ez, oro hartzailea, zerrenda horretara ez baitira biltzen bazkideek sozietatea azkentzeko hartutako erabakia, baldintza sun tsiarazlea, gertatze bidezko ezintasun objektiboa eta abar. 1700. art.ak aipa tzen dituen kariak ondokoak dira: 1) Sozietatea epe zehatzerako eratu izan bada, amaierako epemuga heltzen denean. Epemuga heltzean, sozietatearen iraupen epea luza daiteke, bazkideek horretarako adostasuna ematen badute, berariaz zein isilbidez (1702. art.). Bazkideek iraupen hori luzatzeko erabakia amaierako epemuga heldu baino lehenago hartzen badute, epe hori zuzenean luzatu dela ulertuko da; geroago hartzen badute, ordea, ulertu beharko da sozietate berria eratu dela (1703. art.).

2) Gauza galtzea. Lehenengo eta behin, argitu behar dugu kari horrek eragina izango duen ala ez, galtzen den gauza hori sozietatearen objektu ba karra denean. Gauzaren gaineko jabetza sozietatera ekartzeko badago eta ekarri baino lehen galtzen bada, sozietatea desegingo da.

Aldiz, gauza ho ri sozietatera ekarri eta gero galtzen bada, ez da sozietatea desegingo (1701. art.). Bestalde, bazkideak sozietatera badakartza gauzaren erabilera eta lu

perketa bakarrik eta horren gaineko jabetza berarentzat erreserbatzen badu, gauza hori galtzean sozietatea desegingo da, beti ere.

Dena den, bazkide batek hitzemandako ekarpena galtzen bada hori sozietatera ekarri baino lehenago, bazkide guztiek erabaki dezakete ekarpen hori aldatzea. Erabaki hori aho batekoa izan behar da, horrek baitakar sozietate berria eratzea. Ildo horretatik, bazkideetatik edonor erabaki horren aurka jar daiteke edo, bestela esanda, sozietatea desegitea eska dezake.

3) Sozietatearen objektua den negozioa amaitzea. Kasu horretan, sozietatea desegin eta gero azkendu egingo da, orokorrean, gertatze bidezko ezin tasun objektiboaren ondorioz: bereziki, sozietatearen objektua den jarduera ekonomikoa ezinezko bihurtzen bada (esaterako, putzu bat ustiatzean, putzu hori urik gabe geratzen bada).

4) Bazkideetarik edonor hiltzea edota hori kaudimengabezian egotea, bai eta horietako baten kuota enbargatu eta errematatzea ere. Bazkideren bat hil tzearen ondorioz sozietatea desegiteak agerian jartzen du sozietatearen barne harremanak intuitus personae direla. Hori horrela dela, bazkideek hauxe erabaki dezakete: a) bazkideetarik bat hil arren, sozietatea ez desegitea; b) sozietatea ez desegitea eta horretara hildakoaren jaraunslea sartzea bazkide moduan.

Lehenengo kasuan, jaraunsleak sozietatea desegitea bakarrik eska dezake eta, hala denean, sozietatea desegintzat joko da kausaduna hil zen egunetik. Horretan, jaraunsleak ez du parte hartuko etorkizunean sortuko diren eskubide eta betebeharretan, salbu eta eskubide eta betebeharrok kausaduna hil aurreko egitate edo egintzen ondorio badira.

Bigarren kasuan, bizi rik dirauten gainerako bazkideetarik edozeinek erabaki horren aurka jarri eta sozietatea desegitea eska dezake (1704. art., 1700.4. art.ari lotuta).

5) Edozein bazkideren borondatearen ondorioz; hala ere, KZren 1705 eta 1707. art.ak hartu beharko dira kontutan. Kari horren eragingarritasuna sozietatean eraentzen duen denbora irizpidearen menpe dago. Hau da, sozietatea epe zehatzerako eratu bada, bai kontratuan horrela adierazi delako, bai nego-

zioaren izaeraren ondorioz, bazkideetarik inork ezin du sozietatea desegitea eskatu, horretarako kari zuzenik ez badu (besteak beste, bazkideren batek berari dagozkion betebeharrak ez betetzea, bazkideren bat sozietate negozioak egiteko ezdoitua izatea eta abar).

Aurrean esan dugunez, sozietatea desegite ko karia zuzena izan behar da eta auzitegiek erabakiko dute karia zuzena den ala ez (1707. art.). Aitzitik, sozietatea ez bada epe zehatzerako eratu edota ho ri ez bada ondorioztatzen sozietatearen objektu den negoziotik, bazkideetarik inork sozietatea desegitea eska dezake, baldin eta onustez eta garaiz egiten badu. Sozietate kontratua aurkaratzen bada (1705. artikuluak uko egitea dio, modu desegokian), hori gainerako bazkideei jakinarazi beharko zaie (1705. artikulua).

KZren 1706. art.ak zehazten du uko egitea noiz ez den onustekoa edo noiz ez den garaiz egiten. Artikulu horren arabera, uko egitea gaitzustekoa da uko egileak berarentzat eskuratu nahi badu bazkide guztiona izan behar den onura. Kasu horretan, uko egilea lotuta dago gainerako bazkideei begira, eta bazkideok sozietatetik bazter dezakete hura. Ezordukoa da, aldiz, negozioa ren izaeraren arabera edo sozietatean parte hartzen duten interesak kontutan hartuta, komenigarria bada sozietatearen desegitea atzeratzea. Hala denean, sozietateak iraun egingo du erabakitzeke dauden negozioei buru eman arte (ukoa onustez eta garaiz egiteari buruz, ikus AGk 1988ko abenduaren 7an emandako epaia).

532. Banaketa egiteko erregelak Sozietatea likidatu ostean, horren ondarea banatu beharko da. Banaketa da sozietatea azkendu baino lehenagoko fasea.

KZren 1708. art.ak dioenez, sozietatearen aktiboa bazkideen artean banatuko da, jaraunspenaren banake tari buruzko arauen arabera (KZren 1051. artikulua eta horren ondorengoak); hala ere, kontrako itunik ez badago, industri bazkideari ez zaio sozietatera ekarritako ondasunik emango, ezbada horiek emandako fruituak eta onurak, 1689. art.ak zehazten duen proportzioaren arabera. Egineginean ere, bana keta egin beharko da, lehenengo eta behin, bazkideek agindutako kontratu arauen arabera (horiek sozietate kontratuan bertan edo

geroko erabakiaren bi dez ezarri ahal izango dituzte). Kontratu araurik ez badago, Kode Zibilak jaraunspenaren banaketari buruz jasota dituen arauak aplikatuko dira, soros pidez bakarrik. §177. APARTZERIA KONTRATUAK 533. Kontzeptua, ezaugarriak eta izaera Apartzeria kontratuetan, alderdi batek besteari prestazio bat ematen dio eta, horren ordez, lehenengoak esku hartzen du bigarren horrek prestazioa erabili edo lupertzearen ondorioz lortutako emaitza edo fruituetan. Ildo horretatik, apartzeria kontratuetan, subjektu batek besteak emandako prestazioaren ondorioz eskuratutako emaitzak subjektu horien artean banatzen dira. Antolamendu juridikoak apartzeria kontratuari buruzko arauketa murritza du jasota Kode Zibilean (1579. art.) eta zabalagoa LELn (102 eta ondorengo art.etan). Lege horretan, apartzeria kontratuaz gain, apartzeria errentamen dua arautzen da (LELren 101. art.). Dena dela, apartzeriaren antzeko era kunde asko dago eta horien jatorria eta arauketa ohituran dago (esaterako, erdirakoa. Erdirakoa apartzeria gisakoa da eta horretan subjektuek erdibana egingo dute).

Sozietatean ez bezala, apartzerian ez dago ekarpen erkiderik, ez bazkide guztien helbururik, ezta guztion onura zein galerarik ere. Apartzeria kontratuetan egon daitekeen lankidetza edo elkarlana ez dago elkartean oinarrituta: subjektu batek gauza bat ematen du eta, horren ordez, gauzarekin lortu diren emaitza edo fruituen zati alikuota edo kuota eskuratzen du. Ekarpen hori egiten duen subjektuak ez du galeretan parte hartzen (askoz jota, emandako gauza galtzen du) eta emaitza positiboetan parte hartuko du, batik bat, horrelako emaitzak gauzatzen badira bakarrik. Ezaugarri horrek kontratua ausazko kontratuekin parekatzen du apartzeria. DÍEZPICAZOk eta GULLÓNek dio tenez, aurrean aipaturiko egoera hori eta emptio speia berdinak dira: erosleak prezioa ordaindu behar du nahitaez, eta saltzaileak

gauza emango du gauza hori badago.

KZren 1579. artikuluak dioenez, sozietate kontratuari buruzko xedapenek eta alderdien hizpaketek eraenduko dute apartzeria errentamendua eta, hori ek izan ezean, lurraldeko ohiturek. Artikulu horrek sozietate eraentza aipatu arren, lehenago ikusi dugunez, aipamen hori ez da oso egokia. Jurisprudentziak ez du era bereko iritzirik; hala ere, apartzeria kontratu misto gisa itxuratzen du azken epaietan, hain zuzen, errentamendu eta sozietate kontratu gisa (AGk 1982ko apirilaren 15ean eta 1983ko maiatzaren 10ean emandako epaiak) eta kontratu horrek ausazko izaera du (AGk 1980ko urtarrilaren 21ean eta 1982ko urtarrilaren 30ean emandako epaiak). Egia esateko, LELk sartutako arauketari esker (LELren 102.etik 120.era arteko artikuluetan arautzen da apartzeria), kontratu horien izaera juridikoari buruzko arazoak garrantzia galdu izan du, bai eta horiek sozietatearekin edo errentamenduarekin parekatzeko arazoak ere.

534. Apartzeria errentamendua Kode Zibilean Kode Zibilaren 1579. artikuluak, oinarrian, ondoko bi arazo agertzen di tu: arau hori zein esparru objektibotan aplikatzen den eta apartzeriari buruzko arauen hierarkia zein den. Lehenengo arazoari dagokionez, LELren arauketak mugatzen du gaur egun esparru hori: Kode Zibilak apartzeriari buruz jasota duen eraentza aplikatuko zaie LELren eraentzatik baztertutako kontratuei bakarrik (LELren 6. art. eta AGk 1987ko martxoaren 25ean emandako epaia). Bigarren arazoari dagokionez, sozietateari buruzko xedapenetara jotzeak ez du zentzu handirik, batez ere, kontratu hori apartzeria errentamendu gisa ka lifikatzen bada. Aurrean aipaturiko manua ondo ulertuz gero, apartzeria arau tzen duten iturrien hierarkia hauxe izan behar da: kontratuak orokorrean eta sozietate kontratua eraentzen dituzten aginduzko arauak; alderdiek erabaki tako kontratu hizpaketak; sozietate kontratuari buruzko arau eskuemaileak; lurraldeko ohitura.

535. Landa apartzeria edo nekazaritzako apartzeria A) Apartzeria kontratua eta apartzeria errentamendua LELk apartzeriak arautzen ditu 102.etik 120.era arteko artikuluetan. Apartzeria kontratuan, LELren 102. art.ak dioenez, landa finkaren titularrak horren erabilera edo luperketa zein horren aprobetxamenduren bat lagatzen du aldi baterako, finka ustiatua izan dadin eta, aldi berean, aziendaren, makineriaren eta kapital ibilkorraren %25 gutxienez ekartzen du. Bada, finka ren titularrak lagapenhartzailearekin hitzartu egiten du etekinak euren artean zati alikuotetan banatzea, eurek egindako ekarpenen arabera. Finkaren titularrak finka ustiatzeko hori berori bakarrik ekartzen badu, eta ez, ordea, aziendaren, makineriaren eta kapital ibilkorraren %25 (edo %25 baino gutxiago ekartzen badu), kontratua apartzeria errentamentua izango da eta LELren xedapenek arautuko dute, 101. art.aren aldarazpenekin.

Landa apartzeria ondokoek eraenduko dute: subjektuen arteko itunek (baldin eta aginduzko arauen aurkakoak ez badira, ex LELren 104 eta 105. art.ak), foru edo zuzenbide berezien arauek eta ohiturak; aurrean aipatuta korik ez badago, LELren 102 eta ondorengo artikuluetako xedapenak apli katuko dira eta, sorospidez, LELk landa errentamentuei buruz jasota dituen arauak, baldin eta apartzeriak duen izaeraren aurkakoak ez badira (106. art.).

Apartzeria ez da berez lan kontratua, hau da, besteren kontura egindako lan prestazioa (102.2. art.). Hala eta guztiz ere, apartzeria kontratuetan apartzeroak bere lana bakarrik ekartzen badu edo bere lanarekin batera aziendaren, makineriaren eta kapital ibilkorraren %10 baino gutxiago badakar, 108. art.aren arabera, kontratu horiek lan eta gizarte segurantzari buruzko xedapenen menpe egongo dira. Nolanahi ere, apartzeroak epe batean lan egiten badu, epe horri dagokion gutxieneko alokairua bermatuko zaio. Apartzeroak alokairu hori astero kobratzea eskatzeko eskubidea du; dena den, kopuru hori ek, hala denean, konturako kopurutzat jo daitezke (ikus ere 110.2.

artikulua).

B) Landa apartzeriaren edukia Apartzeria kontratua idatziz egin behar da (horretan, forma ez da betekizun eratzailea) eta, kontratu horretan, subjektu bakoitzak egindako ekarpenen balioa agertarazi behar da (edota horiek baloratzeko irizpideak), bai eta subjektu horiek ekoizkinetan duten partehartzea (107. art.).

Orokorrean, apartzeriak gutxienez iraun egingo du laboretxandaketa edo zikloa betetzeko beharrezkoa den denboran zehar (109.1. art.). Itundutako epea urtebete baino gehiagokoa bada eta lagatzaileak kontratua azkendu nahi badu, apartzeroari borondate hori jakinarazi behar dio sinesgarriro, kontratua amaitzeko data baino urtebete lehenago; ez bada horrelako jakinarazpenik egiten, ulertuko da apartzeria luzatu egin dela beste laboretxandaketa bat bete arte (109. art.aren 2 eta 3. idazatiak). Alderantziz, jakinarazpena eginez gero, apartzeroak ondokoa aukera dezake: finkaren laborantza lagatzailea ren esku uztea ala errentari moduan jarraitzea (109.4. art. 119. art.ari lotuta).

111. art.ak eta ondorengoek apartzeria kontratuaren edukia zehazten dute; hau da, zehaztu ere, lagatzailearen eta apartzeroaren eskubideak eta betebeharrak zeintzuk diren zehazten dute artikulu horiek. Orokorrean, eduki hori kontratuan bertan zehazten da eta, kontratuan ez bada horri buruzko aipamenik egiten, herri zein eskualdeko ohiturak eraenduko du.

Halaxe ger tatzen da labore mota zehazteko (111. art.), lortutako fruituak likidatu eta adjudikatzeko forma eta epearen inguruan (112. art.) eta abar. Edozein ondasunen gaineko zergak, kargak, kontribuzioak eta arielak ondasun horren titularrak ordaindu beharko ditu: lagatzaileak, finkaren jabetzaren gainekoak badira; lagatzaileak eta apartzeroak, aldiz, ekoizkinen gainekoak badira, eu ren partaidetzaren arabera (114. art.).

115. art.aren arabera, apartzeria kontratuan ekoizkinak banatzeko propor tzioa finkatu bada, proportzio hori edonoiz berrikus daiteke kasu hauetan: a) LELren 102 eta ondorengo art.en arauketa hautsi

bada; b) doloa edo gaitzus tea izan bada; c) alderdiei, euren partaidetzen arabera, dagozkien ekoizkinen %15 baino gehiago urratu bada.

Apartzeroak jabetza eskuratzeko eskubidea du, eroslehentasun eta atze raeskuratzearen zein lehenespenez eskuratzeko eskubidearen bidez, landa errentariak bezala (118. art.). Finka besterenganatuko balitz eta apartzeroak ez balu jabetza lehenespenez eskuratzeko eskubidea egikaritu, gainontzeko es kuratzaileak ez luke apartzero gisa iraun beharko. Apartzeroak erabaki de zake, edozein kasutan, apartzeria errentamendu bihurtzea 119. artikuluaren esanguran; horrela bada, apartzeroak hobekuntzarik egin badu finkan, ho bekuntzok eratorritako eskubideak izango ditu (116. art.), baita ekoizkinen likidazioan sortutakoak ere (118.2. art.).

C) Apartzeria errentamendu bihurtzea Apartzeria errentamendu bihurtzeko, apartzeroak baldintza batzuk bete beharko ditu, hain zuzen ere, LELk errentari izateko ezartzen dituen baldintzak (119.4. art. 14 eta ondorengo artikuluei lotuta). Alderdiek erabakiko dute zein den errentamendu kanona eta, adostasunik egon ezean, IRYDAk horri buruzko proposamena egingo du. Oraindik ere, alderdiak ez badira ados jarri, epaile eskudunak erabakiko du.

Errentamenduaren gutxieneko epea sei urtekoa izango da eta hori bihurketatik hasiko da zenbatzen.

Bestalde, laga tzaileak ekarritako kapital higikor mekaniko eta biziari dagokionez, errentari ak lagatzaile horri kalteordaina eman beharko dio urtero, errentamenduaren epean zehar.

Apartzeria ez da azkentzen apartzeroa hiltzeagatik (azkentze kariak 117.1. art.ak zerrendatzen ditu), ezta horren elbarritasunaren ondorioz ere. Kasu horietan, kausatzailearen senideek ustiakuntzan lan egiten badute, ho riexek eurenganatuko dute apartzeria (argi denez, horrela nahi izanez gero); hala ere, lagatzaileak apartzeria errentamendu bihurtzea erabaki dezake, 119. art.ak eratortzen duenez (117.2.

art.).

BIBLIOGRAFIA Sozietate kontratua: ASCARELLI, El contrato plurilateral, gaztelaniazko itzulpena, Mexiko, 1949; BROSETA PONS, Manual de Derecho Mercantil, 9. argitaraldia, Madril, 1991, CAPILLA RONCERO, La sociedad civil, Bologna, 1984; idem, De la sociedad, in Comentarios al Código civil y Compilaciones Forales, XXI–1, Madril, 1986; DE CASTRO, Temas de Derecho civil, Madril, 1972; DÍEZPICAZO, «Los pactos leoninos en el contrato de sociedad», in Estudios De Castro, I, Madril, 1976; idem, «La distinción entre árbitros y arbitradores y el artículo 1690 del Código Civil», ADC, 1974; GALGANO, Le società di persone, Milan, 1972; idem, Il negozio giuridico, Bologna, 1989; GARRIDO PALMA, «Hacia un nuevo enfoque jurídico de la sociedad civil», RDP, 1972; GAVIDIA SÁNCHEZ, Comentario a la sentencia del Tribunal Supremo de 26 de abril de 1988, CCJC, 443. epaia; GIRÓN TENA, Derecho de sociedades, I, Madril, 1976; idem, «Existencia de contrato verbal de sociedad civil. Liquidación de sociedad. Cuestiones probatorias. Indemnización de daños y perjuicios», ADC, 1951; idem, «Los conceptos y tipos de socie dades en los Códigos civil y de comercio y sus relaciones», in Estudios Centenario Ley del Notariado, IV, Madril, 1963; PAZARES, in Comentario del Código civil, Justizi Ministerioa, Madril, 1991, sub 1665.etik 1708.era arteko art.ak; QUESADA GONZÁLEZ, Disolución de la sociedad civil por voluntad unilateral de un socio, Bartzelona, 1991; ROCA SASTRE, «Natura leza jurídica de la aportación social», RGLJ, 1946; VERGEZ SÁNCHEZ, El socio industrial, Madril, 1972, VICENT CHULIÁ, Compendio Crítico de Derecho Mercantil, I, 2. argitaraldia, Bartzelona, 1986; II, 3. argitaraldia, Bartzelona, 1990.

Apartzeria kontratuak: AGÚNDEZ FERNÁNDEZ, Comentarios a la Ley de Arrendamientos Rústicos, Granada, 1987; CASASMERCADE, Las aparcerías y sus problemas, 2. argitaraldia, Bartzelona, 1956; COBACHO GÓMEZ, «La aparcería agrícola», RDCI, 1982; GILROBLES eta GILDELGADO, Comentarios a la Ley de Arrendamientos Rústicos, Madril, 1982; GÓMEZ LAPLAZA, in Comentario del Código civil, Justizi Ministerioa, Madril, 1991, sub 1579. art.; LUCAS FERNÁNDEZ, Del contrato de arrendamiento, in Comentarios del Código civil y Compilaciones Forales, XX–1, Madril, 1980.

Hogeita hemeretzigarren gaia AUSAZKO KONTRATUAK Laburpena: §178. Ausazko kontratuak.— 536. Kontzeptua eta eginkizuna.— §179.

Bizi arteko errenta.— 537. Kontzeptua.— 538. Subjektuak.— 539. Objektua eta forma.— 540. Ondoreak.— §180. Bizi arteko kontratua.— 541. Izaera eta eraentza.— §181. Jokoa eta apustua.— 542. Eraentza juridikoa.— §182. Aseguru kontratua.— 543. Kontzeptua eta izaera.— 544. Kontratuaren osagaiak.— 545. Kontratuaren forma.— 546. On doreak.

§178. AUSAZKO KONTRATUAK 536. Kontzeptua eta eginkizuna Kostubidezko negozioen artean, betidanik jarri izan dira aurrez aurre ausazko kontratuak eta kontratu konmutatiboak. Hala ere, bi kategoria horien definizioa sekula ere ez da izan argiegia.

Aitzitik, ausazko kontratuak eta kontratu konmutatiboak bereizteko, hainbat teoria edo irizpide azaldu dira, besteak beste: irabazien berri izatea ala ez izatea; kontratuak eratorritako prestazioen artean proportzioa izatea ala ez izatea; kontratuak ekar ditzakeen emaitza ekonomikoak ziurrak izatea ala ez izatea etab.

Nolanahi ere, tesi ho riek guztiek ez dute laguntza handirik eman arestian aipatutako kategoriak hobeto ulertzeko. Edozein modutan ere, ageriagerian jarri dute gaur egungo Zuzenbidean bi kategoria horiek bereizteak ez duela inolako erabilgarritasun praktikorik (are gutxiago, kaltearen ziozko hutsalketa mugatu denetik; aplikatu ere, hutsalketa kontratu konmutatiboei aplikatzen zitzaien eta ez, ordea, ausazko kontratuei, azken horietan oinarrioinarrizkoa baita ausa).

Espainiako Kode Zibilak ere argitasunik gabeko bide horri eutsi dio. Horixe atzeman daiteke, 1790. art.ak ematen duen definizioa irakurriz gero. Artikulu horren arabera: «ausazko

kontratuaren bidez, alderdi batek bestea behartzen du edo, bestela, bi alderdiek elkar behartzen dute zerbait eman nahiz egitera, zalantzan dagoen jazokuntza gertatzen denerako edo epe zehazgabean jazo behar dena gertatzen denerako». Bistan denez, definizio hori ez da batere zuzena. Batetik, ez ditu bereizten ausazko kontratuak eta baldintzapeko kontratuak, horien izaera guztiz desberdina bada ere; bestetik, artikulu hori ezin zaio aplikatu bizi arteko errentari, ausazko kontratuen artean ohikoa den arren.

Gure ustez, ausazko negozioak identifikatzeko, kontutan izan behar da kontratuaren karia dela horren nahitaezko baldintza.

Hori aintzat hartuta, au sazko negozioak ez dira ohiko hipotesiak; izan ere, negozio horietan, alderdi entzat ausa bera da kontratuaren osagairik oinarrizkoena eta garrantzitsuena. Egineginean ere, ausak itxuratzen du ausazko kontratuaren Zuzenbide tipoa, bai eta kontratu horren gizarte eginkizuna ere. §179. BIZI ARTEKO ERRENTA 537. Kontzeptua Kontratu horren bidez, «zordunak bere gain hartzen du urteko pentsioa edo korritua ordaintzeko betebeharra, pertsona zehatz bat edota batzuk bizi diren artean. Pertsona horiek kapital bati begira identifikatzen dira, kapital hori ondasun higikorrek osatu zein higiezinek. Kapital horren jabaria pentsio zama eta guzti eskualdatu behar da» (KZren 1802. art.).

Kontratu hori ausazkoa da, aldez aurretik ezin delako zehaztu noiz arte biziko diren pertsona horiek. Bestalde, errenta jasotzen duenak eskubide per tsonala du.

538. Subjektuak Errentaren zorduna da eskualdaketaren ondorioz kapitala jasotzen duena; kapital hori osa dezakete, bai ondasun higikorrek,

baita higiezinek ere. Errentaren hartzekoduna, berriz, ondasun horiek eskualdatu dituen pertsona izaten da; dena den, errentaren onuraduna izan daiteke gainontzeko bat ere (gainon tzekoaren aldeko hizpaketa, KZren 1803. art.).

Arestian azaldu dugunez, zordunak errenta ordaindu behar du, pertsona zehatz bat bizi den artean. Pertsona hori bizirik egon behar da, kontratua burutzen denean. Halaber, pertsona fisikoa izan behar da; hots, ezin da per tsona juridikoa izan. Errentaren onuradunak bat baino gehiago badira, errenta ordaintzeko betebeharra ez da azkenduko, euretarik azkena hil arte.

539. Objektua eta forma KZren 1802. art.aren arabera, bizi arteko errentaren objektua da kapitalaren jabaria eskualdatzea, kapital hori ondasun higikorrek osatu nahiz higiezinek. Nolanahi ere, arau hori eskuemailea denez gero, onartzeko modukoa da, ezelako eragozpenik gabe, titulartasun hori kreditu eskubideen gainekoa izatea. Ildo beretik, pentsioa ez da diruz ordaindu behar beti. Negozioaren formari dagokionez, KZren 1279 eta 1280. art.ak aplikatu behar dira.

540. Ondoreak Errenta eratzen duenak kapitala eman behar du; horrez gain, errenta kostubidez eratuz gero, ondasunak saneatu behar ditu. Pentsio edo errentaren zordunak, aldiz, errenta hori ordaindu behar du, aurretiaz itundutako epeetan. Gerta daiteke, ordea, errentaren onuraduna hiltzea urtea aribidean dagoela.

Horrelakoetan, onuraduna urte horretan zenbat egun bizi eta horren arabera ordainduko da urte horretako errenta; baina errenta aurreraturik ordaindu behar izanez gero, osoosorik ordainduko da aribideko urteari dagokion errenta (1806. art.).

KZren 1805. art.ak errenta aseguratzeko modu berezi bat arautzen du, ondokoa, alegia: «pentsio mugaeguneratuak ordaindu ez badira ere, bizi arteko errentaren jasotzaileak ezin du kapitalaren itzulketa eskatu, ezta funts besterenganatuaren edukitza berreskuratu ere; izatez, eskubide hau baino ez du: judizioaren bidez, atzeratutako errenten ordainketa eta biharetziko errenten aseguraketa erreklamatzekoa, hain zuzen». Dena den, Auzitegi Gorenaren jurisprudentziak horren aurkako itunak onartu ohi ditu.

Beraz, kontratua ren suntsiarazpena itun daiteke, zordunak errentak ordaintzen ez dituenerako.

Bestalde, deuseztasun kari berezi batzuk ezartzen ditu KZren 1804. art.ak. Bizi arteko errenta pertsona zehatz bat bizi den artean ordaindu behar denez, deuseza da, ondoko kasuetan: lehendabizi, errenta eratzean pertsona hori jadanik hilda dagoenean; eta, bigarrenik, une berean pertsona hori gaixorik dagoenean, gaixotasun horren ondorioz hiltzen bada, errenta eratu eta hurrengo hogei egunetan.

Kasurik gehienetan, bizi arteko errenta kostubidezko kontratua izaten da. Hala ere, KZren 1807. art.ak onartzen du dohain bidezko eraketa ere. Manu horren harira, «inork bere ondasunen gain edozein errenta eratzen duenean dohain bidez, era berean erabaki dezake errenta hori ezin dela enbargatu, pentsioemaileak bere betebeharrak bete ez dituela eta». Artikulu horren ka suan, ez da kapitalik ematen, bizi arteko errentaren truk; aitzitik, kontratua burutu eta gero, dohaintzaemailea dohaintzahartzailearen zordun bihurtzen da, aurretiaz hitzartutako errenta zor diolako.

Bestalde, manu berberari heldu ta, eraketa unean, errenta eratzen duenak adieraz dezake enbargaezina dela dohaintzan emandako pentsioa; hori eginez gero, pentsioemailearen hartze kodunek ezin dituzte pertsegitu oraindik mugaguneratu gabe dauden pen tsioak, ezta mugaeguneratuta egon baina eskatu gabe daudenak ere. §180. BIZI ARTEKO KONTRATUA

541. Izaera eta eraentza Jakina dugunez, KZren 1255. art.ak kontratatzeko askatasuna ezartzen du. Horretan oinarriturik, AGren jurisprudentziak behin eta berriz onartu du alderdi batek bere gain har dezakeela besteari mantenua emateko betebe harra. Alderdiek eurek zehaztuko dituzte betebehar horren norainokoa, za baltasuna, epea eta haren kontraprestazioa. Alderdien arteko itun horrek eratortzen du, hain zuzen ere, bizi arteko kontratua.

Kontratu hori, autono moa izateaz gain, Zuzenbide tipotik kanpokoa da; hori dela bide, beraren izaera eta helburua zein izan eta modalitate desberdinak azal daitezke. Bizi arteko kontratuetan aplikatu beharreko xedapenei dagokienez, lehendabizi, kontratuan bertan sartutako klausulak, itunak eta baldintzak aplikatuko dira, eta horiek guztiak ezin dira izan legearen, moralaren edota ordena publi koaren aurkakoak; bestetik, aplikatzeko modukoak dira betebeharrei buruzko arau orokorrak ere (AGk 1965eko maiatzaren 28an emandako epaia). Epai horrekin bat etorriz, autore gehienek bereiztu egiten dituzte bizi arteko kon tratua eta bizi arteko errenta. Bizi arteko kontratuan, lehendabizi, pentsioa al dakorra da, alegia, mantenuhartzaileak uneanunean dituen beharrizanen araberakoa da; hurrenik, prestazioa ez da diru kopuru zehatz bat ematekoa bakarrik, ezbada mistoa, zerbait eman eta egitekoa: ondasunak eta laguntzak ematekoa, alegia (elikagaiak, etxebizitza, osasun laguntza etab.); eta, azkenik, mantenuhartzailearen egoera eskualdaezina da.

Bestalde, mantenuemaileak bere kabuz ezezta dezake kontratua, mantenuhartzailearekin hori itunduz gero. Bizi arteko kontratua ezeztatuz gero, mantenuemaileak hauxe bakarrik ordaindu behar du: beste alderdiarekin kasu horretarako hitzartu duena, hain zuzen. Horrez gain, zenbait kasutan, mantenuhartzaileari ordaindu behar dizkio horrek izan dituen gastuak; ber barako, eskritura publikoaren gastuak, zergak etab. Zordunak ez badu pres tazioa betetzen, 1805. art. aplikatuko da, berariazko suntsiarazpen klausulak daudenean izan ezik (AGk 1984ko apirilaren 18an

emandako epaia). Gisa berean, senideen arteko mantenuari buruzko arauak aplika daitezke sorospi dez (KZren 153. art.). §181. JOKOA ETA APUSTUA 542. Eraentza juridikoa Kode Zibilak ez ditu zuzenean arautzen jokoa eta apustua; beste modu batera esateko, Kode Zibila ez da arduratzen bi horien negozio eraketaz. Edozein modutan ere, legezko testuak arautzen ditu, batetik, jokoaren eta apus tuaren ondare izaerako ondorioak eta, bestetik, euren zilegitasuna.

Zehaztu ere, KZren 1798. art.ak zori, ausa edo adur jokoei aplikatu beha rreko arauketa zehazten du eta 1801. art.ak, ostera, debekaturik ez dauden jokoei aplikatu beharrekoa. Lehenengo eta behin, KZren 1798. art.aren arabera, «legeak ez du akziorik ematen, zori, ausa edo adur jokoetan irabazi takoa erreklamatzeko. Baina galtzaileak bere borondatez ezer ordaindu badu, ezin du hori errepetitu, ondoko kasuetan izan ezik: doloa tartean izan dene an; adingabekoa denean; edo, azkenik, ondasunak administratzeko ezdoitua izan denean». Bestetik, KZren 1801. art.ak debekaturik ez dauden jokoak ai patzen ditu. Manu horren arabera, «debekaturik ez dauden joko eta apus tuetan galtzen duena esparru zibilean betebeharpean geratuko da.

Hala ere, epai agintaritzak gaitziritzia eman diezaioke demandari, jokoan edo apustuan jarritako diru kopurua gehiegikoa izanez gero; era berean, epai agintaritzak zenbateko hori murriztu dezake, jokoan edo apustuan jarritako diru kopuru ak familiako guraso onak jarriko lukeena gainditzen duen aldean». Bistan denez, aurkakoak dira zori, ausa edo adur jokoen ondorio juridikoak eta de bekaturik ez dauden jokoen ondorio juridikoak. Azken horietan, esparru zibi leko betebeharrak sortzen dira eta, horren ondorioz, kasuan kasuko irabaziak erreklamatzeko akzioa aintzatesten da. Edozelan ere, aintzatespen hori muga tua da; alegia, ez da erabatekoa. Zor hori molda dezake epai

agintaritzak, bi irizpide erabiliz: bata, objektiboa, jokoan edo apustuan jarritako diru kopurua gehiegikoa delako berez; eta bestea, aldiz, subjektiboa, kontutan hartzen di relako «familiako guraso on»aren jokabide estandarra eta jokalariaren ingu ruabar pertsonalak eta ekonomikoak.

Bestalde, KZren 1306. art.aren aginduz, joko debekatuetan ordaindutakoa ezin da errepetitu, joko horiek moralaren kontrako karia dutelako. Beste modu batera azaltzeko, kontratugileek ezin dute errepetitu joko debekatuen ondorioz eman dutena; era berean, ezin dute elkar behartu aurretiaz eskainitakoa betetzera. Bistakoa da KZren 1306. art.ak konponbide salomonikoa hartu duela. Nolanahi ere, artikulu horren interpretazioa malgua izan behar da, gizarte errealitatea kontutan hartuta; izan ere, zori, ausa edo adur joko horiek arras zabalduta daude eta guztiok onartzen ditugu. Ildo horretatik, AGk 1988ko otsailaren 23an emandako epaiaren arabera, joko horietan galdutakoa judizioaren bidez eska daiteke; gainera, kasu horietan ere, 1801. art.ak aipatzen duen moldatze ahalmena izango du epai agintaritzak. Bestalde, toki zehatz batzuetan debekatuta dago jokoetarako maileguak ematea. Horregatik, debeku hori urratuz gero, jokoari buruzko arauketak finkatzen duen zehapena ezarriko da eta ez, ordea, kontratuaren deuseztasuna.

Horren harira, KZren 1800. art.ak esparru zibilean zilegiak diren joko batzuk aipatzen ditu adibide gisa. Horien artean, gorputza lantzeko jokoak nabarmentzen dira, hala nola: armak erabiltzen trebatzea; oinez zein zaldiz lasterketak egitea; gurdi lasterketak egitea; pilotan jokatzea eta horien antze ko beste guztiak. Hortaz, zori, ausa edo adur hutseko jokoak bakarrik izango dira joko debekatuak.

Apustuari dagokionez, horri aplikatu beharreko arauketa aurrekoaren antzekoa da. Bide horretan, 1799. art.ak ondokoa xedatzen du: apustuari apli ka dakioke zori, ausa edo adur jokoen inguruan 1798. art.ak ezartzen duena; bestalde, debekatuta daude joko debekatuen antzekoak diren apustuak.

Apus tuak antzekotasunak ditu joko debekatuekin, zori edo adur hutsak baldin tzatzen duenean apustu hori. Baina apustugileen trebetasuna,

abilezia edo ezaguerak kontutan hartzen badira apustua egiteko, orduan apustu hori ba liozkoa da eta, horren ondorioz, debekaturik ez dauden jokoen arauketa aplikatzen zaio.

Apustu eta jokoari buruzko kontzeptuak bereizteak ez du interes praktikorik, legeak bi horiek parekatzen dituelako.

Nolanahi ere, alderdien zeregina nabariagoa izaten da apustuetan, jokoetan baino. Bestalde, apustua eta jokoa ez dira beti lotuta agertu behar; ez da hori gertatzen, adibidez, apustua egiten denean apustugileen kultur ezagueren inguruan. §182. ASEGURU KONTRATUA 543. Kontzeptua eta izaera Aseguru Kontratuei buruzko Legea 1980ko urriaren 8koa da. Lege horrek indarrik gabe utzi zituen Espainiako Kode Zibilaren 1791.etik 1797.era arteko artikuluak. Aseguru kontratuaren alorrean, KZren arauketa zaharkitua izateaz gain, oso urria zen. AKLren 1go. artikuluaren arabera, «aseguru kontratuaren bidez, eta prima zehatz baten truk, aseguratzaileak bere gain hartzen du ondoko betebeharretarik bat: kasuankasuan itundutako mugen barruan, asegurudunari eragindako kalteak ordaintzekoa; edo, bestela, aldez aurretik hitzartutako kapitala, errenta nahiz bestelako prestazioak asegu rudunari ematekoa. Bestalde, aseguru kontratua delabide jazokuntza jakin batzuk gertatzeko arriskua bermatzen denez gero, jazokuntza horiek gerta tzean bete beharko du aseguratzaileak kasuan kasuko betebeharra».

Lege berri horrek aseguru jardueraren berrikuntza eta profesionaltasuna bultzatu nahi ditu. Ildo horretatik, lanbidez aseguru kontratuak egiten dituzten erakunde zehatz batzuk bakarrik izan daitezke aseguratzaile.

Gainera, eu ren jarduera guztiz kontrolatuta dago. Aseguratzaileen jarduera kontrolpean egon behar da, batetik, asegurudunaren igurikimenak bertan behera gera ez daitezen eta, bestetik, kontratazioaren baldintzak zuzenak eta ekitatezkoak izan daitezen. Esangura

horretan, hauxe dio AKLren 3. art.ak: «baldintza orokorrak ezin dira inoiz kaltegarriak izan asegurudunentzat. Aseguru propo samenik izanez gero, aseguratzaileak proposamen horretara bildu behar ditu baldintza orokorrak. Edozein modutan ere, baldintza orokorrak nahitaez ager tu behar dira kontratuaren polizan edota agiri osagarri batean.

Asegurudunak agiri hori sinatu behar du eta horren kopia eman behar zaio».

Halaber, bal dintza orokorrak argi eta zehatz idatzi behar dira; are gehiago, aseguru dunaren eskubideak mugatzen dituzten klausulak idatziz eta beren beregi onartu behar dira. Bestalde, AKLren aplikazio esparruaren baitan sartzen di ra aseguru kontratuaren modalitate desberdinak: bai kalte aseguruak (kalte galerak ordaintzeko eginkizuna betetzen dutenak, alegia), bai eta pertsona aseguruak ere (asegurua egiten duen pertsonaren aurrearreta kontutan hartzen dutenak, alegia). Bukatzeko, AKLren 2. art.aren aginduz, lege horren ma nuak aginduzkoak dira, manuek eurek kontrakoa xedatzen ez duten bitartean.

544. Kontratuaren osagaiak Aseguru kontratuaren subjektuei dagokienez, AKLk ondokoak bereizten ditu: batetik, aseguruhartzailea, hots, norberaren izenean kontratatzen duena; eta, bestetik, aseguruduna, kasuankasuan aseguratzen den interesaren titu larra, alegia. Horien inguruan hauxe xedatzen du AKLren 7. art.ak: «ase guruhartzaileak bere kontura nahiz inoren kontura kontrata dezake asegurua; zalantzarik izanez gero, aseguruhartzaileak bere kontura jardun duela uste izango da. Gainontzeko aseguruduna pertsona zehatza izan behar da edo, gutxienez, alderdiek hitzartutako prozeduraren bitartez zehazteko modukoa».

«Aseguruhartzailea eta aseguruduna ez badira pertsona bera, aseguruhartzaileak bete beharko ditu aseguru kontratuak eratortzen dituen betebeharrak eta eginbeharrak; dena dela,

asegurudunak ere betebehar eta eginbehar batzuk izan ditzake».

Bestalde, erakunde aseguratzailea da aseguru kontratuaren hi rugarren subjektua; erakunde horrek lanbidez egiten ditu aseguruak.

Osagai objektiboei dagokienez, bi dira azpimarratu beharrekoak: bata, kasuankasuan aseguratutako interesa eta bestea, berriz, arriskua. Lehenengoari dagokionez, pertsona aseguruetan ondoko interesa dago tartean: aseguratzaileak hitz ematen du aurretiaz hitzartutako zenbatekoa ordainduko duela une zehatz batean; aseguratzaileak ordainketa hori egin behar du, nahiz eta onuradunak kalterik edo diru kopuruaren beharrizanik izan ez.

Kalte asegu ruetan, berriz, aldez aurretiko interesa dago, interes zehatza eta objektiboa, hain zuzen, gauza aseguratuetan kalteak izan direlako.

Arestian esan dugun moduan, arriskua da aseguru kontratuaren bigarren osagai objektiboa.

Arris kuaz hitz egitean, biharetzi gerta daitekeen jazokuntza kaltegarriaz ari gara. Horren harira, AKLren 4. artikuluak adierazten duenez, «legeak kasu zehatz batzuetarako agintzen duena gorabehera, aseguru kontratua deuseza da, kon tratu hori egitean arriskurik ez badago edo ezbeharra orduko gertatu bada».

545. Kontratuaren forma AKLren 5. art.ari helduta, «aseguru kontratua eta horren aldarazpenak edo eraskinak idatziz jaso behar dira.

Aseguratzaileak poliza eman behar dio aseguruhartzaileari edo, gutxienez, aseguruaren behinbehineko estaldura agiria». Nolanahi ere, eskakizun hori kontratuaren agiriei dagokie eta ez, ordea, kontratuaren kalifikazioari. Hori dela eta, aseguru kontratua adosta sun hutsarekin burutzen da, horren kontrako hizpaketa bereziak daudenean izan ezik.

Poliza da kontratua agertarazten duen agiria. AKLren 8. art.ak poliza horren gutxieneko edukia zehazten du; izan ere, poliza guztietan, inguruabar eta datu jakin batzuk agertu behar dira nahitaez, aseguru kontratua argia eta zehatza izan dadin.

546. Ondoreak AKLren 14. art.aren arabera, aseguru kontratua erabat eragingarria izan dadin, aseguruhartzaileak prima ordaindu behar du, polizan ezarritako baldintzetan. Prima hori aldizka ordaindu behar dela itunduz gero, lehenda biziko prima kontratua sinatu eta batera eskatu ahal izango da.

Polizan ez bada finkatu prima ordaintzeko tokirik, aseguruhartzailearen egoitzan egingo da ordainketa. Alderdiek aurreikusitako ezbeharra edo jazokuntza gertatzean, aseguratzaileak aurretiaz hitzartutako kalteordaina edo diru kopurua ordaindu beharko du; horretarako, jazokuntza gertatu dela jakinarazi behar zaio aseguratzaile horri.

BIBLIOGRAFIA ÁLVAREZ VIGARAY, «Los contratos aleatorios», ADC, 1958, 607. or.; MONTÉS PENADÉS, «Observaciones sobre la aleatoriedad del contrato de se guro», in Comentarios a la Ley del Contrato Seguro I, Madril, 1982, 155. or.; VÁZQUEZ BOTE, «Algunas consideraciones sobre los contratos aleatorios en el Código civil», RCDI, 1969, 351. orrialdea.

Bizi arteko errentari buruz: AZURZA, «Renta vitalicia resoluble», RDP, 1949, 1029. or.; BELTRÁN DE HEREDIA CASTAÑO, La renta vitalicia, Madril, 1963; GUILARTE ZAPATERO, in Comentarios al Código civil y Compilaciones forales, Edersa, 22. liburukia, 1go. bolumena, Madril, 1982; CADARSO PALAU, Contrato y donación en la renta vitalicia instituida a título gratuito, La Ley, 1988, 1go. liburukia, 224. or.; GOMA SALCEDO, «Principales problemas del contra to de renta vitalicia», RDN, 1960 (uztailaabendua), 328. or.; GUIMERA, «Renta vitalicia y condición resolutoria», RDP, 1954, 211. or.; QUIÑO NERO, La situación de renta vitalicia, Murtzia, 1979.

Joko eta apustuari buruz:

DÍEZPICAZO, «El juego y la apuesta en el Derecho civil», RCDI, 1967, 719. or.; TRAVIESAS, «El juego y la apuesta», RDP, 1997, 273. orrialdea.

Berrogeigarren gaia AUZIAREN GAINEAN EGINDAKO KONTRATUAK Laburpena: §183. Transakzioa.— 547. Transakzioaren eginkizuna: A) Transak zioa eta eztabaidak konpontzeko beste bide batzuk; B) Gatazka eko nomikoa eta juridikoa; C) Transakzioa eta finkapena; D) Transakzioa eta ezbaia.— 548. «Elkarrekiko emateak» eta transakzioaren karia.— 549.

Transakzioa kontratu gisa: A) Transakzioaren subjektuak, objektua eta forma; B) Transakzioaren ondoreak.— 550. Transakzioan izan daitezkeen akatsak: A) Okerra; B) Doloa.— §184. Tartekaritza.— 551. Tartekaritza eztabaidak konpontzeko bide gisa.— 552. Auzigaia tartekaritzapean jartzeko hitzarmena.— 553. Tartekariak.— 554. Tartekaritza prozedu ra.— 555. Tartekaritza laudoa: A) Laudoaren balioa eta eragingarri tasuna; B) Laudoaren aurkako errekurtsoak.

§183. TRANSAKZIOA 547. Transakzioaren eginkizuna A) Transakzioa eta eztabaidak konpontzeko beste bide batzuk Kode Zibilak kontratu gisa definitzen du transakzioa, 1809. art.an: transakzioa kontratua da eta, horren bidez, alderdiek zerbait eman, hitz eman edo atxikitzen dute, auzia hastea eragotzi edo hasitakoari amaiera emateko.

Kodeak emadako definizioari helduz, transakzioa kontratua da eta horren eginkizuna auzia hastea eragotzi edo horri amaiera ematea da, elkarrekiko emateen bidez. Horrez gain, hasitako auziaren edo hasteko dagoenaren gainean transakzioak duen eragingarritasuna KZren 1816. art.ak sendotzen du; manu horren arabera, transakzioak gauza epaituaren indarra du. Beste mo du batera esateko, transakzioak, gainerako kontratuekin gertatzen den bezala, jokabide erregela ezartzen du, eta alderdiek erregela horren menpe jokatu behar dute (KZren 1091. art.); gainera,

KZren arabera, «gauza epaituaren in darra» du erregela horrek. Orokorrean esan ohi da epai irmoen edukia bene takoa eta eragingarria dela (KZren 1251. art.) muga batzuen barruan (KZren 1252. art.); izan ere, epai horiek barneratzen dituzten erregelak ezin daitezke hautsi. Hori kontutan hartuta, eta azaletik ikusita behintzat, ezin daiteke ex post hautsi interes arauketa edo jokabide erregela ere.

Jurisprudentziak bi modutara ulertu izan du transakzioa: batetik, kontratu bereziberezi gisa; kontratu hori egiteko karia «ezbai juridikoa» da. Egineginean ere, kontratu horrek, alderdiek duten egoeratik bideratuta, auzia eragotzi edo horri amaiera ematen dio eta, ho rretarako, alderdiek elkarrekiko galerak jasango dituzte (AGk 1963ko apirilaren 26an eman dako epaia); bestetik, zalantzazko harreman juridikoak egiazko beste harreman batzuekin ordezteko bidea ematen duen kontratu gisa. Alderdien arteko harreman juridikoetan ezbaiak, desadostasunak eta zalantzak agertzen dira eta alderdiek segurtasunik ez izate hori desager tarazteko asmoa dute. Hori lortzeko, alderdiek elkarrekiko emateak egingo dituzte: galerak izango dituzte behin betiko eta ez, aldiz, behinbehinean (ikus, batez ere, AGk 1987ko aza roaren 27an emandako epaia. Epai horrek beste hauek aipatzen ditu, hala nola, 1972ko maiatzaren 3koa, 1971ko urriaren 21ekoa, 1969ko azaroaren 4koa eta abar).

AGk 1991ko maiatzaren 16an emandako epaiak (1971ko abenduaren 9koa aipatzen duenak) aurrean azaldutako bi ideiak batzen ditu eta, horren arabera, transakzio kontratua «hitzarmen xedatzailea da; hitzarmen horren eta elkarrekiko prestazio eta galeren bidez, hasitako auziak edo biharetzikoak (timor litis) desagertarazten dira, baita alderdiek harre man juridikoei buruz duten ezbaia ere. Bestetik ere, harreman juridiko horiek egiazko itxu raketa hartzen dute itunaren bidez, eta alderdiek erabakiko dute itxuraketa hori loteslea izatea».

AGk 1991ko apirilaren 4an emandako epaiak kontratugileen arteko kontratu lotura hartzen du kontutan, kontratugileek euren artean dituzten gatazken gainean egiten baitute transakzioa. Transakzioak, kontratua den aldetik, lege indarra du; izan ere, lege indar hori legegileak berak azpimarratzen du (KZren 1816. art.), transakzioari gauza epaituaren indarra ematen baitio. Esaldi hori bigarren lerroaldeari lotzen bazaio, ulertu behar da transakzioaren betepena kontratuei buruzko erregela orokorren menpe dagoela.

Transakzioari buruz DOMATek emandako definizioa KZren 1851ko Proiektura ekarri zen. Horren harira, bertan transakzioa «gauza zalantzagarrien gainean egindako hitzarme na da, dohainekoa ez den hitzarmena, hain zuzen. Gauza horiei buruz auzia eragin baino lehen edo geroago egin daiteke hitzarmen hori». «Elkarrekiko emate» adierazmoldea (zerbait eman, hitz eman edo atxikitzea) Aurreproiektuan sartu zen, baina hori «dohainekoa ez den»

adierazmoldearen barruan dagoela ulertzen da.

Kode Zibilean transakzioa honetara aurkezten da: a) Eztabaida egoera. b) Elkarrekiko prestazioak egiteko beharra.

Jurisprudentziak bigarren osagai horren inguruan ñabardurak egin ditu. AGk 1989ko urriaren 30ean emandako epaian ez du beharrezkotzat jotzen elkarrekiko prestazioak ematea, kasu batzuetan —dioenez— «kontratugileek itun bidez onar dezakete emateen norainokoa desberdina izatea; hots, alder diek onartutako itunen ondorioz, gerta daiteke emateak parekoak ez izatea. Era berean, alderdiek hitzarmenak egin ditzakete esparru moraleko galerak zein galera ekonomikoak itunduz».

1992ko maiatzaren 30eko eta 1993ko api rilaren 5eko epaietan, aldiz, AGk nahitaezkotzat jotzen du elkarrekiko presta zioak ematea. Hala ere, 1993ko azaroaren 6an emandakoan, zuzen adierazten da kontratugileek transakzioan agertzen duten asmo zehatza hauxe dela: zalantzazko harremanak egiazko eta zalantzaezinak diren beste harreman batzuekin ordeztea; beraz, transakzioak harreman juridikoen aldaberriketa da kar. Horretara, kontratu bereziberezi horretan ez da derrigorrez elkarrekiko prestaziorik eman behar, esparru moraleko galerak egon baitaitezke (AGk 1969ko ekainaren 26an eta 1955eko maiatzaren 14an emandako epaiak).

Labur zurrean, esan dezakegu transakzio kontratua eztabaidak kon pontzeko eta zalantzak edo ezbaiak desagertarazteko bidea dela.

Elkarrekiko emateen bidez gauzatzen da hori, nahiz eta emate horiek ondare esparrukoak ez izan.

Aurrean azaldutakoa kontutan hartuta, eztabaidak konpontzeko beste tresna batzuetatik bereizten da transakzioa.

Tresnok ondokoak dira: a) Epaia eta tartekaritza laudoa; horien bidez lortu nahi izaten da egitate ak finkatzea eta eskubideak adieraztea bakarrik (hala denean,

dagozkion es kubideen betepenarekin ere). b) Uko egitea eta aintzatespena. Betebehar edo finkapen bat moldatzeko ematen diren alde bakarreko adierazpenak dira.

Uko egiteko, ez da ezbai egoera izan behar; gainera, uko egitea azalarazten duen aintzatespenaren bi dez, ez da berez ezer eskualdatzen. c) Kontratu adierazlea edo finkapen hutsekoa (Espainiako Zuzenbidean horrelakorik onar badaiteke). Kontratu horrek ezbai egoera desagertarazten du, baina hori ez da lortzen elkarrekiko emateen bidez (ikus KZren 1224. artikulua). d) «Bitarteko»aren eskuhartzea (ikus KZren 1690, 1057. art.ak eta abar). Zenbait kasutan, egoera bat zehaztuta dago muga batzuen barruan eta, horretan, gainontzekoak finkapen jarduera egiten du. Jarduera hori xedapena da, hain zuzen ere, alderdien autonomi egintza osatzen duen xedapena (FAL ZEA, GRAZIANI). e) Adiskidetza ekitaldia (JZLren 460. art. eta ondorengoak). Auzilarien artean akordioa (transakzioa barne) lortzeko aukera ematen duen auzibi dea da.

B) Gatazka ekonomikoa eta juridikoa Transakziora jotzeko karia ezin daiteke gatazka ekonomiko hutsa izan, SANTOROPASSARELLIk esan duenez, esparru horretara biltzen baitira kostubidezko edozein kontratutan egindako itunak. Hortaz, gatazka horrek juridikoa behar du izan.

Azken finean, bi jarrera izan behar dira: alderdi batek eskubide bat baiezten du (jarrera hori uzian agertarazten da) eta, besteak baieztapen hori aurkaratzen du, eskubide horren izanari edo norainokoari dagokionez.

Ildo horretatik, kita edo barkatzeari buruzko akordioak eta ordainean ematea transakziotik bereizten dira. Kita edo barkatzeari buruzko akordioetan, hartzekodunek duten (edo izan dezaketen) uziaren oinarria ezbairik gabekoa da, nahiz eta uzi

hori gauzatzea zalantzazkoa izan. Ordainean ematean (edo datio in solutumean), ostera, gauza desberdina jasotzeko akordioa egiten bada ere, ez da hartzekodunaren eskubidearen oinarria zalantzan jartzen. Hori horrela dela, sarritan datioa transakzio gisa agertzen da edo transakzioan egiten diren «elkarrekiko emate»etarik bat datioa izan daiteke.

C) Transakzioa eta finkapena Ezin izango da transakziora jo eztabaida egitatezko elementu hutsaren ingurukoa bada (esaterako, usukapitzeko epea, dies a quoaren data finkatzea). Dena den, transakzio orok finkapena barneratzen du, baina ez alderantziz: finkapen guztiek ez dute transakzioa erakartzen edo ez dira horren barru an sartzen.

Zalantzazkoa da transakzioa adierazlea ala aldaberritzailea den (AGk 1982ko maiatzaren 14an, 1991ko maiatzaren 16an, 1993ko azaroaren 6an emandako epaiak eta abar). Zalantza hori erabakitzeko, geroago ikusiko dugunez, KZren 1816. art.ak adierazitakoa hartu beharko da kontutan eta horrek beste arazo hau dakar: transakzio kontratua suntsiaraziz gero, ea alderdi ek berriro ager ditzaketen transakzioaren bidez desagertarazi nahi izan zituz ten uziak.

Jurisprudentziak ez du iritzi argirik horren inguruan. Ikus, besteak beste, AGk 1983ko apirilaren 26an, 1982ko maiatzaren 14an, 1982ko apirilaren 20an eta 1993ko azaroaren 6an emandako epaiak. Edonola ere, gure ustez, transakzioa suntsiaraztean, ez dira indarberrituko transakzioan kontratugileek agertu izan zituzten uziak.

D) Transakzioa eta ezbaia Lehen esan dugunez, transakziora jotzeko ezbai egoera izan behar da, baina zein motatako ezbaia? Ezbai objektiboa ala

subjektibo hutsa?

GULLÓNek arazo hori aztertu izan du eta berak ateratako ondorioa hauxe da: galdera hori txarto eginda dagoela.

Transakzioaren oinarrian zalan tzazko arazoa badago ere, zalantza hori ulertzeko kontutan hartu beharko da, ez horren balio arrazionala, benetako balioa baino, hain zuzen ere, alderdiek aurkako iritziak izateak erakartzen duen benetako balioa. Hortaz, transakziora jotzeko nahitaezkoa da transakzioa bera sortarazten duen aurretiazko arazoa izatea; arazo hori judizio barrukoa zein kanpokoa izan daiteke (AGk 1924ko urriaren 17an eta 1958ko maiatzaren 3an emandako epaiak).

Horren inguruan, eta DOMAT abiapuntutzat hartuta, Frantziako dok trinak uste zuen edozein motatako zalantza ezin zela izan transakzioaren oi narri; aitzitik, zalantzak serioa eta arrazionala izan behar zuen, haren oinarri izateko. Alemaniako doktrina zatituta zegoen, BGBko §779ren ildotik.

CAR NELUTTIk, arazo hori konpontzeko, adierazi zuen auzia bideratzea dela transakziora jotzeko karia. Horretarako, ezbai subjektiboa izan behar da: es kubidearen, arauaren beraren nahiz egitatezko kasuaren izanari buruzko ezbaia; izan ere, ezbai hori kariaren osagaia da.

Nolanahi ere, aurrean adierazitakoak psikologismo onartezin batera garamatza eta azalpena alderanztu beharra dago: eztabaidak berak zalantza edo ezbaia erakartzen du beti eta hori objektiboa da alderdien desadostasunak agertarazten dituelako.

Hau da, alderdien desadostasuna gainontzekoaren erabakimenaren menpe jartzeko, desadostasun hori ezbai moduan agertu behar da nahitaez, hots, ezbaia desadostasunak izan behar duen forma da (FURNO, GULLÓN).

Goian azaldutakoaren arabera, transakziora jotzeko karia auzia bideratzea da eta, horretan, alderdiek euren uziei uko egingo diete zati batez. Transakzioa, izatez, eztabaida desagertaraztera bideratuta dagoen negozioa da eta hori lortzen da alderdiek elkarrekiko moduan egiten dituzten emateen bidez.

Horixe bera da Espainiako jurisprudentziak dioena (AGk 1958ko maia tzaren 3an, 1960ko abenduaren 19an emandako epaiak) bai eta autorerik garrantzitsuenek ere (CARNELLUTI, VALSECCHI,

GULLÓN).

548. «Elkarrekiko emateak» eta transakzioaren karia Lehenago adierazi dugunez, transakzioa gauzatzeko «elkarrekiko ema te»ak egin behar dira. Emate horiek eztabaidagai diren uziei buruzkoak izan daitezke edo eztabaidan sartu ez diren beste eskubide edo titulartasun batzuei buruzkoak.

Azken horiei dagokienez, hain zuzen, eztabaidan sartu ez diren eskubide edo titulartasunei dagokienez, transakzioa kostubidezko kontratua da; transakzioak bidezkotzen ditu berorrek erakartzen dituen ondare lekualdaketak (edo horien kari da). Hortaz, mota horretako transakzioari kostubidezko esku aldaketei buruzko arauak aplikatu behar zaizkio eta, bereziki, kostubidezko eskualdaketen eredu den salerosketari buruzkoak.

Horren harira, ebikzioaren ziozko saneamendua eta KZren 1124. art.ko suntsiarazpena gerta daitezke hemen ere.

Doktrinak horretara ulertu izan du (autore guztien izenean, GULLÓN), bai eta jurisprudentziak ulerkera hori aintzatetsi ere.

Jurisprudentziak ka su batzuetan adierazpen orokorregiak egin ditu (berbarako, AGk 1991ko apirilaren 4an, 1992ko otsailaren 18an emandako epaiak), transakzioak «lotu ra berrien sorrera» edo «aurreko (loturen) aldarazpena» dakarrela esanez.

Eztabaidagaia den eskubideari buruzkoa bada ematea, aldiz, transakzio kontratua kostubidezkoa izango da, baina horrelakoetan, ez da eskualdaketarik gauzatuko berezko esanguran, ezta xedapenik ere.

Bestalde, lehenago esan dugunez, transakzio kontratuari betebehar izaerako harreman sinalagmatikoen arauak aplikatuko zaizkio. Horrek dakarren arazorik garrantzitsuena transakzioa suntsiarazteko aukeraren inguruan ager tzen da, KZren 1124. art.ak kontratua suntsiarazteko ahalmena edo nahibadako eskubidea arautzen baitu.

KZren 1124. artikuluak bi aukera ematen ditu: batetik, derrigorrezko betepena eskatzea eta, horrekin batera, kalteordaina

jasotzea eta, bestetik, kontratua suntsiaraztea. Ildo horretatik, kontratugile batek ez badu bere betebeharra bete, esaterako, transakzioa egitean hitz emandakoa ez badu eman, beste alderdiak, KZren 1124. art. dela bide, zuzenean eska dezake transakzioa suntsiaraztea? Jurisprudentzia eta doktrinaren arabera, baietz erantzun behar zaio galdera horri. Hala denean, kontratua suntsiarazi ondoren, zein egoeratara itzultzen da?

Alderdiek transakzioa egin aurretik zuten egoerara ote? Horrek ekarriko luke alderdiek berreskuratuko lituzketela transakzioaren bidez desagertarazi nahi ziren uzi eta azkioak. Hori gertatuko ez balitz, sun tsiarazpena Zuzenbide tipotik kanpokoa izango litzateke, alegia: suntsiaraz pen horrek kalteen ordainketa hutsa ekarriko luke.

Jurisprudentziak goian azaldutako arazoa aztertu izan du, ondoko bi ideietan oinarrituta: bata, transakzioak betebehar izaera du, hots, kontratua da eta horri aplikatu behar zaizkio KZren 1091 eta 1124. artikuluak eta, bestea, kontratu horren izaera «be reziberezia» da (AGk 1963ko apirilaren 26an, 1991ko apirilaren 4an emandako epaiak), beraren eragingarritasuna KZren 1816. art.ak sendotzen duelako; dena den, manu hori interpretatzeko gogoan izan behar da transakzioak kontratu izaera duela. Horrela, juris prudentziak suntsiarazpena onartzen badu ere, horren atzeraeragintasuna mugatzen du, esanez ezin direla «kontratu edukiari buruzko itunak, jarrerak edo inguruabarrak in darberritu». Jurisprudentziak ezarritako muga hori KZren 1816. art.ak ere agertu egiten du hauxe xedatuz: «transakzioak gauza epaituaren indarra du alderdientzat». Jurisprudentziak ere iritzi hori agertu zuen 1982ko maiatzaren 14ko epaian. 1989ko apirilaren 20an eman dako epaian, aldiz, aurrekoari zerbait gehitu zion, esanez transakzioak berak arautu behar dituela transakzio gaiak etorkizunean erakar ditzakeen harremanak. AGk, 1990eko maiatzaren 18an emandako epaian, ez zuen onartu transakzioaren ondorioz etendako pro zedurak berpiztea, alderdi batek bere betebeharra ez betetzeagatik (kasu zehatz horretan, egiaztarazi ez zena).

AGk 1990ko ekainaren 2an emandako epaiak kasu zehatz bat aztertu zuen; kasu horretan, SA baten kontseilari eskuordeak bere akzioak saldu eta kargua uztearen ordez, pentsio bat eskuratuko zuela erabaki zen transakzioaren bidez. Pentsio hori ez zitzaion kontseilari ohiari ordaindu eta, hori gertatu arren, kontseilariak ezin zuen bere kargua berreskuratu, ezta akzioak ere. AGk, 1993ko azaroaren 6ko epaian, berriro adierazten du transakzioa suntsiaraztean ezin daitezkeela hori berori gertatu aurreko egoerak indarberritu.

Horrela, AGk errealistatzat kalifika daitekeen jarrera hartzen du: transakzio kontratua suntsiaraz daiteke, baina,

suntsiarazpenaren bidez, ezin dira berriro hasi amaitu diren auziak edo ezin dira indarberritu azkendu izan di ren uzi zein akzioak. Transakzioa, izatez, kostubidezko kontratua da: alder dien interesak ex novo bideratzen dituen kontratua, alegia. Beraz, elkarrekiko emateak egin behar badituzte transakzioan alderdiek eta betebehar hori alder di bakar batek bete badu, alderdi horrek, ahal den neurrian, berak emandakoa berreskuratuko du, suntsiarazpenaren bidez. Horrez gain, «elkarrekiko ema te»en izaerak eta kalitateak baldintzatzen dute suntsiarazpena.

Horretara, emate horiek uko egite edo aintzatespen hutsak izan badira, esangura tek nikoan ezin izango da suntsiarazpenik gauzatu (batez ere, suntsiarazpena itzulketa betebehar gisa ulertzen bada, KZren 1123.1. art.), emate horien bi dez ez baita ezer eskualdatu.

549. Transakzioa kontratu gisa A) Transakzioaren subjektuak, objektua eta forma KZren 1810.etik 1812.era arteko art.ek transakzioa egiteko gaitasunari buruzko erregela bereziak ezartzen dituzte eta horietan transakzioa xedatze negoziotzat hartzen da.

Aurrean aipatu hiru art.ek transakzioa arautzen dute hiru kasu desberdi netan: batetik, KZren 1810. artikuluak gurasoen ahalgopeko semealabek dituzten ondasun eta eskubideen gaineko transakzioa arautzen du.

Arti kulu horren arabera, ondasun eta eskubide horiei dagokienez, transakzioari aplikatuko zaio ondasun edo eskubide horiek besterenganatzean eraentzen duen erregela bera, eta hori KZren 163, 164 eta 166. art.ekin integratu behar da. Bestetik, 1811. art.ak aipatzen du tutoretzapekoaren ondasunen eskubide en gainean tutoreak egindako transakzioa (artikulu hori 270.3.

art.ari lotu behar zaio); eta, azkenik, 1812. art. «nortasun juridikoa duten korporazio»ei buruzkoa da (artikulu hori EKren 22 eta 36. art.ek esandakoaren ildotik aplikatu behar da eta KZren 36 eta 38. art.ei eta lege bereziek ezarritako xedapen askori lotu behar zaie).

Transakzioaren «objektua» harreman juridiko eztabaidagaia da. Horren inguruan, badirudi alderdiek objektu hori xedatzeko ahalmena izan behar dutela. Hortaz, ezin daiteke transakziorik egin delituak eratorritako akzio publikoaren gainean [bai, ordea, akzio zibilaren gainean (KZren 1813. art.)], ezta egoera zibilaren gainean ere, KZren 1814. art.aren aginduz (hala ere, egoera zibilak erakarritako ondare arazoen gainean transakzioa egin daiteke, baldin eta arazook egoera zibiletik banan badaitezke, hots, ez badaude egoera zibilari loturik modu banaezinean, TLren 2. art. analogiaz). Era berean, ezin daiteke transakziorik egin biharetziko mantenuen edo «ezkontzaren arazoen» gainean (horretan, ezkontza lotura dagoela ulertuko da KZren 89. artikulua ren arabera, dibortzio epaia irmoa izan arte). Gainerako arazoei dagokienez, transakzioa egin daiteke, eta arazo horiek ondareari buruzkoak zein pertsonalak izan daitezke.

Transakzioaren inguruan, forma askatasunaren printzipioak eraentzen du (1278. art.).

1815. art.ak manu berezia barneratzen du, objektuaren gainean egindako transakzio itunaren interpretazioari buruz.

Horren harira, transakzioak bere barruan hartuko ditu kontratuan bertan zehatz adierazitako objektuak, bai eta kontratuaren hitzezhitzezkotasunaren bidez bertan sarturik daudela uler tu behar direnak ere. Transakzioan eskubide guztiei uko egiten bazaie oro korrean, ulertu izango da transakzioaren objektu den eztabaidari lotutako eskubideei bakarrik uko egin zaiela.

B) Transakzioaren ondoreak Badirudi KZren 1816. art.ak transakzioaren eragingarritasuna eta aginduzkotasuna sendotzen dituela. Aurrean aipatutako artikulu horrek KZren 1091. art. sendotzen du (azken artikulu hori kontratuek eratorritako betebehar guztiei aplikatuko

zaie) ondokoa esanez, «transakzioak gauza epaituaren in darra du alderdientzat; baina ezingo da premiamendu bidera jo, judizioaren bidezko transakzioa betearazteko ez bada».

Goian berridatzitako manutik ondorioztatzen denez, transakzioak auzibidezko eragingarritasuna du, hots, gauza epaitu materialaren parekoa salbuespen sortzen du (exceptio rei per transactionem finitae); horren ondorioz, transakzioa aurkara daiteke (KZren 1817. art.), tartekaritza laudoa aurkara daitekeen moduan (TLren 45. art.); izan ere, laudo horrek ere salbuespena sortzen du. Hala eta guztiz ere, «judizioaren bidezko transakzioa» bakarrik betearaz daiteke premiamendu bidean, hots, epaiak betearazteko JZLren 921, 922 eta ondorengo artikuluetan arauturik dauden tramiteei helduz. Judizio bidezko transakzioa judizioan bertan egiten da. Epaileak aztertzen du alder diek behar besteko gaitasuna duten eta legezko debekurik dagoen; ondoren, transakzioa auziari erantsiko dio. Aurrean esandakoa aintzat hartuz gero, ju dizioaren bidezko transakzio ez diren gainerako kasuetan, transakzioa betea razteko judizio arruntera jo beharko da, hau da, transakzioaren objektu den muntaren araberako judizio arruntera.

Egineginean ere, transakzioan eman edo xedatzen badira eztabaidagai ez diren gauza edo eskubideak, orduan transakzioa bera usukapitzeko titulu izan eta ebikzioagatiko erantzukizuna eska daiteke, hala denean.

550. Transakzioan izan daitezkeen akatsak A) Okerra KZren 1817. artikuluak transakzioari aplikatzen dizkio borondatearen akatsengatiko deuseztasunari (eta deuseztakortasunari) buruzko arau orokorrak. Dena den, arau horiei gehitzen dizkie «agirien faltsutasuna» eta okerraren inguruko erregela berezia. Erregela horren arabera, «alderdi batek ezin izango dio besteari egitatezko okerra aurkaratu, baldin eta azken hori jada hasi den auzitik baztertu bada transakzioa delabide».

KZren 1817.2 eta 1818. art.ak arretaz irakurtzen badira, DÍEZPICAZOk eta GULLÓNek diotenez, esan daiteke transakzioan eragina izan dezakeen oker bakarra egitatezkoa dela.

Are gehiago, alderdiek transakziorako kontutan izan dituzten baina eztabaidagai ez diren aldeen gainekoa izan behar da (horri in caput non controversum oker deritzo). Era berean, okerra (egitatez koa, alegia) jasan duenak ezin izango dio beste alderdiari oker hori azaldu, baldin eta «jada hasia den auzitik baztertu bada transakzioa delabide».

Zuzenbidezko okerrak, aldiz, ez du eraginik transakzioan: uzi eztabaidagaien oinarri juridikoari buruzko okerrari (caput controversum) oniritziko balitzaio, eztabaida ez litzateke inoiz amaituko. Hori transakzioak duen helburuaren aurkakoa izango litzateke, helburu hori eztabaidari amaiera ematea delako. Arrazoi horren ondorioz ere, in caput controversum egitatezko oke rrak ezin dezake eraginik izan, lehenago esan dugunez, transakziora jotzeko, ezbaia egon behar delako.

Egitatezko okerra, goian azaldutako esanguran, «agirien faltsutasun»ak erakar dezake, baldin eta eztabaidagaia ez bada agirion faltsutasunari buruzkoa. Horren aldaera bat KZren 1819. artikuluan agertzen da: auzia erabaki izan duen epai irmoa dagoela ez jakitea.

1819. art.aren erregelak Erromako testuetan du jatorria (Digesto 12, 6, 23 eta D 2, 15, 7). Manu horrek «hutsalketa» aipatzen badu ere, badirudi okerraren ziozko deuseztakortasunari buruz ari dela; izan ere, GARCÍA GOYENAk Proiektu Isabeldarraren 1729. art.aren inguruan egindako interpretazioak eratortzen zuen oraintsu adierazitakoa (lehen, GULLÓN; orain, DÍEZPICAZO–GULLÓN).

B) Doloa KZren 1818 eta 1819. art.ek adierazten dute transakzioan izan daitezkeen bi dolo kasu: batetik, gaitzustez atxiki edo ezkutatu izan diren agiri berriak aurkitzen direnean eta, beste alde batetik, alderdi batek eztabaidagaiari bu ruzko epaia dagoela jakinda (eta hori ezkutuan izanik), tranzakzioa egiten duenean (GULLÓN).

§184. TARTEKARITZA 551. Tartekaritza eztabaidak konpontzeko bide gisa Espainiako Zuzenbidean, abenduaren 5eko 36/1988 Legeak eraentzen du «Zuzenbide Pribatuko Tartekaritza» deiturikoa.

Lege horren 1. art.ak tarte karitza definitzen du erakunde gisa: «tartekaritzaren bidez, pertsona fisiko zein juridikoek tartekari baten edo batzuen erabakiaren menpe jar ditzake te auzigaiak, baldin eta auzigaiok, Zuzenbidearen arabera, pertsonen xedapen askekoak diren gaietan sortu badira edo sor badaitezke eta, horretarako, aldez aurretik hitzarmena egin badute».

Definizio horrek oinarrizko diren hiru osagai ditu: a) Tarkekarien erabakien menpe jartzen dira «auzigaiak». b) Sortu direnak edo sor daitezkeen auzigaiak dira. c) Auzigaiak pertsona fisiko zein juridikoen «xedapen askeko» gaietan sortu behar dira.

Gizabanakoek bide desberdinak aukera ditzakete euren interesak bidera tzeko: auzitegietara jotzea, transakzioa egitea (horretan, inoren eskuhartzerik gabe gizabanakoek euren interesak bideratzen dituzte), bai eta tartekaritza erabiltzea ere. Tartekaritzan, gainontzekoen esku uzten da eztabaida erabaki tzea eta aldez aurretik hitzartzen da erabaki hori aginduzkoa dela (manuak dioenez, «aldez aurretik hitzarmena egin badute»; Tartekaritzari buruzko Le gearen beste manu batzuek zuzenean diote aginduzkoa dela tartekarien eraba kia). Tartekariak epailearen antzeko jarduera du, baina bere jarduera esparrua epailearena baino murritzagoa da. Esparru horretan ere, Justizi Adminis trazioak esku hartu eta laguntzen dio tartekariari.

Manuak «sor daitezkeen» auzigaiak aipatzen baditu ere,

ulertu behar da aurretiaz zehaztu izan diren harremanek eratorritako auzigaiak direla, hain zuzen ere, harremanok soilik eratorritakoak.

Tartekaritzari buruzko definizioak ere «xedapen aske»a aipatzen du eta hori oinarrizko baldintza da: alderdiek euren artean duten eztabaidaren erabakia tartekarien esku jartzen dute.

Erabaki hori tartekaritza hitzartu duten alderdiei ezarriko zaie.

Beraz, nahitaezkoa da alderdiok xedapen askea izatea.

Ezin daitezke tartekaritzapean jarri Tartekaritzari buruzko Legearen 2.1. art.ak aipatutako gaiak: alderdiek (zuzenean ala zeharka) xedatu ezin dituzten gaiak eta derrigorrez babestu behar diren ondasun edo interesei buruzkoak. Aurrean aipaturiko artikuluaren bigarren lerroaldeak lege horren aplikazio esparrutik berariaz baztertzen ditu lan tartekaritzak.

Orokorrean, tartekaritza TLk agindutakoaren menpe dago; hala ere, «tar tekaritza aske» izenekoa onartzen da (3.2. art.). Hori ez da benetako tarte karitza, horretan sasitartekarien erabakia onartu beharko baita hori eman eta gero.

Bestalde, tartekaritza «Zuzenbidezkoa» ala «ekitatezkoa» izan daiteke. Esangura horretan, 4. art.ak dioenez, alderdiek erabakiko dute tartekariek zein modutara erabakiko duten auzigaia: Zuzenbidearen arabera ala tarteka riek jakin eta ulertzen dutenaren arabera. Gauzak horrela, alderdiek ez badute berariaz aukeratu Zuzenbidezko tartekaritza, tartekariek ekitatez erabakiko dute, korporazioen kasuan izan ezik.

Horretan, korporazioen araudiek dio tenari heldu behar zaio.

552. Auzigaia tartekaritzapean jartzeko hitzarmena TLren 51. art.ak dioenez, auzigaia tartekaritzapean jartzeko hitzarmenean adierazi behar da, batetik, auzigaia tartekaritzapean jartzeko alderdiek du

ten zalantzarik gabeko borondatea eta, bestetik, tartekarien erabakia betetzeko betebeharra.

Tartekaritzaren oinarria auzigaia edo eztabaida da.

Auzigaia tartekaritzapean jar daiteke, bai alderdiek horretarako berariaz egin duten kontratuaren bidez, bai atxikimendu kontratuaren bidez. Azken kasu horretan, kontratazio mota horri buruz indarrean dauden xedapenak aplikatuko dira (5.2. art.).

Goian esandakotik ondorioztatzen denez, hitzarmena baliozkoa izan da din ez dago zertan kontratuan bertan auzigaia zehaztu, ezta tartekariak izen datu ere. Horren inguruan, integraziorako beste bide batzuk erabil daitezke, baita akordio osagarriak egin ere (9.1. art.).

Subjektuek izan behar duten gaitasunari dagokionez, xedakortasun irizpideak eraentzen du betebetean. Horrela, tutoreak epailearen eskuespena beharko du tuturetzapekoaren ondasun edo eskubideen inguruan sor daitezkeen eztabaidak tartekaritzapean jartzeko (KZren 271. art.). Era berean, gurasoek epailearen eskuespena behar dute gurasoen ahalgopeko semealaben ondasunei buruzko eztabaidak tartekaritzapean jartzeko, legeak hori aipatu ez arren (KZren 166. art.). Adingabeko emantzipatuaren kasuan, ostera, gurasoek, tu toreak edo ezkontideak osatu behar dute haren gaitasuna (KZren 323 eta 324. artikuluak).

Hitzarmena idatziz agertarazi behar da, bai agiri bananduan, bai kontratu nagusiari erantsitako klausuletan (61. artikulua). Modu berean, agiri bakar batean edo batzuetan agertaraz daiteke hitzarmena, gutun elkartrukean gerta tzen den moduan (6.2. art.). Horrez gain, hitzarmen hori testamentuan ere barnera daiteke (7. art.).

Hitzarmenak auzibidezko salbuespena sortzen du, konpromiso salbues pena, hain zuzen (11. artikulua). Konpromiso horrek berez dakar tartekaritza pean jarritako eztabaida epaileen eskumenekoa ez izatea. Hala eta guztiz ere, salbuespen horri uko egin ahal zaio (11.2. art.).

553. Tartekariak

Alderdiek eurek edo gainerakoek aukeratuko dituzte tartekariak (9.2. art.). Dena den, aukera horrek 9.3. art.ak adierazitako muga du pribilegio egoerak saihesteko; izan ere, 10. art.ak dioenez, alderdiek Zuzenbide publikoaren korporazio eta elkarte («Tartekaritza Gorte» deiturikoak eta abar) ba tzuen esku jar dezakete «tartekaritzaren administrazioa eta tartekarien izen dapena».

Alderdiak ez badira ados jartzen, epaileek izendatzen dituzte tartekariak. Legeak izendapen horri «tartekaritza epaiaren bidez formalizatze» deritzo eta, horretarako, prozedura berezia arautzen du 38.etik 42.era arteko art.etan.

Tartekarien kopurua bakoitia izan behar da. Tartekariak euren eskubide zibilak muga barik egikaritzeko moduan egon behar dira (12.1. art.) eta ezin dira tartekari izan epaileak, magistratuak edota fiskalak, euren karguan badi raute, ezta ordainsari gisa arantzela jasotzen duen funtzionario publikoak ere (12.4. art.). Zuzenbidezko tartekaritzan, ostera, jarduneko abokatuak izan be har dira tartekari (12.2. art.). Korporazioek edo elkarteek tartekariak izen datuko dituzte, hala denean, euren araudien arabera.

Aukeratutako tartekariari sinesgarriro jakinarazi behar zaio izendape na, hori onar dezan; egin ere, 15. artikuluak adierazitakoari helduz egin behar da jakinarazpen hori. Tartekariek izendapena onartuz gero, agindu zaiena ze hatzmehatz bete beharko dute; horrela ez bada, doloz edo erruz sortutako kalte eta galeren gaineko erantzukizuna izango dute (16. art.).

Tartekariak ezetsiak izan daitezke epaileak ezesteko kari berberak direlabide, 17 eta 18. art.ek araututako baldintzetan eta ondorioekin.

554. Tartekaritza prozedura Tartekaritzari buruz indarrean dagoen legeak ez du, berez, prozedurarik ezartzen, aginduzko zenbait erregela baizik.

Erregela horiek 21. art.ra biltzen dira eta horretan bakarrik adierazten da entzunaldi, kontraesan eta alderdi en berdintasun printzipioak errespetatu behar direla. Alderdiek edo korpo razioaren zein elkartearen araudiak finkatuko dute tartekaritza prozedura. Eta horiek ez badute ezer esaten tartekaritza prozeduraren inguruan, tartekariek erabakiko dute zein izango den prozeduraren bilakaera (21.2. art.).

Esangura horretan, tartekariek zehaztu beharko dituzte jakinarazpen eraentza, alegazioak egiteko epea, froga sistema eta abar. Ez dago aurretiaz zehaztutako eperik, laudoa ematekoa izan ezik (25. art.). Alderdiek prozeduran jardungo dute euren kabuz ala jarduneko abokatuaren bidez (21.3. art.).

555. Tartekaritza laudoa A) Laudoaren balioa eta eragingarritasuna Laudoa sei hilabeteko epean eman beharko da, salbu eta alderdiek beste epe bat ezarri badute (30. art.). Tartekariek ez badute laudorik ematen epe ho rretan, auzigaia tartekaritzapean jartzeko hitzarmenak eragina galduko du eta eztabaida judizio bidean aurkeztu ahal izango da (30.2. art.).

Laudoa idatziz eman behar da, 32. art.ak adierazitako esanguran. Laudoa tartekarien gehiengoak erabaki behar badu ere, tartekari guztiek sinatu behar dute eta, horretan, tartekariek adieraz dezakete bertan hartutako erabakiaren aurkako iritzia (33 eta 34. art.ak). Laudoan ere adieraziko da tartekaritza kostuak nork ordaindu behar dituen (35. art.).

37. art.aren lehenengo tartekaduran xedatutakoaren arabera, gauza epaituak sortzen dituen ondore berberak izango ditu tartekaritza laudoak.

B) Laudoaren aurkako errekurtsoak Tartekaritza laudoaren aurka bi errekurtso bakarrik jar daitezke: a) Deuseztatze errekurtsoa. Errekurtso hori jarri behar da laudoa eman den lekuko Probintzi Entzutegian (45. art. eta ondorengoak). b) Berrikuspen errekurtsoa. Hori Auzitegi Gorenean jarri behar da, «epai irmoei buruz auzibide legeriak ezarritakoaren arabera» (TLren 37 eta JZLren 1796. art. eta ondorengoak).

Laudoa deusezta daiteke TLren 45. art.ak berariaz aipatutako kariak bakarrik direla bide.

Laudoaren aurkako errekurtsoak ezezik, laudoaren betearazpena bermatzeko kautelazko neurriak badira izan (50. artikulua).

Epaien moduan, lau doak derrigorrez betearazteko modukoak dira, irmo bihurtzen direnetik edo, errekurtsorik ez bada jartzen, alderdiei jakinarazten zaizkienetik (52. art. eta ondorengoak, 55. art.)

Gisa berean, tartekaritzari buruz indarrean dagoen legeak atzerrian emandako laudoak Espainian betearazteko aukera arautzen du (56.etik 59.era arteko art.ak). Egineginean ere, lege horretara biltzen dira Nazioarteko zuzenbide pribatuaren arau batzuk, gaitasunari, hitzarmenaren baliozkotasunari eta eztabaida konpontzeko aplikatu beharreko legeari buruzko arauak, hain zuzen (60.etik 63.era arteko art.ak); horiek integratu behar dira Kode Zibilak gai horien inguruan emandako arauekin.

BIBLIOGRAFIA ALBALADEJO, Derecho Civil. II. Derecho de Obligaciones, 2. liburukia, 7. argitaraldia, Bartzelona, 1982, 401. orrialdea eta ondorengoak; DÍEZPICAZO eta GULLÓN, Sistema de Derecho Civil. II. 6. argitaraldia, berrinprimaketa, Madril, 1993, 490. orrialdea eta ondorengoak; GULLÓN BALLESTEROS, La transacción. Madril, 1964; idem, Curso de Derecho Civil. Contratos en especial. Responsabilidad extracontractual. Madril, 1968, 383. orrialdea eta ondorengoak; idem, in Comentario del Código civil. Justizi Ministerioa, II., Madril, 1991, sub 1809. art. eta ondorengoak; LUNA SERRANO, «La

transacción», in LACRUZ y OTROS, Elementos de Derecho Civil. Derecho de Obligaciones, 3. liburukia, 2. argitaraldia, Bartzelona, 1986, 545. orrialdea eta ondorengoak; MANRESA, Comentarios al Código Civil Español, XII, 6. arg. ber. GÓMEZ YSABEL, Madril, 1973, 125. orrialdea eta ondorengoak; OGAYAR AILLON, «Comentario a los arts. 1809 y ss.», in Comentarios al Código Civil y Compilaciones Forales, XXII–2, 2. argitaraldia, Madril, 1983, 1. orrialdea eta ondorengoak; PANTALEÓN, «Notas sobre la nueva Ley de Arbitraje», La Ley, 10. zenbakia (1989); PUIG BRUTAU, Fundamentos de Derecho Civil, II–2, Bartzelona, 1956, 563. orrialdea eta ondorengoak; VÁZQUEZ GUNDÍN, «Comentario a los arts. 1809 y ss.», in MUCIUS SCAEVOLA, Código Civil XXVIII, Madril, 1953, 254. orrialdea eta on dorengoak.

Berrogeita batgarren gaia JABETZA INTELEKTUALA USTIATZEKO KONTRATUAK Laburpena: §185. Xedapen orokorrak.— 556. Ustiapen eskubideak eskualdatzea eta lagatzea.— 557. Esparrua eta izaera.— 558. Lagapenaren osagaiak eta betekizunak: A) Subjektuak; B) Objektua; C) Denbora eta espazio esparruak; D) Forma.— 559. Motak. Kostubidezko lagapena: A) Dohaineko lagapena; B) Proportziozko ordainketa; C) Goren mugako ordainketa.— 560. Edukia.— 561. Esklusiban egindako lagapena: A) Kasuak; B) Edukia.— §186. Zuzenbide tipoaren barneko kontraturik nagusienak.— 562. Argitaratze kontratua.— 563. Antzerkiak eta musika egiteko kontratua.— 564. Ikusentzuteko lanen ekoizpen kontratua.

§185. XEDAPEN OROKORRAK 556. Ustiapen eskubideak eskualdatzea eta lagatzea JILren Igo. liburuko V. tituluak arautzen du jabetza intelektuala ustiatzeko eskubideen eskualdaketa (dena dela, kontutan hartu beharrekoa da egile eskubidearen eduki morala ezin dela eskualdatu). Horretarako, lehenengo eta behin, xedapen orokor batzuk ezartzen ditu lehenengo kapituluan (42.etik 57.era arteko art.etan, alegia); eta, ondoren, Zuzenbide tipoaren barneko kontratu batzuk arautzen ditu. Legearen hurrenkerari helduta, jarrai an xedapen orokorrak aztertuko ditugu eta gero, Zuzenbide tipoaren barneko kontraturik nagusienak.

Nolanahi ere, horrekin hasi baino lehen, ñabardura batzuk egin behar ditugu.

Orokorrean, JILk «eskualdaketa»z hitz egiten du (nahiz eta batzuetan, lagapen, emate edota baimen adierazmoldeak erabili). Hala eta guztiz ere, eskualdaketa baino, aldi baterako lagapena arautzen dute, bai xedapen orokorrek, bai eta Zuzenbide tipoaren barneko kontratuek ere. Egileak jatorriz ustiapen eskubide batzuk ditu eta eskubide horiek laga ditzake epe

baterako; epe hori igaro eta gero, eskubideok egileari itzuliko zaizkio. Labur bilduz, JILk ez du orokorrean arautzen jabetza intelektuala ustiatzeko eskubi deen behinbetiko eskualdaketa; dena dela, JILk ez du eskualdaketa hori debe katzen. Beraz, eztabaidatzekoa da jabetza intelektuala ustiatzeko eskubideak behin betiko eskualda daitezkeen ala ez.

Eztabaida hori bertora ekarriz, eta lagapenhartzailearen egoera albo batera utzita (hori geroago jorratuko dugu), aditu batzuek uste dute jabe eskuratzailea ustiapen eskubideen behinbetiko titular bihurtzen dela, inolako epe mugarik gabe.

Horretarako, jabe eskuratzaileak (hala denean) prezio zehatz bat ordaintzen du: prezio osoa eta aldaezina, hain zuzen. Behin eskubideak eskuratu eta gero, jabeak ez du horiek ustiatzeko beharrik, baina askatasun osoz besterengana ditzake. Aditu horien iritziz, behinbetiko eskualdaketa (esaterako, salmentaren bidezkoa) onartu beharrekoa da argudio hauek direlabide, besteak beste: batetik, errespetua zor zaio borondatearen autonomi printzipioari; bestetik, ez dago berariazko debekurik behinbetiko eskualdaketaren kontra; gainera, JILren 43. art.ak orokorrean dio ustiapen eskubideak inter vivos eskualdatzen direla; eta, azkenik, ustiapen eskubideak hipotekatzeko modukoak dira. Alderantziz, beste autore batzuek diote JILren espiritua ezerezean geratuko litzatekeela, ustiapen eskubideen behinbetiko besteren ganaketa onartuz gero. Autore horien aburuz, JILren bi oinarrizko helburu ezinezkoak izango lirateke: batetik, egileaz aparte, beste inork ezin izatea edozein lan jendaurrean azaldu (40, 48.2, 64 eta 71. art.ak); eta, bestetik, lagapenak aldi baterakoak eta iraupen zehatzekoak izatea beti (43.2. art.). Era berean, kostubidezko lagapenentzat aginduzkoa da 46. artikuluan eta ondorengoetan kontraprestazioa zehazteko ezartzen den sistema; izan ere, kontutan izan behar da egilearen beraren eskubideak lagatzen direla eta eskubide horiei ezin zaiela ukorik egin (55. art.) (RODRÍGUEZ TAPIA).

557. Esparrua eta izaera Aurrekoaz gain, jabetza intelektuala ustiatzeko kontratuek badute beste berezitasun bat, alegia: kontratu horien bidez,

egileek enpresarioei lagatzen dizkiete ustiapen eskubideak.

Egileek ez dute izaten nahikoa baliabiderik, euren lanak behar bezala ustiatzeko; horregatik, eta errentagarritasun ekono mikoa lortzeko, enpresario batzuei lagatzen dizkiete euren sormenak. Horren ildotik, gizartean gehien zabaldu diren kontratuek arauketa zehatza izan dute JILn; hau da, Zuzenbide tipoaren barneko kontratutzat hartu izan dira. No lanahi ere, Zuzenbide tipoek ez dituzte agortzen ustiapen eskubideak laga tzeko era guztiak (ikus AGk 1991ko ekainaren 3an emandako epaia; epai hori Zuzenbide tipotik kanpoko kontratu bati buruz ari da: nork bere lana era kusteko kontratua, hain zuzen). Horregatik, JILk xedapen orokor batzuk ezarri ditu. Xedapen horien esparrua bikoitza da: batetik, xedapen horiek so rospidezko arauketa eratzen dute, JILk berak Zuzenbide tipoaren barnean sartu dituen kontratuei begira (57.1. art.); bestetik, Zuzenbide tipotik kanpo geratu diren kontratuei begira, xedapen horiek eratzen dute arauketa aplikagarria.

Bestalde, behin egileak bere ustiapen eskubideak lagatu eta gero, lagapenhartzaileak kontratuak egin ditzake eskubide horiekin. Orokorrean, JILk ez ditu jorratzen lagapenhartzaileak egin ditzakeen kontratuak (hala ere, arau berezi batzuk ditu lege horrek kontratu horien inguruan. Berbarako, ordenagailu programak erabiltzeko eskubidearen lagapena arautzen du JILren 99. art.ak; arestian, «erabiltzaile» horren egoera juridikoaz arduratu dira Ordenagailu Programen Babes Juridikoari buruz abenduaren 23an emandako 16/1993 Legea eta, bereziki, lege horren 5. artikulua eta ondorengoak). Egin ere, lagapenhartzaileak era askotako kontratuak egin ditzake (batez ere, salmenta, alogera, bai eta zerbitzu nahiz obra kontratuak ere).

Kontratua zein motatakoa izan eta horri dagokion eraentza aplikatuko da kasuankasuan. Edonola ere, kontratu horien guztien objektua jabetza intelektuala denez gero, jabetza horren izaera bereziak ñabardura batzuk sar ditzake eraentza horretan.

Adibidez, lan plastiko baten originala erosten duenak lan hori jendaurrean erakusteko eskubidea izan ohi du; hala ere, erregela orokorra bestelakoa da, hots: lan intelektuala barneratzen duen euskarriaren jabeak ez du lan hori ustiatzeko eskubiderik (56.

art.).

Gorago esan bezala, xedapen orokorrak sorospidez aplika dakizkieke Zuzenbide tipoaren barneko kontratuei. Hala eta guztiz ere, arau edo irizpide batzuk aginduzkoak dira eta nahitaez aplikatu behar zaizkie ustiapen eskubideen lagapen guztiei, horren kontrako araurik izan ezean. Horren harira, egileek eta euren kausadunek ezin diete ukorik egin V. tituluan aintzatetsitako onurei (55. art.). Horretan oinarrituta, badirudi ukatzeko modukoak direla beste titulu batzuetan arautzen diren onurak eta eskubideak. Dena den, JILk beren beregi zehazten du eskubide batzuk ukaezinak direla; esaterako, 24. art.aren aginduz, artista plastikoek birsalmentaren prezioan parte hartzeko eskubidea dute eta eskubide horri ezin diote ukorik egin. Gauzak horrela, aginduzkoak eta ukaezinak dira ondokoak: lagapenaren objektuari eta lurralde esparruari buruzko irizpide murriztailea (43. art.aren 1, 2 eta 5. lerroaldeak); lagapenaren iraupen mugatua, legeak gehieneko epea ezartzen duenean; idatzizko formaren beharra (45. art.); proportziozko ordainketa zehazteko erregelak, eta erregela horien salbuespenak kostubidezko lagapenetan (46. art. eta ondorengoak); berrikuspen eskubidea (47. art.); esklusiban egindako lagapenen berariazko izaera (legeak zuzenean ezartzen dituen lagapen esklusiboetan edo esklusibotasun presuntzioen kasuetan izan ezik; hala nola, 51.2. art.aren kasuan); lagapenhartzailearen ustiapen betebeharra (48. art.); lagatzailearen adostasuna beharrezkoa izatea, lagapenhartzaileak be re eskubidea eskualda diezaion gainontzeko bati (49. art.); egilearen ustiapen eskubideak enbargatzeko ezintasuna (53.2. art.); eta, azkenik, diruzko kredituek alokairuek dituzten pribilegioak izatea, kreditu horien bidez lagapena ordaintzen denean (54. art.).

558. Lagapenaren osagaiak eta betekizunak A) Subjektuak Lagatzailea ustiapen eskubideen egilea edo titularra da.

Lagapenhartzaileak, berriz, ustiapen eskubide horiek eskuratzen ditu eta, sarritan, enpresario izaten da. Bi horien inguruan,

gaitasunari buruzko arau orokorrak aplikatzen dira. Dena dela, zeharka bada ere, 44. art.ak erregela berezi bat ezartzen du.

Erregela horren arabera, hamasei urtetik gorako adingabekoak bere ustiapen eskubideak lagatzeko gaitasun osoa du, independentziaz bizi denean legezko zaintzaileen adostasunarekin. Eztabaidatzekoa da, ordea, erregela hori KZren 319. art.ko erregela orokorraren aplikazio zehatza den ala KZren 323. artiku lua aplikatu behar den.

B) Objektua Lagapenaren objektu dira JILren 17. art.an eta ondorengoetan araututa ko ustiapen eskubideak. Ondokoak dira eskubide horien ohiko agerpenak (nahiz eta agerpen bakarrak izan ez): kopiatzea, zabaltzea, jendaurrean azal tzea eta aldaraztea, hain zuzen. Ustiapen eskubideak elkarren gain lokabeak dira (23. art.) eta, horregatik, bananbanan laga daitezke.

Halaber, kasuankasuan lagatutako eskubidea zein eskubideak era askotara ustia daitezke. Hori kontutan hartuta, lagapenhartzaile ezberdinei laga dakizkieke eskubide bera ustiatzeko modu desberdinak (kasurako, liburu be ra argitara daiteke, aldi berean, klub bateko irakurleen artean saltzeko, argi taraldi merke bat osatzeko eta luxuzko argitaraldi bat osatzeko; abesti bat irratiaren bidez zabaldu eta, era berean, zuzeneko musika ekitaldietan abes daiteke). Beraz, ustiapen modutzat jo daitezke, lana kopiatu, zabaldu, jendau rrean azaldu edota aldarazteko erabil daitezkeen bide guztiak.

Edozein modutan ere, lagapenaren objektua modu murriztailean interpretatu behar da. Beste era batera esateko, lagapenak ondokoak baino ez ditu hartzen bere barruan: kasuankasuan benetan lagatu nahi diren eskubideak eta, horiei dagokienez, aurretiaz beren beregi zehaztu den ustiapen modua.

Ustiapen moduaren inguruan zalantzarik izanez gero, ondoko ustiapen mo dua lagatu dela uste izango da, alegia: kontratutik bertatik

ondoriozta daite keena eta, aldi berean, kontratu horren helburuak lortzeko nahitaezkoa dena (43. art.ko 1 eta 2. zk.ak). Kasuankasuan lagatu ez diren ustiapen eskubideak eta ustiapen moduak, aldiz, lagatzaileari dagozkio (ikus, adibidez, 52. art.).

Bestalde, objektuaren gainean aginduzko muga batzuk ezartzen dira. JILren 43.3. art.aren arabera, ustiapen eskubideak ezin dira lagatu, egileak biharetzi egingo diren lan guztien gainekoak direnean (nolanahi ere, laga daitezke etorkizunean egileak egingo duen lan zehatz baten zein batzuen gaineko ustiapen eskubideak; ildo beretik, kontratuaren bidez — gehienetan, obra kontratuaren bidez— edozein pertsonak bere gain har dezake biharetzi lan zehatz bat sortzeko betebeharra).

JILren 43.4. art.aren arabera, berriz, egileak ezin du bere gain hartu aurrerantzean lan berriak ez egiteko konpromisorik. Bi debeku horiek egilearen sormen askatasuna bermatzen dute. Bestetik, ustiapen moduei dagokienez, JILren 43.5. art.ak hauxe dio: lagatzeko modukoak dira kontratua egitean izatea duten eta ezagunak diren ustia pen moduak; modu negatiboan esateko, lagapenak ez ditu bere baitan hartzen kontratua egitean izaterik ez duten eta ezezagunak diren ustiapen moduak. Deusezak dira, beraz, debeku horiek urratzen dituzten klausulak.

C) Denbora eta espazio esparruak Lagapen kontratuan, ustiapen epea eta ustiapenaren lurralde esparrua zehaztu behar dira; izan ere, bi kontu horiei dagokienez, alderdiek itundu du tena aplikatuko da lehentasunez (43.1. art.). Zalantzazko kasuetan, eta era ordeztailean, JILren 43.2. artikulua aplika daiteke. Artikulu horren arabera, eperik zehaztu ez bada, bost urtetan luzatuko da eskualdaketa; bestetik, lagapena herri zehatz batean egiten denez, herri hori izango da haren lurralde esparrua (ikus AGk 1992ko martxoaren 2an emandako epaia. Kasu horretan, kontratuaren helburua zen eleberri bat egokitzea, gidoi zinematografiko gisa erabiltzeko; baina kontratu horretan ez zen zehaztu filmea egiteko eperik. Hutsune hori betetzeko, KZren 1128. artikulua aplikatu zuen AGk).

Edozein modutan ere, itunak egiteko askatasunak muga batzuk ditu, batez ere, iraupen epeari begira (esaterako, JILren 75.1. art.aren aginduz, askoz jota, bost urteko iraupena izan dezakete antzerkiak eta musika esklusiban egiteko kontratuek.

Ildo beretik, JILren 69. art.ko 3 eta 4. lerroaldeen arabera, argitaratze kontratuek hamar edo hamabost urteko epe gehienekoa dute, ordainketa egiteko eraren arabera). Bestalde, KZren 1583. artikulua aintzat hartuta, onartezinak dira, egilearentzat behinbetiko loturak edo lotura iraunkorrak dakartzaten lagapen kontratuak. Hori sarritan gerta daiteke esklusiban egindako lagapenetan; horietan, kasuan kasuko klausula deuseza izango da eta, horren ordez, bost urteko epe orokorra aplikatuko da (GETE).

D) Forma JILren 45. art.ak xedatzen duenez, lagapena idatziz egin behar da, agiri publiko zein pribatuan. Nahiz eta betekizun hori bete ez, kontratua balioz koa da. Hala ere, jakinarazpen sinesgarria jaso eta gero, lagapenhartzaileak ez badu idatziz agertarazten lagapena, lagatzaileak kontratua suntsiarazteko ahalmena izango du. Hortik atera daiteke forma eskakizuna ez dela baliozkotasun betekizuna, ezbada bi alderdiei dagokien lege betebeharra. Arestian esan dugunez, lagapenhartzaileak ez badu betebehar hori betetzen, ezbetetze hori kontratua suntsiarazteko karia izan daiteke. Horregatik, bi alderdiek elkar behartu dezakete idatzizko forma betetzera (KZren 1279. art.).

Egineginean ere, argitaratze kontratua baliozkoa izan dadin, idatziz jaso behar da (61.1. art.).

559. Motak. Kostubidezko lagapena A) Dohaineko lagapena JILren 43.1. art.ak ustiapen eskubideak inter vivos «eskualdatzea» ahalbideratzen du, inolako murrizketarik gabe.

JILren 46. art.ak, berriz, egile/la

gatzaileak jaso beharreko ordainketa arautzen du, «egileak berak kostubidez egindako lagapen»etan. Hortik ondoriozta daiteke, kostubidezko lagapenaz gain, dohaineko lagapena onartzen dela.

Edozein modutan ere, dohaineko lagapenaren kontra, ondoko argudioak jar daitezke: lehenengo eta behin, egileak dituen «onura ukaezin»en artean sartzen dira (55. art.) proportziozko ordainketa jasotzeko eskubidea (46. art.) eta goren mugako ordainketa berrikusteko eskubidea (47. art.); kostubidezkoak dira Zuzenbide tipoaren barnean JILk arautu dituen kontratu guztiak (61. art., argitaratze kontratuari buruzkoa; 74. art., antzerkiak eta musika egiteko kontratuari buruzkoa; 90. art., ikusentzuteko ekoizpen kontratuari buruzkoa etab.); eta, azkenik, Bernako Konbentzioaren arabera, ezin zaio kalterik egin egileak ekitatezko ordainketa jasotzeko duen eskubideari. Argudio horiek guztiak kontutan izanda, dohaineko lagapena onartezina dela ematen du.

Hor esandakoa gorabehera, autore gehienek uste dute dohaineko lagapena baliozkoa dela, JILk hori arautzen ez badu ere. Arauketa berezirik ez duenez gero, dohaineko lagapenari arauketa erkidea aplikatu behar zaio. Kontrakoa onartzeak bidegabe murriztuko luke JILren 2. artikulua; izan ere, artikulu horren arabera, egileak «bere lana eta horren gaineko ustiapen eskubideak xedatzeko askatasun osoa du». Bestalde, dohaineko lagapenak ezin ditu urra tu, batetik, xedapen orokorrek ezartzen dituzten mugak (besteak beste, bihar etziko lan guztiak edo izaterik gabeko ustiapen moduak lagatzea) eta, bes tetik, dohaineko eratxikipenak ezeztatzeko erregelak (JILren 14.6. artikuluak erregela horiek sendotzen ditu, egilearen alde bakarreko erabakiak merkatutik atera baitezake lana).

Bukatzeko, lagapenaren dohainekotasuna modu murriztailean interpretatu behar da, JILren arabera kostubidez eskualdatu ohi direlako ustiapen eskubideak (GETE).

B) Proportziozko ordainketa Arestian esan dugun moduan, ustiapen eskubideak kostubidez eskualdatu ohi dira. Bestela azaltzeko, kontratu zehatz

batzuetan, kostubidezkotasuna da osagairik bereziena. Kontratu horien bidez, ustiapen eskubideak lagatzen di ra, ordainketa baten truk. Sarritan, egileak berak jasotzen du ordainketa hori; dena dela, gainontzeko batek ere ordainketa jasotzeko eskubidea izan dezake.

Sarritan, diru kopuru zehatz bat emanez egiten da ordainketa. Gainera, diru kopuru hori jasotzeko kredituak alokairuen pribilegioa du (54. art.). Hala ere, ezelako eragozpenik gabe itun daiteke ordainketa ez dela diruz egingo (ezbada lanaren aleak dohainik emanez, esaterako).

Ordainketa diruz egiten denean, alderdiek ez dute erabateko askatasu nik, ordainketa horren zenbatekoa zehazteko. JILren aginduz, erregela oro korra da ordainketa proportziozkoa izan behar dela; hala eta guztiz ere, salbuespenezko kasu batzuetan, ordainketa goren mugakoa izan daiteke.

JILren 46.1. artikuluaren arabera, «egileak (eta ez, ostera, egile ez den la gatzaileak) kostubidez lagatzen baditu ustiapen eskubideak, proportziozko partaidetza izan behar du ustiapenak ematen dituen irabazietan; horren on dorioz, lagapenhartzailearekin hitzartutako zenbatekoa jasoko du». Artikulu hori egilearentzat onuragarria den heinean, aginduzkoa ere bada eta egileak ezin dio aldez aurretik ukorik egin (55. art.).

Edonola ere, JILren 46.1. arti kuluak kritikak izan ditu, lehendabizi, zurruna delako eta, hurrenik, ez due lako mekanismorik ezarri, proportziozko partaidetza kuotak ekitatezkoak eta egokiak izan daitezen. Proportziotasun horrek berez dakar egileak partai detzaren bat izatea ustiapenak lagapenhartzaileari eman diezazkion iraba zietan. Esangura horretan, esan beharra dago lagapenak baduela nolabaiteko antzekotasunik apartzeriarekin eta sozietatearekin (TORRES LANA).

C) Goren mugako ordainketa Salbuespenezko kasu batzuetan (JILren 46.2. art.an aipatutako kasuetan, alegia), aurretiaz hitzar daiteke goren mugako ordainketa. Kasu horietako batzuk oso zehazgabeak dira (ikus, esaterako, a letran aipatzen diren kon tzeptu nahaspilatsuak) eta beste batzuk, berriz, oso zehatzak (ikus d letra).

Ustiapena aurretiaz aurreikusitakoa baino askoz onuragarriagoa bada, gerta daiteke proportziorik ez egotea ondoko zenbatekoen artean: batetik, goren mugako ordainketaren eta, bestetik, lagapenhartzaileak ustiapenaren bidez lortutako irabaziaren artean, hain zuzen. Hori saihesteko, JILren 47. art.ak berrikuspen eskubidea eratxikitzen dio egileari. Egileak eskubide hori egikari dezake, begibistakoa denean ez dagoela batere proportziorik goren mugako ordainketaren eta ustiapenak ematen dituen onuren artean.

Hitzarme naren bidez berrikuspenaren inguruko hizpaketarik ez bada egin, egileak eska diezaioke epaileari ordainketaren zenbatekoa berrikus dezan.

Epaileak zen bateko hori zehaztuko du, «ekitatearen arabera». Ustiapen eskubideak lagatu eta hamar urte igaro baino lehen egin behar du egileak berrikuspen eskaera. Hamar urteko epe hori, izatez, iraungitasun epea da.

560. Edukia Kasuankasuan lagatutako eskubideen izate eta legebidezkotasunaren gaineko erantzukizuna du lagatzaileak. Era berean, kontratua indarrean dagoen artean, lagatzaileak saneamendu betebeharra du; betebehar horrek bere baitara biltzen ditu egiletasuna, lanaren originaltasuna eta kasuankasuan la gatutako eskubideen egikaritza baketsua (65.2 eta 77.2. artikuluak). Bestalde, lagatzaileak ezingo du burutu ustiapenari kalte egin diezaiokeen egintzarik, legeak ematen dizkion eskubideak egikaritzen dituenean izan ezik; hala nola, bildumak egiteko eskubidea (22. artikulua). Lagapenhartzaileak gainontze koen aurka jar daitekeen eskubiderik ez duenez, lagatzaileak

neurri egokiak hartu behar ditu, lagapenhartzaileak bere eskubidearen gozatze baketsua izan dezan.

Horren harira, lagatzaileak egintza zehatz batzuk burutu behar ditu, laga penhartzaileak eskubidearen erabateko luperketa izan dezan (berbarako, ori ginala ematea, lagapenhartzaileak hori kopia dezan). Horretarako, kontratu mota guztietan, betebehar erantsi eta instrumental batzuk izaten ditu laga tzaileak (kasurako, argitaratze kontratuetan, inprimaketa frogak zuzentze ko betebeharra).

Lagapenhartzaileak, berriz, aurretiaz hitzartutakoa ordaindu behar du. Gainera, ustiapen eskubideak behar bezala egikaritu eta horiek ustiatzeko erak errespetatu behar ditu.

Bestalde, lagapenhartzaileak eskubideak ustiatu behar ditu, lagatzailearekin hitzartutako epe eta baldintzetan; halaber, egi karitza horretan, kontutan izan behar ditu lanaren izaera eta jardueraren usadioak (ikus 48.2. artikulua). Nolanahi ere, badirudi orokorrean nahikoa dela lagapenhartzaileak ahalmena izatea eskubideak ustiatzeko; beste modu batera esateko, lagapenhartzaileak ez du eskubideak ustiatzeko betebeharrik, ahalmena baino, batez ere, esklusiban egiten ez diren lagapenetan (50.1 eta 85. art.ak). Ustiapen betebeharrik izanez gero, ordea, hori bete ezean, lagapena suntsiarazteko modukoa izango litzateke.

Bestalde, lagapenhartzaileak eskubideak ustiatzen dituenean, ezin die kalterik egin beste subjektu batzuen eskubideei (ez lagatzailearen eskubideei, ezta gainerako lagapenhartzaileen eskubideei ere). Horrez gain, lagapenhar tzaileak eginbehar erantsi batzuk ditu (besteak beste, kontuak ematekoa, lana ren originala itzultzekoa etab.).

Lagatzailearen adostasuna izanez gero, lagapenhartzaileak bere egoera juridikoa eskualda diezaioke gainontzeko bati. Hala ere, eskualdaketak berez badakar enpresa lagapenhartzailea desegitea edo enpresa horren titulartasuna aldatzea, orduan ezin da eskualdaketarik egin (49 eta 50.1. art.ak). Lagatzaileak adostasunik ematen ez badu, jatorrizko lagapenhartzaileak eta horren ondorengoek erantzukizun solidarioa izango dute (49.2.

art.). Edozein modutan ere, kudeaketa erakundeek ematen dituzten baimenen artean, esklusiboak ez direnak ezin dira eskualdatu (50.2. art.).

561. Esklusiban egindako lagapena A) Kasuak Gorago esan dugunez, era askotakoak izan daitezke lagapen moduak eta motak. Horren inguruan, aparteko garrantzia du ondokoak bereizteak: esklusiban egindako lagapenak eta esklusiban egiten ez direnak, hain zuzen.

Lege gileak arreta berezia jarri du, lehendabizikoak jorratzean.

Esklusiban egindako lagapenetan, lagatzaileak emandako ustiapen modu guztiak eskuratzen ditu lagapenhartzaileak, gainerako pertsona guztiak baz tertuz (baita lagatzailea bera ere). Horrek esan nahi du lagapenhartzai leak monopolioa duela, lagapenaren bidez jasotako eskubideak eta ustiapen moduak egikaritzeko.

Esklusiban egindako lagapena hitzarmenaren bidezkoa izan daiteke; kasu horretan, JILren aginduz, beren beregi adierazi behar da esklusiban egiten dela lagapena (48. art.). Hala ere, zenbait kasutan, legeak berak adierazten du lagapen batzuk esklusiban egin direla uste izango dela, aurrekoaren kontrako itunik ez badago. Horren adibide izan daitezke ondoko art.etan arautzen diren kasuak: JILren 51. art.an (enplegatzaileari lagatzea, langileak sortutako lanaren eskubideak), 88. art.an (ikusentzuteko lanak ekoizteko kontratua) eta 89. art.an (ikusentzuteko lanak aldarazteko kontratua) araututako kasuak, ale gia. Esklusiban zein esklusibarik gabe egin daitezke argitaratze kontratuak, bai eta antzerkiak nahiz musika egiteko kontratuak ere.

Bestalde, eztabaida tzekoa da esklusibaren aldeko presuntziorik dagoen ala ez, ondoko kasue tan: izenik gabeko lanen lagapenetan eta ezizenarekin argitaratutako lanen lagapenetan (6.2. art.); elkarlanean egindako lanen lagapenetan (7. art.); lan kolektiboen lagapenetan (8. art.); eskubideen adjudikazioetan, exekuzio hipo

tekario edo arruntaren ondorioz eginez gero (53. art.); 56.2. art.aren kasuan; eta, azkenik, egile eskubideen kudeaketa erakundeei egindako lagapenetan.

Alderdiek borondate autonomia dute, lagapenaren baldintzak ituntzeko; baina esklusibotasun itunak murrizketa batzuk ezartzen dizkio autonomia horri. Esate baterako, antzerkiak egiteko kontratuak bost urteko epe gehiene koa izango du, esklusiban eginez gero (75.1. art.).

B) Edukia Esklusiban egindako lagapenetan, lagatzaileak bere gain hartzen du es klusiba horri kalterik ez egiteko betebeharra. Bestetik, badirudi lagapenhar tzaileak berebiziko zorroztasunarekin hartzen duela bere gain lana ustiatzeko betebeharra (48.2. art.).

Esklusiban egindako lagapenak badu beste berezitasunik ere.

Ildo horre tatik, lagatzaileak egikari ditzakeen akzioez gain, lagapenhartzaileak legebi deztaketa du, «esklusiban dituen ahalmenei eragindako kalteak pertsegitzeko» (48.1. art.). Legebideztaketa hori ematean, lagapenhartzailearen egoera ju ridikoa arras sendotzen da, babes akzioak ematen baitzaizkio gainontzekoen aurka, baita lagatzailearen aurka ere. Gerta daiteke lagapenhartzaileak gai nontzekoekin gatazkak izatea, lagatzailearen erruz (hala nola, lagatzaileak beste subjektu bati eman dizkiolako esklusibarekin bateraezinak diren esku bide batzuk); horrelakoetan, KZren 1473. artikulua aplikatuko da analogiaz, hau da, behar besteko egokitzapenak eginez.

Bukatzeko, esklusiban egindako lagapenetan, lagapenhartzaileak gainontzekoei eman diezazkieke bestelako lagapen motak, horren kontrako itu nik ez badago; horretarako, ez du lagatzailearen adostasunik behar (48. art.).

§186. ZUZENBIDE TIPOAREN BARNEKO KONTRATURIK NAGUSIENAK 562. Argitaratze kontratua Argitaratze kontratuaren bidez, egileak edo horren kausadunek kostubidez lagatzen dizkiote argitaletxeari euren lana (liburu gisa nahiz beste era batera) kopiatzeko eta zabaltzeko eskubideak (62. art.). Argitarazleak, bere kontura eta bere pentzutan, lanak kopiatu eta merkatuan zabaltzen ditu, edozein bide egoki erabiliz (58. art.). Argitaratze kontratua, kostubidez koa izateaz gain (dohainekoa izanez gero, baliozkoa izan daiteke baina ezin da izan argitaratze kontratua), formala ere bada. Egineginean ere, argitaratze kontratua idatziz jaso behar da; osterantzean, deuseza da (60 eta 61. art.ak).

Besteak beste, ondokoak ezin dira hartu argitaratze kontratutzat: bihar etziko lanei buruzko kontratuak; argitarazlearen enkargua (kontratu horren bidez, argitarazleak egileari agintzen dio lan zehatz bat egin dezan); eta aldizkako argitalpenetan parte hartzea (59. art.).

Hala ere, argitaratze kontra tuaren aurreko fasea izan daiteke argitarazlearen agindua; egin ere, lana sortu eta gero egiten da argitaratze kontratua. Kasu horietan, argitarazleak egileari ematen dion diru kopurua aurrerakin bat besterik ez da, biharetziko argital penagatik egileak izango dituen eskubideen kontura.

Argitaratze kontratuari alderdiek itundutakoa aplikatzen zaio; dena dela, alderdien arteko itunak ezin du urratu JILren aginduzko arauetan ezarritakoa. Horren inguruan, kontutan izan behar da baldintza orokorrak ezar ditzaketela, bai kudeaketa erakundeek, bai eta egile zein argitaletxeen elkarte ordezkariek ere (73. art.).

JILren 60.etik 63.era arteko art.etatik atera daitekeenez, kontratua idatziz jaso behar da. Idazki horrek gutxieneko eduki zehaztua izan behar du, bestela, kontratua deuseza da. Idatzizko agirian agertu behar da, batetik, argitaraldi eta aleen kopurua (nahikoa da, hala ere, gutxienekoa eta gehienekoa adie raztea) eta, bestetik, egileak jasoko duen ordainketa.

Modu berean, lehenengo argitaraldia noiz merkaturatuko den zehaztu behar da idatziz. Nolanahi ere, datu hori ez agertzeak berez ez dakar kontratuaren deuseztasuna; aitzitik, hutsune hori gero integra daiteke, esaterako, epailearengana joz. Dena den, eta JILren 63. artikuluaren kasuetan izan ezik, lana argitaletxeari eman eta bi urte igaro baino lehen merkaturatu behar da lan hori.

Ildo beretik, kontratuan ondoko inguruabarrak zehaztu behar dira: lagapena esklusiban egiten den ala ez; lagapenaren lurralde esparrua; eta lana zabaltzeko eta sustatzeko era. Lana liburu gisa argitaratuz gero, ondoko datuak ere finkatu behar dira: lana argitaratzeko hizkuntza edo hizkuntzak; hala denean, egileari ordaindu beharreko aurrerakina; eta lana argitaratzeko erak. Ñabardura horiek guztiak agertu ezean, sorospidezko arauak aplikatuko dira.

Ondokoak dira argitarazlearen betebeharrak: egilearekin itundutako bal dintzetan, lana kopiatu eta zabaltzea; lana etenik gabe ustiatzea; lana behar bezala azaltzea jendaurrean; egileari tiradaren frogak erakustea, horren kon trako itunik ez badago; behin tirada egin eta gero, egileari lanaren originala itzultzea; egileari ordaintzea; eta egileari urtero ematea fabrikazio, zabal kuntza eta aleen kopuruari buruzko ziurtagiria (64. art.). Horrez gain, tiradak kontrolatzeko prozedurak ezartzen dira (72. art.).

Egileak, ordea, lana eman behar dio argitarazleari, aurretiaz itundutako epean eta baldintzetan. Era berean, egileak bermatu behar ditu lanaren egiletasuna, originaltasuna eta kasuankasuan lagatutako eskubideen egikaritza ba ketsua. Bestalde, tiradaren frogak zuzendu behar ditu, horren kontrako itunik izan ezean; zeregin horretan, nahitaezkoak diren aldarazpenak egin ditzake, baina ezin du egin neurriz kanpoko zuzenketarik (65 eta 66. art.ak).

Aleak merkatuan jarri eta hurrengo bi urteak igaro eta gero, argitarazleak merkemerke sal ditzake oraindik geratzen zaizkion aleak. Horretarako, aldez aurretik jakinarazpena egin behar dio egileari; izan ere, egileak ale horiek erosteko lehentasuna du. Gisa berean, eta aurretik hitzartutako baldintzetan, argitarazleak soberako aleak suntsi ditzake (ikus 67.

art.).

JILren 68. art.aren arabera, argitarazleak bere betebeharrak betetzen ez baditu, egileak kontratua suntsiarazteko aukera izango du. Artikulu horrek suntsiarazpen kasu zehatz batzuk aipatzen ditu; dena dela, kasu horiek bat datoz ezbetetzeagatiko suntsiarazpenaren arauketa orokorrarekin. Edozein modutan ere, ezbetetze kasu batzuetan, kontratua suntsiarazi baino lehen, egileak berariazko agindeia egin behar dio argitarazleari.

Ezbetetze kasu ho riek ondokoak dira: egileari ez erakustea tiradaren frogak; lana ez ustiatzea etenik gabe; lana behar den moduan ez zabaltzea; eta, azkenik, egileari ez ordaintzea.

Argitaratze kontratua kari orokorren ondorioz azkentzen da. Horiez gain, ondoko kariek ere kontratua azkentzen dute: aurretiaz hitzartutako epea ahitzeak; kontratuan ezarritako betebehar guztiak betetzeak; goren mugako ordainketarik izanez gero, hamar urteko epea igarotzeak; eta, edozein kasutan, hamabost urteko epea igarotzeak, argitarazleak lana kopiatzeko modua izan duenetik (69. art.). Hiru urtetan zehar, argitarazleak besterengana ditza ke kontratua azkentzean argitaratuta bai baina saldu gabe dauden aleak; horrelakoetan, egileak ale horiek erosteko lehentasuna du (70. art.).

Azkenik, JILren 71. artikuluak zenbait ñabardura egiten ditu, argitaratze kontratua lan musikalen edo dramatikomusikalen gainekoa denean eta, aldi berean, argitarazleari lan horiek jendaurrean azaltzeko eskubideak lagatu zaizkionean.

563. Antzerkiak eta musika egiteko kontratua Kontratu horren bidez, eta konpentsazio ekonomiko baten truk, egileak zein horren kausadunek pertsona zehatz bati lagatzen dizkiote literatur lana, lan dramatikoa, musika lana, lan dramatikomusikala, lan pantomimikoa edo koreografikoa jendaurrean azaltzeko (antzezteko edo egiteko) eskubideak.

Horren ondorioz, lagapenhartzaileak jendaurrean antzeztu behar ditu lan horiek (74. art.). Antzerkiak eta musika egiteko kontratua, izatez, kostubidezkoa da. Bestalde, lagapena esklusiban eginez gero, ezin da bost urte baino gehiago luzatu.

JILren 45. art.aren aginduz, antzerkiak eta musika egiteko kontratua idatziz jaso behar da. Idazki horretan azaldu behar da

zein epetan egingo den lehendabiziko antzezpena (hala ere, epe hori ezin da izan lana eman eta hurrengo bi urteetatik gorakoa); eperik zehaztu ezean, JILren 75. art.an ezarritako epe ordeztailea aplikatuko da.

Kontratuan zehatzmehatz finkatu behar dira antzerkiak eta musika jendaurrean zabaltzeko erabiliko diren bideak. Horien inguruan ez bada ezer zehaztu, lagapenak bere baitara ondokoak bilduko ditu: areto zehatz batzuetan errezitatu eta antzeztea, areto horietan sartzeko diru kopuru bat ordaindu behar denean (76. art.).

Egileak lanaren testua eman behar dio enpresarioari.

Enpresarioak, aldiz, kasuankasuan baimendutako zabalkunde egintzak burutu behar ditu. Eginkizun horretan, enpresarioak ezin du lana aldatu; bestalde, antzezpena ikus katzea eta antzezpen horretara dohainik sartzea ahalbideratu behar du. Era berean, beste alderdiarekin hitzartutako ordainketa egin behar du eta alderdi horri zabalkunde egintzen egitarau zehatza jakinarazi behar dio (78. art.). Bestalde, jendaurreko ikuskizunetan, egileak ordainketa gisa jaso dezake en presarioak izan dituen irabazien zati bat. Kasu horietan, ordainketa proportziozkoa denez, ordainketaren gordailuzaintzat hartzen da enpresarioa; hori dela eta, enpresarioak astero utzi behar du egilearen esku ordainketa hori (79. art.).

Lagapenhartzaileak ordaindu behar ditu jendaurrean zabaldu beharreko kopiak, horren kontrako itunik ez badago; dena den, egileak kopia horiek ikusonetsi behar ditu aldez aurretik. Bi alderdiak ados jarri behar dira, interpretatzailerik nagusienak eta zuzendaria izendatzeko (artistak bat baino ge hiago direnean). Era berean, egilea eta lagapenhartzailea bat etorri behar dira, antzezpenen publizitateari dagokionez (80. art.).

Egileak ondoko kasuetan suntsiaraz dezake kontratua: lagapena esklusiban egin eta gero, antzezpenak urtebete etenda geratzen direnean, alegia; aurretiaz itundutako epean, lehendabiziko antzezpena egiten ez denean; eta, orokorrean, lagapenhartzaileak bere gainerako betebeharrak betetzen ez dituenean. Nolanahi ere, azken kasu horretan, suntsiarazpena eskatu baino lehen, egileak agindei egokia egin behar dio lagapenhartzaileari (81. art.).

Kontratua azkentzeko kari berezi bat izan daiteke

(kontratuan hori itun duz gero), jendaurrean lana estreinatzean, hori atzera botatzea (82. art.).

Kontratuaren objektu izan daiteke jendaurrean musika jotzea. Kasu horietan ere, aurrerago azaldutako erregelak aplikatzen dira; baina erregelok aplikatzean, kontutan izan behar dira, bai lanaren izaera, bai eta kasuankasuan baimendutako zabalkunde bideak ere (83. art.).

Lana irratiaren bidez zabaltzen bada (ikus 36. art.), lagapena irratsaio bakar batera mugatzen dela ulertuko da.

Gainera, ezin da aplikatu 81.1. art.an ezarritako suntsiarazpen karia (84. art.).

564. Ikusentzuteko lanen ekoizpen kontratua Ikusentzuteko lanen ekoizpen kontratuaren bidez (kontratu tipo horren erregelak aplika dakizkieke irratiaren bidezko ekoizpen kontratuei ere; 94. art.), ikusentzuteko lanaren (lan hori 86. art.ak definitzen du) egileek (ikus 87. art.) esklusiban lagatzen omen dizkiote ekoizleari (ikus 112. art.) ondoko ustiapen moduak: lana ekoiztu, zabaldu, jendaurrean azaldu, bikoiztu eta az pititulatzeko eskubideak, hain zuzen. Bestalde, egileek beren beregi baimendu behar dute kopia jakin batzuk ustiatzeko eskubidea; izan ere, baimen hori be harrezkoa da kopiak egiten direnean etxean erabiltzeko edota irratiaren bidez jendaurrean zabaltzeko (88.1. art.). Ikusentzuteko lanen ekoizpen kontratua, kostubidezkoa da.

Ustiapen moduaren arabera zehaztuko da egileei zor zaien ordainketa. Ustiapen modu bat izan daiteke, besteak beste, leku publikoetan eta sarrera baten truk, lana jendeari erakustea. Kasu horietan, egileek eskubidea dute, sarreren portzentaia bat eskuratzeko; eskubide hori ukaezina da eta ezin da inter vivos besterenganatu. Erakusketa dohainekoa bada ere, egileek ordainketa jasotzeko eskubidea dute, kudeaketa erakundeek ezarritako tarifen arabera. Eraentza horretatik kanpo geratzen dira, ordea, publizitate lanen egileak (ikus 90. art.).

Ekoizleak ezin izango du lanaren behinbetiko bertsioa aldatu, egileen baimenik gabe. Irratiaren bidez zabaldu beharreko

lanen kasuan, baimena dagoela uste izango da, «irratsaioaren arabera baimen hori nahitaezkoa denean» (92. art.).

Bukatzeko, antzeko erregelak aplikatzen zaizkio aurretiazko lan bat al darazteko kontratuari, hots, lan hori egokitu eta ikusentzuteko lan bihurtzeko kontratuari (89. artikulua).

BIBLIOGRAFIA BERCOVITZ (koordinatzailea), Comentarios a la Ley de Propiedad intelectual, Madril, 1989. Lan horretan agertzen dira, hain zuzen ere, testu honetan aipaturiko autore guztien lankidetzak; RODRÍGUEZ TAPIA, La cesión en exclusiva de los derechos de autor, Madril, 1992.

Betebehar eta Kontratuei buruzko zuzenbidea / Mª R. Valpuesta Fernández (koord.)