Doktrina - Zuzenbide Zibila - Familia (2)

Hemezortzigarren gaia PARTAIDETZA ERAENTZA Laburpena: §47. Partaidetza eraentza: oinarrizko ideiak.— 161. Ezaugarriak.— 162.

Kontzeptua.— §48. Jardunbidea.— 163. Banantze eraentzaren ordeztailetasuna.— 164. Likidazio eragiketak: A) Hasierako ondarea: ze haztapena; B) Amaierako ondarea: zehaztapena.— §49. Partaidetza era entza azkentzea.— 165. Azkentze kariak.— 166. Irabazia zehaztea eta eskubidea eguneratzea.

§47. PARTAIDETZA ERAENTZA: OINARRIZKO IDEIAK 161. Ezaugarriak KZren IV. liburuko III. tituluaren V. kapituluko 1411.etik 1434.era ar teko art.ek arautzen dute ezkontzaren partaidetza eraentza.

Arauketa horre tatik, ezaugarri hauek atera daitezke: a) Partaidetza eraentza hitzarmenezko eraentza da betebetean.

Beste hi tzez esanik, ezkontzaren ekonomiari partaidetza eraentza aplikatzen zaio, ez kontideek hala hitzartu dutenean, ezkontzako itunetan.

Ondorenez, eraentza horrek ez du «legezkotasunik», hots, partaidetza eraentza ez da lege eraen tza ordeztailea; lege eraentza ordeztaileak dira, ordea, irabazpidezko sozieta tearen eraentza eta ondasunen banantze eraentza. b) Ezkontza bitartean, partaidetza eraentzak banantze eraentzaren ondo reak sortzen ditu. Horren harira, ezkontide bakoitzari dagozkio ezkontza unean berak zituen ondasunak, bai eta ondoren edozein tituluren bidez eskura ditzakeenak ere; areago oraindik, ezkontide

horri dagozkio ondasun horien administrazioa, luperketa eta xedapen askea (KZren 1412. art.).

Halaber, par taidetza eraentzari sorospidez aplikatzen zaizkio ondasunen banantze eraen tzari buruzko arauak (KZren 1413. art.). c) Partaidetza eraentza azkentzen denean, kalkulatu beharra dago zein di ferentzia dagoen ezkontide batek eta besteak ezkontza bitartean lortu dituzten irabazien artean. Arean bere, azkentze une horretan, ezkontide batentzat (egundo ere ez bientzat) eguneratu egiten da ezkontide horrek duen kredi tu eskubidea, irabazien arteko diferentzia horretan parte hartzeko.

Eragiketa aritmetiko eta konpentsazioen bidez zehazten da, bada, kreditu horren zen batekoa. d) Irabazietan parte hartzeko eskubideak ez du erkidegorik eratzen, ezta eraentza azkentzen denean ere. Egineginean ere, ez da gauza bera irabazien titularkide izatea eta, eraentza azkendu eta gero, kreditu eskubide hutsa iza tea, beste ezkontidearen irabazien gain. Dena den, ondasunen banantze eraen tzetan gertatzen den bezala, partaidetza eraentzetan ere, badira halanolako lokarriak, ondareen artean; aurreko gaian esan dugun moduan, banantze era entza ezarri arren, ezkontza bizierak berez sortzen ditu halako lokarriak. e) Amaitzeko, partaidetza eraentza osatu egiten da ondasunen banan tze eraentzari buruzko arauekin (KZren 1413. art.), irabazpidezko sozietatea ren eraentzari buruzkoekin (ikus KZren 1415. art.ak egiten duen igorpena), bai eta ÂŤezkontzaren eraentza orokorÂťrari buruzkoekin ere.

162. Kontzeptua KZren 1411. art.ak partaidetza eraentzaren zertzelada orokorrak ematen ditu. Manu horren arabera, partaidetza eraentza horretan, ezkontide bakoitzak eskubidea du, besteak eraentza

bitartean lortzen dituen irabazietan parte har tzeko. Gero ikusiko dugun bezala, partaidetza hori berez ez da irabazien gai nekoa, ezpada diferentzia honen gainekoa: ezkontide batek eta besteak lortu dituzten irabazien arteko diferentziaren gainekoa.

Adibidez, eraentza bitarte an, Josebaren irabaziak 50 izan dira eta Amaiarenak, berriz, 30.

Gauzak ho rrela, Amaiak Josebaren irabazietan parte har dezake honetara: irabazien arteko diferentzia 20koa da, Josebaren mesedetan; beraz, Amaiak 20 horietan parte hartzeko eskubidea du edo, beste era batera esateko, Amaiak 10eko kre ditua du, Josebaren kontra. Kalkuluak egiteko beste modu bat hauxe izango litzateke: lehendabizi, bi ezkontideen irabaziak batu (50 + 30 = 80) eta, ondoren, ezkontideen artean zatitu behar da batuketa horren emaitza (40, ez kontide bakoitzarentzat); Josebak 50 irabazi duenez eta Amaiak, aldiz, 30, Jo sebak 10 zor dizkio Amaiari. ยง48. JARDUNBIDEA 163. Banantze eraentzaren ordeztailetasuna Gorago esana doan bezala, ezkontza bitartean, partaidetza eraentzak ba nantze eraentzaren ondoreak sortzen ditu. Hori dela eta, a) ez da irabazpi dezko ondare erkiderik eratzen; b) ezkontide bakoitzari dagozkio ezkontza unean berak dituen ondasunak, bai eta ezkontza bitartean edozein tituluren bidez eskuratzen dituenak ere; eta, azkenik, c) ezkontide bakoitzak erantzu kizuna du, berak harturiko zorren gain. Nabari denez, ondasunen banantze eraentzan bezala, partaidetza eraentzan ere, aplikatzeko modukoak dira titu lartasunen arteko bereizketa printzipioa eta erantzukizunen arteko bereizketa printzipioa.

Esangura bertsuan, hauxe xedatzen du KZren 1412. art.ak:

ezkontide ba koitzari dagozkio ezkontza unean berak dituen ondasunak, bai eta geroago edozein tituluren bidez eskuratzen dituenak ere; era berean, ezkontide horri dagozkio ondasun horien administrazioa, luperketa eta xedapen askea (bista koa denez, nahikoa antzekoak dira arau hori eta ondasunen banantze eraen tzari buruz KZren 1437. art.ra bildutakoa).

Edozein modutan ere, horrek ez du esan nahi ezkontide bakoitzak modu independentean jardun dezakeenik, ezkontzazko harreman ekonomikoen es parruan; hau da, horrek ez du esan nahi titularkidetasun eta erantzukizunen arteko bereizketa osoosokoa eta erabatekoa denik.

Zinez, ezkontideen artean ez da ondare erkiderik eratzen, biek batera ondasunak eskuratzen dituztene an izan ezik (horrelakoetan, ondasunak bibiei dagozkie, pro indiviso arrun tean, KZren 1414. art.tik atera daitekeenez). Nolanahi den ere, ez da ahaztu behar ezkontzak ezkontideen arteko elkarbiziera eratzen duela.

Hori dela bi de, ezkontideen artean ondare harremanak sortzen dira, batez ere, ezkontide batek zorrak hartzen dituenean, ezkontzaren zamei aurre egiteko edo familia ren eguneroko beharrizanak asetzeko. Horrela, batetik, partaidetza eraentzari aplika dakizkioke ÂŤondasun eraentza orokorÂťrari buruzko arauak eta, batik bat, KZren 1318 eta 1319. art.etara bildurikoak. Bestetik, kalkulatu beharra dago bi ezkontideek zenbaterainoko irabaziak lortu dituzten, partaidetza era entza bitartean; izan ere, ezkontide batek kreditu eskubidea du, irabazi horien arteko diferentzian parte hartzeko. Eskubide horri begira, babes neurri batzuk ezarri behar dira, ezkontide batek buruturiko maulek kalterik egin ez die zaioten beste ezkontideari [babes neurrien erakuskari gisa, ondokoak aipa dai tezke: ezkontide batek partaidetza eraentzaren azkentzea eska dezake, beste ezkontidearen administrazio irregularrak kalte larriak eragiten dizkienean ha ren interesei (KZren 1416. artikulua). Ildo beretik, KZren 1423 eta 1424. arti

kuluen arabera, amaierako ondarean sartu behar da ezkontide batek bestearen adostasunik gabe dohainik xedatu dituen ondasunen balioa, xedapen egintza horiek usadioen arabera egindako eskuzabaltasunak direnean izan ezik (Kode Zibilaren 1423. artikulua); erregela bera aplikatzen da, ezkontide batek edo zein egintza burutzen duenean, bestearen eskubideei maula eginez (Kode Zi bilaren 1424. art.)].

KZren 1413. artikuluari helduta, partaidetza eraentzari modu ordeztai lean aplikatzen zaizkio ondasunen banantze eraentzari buruzko arauak; hau da, arauok aplikatzen dira, partaidetza eraentzari buruzko arauek jorratzen ez dituzten autu guztietan. Dena den, ordeztailetasun horren inguruan, bi arazo argitu behar dira: batetik, zein mailatakoa den ordeztailetasun hori; eta, bes tetik, zernolako norainokoa duen ondasunen banantze eraentzari buruzko arauetara egindako igorpenak.

Aurreneko arazoari oldartuz, kontutan izan behar da partaidetza eraentza hitzarmenezko eraentza dela igarriigarrian.

Hortaz, aginduzko arauak gora behera (dela ondasun eraentza orokorrarenak, dela partaidetza eraentzarenak; esaterako, KZren 1429. art. i.f. eta 1430. art.), negozio arauak aplikatzen di ra, ondasunen banantze eraentzari buruzko arauak baino lehenago, azken ho riek aginduzkoak izan zein izan ez. Hori dela medio, partaidetza eraentzari ondoko arauak aplikatzen zaizkio: lehenik eta behin, Kode Zibilaren agin duzko arauak; bigarrenik, ezkontideek hitzarturiko negozio klausulak; eta, hirugarrenik, ondasunen banantze eraentzari buruzko arauak, horiek aplika tzeko modukoak diren heinean, jarraian azalduko dugunez.

Bada, ondasunen banantze eraentzari buruzko arauetatik, zeintzuk dira partaidetza eraentzari aplika dakizkiokeenak?

Orokorrean, ondasunen banan tze eraentzari buruzko arauak sorospidez aplika daitezen, bi baldintza bete behar dira: lehendabizikoa, lege hutsuneren bat izatea; eta, hurrena, batera tzeko modukoak izatea arau horiek eta partaidetza eraentza

antolatzen duten printzipioak. Labur zurrean, ondasunen banantze eraentzari buruzko arau en artean, ondokoak aplika dakizkioke partaidetza eraentzari: a) Batetik, familiaren zamei aurre egitean, bi ezkontideek izan behar du ten partaidetzari buruzko arauak; eta, bestetik, familiaren oinarrizko beharri zanak asetzeagatik, senaremazteek hartzen dituzten zorren erantzukizunari buruzkoak. Aurreko horiez gain, aplikatzeko modukoak dira ezkontzaren era entza orokorrari buruzko arauak (KZren 1318 eta 1319. art.ak), bai eta on dasunen banantze eraentzari buruzko atalean, aurreko horiekin bat egiten dutenak ere, hau da, KZren 1438. artikulua eta 1440. art.aren lehenengo tar tekadura. Zalantzan jar daiteke, ordea, 1438. art.ko azken tartekaduraren apli kazioa. Manu horri helduta, zametan parte hartzeko bide gisa har daiteke (partaidetza eraentzapean ere) etxerako egiten den lana.

MORALES MORE NOk adierazi duen moduan, erregela horren bidez saihestu daiteke ezkonti derik aberatsenak (eta, horren ondorioz, ezkontzaren zametan partaidetza handiagoa izan behar duenak) abantailak lortzea, besteak buruturiko lanaren kontura. Horregatik, manu horrek badu zentzurik banantze eraentzetan, bai na ez zaie hain ondo uztartzen partaidetza eraentzei. Bada, ondasunen banan tze eraentza horretan, etxeko lanak abantaila batzuk dakartza, hori burutzen ez duen ezkontidearentzat bakarrik. Partaidetza eraentza deiturikoan, aitzitik, bi ezkontideek lor dezakete abantailarik, etxeko lanaren ondorioz; zenbat eta txikiagoak izan ezkontide bakoitzak egin behar dituen ekarpenak, hainbat eta handiagoak dira senaremazteen artean bana daitezkeen irabaziak. b) Ezkontide batek bestearen ondasunak edota interesak administra nahiz kudea ditzakeenez gero, administrazio eta kudeaketa horien inguruko arauak (KZren 1439. art.). c) Ondasun batzuk zein ezkontideri dagozkion ezin denean frogatu, on

dasun horiek lege aginduz bi ezkontideei batera eratxikitzeko arauak (KZren 1441. art.). d) KZren 1442. art.ak ezarritako presuntzioa, ondasunen erdiak dohain tzan eman direla ulertu ahal izateko. e) KZren 1443 eta 1444. art.etara bildutako arauak.

164. Likidazio eragiketak Ezaguna denez, bi ezkontideek lorturiko irabaziak zenbatu behar dira, horien arteko diferentzian parte hartzeko eskubidea baitu ezkontide batek.

Es kubide horrek berez dakar partaidetza eraentza horretan bi momentu oinarri oinarrizkoak izatea: eraentzaren hasiera unea eta berorren azkentze unea. Bada, bi une horien arteko ondare diferentziak zehazten ditu ezkontide ba koitzak lorturiko irabaziak (KZren 1417. art.); horren ondorioz, ezkontide batek ondare diferentzia horretan parte hartzeko eskubidea du.

Agidanez, es kema hori bakuna da, erraz betetzekoa. Hala eta guztiz ere, kasuan kasuko eragiketak oso zailak eta korapilatsuak gerta daitezke, batetik, ezkontza bizi tzak duen dinamikaren ondorioz eta, bestetik, ondare egozketei buruz Kode Zibilera bildutako arauen ondorioz.

Esan bezala, bi une garrantzitsu bereiz daitezke partaidetza eraentza ho rretan (hots, eraentzaren hasiera unea eta azkentze unea). Bi une horietan ze haztu behar da, zehaztu ere, ezkontide bakoitzaren ondarea; modu horretan finkatzen dira hasierako ondarea eta amaierako ondarea.

A) Hasierako ondarea: zehaztapena Hasierako ondarea osatzen dute, lehenengo eta behin, partaidetza eraen tza hastean edo hori indarrean jartzean ezkontide bakoitzari

dagozkion onda sun eta eskubideek. Horiez gain, hasierako ondarean sartzen dira jaraunspen, dohaintza nahiz legatu bidez eskuraturiko ondasun eta eskubideak (KZren 1418. art.). Labur bilduz, hasierako ondarea osatzen dute, bai eraentza haste an ezkontide bakoitzari dagozkion ondasun eta eskubideek, bai eta eraentza bitartean dohainik (inter vivos zein mortis causa) eskuratutakoek ere.

Dena dela, pertsona ororen ondareak, aktiboa ez eze, pasiboa ere badu. Horregatik, ondare aktibotik kendu behar dira eraentza hastean ezkontide ba koitzari dagozkion betebeharrak; eta, hala denean, oinordetza betebeharrak eta dohaintza zein legatuari datxezkion zamak, horien guztien zenbatekoa ez bada jaraunspen, dohaintza nahiz legatu bidez eskuraturiko ondasunen ba lioa baino handiagoa (KZren 1419. art.).

Agerikoa denez, hasierako ondarea ez da zehazten partaidetza eraentza hastean, partaidetza eraentza azkentzean baizik [hori guztiz zentzuzkoa da, Espainian ez baita inbentariorik egin behar; Frantzian (Code Civilen 1517. art.) eta Alemanian (BGBren 1376. par.), aldiz, derrigorrezkoa da inbentarioa egitea].

Arean bere, azkentze unean bakarrik jakin daiteke zeintzuk diren ez kontide bakoitzak dohainik eskuratu dituen ondasun eta eskubideak.

Hasierako ondareak bi eginkizun betetzen ditu, batik bat.

Lehendabizikoa kontabilitate eginkizuna baino ez da, alegia, ezkontide bakoitzaren irabaziak zehaztea. Ikusmira horretatik, hasierako ondarea da amaierako ondareari ken tzen zaion kontabilitate balioa, eraentza bitartean ezkontide bakoitzak lortu dituen irabaziak zehazteko. Ondorenez, amaierako ondarea ez bada hasierako ondarea baino handiagoa, orduan ez dago irabazirik. Bigarren eginkizunak, ostera, ondare balio zehatz bat artatzeko balio du. Ondare balio hori, izatez, hasierako ondarea da, hau da, amaierako ondareari kentzen zaion balioa, ira baziak zehazteko. Ondare balio hori irabazietatik bereizten da eta, modu ho rretan, ezkontideak ondare balio zehatz bat artatzen du.

Zer gertatzen da partaidetza eraentza hastean ezkontide baten ondareak saldo negatiboa badu, hots, pasiboa aktiboa baino handiagoa bada?

Lehen kol pean, pentsa daiteke hori berori dela ezkontidearen hasierako ondarea, iraba ziek pasibo eta aktibo osoa hartzen baitute euren baitan. Nolanahi den ere, hori ez da Kode Zibilak ematen duen erantzuna. KZren 1420. art.aren arabe ra, pasiboa aktiboa baino handiagoa denean, ez dago hasierako ondarerik; hau da, hasierako ondarea zero da. Arau hori ez zaio ondo uztartzen partaidetza eraentzari, partaidetzatik kanpo uzten baititu irabazi batzuk. Bistakoa zaigu aberastu egiten dela defizit zehatz bat kitatzen duen pertsona; baina pertsona horren ezkontideak ez du aberaste horretan parterik hartzen, hasierako onda rea hutsaren pareko dela ulertzen baita. Segidan ikusiko dugun bezala, hasie rako eta amaierako ondarearen kontzeptuak ez dira kontzeptu ekonomiko hutsak, kontzeptu juridikoak baino.

Ulerbidez, partaidetza eraentza hastean, milioi batekoa da Josebaren on dare pasiboa; eraentza azkentzean, berriz, Josebaren amaierako ondarea be deratzi milioikoa da. Ildo beretik, Amaiaren hasierako ondarea zero da eta amaierako ondarea, aldiz, hamar milioi pezetakoa.

Ekonomia eta kontabili tatearen ikusmoldeei helduta, argi dago bibiek hamar milioiko irabaziak izan dituztela (Josebak, bederatzi milioiak gehi hasierako zorra kitatzeko erabili duen milioia). Amaia eta Josebaren irabaziak berberak izanda, ez dago ho rietan parte hartzerik.

Alabaina, KZren 1420. art.ari helduta, Josebak zor zuen milioia —gero kitatu zuen milioi hori, alegia— ez da kontabilizatzen.

Hori dela eta, Jose baren irabaziak bederatzi milioikoak dira eta Amaiarenak, ostera, hamar mi lioikoak. Milioi bateko diferentzia hori Amaiaren mesederako denez, Josebak kreditu eskubide bat du, diferentzia horretan parte hartzeko. Zergatik ezarri du Kode Zibilak fikzio hori (jarraian

azalduko dugunez, egiazko fikzio ez den hori)? Nolatan ezartzen du Kode Zibilak arau hori, ezkontide baten mesede tan (hasieran defizita duen ezkontidearen mesedetan) eta bestearen kaltetan? Partaidetza eraentza hastean ezkontide batek zorrik izanez gero, badirudi ge hiegikoa dela edozein partaidetza onartzea, zor hori kitatzeko erabiltzen di ren irabazien gain; izan ere, MORALES MORENOk adierazi duenez, KZren 1420. art.aren helburua da ezkontide bakoitzaren ondare pertsonalak izan dezakeen azken kaudimena artatzea, hain zuzen ere, berrezarritako ondare orekari eustea.

Hala eta guztiz ere, pentsa daiteke defizita duen ezkontideak konpentsa dezakeela defizit hori, geroago dohainik eskuratzen dituen ondasun eta esku bideekin. Beste hitz batzuekin esateko, hasieran zor dena konpentsa daiteke dohainik jasotakoarekin, partaidetza eraentza azkentzean zehazten baita ha sierako ondarea eta ez, ordea, eraentza hori indarrean jartzean.

Benaz, irizpi de hori ez da zuzenzuzenean ateratzen arauketa positibotik; aitzitik, KZren 1418 eta 1420. artikuluetatik kontrako konponbidea ondoriozta daiteke non bait. Edozelan ere, horrek bidegabeko ondorioak dakartza defizitik ez duen ezkontidearentzat, eta onura eztabaidagarriak erakartzen ditu, kontrara, par taidetza eraentza hastean defizita zuen ezkontidearentzat. Aurreko adibideari helduta, Josebak lortutako bederatzi milioi horietatik, demagun hiru milioi dohainik eskuratu dituela (hau da, dohaintza, jaraunspen zein legatu bidez). Horrela, Josebaren irabaziak sei milioikoak izango lirateke (zinez, irabaziak hamar milioikoak izan dira, alegia, zorretan zegoen milioiaren amortizazioa gehi ondoren lorturiko bederatzi milioiak, horietatik hiru dohainik eskuratu direlarik). Amaiaren hamar milioiekin alderatuz, Josebak bi milioi pezetako kreditua izango luke Amaiaren kontra (Amaiaren hamar milioiei Josebaren sei milioiak kendu eta emaitza gisa horren erdiak, hau da, lau milioiren er diak zor izango lizkioke Amaiak Josebari). Emaitza hori bidegabekoa da iga rriigarrian; emaitza horrek ez du kontabilizatzen ezkontide baten defizita eta, horren ondorioz, ezkontide horren hasierako ondarea

gehitzen du (edu bere an, beste ezkontideak irabazietan duen partaidetza urrituz).

Haatik, hasierako defizita konpentsatuko balitz eraentza bitartean dohainik lortutako irabazie kin, emaitza askoz zuzenagoa izango litzateke. Ulerkera horri eutsiz, Josebak dohainik hiru milioi eskuratuz gero, batek hasierako defizita konpentsatuko luke eta beste biek hasierako ondarea gehituko lukete. Hortaz, hiru milioikoa izango litzateke Josebak eta Amaiak izandako irabazien arteko diferentzia (Josebaren zazpi milioiak, Amaiaren hamar milioiekin alderatuz).

Amaiaren irabaziak Josebarenak baino txikiagoak izanez gero ere (berbarako, bost mi lioi), emaitza zuzena hori berori izango litzateke. Halaber, konponbide hori baiezta daiteke, gorago aipaturiko bi artikuluak interpretatuz gero, hau da, KZren 1418 eta 1420. art.ak interpretatuz gero. Lehentxoago esan dugunaren harira, hasierako ondarea ez da zehazten partaidetza eraentza indarrean jar tzean, ezpada hori azkentzean. Hori dela eta, une horretan bakarrik jakin dai teke pasiboa aktiboa baino handiagoa den ala ez. Hori jakiteko, lehenengo eta behin, zenbatu egin behar dira ezkontideak partaidetza eraentza bitartean dohainik eskuratu dituen ondasun eta eskubideak; ondoren, betebehar eta za mak deskontatu behar dira, euren zenbatekoa ez bada jaraunspenean zein do haintzan jasotako ondasunen balioa baino handiagoa. Hori guztia egin eta gero, ezkontidearen ondare pasiboa aktiboa baino handiagoa bada, orduan uler daiteke ez dagoela hasierako ondarerik edo, hala nahi izanez gero, onda re hori zero dela. Gauzak hobeto azaltzeko, hasierako ondarearen kontzeptua ez dator bat partaidetza eraentza indarrean jartzean edozein ezkontidek duen ondarearen kontzeptuarekin; are gehiago, ez dator bat aktiboari dagokio nez, ezta pasiboari dagokionez ere. KZren 1420. art.ak, beraz, ez du fikziorik ezartzen; izan ere, lege irizpide bat finkatzen du, lege kontzeptua zein den jakiteko, alegia, hasierako ondarearen lege kontzeptua zein den jakiteko. Hori dela eta, hasierako ondarearen kontzeptua juridikoa da eta ez, ordea, ekono mikoa.

Bestalde, hauxe da hasierako ondarea osatzen duten ondasun eta eskubi deen balioa: partaidetza eraentza hastean, horiek guztiek zuten balioa; edo, hala denean (kasurako, KZren 1418.2. art.ko hipotesian), eskuraketa unean ondasun eta eskubide horiek zuten balioa.

Hortaz, balio hori zehazteko, ez di ra kontutan hartzen ondasunetan izandako commodak (hobekuntzak) eta in commodak (narriadurak). Edonola ere, eraentzaren azkentze unean, ondasun eta eskubideen balioa eguneratu beharra dago (KZren 1421. art.); hau da, azkentze uneko pezetatan azaldu behar da ondasunek eta eskubideek zuten balioa, eraentza hastean edo eskuraketa unean. Esate baterako, pentsa deza gun partaidetza eraentza indarrean jarri zela 1970ean; momentu horretan, on dasunak 500.000 pezetako balioa zuen. Eguneratzeak, alabaina, ez du esan nahi ondasunaren gaur egungo (hau da, eraentza azkentzen den uneko) balioa zehaztu behar denik. Alderantziz, 500.000 pezeta horien balioa eguneratu be har da, ondasunak duen merkatu balioa aintzat hartu gabe. Horren harira, partaidetza eraentza bitartean, Josebak legatu gisa eskuratu zuen Bilbon dagoen etxebizitza bat; eskuratze unean, hau da, 1970ean, etxebizitzaren ba lioa 3.000.000 pezetakoa zen. 1992an, partaidetza eraentza azkendu egiten da. Etxebizitzaren balioa eguneratzeko, ez da zehaztu behar etxebizitza horrek 1992an duen merkatu balioa (hala nola, 20.000.000 pezeta).

Kontra ra, hasierako balioa, hots, hiru milioiak 1992ko pezetatan azaldu behar dira (1970eko 3.000.000 pezeta, izatez, 10.000.000 dira 1992an).

Zer gertatzen da ondarearen pasiboarekin? KZren 1421. artikulua hasie rako ondarea osatzen duten ondasunez bakarrik arduratzen da; pasiboaz, al diz, ez du deusik ere esaten. Dena den, aktiboa ez eze, pasiboa ere eguneratu behar da; osterantzean, aktiboaren balioa eguneratu eta gero, pasiboaren ba lioa eguneratuko ez balitz, itxurazkoa besterik ez litzateke izango irabazia, bai eta hasierako ondarea ere.

Bistakoa denez, hasierako balioa (eta pasiboa) eguneratuz,

itxurazko ira baziak izatea eragotz daiteke; bada, balioa eguneratzeak itxurazko irabaziak ekar ditzake, ondasunaren balioa urritzen denean bakarrik.

B) Amaierako ondarea: zehaztapena Aurrerago esana doan bezala, irabazien zenbatekoa zehazteko, amaierako ondarearen eta hasierako ondarearen arteko kenketa egin behar da.

Ildo ho rretatik, KZren 1422. art.aren arabera, ezkontide bakoitzaren amaierako on darea osatzen dute eraentza azkentzean ezkontide horren titulartasunpekoak diren ondasunek eta eskubideek; nolanahi ere, aurreko horiei kendu behar zaizkie betetzeke dauden betebeharrak. Bestalde ere, hasierako ondarea eta amaierako ondarea ez dira kontzeptu ekonomikoak, juridikoak baino. Bibiak ere balio zehatz baten bidez adierazten dira. Zernahi gisaz, balio hori ez da ateratzen, beste barik, ondarearen aktiboari pasiboa kenduta; hau da, balio hori ez da ondarearen balio garbia. Aitzitik, kenketa hori egin eta gero, Kode Zibilaren 1423, 1424 eta 1426. art.ek aipatzen dituzten ondare kolazioak edo egozketak egin behar dira.

Aurreko guztia dela eta, amaierako ondarea eragiketa hauen bidez ze hazten da: a) Ezkontidearen ondareaktiboari kendu behar zaio berorren ondareko pasiboa (KZren 1422. art.). b) Ezkontide batek, bestearen adostasunik gabe, edozein ondasun xedatu badu dohainik, amaierako ondareari gehitu behar zaio ondasun horren balioa, ondoko kasuan izan ezik: xedapen egintza horiek usadioen arabera eginda ko eskuzabaltasunak direnean (KZren 1423. art.). c) Ezkontide batek, bestearen eskubideei maula eginez, edozein ondasun eskualdatu badu, eskualdatutako ondasunaren balioa gehitu behar zaio amaie rako ondareari (KZren 1424. art.).

d) Edozein tituluren ondorioz, ezkontideek kredituak badituzte batak bes tearen kontra, kreditu horien arteko batuketak eta kenketak egin behar dira. Kredituok ezkontide hartzekodunaren amaierako ondarean sartu eta ezkontide zordunaren ondaretik ateratzen dira (KZren 1426. art.).

Ohartaraztekoa da b) atalean aipaturiko eskualdaketak edo xedapenak ez direla derrigor bat etorri behar c) atalean ezarritakoekin. Lehendabiziko kasua dohaineko xedapen egintzez ari da, egintzok ezkontide baten adostasunik ga be burutzen direnean. Horien inguruan, dohaintza izango litzateke ereduzko adibidea, hori ez denean usadioen arabera egindako eskuzabaltasuna. Bada, b) atal horretan, nahikoa da egintza burutu dela egiaztatzea. Bigarren kasuan, berriz, helburu nagusia da ezkontide baten eskubideei egindako maula zigor tzea. Hori dela eta, egintzak ez du zertan izan xedapen egintzetarik bat (adi bidez, preskripzioa norberaren mesedetan erabiltzeari uko egitea); tankera berean, egintzaren karia ez da beti dohainekoa izan behar.

Alderantziz, nahi koa da ezkontide baten eskubideei maula egitea eta maula izan dela frogatzea.

Eragiketa horien guztien emaitza da, hain zuzen ere, ezkontide bakoitza ren amaierako ondarea. Ondare hori osatzen dute eraentza bukatzean ezkon tide horren titulartasunpekoak diren eskubideek eta ondasunek.

Eskubide eta ondasun horien artean sartzen dira partaidetza eraentza bitartean eskuratu rikoak eta, hala denean, hasierako ondarearen aktiboko partidetara bilduri ko ondasunak eta eskubideak. Guztiek ere amaierako ondarea osatzen dute, irabaziak ez direlako zehazten hasierako eta amaierako ondareak alderatuz, baizik eta ondare balioak konparatuz.

KZren 1421. art.aren antzera (baina, zentzuzkoa denez, eguneratzerik agindu gabe), KZren 1425. art.ak ezartzen du nola zehazten den ezkontide bakoitzaren amaierako ondarea osatzen duten ondasun eta eskubideen balioa. Manu horren ildotik, balio

hori zehazten da, eraentza bukatzean ondasun eta eskubide horiek duten egoera eta balioa kontutan hartuta. Bestalde, nabar mentzekoa da hasierako ondarea zehazteko ez direla aintzat hartzen onda sunek izandako commodak eta incommodak. Amaierako ondarea zehazteko, ostera, gogoan hartzen dira gorabehera horiek guztiak (hobekuntzak, gain balioak, narriadurak‌); izan ere, gorabeherok baldintzatzen dute ondasunen oraingo balioa (hau da, eraentzaren azkentze uneko balioa).

Bukatzeko, ez kontide batek, bestearen adostasunik gabe eta dohainik edo horren eskubideei maula eginez, edozein eskubide edo ondasun besterenganatzen badu, ondasun edo eskubide horren balioa honetara zehazten da: lehenik eta behin, onda sun edo eskubideak besterenganatze unean zuen egoera ikusi eta, ondoren, eraentza azkendu arte ezkontidearen ondarean iraunez gero izango zuke en balioa finkatu behar da. §49. PARTAIDETZA ERAENTZA AZKENTZEA 165. Azkentze kariak Berberak dira, izatez, partaidetza eraentza azkentzeko kariak eta irabaz pidezko sozietatea azkentzekoak. Hortaz, KZren 1394 eta 1395. art.ak aplika dakizkioke partaidetza eraentzaren azkentzeari (1415. artikulua, KZren 1392 eta 1393. art.ei lotuta). Halaber, ezkontide baten administrazio irregularrak arrisku larrian jartzen baditu beste ezkontidearen interesak, partaidetza era entza azken daiteke, kalteak izan ditzakeen ezkontideak hala eskatuta (KZren 1416. art.).

KZren 1415. art.ak aipatzen dituen azkentze kariei dagokienean, irabaz pidezko sozietateari buruz esandakoa gogoratu beharra dago.

KZren 1416. art.ra bildutako kariari buruz (hau da, ezkontide baten administrazio irregu larrari buruz), ordea, Ăąabardura batzuk egin behar dira:

a) Ezin dira administrazio irregular gisa hartu administrazio txarreko egintza bakanak, ezta ekonomiaren ikusmiratik elkarren segidan kaltegarriak gertatu diren negozioak ere. Haatik, badirudi ondarea eta negozioak adminis tratzeko moduaz edo tankeraz ari dela KZren 1416. artikulua.

Horrela, admi nistrazio irregularra izango litzateke axolagabekeriaz nahiz arduragabekeriaz etengabe burutzen dena (beraz, administrazioaren ideiak ez ditu egintza baka nak baitaratzen, jarraikako jokabideak baino). b) Arduragabekeriaz buruturiko administrazio horrek arrisku larrian jarri behar ditu beste ezkontidearen interesak. Ez da batere erraza a priori eta zehatzmehatz adieraztea zein kasutan jartzen diren arrisku larrian beste ezkontidearen interesak. Dena den, argitu beharra dago ez dela izan behar egiazko kalterik. Aski da ezkontide batek jokabide arduragabea izatea, bera ren ondareari begira, eta jokabide horrek kalte larriak ekarri ahal izatea, beste ezkontideari. Hortaz, kasuankasuan zehaztu behar da jokabide horrek bes te ezkontidearen interesei kalte egiten dien edo kalte egin diezaiekeen. c) Eraentza azkentzen da, kalteak izan ditzakeen ezkontideak hala eska tuta. Ondorenez, ezin du per se azkentzerik eskatu administrazio txarra bu rutu duen ezkontideak; modu berean ere, jurisdikzio organoek ezin dute euren arioz azkentzerik ezarri.

166. Irabazia zehaztea eta eskubidea eguneratzea Partaidetza eraentza azkendu eta gero, ezkontide bakoitzak lorturiko ira baziak zehaztu behar dira. Ondoren, ezkontide batek (eta horrek bakarrik) bestearen kontra duen kreditu eskubidea zehaztu eta eguneratu behar da.

Ezaguna denez, irabazien zenbatekoa zehazten da amaierako ondarearen eta hasierako ondarearen arteko kenketa eginez; bi ondare horiek nola zehaz ten diren badakigu, jakin ere. Irabazia, beraz, kontabilitatearen arloko kon tzeptu bat besterik ez da, hain zuzen ere, amaierako ondarearen eta hasierako ondarearen arteko diferentzia. Diferentzia hori kopuru edo zenbaki baten bi dez azaltzen da nahitaez. Horregatik, diru kreditua da beti ezkontide batek bestearen kontra duena.

Dena den, kontutan izan behar da ezkontide horren kreditu eskubidea ez dela irabazi garbiaren gainekoa, ezpada bi ezkontideek izan dituzten iraba zien arteko diferentziaren gainekoa; berebat, eta besterik itundu ezean, dife rentzia hori bi ezkontideei dagokie erdibana. Adibide baten bidez azaltzeko, Josebaren irabaziak bost milioikoak izan badira eta Amaiarenak, aldiz, zazpi milioikoak, bien arteko diferentzia bi milioikoa da eta, ondorenez, kreditu eskubidea bi milioi horietan parte hartzekoa da. Josebak irabazirik izan ez badu (irabaziak = 0), Amaiak lorturiko zazpi milioien gainekoa da irabazietan parte hartzeko eskubidea. Hori gertatzen da, ez Amaiaren irabaziak zazpi milioikoak izan direlako, baizik eta Amaiak eta Josebak lorturiko irabazien arteko diferentzia zazpi milioikoa delako (zazpi eta zeroren arteko diferentzia zazpi da).

Ildo horretatik, positiboa baldin bada bi ezkontideek dituzten amaiera ko eta hasierako ondareen arteko saldoa, ondare gehikuntzarik txikiena izan duen ezkontideak eskubidea du, beraren gehikuntzaren eta beste ezkontideak izandako gehikuntzaren arteko diferentziaren erdia jasotzeko (KZren 1427. art.).

Ezkontide batek bakarrik baldin badu saldo positiboa, besteak (hau da, saldo positiborik ez duenak) eskubidea du, aurrenekoak izandako gehikuntza ren erdian parte hartzeko.

Hortaz, besterik itundu ezean, irabazien arteko diferentziaren erdian ma mitzen da partaidetza eskubidea. Edozein modutan ere, bestelako partaidetzak itun daitezke, berdintasuna eta proportzioa izanez

gero, bi ezkontideen artean eta bi ondareen artean. Berbarako, eraentza eratzean, ezkontideek itun deza kete irabazien gaineko partaidetza %30 edo %40koa izatea.

Nolanahi den ere, itun horrek bi muga errespetatu behar ditu: a) Portzentaia bi ezkontideentzat bera izatea. Horren ondorioz, ezin da itundu ezkontide baten partaidetza, bestearen irabazietan, %50ekoa izatea eta beste ezkontidearena, lehenengoaren irabazietan, %20koa. Dena den, bi ez kontideentzat partaidetza berdina izateak ez du esan nahi emaitza beti berbera izan behar denik; aitzitik, partaidetzaren zehaztapena erlatiboa edo portzen taiazkoa denez, egiazko partaidetza ez da beti berbera. Gainera, partaidetza hori zenbakien bidez adierazi eta beti berbera izango balitz, ez litzateke di ferentziarik izango irabazien artean eta, horren ondorioz, ez litzateke izango partaidetza eskubiderik ere. b) Edozein ezkontidek semealabarik ez izatea beste pertsona batekin (KZren 1430. art.). Halako semealabarik izanez gero, bi ezkontideek erdiba na parte hartu behar dute irabazietan, eta ezin da beste partaidetzarik hitzartu. Arau horren helburua da ezkontide bakoitzaren senipartedunek izan ditzake ten interesak babestea, senipartedun horiek ez direnean beste ezkontidearen senipartedun (hau da, ez direnean ezkontide batek beste pertsona batekin di tuen semealaben senipartedun).

Irabazien zenbatekoa zehaztu eta gero, ezkontide batek eskubidea du, bes tearen irabazietan parte hartzeko. Eskubide hori, izatez, diru kopuru zehatz baten gaineko kreditu eskubidea da (KZren 1431. art.ko lehenengo tarteka dura). Diruzko kreditu eskubidea izanik, edozein tituluren bidez eskualda daiteke; berme moduan laga daiteke; eskubide horri uko egin dakioke etab. Bestalde, partaidetza kreditua ordain daiteke ondasun zehatz batzuk adjudi katuz. Baina, horretarako, alderdiek hori itundu behar dute edo, bestela, behar den moduko arrazoiekin zordunak hala eskatu eta epaileak horixe erabaki. Zordunak behar den moduko arrazoiak

izan ditzake eskari hori egiteko, bes teak beste, beraren interesak (adibidez, merkataritzako interesak) arrisku go rrian ikustea; likideziarik ez izatea eta antzeko beste egoera batzuk. Horren harira, ohartaraztekoa da eskaria zordunak egin dezakeela eta ez, ordea, har tzekodunak; hori dela eta, hartzekodunak bide arruntera jo behar du, zorduna kaudimengabea denean edo zordunak likideziarik ez duenean.

Ondasun zeha tzen adjudikazioa pro soluto (ordainean ematea) zein pro solvendo (ondasu nak lagatzea) egin daiteke; zalantzarik izanez gero, KZren 1432. art.aren arabera pro soluto egin dela ulertu behar da.

Partaidetza kreditua berehala ordaindu behar da. Edonola ere, epaileak epe bat eman diezaioke zordunari, ordainketa egin dezan.

Epe hori ezin da se kula ere izan hiru urtetik gorakoa, eta zordunak behar bezala bermatu behar ditu zorra (diru zorra den aldetik) eta lege korrituak (KZren 1431. art.).

Al derdiek ere neurri berberak itun ditzakete, baina halako eran itunduriko epeak ez du hiru urteko mugarik; gainera, ezkontideek ez dute zertan lege korritu ak itundu, bestelakoak ere hitzar ditzakete eta.

Lehentxoago esan dugun moduan, ezkontide bakoitzaren amaierako on darean sartzen da, batetik, ezkontide batek, bestearen adostasunik gabe, do hainik xedatu dituen ondasunen balioa (egintzok usadioen arabera egindako eskuzabaltasunak direnean salbu); eta, bestetik, ezkontide batek, bestearen es kubideei maula eginez, besterenganatu dituen ondasunen balioa.

Ondorenez, bestetik itundu ezean, egintza horiek baliozkoak eta eragingarriak dira.

Il do beretik, KZren 1423. art.ak aipatzen duen adostasuna ez da nahitaezko baldintza, egintza baliozkoa izan dadin. Kontrara ere, adostasunik ez izateak arauaren egitatezko kasua osatzen du.

Beste modu batera azaltzeko, baldintza hori betetzen denean, xedatutako ondasunaren balioa egotz edo gehi dakioke adostasunik gabe ondasun hori xedatu duen ezkontidearen

amaierako onda reari. Horrek ez du esan nahi, ordea, egintzok aurkaraezinak direnik, horien ondorioz kalteak izan dituen ezkontidearentzat.

Horren harira, hauxe ezar tzen du KZren 1433. artikuluak: zordunaren ondarean ez badago irabazien gaineko partaidetza eskubidea ordaintzeko beste ondasun, ezkontide hartze kodunak, bai eta berorren jaraunsleek ere, aurkara ditzakete, batetik, bere adostasunik izan gabe (ez, ordea, bere adostasunarekin) dohainik egindako besterenganaketak; eta, bestetik, ezkontide horren eskubideei maula eginez buruturikoak.

Aurkarapen akzioak iraungi egiten dira, eraentza azkentzen de netik bi urtera. Nolanahi den ere, akzio horiek ezin diete kalterik egin kostu bidezko eskuratzaileei, horiek onustedunak direnean.

Hori berori ezartzen du KZren 1434. art.ak. Ezbairik gabe, manu horrek bere baitan hartzen ditu ez kontide baten eskubideei maula eginez buruturiko eskualdaketak (hots, KZren 1424. art.an eta 1433. art.an i.f. aipaturiko kasuak).

Kontrara, 1434. arti kuluaren baitan ez dira sartzen ezkontide baten adostasunik gabe dohainik buruturiko xedapen egintzak (hau da, KZren 1423. art.aren kasua eta 1433. art.aren lehenengo tartekaduraren kasua); dohaineko egintza horietan, berez, ezin da kostu bidezko titulurik izan.

Horrenbestez, eta atal egokian adierazi dugun bezala, aurreneko egintze tan nahikoa da modu objektiboan egiaztatzea dohaineko eskualdaketa gertatu dela; bigarrenetan, aldiz, maula izan dela frogatu behar da.

BIBLIOGRAFIA ÁLVAREZSALA WALTHER, J., «El crédito de participación», RDN, 127. zk., urtarrila–martxoa, 1985, 7. or. eta ondorengoak; BALLESTER GINER, E., «El régimen de participación en el Derecho español», RCDI, 559. zk., aza roa–abendua, 1983, 1375. or. eta ondorengoak; CARRASCO PERERA, A., «La reforma francesa de los regímenes económicos matrimoniales por la ley de 23 de diciembre de 1985», ADC, 1986, 581. or. eta ondorengoak; CORNU, Les

régimes matrimoniaux, 1981; GARCÍA CANTERO, G., «En torno al régi men de participación», PJ, 6. zk., 1983ko martxoa, 49. or. eta ondorengoak; GARRIDO PALMA, V. M., «El matrimonio y su régimen económico» in El nuevo Derecho de familia español, 1982, 194. or. eta ondorengoak; «La socie dad de gananciales y su régimen de participación en las ganancias. Notas para un estudio comparativo», RGLJ, 1985, 250. liburukia, 413. or. eta ondoren goak; LACRUZ BERDEJO, El nuevo régimen de familia español, II, 1981, 134; LANZAS GALVACHE, J., «El régimen de participación» RCDI, 558. zk., iraila–urria, 1983, 1141. or. eta ondorengoak; LEÓN ARCE, A. DE, «Los sistemas económicomatrimoniales de tipo mixto», RGLJ, 4. zk., 1983ko urria, 301. or. eta ondorengoak; «El régimen de participación en ganancias», RDN, 1984, 287. or. eta ondorengoak; MALUQUER DE MOTES BERNET, C. J., «Rasgos fundamentales del régimen económico matrimonial de par ticipación», RJC, 1982–4, 1015. or. eta ondorengoak; Sistemas económico matrimoniales de tipo mixto. El régimen de participación, Oviedo, 1984; MARTÍNEZ CALCERRADA, El nuevo Derecho de familia, 1981; MORA LES MORENO, Comentarios a las reformas del Derecho de familia, ad Kode Zibilaren 1411.etik 1434.era arteko art.ak, II, Madril, 1984; MOZOS, J. DE LOS, Comentarios al Código civil y Compilaciones forales, ad 1411.etik 1444.era arteko art.ak, XVIII–3, Madril, 1985; QUÍLEZ ENTRENA, «Cálculo convencional del crédito de participación», RDN, 1982, 189. or. eta on dorengoak; VÁZQUEZ IRUZUBIETA, Régimen económico del matrimonio, Madril, 1982.

Hemeretzigarren gaia EZKONTZAREN ONDASUN ERAENTZAK, FORU ZUZENBIDEETAN ETA ZUZENBIDE BEREZIETAN Laburpena: §50. Ezkontzaren ondasun eraentza Bizkaian eta Araban.— 167. Oi narrizko printzipioak.— 168. Ezkontzako itunak: A) Eraentza juridikoa; B) Edukia; C) Osagai pertsonalak; D) Osagai errealak; E) Aldakortasu na; F) Ondasunen komunikaziopeko foru eraentza.— §51. Baylíoko Fo rua.— 169. Indarraldia.— 170. Ezkontzaren eraentza ekonomikoa, ondasunen komunikazio unibertsalekoa.— §52. Ezkontzaren ondasun eraentza Aragoin.— 171. Oinarrizko printzipioak.— 172. Ezkontzako itunak: A) Edukia; B) Forma; C) Gaitasuna; D) Denbora eta aldaraz pena.— 173. Ezkonsaria eta ezkonsariaren sinadura.— 174. Ezkontzaren lege eraentza edo Aragoiko erkidegoa: A) Ondasun erkideak; B) Bakarre ko ondasunak; C) Erkidegoaren pasiboa; D) Erkidegoaren kudeaketa; E) Erkidegoa desegitea eta likidatzea; F) Ezkontzaren erkidego luzatua.— §53. Ezkontzaren ondasun eraentza Nafarroan.— 175. Oinarrizko printzipioak.— 176. Ezkontzako itunak.— 177. Konkisten gaineko ez kontza sozietatea: A) Konkista ondasunak; B) Bakarreko ondasunak; C) Konkista sozietatearen pasiboa; D) Konkista sozietatearen kudeake ta; E) Konkista sozietatea desegitea eta likidatzea; F) Ezkonsaria eta erresak.— §54. Ezkontzaren ondasun eraentza Katalunian.— 178.

Oinarrizko printzipioak.— 179. Ezkontzako itunak.— 180. Ondasunen banantze eraentza.— 181. Eraentza bereziak: A) Ezkonsaria eta tenuta; B) Escreix edo ezkonhitzezko dohaintza; C) Aixovar eta cabalatgea; D) Tantumdema (KatZZKren 48. artikulua).— 182. Erosketak egitea, alar gunaren mesederako itunarekin.— 183. Erkidego eraentzak: A) Eros keta eta hobekuntzen gaineko asoziazioa (KatZZKren 59. artikulua); B) Ondasun eta irabazien inguruko berdintasun ituna (KatZZKren 62. artikulua); C) Agermanament edo ondasunak erdibanatzeko ituna (KatZZKren 60. artikulua); D) Convinença edo mitja guadanyeria itu na (KatZZKren 61. artikulua); E) Partaidetza eraentza.— §55. Ez kontzaren ondasun eraentza Balear Uharteetan.— 184. Oinarrizko printzipioak.— 185. Ezkontza itunak: A) Edukia; B) Gaitasuna; C) Forma; D) Egilespen unea; E) Aldarazpena; F) Eragingabetasuna.— 186. Ondasunen banantze eraentza: A) Ezkontza zamei aurre egitea; B) Etxeko ostilamendua ezkontideei erdibana dagokielako presuntzioa;

C) Ezkontide batek bestearen ondasunak administratzea; D) Ezkontideen arteko kontratuak eta dohainekotasunaren aldeko presuntzioa; E) Ezkon tideen arteko dohaintzak; F) Ezkonsaria; G) Ezkonsariaren gehikuntza edo escreixa.

ยง50. EZKONTZAREN ONDASUN ERAENTZA BIZKAIAN ETA ARABAN Euskal Herriko Foru Zuzenbide Zibilari buruz uztailaren 1ean emandako 3/1992 Legeak (EHFZZL) eraldatu egin zuen ezkontzaren ondasun eraentza.

167. Oinarrizko printzipioak Euskal Herriko Foru zuzenbide zibilean, oinarrioinarrizko printzipioa da baserria familiaren esku iraunaraztea. Printzipio hori betetzera zuzendurik daude, hain zuzen ere, Foru zuzenbide zibilaren arau guztiak eta, horien ar tean, ezkontzaren ondasun eraentzari buruzkoak ere. Bide horretatik, baserri tzat har daiteke familiaren nekazaritza ustiategi oro, ustiategi horren osagaiak ondokoak direnean: batetik, nekazaritzako etxea; eta, bestetik, lugintzarako eta berorren jarduera osagarrietarako erabiltzen diren landak, lurrak edota mendiak (CELAYA; EHFZZLren 115. art.).

Bestalde, ezkontzaren aurretik zein horren ondoren egiletsitako ezkon tza itunetan, ezkontideek askatasun osoz hitzar dezakete ondasun eraentza (EHFZZLren 93. art.). Ezkontideek ez badute ezer hitzartu, eta ondasunen eraentzari buruzko kontraturik ez badago, ondasunen foru komunikazioa da ezkontza horren eraentza, indarreko foru legerian ezarritako eran eta bal dintzetan (EHFZZLren 94. art.). Hortaz, lehenengo eta behin, ezkontza itunak egiteko askatasun printzipioa aplikatzen da eta, modu ordeztailean, ondasu nen foru komunikazioa.

168. Ezkontzako itunak A) Eraentza juridikoa BAFZZKk ez zuen arauketa berezirik ezarri ezkontzako itunen inguru an. Gaur egun ere, ezkontzako itunei Kode Zibilaren xedapenak aplikatzen zaizkie (EHFZZLren 3.1. art.). Dena den, nabarmendu behar da itunok eskri tura publikoan agertarazi behar direla (EHFZZLren 93. art.).

B) Edukia Azken boladan, ezkontzako itunen garrantziak eta maiztasunak behera egin dute. Dena dela, Foru zuzenbidea edo Zuzenbide berezia duten erre gioetan bezala, Euskal Herrian ere, ezkontzako itunak garrantzitsuagoak dira, Zuzenbide erkidea duten erregioetan baino. Horren harira, ezkontzako itunek betidanik balio izan dute ezkontideen eta, oro har, familiaren antolaketa eko nomikoa bideratzeko eta, azken buruan, baserria familiaren esku irauna razteko. Horretarako, ezkontzako itunetan jasotzen dira, beste batzuen artean, ezkonsariaren egilespena, ezkontzaren ziozko dohaintzak eta oinordetza izae rako hizpaketak. Azken horien artean, EHFZZLren 65 eta 74. artikuluen ara bera, ezkontzako itunetan izenda daiteke ondasun zehatz batzuen oinordekoa, ondasun horiek tronkalak izan zein izan ez; EHFZZLren 33. art.aren aginduz, berriz, ezkontzako itunetan, ezkontideek komisario izenda dezakete elkar.

C) Osagai pertsonalak Sarri askotan, biharetzi ezkontide izango direnen gurasoek parte hartzen dute ezkontzako itunen egilespenean, xedapen jakin

batzuk burutzeko. Modu horretan, senar tronkeroaren (hau da, ezkontzara baserria ekarri duenaren) gurasoek euren semea izendatzen dute baserriaren eta horri dagozkion guztien oinordeko; horrekin batera, gurasoek, inter vivos eta modu ezeztaezinean, do haintzan ematen dizkiote semeari baserria eta horri dagozkionak.

Emazte etorberriaren (hots, senargai tronkeroaren baserrira doanaren) gurasoek, al diz, ezkonsaria eratzen dute. Haatik, emaztegaia tronkeroa denean, ezkon gai etorberriaren gurasoek dohaintza bat egiten dute, hain zuzen ere, aurreko egoeran ezkonsariarekin pareko izango litzatekeen dohaintza.

Orobat, base rria dohaintzan emateari lotuta, badira beste itun batzuk ere, konparaziorako, dohaintzaemaileen mesedetan egindako erreserba itunak; dohaintzaemaileen zorrak bereganatzeko, dohaintzahartzaileak egiten dituen itunak; dohaintza hartzaile horrek bere gurasoen lurperaketa eta hileta gastuak ordaintzeko egindakoak; dohaintzan emandako ondasunen zametatik dohaintzaemailea askatzeko gauzatutakoak; dohaintzaemaileen eta senaremazteen artean fa mili sozietatea eratzeko gauzaturikoak; dohaintzaemaileek egindako itunak, gainerako semealabei utzitako ondasunak identifikatzeko; eta, bukatzeko, dohaintzan emandako ondasunen lehengoratzeari buruzko itunak (GARCĂ?A CANTERO).

D) Osagai errealak Gorago esan dugunez, baserria bera izaten da ezkontzako itunen objektu rik garrantzitsuena; zernahi gisaz, itun horietara bildutako hizpaketen objek tu izan daitezke beste ondasun batzuk ere.

E) Aldakortasuna Tradizioaren arabera, behin ezkontza egin eta gero,

ondasunen eraentza aldaezina zen. 1959ko Konpilazioaren 41. art.ak aldaezintasun hori barneratu zuen. Manu horren arabera, ÂŤezkontzaren ondasun eraentza, hura burutu eta gero, aldaezina da, senarrari bizkaitar infantzoi izaeraren galera zein esku raketa borondatez edo borondaterik gabe gertatu bazaio ereÂť.

Xedapen hori bat zetorren Kode Zibilarekin. KZren arabera ere, ezkontza izan eta gero, ez zegoen modurik haren ondasun eraentza aldarazteko.

Horretara, 1975eko ma iatzaren 2an, Kode Zibila eraldatu eta, eraldaketaren ondorioz, onartu egin zen ezkontza bitartean berorren ondasun eraentza aldarazteko aukera. Hori dela bide, ez zegoen argi KZren eraldaketak BAFZZKren 41. artikulua indar gabetu zuen ala ez. 1977ko maiatzaren 6an emandako ebazpenean, ENZNk adierazi zuen konpilazioaren artikulu horrek indarrean zirauela.

ENZNren hi tzetan, maiatzaren 2ko 14/1975 Legearen aginduz KZren 1315 eta 1320. ar tikuluak berridatzi ziren arren, artikulu horiek ezin ziren zuzenean aplikatu Foru zuzenbidea zuten lurraldeetan; are gehiago, aplikazio hori ezinezkoa zen Zuzenbide ordeztaile gisa ere, BAFZZKren agindu batek (41. art.ak, alegia) bestelako arauketa ezartzen zuelako, beren beregi eta argiroargiro.

Gaur egun, ordea, hauxe ezartzen du EHFZZLren 93. artikuluak: ÂŤezkon tzaren ondasunen jaurpidea ezkontideek, ezkondu aurretik zein ostean, aska tasunez Eskribaueskritura bidez itun dezatena izango daÂť. Gauzak horrela, ezkontideek askatasun zabala dute, ezkontza itunak egiteko; askatasun hori erabiliz, ezkontideek edozein momentutan ezar dezakete euren interesen ara bera aproposena den eraentza.

Lege eraentza, bai eta hitzarturiko eraentza ere, edozein momentutan al daraz daitezke; baina aldarazpen horrek ezin die kalterik egin gainontze koek eskuratutako eskubideei, ezta tronkalitateak eratorritako eskubideei ere (EHFZZLren 93.3. art.).

F) Ondasunen komunikaziopeko foru eraentza «Itunik egon ez dadinean, hurrengo kasuotan ulertuko da ezkongaiak forukomunikaziopean ezkontzen direla: biak forudun bizkaitarrak direnean; biok herritasun hori ez dutenean, batera bizitzeko izan dezaten lehenengo ohizko egoitza Lur Lauan badago; eta baterako egoitza hori izan ezean, Lur Lauan ezkondu badira» (EHFZZLren 94. art.).

EHFZZLren 95.etik 112. art.era arteko artikuluek arautzen dute onda sunen komunikaziopeko foru eraentza. Eraentza horren kontzeptua, izaera ju ridikoa eta sorrera ulertzeko, lege testua bera izan behar da kontutan; eta, horrez gain, testu honen 374. or.an eta ondorengoetan egindako oharrak ain tzat hartu behar dira, beti ere, EHFZZLren 95 eta 96. art.ei lotuta.

Mamitu ere, ezkontideen arteko berdintasun printzipioan mamitzen da ondasunen komunikaziopeko foru eraentza.

Horregatik, xedapen egintzak bu rutzeko, bi ezkontideen adostasuna izan behar da.

Jarraian, eraentza horren alde zehatz batzuei buruzko arauak azalduko ditugu: 1. Aktiboa. EHFZZLren 95.1. art.aren aginduz, erkidegoarenak dira «on dasun mugiezin edo mugikor guztiak, ondasunon jatorria dena delakoa de la, batenak zein bestearenak izan, berdin ezkontzara bakoitzak ekarritakoak zein ezkontza bitartean irabazitakoak, ondasunok dauden lekuak zerikusirik ez duela». Xedapen horren arabera, ondasunok senaremazteei dagozkie erdi bana; beraz, ezkontza bitartean, egiazko erkidego bat eratzen da, ondasun ho rien gain.

2. Pasiboa. Ondasun erkideak kargatzen dituzten zamen artean, legeak bi mota bereizten ditu:

—Ezkontzaren zamak. EHFZZLren 98. art.aren arabera, zama horiek «le henengo eta behin, irabazitako ondasunekin ordainduko dira, eta horrelakorik ez balego edo daudenak nahikoa ez balira baino ez lirateke ezkontide ba koitzaren jatorrizko ondasunen pentzu ordainduko, euren balioaren heinean». Ezkontza zamen inguruko definiziorik ez badago ere, foru komunikazioaren zamatzat har daitezke KZren 1362. art.an deskribaturikoak (CELAYA).

—Ezkontide batek bere aldetik hartu dituen zorrak eta betebeharrak. EHFZZLren 102. art.ak, erregela orokorra zehazteaz gain, espezialitate ba tzuk ezartzen ditu. Erregela orokorra, izatez, hauxe da: foru komunikazioaren bidez, ezkontide bakoitzari ondasunen erdiak dagozkio eta horren ardurape koak dira ezkontide horrek bere aldetik hartutako zor eta betebeharrak; hor taz, zor eta betebehar horiek ez dute kargatzen beste ezkontideari dagokion erdia. Arau hori aplikatzen da, ezkontide batek betebeharra hartu duenean, bestearen adostasunik gabe.

Espezialitateak, aldiz, zordun ez den ezkontidearen ondarea defendatzeko ezartzen dira. Horretarako, EHFZZLren 102. art.ak enbargo sistema bat fin katu eta horrek dakartzan jakinarazpenak zehazten ditu. Dena dela, zordun ez den ezkontideak foru komunikazioaren desegitea eska dezake, EHFZZLren 102. art.an bertan aipaturiko epe eta baldintzetan.

Enbargopeko ondasunak, zordunaren ondasun guztiak izan beharrean, horietako batzuk izan daitezke. Kasu horietan, EHFZZLren 102. art.ak hauxe agintzen du: «edozein modutan ere, zorra ordaintzeko erabilitako ondasunak ezkontide zordunak jasotakotzat joko dira, forukomunikazioarengatik dago kionaren pentzu».

3. Administrazioa. Horren inguruan, bi arau bereizi behar dira.

Lehe nengo eta behin, «ezkontide bakoitzari berari baino ez dagokio

bere jatorrizko ondasunak administratzeaÂť, bai eta jaraunspen bidez eskuratu dituen ondasu nak administratzea ere (EHFZZLren 100. art.). Bigarrenik, ÂŤbatera irabazi tako ondasunak administratzea ezkontide biei dagokieÂť (EHFZZLren 101. art.). EHFZZLren 97. art.arekin bat etorriz, KZren arabera egin behar da bi ondasun mota horien arteko bereizketa.

4. Xedapena. Xedapen egintzak baterakoak izan behar dira (EHFZZLren 99. art.). Alabaina, ezkontide bakoitzak xeda ditzake bere titulartasunpeko di rua eta balore higikorrak.

Ezkontide batek nahierarakotasun hutsez ez badio adostasunik ematen besteak burutu nahi duen xedapenari, titular xedatzaileak epailearengana jo dezake; epaileak xedapena baimenduko du, hori familiaren intereserako iza nez gero.

Legeak ez du esaten zein den adostasunik ez izatearen ondorioa; badirudi halako kasuetan KZren 1322. artikulua aplika daitekeela (CELAYA).

5. Desegitea. Foru eraentza desegiteko kariak dira ezkontide baten herio tza; ezkontideen arteko banantzea; ezkontzaren deuseztasun adierazpena; eta, azkenik, dibortzioa (EHFZZLren 95. art.).

Horiez gain, foru eraentza desegi teko karia da itun bidez beste eraentzaren bat ezartzea.

Ezkontide baten heriotza delaeta foru eraentza desegiten bada, bi kasu bereizi behar dira: ezkontza horretan semealabak izatea (EHFZZLren 104. art.) eta semealabarik edo gainerako ondorengorik ez izatea (EHFZZLren 109. art.); bereizketa bera egiten zuen 1959ko Konpilazioak ere. Aurreneko kasuan, komunikazioa sendotu egiten da; ondasunen zatiketa eta adjudikazioa egin arte, erkidego bat eratzen da, alargunaren eta hildako ezkontidearen oinordekoen artean. Erkidego horrek ezaugarri berezi batzuk ditu, alarguna komisario izendatua izan denean (EHFZZLren 105. art.).

Ezkontza desegitean gerta daiteke, ordea, bi ezkontideen semealabarik ez izatea; halaber, gerta daiteke ezkontza desegitea,

deuseztasun, banantze edo dibortzioaren ondorioz. Bi kasu horietan, komunikazioa desegiten da, irabaz pidezko sozietatea desegiten den moduan (EHFZZLren 109. art.).

Hala eta guztiz ere, foru komunikaziopean, alargunak gozamen eskubideari eusten dio, EHFZZLren 110. art.aren arabera. §51. BAYLÍOKO FORUA 169. Indarraldia Baylíoko Forua ez da sekula ere konpilatu; horrez gain, foru horrek ohi turazko jatorria du ziur asko. Bada, 1778ko abenduaren 20an, Carlos III.ak Pragmatika bat eman zuen, Baylíoko Foruaren indarraldia aintzatesteko.

Ain tzatespen horren lurralde eremuak bere baitan hartzen zituen Alburquerque, Jerez de los Caballeros eta «egundaino foru hori bete duten gainerako he rriak» (Bilduma Berriberria 10, 5, 12). Doktrina eta jurisprudentziaren esa netan, Baylíoko Forua oraindik indarrean dago; hots, KZren 1976. artikuluak ez du foru hori indargabetu (ikus, batetik, 1892ko otsailaren 8an emanda ko epaia; eta, bestetik, ENZNk 1914ko abuztuaren 19an, 1926ko azaroaren 10ean, 1939ko abuztuaren 11n eta 1946ko urtarrilaren 9an emandako ebazpe nak). Hori berori ateratzen da, dela 1778ko Pragmatikaren berariazko ain tzatespenetik, dela 1888ko maiatzaren 11n emandako Oinarri Legearen 5. art.tik, dela KZren jatorrizko 12. art.tik. Gaur egun, Extremadurako Autono mi Estatutuaren 12. art.aren arabera, autonomi erkidego horrek badu Ohitu razko zuzenbide berezirik.

170. Ezkontzaren eraentza ekonomikoa, ondasunen komunikazio unibertsalekoa

Carlos III.aren Pragmatikari helduta, ondasunen komunikazio unibertsa leko eraentza da ezkontzaren ondasun eraentza ordeztailea; izan ere, «senar emazteek ezkontzara daramatzaten ondasun guztiak, bai eta edozein kariren ondorioz eskuratzen dituztenak ere, irabazpidezko ondasun gisa komunikatu eta banatzen dira».

Doktrinaren ustetan, Baylíoko Foruaren aginduz, ondasunen komunika zio unibertsala ezkontza bitartean gertatzen da eta ez, ordea, ezkontza dese gitean. Hori baieztatzeko, autoreek hiru argudio erabiltzen dituzte: batetik, ohitura bera; bestetik, manuaren idazkera («komunikatu eta banatzen dira»); eta, azkenik, komunikazio unibertsaleko eraentzak Portugalen ohiko den era entzarekin duen antzekotasuna. Hori guztia dela bide, ondasunak xedatzeko, derrigorrezkoa da beti bi ezkontideen adostasuna.

Edozein modutan ere, on dasunen komunikazio unibertsaleko eraentza horretan, ezkontideek ez dute bakarreko ondarerik; bada bakarreko ondarerik, ostera, KZren irabazpidezko eraentzan, Nafarroako konkisten eraentzan eta Tarragonako Campean nahiz beste eskualde batzuetan erosketa eta hobekuntzen gain egiten diren asozia zioetan. Bestalde ere, Baylíoko Foruan, ez da beharrezkoa ezkontideek seme alaba edo ondorengorik izatea; Bizkaian eta Araban, aldiz, ondasunen foru komunikaziopean, hori nahitaezkoa da.

Amaitzeko, ondasunen komunikazio unibertsaleko eraentza, izatez, lege eraentza ordeztailea da; Tortosako ager manamenta, aldiz, itun bidez bakarrik ezar daiteke.

Esanak esan, jurisprudentziak adierazi du ezkontza desegitean bakarrik gertatzen dela komunikazioa. Horrek esan nahi du komunikazioak ondoreak sortzen dituela, ezkontideen jaraunsleengan bakarrik; bien bitartean, irabazpi dezko eraentza aplikatzen da, ezkontideen artean (1892ko otsailaren 8an emandako epaia; ildo beretik, ENZNk 1914ko abuztuaren 19an eta 1939ko abuztuaren 11n emandako ebazpenak). Jurisprudentziaren aburuz, hori berori eratortzen du

jabetza askatasunez erabiltzeko printzipioak; zernahi gisaz, printzipio hori mugatzeko, hiru bide baino ez daude: legeen berariazko xeda penak, ezkontideen arteko itun bereziak eta, azkenik, Zuzenbide erkidearen kontrakoak diren foru eta ohituren interpretazio hertsia. §52. EZKONTZAREN ONDASUN ERAENTZA ARAGOIN 171. Oinarrizko printzipioak Ezkontzaren ondasun eraentzari dagokionean, Aragoin stantum est char tae printzipioa aplikatzen da. Orokorrean, printzipio hori (hau da, ezkontza itunak egiteko askatasun printzipioa) aintzatesten du ArZZKren 3. art.ak. Manu horren harira, egun ezkontide direnek zein biharetzi ezkontide izango direnek askatasun osoz hitzar dezakete ezkontzaren ondasun eraentza.

Bestal de, ArZZKren 23.1. artikuluaren arabera, ezkontzaren ondasun eraentzari aplikatzen zaizkio kasuankasuan egiletsitako itunak, «bai eta egungo zein etorkizuneko ondasunei buruz egiten diren gainerako hitzarmenak ere, kon pilazio honetan ezarritako mugekin». Bistakoa denez, printzipio hori oinarri oinarrizkoa da eta jurisprudentziak berak ere horixe aintzatetsi du, besteak beste, AGk 1984ko azaroaren 23an emandako epaian.

Epai horren hitzetan, «Aragoiko Zuzenbidean oinarrizko da ezkontideek duten askatasuna, ezkon tzaren sozietateari buruz itunak edo hizpaketak ezartzeko».

Ezkontzako itunetan ez bada ezer hitzartu, erkidegoaren lege eraentza aplikatu behar da. Lege eraentza horri era askotako izenak jarri izan zaizkio, besteak beste, Aragoiko erkidegoa, ezkontza partzuergoa edota ezkontzaren isilbidezko sozietatea.

ArZZKren 36.etik 59.era arteko art.ek arautzen dute, arautu ere, lege eraentza hori. Bestalde, Aragoiko erkidegoa ordeztailea da, ezkontza itunetan hitzarturiko eraentzari begira. Edonola ere, ordeztailetasun hori ez da abian jartzen, ezkontzako itunetan eraentzarik ezarri ez denean bakarrik; aitzitik, itun horietara

bilduriko hizpaketak behar bestekoak ez di renean ere, lege eraentza ordeztailearen xedapenak aplikatzen dira, batzuen eta besteen izaerak hori egitea ahalbideratzen badu behinik behin.

Bide ho rretatik, ArZZKren 23. art.aren bigarren idazatiak ondokoa dio: ÂŤezkontza itun zein hitzarmenik izan ezean, edota aurreko horiek osatzeko, titulu honen III. kapituluko xedapenak aplikatu behar dira, batzuen eta besteen izaerak hori egitea ahalbideratzen duen heineanÂť; kapitulu horretako xedapenek fin katzen dute, hain zuzen ere, ezkontzaren lege eraentza.

Hori guztia kontutan hartuta, Aragoin, lehenengo eta behin, ezkontide ek itundutako eraentza aplikatzen da; horri buruz ari dira ArZZKren 25.etik 35.era arteko art.ak. Ezkontideek ez badute eraentzarik itundu edo eurek itun durikoa nahikoa ez bada, orduan ezkontzaren lege eraentza aplikatzen da (ArZZKren 36.etik 59.era arteko art.ak); aurrerago esan dugunez, lege eraen tza hori erkidego eraentza da.

172. Ezkontzako itunak A) Edukia Ezkontzako itunetan edozein hizpaketa hitzar daiteke, famili zein oinor detza eraentzari buruz; izatez, hizpaketa horiek izan daitezke, bai gaur egun ezkontide direnen ingurukoak, bai biharetzi ezkontide izango direnen gai nekoak, bai eta ezkontzako itunen egilespenean parte hartzen duten subjektuei buruzkoak ere. Zernahi gisaz, horretarako, ezkontzako itunen hizpaketek ez kontzaren beraren helburuak errespetatu behar dituzte (ArZZKren 25.1. art.), ezin dute urratu Aragoin aginduzkoa den araua (ArZZKren 3. art.) eta Ara goiko Konpilazioak zehazten dituen mugak bete behar dituzte (ArZZKren 23.1. art.). Labur zurrean, ezkontzako itunen edukia eratzen dute, nola famili izaerako hizpaketek, hala oinordetza izaerako hizpaketek.

Halaber, hizpake

tok izan daitezke, dela ezkontideei buruzkoak, dela ezkontzako itunen egiles penean ezkontideekin batera parte hartzen duten subjektuen gainekoak.

Famili izaerako hizpaketen artean, garrantzitsuenak dira ezkontzaren on dasun eraentza ezartzen dutenak (eraentza hori edozein izanda ere, berbarako, ohiturazko famili erakundea, ondasunen banantze eraentza etab.). Hizpaketa horiez landara, badira axola handiko beste batzuk ere; adibidez, ezkontza ren ziozko ondare eratxikipenak egiten dituztenak (ezkonsariak, dohaintzak eta abar).

Bestetik, oinordetza izaerako hizpaketen artean, garrantzitsuenak dira bi ezkontideen edo euretako baten oinordetza antolatzen dutenak (kasurako, bi ezkontideek egindako hitzarmena, jaiotzeke dagoen semealabari jarauns letza unibertsala emateko; «casamiento al más viviente» ituna, ezkontideak semealabarik gabe hiltzen direnerako; edota alarguntasun gozamenari buruz ko itunak). Itun berberak egin daitezke beste pertsona batzuen (gehienetan, aurrekoen) oinordetza antolatzeko, pertsona horiek ezkontzako itunen egiles penean parte hartzen badute (esaterako, jaraunslea kontratu bidez izendatzea, ondasunen dohaintza unibertsalak etab.).

ArZZKren 33. art.aren aginduz, ezkontza itunetara bildutako hizpaketek ohiturazko famili erakundeak barneratzen badituzte, alderdiek itunduriko hiz paketak aplikatzen dira, hizpaketok tokiko ohitura eta usadioen arabera in terpretatzen direla. Ohiturazko famili erakundeen artean, 33. artikuluak berak ondokoak aipatzen ditu adibide gisa: «hermandad llana»; «agermanamiento» edo «casamiento al más viviente»; «casamiento en casa»; «casamiento a sobre bienes»; «consorcio universal o juntar dos casas»; «acogimiento» eta «dación personal».

Nabarmentzekoa da ArZZKren 25. artikulua famili eraentzaz ari dela. Aipamen horrek berarekin dakar famili tronkalaren ideia edo, bestela esateko, etxearen ideia. Lurralde

zuzenbideetan, ideia hori erabat erroturik dago; horri helduta, ezkontzak ez du familia eratzen, familia iraunarazi baino. Horre gatik, ezkontza itunek ez dute arautzen ezkontzaren antolaketa ekonomikoa bakarrik; egineginean ere, familia osoaren antolaketa ekonomikoa arautzen dute (hori dela eta, oinordetza izaerako hizpaketek ere ezkontzako itunen ohi ko edukia osatzen dute).

Amaitzeko, ezkontzako itunak egiteko askatasunak baditu berezko mugak ere. Muga horiek zehazgabeak izan arren, ezin nahas daitezke aginduzko arauek ezarritako mugekin.

Ezkontzaren beraren helburuak dira, hain zu zen ere, muga horiek.

B) Forma Ezkontzako itunak (eta hizpaketak) eskritura publikoan agertarazi behar dira; bestela, deusezak dira (ArZZKren 25.2. art.).

C) Gaitasuna Aragoin, bide bertsutik doaz ezkontza itunak egilesteko gaitasuna eta ez kontzeko gaitasuna. Ildo horretatik, ezkontzaren aurretik itunak egilesteko gaitasuna du baliozkotasunez ezkontzeko gaitasuna duenak. Hori berori da, izatez, habilis ad nuptias habilis ad pacta nuptialia printzipioa. Dena den, adingabekoei begira, printzipio hori mugatu egiten da, ArZZKren 27. art.aren aginduz. Manu horren arabera, ezkontza itunak egilesteko, adingabekoek gu raso baten laguntza behar dute; eta, gurasorik izan ezean, tutorearen, Senide Batzaren edo lehen auzialdiko epailearen laguntza.

D) Denbora eta aldarazpena

Ezkontzako itunak ezkontzaren aurretik zein ezkontza bitartean egilets daitezke. Azken kasu horretan, ezkontza itunetara bilduriko hizpaketei atze raeraginezko ondoreak eratxiki ahal zaizkie, beti ere, gainontzekoen esku bideei kalterik egin gabe (ArZZKren 26. artikulua). Dena den, gerta daiteke ezkontideez besteko subjektu batzuek parte hartzea, ezkontzako itunen egiles penean; esaterako, aurrekoek egilespen horretan parte har dezakete, ezkonti deei edo horien semealabei ezkonsari, dohaintza zein legatuak emanez, edota horiek jaraunsle izendatuz. Horrelakoetan, ezkontzako itunen aldaberriketak aurrekoek emandako ondasun edo eskubideak ukitzen baditu, orduan aurre ko horiek ezkontzako itunen aldarazpenean parte hartu behar dute nahitaez (ArZZKren 28. art.).

173. Ezkonsaria eta ezkonsariaren sinadura Konpilazio gehienen antzera, Aragoiko Konpilazioak ere ezkonsariaren erakundea arautzen du. Edonola ere, gaur egun, Aragoiko Konpilazioaren arauketa hori —haiena bezala— bat etorri behar da Konstituzioak ezarritako printzipioekin (batez ere, berdintasun printzipioarekin; EKren 14 eta 32.1. artikuluak).

ArZZKren 30. artikuluaren arabera, ezkontide bakoitzak ezkonsaria edo ezkonsariaren sinadura eman diezaioke besteari: ezkontide batek ezkonsaririk ez badu, besteak ezkonsaria aintzatets diezaioke; eta harako ezkontideak ezkonsaririk badu, besteak ezkonsari hori gehi dezake.

Ezkonsaria era dezakete aurrekoek ere, senarrarentzat nahiz emaztea rentzat (ArZZKren 31.1. art.). Kasu horretan, eta ezkontideek semealabarik ez duten artean, ezkonsaria ezin da besterenganatu, besterenganaketa horre kin ados ez badatoz ezkonsaridunaren gurasoak edo guraso horietatik bizi rik dagoena; aurreko horiek izan ezean, Senide Batzak ematen du adostasuna. Horrez gain, ezkonsaria besterenganatu ahal izateko,

derrigorrezkoa da ho rren prezioa beste ondasun zehatz batzuetan inbertitzea; halako ondasunek ezkonsariaren babes juridiko bera dute (ArZZKren 31.1. art.).

Bestalde, hor aipaturiko pertsonen adostasuna beharbeharrezkoa da, ez konsariari, ezkonsariaren sinadurari edo bi horien bermeei uko egiteko, bai eta ekarpen horiek besterenganatzeko ere (ArZZKren 31.2. art.).

Bi ezkontideek semealabak baldin badituzte, semealaba horiek jarauns ten dituzte ezkontide batek besteari ezkonsari gisa edo ezkonsariaren sinadura gisa emandako ondasunak; zernahi gisaz, ondasun horiek ez zaizkio egozten semealabek jaso behar duten seniparteari.

Horren harira, ezkontide ezkonsa ridunak bere erara xeda ditzake ondasunok, semealaben artean (ArZZKren 31.3. art.).

Ezkontide batek besteak eratutako ezkonsaria edo ezkonsariaren sinadura galtzen du, alarguntasunaren ziozko eskubide igurikimena galtzen den ka suetan (ArZZKren 32. art.).

174. Ezkontzaren lege eraentza edo Aragoiko erkidegoa Aragoin, ezkontzaren lege eraentzari era askotako izenak jarri izan zaiz kio, besteak beste, Aragoiko erkidego, ezkontza partzuergo edota ezkontzaren isilbidezko sozietate. Gorago esan dugun moduan, lege eraentza hori erkidego eraentza da eta, horretan, hiru ondare bereiz daitezke: bi ezkontideen bakarre ko ondareak eta ondare erkidea edo kolektiboa. Azken hori ondare bereizia da eta berorren ardurapekoak dira zor erkide deiturikoak.

Bestalde, lege eraentzak izaera ordeztailea du. Beste hitzez esanik, eta au rrerago esan dugunez, lege eraentza aplikatzen da, ezkontzako itunetan bes te eraentzarik ezarri ez denean. Halaber, lege eraentzaren hizpaketak aplika daitezke, hitzarmenezko eraentzaren hizpaketak

behar bestekoak ez direne an, «batzuen eta besteen izaerak hori egitea ahalbideratzen duen neurrian» (ArZZKren 23.2. art.).

A) Ondasun erkideak ArZZKren 40. art.ak erkidegoaren aldeko presuntzioa ezartzen du. Manu horren arabera, «aurreko artikuluen arabera ezin bada egiaztatu ondasun ba tzuek bakarreko izaera dutenik, orduan ondasun horiek erkideak direla uste izango da». Hortaz, presuntzio horren bidez, ondasun batzuk erkidegoari era txikitzen zaizkio. Berebat, presuntzio horretatik kanpo, ondasun erkidetzat har daitezke eta ondare erkidean sartzen dira ondokoak (ArZZKren 37. art.): 1. Ezkontza bitartean eta ondasuntza erkidearen kontura, edozein ezkon tidek kostu bidez eskuratzen dituen ondasun higiezinak.

2. Bi ezkontideek euren lan zein jardueraren ondorioz lortzen dituzten ondasunak.

3. Ondasun erkideek eta bakarreko ondasunek ematen dituzten fruituak, fruituok agertu edo sortzen direnetik.

4. Orokorrean hartuta, ondasun higikor guztiak, ondoren azalduko ditu gunak izan ezik.

Ondasun higiezin eta higikorrei dagokienez, kontutan izan behar da ba liozkoa dela ondasun higikor batzuei higiezin izaera eratxikitzea itun bidez. Orobat, gogoan izan behar da ArZZKren 39. art.an ezarritako presuntzioa ere; manu horren arabera, ondasun higikor jakin batzuk (orokorrean, balio rik gehien dutenak) ondasun higiezin direla uler daiteke, kontrako itunik izan ezean.

B) Bakarreko ondasunak

Hauexek dira ezkontide bakoitzaren bakarreko ondasunak (ArZZKren 38. artikulua): 1. Ezkontide horrek ezkontzara ekarri dituen ondasun higiezinak eta ez kontza bitartean dohainik eskuratu dituenak.

2. Ezkontideari datxezkion ondasunak eta ondare izaerako eskubideak, bai eta inter vivos ezin eskualda daitezkeenak ere, halako izaera duten bi tartean.

3. Dohaintzaemaileak edo kausatzaileak erkidegotik kanpo utzi dituen ondasunak.

4. Bakarreko ondasun batzuen ordez eskuratzen diren ondasunak, nahiz eta horiek diru erkidearekin ordaindu. Nolanahi den ere, ondasunok baka rrekoak izan daitezen, bi ezkontideek hala erabaki behar dute beren beregi. Ildo horretatik, 1984ko azaroaren 23an emandako epaian, AGk ondokoa adie razi zuen: Aragoiko Zuzenbide zibilean, ÂŤedozein ondasun eskuratzen bada emaztearen (edo senarraren) bakarreko ondasun higiezin baten truk, ondasun horrek ez du senarraren (edo emaztearen) zorren gaineko erantzukizunik.

Ho ri berori baiezta daiteke, bi arrazoi hauek erabilita: batetik, ondasun hori erki dea ez denez gero, ezin du halako erantzukizunik izan; bestetik, ezkontideek egindako itunak edo adierazpenak murriztu egiten du senaremazteen arteko erkidegoaÂť.

5. Ezkontideari bakarreko ondasun batzuk kentzen zaizkionean, gabetze hori konpentsatzeko eskuratzen diren ondasunak; gisa berean, bakarreko on dasunei edota ezkontideari berari eragin zaizkien kalteak konpentsatzeko es kuratzen diren ondasunak.

6. Atzeraerosteko itunaren bidez eskuraturiko ondasunak, bai eta atzera eskuratze eskubidearen bitartez eskuratutakoak ere, ondoko kasuan izan ezik: errentariak ondasun horiek eskuratzen dituenean, etxebizitzaren gain dagoki on atzeraeskuratzea erabiliz.

7. Bakarreko ondasunetan izandako akzesioak edo

gehikuntzak.

Sarritan, harremanak edo loturak sortzen dira, nola ezkontideen bakarre ko ondareen artean, hala bakarreko ondare horien eta ondare erkidearen ar tean. Harreman horiei buruz ari da ArZZKren 47.1. artikulua.

Manu horren aginduz, ezkontideen ondareek eta ondare erkideak elkarri itzuli behar diz kiote bakoitzak, besteen kontura eta karirik gabe, izan dituen irabaziak.

C) Erkidegoaren pasiboa ArZZKren 41. art.aren arabera, erkidegoaren zamak dira ondokoak: 1. Batetik, familiari lege bidez zor zaizkion laguntzak eta, bestetik, ez kontide bakoitzari zor zaizkionak. Gerta daiteke ezkontide batek semealaba adingabekoak izatea, beste pertsona batekin; gisa berean, gerta daiteke adin nagusikoak izatea ezkontideak pertsona horrekin dituen semealabak, baina semealabok senaremazteekin bizitzea.

Gauzak horrela, erkidegoaren zama tzat har daitezke semealaba horien guztien hazkuntza eta hezkuntza ere.

On dasun erkiderik izan ezean, ezkontideek erantzukizun solidarioa dute, zenbaki honetan aipaturiko zorren gain; dena dela, barne harremanetan, erantzuki zun hori erdibana egiten dute ezkontideok (ArZZKren 43.1. art.).

2. Ezkontza bitartean bi ezkontideen betebeharrek sortzen dituzten ko rritu arruntak.

3. Gozamendun arretatsu batek bakarreko ondasunak zaintzean izango li tuzkeen gastuak.

4. Edozein ezkontidek zor duen lege mantenua. Gerta daiteke ezkontza bitartean ezkontide batek semealabak izatea,

beste pertsona batekin. Nahiz eta semealaba horiek adin nagusiko izan, ezkontideekin batera bizi ez badira, eurei ere mantenua eman behar zaie. Alabaina, likidazio unean, mantenu ho rren ondorioz ordaindutakoa berreskura dezake erkidegoak.

5. Senarraren zein emaztearen zorrak, batetik, zor horiek familiaren onu rarako izan direnean; edo, bestetik, zorrok hartu direnean, erkidegoarentzat erabilgarri gertatu diren jarduerak egikarituz.

Kasu horietan guztietan —1) zenbakian azaldutako kasuan salbu—, on dasun erkiderik izan ezean, zor erkideen gaineko erantzukizuna du zor horiek hartu dituen ezkontideak. Nolanahi den ere, ezkontide horrek frogatzen badu zorra erkidegoaren onurarako izan dela, orduan besteari errepeti diezaioke be rak ordaindu duen kopuruaren erdia (ArZZKren 43.2. art.).

Edu berean, erkidegoak egin behar die aurre jaraunsletzek eta dohaintzek eratorritako zor eta zamei. Hala ere, aurre egite horrek badu mugarik: erkide goak jaraunspenean zein dohaintzan jasotako ondasunen balioa zein izan eta balio horren adinakoa da erkidegoaren erantzukizuna (ArZZKren 44. art.).

Bestalde, ezkontideek betebeharrak har ditzakete, administraziorako lege ahalmenak egikaritzean, beren negozioak behar bezala ustiatzean, edota euren lanbidean aritzean. Bada, gainontzeko onustedunei begira, ondasun erkide ek dute betebehar horien gaineko erantzukizuna (ArZZKren 42. art.).

Bide beretik, gerta daiteke ezkontide bakoitzak zor batzuk izatea, ezkon du baino lehen. Horrela izanez gero, zor horiek ondasun erkideak kargatzen dituzte, muga batekin: ezkontideak erkidegora ekarri dituen ondasunen ba lioaren neurrian (ArZZKren 45. art.).

Ezkondu eta gero ere, edozein ezkontidek bakarreko zorrak har ditzake. Hala gertatzen denean, zor horiek ezkontide zordunaren ondasunak kargatzen dituzte. Zordunaren ondasunak ez badira bakarreko zorrak ordaintzeko beste, orduan ondare erkideak du euren gaineko erantzukizuna. Edozein modutara ere, ArZZKren 46.1. art.aren arabera, erantzukizun horrek ezin du

ukitu on dare erkide horretan zordun ez den ezkontideari dagokion zatia; modu berean, bakarreko zorren gaineko erantzukizunak ezin ditu ukitu zor erkideen hartze kodunek dituzten lehenespenezko eskubideak.

Horrenbestez, bakarreko zorren ondorioz zerbait ordaintzen bada on dasun erkideen kontura, ordaindutako hori ezkontide zordunaren partaidetzari egotzi behar zaio, zor edo gastu horiek guztiak ordaindu arte.

Halaber, onda sun erkideen kontura ordaindutakoa kontutan izan behar da, bakarreko har tzekodunek gero egin ditzaketen erreklamazioetarako (ArZZKren 46.2. art.).

D) Erkidegoaren kudeaketa ArZZKren 48. art.ak kudeakidetza printzipioa ezartzen du.

Printzipio horren arabera, ondasun erkideen kudeaketa baterakoa izan behar da. Beste modu batera esateko, ondasun erkideen administrazioa eta xedapena bi ezkon tideei dagozkie batera edo euretako bati, bestearen adostasunarekin. Horrezaz aparte, ArZZKren 48. art.ak zehazten du zein kasutan dagoen ezkontide bat legebideztaturik, bere kabuz eta gainontzekoei begira, banaka jarduteko. Ma nu horren hitzetan, ezkontideak bere kabuz buru ditzake, batetik, ondare erki dea modu arruntean administratzeko egintzak; eta, bestetik, haren lanbide, arte edo ogibidearen ohiko trafikoan sartzen diren administrazio eta xedapen egintzak. Berebat, edozein ondasun ezkontide baten izenean edo horren esku bakarrik baldin badago, ondasun horri begira, ezkontideak buru ditzake ad ministrazio zein artapen egintzak, kreditu eskubideak egikaritzeko egintzak eta dirua zein baloretituluak xedatzeko egintzak.

Ondasun erkideen administrazio edota xedapenaren inguruan ezkontide ak ados jartzen ez badira, famili egoitzari dagokion lehen auzialdiko epaileak ebatzi behar du gatazka hori; alabaina, ezkontideek Senide Batzari eratxiki diezaiokete gatazka

konpontzeko ardura (ArZZKren 49. art.).

Bestetik ere, gerta daiteke ezkontide batek ezintasunen bat izatea, onda sun erkideen administrazio zein xedapen egintza bati edo batzuei adostasuna emateko. Konpilazioak badu konponbiderik kasu horientzat ere, hain zuzen ere, epaileari dagokio horiek ebaztea (ArZZKren 50. art.).

ArZZKren 51. art.aren arabera, bakarreko ondasunei dagokienez, ezkon tide bakoitzari dagozkio bere bakarreko ondasunen administrazioa eta xeda pena; nolanahi den ere, ezkontide horrek bestearen adostasuna edo, hori izan ezean, epailearen baimena behar du, ohiko etxebizitzaren gaineko eskubideak nahiz etxebizitza horren altzari arruntak xedatzeko, bai eta ondasun horiek famili erabileratik kanpo uzteko ere.

E) Erkidegoa desegitea eta likidatzea Aragoiko erkidegoa desegiten da, bertako konpilazioan zehazturiko ka rien ondorioz. Zehatzago eta bereziki, Aragoiko erkidegoa ondoko kasuetan desegiten da: bi ezkontideek hala erabakitzen dutenean, euren borondatea agerkai publikoan azalduz; eta KZren 1392 eta 1393. art.etako kasuak bete tzen direnean. Edozelan ere, gerta daiteke ezkontza desegitea ezkontide baten heriotzaren ondorioz, baina ezkontza partzuergoak indarrean irautea, konpila zioak berak agindutako eran (ArZZKren 52. art.). Bestalde, ezkontideen ar tean desadostasun larriak eta jarraikakoak izan daitezke, ondasun erkideen administrazio edo xedapenaren inguruan. Hori gertatu eta ezkontide batek epaileari hala eskatuz gero, Aragoiko erkidegoa desegiten da. Kasu horretan, eta epaileak erkidegoaren desegitea edo zatiketa dekretatu eta gero, ondasu nen banantze eraentza aplikatzen zaio ezkontza horri (ArZZKren 49.2. art.).

Halaber, kontutan izan behar da ezkontza erkidego luzatu deiturikoak de

segite kari bereziak dituela (ArZZKren 68. art.).

Ezkontide baten heriotza delaeta erkidegoa desegiten bada, alargunak administratzen du ondarea, hori adjudikatu arte (ArZZKren 53. art.).

Horre la, administratzaile den aldetik, alargunak kudeaketaren gaineko erantzukizu na du eta kudeaketa horren berri eman behar die partaideei, eurei dagozkien kontu guztietan (ArZZKren 53.3. artikulua).

Ondorenez, alargunari kudeake ta ahalmen batzuk eratxikitzen zaizkio, eginkizun ekonomikoaz gain, famili eginkizuna bete dezan (ArZZKren 53. art.ko 1 eta 2. lerroaldeak).

Erkidegoa azkentzen bada heriotzaz besteko arrazoi baten ondorioz, ez kontideek erabakitzen dute nori dagokion ondarearen behinbehineko admi nistrazioa. Ezkontideen artean ez badago horren gaineko adostasunik, lehen auzialdiko epaileak ebatziko du gatazka; gatazka hori ebazteaz landara, eta likidazioa egiten ez den artean, epaileak babes neurri egokiak har ditzake (ArZZKren 54. art.).

Erkidegoa likidatu baino lehen, ondasunen inbentarioa egin behar da; izan ere, desegindako erkidegoaren edozein partaidek eska diezaioke inbenta rioa lehen auzialdiko epaileari. Inbentario hori egiteko, interesatu guztiak zi tatu behar dira. Horren harira, epaitegira bertaratzen direnek erabaki behar dute inbentarioa egiteko modua; euren artean ados jartzen ez badira, inben tarioa egiten da, testamentu judizioaren inguruan Judiziamendu Zibilari bu ruzko Legeak agindutako eran. Inbentario horretan sartzen dira, lehendabizi, inbentarioa egitean alargunaren esku dauden ondasun guztiak, zinez edo us tez ondasun erkideak badira; eta, bigarrenik, ezkontza erkidegoa azkentzean erkidego horretan zeuden ondasunak, horiek bertan zeudela frogatuz gero. Horren inguruan, kontutan izan behar dira, nahitaez, ArZZKren 53.4 eta 59. art.ak (ArZZKren 55. art.).

ArZZKren 56. art.ak ezartzen du likidazioa egiteko hurrenkera. Manu horren arabera, ondoko pausoak eman behar

dira likidazioa egiteko: 1. Masa erkideak bakarreko ondareei itzuli behar die eurei zor diena; era berean, masa erkideak berreskuratu behar du bakarreko ondareek berari zor diotena, edozein kari dela bide.

Itzulketa eta berreskuraketa horiek guztiak konpentsazioaren bitartez egiten dira, partaide bakoitzari ordaindu arte par tzuergoan berari dagokion zenbatekoa.

2. Mugaeguneraturiko zorrak, ordaindutakoak eta ordaindu gabekoak, bermatu behar dira.

3. Ezkonsariaren sinadura eta senaremazteen arteko dohaintzak ordain du behar dira.

4. Abentajak ondare erkidetik atera edo deskontatu behar dira.

Arean be re, alargunari ondoko eskubidea eratxikitzen zaio: gerakina zehaztu aurretik, ondasun jakin batzuk ondare erkidetik ateratzeko eskubidea. Abentajak dira, izatez, eskubide horren objektu. Bada, alargunak ondasun erkideetatik bereiz ditzake, abentaja gisa, berak erabiltzen dituen arropak; partzuergoaren onda rearekin alderatuz, gehiegiko baliorik ez duten lan tresnak; etxeko ostilamen dua, hori bi ezkontideek izan duten bizieraren araberakoa denean; eta, oro har, tokiko ohiturak abentaja gisa alargunari ematen dizkion ondasun guztiak (ArZZKren 57.1. art.). Abentajen gaineko eskubide hori bereberezkoa da eta ez zaie jaraunsleei eskualdatzen (ArZZKren 57.2. art.). Bestalde, abentajak ez dira zenbatzen alargunari dagokion hartzekoan; aitzitik, gerakina zehaztu au rretik, ondare erkidetik atera behar dira abentaja horiek.

Ondarea likidatu eta gero, gerakina zatitu eta erdibana adjudikatzen zaie ezkontideei; dena dela, erdibana adjudikatu beharrean, gerakina adjudika dai teke beste era batera ere, ezkontideek hala hitzartzen badute.

Kasuankasuan egin beharreko konpentsazioez aparte, alargunak berari dagokion zatian sar ditzake ondasun hauek: norberak erabiltzeko edota lanbidean aritzeko beha rrezkoak diren ondasunak, nahiz eta abentajak izan ez;

alargunaren zuzen daritzapeko industri, merkataritza zein nekazaritzako ustiategia; eta, azkenik, alargunak berak partzuergora ekarri dituen ondasunak. Eskubide hori da, izan ere, lehenespenezko eratxikipen eskubide deiturikoa (ArZZKren 58. art.).

ArZZKren 59. artikuluaren aginduz, erkidego bat baino gehiago likidatu behar denean, erkidego bakoitza (baita erkidego luzatua ere, halakorik izanez gero) banandurik likidatu behar da, itzulketa eta berreskuraketa egokiak egi nez. Horren harira, ondasun eta zor batzuen izaera ezin bada zehatzmehatz finkatu, ekitatez banatu behar dira ondasun eta zor horiek; banaketa egiteko, kontutan izan behar dira, batik bat, erkidego bakoitzak izan duen iraupena, eta ezkontide bakoitzari dagozkion ondasunak eta diru sarrerak.

Ezkontzaren ondasun eraentza aldarazteak eta, zehatzago esateko, Ara goiko erkidegoa desegiteak ez du inolako eraginik gainontzekoek jadanik es kuratu dituzten eskubideen gain; areago oraindik, desegite horrek ezin die kalterik egin eskubide horiei. Orobat, Aragoin ere, KZren 1317. artikulua aplika daiteke (LACRUZ); hori dela eta, zor erkideen gaineko erantzukizuna dute banantze eraentza hitzartzean ezkontide bati adjudikaturiko ondasun er kideek (AGk 1978ko azaroaren 14an emandako epaia).

F) Ezkontzaren erkidego luzatua Ezkontide baten heriotza delaeta ezkontza desegin arren, erkidegoa ez da nahitaez desegin behar; erkidego hori luza daiteke, hau da, erkidego horrek iraun dezake, alargunaren eta hildakoaren jaraunsleen artean. Erakunde horri ezkontzaren erkidego luzatu deritzo. ArZZKren 60.etik 71.era arteko art.ek arautzen dute, arautu ere, erkidego hori. Bada, ezkontzaren erkidego luzatua agertzen (luzatzen) da, nekazaritza, industri zein merkataritzako ustiategiek eratortzen dituztenean ezkontza sozietatearen diru sarrerarik garrantzitsue nak. Erkidego horren eraketa, batzuetan, derrigorrezkoa da,

horixe ezartzen dutelako ezkontzako itunek edo testamentu mankomunatuaren xedapenek (ArZZKren 60.1. artikuluko lehenengo tartekadura). Beste batzuetan, berriz, erkidego luzatuaren eraketa nahibadakoa da; hau da, ezkontza itunik edo tes tamentu xedapenik izan ez arren, erkidego hori era daiteke, bi ezkontideek semealabak izan badituzte (ArZZKren 60.1. artikuluko bigarren tartekadu ra). Bestetik ere, erkidego luzatua eta alarguntasun unibertsala batera izan daitezke (ArZZKren 60.2. art.).

Erkidego luzatuan, hasierako ondarea osatzen dute desegindako ezkon tzaren ondare aktiboak eta pasiboak (ArZZKren 62. artikulua).

Gisa bertsuan, ondasun erkideak dira ArZZKren 63. art.an aipaturikoak.

Ildo horretatik, erkidego luzatuaren administrazioa alargunari dagokio. Zernahi gisaz, erkidego hori aurrera ateratzeko, alargunak elkarlana eska die zaieke erkidegoaren kontura mantenua edo laguntzak jasotzen dituzten par taideei (ArZZKren 65. artikulua). Zama eta zor erkideei dagokienez, bai eta kudeaketa nahiz xedapen egintzak burutzean hartutako zorrei dagokienez ere, ArZZKren 64, 66 eta 67. art.ak kontsultatu behar dira. Bestalde, ezkontzaren erkidego luzatua desegiteko karien inguruan, eta erkidego horren zatiketari buruz, ArZZKren 68.etik 71.era arteko art.ak aztertu behar dira. ยง53.

EZKONTZAREN NAFARROAN

ONDASUN

ERAENTZA

175. Oinarrizko printzipioak Nafarroako Foru Berrian (NFB, apirilaren 1ean emandako 5/1987 Foru Legeak eraldatua) eta, zehatzago esateko, berorren I. liburuko VII. tituluaren 75.etik 77.era arteko legeetan, famili ondasunen eraentzari buruzko printzipio nagusiak ezarri zituen legegileak. Printzipio horiek, izatez, hiru dira: A) Etxearen batasuna eta iraunarazpena. Etxea Nafarroako

erakunderik berezienetako bat da. Konpilazioak berak etxea aipatzen du, nortasun juridi korik gabeko erakunde eta subjektu kolektiboen artean. NFBren hizkeran, «pertsona juridikoa ez bada ere, etxeak izen berezia du eta eskubide nahiz betebeharren subjektu izan daiteke, ondoko kontuetan: auzotartasun harrema netan; zerbitzu emateetan; auzo aprobetxamenduetan; finken identifikazio eta mugaketetan; eta, oro har, tokiko ohitura eta usadioek ezarritako beste harre man guztietan. Etxegunen zereginak dira etxearen gobernua, etxearen batasu nari bere horretan eustea eta, azkenik, etxearen ondarea eta izena iraunarazi eta defendatzea» (NFBren 48. legea).

Etxearen arauketari dagokionez, nabarmendu beharra dago uneanunean etxearen ordezkari denak bertako ondasunak besterengana ditzakeela, etxea bera iaia ezereztu arte.

Nafarroako egungo gizartean ere, badirudi halako erakunde bat izateak baduela zentzurik, batetik, subjektuak behar den moduan gara dezan bere nor tasuna eta, bestetik, suspertuak izan daitezen familiaren interesean buruturiko jarduerak (LACRUZ BERDEJO eta RAMS ALBESA).

B) Ezkontideen artean egindako itunen edota kontratuen baliozkotasuna (NFBren 76. legea). Printzipio horrek berez ez dakar inolako berrikuntzarik, gaur egungo Kode Zibilaren arauketari begira; izan ere, printzipio horrek islatu besterik ez du egiten Konstituzioak ezkontideen artean ezarritako ber dintasun printzipioa. Edonondik begiratuta ere, antzinako Kode Zibilaren arauketari begira, printzipio hori Nafarroako Zuzenbidearen —eta Aragoikoa ren— bereizgarria zen. Agidanez, arrazoi historiko hori erabakigarria izan da, gaur egungo arauketan printzipio berberari eusteko. Egineginean ere, ikusalde teorikoari helduta, printzipioa ez da beharrezkoa. Alabaina, hori onartzeak berarekin dakartza bi ondorio hauek: batetik, Nafarroako itun siste ma iraunaraztea (sistema hori NFBren 7. legeak jasotzen du eta «paramiento fuero vienze» nahiz «paramiento ley vienze» erregelen bidez azaltzen da); eta, bestetik, ezkontideen borondate

autonomia betebetean aintzatestea.

Na farroako Zuzenbide zibilean, bi horiek dira, hain zuzen ere, ondasun eraentza ororen oinarrizko osagaiak. Oinarri osagaiak izanik, euren ondoreak koor dinatu eta mugatu behar dira, gainerako printzipioen esparruekin nahas ez daitezen (LACRUZ eta RAMS).

C) Erga omnes defendatzea aurreko ezkontza batean edozein ezkontidek izan dituen semealaba edo ondorengoen ondare eskubideak (NFBren 77 eta 157. legeak).

Manu hori, aginduzkoa izateaz gain, «paramiento fuero vienze» printzi pioaren salbuespena ere bada. Manu horren bitartez, aurreko ezkontza batean izandako semealaben ondare eskubideak babesten dira, eskubide horiei mau la egin diezaieketen egintza zein negozioen kontra, bai eta maula edo kaltea benetan eragin duten egintza zein negozioen kontra ere (GARCÍAGRANE RO FERNÁNDEZ; eta LACRUZ eta RAMS).

176. Ezkontzako itunak NFBren 78.etik 81.era arteko legeek arautzen dituzte ezkontzako itunak edo kontratuak.

Ezkontzako itunak ezkontza izan baino lehen egilets daitezke; horiek egi letsi eta gero, ezkontzarik izango ez balitz, ezkontzako itunak eragingabe ger tatuko lirateke. Bestetik, ezkontzako itunak egilets daitezke ezkontza izan eta gero ere. Horrelakoetan, ezkontzako itunetara bildutako hizpaketei atzeraera ginezko ondoreak eratxiki ahal zaizkie, ezkontzaren datara arte; dena den, atzeraeraginketa horrek ezin die kalterik egin gainontzekoek eskuraturiko es kubideei.

Ezkontzako itunak egiletsi eta gero, epaileak ezkontzaren deuseztasun adierazpenik ematen badu, itun horiek eragingabeko bihurtzen dira, ezkontza ren deuseztasuna adierazten duen epaia irmoa den unetik.

Nafarroako Foru Berriaren arabera, itunak egilesteko gaitasunari dago kionean, hauxe da erregela orokorra: ezkontideek edo ezkongaiek ezkontzeko gaitasuna izan behar dute, ezkontzako itunak egiletsi ahal izateko (KZren 44.etik 48.era arteko art.ak). Edozein modutan ere, erregela horrek badu sal buespenik; izan ere, kasu batzuetan, ezkontideek edo ezkongaiek euren gu rasoen laguntza behar dute (edo, horiek izan ezean, Ahaide Nagusien zein kuradorearen laguntza), ezkontzako itunak egilesteko. Horixe gertatzen da, hain zuzen ere, bi baldintza hauek betetzen direnean: lehendabizikoa, ezkon tide edo ezkongai bat zein biak adingabekoak izatea; eta, hurrena, ezkontzako itunen bitartez, ezkontide edo ezkongai batek besteari eskualdatzea NFBren 66. legeak aipatzen dituen ondasunak.

NFBren 66. legeak eta KZren 323. art.ak, mamiz, eduki bera dute.

Ezkontzako itunak eskritura publikoan egiletsi behar dira.

Legearen agin duz, forma hori ad substantiam erakoa da; beraz, eskritura publikorik ez egilesteak negozioaren deuseztasuna dakar.

Ezkontza negozio horretan, ezkontideek edo ezkongaiek: 1. Edozein ezkontza eraentza aukera dezakete.

Konpilazioak, konkisten gaineko lege sozietatearen eraentzaz aparte, hiru eraentza ezartzen ditu: a) Konkisten famili sozietatea (NFBren 92.etik 100.era arteko legeak). ÂŤEzkon tzako itunetan, ondasunak dohaintzan eman edo jaraunslea izendatzeaz gain, dohaintzaemaile edo kausatzaileak eta dohaintzahartzaile edo jaraunsleak elkarrekin biziko direla hitzartzen bada, orduan pertsona horiek guztiek ez kontza bitartean lorturiko konkistetan parte hartzen dutela uste izango da, ondoko kasuan izan ezik: eskrituran bertan azaltzen direnean famili sozietate horren kontrako itunak edo sozietate horrekin bateratu ezin direnakÂť. b) On dasunen erkidego unibertsala (NFBren 101 eta 102. legeak).

Erkidego horri ezkontzako itunetan hitzarturikoa aplikatzen zaio.

Ezkontzako itunetan ezer zehaztu ez bada, ÂŤeraentza honen bidez, erkide bihurtzen dira ezkontideen gaur egungo eta biharetziko

ondasun guztiak, horiek eskuratzeko titulua edo zein izanda ere, kostu bidezkoa nahiz dohainekoa, inter vivos zein mortis causaÂť. c) Ondasunen banantze eraentza (NFBren 103 eta 104. legeak).

Era entza horretan, ÂŤezkontide bakoitzari dagokio eraentzaren hasiera unean be rak zituen ondasunen jabetza, bai eta gerogarrenean edozein tituluren bidez eskuratzen dituen ondasunen jabetza ere; horrez gain, ezkontideak bere kabuz luper, administra eta xeda ditzake ondasun horiek, eta ezkontide horrek du berak harturiko betebeharren gaineko erantzukizun esklusiboaÂť.

2. Era berean, ondokoak ezar ditzakete: 1. Propter nuptias dohaintzak; 2. Ezkonsari eta dohaintzen seinalamenduak eta emateak; 3.

Eskubideei eginda ko ukoak; 4. Ezkonhitzezko dohaintzak, erresak eta ezkontideen arteko do haintzak; 5. Oinordetza itunak; 6. Fideltasun gozamenari buruzko xedapenak; 7. Ezkontzaren ziozko beste edozein xedapen (NFBren 80. legea).

Bestalde, eta printzipio orokor gisa, ezkontzako itunak edozein unetan aldaraz daitezke, itunok egiletsi eta gero.

Printzipio horren aplikazio esparrua erabatekoa da, ez baitu inolako salbuespenik, ezeztatzeko moduko hizpaketei begira behinik behin; izatez, ezkontza itunetara bildutako hizpaketak ezez tatzeko modukoak dira, nola berariaz horixe erabaki dutelako ezkontideek, hala berez izaera horretakoak direlako. Nolanahi ere, ezkontzako itunak ezin dira aldarazi, ezkontide bat hil zein ezgaitua izan eta gero.

Bide beretik, ezkontzako itunak aldarazi ahal izateko, derrigorrezkoa da ezkontide edo ezkongaien adostasuna. Dena den, gerta daiteke gainontzekoek ondasun edota eskubide batzuk ematea zein jasotzea, ezkontzako itunen bitar tez. Halakoetan, aldarazpenak ondasun edo eskubide horiek ukitzen baditu, gainontzekoek ere euren adostasuna eman behar dute, bizirik baldin badau de aldarazpen unean. Gainontzeko horiek ezgaituak izan badira, adostasuna euren lege ordezkariek eman behar dute; beharrezkoa izanez gero, aurretiaz epaileak baimena emango die lege

ordezkariei, aldarazpena onar dezaten.

Bukatzeko, ezkontideen artean elkarrekiko oinordetza itunik izanez gero, ezkontideek eurek aldaraz edo ezezta ditzakete itun horiek eta, horretara ko, ez dute gainerako egilesleen adostasunik behar.

177. Konkisten gaineko ezkontza sozietatea NFBren 82.etik 91.era arteko legeek arautzen dute konkisten gaineko ez kontza sozietatea. Berorren arauketa eta Kode Zibilean irabazpidezko sozie tateari buruz ezarritakoa nahikoa antzekoak dira. Ordeztailea da, izan ere, Nafarroako Konpilazioan ezkontzaren inguruan ezarritako ondasun eraentza hori. Horrek esan nahi du konkisten gaineko ezkontza sozietatea aplikatzen dela, ezkontideek euren ezkontza itunetan ez dutenean beste eraentzarik eza rri. Modu berean, eraentza hori aplikatzen da, ezkontza itunak izan arren, horiek behar bestekoak ez direnean.

Konkisten gaineko lege sozietatean, irabazpidezko sozietatean bezala, hi ru ondare bereiz daitezke: ezkontide bakoitzaren bakarreko ondare biak eta ondare erkidea; konkista ondasunek osatzen dute azken hori, eta horrexekin egin behar zaie aurre sozietatearen zama eta zorrei.

A) Konkista ondasunak Konkistaaktiboaren osaketa azaltzeko, lehenik eta behin, presuntzio hau aipatu behar da: ondasun batzuk bakarrekoak direnik ezin bada frogatu, or duan ondasun horiek konkistakoak dira (NFBren 82.3. legea).

Horiez gain, konkistakoak dira NFBren 82.2 legearen 1.tik 8.era arteko zenbakietan aipa turiko ondasun eta eskubideak. Halakoen artean, ondokoak azpimarra daitez

ke, besteak beste: konkista izaera duten ondasunak, bi ezkontideek horixe erabaki dutelako; konkistaaktiboaren pentzutan eta kostu bidez eskuraturiko ondasunak (hori berori da, hain zuzen ere, subrogazio errealaren printzipioa. Zernahi gisaz, ezkontideen erabakiz, printzipio horrek salbuespenak izan di tzake; hori gertatzen da, ezkontideek bakarreko izaera eratxikitzen diotenean eurek eskuraturiko ondasunari. Halakorik gertatuz gero, konkista sozietateak kreditu bat du, ondasuna jaso duen bakarreko ondarearen kontra); ezkontide en lan pertsonalak eratorritako etekinak; eta, orokorrean, konkista ondasunek izandako ondare gehikuntzak.

Halaber, konkistakoak dira errentariari dagozkion eskubideak, ezkontza bitartean egindako kontratuen ondorioz; eskubideok dira ondasun higiezinen errentariari, orokorrean, eratxikitzen zaizkion guztiak (LACRUZ eta RAMS autoreen ustez, kontutan izan behar dira hiri eraikinen errentariari dagozkio nak bakarrik; gure iritziz, ordea, kontutan izan behar dira, aurrekoez gain, errentariari aplikatzen zaizkion arauak, landa jabetza eskuratzeko). Berebat, konkista ondasunak dira lehenespenez eskuratzeko eskubideak egikarituz lor tzen direnak, eskubide horiek legezkoak izan zein hitzarmenezkoak. Bestetik ere, konkisten sozietateak eskubiderik baldin badu ondasun jakin batzuen ja betza lortzeko, eskubide hori egikarituz lorturiko ondasunak ere konkistakoak dira, eskuraketa eskubidea zein masatako diruaz ordaintzen den kontutan har tu gabe. Bukatzeko, konkista ondasunen akzesio edo gehikuntza guztiak ere konkistakoak dira.

B) Bakarreko ondasunak NFBren 83. legera bildutako erregelek zehazten dute zeintzuk diren baka rreko ondasunak. Ildo horretatik, bakarrekoak dira, batetik, konkista izaerarik ez duten ondasunak, ezkontideek berariaz halako izaerarik eratxiki ez diete lako; eta, bestetik, edozein itun nahiz hizpaketaren bidez, bakarreko izaera ja so izan duten ondasunak. Bestalde, gerta daiteke ezkontide batek

kostu bidez ondasun batzuk eskuratzea, ezkondu baino lehenagoko eskubideen ondorioz. Bada, ondasun horiek bakarrekoak dira eta horretan ez da aintzat hartzen es kuraketa noiz gertatu den, noiz bukatu den eskuraketaprezioaren ordainketa eta zein ondarek egin duen ordainketa hori. Dena dela, eskuraketa ezkontza bitartean gertatu bada, eta eskuratzaile ez den ezkontidearen bakarreko on dareak edo konkista ondareak ordaindu badu prezioa zein kontraprestazioa, orduan kreditu eskubidea sortzen da, bakarreko ondare horren, konkista onda rearen edota bibien mesedetan, eta ezkontide eskuratzailearen bakarreko on darearen kontra. Edozelan ere, 83. art.aren beraren aginduz, erregela horrek badu salbuespenik: halako eran eskuraturiko ondasuna familiaren etxebizitza zein ostilamendua bada, ondasun hori konkista sozietateari eta ezkontideari edo ezkontideei dagokie pro indiviso, bakoitzak egindako ekarpenen balioaren arabera.

Gisa berean, bakarreko ondasunak dira ondokoak ere: edozein ezkontidek dohainik eskuratzen dituenak; subrogazio errealaren printzipioari helduz ge ro, bakarreko ondasun batzuen truk eskuraturikoak; lehenespenez eskuratzeko eskubideak egikarituz lorturikoak, eskubide horiek legezkoak izan zein hi tzarmenezkoak; ezkontide bati bakarrik dagokionean ondasun jakin batzuen jabetza lortzeko eskubidea, eskubide hori egikarituz eskuratutako ondasunak; bakarreko ondasunen akzesio eta gehikuntzak; ezkontide baten bakarreko on dasunetan egindako eraikinak, landaketa berriak eta, oro har, bakarreko onda sunetan egindako edozein hobekuntza; ezkontide bati, pertsona den aldetik, edota berorren bakarreko ondasunei egindako kaltegaleren medeapena eta or dainketa; eta, amaitzeko, pertsonari berari datxezkion ondasunak eta ondare eskubideak, inter vivos ezin eskualda daitezkeenak barne.

C) Konkista sozietatearen pasiboa Sozietatearen zor eta zamei dagokienez, antzekoak dira NFBren arauak eta KZren 1362.etik eta 1374.era arteko art.etara bildurikoak. Nolanahi ere, euren artean ondoko desberdintasunak antzeman daitezke: a) Familia manten tzeko gastuen artean, ez dira sartzen ezkontide batek beste pertsona batekin izandako semealabei dagozkienak, ezkontide horrek jasota baditu aurretiazko lege sozietatean berari zegozkion ondasunak. b) Lege sozietatearen ardurape koak eta erantzukizunpekoak dira ezkontideek euren jardueraren ondorioz eta kontratuz kanpo hartzen dituzten betebeharrak, jarduerok ondasun erkide ak administratzean burutu eta sozietatearen intereserako edo onurarako izan badira; aitzitik, bakarreko ondasunak administratzean edota ezkontide zordu naren doloz zein erru larriz, kontratuz kanpoko betebeharrik hartuz gero, betebehar horiek sozietatearen erantzukizunpean daude, baina ez sozietatea ren ardurapean (KZren 1366. art.). Eta, azkenik, c) ez da sozietatearen ardu rapekoa, ezkontide jokalariaren ardurapekoa baino, horrek jokoan galdu eta ordaintzen duen guztia (nahiz eta galera neurrizkoa izan, esaterako, irabazpi dezko diruz eskuratutako ONCE kupoiarekin galdu izan dena; ikus KZren 1371 eta 1372. art.ak).

D) Konkista sozietatearen kudeaketa NFBren 86. artikuluak arau batzuk ezartzen ditu, konkista sozietatearen administrazio eta xedapenari buruz. Bi horien arauketa, orokorrean, Kode Zibilaren arauketa bera da, ondoko 単abardurekin: 1) Konkista ondasunen ad ministrazio eta xedapenari dagokienez, printzipio orokor gisa esan daiteke bi ezkontideek batera kudeatu eta xedatu behar dituztela konkista ondasunak. 2) Aurrekoa gorabehera, edozein ezkontidek betebeharpean jar dezake konkista ondarea, dela etxeko ahalgoa egikaritzen duenean, dela arauen arabera pre

sazkoak edo apartekoak diren gastuei aurre egiten dienean (NFBren 54. art.). 3) Konkista ondasunen administrazioa errazteko, ezkontide baten jarduketa loteslea da lege sozietatearentzat, jarduketa hori NFBren 54. legean adierazi tako egintzetan gauzatzen bada. Bestalde, ezkontide bakoitzari dagozkio bere bakarreko ondasunen administrazioa eta xedapena, NFBren 55. legeak ezar tzen dituen murrizketekin.

E) Konkista sozietatea desegitea eta likidatzea NFBren 87. legeak zehazten ditu konkisten lege sozietatea desegiteko ka riak. Kariok KZren 1392 eta 1393. art.ek aipaturiko horietan oinarritzen dira. Hala ere, Foru Berrian berebiziko eragina du ezkontzako itunen garrantziak. Ezkontzako itunetan, alderdiek nahi beste kari ezar dezakete, euren arteko sozietatea deseginda gera dadin. Horren harira, NFBren 87. art.ak beren bere gi dio ezkontzako itunetan ezkontideek hitzar dezaketela sozietatearen luza pena, euretako bat hil arren.

Zernahi gisaz, gai honetan, Nafarroako Konpilazioak badu lege hutsu nerik, Kode Zibilaren arauketarekin alderatuz gero. Konpilazio horrek ez du ezartzen KZren 1393. art.ko laugarren zenbakian zehazturiko kariaren antze korik. Edonola ere, ez da inondik inora ezartzen konkisten sozietatea desegin daitekeenik, ezkontide batek hala eskatu eta epaileak hori erabakiz gero, on doko kasuan: beste ezkontideak modu larrian eta jarraikakoan urratu duenean informazio eginbeharra; izan ere, ezkontideek informazioa eman behar diote elkarri, nahiz bakoitzak buruturiko jarduera ekonomikoen egoera eta etekinei buruz, nahiz sozietateak bakoitzari eratxiki dizkion jarduerei buruz. Agerikoa denez, kari horren bitartez, ezkontideen arteko berdintasun

printzipioa babes daiteke.

NFBren 88. art.aren arabera, ÂŤedozein kasutan ereÂť, hiru ondare horietan karirik gabeko irabazirik izan bada, irabazi horiek itzuli behar dira; baina, horretarako, ez da sozietatea desegin behar.

Itzulketok gauzatzeko unean, ho riek eguneratu beharra dago. Modu horretan, zatikako likidazioen bitartez edo azken likidazioaren bidez, ondare bakoitzari bere egiazko balioa eratxikitzen zaio, ezkontideek hala erabakitzen duten unean.

Hori egitean, konpon daitez ke ondareen artean izandako desorekak, desorekok sarri askotan gertatzen baitira, konkista sozietate horretan; izan ere, ezkontzaren ondasun eraentza konkistakoa denean, borondate autonomia zabalzabala da, ondare bakoitzean sartu eta bertatik irten behar diren ondasunak zehazteko (LACRUZ BERDE JO eta RAMS ALBESA).

Horrenbestez, sozietatearen likidazio eta banaketa faseez arduratzen da Nafarroako Foru Berria; bi horiek jorratzeko, NFBk kontutan hartzen ditu, abiaburu gisa, Aragoiko Autonomi Erkidegoaren Zuzenbide Zibileko Konpi lazioak ematen dituen konponbideak.

Bada, lege sozietatea desegin eta gero, hori likidatu behar da [edozein ez kontidek aurreko ezkontza bateko semealaba edo ondorengorik badu eta bi garrenez ezkontzen bada, semealaba edota ondorengo horiek derrigor parte hartu behar dute aurreneko sozietatearen likidazioan, eta formaz egoki eta eragin osoz eman behar zaizkie kasuankasuan eurei dagozkien ondasunak (NFBren 105. legea).

Likidazio hori egiten ez den artean, semealaba edota ondorengo horiek eskubidea dute, bigarren ezkontza bitartean lortutako kon kisten herena jasotzeko (NFBren 106. art.)]. Likidazioa egiteko, lehenik eta behin, aktiboaren eta pasiboaren inbentarioa egin behar da, kasu honetan izan ezik: interesatu guztiek onartzen dutenean alargunak egin duen inbentarioa, alarguntasun gozamena izateko.

Aktiboan sartzen dira desegite unean diren konkista ondasun guztiak, bai eta une horretan sozietateak ezkontideen kontra dituen kredituak ere.

Bestal de, pasiboan sartzen dira, batetik, sozietatearen ardurapekoak izanda, bete ga

be dauden betebehar guztiak; eta, bestetik, ezkontideek sozietatearen kontra dituzten kredituak.

Inbentarioa egin eta gero, sozietatearen zor guztiak ordaindu behar dira, kredituen arteko pilaketa eta hurrenkerari buruzko arauak aplikatuz eta har tzekodunen eskubideak errespetatuz; berberak dira, izatez, egoera horretan hartzekodunek dituzten eskubideak eta jaraunspenaren likidazioan eta bana ketan legearen aginduz dituztenak.

Horren harira, alargunak abentajen gaineko eskubidea du (NFBren 90. le gea). Eskubide horren bidez, eta gerakina zehaztu aurretik, alargunak onda sun jakin batzuk atera ditzake konkista ondaretik, eta ondasun horiek ez dira kentzen alargunari konkistetan dagokion zatitik (PEĂ‘A BERNALDO DE QUIRĂ“S). Abentajak dira, besteak beste, alargunak berak erabiltzen dituen arropak eta tresnak; etxeko ostilamendua, horren balioa neurriz kanpokoa ez denean, famili egoeraren eta tokiko usadioen arabera; eta, azkenik, ondare er kidearekin alderatuz, gehiegiko baliorik ez duten lan tresnak.

Gainera, ezkontide bakoitzak eskubidea du, ondasun jakin batzuk lehe nespenez eskuratzeko, berari dagokion hartzekoaren ordainketa gisa.

On dasun horiek erkide izaera dute eta, zehatzmehatz esateko, hauexek dira: a) Ezkontzako itunen bidez, edozein ezkontidek konkista sozietatera eka rri dituen bakarreko ondasunak. b) Ezkontide horrek bere lanbide, arte edo ogibidean aritzeko erabili izan duen lokala. c) Ezkontide bat hilez gero, familiaren ohiko bizilekua zen etxebizitza.

Hiru kasu horietan, bai eta ezkontide baten heriotza delaeta sozietatea desegiten denean ere, alargunak eska dezake ondasun horien guztien jabetza edo, osterantzean, ondasun horiek erabili zein biztantzeko eskubidea bakarrik. Nolanahi den ere,

gerta daiteke hildako ezkontideak semealaba edo ondoren goak izatea, aurretiazko ezkontza batean. Hala izanez gero, alargunak ezin du eskaririk egin, semealaba edo ondorengo horiei adjudikatu izan bazaie eska ripeko ondasunaren jabetza edo hori erabiltzeko zein biztantzeko eskubidea. Bestalde, alargunaren hartzekoa baino handiagoa baldin bada berari adjudi katuriko ondasun higiezinaren jabetzak edo horren gaineko eskubideak duen balioa, orduan alargunak diruz ordaindu behar du bi zenbateko horien arte ko diferentzia. d) Etxeko ostilamenduaren objektuak eta lan tresnak, abentajen gaineko eskubidea delabide horiek ezkontideari dagozkionean. e) Ezkontidearen zu zendaritzapeko ustiategiak, horiek nekazaritza, abeltzaintza, baso, merkatari tza edo industri ustiategiak izan zein bestelakoak.

F) Ezkonsaria eta erresak Foru Berriaren arestiko eraldaketa gorabehera, bai eta atzogoizekoa ez den Konstituzioa gorabehera ere, Nafarroako Konpilazioak iraunarazi egin ditu ezkonsari eta erresen erakundeak (agian laidogarriak, agian Konstituzio aurkakoak). a) Nafarroako legegilearen hitzetan, ÂŤezkonsaria osatzen dute, ezkontza ren aurretik zein horren ondoren, emakumeak izaera horrekin ezkontzara ekarri dituen ondasun guztiekÂť (NFBren 119. legea).

Lehenik eta behin, ezkontideek ezarritakoa edo itundutakoa aplikatzen zaio ezkonsariari. Ezkontideen arteko itunik izan ezean, hurrengo erregelak aplikatzen dira: a) Diruak zein bestelako gauza kontsumikorrek osatzen badu te ezkonsaria, senarrak horren gaineko jabetza eskuratzen du.

Ezkonsaripeko ondasunak diru direnean, senarrak horiek xeda ditzake; dirua izan beharrean, gauza kontsumikorrak badira,

gauzok xedatu baino lehen, senarrak horien itzulketa ziurtatu behar du, ziurtatze betebeharretik askatua izan denean sal bu. b) Diruaz nahiz gauza kontsumikorrez besteko ondasunek osatzen dute nean ezkonsaria, ezkonsaripeko ondasunen jabetza emazteari dagokio eta senarrak, ordea, horien administrazioa besterik ez du.

Bide beretik, senarrak ezin ditu ezkonsaripeko ondasunak xedatu, emaztearen adostasunik gabe; bai na emazteak ere ezin ditu bere jabetzapeko ondasun horiek xedatu, senarraren adostasunik gabe.

Ezkontzaren banantze, deuseztasun eta desegite kasuetan, emazteari edo horren jaraunsleei itzultzen zaie ezkonsaria; hala eta guztiz ere, auzitegiek bestelakorik ezar dezakete eta senarrak fideltasunaren ziozko gozamen esku bidea izan dezake (NFBren 253. legea eta ondorengoak). b) Erresak dira, ezkontzaren aurretik zein horren ondoren, eta ezkonsa riaren kontraprestazio gisa, senarrak emazteari egiten dizkion dohaintzak (NFBren 125. legea). Egineginean ere, dohaintza horien balioa ezin da izan ezkonsariaren zortzirena baino handiagoa.

Senarrak ez ditu erresak administratzen, ezkontideek kontrakoa hitzartu dutenean izan ezik. Emazteak inter vivos xeda ditzake erres gisa jasotako ondasunak; baina, horretarako, senarrak adostasuna eman behar die xedapen egintza horiei.

Baliozkoak dira, bestalde, erresen gain eta mortis causa emaz teak burutzen dituen xedapen egintzak, nahiz eta emazte horrek semealaba rik izan ez eta senarra bera baino lehen hil.

Ezkontzaren deuseztasun kasuetan, bai eta ezkontideen arteko banantze nahiz dibortzio kasuetan ere, emazteak erresen gaineko eskubidea galtzen du, auzitegiek kontrakoa erabakitzen dutenean salbu. Emazteak erresak galtzen dituenean, ezkontza horretan izandako ondorengoek eskuratzen dute erre sen gaineko jabetza; ondorengorik ez badago, senarrak jabetza hori eskura tzen du.

ยง54.

EZKONTZAREN KATALUNIAN

ONDASUN

ERAENTZA

Katalunian, irailaren 30eko 8/1993 Legeak aldarazi du ezkontzaren on dasun eraentza.

178. Oinarrizko printzipioak Kataluniako Zuzenbidean, ezkontzaren antolaketa ekonomikoa bi printzi pio nagusi hauetan dago erroturik: lehendabizikoa, ezkontza itunak egiteko askatasun printzipioa (horren arabera, ezkontzari aplikatzen zaio ezkontideek ezkontza itunetan hitzartu duten eraentza); eta, hurrena, ezkontzako itunik izan ezean, ondasunen banantze printzipioa. KatZZKren 7. art.ak bi printzi pio horiek barneratzen ditu, ondokoa dioenean: ezkontideek euren ezkontzako itunetan hitzartzen dute famili ondasunen eraentza; itunik izan ezean, ezkon tza horri ondasunen banantze eraentza aplikatu behar zaio.

179. Ezkontzako itunak Ezkontzako itunak edo capitolsak ezkontzaren aurretik zein ezkontza bitartean egilets daitezke. Itun horiek nahitaez agertarazi behar dira eskritura publikoan. Horrez gain, derrigorrezkoak dira publizitateari buruzko erregelak, alegia, Erregistro Zibilean, Jabetza Erregistroan eta Merkataritzako Erregis troan ezkontza itunek izan behar duten publizitateari buruzkoak.

Ezkontza itunak eta, beraz, jaraunsletzak egilesteko gaitasuna dute legea ren arabera baliozkotasunez ezkontzeko gaitasuna dutenek (ikus KZren 44, 46 eta 49. art.ak). Guraso ahalgopean eta tutoretzapean daudenek, aldiz, gura soen edo tutoreen laguntza behar dute, ezkontza itunak egiletsi ahal izateko. Bestetik ere, epaileak izendaturiko defendatzaileak

ez du zertan eskurik hartu, nahiz eta interesen arteko elkarjotzeak izan, eskubide erreserbarekin gurasoek euren semealabei egiten dizkieten dohaintzetan edo ezkonsarietan.

Ezkontza itunak berez ezeztaezinak dira, konpilazioan bertan ezarritako xedapenak gorabehera (KatZZKren 12.3. artikulua).

Egineginean ere, ezkon tza itunak kasu hauetan bakarrik aldaraz daitezke edo, bestela esateko, ondo ko kasuetan bakarrik gera daitezke ondorerik gabe: batetik, itunetan euretan zehazturiko kasuetan; eta, bestetik, itunon egilesleek aho batez hala erabaki tzen dutenean. Azken kasu horri dagokionez, erabakia eskritura publikoan formalizatu behar da eta horretan parte hartu behar dute, bai ezkontza itunen egilespenean partaide izan eta suntsiarazpen edo aldarazpen unean bizirik daudenek, bai hildako egilesleen jaraunsleek. Ildo horretatik, legearen arabera ordeztu edo osatzen dira ezgaituak eman beharreko adostasuna eta leku ezeza gunean dagoen absenteak eman beharrekoa. Esanak esan, ezkontzako itune tara bildutako hizpaketa batzuk ezeztakorrak dira, beren beregi hala ezarri izan delako edo berez ezeztatzeko modukoak direlako.

Bestalde, ezkontideek oinordetza itunak egin badituzte elkarrekiko, ezkontideek eurek aldaraz edo ondorerik gabe utz ditzakete itun horiek; horretarako, ezkontideek ez dute izan behar ezkontza itunetan parte hartu duten gainerako subjektuen adosta sunik, ezta euren jaraunsleen adostasunik ere.

Ezkontza itunetan egiletsitako dohaintzek arauketa berezia dute, beren ezeztakortasunari dagokionean. Bada, dohaintza horiek ezin ezezta daitezke: a) dohaintzahartzailearen eskergabekeriagatik; b) dohaintza horiek egin eta gero semealabak jaiotzeagatik, edo dohaintza egitean ustez hilda zeudenak bizi izateagatik (dena dela, dohaintzok urri daitezke, senipartea ukitu eta ez ofiziosoak direnean); eta c) dohaintzaemailea txirotzeagatik, kasu horretan dohaintzaemaile horrek mantenu eskubidea badu ere (KatZZKren 14. art.). Halaber, ezkontza itunetan propter nuptias emandakoa ezin da dohaintza emailearen ondarera itzuli, ezeztapen, atzeradohaintza edo beste

edozein egintza zein kontraturen bitartez. Arean bere, atzeradohaintzak debekaturik daude, eta konpilazioan ezarritako kasuetatik kanpo ezin dira ezkontza itunak indargabetu, ez osoosorik, ez zati batez (KatZZKren 14. art.).

Ezkontza itunen edukia era askotakoa izan daiteke. Maiz, itun horietan, ondasunen banantze eraentza hitzartzen da; baina eraentza horrek emaztea rentzat (eta, oro har, etxean lan egiten duen ezkontidearentzat) kalteak ekar ditzakeenez gero, kalteok saihesteko, hizpaketa berezi batzuk sartzen dira ez kontza itunetan. Badira, bestalde, erkidego eraentza berezi batzuk ere; ber barako, Tortosan, agermanamenta, Arรกn Haranean, mitja guadanyeria edota convinenรงa ituna eta Tarragonako Campean, erosketa eta hobekuntzen gai neko asoziazioa. Edu berean, ezkontza itunetara bil daitezke, besteak beste, ezkonhitzezko dohaintza edo escreixa, ezkonsaria, aixovarra, tantumdema eta propter nuptias dohaintzak. Horiez gain, ondokoak ere ezkontza itunetan sar daitezke: jaraunsletzak (bakunak, metatzaileak, hutsak, aurrearretazkoak edo hurrenkera baten araberakoak); elkarrekiko jaraunsletza; alarguntasun gozamena, alargunaren mesedetan; bi ezkontideek egindako hitzarmena, jaio tzeke dagoen semealabari jaraunsletza unibertsala emateko etab.

Bestalde, dibortzioak berarekin dakar ezkontza itunen eragingabetasuna eta, orokorrean, itun horietara bildutako xedapen guztiena, KatZZKren 35 eta 10.3. art.etan ezarritakoarik kalterik egin gabe.

Gerta daiteke, ostera, seme alabaren ezkontza delaeta gurasoek jaraunsletza eta dohaintza batzuk egitea, haren ezkontza itunetan. Halakoetan, semealaba dibortziatu arren, jaraunsle tza eta dohaintza horiek indarrean diraute, bi baldintza hauek betez gero: aurrenekoa, semealaba etxean bizitzea eta bertan lan egitea; eta, bigarrena, ezkontza horretan ondorengoak izatea.

Nolanahi den ere, kontutan izan behar da ezkontza itunetan beste edozein eskubide hitzar daitekeela semealabaren ezkontidearentzat; horrela eginez gero, eskubide horiek indarrik gabe gera tzen dira. Alderantzizko kasuan, bai eta semealaba berriro ezkontzen denean ere, jaraunsletza eta dohaintzak ezeztatzeko

modukoak dira, kausatzaileak edo dohaintzaemaileak hala erabakiz gero.

Era berean, ezkontza itunetan jaraunsletzak egiten badira ezkontza horre tan izan daitezkeen ondorengoen mesedetan, jaraunsletza horiek ere eraginga rriak dira; haatik, jaraunsletza hutsak ezeztakorrak dira [KatZZKren 13.b) art.]. Emakumea bada dibortzioaren errudun bakarra, eta ezkontza horretan izandako semealabak aitaren zaintzapean geratzen badira, orduan ezkonsaria ez zaio emakumeari itzultzen, semealabok aitaren zaintzapean dauden bitar tean (KatZZKren 35. art.).

180. Ondasunen banantze eraentza Tradizioaren arabera, Katalunian ondasunen banantze eraentza erabiltzen da, ezkontzaren ondasun eraentza gisa.

Eraentza hori, izatez, lege eraentza ordeztailea da. Beste modu batera esateko, ezkontideek ez badute deusik ere hitzartu euren ezkontzak izan behar duen ondasun eraentzari buruz, orduan ondasunen banantze eraentza aplikatzen da. Gauzak horrela, KatZZKren 20. art.ak honetara definitzen du ondasunen banantze eraentza: ÂŤezkontide bakoi tzari dagozkio bere bakarreko ondasunen jabetza, luperketa, administrazioa eta xedapena; ezkonsaririk izanez gero, ordea, horrek arauketa berezia duÂť.

Ondorenez, bakarrekoak dira ezkontide bakoitzaren ondarea osatzen du ten ondasunak. Hala ere, gerta daiteke ondasun jakin batzuen gain erkidego arruntak (ondasunen erkidegoa) edota erkidego bereziak (kasurako, erosketak egitea, alargunaren mesederako itunarekin) eratzea; areago oraindik, bakarre ko ondasun zehatz batzuek (ezkonsariak, escreixak eta abar) arauketa berezia dute. Oro har, ondasunen banantze eraentza horretan, bakarrekoak dira, dela ezkontza unean ezkontide bakoitzari dagozkion ondasunak, dela ezkontzaren ondoren ezkontide horrek edozein tituluren bidez eskuratzen dituenak. Zer

nahi ere, horietatik kanpo utzi behar dira ezkonsaria osatzen duten ondasunak eta, horiez gain, ezkonsari gisako erakundeak osatzen dituztenak (KatZZKren 21. art.). Berebat, KatZZKren 9. art.ak beste salbuespen bat ezartzen du, ezkontegoitzaren inguruan; hori xedatu ahal izateko, beharbeharrezkoa da ti tular ez den ezkontidearen adostasuna.

Jakinekoa dugunez, ezkontzak ezkontideen arteko elkarbiziera eratzen du eta, elkarbiziera horren ondorioz, hainbat harreman sortzen dira senaremaz teen artean, nola harreman pertsonalak, hala ondare harremanak.

Harreman horiek eurek eta ezkontideek elkarrenganako duten konfiantzak berez dakarte nolabaiteko ondare komunikazioa izatea, senaremazteei dagozkien ondareen artean. Horregatik (eta, batez ere, ondasun higikorrei dagokienean), kasu ba tzuetan ezin da jakin nor den ondasun zehatz batzuen jabea; halako zalantzak argitzeko, maizsarri, erkidegoaren erregela aplikatzen da (KatZZKren 21.3 edo KZren 1441. art.). Azalpen horretatik ondokoa atera daiteke: ezkontzaren ekonomiari ondasunen banantze eraentza aplikatu arren, ezkontideei dagoz kien ondareen artean beti antzeman daiteke halanolako erkidegoa edo lotura. Hori berori ondoriozta daiteke KatZZKren 21.3. art.tik (manu horrek irizpide bat ematen baitu, ondasun batzuen jabaria nori dagokion jakin ahal izateko) eta KatZZKren 8.3. art.tik ere (beste horrek zehazten baitu ezkontideek du ten erantzukizuna, familiaren gastuei aurre egitean).

Horren harira, ezkontide bakoitzari zein ondare dagokion zehaztu ahal izateko, KatZZKren 21. art.ko lehenengo lerroaldera bildutako erregela apli katu behar da; horrekin batera, eta zalantzarik izanez gero, artikulu bereko hurrengo bi lerroaldeetan ezarritako presuntzioak erabil daitezke. Irizpideak, beraz, ondokoak dira: a) Bakarreko ondasunak dira ezkontza unean ezkontide bakoitzari dagoz kionak, bai eta ezkontzaren ondoren ezkontide horrek edozein tituluren bitar tez eskuratzen dituenak ere. Zernahi gisaz, horietatik kanpo utzi behar dira ezkonsaria osatzen duten ondasunak eta ezkonsari gisako erakundeak osatzen dituztenak. b) Ezkontza bitartean edozein ezkontidek ondasun batzuk

eskuratzen ba ditu eta ezin bada egiaztatu zein ezkontideri dagokion ondasun horien titu lartasuna, orduan ondasunok erdibana dagozkie bi ezkontideei; titulartasuna egiaztatzeko modurik baldin badago, ostera, ondasunak eskuratzailearen ba karreko diruarekin eskuratu direla uste izango da.

Nabari denez, Kataluniako Zuzenbidean desagertu egin da muziotar pre suntzioa, tradizioz hori betidanik onartu izan bada ere (ikus KatZZKren ja torrizko 23. art.: ÂŤezkontza bitartean emakumeak ondasun batzuk eskuratzen baditu eta ezin bada ondasun horien titutartasuna egiaztatu, orduan uste izan go da ondasunok senarrak eman dizkiola emazteari dohaintzan.

Titulartasuna frogatzen bada, baina horren ordainean emandako prezioaren jatorria ezin ba da egiaztatu, orduan uste izango da senarrak dohaintzan eman diola prezio hori emazteariÂť).

Gaur egun, ezkontideen arteko berdintasun printzipioa gogoan izanda (EKren 14 eta 32. art.ak), muziotar presuntzioa bidegabekoa da, KatZZKren antzinako 23. artikuluak ezartzen zuen eran behinik behin. Dena den, horrek ez du esan nahi gainontzeko hartzekodunak eta senipartedunak babesik gabe geratzen direnik, ezkontideek egin ditzaketen maulei begira.

Horren harira, 1993an izandako eraldaketaz geroztik, honetara antolatzen dira ezkontideen arteko ondare harremanak: a) Ezkontza bitartean, ezkontideek edozein motatako egintzak eta kontra tuak egin ditzakete elkarren artean, horiek kostu bidezkoak izan zein dohai nekoak. Judizio bidezko aurkarapenik izatekotan, demandatuak frogatu behar du kasuan kasuko egintza edo kontratuaren kostu bidezko izaera (KatZZKren 18. art.). b) Lehentxoago esan dugun moduan, KatZZKren 21.3. art.ak erdibanako erkidegoaren aldeko presuntzioa ezartzen du.

Beste hitzez esanik, ezkontide batek ezkontza bitartean ondasunik

eskuratzen badu eta ondasun horren ti tulartasuna ezin bada egiaztatu, orduan ondasun hori erdibana dagokie bi ezkontideei; ondasunaren titulartasuna nori dagokion egiaztatzen bada, ordu an ondasun hori eskuratzailearen bakarreko diruarekin eskuratu dela uste izango da. c) Gerta daiteke ezkontideak judizio bidez edo egitatez banandurik ez egotea eta euretako bat porrotean edo hartzekodunen konkurtsoan erortzea. Horrelakoetan, ondoko presuntzioa ezartzen da: porrot zein konkurtso adie razpena eman baino lehenagoko urtean edo adierazpen horren atzeraeragin keta aplikatzen den epean, beste ezkontideak kostu bidez ondasun batzuk eskuratzen baditu, orduan uste izango da ezkontide porrot eginak edo konkur tsatuak besteari eman izan dizkiola dohaintzan ondasun horiek (KatZZKren 18.2. art.; ikus, era berean, KZren 1442. art.).

Familiaren zamei aurre egiteko betebeharraren inguruan, KatZZKren 8.3. art.ak bi ezkontideei eratxikitzen die betebehar hori; horrez gain, artikuluak berak zehazten ditu betebehar horren irizpideak edo quantuma, bai eta bero rren azkentzea ere.

Hor aipaturiko betebeharrari lotuta daude ezkonsaria eta beste ondasun batzuk. Horiek horrela, ezkonsari zein ondasun horien fruituak eta errentak ere lehenespenez erabili behar dira familia gastuei aurre egiteko.

Fruitu eta errenta horiek ezkontza zamei aurre egiteko lain ez badira, zama horiei aurre egin behar zaie ezkontideek itundu zein hitzarturiko eran; itun edo hitzarmenik izan ezean, ezkontide bakoitzak dituen baliabideen ara bera; eta horiek nahikoa ez badira, bakoitzak duen ondarearen arabera, beti ere, ondare bakoitzaren zenbatekoa kontutan hartuta.

Bide horretatik, ezkontza zametan parte hartzeko bide gisa har daiteke edozein ezkontidek etxerako egiten duen lana (ikus KZren 1438. art.).

Bukatzeko, ondasunen banantze eraentza kari orokorren ondorioz azken tzen da. Zernahi gisaz, 1993an izandako eraldaketak badu berrikuntzarik arlo horretan. Berrikuntza hori KatZZKren 23.

art.an dago jasota. Manu horren arabera, banantze, deuseztasun edo dibortzioaren ondorioz, ezkontzaren onda sun eraentza azkentzen bada, etxeko lanak egin dituen ezkontideak edo or dainsaririk jaso gabe zein ordainsari txikia jasota bestearekin elkarlanean aritu denak eskubidea du konpentsazio ekonomikoa jasotzeko, egoera horrek desorekak edo desberdintasunak eragin dituenean ezkontide baten eta bes tearen ondareen artean. Ezkontide zordunak aukeratzen du konpentsazio hori kobratzeko modua (diruz ala ondasunez).

Bestetik, ordainketa egiteko epea ezin da hiru urtetik gorakoa izan. Ezkontideak ez badira ados jartzen konpen tsazioak izan behar duen zenbatekoaren inguruan, epaileak finkatuko du zenbateko hori, KatZZKren 23.2. art.an zehazturiko inguruabarrak kontutan harturik.

181. Eraentza bereziak Badakigu, jakin ere, ondasunen banantze eraentzak berezko zein egita tezko ondare desorekak eragiten dituela familiaren barnean; nolabait esateko, eraentza hori bidegabekoa da, etxean lan egiten duen ezkontidearentzat (ohi ko familietan, emaztearentzat). Arean bere, ondasunen banantze eraentza ho rretan, zuzenean nahiz zeharka, ezkontide batek, bere ondare nahiz aukera ekonomikoen kaltetan, laguntza ematen du, bestearen (ohiko familietan, sena rraren) ondarea osa eta gehi dadin. Desoreka eta bidegabekeria horiek leun tzeko edo arintzeko, era askotako arauak eta erakundeak erabili izan dira. Ildo horretatik, Katalunian, ondasunen banantze eraentza horretan mamitzen da ezkontzaren sistema ekonomikoa, baina eraentza hori ez da egundo ere era batekoa izan. Betidanik erabili izan dira erakunde batzuk, ezkontideen artean nolabaiteko lokarriak sortzeko, hau da, halanolako erkidegoa sortzeko.

Erki dego hori, besterik ez bada ere, ondare berezi (bereizi) baten

gaineko intere sen erkidegoa izango litzateke, ezkontideen bakarreko ondareei begira.

Erakunde edo konponbide horien artean aipa daiteke, konparaziorako, ezkontza zametan parte hartzeko bide gisa hartzea etxerako egiten den lana (KatZZKren 8.3.2. art.). Horrez gain, eta ondasunen banantze eraentzaren in guruan, badira beste erakunde batzuk ere, eraentza horrek senaremazteen artean egitatez sortzen dituen desberdintasunak biguntzeko.

Erakunde hori en bidez, bakarreko ondasun jakin batzuek arauketa berezia dute, berbarako: ezkonsariak (erakunde horrek dituen bermeen artean —erregistro arlokoez gain—, ondokoak aipa daitezke: lehenik, ezkonsariak berak eratortzen duen aukera eskubidearen bermeak edo onurak; eta, hurrenik, tenuta) eta ezkonsari gisako erakundeek (aixovar eta cabalatge, ezkonhitzezko dohaintza edo es creix eta tantumdem). Halaber, geroago ikusiko dugunez, Kataluniako Konpi lazioak beste eraentza batzuk ezartzen ditu. Konpilazioaren hitzetan, eraentza horiek «erkidego eraentzak» dira; gure ustez, ordea, horietako batzuk ez di ra tankera horretakoak (adibidez, erosketa eta hobekuntzen gaineko asozia zioa; agermanamenta; convinença edo mitja guadanyeria ituna; eta, azkenik, ondasun eta irabazien inguruko berdintasun ituna).

Azkenik, ondasunen ba nantze eraentzaren barruan, badira erkidego berezi batzuk (doktrinaren uste tan, germaniarren erkidego direnak), hala nola, erosketak egitea, alargunaren mesederako itunarekin.

A) Ezkonsaria eta tenuta Ezkonsaria osatzen dute emazteak (edo beste pertsona batek zein batzuek, emaztearen ordez) izaera horrekin ezkontzara ekartzen dituen ondasunek eta eskubideek. Ondasun eta eskubide horiek destino edo menpekotasun zehatz bat dute, hain zuzen ere, ezkontza zamei aurre egitea; ezkontza desegitean, ondasun eta

eskubide horiek guztiak emazteari itzultzen zaizkio. Ezkonsariari buruz ari dira KatZZKren 26.etik 37.era arteko art.ak eta, zeharka bada ere, 38.etik 40.era artekoak (tenuta).

Ezkonsariaren eraketa borondatezkoa da eta, beraren arauketari dagokio nean, ezkonsariari aplikatzen zaizkio, lehenik eta behin, hori eratzeko egin dako itunak; eta horrelako itunik izan ezean, Kataluniako Konpilazioaren manuak (KatZZKren 26. artikulua).

Ezkonsariaren helburua, izatez, bikoitza da: batetik, ondasun jakin batzuk (hau da, ezkonsaripeko ondasunak) ezkon tzaren zamei lotzea (ikus KatZZKren 8. art.); eta, bestetik, emazteari nola baiteko ziurtasun ekonomikoa ematea, ezkontza desegin eta gero.

Azken horri dagokionean, kontutan izan behar da, kasurik gehienetan, ezkontzaren eraen tza ondasunen banantze eraentza dela eta familia ohikoa dela; hori dela eta, ezkontza desegiten bada senarra hil delako, ezkonsaripeko ondasun guztiak emazteari itzultzen zaizkio.

Aurrerago esan dugun bezala, ezkonsariaren eraketa borondatezkoa da eta hala behar du izan, sexua delaeta ezin baita bereizkeriarik egin, Kons tituzioak berdintasun printzipioa ezarri zuen unetik. 1984ko martxoaren 20ko eraldaketa gertatu aurretik, ostera, ezkonsariaren eraketa derrigorrezkoa zen gurasoentzat (hots, gurasoek ezkonsaria eman behar zieten euren alabei). De na den, garai hartan, bai eta gaur egun ere, ezkonsariaren erakundea ez zen askotan erabiltzen.

Hortaz, ezkonsariaren eraketa borondatezkoa eta berariazkoa izan behar da (KatZZKren 29. art., eta 49. art.ko bigarren lerroaldea a contrario).

Erake ta hori ezkontzaren aurretik zein ezkontza bitartean egin daiteke; gainera, ezkontza bitartean, ezkonsaria handi daiteke. Formari dagokionez, ezkonsaria eskritura publikoan agertarazi behar da edo, bestela, testamentuan (29. art.; ikus, modu berean, KatZZKren 28. art.ko hirugarren lerroaldea). Berebat, on dasunak beren beregi geratu behar dira ezkonsariari lotuta eta horren menpe; osterantzean, ondasunok emakumearen bakarreko ondasunak dira.

Ezkonsaria era dezakete emakumeak, beraren gurasoek (KatZZKren 34. art.) eta beste pertsona batzuek (senarra barne), emakumearen ordez.

Ezkon saria etxearen mesedetan era daiteke eta hori berori gertatzen da, gertatu ere, ezkonsaria eratzen denean senarrarentzat, horrentzat eta beraren gurasoentzat edo horietarik bizirik geratzen denarentzat (KatZZKren 28 eta 35. art.ak). Itzulketa akzioa pertsona hauen kontra bakarrik egikari daiteke: ezkonsaria jaso dutenen kontra edo euren jaraunsleen kontra (28. art.).

Ezkonsaria era askotakoa izan daiteke: emana edo hitzemana; zenba tetsia edo zenbatetsi gabekoa (ezkonsari zenbatetsia eta zenbatetsi gabekoa bereizteko, ikus KatZZKren 29.2. art. eta HLren 169. art.); eta, amaitzeko, aitortua (HLren 170. art.).

Ezkonsari emana gauzatzen da, ezkonsaripeko on dasunak eta eskubideak jadanik senarraren edo ezkonsaridunaren esku dau denean. Ondasunak eta eskubideak oraindik ez badaude aurreko horien esku, orduan ezkonsari hitzemanaz mintzo gara (ikus KatZZKren 30.3. art.); ka su horretan, senarrak hitzematearen betepena eska dezake.

Bestalde ere, ez konsari zenbatetsia gauzatzen da, hori eratzean ezkonsaripeko ondasunen eta eskubideen balioa zehaztu bada. Zehaztapen horren helburua bikoitza da: batetik, senarrari ezkonsariaren gaineko jabaria eratxikitzea; eta, bestetik, emakumeari ahalmena ematea, ezkonsaripeko ondasunak in natura itzul die zazkioten eskatzeko eta, in natura itzultzea ezinezkoa denean, ondasunen zenbatespena itzul diezaioten eskatzeko (PUIG FERRIOL eta ROCA TRĂ?AS). Ezkonsaria zenbatetsia denean, senarrak ezkonsariaren zenbatekoa itzuli be har du eta, beraz, emazteak ezkonsariaren gaineko kreditua du (beste era ba tera esateko, emazteak ezkonsariaren balio zenbatetsia jasotzeko eskubidea du). Ezkonsaria zenbatetsi gabekoa izanez gero, senarra da ezkonsaripeko on dasunen administratzaile eta gozamendun (eta, hala denean, ondasun horiek itzuli behar ditu); emaztea da, aldiz, ezkonsaripeko ondasunen jabe.

Ezkonsa

ria zenbatetsi gabekoa dela uste izango da, hori zenbatetsi denik ezin denean frogatu. Bestetik, ezkontza bitartean, zenbatetsi gabeko ezkonsaria ezin da ez konsari zenbatetsi bihurtu, baina alderantzizkoa gerta daiteke (KatZZKren 29. artikulua).

Ondorenez, ezkonsaria zenbatetsia ala zenbatetsi gabekoa izan daiteke eta horrek badu eraginik, ezkonsaripeko ondasunei begira ezkontideek dituzten ahalmenen gain. Ezkonsaria zenbatetsi gabekoa baldin bada, emazteak ezkon saripeko ondasunen jabaria du eta, beraz, horiek xeda ditzake; nolanahi den ere, xedapen egintzak burutzeko, ezkonsaridunaren edo ezkonsaridunen ados tasuna izan behar du (KatZZKren 26.2. artikulua), ezkonsaripeko ondasunak ezkontzaren zamei lotuta baitaude. Senarrak, ostera, ezin ditu horiek xeda tu, ondasunon administratzaile eta gozamendun besterik ez delako (adminis tratzaile den aldetik, senarrak ondasunak xeda ditzake, bi baldintza hauek betetzen badira: aurrenekoa, horrelako xedapenak administrazio egintza gisa hartzea; eta, hurrena, ezkonsaripeko ondasunen lotura edota menpekotasuna kontutan izanik, xedapen egintza horien helburua izatea ezkontza zamei aurre egitea).

Ezkonsaria zenbatetsia denean, ostera, senarrak ezkonsaripeko onda sunak xeda ditzake, horien gaineko jabetza jadanik haren ondarean baitago.

Zenbatetsi gabeko ezkonsariaren gain emazteak izan ditzakeen erregistro bermeei buruz, ikus HLren 168.1, 172, 174, 178 eta 179. art.ak; ezkonsari zenbatetsiari dagokionean, aldiz, ikus HLren 168.1. art., 169. art.ko 1 eta 3. lerroaldeak, 171.etik 173.era arteko art.ak, 178 eta 179.ak, eta KatZZKren 32. art.ko berme berezia ere. Ezkonsariak eratorritako aukera eskubide deritzo berme berezi horri. Eskubide edo berme horren bidez, ezkonsariaren itzulketa aurreratua lor daiteke, ezkonsari horrek hipoteka bermerik ez badu.

Bide ber tsutik, KatZZKren 31.3. artikuluak ondokoa ezartzen du: ezkontza bitartean, emakumeak ezkonsaria (hori zenbatetsita baldin badago) berreskuratzeko es kubidea du, senarraren egoera ekonomikoak okerrera egin duela-

eta horren ondasunak enbargatzen direnean. Alabaina, lehenago adierazi dugunez, ezin da eskubide hori erabili, ezkonsariaren itzulketa hipotekaren bidez bermatu rik dagoenean.

Ezkonsaria aitortua da (HLren 170. art.), bi baldintza hauek betez gero: lehendabizikoa, ezkonsaripeko ondarearen ematea sinesgarriro ez egiaztatzea (hots, emate hori agiri publikoan ez agertaraztea edo agiri pribatuan bakarrik agertaraztea); eta, bigarrena, emate hori frogatzea senarrak egindako aitorpen hutsaren bidez edo, bestela, senarrak egin eta agiri pribatuan jasotako ai torpenaren bidez. Ezkonsari aitortuak, beraz, betebehar pertsonalen ondoreak besterik ez ditu sortzen, hau da, inter partes ondoreak (ezkontideen eta euren jaraunsleen artean). Edozein modutan ere, HLren 170. art.ko bigarren lerroal deak ondokoa ezartzen du: ezkontza izan baino lehen edo ezkontzaren osteko lehenengo urtebetean zehar, senarrak ezkonsaria jaso duela aitortu edo adie razten badu, emazteak edozein unetan eska dezake ezkonsari horren itzulketa hipoteka bidez berma dadin; dena dela, horretarako, judizio bidez agertarazi behar da ezkonsaripeko ondasunak edo horien subrogatuak badirela errekla mazioa egiten den unean.

Ezkonsariaren galera eta itzulketa. PUIG FERRIOL eta ROCA TRĂ?ASen ustez, ezkonsariaren galera da legeak emazteari ezar diezaiokeen zehapen zi bila; zehapen horren ondorioz, emazteak ezin du ezkonsariaren itzulketa eskatu, arauketa orokorraren arabera hori bidezkoa izan arren. Emaztearen adulterioa izan da, historian zehar, galera ezartzeko karirik ohikoena. Gaur egun, ordea, KatZZKren 34. art.an azaltzen dira ezkonsaria galtzeko kariak. Manu horren arabera, emaztea erortzen bada senarraren oinordeko izateko ezduintasun kariren batean, emazte horrek galdu egiten du senarrak edo bere gurasoek eratutako ezkonsaria. Bi ezkontideek semealabarik izanez gero, semealaba horiek eskuratzen dute ezkonsaripeko ondasunen jabetza; sena rrak, berriz, bere eskubideei eusten die, ezkontza desegin eta ondasunen itzul keta gertatzen ez den artean. Bi ezkontideek ez badute semealabarik izan, ezkonsaria senarrak jasotzen du; hala eta guztiz ere,

itzulketa unean errespe tatu behar dira lehengoratze itunen zein fideikomisozko ordezpenen onuradu nek izan ditzaketen eskubideak (KatZZKren 30. art.).

Orokorrean, ezkonsaria itzuli behar da, ezkontza desegiten den unean. Ezkontza desegin eta gero, ez dago famili gasturik eta ezkonsariaren helbu ruetako bat da, hain zuzen ere, famili zamei aurre egiteko emazteak eman behar duen laguntza ziurtatzea. Nolanahi den ere, konpilazioak berak ezar tzen dituen kasu batzuetan, ezkonsaria itzuli behar da, ezkontza desegin baino lehenago (KatZZKren 31. art.; kasu horiek salbuespenekoak izan eta, beraz, molde murrizgarri batez interpretatu behar dira: KatZZKren 31. artikuluko aurreneko tartekadura). Ildo beretik, konpilazioak onartzen du ezkonsaria ez itzultzeko ituna. Itun horrek berarekin dakar ezkonsari hilaren eraketa, KatZZKren 30. artikuluak azaltzen duen moduan. Bada, ezkonsariaren itzul keta bidezkoa da, ondoko kasuetan: a) Ezkontza azkentzen denean, desegitearen bitartez (heriotza, heriotza adierazpena edota dibortzio adierazpena) nahiz haren deuseztasun adierazpe naren bitarez; dibortzioari dagokionean, KatZZKren 35.3. art.an azaltzen den kasua salbuespen gisa har daiteke. Kasu horiei guztiei banantzea gehitu behar zaie, banantze hori emaztearen erruz gertatu denean izan ezik (KatZZKren 31.2. art.). b) Emaztea edota horren senar, semealaba, guraso eta nebaarrebak be harrizanean egoteagatik, ezkonsaria erabili behar denean aurreko horiei man tenua emateko (KatZZKren 31.1. art.). c) Senarraren egoera ekonomikoak okerrera egin duelaeta haren ondasu nak enbargatzen direnean; baina, horretarako, bi baldintza bete behar dira: batetik, ezkonsaria zenbatetsia izatea eta, bestetik, ezkonsariaren itzulketa hi poteka bidez bermaturik ez egotea (KatZZKren 31.3. art.).

Begibistan denez, b) eta c) ataletara bilduriko kasuetan, ezkonsaria itzul tzen da, ezkontza desegin baino lehen.

KatZZKren 35. art.aren arabera, senarrak (edo horren jaraunsleek) ez konsaria itzuli behar dio emazteari (edo beraren jaraunsleei); hala ere, itzul ketak ezin die kalterik egin dohaintzaemaileak erreserbaturiko eskubideei. Bestetik, senarra bere aita edo ama baino lehen hilez gero, aita edo ama ho rrek ez du ezkonsaririk itzuli behar, emaztea berarekin etxean bizi den artean.

Emazteak bi onura edo berme ditu, ezkonsaria itzuliko zaiola ziurtatzeko: lehendabizikoa, gorago aipatu duguna, hots, ezkonsariak eratorritako aukera eskubidea (ikus KatZZKren 32 eta 33. art.ak); eta bigarrena, aldiz, tenuta (KatZZKren 38.etik 40.era arteko art.ak).

Tenuta, izatez, alargunaren zein berorren jaraunsleen mesedetan eratuta ko atxikitze eskubidea da. Eskubide horren bitartez, senarrak izan ditzake en ondasunen gain, alargunak edo horren jaraunsleek edukitza zibilzibila (KatZZKren 39. artikulua) eta gozamena dute, ezkonsaria itzuli eta escreixa ordaintzen ez zaien bitartean (KatZZKren 38.1. art.); edukitza eta gozamen horietatik kanpo utzi behar dira, ostera, senarrak berak gozamenean nahiz fi duziario gisa dituen ondasunak. Gozamenaren pentzutan, alargunak edo ho rren jaraunsleek mantenua eman behar diete semealaba adingabekoei, lan egiteko ezinduta daudenei eta, adin nagusikoak izanik ere, senarrak etxe an mantentzen zituenei.

Tenuta bidezkoa izan dadin, nahitaezkoa da: a) ezkonsaria benetan eman dela egiaztatzea (KatZZKren 40.2. art.); b) ezkonsaria oraindik itzuli gabe egotea, hau da, ezkonsaria itzultzeke egotea (KatZZKren 38.1. art.); c) emazteak berme horri (hau da, tenutari) ukorik ez egitea (KatZZKren 38.2. art.).

Emazteak batera izan ditzake tenuta eta ezkonsariak eratorritako aukera eskubidea; tenuta ezkonsari gisa eman daiteake; eta, azkenik, ezkontza itu netan tenutari uko egin ahal zaio aldez aurretik.

Emazteak ez du zertan fidantzarik eman, baina inbentarioa egin behar du (ikus KatZZKren 39 eta 40. art.ak).

B) Escreix edo ezkonhitzezko dohaintza Tradizioari helduta, escreix iritzi zaio egun senarra denak nahiz bihar etzi senarra izango denak, ezkontzaren zioz eta emaztearen mesedetan, egin dako dohaintzari. Horrelako dohaintzak nahibadakoak dira eta horien objektu izan daitezke, bai ondasunak, baita dirua ere.

Senarrak ezkonsariaren kon traprestazio gisa egiten ditu dohaintza horiek eta, horrez gain, inguruabar pertsonalak (sarri askotan, emaztearen birjintasuna) izaten ditu gogoan (ikus KatZZKren 44 eta 45. art.ak).

Escreixaren eraketa borondatezkoa da senarrarentzat, eta ezkontzaren au rretik zein ezkontza bitartean egin daiteke. Bestetik, escreixa eskritura publi koan agertarazi behar da nahitaez. Ezkonsaria ezkontza bitartean eratuz gero, escreixaren edo ezkonhitzezko dohaintzaren balioa ezin da izan ezkonsaria ren zenbatekoa baino handiagoa.

Horren harira, ezkonsaria ematen den unetik, senarrak escreixa zor du. Ezkonsari hori zati batez bakarrik eman izan bada, orduan zor den escreixa zati horren araberakoa da, ondoko kasuetan izan ezik: batetik, ezbairik gabe egiaztatzen denean escreixa ez dela izan behar ezkonsari gisa emandako za tiaren araberakoa; bestetik, epe batzuk hitzartu direnean, ezkonsaria eragin garria izan dadin; eta, azkenik, ezkonsaria jaso behar duenari egotzi ahal zaionean ezkonsari horren ordainketarik eza (KatZZKren 45. art.).

Ezkonsariaren itzulketa bidezkoa den kasu guztietan, emazteak batera eska ditzake ezkonsariaren ematea eta ezkonhitzezko dohaintzarena edo es creixarena (KatZZKren 47.1. art.).

Senarrak ez badu horiek guztiak emateko behar adina ondasun, ezkon sariaren itzulketak lehenespena du, ezkonhitzezko dohaintzaren edota es creixaren emateari begira. Bestalde, ezkonsariaren inguruan azaldutako kasu berberetan, ezkonhitzezko dohaintzak edo escreixak berarekin dakartza bi onura hauek: bata, ezkonsariak eratorritako aukera eskubidea eta, bestea, te nuta (KatZZKren 47.2. art.).

Senarraren heriotza delaeta ezkontza desegiten denean, emazteak es creixaren gaineko gozamena eskuratzen du eta eskubide horrek bere horretan dirau, emaztea bigarrenez ezkondu arren; hala eta guztiz ere, azken kasu ho rretan, emazteak kauzio egokiaren bidez bermatu behar du escreixaren itzul keta. Gainerako erregelak oso xeheak dira eta, horiei dagokienez, KatZZKren 46. artikulua kontsultatu beharra dago: i) Ezkontideek semealabak edo ondorengoak izan badituzte, semealaba edo ondorengo horiei dagokie escreixaren gaineko jabetza soila. ii) Ezkontideek ez badute semealaba edo ondorengorik izan, senarraren jaraunsleei dagokie escreixaren gaineko jabetza soila; baina, ezkontza desegin eta hurrengo urtebetean, emazteak bi aukera ditu: escreix horren erdiaren jabetza izatea ala escreix osoaren gaineko gozamena izatea. iii) Emaztea senarra baino lehen hilez gero, bi ezkontideen semeala bei edo horien ondorengoei dagokie escreixaren gaineko jabetza soila; es creixaren gaineko gozamena, berriz, aitari dagokio (senarrari, hain zuzen), hil arte. Bi ezkontideek semealabarik izan ez badute, ezkonhitzezko dohain tza edo escreixa eragingabea da, kontrako hizpaketarik izan ezean.

C) Aixovar eta cabalatgea PUIG FERRIOL eta ROCA TRĂ?ASen esanetan, aixovarra aipatzen dugu nean, ezkonsari alderanztuaz ari gara. Ildo horretatik, hauxe da aixovarra: ÂŤsenarraren gurasoek ez badute euren semea jaraunsle izendatu eta emaztea, aldiz, bere famili ondarearen jaraunslea edo pubilla bada, senarrak ondare ekarpen bat egin dezake, famili gastuei aurre egiten laguntzekoÂť. KatZZKren 41.etik 43.era arteko art.ek aixovarraren erakundea arautzen dute, cabalat gearen erakundearekin batera.

KatZZKren 41. art.aren arabera, senarrak bere emazteari ondasun batzuk eman diezazkioke aixovar gisa, ondoko kasuan: emaztearen aurreko batek nahiz beste edozein pertsonak emaztea bera jaraunsle izendatu duenean, ez kontza kontutan hartuta. Aixovarrak ezkonsariaren ondore berberak sortzen ditu eta onura berberak dakartza, lege hipoteka, ezkonsariak eratorritako au kera eskubide eta tenutaren onurak izan ezik.

Aixovarra eratzeko, konpilazioak ez du forma berezirik ezartzen.

Hori de la eta, aixovarra edozein formatan era daiteke; nolanahi den ere, KatZZKren 41. art.ko 2. lerroaldeak ezartzen duen presuntzioa saihesteko, komenigarria da aixovarra eskritura publikoan agertaraztea.

Aixovarra zenbatetsirik edo zenbatetsi gabe era daiteke, eta modalitate desberdinak izan ditzake, alegia, KatZZKren 30. art.ak ezkonsariari buruz ezartzen dituen modalitate guztiak (KatZZKren 42. art.).

Aixovarra zenba tetsita baldin badago, ezkontza bitartean senarrak kreditu eskubide bat du, aixovar horren balioaren gain; kreditu eskubide hori borondatezko hipoteka ren bidez berma daiteke, jadanik lege hipotekaren bidez bermaturik baitago (KatZZKren 41. i.f.). Ezkontza desegitean, aixovarra senarrari edo horren ja raunsleei itzuli behar zaie.

Cabalatgea aixovarraren antzeko erakundea da.

Cabalatge hori ohiko erakundetzat har zitekeen Pla d’Urgell, La Segarra eta inguruko beste esku alde batzuetan. Toki horietan guztietan, emazteak soldada bat hitzartzen zuen senarraren mesedetan, senarra alargun geratzen zen kasuetarako; edo, beste la, ezkontza bitartean lortutako irabazi guztiak zein batzuk ematen zizkion emazteak senarrari. Konpilazioaren 43. art.ak arautzen du, arautu ere, caba latgearen erakundea. Manu horren egitatezko kasuan, aixovarraren kasuan gertatzen den bezala, jaraunsle izendatua izan ez den semea (pubill) ezkondu egiten da pubilla batekin.

Horren harira, pubillarekin ezkontzen den cabalerrari soldada dagokio, hau da, pubillak kreditu ondare bat du, ezkontza bitartean. Kontrako itunik izan ezean, ezkontzaren osteko hamar urteen buruan, soldada sortzeari uz ten zaio.

Senarrak ezin du soldada xedatu, alargun geratu arte edo etxea utzi arte; baina ez badago kari zuzenik etxea uzteko, senarrak galdu egiten du beraren tzat itunduriko mantenua.

Emazteari edo horren jaraunsleei soldada erreklamatzen zaienean, emaz te edo jaraunsleek soldada hori konpentsa dezakete pubillaren kontra dituzten kredituekin.

D) Tantumdema (KatZZKren 48. artikulua) Tantumdema Gironako elizbarruti zaharraren ohiko erakundea da.

Era kunde horren bitartez, senarrak propter nuptias dohaintzaren edo tantum demaren hitzematea gauza dezake. Balio bera dute, eduki ere, tantumdemak eta ezkonsariak, tantumdema ezkonsariaren berme moduan eratzen baita.

Itun berezirik izan ezean, emazteak eskubide hauek ditu, tantumdemaren ondorioz: beste

a) senarra txirotuz gero, emazteari ezkonsaria itzuli eta horrenbes

te eman behar zaio, emaztearen beraren eta horren semealaben mantenurako; mantenurako ematen zaion hori besterenduezina da. b) emazteari ezin egotz dakiokeen kariaren ondorioz, banantze edo di bortzio epairik emanez gero, emazteari ezkonsaria itzuli behar zaio eta beste horrenbeste haren jabetzapean geratu behar da.

Emaztearen heriotza delaeta ezkontza desegiten denean, senarra askatu egiten da dohaintza egiteko hitzematetik. Senarra emaztea baino lehen hilez gero, emazte horrek eskubidea du, propter nuptias dohaintzaren objektu izan diren ondasunak jasotzeko; zernahi den ere, ondasun horien gain, emazteak ez ditu ezkonsariak eta ezkonhitzezko dohaintzak berez erakartzen dituzten pribilegioak. Bi ezkontideek semealabarik izan badute, emazteari dagokio ondasun horien gaineko gozamena; semealabei, ostera, ondasunen jabetza soila dagokie, hainbana, kontrako xedapenik izan ezean.

Hitzarmen bidez erabaki daiteke senarrak ezkonsaria (osorik zein zati ba tez) eskuratuko duela alargun geratzean. Hori hitzartu eta gero, senarra emaz tea baino lehen hiltzen bada, emazte horrek propter nuptias dohaintzaren edo tantumdemaren beste horrenbeste eskuratzeko eskubidea du, nahiz eta eskubi de hori hitzarturik egon ez.

Tantumdema eta escreixa batera izan daitezke.

182. Erosketak egitea, alargunaren mesederako itunarekin Kontratu horien bidez, ezkontide erosleek batera eskuratzen dituzte onda sun batzuk, eta erdibana ordaintzen dute ondasun horien prezioa.

Horrez gain, senaremazteek ondokoa ituntzen dute: euretako bat hiltzean, alargunak eskuratzea erositako ondasun guztien gaineko jabetza esklusiboa.

Betekizunak:

a) Erosleak ezkontideak izatea. b) Ezkontza horri ondasunen banantze eraentza aplikatzea, eraentza hori hitzarmenezkoa izan zein legezkoa; edo, osterantzean, partaidetza eraentza (KatZZKren 49.2. art.). c) Ezkonberrien mesedetan jaraunsletzarik ez ituntzea; edota jaraunsle tza hutsik ez ituntzea, ezkontza horretan izan daitezkeen semealabentzat. d) Kuota berdinak izatea.

Autore gehienen ustez, ezkontza bitartean erosketak egiten direnean alar gunaren mesederako itunarekin, germaniarren erkidegoak edo erkidego man komunatuak eratzen dira, erositako ondasunen gain. Hala eta guztiz ere, ziur asko, erkidego horiek erromatarren erkidego bereziak dira; horrexegatik, ez zaizkie aplikatzen erkidego arruntei buruzko arau orokor edo erkideak, ezpa da KatZZKren 24 eta, batez ere, 25. artikuluetako arau bereziak.

Bada, arazoa ez litzateke izango halako erkidegoen izaera juridikoa, erkidego horiei apli katzen zaizkien (salbuespeneko) arauen izaera baino. Horren harira, baldin tza bat betetzen ez delaeta salbuespeneko arau horiek ezin badira aplikatu, orduan (erromatarren) ondasun erkidego arruntari buruzko arau erkide edo arau orokorrak aplikatu behar zaizkie erosketen ondorioz sorturiko erkide goei. Labur zurrean, alargunaren mesederako itunarekin egindako saleros ketek erkidegoak eratzen dituzte erositako ondasunen gain, erkidego horiek arauketa berezia dutela (KatZZKren 25. art.).

Arauketa horren ezaugarri na gusiak ondokoak dira: a) Ondasunak ezin dira besterenganatu, ezta kargatu ere, bi ezkontideak horretan ados ez badatoz. b) Ezkontide bakoitzak ezin dio gainontzeko bati eskualdatu, erositako gauzaren gain berak duen eskubidea. c) Eskuratutako gauzaren gain, pro indiviso egoerak iraun behar du na

hitaez. d) Uko egitea eragingarria izan dadin, elkarrekikoa izan behar da; alabai na, ezkontide bat hiltzean, besteak (hots, alargunak) uko egin dezake. e) Alargunaren mesederako ituna eragingabea da, deuseztasun, judizio bidezko banantze eta dibortzio kasuetan.

Halakorik gertatuz gero, ondasunen titulartasuna bi ezkontideei dagokie, erdibana eta pro indiviso, kontrako itu nik izan ezean.

183. Erkidego eraentzak KatZZKren lehenengo liburuko III. tituluaren X. kapituluak erkidego eraentzak jorratzen ditu. Idazpuru horretan, konpilazioak ondoko erakunde ak arautzen ditu: erosketa eta hobekuntzen gaineko asoziazioa (KatZZKren 59. art.); ondasun eta irabazien inguruko berdintasun ituna (KatZZKren 62. artikulua); agermanamenta edo ondasunak erdibanatzeko ituna (KatZZKren 60. art.); convinença edo mitja guadanyeria ituna (KatZZKren 61. art.); eta, azkenik, partaidetza eraentza. Horietatik guztietatik, benaz, erkidego eraen tzak dira irabazpidezko sozietatea eta agermanamenta edo ondasunak erdiba natzeko ituna (hots, Tortosako eskualdean erabiltzen den itun hori). Ondasun eta irabazien berdintasun ituna, izatez, ondasunen banantze eraentzari eran tsitako hizpaketa bat baino ez da; hizpaketa horrek ezkonsaripeko ondasunez dihardu. Ildo beretik, erosketa eta hobekuntzen gaineko asoziazioak ez du on dasunen banantze eraentza baztertzen; gauza bera esan daiteke convinença edo mitja guadanyeria itunari buruz. Arean bere, asoziazio eta itun horiek ez dute ezkontideen artean eratzen famili gastuei aurre egin behar dien ondare erkiderik.

Edozein modutan ere, horiek guztiek ezkontideen arteko elkarbiziera moldatzen dute; beste modu batera azaltzeko, horrelako erakundeen ondorioz, itun bidezko zein borondatezko

ondare harremanak sortzen dira ezkontideen artean. Dena den, elkarbiziera edo harreman horiek, kasu batzuetan, banantze eraentzari erantsita daude eta, kasu guztietan, eraentza horri erantsi ahal zaizkio.

A) Erosketa eta hobekuntzen gaineko asoziazioa (KatZZKren 59. artikulua) Asoziazio hori Tarragonako Campean eta beste eskualde batzuetan era biltzen da. Horrelako asoziaziorik izan dadin, ezkontza itunetan hala hitzartu behar da beren beregi. Erosketa eta hobekuntzen gaineko asoziazioari ondoko erregelak aplikatzen zaizkio: asoziazio hori eratzen duten itunak, konpila zioaren manuak (KatZZKren 59.1. art.) eta eskualdeko ohiturak.

Horrelakorik izan ezean, Kode Zibilaren arauak aplikatzen dira, euren izaera zehatzak hori egitea ahalbideratzen duen heinean.

Erosketa gisa har daitezke asoziazio bitartean asoziatuek kostu bidez es kuratzen dituzten ondasunak, bai eta euren lanbide, industria edota lanaren ondorioz eskuratzen dituztenak ere. Bestalde ere, hobekuntza gisa har daitez ke asoziatuen ondasunek izan dituzten balio gehikuntzak, gehikuntza horien jatorria edozein izanda ere (gastu onuragarriak; zorren ordainean egindako inbertsioak; ezkonsariak; seniparteak; edota zentsu zein censalen luditzea).

Bi ezkontideek elkarrekiko era dezakete erosketa eta hobekuntzen gai neko asoziazioa. Halaber, ezkontideekin batera, asoziazio horretan parte har dezakete euren aurrekoek, horiek jaraunsletza egin duten ala ez kontutan har tu gabe.

Asoziazioaren administrazioa dagokio asoziazioaren inguruko hizpakete tan izendatzen den asoziatuari; banakako izendapenik izan ezean, asoziatu guztiei dagokie administrazioaren ardura.

Administratzaile bakarrak (halako rik izanez gero) bere kabuz eta kostu bidez xeda ditzake asoziazioa osatzen duten ondasunak; nolanahi den ere,

asoziazioaren izenean ezin du fidantzarik eman, fidantza hori familiaren onurarako denean izan ezik.

Asoziatu bakoitzaren bakarreko zorrek sozietatean hari dagokion zatia baino ez dute kargatzen.

Asoziatu bakoitzari dagozkion irabaziak likidatzeko, aintzakotzat hartu behar da asoziatu horren heriotza data.

Bestetik, irabazi horiek diruz zein aso ziazioaren gainerako ondasunez eman daitezke.

B) Ondasun eta irabazien inguruko berdintasun ituna (KatZZKren 62. artikulua) Gironako elizbarruti zaharraren lurraldean, hala itunduz gero, ezkontide ek erdibana zati ditzakete, batetik, ezkonsariak eman dituen ekoizkinen ar tean, kontsumitu gabe daudenak; eta, bestetik, ekoizkin horiekin eskuraturiko ondasunak.

C) Agermanament edo ondasunak erdibanatzeko ituna (KatZZKren 60. artikulua) Hori berori da Tortosako eskualdean erabiltzen den ezkontza eraentza. Agermanamenta ezkontza itunetan hitzartu behar da, ezkontzaren aurretik zein horren ondoren. Egineginean ere, erakunde hori eta ezkonsaria ezin dira batera izan. Bestalde, agermanamentari aplikatzen zaizkio hori eratzen duten itunak, konpilazioaren manuak eta tokiko ohiturak; aurreko horiek izan eze an, agermanamentari aplika dakizkioke Tarragonako Campean erosketa eta hobekuntzen gaineko asoziazioak dituen arauak, agermanamentaren izae rak hori egitea ahalbideratzen duen neurrian.

Erkidegoan sartzen dira, batetik, ezkontza unean edo agermanament itu na hitzartzeko unean, ezkontideek dituzten ondasun guztiak; eta, bestetik, ez

kontza bitartean edozein tituluren bidez eskuratzen dituztenak.

Horiez gain, erkidegoa osatzen dute ezkontza bitartean lortutako irabazi guztiek, horiek edozein motatakoak izanda ere.

Erkidegoaren administrazioa bi ezkontideei dagokie.

Horregatik, edozein ezkontidek ondokoa eska dezake: besteak eskuratutako ondasun higiezin edo eskubide errealaren inskripzioan, bazterreko oharraren bidez agertaraztea on dasun edo eskubide horiek agermanamentarenak direla.

Erkidegoa likidatzeko, erkidegoaren ondasunak erdibana adjudikatzen zaizkie alargunari eta hildako ezkontidearen jaraunsleei.

D) Convinença edo mitja guadanyeria ituna (KatZZKren 61. artikulua) Vall d’Aranean itun ezaguna da hori. Horrelako asoziazioak edo itunak eratzeko, hala hitzartu behar da beren beregi, ezkontzaren aurretik zein ho rren ondoren egiletsitako ezkontza itunetan. Convinença edota mitja gua danyeria itunari alderdiek hitzarturikoa aplikatzen zaio eta, hitzarmenik izan ezean, Vall d’Arango ohiturak eta Querimonia deituriko pribilegioari buruzko X. kapitulua (pribilegio hori Pedro III.ak eman zuen, 1352an).

Convinença edo mitja guadanyeria itunaren bitartez, ezkontideek erdi bana egiten dute etxearen eraentzak eta gobernuak eratortzen dituzten zorren gaineko erantzukizuna. Halaber, euretarik bat hiltzean, irabaziak eta gehikun tzak zatitu egiten dira, bibien semealabarik ez badago.

Itun hori egin daiteke ezkondutako semealabaren gurasoekin, bai eta arrotzekin ere; baina, horretarako, asoziazio bitartean erkidegoan geratu be har dira jadanik irabazi diren ondasunak eta biharetzi irabaziko direnak.

E) Partaidetza eraentza

8/1993 Legeak eraldatu egin ditu KatZZKren 49.etik 58.era arteko art.ak. Manu horiek irabazien gaineko partaidetza eraentza arautzen dute.

Jakina du gunez, halako eraentzak borondatezkoak dira.

KatZZKren 49. artikuluaren arabera, partaidetza eraentza azkentzean, ez kontide bakoitzak eskubidea du, besteak eraentza bitartean lortu dituen ira bazietan parte hartzeko. Partaidetza hori eraentza desegitean gauzatzen da, desegite horren arrazoia edozein izanda ere.

Alderantziz, eraentza indarrean dagoen artean, partaidetza eraentzak ondasunen banantze eraentza gisa jardu ten du; beste hitz batzuekin esateko, eraentza bitartean, ezkontide bakoitzak bestearen irabazietan parte hartzeko igurikimen hutsa baino ez du. Bestetik, partaidetza eraentzak ezkontideen arteko harreman ekonomikoak arau ditzan, hala itundu behar da beren beregi.

Partaidetza eraentzari ezkontideek egindako hitzarmenak aplikatzen zaiz kio. Hitzarmen horiek argitzen ez dituzten kontuetan, ondasunen banantze eraentzari buruzko arauak aplikatzen dira (KatZZKren 49.2. art.).

Zernahi gi saz, irabazietan parte hartzeko igurikimena dagoenez gero, KatZZKren 50. art.ak informazio eskubidea ezartzen du.

Partaidetza eraentza azkentzeko kariak dira, besteak beste, heriotza, ba nantzea, deuseztasuna eta dibortzioa. Aiurri berean, ezkontideek euren bo rondatez azken dezakete partaidetza eraentza, beste eraentza bat itunduz. Gainera, ezkontide baten kudeaketa arriskutsuak kalte egin ahal badio besteak irabazietan parte hartzeko duen igurikimenari, orduan ere partaidetza eraen tza azken daiteke (KatZZKren 50. art.). Kasu horietan guztietan, likidazioa gertatzen da. Ondore garrantzitsu horrek berarekin dakar hainbat eragiketa egin beharra, irabazirik izan den ala ez zehazteko.

1. Amaierako ondarea osatzen dute, lehenengo eta behin, eraentza azken

tzean ezkontideei dagozkien ondasunek; bigarrenik, eraentza bitartean dohai nik besterenganatu izan diren ondasunek (horiek baloratzeko, kontutan izan behar da besterenganaketa unean ondasunok zuten egoera materiala); eta, hirugarrenik, irabaziak maulazko modu batez gutxitzeko helburuarekin, kostu bidez besterenganatu izan diren ondasunek (KatZZKren 54. art.).

Horien guztien baliotik kendu behar dira, lehendabizi, ezkontideek dituz ten betebeharrak; eta, bigarren, bakarreko zorren berme gisa eratutako kargen balioa.

2. Bestetik, ondokoak sartzen dira hasierako ondarean: eraentza hastean ezkontide bakoitzaren ondarea osatzen zuten ondasunak; ondasun horiek sor tu dituzten korrituak eta errentak; gorputz kalteen zein kalte moralen on dorioz kobraturiko diru kopuruak; eta, azkenik, mantenu edo elbarritasun pentsioak eta bereberezkoak diren beste guztiak.

Dena den, ondasun nahiz kopuru horiek hasierako ondarean sartzen dira, eraentza azkentzean bertan dauden heinean (KatZZKren 55. art.). Kontrara, eraentza bitartean zor batzuk hartu badira famili zamei aurre egiteko, nahiz eta zor horiek oraindik ordain du gabe egon, hasierako ondaretik kendu behar dira. Tankera berean, kendu beharrekoak dira partaidetza eraentza hastean ezkontide bakoitzaren baka rreko ondasunak kargatzen zituzten zorrak.

Ondasun horien balioa zehazteko, ikus KatZZKren 55.1. artikuluan xe datutakoa.

3. Irabazien zehaztapena. Irabaziak kalkulatzeko, jarraiko eragiketa arit metikoa egin behar da: senaremazteen amaierako ondareetatik hasierako on dareak kentzea. Eragiketa horretatik ateratzen bada ezkontide batek bakarrik izan duela ondare gehikuntzarik, besteak eskubidea du irabazi horien erdia eskuratzeko (KatZZKren 56.1. art.). Bibiek izan badituzte irabaziak, orduan ondare

gehikuntzarik txikiena izan duenak eskubidea du, beraren irabazi en eta beste ezkontideak izan dituen irabazien arteko diferentziaren erdia ja sotzeko.

4. Partaidetza kreditua. Agerikoa denez, irabazi horrek kreditu eskubidea dakar berarekin, hain zuzen ere, partaidetza kreditu deiturikoa.

Halako kre dituak balio baten bidez azaltzen dira. Besterik zehaztu ezean, balio hori di ruz ordaindu behar da (KatZZKren 57. art.). Edonondik begira dakiola ere, diruzko ordainketa egin beharrean, ondasun zehatz batzuk adjudika daitezke, ondoko kasuetan: interesatuek hala erabakitzen dutenean (KatZZKren 57.3. art.) edota interesatu batek hori eskatu eta epaileak hala erabakitzen duenean, kasuan kasuko interesak baloratuz.

Hartzekodunak uste badu zordunaren egintza batzuek kalte egin die zaioketela haren eskubideari, orduan egintza horien hutsalketa eska dezake (KatZZKren 58. art.); hori egiteaz gain, hartzekodunak eska dezake erregistro eskudunetan egitea erreklamazio demanden idaztoharra. ยง55. EZKONTZAREN ONDASUN ERAENTZA BALEAR UHARTEETAN 184. Oinarrizko printzipioak Balear Uharteetako Zuzenbidean, lehenengo eta behin, ezkontza itunak egiteko askatasun printzipioa aplikatzen da.

Printzipio horren itzalpean, ez kontzaren ondasun eraentza ezkontza itunetan hitzartzen da; lege eraentza or deztailea, aldiz, ondasunen banantze eraentza da (BUZZKren 3.1 eta 67.1. artikuluak; Balear Uharteetako Parlamentuak konpilazio hori eraldatu zuen, ekainaren 28an emandako 8/1990 Legearen bidez).

185. Ezkontza itunak A) Edukia Mallorca eta Menorcan, ezkontza itunak oso gutxitan erabiltzen dira, on dasunen banantzeari buruzko lege eraentza ordeztailearen ordez, ezkontzari beste ondasun eraentzaren bat eratxikitzeko. Era berean, itunok ez omen dira asko erabiltzen, ezta egungo nahiz biharetziko ondasunen dohaintza uniber tsalak egilesteko ere; dohaintzok ezkontzaren zioz egiten dira eta, horien bidez, dohaintzahartzailea izendatzen da dohaintzaemailearen kontratu bi dezko jaraunsle (BUZZKren 8. art.). Beharbada horren ondorioz, 3. artiku luak ondokoa baino ez du aipatzen, ezkontza itunen eduki gisa: ezkontideen artean ezkontzaren ondasun eraentza ezartzea.

Edozein modutan ere, BUZZKren 66. artikulua Eivissan eta Formenteran bakarrik aplikatzen da, eta manu horrek ondokoa zehazten du: ezkontza itu netan edo espolitsetan —CERDà GIMENOren irudiz, espolits adierazmoldea ezkonhitz edo despolisetik dator— sar daitezke, dela familiaren ondasun eraentzari buruzko hizpaketak, dela ezkontideen eta eurekin itunon egilespe nean parte hartzen dutenen oinordetza eraentzari buruzko hizpaketak; eta, horretarako, konpilazioan bertan agintzen diren mugak besterik ez dira izan go (BUZZKren 66.2. art.). Esangura berean, 66. art.ak berak gaineratzen du ezkontza itunetara bilduriko hizpaketak ohiturazko erakundeei buruzkoak izan daitezkeela, erakunde horiek familiaren ingurukoak izan zein oinorde tzaren ingurukoak (ezkonsariaren edo escreixaren eraketa; milloramentsen laurdenean parte hartzeko ituna; dohaintza unibertsalak; jaraunsletzak; goza men unibertsalaren gaineko ituna; eta, azkenik, konfiantza klausula). Halako hizpaketei alderdiek hitzartutakoa aplikatzen zaie, eta hizpaketok ohituraren arabera interpretatu behar dira (BUZZKren 66.5. art.). Dena den, badirudi Eivissa eta Formenteran ere ez dela sarritan egilesten ezkontza itunik edo

espolitsik (CERDĂ GIMENO).

Manu horrek aipatzen dituen itunen artean, nabarmentzeko modukoak di ra, gero aztertuko ditugun ezkonsariaz eta escreixaz aparte, milloramentsen laurdenean parte hartzeko itunak. Eivissako ezkontza kapitulazioetan, ohiko eta aspaldiko itunak dira horiek.

Itunon bidez, senarrak emazteari ematen dio berak ezkontza bitartean izan dituen hobekuntza, erosketa eta eskuraketen laurdenean parte hartzeko eskubidea. Nabari denez, nahikoa antzekoak dira itun horiek eta Tarragonako Campean erosketa eta hobekuntzen gain egiten diren asoziazioak; hala ere, azken horietan, laurdena banatu beharrean, erdia banatzen da.

Dirudienez, milloramentsetan parte hartzeko itunen helburua da emazteak berari dagokion senipartea baino zerbait gehiago eskuratzea (ikus CERDĂ GIMENO).

B) Gaitasuna Ezkontzaren aurretik, ezkontza itunak egilesteko gaitasuna dute balioz kotasunez ezkontzeko gaitasuna dutenek.

Horregatik, adingabekoek euren gu rasoen, tutorearen edo kuradorearen adostasuna behar dute, itunok egilesteko (BUZZKren 66.3. artikulua). Horren ondorioz, ezkontza itunak egilets ditza kete adingabeko emantzipatuek, adin nagusitasunaren onura jaso dutenek eta lehen auzialdiko epailearengandik ezkontzaren inguruko adin lekapena jaso duten adingabekoek.

C) Forma Ezkontza itunak eskritura publikoan agertarazi behar dira derrigorrean (BUZZKren 3.1 eta 66.1. art.ak).

D) Egilespen unea

Ezkontzaren aurretik zein horren ondoren egilets daitezke ezkontza itu nak (BUZZKren 3.1 eta 66.1. art.ak).

E) Aldarazpena Behin ezkontza egin eta gero, ezkontza itunak aldaberritu ahal izateko, beharbeharrezkoa da itunon egilesle guztiek parte hartzea, horiek bizirik ba daude eta aldaberriketak euren eskubideak ukitzen baditu (BUZZKren 66.4. art.). Hortaz, ezkontza itunen egilespenean izan ziren pertsona guztiek parte hartu behar dute, itun horien aldarazpenean. Baina, horretarako, bi baldintza bete behar dira: 1.

Pertsona horiek bizirik egotea. Horrek esan nahi du egi lesleen jaraunsleek ezin dutela haien ordez parterik hartu, ezkontza itunen aldarazpenean. Egilesleen (guraso, senideen‌) xedapenak lotura estuestuak dituzte ezkontzaren ekonomiarekin; hori dela eta, gerta daiteke jatorrizko egi lesle horietarik baten jaraunsleek ez izatea euren kausatzaileak zuen eskuza baltasun asmo bera (CERDà GIMENO). 2. Aldarazpenak pertsona horiek egindako xedapenak ukitzea. Hortaz, egilesleek ez dute parterik hartu behar, itunak aldarazten direlako edo ezkontzaren ondasun eraentza aldarazten dela ko, ezpada pertsona horiek egindako xedapenak aldarazten direlako (esate baterako, ezkontza itunen aldarazpenak berez dakarrelako gainontzeko batek dohaintzan eman duen ondasunaren titulartasuna aldaraztea). Egineginean ere, ez da zehapen berezirik ezartzen, aldarazpenean parte hartu behar du tenek halako partehartzerik ez duten kasuetarako. Edozelan ere, gure iritziz, ezkontza itunen aldaberriketa deuseza izan behar da zati batez; hau da, alda berriketa deuseza da, aldaberriketa horrek halako xedapenak ukitzen dituen zatian. Hori berori esan daiteke KZren 1331. art.aren inguruan.

F) Eragingabetasuna Dibortzioak berarekin dakar ezkontza itunen eragingabetasuna eta, oro korrean, itun horietara bildutako xedapen guztiena. Gerta daiteke, ordea, semearen edo alabaren ezkontza delaeta gurasoek jaraunsletza eta dohaintza batzuk egitea, haren ezkontza itunetan.

Horrelakoetan, semealaba dibortziatu arren, jaraunsletza eta dohaintza horiek indarrean diraute, ezkontza horretan ondorengoak izanez gero. Nolanahi den ere, kontutan izan behar da ezkontza itunetan beste edozein eskubide hitzar daitekeela semealabaren ezkontidea rentzat; hala eginez gero, eskubide horiek indarrik gabe geratzen dira.

Alde rantzizko kasuan, eta semealaba berriro ezkontzen denean ere, jaraunsletza eta dohaintzak ezeztatzeko modukoak dira, kausatzaileak edota dohaintza emaileak hala erabakiz gero. Bestalde, ezkontza itunetan oinordetzak egiten badira ezkontza horretan izan daitezkeen ondorengoen mesedetan, jaraunsle tza horiek ere eragingarriak dira, nahiz eta dibortzioa gertatu; haatik, ja raunsletza hutsak ezeztakorrak dira (BUZZKren 66.6. art.).

186. Ondasunen banantze eraentza Lehentxoago adierazi dugun bezala, ondasunen banantze eraentza da Ba lear Uharteetako eraentza ordeztailea; hots, eraentza hori aplikatzen da, ez kontza itunik edo espolitsik ez dagoenean.

Eraentza horren arabera, ezkontide bakoitzari dagozkio bere ondasunen jabaria, luperketa, administrazioa eta xedapena (BUZZKren 3.2 eta 67.1. ar tikuluak). Ildo horretatik, ezkontide bakoitzaren bakarreko ondasunak dira, banantze eraentza ezartzean ezkontide horri dagozkionak, bai eta edozein ti tuluren bidez eraentza bitartean hark eskuratzen dituenak ere (BUZZKren 3.2. art.). Bada, ezkontide bakoitzak bere bakarreko

ondasunekin egin behar die aurre berak hartu dituen betebeharrei (BUZZKren 3.4. art.aren lehenengo tartekadura).

Hala eta guztiz ere, ezkontzak —eta, horren ondorioz, ezkontza zamen izateak— muga batzuk jartzen dizkio ondareen artean izan behar den eraba teko banantzeari eta, horrez gain, erregela berezi batzuk ezartzen ditu.

A) Ezkontza zamei aurre egitea BUZZKren 4.1. art.ko 1. lerroaldearen arabera, ezkontide bakoitzaren ba karreko ondasunek aurre egin behar diete ezkontza zamei. Gauza bera dio BUZZKren 67.2. art.ak.

Bestelako itunik izan ezean, ezkontideek euren baliabide ekonomikoen arabera egin behar diete aurre famili zamei. Zama horietan parte hartzeko bi de gisa har daiteke familiarentzat egindako lana (BUZZKren 4.1. art.ko 1. lerroaldea eta 67.2. artikulua, nahiz eta azken horrek familiarentzat egindako lana aipatu ez).

Edozein ezkontidek eginbehar hori urratzen badu, osoosorik zein zati ba tez, besteak epaileari eska diezaioke neurri egokiak har ditzan, eginbehar ho rren betepena ziurtatzeko (BUZZKren 4.1. art.ko 2. lerroaldea).

Gerta daiteke ezkontide batek betebehar batzuk hartzea, ezkontza zamei aurre egitean; hala izanez gero, betebehar horien gain, sorospidezko erantzu kizuna du beste ezkontideak (BUZZKren 3.4. art.). Edozelan ere, ezkonsaririk edota famili zamei loturiko beste ondasunik izanez gero (berbarako, escreixa), horien guztien fruituak eta errentak lehenespenez erabili behar dira, famili zamei aurre egiteko (BUZZKren 67.2. art.ko 2. lerroaldea).

B) Etxeko ostilamendua ezkontideei erdibana dagokielako presuntzioa

1961eko Konpilazioak ezabatu egin zuen muziotar presuntzio zaharra (1880an, Ripollek bere memorian jaso zuen presuntzio hori). Haren ordez, iuris tantum erako presuntzio bat ezarri zuen; horren arabera, ondasun batzuk bakarrekoak direnik ezin bada egiaztatu, ondasun horiek bi ezkontideei da gozkie, erdibana eta pro indiviso arruntean (BUZZKren 3.3. art.; presuntzio bera ezartzen du KZren 1441. art.ak). Esanak esan, 1990eko eraldaketak kon tutan izan ditu Balear Uharteetako autoreen artean 3.3. art.ak sortarazi zituen kritikak; izan ere, doktrinaren iritziz, manu horrek nahastu baino ez zuen egi ten ondasunen banantze eraentzaren jardunbide arrunta (ildo bertsutik, ikus MASOT MIQUEL). Hori dela eta, 1990eko eraldaketaz geroztik, aurrerago azaldutako presuntzioak bere barnean hartzen ditu etxeko ostilamendua osa tzen duten ondasunak bakarrik (ondasun horien gaineko titulartasuna zehaz teak makina bat arazo erakartzen ditu, bi ezkontideei batera baitagokie halako ondasunen edukitza; horrexegatik agian, presuntzioak ondasun horiek baino ez ditu baitaratzen). Haatik, presuntziotik kanpo geratu dira, nahiz bitxiak, nahiz aparteko balioa duten objektu artistikoak eta historikoak (BUZZKren 3.3. art.ko 2. lerroaldea).

Edu berean, oinordetza erregela baten bidez, BUZZKk ex lege eratxiki tzen dizkio alargunari etxeko ostilamendua osatzen duten ondasunak.

Erre gela horren aginduz, «ezkontide bat hiltzean, alargunari dagokio —etxeko ostilamendua osatzen duten ondasun— horien jabetza; eta, horrez gain, on dasunok ez dira zenbatzen alargunari dagokion hartzekoan» (BUZZKren 3.3. art.ko 2. lerroaldea in fine).

C) Ezkontide batek bestearen ondasunak administratzea Ezkontide batek besteari eratxiki diezaioke, berariaz zein isilbidez, onda

sunen administrazioa; ildo beretik, ezkontideak administrazio hori ezezta, baldintza eta murriztu dezake. Ezkontide administratzaileak mandatarioari dagozkion betebehar guztiak ditu.

Ondorenez, mandatua amaitzean, ezkonti de horrek itzuli behar ditu, batetik, une horretan geratzen diren fruituak eta, bestetik, mandatu bitartean fruituekin aberastu izan dena (BUZZKren 4.2. art.). Manu horrek KatZZKren behialako 51. art.an du oinarria eta azaltzen da, nolabait, Codexen 5, 14, 11n ere.

Kasu horietan, mandatugile eta manda tarioaren artean afektibitateloturak dauden heinean, halako harreman juri dikoak luzaroan izan daitezke. Modu horretan ere, bi ezkontideen ondasunak ezkontza zamei aurre egiteko erabili behar direnez gero (BUZZKren 4.1 eta 67.2. art.ak, eta KZren 1439. art.), ezkontide administratzaileari ezin zaio aplikatu KZren 1724. artikulua; azken horren arabera, mandatarioak gastu pertsonalak ordaintzeko erabiltzen baditu diru kopuru batzuk, orduan korri tuak zor dizkio mandatugileari, modu horretan jardun duenetik.

Bestalde, ezkontide administratzaileak izan duen aberastea aipatzen du BUZZKren 4.2. art.ak. Aipamen hori honetara azaltzen da: ezkontide horrek bere izenean on dasun batzuk eskuratzen baditu administraziopeko ondasunek ematen dituz ten fruitu eta errenten truk, modu horretan eskuraturiko ondasunak berari dagozkio; alabaina, itzuli egin behar du eskuraketan inbertitutako fruitu eta errenten balioa.

D) Ezkontideen arteko kontratuak eta dohainekotasunaren aldeko presuntzioa 1961eko Konpilazioaren 4.3. artikuluaren arabera, baliozkoak ziren on dasunen banantze eraentzapeko ezkontideek euren artean kostu bidez egiten zituzten egintzak eta kontratuak; baina judizio bidezko aurkarapenik izanez gero, demandatuei zegokien frogatzea egintza eta kontratu horiek kostu bi dezkoak zirela. Bistakoa denez, manu horrek dohainekotasunaren aldeko pre suntzioa ezartzen zuen. Autore batzuen ustez, barnebarnetik lotuta

zeuden presuntzio hori eta ezkontideen arteko dohaintzen debekua. Debeku hori ohikoa zen Balear Uharteetako tradizio juridikoan —KZren 1334. art.aren ja torrizko idazkerak ere hori berori barneratu zuen—. Debeku horren ondorioz, ezkontideek ezin zuten dohaintzarik egin euren artean; are gehiago, ez zen onartzen dohaintzok ezeztakorrak zirenik, dohaintzaemailea bizirik zego en artean, ezta mortis causa dohaintzak zirenik ere, dohaintzaemailea hiltze an (MASOT MIQUEL; horren kontra, CERDÁ GIMENO).

Aurrekoa gorabehera, ez du ematen hori zenik presuntzioaren egiazko esangura; halaber, hori berori jarri du agerian 1990ean izandako eraldaketak. Egineginean ere, presuntzioa ezartzen zen, kontratua aurkaratzen zuten gai nontzekoen mesedetan eta ez, ordea, kontratugileen mesedetan (hots, ezkon tideen mesedetan). Horretara izan ez balitz, ezkontideen artean ezinezkoa izango zatekeen kostu bidezko kontraturik egitea, kontratugileen esku gera tuko zatekeelako kontratuaren ondoreak ezabatzea. Hortaz, presuntzioaren helburua zen gainontzekoen babesa bermatzea — eta ez, ostera, ezkontideek euren artean egindako kontratuaren inter partes baliozkotasuna bermatzea—. Gauzak horrela, gainontzekoek errazago egikari zitzaketen hutsaltze akzioak, ez baitzen beharrezkoa animus fraudendia frogatzea; aitzitik, nahikoa zen kaltea frogatzea (CERDÁ GIMENO). Ikusmolde horri helduta, 1990eko eral daketak zabaldu egin du ezkontideek duten ondare autonomia.

Harrezkero, ezkontideek kostu bidezko kontratuak egin ditzakete euren artean eta, areago oraindik, elkarri ondasunak eta eskubideak eskualda diezazkiokete, edozein tituluren bidez, hau da, dohaineko tituluen bidez ere. Zernahi den ere, gaur egun ere, dohainekotasunaren aldeko iuris tantum presuntzioa azaltzen da BUZZKren 4.3.2. art.an.

E) Ezkontideen arteko dohaintzak Goian esan dugun bezala, gaur egun ezbairik gabe

onartzen dira ezkon tideen arteko dohaintzak. Hala ere, kontutan izan behar da dohaintza horien ezeztakortasunak arauketa berezia duela, BUZZKren 4.3.3. artikuluan. Manu horren aginduz, ÂŤezkontideen arteko dohaintzak ezezta daitezke zamak ez be tetzeagatik eta dohaintzahartzailearen eskergabekeriagatik bakarrik.

Esker gabekeri kariak dira, KZren 648. art.an ezarritako kariez gain, ezkontideei dagozkien betebeharrak modu larrian edo jarraikakoan urratzea; ezkontza deuseztatzea, dohaintzahartzailea gaitzusteduna denean; eta, azkenekoz, ba nantzea edota dibortzioa, dohaintzahartzaileari egotzi behar zaizkionean banantzea edo dibortzioa eragin duten egitateakÂť.

F) Ezkonsaria Ezkonsaria osatzen dute emazteak (edo, horren ordez, beste pertsona ba tek zein batzuek) izaera horrekin ezkontzara ekartzen dituen eskubideek eta ondasunek. Ezkonsariarekin egin behar zaie aurre ezkontza zamei. Bestetik, ezkontza desegitean, emazteari itzuli behar zaio ezkonsari hori.

BUZZKren 5. art.aren arabera, ezkonsariaren eraketa borondatezkoa da beti, eta ezkonsari horri ondoko erregelak aplikatzen zaizkio: lehenlehenik, eraketa eskrituran ezarritakoak eta, modu ordeztailean, Balear Uharteetan aplikatu ohi den eraentzaren erregelak.

Balear Uharteetako Zuzenbide Zibilari buruz 1961ean emandako Konpi lazioaren 5 eta 67. art.ek orduko ezarri zuten ezkonsariaren borondatezko tasuna (hori berori zen, hain zuzen ere, bertako tradizio juridikoa.

KZren sisteman, aldiz, ezkonsariaren eraketa derrigorrezkoa izan da, 1981eko eral daketa gertatu arte; horixe atera daiteke 1340. art.aren jatorrizko idazkeratik). Borondatezkotasun hori bat dator Konstituzioarekin eta, zehatzago esateko, sexua delaeta bereizkeriarik ez egitearen konstituzio printzipioarekin.

Edo zelan ere, esan behar da gaur egun ezkonsariaren erakundea oso

gutxitan era biltzen dela.

Zernahi gisaz, 1990ean izandako eraldaketak aldarazi egin du konpila zioa, ezkonsariaren arauketa ordeztaileari dagokionean. Antzina, ezkonsariari lege erkidea aplikatzen zitzaion modu ordeztailean.

Gaur egun, ostera, Ma llorca Uharteko tradizioak osatzen du haren arauketa ordeztailea.

Horren inguruan, bi Ăąabardura egin behar dira. Batetik, Mallorca Uharteko tradizioa aplikatuz, konponduta geratzen da 1981eko maiatzaren 13ko eraldaketaz ge roztik sortutako arazoa; izan ere, eraldaketa horrek KZ aldarazi eta ez konsariari buruzko manuak desegertarazi zituen. Bestetik, BUZZKren 5. art. uharteko tradizioaz ari da singularrean, Mallorcako tradizioa aipatu nahian; baina manua aplika daiteke Menorcan (65. art.) eta, modu ordeztailean, Eivi ssan eta Formenteran ere (1. art.). Dena dela, uharte horietan eratutako ez konsariei ez zaie modu ordeztailean aplikatzen Mallorcako tradizioa, baizik eta kasuan kasuko uhartean ohikoa dena (1.2. art.).

Uharte horietan tradizioz iraunarazi diren erakundeen artean, nabarmen tzekoa da ezkonsaria senarrarentzat eta berorren gurasoentzat eratzeko auke ra. Aukera edo kasu hori Dg.ren 23, 3, 57 eta Dg.ren 24, 3, 22 eta 12etan ezarri, eta KatZZKren 28.1. art.ra bildurik dago (CERDĂ GIMENO).

G) Ezkonsariaren gehikuntza edo escreixa Escreix deitu zaio egun senarra denak nahiz biharetzi senarra izango denak, ezkontzaren zioz eta emaztearen mesedetan, egindako dohaintzari.

Halako dohaintzak nahibadakoak dira eta horien objektu izan daitezke, bai ondasunak, baita dirua ere. Senarrak ezkonsariaren kontraprestazio gisa egi

ten ditu dohaintza horiek eta, orobat, inguruabar pertsonalak (sarri askotan, emaztearen birjintasuna) izaten ditu gogoan.

Horrela, BUZZKren antzinako 68. artikulua Eivissan eta Formenteran bakarrik aplikatzen zen; manu horren aginduz, gizonak bere emaztegaia zen emakume ezkongabearen mesedetan ezar zezakeen ezkonsariaren gehikuntza edo escreixa. Escreix horren zenba tekoa, gehienez jota, ezkonsariaren laurdena izan zitekeen.

Hortaz, escreixa, nahibadakoa izateaz gain, ezkontzaren aurrekoa ere bazen. Erakunde hori eratzeko, senargaiak aintzakotzat hartzen zuen biharetzi haren emazte izan go zenaren birjintasuna (horregatik, escreixa emazte ezkongabearen mese detan bakarrik era zitekeen eta ez, ordea, alargunaren mesedetan; edonola ere, CERDĂ GIMENOk ohartarazi duenez, kasu batzuetan alargunaren mesede tan ere eratu izan da escreixa). Bestalde, BUZZKren antzinako 68. art.aren aginduz, escreixaren zenbatekoa mugaturik zegoen; zenbateko hori ezkonsa riaren araberakoa zen, escreixa nolabait ezkonsariaren kontraprestazio gi sa har zitekeelako (horixe eratortzen zuen 1316ko uztailaren 8an Mallorcan Sancho I.ak emandako Pribilegioak). Horrez gain, senarrari zegozkion es creixa osatzen zuten ondasunen fruituak; bada, senarrak fruitu horiek erabili behar zituen, ezkontzaren zamei aurre egiteko.

Behin ezkontza desegin eta gero, escreixa senarrari itzuli behar zitzaion; ezkonsariarekin, aldiz, ez zen hori gertatzen. Ezkontza horretan semealabak izan eta senarra emaztea baino lehenago hilez gero, emazteak kauzio egokia eman behar zuen; semealabarik izan ezean, konponbidea ez zen erraza, batez ere, ezkontideek beren beregi ez zutenean ezer itundu (CERDĂ GIMENO).

1990ean izandako eraldaketak indargabetu egin du manu hori. Edonola ere, BUZZKren 66.5. art.ak ezkonsariaren gehikuntza edo escreixa aipatzen du. Manu horren arabera, ezkontza itunetan edo espolitsetan ohiturazko era kunde batzuk sar daitezke, nola familiaren inguruko erakundeak, hala oinor detzaren ingurukoak, horiek guztiak ohituraren arabera

interpretatu behar direla. Bada, 66.5. artikuluak halako erakundeen artean sartzen du escreixa. Horren inguruan, azpimarratzekoa da Palmako Entzutegiak adierazi zuena, 1898ko ekainaren 21ean eta 1946ko martxoaren 7an emandako epaietan; en tzutegiaren ustez, Eivissan eta Menorcan, escreixaren zenbatekoa ezkonsa riaren %50 zen, tokiko ohiturari helduta.

BIBLIOGRAFIA CELAYA IBARRA, A., «Comentario a los artículos 41 a 50 de la Compilación del Derecho Civil Foral de Vizcaya y Álava», in Comentarios al Código Civil y Compilaciones Forales, M. ALBALADEJO GARCÍAren zuzendaritzape an, XXVI. liburukia, Jaén, 1978, 305. or. eta ondorengoak.

BORRALLO, Fuero de Baylío, estudio hitóricocrítico, Badajoz, 1915; RAMÍ REZ, «El Fuero de Baylío y su vigencia en Ceuta», ADC, urria–abendua, 1962, 999. or. eta ondorengoak.

ZENBAIT AUTORE (LATORRE, MERINO ESCUDERO eta SANCHOARRO YO), Comentarios al Código Civil y Compilaciones Forales (Compilación de Aragón), aip., XXIII. liburukia, 1. bolumena, Madril, 1986; ZENBAIT AU TORE (J. M. eta R. M. BANDRÉS Y MERINO), Comentarios al Código Ci vil y Compilaciones Forales (Compilación de Aragón), aip., XXIII. liburukia, 2. bolumena, Madril, 1990; DELGADO ECHEVERRÍA, D., «Comunidad conyugal continuada», RCDI, 1968, 405. or. eta ondorengoak; ZENBAIT AU TORE (MOREU, RAMS, LACRUZ, SAPENA), Comentarios a la Compila ción del Derecho civil de Aragón (J. L. LACRUZen zuzendaritzapean), Za ragoza, 1988; MARTÍN BALLESTERO, La casa en el Derecho aragonés, Zaragoza, 1944.

CELAYA, Derecho civil vasco, Bilbo, 1993.

GARCÍAGRANERO FERNÁNDEZ, J., «Comentario a la Ley 77 del F.N.N.», in Comentarios al Código civil y Compilaciones forales, XXXVI. liburukia, Ma dril, 1990; LACRUZ BERDEJO, J. L. eta RAMS ALBESA, J., «La comu nidad matrimonial de conquistas», in Revista Jurídica de Navarra, 6. zk.; NAGORE YARNOZ, J., «Comentario al Título VIII de la Compilación o Fuero Nuevo de Navarra», in Comentarios al Código civil y compilaciones forales, XXXVI. liburukia, Madril, 1990; PEÑA BERNALDO DE QUIRÓS, M.,

Derecho de familia, Madril, 1989.

ZENBAIT AUTORE (EGEA, BADOSA, MALUQUER DE MOTES, MIRAM BELL, ESPIAU, ROCA TRÍAS), Comentaris a les Reformes del Dret Civil de Catalunya, I, Bartzelona, 1989; ZENBAIT AUTORE, Comentaris a la modi ficació de la compilació en materia de relacions patrimonials entre cònyuges, Bartzelona, 1995; BADOSA COLL, F. eta MALUQUER DE MOTES BER NET, C., Comentarios al Código Civil y a las Compilaciones Forales, M. Al baladejo Garcíaren zuzendaritzapean, XXVII. liburukia, 1. bolumena, Madril, 1981, 484. or. eta ondorengoak; LALINDE ABADÍA, La dote y sus privi legios en el Derecho Catalán, Bartzelona, 1962; «Regímenes comunitarios en la Compilación de Derecho Civil Especial de Cataluña», RJC, 1966, 313. or. eta ondorengoak; O´CALLAGHAN MUÑOZ, X., Comentarios al Código Ci vil… aip., XXVII. liburukia, 2. bolumena, Jaén, 1978, 77. or. eta ondoren goak; PUIG FERRIOL, L., Comentarios al Código Civil… aip., XXVII. liburukia, 2. bolumena, Jaén, 1978, 1. or. eta ondorengoak; «Los capítulos matrimoniales», Temes de Dret Civil Català, Bartzelona, 1984, 77. or. eta ondorengoak; PUIG FERRIOL, L. eta ROCA TRÍAS, E., Institucions del Dret Civil de Catalunya, 4. argitaraldia, III. liburukia, Valentzia, 1994; PUIG SA LELLAS, J. M.ª, Comentarios al Código Civil… aip., XXVII. liburukia, 1. bolumena, Madril, 1981, 270. or. eta ondorengoak; «La reforma de la Com pilación en materia de relaciones económicas entre cónyuges», RJC, 3. zk., 1983, 541. or. eta ondorengoak; «El règim econòmic matrimonial a l´actual societat catalana», Temes de Dret Civil Català, aip., 55. or. eta ondorengo ak; ROCA SASTRE, R. M.ª, Estudios de Derecho Civil Especial de Cataluña, Bartzelona, 1983.

CERDÁ GIMENO, J., «Comentario a los artículos 66 a 68 de la Compilación de Derecho Civil Especial de Baleares», in Comentarios al Código Civil… aip., XXXI. liburukia, 2. bolumena, Madril, 1980, 15. or. eta ondorengoak; DO MINGO AZNAR, A., «El excreix, escreix, creix, esponsalicio o premio a la virginidad», RGLJ, 5. zk., 1986ko azaroa, 655. or. eta ondorengoak; MASOT MIQUEL, M., «Comentario a los artículos 3º a 6º de la Compilación del Derecho Civil Especial de Baleares», in Comentarios al Código Civil… aip., XXXI. liburukia, 1. bolumena, Madril, 1980, 63. or. eta ondorengoak.

FAMILI ZUZENBIDEA

Hogeigarren gaia SEMEALABATASUNA (I). SEMEALABATASUNA OROKORREAN Laburpena: §56. Semealabatasuna egitate gisa, harreman juridiko gisa eta egoera gisa.— 187. Errealitate biologikoa eta Zuzenbidea.— 188. Kons tituzio printzipioak. Semealabatasunaren edukia.— 189. Katalunian semealabatasunei buruz 1991ko apirilaren 27an emandako 7/1991 Le gearen printzipio orokorrak.— 190. Semealabatasun motak.— §57.

Eratxikipen eta legebideztaketa tituluak, eta semealabatasunaren froga.— 191. Oharbide orokorrak.— 192. Erregistroan egindako ins kripzioa.— 193. Egoera edukitza.— §58. Semealabatasun akzioak orokorrean.— 194. Motak.— 195. Aitatasuna (askatasunez) ikertzeko printzipioa eta froga abiaburu deiturikoa.— 196. Auzibidean zehar seme alabaren pertsona eta berorren ondarea babesteko neurriak.— 197.

Legebideztaketa eta ordezkaritza.

§56. SEMEALABATASUNA EGITATE GISA, HARREMAN JURIDIKO GISA ETA EGOERA GISA 187. Errealitate biologikoa eta Zuzenbidea IHERINGek esan zuen bezala, juristak edukitza eta jabetza bereizten ditu, baina jurista ez denak ez du halakorik egiten; horixe da, hain zuzen ere, bion arteko desberdintasunetako bat. Ildo beretik, juristak bereizi egiten ditu, bate tik, semealabatasuna egitate huts edo errealitate biologiko soil gisa eta, bes tetik, semealabatasuna harreman juridikoen multzo edota status iuris legez. Areago oraindik, semealabatasuna eratortzen duten harreman biologikoetan, subjektu batzuk agertzen dira, eta subjektu horiei buruz ondokoa antzeman daiteke: ez da gauza bera Biologiaren ikusmoldetik guraso izatea eta Zuzen bidearen ikuskeratik guraso izatea; hori berori baiezta daiteke semealaba iza tearen inguruan.

FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

176

Edozelan ere, antolamendu juridikoaren joera da errealitate biologikoa eta juridikoa bat etortzea. Horren erakuskari dugu Katalunian semealabatasunei buruz apirilaren 27an emandako 7/1991 Legea. Lege horren arabera, ondo koak dira semealabatasuna arautzeko printzipio nagusiak: lehenik eta behin, egiatasun printzipioa, hau da, aitatasun eta amatasun juridikoformala biolo gikoari egokitzeko printzipioa eta, hurrenik, favor filii printzipioa.

Hala eta guztiz ere, errealitate juridikoaren eta biologikoaren arteko bat etortze hori ez da nahitaezkoa eta, geroago ikusiko dugun bezala, ez da semealabatasun ha rreman guztietan azaltzen. Hariari lotuz, akzio jakin batzuen bidez konpondu nahi izan dira errealitate biologikoaren eta juridikoaren arteko desegokita sunak; akzio horiei semealabatasun akzio deritze. Izen horren baitara, ondo ko akzioak biltzen dira: akzio adierazlea, erreklamazio akzioa eta aurkarapen akzioa. Aitatasuna eta amatasuna ikertzeko akzioa berez ez da semealabata sun akzioa, gero ikusiko dugun moduan; de lege lata, semealabatasunari bu ruzko auzibide zehatz batzuetan bakarrik egikari daiteke akzio hori, alegia, semealabatasuna eta aitatasuna edo amatasuna bat etor daitezen eragiten di ren auzibideetan (ikus KZren 127. art.). Nolanahi den ere, semealabatasun akzioen edukia, eraentza (legebideztaketa, epeak‌) eta beste inguruabar ba tzuk kontutan hartuta, kasu batzuetan euren helburua da errealitate juridikoa biologikoari nagusitzea.

Mamiz, semealabatasuna harreman multzo bat da (rectius, egoera bat); harreman multzo hori giza sorkuntzak eratortzen duenez gero, semealabata suna egitate biologiko hutsa da. Halaber, egitate edo egoera hori elkarrekikoa da, hots, gurasoengandik eurek sortutakoenganakoa eta, alderantziz, sortu takoengandik gurasoenganakoa. Esparru juridiko hertsian, pertsona jakin ba tzuek (gurasoak izan zein izan ez) beste batzuekin (aurrekoek sortutakoak izan zein izan ez) harremanak dituzte eta, harreman FAMILI ZUZENBIDEA

176

FAMILI ZUZENBIDEA

horien ondorioz, egin behar, ahalmen eta eskubideak sortzen dira, batez ere, aurrekoek azken horiei zor dieten babesaren ondorioz (jagotza, zaintza, mantenua, hezkuntza, gizar tekotzea‌). Halako harremanak dira, izan ere, semealabatasun harremanak; eurotan, lehendabiziko subjektuei guraso deritze eta bigarrenei, aldiz, seme alaba. Gehienetan, egitate biologikoetan edo naturaletan oinarritu ohi dira semealabatasun harreman juridikoak; egitate horiek ondorio juridiko batzuk eragiten dituztenez gero, egitateok egitate juridiko gisa itxura daitezke.

Edo nola ere, beti ez datoz bat semealabatasun harreman juridikoak eta egitate biologikoak edo naturalak. Mundu naturalean, harremanak kari bidezkoak di ra, hau da, karia eta ondorea nahitaez daude lotuta; Zuzenbidearen munduan, ostera, harremanak gauzatzen dira, Zuzenbideak hala ezartzen duelako, bal dintza batzuk betez gero. Beste modu batera esateko, legegileak ez du erreali tate biologikoa baztertzen; aitzitik, sarritan errealitate horretan oinarritzen da, semealabatasun harreman juridikoak zehazteko.

Dena den, errealitate biolo gikoa ez da legegileak darabilen irizpide bakarra, semealabatasun harreman juridikoak zehaztu eta eratxikitzeko. Zenbait kasutan, errealitate biologikoa ren irizpidea ez da garrantzitsuena; beste batzuetan, adopzioari dagokion gaian ikusiko dugun moduan, legegileak ez du kontutan hartzen irizpide ho ri edo inguruabarren arabera bakarrik aintzat hartzen du.

Aita (eta ama) eta semealabaren kontzeptuak ez dira kontzeptu natu ralak, kultur kontzeptuak baino. Nolabait esateko, kontzeptu naturalak dira gurasoena eta sortuena; kontzeptu juridikokulturalak dira, ordea, aitarena, amarena eta semealabarena ere.

Gisa bertsuan, Zuzenbidearentzat errealitate biologikoa (guraso eta sortuaren kontzeptua) priusa da eta semealabatasunak eratortzen dituen harreman juridikoen multzoa (aita, ama eta semealabaren kontzeptua), aldiz, posteriusa. Hori dela eta, antolamendu juridikoak ez di FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

178

tu kontzeptu horiek jasotzen; aitzitik, antolamendu juridikoak sortu egiten ditu kontzeptuok. Ondorenez, aita, ama eta semealaba izatea ez da errealitate biologiko hutsa (edo ez da errealitate hori bakarrik, hau da, ez da nahitaez errealitate hori), tasun juridikoa baino; kasurik gehienetan, tasun hori giza sorkuntzaren egitate naturalean (dagoeneko, egitate juridikoan) oinarritu ohi da (zernahi gisaz, aurrerago esan bezala, ez da nahitaez hala gertatu behar).

Horretara, DĂ?EZ PICAZO eta GULLĂ“Nek adierazi dutenez, semealaba tasun harreman juridikoak pertsona zehatz batzuen artean ezartzen dira, eta Zuzenbideak pertsona horiek hartzen ditu aita, ama eta semealaba gisa.

Antolamendu juridikoak giza sorkuntzaren egitate naturala aintzat har tzen duen kasuetan, egitate horrek eratortzen ditu semealabatasun harreman juridikoak. Harreman horietaz landa, giza sorkuntzaren egitateak badu beste ondoriorik ere; arean bere, gizabanakoari eratxikitzen dio, gizabanako hori familia bateko kide den aldetik, gizartean egoteko modu zehatz bat.

Horren bestez, semealabatasunak harreman juridikoak ezartzen ditu subjektu zehatz batzuen artean, eta subjektu horiei eratxikitzen dizkie aita, ama edota seme alabaren eginkizunak. Halaber, semealabatasunak status jakin bat dakar berarekin; status horrek agertarazi egiten du semealabatasun harreman ho rien iraupena (ikus AGk 1964ko martxoaren 14an emandako epaia). Hortaz, semealabatasunak erakartzen duen statusa egoera zibil gisa har daiteke (sta tus filii, status familiae), egoera zibilaren kontzeptua honetara ulertuz gero: gizartean egoteko modu iraunkorra, antolamendu juridikoak kontutan hartzen duena. Kontrara, statusa ezin da egoera zibil gisa hartu, adierazmolde ho ri beste honetara ulertuz gero: subjektuek jarduteko duten gaitasunari a priori ezarritako mugen sistema, are gehiago, muga horiek semealabatasun mota ren araberakoak badira. Edonondik begira dakiola ere, subjektu batek jardute ko duen gaitasunari mugak ezartzen zaizkionean (berbarako, FAMILI ZUZENBIDEA

178

FAMILI ZUZENBIDEA

adingabekoaren lege ordezkaritza, KZren 162. art.an araututakoa; oinordetzaren arloan, seni parteak berak ezartzen dituen mugak, KZren 806. artikulua, ondorengoak eta baterakoak aintzat hartuta; KZren 109 eta 110. art.ek, eta 154. art.ak eta ondorengoek ezartzen duten erantzukizuna etab.), muga horiek ez dira seme alabatasun motaren araberakoak, subjektuaren egoeraren araberakoak baino. Ulerbidez, KZren 162. art.ak semealabaren lege ordezkaritza ezartzen du ka su zehatz batzuetan. Kasu horietan, semealaba izateak —eta, are gutxiago, ezkontzazko edo ezkontzaz kanpoko semealaba izateak— ez dakar ordezka ritza hori; aitzitik, lege ordezkaritza ezartzen da semealaba adingabekoa de lako. Bada, semealabaren lege ordezkaritzari buruzko eraentza ezartzean, antolamendu juridikoak aintzakotzat hartzen du semealabaren adingabeko tasuna (hau da, eraentza hori ezartzen du, pertsona hori adingabekoa delako eta ez semealaba delako). Haatik, antolamendu juridikoak kontutan hartzen du semealabatasuna, lege ordezkaritza eratxikitzen duenean —hots, adinga bekoaren lege ordezkaria nor den zehazten duenean—; baina, une horretan ere, antolamendu juridikoak ez du bereizketarik egiten ezkontzazko eta ez kontzaz kanpoko semealabatasunen artean. Gauza bera esan daiteke, nola oi nordetzaren arloan jarritako mugei buruz, hala ahalmen eta erantzukizun esparruei buruz; horiek guztiak ez dira semealabatasunak —are gutxiago, se mealabatasun motak— eratorritakoak, senidetasunak erakarritakoak baino.

Semealabatasun harremanetan, eskuarki giza sorkuntzaren egitate natu rala izaten da gogoan prius gisa. Antolamendu juridikoak egitate hori bar neratuz gero, giza sorkuntza egitate juridiko bihurtzen da (eta, eskuarki ere, gurasoak aita eta ama bihurtzen dira eta eurek sortutakoak, ostera, semeala ba). Barneratze horren ondorioz, giza sorkuntza harreman FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

180

juridiko bihurtzen da (semealabatasun harreman deiturikoa); hala nahi izanez gero eta, beti ere, aurrerago azaldu ditugun 単abardurekin, giza sorkuntza bihur daiteke egoera zibil ere.

188. Konstituzio printzipioak. Semealabatasunaren edukia Gaur egun, semealabatasuna arautzen dute KZren 108.etik 141.era arte ko art.ek eta 175.etik 180.era artekoek. Ohartaraztekoa da maiatzaren 13ko 11/1981 Legeak Kode Zibilaren manu horiek eraldatu zituela, semealabata sun, guraso ahalgo eta ezkontzaren ondasun eraentzari dagokienean (adop zioaren inguruan, azaroaren 11ko 21/1987 Legeak aldarazi egin zituen KZren 175.etik 180.era arteko art.ak).

Arauketa horretan, berebiziko eragina izan zuten konstituzio printzipio k, batik bat, EKren 14. eta 39.2. art.etara bildutako berdintasun printzipioak.

A) Semealaben arteko berdintasun printzipioa. Printzipio hori ateratzen da EKren 14 eta 39.2. art.etatik. Lehenengo artikulu horrek bereizkeria oro baztertzen du, beste batzuen artean, jaiotzak eta beste edozein baldintza edo inguruabar pertsonalek zein gizarte inguruabarrek eragindako bereizkeriak.

Bigarren artikuluak ezartzen duenez, herri botereek semealaben osoosoko babesa bermatu behar dute; legearen arabera, semealaba horiek berdinak di ra, euren semealabatasuna zein den kontutan hartu gabe. Era berean, EKren 9.2. artikuluari helduta, herri botereek baldintza zehatz batzuk eragin be har dituzte, gizabanakoen arteko berdintasuna benetakoa eta eragingarria izan dadin.

Modu horretan, KZren 108. artikuluko bigarren lerroaldearen arabera, ez kontzazko eta ezkontzaz kanpoko semealabatasunak, bai eta adopziozkoak (osoak) ere, ondore berberak sortzen dituzte, kode horren xedapenen arabera. Esangura berean, NFBren 68. legeak FAMILI ZUZENBIDEA

180

FAMILI ZUZENBIDEA

hauxe agintzen du bigarren lerroalde an: ezkontzazko semealabatasunak eta ezkontzaz kanpokoak ondore berberak sortzen dituzte, konpilazio horretako legeetan xedatutakoaren arabera. Ildo beretik, eta Katalunian semealabatasunei buruz emandako legearen 19. ar tikuluaren arabera, bi semealabatasun horiek «ondore zibil berberak sortzen dituzte, Kataluniako legeria zibilaren arabera» (Nafarroako Konpilazioak ez ditu semealaba adoptatuak parekatzen beste semealabekin.

Parekaketa hori ezartzen du, ordea, babesik gabeko adingabekoak babesteko neurriei bu ruz eta adopzioari buruz Katalunian abenduaren 30ean emandako 37/1991 Legearen 26. artikuluak).

Semealaben arteko berdintasun printzipioak aplikazio esparru bikoitza izan dezake: i) semealabatasuna bera zehaztea; ii) behin semealabatasuna zehaztu eta gero, semealabatasun harreman juridikoek duten edukia zehaztea (mugei dagokienez).

Batzuen ustez, berdintasun printzipioa aplikatzen da se mealabatasuna (eta berorren irizpideak) zehazteko unean, alegia, aurretiazko une horretan; hori onartuz gero, ez litzateke semealabatasun motarik izango. Nolanahi den ere, gauzak behar bezala aztertuz gero, EKren 39.2. art.aren sustraiak ez daude semealabatasun motetan, ezpada semealaben arteko ber dintasun printzipio horretan. Behin berdintasuna printzipioa finkatu eta gero, badirudi «euren semealabatasuna zein den kontutan hartu gabe» adierazmol dea alferrekoa dela; izan ere, semealabak berdinak badira, berdintasun horri ezin diote kalterik egin semealaba horien edota euren gurasoen baldintzek nahiz egoera pertsonalek. Agidanean, aipatu berri dugun adierazmoldea eran tzun (edota erreakzio) bat besterik ez da, Konstituzioa egin baino lehena goko arauketa juridikoari begira; Konstituzioaren aurreko arauketa horretan, semealaben artean bereizkeriak egiten ziren, euren semealabatasuna aintzat hartuta.

Bestalde, konstituziogileak ez ditu semealabatasun motak edo moduak zehazten; era berean, ez du semealabatasunaren edukia finkatzen. Aitzitik, konstituziogileak muga bat baino ez du jartzen: semealabatasun motak edo FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

182

zein izanda ere, ezin da inolako bereizkeriarik egin semealaben artean.

Be rorren arabera, semealaba pertsonatzat hartu behar da orokorrean; EKren 10. art.ak agintzen duen moduan, horrek esan nahi du semealabak berezko duin tasuna duela, beraren nortasuna modu askean garatu behar dela eta berari da txezkion eskubideak hautsezinak direla. Esangura horretan, ez gatoz bat DE LA CÁMARArekin; autore horren ustez, legeak familia paraleloa sortu du. Edu berean, ezin onartuzkoak dira LACRUZ eta SANCHOren iritziak; euren aburuz, 1981eko eraldaketak «familia paraleloa» ekarri du eta, horren bitar tez, ezkontzaz kanpoko semealaba bere gurasoaren familian sartu da. Gure ustez, berdintasun printzipioari helduta, 1981eko eraldaketak gurasoaren au toerantzukizun printzipioa erakarri du, zehaztasun batzuekin bada ere.

Azken finean, semealaben arteko berdintasun printzipioa ez da aplika tzen aurretiazko unean, hots, semealabatasun harreman juridikoak finkatze ko legegileak erabiltzen dituen irizpideak edota egitateak zehazteko unean. Haatik, irizpide eta egitateok zehaztu eta gero aplikatzen da berdintasun prin tzipioa. Bada, semealabatasun motak ezin ditu status juridiko desberdinak ezarri semealaben artean.

B) Aitatasuna ikertzeko printzipioa. EKren 39.2. art.ko azken tartekadu rak ezartzen du printzipio hori: «legeak aitatasuna ikertzea ahalbideratuko du». Konstituzioak ahalbideratuko du esamoldea erabiltzen duenez gero, mu ga eta eragozpen batzuk jar dakizkieke aitatasuna ikertzeko akzioei, hau da, semealabatasun akzioei (Kode Zibilari dagokionez); akzio horien bidez era giten diren auzibideetan, aitatasuna eta amatasuna iker daitezke froga biologi koekin ere. Besteak beste, hauexek nabarmendu daitezke muga eta eragozpen horien artean: iraungitasun epe laburrak, akzioak FAMILI ZUZENBIDEA

182

FAMILI ZUZENBIDEA

egikaritzeko legebideztake ta (nahiz eta horiek egoera zibilari buruzko akzioak izan), eta froga abiaburu bat aurkezteko betekizuna (KZren 127. art. in fine).

Semealabatasun akzioez gain, Kode Zibilak ez du akzio autonomo eta in dependenterik ezartzen aitatasuna ikertzeko. Alabaina, 127. art.ak ahalbide ratu egiten du aitatasuna eta amatasuna ikertzea, semealabatasunari buruzko judizioetan (erreklamazioetan eta aurkarapenetan).

Ondorenez, legeak aitatasunaren ikerketa ÂŤahalbideratukoÂť du eta adie razmolde hori ezin da modu zabalean eta a contrario ulertu; legegilearentzat ez da aukerakoa aitatasunaren eta amatasunaren ikerketa ahalbideratzea edo galaraztea kasuankasuan. Legegileak aitatasunaren ikerketa muga dezake, baina ezin du hori saihestu, debekatu edo erabat galarazi.

Dena den, badiru di legegileak ezar dezakeela zein ondore duen aitatasun biologikoa zehazteak; hori berori baiezta daiteke, ondokoa aintzat hartuz gero: semealabatasun ha rreman juridikoak ez dira nahitaez oinarritu behar giza sorkuntzaren egitate naturalean eta biologikoan. Beste era batera azaltzeko, legegileak ezar deza ke aitatasun eta amatasun biologikoek ez eratortzea semealabatasun harre man juridikoak (batik bat, abizenak, mantenua eta oinordetza eskubideak). Taxu berean, legegileak ezar dezake aitatasuna ikertzeko akzio hutsa, esangu ra hertsiko semealabatasun akzioen gain lokabe; are gehiago, lege aginduz gerta daiteke akzio huts horrek semealabatasunik ez eratortzea.

Azken bu ruan, legegileak ez dizkio derrigor eratxiki behar guraso biologikoari aitaren eginkizun juridikoak eta gizarte eginkizunak, ezta eginkizun horiek baitara tzen dituzten eginbeharrak eta ahalmenak ere (ikus, esaterako, KZren 111, 123, 125 eta 180.4. art.ak, edo Katalunian semealabatasunei buruz emandako legearen 7 eta 21. art.ak).

FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

184

De lege lata, argi dago legegileak ez duela bide hori aukeratu. Lehenago esan dugun bezala, legegileak ez du benetako akziorik itxuratu, aitatasuna eta amatasuna ikertzeko; horregatik, semealabatasunari buruzko judizioetan ba karrik iker daitezke aitatasun eta amatasun horiek, froga abiaburu bat aurkez tu eta gero (ikus KZren 127. art.).

Autore batzuen ustetan, lege arauketak eta, zehatzmehatz, aitatasuna (eta amatasuna) ikertzeari buruzko printzipioak — froga biologikoak erabiltzen di renean ere, horixe gaineratzen baitu, beharrezkoa izan ez arren, KZren 127. art.ak— egiatasun biologikoaren printzipioa dakarte.

Printzipio horrek eta au rrerago aipatu dugun berdintasun printzipioak aparteko eragina izan zuten 1981eko eraldaketan eta, horren ondorioz, egungo semealabatasunaren gai neko arauketan. Nondiknahi begira dakiola ere, aitatasuna ikertzeari buruzko printzipioaren garrantzia, benazkoa baino gehiago, itxurazkoa da; hala ere, garrantzi hori eta berak dakarren berritasuna aintzat hartzeko modukoak dira (Katalunian semealabatasunei buruz emandako legearen inguruan aipatu du gunez). Doktrinak oinarrioinarrizko printzipio bihurtu du egiatasun biologi koaren printzipio hori, beharbada, 1981eko eraldaketa egin baino lehenagoko lege egoera (eta jurisprudentziarena) gainditzeko (aurreko eraentza 1889koa zen eta eraentza horrek Code Napoleonen ereduari heldu zion. Edozelan ere, Espainiako Kode Zibila aldarrikatzean, orduko aldatuta zegoen Frantziako Kodera semealabatasunari buruz bildutako arauketaren zati bat).

Kode Zibilak berak ageriagerian jartzen du egiatasun printzipioa edota egia biologikoari buruzko printzipioa erlatiboa dela; horixe gertatzen da, ka surako, Kode Zibilak ez dituenean aintzakotzat hartzen sorkuntza harreman naturalak edo harremanok bazter uzten dituenean.

Horrela, kasu batzuetan, semealabatasunaren karia (esangura juridikoan, behintzat) ez da giza sorkun tzaren egitate biologikoa. Kasu horiek, izatez, ondokoak dira: i) Ezkontideak legez zein egitatez bananduz gero, FAMILI ZUZENBIDEA

184

FAMILI ZUZENBIDEA

ezerezean geratzen da senarra aita delako presuntzioa. Nolanahi ere, KZren 118. art.ak dioenez, se mealabatasuna ezkontzazko semealabatasun gisa inskriba daiteke, bi ezkon tideak horretan ados badatoz. ii) Gerta daiteke ezgaiek edo behar besteko adina ez izateagatik ezkon tzeko gaitasunik ez dutenek aintzatespen bat egitea, ezkontzaz kanpoko seme alabatasuna zehazteko. Aintzatespen hori baliozkoa izan dadin, epaileak hori onetsi behar du, Fiskaltzak esan beharrekoa entzun eta gero (KZren 121. art.). iii) Guraso batek, bere aldetik, ezkontzaz kanpoko semealabatasuna ain tzatestekotan, ezin du beste gurasoaren identitatea agertarazi, identitate hori lege bidez zehazturik dagoenean izan ezik (KZren 122. art.). iv) Adin nagusikoaren semealabatasunari buruz egindako aintzatespe nak ez du ondorerik sortzen, adin nagusiko horren berariazko edo isilbidezko adostasunik gabe (KZren 123. art.). v) KZren 124. artikuluko lehenengo lerroaldearen arabera, adingabe koaren edo ezgaiaren semealabatasunari buruz egindako aintzatespena era gingarria izan dadin, nahitaezkoa da adingabeko edota ezgai horren lege ordezkariak beren beregi emandako adostasuna edo, bestela, epailearen ones pena, Fiskaltzak eta lege bidez zehazturiko gurasoak esan beharrekoa entzun eta gero. vi) KZren 125. art.aren arabera, intzestuzko sexu harremanetan, seme alabatasuna lege bidez zehaztu bada guraso bati begira, derrigorrezkoa da epailearen aurretiazko baimena, semealabatasun hori beste gurasoari begira zehaztu ahal izateko; Fiskaltzak esan beharrekoa entzun eta gero, epaileak baimen hori emango du, adingabekoari edota ezgaiari hori komeni bazaio.

Gaitasun osoa lortzean, adingabekoak edo ezgaiak azken zehaztapen hori ba FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

186

liogabe dezake, aitorpen kautoaren bidez, zehaztapen horri adostasuna eman ez badio. vii) Hildakoaren semealabatasunari buruz egindako aintzatespenak ez du ondorerik sortzen, hildako horren ondorengoek edota euren lege ordezkari ek aintzatespen horri adostasuna ematen ez badiote (KZren 126. art.).

Horrenbestez, aipatu berri ditugun zazpi kasuetan, semealabatasunari bu ruzko zehaztapena ez da ondorioztatzen sorkuntza harremanetatik, adosta sunetik baino (adostasun hori guraso batena, biena nahiz semealabarena… izan daiteke); halaber, adostasun horrekin batera, kasu batzuetan, beste betekizun batzuk ere izan behar dira (epailearen onespena…). Hala gertatzen da, nahiz eta sorkuntza harremanak ageriagerikoak izan. Hori berori da KZren 125. art.ko kasua eta gauza bera esan daiteke a contrario KZren 122. art.ko kasuari buruz; azken manu horren arabera, pertsona zehatz batek (hau da, guraso batek) ezin du bestearen identitatea azaldu, nahiz eta sarri askotan bera izan ziurtasun handiz identitate hori ezagutzen duen pertsona bakarra —beste gurasoa kenduta, noski—. Berebat, aurrerago esandakoa gertatzen da, sorkuntza harremanak izan ez badira ere. Hortaz, kasu horietan guztietan, egiatasun printzipioa edo egia biologikoari buruzko printzipioa hautsi eta adostasun printzipioa edo autoerantzukizun printzipioa nagusitzen da.

Biga rren printzipio hori argiroargiro azaltzen da Lagundutako Ugalketa Teknikei buruzko Legean (laburtu beharrez, hemen LUTL iritziko zaio aipamenetan); horren inguruan geroago arituko gara.

Horrela, antolamendu juridikoak ahalbideratuta, kasu batzuetan semeala batasun harreman juridikoak zehaztu daitezke sorkuntza harreman biologi korik gabe; kasu horietan, zehaztapena egiten da, ez zientziaren araberako aitorpenaren bidez, ezpada borondate aitorpenaren bidez.

Kontrara, DELGA DOk esan duen moduan, antolamendu juridikoak onartzen du egia biologi FAMILI ZUZENBIDEA

186

FAMILI ZUZENBIDEA

ko ezagunak ez erakartzea semealabatasun harreman juridikorik.

Edozein modutan ere, gurasoek ezin dute eragotzi, euren borondate hu tsez —horiek ere DELGADOren hitzak dira—, eurei begira semealabatasuna zehaztea, semealabak egikaritutako erreklamazio akzioaren bidez. Halaber, guraso ez den aita edo amak ezin du saihestu semealabak semealabatasun hori aurkaratzeko egikaritzen duen akzioa.

Azken finean, antolamendu juridikoaren helburua da egia biologikoa (egiatasun printzipioa) eta «egia juridikoa» bat etortzea eta, horretarako, egia juridikoa egia biologikoari egokitu behar zaio. Zinez, egiatasun printzipioak edo egia biologikoari buruzko printzipioak semealabatasunaren egungo arau keta eratzen du (dena den, berdintasun printzipioak egiatasun printzipioak baino eragin handiagoa du, haren gain ez baitago — eta ez da egon behar— ezelako oztoporik. Egiatasun printzipioari dagokionez, ostera, Konstituzio ak «ahalbideratuko» esamoldea erabiltzen du, lehenago esan dugun moduan). Hori gorabehera, beste printzipio batzuek ere garrantzi eta norainoko nabaria dute; printzipio horien artean dugu, hain zuzen ere, aurrean aipaturiko ados tasun edo borondate printzipioa.

Are gehiago, antolamendu juridikoak norbanakoen esku utzi bide du se mealabatasunari buruzko arazoa. Ildo horretatik, antolamenduak erantzun bat ematen du kasu honetan bakarrik: semealabatasunaren inguruan gatazka ren bat sortu (erreklamazioa eta aurkarapena) eta edozein interesatuk (hots, semealabatasun akzioak egikaritzeko legebideztaketa duenak) hala eskatzen duenean.

C) Konstituzioaren beste printzipio batzuek ere eragina dute semealaba tasunaren gain —eta, zehatzago esateko, semealabatasun harreman juridi koek duten edukiaren gain—, neurri handiagoan edo txikiagoan.

Printzipio horiek dira ondokoak: pertsonaren duintasuna eta beraren nortasunaren ga rapen askea (EKren 10. art.); pertsonen osotasun (fisiko eta) FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

188

moralari buruzko printzipioa (EKren 15. art.); eta, azkenik, semealaben osoosoko babesari bu ruzko printzipioa (EKren 39. art.). Aitatasuna froga biologikoen bidez iker tzeari dagokionez eta, batez ere, gizonezkoa froga horren aurka azaltzen denean, berebiziko garrantzia du EKren 24.1. art.ko arauak.

Semealaben arteko berdintasun printzipioa konstituzio printzipioa da eta printzipio horrek eragina du, batik bat, semealabatasunaren edukiaren gain. Orobat, eta printzipio horren ondorioz, status juridikoaren edukia berbera izan behar da semealabatasun mota guztietan edo, hobeto esateko, semeala batasun mota zein den kontutan hartu gabe. Orokorrean, 1981eko maiatzaren 11ko Eraldaketa Legeak ideia hori barneratu zuen.

Halere, KZren 108. art.ak hauxe ezartzen du: ezkontzazko semealabatasunak, ezkontzaz kanpokoak eta adopziozkoak ondore berberak sortzen dituzte, «Kode honen xedapenen ara bera». Bistakoa denez, lege adierazmolde horren itzalpean, ezin da seme alaben artean inolako bereizkeriarik egin, semealabatasuna dela eta. Zernahi gisaz, aldaketaren bat edota eraentza desberdinen bat izan daiteke, dela se mealabatasun mota desberdinen artean, dela semealabatasun mota bereko kasuetan.

Hariari segiz, Lege Proiektuaren zioen azalpenak ondokoa zioen: «kon tutan hartzekoa da ezkontzak nolabaiteko ziurtasuna ematen diola aitata sunari. Ideia horrek eragina izan behar du akzioei buruzko eraentzaren gain, ezkontzazko semealabatasunaren erreklamazioa errazteko eta, era berean, berorren aurkarapena zailago egiteko».

Ulerbidez, zehaztu beharreko seme alabatasuna zein izan (ezkontzazkoa edo ezkontzaz kanpokoa) eta horren arabera desberdinak izan behar dira semealabatasun hori zehaztu eta egiaz tatzeko bideak. Gisa bertsuan, semealabatasun akzioen edukia ere desberdina da —kasu horretan, berriro ere, arrazoi teknikoen ondorioz—. Berebat, eragin edo garrantzi desberdina dute semealabatasun biologikoari buruzko printzi FAMILI ZUZENBIDEA

188

FAMILI ZUZENBIDEA

pioak, adostasun printzipioak, erantzukizunaren inguruko printzipioak, eta beste printzipio eta interes kolektibo batzuek.

(Ikus, konparaziorako, KZren 115 eta 120. art.ak; ezkontzaz kanpoko semealabatasunari buruz, 123.etik 126.era arteko art.ak etab.).

Aurrekoa gorabehera, hauxe da semealabatasunaren gutxieneko edukia (ikus, besteak beste, KZren 109, 110, eta 161. art.ak; Katalunian semealaba tasunei buruz emandako legearen 20 eta 21.2. art.ak; NFBren 72. legea): i) Semealabatasunak abizenak zehazten ditu, legean xedatutakoaren ara bera. Dena den, semealabak bere abizenen hurrenkera aldatzea eska dezake, adin nagusitasunera heltzean (KZren 109. art.; Katalunian semealabatasu nei buruz emandako legearen 20. art.; NFBren 72. legea). Ikus EZLren 57. art. eta ondorengoak, eta EZAren 205. art. eta ondorengoak, bai eta ENZNk 1981eko ekainaren 2an emandako zirkularra ere. ii) Gurasoek, guraso ahalgoa duten ala ez kontutan hartu gabe, adin gabeko semealabak jagon eta eurei mantenua eman behar diete (KZren 110. art.; Katalunian semealabatasunei buruz emandako legearen 20 eta 21.1. ar tikuluak; NFBren 72. legea). Modu berean ere, ikus KZren 111. art.ko azken tartekadura: nahiz eta aita edo ama guraso ahalgotik baztertu, edota beraren semealabei begira bete behar dituen gainerako babes eginkizunetatik bazter tu, semealabak jagon eta eurei mantenua emateko betebeharrek euren ho rretan diraute. iii) Oinordetza eskubideak. Ondorengoak eta aurrekoak derrigorrezko ja raunsleak dira elkarrekiko eta, Kode Zibilak ezarritako hurrenkeraren arabe ra, seniparte eskubidea dute, KZren 807. art.aren eta ondorengoen arabera. Edu berean, oinordetza ab intestato bada, lehenengo eta behin, semealabei deitzen zaie oinordetzara eta, KZren 931.

FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

190

art.aren arabera, semealaba horien artean ezin da sexu, adin edo semealabatasunaren ziozko bereizkeriarik egin. iv) Harreman pertsonalak. KZren 161. art.aren arabera, guraso ahalgoa egikaritu ez arren, aitak eta amak eskubidea dute euren adingabeko semeala bekin harremanak izateko. Kari zuzenik izan ezean, ezin dira eragotzi seme alabaren eta beste senide nahiz hurbilekoen arteko harremanak.

189. Katalunian semealabatasunei buruz 1991ko apirilaren 27an emandako 7/1991 Legearen printzipio orokorrak Kataluniako legegileak semealabatasuna arautu du, semealabatasunei buruz 1991ko apirilaren 27an Katalunian emandako 7/1991 Legearen bidez. Lege horrek indargabetu egin ditu Kataluniako Zuzenbide Zibilaren Konpila zioko 4 eta 5. art.ak, eta osotoro arautzen du semealabatasunaren erakundea. GETEALONSOk adierazitakoari eutsiz, arauketa berria oinarrizko lau prin tzipiotan mamitzen dela esan daiteke. Printzipio horiek legearen zioen azal penean bertan azaltzen dira: a) Aitatasuna edo amatasuna askatasunez eta era guztietako frogak era biliz ikertzeko printzipioa, hau da, egia edo egiatasun biologikoaren prin tzipioa. Kode Zibilean ere (KZren 127. artikulua), oinarrizko printzipio hori azaltzen da eta, horrez gain, Konstituzioaren eskakizuna ere bada (EKren 39. art.). Halaber, ez da printzipio berria Kataluniako legerian; legearen zioen azalpenak dioenez, historian zehar, printzipio hori Kataluniako Zuzenbide osoan aintzatetsi izan da, Erdi Arotik 1960ko Konpilaziora arte.

Printzipio horren aginduz, egia juridikoformala egia biologikoari egokitu behar zaio. Zernahi gisaz, printzipio hori ez da erabatekoa; legegileak berak jarraian az pimarratzen du hor azaldu dugun egokitzapena ÂŤahal denean bakarrikÂť egin behar dela. Hortaz, ezkontzazko semeFAMILI ZUZENBIDEA

190

FAMILI ZUZENBIDEA

alabatasunaren aurkarapena mugatu egiten da (12. art.). Gainera, lagundutako ernalkuntza heterologoaren kasue tan, adostasun printzipioa egiatasun biologikoaren printzipioari nagusitzen zaio (4. art.). Gauza bera gertatzen da 7. artikuluaren kasuan (adin nagusi koaren semealabatasuna aintzatestea, horren adostasunik gabe, edota adinga bekoaren zein ezgaiaren semealabatasuna aintzatestea, epailearen onespenik gabe) eta 21. art.aren kasuan; izan ere, kasu horietan murritzak dira seme alabatasunari buruzko adierazpenaren ondoreak. b) Favor filii printzipioa. Printzipio hori azaltzen da, dela semealaba tasuna zehazteko moduetan, dela semealabatasun akzioetan, dela guraso eta semealaben arteko harremanen edukian. Printzipio horren bidez, semeala baren interesa gailendu behar zaie gurasoen interesari eta beste zenbait lege bideztaturen interesari ere. Kataluniako lege horretan, betebetean aplikatzen da favor filii printzipioa, beti ere, egia biologikoaren printzipioarekin bat eto rriz; horren adibide gisa har daiteke, besteak beste, ezkontzaz kanpoko aita tasunaren presuntzioa (5, 8 eta 16. art.ak). Dena den, favor filii printzipioaren eta egia biologikoari buruzko printzipioaren artean gatazkarik sortuz gero, bi garren hori aurrekoari nagusitzen zaio; areago oraindik, egia biologikoaren printzipioa aplikatuz, semealaba aitarik gabe gera daiteke, pertsona bat baino gehiago guraso izan daitekeenean eta euren artean aita izateko probabilitateak antzekoak direnean (16. art.). c) Ezkontzazko eta ezkontzaz kanpoko semealabatasuna zehazteko bide ak parekatu egiten dira. Autu horren inguruan, berrikuntza bat da ezkontzaz kanpoko aitatasunaren presuntzioa sartzea (5, 8 eta 16. art.ak). d) Lagundutako ugalketa tekniken bidezko sorkuntza kasuetan, semeala batasuna zehazteko bideak arautzen dira. Arauketa hori esangura FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

192

hertsian zi bila den arau batean jasotzen da (eta ez, ordea, LUTLn; lege horrek izaera hirukoitza du: osasun eta administrazio arloetakoa izateaz gain, zibila ere bada). Halaber, arauketa hori favor filii eta adostasun printzipioetan oinarri tzen da, gizonezkoaren adostasunarekin egindako ernalkuntza artifiziala eta sexu harreman naturalek eragindakoa parekatzen ditu eta, azkenik, post mor tem ernalkuntzaren kasua barneratzen du.

190. Semealabatasun motak Giza sorkuntzaren egitatea irizpide gisa hartuz gero, semealabatasuna naturaren araberakoa edo adopzio bidezkoa izan daiteke (KZren 108. art. eta NFBren 68. legea).

Naturaren araberako semealabatasunaren oinarria da giza sorkuntzaren egitate naturala. Kasu batzuetan, egitate hori pertsona jakin batzuei egozten zaie presuntzioen bidez; beste batzuetan, aldiz, pertsona zehatz batzuek (hau da, sortzaileek) euren gain hartzen dute egitate hori.

Adopzio bidezko semealabatasuna, berriz, adopzio deituriko egintza ju ridiko batek eratortzen du; izan ere, egintza horrek semealabatasun harre manak ezartzen ditu, sorkuntza egintzak lotzen ez dituen pertsonen artean. Halaber, adopzio bidezko semealabatasunari semealabatasun zibil deritzo. Berorren arauketaz arduratzen dira KZren 175.etik 180.era arteko art.ak eta Katalunian abenduaren 30ean emandako 37/1991 Legearen 18.etik 31.era ar tekoak.

Orobat, naturaren araberako semealabatasuna ezkontzazkoa edo ezkon tzaz kanpokoa izan daiteke, gurasoak ezkondurik dauden ala ez kontutan har tuta (KZren 108. art.aren 2. lerroaldea).

Semealabatasuna ezkontzazkoa izan dadin, ez da derrigorrezkoa guraso ak ezkondurik egotea semealaba sortzeko orduan, ezta semealaba FAMILI ZUZENBIDEA

192

FAMILI ZUZENBIDEA

jaiotzeko unean ere. Aitzitik, aski da gurasoak euren artean ezkondurik egotea.

Alabai na, semealaba jaio bada gurasoak ezkondu aurretik, ezkontzazko semealaba tasunaren zehaztapenak ez du atzeraeraginezko ondorerik, jaiotzaren datara arte (KZren 112. art.tik atera daitekeen moduan); kontrara, zehaztapen horrek ondoreak ditu, gurasoak ezkondu direnetik (hori berori ondoriozta daiteke KZren 119. art.tik; gainera, artikulu hori antzinako erregela kanoniko baten agerpena besterik ez da, alegia, tanta vis est matrimonii).

KZren 119. artikuluak ezartzen duenez, semealabatasuna ezkontzazkoa da gurasoen ezkontza dataz geroztik, guraso horiek ezkondu badira seme alaba jaio eta gero, eta semealabatasunaren egitatea lege bidez zehaztu bada hurrengo sekzioan xedatutakoaren arabera.

Gurasoak ez badaude euren artean ezkondurik, semealabatasuna ezkon tzaz kanpokoa da. Goian esan dugun moduan, gurasoak semealaba jaio eta gero ezkontzen badira, ezkontzaz geroztik semealabatasuna ezkontzazkoa da.

Gaur egun, semealabatasun motak oso bakunak dira. Hala eta guztiz ere, gehieneko bakuntasuna oraindik ez da lortu, beharbada, erakundearen beraren izaera dela eta; gehieneko bakuntasunak berarekin ekarriko luke semeala batasun mota bat bakarrik aintzatestea edo, hobeto esanda, semealabatasun motarik ez aintzatestea. Tradizioari helduta, Espainiako Zuzenbide historiko an (behialakoan eta arestikoan), semealabatasun mota desberdinak aintzatetsi ziren; euron bidez, zuzenean edo zeharka, eta printzipio jakin batzuetan oinarriturik —berbarako, famili bakeari buruzko printzipioan—, bereizkeriak egiten ziren zenbait semealabaren kontra (hau da, semealaba batzuk ez zi ren besteekin parekatzen). Arean bere, bereizi egiten ziren legebidezko seme alabak (guraso biologikoak ezkondurik zeudenean) eta ezlegebidezkoak lato sensu. Horrela, azken horiei gurasoen «bekatua» eratxikitzen zitzaien, juduta rren arteko tradizioan bezala; aurrekoei dagokienez, ostera, familiaren status quoa babestu nahi zen, hori legebidezko FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

194

harremanetan oinarritzen zenean (hau da, ezkontzan oinarritzen zenean).

Era berean, ezlegebidezko semeala ben artean, beste bereizketa bat egiten zen: odolekoak (ez zegoenean inolako arazorik guraso biologikoak euren artean ezkontzeko) eta esangura hertsian ezlegebidezkoak zirenak —hau da, legebidezkoak ez izateaz gain, odoleko ak ere ez zirenak— (guraso biologikoak ezin zirenean euren artean ezkondu). Azken horien artean zeuden, besteak beste, intseztuzkoak, adulteriozkoak eta sakrilegiozkoak —dena dela, azken sailkapen hori doktrinan besterik ez zen agertzen—. §57. ERATXIKIPEN ETA LEGEBIDEZTAKETA TITULUAK, ETA SEMEALABATASUNAREN FROGA 191. Oharbide orokorrak I. liburuaren V. tituluko II. kapituluak (112.etik 126.era arteko art.ak) hurrengo izenburua du: semealabatasuna zehaztu eta frogatzea. Kapitulu horretara biltzen dira, batetik, xedapen orokor batzuk (lehendabiziko sekzioa, 112.etik 114.era arteko art.ak) eta, bestetik, ezkontzazko semealabatasuna (bigarren sekzioa, 115.etik 119.era arteko art.ak) eta ezkontzaz kanpokoa (hi rugarren sekzioa, 120.etik 126.era arteko art.ak) zehazteari buruzko xedapen batzuk.

Jakina dugunez, sarritan legegileak egitate biologikoa hartzen du kontu tan, semealabatasun harreman juridikoak eratzeko. Hori dela medio, egitate biologiko horren izaerak berak erakartzen du semealabatasuna zehazteko be harra. Beste hitz batzuekin azaltzeko, Zuzenbidearen ikusmolde hertsiari eu tsiz, semealabatasuna zehaztea da aita eta ama nortzuk diren esatea, hau da, aitaren eta amaren status juridikoa nortzuek duten adieraztea. Horren haritik, semealabatasuna zehaztean, ondoko galderei erantzun ahal zaie: zergatik sortzen dira semealabatasun harreman juridikoak?

Antolamendu juridikoa ren aginduz, zein egitatek eragiten du (eduki eta eginkizun zehatz FAMILI ZUZENBIDEA

194

FAMILI ZUZENBIDEA

batekin) pertsona baten (guraso izan zein izan ez) eta beste baten (hark sortutakoa izan zein izan ez) arteko lotura? Galdera horiei erantzuteko, legegileak baliabide desberdinak erabili izan ditu historian zehar, eta horietako batzuek badiraute gaur egun ere; ildo horretatik, gogoangarria da Pauloren baieztapena: mater sempre certa est, edo pater is est quem nuptiae demostrant (Dg. 2, 4, 5).

RI VEROk esan duen moduan, egungo egunean, azken eraldaketaz geroztik, sis tema juridikoa egiatasun printzipioan oinarritzen da (salbuespen batzuekin bada ere). Printzipio horren helburua da, izatez, egia biologikoa eta seme alabatasunaren zehaztapen juridikoa bat etortzea; xede hori iristeko, ba tzuetan presuntzioak erabiltzen dira —antzina egiten zen bezala—.

Ezaguna denez, semealabatasuna zehazteko, aintzakotzat hartu behar da nahitaez semealabatasun mota. Horregatik, semealabatasuna ezkontzazkoa ala ezkontzaz kanpokoa izan eta horren arabera desberdinak dira seme alabatasun hori lege bidez zehazteko irizpideak. Hori egitean, begibistako paradoxa bat sortzen da: semealabatasunaren zehaztapena ez dago inondik inora ere kasuan kasuko semealabatasun motaren menpe. Zentzuzkoa denez, lehenengo eta behin, semealabatasuna egiaztatu behar da (hori priusa da); ondoren, behin semealabatasuna egiaztatu eta gero, semealabatasun mota finkatu behar da (azken hori posteriusa da, semealabatasunaren zehaztape nari begira). Hortaz, badirudi ondorio hau atera daitekeela: semealabatasuna zehazteko orduan, ez du ezelako eraginik gurasoak euren artean ezkondu ta egoteak.

Nolanahi ere, hor esandakoa itxura hutsa besterik ez da; zinezkoa izango litzateke, ordea, semealabatasuna lege bidez zehazteko irizpidea bat bakarrik izango balitz (irizpide biologikoa, kasurako). Zernahi gisaz, gaur egun, prin tzipio desberdinak erabiltzen dira semealabatasuna zehazteko.

Egia biologi koaren printzipioaz gain, erantzukizun eta adostasun printzipioak FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

196

aplikatzen dira. Edu berean, badira presuntzio batzuk ere, eta presuntzio horiek kontutan izan behar dute, nahitaez, (ustezko) gurasoen artean ezkontza loturarik dago en ala ez.

Esan berri dugunez, semealabatasuna zehaztu ahal izateko, aldez aurre tik jakin behar da zein egitatek eragin duen semealabatasun hori.

Hori ja kiteko, semealabatasuna ez da hartu behar egitate edo errealitate biologiko gisa. Haatik, gogoan izan behar da semealabatasunak harreman juridikoak erakartzen dituela; dena den, subjektu berberak izan daitezke harreman juri dikoen subjektuak eta egitate biologikoarenak —eta horixe da, hain zuzen ere, egokiena—. Bada, kontua hauxe da: zeintzuk dira legegileak kontutan hartzen dituen egitateak, semealabatasun harreman juridikoak zehazteko? Horren erantzuna ez dugu naturan bertan aurkituko, antolamendu juridikoan baino; zehatzago esateko, Kode Zibilean, berezko zuzenbidea duten autono mi erkidegoen arauetan eta Lagundutako Ugalketa Teknikei buruzko Legean.

Areago oraindik, KZren 112. art.ak hauxe ezartzen du: «semealabata suna gertatzearekin batera, horrek bere ondoreak sortzen ditu»; hots, seme batasunaren ondoreak sortzen dira semealabatasun hori lege bidez zehazteaz batera. Jarraian, manu berberak ondokoa gaineratzen du: «semealabatasuna lege bidez zehazteak atzeraeraginezko ondoreak ditu, atzeraeragintasun hori bat badator ondore horien izaerarekin (hau da, bat badator semealabatasu nak berez sortzen dituen ondoreen izaerarekin) eta legeak kontrakoa xedatzen ez badu».

Egineginean ere, beti ez datoz bat semealabatasunaren zehaztapena eta giza sorkuntzaren egitate biologikoa; alabaina, kasurik gehienetan, giza sor kuntzaren egitate biologikoak zehazten du semealabatasuna.

Horrenbestez, semealabatasunaren zehaztapenak izaera eratzailea du.

Hori dela bide, seme alabatasuna zehaztu aurretik, ez dago semealabatasun harreman FAMILI ZUZENBIDEA

196

FAMILI ZUZENBIDEA

juridikorik, herriaren iritziz kontrakoa gertatzen bada ere. Semealabatasuna ezkontzaz koa denean ere, baieztapen bera egin daiteke. Aurrerago esan dugun moduan (eta semealabatasun horren inguruan emandako epai irmoa gorabehera), ez kontzazko semealabatasunaren zehaztapena ez da gertatzen hori Erregistroan inskribatzeagatik; aitzitik, zehaztapena gertatzen da, aita amaren senarra de lako lege presuntzioaren bidez —gauza jakina da presuntzio hori iuris tantum erakoa dela—.

Doktrinak esan bezala, eta gero esango duguna gorabehera, legegileak ez du behar bezala jokatu, nahastu egin baititu semealabatasunaren zehazta pena, eratxikipena, egiaztapena eta froga. Laburlabur bada ere, esan daiteke semealabatasuna honetara zehazten dela (beste atal batean arituko gara La gundutako Ugalketa Teknikei buruzko Legean ezartzen diren ñabardurez): A) Ezkontzazkoa, gurasoen ezkontzaren bidez eta amaren senarra aita de lako presuntzioaren bidez (KZren 116. art.; Katalunian semealabatasunei bu ruz emandako legearen 1.1. art.; NFBren 68. legea); epai irmoaren bidez (115.2. art.); senarrak egindako aintzatespenaren bidez (KZren 117. art., Ka talunian semealabatasunei buruz emandako legearen 2.2. art. eta NFBren 68.3. legea). KZren 115.1. art.aren hitzezhitzezkotasunetik kontrakoa atera daitekeen arren, Erregistro Zibilean egindako inskripzioak ez du lege bidez zehazten semealabatasuna; izan ere, inskripzioak semealabatasuna egiaztatu eta frogatu besterik ez du egiten. Amari begira, erditzearen bidez.

B) Ezkontzaz kanpokoa, Erregistroko arduradunari egindako aintzates penaren bidez, testamentuan edo beste agiri publiko batean [«agiri publikoan» dio Katalunian semealabatasunei buruz emandako legearen 4. art.ko a) le trak]; epai irmoaren bidez; Erregistro Zibilari buruzko legeriaren arabera tra FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

198

mitatu izan den espedientean emandako ebazpenaren bidez (KZren 120. art.; Katalunian semealabatasunei buruz emandako legearen 4.1 eta 5. artikuluak; NFBren 68 eta 69. legeak). Horrez gain, Katalunian, ezkontzaz kanpoko aita tasunaren inguruko presuntzioaren bidez (Katalunian semealabatasunei bu ruz emandako legearen 5, 8 eta 16. artikuluak). Amari begira, epe barruan egindako jaiotza inskripzioaren bidez, Erregistro Zibilari buruzko Legeak xe datzen duenaren arabera (KZren 120.4. art.); kasu horretan, bat etorri behar dira aitorpena eta adituaren txostena (EZLren 47. art., eta EZAren 181. art. eta ondorengoak).

C) Ezkontzazkoa eta ezkontzaz kanpokoa, egoera edukitzaren bidez.

Jadanik zehaztuta dagoen semealabatasunaren frogari dagokionez, Kode Zibilaren 113. art.aren arabera, ondokoak dira semealabatasun horren legebi deztaketa tituluak: Erregistro Zibilean egindako inskripzioa, semealabatasu na lege bidez zehazten duen agiria edota epaia, ezkontzazko aitatasunaren presuntzioa eta, aurreko baliabiderik izan ezean, egoera edukitza.

Lehentxoa go aipatu izan dugunez, zehaztapen edota eratxikipen tituluak dira aitatasun presuntzioa eta semealabatasuna zehazten duen epai irmoa; gainera, titulu horiek erabil daitezke semealabatasuna egiaztatzeko edo frogatzeko ere.

Ja rraian, Erregistro Zibilean egindako jaiotza inskripzioaz eta egoera edukitzaz bakarrik arduratuko gara.

192. Erregistroan egindako inskripzioa Erregistro Zibilean egindako inskripzioa da legebideztaketa titulurik ga rrantzitsuena. Hori berori da erabil daitekeen titulu bakarra; gainerako titulu ak inskripziorik izan ezean bakarrik erabil daitezke (ezin denean ziurtagiririk eman, inskripziorik ez dagoelako edo inskripzio hori FAMILI ZUZENBIDEA

198

FAMILI ZUZENBIDEA

agertarazten zuen Erre gistroa edo idazpena ezabatu egin delako…). Dirudienez, KZren 113.1. art.ak ez du inolako hierarkiarik ezartzen, berak aipatzen dituen legebideztaketa ti tuluen artean. Edozelan ere, horrek ez du esan nahi titulu guztiek balio bera dutenik. Aipagai dugun manuak berak adierazten duenez, «inskripzioaz beste edozein froga onartzeko, Erregistro Zibilari buruzko Legean xedatutakoa apli katu behar da». Modu horretan, beste baliabide batzuk onartzeko, ondokoa bete beharra dago: a) inskripziorik ez izatea edo idazpenaren ziurtagiria ema teko modurik ez izatea; eta b) aurretiaz zein aldi berean, egin gabeko inskrip zioa edo ezabatutako idazpena eginaraztea (KZren 327 eta EZLren 2. art.ak).

Inskripzioa frogabide pribilegiatua da eta, horrez gain, egiazkotzat eta zi nezkotzat har daiteke, kontrakoa xedatzen ez bada adierazpeneko judizioan emandako epai irmoaren bidez (ikus EZLren 3, 50 eta 92. art.ak, eta EZAren 82 eta 123. art.ak). Horregatik, KZren 113. art.ko bigarren lerroaldeak hau xe ezartzen du: semealabatasunaren zehaztapena ez da eragingarria, horren kontrako beste semealabatasun bat egiaztatuz gero.

Bukatzeko, KZren 114. artikuluaren arabera, semealabatasunari buruzko idazpenak zuzen daitezke Erregistro Zibilari buruzko legearen arabera; hala ere, aintzakotzat hartu behar da titulu honetan aurkarapen akzioei buruz be ren beregi xedatutakoa. Berebat, edozein momentutan zuzen daitezke zigor epai batek frogatutzat jotzen dituen egitateen kontrako idazpenak.

193. Egoera edukitza 1988ko martxoaren 19ko epaian, AGk hauxe adierazi zuen: «semealaba tasunaren egoera edukitza bigarren mailako egoera baino ez da…

Seme FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

200

alabatasunaren egoera edukitza da, izan ere, jendeak uste izatea pertsona bat bere aita naturalaren semealaba dela; uste hori eratortzen dute aitak berak edo beraren familiak zuzenean buruturiko egintza batzuek, egintzok erakusten badute borondatez, askatasunez, berez eta benetan egindako aintzatespenaÂť (1903ko ekainaren 26ko epaia) (ikus, ildo beretik eta aurreko doktrinari hel duz, AGk 1988ko martxoaren 17an eta 1991ko maiatzaren 20an emandako epaiak).

Definiziorik ematen ez badute ere, egoera edukitzaren gainean ari dira ondoko manuak: 113. artikulua (semealabatasunaren egiaztapenari buruz koa), 131. artikulua (semealabatasuna erreklamatzeko akzioaren gainekoa. Manu horrek ezartzen du —gaingiroki bada ere— egoera edukitza iraunkorra izan behar dela), 135. artikulua (hori ere erreklamazio akzioen ingurukoa), 137. artikulua (aurkarapen akzioari buruzkoa) eta 140. artikulua (aurrekoaren antzera, aurkarapen akzioaren ingurukoa). Esan bezala, artikulu horiek ez du te esaten zer den egoera edukitza eta zein betekizun izan behar duen egoera jakin batek, hori egoera edukitza dela esateko. Askoz jota, aurrerago aipatu izan dugun moduan, 131. art.ak egoera edukitza iraunkorraz dihardu.

Bestalde, egoera zehatz bat egoera edukitza izan daitekeen ala ez esateko, jurisprudentziak eta doktrinak betekizun eta irizpide batzuk ezarri izan dituz te antzinatik. Tradizioari helduta, irizpide horiek latindar hitzekin izendatzen dira: nomen, tractatus eta reputatio edo fama.

Lehenik eta behin, nomenak hauxe adierazten du: zein pertsonaren seme alabatasuna eduki eta pertsona horren abizena (hau da, ustezko aita edo ama ren abizena) iraunkortasunez erabili ohi du egoeraren edukitzaileak.

Bigarrenik, tractatusak azaltzen ditu bi pertsonek elkarrekin dituzten ha rremanak. Guri dagokigunez, harreman horiek semealabatasun harremanak dira: subjektu batek beste bat aitatzat (amatzat) jotzen du, edota azken horrek lehendabizikoa semealabatzat FAMILI ZUZENBIDEA

200

FAMILI ZUZENBIDEA

jotzen du.

Hirugarrenik, reputatio edo fama da familiak eta gizarteak (batik bat, bi garren horrek) duten iritzia edo ustea; izan ere, familia eta gizartearen abu ruz, subjektu bat beste baten aita, ama edota semealaba da.

Hortaz, gizarteak (zehatzago esateko, subjektuen gizarte esparruak) aintzatetsi egiten ditu egi tatezko harreman zehatz batzuk. Beste modu batera esateko, Zuzenbidearen esparruan islatzen dira egitatezko egoera zehatz bat edo egitatezko harreman zehatz batzuk; hau da, egitatezko harreman batzuk, aldi berean, harreman ju ridikoak ere badira.

Betekizun edo osagai horiek (nomen, tractatus, fama edo reputatio) ez dute eskakortasun eta norainoko bera; aitzitik, Ăąabardura batzuk egin behar dira, nola osagai bakoitzari buruz, hala osagai horrekin agertarazten den se mealabatasun motari buruz. Badakigu, jakin ere, nomena dela amaren edo ai taren abizena iraunkortasunez erabiltzea. Bada, osagai horren eskakortasuna desberdina izan behar da, egoera edukitzaren objektua ezkontzazko semeala batasuna denean eta ezkontzaz kanpokoa denean. Horrela, AGk hauxe adie razi zuen, 1991ko maiatzaren 20an emandako epaian (AGk berak 1964ko maiatzaren 4an eman zuen epaiaren doktrinari eutsiz): ÂŤezkontzaz kanpo ko familietan, ez da beharrezkoa egoera edukitza azalarazten duten egintzak ugari izatea, ezta egintza horiek erabateko publizitatearekin burutzea ere.

Gu re egunotan ere, ez da zentzuzkoa aita harro egon behar izatea ezkontzaz kanpo izaniko harremanez eta harreman horietan izandako semealabaz, se mealaba horrek egoera edukitza izan dezanÂť. Bestalde, tractatusa egitatezko aintzatespena da eta aintzatespen horrek esparru pertsonala edo famili espa rrua bakarrik ukitzen du; beraz, tractatusa barneko eremu afektiboan baino ez da azaltzen, tractatus hori nolabait kanporatu beharra badago ere. Azkenik, reputatio edo fama gizarteak FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

202

egindako aintzatespena da; gizartearen irudiz, subjektu bat beste subjektu baten aita edo ama da, edota azken hori aurreko bien edo euretako baten semealaba da.

Ulerbidez, tractatusa azalaraz daiteke, subjektuak semealabaren beharri zanak asetzeko eta horiei aurre egiteko duen interesaren bitartez; bestetik ere, reputatioa badela esan daiteke, subjektuaren bizilekuan ageriagerikoa denean subjektu horren semealabatasuna (AGk 1991ko maiatzaren 20an emandako epaia).

Orain arte esandakotik atera daiteke egoera edukitza egitatezko egoera dela; egoera horrek azalarazi edo kanporatu egiten du egoera zibil edo seme alabatasun zehatz bat. Horregatik, edukitza esamoldearen erabilera metafora gisa ulertu behar da; izan ere, edukitza bera, esangura teknikoan, itxura jakin bat azalarazi edo kanporatzeko modua da (nahiz eta itxura horren atzean errealitatea izan).

Horrenbestez, semealabatasunari buruzko gaietan egoera edukitza adierazmoldea erabiltzen dugunean, semealabatasun zehatz baten agerpen egonkor eta iraunkorraren gainean ari gara, agerpen hori errealita tearekin bat etorri (hots, itxura errealitatearen ondorio izan) zein bat etorri ez.

Egoera edukitza sorospidezko legebideztaketa titulua da.

KZren 113. arti kuluak berak ezartzen duenez, egoera edukitzak semealabatasuna egiaztatzen du aurreko baliabiderik (Erregistro Zibilean egindako inskripzioa‌) izan ezean. Edozein modutan ere, D�EZPICAZO eta GULLÓNek adierazi duten moduan, egoera edukitzak ez du froga eginkizun hutsa betetzen. Egineginean ere, KZren 113. art.ak dioenez, egoera edukitza legebideztaketa titulua da, Erregistroan egindako inskripziorik edo semealabatasuna zehazten duen agi ri edo epairik ez dagoenean; beraz, prima facie semealabatasuna edukitzaren objektu izan daiteke eta, horren ondorioz, semealabatasun horrek eratorritako ahalmenak egikari daitezke.

Semealabatasunaren legebideztaketa titulua izateaz landara, egoera edu kitza zeharkako irizpidea ere bada, auzibidezko legebideztaketa zehazteko, alegia, semealabatasun akzioak nork egikari ditzakeen FAMILI ZUZENBIDEA

202

FAMILI ZUZENBIDEA

finkatzeko (ikus, bes teak beste, KZren 131, 132, 133, 137 eta 140. art.ak; lehenago ere horieta ko batzuk aipatu izan ditugu).

Egoera edukitza egitatezko egoera da eta, beraz, egitatezko arazoa.

Hori xe adierazi izan du hamaika aldiz Auzitegi Gorenak (AGk 1919ko martxoa ren 22an, 1941eko azaroaren 28an, 1988ko martxoaren 17an eta,azkenik, 1991ko maiatzaren 20an emandako epaiak). Hortaz, auzialdiko auzitegiei da gokie egoera edukitzarik dagoen ala ez erabakitzea. ยง58. SEMEALABATASUN AKZIOAK OROKORREAN 194. Motak Esangura hertsian, semealabatasun akzioak dira, batetik, semealabata suna erreklamatzeko akzioa (erreklamazio akzioa, KZren 131.etik 135.era ar teko art.ak; Katalunian semealabatasunei buruz emandako legearen 10 eta 11. art.ak; eta NFBren 71. legea) eta, bestetik, semealabatasun zehatz bat aurkaratzeko akzioa [aurkarapen akzioa, KZren 136.etik 141.era arteko arti kuluak; Katalunian semealabatasunei buruz emandako legearen 12 eta 13. art.ak; eta NFBren 70. legearen a) eta b) idazatiak]. Bi horiei gehitu behar zaie akzio adierazlea edo semealabatasuna adierazteko akzioa; akzio horren helburua da egoera jakin bat egoera hori azalarazten duten legebideztaketa ti tuluekin bat datorrela (edo bat ez datorrela, akzioa negatiboa baldin bada) adierazte hutsa. Orokorrean, akzio misto deiturikoa (hau da, erreklamazio ak zioa eta aurkarapen akzioa pilatzen dituen akzioa) ez da akzio independente bat, aipatu berri ditugun semealabatasun akzioen gain lokabe.

Kontrara, ak zio misto horretan, erreklamazio akzioa eta aurkarapen akzioa batera edo pi FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

204

latuta egikaritzen dira; are gehiago, baterako egikaritza hori kasu batzuetan beharbeharrezkoa da (jadanik zehazturik dagoen semealabatasun bat erre klamatzeko, aurretiaz edo aldi berean, semealabatasun hori aurkaratu behar da. Ikus KZren 134.1. art.; Katalunian semealabatasunei buruz emandako le gearen 17.2. art.; eta NFBren 70. legearen bigarren lerroaldea).

Kode Zibilaren sisteman, aitatasuna eta amatasuna ikertzeko akzioa ezin da semealabatasun akziotzat jo esangura hertsian. KZren 127. art.ak akzio hori ahalbideratzen du, baina ez akzio independente gisa edo erreklamazio eta aurkarapen akzioen gain lokabe, baizik eta «semealabatasunari buruzko judizioetan» erabil daitekeen aukera gisa. Ildo horretatik, hauxe ezartzen du artikulu horren lehenengo lerroaldeak: «semealabatasunari buruzko judizioe tan, onartzeko modukoa da aitatasunaren eta amatasunaren ikerketa, mota guztietako frogen bidez, baita froga biologikoen bidez ere».

Kataluniako Zu zenbide Zibilaren Konpilazioan, ordea, ez zen hori gertatzen; konpilazio horretan, akzio hori (aitatasuna ikertzeko akzioa) akzio independente gisa itxuratzen zen, KatZZKren 4. art.aren arabera. Edozelan ere, zalantzan jar daiteke akzio hori semealabatasun akzioa ote zen ala ez, horrekin ez baitzen inolako semealabatasunik zehazten (erreklamazio zein aurkarapenaren bi dez). Praktikan —baina teorian ez beti—, aitatasuna ikertzeko akzioa egika ritzen zen, esangura hertsiko semealabatasun akzio bat egikaritu aurretik edo aldi berean (ikus Kataluniako Zuzenbide Zibilaren Konpilazioko 4. art. Gaur egun manu hori eta 5. artikulua ere indargabeturik daude, Katalunian seme alabatasunei buruz emandako legeaz geroztik; lege horrek ez du arautzen semealabatasuna ikertzeko akzioa).

Taxu berean, ez dira semealabatasun akzio, batetik, inskripzioa zuzen tzeko akzioak eta, bestetik, semealabatasun zehatz bat adierazi, erreklamatu edo aurkaratzeko helbururik ez dutenak.

Esangura hertsiko semealabatasun akzioak arautu baino lehen, Kode Zi bilak xedapen orokor batzuk ezartzen ditu; xedapenok semeFAMILI ZUZENBIDEA

204

FAMILI ZUZENBIDEA

alabatasun akzio bi horiei aplika dakizkieke. Bada, xedapen orokorrak ondokoak dira: i) aita tasunaren eta amatasunaren ikerketa onartzea, edozein motatako frogen bidez, baita froga biologikoen bidez ere; hau da, aitatasuna eta amatasuna askata sunez ikertzeko printzipioa (KZren 127. artikulua eta NFBren 70. legearen lehendabiziko lerroaldea); ii) froga abiaburu izenekoaren eskakizuna (KZren 127. art.ko bigarren lerroaldea eta NFBren 70. legearen lehenengo lerroal dea); iii) semealaba bera eta horren ondarea babesteko neurriak ezartzea au zibidean zehar (KZren 128. artikulua, Katalunian semealabatasunei buruz emandako legearen 18. art. eta NFBren 70. legearen hirugarren lerroaldea); iv) legebideztaketa aktiboa, adingabeko zein ezgaiari dagozkion akzioei be gira (KZren 129. artikulua eta NFBren 70. legearen laugarren lerroaldea) eta, azkenik, auzijartzailea hildakoan, horrek abian jarri zituen akzioei eustea (KZren 130. art. eta NFBren 70. i.f. legea). Horren guztiaren inguruan arituko gara jarraian.

195. Aitatasuna (askatasunez) ikertzeko printzipioa eta froga abiaburu deiturikoa Aipagai izan dugun 127. art.ak dioenez, «semealabatasunari buruzko ju dizioetan, onartzeko modukoa da aitatasunaren eta amatasunaren ikerketa, mota guztietako frogen bidez, baita froga biologikoen bidez ere (ikus urtarri laren 17ko 7/1994 KAE). Epaileak ez du demandarik onartuko, demanda ho rrekin batera aurkezten ez bada berorren oinarri diren egitateei buruzko froga abiaburua» (antzeko esanguran, NFBren 70. legearen lehenengo lerroaldea).

Arean bere, Konstituzioaren eskakizun bat da ikerketa hori onartzeko modukoa izatea; EKren 39.2. art.aren azken tartekadurak ezartzen duenez, «legeak aitatasuna ikertzea ahalbideratuko du». Konstituzioaren arau horrek «ahalbideratu» adierazmoldea erabiltzen duenean, batetik, aitatasuna iker FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

206

tzearen onarpena ezartzen du (froga biologikoak onartzea, konstituzio manu horren ondorioa izateaz gain, giza sorkuntzaren izaerak berak dakarren agin dua da); eta, bestetik, froga abiaburuaren eskakizuna estaltzen du, abiaburu hori muga bat izan baitaiteke (KZren 127. art.aren bigarren lerroaldea).

Aitatasunaren ikerketari buruz aritu izan gara 189. zenbakiaren B atale an. Orain, bada, froga abiaburu deiturikoaz arduratuko gara.

Napoleonek emandako Kodearen jatorrizko idazkerari helduz, Kode Zi bilak nabariro mugatu zuen aitatasunaren ikerketa; izan ere, mugapen hori erabatekoa zen kasu batzuetan. Bi printzipio hauek izan ziren, batik bat, aitatasunaren ikerketa mugatzeko arrazoiak: lehena, legebidezko familiaren babesari buruzko printzipioa (kasu horietan, familia babesten zen, norbana koaren kontra ere) eta, hurrena, famili bakeari buruzkoa. Hori lortzeko, be reizkeriak egiten ziren semealaba jakin batzuen kontra —eta euren aitari eta horren familiari begira—, semealaba horiek legebidezkoak ez izateaz, odo lekoak ere ez zirenean.

Ulerkera hori gainditurik geratu zen, Konstituzioa indarrean jarri eta 1981ean Kode Zibila eraldatu zenean. Nolanahi den ere, oraindik orain badira Kodean ulerkera horren lorratzak.

Edozein modutan ere, ezin esan daiteke aieru horien oinarria legebidezko familiaren edo famili bakearen babesa de nik; aitzitik, haien sostengua da norberaren eta senitartekoen intimitaterako eskubidearen babesa (EKren 18. art.an aintzatetsitako oinarrizko eskubidea). Horixe da, hain zuzen ere, froga abiaburu izenekoaren gakoa eta horri buruz ari da Kode Zibilaren 127. artikuluko bigarren lerroaldea.

Lehen esan dugun moduan, semealabatasunari buruzko auzibideek eragi na dute, nolabait, pertsonaren oinarrizko eskubideetan (ohorerako eskubidean, intimitaterako eskubidean, norbanakoaren askatasun eskubidean‌). Bada, semealabatasunari buruzko auzibideetan, interes gatazkak sortzen dira eta hauexek izan daitezke, besteak beste, gatazka horien ondorio: FAMILI ZUZENBIDEA

206

FAMILI ZUZENBIDEA

a) Ustezko gurasoa froga biologikoak egitera behartzeko aukerarik ez iza tea; zernahi gisaz, ustezko guraso horren ezezkoak ondorio batzuk izan di tzake, ondoren ikusiko dugun bezala. b) Semealabatasunari buruzko judizioetan, hurrengoa eskatzeko aukera izatea: demandatzailearen uzia egitate batzuetan oinarritzen denez, demanda rekin batera, egitate horien inguruko froga abiaburua aurkeztea. a) Esan berri dugunez, semealabatasunari buruzko auzibideek eta, ze hatzmehatz, aitatasunaren ikerketak eragina izan dezakete pertsonaren oina rrizko eskubide batzuetan. Horregatik, jurisprudentziak ondoko arazoa aztertu behar izan du: subjektuak (gizonak) ezezkoa ematen badie aitatasuna zehaz teko froga biologikoei, zein balio izan behar du ezezko horrek?

Orain arte, jurisprudentziaren doktrinak honetara konpondu izan du interes gatazka hori (hots, amak eta semealabak dituzten interesen eta ustezko aitak dituenen ar teko gatazka): «zilegia da aitatasuna ikertzeko froga biologikoei ezezkoa ema tea; izan ere, norbanakoen askatasunari buruzko printzipio gorenak eragotzi egiten du indarkeria edo bortxa erabiltzea, odol laginak lortzeko.

Hori de la eta, epaileak ezezko erantzun horretatik atera ditzake bidezkoak diren lege ondorioak; baina Zuzenbidearen ikusmiratik ezin da derrigor inor behartu fro ga horiek egitera» (AGk 1991ko maiatzaren 14an emandako epaia). Edonola ere, ezezko jokabide horrek «zantzuen araberako balioa» du (AGk 1985eko uztailaren 14an, 1986ko ekainaren 19an eta 1991ko maiatzaren 14an eman dako epaiak); horrez gain, jokabide hori «beste froga batzuei lotuta agertu be har da, kasuankasuan erreklamatzen den aitatasuna zinezkotzat jotzeko» (AGk 1987ko ekainaren 27an emandako epaia). Hortaz, eta JZLren 593. artikuluaren arabera, ezezko horri ezin eratxiki dakioke ficta confessioaren baliorik (AGk 1987ko azaroaren 12an FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

208

eta 14an, eta 1991ko maiatzaren 14an emandako epaiak), kasu honetan izan ezik: froga biologikoei «eragozpenak jarri edo ezezkoa emateaz gain, beste frogabide batzuek argiroargiro erakus ten dutenean, inolako dudamudarik gabe, amaren eta ustezko aitaren artean sexu harremanak izan zirela, erreklamaziopeko semealabatasunak ukitzen duen adingabekoa ernaltzeko unean» (AGk 1990eko martxoaren 15ean eta uztailaren 20an emandako epaiak eta, beste terminologia batekin bada ere, 1991ko maiatzaren 14an emandako epaia). Hori dela eta, aitatasunaren iker ketari gagozkiola, aparteko garrantzia du KZren 135. art.ak.

Halaber, deman datuak jarritako eragozpenek eta haren ezezkoak hauxe agertarazten dute: «Justizi Admistrazioarekin elkartasunik eta elkarlanik ez izatea, gainontzeko en eskubideak finkatzeko eta, zehatzago, erreklamaziopeko semealabatasuna izan dezakeen semealabaren eskubideak finkatzeko».

Eragozpen eta ezez ko horien ondorioz, ezereztu egiten da legegileak «Espainiako Konstituzioa ren 24. artikuluan ezartzen duen aukera, legebidezko eskubideak eragin osoz babesteko; eskubide horien artean sar daitezke semealabatasun eskubideak eta, bereziki, semealabak bere semealabatasun biologikoaren adierazpena lortzeko duen oinarrizko eskubidea». Azkenik, eragozpen eta ezezko horiek berekin dakarte, «argi eta garbi, eskubidea gizartearen kontra egikaritzea, eta Kode Zibilaren 7. art.ak beren beregi baztertzen du eskubideak egikaritzeko modu hori (AGk 1991ko otsailaren 6an emandako epaia). Urtarrilaren 17ko 7/1994 KAEk arazoa argitu zuen; arazo hori, izatez, ondokoa zen: demanda tuak ezezkoa eman zien aitatasuna zehazteko froga biologikoei, eta ezezko hori baloratu beharra zegoen. Konstituzio Auzitegiaren iritziz, froga biologi koak egitean, ez dira hausten demandatuak alegatzen dituen oinarrizko esku bideak, alegia, osotasun fisikorako eskubidea eta norberaren intimitaterako eskubidea. Konstituzioaren helburuak lortzera bideratuta daude zuzenzuze FAMILI ZUZENBIDEA

208

FAMILI ZUZENBIDEA

nean semealabatasunaren ikerketa agintzen duten judizio ebazpenak.

Gaine ra, gai horri buruzko legeen interpretazioak ahalbideratu behar du, gurasoek ahalik eta ondoen bete ditzaten euren semealaba adingabekoei begira dituz ten eginbeharrak. Eta, horretarako, aitatasunaren ikerketa nahitaezko tresna bide da. b) Zer da froga abiaburua eta zein da eskakizun horren norainokoa?

Demandarekin batera, demandatzaileak froga abiaburua aurkeztu behar du, eta bistan da epaileak ezin duela demandatzailea askatu betebehar horre tatik. Hori dela eta, manua aginduzkoa da; berorren jasotzailea ez da deman datzailea (bakarrik), epailea bera baino (manuaren hitzetan, «epaileak ez du demandarik onartuko»). Bestelako arazoa da, ordea, epaileak froga abiabu ruari buruz egiten duen balorazioa; izan ere, demandatzaileak, bere uziaren oinarri gisa, egitate batzuen inguruko froga abiaburua aurkeztu behar du, eta epailearen esku geratzen da froga abiaburu hori baloratzea. Balorazio horren ondorioz, epaileak demanda onartu ala baztertuko du, froga abiaburua nahi koa izan den ala ez kontutan hartuta. Zernahi gisaz, epailearen erabaki hori ezin da zuhurtziarakoa izan; aitzitik, sen onaren araberako irizpideetan oina rritu behar da.

Era berean, manu horretatik ondorioztatzen da ez direla aurkeztu behar uziaren inguruko froga guztiak (hau da, demandatzaileak dituen froga guz tiak); hori auzibidezko beste tramite batean egin behar da. Zer da, bada, froga abiaburua? DÍEZPICAZOk eta GULLÓNek adierazi dutenez, froga abiabu rua da zerbait frogatzeko balio duten aukeretarik edozein, aukera hori agiri bidezkoa edo idatzizkoa izan zein izan ez.

Horrenbestez, semealabatasunari buruzko judizioetan, ondokoa da froga abiaburua: demandarekin batera, semealabatasuna erator dezaketen egitate edo zantzu nagusiak aurkeztea. Agidanez, kasuankasuan aurkezten den fro FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

210

ga abiaburua nahikoa den ala ez erabakitzeko, ez dago irizpide bat bakarrik; egineginean ere, ez dago eta ezin da egon halako irizpiderik. Hortaz, froga abiaburuaren balorazioa egiteko, ondoko datuak izan behar dira kontutan: ka suankasuan egikaritu izan den akzio mota (akzio adierazlea, erreklamazio akzioa edo aurkarapen akzioa), demandatzailea bera (ustezko semealaba zein ustezko edozein guraso) eta, azkenik, kasuak berak dituen inguruabarrak, epaileak horiek aintzat hartu behar dituenean. Bistan denez, froga abiaburua baloratzean, epaileak demanda bera aztertzen du, oinarririk gabeko deman dak baztertzeko.

Bukatzeko, zalantzan jar daiteke KZren 127. art.ko bigarren lerroaldea ren konstituziotasuna. Ezin esan daiteke manu hori konstituzioaurkakoa de nik, aldez aurretik eta benaz oztopatu egiten duelako aitatasuna ikertzeko printzipioa; arean bere, Konstituzioak berak hori egitea onartzen du, «legeak ahalbideratuko du» adierazmoldea erabiltzen duenean, lehenago aipatu beza la. Haatik, manu hori konstituzioaurkakoa izatekotan, hauxe izango litzateke argudioa: pertsona orok, legebidezko eskubideak eta interesak egikaritzen di tuenean, epaile eta auzitegien babes eragingarria izateko eskubidea du (EKren 24.1. art.); bada, aztergai dugun manuak oztopatu egiten du eskubide hori, eta horrek defentsarik eza sortzen du —edo sor dezake—. Zinez, argudio hori ez da oso sendoa. Lehenengo eta behin, ez da defentsarik eza sortzen: froga abia bururik aurkeztu ez delaeta demanda ezetsi arren, demanda hori berriro aur kez daiteke, beti ere, behar besteko froga abiaburuarekin batera; azken finean, erantzukizuna epaileak du, berak ezesten baititu demandak. Bigarrenik, aurrerago esan dugunez, semealabatasunari buruzko judizioek nolabaiteko eragina dute pertsonen oinarrizko eskubideetan (norberaren eta senitartekoen intimitaterako eskubidean eta beste batzuetan). Aitatasuna askatasunez iker tzeko printzipioa ez da, berez, oinarrizko eskubidea, baina oinarrizko esku FAMILI ZUZENBIDEA

210

FAMILI ZUZENBIDEA

bide batzuek (esate baterako, osotasun moralerako eskubideak eta, oinarrizko eskubidea ez bada ere, ikus EKren 10. art.) zeharkako eragina dute printzipio horretan. Bada, goian aipaturiko oinarrizko eskubideen eta aitatasuna ikertze ko printzipioaren artean gatazkarik sortuz gero, oinarrizko eskubideak prin tzipio horri nagusitu behar zaizkio.

196. Auzibidean zehar semealabaren pertsona eta berorren ondarea babesteko neurriak Famili Zuzenbideak izan dituen azken eraldaketetan, printzipio eratzai leetako bat izan da semealabaren pertsona eta berorren ondarea osotoro babesteko printzipioa. Ildo horretatik, hauxe xedatzen du KZren 128. art.ak: semealabatasuna aurkaratzeko akzioa egikaritzen den kasuetan, eta auzibi de bitartean, epaileak neurri egokiak hartuko ditu, zertarako eta guraso gisa agertzen den subjektuaren ahalgopeko pertsona eta berorren ondasunak babes teko. Kasuankasuan egikaritzen den akzioa erreklamazio akzioa bada, aldiz, epaileak behinbehineko mantenua erabaki dezake demandatuaren pentzutan eta, hala denean, aurrerago aipaturiko babes neurriak har ditzake (ikus, esan gura berean, NFBren 70.3. legea, Katalunian semealabatasunei buruz eman dako legearen 18. art. eta artikulu horren azkenengo tartekadura makurra).

Azkenengo artikulu hori behar bezala ulertzeko, berori osatzen duten bi lerroaldeak bereizi behar dira.

Lehenengo lerroaldearen arabera, semealabatasunari buruzko judizioe tan, epaileak neurri batzuk har ditzake, horietan aurkarapen akzioa egikaritu bada. Nolabait esateko, jadanik zehaztuta dagoen aitatasuna edo amatasuna aurkaratzen da eta, ohiko kasuetan, demandatuak (hau da, aurkaraturiko se mealabatasuna duenak) semealabaren gaineko guraso ahalgoa izaten du. Guraso ahalgoa osatzen duten ahalmenak (eskubideFAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

212

eginbeharrak edo eginki zunak) aintzat hartuta (ikus 154. art. eta ondorengoak, eta 164. art. eta on dorengoak), on da neurri zehatz batzuk hartzea edo horiek hartzeko aukera izatea, semealabaren pertsona eta berorren ondarea babesteko.

Neurri horiek hartzea epaileari dagokio —horri egoki baderitzo—.

Eraba ki hori hartzeko, epaileak kontutan hartuko ditu kasuan kasuko auzibidearen inguruabar pertsonalak eta objektiboak. Hori berori adierazten du manuak, «epaileak neurri egokiak hartuko ditu» esamoldearen bidez; izatez, neurriok behar bestekoak eta aproposak izan behar dira, helburua erdiesteko, alegia, semealabaren pertsona eta berorren ondarea babesteko. Begibistan denez, arauaren muina da semealabaren interesak defendatzea, aurkaraturiko seme alabatasuna duen gurasoak —guraso ahalgoaren titularrak— eragin ditza keen kalteen kontra.

Bigarren lerroaldea erreklamazio akzioaren egikaritzari buruz dabil.

Ho rrelakoetan, epaileak behinbehineko mantenua erabaki dezake, demandatua ren pentzutan.

Aurreneko lerroaldean, aurkaraturiko gurasotasuna duen aita edo ama da (eta hori bakarrik izan daiteke) demandatua.

Bigarren lerroaldearen kasuan, ordea, ez da nahitaez gertatu behar erreklamazio akzioa semealabak egikari tzea, (ustezko) gurasoaren aurka; izan ere, gerta daiteke erreklamazio akzioa gurasoak berak egikaritzea ere. Ideia hori baiezta daiteke, ondoko argudio en bidez: Lehenik eta behin, KZren 143. art.aren aginduz, aurrekoek eta ondoren goek elkarri mantenua eman behar diote. Ondorenez, aurrerago azaldutako kasu guztietan, epaileak behinbehineko mantenua erabaki dezake (nahiz se mealabari mantenua ematea aita edota amaren pentzutan, nahiz aitari edo amari mantenua ematea semealabaren pentzutan).

FAMILI ZUZENBIDEA

212

FAMILI ZUZENBIDEA

Bigarrenik, legegileak «hala denean» adierazmoldea erabiltzen du, epai leari aukera emateko lehenengo lerroaldean aipaturiko neurriak har ditzan. Esamolde hori ulertu ahal izateko, bigarren lerroaldeak bere baitara bildu be har ditu gorago adierazi ditugun bi hipotesiak, horietako bat bakarrik aipatzen badu ere (semealabak aitatasuna edo amatasuna erreklamatzea). Ezin esan daiteke «hala denean» adierazmoldeak epaileari aukera ematen diola, neurri horiek hartzeko ala ez hartzeko. Aukera hori beren beregi atera daiteke biga rren lerroaldetik bertatik, horrek «epaileak… erabaki dezake» dioenean; izan ere, esamolde horrek bere barruan hartzen ditu, nola behinbehineko mante nua, hala aurreko lerroaldean aipaturiko neurriak.

Hirugarrenik, ez da zentzuzkoa aztergai dugun hipotesia manuaren tes tutik at uztea; hala ere, hipotesi hori ezin da inondik inora sartu lehenengo lerroaldean.

Hurrengoa ere esan beharra dago, gaiarekin amaitzeko: semealabatasu nari buruzko judizioetan, demanda (froga abiaburuarekin batera) onartzeak ez du esan nahi demanda horri oniritzia ematen zaionik; gauza bera esan daite ke, epaileak behinbehineko mantenua erabakitzen duenean.

Benaz, epaileak hartutako neurri horrek lotura estua izan dezake demandaren onarpenarekin —eta, batik bat, aurkeztutako froga abiaburuaren gaineko balorazio positiboa rekin—. Hala eta guztiz ere, gure ustez, batek ez du nahitaez bestea ekarri behar, ezta hurrik eman ere. Bestela esateko, demanda onartzeak berez ez da kar behinbehineko mantenua erabakitzea; aiurri berean, onarpen horrek ez du esan nahi demandari oniritzia ematen zaionik, aurrerago esan dugun beza la. Berebat, mantenua emateko erabakiak ez du egundo ere baldintzatzen au zibideari amaiera ematen dion epaia.

197. Legebideztaketa eta ordezkaritza FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

214

KZren 129 eta 130. art.etara biltzen dira ordezkaritza eta legebidez taketari buruzko arau orokorrak (artez esateko, arau partzialak).

Lehenengo artikulu horren arabera, lege ordezkariak edo Fiskaltzak, batek zein besteak, egikari ditzake semealaba adingabekoari edo ezgaiari dagozkion akzioak.

Manu horren inguruan, arazo batzuk azaldu dira. Aurrenaurrenik, azpi marratzekoa da manu hori salbuespen bat dela, semealabatasun akzioek du ten izaera pertsonalari begira; salbuespen horren oinarria da adingabeko edo ezgaiaren interesak defendatzea. Bestalde, manua ezin da aplikatu, adinga bekoa emantzipaturik badago (ezgaituta dagoenean izan ezik).

Adingabeko emantzipatuak bere burua eta ondasunak gobernatzen ditu, adin nagusikoa izango balitz bezala; era berean, adingabeko emantzipatua bere kabuz ager daiteke judizioan (KZren 323. art.). Berebat, manua ezin zaio aplikatu zarras tela delako adierazpena bere gain duenari; izan ere, semealabatasun akzioa ren egikaritzak subjektuaren esparru pertsonala ukitzen du eta ez, ordea, ondare esparrua (horretan ere zeharkako eragina izan arren).

Lege ordezkariak (oro har, guraso ahalgoaren titularrak edo tutoreak) se mealabatasun akzio guztiak egikari ditzake ordezkatuaren izenean, manuak ez baitu aukera hori mugatzen. Edozelan ere, gerta daiteke interes gatazkaren bat sortzea, lege ordezkariaren eta adingabekoaren edo ezgaiaren (ordezkatua ren) artean; kasu horietan, epaileak adingabeko edo ezgai horren defendatzai lea izendatuko du (ikus KZren 163, 221, 237 bis eta 299. art.ak).

Semealabatasun akzioak nasciturusaren izenean egikari al daitezke?

Au tore garrantzitsu batzuek (PEÑAk, RIVEROk‌) baietz erantzun dute.

Edo nondik begiratuta ere, erantzun hori eztabaidagarria da. Arean bere, bizirik dauden pertsonak bakarrik ordezka daitezke, eta FAMILI ZUZENBIDEA

214

FAMILI ZUZENBIDEA

horiek pertsonak dira jaio tzaz geroztik, KZren 30. art.aren arabera. Zinez, mantenu betebeharrak bere barruan hartzen ditu haurdunaldiak eta erditzeak eragindako gastuak (KZren 142. art.); baina baitaratze horren arrazoia hauxe besterik ez da: haurdun da goenak zuzeneko probetxua izatea (agerikoa denez, nasciturusak ere zehar kako onurak lortzen ditu). Nasciturusak ez du lege ordezkaririk, oraindik ez delako pertsona. Argudio gisa, eta KZren 29. art.an oinarrituz, ezin esan dai teke ondokoa: nasciturusa jaiotzat hartzen da, horri onuragarri zaizkion on dore guztietarako; egineginean ere, baieztapen horretatik ez da ateratzen nasciturusak lege ordezkaria duenik edo izan behar duenik.

Kontrakoa onar tzekotan, fikzio bat eratu beharko litzateke beste fikzio baten gain: nasci turusa jaio dela ulertzen da eta, horren ondorioz, ordezkaturik dagoela uler daiteke. Bada, KZren 627. art.ak ezartzen duenez, ernaldua oraindik jaio ez bada, horri egindako dohaintzak onar ditzakete ernaldua jaiotzekotan berori legebidez ordezkatuko luketen pertsonek. Kasu horretan, ez dago lege ordez karitzarik, ezpada ordezkaritza ficta deiturikoa; legeak beren beregi ezartzen du ordezkaritza hori, nasciturusaren ondare interes batzuk defendatzeko.

In teres horiek (eta, hala denean, euron defentsa) ez dira agertzen aztergai dugun kasuan; beraz, ez da zentzuzkoa lege ordezkaritzaren erakundera jotzea eta, are gutxiago, erakunde horretara jotzea fikzioaren bidez. Kontrakoa onartuz gero, neurri batean semealabatasuna ernalkuntza unera leheneratu beharko litzateke eta, horrekin, karia eta ondorea nahastuko lirateke; izan ere, seme alabatasunaren helburu nagusia ez da semealabatasun horren sortzailea zehaztea, baizik eta subjektu bati eginkizun zehatz bat (aitarena, amarena edo semealabarena) eratxikitzea.

Jakina dugunez, Fiskaltza legebideztaturik dago egoera zibilari buruzko auzibide guztietan esku hartzeko (Estatutu Organikoaren 3.6. art.).

Legebi deztaketa horrez landa, jorratzen ari garen kasuan, Fiskaltzak FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

216

alderdi gisa jar duten du, adingabekoa edo ezgaia defendatu eta ordezkatzeko.

KZren 130. art.ak dioenez, auzijartzailea hildakoan, horren jaraunsleek ekin diezaiekete aurretiaz jarritako akzioei.

Legebideztaketa hori, ope legis izateaz gain, salbuespenekoa ere bada. Semealabatasun akzioak, pertsonalak diren heinean, kausatzailea hiltzean azkentzen dira, eta ez dute osatzen ho rren jaraunspena (KZren 659. art.); nolanahi den ere, manu horren bidez, jaraunsleak legebideztatuta daude abian dauden auzibideei ekiteko.

Batetik, ohartaraztekoa da kausatzaileak jarritako akzioei bakarrik ekin diezaieketela jaraunsleek; beraz, ezin dira ex novo egikaritu kausatzaileari ze gozkion akzioak. Zernahi gisaz, beste arau batzuek ere beren beregi ahal bideratzen dute jaraunsleek semealabatasun akzio batzuk egikaritzea (ikus 131 eta 140. art.ak —jaraunslea interesatua izan daitekeen neurrian— eta KZren 133, 136, 137 eta 141. art.ak — jaraunsleari berari begira—); hala de nean, aipagai dugun manua ez da aplikatzen. Bestetik, akzioa jarri dela uler tuko da, demanda eta KZren 127. art.an agindutako froga abiaburua jadanik aurkeztu badira. Antza denez, ez da beharrezkoa epaileak demanda onartzeko ebazpena ematea, akzioa jadanik egikarituta baitago. Azaltzen ari garen ak zioak izan daitezke semealabatasun akzio guztiak, horiek edozein motata koak izanda ere.

Agidanez, KZren 130. art.tik argiroargiro atera daiteke azken muga bat. Horren harira, jaraunsleek semealabatasun akzioen egikaritzari ekin diezaio kete; baina, horretarako, akzio horiek kausatzailearenak izan behar dira iure propio eta ez, ordea, adingabekoaren edo ezgaiaren lege ordezkari gisa.

Bestalde, jaraunsleek bakarrik ekin diezaiekete akzioei.

Orobat, jaraunsle dira esangura hertsian borondatezko jaraunsle dena (hots, jaraunsle gisa ja raunspena jasotzen duena), legebidezko edo derrigorrezko jaraunsleak eta ab intestato jaraunsleak. Horietarik edozeinek FAMILI ZUZENBIDEA

216

FAMILI ZUZENBIDEA

ekin diezaioke kausatzaileak jarri tako akzioari (KZren 136.2. art.).

Arauak ez du ezartzen jaraunsleek derrigor ekin behar dietela kausa tzaileak jarritako akzioei; aitzitik, aukera bat besterik ez du ezartzen, akzio horiei eutsi ahal izateko. Hortaz, jaraunsleek hala nahi izanez gero, akzio ho riek ez dute aurrera egiten.

Azken finean, kausatzaileak iure propio jarri behar izan du semealaba tasun akzioren bat (akzio adierazlea, erreklamazio akzioa edo aurkarapen ak zioa) eta akzio horri ekitea jaraunsleei dagokie, horretan interesik badute.

BIBLIOGRAFIA (aipamen hauek balio dute semealabatasunari buruzko gai guztietarako) BLASCO GASCÓ, F. de P., «Técnicas de Reproducción Asistida y competencia legislativa autonómica», RJC, 1991; BALLARÍN HERNÁNDEZ, R., «En tor no al artículo 124–II CC: la exención de complementos del reconocimiento a patre», in Centenario del Código civil, I, 243. or. eta ondorengoak; CÁMA RA, M. DE LA, «Comentario a los arts. 108 a 141 CC», in Comentarios al Código Civil y Compilaciones forales, M. ALBALADEJOren zuzendari tzapean, III. liburukia, 1. bolumena, Madril, 1984; CUADRADO IGLESIAS, M., «La investigación de la paternidad y la maternidad», in Centenario del Código civil, I, 577. or. eta ondorengoak; DÍAZ ALABART, S., «La edad mí nima para reconocer hijos», RDP, 1983, 531. or. eta ondorengoak; GETE ALONSO, C., «Comentario a los artículos 4 a 6 de la Compilación de Derecho Civil Especial de Cataluña»; «Apuntes sobre los problemas jurídicos que plantean las nuevas técnicas de reproducción humana», Cuadernos de la Facultad de Derecho, Universitat de les Illes Balears, 14–1986; HERRERA CAMPOS, R., La investigación de la paternidad y la filiación no matri monial, Granada, 1987; «La filiación no matrimonial», RDP, 1983, 3. or. eta ondorengoak; LÓPEZ LÓPEZ, A. M., La posesión de estado familiar, Sevilla, 1971; LLEDÓ YAGÜE, F., Acciones de filiación, Madril, 1987; «La ley sobre las técnicas de reproducción humana asistida», ADC, 1988–4, 1241. or. eta FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA 218 ondorengoak; Fecundación artificial y Derecho, Madril, 1988; MARTÍNEZ CALCERRADA, L., «Admisión de demandas de filiación. Ordenación proce sal de los litigios sobre la filiación», La Ley, 1982–4; «La posesión de estado en la filiación», La Ley, 1982–3; MONTÉS PENADÉS, V. L., «La Genética actual y el Derecho de familia», Congreso Hispanoamericano de Derecho de familia, Cáceres, 1987ko urria (Ponentzia); PANTALEÓN, F., «Contra la ley sobre técnicas de reproducción asistida», in Jueces para la Democracia, 1988ko abenduaren 5, 19; PEÑA BERNALDO DE QUIRÓS, M., «Comen tario a los arts. 108 a 141 CC», in Comentarios a las reformas del Derecho de Familia, I, Madril, 1984; QUESADA GONZÁLEZ, «Acumulación de accio nes de reclamación y de impugnación de paternidad», RJC, 1987–4, 927. or. eta ondorengoak; QUESADA, «De nuevo las pruebas biológicas, a propósito de la Sentencia del Tribunal Constitucional 7/1994, de 17 de enero», RJC, 1994, 657. or.; RIVERO, F., «La filiación», in El nuevo régimen de la familia, II, (LACRUZ, SANCHO, LUNA, DELGADO eta RIVERO), Madril, 1982; RIVERO, «Una nueva doctrina sobre la obligación de sometimiento a la prue ba biológica en los procesos de filiación», Poder Judicial, 33. zk., 1994, 349. or. eta ondorengoak; SILVA RUIZ, P. F., «El derecho de familia y la in seminación artificial in vitro e in vivo», Revista del Colegio de Abogados de Puerto Rico, 1987, urtarrila–martxoa, 25. or. eta ondorengoak; «Maternidad subrogada o de alquiler», in Homenaje a Juan B. Vallet de Goytisolo, III, 1989, 827. or. eta ondorengoak; VIDAL MARTÍNEZ, J., Las nuevas formas de reproducción humana, Madril, 1988; ZENBAIT AUTORE, La filiación a finales del siglo XX, II. Euskal MunduBiltzarra (Gasteiz, 1987), Madril, 1988.

FAMILI ZUZENBIDEA

218

Hogeita batgarren gaia SEMEALABATASUNA (II). MOTAK ETA ZEHAZTAPENA Laburpena: §59. Ezkontzazko semealabatasuna.— 198. Kontzeptua eta zehaztape na.— 199. Amaren senarra aita delako presuntzioa.— 200. Aitatasuna zehaztea adostasunaren bidez.— 201. Ezkontzazko semealabatasu na, gurasoen geroko ezkontzaren bidez.— §60. Ezkontzaz kanpoko semealabatasuna.— 202. Kontzeptua eta zehaztapena.— 203. Ain tzatespena: A) Semealabatasuna aintzatesten duena; B) Aintzatetsi tako semealabatasuna duena: a) Adin nagusikoaren semealabatasuna aintzatestea; b) Adingabekoaren edo ezgaiaren semealabatasuna ain tzatestea; c) Intzestuzko semealaben semealabatasuna aintzatestea; d) Hildakoaren semealabatasuna aintzatestea.— 204. Erregistro Zibileko arauen arabera tramitatu izan den espedientean emandako ebazpena.— 205. Epai irmoa (igorpena).— 206. Amarengandiko semealabatasuna zehaztea, semealabatasun hori ezkontzaz kanpokoa denean.— §61. In tseminazio artifizialak eratorritako semealabatasunaren zehazta pena.— 207. Intseminazio artifiziala eta semealabatasuna. LUTLren berezitasunak.— 208. Lagundutako ugalketa teknikak eta Konstituzioa: A) Gametoen dohaintzak duen ezeztakortasun mugatua; B) Post mortem ernalkuntza; C) Haziemailearen anonimotasuna, aitatasunaren ikerke ta eta semealabatasunaren zehaztapena; D) Emakumearen intsemina zioa, emakume horrek bere kasa diharduenean.

§59. EZKONTZAZKO SEMEALABATASUNA 198. Kontzeptua eta zehaztapena KZren 108. art.ak dioenez, semealabatasuna ezkontzazkoa da, aita eta ama elkarren artean ezkonduta daudenean. KZren 115. art.ak, berriz, bi modu ezartzen ditu, aita eta amarengandik datorren ezkontzazko semealabatasuna lege bidez zehazteko: batetik, jaiotza inskripzioa, gurasoen ezkontzari buruz ko inskripzioa barne eta, bestetik, epai irmoa.

Frantziako doktrinaren harira, Espainiakoak ere ondoko betekizunak eza FAMILI ZUZENBIDEA

rri ditu, ezkontzazko semealabatasuna zehaztu ahal izateko: a) Emakumea eta gizona ezkontzea. b) Senarrak emaztearen semealaba sortzea. c) Emakume ezkondua ama izatea eta semealaba identifikatzea. d) Semealaba ernaldu edo jaiotzea, ezkontza bitartean.

Dena den, aurreko betekizun guztiak ez dira egiaztatu behar, eta guztiak ere ez dira modu berean egiaztatzen. Bada, ezkontza egiaztatzen da, Erre gistro Zibilean horri buruz egindako inskripzioaren bitartez; amtasuna, berriz, erditzeari buruzko frogaren bidez; eta semealabaren identitatea, azkenik, adituak egindako txostenaren bidez.

Bestetik ere, senarrak emaztearen seme alaba sortzea berez ez da ezkontzazko semealabatasunaren betekizuna eta, besterik zehaztu ezean, ez da giza sorkuntza hori frogatu behar; izan ere, iuris tantum erako presuntzioa ezartzen da haren inguruan. Azkenik, semealaba ezkontza bitartean ernaldu edo jaio behar da, KZren 119. art.tik hori ondo rioztatzen baita argiroargiro.

Gurasoen ezkontzak (hots, egintza juridiko gisa har daitekeen egitate ho rrek) berarekin dakar semealabatasuna ezkontzazkoa izatea (KZren 108 eta 115. art.ak). Hortaz, ez da nahikoa amaren amatasuna, ezta senarrak seme alaba sortzea (edo sortu duela uste izatea) ere; bestela esanda, bi egita te horiek, eurek bakarrik, ez dute ezkontzazko semealabatasuna erakartzen. Zentzuzkoa denez, lehendabiziko urratsa ez da semealabatasuna ezkontzaz koa ala ezkontzaz kanpokoa den erabakitzea, ezpada semealabatasuna bera zehaztea; izan ere, semealabatasun harremanen bidez, subjektu zehatz bat (semealaba deiturikoa) beste subjektu jakin bati edo batzuei (guraso izene koei) lotuta geratzen da. Behin semealabatasuna zehaztu eta gero, azken subjektu horiek (gurasoak) elkarren artean ezkonduta badaude edo, hobeto esanda, ezkonduta dauden unetik (KZren 115, 116 eta 119. art.ak), seme

alabatasuna ezkontzazkoa da. Bada, pater is est quem nupciae demostrant presuntzioa hasierahasieran aplikatzen da; presuntzio horren bidez uste izan go da amaren senarra semealabaren aita dela. Ondoren, hau da, bigarren une batean —eta zeharka bada ere, harremanen izaera eta presuntzioaren bera ren edukia kontutan hartuta—, semealabatasun hori ezkontzazkoa dela esan daiteke.

KZren 108 eta 115. art.etara bildutako manuen esangura eta norainokoa behar bezala ulertzeko, Ăąabardura batzuk egin behar dira. Besterik gertatu ezean, argi dago semealabatasuna ezkontzazkoa dela, aita eta ama (hau da, gurasoak) elkarren artean ezkonduta daudenean. Alabaina, baieztapen hori ez da erabatekoa. Noiz egon behar dira ezkonduta gurasoak? Galdera horrek erantzun desberdinak izan ditzake: I) Semealaba ernaltzeko unean (hots, er nalkuntzaren unetzat hartzen den momentuan), nahiz eta geroago ezkontza hori desegin edo deuseza dela adierazi. II) Semealaba jaiotzeko unean. III) Semealabatasuna zehazteko unean (hau da, semealabatasun hori bi gurasoei begira zehazten den momentuan). IV) Aurrerago aipatutako une guztietan. V) Edozein unetan, baita semealabatasuna zehaztu eta gero ere; kasu horretan, hasieran semealabatasuna ezkontzaz kanpokoa da eta, ezkontza gertatu eta gero, semealabatasun hori ezkontzazko semealabatasun bilakatzen da.

Egineginean ere, erantzun horiek ez dute behar den moduan konpontzen arazoa. Ezin ukatuzkoa da gurasoak ez direla elkarren artean ezkonduta egon behar, ernalkuntzaren (ustezko) unean; hori berori atera daiteke ezbairik gabe KZren 116, 117 eta 119. art.etatik. Edu bertsuan, ez da conditio sine qua non jaiotza unean gurasoak ezkonduta egotea; izan ere, lehen aipaturiko 119. arti kuluak ezartzen duenez, semealabatasuna ezkontzazkoa da gurasoen ezkon tza dataz geroztik, guraso horiek ezkondu badira semealaba jaio eta gero. Bi erantzun horiek bazter utzita, logikak berak sub IV) hipotesia alboratzeko be harra dakar. Gauzak horrela, badirudi gurasoak ezkonduta egon behar direla, semealabatasuna zehazteko unean; baina hipotesi horrek —beharbada, hipo FAMILI ZUZENBIDEA

tesirik taxuzkoenak— badu salbuespenik, hain zuzen ere, KZren 119. art.an adierazitakoa. Semealabatasunaren egitatea lege bidez zehazturik geratu be har da, ezkontzaz kanpoko semealabatasunaren zehaztapenari buruzko arau en arabera (KZren 120.etik 126.era arteko artikuluak).

Horrenbestez, azken hipotesia baino ez zaigu geratzen; horri helduta, gurasoen arteko ezkontza edozein unetan gerta daiteke.

Labur zurrean, irtenbide edo ondorio gisa esan beharra dago semealabatasuna ezkontzazkoa dela, gurasoak elkarren arte an ezkonduta daudenean eta ezkonduta daudenetik. Orobat, KZren 119. art.ak eratortzen duenez, gurasoak ezkondu arte, semealabatasuna ezkontzaz kan pokoa da; baina, aipatu berri dugun irtenbidea onartuz gero, ez litzateke ho rrelako denbora tarterik izango eta oztopo hori gaindituko genuke. Edozein modutan ere, irtenbide horrek badu bestelako trabarik ere, ez baititu konpon tzen KZren 117. art.ko arazoa eta KZren 116. art.ko autua. Azken horri da gokionean, eta gero azalduko duguna gorabehera, manu horretan ezarritako presuntzioa ezerezean gera daiteke bi kasu hauetan: bata, semealaba jaiotzea ezkontza desegin denetik hirurehun egun igaro baino lehen, baina ama biga rrenez ezkondu eta gero; eta, bestea, gauzak oraindik zailago egiteko, seme alaba jaiotzea bigarren ezkontza egin denetik hurrengo ehun eta laurogei egunak igarotakoan. Bigarren arazo hori konpon daiteke, hala denean, kasuan kasuko semealabatasun akzioa egikarituz eta, KZren 112. art.aren arabera, lege zehaztapenaren ondoreak atzera eraginez.

Hori dela eta, aurrerago aipatu ditugun uneetatik batek ere ez du osotoro eta behin betiko konpontzen arazoa. Modu horretan ere, azterketa kasuz kasu egin behar da. Alabaina, erregela orokor gisa ondokoa ezar daiteke: gurasoak ezkonduta egon behar dira, batez ere, semealabatasuna zehazteko unean; ildo horretatik, eta 115. art.ak dioenez, bi modu daude aita eta amarengandik datorren ezkontzazko semealabatasuna lege bidez zehazteko: batetik, seme alabaren jaiotza inskripzioa, gurasoen ezkontzari buruzko

inskripzioa barne eta, bestetik, epai irmoa. Kasu horretaz landara, badira beste batzuk ere (ter minologia zaharkitua erabiliz, legebidezkotutako semealabatasun deiturikoa; ezkontza desegin eta gero, baina hirurehun egun igaro baino lehen jaio izan denaren semealabatasuna etab.). Hala eta guztiz ere, semealabatasun horiek bereziak dira eta, horren ondorioz, kasu batzuetan, arau zehatz bat aplikatzen zaizkie (berbarako, KZren 119. artikulua); beste batzuetan, semealabatasun horiek ernalkuntzaren (ustezko) unea hartzen dute kontutan (une horretan gu rasoak ezkonduta badaude); eta, azken buruan, ezkontzazko semealabatasuna epai irmoaren bidez zehaztu bada, zehaztapen horren ondoreak atzera eragi teko teknika erabiltzen da, KZren 112. art.aren arabera.

Gorago aipatu eta hitzez hitz adierazitako KZren 115. art.ak bi modu ezartzen ditu, aita eta amarengandik datorren ezkontzazko semealabatasuna lege bidez zehazteko: I) semealabaren jaiotza inskripzioa, gurasoen ezkon tzari buruzko inskripzioa barne; II) epai irmoa.

Lehenengo moduari dagokionez, aurreko gaietan azpimarratu izan dugu doktrina tradizionalaren arabera Erregistro Zibilean egindako inskripzioa ez dela eratxikipen titulua, legebideztaketa titulua baino (hau da, frogabide pribi legiatua). Autore batzuen ustetan (DE LA CĂ MARA), semealabatasunari buruzko azken eraldaketaz geroztik, Erregistro Zibilean jaiotzari buruz egin dako inskripzioa itxura daiteke, nola eratxikipen (zehaztapen) titulu gisa, hala legebideztaketa eta froga titulu gisa (KZren 113. art.); beraz, jaiotza ins kripzioak norainoko desberdina du, semealabatasun (zehazgabe) bat zehaztu (eratxiki) behar denean eta jadanik zehaztuta dagoen semealabatasuna froga tu behar denean. Nolanahi den ere, ez du ematen autore horien iritzia arteza denik; izatez, aztergai dugun arauaren oinarria ez da jaiotza inskripzioa be ra bakarrik, ezpada inskripzio hori, gurasoen ezkontzari buruzko inskripzioa barne. Bada, zerk erakartzen du semealabatasuna ezkontzazkoa izatea?

Gu rasoak elkarren artean ezkonduta egoteak eta amaren senarra semealabaren aita delako presuntzioak (pater is est quem nuptiae FAMILI ZUZENBIDEA

demostrant); gaur egun, presuntzio hori argi eta garbi jasotzen da Espainiako sisteman. Hasierako unean, presuntzio horren bidez zehazten da semealabatasuna (KZren 116 eta 117. art.ak).

Ondorenez, gurasoen arteko ezkontzak ez du semealabatasuna zehazten, baina ezkontza horrek berarekin dakar semealabatasuna ezkon tzazkoa izatea (KZren 119. artikulutik ondoriozta daitekeenez).

Bigarren mo mentu batean, semealabatasuna zehazten da (edota jadanik zehaztuta dagoen semealabatasuna aurkaratzen da), kasuan kasuko semealabatasun akzioa egikarituz.

199. Amaren senarra aita delako presuntzioa KZren 116. art.ak jasotzen du semealabatasunaren arloan klasikoa den presuntzio hori; aldez edo moldez, antolamendu juridikorik gehienek presun tzio bera barneratzen dute. Horren arabera, senarraren semealabatzat hartzen dira ezkontzaren ondoren eta ezkontza hori desegin (dibortzioa, heriotza bera edo heriotza adierazpena; KZren 85. art.) edota ezkontideak legez zein egita tez banandu eta hurrengo hirurehun egunak igaro baino lehen jaio direnak. Presuntzio bera baitaratzen dute, taxu desberdinez bada ere, NFBren 68. lege ko 1 eta 2. lerroaldeek, eta Katalunian semealabatasunei buruz emandako legearen 1.1. art.ak.

Zeintzuk dira nahitaezko betekizunak, presuntzio horrek bere ondoreak sor ditzan? Geroago esango dugunari kalterik egin gabe, betekizunok bi dira: a) Gurasoak ezkonduta egon behar dira, hau da, ama eta ustezko aita el karren artean ezkondurik egon behar dira, semealaba jaiotzean.

Autoreren baten aburuz (DE LA CĂ MARA, kasu), gurasoak elkarren artean ezkonduta egon behar dira semealaba ernaltzean; baieztapen hori Ăąabartuz, autoreak be rak adierazi du gaur egun neurri batean bakarrik bete behar dela lehenda biziko betekizuna. Gure ustez, ezin onartuzkoak dira bi

adierazpen horiek. Pater is est presuntzioak ondore berberak ditu, dela semealaba ernaldu de nean ezkontza izan baino lehen, dela semealaba ernaldu denean ezkontzaren ondoren (KZren 116. art.). Geroago ikusiko dugunez, kasu horien arteko ez berdintasuna ez da ondoreetan sustraitzen, ezpada presuntzio hori ezerezteko bideetan (KZren 117. artikulua eta berorren salbuespenak). Hori dela medio, semealaba ezkontzaren aurretik ernaldu dela ulertuko da, semealaba hori jaio bada gurasoak ezkondu eta hurrengo ehun eta laurogei egunetan. b) Semealabaren jaiotza gertatu behar da ezkontza desegin edota ezkon tideak legez zein egitatez banandu eta hurrengo hirurehun egunak igaro baino lehen. Horrekin uste izango da semealaba ezkontza bitartean —Zuzenbidez edo egitatez— ernaldu zela.

KZren 116. artikulura bildutako manuak egitatezko banantzearen irizpide errealista jasotzen du. Horrez gain, manu horrek berrikuntza bat dakar au rreko arauketari begira, aldatu egiten baitu presuntzioaren denborazko espa rrua (ezkontza izan denetik ezkontza hori desegin edota ezkontideak legez zein egitatez banandu eta hurrengo hirurehun egunak igaro arte).

Ezkontza ren ondoren jaiotako semealabak senarrarenak direla uste izango da, nahiz eta semealabok ezkontzaren aurretik ernaldu —eta senarrak euron ernalkun kuntzan parte hartu duen ala ez kontutan hartu gabe—.

Indargabeturiko legearen aginduz, ordea, presuntzioa aplikatzen zen, ezkontzaren ondorengo ehun eta laurogei egun igaro eta gero bakarrik. Azken finean, gaur egungo arauketak ez du aintzakotzat hartzen, neurri batean behinik behin, noiz ger tatu den ernalkuntza (ezkontzaren aurretik zein horren ondoren).

Gehienez jota, presuntzio horrek ondoreak sortzen ditu, ezkontza desegin edota ezkontideak legez zein egitatez banandu eta hurrengo hirurehun egune tan zehar (ikus, era berean, Katalunian semealabatasunei buruz emandako legearen 1.1. art. i.f. eta NFBren 68.3. legea). Zein da dies a quoa? Ezkontza desegiten da, ezkontide baten heriotza nahiz heriotza adierazpenaren bidez eta dibortzioaren bidez FAMILI ZUZENBIDEA

(KZren 85. art.). Heriotzaz denaz bezainbatean, pre suntzio epearen zenbaketa hasten da, senarra hiltzen den unean.

Heriotza adierazpenari dagokionean, berriz, kontutan izan behar da senarraren herio tza adierazpena epaileak ematen duela, ebazpen baten bitartez; ebazpen horretan, epaileak finkatzen du zein unetan ulertu behar den senarra hil dela. Bada, une horretan bertan hasten da epearen zenbaketa (KZren 195. art.).

Az kenik, dibortzioaren eta lege banantzearen kasuan, dibortzioari nahiz banan tzeari buruzko epai irmoaren datatik hasten da epearen zenbaketa.

Edonola ere, gogoan izan behar da dibortzio edo banantze (eta deuseztasun) demanda onartzean ezerezean geratzen dela ezkontideak elkarrekin bizi direlako pre suntzioa; orobat, demandaren onarpenaz geroztik, ezkontideak banandurik bi zi daitezke. Gauzak horrela, egokiagoa izan daiteke dies a quoaren zenbaketa demandaren onarpen unean hastea, ezkontideek une horretan ekiten baitiote egitatezko eta benetako banantzeari. Menturaz, kasu horiek guztiak harmoni zatzeko, hirurehun egunak honela zenbatu behar dira: banantzeari edo dibor tzioari buruzko epai irmoa izanez gero, epai hori irmoa denetik hasten da presuntzio epearen zenbaketa (eta ez da beste frogarik behar). Zernahi gisaz, gerta daiteke ezkontide batek (edo ezkontide ohi batek) dies a quoa aurreratu nahi izatea eta, horretarako, alegazio gisa azaltzea epaia eman baino lehen ezkontideok egitatez bananduta zeudela; kasu horretan, ezkontide horrek fro gatu behar du noiz gertatu den egitatezko banantzea. Hortik atera daiteke egi tatezko banantzearen kasuan dies a quoa dela banantzea gertatu den eguna; beraz, egun horren inguruko alegazioak egiten dituenari dagokio hala gertatu dela frogatzea.

Erregela orokor gisa aipatu duguna gogora ekarriz, gaur egungo arauke tak ez du aintzakotzat hartzen ernalkuntzaren (ustezko) unea.

Nolanahi den ere, une hori ez da erabat eta erroerrotik alboratu.

Semealaba jaio bada ez kontzaren ondorengo ehun eta laurogei egunetan zehar (hau da,

semealaba ezkontzaren aurretik ernaldu dela uste izanez gero), orduan senarrak ezere zean utz dezake pater is est presuntzioa; baina, horretarako, KZren 117. arti kuluak, Katalunian semealabatasunei buruz emandako legearen 2.2. art.ak eta NFBren 68.2 legeak ezarritako betekizunak eta salbuespenak errespetatu behar ditu. Horrenbestez, esan daiteke KZren 116. art.ko presuntzio orokorra baliorik gabe geratzen dela, ondoko baldintzak betez gero: lehendabizikoa, se mealaba ezkontzaren aurretik ernaldu dela uste izatea (hots, semealaba jaio tzea, ezkontzaren ondorengo ehun eta laurogei egunetan) eta, bigarrena, senarrak egindako aitorpen kautoa. KZren 117. art.ak aitorpen horren mugak eta salbuespenak aipatzen ditu, eta euron inguruan geroago arituko gara.

KZren 116. art.an barneratutako presuntzioa iuris tantum erakoa da, bai semealaba jaio denean ezkontzaren ondorengo 180 egunak igaro baino lehen, bai epe horren ondoren jaio denean.

KZren 117. art.ra bildutako salbuespenak ere iuris tantum erakoak dira. Gero ikusiko dugun moduan, senarrak eginda ko aitorpen kautoaren bitartez, aitatasun presuntzioa ezerezean gera daiteke, eta aukera horri buruz ari dira salbuespenok.

Bestalde, aurkaratzeko modukoa da KZren 116. art.ra bildutako presuntzioaren bitartez zehazturiko semeala batasuna; dena den, aipatu berri ditugun salbuespenek ez dute azken aukera hori jorratzen.

Azken manu horren inguruan, bi arazo eztabaidatu izan dira.

Alde ba tetik, KZren 116. art.ak egun jakin batzuk aipatzen ditu, alegia, ezkontza de segin edota ezkontideak legez zein egitatez banandu osteko hirurehun egunak. Zer gertatzen da ezkontza deuseza dela adieraziz gero?

Kontzeptu eta forma ren ikusmolde hertsiari helduta, halakoetan ez da ezkontzarik izan (quod nu llum est‌) eta, ondorenez, ezin da presuntzio moduan onartu semealabak senarrarenak direnik. Hori gorabehera, KZren 79. art.ak ondokoa ezartzen du: ezkontzaren deuseztasun adierazpenak ez ditu baliogabetzen ezkontza ho rrek semealabei begira jadanik sortu dituen ondoreak. Ikuskera FAMILI ZUZENBIDEA

horretatik abiatuz, guraso ezkonduengandik jaiotako semealabek ezkontzazko seme alabatasuna dute, nahiz eta gero ezkontza hori deuseza dela adierazi. Gisa berean, ezkontzazko semealabatasuna dute ezkontzaren deuseztasun adieraz pena eman eta hurrengo hirurehun egunetan jaio diren semealabek.

Bestetik, jarraikoa da lehentxoago aipatu dugun bigarren arazoa: zehaztu beharra dago semealabak zein semealabatasun duen, semealaba hori jaio denean ezkontza desegin eta ondorengo hirurehun egunak igaro baino lehen, baina ama (bigarrenez) ezkondu eta gero (edo bigarren ezkontzaren ondoren go ehun eta laurogei egunak igarotakoan). KZren 116. artikuluan jasotako presuntzioak semealabarenganako semealabatasuna — kasu horietan seme alabatasuna beti da ezkontzazkoa— eratxikitzen dio amaren senarretarik edozeini; hala ere, semealaba jaio bada ezkontzaren ondorengo ehun eta lau rogei egun igaro eta gero, bigarren senarrak ezin du erabili KZren 117. art.an ematen den aukera.

Halako kasuetan, nor da aita? Autu horren inguruan, hipotesi desberdinak azal daitezke: jaiotza inskripzioan aita gisa agertzen dena; amak edo seme alabak berak zehaztu duena; lehenengo senarra; bigarren senarra.

Egin eginean ere, hipotesi horiek ez dute arazoa konpontzen. KZren 116. art.an aipatutako presuntzioak bi senarrak (rectius, senar ohia eta senarra) ukitzen ditu. PEĂ‘Ak esan duenez, jaiotza inskribatu baino lehen, lehenespeneko pre suntzioa zein den erabaki behar da, erabaki horrek jaiotza inskripzioa bal dintzatzen baitu. Horregatik, ezin da beste barik aitatzat jo inskripzioan aita gisa agertzen dena, ezta amak edo semealabak aukeratutakoa ere; azken kasu horretan, ama zein semealabaren borondateak edo adostasunak ondoreak sor ditzan, lege aginduak bete behar dira nahitaez (ildo horretatik, KZren 117. artikulua).

Labur bilduz, aitatasun presuntzioa ezerezean geratzen da bi senarrei begira, baina presuntzio horrek badu oraindik nolabaiteko eragingarritasuna: senarraz besteko gizonezkoak ad limine baztertzea.

Beste modu batera esate

ko, senarraz besteko gizonezkoei begira, KZren 116. art.ra bildutako presun tzioa ez da baliorik gabe geratzen; baliogabea da, ordea, aita izan daitezkeen bi gizonezkoei (edo gehiagori) begira. Ondorenez, arazoa konpontzeko, bes te bide batzuk erabili behar dira (egoera edukitza, —beharbada— amaren eta ustezko aitaren adostasuna, kasuan kasuko semealabatasun akzioak etab.).

KZren 116. art.an aipatutako aitatasun presuntzioa arindu edo ahuldu egiten da (nahiz eta desagertu ez), KZren 117. art.ko kasuan, Katalunian semealabatasunei buruz emandako legearen 2.2. art.ko kasuan eta NFBren 68.2. legeko kasuan. Semealaba jaio bada ezkontzaren ondorengo ehun eta laurogei egunetan barrena (zeharka bada ere, semealaba hori gurasoak ez kondu baino lehen ernaldu dela ulertuko da), legeak senarrari ahalbideratzen dio pater is est erako presuntzioa ezerezean uztea; horretarako, senarrak pre suntzioaren kontrako aitorpen kautoa egin eta aitorpen hori formalizatu behar du, erditzearen berri izan eta hurrengo sei hilabeteetan.

KZren 117. art.ak da rabilen teknika juridiko makurra alde batera utzita (salbuespena, salbues penaren salbuespena eta azken salbuespenaren salbuespena), oro har esan daiteke aitorpen kauto eta formalizatua dela senarrak beren beregi eskritura publikoan egindakoa. Ildo beretik, Erregistro Zibila da aitorpen horren berez ko jasotzailea. Aitorpena Erregistroan agertaraziz gero, aitorpen horri publi zitatea ematen zaio, eta publizitate hori baliozkoa eta nahikoa da, ustezko gurasoen ezkontzak sortarazi duen publizitatea ezerezteko, nahiz pater is est presuntzioak bigarren publizitate hori indartu.

Senarrak berariaz edo isilbidez aintzatetsi badu aitatasuna, ezin du KZren 116. art.ko presuntzioa baliogabetu, horren kontrako aitorpen kautoa eginez. Kasu horretan, badirudi semealabatasuna senarrari eratxikitzen zaiola, pre suntzioaren ondorioz baino gehiago, senar horrek emandako adostasunaren (aintzatespenaren) ondorioz. Alderantzizkoa esatea venire contra factum pro priuma onartzea ekarriko luke. Nolanahi den ere, aintzatespena FAMILI ZUZENBIDEA

bera ezerez daiteke (nahiz zientziaren araberakoa dela ulertuz gero, nahiz borondate ai torpena dela ulertuz gero), okerrak, doloak, bortxak edo beldurtarazpenak era ginda egin bada aintzatespen hori.

Berebat, ezin da KZren 116. art.ko presuntzioa ezerezean utzi, ezkontza izan baino lehen senarrak badakienean emakumea haurdun dagoela. Aurreko bi kasuon azpian, ezkutuko presuntzio bat dago (esangura teknikoan presun tziorik ez badago ere): senarrak aitatasuna aintzatesten badu edota ezkontza izan baino lehen emakumea haurdun dagoela jakin badaki eta, hala eta guztiz ere, ezkondu egiten bada, senar hori aita da (edo horixe uste du berak).

Zernahi gisaz, aipatutako kasuetarik azkenak salbuespen bat du.

Auto reren batek ulertu izan du salbuespen horrek erregela orokorrera —hau da, presuntziora— jotzen duela; gure irudiz, ordea, salbuespen horrek erregela orokorraren lehenengo salbuespenera jotzen du —hots, presuntzioa ezerezten duen salbuespenera—.

Harako salbuespenaren ildotik, emakumea haurdun zegoela jakinda ezkontza egin arren, baliorik gabe gera daiteke senarra aita delako presuntzioa. Horretarako, ezkontzaren aurretik zein horren ondoren, eta semealaba jaio denetik hurrengo sei hilabeteetan, presuntzioaren kontra ko aitorpen kautoa formalizatu behar da bi ezkontideen adostasunez.

Bistakoa denez, KZren 117. art.ko lehendabiziko tartekadurak sei hila beteko epea ezartzen du eta epe horren zenbaketa hasten da erditzearen berri izan denetik; artikulu horren azken tartekaduran, aldiz, epearen zenbaketa hasten da jaiotza edo erditze unean.

Bada, aurreneko tartekadurak zergatik barneratzen du osagai subjektiboa (erditzearen berri izatea) eta bigarrenak, berriz, osagai objektiboa (semealabaren jaiotza)? Dirudienez, galdera horri erantzutea ez da batere zaila: azken kasuan, senarrak orduko bazekien emaz tea haurdun zegoela eta, horren ondorioz, zentzuzkoa da erditzearen berri edukitzea ere; lehenengo tartekaduran, ostera, senarrak ez du zertan jakin emaztea haurdun dagoenik eta, gainera, haurdun egote hori eta erditzea be

ra ezkuta dakizkioke senarrari. Horregatik, aurreneko tartekaduraren kasuan, nahitaezkoa da senarrak erditzearen berri izatea; lehenago azaldutako hipo tesian, ordea, gauza jakina da senarrak erditzearen berri izatea.

Presuntzioa ezereztu ahal izateko, senarrak frogatu behar du semealaba jaio dela, ezkontzaren ondorengo ehun eta laurogei egunetan.

Gure ustez, se narrak ez du frogatu behar ez zekiela emakumea haurdun zegoenik (hori pro batio diabolica izango litzateke, froga negatiboa baita).

Ondorenez, ikuskera objektiboari helduta, presuntzioa ezerezean uzteko nahikoa da semealaba jaiotzea, ezkontzaren ondorengo ehun eta laurogei egunetan. Hala denean, ez da erditzea bera frogatu behar, ezpada erditzearen berri izatea; beraz, erdi tzearen berri duela baieztatzen duenari dagokio hori frogatzea.

Modu horre tan, senarrak presuntzioaren kontrako aitorpen kautoa egin nahi badu legezko epearen barruan, berak frogatu behar du zein unetan izan duen erditzearen berri. Beste modu batera esateko, senarrak frogatu behar du sei hilabeteko epea oraindik ez dela ahitu; horretarako, berak egiaztatu behar du zein unetan jakin duen emaztea haurdun zegoela, une horretan hasten baita sei hilabeteko epearen zenbaketa. Edozein modutan ere, aitorpen kautoaz baliatzeko, ez da frogatu behar ezkontzaren aurretik gizonak ez zekiela emakumea haurdun ze goenik. Horrenbestez, senarrak datu objektibo bat baino ez du frogatu behar, alegia, semealaba jaio dela ezkontzaren ondorengo ehun eta laurogei egu netan.

Nolanahi den ere, sei hilabeteko epea igaro eta gero, senarrak ezin du pater is est presuntzioa baliogabetu, horren kontrako aitorpenaren bitartez; ai tzitik, eraentza orokorraren arabera, senarrak semealabatasun akzio egokiak egikaritu behar ditu eta, zehatzago esateko, aurkarapen akzioa egikaritu be har du.

200. Aitatasuna zehaztea adostasunaren bidez FAMILI ZUZENBIDEA

Lehen esan dugun moduan, aitatasun presuntzioak ondoreak sortzen ditu, ezkontza desegin edota ezkontideak legez zein egitatez banandu eta hurrengo hirurehun egunetan zehar (KZren 116. art.).

Presuntzio hori izan ezean, eta ezkontzaren desegite kasuetan gertatzen dena gorabehera (heriotza bera, heriotza adierazpena eta dibortzioa), KZren 118. artikuluak arau bat jasotzen du semealabatasuna zehazteko eta, areago oraindik, semealabatasun horren ezkontzazkoa izaera zehazteko; horretara ko, aski da bi ezkontideek egindako aintzatespena edo eurek emandako ados tasuna. Ezkontza deseginaren kasuan, nahiz eta semealabatasuna zehazturik egon, semealabatasun hori ez da ezkontzazkoa, harako ezkontza desegin ba da semealabaren jaiotzatik hirurehun egun igaro baino lehenago.

Edozelan ere, semealabatasunari buruzko auzibidean froga daiteke aurreko senarra de la semealabaren aita (ikus Katalunian semealabatasunei buruz emandako legearen 1.1. art. i.f. eta NFBren 68.3. legea).

Gerta daiteke senarra aita delako presuntziorik ez izatea, ezkontideak le gez zein egitatez bananduta daudelako. Horrelakoetan, KZren 118. art.aren arabera, semealabatasuna ezkontzazko semealabatasun gisa inskriba dai teke, bi ezkontideak horretan ados etorriz gero. Kasu horretan, KZren 117. art.aren inguruan aztertutako kasuetan bezala, ezkontideek emandako adosta sunaren bitartez zehazten dira semealabatasuna eta berorren ezkontzazko izaera (ikus KZren 117. art.ko kasuak).

Ondorenez, betekizunak honakoak dira: a) aitatasun presuntziorik ez iza tea (hau da, semealaba jaiotzea, hirurehun egun igaro eta gero); b) ezkon tideak legez zein egitatez banantzea, hau da, ezkontzazko loturak indarrean irautea; c) bi ezkontideek adostasuna ematea.

Araua honetara ulertu behar da: semealabatasuna ezkontzazkoa da, bi ezkontideek hori adostu eta aintzatetsi badute; beraz, jaiotza inskripzioa egin daiteke, gurasoen ezkontzari buruzkoa osatuz (KZren 115. art.). Bistakoa de nez, araua sustantiboa da eta ez, ordea, adjetiboa edo

Erregistroaren arlokoa, arauaren idazkeratik kontrakoa ondoriozta daitekeen arren.

Amaitzeko, adostasuna bereberezkoa da eta bi ezkontideek eman behar dute. Dena den, ez da beharrezkoa bi ezkontideek aldi berean ematea euren adostasuna; kontrara, bi ezkontideek une desberdinetan eman dezakete ados tasun hori.

201. Ezkontzazko ezkontzaren bidez

semealabatasuna,

gurasoen

geroko

KZren 116. art.an azaldu eta 117. art.an errepikatutako ideiari eusten dio KZren 119. art.ak. Ideia horren harira, semealabatasuna ezkontzazkoa izan dadin, ez da beharrezkoa semealaba ernaltzea ezkontza bitartean. Orobat, KZren 119. art.ak, hor esandakoa baieztatzeaz gain, beste zerbait ere gainera tzen du: ez da beharrezkoa semealaba jaiotzea euren gurasoak ezkondu eta gero, ezta semealaba jaiotzean gurasoak ezkonduta egotea ere.

Bada, gura soak ezkontzean, ezkontzazko semealabatasun bihurtzen da gurasoak ezkon du baino lehen jaiotako semealabaren semealabatasuna; horrenbesterainokoa da, izatez, ezkontzaren eragina. Esangura berean, ikus Katalunian semeala batasunei buruz emandako legearen 3. art. eta NFBren 68. legea.

Gauzak horrela, gaur egungo antolamendu juridikoak barneratu egin du antzinako erakunde kanonikoa (aita santu Alexandro III.aren 4, 17, 6 Dekre tala), Partidetan orduko ezarririk zegoena (4, 13, 1. partida).

Indargabeturiko eraentzaren arabera, jaiotzaz geroztik izandako ezkontzak semealabatasuna ren kategoria independente bat eratortzen zuen (hots, legebidezkotutako se mealaben kategoria). Gaur egun, ordea, berreskuratu egin da jatorrizko ideia (legebidezko eta ezlegebidezko semealabatasunak bereizi ezean, legebidez kotutako semealabatasuna ere baztertu beharra dago). Hortaz, KZren 119. art.aren arabera, semealabatasuna ezkontzazkoa da, gurasoak ezkondu dire FAMILI ZUZENBIDEA

netik: tanta vis est matrimonii ut qui antea sunt genitii, post contractum ma trimonium legitimi habentur.

KZren 119. art.ak bi betekizun ezartzen ditu, jadanik zehaztuta dagoen semealabatasuna ezkontzazkoa izan dadin: a) gurasoak (hau da, aita eta ama) ezkonduta egotea; b) semealabatasuna lege bidez zehaztea, ezkontzaz kanpoko semealaba tasuna zehazteko arauen arabera.

KZren 79. art.aren arabera, ezkontzaren deuseztasun adierazpenak ez di tu baliogabetzen ezkontza horrek semealabei begira eta onustedun ezkonbe rriari edo ezkonberriei begira jadanik sortu dituen ondoreak. Hori dela eta, 119. art.aren ondoreetarako, ezkontza deuseza izan daiteke.

Lege lata ez da nahitaezkoa ezkontza izatea ezkontzaz kanpoko seme alabatasuna zehaztu eta gero; baina derrigorrezkoa da ezkontza izatea semealaba jaio eta gero. Logikaren arabera, badirudi zentzuzkoa dela, le henengo eta behin, semealabatasuna zehaztea bi gurasoei begira (nahiz eta horiek oraindik ezkondu gabe egon eta, horren ondorioz, semealabatasuna ezkontzaz kanpokoa izan) eta, ondoren, semealabatasun hori ezkontzazko se mealabatasun bihurtzea, ezkontza dela eta. Halere, uler daiteke semealaba tasuna gurasoak ezkondu eta gero zehazten dela, ezkontza hori semealaba jaio eta gerokoa izan behar delako eta ez, ostera, semealabatasuna zehaztu eta gerokoa. Kasu horretan, behin semealabatasuna zehaztu eta gero, seme alabatasun hori ezkontzazkoa da ezkontza izan denetik.

Bestalde, KZren 119. artikuluak sakoneraino eraman omen du gorago azaldutako ideia; izan ere, manu horrek ondokoak bereizten ditu: batetik, se mealabatasuna zehaztea eta, bestetik, jadanik zehaztuta dagoen semealaba tasuna ezkontzazkoa ala ezkontzaz kanpokoa den erabakitzea.

Lehendabiziko arazoa bigarrenaren prius logikoa da, nahiz eta ezkontzak (eta, batez ere, KZren 116. art.ra bildutako presuntzioak) bibien arteko nahastea eragin.

Behin semealabatasuna ezkontzazkoa dela zehaztu eta gero, hauxe ulertu beharra dago: une horretatik (hau da, gurasoak ezkondu direnetik) semeala batasuna ezkontzazkoa da ondore guztietarako eta, batik bat, semealabatasu na erreklamatu eta aurkaratzeko akzioak egikaritzeko (legebideztaketa, epeak eta abar) (ildo horretatik, DE LA Cà MARA; horren kontra, aldiz, PEÑA). Era berean, KZren 119. art.ak berak dioenez, semealabatasuna gertatze bidez ezkontzazkoa izateak ondoreak sortzen ditu hildako semealabaren ondoren goei begira ere, gurasoak semealaba hil eta gero ezkondu badira. §60. EZKONTZAZ KANPOKO SEMEALABATASUNA 202. Kontzeptua eta zehaztapena Semealabatasuna ez da ezkontzazkoa, aita eta ama elkarren artean ez konduta ez daudenean (KZren 108. art. a contrario), hau da, gurasoak (aita eta ama) Zuzenbidearen araberako ezkontza harremanen bitartez loturik ez daudenean eta euren egoerak hala dirauen artean (KZren 119. art.).

KZren 120. art.ak ezartzen ditu, ezarri ere, ezkontzaz kanpoko semeala batasuna lege bidez zehazteko moduak. Modu horiek bananbanan aipatu bai no lehen, gogoan izan behar da ez dela gauza bera semealabatasuna zehaztea eta semealabatasun hori ezkontzazkoa ala ezkontzaz kanpokoa den erabaki tzea. Kasuak ezberdinak izan arren, semealabatasuna (bere eitez bakarra eta berdina dena) zehazteko moduak desberdinak dira, semealabatasuna ezkon tzazkoa denean eta ezkontzaz kanpokoa denean. Beste hitzez esanik, seme alabatasuna zehazten duten egitateak identifikatzeko, kontutan FAMILI ZUZENBIDEA

izan behar da gurasoak elkarren artean ezkonduta dauden ala ez.

Zernahi gisaz, semealaba tasunaren zehaztapena dakarten egitateen artean, badira ezkontzaz besteko batzuk ere, berbarako, egoera edukitza, subjektuaren gaitasuna eta abar; egita te horiek zuzeneko eragina dute semealabatasuna zehazteko modu jakinetan (legebideztaketa, epeak eta abar). Nolanahi den ere, egitate horiei gagozkiela, aiseago suerta daiteke berdintasun printzipioaren haustura.

KZren 120. art.ak (eta, esangura berean, NFBren 68. legeak eta Kata lunian semealabatasunari buruz emandako legearen 4.1. art.ak) ezartzen duenez, ezkontzaz kanpoko semealabatasuna lege bidez zehaztu daiteke: 1) Erregistro Zibileko arduradunari egindako aintzatespenaren bidez, aintzates pen hori testamentuan edo beste agiri publiko batean gauzatuz gero; 2) Erre gistro Zibilari buruzko legeriaren arabera tramitatu izan den espedientean emandako ebazpenaren bidez; 3) epai irmoaren bidez; 4) amari begira, epe barruan egindako jaiotza inskripzioan amarengandiko semealabatasuna ager taraziz, Erregistro Zibilari buruzko Legeak xedatzen duenaren arabera.

203. Aintzatespena Aintzatespenaren bitartez, subjektuak bere aitatasuna aitortzen du. Autore batzuen ustez, aintzatespena negozio juridiko bat da; beste batzuen aburuz, al diz, aintzatespena zientziaren araberako aitorpena da. Agidanez, argi dago aintzatespena borondate aitorpena dela; baina ezin da negoziotzat hartu, ne gozio juridiko ororen oinarrizko ezaugarria baita ondoreak borondatezkoak izatea. Haatik, aintzatespenaren kasuan, legeak berak zuzenzuzenean sorta razten ditu ondoreak, eta subjektuak ez du autonomiarik ondore horiek mol datzeko. Hortaz, aintzatespena egintza juridiko bat da (germaniarra ez den terminologiari helduta, giza egintza bat).

Bada, subjektuaren borondatea nahi taezkoa da egintza juridikoa burutzeko, baina borondate horrek ez du ezelako eraginik harako egintzak eratortzen dituen ondoreetan.

Ondoreok legezkoak dira eta ez, ordea, negozio ondoreak edo borondatezkoak.

Aintzatespena egintza formala, pertsonala, alde bakarrekoa, ezeztaezina (testamentuan agertu arren; KZren 741. art.) eta hutsa da (ezin da baldintza, epemuga edo modu baten menpe jarri).

KZren 122. art.an azaltzen da, besteak beste, aintzatespenaren izaera per tsonala; artikulu horren arabera, guraso batek, bere aldetik, ezkontzaz kanpo ko semealabatasuna aintzatestekotan, ezin du beste gurasoaren identitatea agertarazi, identitate hori lege bidez zehazturik dagoenean izan ezik. Nabari denez, horrek ez du esan nahi bi gurasoek batera egindako aintzatespena onartezina denik (manuak hitzez hitz dio ÂŤguraso batek, bere aldetik, ezkon tzaz kanpoko semealabatasuna aintzatestekotanÂť; esamolde horrek ageriage rian jartzen du aintzatespena bi gurasoek batera egin dezaketela).

Edozelan ere, bi ezkontideek egindako aintzatespenen artean ez dago inolako menpeko tasunik. Berebat, semealabatasunari buruzko aintzatespena egiten duen gura soak beste gurasoaren identitatea agertarazten badu, agertarazpen horrek ez du ezelako garrantzi juridikorik, hau da, agertarazpen hori ez da kontutan hartzen.

KZren 120.1. art. eta NFBren 69. legearen arabera, aintzatespena Erre gistro Zibileko arduradunari egin dakioke, testamentuan zein beste agiri pu bliko batean (Katalunian semealabatasunei buruz emandako legearen 4.1. art.ak hauxe dio: ÂŤtestamentuan, agiri publikoan edo Erregistro Zibileko ar duradunaren aurreanÂť). Horiek dira, hain zuzen ere, aintzatespena egiteko moduak. Dena den, modu horiek betetzen ez badira ere, horrek ez du esan nahi aitorpena baliogabea denik, hots, aitorpenak ondorerik sortzen ez due nik. Aitzitik, aitorpen hori eragingabea da, subjektuaren FAMILI ZUZENBIDEA

ezkontzaz kanpoko semealabatasuna zehazteko; hala ere, kasuan kasuko auzibidean (erreklama zio akzioa) frogabide gisa erabil daiteke. Bestalde, Erregistro Zibilari buruzko legerian ezarritako arauen arabera gauzatu behar da Erregistro Zibileko ardu radunari egindako aitorpena. Hariari lotuz, ikus EZLren 49. art. eta ondoren goak, eta EZAren 185. art. eta ondorengoak.

Testamentu bidez egindako aintzatespenari dagokionean, badirudi testa mentu hori eskritura publikoan agertu behar dela (hau da, notariotestamentu irekian); izan ere, KZren 120.1. art.ak dio «testamentuan zein beste agiri pu bliko batean» (Kataluniako Legeak, berriz, ondokoa ezartzen du: «testamen tuan, agiri publikoan…»). Nolanahi den ere, autore guztiak ez dira iritzi berekoak. BELTRÁN DE HEREDIAren iritziz (eta horrekin bat dator DE LA CÁMARA ere), aintzatespenak formaliza daitezke agiri publikoetara biltzen ez diren testamentuetan ere; baina, hala eginez gero, aintzatespen horiei ez zaie aplikatzen agiri mota horietan agertzen diren testamentuen eraentza.

Horren arabera, aintzatespenok ez dute eragingarritasunik inter vivos; ai tzitik, aintzatespen horiek eragina dute, testamentugilea hil eta eurok agiri publikoetan protokolatu ostean bakarrik. Horren harira, aintzatespena notario testamentu irekian egiletsiz gero, aintzatespen horrek bere ondoreak sortzen ditu (semealabatasunaren zehaztapena) une horretan bertan; alderantziz, ain tzatespena beste testamentu mota batean moldatzen bada, aintzatespen horrek post mortem bakarrik sortzen ditu ondoreak.

Edonondik begira dakiola ere, doktrinaren jarrera horrek zalantza handiak eta sendoak sortarazi ditu. Antza denez, argi dago aintzatespena agiri publikoan egiletsi behar dela, KZren 120.1. artikuluaren aginduz; agertu ere, notariotestamentu irekia baino ez da agertzen tankera horretako agiri batean. Horrez gain, aintzatespena testamen tu itxian, olografoan edo beste edozein testamentu berezitan jasotzea onartzen bada, aintzatespen horren ondoreak testamentugilearen esku uzten dira no

labait eta, kasu jakin batzuetan, jaraunsle zehatz batzuen esku ere.

Aintzates pena ezeztaezina izan arren (KZren 741. artikulua), testamentugileak helburu onartezin hori lor dezake, testamentu olografoa suntsituz edota testamentu itxiaren zigiluak urratuz; gauza bera egin dezakete ab intestato jaraunsleek ere, testamentua ezkutatuz, testamentuaren protokolatzea eragotziz etab. Dena den, lehenago adierazi dugun bezala, aintzatespena agiri pribatura bildutako testamentu batean egiletsiz gero, horrek ez du esan nahi aintzatespen hori baliogabea denik. Zinez, aintzatespen hori eragingabea da (hots, ez da nahi koa subjektuaren semealabatasuna lege bidez zehazteko), baina frogabide gisa erabil daiteke kasuan kasuko erreklamazio auzibidean. Askoz jota, irekia ez den notariotestamentua protokolatu eta eskritura publikoan agertzean (eta une horretatik), testamentu hori nahikoa da, KZren 120.1. art.ko betekizun formala gauzatzen duelako.

Quid testamentuan aintzatespena besterik ez bada agertzen? Beste hitz batzuekin esateko, KZren 120.1. art.ak zein esanguratan erabiltzen du testa mentu adierazmoldea: esangura formalean ala esangura materialean? KZren 667. art.aren arabera, testamentu deritzo edozein pertsonak, hil eta geroko, ondasun guztiak edo batzuk xedatzeko gauzatzen duen egintzari. Alabaina, KZren 741. art.ak ezartzen duenez, semealabatasunari buruzko aintzatespe nak ez du bere lege indarra galtzen, nahiz eta aintzatespen hori barneratzen duen testamentua ezeztatu, edo testamentu horrek beste xedapen batzuk izan ez, edota berorrek dituen gainerako xedapenak deusezak izan.

Ulerbidez, dudamudak sortuko lirateke testamentu olografo batean ain tzatespena bakarrik agertuz gero, ondarearen gaineko mortis causa xedapenik gabe. Benaz, arazoa ez da aintzatespen hori baliozkoa den ala ez, baizik eta KZren 688. art.ko betekizunak gauzatzen dituen agiri hori testamentutzat har daitekeen ala ez.

Erantzuna ezezkoa bada, arazoa desagertu egiten da; baiez koa izatekotan, berriz, arazoa konpondu behar da gorago adierazi ditugun irizpideen arabera: agiria nahikoa da, hori protokolatu eta eskritura publiko an agertzen denean.

FAMILI ZUZENBIDEA

KZren 120.1. art.ak ezartzen dituen aintzatespen moduen artean, hiruga rrena da agiri publikoan egindakoa. KZren 1216. artikuluaren arabera, agiri publikoa da notarioak edo enplegatu publiko eskudunak eskuetsitakoa, lege aginduz nahitaezkoak diren solemnitateekin. Eskritura publikoa da, izan ere, agiri publikoen ohiko kasua. Hor aipatutako manuak EZAren 186. artikulu ko arauarekin osatu behar dira; arau horren arabera, ÂŤaintzatespenaren ondo reetarako, agiri publiko egokiak dira eskritura publikoa, gurasoen ezkontzari buruzko akta zibila edo kanonikoa, epez kanpo egindako inskripzioaren espe dientea, ezkontzako itunak eta adiskidetze ekitaldiaÂť. Horren inguruan, bi Ăąa bardura egin behar ditugu: lehenik eta behin, gaur egun ez du ematen agiri publikotzat har daitekeenik gurasoen ezkontzari buruzko akta kanonikoa; eta, bigarrenik, aintzatespena gurasoen ezkontzari buruzko akta zibilean egilesten bada, semealabatasuna ezkontzazkoa da, KZren 119. art.aren aginduz. Bes talde, ez da nahikoa guraso baten ezkontzari buruzko akta; izatez, behar beharrezkoa da bien arteko (EZAren 186. art.ak dioenez, aitaren eta amaren arteko) ezkontzari buruzko akta.

Amaitzeko, KZren 120.1. art.ko erregela orokorra mugaturik geratzen da, ondorengo artikuluen eraginez. Muga horiek subjektu jakin batzuen osagai subjektiboetan oinarritzen dira.

Subjektuok dira, hain zuzen ere, aintzates pena egilesten duen subjektua (KZren 121, 122 eta 125. art.ak; Katalunian semealabatasunei buruz emandako legearen 6. art.; eta NFBren 69. legea), aintzatetsitako semealabatasuna duen subjektua (KZren 123, 124, 125 eta 126. art.ak; Katalunian semealabatasunei buruz emandako legearen 7. art. eta NFBren 69. legea) edota bibiak (KZren 125. art.).

A) Semealabatasuna aintzatesten duena Gaitasunari eta berorren osagarriei dagokienean, hauxe dio KZren 121. artikuluak: ezgaiek edo adina delaeta ezkondu ezin direnek egindako aintza

tespena baliozkoa izan dadin, epaileak hori onetsi behar du, Fiskaltzak esan beharrekoa entzun eta gero.

Hortaz, norberaren semealabatasuna aintzatetsi ahal izateko, nahitaezkoa da, batetik, ezgaiturik ez egotea (KZren 199. art. eta ondorengoak) eta, beste tik, ezkontzeko gutxieneko adina izatea (KZren 46 eta 48. art.ak).

Oharta raztekoa da zarrastela ez dela ezgaituen kategoria horretan sartzen; izan ere, zarrastela ez da ezgaia esangura hertsian eta, horrez gain, zarrastelaren gai tasunari ezarritako mugak ondare esparruan mamitzen dira eta ez, ordea, es parru pertsonalean. Bestalde, kontraesanak sor litezke KZren 121. art.aren eta 210. art.aren artean; azken horren arabera, ezgaiketa adierazten duen epaiak ezgaiketa horren norainokoa eta mugak ezarriko ditu, bai eta ezgaituak izan behar duen tutoretza edo zaintza eraentza ere. Bada, zer gertatzen da ezgai keta epaian semealaben aintzatespenari buruzko aipamenik egiten ez bada edo, alderantziz, ondare arlokoak ez diren egintza pertsonalak onartzen badi ra? Batetik, ulertu behar da KZren 121. art.ko araua berezia dela, KZren 210. art.ko arauari begira. Bestetik, nabarmentzekoa da KZren 121. art.ak ez di tuela jorratzen ezgaituak eta ezkontzeko adinik ez duenak jarduteko dituzten aukerak (lege ordezkariarekin zein lege ordezkaririk gabe); egineginean ere, 121. art.ak hauxe besterik ez dio: ezgaituak egiletsitako aintzatespena ez da baliozkoa, epailearen onespenik gabe.

Zein da gutxieneko adina aintzatespena egiletsi ahal izateko? Galdera modu horretan azalduz gero, ez dago gutxieneko adinik (ezta gehienekorik ere) aintzatespena egiletsi ahal izateko.

Ondorenez, arazoa honetara azaldu behar da: zein da gutxieneko adina, epailearen onespenik gabe aintzatespena baliozkoa izan dadin? KZren 121. artikulua ezkontzeko adinaz ari da (adina delaeta ezkondu ezin direnek‌). Bestalde, KZren 46. art.ak ezartzen due nez, ezin dira ezkondu adingabeko emantzipatugabeak (KZren 314. artiku lua). Hortaz, badirudi hori berori dela aintzatespena egiteko gutxieneko adina; alabaina, adinaren ziozko eragozpena leka FAMILI ZUZENBIDEA

daiteke, kari zuzena izan eta alder diak hala eskatuz gero, adingabekoa hamalau urtekoa baino nagusiagoa den unetik (KZren 48. artikulua). Adingabeko emantzipatugabeak ez du ezkontze ko adinik, nahiz eta adinaren ziozko eragozpen hori lekatzeko modukoa izan, hamalau urtetik aurrera (hori salbuespena da).

Zernahi gisaz, tesi horri ezin zaio kritika errealistarik egin, hau da, ezin zaio kritika ezkontzeptualik egin, KZren 116. art.an jasotako aitatasun presuntzioak ukitzen dituelako adingabe ko ezkonduak ere (hots, jadanik emantzipatuta daudenak; KZren 314. art.); dena den, kasu horretan, presuntzioak (gehi inskripzioak) zehazten du seme alabatasuna eta ez, ostera, borondate aitorpenak.

Horrenbestez, semealabatasuna aintzatesteko gaitasunak goian aipaturi ko muga subjektiboa du, eta muga hori aplikatzen da, nola Erregistro Zibileko arduradunari egindako aintzatespenaren kasuan, hala testamentuan (testa mentua egiteko adina izan arren) edota beste edozein agiri publikotan egin dako aintzatespenaren kasuan.

Kataluniari dagokionez, bertan semealabatasunei buruz emandako legea ren 6. art.ko lehenengo idazatiaren arabera, aitatasuna aintzatesteko gaitasuna dute hamalau urtekoak baino nagusiagoak direnek.

Amatasunaren kasuan, as ki da erditzea egiaztatzea.

Semealabatasunaren aintzatespena adingabekoak edo ezgaiak egilesten badu, aintzatespen hori baliozkoa izan dadin, epailearen onespena behar da, Fiskaltzak esan beharrekoa entzun eta gero (6.2. art.).

Bukatzeko, NFBren 69. art.ak ezartzen duenez, puber orok inoren seme alabatasuna aintzatets dezake; hala ere, puber hori adingabekoa edo ezgaitua bada, derrigorrezkoa da epailearen onespena, Fiskaltzak esan beharrekoa en tzun eta gero.

B) Aintzatetsitako semealabatasuna duena

Subjektu horren inguruan ari dira KZren 123, 124, 125 eta 126. art.ak, Katalunian semealabatasunei buruz emandako legearen 7. art. eta NFBren 69. legea. Manu horien artean, batzuek adin nagusikoaren semealabatasunari buruzko aintzatespena jorratzen dute (KZren 123. art.); beste batzuek, aldiz, adingabeko edo ezgaiaren semealabatasunari buruzko aintzatespena arautzen dute (KZren 124 eta 125. art.ak, gurasoak nebaarrebak badira edo, bestela, odolkideak badira zuzeneko lerroan); eta, azkenik, badira beste batzuk ere, hildakoaren semealabatasuna aintzatesteari buruzkoak (KZren 126. art.). a) Adin nagusikoaren semealabatasuna aintzatestea KZren 123. art.ak dio adin nagusikoaren semealabatasunari buruz egin dako aintzatespenak ez duela ondorerik sortzen, adin nagusiko horren berari azko edo isilbidezko adostasunik gabe. Manu horretako adin nagusikoa ez da ezgaiturik egon behar; osterantzean, KZren 124. art.ko kasuan izango gina teke. Hortaz, (gai den) semealaba adin nagusikoaren adostasuna beharrezkoa da, baina horrek ez du esan nahi haren semealabatasunari buruzko aintzates pena alde biko egintza denik. Beste modu batera esateko, adostasun hori ez da aintzatespenaren onarpena, negozio ikuskerari helduta; aitzitik, adostasun ho ri legeak ezarritako betekizun osagarria da, alegia, conditio iuris gisa ezarri tako betekizuna. (Gai den) semealaba adin nagusikoak adostasuna ematen ez duen bitartean, aintzatespena ez da eragingarria eta ez du ondorerik sortzen gai den semealaba adin nagusiko horri begira, ezta berorren ondorengoei begira ere. Nolanahi ere, horrek ez du esan nahi adin nagusikoaren seme alabatasunari buruzko aintzatespena ezeztatzeko modukoa denik, adostasuna eman baino lehen. Aintzatespena berez da osoosoa, nahiz eta osagabea eta askieza izan berezkoak zaizkion ondoreak sortzeko; beraz, adostasunarekin gertatzen den bezala, semealabatasunari buruzko aintzatespena ezeztaezi FAMILI ZUZENBIDEA

na da.

Bada, beharbeharrezkoa da gai den semealaba adin nagusikoak emanda ko adostasuna. Edozelan ere, adostasun horrek ez du inolako betekizun for malik bete behar (aintzatespenak, ordea, bai, gorago ikusi dugunez). Tankera berean, adostasuna ez da agertarazi behar aintzatespena agertarazten den mo duan; hori dela eta, adostasuna berariaz zein isilbidez adieraz daiteke. Haatik, ustezko edo susmo hutsetan oinarrituriko adostasuna ezin onartuzkoa bide da.

Bestalde ere, Katalunian semealabatasunei buruz emandako legearen 7.1. art.ak ezartzen duenez, ezkontzaz kanpoko semealaba adin nagusikoa ren semealabatasuna aintzatesteak ez du ondorerik sortzen, semealaba ho rren berariazko edo isilbidezko adostasunik gabe. Semealabak adostasun hori eman ez arren, aitak edo amak ezkontzaz kanpoko aitatasuna edota amatasu na erreklamatzeko akzioa egikari dezake; hala eta guztiz ere, behin aitatasuna edo amatasuna frogatu eta gero, akzio horrek ez du beste ondore zibilik sor tzen semealabatasuna zehaztea baino, salbu eta semealabatasunari buruzko aintzatespenean izandako atzerapena bidezkotzen denean.

Amaitzeko, NFBren 69. legearen arabera, adin nagusiko semealabaren semealabatasuna aintzatesteko, nahitaezkoa da horren berariazko edo isilbi dezko adostasuna. b) Adingabekoaren edo ezgaiaren semealabatasuna aintzatestea KZren 124. artikulura lau arau biltzen dira, adingabekoaren edo ezgaia ren semealabatasunari buruz egindako aintzatespena eragingarria den ala ez zehazteko. Arau horiek salbuespen gisa har daitezke, 124. art.ko lehenengo lerroaldean jasotako arau orokorrari begira.

Arau orokor horren arabera, adin gabekoaren edo ezgaiaren semealabatasunari buruz egindako

aintzatespena eragingarria izan dadin, nahitaezkoa da adingabeko edo ezgai horren lege or dezkariak beren beregi emandako adostasuna edo, bestela, epailearen onespe na, Fiskaltzak eta lege bidez zehazturiko gurasoak esan beharrekoa entzun eta gero.

KZren 124.1. art.ak dioenez (eta hauxe da aurreneko salbuespena), testa mentuan edota jaiotza inskripzioa egiteko ezarri izan den epearen barruan gauzatu bada aintzatespena, ez da beharrezkoa lege ordezkariaren adostasuna edo epailearen onespena. Edonola ere, modu horretan egindako aitatasun ins kripzioa (beste hau bigarren salbuespena da —salbuespenaren salbuespena—) eten daiteke, amak hala eskatuz gero, semealaba jaio eta hurrengo urtebetean zehar. Hala eta guztiz ere, aitak inskripzioaren baieztapena eskatuz gero (eta hau hirugarren salbuespena da, hau da, bigarren salbuespenaren salbuespe na), nahitaezkoa da epailearen onespena, Fiskaltzak esan beharrekoa entzun eta gero.

Arau horren konplexutasunari EZAren 188. art.aren idazkera gehitu be har zaio. Abuztuaren 29ko 1.917/1986 EDz geroztik, hauxe dio azken artiku lu horrek: adingabekoaren edo ezgaiaren semealabatasunari buruz egindako aintzatespena inskriba daiteke, ordezkariaren adostasunik gabe eta epailearen onespenik gabe, aintzatespen hori testamentuan agertu eta aintzatespen ho rren egilea hil dela egiaztatzen denean (KZren 124. art.ak, ordea, ez du azken betekizun hori jasotzen). Arau horren iturburua da, izatez, ENZNk 1985eko uztailaren 22an emandako ebazpena.

Berorren arabera, KZren 124.2. art.ko «modu horretan egindako aitatasun inskripzioa» adierazmoldea ez zaio apli katzen testamentuan egindako aintzatespenari, ezpada aurreko kasuari, hau da, jaiotza inskripzioa egiteko ezarri izan den epearen barruan gauzaturiko aintzatespenari. Hori dela eta, testamentugilea bizirik dagoen artean, testa mentuan egindako aintzatespenari aplikatzen zaio KZren 124.1. artikulura bildutako araua; alderantziz, testamentugilea hil ostean, eta semealaba adin FAMILI ZUZENBIDEA

gabekoa edo ezgaia den bitartean, artikulu beraren bigarren lerroaldeko lehe nengo tartekadura aplikatzen da (eta amak ezin du inskripzioa eten).

BALLARĂ?N HERNĂ NDEZek artez adierazi izan duenez, KZren 124. art.ak bi irizpide baitaratzen ditu, aintzatespena eragingarria izan dadin bete behar diren osagarriak aukeratzeko.

Ondokoak dira, hain zuzen ere, aurrene ko lerroaldearen osagarriak: adingabekoaren zein ezgaiaren lege ordezkariak beren beregi emandako adostasuna edo, bestela, epailearen onespena, Fiskal tzak eta lege bidez zehazturiko gurasoak esan beharrekoa entzun eta gero. Bigarren lerroaldeko osagarriak dira, aldiz, testamentuan egindako aintza tespena edota jaiotza inskripzioa egiteko ezarri izan den epearen barruan gauzaturiko aintzatespena. Bistakoa denez, bigarren lerroaldeko osagarriak, inguruabar objektiboak izateaz gain, conditiones iuris ere badira, aintzatespe naren eragingarritasuna baldintzatzen baitute; hala eta guztiz ere, arauaren testuari lotuz, bi horien eragingarritasuna ezerezean gera daiteke, amak aita tasun inskripzioaren aurka jotzen badu. Ildo horretatik, eztabaidatu beharra dago Kodearen arabera amak bi salbuespen bide horien aurka jo dezakeen ala euretako baten kontra soilik.

Autore berberaren esanari eutsiz, gerta liteke (eta inork ere ez du hau kontutan hartu) 124.2. art.aren bi tartekadurek bloke sistematiko bat osatzea eta bloke horrek 124.1. artikuluko erregela orokorraren salbuespen esparrua baldintzatu edo mugatzea, amak aitatasun inskripzioaren aurka jartzeko duen ahalmenaren bitartez. Gauzak horretara ulertuz gero, amak ezin badu ahal men hori egikaritu, 124.2. art.ko portaerak jadanik ez dira salbuespenak, eta portaeroi KZren 124.1. art.ko arau orokorra aplikatu behar zaie.

Bada, KZren 124.2. art.an, salbuespenak bi muga ditu: bata, egituraren inguruko inguruabar konplexua eta, bestea, eginkizun zehatz bat ahalbiratze ko beharrizana. Edu bertsuan, egituraren inguruko inguruabarra osatzen dute, lehenlehenik, formalitate zehatz batek (hots, Erregistro Zibilean egindako inskripzioak) eta, hurrenik, seme-

alabatasuna aintzatesteko bi moduetarik ba tek (testamentuan edota jaiotzaren inskripzioa egiteko ezarri izan den epearen barruan). Halaber, bi modu horiei lotuta, aitorpenen egiatasuna erakus ten duten bi erreferentzia azaltzen dira: aintzatetsitako semealabatasuna duen subjektua jaio berri izatea edota semealabatasun hori aintzatetsi duen subjek tua hil egingo dela aurreikustea.

Erregistro Zibileko arduradunari egindako aintzatespenaren kasuan, Kode Zibilaren 124.1. art.ko osagarriak beharrezkoak izan ez daitezen, aintzatespen hori hogei eguneko epean egin behar da, semealabaren jaiotzatik zenbatuta. Kontrara, beste agiri publiko batean edo testamentuan egindako aintzatespena inskriba daiteke, hor azaldutako epea igaro eta gero ere; areago oraindik, se mealabatasunari buruzko aintzatespena bera epe horretatik kanpo egin dai teke, aintzatespen hori testamentuan eginez gero. Horrela gertatuz gero —eta BALLARÍN HERNÁNDEZek ondorio gisa azpimarratzen duenez—, amak ezin izango luke inskripzioa eten, nahiz eta hala eskatu; horrela, ez litzateke gauzatuko salbuespenaren baldintza, berorren muina baita eginkizuna mo du objektiboan betetzeko modukoa izatea. Labur emateko, esan beharra dago amaren ahalmen hori oztopatzen duen inskripzioa ez dela «modu horretan» egin; bada, inskripzioa ez denez «modu horretan» egin, kasu horri ez zaio aplikatzen KZren 124.2. artikulua (salbuespenaren barneko aintzatespenari dagokiona), ezpada artikulu berberaren lehendabiziko lerroaldea.

Katalunian semealabatasunei buruz emandako legearen 7.2. artikuluak dioenez, adingabekoaren edo ezgaituaren semealabatasunari buruz egindako aintzatespena eragingarria izan dadin, beharbeharrezkoa da epailearen ones pena, Fiskaltzak eta, ezaguna bada, beste gurasoak esan beharrekoa entzun eta gero. Dena den, kontutan izan behar da manu hori ondoko aintzatespenei bakarrik aplikatzen zaiela: batetik, testamentuz kanpo egiletsitako aintzates penei eta, bestetik, jaiotza inskripzioa egiteko ezarri izan den epetik kanpo egindako aintzatespenei. Aitatasunik eza edo amatasunik eza dela eta, epaile ak ezezkoa eman diezaioke onespenari. Zernahi gisaz, ezezko FAMILI ZUZENBIDEA

hori emateko arrazoiak beste batzuk badira, ez dago inolako oztoporik semealabatasunaren inguruko erreklamazio akzioa egikaritzeko; hala ere, behin aitatasuna edo amatasuna frogatu eta gero, akzio horrek ez du beste ondore zibilik sortzen semealabatasuna zehaztea baino, semealabatasunari buruzko aintzatespene an izandako atzerapena bidezkotzen denean izan ezik.

Nafarroari dagokionez, NFBren 69. legeak hauxe ezartzen du: adinga bekoaren edo ezgaituaren semealabatasunari buruzko aintzatespenak ez du betekizun osagarririk izan behar; nolanahi den ere, aintzatespen hori aurkara dezake, konpilazio horren 70. legeak ezarritako modu eta baldintzetan, adin gabekoaren edo ezgaituaren lege ordezkariak edo adingabekoak zein ezgaitu ak berak, gaitasun osoa lortu edo berreskuratu eta gero. c) Intzestuzko semealaben semealabatasuna aintzatestea Benaz, Kode Zibilak ez du jasotzen intzestuzko semealabatasunaren ka tegoria, ezkontzaz kanpoko semealabatasunaren azpimota gisa.

Hala ere, Ko de Zibilak aintzakotzat hartzen du intzestuzko sexu harremanen ondorioz semealabak jaio daitezkeela eta, horren ondorioz, hamaika arazo azal daite keela semealaba horien inguruan eta, zehatzago esateko, euren semealaba tasuna zehazteko orduan. Horren inguruan dabiltza, hain zuzen ere, KZren 125. art.ra bildutako bi arau hauek: aurrenekoa, intzestuzko harremanen on dorioz jaiotako semealaba adingabekoari edo ezgaiari buruzkoa; eta, bigarre na, jadanik gaitasun osoa lortu duen intzestuzko semealaba horren gainekoa. Bi arauon xedea da, izatez, semealaben interes pertsonala defendatzea (ÂŤhori komenigarria denean adingabekoarentzat edo ezgaiarentzatÂť); interes horren harira, maizsarri adingabekoarentzat edo ezgaiarentzat ez da batere atsegina intzestuzko harremanok jendaurrean azaltzea. Hori dela

eta, KZren 125. arti kuluko eskakizunen bitartez, aurreneurri batzuk ezartzen dira, semealabata suna (egitate biologiko gisa ulerturik) intzestuzkoa dela jendaurrean zabaldu ez dadin. Horretarako, ez zaio inolako eragozpenik jartzen semealabatasuna ren lehendabiziko lege zehaztapenari, alegia, amari begira egindako horri; aplikatu ere, zehaztapen horri aplikatzen zaizkio ezkontzaz kanpoko seme alabatasunaren zehaztapenari buruzko arauak. Haatik, eragozpen batzuk jar tzen zaizkio semealabatasunaren bigarren lege zehaztapenari (hots, aitari begira egindako zehaztapenari), horrek azalarazten baitu intzestuzko seme alabatasuna; ondorenez, bigarren zehaztapenari KZren 125. art.ko arauak aplikatzen zaizkio (‌ semealabatasuna guraso bati begira lege bidez ze haztu eta gero, semealabatasun hori beste gurasoari begira zehaztu ahal iza teko‌).

Ildo horretatik, hauxe dio KZren 125. art.ko lehenengo lerroaldeak: adin gabekoaren edo ezgaiaren gurasoak nebaarrebak badira edo, bestela, odolki deak badira zuzeneko lerroan, semealabatasuna guraso bati begira lege bidez zehaztu eta gero, semealabatasun hori beste gurasoari begira zehaztu ahal izateko, nahitaezkoa da aurretiaz epaileak onespena ematea Fiskaltzak esan beharrekoa entzun eta gero, hori komenigarria denean adingabekoarentzat edota ezgaiarentzat.

Zentzuzkoa denez, eta manuak berak eratortzen duen moduan, epaileak onespena emango du, adingabekoari edo ezgaiari komeni zaionean semealabatasuna lege bidez zehaztea bi gurasoei begira (guraso bati begira jadanik semealabatasun hori zehaztuta dago); gainera, epailearen onespena semealabatasuna zehaztu baino lehen eman behar da. Bestalde ere, nabarmentzekoa da KZren 124. artikuluaren kasuan ez dela beharrezkoa epai learen onespena aurretiazkoa izatea; manu horrek onartzen du adingabe koaren edota ezgaiaren lege ordezkariak beren beregi emandako adostasuna, epaileak emandako onespenaren ordez.

FAMILI ZUZENBIDEA

Aztergai dugun 125. art.aren bigarren lerroaldeak, aldiz, honakoa ezar tzen du: behin gaitasun osoa lortu eta gero, adingabekoak edota ezgaiak azken zehaztapena (hau da, epaileak adingabeko edo ezgai horren mesedetan onetsi takoa) baliorik gabe utz dezake, aitorpen kautoaren bitartez, berak zehaztapen horri adostasuna eman ez badio.

Semealaba adin nagusikoa denean (eta ezgaiturik ez dagoenean), ez da beharrezkoa epailearen aurretiazko onespena.

Aitzitik, arau orokorrek eraen tzen dute semealabatasunaren lege zehaztapena. Zehatzago esateko, KZren 123. art.ak eraentzen du semealabatasunari buruzko aintzatespena (bi gura soek batera egiletsitakoa edo euretako batek bakarrik moldaturikoa, besteari begira semealabatasun hori zehazturik dagoen ala ez kontutan hartu gabe); manu horren aginduz, nahitaezkoa da semealabaren berariazko edo isilbidez ko adostasuna.

KZren 125. art.ko arauen eragingarritasun esparruak bere baitan hartzen ditu, dela semealabaren aintzatespena, dela ezkontzaz kanpoko semealabata suna lege bidez zehazteko modu guztiak (KZren 120. art.). d) Hildakoaren semealabatasuna aintzatestea KZren 126. art.ak onartzen du hildako pertsona baten semealabatasuna aintzatestea. Nolanahi ere, manuak berak betekizun bat eta osagarri bat ezar tzen ditu, aintzatespen hori eragingarria izan dadin. Betekizuna da hildako horrek ondorengoak izatea; osagarria da, ostera, ondorengo horiek (edo euren lege ordezkariek, ondorengook adingabekoak edo ezgaiak badira) aintzates pena onartzea. Hortaz, sine qua non betekizuna da hildakoak ondorengoak izatea (nahiz eta horiek adoptatuak izan); hildako horrek ondorengorik izan ezean, ezin da haren semealabatasuna aintzatetsi. Horretara uler daiteke KZren 126. art.ak ez ematea KZren 124. art.ak ematen duen aukera, alegia, epailearen onespena eskatzeko aukera. Esangura horretan, ondorengorik ez izatera, aintzatespena baliogabea da. Hala eta guztiz ere,

ondorengoak izan arren, horiek berariaz edo isilbidez ez badute aintzatespena onartzen, aintza tespen hori eragingabea da.

Gerta daiteke hildakoaren semealabatasuna aintzatestea, aintzatespen hori egiten duen pertsonaren onura eta probetxu hutserako (aintzatetsitako semealabatasuna duenari jadanik horrek ez dio onurarik ematen, ezta probe txurik ere) eta, aiurri berean, hildako horrek izan dituen ondorengoen kal terako; halakoetan, KZren 126. art. arau praktikoa da oso, berorren bitartez baliogabe edo eragingabe bihurtzen baitira aintzatespen susmagarri horiek. Bestalde ere, aspaldiko doktrinari helduta (AGk 1928ko martxoaren 22an emandako epaia), ezin da hildakoaren semealabatasuna aintzatetsi (ezta se mealabatasun hori erreklamatu ere), aintzatespena egin duen subjektuaren helburu enpirikoa eta aintzatespen horren ondorea bada hildakoa aintzates learen jaraunsle bihurtzea, hura hil eta gero bakarrik.

Ondorengorik izan ezean, susmoa erabatekoa da eta, ondorenez, ezin da aintzatespenik egin; on dorengoak izanez gero, ostera, susmoa erlatiboa da eta, horregatik, aintza tespenaren ondorioz kalteak izan ditzaketenek (hau da, ondorengoek) euren adostasuna eman behar dute.

Ondorengo guztiek eman behar al dute adostasuna? Gu ezezkoan gaude; alabaina, aintzatespena ez da eragingarria, adostasuna eman ez duten on dorengoentzat. Ondorengoen artean, nortzuk dira aintzatespena onartzeko ahalmena dutenak? Kasua ezohikoa izan arren, gerta daiteke hildakoak seme alabak eta ilobak edukitzea, eta azken horiek adin nagusikoak izatea aintza tespena egiteko unean; arauaren oinarria eta helburua gogoan izanik, badirudi horrelakoetan aski dela gradurik hurbileneko ondorengoek emandako adosta suna, ondorengo horiek hildakoaren zuzeneko senideak badira.

ENZNk 1981eko ekainaren 2an emandako zirkularrean adierazi zuenez, KZren 126. art.ko araua aplika daiteke, hildako semealabak ez badio ain tzatespenari adostasunik eman, bera bizirik zegoen artean. Autore FAMILI ZUZENBIDEA

batzuek (DĂ?EZPICAZO, GULLĂ“N, RIVERO) interpretazio hori onartu dute, ondo rengoen mesederako neurri gisa (eta, zinez, hala da). Edozein modutan ere, interpretazio horren kontrako oztopoak arauetan bertan azaltzen dira, besteak beste, KZren 123 eta 124. artikuluetan; gorago ikusi dugunez, artikulu horiek osagarri jakin batzuk ezartzen dituzte, gai den adin nagusikoaren semealaba tasuna eta adingabekoaren edota ezgaiaren semealabatasuna aintzatesteko, horiek bizirik dauden artean. Ez du ematen oso koherentea denik, pertsona batek bizirik dirauen artean bere semealabatasunari buruz egindako aintza tespena ez onartzea edota aintzatespen horri ezezkoa ematea eta pertsona hori hiltzean, aldiz, aintzatespena baliozkoa izatea, haren ondorengoek adostasuna ematen badute, euren kabuz edo lege ordezkarien bidez.

Amaitzeko, gerta daiteke subjektua hiltzea denbora tarte jakin batean, alegia, aintzatespena eman den unetik eta hori eragingarria den unera arteko denbora tartean (agerikoa denez, horrelakoetan ez da betetzen Kode Zbilaren 121, 123, 124 eta 125. art.ek ezarritako osagarrietako bat). Halako kasuetan ere, beharbeharrezkoa da ondorengoek edo euren lege ordezkariek emandako adostasuna, aintzatespena oraindik ez delako eragingarria.

Alderantziz, ain tzatetsitako semealabatasuna duen subjektua hiltzean aintzatespen hori era gingarria bada, ez da inolako osagarririk behar.

204. Erregistro Zibileko arauen arabera tramitatu izan den espedientean emandako ebazpena Jakina dugunez, ezkontzaz kanpoko semealabatasuna lege bidez zehaz teko, titulu desberdinak daude; horietatik bigarrena da, hain zuzen ere, espe diente zehatz batean emandako ebazpena. EZLren 49. artikuluan eta EZAren manu baterakorretan aipaturiko espediente hori berezia da, gobernu espedien tea delako; horrez gain, derrigorrezkoa da lehen auzialdiko epaileak hura onestea. Espedientea hasteko legebideztaketa zabal-

zabala da, hori atera bai taiteke EZAren 189. art.ko lehenengo lerroaldetik; manu horren arabera, iga rotako denbora edozein izanik ere, eta gurasoa eta semealaba hilda egon arren, legebidezko interesa duenak edo berorren lege ordezkariak has dezake ezkontzaz kanpoko semealabatasuna inskribatzeko espedientea.

Halaber, es pedientearen hasiera interesatuei eurei jakinarazi behar zaie eta interesatuok, hala nahi izanez gero, alderdi gisa parte har dezakete espediente horretan.

Horren ondorioz, interesatuei egin beharreko jakinarazpena, pertsonala izateaz gain, derrigorrezkoa ere bada.

Tankera horretako jakinarazpena jaso duen alderdiak eta Fiskaltzak beren aurkatasuna azal dezakete, espedientea onetsia izan ez dadin. Horretarako, aurkatasuna garaiz azaldu behar da; bere bat, eta eskabidean arazoaren edukiari buruz oinarri zehatz batzuk aipatu izan direnez gero, oinarri horiek ez daudela ulertzeko arrazoiak adierazi behar dira (EZLren 49. art. eta EZAren 189. art.).

Aurkatasuna hala azalduz gero, pro zedura arruntaren bitartez bakarrik lor daiteke semealabatasunaren inskrip zioa (EZLren 49. art. i.f.).

Espedientea hasteko, ez da izan behar aipatu berri dugun aurkatasunik eta, gainera, honako inguruabarretarik bat gertatu behar da: a) Aitak edo amak egindako idazki zalantzaezin bat izatea eta bertan be ren beregi aintzatestea semealabatasuna. b) Semealabak iraunkortasunez edukitzea aita edo amarengandiko ez kontzaz kanpoko semealaba (odolekoaren) egoera; hori berori ondoriozta tu behar da, gurasoak berak edo beraren familiak zuzenzuzenean buruturiko egintzetatik. c) Amari begira, erditzearen egitatea eta semealabaren identitatea bete betean frogatzea.

FAMILI ZUZENBIDEA

205. Epai irmoa (igorpena) Ezkontzaz kanpoko semealabatasuna, ezkontzazkoa bezala, lege bidez zehazturik geratzen da epai irmoaren bidez.

Epai hori geroago aztertuko dugu sede materiae egokian, hau da, semealabatasun akzioei buruzko gai horretan. Oraingoz nahikoa da hauxe azpimarratzea: epaia izan daiteke, nahiz zibila (hots, erreklamazio akzioa egikarituz eragindako auzibidean emandakoa), na hiz zigor arlokoa (bortxaketa, estupro edota bahiketaren ziozko zigor auzi bidean emandakoa; ZKren 444. art.).

206. Amarengandiko semealabatasuna zehaztea, semealabatasun hori ezkontzaz kanpokoa denean KZren 120.4. art.ak dioenez, amari begira ezkontzaz kanpoko semeala batasuna lege bidez zehazten da, epe barruan egindako jaiotza inskripzioan agertarazten denean amarengandiko semealabatasuna, Erregistro Zibilari bu ruzko Legean xedatutakoarekin bat etorriz.

Arau horrek egiten duen igorpena aintzat hartuta, EZLren 47. art. eta EZAren 181. art. aztertu behar ditugu. Antza denez, horietatik lehenak ÂŤma ter semper certa est, ma non troppoÂť esakunea barneratu eta, hori egitean, paulotar esaera zaharra erlatibizatu eta Ăąabartu egiten du.

EZLren 47. arti kuluko lehendabiziko lerroaldeari helduta, amarengandiko semealabatasu na jaiotza inskripzioan agertarazten da, aitorpena eta arauzko txostena edo egiaztapena bat etorriz gero. Honaino, beraz, mater semper certa. Edozein modutan ere, manu bereko hirugarren lerroaldeak hauxe ezartzen du: seme alabatasun horri buruzko aipamena ezaba daiteke, epai bidez edota inskrip zioan ama gisa agertzen denak semealabatasun horri emandako ezezkoaren bidez, ezezko hori Erregistroko arduradunaren aurrean

formalizatuz gero. Horra, bada, «ma non troppo». Orobat, Erregistroan agertarazten ez badira amaren ezkontza eta horrek semealabatasunari buruz egindako aintzatespena (EZLren 47. art.ko bigarren lerroaldea), amari jakinarazi behar zaio jaiotza inskripzioan (horretan egiten baita aipamena) semealabatasuna agertarazi dela; jakinarazpen horretatik zenbatuta, amak hamabost eguneko epea du se mealabatasun horri ezezkoa emateko.

Aipagai dugun manua ulertzeko, gogoan izan behar da Bruselan 1962ko irailaren 12an egindako Hitzarmenaren 1. artikulua (1984ko apirilaren 17ko EAO); izan ere, hitzarmen hori amarengandiko semealabatasunaren zehazta penaz arduratzen da, semealabatasun horrek ezkontzaz kanpoko semealabak ukitzen dituenean. Manu horren aginduz, «ezkontzaz kanpoko semealabaren jaiotza inskripzioan, pertsona zehatz bat semealaba horren ama izendatu denean, amarengandiko semealabatasuna zehazturik geratzen da izendapen horren bidez.

Edonola ere, semealabatasun hori aurkara daiteke (contestée)».

Autoreek taxuz adierazi dutenez, interes gatazkak sor daitezke, ama ezkongabe edo ezkonduaren eta semealabaren artean; arauak gatazka horiek konpontzen ditu amaren mesedetan (horrek ez baitu zertan aurkarapen akzioa egikaritu) eta semealabaren kaltetan.

Bestalde, jarraikoa dio EZAren 181. artikuluak: aitak epe barruan jaiotza inskripzioa eskatzen badu, aita horrek adieraz dezake norekin izan duen se mealaba, amarengandiko semealabatasuna Erregistroan azal dadin; baina, horretarako, amaren identitatea ondorioztatu behar da inskripzioa egiteko be harrezkoa den txostenetik edo egiaztapenetik. Argi dago manu hori EZLren 47. artikuluarekin osatu behar dela; beraz, hor adierazitako epean zehar, amak aukera izan behar du, berari begira modu horretan zehaztu izan den se mealabatasunari ezezkoa emateko. Horixe baiezta daiteke, lehenlehenik, le gearen hierarki lerruna araudiarena baino goragokoa delako eta, bigarrenik, horixe ezartzen duelako Bruselan 1962an egindako Hitzarmenaren 1. art.ak; jakina dugunez, hitzarmen horrek amarengandiko semealabatasunaren ze haztapena arautzen du, semealabatasun horrek ezkontzaz kanpoko FAMILI ZUZENBIDEA

seme alabak ukitzen dituenean.

Quid ama ezkonduta baldin badago? Kasu horretan, eta KZren 116. arti kuluak amaren senarra aita delako presuntzioa ezartzen duenez gero, amari begira ezkontzaz kanpoko semealabatasuna zehazteak berarekin dakar aita rengandiko semealabatasuna zehaztea. EZAren 185. art.ak konpondu egiten du arazo hori; manu horren arabera, ama ezkonduak ezkontzaz kanpo izan duen semealabaren semealabatasuna inskriba daiteke, epe barruan egindako aitorpenaren bidez, honako kasuan bakarrik: inskripzioa egin baino lehen fro gatzen denean ez dela aplikatu behar senarraren aitatasunari buruzko lege presuntzioa. (Ildo horretatik, ikus ENZNk 1981eko ekainaren 2an emandako zirkularra; zirkular horrekin bat etorriz, ezkontzaz kanpoko semealabatasu na garaiz inskribatzen ez denean ere, aitatasun presuntzioa ez da aplikatzen —eta, zirkularrak berak gaineratzen duenez, semealabak egoera edukitzarik ez izatea—). §61. INTSEMINAZIO ARTIFIZIALAK ERATORRITAKO SEMEALABATASUNAREN ZEHAZTAPENA 207. Intseminazio artifiziala eta semealabatasuna. LUTLren berezitasunak Intseminazio artifizialak eratorritako teknika eta ondoreak arautu izan di tu Espainiako legegileak, Lagundutako Ugalketa Teknikei buruz azaroaren 22an emandako 35/1988 Legean (aurrerantzean, LUTL).

Intseminazio artifi ziala teknika horietako bat besterik ez da; gisa bertsuan, harako teknikak dira enbrioien transferentziarekin (ET) in vitro egindako ernalkuntza (IVE) eta gametoen transferentzia intratubarikoa (GTI).

Ezin esan daiteke teknika horien helburua gizaldezkoa denik, teknikok giza antzutasunaren kontrako konponbideak edo terapiak baitira; izatez, eu

ron xedea da giza ugalketa erraztea, beste teknika terapeutikoak desegoki edo eragingabe gertatu direnean (LUTLren 1.2. art.). Edonola ere, ikusmolde ideologiko eta etiko jakin batzuetatik, legegileak ezarritako aukera batzuk kri tikatuak izan dira (hala nola, emakume ezkongabearen intseminazioa; hel buru terapeutikoaz aparte, teknika horien bidez beste helburu batzuk lortzeko aukera —legearen okerrak zuzentzean onartu zen aukera hori— eta abar). Gure asmoa da —eta hala izan behar du— LUTL ikuskera juridiko hertsi tik aztertzea eta, zehatzago esateko, lege hori Zuzenbide zibilaren ikusmiratik arakatzea.

LUTLn jasotako arauketak hamaika arazo sortarazi du, eta guztiak ere zailak oso: legegintza eskumenaren inguruko gatazkak (batik bat, semealaba tasunari buruzko gaietan); esangura hertsian, semealabatasunaren gaineko arazoak; eta, azkenik, lege horrek baitaratzen dituen manu batzuen konstitu ziotasunari buruzko zalantzak. Gauzak oraindik zailago egiteko, barne arauez gain (Konstituzioa, Kode Zibila, semealabatasuna arautzen duten konpilazio ak eta, azkenekoz, LUTL), aintzakotzat hartu behar dira nazioarteko gomen dioak. Gomendio horien artean nabarmentzekoa da Europako Kontseiluak lagundutako ugalketa teknikei buruz 1979ko martxoaren 5ean emandako go mendioak; gomendio horiek biltzen dituen agirian, legeria ezberdinen arteko harmonizazioa, antzekotasuna eta egokitzapena lortzeko aholkua ematen da. Bada, bide horretan eman beharreko pausoak hauexek dira: estatu guztientzat interes orokorrekoak diren gaietan, euren legeriak harmonizatzea; lagundu tako ugalketari buruzko arauketa antzekoa izatea legeria guztietan; eta, oro har, estatuen arauketa juridikoa egokitzea harako agiriaren eranskinari.

Semealabatasunaz denaz bezainbatean, ondoko kasuak bereizi behar di ra: I) intseminazio artifizial homologoa; II) intseminazio artifizial heterolo goa; III) post mortem semealabatasuna; IV) amatasun subrogatu FAMILI ZUZENBIDEA

izenekoak edo, gustu txarreko adierazmoldea erabiliz, alogerako ama deiturikoak.

Lehenengo eta behin, intseminazio artifizial homologoa bikotearen gai genetikoarekin egiten da. Intseminazio mota horretan, ez da kontutan hartzen bikotea ezkonduta dagoen ala ez.

Aurreneko kasuan, hau da, bikote ezkondua izanez gero, ez dago inolako arazorik: senarra da aita (gurasoa), berak jartzen duelako gai genetikoaren zati bat; beraz, semealabatasuna ezkontzazkoa da.

Bigarren kasuan (hots, bikote ezkongabearen intseminazio artifizial ho mologoaren kasuan), ezkontzaz kanpoko semealabatasuna amari begira ze hazten da, Zuzenbide erkidearen arau orokorrekin bat etorriz.

Zernahi gisaz, beste gurasoari begira nola zehazten da semealabatasuna? Aitari begira ere, semealabatasuna Kode Zibilaren arauekin bat etorriz zehazten da (KZren 120. artikulua eta ondorengoak). Dena den, zalantza gogorrak azaltzen dira, LUTLren 8.2. artikulua analogiaz aplikatzeko orduan. Bada, manu horrek jarraikoa ezartzen du: Erregistro Zibilari buruzko Legearen 49. artikuluak ezartzen dituen ondoreetarako, agiri zalantzaezinak dira baimendutako zentro edo establezimenduetan egindakoak, agiri horietan azaltzen bada teknikak erabili baino lehen gizonezko ezkongabeak adostasuna eman diola haziemai learen laguntzarekin egin beharreko ernalkuntzari. Bestalde, LUTLren 7. artikuluak ezartzen duenez, indarreko arauak aplikatzen zaizkio lagundutako ugalketa tekniken bidez jaio direnen semealabatasunari, kapitulu honetan ezarritako espezialitateak kontutan hartuta (sic). Gauzak horrela, legeak kasu horretan ez duenez inolako espezialitaterik ezartzen, indarreko arauak apli katzen zaizkio harako kasuari; izan ere, LUTLren 7. art.ak berak arau horie tara jotzen du.

Bigarrenik, ernalkuntza edo intseminazio artifizial heterologoa emaku mearengan egiten da haziemailearen gai genetikoarekin, baina haziemaile hori ez da emakume horren senarra edo more uxorio bizilaguna.

Lege arau ketak eratortzen duenez, gainontzekoari —haziemaileari— ez

zaio aitata sunik eratxikitzen, ezta aitatasun horrek erakar dezakeen erantzukizunik ere. Horretarako (eta aztergai dugun kasutik kanpo geratzen diren beste helbu ru batzuetarako ere), bermatu egiten dira haziemailearen anonimotasuna eta horren identitateari buruzko sekretua. Hala eta guztiz ere, salbuespenez, eta aparteko inguruabarrak gertatzen direnean, identitate hori agertaraz daiteke. Horixe gertatzen da, hain zuzen ere, semealabaren bizitza arrisku larrian da goenean edota auzibidezko legeen arabera agertarazpen hori bidezkoa denean; horrelakoetan, haziemailearen identitatea ezagutaraztea beharbeharrezkoa izaten da, arriskua saihesteko nahiz legearen helburua lortzeko (LUTLren 5.5. art.). Edonondik begira dakiola ere, haziemailearen identitateari buruzko ezagutarazpena murritza izan behar da, hots, identitate horri ez zaio publi zitaterik eman behar; are gehiago, haziemailearen identitatea agertarazteak ez dakar sekula ere semealabatasuna lege bidez zehaztea (LUTLren 5.5. art. i.f. eta 8.3. art.). Orobat, autore ospetsu askok dudatan jarri dute arau horien konstituziotasuna; eztabaida horren inguruan gero sakonduko dugu.

Hariari segiz, intseminazio artifizial heterologoa senarraren edo more uxorio bizilagunaren adostasunarekin egiten bada (zentzuzkoa denez, emaku mearen adostasuna beti izan behar da), senar edo bizilagun horrek ezin du egikaritu semealabatasuna aurkaratzeko akzioa. Alabaina, semealabak egin al dezake halakorik? Hau da, semealabak semealabatasun hori aurkaratu eta beraren semealabatasun biologikoa erreklamatzeko modurik al du? LUTLren 8.1. art.ak ez du deusik ere esaten horri buruz, senaremazteen gain baitihar du. Aldez aurretik eta beren beregi, senarrak edo emazteak adostasuna eman badio haziemaile baten edo batzuen laguntzarekin egin beharreko ernalkun tza zehatz bati, senar edo emazte horrek ezin du aurkaratu ernalkuntza horren ondorioz jaiotako semealabaren ezkontzazko semealabatasuna.

Esangura be rean ulertu behar da artikulu horren bigarren idazatia; dena dela, idazati ho rrek ez dio inolako oztoporik jartzen aitatasuna judizio bidez erreklamatzeko akzioari.

FAMILI ZUZENBIDEA

Bestalde, lehenago azaldu dugun moduan, eta LUTLren 8.3. art.ak baiez tatzen duenez, LUTLren 5.5. artikuluan zehazturiko kasuetan, bidezkoa izan daiteke haziemailearen identitatea ezagutaraztea; alabaina, identitate hori agertarazteak ez dakar egundo ere semealabatasuna lege bidez zehaztea. Manuaren hitzezhitzezkotasuna gorabehera, LUTLren 5.5. artikulua honeta ra ulertu behar da: identitatea ezagutaraztea ez da nahikoa semealabatasuna zehazteko, baina horrek ez du esan nahi semealabak aitatasuna erreklama tzeko akzioa ezin duenik egikaritu (lege bidez zehazturiko semealabatasu na aurkaratzeko uziarekin batera; KZren 134. artikulua). Aukera horretaz eta beraren konstituziotasunaz, ikus ad infra.

LUTLren 9. art.ak dioenez, ezin da semealabatasuna lege bidez zehaztu eta, aiurri bertsuan, ezin da inolako ondore edo harreman juridikorik aintzate tsi, lege honetan araututako teknikak aplikatuz jaio izan den semealabaren eta hildako senarraren (gizonezkoaren) artean, senar horren hazia ez badago emakumearen umetokian hura hiltzeko unean; hala eta guztiz ere, erregela hori ez da aplikatzen, senarrak edo more uxorio bizilagunak, aldez aurretik eta eskritura publikoan edo testamentuan, adostasuna eman badu bere hazia erabiliz emaztea edo more uxorio bizilaguna ernaldua izan dadin, hura hil eta hurrengo sei hilabeteetan. Modu horretan gauzaturiko sorkuntzak ezkontzaz ko semealabatasunaren lege ondoreak erakartzen ditu (edo, bikotearen arteko elkarbizitza more uxorio izanez gero, ezkontzaz kanpoko semealabatasuna ren lege ondoreak). Artikulu horren konstituziotasunari buruz azaldu diren arazoez landara, beste batzuk ere badira, esparru zibil hertsian. Zinez, fikzio bat besterik ez da giza sorkuntza horrek eta ezkontzazko semealabatasunak lege ondore berberak izatea —kasu zehatz horretan, semealabatasuna ezkon tzazkoa edo ezkontzaz kanpokoa izateak ez du zuzeneko eraginik semeala baren egoeraren gain—. Ezkontzarik izan ezean, semealabatasuna ez da ezkontzazkoa, nahiz eta aita alarguntsaren senarra izan.

Ezkontza desegin bada —eta heriotzak ezkontza desegiten du—, ez du ezkontzazko seme

alabatasunik izango ezkontza desegin eta hurrengo hirurehun egunak igaro ostean jaiotako semealabak. Ildo berean, azken kasu horretan badirudi ezin dela aplikatu KZren 116. artikuluko presuntzioa ere; orobat, nahiz eta semealaba hirurehun egun horietan zehar jaio, gauza jakina da semealaba hori noiz ernaldu den, eta ernalkuntza nahitaez gertatu izan de la, senarra hiltzearen ondorioz ezkontza desegin eta gero (horren kontra, LLEDĂ“ YAGĂœE eta VIDAL MARTĂ?NEZ; euren aburuz, presuntzioa aplika daiteke senarra hil eta ondorengo sei hilabeteak igaro eta gero).

Agian, lege gileak adierazi nahi izan zuen semealabak ondoko eskubideak besterik ez dituela: semealaba horri, berori jaiotzekotan, derrigorrezko edo legezko jara unsle gisa legozkiokeen eskubideak. Zinez, legegilearen asmoa hori izan ba litz, beste modu batera esan beharko zukeen. Arean bere, semealabatasuna ezkontzazkoa edo ezkontzaz kanpokoa izateak berez ez dakar semealaba (de rrigorrezko edota legezko) jaraunslea izatea; aitzitik, guri doakigun kasuan, semealaba jaraunslea da, kausatzailearen ondorengoa delako eta kausatzaile hori hiltzean bizirik edo, behintzat, ernaldurik dagoelako. Horrenbestez, argi dago LUTLren 9. artikuluko araua edo, zehatzago esateko, artikulu horretako arauak ez direla nahikoak; izan ere, gai horren inguruan, Kode Zibila al darazi beharra dago, lege testu horrek zeharka bakarrik onartzen duelako (fi deikomisoaren mekanismoa erabiliz eta mekanismo horrek dituen mugekin) ernalgabea jaraunsle izatea (KZren 781. art. eta ondorengoak, eta 959. art. eta ondorengoak ere). Gainerakoan, ezkontzazko semealabatasunak eta ezkon tzaz kanpokoak eratortzen dituzten lege ondoreak, berberak ez badira ere, oso antzekoak dira, semealaben artean Konstituzioak ezarri duen berdintasun printzipioaren ondorioz.

LUTLren 10. art.ak ez du inolako espezialitaterik ezartzen semealabata sunaren eraentza orokorrari begira, ezta amatasunaren zehaztapenari begira ere. Artikulu horren lehendabiziko zenbakiak xedatzen duenez, edozein kon tratu deuseza da bertan hitzartu bada, prezio baten truk nahiz FAMILI ZUZENBIDEA

preziorik gabe, emakume bat haurdun geratuko dela eta berari ama gisa dagokion seme alabatasunari uko egingo zaiola, kontratugilearen edo gainontzeko baten me sedetan. Egiatan, kontratu hori ez da erabat deuseza; izatez, deuseza da amarengandiko semealabatasunari uko egiteko ituna edo klausula bakarrik. Bestalde, deuseztasunaren karia ez da kontratuaren objektua ezzilegia izatea, objektu hori ezinezkoa izatea baino. Egineginean ere, badirudi haurdun ge ratzea ezin dela egitate ezzilegitzat jo, baina haurdun geratze hori ezin da harreman juridikoen objektu izan, batez ere, emakumea haurdun geratzen ba da beste inorentzat eta beste horren kontura. Hortaz, amatasuna zehazteko, irizpide klasikoa erabili behar da: erditzea. Berebat, arau orokorren arabera egikari daiteke aita biologikoari begira aitatasuna erreklamatzeko akzioa.

Begibistan denez, artikulu horrek ez du inolako espezialitaterik ezartzen, hau da, artikuluak arau orokorrak baieztatzen ditu, kasu zehatz horretan.

Katalunian semealabatasunei buruz emandako legeak arautu egin ditu lagundutako ugalketa teknikek eratortzen dituzten arazo zibilak (batik bat, semealabatasunaren zehaztapena). Kataluniako legegileak berak arazo hori en arauketa bidezkotu du, arrazoi desberdinak erabiliz: aurrenik, arauketa ho rren sostengu izan behar da berdintasun printzipioa edo jaiotza delaeta bereizkeriarik ez egiteko printzipioa; eta, hurren, semealabatasuna kategoria juridikosustantiboa da eta, horregatik, lege zibiletan arautu behar da (eta ez, ordea, administrazio eta osasun arloetako arauetan). Hori guztia dela bide, arauketa horretan parekatu egin dira gizonezkoak ernalkuntza lagunduari emandako adostasuna eta harreman sexual naturalak. Horixe dio beren beregi Kataluniako Legearen zioen azalpenak: arauketa baterakoi horretan, ez dago inolako eragozpenik, ezta zailtasunik ere, gizonezkoak onarturiko ernalkun tza artifiziala harreman sexual naturalekin parekatzeko.

Horren harira, lege mekanismo batzuk izan behar dira, lagundutako er nalkuntza tekniken bitartez sortu izan denak zein semealabatasun duen ze

haztu ahal izateko.

Katalunian semealabatasunei buruz emandako legearen 1.2. art.ak ondo ko presuntzioa ezartzen du: senarraren semealabatzat hartzen dira emaztea ren ernalkuntza lagunduari esker jaio direnak, senarrak berariazko adostasuna eman badio ernalkuntzari eta adostasun hori agirian (zehatzago esateko, agiri publikoan) formalizatu bada. Modu horretan zehazturiko semealabatasuna ezin da aurkaratu emaztearen ernalkuntza lagundua bakarrik oinarritzat har tuz, senarrak adostasuna eman badu beren beregi; horretan ez da kontutan hartzen lagundutako ernalkuntza homologoa ala heterologoa den (2.2. art.).

Kataluniako lege horren 4.1. art.aren aginduz, parekatu egiten dira, bate tik, gizonak (bizilagunak) emazteamaren ernalkuntza lagunduari eman dion adostasuna, agiri publikoan formalizaturikoa eta, bestetik, ezkontzaz kanpoko semealabatasunaren aintzatespena.

Gisa berean, eta ulergaitza bada ere, pa rekatu egiten dira gizonezko bizilagunak ernalkuntza lagunduari emandako adostasuna eta bizikidetasun sexuala (5.2. art.); bigarren parekaketa horren oinarria da, izatez, lege bereko 5.1. art.ak ezkontzaz kanpoko aitatasunaren inguruan ezartzen duen presuntzioa.

Bukatzeko, post mortem ernalkuntza lagundua arautzen du Kataluniako Legearen 9. art.ak. Manu horri helduta, amaren senarraren semealabatzat edo amarekin bizi zenaren semealabatzat jotzen da jaioa, honako baldintzak betez gero: a) amak eta hildakoak sinesgarriro eta beren beregi agertaraztea post mortem ernalkuntza lagunduaren aldeko borondatea, ernalkuntza hori bi bien gametoekin egiten denean; b) adostasunak kasu bakar baterako balio izatea, erditze anitza barne; c) ernalkuntza prozesua hastea senarra edo more uxorio bizilaguna hil eta ondorengo bederatzi hilebeteetan, gehienez jota. Epaileak epe hori luza dezake bidezko karirik izanez gero, baina luzapen ho rren gehieneko iraupena ezin da hiru hilabetetik gorakoa izan.

208. Lagundutako ugalketa teknikak eta Konstituzioa FAMILI ZUZENBIDEA

Guri doakigunez, LUTLren 7.etik 10.erako arteko art.ek arautzen dituzte (gurasoak eta semealabak idazpurupean) teknika horien erabilpena delaeta semealabatasunaren inguruan sortzen diren arazoak; beste hitz batzuekin esateko, lege bereko 7. art.ak espezialitate batzuk daudela azpimarratzen du, eta espezialitate horiei buruz ari dira, hain zuzen ere, ondorengo artikuluak.

Gorago adierazi dugun bezala, LUTLk ageriageriko akatsak ditu teknika juridikoaren ikuskeratik; halaber, lege horrek «espezialitate» batzuk ezartzen ditu semealabatasunaren inguruan. Orain, bada, aztertu beharra dago konsti tuzioaurkakoak diren ala ez lege horren manu batzuk, batik bat, esparru ju ridikozibilekoak.

A) Gametoen dohaintzak duen ezeztakortasun mugatua LUTLren 5.2. art.ak ezartzen duenez, «gametoen dohaintza —5.1. art.tik atera baitaiteke gametoez ari garela— ezeztakorra da kasu honetan bakarrik: gertatze bidezko antzutasuna delaeta gametoemaileak beretzat behar ditue nean dohaintzan emandako gameto horiek, salbu eta ezeztapen unean game took erabiltzeko modurik ez dagoenean…».

Hortaz, erregela orokorra da dohaintza mota horren ezeztaezintasuna. PANTALEÓNek dioenez, ezeztaezintasun hori, astakeria izateaz gain, kons tituzioaurkakoa ere bada. Pertsonaren duintasunak eta horri datxezkion esku bide hautsezinek pertsonaren burujabetza eskubidea osatzen dute; nolabait esateko, pertsona orok ahalmena du bere buruaren ugalketari buruz baiezkoa ala ezezkoa emateko eta, baiezko kasuan, «noiz ugaldu» hori zehazteko. Hori dela eta, gametoen dohaintza ezeztakorra izan behar da berez, muga bakar ba tekin: dohaintzan emandako gameto horiek erabiltzeko modukoak izatea (le gearen hitzetan, gametoen «gaur egungo erabilgarritasuna»).

B) Post mortem ernalkuntza PANTALEÓNen irudirako, post mortem ernalkuntza ahalbideratzen duen araua ere konstituzioaurkakoa da, eta horren inguruan gogoratu besterik ez dugu egin behar goian aipaturiko dohaintzen ezeztaezintasunari buruz esan dakoa. Bada, post mortem ernalkuntzaren inguruko azterketa jadanik egina da (LUTLren 9.2. art.); gaineratu beharra dago, ordea, ernalkuntza hori EKren 39.3. art.aren kontrakoa dela.

Aipatu berri dugun autorearen esanetan, ugal tzeko borondatea gaur egungoa izan behar da eta ez, ostera, biharetzikoa eta ezeztaezina (post mortem ernalkuntzaren kasuan halakoxea da, heriotzare kin batera galdu egiten baita ezeztatzeko aukera hori).

Horren ildotik, post mortem ernalkuntzak EKren 39.3. artikulua urratzen du, gurasoek eurei dagokien eginbeharra («semealabei era guztietako lagun tzak ematea») hausten dutelako. PANTALEÓNen iritziz, hortik atera daiteke post mortem ernalkuntza ahalbideratzea konstituzioaurkakoa dela; ekarri ere, ernalkuntza horrek berez dakar «umea jaiotzea, harako eginbeharra bete be har duen aitarik gabe».

Gure aburuz, arazo hori ezin da dilema gisa azaldu (aitarik gabe jaio ala jaio ez) eta, gainera, ez da halakorik egin behar.

Kontrara, EKren 39.3. arti kuluaren edukia izan behar da arazo horri oldartzeko abiapuntua.

Manu ho rrek ez die inolako eginbeharrik ezartzen gurasoei —zehatzago esateko, aitari—, semealaba jaiotzeko unean behinik behin, bizirik egon daitezen. Modu berean, manu horrek ez du ezartzen semealabak nahitaez aita bat izan behar duenik (hau da, manuak ez dio semealabari aintzatesten aita izateko eskubiderik eta, era berean, ez du agintzen aita hori guraso biologikoa izan behar denik). Haatik, manu horren aginduz, aita denak —esangura juridi koan, eta hori ez da nahitaez bat etorri behar esangura biologikoarekin— semealabari laguntza eman behar dio, hori berori baita haren eginbeharra. Agerikoa denez, eginbehar hori zuzenzuzenean eratxiki ahal izateko, aita bizirik egon behar da; zernahi gisaz, xedapen zehatz batzuk ezar daitezke, hilondoko FAMILI ZUZENBIDEA

semealaben kasuan (adibidez, Kode Zibilaren 959. art.ra eta ondorengoetara bildutako xedapenak, alarguna haurdun geratzen den kasue tarako; ildo beretik, KZren 116. art.an ezarritako xedapena, ezkontza desegin eta hurrengo hirurehun egunetan aplikatu beharreko aitatasun presuntzioari buruz). Ikuspegi horretatik, ez du ematen konstituzioaurkakoa denik post mortem ernalkuntza onartzea. Bestelako kontuak dira, ordea, onarpen horrek erakartzen dituen arazo juridikoak eta, areago oraindik, arazo horien itxura keta eta konponbidea. Azken finean, EKren 39.3. art.ak aitaren kontzeptu juridikoa (Zuzenbidearen ikuskeratik aita denaren kontzeptua) du abiaburu tzat; horregatik, aita horrek bere gain hartu behar du semealabei era guztie tako laguntzak emateko eginbeharra. Hori dela medio, arazoa da aitatasuna egoztea, alegia, aitatasuna eratxikitzeko irizpideak zehaztea.

Zentzuzkoa de nez, lehendabizi aitatasuna zehaztu behar da eta, ondoren, aldez aurretik ze hazturiko aitatasun horrek eratortzen dituen eginbeharrak eratxiki behar dira.

Gauzak horrela, eta kontzeptuen inguruko logikari helduta, ezbairik gabe baiezta daiteke post mortem ernalkuntzaren bitartez jaiotako semealabak ez kontzaz kanpokoak direla; izan ere, beste arrazoi batzuen artean, ezkontza desegiten da, ezkontide baten heriotzaren ondorioz (KZren 85. art.) Horren aurka, LUTLren 9.2. art.ak ezartzen du berberak direla ÂŤezkontzazko seme alabatasunak eratortzen dituen lege ondoreakÂť eta post mortem ernalkuntza renak. Beharbada, lehentxoago adierazi dugun moduan, arazoa teorikoa da, praktikoa baino gehiago (zein da ezkontzazko semealabaren eta ezkontzaz kanpokoaren arteko ezberdintasuna, azken horren semealabatasuna aintza tetsia izan bada?). Hori gorabehera, badirudi konstituzioaurkakoa dela hitzez hitz aipatu berri dugun tartekadura. Semealabatasuna eratxikitzean, tarteka dura horrek bereizkeria dakar ezkontzaz kanpoko semealaben kontra.

Az

ter ditzagun, bada, adibide batzuk: 1) Gizonezkoa eta emakumea elkarrekin bizi dira more uxorio eta semealaba bat dute. Semealaba horren mesedetan, euren egitatezko egoera «legezkotu» nahi dute eta, horretarako, ezkondu egi ten dira. Zoritxarrez, aita hil egiten da, ezkondu baino egun batzuk lehenago. Kasu horretan, semealaba ezkontzaz kanpokoa da.

2) Senaremazteek eu ren arteko ezkontza desegitea erabakitzen dute eta, horrexegatik, dibortziatu egiten dira. Urtebete baino gehiago igaro eta gero, euren jarrera aldatu eta be rriro ekiten diote elkarrekin bizitzeari. Elkarbizitza horren ondorioz semeala barik jaiotzekotan, seme-alaba hori ezkontzaz kanpokoa da.

Alderantziz, ezkontzazko semealaba da amaren senar izandakoaren ha ziarekin eta post mortem ernalkuntzaren bitartez jaiotakoa. A zernolako in darra duen ezkontzak heriotzaren ondoren ere!

Halako kasuetan alferrekoa da presuntzioak aplikatzea, horiek ere euren mugak dituztelako: a) Presuntzioa aplikatzen da, egia jakiteko modurik ez dagoenean edo ho ri oso zaila denean eta, beti ere, ezjakite edo zailtasun horrek dirauen artean —zentzuzkoa denez, iuris tantum erako presuntzioaz ari gara—.

Guri dagoki gun kasuan, presuntzioa KZren 116. art.an azaltzen da. Kasu horretan, berez ezin da izan ezkontza desegin eta hurrengo hirurehun egunei buruzko presun tziorik, jakinekoa baita ernalkuntza gertatu dela senarra hil eta gero eta, on dorenez, ezkontza desegin eta gero ere; kontrara, 116. art.ko presuntzioaren egitatezko oinarria da ernalkuntza naturala noiz gertatu den —eta nork gau zatu duen— ziurtasun osoz jakiteko ezintasuna. Ikusmira horretatik, seme alaba ezkontzazkoa da, ernalkuntza ante mortem gertatzen denean bakarrik edo, bestela, senarra berpiztu eta gurasoak berriz ezkontzen direnean… (Kode Zibilaren 119. art.). b) Halaber, ez da kontutan izan behar post mortem FAMILI ZUZENBIDEA

ernalkuntza ezkontza desegin eta hurrengo hirurehun egunetan gertatu den ala ez. Egineginean ere, ez dago presuntziorik ezarri beharrik: ernalkuntza ezkontza desegin os tean gertatu zen volis nolis; egia hori ageriagerikoa denez gero, ezin da pre suntziorik onartu. c) Horrez gain, KZren 118. artikuluaren arabera, semealabatasuna ez kontzazkoa izan daiteke, «bi ezkontideak horretan ados badatoz… nahiz eta senarraren inguruan aitatasun presuntziorik izan ez, ezkontideak legez edo egitatez bananduta daudelako».

Ohartaraztekoa da semealabatasun hori ez kontzazkoa dela, ez bi ezkontideok horretan ados daudelako — zehatzago esateko, ez horregatik bakarrik—, ezpada ezkontza ez delako desegin: senar emazteen arteko krisiak legezko edo egitatezko banantzea baino ez du ekarri.

Hortaz, ez da nahikoa senarrak eskritura publikoan edota testamentuan emandako adostasuna.

Azken buruan, gure aburuz argi dago aurrerago aipatu izan dugun bereiz keria. Berriro esan behar dugu, alabaina, arazo teknikoa dela hori, praktikoa baino gehiago, Konstituzioak berak bermatzen duelako semealaben arteko berdintasuna, «euren semealabatasuna zein den kontutan hartu gabe» (EKren 39 eta 14. art.ak). Halaber, Kode Zibilaren 108. art.ak hauxe ezartzen du: ez kontzazko semealabatasunak eta ezkontzaz kanpokoak «ondore berberak sor tzen dituzte, kode honen xedapenen arabera».

Gainerakoan, LUTLren 9.2. art.ko arauak eta oinordetzari buruzko arau ak elkar osatu behar dute; izan ere, oinordetzara deitutakoa ernalduta egon behar da —hau da, nasciturusa izan behar da— kausatzailea hiltzean (ikus KZren 29 eta 627. art.ak, eta 959.etik 967.era artekoak). Edozein modutan ere, post mortem ernalkuntza lagunduaren kasuan, KatOKren 9.3. artikuluak semealabatzat hartzen du oinordetza irekitzean ernalduta dagoena. Hori guz tia dela eta, post mortem ernalkuntza beste modu batera arautu behar da; arauketa berri horretan, aintzakotzat hartu beharko

litzateke, batik bat, ber dintasun printzipioa, gaur egun ez baitute printzipio hori bermatzen legegi leak ezarri dituen zeharkako bideek (hau da, fideikomisozko ordezpenek).

C) Haziemailearen anonimotasuna, aitatasunaren ikerketa eta semealabatasunaren zehaztapena Autore batzuen esanetan (DELGADO, PANTALEÓN, LLEDÓ YAGÜE), LUTLren 5.5 eta 8.3. art.ak konstituzioaurkakoak dira erroerrotik.

Manu ho rietatik aurrenekoari helduz, sekretuak eta anonimoak izan behar dira hazia ren gaineko dohaintza eta haziemailearen identitatea. Dena den, salbuespen gisa, sekretu eta anonimotasun horiek hauts daitezke, «aparteko inguruaba rrek semealabaren bizitza arrisku larrian jartzen dutenean edota zigor legeen arabera hori bidezkoa denean» eta, horrez gain, harako haustura nahitaezkoa denean, arriskua saihesteko nahiz legearen helburua lortzeko.

Manu horri lotuta, ondokoa dio LUTLren 8.3. art.ak: LUTLren 5.5. arti kuluaren arabera haziemailearen identitatea ezagutaraztea bidezkoa den ka suetan, ezagutarazpen horrek «ez dakar egundo ere semealabatasuna lege bidez zehaztea».

Manu horiek konstituzioaurkakoak diren ala ez aztertu baino lehen, ko menigarria izan daiteke argibide batzuk ematea. Semealabatasuna zehazteko, ez da aintzat hartu behar gurasoa ezaguna den ala ez; aitzitik, semealaba tasunaren zehaztapena legegileak egindako aukeraren araberakoa da. Bada, bi egitatek erator ditzakete semealabatasun harremanak, eta legegileak bi ho rietatik bati eman dio lehentasuna. LUTLk donetsi egin du nolabait hazi emailearen anonimotasuna; edozelan ere, anonimotasun horrek ez du esan nahi haziemailearen egoera «ukiezina eta erantzukizunik FAMILI ZUZENBIDEA

gabekoa» denik, berak burututako egintzari begira eta, batez ere, egintza horren ondorioz jaio ko den gizakiari begira. Ondorenez, antolamendu juridikoak ezarritako ze haztapen eta irizpideen ondorioa besterik ez da anonimotasun hori.

Gure iritziz, Konstituzioaren 14 eta 39. art.en kontrakoak dira lehen adie razitako manuak (PANTALEÓNen ustez, manu horiek lege testu bereko 10 eta 15. art.en kontrakoak ere badira).

Lehenlehenik, LUTLren arau horien arabera, lagundutako ugalketa tek niken bidez jaiotako semealaba egoera txarrean jartzen da, hau da, semeala ba horri tratu makurra ematen zaio, egia biologikoa jakiteko aukera kentzen zaionean; aukera hori badute, ordea, ugalketa natural izenekoaren bitartez jaiotakoek. Hori egiteagatik, arauok EKren 14 eta 39.2. artikuluen kontrako ak dira.

Bigarrenik, lagundutako ugalketa teknikei esker jaiotakoari osooso rik kentzen zaio aitatasuna ikertzeko aukera; horrek argiroargiro hausten du EKren 39.2. art. i.f., manu horrek agintzen baitu legeak aitatasunaren iker keta ahalbideratuko duela. Aurreko ataletan esan dugun bezala, «ahalbi deratuko du» adierazmoldeak murrizketa batzuk izan ditzake, denboraren aldetik (epeak) edota subjektuen aldetik (legebideztaketa). Horrek ez du esan nahi, ordea, legegileak erabat oztopa ditzakeenik egia biologikoaren ikerketa eta ezagutza. Era berean, adierazmolde hori aintzat hartuta, bidezkoa izan daiteke aitatasuna ikertzeko akzio independenterik ez izatea, hots, horren in guruan egiazko eta berezko akziorik ez izatea; hori berori gertatzen da Kode Zibilera bildutako arauketa horretan, semealabatasun akzioen «barruan» egi ten baita aitatasunaren eta amatasunaren ikerketa (KZren 127. art.).

Nabari denez, ezin esan daiteke EKren 39.2. art.ko araua ez zaiela apli

katzen lagundutako ugalketaren kasuei, garai hartako mens legislatorisean ez zeudelako halako teknikak. Arean bere, gauza jakina da mens legislatorisa ez dela Zuzenbide positiboa; berebat, aurreko ideiari eustekotan, osotoro argi tu behar da zein den mens legislatoris hori eta, gainera, halako iritziak EKren 14 eta 39.2. art.etako berdintasun printzipioarekin harmonizatu behar dira.

Gure aburuz, LUTLren manu horiek ez dute hausten EKren 39.3. art.an ezarritakoa. Kontrakoa onartu ahal izateko, ondoko baieztapena onartu behar ko genuke: guraso biologikoa izan behar da beti aita, hau da, ez dago beste aitarik guraso biologikoa baino; beste era batera azaltzeko, semealabatasuna egia biologikoan oinarritzen da betebetean. Nondiknahi begira dakiola ere, hori ezin onartuzkoa da.

Zinez, EKren 39.3. art.aren abiaburua da aitatasuna ren aldez aurretiko zehaztapena —zehaztapen hori antolamendu juridikoan ezarritako irizpideen bitartez egiten da, eta irizpide biologikoa horietatik bat besterik ez da—, baina Konstituzioaren manu horrek ez du zehazten nor izan behar den aita.

Konstituzioak ez du agintzen semealaba bakoitzak aita bat izan behar duenik, hau da, ez du ezartzen seme-alaba guztiek oraingo aita bat izateko es kubidea dutenik eta, are gutxiago, aita hori eta genetikoa edota biologikoa pertsona bera izan behar denik. Alderantziz, Konstituzioak honakoa ezartzen du: aitaren eginkizuna bere gain hartu duenak (edota antolamendu juridiko ak egindako eratxikipenaren ondorioz aita gisa diharduenak) eginbehar, zama eta ahalmen batzuk bereganatu behar ditu, semealabaren intereserako.

Konstituzioan oinarriturik, gure ustetan ez dago argudio sendorik hazi emailearen anonimotasuna eragozteko; dena den, anonimotasun hori eze rezean gera daiteke semealabaren mesedetan, semealaba horrek bere jatorri genetikoa ikertu eta ezagutu nahi duenean. Ildo horretatik, gure iritziz, seme alabak eskubidea du ÂŤhaziemaileei buruzko informazio orokorraÂť (LUTLren 5.5. art.) izateko eta euren identitatea ezagutzeko.

FAMILI ZUZENBIDEA

Ulerbidez, Suedian intse minazioari buruz emandako 1984:1140 Legearen 4. artikuluaren arabera, intseminazio teknika horien bitartez ernaldutako umeak eskubidea du, ga metoemaileari buruz ospitaleak duen txostenaren edukia ezagutzeko; baina, horretarako, umeak behar besteko adimena izan behar du (esangura horretan, E. ROCA). Edozelan ere, eta behin baino gehiagotan esan dugun bezala, horrek ez dakar berarekin aitatasun harremanak eratzea. Orobat, Kode Zibi lean arazoak azaltzen dira, aitatasuna ikertzeko ez dagoelako akzio indepen denterik, hots, egiazko eta berezko akziorik; aitzitik, aitatasuna ikertzen da, semealabatasun akzioen ondorioz eragindako prozeduretan, eta akzio horien helburua da, hain zuzen ere, semealabatasuna adierazi edo aurkaratzea.

Haa tik, ez litzateke arazorik azalduko, aitatasuna ikertzeko akzio independentea ahalbideratuko balitz, semealabatasun akzioen gain lokabe.

D) Emakumearen intseminazioa, emakume horrek bere kasa diharduenean Modu berean, beste kasu batzuen konstituzioaurkakotasuna dela eta ez dela, eztabaidak izan dira.

Kasu batzuetan ez da gertatzen bi semealabatasun izatea eta legegileak horietako bati lehentasuna ematea. Horixe esan daiteke, intseminazio artifiziala emakumearen adostasunarekin bakarrik egiten dene an; horrelakoak gertatzen dira, gertatu ere, emakumea ez dagoenean ezkon duta edota inorekin more uxorio bizi ez denean edo, bestela, emakume hori ezkonduta egon arren, bere senarrak nahiz more uxorio bizilagunak adostasu nik ematen ez dionean intseminazio horri (zentzuzkoa denez, harako ema kumearen intseminazioa heterologoa izan behar da nahitaez).

Kasu hori konstituzioaurkakoa izan daiteke, aitarik gabeko umeak jaiotzea ahalbide ratzen duelako; halaber, kasu horretan, gametoemailearen

anonimotasuna bermatzeaz gain, eragotzi egiten da —eta ez anonimotasunaren bitartez baka rrik— umearen eta gametoemailearen artean semealabatasun harreman juri dikoak izatea (PANTALEÓN).

Hala eta guztiz ere, ez dugu uste —eta horretan RIVEROrekin bat ga toz— Konstituzioak semealaba guztiei bermatzen dienik aita bat izatea, ez EKren 39.2. art.an, ezta EKren 39.3. art.an ere.

Lehendabizikoak aitatasuna ikertzeko aukera ematen du, baina horrek ez du esan nahi ikerketa horren emaitzak derrigor semealabatasun harremanak eratortzen dituenik.

Kontra koa onartzeak berarekin ekarriko luke semealabatasun harreman guztiak egia biologikoan oinarritzea. Jakina dugunez, hori ez da beti hala gertatzen, seme alabatasunaren muina baita erantzukizun printzipioaren eta borondate (ados tasun) printzipioaren arteko konbinazioa.

Lehentxoago adierazi dugunez, aipatu berri dugun bigarren manuak egin behar eta ahalmen batzuk ezartzen dizkio aitaren eginkizuna bere gain hartu duenari edota antolamendu juridikoak egindako eratxikipenaren ondorioz aita gisa diharduenari; artikulu horrek ez du zehazten, ostera, aita nor izan behar den, ezta jaiotako guztiek aita bat izan behar dutenik ere. RIVEROk azpima rratu duenez, «ume horren aitatasunari buruzko autuaz denaz bezainbatean, aukerak bi dira: aitatasuna haziemaileari eratxikitzea ala ume hori aita juri dikorik gabe uztea… Nire irudiz, de lege data IAren bidez jaiotako seme alabak ez du aita juridikorik, amaren ezkontideak edo bizilagunak ez badu bere adostasuna eman; egineginean ere, haziemaile hutsa ezin da aita juri dikotzat hartu, emaile horrek zuzenean edo zeharka aitatasuna bere gain hartzen duenean izan ezik… are gehiago, kasu horretan ezin zaio lege bidez ezein gizonezkori eratxiki aitatasun hori.

Benaz, konponbide hori mingarria eta kaltegarria da jaioarentzat; baina, nire iritziz, konponbide hori baino ezin da onartu, antolamendu juridikoak (EKren 39.2. art.ak, eta KZren 127. art.ak eta ondorengoek) ez baitu osoosorik bermatzen jaiotako FAMILI ZUZENBIDEA

orok aita bat izatea» (esangura bertsuan, TRABUCCHI).

Azken finean, anonimotasuna izan daiteke konstituzioaurkakotasunaren kari bakarra, baina ez anonimotasun horrek semealabatasunaren zehaztapena eragozten duelako (gurasoa ezaguna izan arren, gerta daiteke semealaba tasun harremanik ez ezartzea; ikus KZren 180. art.), ezpada erroerrotik eta erabat galarazten duelako aitatasunaren ikerketa (EKren 39.2. art.); anoni motasunak mugak jartzen dizkio aitatasunaren ikerketari eta, horrez gain, ezinezko egiten du ikerketa bera.

Bukatzeko, aztergai dugun kasu horretan (emakumearen intseminazioa, emakume horrek bere kasa edota senarraren zein more uxorio bizilagunaren adostasunik gabe diharduenean), legegilearentzat aukerakoa izan da seme alabatasun harremanak datu genetiko hutsetik ondorioztatzea — hau da, aita ren eginkizun juridikoa haziemaileari eratxikitzea—. Hala ere, aukera hori ez da beharrezkoa, ez Konstituzioaren ikusmoldetik, ezta legeen ikuskera tik ere.

BIBLIOGRAFIA Aurreko gaian aipaturiko bibliografiaz gain, ondokoa: QUESADA, Promiscui dad sexual y determinación jurídica de la paternidad, Madril, 1993; VERDE RA, Determinación y acreditación de la filiación, Bartzelona, 1993.

Hogeita bigarren gaia SEMEALABATASUNA (III). ERREKLAMAZIOA ETA AURKARAPENA Laburpena: §62. Semealabatasun akzioak.— 209. Kontzeptua eta motak.— §63.

Erreklamazio akzioak. Semealabatasuna adierazteko akzioa.— 210.

Kontzeptua. Semealabatasuna adierazteko akzioa.— 211. Ezkontzazko semealabatasuna erreklamatzeko akzioa, egoera edukitzarik izan gabe.— 212. Ezkontzaz kanpoko semealabatasuna erreklamatzeko akzioa, egoera edukitzarik izan gabe.— 213. Erreklamazio akzioa, kontraesaneko semealabatasuna dagoenean: aurkarapen uziaren metaketa edo semealabatasunaren inguruko akzio misto deiturikoa.— 214. Erreklamazio akzioaren froga.— §64. Semealabatasuna aurkaratzeko akzioak.— 215. Semealabatasuna aurkaratzeko akzioak orokorrean.— 216. Aintzatespena aurkaratzeko akzioa.— 217. Ezkontzazko semealabatasuna aurkaratzeko akzioa.— 218. (Ezkontzazko) amatasuna aurkaratzeko akzioa.— 219.

Ezkontzaz kanpoko semealabatasuna aurkaratzeko akzioa.— §65. Semealabatasun akzioak Katalunian eta Nafarroan.— 220. Semealabatasun akzioak Katalunian.— 221. Semealabatasun akzioak Nafarroan.

§62. SEMEALABATASUN AKZIOAK 209. Kontzeptua eta motak Ezkontzazko semealabatasuna eta ezkontzaz kanpokoa lege bidez zehazturik gerta daitezke, (arlo zibileko nahiz zigor arloko) epai irmoaren bitartez. Epai hori, semealabatasunari buruzko zehaztapen titulua izateaz gain, eratxikipen titulua ere bada (KZren 115, 120.3 eta 113. art.ak, hurrenez hurren).

Dagoeneko azaldu izan dugu zer den semealabatasun akzioa; edu berean, semealabatasunaren inguruko akzio mota guztiei dagozkien xedapen orokorrak aztertuak izan dira jada (KZren 127.etik 130.era arteko artikuluak). Oro har, semealabatasun akzioaren helburua da epaileak ebazpen bat ematea, semealabatasun harreman zehatz FAMILI ZUZENBIDEA

batzuk adierazi, zehaztu edo hautsiz.

Le hendabiziko ebazpen mota lortzeko (hau da, epaileak semealabatasun zehatz bat badela adieraz dezan), adierazpen akzioa edo semealabatasuna adieraz teko akzioa egikaritu behar da; bigarren ebazpen mota lortzeko (epaileak se me-alabatasun jakin bat zehaztu dezan), semealabatasuna erreklamatzeko akzioa; eta, azkenik, jadanik zehaztuta dagoen semealabatasuna hausteko, aurkarapen akzioa. Orokorrean, semealabatasunaren zehaztapena ez da era gingarria, kontraesaneko beste semealabatasun bat egiaztatzen denean (Kode Zibilaren 113. art. i.f.). Hori kontutan hartuta, semealabatasuna erreklama tzeko akzioarekin batera, aurkarapen akzioa ere egikaritu behar da (aldez aurretik ez bada aurkaratu egiaztaturiko semealabatasuna); beste hitzez esa teko, semealabatasuna erreklamatu baino lehen edo aldi berean, egiaztaturiko semealabatasuna aurkaratu behar da. Akzio horri akzio misto deritzo (aurka rapena-erreklamazioa). Dena den, akzio misto horrek ez du berezko autono miarik edo izaterik, erreklamazio eta aurkarapen akzioen gain lokabe; azken finean, akzio mistoa akzioen arteko pilaketa da eta ez, ordea, beste akzio bat (QUESADA GONZĂ LEZ).

Kode Zibilak ez ditu osoosorik eta behar beste arautzen semealabatasun akzioak. Kode Zibilak arauketa hori finkatzeko eta egituratzeko irizpide nagusi gisa erabiltzen du akzio motaren kontzeptua (erreklamazio akzioa edo aurkarapen akzioa), eta akzio motaren barruko azpikategoria gisa, berriz, naturaren araberako semealabatasun mota, hau da, kasuankasuan erreklamatu zein aurkaratzen den semealabatasun mota (ezkontzazkoa nahiz ezkontzaz kanpokoa). Egineginean ere, arauketa horrek bi arazo besterik ez ditu jorratzen: legebideztaketa aktiboa (badirudi pasiboa jakinekotzat jotzen dela) eta akzioak egikaritzeko epeak.

Geroago ikusiko dugun bezala, lehendabiziko arazoaz denaz bezainbatean, legegileak berebiziko garrantzia ematen dio egoera edukitzari; are gehiago, ÂŤegoera edukitza iraunkorraÂť izanez gero, seme-

alabatasuna adierazteko akzioek (adierazpen hori positiboa zein negatiboa izan) eta horien ondoriozko epaiek aurretiazko errealitate bat (hots, seme-alabatasuna) badela baieztatu baino ez dute egiten.

PEÑAk adierazi izan duenez, semealabatasun akzioak, judizio aurrekoak izateaz gain, eragingarriak ere badira (epaiak erga omnes ondoreak baititu); halaber, akzio horiek gizakien arteko trafiko juridikotik edo merkataritzatik kanpo daude (ukaezinak dira eta eurokin ezin da transakziorik egin). §63. ERREKLAMAZIO AKZIOAK. SEMEALABATASUNA ADIERAZTEKO AKZIOA 210. Kontzeptua. Semealabatasuna adierazteko akzioa Esangura zabalean, erreklamazio akzioak bi helburu hauetarik bat du: aurrenekoa, semealabatasun zehatz bat adieraztea (hau da, semealabatasun jakin baten egoera edukitza eta semealabatasun hori berori —harreman juridiko gisa— bat datozela adieraztea) eta, hurrena, semealabatasun harreman jakin batzuk zehaztea. Esangura hertsian, azken hori bakarrik da erreklamazio akzioa.

Kode Zibilak bereizi al ditu, bi akzio desberdin gisa, akzio adierazlea edo semealabatasuna adierazteko akzioa eta esangura hertsiko erreklamazio akzioa? Badirudi galdera horren erantzuna baiezkoa izan behar dela, jarraiko bi arrazoiak kontutan izanik: bata, legegileak egoera edukitzari eman dion garrantzi izugarria (batez ere, erreklamazio akzioaren arloan) eta, bestea, KZren 131. art.aren hitzezhitzezkotasuna («… akzioa du, egoera edukitza iraunko rraren bidez agertarazitako semealabatasuna adierazia izan dadin»).

Hala ber, baiezkoaren aldeko erantzuna sendotzen du KZren 131. art.an ezarritako legebideztaketa aktiboa zabalzabala izateak.

Gauzak horrela, eta semealaba tasun akzioen esparruari dagokionean, lehenengo eta behin, FAMILI ZUZENBIDEA

egoera eduki tzak legebideztaketa aktiboa ekarriko luke (KZren 131, 132 eta 133. art.ak): egoera edukitzarik izanez gero, legebideztaketa aktiboa zabalzabala izango litzateke eta, hura izan ezean, legebideztaketa hori murritza izango litzateke. Bigarrenik, egoera edukitzak semealabatasuna bera ekarriko luke (horren inguruan aintzat hartzeko modukoa da KZren 131. artikulua ezkontzazko semealabatasunari eta ezkontzaz kanpokoari aplikatzen zaiela); izan ere, epaiak adierazi besterik ez luke egingo aldez aurretik egoera edukitzaren bi tartez agertarazitako errealitatea.

Frogaren esparruan, ageriagerian geratzen da arazo horren eragin praktikoa. Abiaburu gisa uler daiteke egoera edukitza dagoenean semealabatasuna adierazteko akzioa egikaritu behar dela; ulerkera horri helduta, frogaren xedea izan behar da egoera edukitza hori badela egiaztatzea. Alderantziz, esangura hertsiko erreklamazio akzioa egikaritu behar dela ulertuz gero, kasuankasuan erreklamaturiko semealabatasuna eratortzen duen egitatea frogatu behar da, egoera edukitzarik dagoen ala ez kontutan izan gabe. Edozein modutan ere, garrantzi praktiko hori argiroargiro arindu edo ahuldu da: lehenengo, EKren 39.2. art.ak ezartzen du legeak aitatasunaren ikerketa ahalbide ratuko duela; eta, bigarren, KZren 127. art.aren arabera, semealabatasunari buruzko judizioetan, onartzeko modukoa da aitatasunaren eta amatasunaren ikerketa, mota guztietako frogen bidez, baita froga biologikoen bidez ere. Hortaz, semealabatasunaren gaineko edozein auzibidetan, froga mota guztiak erabil daitezke eta ez egoera edukitza bakarrik. Edonondik begira dakiola ere, adierazpen horrek baditu akats batzuk. Akzioa adierazlea baldin bada, egoera edukitza ez da froga bat, ezpada jadanik zehazturik dagoen semealabatasu naren zehaztapen titulua. Nolanahi ere, badirudi baieztapen hori ezerezean geratzen dela KZren 131. art.ko 2. lerroaldean, horrek ondoko kasua salbues ten baitu: erreklamaturiko semealabatasuna lege bidez zehazturiko beste se

mealabatasun baten kontrakoa izatea. Hori onartzekotan, egoera edukitza ezin da itxuratu semealabatasunaren zehaztapen titulu gisa, semealabatasun hori lege bidez eta beste titulu bat erabiliz zehazturik dagoen bitartean, behinik behin. Ikusmolde horretatik, badirudi legegileak KZren 131. art.an arautzen dituela adierazpen akzioa edo semealabatasuna adierazteko akzioa (lehenengo lerroaldean) eta semealabatasuna erreklamatzeko akzioa (biga rren lerroaldean). Semealabatasuna adierazteko akzioa bidezkoa izan dadin, bi betekizun hauek gauzatu behar dira: a) semealabatasuna egoera edukitza iraunkorraren bitartez agertaraztea; eta b) erreklamaturiko seme-alabatasuna ez izatea lege bidez zehazturiko beste semealabatasun baten kontrakoa, hau da, aldez aurretik zehazturiko beste semealabatasunik ez egotea. Kasu horre tan, legebideztaketa aktiboa eratxikitzen zaio legebidezko interesa duten per tsonetarik edozeini. Bi betekizun horietatik bat izan ezean (egoera edukitza edota kontraesaneko semealabatasuna), erreklamazio akzioa egikaritu behar da. Akzio horren arauketa KZren 132 eta 133. art.etara (legebideztaketari eta epeei buruzko manu horietara) bildurik dago; aplikatu ere, 132. artiku lua aplikatzen zaio ezkontzazko semealabatasuna erreklamatzeko akzioari eta 133. artikulua, aldiz, ezkontzaz kanpoko semealabatasuna erreklamatze ko akzioari.

Batera zein bestera, semealabatasuna adierazteko akzioa beti egikari daiteke. Akzio horren bitartez, ez da semealabatasuna erreklamatzen; aitzitik, akzio horren xedea da epaileak ebazpen bat ematea, aurretiazkoa den eta jadanik zehazturik dagoen semealabatasun jakin bat badela adieraziz. Hortik atera daiteke Espainiako sistema juridikoan bi baldintza hauek bete behar direla, harako akzioa egikaritzeko: lehenengoa, egoera edukitza iraunkorraren bitartez agertaraztea kasuankasuan adierazi beharreko seme-alabatasuna; eta, bigarrena, gorago aztertu dugunez, erreklamaturiko semealabatasuna ez izatea lege bidez zehazturiko beste semealabatasun baten kontrakoa.

Azken buruan, akzio hori semealabatasuna adierazteko FAMILI ZUZENBIDEA

akzioa izan zein erreklamazio akzioa izan, hura egikaritzeko legebideztaketa aktiboa oso zabala da. Orobat, semealabatasuna egoera edukitza iraunkorraren bitartez agertaraziz gero, legebidezko interesa duten pertsonetarik edozeinek akzio hori egikari dezake, erreklamaturiko semealabatasuna lege bidez zehaztutako beste semealabatasun baten aurkakoa denean izan ezik.

Zer da legebidezko interesa? Autore batzuek (LLEDÓ YAGÜE, DE LA CÁMARA) gogotik kritikatu izan dute akzio mota horien legebideztaketa aktiboa edozein pertsonaren legebidezko interesean oinarritzea.

Euren iritziz, legebideztaketa hori zabalegia da eta, horren ondorioz, gerta daiteke semealabatasunaren subjektu (gurasoak eta semealabak) ez direnek semealabatasun akzioak egikaritzea, nahiz eta subjektuok akzio horiek egikaritu ez edota egikaritza hori subjektuon borondatearen kontrakoa izan.

Jarrera horri helduta, DE LA CÁMARAk proposatu du «legebidezko interes» adierazmoldea molde murrizgarri batez interpretatzea. Ildo beretik, autore horrek zerrenda bat eskaini du a priori, eta zehatzmehatz ez bada ere, —autore beraren irudiz— legebidezko interes hori erakusten duten kasuak bildu ditu; horretara, jaraunsle edo ondorengo guztiek ez dute legebideztaketa aktiborik izan behar.

Hala eta guztiz ere, ez du ematen hori denik manuaren ulerkera arteza edo legegilearen asmoa; berebat, badirudi legebideztaketa aktibo zabal hori gehiegikoa dela. Batetik, manuaren hitzezhitzezkotasuna argia da nonbait: legebidezko interesa duten pertsonetarik edozein. Ondorenez, ezin da aurretiaz eta erabat zehaztu zein kasutan azaltzen den legebidezko interes hori; jurisprudentziaren eginkizuna da, hain zuzen ere, halako interesik dagoen ala ez kasuz kasu erabakitzea.

Bestetik, legebideztaketa aktiboa ez da hain zabala, akzioa egikaritzeko gauzatu behar diren betekizunak kontutan hartuta; jakina dugunez, betekizunok dira egoera edukitza iraunkorra izatea eta aldez aurretik lege bidez ze-

hazturiko semealabatasunik ez izatea. Bada, (akzioaren) betekizun horiek legebideztaketa aktiboa baldintzatzen dute eta horretan islatzen dira; halaber, bi betekizun horiez landara, bada beste bat ere: demandatzailearen legebidezko interesa.

Azkenik, akzioa adierazlea denez gero, zentzuzkoa da legebidezko interesa duten pertsonetarik edozeinek legebideztaketa aktiboa izatea.

Legebidezko interesa benazkoa eta Zuzenbidearen ikuskeratik babesteko modukoa izan behar da. Hori dela eta, legebidezko interesak bere baitan hartu behar ditu, nola interes moral hutsa, hala ondare interes soila; baina, horretarako, kasuankasuan egikaritzen den akzioa bide egoki eta aproposa izan behar da, interes horiek babesteko. Hortaz, edozein ondorengo edo jaraunslek izan dezake legebideztaketa aktiboa. Gisa bertsuan, hartzekodunak ere legebideztaturik egon daitezke, hartzekodun horiek egitatezko egoera jakin batean konfiantza izan badute eta egoera horri ez badiote ezezkorik eman seme-alabatasunaren subjektuek (egitatezko edukitza iraunkorra izanez gero), ezta beste inork ere (lege bidez zehaztutako semealabatasunik izan ezean).

Akzioa preskribaezina da (KZren 132 eta 1936. art.ak), lehen aipatutako betekizunak (legebidezko interesa barne) gauzatzen diren bitartean; legebidezko interes hori egungo interesa izan behar da.

Bukatzeko, PEĂ‘Ak taxuz azaldu duenez, KZren 131.1. art.ak akzio bat eratxikitzen dio gurasoari iure proprio, horrek epaileari eska diezaion ezkontzaz kanpoko semealabatasunari buruzko adierazpena.

211. Ezkontzazko semealabatasuna erreklamatzeko akzioa, egoera edukitzarik izan gabe FAMILI ZUZENBIDEA

Kode Zibilaren 132. art.ak dioenez, gurasoek (kodearen hitzetan, aitak eta amak) eta semealabak legebideztaketa aktiboa dute, erreklamazio akzioa egikaritzeko (akzio hori bidezkoa baita, egoera edukitzarik izan ezean). Kode Zibilak gaineratzen du akzio hori preskribaezina dela.

Aipatu berri dugun artikuluaren bigarren lerroaldeak, berriz, honakoa ezartzen du: semealaba hil bada gaitasun osoa lortu eta ondorengo lau urteak igaro baino lehen, edota demandaren oinarri diren frogak aurkitu eta hurrengo urtebetean zehar, semealaba horren jaraunsleek haren akzioa egikari dezakete, epeok bete arte.

Kasu horretan, gaitasun osoa emantzipazioarekin eskuratzen da; izan ere, adingabeko emantzipatuak bere burua eta ondasunak gobernatzen ditu, adin nagusikoa izango balitz bezala (KZren 323. art.). Zinez, ez da batere egokia KZren 132. art.ko bigarren lerroaldeak hildako semealabaren jaraunsleei era txikitzen dien legebideztaketa berezia. Jaraunslea eta ondorengoa beti ez dira pertsona bera eta, horregatik, gainontzekoek (horiek jaraunsle izanez gero) eta gurasoek ere (horiek ere jaraunsle diren ber) legebideztaketa aktiboa izan dezakete. Agidanez, KZren 132.2. art.aren helburua da legebideztaketa akti boaren esparrua murriztea, semealaba hil eta gero; zehatzago esateko, gura soak legebideztaketa horretatik baztertzea. Erdietsi beharreko xedea hori izan arren, manuak bestelako ondorioak ekarri ditu eta, areago oraindik, helburu horren kontrako ondorioak eratorri ditu.

Egineginean ere, aztergai dugun arauak zabaldu egiten du (edo zabal dezake, behintzat) legebideztaketa akti boaren esparrua; baina, aldi berean, nabariro murriztu du iraungitasun epea eta, horren ondorioz, lau urtekoa edo urtebetekoa da, kasuankasuan, akzioa egikaritzeko gehieneko epea.

Bestalde ere, ez doaz bide beretik kasu horretan jaraunsleek duten legebi deztaketa eta KZren 130. artikuluan jasotakoa. Azken manu horren arabera, auzijartzailea hiltzean, horren jaraunsleek ekin diezaiekete aurretiaz hark ja rritako akzioei. Haatik, atal honetan aztergai dugun kasuan,

jaraunsleak berak hasi eta egikaritzen du akzioa; gainera, jaraunsle horrek iure proprio du lege bideztaketa (lege legebideztaketa berezia), KZren 132. art.ko bigarren lerroal dean ezarritako betekizunak izanez gero.

Kode Zibilak ez du zehazten nork duen legebideztaketa pasiboa. Edonola ere, argi bide dago ondoko subjektuak demandatu behar direla: erreklamatu riko semealabatasunak ukitzen dituenak (zentzuzkoa denez, alderdi aktibo ez badira) edo, hala denean, aurreko horien jaraunsleak. Era berean, Fiskal tzak ere legebideztaketa pasiboa du.

Azkenik, semealabatasunaren inguruko kasu guztietan bezala, prozedura munta txikiko judizio arruntaren bidez gauzatzen da (JZLren 484.2. art.).

212. Ezkontzaz kanpoko semealabatasuna erreklamatzeko akzioa, egoera edukitzarik izan gabe KZren 133. art.ak ezkontzaz kanpoko semealabatasuna erreklamatzeko akzioa arautzen du, erreklamazio hori egoera edukitzarik izan gabe egiten de nean; aurrerago esan dugun bezala, KZren 132. art.ak kasu bera jorratzen du, erreklamaturiko semealabatasuna ezkontzazkoa denean. Bibiek ere arauketa bera ezartzen dute, aldarazpen batekin: lehenengo kasuan murriztu egiten da semealabaren legebideztaketa aktiboa. KZren 133. artikuluak xedatzen due nez, kasuan kasuko egoera edukitzarik izan ezean, semealabak bere bizitza osoan zehar egikari dezake ezkontzaz kanpoko semealabatasuna erreklama tzeko akzioa. Kasu horretan ere, akzioa preskribaezina da.

Bigarren lerroaldea bat dator KZren 132. art.ko bigarren lerroaldearekin; beraz, lehenago esanak balio du atal honetan ere.

Horren harira, bigarren lerroaldeko kasuetan, semealaba eta beraren ja raunsleak bakarrik daude legebideztaturik iure proprio. Edozein modutan ere, ohartarazi beharra dago kasu horietan ere lehen aipaturiko ondorea gauzatzen dela; argiago esatearren, horrelako FAMILI ZUZENBIDEA

kasuetan, legebideztaketa aktiboa zabal tzen zaie gurasoei (nahiz eta horiek lehendabiziko lerroaldetik baztertuak izan). Aiurri berean, gerta daiteke, akzioaren egikaritzari ekin eta gero, seme alaba hiltzea eta gurasoak edo, behintzat, horietako bat haren jaraunsle izatea (KZren 130. art.); horrelakoetan ere, gurasoei legebideztaketa zabaltzen zaie, iure proprio izan ez arren. Kasu horietan guztietan, gurasoek ez dute zertan bete KZren 126. art.an aipaturiko osagarria; artikulu horren aginduz, nahi taezkoa da hildakoaren ondorengoek edo euren lege ordezkariek emandako adostasuna.

Horretara (eta KZren 133, 130 eta 126. art.ak gogoan izanik), leundu edo malgutu egin da legegilearen asmoa; izatez, berorren asmoa izan da guraso ak baztertzea ezkontzaz kanpoko semealabatasuna erreklamatzeko akzioa ren egikaritzatik, erreklamazio hori egiten denean egoera edukitzarik izateke (orobat, gurasoek ez dute inolako auzibidetara jo beharrik semealabatasuna aintzatesteko, berez egin baitezakete aintzatespen hori).

213. Erreklamazio akzioa, kontraesaneko semealabatasuna dagoenean: aurkarapen uziaren metaketa edo semealabatasunaren inguruko akzio misto deiturikoa KZren 113. art.ko bigarren lerroaldeak ezartzen duenez, semealabatasu naren zehaztapena ez da eragingarria, horren kontrako beste semealabatasun bat egiaztatuz gero. Horregatik, lege bidez zehazturiko semealabatasunaren kontra, beste semealabatasun bat erreklamatzen denean, erreklamazio ak zioarekin batera aurkarapen akzio egokia ere egikaritu behar da.

Hariari eutsiz, KZren 134. artikuluak jarraikoa dio: erreklamazio akzioa semealabak edo gurasoak egikaritzen duenean, egikaritza horrek kontraesa neko semealabatasunaren aurkarapena ahalbideratzen du beti, epaiaren bidez zehaztutako semealabatasunaren kontra beste

semealabatasun bat errekla matzen denean izan ezik. Esangura horretan, Nafarroako Foru Zuzenbide Zi bilaren Konpilazioak, hots, NFBk, hauxe ezartzen du 70.2. legean: lege bidez zehaztutako semealabatasunaren kontra ezin da semealabatasunik errekla matu, aldi berean lege bidez zehaztutako hori aurkaratzen ez bada; nolanahi ere, ezin da aurkaratu epai irmo baten bidez zehazturiko semealabatasunik.

Aurrerago azaldu dugunez, hori ez da akzio mistoa, akzioen arteko meta keta baino. Orain, bada, baieztapen horri Ăąabardura batzuk egin behar diz kiogu. QUESADA GONZĂ LEZek adierazi duenez, KZren 134. artikuluak (erreklamazio eta aurkarapen) akzioen metaketa ahalbideratzen du; metaketa horretan, aurkarapen akzioa erreklamazio akzioaren eranskina da. Edozelan ere, bi horien artekoa ez da metaketa arrunta, JZLren 156. art.ak eta bate rakoek jadanik hori ahalbideratu dutelako; aitzitik, harakoa metaketa berezia da eta, ondorenez, eraentza desberdina du. Kasu horretan akzioen metaketa arrunta izango balitz, legebideztaketa aktiboa berbera izan beharko litzateke, eta kasuan kasuko akzioari legokiokeen epean gauzatu beharko litzateke akzio horien egikaritza. Ez da halakorik gertatzen, ordea, KZren 134. art.ko kasu an; manu horrek beren beregi ezartzen duenez, erreklamazio akzioaren egi karitzak kontraesaneko semealabatasunaren aurkarapena ahalbideratzen du beti. Hortaz, halako kasuetan, erreklamazio akzioa egikaritzen da, eta akzio horren uzi arruntari gehitzen zaio lege bidez zehaztutako semealabatasu na aurkaratzeko uzia; kontraesanekoak dira erreklamaturiko semealabata suna eta lege bidez zehazturikoa. Ildo horretatik, opinio communisa eta AGk 1988ko ekainaren 3an emandako epaiaren doktrina jaso ditu RIVEROk; auto re horrek dioenez, erreklamazio uziaren eranskina besterik ez da kontraesa neko semealabatasuna aurkaratzeko uzia; beraz, aurkarapen uzi hori tresna hutsa da, alboraezina izateaz aparte.

FAMILI ZUZENBIDEA

Beti adierazmoldeak erator dezake beste ideia bat ere: nahiz eta erre klamazio uzia ezerezean geratu, gerta daiteke aurkarapen uziak aurrera egitea (horren kontra, PEĂ‘A) eta, horren ondorioz, semealaba semealabatasunik gabe geratzea. Edozelan ere, ideia hori bat etorri behar da QUESADA GON ZĂ LEZek ondo baino hobeto egin duen bereizketarekin. Autore horren esane tan, aintzakotzat hartu behar da auzijartzaileak legeari maula eginez jardun duen ala ez. Auzijartzaile horrek ez badio legeari maularik egin, aurkarape nak aurrera egin dezake, nahiz eta semealabatasun erreklamazioa ezerezean geratu (EKren 39.2 eta KZren 127. art.etako egiatasun printzipioa); aitzitik, auzijartzaileak maula egin badio legeari, erreklamazio akzioak aurrera egin behar du, semealabatasuna aurkaratzeko uziak aurrera egin dezan.

Auzijar tzaileak noiz egiten dio maula legeari? Bada, izaterik ez duen semealabata suna erreklamatzeaz batera, auzijartzaile horrek KZren 134. artikuluko bidea erabiltzen duenean, beste modu batera aurkaratu ezin duen semealabatasuna aurkaratzeko.

KZren 134. art.ak erreklamazio akzioaren egikaritza aipatzen du, egikari tza hori aurreko artikuluen arabera (hau da, KZren 131 eta 132. artikuluen arabera) gauzatzen denean. Ondorenez, artikulu horietara jo behar da akzioa ren egikaritza epea zehazteko; epe hori manuotan aipaturiko kasuen arabe rakoa da, lehenago aztertu izan dugunez. Legebideztaketa aktiboa zehazteko ere, igorpen bera egin daiteke, KZren 134. art.ak semealabari eta gurasoari eratxikitzen baitie legebideztaketa hori.

Zernahi gisaz, kontutan izan behar da semealabak edo gurasoak egikaritutako erreklamazio akzioaz ari dela KZren 134. artikulua; beraz, dagoeneko hasita edo egikarituta dagoen akzioaz dihar du harako manuak. Hori dela medio, jaraunsleek ez dute legebideztaketarik KZren 132 eta 133. art.etako bigarren lerroaldeek ezarritako kasuetan, euro tan erreklamazio akzioa oraindik egikaritzeke baitago. KZren 134. artikulu ko kasuan, jaraunsleek ez dute legebideztaketarik iure proprio,

KZren 130. art.ak erakartzen duen legebideztaketa baino; legebideztaketa hori erabiliz, auzijartzailea hil eta gero, berorrek hasitako akzioei ekin diezaiekete jarauns leek —eta akzio horien artean aipa daiteke KZren 134. artikuluak ezartzen duena—. Nondiknahi begira dakiola ere, hori ez da ondorioztatzen artikulu horren salbuespeneko izaeratik (horrek interpretazio hertsia ekarriko bailu ke), manu horren eduki arauemailetik baino; dena den, QUESADA GONZÁ LEZek eta RIVEROk kontrakoa diote.

214. Erreklamazio akzioaren froga KZren 135. art.ak dioenez, giza sorkuntzaren edo erditzearen zuzeneko frogarik izan ez arren, epaileak semealabatasuna adieraz dezake, semealaba tasun hori erakartzen badu berariazko edo isilbidezko aintzatespenak, egoera edukitzak, ernalkuntza garaian amarekin izandako elkarbizitzak edota hori en antzeko beste edozein egitatek, egitate horretatik ere semealabatasunaren egoera edukitza ondorioztatuz gero.

Arau horrek KZren 127. art.ra bildutakoa osatzen du, azken horrek froga mota guztiak onartzen baititu semealabatasunaren gaineko judizioetan.

KZren 135. art.ak egitate batzuen zerrenda barneratzen du, baina zerren da hori ez da zehatzzehatza, deskribatzailea baino, adibideak besterik ez di tuelako jartzen. Hori dela eta, epaileak kontutan har ditzake manu horretan aipatu gabe utzitako egitateak, egitate horietatik semealabatasuna ondoriozta badaiteke. PEÑAk adierazi duen moduan, semealabatasunaren froga ez da ateratzen presuntzio iurisetatik, presuntzio judicisetatik baizik; izan ere, epai leak semealabatasuna dakarten egitateak baloratzen ditu eta epaileak berak, hala uste izanez gero, semealabatasun hori adieraz dezake (manuaren hitze tan, semealabatasuna adieraz dezake). Ondorenez, egitate horiek izateak ez du esan nahi eurok agertarazten duten semealabatasuna derrigor adierazi be FAMILI ZUZENBIDEA

har denik.

Egoera edukitzaz arduratu gara beste atal batean; orain azter ditzagun, bada, aintzatespena eta ernalkuntza garaian amarekin izandako elkarbizitza.

Aintzatespenaz denaz bezainbatean, aintzatespen hori ez da KZren 120.1. art.an eta ondorengoetan jasotakoa. Artikulu horietara bildutako aintzatespe na (hala denean, horri dagozkion osagarriekin) semealabatasunaren zehazta pen titulua da. Ondorenez, semealabatasuna frogatzeko nahikoa da edozein aintzatespen, hori egilesteko modua zein izan den kontutan hartu gabe (zu zenekoa nahiz zeharkakoa; berariazkoa zein isilbidezkoa, baina sekula ez us tezkoa; idatzizkoa edota ahozkoa); aintzatespen hori, alabaina, per se ezin da zehaztapen titulua izan.

Ernalkuntza garaian amarekin izandako elkarbizitzari dagokionez, ez da nahikoa emakumearekin noizbehinkako harremanak izatea.

Aitzitik, harre manok nolabaiteko iraunkortasuna izan behar dute giza sorkuntzaren garaian; osterantzean, ezin izango genuke ulertu elkarbizitza hori KZren 135. art.ko hominis seu judicis presuntzioaren oinarri izatea. Tradizioaren arabera, pre suntzio hori ezerezean geratzen zen, plurium concubentium salbuespenaren bitartez; beste hitz batzuekin esateko, emakumearen sexu promiskuitateak ezereztu egiten zuen presuntzio hori, nahiz eta emakumea gizon bakar bate kin bizi. Aztergai dugun manuak ezer adierazi ez arren, argi dago gaur egun ere auzibidezko salbuespen hori erabil daitekeela; dena den, salbuespen ho rren eragingarritasuna mugatua da, KZren 135. art.ko hominis presuntzioa baliogabetu besterik ez duelako egiten. D�EZPICAZOk eta GULLÓNek dio tenez, salbuespenak ez du galarazten erreklamazio akzioa egikaritzea (eta akzio horrek aurrera egitea), beste froga biologiko batzuetan edo ustezko beste froga batzuetan (egoera edukitza, berariazko zein isilbidezko aintzatespena) oinarrituta. §64. SEMEALABATASUNA AURKARATZEKO AKZIOAK

215. Semealabatasuna aurkaratzeko akzioak orokorrean Kode Zibilaren 136.etik 141.era arteko art.ek arautzen dituzte semeala batasuna aurkaratzeko akzioak; benaz, arauketa hori ez da batere sistemati koa. Artikuluotan arauturik daude, dela esangura hertsiko aurkarapen akzioa, dela semealabatasunari buruzko aintzatespena aurkaratzeko akzioa. Mamiz, bigarren hori ez da semealabatasuna aurkaratzeko akzioa, baizik eta seme alabatasuna zehazteko titulu bat aurkaratzeko akzioa; zalantzarik gabe, aur karapen akzio horrek aurrera eginez gero, ezerezean geratzen da aintzatespen horretan oinarritzen den semealabatasuna.

Esan berri dugunez, arauketa ez da batere sistematikoa. a) Aintzatespena aurkaratzeko akzioaz dihardute KZren 138 eta 141. arti kuluek. Zehatzago esateko, bigarren horrek bakarrik arautzen du aintzates pena aurkaratzeko akzioa, KZren 138. art.aren eginkizun bakarra —eta, hein handi batean, alferreko eginkizuna— baita KZren 141. artikulura igorpen bat egitea. b) Esangura hertsiko aurkarapen akzioez (hau da, semealabatasuna aur karatzeko akzioez) ari dira KZren 136, 137, 139 eta 140. art.ak: i) Ezkontzazko semealabatasuna aurkaratzeko akzioaz, KZren 136 eta 137. art.ak. ii) Ezkontzaz kanpoko semealabatasuna aurkaratzeko akzioaz, KZren 140. art. iii) Amak berak (ezkontzazko) amatasuna aurkaratzeko egikari dezake en akzioaz, KZren 139. art.

Horrez gain, kontutan izan behar da egoera edukitzarik dagoen ala ez eta, hori egotekotan, zein den berorren eragina legebideztaketa aktiboan eta akzio ak egikaritzeko epeetan.

FAMILI ZUZENBIDEA

216. Aintzatespena aurkaratzeko akzioa KZren 138. art.ak dioenez, legearen arabera ezkontzazko semealabatasu naren zehaztapena dakarten aintzatespenak aurkara daitezke adostasunaren inguruko akatsetan oinarrituta, 141. art.an xedatutakoaren arabera.

Aitata suna beste kari batzuetan oinarriturik aurkaratu ahal izateko, sekzio honetara bildutako arauak aintzat hartu behar dira.

Bistakoa denez, manu horrek semealabatasunaren zehaztapena dakarten aintzatespenak aipatu eta aintzatespen horiek borondate aitorpenekin pareka tzen ditu (KZren 141. art.). Aintzatespen horiek (gehi, hala izanez gero, le geak ezarritako osagarria) per se egokiak izan behar dira semealabatasuna zehazteko; hau da, aintzatespenok semealabatasunaren zehaztapen tituluak izan behar dira. Aurrerago azaldu dugun bezala, badira beste aintzatespen ba tzuk ere, semealabatasuna zehazteko aproposak ez direnak (aintzatespen ez formalak, berariazkoak zein isilbidezkoak, zeharkakoak, ahozkoak eta abar). Arauaren aplikazio esparruan lehendabiziko aintzatespenak bakarrik sartzen dira. Bigarrenek, ordea, ez dute semealabatasuna zehazten.

Kontrara, aintza tespen horien bidez, egitate batzuk eratzen dira —edo era daitezke behinik behin— eta egitateok, semealabatasuna eratortzeaz gain, praesuntio homi nisaren oinarri dira; presuntzio hori, era berean, semealabatasuna zehazten duen epaiaren uztarria da. Ondorenez, kasu horietan, zehaztapen titulua ez da aintzatespena, epaia baizik.

KZren 138 eta 141. art.en aplikazio esparruan sartzen diren aintzates penak honakoak dira: i) Ezkontzaz kanpoko semealabatasunaren aintzatespena, KZren 120.1. art.aren eta ondorengoen arabera. Agidanez, ondorengo artikuluetan ezarrita ko osagarriak ere esparru horretan sar daitezke. ii) KZren 118. art.an aipatutako aintzatespenak. Haatik, ez

dirudi manu horien aplikazio esparruan sartzen denik KZren 117. art.ko kasua; izan ere, kasu horretan, semealabatasuna aitatasun presuntzioaren bitartez zehazten da, eta aintzatespenak indartu baino ez du egiten presuntzio hori (beste modu batera esanda, aintzatespenik izan ezean, aitatasun presuntzioa ezerezean ge ratzen da) (horren kontra, PEĂ‘A).

KZren 138. art.ak lege testu bereko 141. art.ra jotzen du.

Horri helduta, semealabatasunaren titulu den aintzatespena aurkara dezake berori egiletsi duenak, semealabatasuna aintzatetsi badu okerrak, bortxak edota beldurta razpenak eraginda (ikus KZren 1265. art. eta ondorengoak). Kasu horretan, aintzatespena akastuna da, borondate aitorpena ez delako askatasun osoz era tu. Hori dela eta, manu horretan jasotako akzioak aintzatespena deuseztatzeko balio du. Akzio horren helburua da, izatez, aintzatespenari eragingarritasuna kentzea behin betiko, aintzatespen hori egiletsi denean KZren 141. art.an ai paturiko adostasun akatsetarik batek eraginda.

Manuak okerra, beldurtarazpena eta bortxa bakarrik aipatzen ditu, akzioa erakar dezaketen adostasun akatsen gisa.

Doloa, ostera, ez da manu horretan azaltzen. Autore batzuen ustez, legegileari ahaztu egin zitzaion doloa harako manuan sartzea; gure ustez, ordea, ez du ematen hori denik manuaren uler kera arteza. Arean bere, okerrik izan bada, doloa oker horren barruan sar dai teke eta, gauzak horrela, okerra den heinean, doloa alegazio gisa azal daiteke (subjektuak gurasotzat jotzen du bere burua, azpijoko maltzurren bitartez uste hori eragin izan delako); okerrik izan ezean (doloa gerta daiteke, nahiz eta okerrik izan ez; era berean, okerrak ez du beti eragiten subjektuak bere burua gurasotzat jotzea), doloa ezin da alegazio gisa azaldu. Ezintasun hori bidez koa izan daiteke nonbait, egiatasun printzipioa kontutan hartuta (EKren 39.2 eta KZren 127. art.ak).

Akzioa iraungi egiten da, aintzatespena eman denetik edota adostasuna ren akatsa desagertu denetik urtebetegarrenera; aintzatespen akastuna egiletsi duenari dagokio akzio hori. Dena den, urtebetea igaro baino lehen aintzates penaren egileslea hilez gero, haren jaraunsleek akzioa egikari dezakete edota hark hasitako egikaritzari ekin diezaiokete.

FAMILI ZUZENBIDEA

Jaraunsleek akzio hori egikari de zakete, urtebetea osatzeko geratzen den denbora tartean bakarrik.

Azkenik, aintzatespena baiezta daiteke eta, hala eginez gero, aintzates pena aurkaratzeko akzioa azkendu egiten da.

217. Ezkontzazko semealabatasuna aurkaratzeko akzioa Ezkontzazko semealabatasuna aurkaratzeko akzioak arautzen dituzte KZren 136, 137 eta 139. art.ek (azken hori, amatasunari dagokionean).

Ohar taraztekoa da, hor aipaturiko manuez gain, aintzakotzat hartu behar dela Ko de Zibilaren 134. artikulua ere, manu horrek bide ematen baitu ezkontzazko semealabatasuna aurkaratzeko; alabaina, kasu horretan, sine qua non beteki zuna da erreklamazio akzioa (akzio nagusia) egikaritzea, akzio horren erans kin hutsa baita semealabatasuna aurkaratzeko uzia (ikus ad supra §62, 212. zenbakia).

Hariari lotuz, bi kasu bereizi behar dira: aurrenekoa, aurkarapen akzioa senarrak egikaritzea (KZren 136. art.); eta, bigarrena, akzio hori semealabak egikaritzea (KZren 137. art.). a) Senarrak aitatasuna aurkaratzeko akzioa egikari dezake, semealabata suna Erregistro Zibilean inskribatu eta urtebeteko epean; baina epe horren zenbaketa ez da hasten, senarrak jaiotzaren berri izan arte (KZren 136. art.). Manuari helduta, badirudi Erregistro Zibilean egindako inskripzioa ez dela nahikoa, senarrak jaiotzaren berririk ez badu; baina, jaiotzaren berri izan da ere, akzioa egikaritzeko epearen zenbaketa hasten da, jaiotza inskribatzen denetik —eta, une horretatik aurrera, semealabatasuna aurkara daiteke—. Semealabatasuna inskribatzen ez den artean, epearen zenbaketa ez da has ten eta semealabatasunaren aurkarapena ere ezinezkoa da, senarrak jaio tzaren berri izan arren. Manua ulertzeko modu hori koherentea izan dadin, onartu beharra dago ezkontzazko semealabatasuna

zehazteko titulua dela Erregistroan egindako jaiotza inskripzioa, gurasoen ezkontzari buruzko ins kripzioa barne (KZren 115. art.). Zernahi gisaz, besterik ere pentsa daiteke —eta guk bestela pentsatzen dugu—; gure irudiz, zehaztapen titulua aitatasu naren inguruko presuntzioa da (KZren 116. art.). Hori onartuz gero, ondorio gisa hauxe esan daiteke: semealabaren jaiotzak ezkontzazko semealabata sunaren zehaztapena dakar, jaiotza hori gertatu bada ezkontzaren ondoren, eta ezkontza desegin edota ezkontideak legez zein egitatez banandu eta hu rrengo hirurehun egunak igaro baino lehen (KZren 116. art.ko ohiko kasua). Ondorenez, dies a quo berezi bat du ezkontzazko semealabatasuna aurkara tzeko akzioaren egikaritza epeak; epe horren zenbaketa hasten da senarrak semealaba jaio dela jakin dakienean, jaiotza hori Erregistroan inskribatu den ala ez kontutan hartu gabe. Une horretan bertan hasten da, hain zuzen ere, ur tebeteko epearen zenbaketa. Senarra hil eginez gero, horren jaraunsleei begira epearen zenbaketa hasten da eurok jaiotzaren berri dutenean (ikus KZren 136. art.ko hirugarren lerroaldea).

Senarraz aparte, horren jaraunsleek ere legebideztaketa aktiboa dute, bai na senarra hiltzean bakarrik (eta KZren 134. art.ko bidea kontutan hartu ga be). Legebideztaketa aktiboa jaraunsleei («jaraunsle bakoitzari») eratxikitzen zaie iure proprio, kausatzailea hil eta gero. Bada, senarraren heriotza jarauns leek duten legebideztaketa aktiboaren conditio iurisa da. Senarra urtebeteko epea igaro baino lehen hilez gero, jaraunsle bakoitzak akzioa egikari dezake urtebetea osatzeko geratzen den denbora tarte horretan; senarra jaiotzaren be rri izan gabe hil bada, urtebeteko epearen zenbaketa hasten da jaraunsleak jaiotzaren berri duenean. Bestalde ere, nabarmendu beharra dago jaraunsleen legebideztaketa aktiboa banakakoa dela («jaraunsle bakoitzari dagokio» dio KZren 136. art.ko bigarren lerroaldeak); beraz, jaraunsle bakoitzak izan behar du jaiotzaren berri. Beste hitz batzuekin esateko, —eta senarra hil eta gero, zentzuzkoa denez—, jaraunsle bakoitzak jaiotzaren berri duenean FAMILI ZUZENBIDEA

hasten da urtebeteko epearen zenbaketa, jaraunsle horrentzat eta jaraunsle horri dago kionean bakarrik; jaiotzaren berririk ez duen jaraunslearentzat edota ja raunsleentzat, ordea, ez da hasten inolako zenbaketarik. b) Semealabak aitatasuna aurkara dezake Erregistro Zibilean hori ins kribatu eta ondorengo urtebetean zehar. Semealaba adingabekoa edo ezgaia izanez gero, hori adin nagusikoa denetik edota lege gaitasun osoa duenetik hasten da epearen zenbaketa. Edu berean, semealaba emantzipatu eta ge ro hasten da epearen zenbaketa; adingabeko emantzipatuak bere burua go bernatzen du adin nagusikoa izango balitz bezala eta, horrez gain, adingabeko emantzipatua bere kabuz ager daiteke judizioan (KZren 323. art.). Hor adierazitakoari eutsiz, semealaba adingabekoa edo ezgaia den bitartean, gu raso ahalgoa duen amak zein Fiskaltzak egikari dezake akzioa, semeala batasuna inskribatu eta hurrengo urtebetean zehar. Hortaz, amak ez du iure proprio legebideztaketarik, aitatasuna aurkaratzeko akzioa egikaritu ahal iza teko; aitzitik, amari legebideztaketa hori dagokio, semealabaren lege or dezkaria den heinean bakarrik (eta KZren 130. artikuluan araututako bidea gorabehera).

Ezkontzazko semealabatasunaren egoera edukitzarik izan ezean —eta KZren 137. art.ko azken lerroaldeak dioenez—, semealabak edo horren ja raunsleek edozein momentutan jar dezakete demanda. Hori dela eta, egoera edukitzarik ez badago, akzioa preskribaezina da eta berorren egikaritza seme alabari edota horren jaraunsleei dagokie. Horrelakoetan, badirudi aurkarapen akzioa akzio adierazle hutsa dela.

Ustezko gurasoak aurkara al dezake ustezko aitaren aitatasuna?

Erantzu na ezezkoa izan behar da, aurkarapen akzioa bera bakarrik egikarituz gero; alabaina, emaitza berbera lor daiteke ondoko kasuan: ustezko gurasoak, bera

renganako semealabatasuna erreklamatzeko akzioa egikaritzeaz batera, lege bidez zehazturiko semealabatasuna aurkaratzen duenean, bigarren hori au rrekoaren kontrakoa delako (ikus KZren 134. art. eta supra §62, 212. zk.).

218. (Ezkontzazko) amatasuna aurkaratzeko akzioa Akzio horren inguruan ari da KZren 139. art.an jasotako manua. Manu hori, murritza izateaz gain, makurra ere bada.

Manu horrek ezkontzazko amatasunaz dihardu —expressis verbis ez bada ere—, KZren 140. art.an arautzen baita ezkontzaz kanpoko amatasunaren aurkarapena.

KZren 139. artikuluak ezartzen duenez, emakumeak bere amatasuna aur karatzeko akzioa egikari dezake, erditzea faltsua dela edota semealabaren identitatea egiazkoa ez dela egiaztatuz gero. Manuak ez du deusik ere esaten, beren beregi behintzat, akzioa egikaritzeko epeari buruz eta legebideztaketa aktiboari buruz.

Lehendabiziko arazoari dagokionez, eta manuak ezer ez dioela kontutan izanik, badirudi akzioa preskribaezina dela, hori berori baita erregela oroko rra semealabatasun akzioen esparruan (ildo horretatik, DE LA CÁMARA). Haatik, PEÑAk uste izan du lau urteko iraungitasun epea aplikatu behar dela, KZren 140. artikuluko bigarren lerroaldean ezarritako epea modu analogiko an aplikatuz.

Legebideztaketa aktiboaz denaz bezainbatean, KZren 139. art.ak amari bakarrik eratxikitzen dio legebideztaketa hori beren beregi. Edozein modutan ere, PEÑAk dioenez, amari legebideztaketa aktiboa kendu behar zaio, ama horrek egilekide gisa jardun izan badu erditzearen faltsukeriari buruzko deli tuan; hala gertatu behar da, batez ere, egoera edukitzarik izan ezean. Zinez, amatasuna KZren 134. art.aren bitartez ere aurkara daiteke. Zernahi den ere, kasu horretaz landara, badirudi hertsiegia dela legebideztaketa amari bakarrik eratxikitzea eta legebideztaketa hori ez ematea, aldiz, semealabari —ez da halakorik gertatzen, ostera, amatasuna ezkontzaz kanpokoa denean (KZren 140. art.)— eta senarrari. Halaber, RIVEROk FAMILI ZUZENBIDEA

ohartarazi duenez, KZren 139. art.ak hitzez hitz dio emakumeak aurkarapen akzioa egikari dezakeela; ho rren ondorioz, manuak ez du beren beregi baztertzen senarraren eta semeala baren legebideztaketa aktiboa. Nolanahi den ere, amaren jaraunsleek ez omen dute legebideztaketa aktiborik (KZren 130. art.ak eratorritako legebideztaketa salbu), horiei beren beregi eratxiki behar zaielako legebideztaketa hori.

219. Ezkontzaz kanpoko semealabatasuna aurkaratzeko akzioa KZren 140. art.an arautzen da ezkontzaz kanpoko semealabatasuna aur karatzeko akzioa. Bide beretik, manu horrek legebideztaketa aktiboa eta epe ak zehazten ditu, egoera edukitzarik dagoen ala ez kontutan hartuta. a) Egoera edukitzarik izan ezean, aita edo amarengandiko ezkontzaz kan poko semealabatasuna aurkara dezakete semealabatasun horren ondorioz kalteak izan dituztenek. Zein epetan? Manuak ez duenez ezer esaten, akzioa preskribaezina dela ondorioztatu beharra dago (KZren 1936. art.). Nortzuk dira (aurkaratutako semealabatasunaren ondorioz) kalteak izan dituztenak? Aurkarapen akzioa ez da akzio publikoa, inondik inora ere (PEĂ‘A); gisa ber tsuan, aurkarapen akzioari ezin zaio aplikatu KZren 131.1. art.ak erreklama zio akzioaren inguruan ezarritako legebideztaketa aktibo zabala (legebidezko interesa duten pertsonetarik edozein). Bada, aurkarapen akzioa egikaritzeko legebideztaketa aktiboa du semealabatasunaren iraupena delaeta ondare kal teak edo kalte moralak izan ditzakeenak, iraupen horrek norberaren interesa (edo inorena, pertsona horrek lege ordezkari gisa jardunez gero) eta egungo interesa urratzen dituelako.

Besteak beste, legebideztaketa aktiboa dute, za lantzarik gabe, senipartedunek, noble titulu bat jasotzeko lehian parte hartzen dutenek etab.

b) Egoera edukitzarik izanez gero, aurkarapen akzioa egikari dezakete, batetik, semealaba edota guraso gisa agertzen direnek eta, bestetik, seme alabatasun hori delaeta derrigorrezko jaraunsle gisa kalteak izan ditza ketenek. Kasu horretan, eta semealabatasuna inskribatu ostean, akzioa lau urteko epean iraungitzen da, semealabak kasuan kasuko egoera edukitza due netik zenbatuta. Manuak beren beregi adierazten duenez, epe hori iraungi tasun epea da. Kode Zibilaren eraldaketari buruz maiatzaren 13an emandako 11/1981 Legearen zioen azalpenari helduta, epe hori iraungitasun epe izatea bidezkoa gerta daiteke, egoera zibilaren inguruko harremanetan semealaba ri segurtasuna emateko, ÂŤbatez ere, semealabatasun harreman zehatz batzuei buruz dagoeneko eztabaidarik sortzen ez deneanÂť.

Iraungitasun epearen zenbaketa has dadin, bi baldintza bete behar dira: aurrenekoa, semealabatasuna inskribatzea eta, hurrena, semealabak egoera edukitza izateari ekitea.

Lehendabiziko baldintzak ez du ezelako arazorik sor tzen; bigarrenak, ordea, bai: semealabak noiztik ote du egoera edukitza?

Ins kripzioa eta egoera edukitza ezin dira nahastu; egineginean ere, gerta daiteke inskripzioa egitea, egoera edukitzarik izan gabe eta, alderantziz, egoera edu kitza izatea, inskripziorik egin gabe. Berebat, KZren 140. art.ko bigarren le rroaldearen aginduz, bi egitate horiek aldi berean izan behar dira.

Bestalde, egoera edukitza egitatezko egoera da; horregatik, egoera edukitzarik dagoen ala ez egiaztatzea erraza izan daiteke, baina zaila da oso egoera hori noiz hasi eta noiz bukatu den finkatzea. Areago oraindik, egoera edukitzaren ezaugarri en artean, hau da, nomen, tractatus eta reputatio izenekoen artean, azken ho rri nagusitasuna emanez gero, aipatu berri dugun zailtasuna areagotu egiten da, reputatio egoera arras nahasia baita hasierako une horretan. Bada, noiz esan ote daiteke reputatioa dagoela?

Badirudi galdera horri erantzutea ezinez koa dela. Horrenbestez, lege adierazmoldea honakoa da: semealabak ÂŤkasuan kasuko egoera edukitzaÂť duenetik. Esamolde FAMILI ZUZENBIDEA

horren bidez, ezin daiteke jakin noiz hasi zen egoera hori; kontrara, adierazmolde horri helduta jakin daiteke semealabak zein unetatik duen kasuan kasuko egoera edukitza. Behin une hori zehaztu eta semealabatasuna inskribatu eta gero, une horretan hasten da lau urteko epearen zenbaketa.

Amaitzeko, legebideztaketa aktiboa eratxikitzen zaie semealabari edo gurasoari (zehatzago esateko, semealaba edo guraso gisa agertzen direnei) eta derrigorrezko jaraunsleei.

Horrezaz aparte, adingabeko edo ezgaien lege ordezkariek ere akzioa egikari dezakete; halaber, iure proprio legebideztaketa aktiboa dutenen jaraunsleek ere akzio hori egikari dezakete (KZren 130. art.).

Edozein kasutan ere, semealabek akzioa egikari dezakete, gaitasun osoa lortu eta hurrengo urtebetean zehar (KZren 140. art. i.f.).

Hortaz, lau urte ko iraungitasun epea ahituta egon arren, semealabek akzio hori egikari deza kete, semealabatasuna epai bidez zehaztu denean izan ezik (KZren 134.2 eta 1251.2. art.ak).

ยง65. SEMEALABATASUN AKZIOAK KATALUNIAN ETA NAFARROAN 220. Semealabatasun akzioak Katalunian Katalunian semealabatasunei buruz emandako legeak semealabata sun akzioak arautzen ditu 10.etik 18.era arteko art.etan. Esangura hertsiko semealabatasun akzioen arauketarekin batera, lege horrek arau orokor batzuk barneratzen ditu, auzibideari buruz (15. art.), froga arazoei buruz (16. art.) eta, azkenik, erreklamazio edo aurkarapen prozeduretan zehar semealabak izan behar duen babesari buruz (18. art.).

Kataluniako Legearen egitura eta Kode Zibilarena antzekoak dira, euren sistematika eta edukia ezberdinak izan arren.

GETEALONSOk eta BLAS COk adierazi dutenez, Kataluniako lege horretan, egituraren

inguruko irizpi de nagusia da akzio mota (erreklamazio akzioa edo aurkarapen akzioa) eta, akzio motaren barruan, azpikategoria da kasuankasuan erreklamatu edo aur karatzen den semealabatasun mota (ezkontzazkoa zein ezkontzaz kanpokoa). Gisa berean, Kataluniako legegileak eta Espainiakoak ardura berbera izan du te, alegia, legebideztaketa aktiboa (badirudi pasiboa jakinekotzat jotzen dela, baina ikus 15. art.) eta akzioen egikaritza epeak zehaztea.

Edonola ere, lege bideztaketa zehazteko, Kataluniako legegileak ez du kontutan hartzen egoera edukitza; Espainiakoak, aldiz, bai.

A) Legebideztaketa pasiboaren inguruan, 15. art.ak jarraikoa dio: seme alabatasunaren gaineko auzibide guztietan demandatu behar dira aitatasuna, amatasuna edo semealabatasuna lege bidez zehazturik duten pertsonak, ho riek ez badute beste era batera parterik hartzen auzibideotan.

Pertsona horiek hilez gero, akzioa euren jaraunsleen kontra egikaritu behar da (15. art.).

B) Ernalkuntzaren lege garaian zehar, gerta daiteke amak sexu harrema nak izatea demandatzailea ez den gainontzeko batekin. Zernahi gisaz, hori ez da nahikoa, Kataluniako Legearen 5. art.an ezkontzaz kanpoko aitatasunari buruz ezarritako presuntzioa baliogabetzeko, ezta aitatasun adierazpena ezes teko ere. Horrelakoetan, sinesgarriagoa izaten da subjektu baten aitatasuna, bestearena baino; horregatik, lehendabiziko subjektu horren inguruan ematen da aitatasun adierazpena. Aita izan daitezkeen horien artean, aitatasuna iza teko probabilitatea antzekoa baldin bada, ezin da aitatasunik adierazi (16. artikulua).

C) Semealabatasuna erreklamatu edota aurkaratzeko prozedurak dirau en artean, epaileak neurri egokiak har ditzake, adingabekoaren pertsonari eta ondasunei begira. Aurkarapen kasuan (ÂŤerreklamazio kasuanÂť esan beharko luke manuak), epaileak FAMILI ZUZENBIDEA

mantenua erabaki dezake adingabeko horren mesede tan; bada, zein gurasoren aitatasuna edo amatasuna aurkaratu (ÂŤerreklamatuÂť esamoldea erabili beharko litzateke) eta guraso horrek eman beharko du epai leak erabakitako mantenua (18. art.).

D) Semealabatasuna erreklamatzeko akzioa. Semealabatasun hori ez kontzazkoa izanez gero, legebideztaturik daude aita, ama eta semealaba.

Ak zioa preskribaezina da (10.1. art.). Semealaba hil bada gaitasun osoa lortu eta ondorengo lau urteak igaro baino lehen, edota demandaren oinarri diren frogak aurkitu eta hurrengo urtebetean zehar, haren semealabek zein on dorengoek eta euren jaraunsleek akzioa egikari dezakete edota hark hasita ko egikaritzari euts diezaiokete, epeok bete arte (10.2. art.).

Semealabatasuna ezkontzaz kanpokoa izanez gero, semealabak bere bi zitza osoan zehar egikari dezake akzioa. Semealaba hil bada gaitasun osoa lortu eta ondorengo lau urteak igaro baino lehen, edota demandaren oinarri diren frogak aurkitu eta hurrengo urtebetean zehar, horren semealabek zein ondorengoek eta euren jaraunsleek akzioa egikari dezakete edo hark hasitako egikaritzari euts diezaiokete, epeok bete arte (11.1. art.). Halaber, semealaba adingabekoa edo ezgaia bada, bere lege ordezkariak egikari dezake akzioa. Gurasoak ere legebideztaturik daude iure proprio akzioa egikaritzeko, eurek semealabatasunari buruz egin duten aintzatespena eragingabea izan bada, se mealaben adostasuna nahiz epailearen onespena ez izateagatik (11. art.aren 2 eta 3. lerroaldeak).

E) Semealabatasuna aurkaratzeko akzioa. Senarrak ezkontzazko aitata suna aurkaratzeko akzioa egikari dezake, semealaba jaio dela jakin eta ondo rengo urtebetean zehar. Akzio hori senarraren semealabei edo ondorengoei eta beraren jaraunsleei eskualdatzen zaie, senarra hil bada akzioa jarri oste an edota epea ahitu baino lehen. Azken kasu horretan, edozein

legebideztatuk egikari dezake akzioa, urtebeteko epea osatzeko geratzen den denbora tarte horretan; senarra hil bada jaiotzaren berri izan gabe, epe horren zenbake ta hasten da, aurkarapen akzioa egikaritzeko legebideztaturik dagoenak jaio tza horren berri duenean (12.1. artikulua). Amak bere izenean aurkara dezake ustezko aitatasuna, lehenik eta behin, gurasoen arteko elkarbizitza etenda ge ratu denean eta, bigarrenik, deuseztasun, banantze eta dibortzio kasuetan; aiu rri berean, amak semealabaren izenean aurkara dezake ustezko aitatasuna, semealaba hori adingabekoa edo ezgaia bada eta amaren zaintzapean badago. Aipatu berri ditugun kasuetan, semealabak ere akzioa egikari dezake, gaita sun osoa lortu eta ondorengo urtebetan zehar (12.2. art.).

Ezkontzaz kanpoko semealabatasunak ukitzen dituen subjektuak zein tzuk izan eta subjektuok egikari dezakete semealabatasun hori aurkaratzeko akzioa. Akzio horren iraungitasun epea lau urtekoa da eta epe horren zen baketa hasten da, kasuankasuan aurkaratzen den egoera zibila hasi edota, ha la denean, egoera horren berri izan denetik. Seme-alabaren kasuan, akzioa iraungi egiten da semealaba horrek gaitasun osoa lortu eta hurrengo urtebe tea igarotakotan (13. art.).

F) Aintzatespena aurkaratzeko akzioa. 14. artikuluak dioenez, oker, bor txa edo beldurtarazpenaren ondorioz egiletsitako aintzatespena aurkara dai teke, eta aurkarapen akzioa dagokio harako aintzatespena egiletsi duenari. Akzio hori iraungi egiten da, aintzatespena egiletsi edo adostasunaren akatsa desagertu eta ondorengo urtebetegarrenean.

Aintzatespena moldatu duen sub jektua urtebete hori ahitu baino lehen hil bada, haren semealaba, ondorengo eta jaraunsleek aintzatespena aurkaratzeko akzioa egikari dezakete edota ja danik hasita dagoen egikaritzari ekin diezaiokete.

FAMILI ZUZENBIDEA

221. Semealabatasun akzioak Nafarroan Semealabatasun akzioez arduratzen dira NFZZKren 70 eta 71. legeak.

A) Aurkarapen akzioa. Jaiotza inskripzioan agertzen den amatasuna bi de zibilean aurkaratu ahal izateko, frogatu beharra dago erditzea faltsua dela edo, osterantzean, ustezko semealaba eta jaiotakoa ez direla pertsona bera. Amatasuna eta egoera edukitza bat baldin badatoz, semealabak eta emaku meak bakarrik aurkara dezakete zuzenean amatasun hori. Edozein modutan ere, kontutan izan behar da egitate jakin batzuek eratortzen dutela emakume horren amatasunari buruz edo berak zehaztutako semealabatasunari buruz egindako inskripzio faltsua.

Gauzak horrela, emakumeak ez du egitateotan parterik hartu behar, modu kontzientean eta borondatez; bestela, ez du zu zeneko legebideztaketarik amatasuna aurkaratzeko. Egoera edukitzarik izan ezean, zuzeneko interes zilegia duen edonork aurkara dezake amatasuna.

Senarrak ezkontzazko aitatasuna aurkara dezake, semealabatasuna Erre gistro Zibilean inskribatu eta ondorengo urtebetean zehar; baina epe horren zenbaketa ez da hasten jaiotzaren berri izan arte.

Senarra hil bada jaio tzaren berri izan gabe edota semealabatasuna inskribatu baino lehen, ha ren jaraunsleek aitatasuna aurkara dezakete, gorago aipatu dugun epean. Semealabak ere aitatasuna aurkara dezake, gaitasun osoa lortu nahiz berres kuratu edota jaiotza inskribatu (hori geroago gertatuz gero) eta hurrengo urte betean zehar.

B) Aintzatespena aurkaratzeko akzioa. Adostasun akatsekin gauzatuta ko aintzatespena aurkara dezake aintzatespen hori egiletsi duenak, akatsa desagertu eta ondorengo urtebetean.

Adingabekoaren edo ezgaituaren seme alabatasunari buruz egindako aintzatespena aurkara dezake haren

lege ordez kariak, kari zuzenik izanez gero. Adingabekoak edota ezgaituak, alabaina, zuhurtziara aurkara dezake aintzatespen hori, adin nagusitasuna lortu edota gaitasun osoa berreskuratu eta gero; aurkarapen akzioa egikaritzeko epea lau urtekoa da, akzio hori egikari daitekeen unetik zenbatuta.

Ezkontzaz kanpoko semealabatasunari buruz egindako aintzatespena aurkara dezakete aintzatespen horren ondorioz kalteak izan dituztenek; aur karapen akzioa egikaritzeko epea lau urtekoa da, semealabatasuna inskriba tzen denetik zenbatuta.

C) Akzio adierazlea (sic). Aitak, amak eta semealabak edozein momen tutan erreklama dezakete semealaba horren ezkontzazko semealabatasuna. Egoera edukitzarik izanez gero, akzioa egikari dezakete zuzeneko interes zi legia duten gainontzekoek ere.

Ezkontzaz kanpoko semealabek aitatasuna edo amatasuna adierazteko akzioa egikari dezakete, honako kasuetan: 1) Ernalkuntza garaian zehar, ustezko aita eta ama elkarrekin bizi izan direnean igarriigarrian.

2) Semealabak egoera edukitza duenean, demandatuari begira.

3) Ustezko gurasoak hala aitortzen duenean.

4) Gurasoen eta semealaben arteko harremanei buruz froga biologikoak daudenean.

5) Amatasunari dagokionean, erditzearen frogak daudenean.

Edu berean, ezkontzaz kanpoko semealaba hil bada adingabekotasun edo ezgaitasun bitartean, horren ondorengoek ere akzioa egikari dezakete.

D) Legebideztaketa pasiboa. Aita edo ama hilez gero, akzioa ama edo ai ta horren jaraunsleen kontra egikari daiteke, epaileak aitatasuna edo amatasu FAMILI ZUZENBIDEA

na adieraz dezan.

BIBLIOGRAFIA GETE ALONSOBLASCO GASCÓ, La nueva regulación de la filiación en el De recho Catalán, Valentzia, 1992.

Hogeita hirugarren gaia SEMEALABATASUNA (IV). ADOPZIOA Laburpena: §66. Adopzioa.— 222. Kontzeptua.— 223. Bilakaera historikoa.— 224. Kode Zibilaren eraldaketa, 1987ko azaroaren 11ko Legearen bi dez.— 225. Adopzioa Katalunian.— 226. Aragoiko Zuzenbide Zibilaren Konpilazioa.— 227. Nafarroako Foru Berria.— §67. Adopzio prozedu ra.— 228. Hasiera.— 229. Subjektuak: A) Zein subjektuk eman behar duen adostasuna; B) Zein subjektuk eman behar duen baiezkoa; C) Zein subjekturi entzun behar zaion.— 230. Prozedura amaitzea.— §68. On doreak, azkentzea eta Zuzenbide iragankorra.— 231. Ondoreak.— 232. Azkentzea.— 233. Zuzenbide iragankorra, 1987ko azaroaren 11ko Legean.

§66. ADOPZIOA 222. Kontzeptua Semealabatasuna naturaren araberakoa edo adopzio bidezkoa izan daite ke (KZren 108. art.). Bigarren hori egintza zehatz baten bidez gertatzen (era tzen) da. Egintza hori burutzean, aita edo amaren eginkizuna eratxikitzen zaio pertsona bati (adopziohartzaileari); salbuespenez gerta daiteke, ostera, bi pertsonari eratxikitzea eginkizun hori.

Egintza berean, beste pertsona ba ti (adoptatuari) semealabaren eginkizuna eratxikitzen zaio. Egineginean ere, batzuen eta besteen artean ez dago inolako sorkuntza harremanik.

Adopzioa semealabatasun mota bat da eta, semealabatasun horren oina rrian, ez dago naturaren araberako harremanik edo sorkuntza harremanik.

Ai tzitik, bi hauek dira adopzio bidezko semealabatasunaren uztarri: batetik, adopziohartzaileak (edo, hala denean, adopziohartzaileek)

euren boronda tez gauzaturiko egintza eta, adopziogaia 12 urtekoa baino nagusiagoa denean, berorrek gauzaturikoa ere; eta, bestetik, epaileak hartutako erabakia, adopzio hartzaile(ar)en eta adopziogaiaren artean semealabatasun harremanak era tzeko. Hori dela eta, adopzioari ÂŤsemealabatasun zibilÂť iritzi izan zaio kasu batzuetan.

Azken finean, adopzioaren bitartez, semealabatasun harremanak sortzen dira bi pertsonaren artean, bat bestearen ondorengoa izan ez arren.

223. Bilakaera historikoa Historian zehar, adopzioa erakunde ezaguna izan da. Garai batean, ezta baida biziak sortu ziren haren inguruan eta, Kode Zibila argitaratzean, adop zioa desagertzeko zorian egon zen.

Irizpide subjektiboari helduta, Erromako Zuzenbideak bi erakunde hau ek bereizi zituen: adrogatioa eta adoptioa. Adrogatioaren bitartez, sui iuris batek beste sui iuris bat adoptatzen zuen; horretara, azken hori alieni iuris bi hurtzen zen eta horren menpe zeudenak ere lehenengoaren potestaspean gera tzen ziren. Adoptioaren kasuan, aldiz, subjektu adoptatua alieni iurisa zen eta adopziohartzailearen potestaspean geratzen zen.

Justinianoren Zuzenbideak adopzio osoa eta erdi osoa bereizi zituen.

Au rrenekoan, aurreko batek bere ondorengo bat adoptatzen zuen.

Bigarrenean (hau da, gainerako kasuetan), adoptatua ez zen irteten bere gurasoaren po testasetik eta, beraz, ez zen jartzen adopziohartzailearen potestaspean; izan ere, adoptatuak oinordetza eskubideak besterik ez zituen eskuratzen adopzio hartzaileari begira.

Espainiari gagozkiola, Bitarteko zuzenbide deiturikoak eutsi egin zion Justinianoren Zuzenbidean egindako bereizketari (4, 16 P.).

Espainiako kodegintzaren garaietan, doktrinan eztabaida sutsua piztu zen, adopzioak indarrean iraun behar zuen ala ez erabakitzeko. Erakunde hori desagertzeko zorian izan zen 1851ko Proiektuan; adopzioa zaharkiturik zego en, ez zen batere erabiltzen, ez zegoen Espainiako ohituretan erroturik eta, horrez gain, legeari maula egiteko bidea izan zitekeen. Nolanahi den ere, GARCÍA GOYENAren hitzak oso adierazgarriak dira: «(sekzioko) mahai kide andaluziar batek ohartarazi zuen bere herrian bazirela (adopzio) kasu batzuk, nahiz eta eurok ezohikoak izan.

Horregatik, adopzioari buruzko titu lua iraunaraztea erabaki zen, aurrerantzean ere ordura arte bezain ezohikoa eta arraroa izango zelakoan adopzio hori». Isabeldar Proiektuaren ostean, eta Kode Zibila egiteko unean ere, egoerak bere horretan iraun zuen: adopzioa ren erabilera oso urria zen, hau da, adopzioa oso gutxitan aplikatzen zen; erabilera edo aplikazio hori maulazkoa izan zitekeenez gero, adopzioak hala nolako mesfidantza sortarazi zuen. Horren aurka, argudio hau bakarrik erabil zitekeen: adopzioaren erakundeak ez zuen kalterik egiten eta, kasu batzuetan, erabilgarria ere bazen; halaber, aukerakoa izan zitekeen, eta «sentimendu go zoak eta ongileak erakar zitzakeen» (GARCÍA GOYENA). Hori guztia dela eta, adopzioaren iraupena ahalbideratu zen; azken finean, Mari Errauskinen antzera, adopzioak ez zuen enbarazurik edo kalterik egiten eta, noiz edo be hin, erabilgarria edo aproposa izan zitekeen, Espainiako gizartean sustraiturik egon ez arren. Bistakoa da mamiz antzekoak izan zirela Foru zuzenbide ize nekoen iraupena onartzeko arrazoiak eta adopzioa onartzekoak; beste hitzez esanik, adopzioa onartu zen, geroak eta, zehatzago esateko, gizarte eta Zu zenbidearen geroak erakunde hori ezabatuko zuelakoan. Egineginean ere, bi kasuotan okerrekoa gertatu zen uste edo susmo hori.

Doktrinaren egoerak eragina izan zuen adopzioari buruz Kode Zibilera bildutako arauketa horretan. Horren inguruan, hauxe ezarri zuen 1988ko ma iatzaren 11ko Oinarri Legearen 5. oinarriak: «gisa berean,

onartzeko mo dukoak dira eskritura publikoaren bidez egindako adopzioa eta epailearen baimenarekin egindakoa. Berebat, adinaren eta adostasunaren inguruko bal dintzak eta debekuak finkatu behar dira, horiek nahitaezkotzat jotzen dire nean; izan ere, adopzio eskubideaz abusatzeak oztopo larriak erator ditzake familiaren antolaketa naturalaren kontra, eta oztopo horiek saihestu beharra dagoÂť. Nabari denez, legegileak uste izan zuen adopzioa maula egiteko erabil zitekeela (berbarako, ezlegebidezko semealaba adoptatzea, horren semeala batasuna ezin zenean aintzatetsi; adopzioa gauzatzea, oinordetza zergarik ez ordaintzeko etab). Ideia hori igarriigarrian azaldu zen, batetik, Kode Zibile an, urriurria eta zehazgabea izan baitzen adopzioari buruz bertara bildutako arauketa; ROBLES FONSECAren hitzak erabiliz, arauketa hori ÂŤzatika koa eta makurraÂť zen. Bestetik, harako ideia islatu zen gizarte errealitatean ere, adopzioaren erakundeak ez baitzuen inolako erabilerarik izan. Arauketa horretan, adopzio mota bakar bat besterik ez zen onartu eta, adopzioa gauzatu eta gero ere, adoptatuak bere familia naturalarekin harremanak zituen; ildo berean, lehentasuna eman zitzaion familia naturalarenganako loturari.

Adop zioaren bidez, adoptatua adopziohartzailearen guraso ahalgopean geratu eta berorrenganako adopzio lotura sortzen zen (sortu ere, adopzio lotura adopzio hartzailearekin bakarrik sortzen zen eta ez, ordea, horren familiarekin; dena den, familia hori kontutan hartzen zen ezkontza eragozpenei begira).

Horre kin, etenda geratzen zen guraso biologikoak adoptatuaren gain zuen guraso ahalgoa; hori berori zen, hain zuzen ere, adopzioak eragiten zuen aldaketa ba karra, adoptatuaren eta horren familia naturalaren arteko harremanetan.

Bes talde, adopzioak mantenu betebeharra erakartzen zuen. Halaber, itunak egin zitezkeen abizenaren erabilerari buruz eta, hala nahi izanez gero, oinordetza eskubideei buruz ere. Azken buruan, adopzioaren inguruan egoera anbiguoa sortu zen, hau da, hibrido bat: adoptatua ez zen bere familia naturaletik irte

ten, ezta adopziohartzailearenean sartu ere.

Kode Zibila aldarrikatu zenetik, adopzioaren arauketak lau eraldaketa ga rrantzitsu izan ditu (1958, 1970, 1981 eta 1987an). Besteak beste, honakoak izan dira eraldaketa horien helburuak: adoptatua adopziohartzailearen fa milian integratzea; semealaba adoptatua eta semealaba naturala parekatzea; eta, azkenik, adoptatuaren eta horren familia naturalaren arteko lotura haus tea (modu esanguratsuan, 1987ko azaroaren 11n izandako Eraldaketa Legeak ÂŤaurreko familiaÂť deritzo familia naturalari).

Geroago ikusiko dugun modu an, 1987ko azken eraldaketak bakarrik erdietsi du legegilearen helburu hi rukoitz hori (edo helburu hori iristeko baliabideak jarri izan ditu, behintzat).

Lehenengo eta behin, arrazoi desberdinek bultzatu zuten 1958ko eral daketa (1958ko apirilaren 24ko Legea): batetik, 1936tik 1939ra arteko gerra zibil bitartean, eta berorren ostean ere, gizartean areagotu egin zen adopzioa ren beharrizana; bestetik, doktrinak (lehenago) eta legegileak (geroago) an tzeman zuten ordura arte indarrean zegoen adopzioaren arauketak ez zuela ezelako eragingarritasunik. Eraldaketa horretan, bi adopzio mota bereizi ziren berriro ere; euron edukia aldakorra izan bada ere, bibiek indarrean iraun dute 1987ko azken eraldaketara arte. Horrela, adopzio osoa eta erdi osoa bereizi zi ren. Lehendabizikoan, adoptatuaren eta horren familia naturalaren arteko ha rremanak murriztu egin ziren oso (ildo horretatik, familia naturala ezin zen adoptatuaren jaraunsle izan), nahiz eta harremanok guztiz apurtu ez (kasu rako, mantenu betebeharrak bere horretan zirauen). Edu berean, indartu egin zen adopziofamiliaren eta adoptatuaren arteko lotura.

Batetik, parekatzeko modukoak ziren —betebetean ez bada ere— adopzio osoak sortutako lotura eta naturaren araberako semealabatasunak eratorritakoa. Adopzio erdi osoari dagokionean, aldiz, eraldaketa murritzagoa izan zen; izatez, nahikoa antze

koak ziren garai hartako adoptatuaren estatutua eta Kode Zibilaren jatorrizko idazkerak adoptatu horri eratxikitzen ziona.

Horren arabera, adoptatuak eutsi egiten zion bere familia naturalarenganako loturari; horrez gain, berdintsuak ziren gorago aipatu ditugun harremanak eta adoptatuak adopziohartzailea rekin zituenak.

Bigarrenik, 1970eko eraldaketak (uztailaren 4ko 4/1970 Legea) adopzio lotura sendotzeko arazoari oldartu zion beste behin ere.

Horretarako, eral daketak adoptatua integratu zuen adopziohartzailearen familian, adoptatu horrek familia naturalarekin zituen loturak hautsiz.

Eraldaketa horrek ahalbi deratu egin zuen adopzio bakuna (lehen adopzio erdi osoa) adopzio oso bihur tzea. Orobat, semealaba adoptatuak eta legebidezko semealabak parekatu egiten ziren neurri handi batean (parekaketa osoosoa izan zen abizenei begi ra: adoptatuak adopziohartzailearen edota adopziohartzaileen abizenak es kuratu eta familia naturalarenak galtzen zituen; parekaketa horrek muga batzuk izan zituen, ordea, oinordetzaren arloan). Halaber, adoptatzeko debe kuak murriztu ziren eta adopziohartzaile izateko adina gutxitu zen. Zernahi gisaz, adoptatua ez zen betebetean integratu adopziofamiliaren barruan, familia horren eta adoptatuaren artean ez baitzen senidetasunik sortu eta fa milia naturalarenganako lotura zehatz batzuek euren horretan iraun baitzuten.

Hirugarrenik, 1981eko eraldaketaren (maiatzaren 13ko 11/1981 Legea ren) helburu nagusia ez zen izan adopzioa arautzea, ezpada Kode Zibilaren atal batzuk aldaraztea, alegia, semealabatasun, guraso ahalgo eta ezkontza ren ondasun eraentzari buruzko atalak aldaraztea. Dena dela, semealabata sunaren arauketa behar bezala aldarazteko, adopzioarena ere taxuz aldarazi behar zen. Beharbada jarraikoak izan ziren lege horrek adopzioaren inguruan ezarri zituen aldarazpenik garrantzitsuenak: lehena, adoptatua adopziohar tzailearen familian integratzea, nola adopzio osoaren bidez, hala

adopzio ba kunaren bidez; eta, hurrena, adoptatu hori bere jatorrizko familiatik ateratzea (178. art.aren 3 eta 4. lerroaldeak; BERCOVITZ). Berebat, adopzioaren bidez sortutako senidetasun harremanek ÂŤadopziohartzailea, adoptatua, horren on dorengoak eta adopziohartzailearen familiaÂť ukitzen zituzten (176.2. art.). Gainera, kodearen xedapenei helduta, ondore berberak sortzen zituzten adop zio osoak (horixe adierazten du gaur egun ere KZren 108. art.ak) eta ezkon tzazko semealabatasunak nahiz ezkontzaz kanpokoak (hau da, naturaren araberako semealabatasunek).

Handik gutxira, ageriagerian geratu zen adopzio bakunak ez zuela ino lako garrantzirik gizartearentzat eta ez zela batere erabilgarria; hori dela eta, 1987ko eraldaketarekin desagertu egin zen adopzio mota hori.

224. Kode Zibilaren eraldaketa, 1987ko azaroaren 11ko Legearen bidez 1987ko azken eraldaketak (azaroaren 11ko 21/1987 Legea) ezabatu egin zituen adopzio motak. Harrezkero, adopzioa erakunde baterakoia da eta bete betean pareka daiteke naturaren araberako semealabatasunarekin.

Orobat, 1987ko Legearen hitzaurreak eraldaketa horren oinarria bidezkotu zuen, hitz hauek erabilita: ÂŤzinez, 1970ean egindako aldarazpenak kodearen moderniza zioa ekarri zuen eta legegileak asmo onak izan zituen; zernahi ere, aintzatetsi beharra dago orain arte indarrean egon den eraentzak ez duela erabat gau zatu, arauen akats eta hutsuneak direla eta, adopzioaren erakundeak gizarte an bete behar duen eginkizunaÂť.

Adopzioaz landa, legeak beste erakunde batzuk arautzen ditu (hala nola, adingabekoen zaintza eta harrera), erakunde horiek semealabatasun harre manik sortzen ez badute ere. Euron bitartez, argiroargiro azaltzen

da herri botereek duten interesa, haurrak, adingabekoak, gurasoen eskumenetik kanpo utzitakoak eta zaintzarik gabekoak babesteko.

Gainera, babes hori Konstitu zioak berak ezarritako eskakizuna da (EKren 39.4. art.).

Adopzioaren gaur egungo arauketak ondoko ezaugarriak ditu, batik bat: a) Semealabatasun mota bat bakarrik arautzen da. Ondore berberak sor tzen dituzte adopzio bidezko semealabatasun horrek eta naturaren araberako semealabatasunak (KZren 108. art.). b) Salbuespeneko kasuetan izan ezik, adoptatuak galdu egiten ditu aurre ko familiarekin zituen lotura juridikoak eta familia berriaren kide bihurtzen da. Hortaz, adopzio harremanak ez dira agortzen adopziogaiaren eta adopzio hartzailearen artean; haatik, harremanok sortzen dira haren eta adopziofa miliaren artean ere. Ildo horretatik, 1987ko Legearen hitzaurreak adopzioaren oinarrizko printzipio bat ezartzen du; horren arabera, «familia integratzeko tresna gisa itxuratzen da adopzioa».

Integrazio hori lortzeko, osoosorik hau tsi behar dira adoptatuak aurreko familiarekin dituen lotura guztiak (KZren 178.2. art.ko salbuespenak izan ezik). Aiurri berean, semealabatasun harre manak sortu behar dira «ope legis», harreman horiei semealabatasunaren arau orokorrak aplikatu ahal izateko (KZren 108. art. eta ondorengoak).

Orobat, KZren 180.4. art.an ere oinarrizko printzipio hori azaltzen da. Manu horri helduta, adopzioaren gain ez du inolako eraginik adoptatuari na turaren arabera dagokion semealabatasuna zehazteak. c) Adoptatuaren onura. Hori berori da, hain zuzen ere, 1987ko eraldake taren oinarrizko printzipioetarik bat. Bada, adopzioa eratzean, adoptatuaren onurak lehentasuna du, legebidezko beste edozein interesen gainetik.

Horretara, adopzioa gauzatzeko derrigorrezkoa da

adopziogaiaren adosta suna, adopziogai hori 12 urtekoa baino nagusiagoa izanez gero (edu bertsuan, adopziogaiak adopzioari emandako ezezkoa baloratu beharra dago, adopzio gai hori 12 urtekoa baino gazteagoa izanik, behar besteko adimenik baldin badu). Ondorenez, eta KZren 175.2. art.an ezarritako salbuespena gorabehera, ezin dira adin nagusikoak adoptatu, ezta adingabeko emantzipatuak ere.

Bes talde, bi pertsonak subjektu bera adopta dezakete, pertsonok elkarrekin ezkon duta badaude (KZren 175.4. artikulua) edo, bestela, ÂŤezkontideek dituzten afektibitateharreman berberen bidez eta modu iraunkorrean loturik badaudeÂť (azaroaren 11ko 21/1987 Legearen 3. xedapen gehigarria).

Gaur egun, adop zioa ez da adopziohartzaileak eta guraso biologikoek Zuzenbide pribatuaren arabera egindako negozio hutsa; izan ere, adopziogaiaren interesak kontutan hartu eta ahalegin bereziak gauzatu behar dira, adopziohartzailea modu ob jektiboan hautatzeko. d) Adopzioaren betekizunak eta tramiteak malgutu egin dira. Adopzio prozedura horretan, partaidetza garrantzitsua dute, dela adingabekoen zaintza eta babesaz arduratzen diren erakunde publikoek eta horiekin batera lanean diharduten erakunde pribatuek, dela epaileak eta Fiskaltzaren ordezkariak.

Prozedura ere erraztu egin da: batetik, notarioari zegokion azken etapa desagertu egin da; eta, bestetik, adoptatuaren eta adopziohartzailearen edo adopziohartzaileen adostasuna nahitaezkoa izan arren, 1987ko Legearen ara bera ez da derrigorrezkoa batzuei eta besteei lotuta dauden pertsonek adop zioari baiezkoa ematea.

Erakunde publikoei eta horiekin batera lanean diharduten erakunde pri batuei eratxikitzen zaie (euroi bioi batez ere) adopzioen inguruko proposa menak egitea (KZren 176.2. art.: adopzioaren espedientea hasteko, aurretiaz erakunde publikoak proposamena egin behar du, adopziogaiak ondoko ingu

ruabarretarik bat betetzen duenean izan ezik‌). Edozein kasutan ere, erakun de horiek famili harreraren eraentzapean jarri behar dituzte umeak.

Gure egunotan ere, adopzio prozedurak auzibide izaera du (KZren 176.1. art.: epaileak emandako ebazpenaren bitartez eratzen da adopzioa‌) eta Fis kaltzak prozedura horretan esku hartu behar du (JZLren 1825. art. eta ondo rengoak). e) Kasu batzuetan, gerta daiteke adopzioa azkentzea epaileak emandako ebazpenaren bidez. Hala eta guztiz ere, 1987ko eraldaketaz geroztik, kasu ho riek gutxitu egin dira (KZren 179. art.).

Adingabekoek familiaren beharrizana dutenez gero, adopzioak eginkizun garrantzitsua betetzen du gizartean, adingabeko horien onurarako.

Eginki zun hori osoosorik betetzea izan da, hain zuzen ere, hor azaldutako ezaugarri guztien xedea.

Arestian, MORENO QUESADAk azterlan bat egin du adopzioaren ingu ruan azaltzen diren interes gatazkei buruz; adopzioak interes gatazkak eragi ten ditu, adopziohartzailearen familiaren eta adoptatuaren familiaren artean. Azterlan horrek ohartarazi duenez, Kode Zibilaren jatorrizko idazkerak inte res gatazka horiek konpondu zituen, adoptatuaren familiaren mesedetan.

Zer nahi den ere, goian azaldutako bilakaera historikoaren ondorenez, gatazkok alderantzizko konponbidea jaso dute; bada, adopziohartzailearen familiaren interesek lehentasuna dute halako gatazketan.

Subjektuen interesei dagokie nez, aldaketa bera antzeman daiteke: hasieran, adopziohartzailearen intere sak nagusitzen ziren; gaur egun, ordea, adoptatuarenak (adoptatuaren onura).

Azkenik, gizartearen interesak norbanakoaren interesen gainetik jartzen dira. Gauzak horrela, 21/1987 Legearen

hitzaurreko azken lerroaldeak adie razten duenez, adopzioak erabat bete dezake, ÂŤbehartsuenen onurarako, gizar tean berari dagokion eginkizun garrantzitsua; gure egunotan, eginkizun hori aho bateko eskakizuna da Espainiako lurraldeanÂť.

Bilakaera ideologikoa, beraz, gardengardena izan da eta, 1987ko eralda ketarekin, bilakaera horrek bere mailarik gorena lortu izan du.

225. Adopzioa Katalunian Abenduaren 30eko 37/1991 Legeak (1992ko urtarrilaren 17ko KatGAOk) arautzen ditu babesik gabeko adingabekoen gaineko babes neurriak eta adop zioa. Bada, lege horrek adopzioari buruzko arauketa barneratzen du 18.etik 35.era arteko art.etan. Bertan, adingabekoak babesteko sistema gisa itxuratzen da adopzioa; helburu hori lortzeko, harreraaldi bat ezartzen da, adopzioa ren aurretik. Horixe da, izatez, harako legearen ezaugarri nagusia.

Hariari lotuz, adopziohartzaile izan daitezke 25 urtekoak baino nagusia goak direnak, euren eskubide zibilak osoosorik erabiltzeko modurik baldin badute; baterako adopzioaren kasuan, baldintza hori adopziohartzaile batek bakarrik bete behar du. Ezin dira adopziohartzaile izan guraso ahalgoa kentzeko kondena jaso dutenak edota babes kargu batetik enkaituak izan dire nak; halaber, tutoreek ezin dute tutoretzapekoa adoptatu, tutoretzaren gaineko kontuak eman eta kontuok onesten ez diren artean.

Pertsona batek baino ge hiagok ezin du subjektu bera adoptatu, ondoko kasuetan izan ezik: pertsona horiek euren artean ezkontide direnean edota, bikote heterosexuala izanik, modu iraunkorrean elkarrekin bizi direnen.

Besterik zehaztu ezean, adoptatua adingabekoa izan behar da.

Salbuespe nez, adin nagusikoak edo adingabeko emantzipatuak adopta daitezke, adop

ziohartzaileekin bizi izan badira 14 urte bete aurretik. Bestalde, ezin dira ondorengoak adoptatu; gisa bertsuan, ezin dira adoptatu odol nahiz ezkontza bidezko senidetasunagatik alboko lerroan bigarren gradukoak diren senideak, senidetasun hori eratortzen duen ezkontzak dirauen artean.

Adopzioaren espedientea epaitegi zehatz batean tramitatu behar da, ale gia, Katalunian adingabekoak babesteko ardura duen erakundearen egoitzari dagokion epaitegian.

Berebat, KatABALren 34. artikulua aplikatu behar da; manu horren aginduz, adopzioan parte hartzen duten pertsonek isilpean gorde behar dute adoptatuaren jatorrizko semealabatasuna.

Batetik, adopzioari adostasuna eman behar diote adopziohartzaileak eta adoptatuak ere, azken hori 12 urtekoa baino nagusiagoa denean. Bestetik, adopzioari baiezkoa eman behar diote adoptatuaren gurasoek eta adopzio hartzailearekin bizi direnek. Azkenik, subjektu jakin batzuek esan beharre koa entzun behar da; subjektuok dira guraso ahalgoa kentzeko karian erori diren gurasoak, adoptatuaren tutorea, kuradorea edo zaintzailea, 12 urtekoa baino gazteagoa den adoptatua eta, azkenekoz, adopziohartzailearen seme alabak, azken horiek behar besteko adimenik baldin badute.

Adopzioa epaileak emandako ebazpenaren bitartez eratzen da.

Adopzioak eta naturaren araberako semealabatasunak ondore berberak sortzen dituzte. Orokorrean azkendu egiten dira adoptatuak jatorrizko fami liarekin dituen harremanak; edozelan ere, harremanok ez dira azkentzen, adopziogaiaren aita edota ama biologikoa berriro ezkondu eta ezkontide be rria adopziohartzailea denean. Familia naturalari begira, ezkontza eragoz penak ez dira desagertzen; gainera, oinordetza eskubide jakin batzuek euren horretan diraute, legeak hala ezarriz gero.

Adoptatuak jatorrizko familia ezagutzeko eskubidea du, eta horretarako beharrezkoak diren akzioak egikari ditzake; dena den, horrek ez du ondorio rik sortzen adopzioaren gain (KatABALren 28. art.).

226. Aragoiko Zuzenbide Zibilaren Konpilazioa Aragoiko Autonomi Erkidegoan, 1988ko apirilaren 25eko Legeak berta ko konpilaziora bildu zuen semealaben arteko berdintasun printzipioa (19. art.). Ondorenez, Aragoin, eskubide eta betebehar berberak dituzte semealaba adoptatuek eta odoleko semealabek.

227. Nafarroako Foru Berria Nafarroan (73 eta 74. legeak), subjektuek euren erara molda ditzakete adopzioaren ondoreak; beste era batera esateko, adopzioaren eskritura publi koan, subjektuek itun batzuk formaliza ditzakete, adopzioaren ondoreak fin katzeko. Agidanez, Nafarroako antolamendu juridikoak eutsi egin dio adopzio bakunaren eta adopzio osoaren arteko bereizketari (azaroaren 11ko 21/1987 Legeak bereizketa hori indargabetu zuen, baina oraindik orain bereizketak ba dirau Zuzenbide iragankor gisa —21/1987 Legearen 2. xedapen iraganko rra—). Kasu zehatz batzuetan, Nafarroako antolamendu juridikoak pareka tu egiten ditu familian hartutako umeak eta adopzio bakun edo erdi osoaren bitartez adoptatutakoak. Adopzioaren eraketari eta ondoreei dagokienez, ikus NFZZKren 73 eta 74. legeak. §67. ADOPZIO PROZEDURA 228. Hasiera Borondatezko jurisdikzio espediente baten bidez tramitatzen da adopzio prozedura. Espediente horren inguruan ari dira JZLren 1825.etik 1827.era ar teko art.ak eta 1829.etik 1832.era artekoak, Kode Zibilaren

175.etik 180.era arteko art.ak eta, azkenik, Kataluniako 37/1991 Legearen 21. artikulua.

Prozedura hori judizio bidezkoa da. Judizio horretako jarduketa guztietan, Fiskaltzak esku hartu behar du eta interesatuek aukera dute abokatuaren zu zendaritzapean jarduteko (JZLren 1825. artikulua). Prozedura horretan, ber matu beharrekoak dira adopziogaiaren onura eta berorren interesei zor zaien babesa. Horretarako, epaileak bere irudiz egokiak diren dilijentzia guztiak agindu ditzake, adopzioa adingabekoarentzat onuragarria izango dela ziur tatzeko. Halaber, jarduketa oro behar bezalako erreserbaz burutu behar da (JZLren 1826. art.).

Bi bide erabil daitezke espedientea hasteko: A) Erakunde publikoak edo erakunde laguntzaileak (aldez aurretik) adop zioa proposatzea. Hori berori da, izan ere, bide arrunta edo ohiko bidea.

Ha lakoetan, erakunde publikoak adopzioaren proposamena egiten dio epaileari (lehen auzialdikoari edo, bestela, EBLOren 98. artikuluaren arabera eskuduna den epaileari). Proposamen horretan, ondoko datuak jaso behar dira: 1. Batetik, hautatutako adopziohartzailearen edota adopziohartzaileen baldintza pertsonalak, familia nahiz gizartearen arloko baldintzak eta bizi bideak; bestetik, adopziohartzaile horiek adopziogaiarekin dituzten harrema nak. Horrekin batera, xehetasunez adierazi behar dira gainerako interesatuak adopziotik baztertzeko arrazoiak.

2. Adopziohartzailearen ezkontideak izan duen azken egoitza, ezkontide horrek bere adostasuna eman behar duenean; berebat, adopziogaiaren guraso ek edo zaintzaileek izan duten azken egoitza.

3. Batzuek eta besteek erakunde publikoari eman dioten adostasuna edota agiri pribatuaren bidez azaldu dutena, halakorik izanez gero.

B) Adopziohartzaileak adopzioa proposatzea, adopziogaiak ondoko ingu ruabarretarik bat betetzen badu (KZren 176.2. art.).

1. Umezurtz izateaz gain, adopziohartzailearen senide izatea hirugarren graduan, odol zein ezkontza bidezko senidetasunagatik.

2. Adopziohartzailearen ezkontidearen semealaba izatea.

3. Legearen arabera adopziohartzailearen harrerapean urtebetetik gora egotea edo, bestela, berorren tutoretzapean egotea epe berean.

4. Adin nagusikoa edo adingabeko emantzipatua izatea.

Lau kasu horietan, adopzio prozedura hasten da adopziohartzaileak gau zaturiko proposamenaren bidez. Adopziohartzaile horrek, epaileari eskaera egiten dionean, aurreko inguruabarretatik bat betetzen dela frogatu behar du.

229. Subjektuak Fiskaltzaren ordezkaria eta epailea kenduta, adopzio prozedura horretan beste subjektu batzuek ere esku har dezakete, halako eskuhartzearen garran tzia eta norainokoa desberdinak izan arren (eta subjektu horien guztien esku hartzea nahitaezkoa izan ez arren).

A) Zein subjektuk eman behar duen adostasuna a) Adopziohartzaileak (edo, hala izanez gero, adopziohartzaileek).

Era kunde publikoak adopzio proposamena egiten dio epaileari, subjektu zehatz baten mesedetan; subjektu hori da, hain zuzen ere, adopziohartzailea.

Beste la esateko, adopziohartzailea da erakunde publikoak hautatutako subjek tua (JZLren 1829. art.) edo, osterantzean, adopzioa zuzenean

eskatzen duena (KZren 176. art. eta JZLren 1829. art.). Batera zein bestera, subjektu horrek adostasuna eman behar dio adopzioari, epailearen aurrean (KZren 177.1. art. eta Katalunian emandako 37/1991 Legearen 23. art.). Adopziohartzailea ho geita bost urtekoa baino nagusiagoa izan behar da eta, gutxienez, adopziogaia baino hamalau urte nagusiagoa (KZren 175. artikulua eta Kataluniako Legea ren 18. art.). Bi ezkontideek (edota ezkontzaren antzeko afektibitate harre manen bitartez lotuta dagoen egitatezko bikoteak —3. xedapen gehigarria eta Kataluniako Legearen 20. art.—) buruturiko adopzioaren kasuan, nahikoa da bietako batek hogeita bost urte izatea.

Aurrerago esan dugunez, adopziohar tzailea adopziogaia baino hamalau urte nagusiagoa izan behar da gutxienez. Antza denez, betekizun horrek ez du salbuespenik, adopzioa bi ezkontideek gauzatzen dutenean («Edozein kasutan ere...» dio hitzez hitz KZren 175.1. art.ak). Bi ezkontideek edo egitatezko bikoteak burututako adopzioaz aparte, pertsona batek baino gehiagok ezin du subjektu bera adoptatu (Kode Zibilaren 175.4. art. eta Kataluniako 30/1991 Legearen 19. art.). b) Adopziogaiak. Oro har, adingabeko emantzipatugabeak bakarrik adop ta daitezke. Salbuespenez, adin nagusikoak edo adingabeko emantzipatuak adopta daitezke, baldin eta emantzipatu aurretixe etenik gabeko harrera edo elkarbizitza egoera izan eta egoera hori hasi bada adopziogaiak 14 urte bete aurretik (KZren 175.2. art.).

Adopziogaia hamabi urtekoa baino nagusiagoa baldin bada, adopziogai horrek adostasuna eman behar dio adopzioari, epai learen aurrean (KZren 177.1. art.). Edozein modutan ere, ezin dira ondoren goak adoptatu; gisa bertsuan, ezin dira adoptatu odol nahiz ezkontza bidezko senidetasunagatik alboko lerroan bigarren gradukoak diren senideak. Halaber, tutoreak ezin du tutoretzapekoa adoptatu, tutoretzari buruzko kontu orokorra eta bidezkotua behin betiko onesten ez den artean (KZren 175.3. art.). Behin subjektua adoptatu eta gero, subjektu hori ezin da berriro adoptatu, ondoko kasuetan izan ezik: lehenengo eta behin, adopziohartzailea hil edo berorren heriotza adierazpena ematen denean; eta, hurrenik, KZren 179. art.aren ara bera bazterketa gertatzen denean (manu horren arabera, guraso

ahalgoa ken tzeko kari batean eroriz gero, adopziohartzailea babes eginkizunetatik eta eskubideetatik baztertuta gera daiteke, eginkizun eta eskubideok lege bidez adopziohartzaile horri dagozkionean adoptatuarenganako zein berorren on dorengoenganako, edota euron jaraunspenetan).

B) Zein subjektuk eman behar duen baiezkoa a) Adopziohartzailearen ezkontideak. Ezkontide horrek baiezkoa eman behar dio adopzioari, JZLn ezarritako moduan.

Nolanahi den ere, ez da haren baiezkorik behar, ezkontideen arteko lege banantzea epai irmoaren bitartez gertatu denean, ezta egitatezko banantzea bi ezkontideen adostasunez eta si nesgarriro agertarazi denean ere [KZren 177.2.1. art. eta Kataluniako Legea ren 24.1.a) art.]. Baiezkoa era askotara formaliza daiteke: proposamena egin aurretik, erakunde publikoari baiezko hori azalduz; agiri publikoan; epaileari egindako agerraldiaren bidez.

Adopzioaren proposamena edo eskaera aurkez tean sei hilabete baino gehiago igaro badira baiezkoa eman zenetik, baiezko hori epailearen aurrean berriztatu behar da. b) Adopziogaiaren gurasoek. Adopziohartzailearen ezkontideak bezala, adopziogaiaren gurasoek baiezkoa eman behar diote adopzioari, kasu hauetan izan ezik: lege bidez guraso horiei guraso ahalgoa kendu zaienean, gurasook guraso ahalgoa kentzeko karian erori direnean edota semealaba emantzipa turik dagoenean [KZren 177.2.2. art. eta Kataluniako Legearen 24.1.b) art.]. Amak ezin du baiezkorik eman, umea erditu eta hurrengo hogeita hamar egu nak igaro arte. Bestalde ere, baiezkoa emateko beharrik ez dago, baiezko hori eman behar dutenak horretarako ezinduta daudenean (KZren 177.2.2. art.). Azkenekoz, adopzioa gauzatzeko beharbeharrezkoa baldin bada aurretiazko proposamena, ez da inoiz onartuko gurasoek emandako baiezkoa adopziohar tzaile jakin batzuei buruzkoa izatea (JZLren 1830. art. i.f.).

Egineginean ere, ezeztakorra da adopziohartzailearen

ezkontideak eta adopziogaiaren gurasoek erakunde publikoaren aurrean edo agiri kautoan for malizatzen duten baiezkoa, ezeztapen hori erakunde publikoari jakinarazten bazaio, epaileari proposamena aurkeztu baino lehen [JZLren 1829.c) art.].

Zein balio eratxiki behar zaio adopziohartzailearen ezkontideak edota adopziogaiaren gurasoek emandako baiezkoari?

KZren 177.2. art.ak beren be regi adierazten duenez, subjektu horiek adopzioari baiezkoa eman behar dio te‌. Hala eta guztiz ere, badirudi bi egoera desberdin bereizi behar direla: lehendabizikoa, baiezkorik ez ematea (ezkontideak eta gurasoek baiezkorik eman nahi ez dutelako edo ezin dutelako halakorik egin) eta, bigarrena, adop zioaren aurka jartzea. Aurreneko kasuan ez dago inolako arazorik.

Jurispru dentziak nabarmendu duen moduan (AGk 1987ko apirilaren 20an emandako epaia), epaileak adopzioa erabaki dezake, nahiz eta gurasoak baiezkoa ema teari ezetz esan; izan ere, baiezkorik ezak berez ez dakar adopzioaren deusez tasuna. Are gehiago, JZLren 1831. art.ko azkenaurreko lerroaldeak hauxe ezartzen du: zitatu beharreko pertsona baten egoitza nahiz egonlekua ezagu tzeko modurik ez dagoenean edota, zitazioa egin arren, pertsona hori ez bada judizioan agertzen, tramitea alde batera utzi eta epaileak erabakitako adop zioa baliozkoa da; dena den, horrek ezin dio kalterik egin KZren 180. art.aren arabera gurasoek duten eskubideari.

Bukatzeko, KZren 177.2. art.ko azkenaurreko lerroaldeak ere ageri agerian jartzen du baiezkoa ez dela adopzioaren oinarrizko betekizuna, hori baliozkoa izan dadin. Manu horren hitzetan, baiezkoa emateko beharrik ez dago, baiezko hori eman behar dutenak horretarako ezinduta daudenean.

Hortaz, adopzioa baliozkotasunez erabaki daiteke, KZren 177.2. art.an ezarritako baiezkoa izan ez arren. Kontrara, adopzioa baliozkotasunez era al daiteke, adopzio horri baiezkoa eman behar dioten pertsonak horren aurka azaltzen badira? Ez du ematen galdera horri erantzutea erraza denik. Be

harbada, galdera horri ezetz erantzun behar zaio, ezkontideak eta gurasoek arrazoi sendoak badituzte adopzioaren aurka jartzeko.

Alabaina, ez da ahaztu behar adopzioaren oinarrizko printzipio bat dela adingabekoaren (hots, adop ziogaiaren) onura; ildo beretik, gogoratu behar da epaileak ahalmen zabalak dituela helburu hori erdiesteko (JZLren 1826. art.). Menturaz, Zuzenbidearen ikusmoldeari helduta onartzeko modukoa da ondoko egoerak gertatzen di ren ala ez egiaztatzea: batetik, guraso ahalgoa kentzeko kariren bat betetzea; eta, bestetik, gurasoaren (gurasoen) jokabideak, guraso ahalgoa kentzeko ka ririk eragin ez arren, kalte larriak sortaraztea adingabekoaren garapen psi kikoan, soziologikoan eta emozionalean. Halako egoeretan, epaileak adopzioa erabaki dezake baliozkotasunez, nahiz eta adopziogaiaren gurasoak adopzio horren kontra azaldu (guraso horiek ez dira izan behar derrigor adopziogaia ren guraso biologikoak, adopziogurasoak izan baitaitezke). Labur zurrean, adopzioari baiezkoa eman behar diotenek ez badute hori ematen, epaileak ezin du adopzioa nahierara erabaki; nolanahi ere, epaileak adopzioa erabaki dezake haien borondatearen aurka, horretarako behar besteko karirik izanez gero eta, beti ere, adopziogaiaren onurarako.

C) Zein subjekturi entzun behar zaion a) Guraso ahalgoaz gabetuak izan ez diren gurasoei.

Bada, guraso horien baiezkoa beharrezkoa ez bada adopzioa gauzatzeko (ulerbidez, adingabekoa emantzipaturik badago, gurasoak guraso ahalgoa kentzeko karian erori badira etab.), eurok esan beharrekoa entzun behar du epaileak (KZren 177.3.1. art.). b) Tutoreari eta, hala denean, zaintzaileari edo zaintzaileei. Horiek esan beharrekoa ere entzun behar du epaileak (KZren 177.3.2. art.). c) Era berean, hamabi urtekoa baino gazteagoa den adopziogaiari en

tzun behar dio epaileak, horrek behar besteko adimenik baldin badu. (Horren harira, ikus Kataluniako 30/1991 Legearen 25. art.).

230. Prozedura amaitzea Epaileak emandako autoarekin amaitzen da espedientea.

Auto horre tan, epaileak erabakitzen du proposaturiko edo eskatutako adopzioa onartzen den ala ez. Auto horren kontra, gorajotzeko errekurtsoa bakarrik jar daiteke (JZLren 1826. art.). Epailearen ebazpena positiboa baldin bada (hau da, ebaz pen horrek adopzioa onartzen badu), adopzio lotura sortzen da.

Ebazpen hori eratzailea da; nolabait esateko, adopzioaren inguruan legeak ezartzen dituen betekizunak gauzatzen direla adierazteaz gain, epailearen ebazpenak adop zioa bera sortu edo eratzen du, epailearen aburuz hori egokia baldin bada adopziogaiaren onura kontutan hartuta (KZren 176.1. art. eta JZLren 1826. artikulua).

Zer gertatzen da adopzio prozedura bitartean adopziohartzailea hilez gero? Kode Zibilak arazo hori konpontzen du, adopzioaren espedientea hasi denean adopziohartzaileak egindako eskaeraren ondorioz, adopziogaia adin nagusikoa edo adingabeko emantzipatua denean izan ezik (hau da, KZren 176. art.ko lehenengo, bigarren eta hirugarren zk.etako kasuetan). Alabaina, lege testuak ez du konponbiderik ematen, adopzio espedientea hasi denean erakunde publikoak egindako proposamenaren bidez.

Kode Zibilak emanda ko konponbideari helduta, adopziohartzailea hil arren, adopzioa era daiteke, adopziohartzaile horrek jadanik bere adostasuna azaldu badio epaileari (Ko de Zibilaren 176.3. art.). Ondorenez, ondoko baldintzak bete behar dira: a) Prozedura adopziohartzailearen proposamenarekin hasi behar da eta ez, ordea, erakunde publikoaren proposamenarekin. b) Erakunde publikoaren proposamena derrigorrezkoa izan arren, ingu ruabar zehatz batzuk direlaeta gerta daiteke proposamen hori

beharrezkoa ez izatea. Bada, inguruabar hori ez da izan behar adopziogaia adin nagusiko edo adingabeko emantzipatu izatea. c) Hil aurretik, adopziohartzaileak epaileari adierazi behar dio adopzioa rekin ados dagoela. d) Epailearen ustez, adopzioa komenigarria eta onuragarria izan behar da adopziogaiarentzat; izan ere, KZren 176.3. art.ak hauxe dio: aurreko kasuetan (zehatzago esateko, KZren 176.2. art.ko lehenengo hiru kasuetan), «adopzioa era daiteke…». Dirudienez, aukera hori osatu behar da, batetik, gorago azal dutako betekizunekin (batik bat, adopziohartzailearen adostasunarekin) eta, bestetik, epailearen erabakiarekin, horretan epaileak adierazten baitu adop zioa adopziogaiarentzat komenigarria den ala ez.

Adopziohartzailea hil arren adopzioa eratzen bada, epaileak emanda ko ebazpenaren ondoreak atzeraeraginezkoak dira, adostasunaren datara arte (KZren 176.3. art. i.f.). Arau horren oinarria da, ezbairik gabe, adoptatuak hildako adopziohartzaileari begira izan ditzakeen oinordetza eskubideak ba bestea. Osterantzean (hau da, adopzioaren eraketak atzeraeraginezko ondore ak izango ez balitu), adoptatuak ez luke adopziohartzailearen jaraunspenaren gaineko (lege) eskubiderik izango. §68. ONDOREAK, AZKENTZEA ETA ZUZENBIDE IRAGANKORRA 231. Ondoreak Adopzioak (zehatzago esateko, adopzioa eratzen duen autoak) bi ondore sortzen ditu batez ere: bata positiboa eta bestea, berriz, negatiboa.

Ondore na gusia positiboa da: adopzio lotura sortzea adoptatuaren eta adopziohartzai learen (eta azken horren familiaren) artean. Lotura hori seme-

alabatasun lotura da; berorren ondoreak eta naturaren araberako semealabatasunarenak berberak dira, Kode Zibilaren xedapenekin bat etorriz (KZren 108. art., eta Kataluniako 30/1991 Legearen 26 eta 27. art.ak).

Ondore nagusi hori indartzeko eta adoptatua bere familia berrian oso osorik integratzeko, KZren 178. artikuluak bigarren ondorea ezartzen du.

Bi garren hori negatiboa da: adopzioak azkendu egiten ditu adoptatuaren eta horren aurreko familiaren arteko lotura juridikoak. Salbuespenez, aita edo amaren familiarenganako loturok euren horretan diraute ondoko kasuetan: a) Adoptatua adopziohartzailearen ezkontidearen semealaba denean, ez kontide hori hilda egon arren. b) Lege bidez guraso batengandiko semealabatasuna bakarrik zehaztu denean eta, aldi berean, adopziohartzailea eta guraso hori ez direnean sexu berekoak. Kasu horretan, lotura juridikoen iraupena eskatu behar du adopzio hartzaileak, hamabi urtekoa baino nagusiagoa den adoptatuak edo loturon iraupena nahi duen aita zein amak (ikus Kataluniako Legearen 27.2. art.).

Aurrekoa gorabehera, ezkontza eragozpenek indarrean diraute aurreko fa miliari begira (ikus KZren 47. art.).

Edu berean, KZren 180.4. art.an barneratutako arauak sendotu egiten ditu gorago aipatu ditugun ondoreak; izan ere, arau horren aginduz, adopzioaren gain ez du ezelako eraginik adoptatuari naturaren arabera dagokion seme alabatasuna zehazteak.

232. Azkentzea Adopzioa ezeztaezina da (KZren 180.1. art. eta Kataluniako 30/1991 Le gearen 30. art.) eta, azkendu ere, epaileak hartutako erabakiaren bidez baka

rrik azkentzen da, aitak edo amak hala eskatuz gero; dena den, eskaera hori egin ahal izateko, aitak edo amak, inolako errurik gabe, ez du adopzio espe dientean parterik hartu behar, KZren 177. artikuluak ezartzen duen moduan. Adopzioa gauzatu (hau da, adopzioa eratu duen autoa eman) eta hurrengo bi urteotan jarri behar da adopzioa azkentzeko demanda.

Nolanahi den ere, epai leak ez du demanda hori onartuko, adingabekoari kalte larriak eragiten badiz kio (KZren 180.4. art.). Bestalde, adopzioa azkentzeak ondore mugatuak ditu, ez baitu ondorerik sortzen adopzioa azkendu aurretik eskuratutako nazioko tasunean eta auzotartasun zibilean, ezta azkentze hori gertatu baino lehenago sorturiko ondare ondoreetan ere (KZren 180.3. art.).

KZren 179. art.ak ez du arautzen adopzioa azkentzeko kasu bat, ezpada adopzioaren berezko edukia murriztekoa. Manu horrek ondokoa dio: Fiskal tzak, adopziogaiak edo horren lege ordezkariak hala eskatuta, epaileak eraba kiko du guraso ahalgoa kentzeko karian erori izan den adopziohartzailea babes eginkizunetatik eta eskubideetatik baztertzea, eginkizun eta eskubideok lege bidez adopziohartzaile horri dagozkionean adoptatuarenganako zein be rorren ondorengoenganako, edota euron jaraunspenetan. Bide beretik ere, ain tzakotzat hartu behar da arau horren jasotzailea epailea dela batez ere; beraz, guraso ahalgoa kentzeko karia gertatu (ikus KZren 170. art.) eta Fiskaltzak, adopziogaiak zein lege ordezkariak aurretiazko eskaera eginez gero, epaile ak adopzioaren edukia murriztea erabaki behar du, KZren 179. art.ak ezarri takoaren arabera.

Erabateko gaitasuna lortu eta hurrengo bi urteetan, adopziogaiak (hau da, erabateko gaitasuna lortu duen horrek) eska dezake adopziohartzailea goian aipatutako eginkizun eta eskubideetatik baztertzea.

Alderantziz ere, murrizke ta horiek eraginik gabe geratzen dira, semealabak erabateko gaitasuna lortu eta hala erabakiz gero (KZren 179. art.).

233. Zuzenbide iragankorra, 1987ko azaroaren 11ko Legean Azaroaren 11ko 21/1987 Legeak bi xedapen iragankor baitaratzen ditu. Aurrenekoaren aginduz, adopzio osoari buruzko espedienteak auzitegietan erabakitzeke badaude legea indarrean jartzean, horiei aurreko legeria aplika tzen zaie betebetean, eskatzaileek lege berriaren aplikazioa eskatzen dutene an izan ezik. Adopzio bakunari buruzko espedienteak, ostera, largetsi egiten dira, horien inguruan epaileak ebazpenik eman ez badu.

Adopzio bakunek edo erdi osoek euren horretan diraute, aurreko legeriak horiei aintzatetsi dizkien ondoreekin. Edonola ere, lege horretan araututako adopzioa gauza daiteke, bertan ezarritako baldintzak betez gero (2. xedapen iragankorra).

BIBLIOGRAFIA BERCOVITZ RODRÍGUEZCANO, R., Comentarios al Código Civil y Compila ciones Forales, III–2. liburukia, Madril, 1982; Comentarios a las reformas del Derecho de familia, II. liburukia, Madril, 1984; CASTRO LUCINI, «Notas so bre la nueva Ley de adopción 21/1987, de 11 de noviembre», ADC, 1988, 1233. or. eta ondorengoak; GETEALONSO Y CALERA, Mª DEL C., Co mentaris a les reformes del Dret Civil de Catalunya, ad art. 6, Bartzelona, 1987, I. liburukia; GIL MARTÍNEZ, A., La reforma de la adopción, Ma dril, 1988; CERDÁ GIMENO, J., «Notas de urgencia acerca del nuevo proyecto de Ley de Reforma de la Adopción», RCDI, 1987, 711. or. eta ondo rengoak; LLEDÓ YAGÜE, F., «Comentarios al Proyecto de Ley de Adop ción», ADC, 1986, 1193. or. eta ondorengoak; MORENO QUESADA, B., «La composición de intereses en la adopción durante la vigencia del Código civil», in Centenario del Código Civil, II, 1990, 1513. or. eta ondorengoak; VALLA DARES RASCÓN, E., «Notas urgentes sobre la nueva Ley de adopción», PJ, 1988, 29. or. eta ondorengoak; ZENBAIT AUTORE, in RGLJ, 1987 (azaroa eta abendua); ZENBAIT AUTORE, Comentarios a las reformas del Código Civil (Koord.

R. Bercovitz), Madril, 1993.

Hogeita laugarren gaia GURASO ETA SEMEALABEN ARTEKO HARREMANAK (I) Laburpena: §69. Guraso eta semealaben arteko harremanak.— 234. Oinarrizko ideiak.— 235. Bilakaera: A) Erroma; B) Erdi Aroa; C) Ezkontza Zibilari buruzko 1870eko Legea; D) Kode Zibila; E) Maiatzaren 13ko 11/1981 Legea.— 236. Guraso eta semealaben arteko harremanak, guraso ahalgo rik gabe.— §70. Guraso ahalgoa.— 237. Kontzeptua eta izaera.— 238.

Ezaugarriak.— §71. Guraso ahalgoaren subjektuak: titulartasuna eta egikaritza.— 239. Baterako titulartasuna eta egikaritza.— 240. Banaka ko titulartasuna, egikaritza eta jarduketa: A) Banakako titulartasuna; B) Banakako egikaritza; C) Banakako jarduketa.— 241. Aurkarakortasu nari buruzko eraentza eta onustedun gainontzekoen babesa.— §72. Epai leak izendaturiko defendatzailea.— 242. Izaera eta ezaugarriak.— 243. Epaileak izendaturiko defendatzaileak noiz esku hartu behar duen, semealaba adingabekoen ordezkaritzan.— 244. Eraentza juridikoa: A) Defendatzailearen izendapena; B) Defendatzailearen ahalmenak; C) De fendatzailearen kargua azkentzea.

§69. GURASO ETA SEMEALABEN ARTEKO HARREMANAK 234. Oinarrizko ideiak Aurreko gaietan ikusi dugun bezala, harreman juridiko jakin batzuek osa tzen dute semealabatasuna. Harreman horien bitartez, pertsona batzuk (hori ek guraso biologikoak izan zein izan ez) beste batzuei (eurok ere semealaba biologikoak izan zein izan ez) lotuta geratzen dira.

Horrek berez dakar ba tzuek eta besteek eginbehar, ahalmen eta eskubide multzo bat izatea, batez ere, azken horiek babestu, jagon, zaindu, mantendu, hezi eta gizartekotzeko. Hortaz, semealabatasunak harreman juridiko batzuk eratortzen ditu, guraso eta semealaben artean.

Horrexegatik, halako harremanei guraso eta seme alaben arteko harreman deritze (Kode Zibilaren I. liburuko VII. titulua).

235. Bilakaera A) Erroma Erromako Zuzenbide klasikoan, pater familiasaren potestasean mamitzen ziren guraso eta semealaben arteko harremanak.

Potestas edo ahalmen ho rrek bere barruan hartzen zituen, nola semealabak, hala semealaba horien ondorengoak. Areago oraindik, cum manu ezkontzen kasuetan, potestasak be re baitara biltzen zituen pater familiasaren emaztea eta semeen emazteak ere. Berebat, erromatarren guraso ahalgoa patriarkari edo aitari bakarrik zegokion eta, erabateko ahalgoa izateaz gain (ahalgo horrek berarekin zekarren, ba tetik, ius vitae ac necisa eta, bestetik, ahalgopekoek zituzten ondasunen jabe tza), betierekoa ere bazen (mancipatioa gertatzean izan ezik).

Edozein modutan ere, Justinianoren garaiko zuzenbidean (hau da, klasi zismoondoko zuzenbide horretan), bigundu edo malgutu egin ziren guraso ahalgoaren ezaugarri batzuk. Horren erakuskari izan daitezke bi datu hauek: lehenengo eta behin, merkataritzako jarduerak, jarduera militarrak edo admi nistrazio jarduerak gauzatzean, semeek ondasun batzuk eskuratzen zituzten (ondasun profektizioak, militarrak, kuasimilitarrak eta adbentizioak) eta, ho riekin, semeok halanolako ondare independentzia lortzen zuten aitari begira; hurrenik, kristautasunaren eraginez, mugatu egin zen ius vitae ac necisa.

B) Erdi Aroa

Erdi Aroan nabaria izan zen ulerkera germaniarraren eragina; era berean, ulerkera horretan berebiziko garrantzia izan zuen kristautasunak. Ulerkera horri lotuz, aitaren ahalgoa aldi baterakoa zen (hots, semea ezkondu artekoa edota berori gudarostean sartu artekoa) eta ahalgo horrek ondare autonomia handiagoa ematen zion seme horri. Aurrekoa kontutan harturik, Ohiturazko zuzenbidearen menpeko herri frantziarretan eta Aragoin esan ohi da berta ko ohituretan ez zela patria potestasaren erakundea jaso, hau da, herri horien ohiturak aldendu egin zirela erromatarren ulerkeratik.

Bisigodoen garaian, Espainiako Zuzenbideak Erromako Inperioaren Be rant Aroko tradizioari heldu zion. Nolanahi den ere, naturalis pietas adieraz moldea zabaldu zen, semealaben interesak babesteko. Halaber, jokabide jakin batzuk zehatu egin ziren, besteak beste, semealabak hiltzea, semealabok ber tan behera uztea, haurhilketa eta ius vendendia.

Edonondik begiratuta ere, Partiden bidez, Gaztelako Zuzenbideak barne ratu egin zuen guraso ahalgoari buruzko ulerkera justinianotarra.

Jakina du gunez, ulerkera horretan, guraso ahalgoa betierekoa zen. Dena dela, ahalgo hori bigundu edo ahuldu egin zen nolabait: esparru pertsonalean, pietasaren bitartez eta ius vitae ac necisei nahiz ius vendendiei ezarritako mugapenen bi tartez; eta ondare esparruan, berriz, peculiumei buruzko doktrinaren bitar tez. Dena den, Toroko 47 eta 48. legeek ezarri zuten semealabaren ezkontzak emantzipazioa zekarrela.

C) Ezkontza Zibilari buruzko 1870eko Legea Neurri handi batean, Ezkontza Zibilari buruzko Legea aldendu egin zen tradiziotik: eginkizun gisa hartu zuen guraso ahalgoa; amari eratxiki zion eginkizun hori sorospidez; semealabaren ezkontzaz landa, semealaba horren adin nagusitasuna

onartu zuen, guraso ahalgoa azkentzeko karien artean; eta, azkenik, gurasoei aintzatetsi zien semealabak neurriz zuzendu eta zigortzeko eskubidea. Guraso ahalgoaren ondare ondoreei dagokienean, Ezkontza Zibi lari buruzko Legeak behin betiko baztertu zuen peculiumei buruzko doktrina. Lege horrek bi ondasun mota baino ez zituen bereizi: lehendabizi, seme alabak eskuratzen zituen ondasunak, aitak eta amak beraren esku utzitako diruarekin; eta, bigarrenez, semealabak dohainik edota bere lan zein indus triaren bidez lorturiko ondasunak. Hala ere, gurasoei zegozkien bigarren mota horretako ondasunen administrazioa eta gozamena.

D) Kode Zibila Ezkontza Zibilari buruzko Legea, izatez, Kode Zibilaren aurrekaria izan zen. Horregatik, lege horren hariari eutsiz, Kode Zibilaren jatorrizko bertsio ak aitari eratxiki zion guraso ahalgoa eta amari, ostera, sorospidez bakarrik (154.1. art.). Gisa berean, jatorrizko bertsio horrek aitari eman zion (eta, hori izan ezean, amari) semealabak neurriz zuzendu eta zigortzeko eskubidea (155.2. art.). Horrez gain, aitak udaleko epailearen eskuhartzea eska zeza keen, semealaba hilabetez zentzategi egokian sartzeko; izan ere, nahikoa zen aitak edo amak eskaera egitea eta epaileak eskaera hori ontzat hartzea, seme alaba zainpean jartzeko (156.2. art.). Modu berean, semealaba emantzipa tzean azkentzen zen guraso ahalgoa.

Ondare esparruaz denaz bezainbatean, bi ondasun mota bereizi zituen ja torrizko bertsio horrek: a) Semealabak gurasoen diruz eskuratutako ondasu nak. Horien jabetza eta gozamena gurasoei zegozkien. Edonola ere, gurasoek semealaba horri laga ziezazkioketen beren beregi berak ondasunokin lortuta ko irabazi guztiak edo batzuk; hala eginez gero, irabaziok ezin zitzaizkion egotzi jaraunspenari (161. art.). b) Semealabak dohainik edota bere lan zein industriaren bidez lorturiko

ondasunak. Ondasun horien jabetza semealabari zegokion eta euren gaineko gozamena, aldiz, semealaba horrekin bizi zen aita edo amari (160. art.). Zernahi gisaz, bigarren ondasun multzo horretan ez ziren sartzen, lehenengo eta behin, gurasoengandik independente bizi zen se mealabaren ondasunak; izan ere, semealabak berak zituen ondasun horien gaineko jabaria, gozamena eta administrazioa (160. art.).

Bigarrenik, ez zi ren multzo horretara biltzen semealabaren hezkuntza ordaintzeko semealaba horri dohaintzan zein legatuan emandako ondasunak.

Ondasun horien jabetza eta gozamena semealabari zegozkion eta administrazioa, ostera, aitari edo amari; dena den, dohaintza edo legatua egitean, dohaintzaemaile edo legatu emaileak beste zerbait ezar zezakeen eta, horrelakoetan, emaile horren bo rondatea bete behar zen zehatzmehatz (162. artikulua).

Hirugarrenik, multzo horretatik kanpo geratzen ziren semealabak jaraunspen bidez eskuratzen zituen ondasunak, jaraunspen horretan gurasoak baztertuta geratuz gero; kasu horietan, gurasoek ez zuten ondasun horien gaineko gozamena, ezta euron administrazioa ere (761.2 eta 857. art.ak). Azkenik, bigarren multzo horrek ez zituen bere baitan hartzen adopzio erdi osoaren bitartez adoptaturiko seme alaben ondasunak; izatez, gurasoek ez zuten ondasun horien gaineko goza menik, ezta administraziorik ere, bi jarduera horien emaitza fidantza bidez bermatzen zutenean izan ezik (166. art.).

Amaitzeko, kodearen jatorrizko idazkerak bereizkeria gogorrak egin zi tuen, legebidezkoak ez izateaz gain, odolekoak ez ziren semealaben kontra (hau da, adulterio, sakrilegio eta intzestuzko semealaben kontra). Arean bere, semealabok tutoretzapean jarri (tutoretza hori testamentuzkoa izan zein tuto retza datiboa edo ezlegebidezkoa izan) eta euren gurasoak guraso ahalgotik baztertuta geratzen ziren. Egineginean ere, semealaba horiek eskubidea zu ten gurasoei mantenua eskatzeko; zernahi gisaz, eskubide hori murritza zen oso, biziraupenerako nahitaezkoak diren laguntzak bakarrik barneratzen zi

tuelako eta kasu jakin batzuetan baino ez zelako aintzatesten (139, 140, 143 eta 845. art.ak).

E) Maiatzaren 13ko 11/1981 Legea Guraso ahalgoari buruz Kode Zibilera bildutako arauketa eraldatu beha rra zegoen, batetik, Konstituzioak berak —batez ere, bereizkeriei dagokie nean: 14 eta 39.2. artikuluak— hori berori eratortzen zuelako eta, bestetik, indarreko arauketa erabat zaharkiturik geratu zelako.

Eraldaketa maiatzaren 13ko 11/1981 Legeak egin zuen.

Aurrenaurrenik, eraldaketak aita eta amaren arteko bereizkeria ezabatu zuen; horretarako, bibiei batera eratxiki zizkien guraso ahalgoaren titularta suna eta egikaritza (154.1 eta 156. art.ak). Aiurri berean, eraldaketak seme alaben arteko bereizkeriak ezabatu zituen; helburu hori erdiesteko, guraso ahalgoaren arloan, semealabatasun mota desberdinei buruzko aipamena de sagertarazi zuen, semealabatasun guztiei ondore berberak eratxikiz (108.2. art.). Edozein modutan ere, gaitzesteko modukoa da eraldaketak bereizkeriari eutsi izana terminologiaren ikusmoldetik, oraindik orain «patria potestad» adierazmoldea erabiltzen baita gaztelaniaz (besteak beste, KZren 154.2, 156, 157, 160, 162, 168, 169 eta 171. art.etan, eta IV. kapituluaren idazpuruan ere). Kritika berberak egin dakizkioke I. liburuaren VII. tituluak gaztelaniaz duen idazpuru berriari (De las relaciones paternofiliales).

Bestalde, guraso ahalgoak eginkizun batzuk betetzen ditu eta hori berori azpimarratu zuen eraldaketak —berriro ere, Konstituzioaren itzalpean: EKren 10. art., 27. art.ko 2 eta 3. lerroaldeak, eta 39. art.ko 2 eta 3. lerroaldeak—. Bada, eraldaketaz geroztik, guraso ahalgoa semealabaren onurarako egikari tu behar da beti, semealaba horren nortasuna aintzat hartuta (154.2. art.). Halaber, gurasoek euren semealabak hezteko ahalmena dute, baina ahal men hori mugatu egin da. Muga horren ondorioz, semealabok

zentzuz eta neurriz zuzentzeko ahalmena dute gurasoek (154. art. i.f.). Bide beretik ere, semealabak berari dagozkion erabakietan esku hartu behar du, behar besteko adimenik izanez gero [154.3 eta 156.2. art.ak. Eskuhartze hori areagotu dute gerogarrenean izandako eraldaketek, berbarako, uztailaren 7ko 30/1981 Lege ak (KZren 92.2. art. eta 6.6. xedapen gehigarria), azaroaren 11ko 21/1987 Legeak (KZren 173.2. art.) eta urriaren 15eko 11/1990 Legeak (KZren 159. art.)]. Berebat, guraso ahalgoaren norainokoa zabaldu egin da, hori luzatu na hiz birdoituz, semealabak ezgaituak direnean (KZren 171. art.).

Gainera, epai agintaritzak gero eta gehiago esku hartzen du, guraso eta semealaben arteko harremanetan (KZren 154.4, 156.2, 157, 158, 160, 163, 165, 166 eta 167. art.ak; horiez gain, 48. art., 90.etik 94.era artekoak, eta 96, 104, 111, 121, 124 eta 128. art.ak ere). Bestalde, ezabatu egin da gurasoek se mealaben ondasunen gain zuten gozamena (165.1. art.).

236. Guraso eta semealaben arteko harremanak, guraso ahalgorik gabe Aurrerago esan dugun bezala, behin semealabatasuna zehaztu eta gero, harreman juridiko batzuk ezartzen dira guraso eta semealaben artean.

Harre man horiei guraso eta semealaben arteko harreman deritze (Kode Zibilaren I. liburuko VII. titulua). Horien artean nabarmentzeko modukoak dira semeala ben adingabetasun edota ezgaitasun bitartean ezartzen direnak (KZren 154 eta 171. artikuluak). Azken horiek ÂŤguraso ahalgoÂť izenekoaren barnean sar tzen dira.

Nondiknahi begira dakiola ere, guraso eta semealaben arteko harreman batzuk ez dira guraso ahalgo horren esparruan sartzen.

Horren arrazoiak ger ta daitezke, besteak beste, gurasoak guraso ahalgotik baztertuak izatea edo gu rasooi guraso ahalgoa kentzea (KZren 111 eta 170. art.ak), eta guraso ahalgo hori azkentzea (KZren 169. art.). Horrelakoetan ere, guraso eta semealaben arteko harremanek euren horretan

diraute, eta eginbehar juridiko zehatz ba tzuk erakartzen dituzte: mantenu betebeharra (KZren 110. art., 111. art. in fine eta 143.2. art.ak), semealabak jagoteko eginbeharra (KZren 110. art. eta 111. art. in fine), elkar errespetatzeko eginbeharra (KZren 155, 756.1 eta 853. art.ak), gurasoen eskubidea, euren semealabekin harremanak izateko (KZren 161. art.) eta, oro har, elkarrekiko eginbeharra, guraso nahiz semealaba ren pertsona eta ondasunak babesteko (KZren 181, 182, 184, 202, 213, 229, 234.4, 291 eta 294. art.ak). Areago oraindik, gurasoa edo semealaba hil eta gero ere, semealabatasunak berez dakar batek eskubide eta eginbehar batzuk izatea besteari begira; eskubide eta eginbehar horiek ab intestato oinordetzari buruzko erregeletan eta seniparteari buruzkoetan mamitzen dira. Edu berean, guraso eta semealaben arteko harremanak eratzean, erregela bereziak aplika tzen zaizkie, besteak beste, gainontzekoekin hartutako erantzukizunari (Kode Zibilaren 1903. art.), gozamenari (492. art.) eta fidantzari (1824. art.). Hori guztia dela eta, guraso eta semealaben arteko harremanak ezin dira beste barik parekatu guraso ahalgoarekin. Arrazoi berbera dela bide, 1981eko maia tzaren 13ko Legeak egindako eraldaketaz geroztik, KZren I. liburuko VII. tituluaren idazpurua guraso eta semealaben arteko harremanei buruzkoa da, nahiz eta bertan gehienbat guraso ahalgoa arautu. §70. GURASO AHALGOA 237. Kontzeptua eta izaera Guraso eta semealaben arteko harremanek agerpen juridiko desberdi nak izan ditzakete, eta agerpen horietatik garrantzitsuenari guraso ahalgo iritzi izan zaio. Guraso ahalgo horren helburu nagusia da, hain zuzen ere, adingabeko emantzipatugabeen eta ezgaituen beharrizanei aurre egitea.

Izenak berak adierazten duenez, guraso ahalgoa dela eta, gurasoek seme alaben gaineko ahalgoa dute; bestela esanda, gurasoek ahalmen

batzuk dituz te, zenbait eginbehar betetzeko. Hori berori erakusten du KZren 154.2. art.ak. Manu horrek, batetik, ondokoa dio: ÂŤguraso ahalgoa semealabaren onurara ko egikaritu behar da beti, semealaba horren nortasuna aintzat hartutaÂť; eta, bestetik, guraso ahalgoak ÂŤeginbeharrak eta ahalmenakÂť barneratzen dituela adierazten du. Hariari segiz, badirudi guraso ahalgoa benetako eskubide sub jektiboa dela. Hori onartzeko, gogoan izan behar da guraso ahalgoak ahalmen esparru zehatz bat ematen duela; ahalmen esparru hori gurasoei ematen zaie pertsona diren heinean, eta gurasoek norbanako guztiei begira defenda deza kete harako esparrua. Ez da, horratik, mugarik gabeko ahalmen esparrua; ai tzitik, esparru hori mugatzen dute, lehenik, semealaba babestu eta hezteko eginbeharrek eta, hurrenik, semealabaren onurak. Dena dela, gurasoek era baki behar dute aukera desberdinen artean zein den semealabarentzat onu ragarriena. Aurreko guztia gorabehera, badira eragozpen batzuk ere, guraso ahalgoa benetako eskubide subjektiboa dela onartzeko: batetik, guraso ahalgo ak izaera instrumentala du; bestetik, guraso ahalgoak ematen dituen ahalme nak ez dira askatasunez egikaritzekoak, derrigorrean egikaritzekoak baino; eta, azkenik, ahalmen horiek ez dira ematen gurasoen intereserako, ezpada semealabaren intereserako.

Horrexegatik, guraso ahalgoa eginkizuna dela esan ohi da.

Egikaritu ere, eginkizun hori egikaritzen da jarduteko gaitasun mugatua duten pertsonen gain (hau da, adingabeko eta ezgaituen gain).

Hala ber, eginkizun horren helburu nagusia da subjektu horiek babestu, jagon, zaindu, mantendu eta heztea, bai eta haiei hezkuntza integrala ematea ere (KZren 111 eta 154.1. art.ak).

238. Ezaugarriak Semealabatasunaren

zuzeneko

ondore

gisa

(seme-

alabatasun hori natura ren araberakoa izan zein adopzio bidezkoa izan), guraso ahalgoa ere bere berezkoa da eta, horren ondorioz, ukaezina, eskualdaezina eta preskribaezina (AGk 1955eko azaroaren 26an emandako epaia).

Beste arrazoi batzuk ere badira guraso ahalgoa ukaezina dela baieztatze ko. Lehenengo eta behin, guraso ahalgoa ordena publikoko erakundea da eta horrek berarekin dakar ukaezintasuna.

Bigarrenik, ahalgo horri uko egiteak berez ekarriko luke gainontzeko bati (hots, semealabari) kalte egitea (KZren 6.2. art. eta AGk 1931ko ekainaren 24an emandako epaia) eta hori ezin da onartu. Eta, azkenik, uko egitearen bidez, gurasoek urratu egingo lituzkete eurei dagozkien babes eginbeharrak; urratze horren zehapen gisa, esparru zi bilean gurasoei ahalgoa kenduko litzaieke (KZren 170. art.) eta zigor esparru an, berriz, gurasoak zigortuak izango lirateke, familia bertan behera uztearen delituagatik (ZKren 487. art.). Zinez, guraso ahalgoa egikaritzen dutenek emantzipazioa eman diezaiokete semealabari (314.3. eta 317. art.ak); baina modu horretan gauzaturiko emantzipazioa ez da salbuespen bat guraso ahal goaren ukaezintasunari begira. Haatik, emantzipatzeko modu horrek baieztatu egiten du guraso ahalgoa ez dela beharrezkoa, adin zehatz bat izan eta legeak ezarritako mugak betez gero. Bide beretik, ez dira ukaezintasunaren salbues pen, deuseztasun, dibortzio eta banantze kasuetan guraso ahalgoaren inguru an gurasoek egin ditzaketen itunak (KZren 90.1.A, 91, 159. artikuluak eta uztailaren 7ko 30/1981 Legearen 6.6. xedapen iragankorra). Lehenlehenik, epaileak itun horiek homologatu behar ditu (KZren 90.2. artikulua eta uz tailaren 7ko 30/1981 Legearen 6.6. xedapen iragankorra); hurrenik, itunok guraso ahalgoaren egikaritza uki dezake eta ez, ordea, haren titulartasuna (KZren 90.1.A art.); eta, azkenik, judizio bidez berrikus daitezke (156.5. art.). Edozein modutan ere, KZren 92. art.ak hauxe xedatzen du: ÂŤbanantzeak, deu seztasunak eta dibortzioak ez dituzte gurasoak askatzen horiek semealaben ganako dituzten betebeharretatikÂť.

Hor aipaturiko arrazoiek azpimarratu egiten dute guraso ahalgoaren esku aldaezintasuna ere. Eskualdaezintasun hori gorabehera, gainontzekoei eskuor detu ahal zaizkie guraso ahalgoaren eginkizun zehatz batzuk (esate baterako, ikastetxe bati agintzea semealabaren hezkuntza); izan ere, nahiz eta eginki zun batzuk eskuordetu, guraso ahalgoaren titularrek eskuordearen jarduera kontrolatu behar dute, eta edozein unetan ezezta dezakete eskuordetza hori. Bestalde, guraso ahalgoa preskribaezina izan behar da nahitaez, ahalgo ho ri gizakien arteko merkataritzaz kanpo dagoelako (1936. art. a contrario).

Gisa berean, guraso ahalgoa orokorra dela nabarmendu behar da. Beste hitzez esanik, ahalgo horrek bere baitan hartzen ditu semealaba emantzipatu gabearen edo ezgaituaren interes guztiak, nahiz pertsonalak, nahiz ondare izaerakoak. Hortaz, gurasoek ordezkaritza eta administrazio ahalmenik zaba lenak dituzte, legeak ezarritako bazterketa eta mugapenei kalterik egiteke.

Bukatzeko, guraso ahalgoa aldi baterakoa da. Goian adierazi dugunez, guraso ahalgoaren helburua da jarduteko gaitasun mugatua duten pertsonak (hots, adingabeko emantzipatugabeak eta ezgaituak) babestea; beraz, ahalgo hori azkendu egiten da, pertsona horiek erabateko gaitasuna lortzen dutenean (169.2 eta 171.3. art.ak). ยง71. GURASO AHALGOAREN SUBJEKTUAK: TITULARTASUNA ETA EGIKARITZA 239. Baterako titulartasuna eta egikaritza Esan berri dugunez, 1981eko maiatzaren 13an izandako eraldaketaren ondorioz, Kode Zibila EKren 14 eta 39.2. art.ei egokitu zitzaien. Hori dela eta, gaur egun, semealabatasunaren arabera ez da ezelako bereizketarik egi ten; halaber, guraso ahalgoaren esparruan, ez da inolako

bereizkeriarik egiten sexuaren arabera. Bada, KZren 154.1. art.aren aginduz, «semealaba emantzi patugabeak aita eta amaren ahalgopean daude». Ondorenez, guraso ahalgoa eginkizun bikoitza da. Eginkizun hori baldintza berdinetan eratxikitzen zaie aitari eta amari; izan ere, egungo egunean aitak ez du inolako lehenespenik amaren aurretik. 154. artikuluaren jatorrizko idazkeraren arabera, ordea, ai tak zuen guraso ahalgoa eta amak, ostera, sorospidez bakarrik («hori izan ezean») (ikus AGk 1984ko otsailaren 28an emandako epaia).

Arrazoi berbera dela bide, guraso ahalgoaren egikaritza ere baterakoa da. Horrek esan nahi du bi gurasoen adostasuna beharrezkoa dela, adingabeko emantzipatugabea ordezkatzeko zein horren ondasunak administratu eta xe datzeko (KZren 156.1. art.).

Hori dela eta, guraso ahalgoa egikaritzean, titularkidetasun egoera ager tzen da, baina ezin esan daiteke titularkidetasun hori solidarioa denik; le hentxoago esan dugun bezala, erregela orokorra da bi gurasoen adostasuna derrigorrezkoa izatea (era berean, KZren 236.2 eta 237. art.ak). Ondorenez, ahalgoa bakarra da, baina ahalgo horren titularrak bat baino gehiago dira, ja barikidetza kasuetan gertatzen den bezala (DÍEZPICAZO eta GULLÓN); edozelan ere, azpimarratzekoa da guraso bakoitzak duen ahalgo horrek bere barruan ahalmen guztiak osoosorik izateko joera duela (PEÑA). Alabaina, gurasoen eginbeharrei dagokienean, ez dago mankomunitate bakunik, ezta so lidariorik ere. Beste modu batera esateko, guraso ahalgoaren kasuan, ez da go subjektu pasibo anitzeko betebehar bat bakarrik, baizik eta betebehar independente batzuk, subjektu pasibo desberdinekin.

Hitz gutxitara laburtuz, guraso bakoitzak osoosorik bereganatzen ditu betebehar batzuk semealabari begira; horregatik, betebeharrok bete ezean, guraso horrek osoosoko erantzu kizuna du semealabari begira (PEÑA).

240. Banakako titulartasuna, egikaritza eta jarduketa

Aurrerago esana doan bezala, erregela orokorra da guraso ahalgoaren egi karitza baterakoa izatea, hau da, aitak eta amak batera egikaritzea guraso ahalgoa. Hala ere, Kode Zibilak salbuespen batzuk jartzen dizkio erregela ho rri. Arean bere, kasu batzuetan nahikoa da guraso baten adostasuna, adinga beko emantzipatugabearen esparru juridikoan erabakiak hartzeko.

A) Banakako titulartasuna Guraso ahalgoaren titulartasuna guraso batek bakarrik duenean, horrexe ri dagokio, zalantzarik gabe, guraso ahalgoaren egikaritza.

Horrelakoetan as ki da guraso horrek adostasuna ematea, baliozkoa eta eragingarria gerta dadin adingabeko emantzipatugabearen edo ezgaituaren esparru juridikoan eginda koa. Guraso ahalgoaren titulartasuna banakakoa da, ondoko kasuetan: 1) Semealabatasuna lege bidez zehaztuta dagoenean guraso bati begira bakarrik.

2) Guraso bat guraso ahalgotik baztertua izan denean KZren 111. artiku luaren arabera.

3) Guraso bat hil edo horren heriotza adierazpena eman denean.

4) Pertsona batek berak bakarrik adoptatzen duenean semealaba, KZren 178.2. art.an zehaztutako kasuak gertatzen direnean izan ezik.

5) Guraso bati guraso ahalgoa kendu zaionean KZren 170 eta 179. artiku luen arabera.

B) Banakako egikaritza

Nahiz eta guraso ahalgoaren titulartasuna aitak eta amak batera izan, ka su jakin batzuetan antolamendu juridikoak ezartzen du ahalgo horren egikari tza guraso bati bakarrik dagokiola; halakoetan, beste gurasoaren adostasunak edo aurkatasunak —halakorik izanez gero— ez du inolako garrantzirik (ikus ENZNren 1985eko otsailaren 18ko ebazpena).

Banakako egikaritza hori, ba tzuetan, generikoa izaten da —hots, guraso ahalgoaren egikaritzarekin zeri kusirik duten egintza guztietarako— eta beste batzuetan, aldiz, zehatza —hau da, egintza zehatz batzuetarako (KZren 156.2, 162.2 eta 163.2. art.ak)—. Bada, jarraiko kasuak bereiz daitezke: 1) Guraso ahalgoaren egikaritza etetea, epaileak emandako ebazpenaren bidez. Etendura hori honako kasuetan gertatzen da: a) Lehenlehenik, guraso ahalgoaren egikaritza eten daiteke, Adingabeko en Auzitegi Babesleei buruzko Legearen 9.3 eta 13. artikuluen arabera (lege horren testu bategina 1948ko ekainaren 11ko Dekretuaren bidez onetsi zen). Benaz, gurasoek euren semealaba adingabekoak zaindu eta hezteko es kubidea dute; baina, aipatu berri ditugun artikuluen aginduz, adingabekoen auzitegi babesleek (Epai Botereari buruzko Lege Organikoaren hitzetan, adin gabekoen epaitegiek) eskumena dute, gurasoei eskubide horren egikaritza ete teko, semealaba hamasei urtekoa baino gazteagoa bada. Eskumen horrek ezin die kalterik egin esparru zibilean auzitegi arruntek izan ditzaketen ahal menei. Bestalde, adingabekoen epaitegietan hartutako erabakiek ezin dute on dore juridikorik izan adingabekoaren ondasunen gain (lege beraren 14.2. art.; AGk 1983ko urriaren 19an eta 1989ko martxoaren 6an emandako epaiak). b) Bigarrenik, guraso ahalgoaren egikaritza eten daiteke, gurasoen artean etengabeko desadostasunak daudenean. Halaber, beste edozein karik modu la

rrian oztopatzen badu guraso ahalgoaren egikaritza, orduan ere guraso ahal goa eten daiteke. Horrelako kasuetan, epaileak guraso bati eratxiki diezaioke ahalgoaren egikaritza, osoosorik zein zati batez; edo, bestela, epaileak gura soen artean bana ditzake guraso ahalgo horretara biltzen diren eginkizunak. Neurri horien iraupena epaileak berak zehaztuko du, baina ezin da inoiz izan bi urtetik gorakoa (KZren 156.2. art.).

Hitzez hitz hartuz gero, Kode Zibilak guraso ahalgoaren eratxikipena ai patzen du (ÂŤeratxiki diezaiokeÂť). Hori egitean, Kode Zibilak titulartasuna eta egikaritza nahasten ditu. Horrek ez du esan nahi, ordea, halako kasuetan gu raso bati ahalgoaren titulartasuna kentzen zaionik (170 eta 179. artikuluak). Aitzitik, gure ustez, 156.2. artikulua egikaritzaren etenduraz dabil (antzinako 173.3. art.).

Horren harira, epaileak egikaritzaren zati bat eratxikitzen badio guraso bati, edo bien artean banatzen baditu guraso ahalgoaren eginkizunak, ordu an egikaritza banakakoa da, guraso horri eratxikitako zatiari edo eginkizunei begira.

Epaileak finkaturiko epea ahitu eta gero edo, gehienez jota, bi urte igaro eta gero, hark hartutako neurria ezerezean geratzen da. Edozein modutan ere, gurasoen arteko desadostasunak bere horretan badirau, edota guraso ahalgoa ren egikaritza modu larrian oztopatzen duen karia desagertu ez bada, epaileak beste neurri batzuk edo neurri berberak har ditzake. c) Hirugarrenik, guraso ahalgoaren egikaritza etenda gera daiteke, deu seztasun, banantze eta dibortzio kasuetan. Horrelakoetan, epaileak epai bidez erabaki dezake guraso ahalgoa guraso batek bakarrik egikaritzea, osoosorik zein zati batez. Modu berean, epaileak guraso bati eratxiki diezaioke seme alaben zaintza; hori erabakitzean, nebaarrebak elkarrekin izan daitezen ahalbideratu behar du epaileak (KZren 92.4 eta 156.5. art.ak).

Halaber, gu raso ahalgoaren egikaritza eten daiteke, hori berori agintzen

duenean judizio bidez homologaturiko hitzarmen arauemaileak (90.1.A art.). d) Laugarrenik, adingabekoa arrisku nahiz kalteetatik babesteko, eta KZren 158.3. art.aren idazkera zabala kontutan hartuta, epaileak ÂŤbere ustez egokiak diren neurriakÂť har ditzake.

Neurri horien artean izan daiteke, hain zuzen ere, guraso bati guraso ahalgoaren egikaritza etetea (esangura berean, baina norainoko mugatuagoarekin, ikus KZren 159, 161 eta 167. art.ak; gu raso ahalgoa ukitzen duten egitateak —etendura barne— Erregistroan inskri batzeari buruz, ikus EZLren 1.8 eta 46.2. art.ak, eta EZAren 21.3, 22.3, 36 eta 180. art.ak). e) Azkenik, guraso bati guraso ahalgoaren egikaritza eten dakioke, ZKren 584.1. art.an azaltzen den falta gauzatuz gero.

Artikulu horren arabera, falta gisa zigor daiteke guraso ahalgoari datxezkion zaintza edo laguntza eginbe harrak urratzea, urratze hori gertatu ez bada gurasoak famili egoitza mal tzurkeriaz uzteagatik edota behar den moduko jokabideak ez burutzeagatik (ZKren 584.2. art.).

2) Guraso bat absente egotea, ezgaia izatea edo ezintasunen bat edukitzea (156.4. art.). Guraso baten absentzia edo ezgaitasuna judizio bidez adieraziz gero, guraso ahalgoa beste gurasoak egikaritzen du, dudamudarik gabe (ez gaiketa epaiak kontrakoa agintzen duenean izan ezik: 210. art.).

Bistakoa denez, nahikoa antzekoak dira adierazpen horren ondoreak eta guraso ahal goaren egikaritza eteteak dakartzanak (behialako 173. art.).

Gauza bera ger tatzen da, guraso baten konkurtso (KZren 1914. art. eta JZLren 1161. art.) edo porrot (MKren 878. art.) adierazpena ematen denean; horixe antzeman daiteke, batez ere, adingabeko semealaben ondasunak administratzeari eta xedatzeari dagokienean.

Berebat, ondore berbera sortzen da, ezintasuna lege ak berak ezartzen duenean; esate baterako, interes gatazkak daudenean guraso baten eta semealaba adingabekoaren artean (162.2 eta 163.2. art.ak).

Edonola ere, absentzia, ezgaitasuna eta, orokorrean, ezintasuna egitate hutsak badira, ezin da esan guraso ahalgoaren egikaritza banakakoa denik. Horrelako kasuetan, esangura hertsian banakako jarduketa bat besterik ez da gertatzen, gizarte usadioekin eta kasuan kasuko inguruabarrekin bat etorriz (156.1. art.) (ikus beherago).

3) Gurasoak banantzea. KZren 156.5. art.aren arabera, gurasoak banan durik bizi badira, semealabarekin bizi den gurasoak egikaritzen du guraso ahalgoa. Nolanahi den ere, behar bezalako arrazoiak izanez gero, egikaritza hori ez duen gurasoak epaileari eska diezaioke beste erabaki bat har dezan. Eskaera hori eta semealabarenganako interesa kontutan hartuta, epaileak es katzaileari eratxiki diezaioke guraso ahalgoa, guraso horrek bestearekin bate ra ahalgo hori egikari dezan; edo, bestela, epaileak aita eta amaren artean bana ditzake guraso ahalgoaren egikaritzari datxezkion eginkizunak.

Manu horrek guraso ahalgoaren eratxikipena aipatzen du, baina ahalgo horren egikaritzaz ari da (ÂŤegikari dezanÂť).

Horregatik, eta besterik zehaztu ezean, semealabarekin bizi den gurasoak ahalgoaren egikaritza esklusiboa du. Egikaritza baterakoa da, ordea, beste gurasoak epaileari hala eskatu eta horrek eskaerari baiezkoa emanez gero. Gisa berean, epaileak erabaki dezake guraso ahalgoaren eginkizunak bi gurasoen artean banatzea (orduan ere, ka suankasuan eratxikitako eginkizunen egikaritza esklusiboa da).

Aztergai dugun manua beste batzuekin osatu behar da, alegia, deusez tasun, banantze eta dibortzio kasuetan guraso ahalgoa nola egikaritu behar den ezartzen duten manuekin (KZren 90.1.A, 92.4, 103.1 eta 104.1. art.ak). Horiek guztiak aintzakotzat hartuta, deuseztasun, banantze eta dibortzio pro zeduretan aplikatzen da guraso ahalgoaren egikaritzari buruz gurasoek hitzar tu dutena (91. art.); hitzarmenik izan ezean, epaileak neurri egokiak hartu behar ditu prozedurotan beraietan (92.4, 103.1 eta 104.1. art.ak).

Bada, epai

leak ez badu neurririk hartu, gurasoak egitatez banandu badira, edota guraso horiek ezkondurik ez badaude, semealabarekin bizi den gurasoak egikari tu behar du gurasoen ahalgoa (ikus AGk 1984ko otsailaren 28an emandako epaia). Gurasoak ez badira ados jartzen harako egikaritzaren inguruan, epai leak semealaben onurarako erabakiko du zein guraso arduratu behar den semealaba adingabekoen zaintzaz. Erabaki hori hartzeko, eta semealabek behar besteko adimenik baldin badute, epaileak horiek esan beharrekoa en tzun behar du; semealabak hamabi urtekoak baino nagusiagoak badira, horiei entzutea nahitaezkoa da (KZren 159. art.). Hala ere, epaileak erregela hori al daraz dezake, baterako egikaritza ezarriz edota gurasoen artean eginkizunak banatuz.

4) Epaileak guraso bati eratxikitzea erabakiak hartzeko ahalmena. KZren 156.2. art.ko lehenengo tartekadurak ezartzen duenez, gurasoen artean desa dostasunik izanez gero, euretarik edozeinek jo dezake epailearengana.

Epaile ak entzun egin behar du bi gurasoek esan beharrekoa eta, semealabak behar besteko adimenik badu, horrek esan beharrekoa ere; semealaba hamabi urte koa baino nagusiagoa bada, horrek esan beharrekoa nahitaez entzun behar da. Horiei guztiei entzun eta gero, epaileak aitari edo amari eratxikiko dio eraba kiak hartzeko ahalmena; eratxikipen horren kontra, ezin da inolako errekur tsorik jarri.

Manu horrek konponbide bat ematen die guraso ahalgoaren baterako egi karitza delaeta gurasoen artean sortzen diren desadostasun arruntei (hau da, etengabekoak ez diren desadostasunei). Manuaren aginduz, desadostasun arrunt horiek gainditzeko, epaileak guraso bati eratxikiko dio erabakiak har tzeko ahalmena. Nabari denez, epaileak ez du bere kabuz konpontzen desa dostasuna, baina eztabaidari amaiera ematen dio, guraso bati

erabakiak hartzeko ahalmena eratxikiz. Edozelan ere, ahalmen hori nori eratxiki behar dion jakiteko, epaileak alderdien jarrerak aztertu behar ditu eta, horrez gain, semealabaren interesa izan behar du gogoan (154.2. art.). Interes hori eza gutzeko, epaileak entzun egin behar du semealabak esan beharrekoa, horrek behar besteko adimena duenean eta, beti, hamabi urtekoa baino nagusiagoa denean. Berebat, ezin da errekurtsorik jarri epaileak hartutako erabakia ren aurka.

Agidanean, kasu horretan ez dago guraso ahalgoaren banakako egikari tzarik, ezpada guraso baten banakako jarduketa (ikus beherago); izan ere, epaileak guraso bati eratxikitzen dio erabakiak hartzeko ahalmena eta eratxi kipen hori da, hain zuzen ere, baterako egikaritzaren agerpen nagusia, era txikipenak konponbide bat ematen diolako ÂŤberdinketaÂťri (SANCHO). Dena den, baterako egikaritzak sortzen du arazoa eta, horregatik, konponbidea ba liozkoa izan dadin, erabakitzeko ahalmenik ez duen gurasoak ez du egikaritu behar guraso ahalgoa, eztabaida eragin duen egintza horretan behinik behin. Hortaz, guraso horren iritziak ez du batere garrantzirik, nahiz eta iritzi hori egintzaren kontrakoa izan; ez da halakorik gertatzen, ordea, banakako jardu ketetan.

C) Banakako jarduketa Guraso ahalgoaren egikaritza baterakoa izan arren, guraso bakoitzak bere kabuz buru ditzake egintza zehatz batzuk; hau da, egintza jakin batzuetarako, nahikoa da baten jarduketa. Horrek ez du esan nahi, ordea, beste gurasoaren adostasunak garrantzirik ez duenik; izan ere, guraso hori ados ez badago, horren desadostasuna kontutan izan behar da. Hala eta guztiz ere, kasu berezi batzuetan, aparteko legebideztaketa ematen zaio guraso bakoitzari, bestea ren adostasunik gabe jarduteko; legebideztaketa hori eratxikitzeko, aintzako

tzat hartu behar dira, dela kasuan kasuko inguruabarrak, dela trafikoarentzat jarduketa horrek ekarriko dituen onurak. Kasu berezi horietan ÂŤbanakako jar duketaÂť onartzen da. Kasuok, izatez, ondokoak dira: 1) Guraso batek jardutea, besteak aurretiaz eta orokorrean emandako adostasunarekin. KZren 156.1. art.ari helduta, guraso ahalgoa egikari dezake te ÂŤbi gurasoek batera edo, osterantzean, batek bakarrik, bestearen berariaz ko zein isilbidezko adostasunarekinÂť (isilbidezko adostasunari dagokionean, ikus ENZNk 1988ko abenduaren 19an eta 1989ko azaroaren 30ean emandako ebazpenak). Baterako egikaritzaren erregela orokorrak ez du salbuespenik, lehenengo eta behin, guraso ezjardulearen adostasuna eta beste gurasoaren egintza aldi berekoak direnean; eta, hurrenik, adostasuna egintzaren aurrekoa izanik, adostasun hori egintza zehatz baterako denean. Gauza bera gertatzen da, adostasuna egintzaren ondoren ematen denean ere.

Horretan ez du ondo riorik sortzen adostasuna berariazkoa ala isilbidezkoa izateak (ez, ostera, us tezkoa izateak).

Bestalde ere, gerta daiteke adostasuna aurretiaz ematea eta adostasun hori orokorra izatea. Beste modu batera azaltzeko, gerta daiteke aurretiazko ados tasun hori ez izatea egintza zehatz baterako, baizik eta orokorrean guraso ahalgoa egikaritzeko edota guraso ahalgoari datxezkion egintza zein eginki zun mota jakin batzuk betetzeko (horren aurka, LINACERO).

Hori berori ate ra daiteke KZren 90, 91, 103.1 eta 159. art.etatik. Zernahi gisaz, adostasuna emateak ez du esan nahi guraso ahalgoaren titulartasunari (edo egikaritzari) uko egiten zaionik. Arean bere, nahiz eta adostasuna eman, guraso ahalgoa ri datxezkion eginbeharrak eta erantzukizunak bete behar ditu adostasun hori eman duen gurasoak (92 eta 110. art.ak, eta 111. art. in fine); gainera, ados tasuna edozein momentutan ezezta daiteke.

Kasu horretan, bi gurasoek egikaritzen dute guraso ahalgoa; hau da, gu

raso ezjarduleak ere guraso ahalgoa egikaritzen du, beste gurasoari aurretiaz ko adostasun orokorra emanez. Horregatik, guraso ezjardule horrek edozein unetan azal dezake ez dagoela ados besteak burutu nahi duen jarduketarekin; horrelakoetan, gurasoak epailearengana jo dezake, horrek auzia erabaki dezan 156.2. artikuluaren arabera.

Nolanahi den ere, guraso ezjarduleak adostasuna ezeztatzen ez duen artean, banakako jarduketa onartzeko modukoa da.

2) Egintza batzuk burutzea, gizartean sustraituriko usadioekin eta kasuan kasuko inguruabarrekin bat etorriz. KZren 156.1. art.ko bigarren tartekadura ren arabera, baliozkoak dira guraso batek gizarte usadioen arabera eta kasu an kasuko inguruabarren arabera burutzen dituen egintzak.

Manu horrek eratortzen duen aurreneko galdera hauxe da: guraso ba tek bere kabuz burutzen dituen egintzak baliozkoak izan daitezen, aldi berean izan behar al dira ÂŤgizarte usadioakÂť eta ÂŤkasuan kasuko inguruabarrakÂť, ala nahikoa ote da batzuk izatea, nahiz eta besteak izan ez?

Galdera horri eran tzuteko, kontutan izan behar da, batetik, bi kontzeptu horiek oso zabalak di rela eta, bestetik, batek bestea mugatu edo zehaztu ahal duela.

Hori dela eta, badirudi bibiak izan behar direla aldi berean; hori berori ondoriozta daiteke, manua hitzez hitz interpretatuz gero (BERCOVITZ, SEISDEDOS, SANCHO REBULLIDA).

Bigarrenik, zehaztu beharra dago egintza bera ez dela izan behar gizarte usadio eta inguruabarren araberakoa; horretara izango balitz, garrantzi edo larritasun handiko egintzak ez lirateke izango bi kontzeptu horien araberako ak. Alderantziz, jarduketa bera izan behar da gizarte usadio eta inguruabarren araberakoa. Horren ondorioz, jarduketa gizarte usadio eta inguruabarren ara berakoa izan daiteke, nahiz eta egintza garrantzi handikoa izan.

Edozelan ere, bi kontzeptu horiek ez dira jarduketaren mugak bakarrik; izatez, jar duketa horren oinarriak ere badira. Hori dela bide, garrantzi handiko egintzak oso gutxitan izaten dira gizarte usadio eta

inguruabarren araberakoak (SAN CHO REBULLIDA).

Bukatzeko, manuak agintzen duenez, ÂŤbaliozkoak diraÂť hor aipaturiko betekizunekin burututako egintzak; hau da, manuak egintza horien baliozko tasun objektiboa ezartzen du trafikoaren intereserako. Ondorenez, egintzok baliozkoak dira, guraso ezjarduleak adostasuna eman izan balu bezala.

Age rikoa denez, hori agintzea beste gurasoaren adostasunari buruzko presuntzioa ezartzea baino zerbait gehiago da; ondorenez, guraso ezjarduleak adostasuna eman ez duelaeta ezin da egintza aurkaratu.

Beste kontu bat da, ordea, gu raso ezjardulea aurretiaz jartzea kasuan kasuko jarduketaren aurka.

Horrela koetan —eta 156.3. art.ak onustedun gainontzekoen mesedetan ezartzen duen presuntzioa gorabehera—, egintza aurkara daiteke (SEISDEDOS).

Taxu bere an, aurkaratzeko modukoak dira guraso baten adostasunik gabe burututako egintzak, egintzok ez badira gizarte usadio eta kasuan kasuko inguruabarren araberakoak.

3) Presazko beharrizanean egintza batzuk burutzea. KZren 156.1. art.ko azken tartekaduraren arabera, baliozkoak dira presazko beharrizanean guraso batek buruturiko egintzak. Bada, guraso batek aparteko legebideztaketa du ba karka jarduteko, adingabekoari kalte larriak eragin ahal badizkio beste gu rasoaren adostasunari itxaroteak. Kasu horietan ere, ez dago adostasunaren inguruko iuris tantum presuntziorik; egintza baliozkoa da modu objektiboan, gizarte usadio eta kasuan kasuko inguruabarren arabera burututako egintzekin gertatzen den bezala.

Edozelan ere, egintza hori aurkara daiteke, benetako presarik izan ez eta, horren ondorioz, guraso ezjardulearen adostasuna garaiz lortzeko modurik izan bada. Halaber, egintza aurkaratzeko modukoa da, gura so ezjardulea aldez aurretik jarri denean egintza horren aurka; dena den, ho rren inguruan kontutan izan behar da 156.3. art.ak onustedun gainontzekoen mesedetan ezartzen duen presuntzioa.

241. Aurkarakortasunari buruzko eraentza eta onustedun gainontzekoen babesa Lehentxoago esan dugun bezala, 1981eko maiatzaren 13ko eraldaketaz geroztik, printzipio orokorra da guraso ahalgoaren egikaritza baterakoa iza tea. Beste hitzez esanik, erregela orokorra da bi gurasoak ados jarri behar izatea, adingabeko emantzipatugabearen esparru juridikoan jarduteko (156.1. art.aren lehenengo tartekadura). Hori dela eta, atal honetan bazter utziko di tugu guraso baten banakako jarduketaren bitartez buru daitezkeen egintzak. Egintza horiek alboratuta, orokorrean hauxe esan daiteke: guraso baten ados tasunik izan ezean, egintza aurkaratzeko modukoa da.

Zein da, bada, aurkarapen horren eraentza juridikoa?

Doktrinan bi jarrera azaldu izan dira arazo horren inguruan: lehenengo eta behin, autore batzuek uste dute egintza osagabea dela, KZren 1259.2. art.aren arabera (SUÁREZ SÁNCHEZVENTURA eta MARTÍNEZ MARTÍNEZ, BERCOVITZ, MA RÍN, PEÑA, LINACERO). Beste batzuen iritziz, egintza deuseztakorra da, 1322. artikulua modu analogikoan aplikatuz edo, bestela, 1301. art.aren az ken tartekadura zuzenean aplikatuz (manu horren aplikazioa zuzenekoa da gurasoak ezkondurik badaude eta analogikoa da, ostera, ezkondurik ez ba daude) (CASTILLO, SEISDEDOS, SANCHO REBULLIDA).

Gure aburuz, banakako jarduketaz ari garenean, bi kasu bereizi behar dira. Lehendabizikoan sartzen dira guraso ahalgoaren titulartasuna edo egika ritza ez duen gurasoak buruturiko egintzak. Horiei dagokienez, guraso jardu leak ez du lege ahalmenik, semealabaren ordezkari gisa jarduteko —falsus procurator bat dela esan daiteke—. Horregatik, halako egintzei Kode Zibi laren 1259.2. artikulua aplikatu behar zaie. Berorren aplikazioak bi ondorio dakartza: batetik, egintza semealabaren izenean burutu denez gero, seme alabak egintza hori berrets dezake, adin nagusitasuna lortzean

(halaber, guraso ahalgoa egikaritzen duen gurasoak azal dezake egintza horrekin ados dagoela; kasu horietan ere, adostasunaren bidez egintzaren berrespena gerta tzen da, hori esangura hertsiko berrespena ez bada ere); bestetik, gainontze koak egintza hori ezezta dezake.

Bigarren kasura bil daitezke guraso ahalgoaren egikaritza duen gurasoak buruturiko egintzak, guraso horrek ez duenean egintzok gauzatzeko aparteko legebideztaketarik. Horien inguruan, beste bereizketa bat egin behar dugu: le henik, semealabaren esparru pertsonala bakarrik ukitzen duten egintzak —hau da, semealabaren ondarea ukitzen ez dutenak—; eta, bigarrenik, guraso ahalgopean dagoen semealabaren ondarea ukitzen duten egintzak.

Aurrenekoei dagokienean, hau da, semealabaren esparru pertsonala ba karrik ukitzen duten egintzei dagokienean (esate baterako, egoitza aldaketa, ikastetxe aldaketa, gauez irteteko baimena), gure irudiz ezin dira aplikatu On dareari buruzko zuzenbidearen kategoriak; aitzitik, Kode Zibilak beste aukera batzuk ezartzen ditu, egintza horiek burutu ahal izateko.

Aukeroi helduta, gu raso baten adostasunik gabe edozein egintza burutuz gero, guraso horrek epailearengana jo dezake, epaileak berari eman diezaion egintza horren ezez tapena erabakitzeko ahalmena —egintza horrek jadanik ondoreak sortu baditu ere (adibidez, ikastetxe batetik irtetea, beste batera joateko)—; era berean, guraso horrek epaileari eska diezaioke bere ustez egokiak diren neurriak har ditzan (158.3. art.). Orobat, egintza horiek ondare izaerako ondoreak izan di tzakete gurasoen esparru juridikoan (berbarako, egoitza aldatzearen ziozko gastuak edota beste ikastetxe bateko matrikula eskubideak). Ondore horiei ez zaizkie aplikatzen guraso ahalgoaren arauak, baizik eta gurasoen arteko on dare harremanei buruzkoak. Bada, gurasoak ezkondurik badaude, egintza deuseztakorra da (KZren 1301 eta 1322. art.ak), egintza hori etxeko ahalgoa egikaritzean burutu denean izan ezik (1319. art.), eta 156.3. art.ak onustedun gainontzekoei ematen dien babesa gorabehera (ikus beherago). Gurasoak ez badaude euren artean ezkonduta, badirudi arauketa bera aplikatu behar dela

modu analogikoan. Bestalde ere, nabarmentzekoa da guraso ahalgoa egikari tzen ez duen gurasoak buruturiko egintzak —hau da, lehenago azterturiko egintzak— ez duela inolako ondorerik, guraso ezjardulearen ondare esparru an; izatez, kasu horietan egintza osagabea da.

Bigarrenei dagokienean, hots, semealabaren ondarea ukitzen duten egin tzei dagokienean, adibide hauek jar daitezke: balio handirik ez duten ondasun higikorrak, akzioak edota lehenespenez harpidetzeko eskubideak besterenga natu edo kargatzea; semealabaren dirua ondasunetan zein balore ziurretan inbertitzea etab. Egintza horien aurkarakortasunari buruzko eraentza zein den zehazteko, aintzakotzat hartu behar da guraso jarduleak ordezkaritza ahalme nik duen ala ez. Horren inguruan, bi jarrera azaldu izan dira.

Autore batzu en aburuz (besteak beste, SANCHO REBULLIDA eta SEISDEDOS), guraso ahalgoaren titulartasuna baterakoa da eta egikaritza, berriz, solidarioa.

Horre tara izanez gero, guraso bakoitzak bere kabuz ordezka dezake semealaba, ho rren ondasunak administratuz. Horrek esan nahi du ez dagoela ordezkaritza akatsik eta, horren ondorioz, ezin dela 1259.2. art. aplikatu, egintza horiek deuseztakorrak baitira berez. Beste autore batzuen ustetan —gure iritziz, kasurako—, guraso ahalgoa bakarra da, nahiz eta titulartasun anitzekoa izan. Horretara, guraso batek bestearen adostasunik gabe jarduten badu, ordezka ritza akatsa dagoela esan daiteke eta, ondorenez, egintza osagabea da, KZren 1259.2. art.aren arabera. Edozein modutan ere, deuseztakortasunari buruzko arauketak hobeto babestuko lituzke adingabekoaren interesak.

Deuseztakorta sunaren bidez, adingabekoak berak erabakiko luke negozioaren baliozkotasu na, eta beste alderdiak ezin izango luke egintza ezeztatu, berrespena gertatu baino lehen.

Zer gertatzen da onustedun gainontzekoekin, guraso batek bakarrik buru tzen duenean egintza? Galdera horren erantzuna KZren 156.3.

art.ak ematen du. Zernahi gisaz, manu hori ez da erraz ulertzekoa eta hamaika arazo sortu izan da, batez ere, ondoko esamoldea interpretatzeko: «guraso ahalgoaren egi karitza arrunta burutzean, guraso bakoitzak bestearen adostasunarekin dihar duela uste izango da».

KZren 156.3. artikulua, lehenengo eta behin, honetara interpreta daiteke: presuntzioa ezkontide ezjardulearen adostasunari buruzkoa baino ez da; be raz, presuntzio hori aplikatzeko modukoa izan dadin, nahitaezkoak dira gai nontzekoaren onustea eta guraso ahalgoaren egikaritza arrunta.

Era berean, guraso ahalgoaren egikaritza arrunta da, guraso ahalgoa egunero agertarazi ohi duten egintzak burutzen direnean.

Egikaritza hori ez da arrunta, ordea, garrantzi handiagoko egintzak burutzen direnean, hala nola, xedatze egin tzak gauzatzen direnean (SANCHO REBULLIDA, PRADA, SUÁREZ SÁN CHEZVENTURA eta MARTÍNEZ MARTÍNEZ, MARÍN, LINACERO). Interpretazio horren harira, 156. art.aren 3. lerroaldeak aurreko bi lerroaldee tara jotzen duenean, hauxe adierazi nahi du: onustedun gainontzekoei begira, adostasunaren inguruko presuntzioak ondoreak sortzen ditu, guraso batek ohi ko egintzak burutzen dituenean bestearen borondatearen kontra.

Nolanahi den ere, neurri batean manu hori gehiegikoa da, ez baita presuntziorik behar gu raso ezjardulearen aurkatasunik ez dagoenean; izan ere, 156.1. art.ak kasu horietarako ezartzen du ohiko egintzok baliozkoak direla modu objektiboan. Halaber, ez da presuntziorik behar, guraso jarduleak guraso ahalgoaren egika ritza esklusiboa duenean; horixe gertatzen da, besteak beste, epaileak guraso horri ematen dionean erabakiak hartzeko ahalmena edo, osterantzean, 156.2. art.aren arabera, eta guraso ezjarduleari begira, guraso ahalgoaren egikaritza eten egin denean, etengabeko desadostasunak izan direlako gurasoen artean. Bukatzeko, 156.3. art.ak adostasunari buruz ezartzen duen presuntzioa ezin da beste kasu batzuetan aplikatu; ulerbidez, ezin da presuntzio hori aplikatu banantze kasuetan (alabaina, ikus SANCHO REBULLIDAk esandakoa in LACRUZSANCHO).

Dena den, bada beste modurik ere, 156.3. artikulua interpretatzeko.

Are an bere, uler daiteke presuntzioak bere barnean hartzen dituela, nola ezkon tide ezjardulearen adostasuna, hala guraso ahalgoaren egikaritza arrunta (egikaritza hori baterako egikaritza dela ulerturik); beraz, presuntzio hori aplikatzeko betekizun bakarra da gainontzekoa onusteduna izatea (GORDI LLO, BERCOVITZ, SOLÍS VILLA, PEÑA). Interpretazio horren ildotik, 156. artikuluaren 3. lerroaldeak aurreko bi lerroaldeetara jotzen duenean, hauxe adierazi nahi du: onustedun gainontzekoei begira, adostasun presun tzioak ondoreak sortzen ditu, guraso batek ohiko egintzak burutzen dituenean bestearen borondatearen kontra. Berebat, presuntzio hori aplika daiteke beste kasu hauetan ere: guraso batek ezohiko egintzak burutzen dituenean bestearen adostasunik gabe; guraso jarduleari ez zaionean eratxiki erabakiak hartzeko ahalmena; 153.2. art.aren arabera guraso horri guraso ahalgoaren egikaritza eten zaionean; analogia bidez, guraso batek guraso ahalgoaren egikaritza es klusiboa izanda, besteak jarduten duenean —gurasoak banandurik daudenean behinik behin, hau da, 156.5. art.aren kasuan—; eta, amaitzeko, guraso jardu leak faltsutasunez adierazten duenean berak duela guraso ahalgoaren egika ritza esklusiboa (SOLÍS VILLA).

Bestalde ere, aditu batzuek azpimarratu dute 156.3. artikuluak ezartzen duen presuntzioa ez dela iuris tantum erakoa; izatez, iuris et de iure erako presuntzioa da edo, bestela, fikzio bat (GORDILLO, PRADA, SUÁREZ SÁNCHEZVENTURA eta MARTÍNEZ MARTÍNEZ, BERCOVITZ, SAN CHO REBULLIDA, SEISDEDOS, PEÑA; horien kontra, SOLÍS VILLA). Aditu horien ustetan, gerta daiteke gainontzekoak jakitea guraso ezjardulea jarduketaren kontra dagoela edo jarduera horrekin ados ez dagoela.

Horre lakoetan ezin da esan presuntzioa ezerezean geratzen denik; aitzitik, esan be harra dago ez dela baldintza bat betetzen, alegia, gainontzekoa onusteduna izatea.

Horren harira, ENZNk 1989ko urtarrilaren 20an emandako ebazpena azaldu behar da. Ebazpen horrek ez du erabakitzen nola interpretatu behar den ÂŤguraso ahalgoaren egikaritza arruntaÂť adierazmoldea. Hala ere, honakoa argitzen du: aurrerago adierazitako presuntzioa iuris tantum erakoa da, Kode Zibilaren 1251. artikulua aplikatuz. Ebazpenak berak gogorarazten duenez, autore batzuek uste dute 156.3. art.ak ez duela auzibidezko presuntzio hutsik ezartzen, lege baieztapen bat baino; baieztapen horren arabera, guraso jardu leak bestearen adostasunarekin jokatzen du, eta baieztapen hori ezerezean ge ratzen da, gainontzekoa gaitzusteduna denean bakarrik. Harako ebazpenaren hitzetan, intepretazio hori onartzeak berez ekarriko luke baterako jarduke taren erregela gurasoen arteko barne harremanetan bakarrik aplikatzea; gai nontzekoekin izandako harremanetan, ordea, solidaritatea aplikatu beharko litzateke, gainontzeko horiek gaitzustedunak direnean izan ezik.

Aukeraturi ko konponbidearen garrantzia ikusita, hori izan bada legegilearen benetako asmoa, ezin ukatuzkoa da legegile horrek ez duela hizkera zehatzik erabili beraren borondatea agertarazteko.

Halaber, ebazpenak jarraiko arrazoiak gai neratzen ditu, aztergai dugun interpretazioa baztertzeko: a) Ez da zentzuzkoa 3. lerroaldea aurreko bi lerroaldeen kasuan aplikatzea eta ez, ordea, 4 eta 5. lerroaldeen kasuan. b) Manuaren hitzezhitzezkotasunak ez du interpreta zio hori sendotzen, ÂŤuste izango daÂť esamoldea erabiltzen duelako. Gainera, arauak modu sistematikoan interpretatu behar dira (KZren 3. art.), eta horrek berez dakar KZren 1249.etik eta 1253.era arteko art.etan araututako frogabi dea erabiltzea. c) Ez du ematen arteza denik artikuluaren hasieran erregela orokor bat ezartzea, erregela hori barneko esparruan eta ohiko kasuetan (hau da, gainontzekoa onusteduna denean) bakarrik aplikatzeko. d) Zinez, inter pretazio hori bidezkotzen dute trafikoaren segurtasunak eta arintasunak.

Edo nola ere, segurtasun eta arintasun horiei ez zaie inolako eragozpenik jartzen, bi gurasoen eskuhartzea derrigorrezkoa izateagatik. Ez da ahantzi behar 156. art.aren 1. lerroaldeko 2.

tartekadurara xedapen batzuk biltzen direla trafikoa ren babeserako; xedapen horiei helduta, kasu batzuetan baliozkoa da guraso batek berak bakarrik jardutea. Aiurri berean, gogoan hartzekoa da kautela be rezi batzuk ezartzen direla, KZren 166. art.an azaltzen diren kasurik la rrienetarako. e) KZren 156.3. art.aren aginduz, gainontzekoa onusteduna izan behar da, baina horrek ez du indarberritzen eztabaidagai dugun interpreta zioa. Benaz, onustea izan daiteke guraso ezjardulearen adostasuna uste izate hutsa. Horretara izanez gero, ez du ezelako zentzurik onustearen eskakizuna ezartzeak, iuris tantum erako presuntzio huts bat ezartzeko. Hala izango balitz, onustea alferreko betekizuna izango litzateke; onuste hori ezerezean uzteko edota berorren ondorea aurkaratzeko (hau da, adostasunaren inguruko presuntzioa ezerezteko), nahitaezkoa eta nahikoa izango litzateke adostasunik eza egiaztatzea. Hori dela eta, hobe da onustea arrazoizko konfiantza gisa hartzea. Bada, ez du halako konfiantzarik izan, egintzaren larritasuna ikusi arren, gutxieneko arretaz jardun ez duenak. Gauzak horrela, auzijartzaile ak egintza aurkara dezake, guraso ezjarduleak ez duenean adostasunik eman. Aurkarapen horrek aurrera egin dezan, ez da derrigorrezkoa adostasunik eza egiaztatzea; nahikoa da onusterik eza egiaztatzea (onuste hori gorago azaldu tako esanguran ulerturik). Hortaz, gainontzekoak egintzaren baliozkotasunari buruzko adierazpena lortu nahi badu, berak frogatu behar du guraso ezjar dulea egintza horrekin ados dagoela. §72. EPAILEAK IZENDATURIKO DEFENDATZAILEA 242. Izaera eta ezaugarriak Epaileak izendaturiko defendatzailea Famili zuzenbidearen erakundea da. Erakunde hori adingabeko (KZren 163 eta 299.1. art.ak), ezgaitu (KZren 299. art.ko 1 eta 2. lerroaldeak) eta desagertuen (KZren 181 eta 299.3. art.ak) interesak babestera bideraturik dago. Berebat, epaileak

izendaturiko defenda tzailearen erakundea arautzen du Kataluniako 39/1991 Legeak ere.

Adingabekoen gainean, KZren 163.1. art.ak hauxe ezartzen du: ÂŤedozein aututan aita eta amaren interesa euren semealaba emantzipatugabeek dutena ren aurkakoa bada, epaileak semealaba horiei defendatzaile bat izendatuko die, defendatzaile horrek judizioan zein judizioz kanpo haiek ordezka ditzan. Era berean, epaileak defendatzailea izendatuko du, gurasoek semealaba adin gabeko emantzipatuaren gaitasuna osatzeko beharra izanik, euron interesa se mealaba horrenaren aurkakoa deneanÂť.

Manu horretatik ondoko baieztapenak ondoriozta daitezke: 1.

Defen datzaileak bi motatako eginkizunak bete ditzake: ordezkaritza eginkizunak, adingabeko emantzipatugabeei begira; eta laguntza eginkizunak, aldiz, adin gabeko emantzipatuei begira. Gure irudiz, defendatzaileak laguntza eginkizu nak bete ditzake lehenengoei begira ere (hots, adingabeko emantzipatugabeei begira), ondoko kasuetan: semealaba horien ordezkaritza izan ez arren, gu rasoek semealabon jarduteko gaitasun mugatua osatu behar dutenean. 2. Epaileak izendaturiko defendatzaileak adingabekoa ordezkatzen du edo horri laguntza ematen dio, kasu zehatz batzuetan bakarrik (zehatzago esateko, gu raso eta semealaben interesak aurkakoak diren autuetan: KZren 162.2. art.; ikus ENZNk 1986ko apirilaren 4an emandako ebazpena).

Ondorenez, defen datzailea ez da guraso ahalgoa kontrolatzeko erakundea.

Defendatzaileak aldi baterako bakarrik ordezten ditu gurasoak (hots, interes gatazkak dirauen ar tean); are gehiago, defendatzaileak ordezkaritza eginkizunetan ordezten ditu gurasoak, arazo zehatz bati begira bakarrik. Bien bitartean, interes gatazkarik gabeko arazoetan, gurasoek eutsi egiten diote euren semealaba adingabeko eta emantzipatugabeen gain duten ordezkaritzari (ENZNk 1951ko ekainaren 26an emandako ebazpena).

243. Epaileak izendaturiko defendatzaileak noiz esku hartu behar duen, semealaba adingabekoen ordezkaritzan Ikusmolde objektiboari helduta, defendatzailea izendatzeko baldintza da gurasoen interesa eta semealabarena elkarren aurkakoak izatea.

Sarritan, in teres gatazka hori ondare izaerakoa izaten da; alabaina, gerta daiteke gataz ka horrek ondare izaerarik ez edukitzea. 1981eko maiatzaren 13ko eraldaketa gertatu baino lehen, defendatzaileari buruzko arauak kapitulu zehatz batera biltzen ziren, hain zuzen ere, guraso ahalgoak semealaben ondasunen gain dituen ondoreei buruzko kapitulura (antzinako 165. art.). Gaur egun, ordea, arauok semealaben lege ordezkaritzari buruzko manuen artean azaltzen dira; ordezkaritza horrek bere baitan hartzen ditu, direla ondare arazoak, direla arazo pertsonalak. Berebat, aztergai dugun manuak (hau da, 163. art.ak) idaz kera zabala du («edozein aututan»), eta bertan ez da inolako bereizketarik egiten; gauza bera egiten dute 162.2. eta 299.1. art.ek. Hori guztia dela eta, epaileak defendatzailea izenda dezake, nahiz eta autuak ondare jiterik izan ez.

Kode Zibilak ez du definitzen zer den guraso eta semealaba adingabeko en arteko interes gatazka; beraz, oso zaila gerta daiteke gatazka horri buruzko kontzeptu orokorra ematea. KZren 162.2, 163.2 eta 299.1. art.ek «interes ga tazka» aipatzen dute orokorrean. Nolanahi ere, gure ustetan, 163.1. artikulua zehatzagoa da, «aita eta amaren interesa …ren aurkakoa bada» adierazmol dea erabiltzen baitu. Jurisprudentziaren esanari eutsiz, defendatzailea izenda tzeko baldintza objektiboa betetzen da, gurasoen eta semealabaren interesak bateraezinak direnean (esate baterako, gurasoak eta semealabak elkarren ar tean hartzekodun edo zordun direnean: ENZNk 1895eko urriaren 12an eman dako ebazpena eta AGk 1965eko urriaren 28an emandako epaia; batzuek banatzen dutenean besteek jaso beharreko jaraunspena:

AGk 1927ko urtarri laren 21ean, 1928ko urtarrilaren 25ean, 1934ko azaroaren 6an, 1956ko urta rrilaren 17an, 1969ko otsailaren 18an eta 1968ko maiatzaren 9an emandako epaiak, eta ENZNk 1910eko abenduaren 10ean, 1913ko urtarrilaren 31n eta 1927ko ekainaren 21ean emandako ebazpenak).

Interesak gurasoenak eta se mealabarenak batera izan arren, interesok bateratzeko modukoak badira, epaileak ez du zertan defendatzailea izendatu (kasurako, gurasoek eta seme alabek eskubide berberak erreklamatzen dituztenean: AGk 1903ko ekainaren 17an emandako epaia eta, era berean, ENZNk 1909ko maiatzaren 31n eman dako ebazpena).

Ikusmira subjektiboari oldartuz, hauxe da epaileak izendaturiko defenda tzailearen eskuhartzeari buruzko kasurik ohikoena: aita eta amaren interesak semealaba adingabekoaren interesen kontrakoak izatea (163.1. art.).

Interes gatazka guraso batekin bakarrik sortzen bada, legearen arabera beste gurasoari dagokio adingabekoa ordezkatu edo berorren gaitasuna osa tzea, eta horretarako ez da izendapen berezirik behar (163.2. artikulua). Bada, epaileak ez du defendatzailerik izendatu behar, interes gatazka guraso batekin bakarrik azaltzen denean; izan ere, guraso ahalgoak eginkizun batzuk dakar tza, eta eginkizun horiek aitari eta amari, bibiei, dagozkie.

Edozelan ere, zer gertatzen da guraso ahalgoaren titulartasuna guraso batek bakarrik izan (besteak beste, berarengandiko semealabatasuna soilik zehaztu delako; beste gurasoa guraso ahalgotik baztertua izan delako; guraso horri ahalgoa kendu zaiolako; berori hil egin delako; edota, azkenik, beraren inguruan heriotza adierazpena eman izan delako) eta guraso horren interesa semealabak duen interesaren aurkakoa bada? Edu berean, zer gertatzen da guraso ahalgoaren egikaritza guraso batek bakarrik izan (adibidez, bestea absente dagoelako, ezgaia delako edota beste horrek ezin duelako guraso ahal goa egikaritu) eta beste gurasoari begira sortzen bada interes gatazka? KZren 163. art.ak ez du bi kasu horien gainean deusik ere esaten. Zernahi gisaz, kasu horietan ere, epaileak

adingabekoaren defendatzailea izenda dezake, zalantzarik gabe.

Bi hauek izan daitezke, besteak beste, baieztapen horren aldeko argudioak: lehendabiziko, halako kasuek eta guraso ahalgoaren batera ko titulartasun eta egikaritzari buruzko kasuek euren artean duten antzeko tasuna; eta, bigarren, 299.1. artikuluaren idazkera zabala (ÂŤadingabekoen edo ezgaituen eta euren lege ordezkarien arteko interes gatazkaÂť).

Adibidez, epai leak defendatzailea izenda dezake, jaraunspena zatitzean guraso bat jarauns pen horren kausatzailea bada, eta beste gurasoa eta semealaba adingabekoa senipartedun, jaraunsle edo legatuhartzaileak badira.

Horrez gain, gogoan izan behar da honakoa: guraso bat guraso ahalgoaren egikaritzatik bazter tua izan bada, edota guraso horri ahalgoaren egikaritza kendu edo eten ba zaio, orduan epaileak ezin du berori defendatzaile izendatu; horrelakoetan, tutoretzaren inguruko ezdoitasun kariak aplikatu behar dira (KZren 243.1 eta 301. art.ak).

Amaitzeko, doktrinak eztabaidatu izan du epaileak defendatzailea izenda dezakeen ala ez, interes gatazka gurasoen eta semealaba adingabekoaren ar tean sortu beharrean, guraso berberen ahalgopean dauden bi semealaben artean sortzen denean. Kasu hori ez da KZren 163. artikuluan jasotzen, ezta 299. art.an ere. Gainera, gure aburuz, manu horiek ezin dira analogiaz apli katu. Arean bere, epaileak izendaturiko defendatzailea salbuespeneko erakun dea da, gurasoek semealaba adingabeko eta emantzipatugabeen gain duten lege ordezkaritzari begira.

244. Eraentza juridikoa 1981eko maiatzaren 13ko Legeaz geroztik, KZren 163. art.ak barneratzen du adingabekoen defendatzaileari buruzko eraentza juridikoa. Edonola ere, eraentza hori osatu beharra dago 299.etik 302.era arteko art.ekin, artikulu ho

riei 1983ko urriaren 24ko Legeak eman zien idazkeraren arabera; manuok epaileak izendaturiko defendatzailea arautzen dute orokorrean. Sorospidez, tutoretzaren arauak aplika daitezke eta ez, ordea, guraso ahalgoarenak; hori zentzuzkoa da, epaileak izendaturiko defendatzailea adingabekoaren interesak babesteko erakundea delako, eta ez duelako zerikusirik guraso eta seme alaben arteko harremanekin (KZren 301. art.).

A) Defendatzailearen izendapena Epaileari dagokio defendatzailea izendatzea (eta horrexegatik erabiltzen da ÂŤepaileak izendaturikoÂť defendatzaile adierazmoldea).

Izendapen hori bo rondatezko jurisdikzio prozeduraren bidez gauzatzen da (KZren 300. art.).

Defendatzailearen izendapena eragiteko legebideztaketa dute adingabe koaren aitak edo amak, Fiskaltzak eta, oro har, judizioan agertzeko gaitasuna duten pertsonetarik edozeinek (163.3. art.).

Berebat, epaileak bere arioz era gin dezake izendapen hori (300. art.).

KZren 163. art.ko 3. lerroaldearen arabera, epaileak defendatzaile izenda tuko du ÂŤadingabekoaren senideen artean legebidezko tutoretza izango lukee na eta, hori izan ezean edo horrek adingabekoaren aurkako interesak izanez gero, beste senide bat edo arrotz batÂť. Jakina dugunez, 1983ko urriaren 24ko Legeak arauketa berria eman zion tutoretzari.

Harrezkero, KZren 234. arti kuluaren aginduz, tutorearen izendapenean lehentasuna dute: 1.

Adingabe koarekin edo ezgaituarekin bizi den ezkontideak; 2. Gurasoek; 3.

Gurasoen testamentuetan izendaturiko pertsonak edo pertsonek; 4.

Epaileak izendatu riko ondorengoak, aurrekoak edota nebaarrebak. Salbuespenez eta ziodun ebazpen baten bidez, epaileak hurrenkera hori alda dezake edo pertsona horiek guztiak alde batera utz ditzake, adingabeko zein ezgaituarentzat hori onuragarria gertatzen bada.

Bestalde, 300. art.ari helduta, epaileak defenda

tzaile izendatuko du beraren ustez kargu horretarako egokiena den pertsona. Bada, 163. art.aren arabera badirudi legeak aurretiaz ezartzen duela nor izan behar den epaileak izendaturiko defendatzailea; edozelan ere, epaileak defen datzaile izendatuko du kargu horretarako bere aburuz egokiena den pertsona. Ondorenez, ez dago erabateko lehenespenik defendatzaile izateko.

Epaileak izendatutako defendatzaileari aplikatzen zaizkio tutore eta kura doreen inguruko ezdoitasun, desenkusa eta enkaitze kariak (KZren 301. art.).

B) Defendatzailearen ahalmenak Defendatzaileari dagozkio epaileak berori izendatzeko autoan aipatzen dituen ahalmenak (163.3 eta 302. art.ak). Horren inguruan, gogoan izan be har da epaileak izendaturiko defendatzailearen jarduketa mugatua dela; izan ere, defendatzaile horrek autu jakin batzuetan besterik ez du esku hartzen, alegia, gurasoen eta semealaba adingabekoaren artean interes gatazkak era giten dituzten autuetan. Horrez gain, aintzat hartzekoa da defendatzailearen ahalmenak ezin direla izan aldi baterako ordezturik geratzen diren guraso en ahalmenak baino zabalagoak. Horretara, gerta daiteke guraso ahalgoaren titularrek ez izatea adingabeko emantzipatugabearen gaineko ordezkaritza ahalmenik, zenbait aututan; bada, autuotan defendatzaileak ere ezin du adin gabeko hori ordezkatu (162. artikulua). Are gehiago, epaileak izendaturi ko defendatzaileari aplikatzen zaizkio gurasoen inguruko betekizun berberak (adingabekoaren adostasuna, epailearen baimena).

Taxu berean, defendatzaileak bere ahalmenen mugak gaindituz jarduten badu, jarduna deuseza da (1962ko ekainaren 8ko epaia).

Gauza bera gerta tzen da, gurasoek adingabekoa ordezkatzen dutenean, nahiz eta batzuen eta bestearen artean interes gatazkak izan (1856ko

azaroaren 5eko eta 1968ko maiatzaren 9ko epaiak). Bi kasu horietan uler daiteke egintza burutu duena ez dela adingabekoaren ordezkaria (KZren 1259.2. art.).

C) Defendatzailearen kargua azkentzea Epaileak izendaturiko defendatzailearen kargua azkendu egiten da izen dapen hori eragin duen eginkizuna bukatzean; interes gatazka desagertze an; lehenespeneko beste ordezkaritza bat (adopzio bidezkoa, tutore bidezkoa: 277.2. art.) tartean sartzean; tutore eta kuradoreei aplikatzen zaizkien desen kusa eta enkaitze kariak agertzean (301. art.); epaileak izendaturiko defenda tzailea edo defendatua bera hiltzean (169.1 eta 276.3. art.ak); defendatua adin nagusiko bihurtzean (epaileak aurretiaz adingabeko hori ezgaitu duenean izan ezik: 171 eta 276.1. art.ak); eta, azkenik, adingabekoa emantzipatzean edo adingabeko horrek adin nagusitasunaren onura lortzean, interes gatazka era gin duten autuetan beharrezkoa ez bada defendatuaren gaitasuna osatzea (276.4. art.).

Epaileak kudeaketa zehatz bat gauzatzeko izendatzen du defendatzailea; horregatik, behin kudeaketa hori bukatu eta gero, defendatzaileak kontuak eman behar dizkio epaileari (302. art.).

BIBLIOGRAFIA BERCOVITZ RODRÍGUEZCANO, R., «Comentario a los artículos 154 a 161 del Código civil», in Comentarios a las reformas del Derecho de familia, II. liburukia, Tecnos argitaletxea, Madril, 1984, 1043. or. eta ondorengoak; CAS TÁN VÁZQUEZ, J. Mª, La patria potestad, Madril, 1960; «La llamada patria potestad de hecho», RDP, 1978, 841. or. eta ondorengoak; «El problema de ejercicio de la patria potestad por padres menores en el Derecho argentino y en el nuevo Derecho español», RDP, 1982, 816. or. eta ondorengoak; «Co mentario a los artículos 154 a 171», in Comentarios al Código Civil y Com pilaciones forales, M. ALBALADEJO GARCÍAren zuzendaritzapean, III.

liburukia, 2. bolumena, 2. argitaraldia, Madril, 1982, 55. or. eta ondorengoak; «La reforma de la patria potestad», in Las reformas del Código civil por leyes de 13 de mayo y 7 de julio de 1981, Madril, 1983; CASTILLO TAMARIT, «Reflexiones sobre la modificación del Código Civil en materia de patria po testad», RDN, apirila–ekaina, 1981, 57. or. eta ondorengoak; DELGADO ECHEVERRÍA, J., «Comentario a los artículos 9 a 14 de la Compilación», in Comentarios a la Compilación del Derecho civil de Aragón, J. L. LACRUZ BERDEJOren zuzendaritzapean, Zaragoza, 1988, 415. or. eta ondorengoak; DÍEZPICAZO Y PONCE DE LEÓN, L., «Notas sobre la reforma del Código Civil en materia de patria potestad», ADC, XXXV. liburukia, I. liburuxka, urtarrila–martxoa, 1982, 3. or. eta ondorengoak; «La patria potestad», in La reforma del Derecho de Familia, Sevilla, 1982, 291. or. eta ondorengoak; FLORENSA, El defensor judicial, Madril, 1990; FUENTE NORIEGA, La pa tria potestad compartida en el Código Civil español, Madril, 1986; GON ZÁLEZ PÉREZ J., La patria potestad: voluntad del titular, Valladolid, 1982; GORDILLO CAÑAS, A., «La protección de los terceros de buena fe en la reciente reforma del Derecho de Familia», ADC, urria–abendua, 1982, 1111. or. eta ondorengoak; HAZA DÍAZ, P. DE LA, «El artículo 156, como norma protectora del menor», in La tutela de los derechos del menor, Kordoba, 1984, 93. or. eta ondorengoak; HERNÁNDEZ GIL, FÉLIX, «Sobre la figura del defensor judicial de menores», RDP, 1961, 201. or. eta ondorengoak; LI NACERO DE LA FUENTE, Mª A., Régimen patrimonial de la patria potes tad, Madril, 1990; LÓPEZ HERNÁNDEZ, La defensa del menor, Madril, 1987; LÓPEZ PÉREZ, La patria potestad: voluntad del titular, Madril, 1982; MARTÍNEZPIÑEIRO CARAMÉS, «Representación paterna y oposición de intereses», RDN, 1984–2, 199. or. eta ondorengoak; MONTÉS PENADÉS, V. L., «Comentario a los artículos 162–163 del Código civil», in Comentarios a las reformas del Derecho de familia, II. liburukia, Tecnos argitaletxea, Ma dril, 1984, 1077. or. eta ondorengoak, J. V. GAVIDIA SÁNCHEZen lanki detzarekin; MORENO MARTÍNEZ, J. A., El defensor judicial, Madril, 1989; PRADA GONZÁLEZ, «Notas sobre la patria potestad en la reforma del Có digo», RDN, 1981–2, 337. or. eta ondorengoak; «La patria potestad tras la reforma del C.C.», RDN, 1982–1, 253. or. eta ondorengoak; «La patria potes tad conjunta en la Ley de reforma de 13 de mayo de 1981», RDN, 1982–3, 261. or. eta ondorengoak; REVERTE NAVARRO, A., Intervención judicial en las situaciones familiares (notas al Código civil), Murtzia, 1980; SANCHO REBULLIDA, F. DE A., «La patria potestad», in El nuevo régimen de la Fa milia, II. liburukia, Madril, 1981; SEISDEDOS MUIÑO, La patria potes tad dual, Bilbo, 1988; VALGOMA, M. DE LA, «Notas sobre la titularidad en

el ejercicio de la patria potestad», RFDUCM, 62. zk., 1981; «El derecho de guarda: modificación por ejemplos corruptores. Comentario a la Sentencia de 19 de octubre 1983», La Ley, 1984–1, 518. or. eta ondorengoak.

Hogeita bosgarren gaia GURASO ETA SEMEALABEN ARTEKO HARREMANAK (II) Laburpena: §73. Guraso ahalgoaren edukia.— 245. Muga orokorrak.— 246. Gura soen eginbehar eta ahalmenak, esparru pertsonalean: A) Semealabak ja gotea; B) Semealabak eurekin izatea; C) Semealabei mantenua ematea; D) Semealabak heztea eta horiei osoosoko hezkuntza ematea.— 247. Semealaben eginbeharrak: A) Gurasoen esanak egitea; B) Gurasoak errespetatzea; C) Famili zametan ekitatezko partaidetza izatea.— 248.

Gurasoek semealabak ordezkatzea.— 249. Semealaben ondasunak ad ministratzea: A) Gurasoen administraziotik kanpo utzitako ondasunak; B) Eraentza juridikoa; C) Fruituak erabiltzea famili zamei aurre egiteko; D) Epailearen eskuhartzea.— 250. Semealaben ondasunak xedatzeko egintzak: A) Aurretiaz epailearen baimena behar duten xedatze egintzak; B) Salbuespenak; C) Epailearen baimenari buruzko eraentza; D) Epailea ren aurretiazko baimenik gabe gauzaturiko egintzen eragingabetasuna.— §74. Guraso ahalgoaren gorabeherak eta berori azkentzea.— 251.

Galtzea.— 252. Kentzea.— 253. Etetea.— 254. Berreskuratzea.— 255. Baztertzea.— 256. Azkentzea: A) Gurasoen nahiz semealabaren heriotza bera edo heriotza adierazpena; B) Emantzipazioa; C) Seme alabaren adopzioa.— 257. Guraso ahalgo luzatua eta birdoitua: A) Kasuak; B) Eraentza; C) Azkentzea.— §75. Guraso eta semealaben arteko harremanak, foru legerietan eta legeria berezietan.— 258. Guraso eta semealaben arteko harremanak Aragoin: A) Aurrekariak eta oinarrizko ideiak; B) Famili agintearen titulartasuna eta egikaritza; C) Fa mili agintearen edukia.— 259. Guraso ahalgoa Nafarroan: A) Aurre kariak; B) Titulartasuna, egikaritza eta jarduketa: a) Titulartasuna; b) Egikaritza; c) Banakako jarduketa; d) Guraso ahalgopeko pertsonak; C) Epaileak izendaturiko defendatzailea; D) Edukia: a) Eduki pertsonala; b) Ordezkaritza; c) Administrazioa; d) Gozamena; e) Xedatze egintzak; E) Gorabeherak eta azkentzea: a) Kentzea; b) Baztertzea; c) Azkendu, birsortu, luzatu eta birdoitzea.

§73. GURASO AHALGOAREN EDUKIA 245. Muga orokorrak Guraso ahalgoak eginkizun batzuk baitaratzen ditu. Hori dela eta, 154.2. art.aren arabera, guraso ahalgoaren edukiak bere barruan hartzen ditu «egin beharrak eta ahalmenak». Ildo beretik, manu horrek honakoa ezartzen du: «guraso ahalgoa semealabaren onurarako egikaritu behar da beti, semealaba horren nortasuna aintzat hartuta».

Semealabaren onurak mugatu egiten du gurasoen legebideztaketa; beraz, onura horrekin bat ez datozen jarduketak mugaz kanpokoak dira.

Zernahi gi saz, badirudi iuris tantum erako presuntzioa dagoela, gurasoek semealabaren onurarako jarduten dutela uste izateko (URIBE).

Bide beretik, epaileak guraso ahalgoaren egikaritza kontrolatu behar du, eta semealabaren onura izan be har da kontrol horren abiaburua (KZren 92, 103.1, 125 eta 161. art.ak, eta uztailaren 7ko 30/1981 Legearen 6.6. xedapen gehigarria; orokorrean, epai learen eskuhartzeari buruzko gainerako kasuetan: Kode Zibilaren 48. art., 90.etik 94.era artekoak, eta 96, 104, 111, 121, 124, 128, 154.4, 156.2, 157, 158, 160, 163, 165, 166 eta 167. artikuluak; JZLren 1880.4. art., 1910. art. eta ondorengoak, eta 2011. art. eta ondorengoak).

EKren 10 eta 27.2. artikuluetako aginduetan mamitzen da semealabaren nortasuna errespetatzeko eginbeharra; eginbehar hori areagotu egiten da, se mealabaren gaitasunari jarritako mugapenak urritzen diren heinean.

Esangu ra horretan, Kode Zibilak jarraikoa ezartzen du: semealabengan eragina izan dezaketen erabakiak hartu baino lehen, eurok esan beharrekoa entzun behar da, semealabek behar besteko adimenik baldin badute (KZren 154.3. art.; uztailaren 7ko 30/1981 Legearen 6.6. xed. gehi.; JZLren 1827. art.); seme alabak hamabi urtekoak baino nagusiagoak badira, derrigor entzun behar da horiek esan beharrekoa (KZren 92.2, 156.2, 159 eta 173.2. artikuluak, eta JZLren 2012.1. artikulua, guztiak ere

EKren 14. art.ari lotuta; alabaina, ikus KZren 177.3.3. artikulua).

Semealabei entzuteko eginbehar hori ez dagokie gurasoei bakarrik. Aitzitik, edozein subjektuk erabaki bat hartu behar badu semealaba emantzipatugabearen edo ezgaituaren zaintza eta ordezkaritzari buruz, orduan subjektu horrek harako eginbeharra du (PEĂ‘A); gauza bera esan daiteke epai agintaritzaren inguruan ere (KZren 92.2 eta 156.2. art.ak, uztailaren 7ko 30/1981 Legearen 6.6. xedapen gehigarria eta JZLren 1827. art.; AGk 1987ko maiatzaren 14an emandako epaia). Gurasoek semealabei entzun gabe burutzen dituzten egintzak ez dira baliogabeak; alabaina, gura soen jarduketa horiek aztergai dugun eginbeharra urratzen dute, kasuan kasuan sor daitezkeen ondorioekin (Kode Zibilaren 158 eta 167. art.ak, beste batzuen artean).

246. Gurasoen eginbehar eta ahalmenak, esparru pertsonalean KZren 154.1. art.ak dioenez, semealabaren esparru pertsonalean, guraso ahalgoak eginbehar eta ahalmen hauek barneratzen ditu: A) Semealabak jagotea Esangura zabalean, guraso ahalgoaren helburua da semealabak babestea; bada, semealabak jagoteko eginbeharra helburu horren adierazpena besterik ez da. Eginbehar horrek beretakotu egiten ditu gurasoen ahalmen eta eginbe har gisa 154. art.an aipatutako guztiak.

Edozein modutan ere, kontutan izan behar da semealabak jagoteko egin beharra dutela, nola semealaba horiengandik aldendua izan den gurasoak (103.1. art.), hala euren gaineko guraso ahalgoa ez duenak (110. art. eta 111. art. in fine). Zinez, kasu horietan gurasoak ezin ditu egikaritu guraso ahalgoa ri datxezkion eginkizunak. Hori dela eta, guraso horrek jagotza eginbeharra gauzatzen du, beste gurasoak eta beste senide nahiz hurbilekoek semealabei begira burutzen dituzten jarduketak kontrolatuz (160.2. art.).

Berebat, guraso

ak epaileari eska diezaioke horrek neurri egokiak har ditzan (KZren 156.5, 158, 160.3, 163.3 eta 167. art.ak). Gainera, semealabak jagoteko eginbeharra guraso ahalgoaren esparruan betetzen denean, eginbehar horrek esangura zehatza du; esangura horri helduta, begi ernez eta kontu handiz kontrolatu behar dira, lehenik eta behin, beste gurasoaren jarduketak eta, hurrenik, adin gabekoak gainontzekoekin dituen harremanak (BERCOVITZ).

B) Semealabak eurekin izatea Gurasoek eurekin izan behar dituzte semealabak, lege testuak eginbehar gisa itxuratzen baitu hori. Eginbehar horrek berarekin dakar gurasoak eta semealabak etxebizitza berean bizitzea —arrazoi berbera dela bide, guraso ahalgopeko semealaben egoitza euren gurasoena da (JZLren 64.4 eta KZren 40. art.)—. Eginbehar hori bete ezean, ondorio desberdinak izan daitezke, besteak beste, epaileak neurri egokiak hartzea (158.3. art.), gurasoei gura so ahalgoa kentzea (170 eta 179. art.ak), adingabekoaren zaintza edo harrera erabakitzea (KZren 172 eta 173. art.ak) eta delitu zein falta bat gauzatzea (ZKren 487 eta 584.1. art.ak).

Dena dela, eta aldi baterako besterik ez bada ere, gurasoek semealaba rengandik bereiztea erabaki dezakete (berbarako, ikasketak, oporrak edo gai xotasuna dela bide), hori semealabarentzat onuragarria baldin bada (154.2. art.). Halaber, antolamendu juridikoak beste kasu batzuk ezartzen ditu eta, eurok gertatuz gero, adingabekoa ez da bere gurasoekin bizi behar edo, behin tzat, ez da guraso batekin bizi behar. Kasu horiek jarraikoak dira: 1. Gurasoak banandurik egotea; izan ere, halakoetan, semealabak guraso batekin edo bestearekin bizi dira. Banantze eta dibortzio auziak bi gurasoen adostasunez eragiten direnean (KZren 81, 86 eta 90. art.ak, eta uztailaren 7ko 30/1981 Legearen 6. xedapen gehigarria; gauza bera esan daiteke deusez tasun auziei buruz ere: uztailaren 7ko 30/1981 Legearen 5. xedapen gehi garriko k letra), hitzarmen arauemaileak ondoko autuak zehaztu

behar ditu: lehendabizi, zein pertsona arduratuko den bi gurasoen ahalgopeko seme alabak zaintzeaz; bigarrenik, nork izango duen guraso ahalgoaren egika ritza; eta, hirugarrenik, semealabokin bizi ez den gurasoak zein eraentza bete behar duen semealabak bisitatu, horiekin harremanak izan eta eurekin ego teko (90.1.A art.). Gisa bertsuan, deuseztasun, banantze edo dibortzio deman da onartu eta gero, bi ezkontideen arteko hitzarmena ez bada judizio bidez onetsi, epaileak semealaben onurarako erabakiko du, lehenik eta behin, zein ezkontideren menpe geratu behar diren bi gurasoen ahalgopeko semealabak eta, bigarrenik, semealabengandik aldendua izan den ezkontideak nola izan ditzakeen harremanak eurokin eta zelan egon daitekeen horiekin (KZren 103.1. art.). Epaileak erabaki horiek guztiak har ditzake, dela epaian bertan, dela epai horren betearazpenean (KZren 91 eta 94. art.ak).

Ezkontideak egi tatez banandurik daudenean edo gurasoak elkarrekin ezkondurik ez daude nean, eta euren arteko akordiorik izan ezean, epaileak semealaben onurarako erabakiko du zein gurasok jagon behar dituen semealaba adingabekoak.

Era baki hori hartu aurretik, semealabek esan beharrekoa entzun behar du epaile ak, haiek behar besteko adimenik badute; semealabok hamabi urtekoak baino nagusiagoak badira, derrigorrezkoa da eurok esan beharrekoa entzutea (159. art.; berebat, ikus KZren 156.5. art.).

Edonondik begiratuta ere, kasu horietan, semealabarekin bizi ez den gu rasoak semealaba hori jagon behar du (KZren 92.1, 103.1 eta 110 art.ak, eta 111. art. in fine). Halaber, nahiz eta gurasoak guraso ahalgoa egikaritu ez, guraso horrek semealabarekin harremanak izateko eskubidea du —beste ba tek semealaba hori adopzioan hartzen duenean salbu— (KZren 94, 103.1, eta 160.1. art.ak).

2. Gurasoek erakunde publiko eskudunari eratxikitzea semealaba zain

tzeko ardura, gaixotasuna nahiz beste inguruabar larriren bat delaeta eurek ezin dutelako zeregin hori bete (172.2. art.). Taxu berean, erakunde publiko horrek beste familia baten harrerapean utz dezake semealaba, guraso ahalgo az gabetuak izan ez diren gurasoen adostasunarekin; epaileak ere neurri bera har dezake, nahiz eta gurasoak horren kontra agertu, neurri hori adingabe koarentzat onuragarria baldin bada (173.2. art.). Adingabekoa harrerapean egon arren, adingabeko horren gurasoek eskubidea dute, hura bisitatu eta ha rekin harremanak izateko; edozelan ere, epaileak eskubide hori arautu edota eten dezake, kasuan kasuko inguruabarrak eta adingabekoaren onura kontutan hartuta (161. art.). Semealabak berak, edozein senidek edo Fiskaltzak hala eskaturik, epaileak xedapen egokiak erabakiko ditu, zaintza ahalgoaren titu larra aldatzeak semealabari kalterik egin ez diezaion (KZren 158.2. art.).

3. Gurasoei semealaba zaintzeko ahalgoa kentzea (KZren 158.3, 170 eta 179.1. art.ak, eta JZLren 1880.4, 1911, 1912 eta 1916. art.ak; horiez gain, Adingabekoen Auzitegi Babesleei buruzko Legearen 9.3, 13.1, 14.3, 17.3, 18 eta 19.2. artikuluak, lege horren testu bategina 1948ko ekainaren 11ko Dekre tuaren bidez onetsi zelarik).

Gurasoek eurekin izan behar dituzte semealabak; hori, eginbeharra iza teaz gain, ahalmena ere bada. Ahalmen gisa ulertuta, semealabak gurasoekin izatea ahalmen ukaezina eta preskribaezina da (KZren 173.2.3 eta 1936. art.ak). Egikaritu ere, ahalmen hori egikari daiteke, nahiz semealabaren kon tra (155.1. art. eta 154. art. in fine), nahiz gainontzekoen kontra (adinga bekoak gurasoen eskumenetik ateratzeko delitua). Nolanahi ere, kari zuzenik izan gabe, ezin dira oztopatu semealabaren eta beste senide nahiz hurbileko en arteko harremanak. Aurkatasunik izanez gero, eta adingabekoak, senideak edo hurbilekoak hala eskatuta, epaileak erabaki egokia hartuko du, kasuan kasuko inguruabarrak aintzat hartuta (160. art.aren 2 eta 3. lerroaldeak)

C) Semealabei mantenua ematea Gurasoek mantenua eman behar diete euren semealaba emantzipatuga beei eta ezgaituei (171. art.). Mantenu betebehar horrek eraentza berezia du eta, horregatik, senideen arteko mantenuari buruzko erregelak (hots, 142. ar tikulua eta ondorengoak) ez dira aplikatzen, eraentza berezi horrekin bate raezinak izanez gero (153. art.). Ondorenez: 1. Esan berri dugunez, gurasoek mantenua eman behar diete euren seme alaba emantzipatugabeei eta ezgaituei. Betebehar hori sortzen da, adingabeko horiek beharrizan egoeran izan zein izan ez. Egineginean ere, semealabaren adingabetasuna edo ezgaitasuna aintzat hartuta, beharrizan egoera badela uste izango da, iuris et de iure erako presuntzioaren bitartez.

Semealaba (adinga beko zein ezgaitu) horien babes egoerak eratortzen du, hain zuzen ere, euroi mantenua emateko betebeharra. Hortaz, mantenu betebeharrak ez du zerikusi rik guraso ahalgoaren egikaritzarekin, ezta ahalgo horren titulartasunarekin ere (KZren 92.1, 93, 103.3 eta 110 .art.ak, eta 111. art. in fine) (PEĂ‘A). Bestalde, guraso ahalgopeko semealabek erabateko lehenespena dute, gaine rako senideei begira, gurasoek eman beharreko mantenua jasotzeko (145. art. in fine).

2. Mantenu betebeharrak bere baitara biltzen ditu mota guztietako lagun tzak (EKren 39.3. art.); besteak beste, horien artean aipa daitezke elikagaiak, gelak, arropak, osasun laguntzak (KZren 142. art.) eta, oro har, adingabekoa ren nortasuna garatzeak sortarazten dituen gastu guztiak (EKren 10. art. eta KZren 154.2. art.). Zernahi gisaz, hezkuntza eta heziketako betebehar horre tatik kanpo geratzen dira, 154.1. artikuluak zehatzmehatz aipatzen baititu halakoak.

3. Mantenu betebeharra gauzatzen da semealaba norberaren etxean har tuz eta mantenduz, gurasoen eginbeharra baita semealabak eurekin izatea (154.1. art.); ondorenez, ezin onar daiteke KZren 149. art.ak ezartzen duen aukera. Edozein modutara ere, gurasoak (edo horietako bat) eta semeala ba elkarrekin bizi ez badira, mantenua pentsio baten bidez eman behar da (KZren 93 eta 103.3. art.ak).

4. Mantenuaren zenbatekoa ezkontide bakoitzak dituen ondasun edo ba liabideen araberakoa da (KZren 145.1, 146, 1319.3, 1413 eta 1438. art.ak). Berebat, mantenua irabazpidezko sozietatearen ardurapeko gastua da, (KZren 1362.1. art.), gastu hori ezin da kolazionatu (KZren 1041 eta 1042. art.ak) eta lehenespeneko kreditua da, konkurtso (1924.2. art.), porrot (MKren 913.1.B art.) eta ondare likidazioetan (KZren 1399 eta 1408. art.ak).

Nondiknahi begira dakiola ere, mantenu betebeharra osotoro eska dakio ke guraso bakoitzari —senideen arteko mantenu betebeharrarekin gertatu al dera: 145.1. art.—. Horrek esan nahi du betebehar independente bat baino gehiago badagoela, subjektu pasibo desberdinekin: guraso bakoitzak osooso ko betebeharra du beraren semealabari begira eta, horren zioz, osoosoko erantzukizuna ere badu, betebehar hori urratuz gero (PEÑA).

Bada, mante nu betebeharra bete ezean, semealabak berak, edozein senidek edo Fiskaltzak hala eskatuta, epaileak kautelazko neurri egokiak hartuko ditu (enbargoak, bermeak, atxikipenak etab.), mantenuaren ordainketa ziurtatu eta semeala bak biharetzi izango dituen beharrizanak asetzeko (158.1. art.).

Bestalde ere, mantenu betebeharraren ezbetetzeak berarekin ekar ditzake jaraunskabetzea (KZren 854.2. art.) eta familia uzteagatiko delitua (ZKren 487.2 eta 487 bis artikuluak).

5. Mantenu betebeharra ez da azkentzen mantenuemailearen egoera eko nomikoak txarrera egiteagatik; izan ere, azkentze kari hori

jarraiko kasuan bakarrik aplika daiteke: mantenua eman ahal izateko, asegabe utzi behar dire nean mantenuemailearen eta beraren familiaren beharrizanak (152.2. art.). Modu berean, mantenu betebeharra ez da azkentzen, mantenuemaileari gura so ahalgoa kentzeagatik edo berori guraso ahalgotik baztertzeagatik (110. art. eta 111. art. in fine), ezta hari guraso ahalgoaren egikaritza eteteagatik ere (92.1, 93 eta 103.3. art.ak).

Haatik, mantenu betebeharra azkendu egiten da, semealaba emantzipatzean edo berorren ezgaitasuna bukatzean; zehatzago esateko, horrelakoetan, mantenu betebehar hori senideen arteko mantenu be tebehar generiko bihurtzen da (142. art. eta ondorengoak).

D) Semealabak heztea eta horiei osoosoko hezkuntza ematea Gurasoek euren semealabak hezi behar dituzte eta horiei osoosoko hez kuntza eman behar diete; gurasoentzat hori eginbeharra eta ahalmena da aldi berean. Heziketari dagokionean, hori gurasoen zuzeneko jarduketa gisa har daiteke. Osoosoko hezkuntzaz denaz bezainbatean, gurasoek aukera dezakete zein ikastetxetako hezkuntza jasoko duten euren semealabek; aukera horrek bere barruan hartzen ditu hezkuntza erlijiosoa eta hezkuntza morala, bibiak gurasoek dituzten usteekin bat etor daitezen (EKren 27.3. art.; Giza Eskubi deei buruzko Adierazpen Unibertsalaren 26. art.; Eskubide Zibil eta Politikoei buruzko Nazioarteko Itunaren 18. art.; eta, azkenik, Gizarte, Kultura eta Eko nomiazko Eskubideei buruzko Nazioarteko Itunaren 13.3. art.).

Dena den, adingabekoa hezteak xede jakin bat izan behar du, hain zu zen ere, semealaba horren nortasuna osotoro garatzea (EKren 10 eta 17.2. art.ak, eta KZren 154.2. art.). Hori dela eta, semealabaren interesak lehenta suna du, gurasoen interesaren gainetik; nolabait esateko, adingabekoaren hel dutasuna zenbat eta handiagoa izan, hainbat eta lehentasun

handiagoa du horren interesak (KZren 154.3 eta 162.1. art.ak).

Bide beretik, adingabekoa ren heziketak errespetatu behar ditu, dela elkarbizitzaren inguruko printzipio demokratikoak, dela oinarrizko eskubide eta askatasunak (EKren 27.2. art.). Horrez gain, semealabaren heziketak oinarrizko irakaskuntza barneratu be har du, irakaskuntza hori derrigorrezkoa baita (EKren 27.4. art.).

Bukatzeko, 154. art.ak in fine ezartzen duenez, gurasoek ahalmena dute semealabak zentzuz eta neurriz zuzentzeko; izan ere, 1981eko maiatzaren 13ko eraldaketak ezabatu egin zuen gurasoek ordura arte izan zuten zigortze ahalmena. Bi muga esplizitu horiek (hau da, zentzuzkotasunak eta neurrita sunak) jarraiko ondorioak dakartzate berekin: aurrenaurrenik, nabarmendu egiten dute zuzentze ahalmenak igarrigarrian duen helburu hezitzailea; eta, hurrenik, baztertu egiten dituzte adingabekoaren nortasunari zor zaion begi runeagatik iraingarri gerta daitezkeen neurriak (EKren 10 eta 27.2. art.ak, eta KZren 154.2. art.) eta, agerikoa denez, adingabekoaren osasunerako zein be rorren osotasun fisiko nahiz moralerako arriskutsuak izan daitezkeen neurriak ere (EKren 15. art.; ZKren 420. art. eta ondorengoak, eta 582.2. art.).

Zuzen tze ahalmena egikaritzean gehiegikeriarik bada, epaileak bere ustez egoki di ren neurriak har ditzake (KZren 158.3. artikulua); neurriok izan daitezke, hala nola, gehiegikeria gauzatu duen gurasoari guraso ahalgoa kentzea (170 eta 179. art.ak) edota berori jaraunskabetzea (KZren 854.1. art.).

247. Semealaben eginbeharrak KZren 155. art.aren aginduz, semealaben eginbeharrak ondokoak dira: A) Gurasoen esanak egitea Eginbehar horrek guraso ahalgoaren eduki zehatza osatzen du eta, izatez, gurasoek dituzten ahalmenen beste aldea da.

Alabaina, eginbehar hori ez da erabatekoa, mugatua baino; zehatzago azaltzeko, semealabaren interesak eta berorren nortasunari zor zaion errespetuak mugatu egiten dute gurasoen esa nak egiteko eginbeharra. Hortaz, ez dira bete behar muga horiek gainditzen dituzten aginduak; berebat, edozein jarduketa burutzen bada guraso ahalgoa ren titularrak emandako agindua betetzeko, jarduketa horri ezin zaio aplikatu zor den obedientziaren inguruabar salbugarria.

Guraso ahalgoa egikaritzean, eta semealabek gurasoen esanak egin di tzaten, gurasook agintarien laguntza eska dezakete (154.4. art.).

B) Gurasoak errespetatzea Semealabek ÂŤbetiÂť errespetatu behar dituzte euren gurasoak; beraz, egin behar horrek gainditu egiten ditu guraso ahalgoaren mugak eta semealabata sunaren esparruan kokatzen da. Gurasoak errespetatzeko eginbeharra bete den ala ez baloratzeko, kontutan izan behar dira gizartean sustraituriko usadioak eta kasuan kasuko inguruabarrak.

Halaber, errespetu eginbeharra urratzeak bi ondorio hauek ekar ditzake: lehenengo, eginbeharra urratu duen semealaba jaraunskabetzea, urratze hori izan bada gurasoei egitatez tratu txarra ematea edo hitzez irain larriak egitea (853.2. art.); eta, bigarrenik, mantenu betebe harra amaitzea (152.4. art.).

C) Famili zametan ekitatezko partaidetza izatea Eginbehar hori familiaren barneko elkarbizitzari lotuta dago (ÂŤfamiliare kin bizi diren bitarteanÂť). Hori dela eta, zalantzan jar daiteke horrelako egin beharrik dagoen ala ez, semealaba emantzipatu eta guraso ahalgoa azkendu eta gero. Lehen kolpean uler daiteke guraso ahalgoaren edukiari buruzko manuen artean kokatzen dela 155. artikulua, bai gurasoen ikusmoldetik, bai semealaben ikusmiratik.

Hortaz, printzipio interpretatzaile hori ezerezean uzteko, argiroargiro eta beren beregi frogatu behar da manu horrek egitatez ko beste kasu batzuk arautzen dituela —155.1. art.an horixe gertatzen da: se mealabek «beti» errespetatu behar dituzte euren gurasoak— (BERCOVITZ).

Hala eta guztiz ere, ulerkera horren kontra, argudio desberdinak azal dai tezke. Lehenengo, guraso eta semealaben arteko harremanei buruzko manu en artean (I. liburuaren VII. tituluan) kokatzen da 155. artikulua eta, jakina dugunez, harreman horien kontzeptua guraso ahalgoarena baino zabalagoa da. Bigarren, eta besterik zehaztu ezean, guraso ahalgoaren kontzeptuak ez ditu bere barruan hartzen guraso ahalgopeko semealaben eginbeharrak (Kode Zibilaren 154.2. artikuluaren kasuan, ordea, kontrakoa gertatzen da, gurasoen eginbehar eta ahalmenei dagokienez). Eta, hirugarren, semealabaren eginbe har batek guraso ahalgoaren eduki zehatza osatzen duenean, horixe adieraz ten du manuak beren beregi (horrela, «guraso ahalgopean dauden bitartean», semealabek gurasoen esanak egin behar dituzte).

Hortaz, eta elkarbizitza dagoen artean, semealabek ekitatezko partaide tza izan behar dute famili zametan, nahiz eta guraso ahalgoa azkendu; hori berori da gure iritziz ulerkera arteza, famili elkartasunaren printzipioa aintzat harturik (KZren 93.2, 1362.1 eta 1368. art.ak).

Bada, hala ere, ezberdinta sun bat. Semealaba guraso ahalgopean dagoen bitartean, semealaba horren partaidetza honetara gauza daiteke, gurasoek hala erabakiz gero: batetik, gu rasook semealabaren ondasun batzuk administratzen dituztenez gero, on dasun horien fruituak erabil daitezke famili zamei aurre egiteko; eta, bestetik, gurasoek eska ditzakete eurek administratzen ez dituzten ondasunen fruituak, fruituokin famili zamei aurre egiteko (165. artikuluaren 1 eta 2. lerroaldeak). Alderantziz, behin semealaba emantzipatu eta gero, senideen arteko mante nu betebeharrari buruzko eraentzara jo behar dute gurasoek (142. art.ra eta ondorengoetara), semealabari harako partaidetza

eskatzeko.

Dena den, gu rasoek beharrizan egoeretan bakarrik erabil dezakete bide hori.

Beharrizan egoerarik izan ezean —eta beharrizana izateak ez dakar berarekin famili zametan parte hartzeko betebeharra (165. art. in fine)—, gurasoek bi aukera hauek besterik ez dituzte: aurrenekoa, semealabarekin berariazko edo isilbi dezko akordio bat egitea; eta, bigarrena, adierazpeneko judizio egokira jotzea. Gurasoek ezin dute borondatezko jurisdikziora jo, maiatzaren 13ko 11/1981 Legearen 10. xedapen iragankorrak ez dituelako aipatzen guraso ahalgopean ez dauden semealaben eta gurasoen arteko gatazkak.

Azken finean, hala ko gatazkak konpontzen dira, semealabek famili egoitzan bizitzeari uzten badiote.

248. Gurasoek semealabak ordezkatzea KZren 162.1. art.ai eutsiz, ÂŤguraso ahalgoa duten gurasoek euren seme alaben gaineko lege ordezkaritza dute, azken horiek adingabeko emantzipa tugabeak direneanÂť. Bestalde, KZren 154.2. artikuluaren aginduz, gurasoek euren semealaben gaineko ordezkaritza dute, guraso ahalgoa osatzen duten eginbehar eta ahalmenen artean sartzen baita ordezkaritza hori.

Adingabeko emantzipatugabeak gaitasun mugatua du jarduteko.

Horre gatik, derrigorrezkoa da adingabeko hori ordezkatzea (ordezkariak dominus negotiia ordezten du eta, hori egitean, horren kontura eta berorren intere serako dihardu) edo, behintzat, horren gaitasuna osatzea; izan ere, pertsona jakin batzuen borondate aitorpenarekin gaindi daiteke adingabeko horren gai tasunari jarritako mugapena. Zentzuzkoa denez, legeak gurasoei eratxikitzen die euren semealaben gaineko ordezkaritza, eta ordezkaritza horrek guraso ahalgoaren edukia osatzen du. Gogoan izan behar da ordezkaritza horren bai tan ahalmen eta eginbeharrak azaltzen direla aldi berean (ordezkaritza egin

kizun gisa ulertuta), semealaben onurarako; horrenbestez, ordezkaritza hori ukaezina da.

Esan berri dugunez, «guraso ahalgoa duten gurasoek» semealaben gaine ko ordezkaritza dute (KZren 162.1. art.). KZren 156. artikulua gogoan izanik, manua guraso ahalgoaren egikaritzaz ari da.

Bestalde, emantzipatu gabeko aita eta ama adingabekoei ere euren semealaben gaineko ordezkaritza dago kie; baina aita eta ama horiek euron gurasoen edo tutorearen laguntza behar dute eta, desadostasun edo ezintasunik izanez gero, epailearen laguntza ere (KZren 157. art.).

Bestalde, ordezkatuak izan behar dira, lehenengo eta behin, emantzipatu gabeko semealaba adingabekoak (KZren 162.1. art.), nahiz eta horiek desa gertuta egon (KZren 181. art.); eta, bigarrenez, ezgaituak, guraso ahalgoa lu zatu edo birdoitu denean (KZren 171. art.). Dirudienez, nasciturusa ezin daiteke esangura hertsian ordezkatu. Autore batzuek KZren 627. artikulua erabiltzen dute, ordezkaritza horren aldeko argudio gisa; alabaina, manu ho rrek baldintzazko esaldi bat sartzen du: «… horiek lege bidez ordezkatuko lituzketen pertsonek, baldin eta haien jaiotza gertatuko balitz».

Conceptu rusari dagokionean, badira arrazoi sendoak, concepturus hori ordezkatuen zerrendatik kanpo utzi behar dela baieztatzeko. Ildo horretatik, ENZNk hauxe adierazi zuen, 1918ko irailaren 10ean emandako ebazpenean: KZren xedape nak ezin dira modu zabalean interpretatu; zehatzago esateko, interpretazio zabal horri helduta, ezin da esan jaio eta ernaldu gabeko pertsonak ordezka tuak izan daitezkeenik. Zinez, litekeena da pertsona horiek jaiotzea eta esku bide batzuk egikaritu edo gozatzea, euron ordezkari izan nahi dutenen guraso ahalgopean; baina hori ezin da argudio gisa erabili, jaio eta ernaldu gabeko pertsonak ordezkatuak izan daitezkeenik onartzeko.

Gurasoek lege ahalordea dute, emantzipatu gabeko semealaba adingabe koak ordezkatzeko. Adingabeko emantzipatugabeek jarduketaalor desberdi

netan izan ditzakete euren interesak (alor pertsonalean nahiz ondare alorrean, judizioan zein judizioz kanpo); bada, alor horiek guztiak barneratzen ditu gu rasoei dagokien ordezkaritza ahalmenak, lege bidez ezarritako salbuespen ka suetan izan ezik. Ordezkaritza hori zuzenekoa (ordezkatuaren izenean) nahiz zeharkakoa (ordezkariaren izenean) izan daiteke; aldez edo moldez, semeala baren kontura eta horren intereserako jardun behar da beti.

Egintza zehatz batzuetan, gurasoek ezin dituzte euren semealabak ordez katu. Egintzok 162. art.ra daude bildurik eta ondokoak dira: 1. Nortasun eskubideen inguruko egintzak edota, legeen arabera eta se mealabak duen heldutasunaren arabera, semealaba horrek bere kabuz buru ditzakeenak.

Salbuespenak bi egintza mota aipatzen ditu: batetik, nortasun eskubideen gaineko egintzak, adingabekoak bere kabuz gauza ditzakeenean egintza hori ek, berak duen heldutasunaren arabera; eta, bestetik, legearen arabera adin gabekoak bere kasa buru ditzakeen egintzak.

Nortasun eskubideei dagokienean, ordezkaritza ezinezkoa da, eskubideok bereberezkoak direlako. Gauzak horrela, adingabeko emantzipatugabeak bere kabuz adostasuna eman dezake, argitaragabeko lan intelektuala argitaratu, norberaren irudia erabili, ebakuntza kirurgikoak egin eta giza organoak ema teko. Edonola ere, adingabekoak behar besteko heldutasunik ez badu, guraso ek erabaki batzuk har ditzakete hari begira. Erabakiok hartzean, gurasoek ez dute adingabekoa ordezkatzen; aitzitik, adingabeko hori jagoteko eginbeharra egikaritzen dute (DĂ?EZPICAZO).

Legeak zehazturiko beste kasu batzuetan ere, adingabekoak bere kasa jar dun dezake; horregatik, beste manu batzuetara jo behar dugu, egintza horiek zeintzuk diren jakin ahal izateko. Manuotan, gutxieneko adina ezartzen da kasuan kasuko egintza burutzeko.

Ulerbidez, hamabi urtekoa baino nagusia

goa den adingabekoak adostasuna eman diezaioke bere adopzioari (KZren 177.1. art.); halaber, lege bidez guraso batengandiko semealabatasuna baka rrik zehaztu bada, eta adopziohartzailea eta guraso hori ez badira sexu bere koak, hamabi urtekoa baino nagusiagoa den adingabekoak eska dezake bere aita eta ama biologikoekin dituen lotura juridikoek euren horretan irautea (KZren 178.2.2. art.). Bestalde, hamalau urtekoa baino nagusiagoa den adin gabekoak bere borondatez eskura dezake Espainiako naziokotasuna [20.2.b), 21.3.b) eta 23.a) art.ak]; berebat, adingabeko hori ezkon daiteke epailearen lekapena izanez gero (48.2. art.), eta testamentua egin dezake (663. art.). Bu katzeko, hamasei urtekoa baino nagusiagoa den adingabekoak gaitasuna du, emantzipazioa edo adin nagusitasunaren onura eskatu eta horri adostasu na emateko (317, 320 eta 321. art.ak). Beste kasu batzuetan, gutxieneko adina ez da zuzenean ezartzen, baizik eta beste arau batzuetara igorpena eginez; berbarako, ezkontzako itunak egilets eta propter nuptias dohaintzak egin di tzake legearen arabera ezkontzeko gaitasuna duen adingabekoak (1329 eta 1338. art.ak). Kasu horiek guztiek egoera zibila ukitzen dute edo, osterantze an, bereberezko egintzak barneratzen dituzte; hori dela eta, halako kasuetan, ordezkaritza ezinezkoa da. Zernahi den ere, inguruabar zehatz batzuk be tetzen direnean, legeak derrigorrezkotzat jotzen du adingabekoak jarduteko duen gaitasuna osatzea, guraso ahalgoaren titularrek emandako laguntza edo baimenarekin [KZren 20.2.b), 21.3.b), 177.2.2, 1329 eta 1338. art.ak]. Horrek ez du esan nahi, ordea, kasu horietan ordezkaritza dagoenik; horrelakoetan, semealabak berak hartu behar du erabakia. Horrez gain, legeak gutxieneko adina finkatzen duenean, ez da baloratu behar adingabekoaren heldutasuna.

Amaitzeko, beste manu batzuk ere adingabekoaren inguruan ari dira, bai na ez dute gutxieneko adinik ezartzen. Horixe gertatzen da, besteak beste, ondoko gaiak arautzen dituzten manuetan: semealabatasunari buruzko ain tzatespena (121 eta 124. art.ak), guraso ahalgoaren egikaritza

(157. art.), edu kitzaren eskuraketa (443. art.), baldintzapeko eta kostu bidezko ez diren do haintzen onarpena (625 eta 626. art.ak; ikus ENZNk 1989ko martxoaren 3an emandako ebazpena). Gure aburuz, kasu horietan adingabekoaren helduta suna baloratu behar da (KZren 154.3 eta 156.2 .art.ak, eta 162. artikulua in fine, eurotan erregela batzuk ematen baitira semealabak behar besteko adi mena duenerako).

2. Guraso eta semealaben arteko interes gatazka eragiten duten egintzak. Kasu horretan, epaileak defendatzailea izendatu behar du, horrek egintzotan jardun dezan. Epaileak izendaturiko defendatzailearen erakundea KZren 163. art.an arautzen da, eta horren inguruan aritu izan gara aurreko gaian.

3. Gurasoen administraziotik kanpo utzitako ondasunen gain buru daitez keen egintzak. Salbuespen horrek 164. art.an xedatutako kasua jorratzen du, eta horren inguruan gero sakonduko dugu.

Bukatzeko, 162. art.aren azken lerroaldeak mugatu egiten du, kasu jakin batzuetan, gurasoei dagokien ordezkaritza ahalmena.

Gurasoek kontratu ba tzuk egin ditzakete eta, kontratuon bidez, semealaba beharturik gera daiteke prestazio pertsonalak egitera. Horrelakoetan, gurasoek semealabaren gaineko ordezkaritza dute: gurasook egiten dituzte kontratuak eta, beraz, ez dago salbuespenik.

Nolanahi den ere, semealabak behar besteko adimenik badu, semealaba horren aurretiazko adostasunarekin osatu behar da gurasoek or dezkari gisa halako kasuetan burutzen duten jarduketa. Berebat, semealabak, edozein senidek edota Fiskaltzak hala eskaturik, epaileak kasu horietan esku har dezake; horretara, epaileak berari egoki iruditzen zaizkion xedapenak eman ditzake, adingabekoaren kontrako arriskurik edo kalterik izan ez dadin (162. art.ak in fine 158. art.ra egiten duen igorpena; zehatzago esateko, igor

pen hori azken manu horren 3. zk.ra egiten da).

249. Semealaben ondasunak administratzea Peculiumen inguruko sistema desagertu zenetik, ondasunen gaineko es kubideen titular izan daitezke, ezbairik gabe, emantzipatu gabeko semealaba adingabekoak eta ezgaituak (29 eta 30. art.ak).

Horretan ez da kontutan izan behar ondasunok dohainik (KZren 164. art.ko 1 eta 2. lerroaldeak, eta 166.2, 626, 627, 631, 745 eta 992.2. art.ak) edo kostu bidez eskuratu diren. Kostu bidez eskuraturiko ondasunak dira, aurrenaurrenik, moldatze edo espezifika zioa dela medio, semealabak bere lan edo industriaren bidez zuzenzuzenean eskuratutakoak (164.3 eta 165.1. art.ak); bigarrenik, lan horren ordainketa gi sa lortutakoak; eta, hirugarrenik, subrogazio errealari buruzko printzipioaren arabera, beste ondasun batzuen ordez eskuratutakoak.

Emantzipatu gabeko se mealaba adingabekoaren edo ezgaituaren gaitasuna mugatua denez gero, gu rasoei dagokie horren ondasunak administratzea (KZren 154.2 eta 164.1. artikuluak). Administrazio horri buruz, honako arauak ezartzen dira 164.etik 168.era arteko art.etan (hau da, KZren I. liburuko VII. tituluaren III. kapi tuluan): A) Gurasoen administraziotik kanpo utzitako ondasunak Esanak esan, gurasoek ez dituzte semealaben ondasun guztiak adminis tratzen, salbuespen batzuk baitaude. Beste hitzez esanik, gurasoek ez dituzte semealaben ondasun batzuk administratzen eta, ondorenez, ondasun horiei begira, gurasoek ez dute semealaben gaineko ordezkaritzarik (162.3. art.): 1. Dohainik eskuratutako ondasunak, eurok xedatu dituenak beren beregi hori agindu duenean. Ondasun horiei

dagokienez, xedatzailearen boronda tea bete behar da, ondasunok administratu eta euren fruituek izan behar duten destinoa erabakitzean. Hortaz, autonomia pribatuaren printzipioa errespetatu behar da, halako xedapenak ahalbideratu edo errazteko.

Aztergai dugun ma nuak (hain zuzen, 164.1. art.ak) hitzez hitz dio «zehatzmehatz» bete behar dela ondasunak xedatu dituen subjektuaren borondatea. Hala ere, autonomia pribatuaren mugak aplikatu behar dira nahitaez (KZren 1255. art.); muga horiek direla eta, ezin da administratzaile izendatu hamasei urtekoa baino gazteagoa den semealaba (164.3. art. analogiaz), ezta ageriagerian adminis trazioa gauzatzeko heldutasunik ez duen semealaba ere (SANCHO REBU LLIDA). Orobat, ondasunak xedatzeko, lege kautela batzuk ezartzen dira (epailearen baimena, defendatzailearen izendapena), eta ondasunon xedatzai leak ezin ditu kautela horiek bazter utzi (PEÑA; horren kontra, ALBALA DEJO eta BERCOVITZ, Nafarroako Foru Berriaren 65.1. legea oinarri gisa hartuta).

Bada, xedatzaileak ondasun batzuk eskualdatzen ditu eta, hori egite an, gurasoak bazter ditzake —edo horietako bat bazter dezake—, ondasun guztien edo batzuen administraziotik. Era berean, xedatzaileak adminis tratzaile bakarra izenda dezake edo, bestela, administratzaile batzuk izenda ditzake, horiek aldi berean edo jarraika jardun dezaten. Gainera, xedatzaileak ondasunen administrazioari buruzko erregelak ezar eta ondasun horien frui tuek izan behar duten destinoa erabaki dezake —aginduzko arauak urratzen ez baditu—. Xedatzaileak beren beregi zehaztu ez dituen autuetan, Kode Zi bilaren arauak aplikatzen dira, zuzenzuzenean edo analogiaz.

Bestalde ere, xedatzaileak guraso bat baztertu badu ondasunen administraziotik, inolako administratzailerik izendatu gabe, administrazio hori beste gurasoari dagokio; beste gurasorik izan ezean, edota bibiak ondasunen administraziotik baztertu izan badira, epaileak izendatuko du administratzailea (164.2. art.

analogiaz).

Xedatzaileak guraso bat izendatu badu administratzaile, bestea baztertu barik —edota gainontzeko bat izendatu badu kargu horretarako, gurasoak baz tertu gabe—, administratzailea hiltzean —bai eta gainontzeko administra tzaileak administrazioari uko egiten dionean ere—, beste gurasoari dagokio —edo bi gurasoei dagokie— ondasunen administrazioa (PRADA).

Aiurri berean, eztabaidatzeko modukoa da kausatzailearen borondatea errespetatu behar den ala ez, seniparte gisa semealabek eskuratzen dituzten ondasunei dagokienean; izan ere, testamentugileak ezin du inolako karga, baldintza edo ordezpenik ezarri ondasun horien gain (KZren 813.2. art.). Gu re irudiz, eta KZren 164.2. artikuluan xedatutakoa modu analogikoan apli katuz, testamentugileak ondasunen administraziotik bazter ditzake gurasoak —administratzailea izendatuz— eta, edu berean, gerta daiteke xedatzai leak guraso bat bakarrik baztertzea administrazio horretatik; kasu horietan, mugatu egiten dira guraso ahalgoari datxezkion eskubideak eta ez, ordea, se nipartearen gainekoak (PRADA, URIBE). Berebat, desberdinak izan daitezke testamentugileak ondasunen administrazioari buruz ezarritako erregelak eta legeak berak ezartzen dituenak; nolanahi ere, testamentugileak ezin ditu se kula ere astundu 164. artikuluaren eta ondorengoen aplikazioak berarekin da kartzan mugapenak (horren kontra, BERCOVITZ). Gauza bera esan daiteke hobekuntzako herenari buruz; gainera, horri gagozkiola ere, kontutan izan be har da hobekuntzaren gain kargak ezar daitezkeela, senipartedunen edo euren ondorengoen mesedetan (824. art.).

2. Oinordetza bidez eskuraturiko ondasunak, baldin eta aita, ama zein bibiak oinordetza horretan zuzen jaraunskabetuak izan badira edota ezduin tasun kari bat delabide ezin badira jaraunsle izan. Gutxienean, semealabei senipartea dagokie (KZren 761 eta 857. art.ak).

Aurrekoaz gain, gurasoak on

dasun zehatz batzuen administraziotik baztertuak izan daitezke; ondasunok dira, izatez, semealabak seniparte gisa eskuratu ez dituenak, gurasoek ezin izan badituzte ondasunok eskuratu, zuzen jaraunskabetuak izan direlako edota ezduintasun kari batean erori direlako (erreserbaren inguruan, ikus 937.2. art.; artikulu horrek 164.2. artikulura jotzen du). Gauzak horrela, kausatzaile ak izendatuko du ondasun horien administratzailea; izendapenik egiten ez bada, beste gurasoak izango du administrazioa eta, beste gurasorik izan eze an, epaileak izendatuko du administratzailea. BERCOVITZ, ostera, horren kontra azaltzen da. Autore horren esanetan, kausatzaileak ezin du administra tzailea izendatu; hori eginez gero, kausatzaile horrek baldintzatu egingo luke semealabaren senipartea. Bukatzeko, kausatzaileak administratzaile izenda dezake guraso jaraunskabetua edo ezduina (PRADA).

3. Hamasei urtekoa baino nagusiagoa den semealabak bere lan edo in dustriaren bidez lortzen dituen ondasunak. Semealabak bere kabuz gauza di tzake modu arruntean administratzeko egintzak; baina administrazio hori gainditzen duten egintzetarako, semealabak bere gurasoen baimena behar du.

Hitzezhitzezkotasunari helduta, manuak ondasun hauek bakarrik aipa tzen ditu: moldatze edo espezifikazioa dela medio, semealabak bere lan edo industriaren bidez zuzenzuzenean eskuratzen dituenak.

Edozelan ere, araua ren ratioari helduta, manu horren aplikazio esparruan sartu behar dira, le henengo eta behin, lanaren ordainketa gisa lortutako ondasunak; bigarrenik, subrogazio errealari buruzko printzipioaren arabera, beste ondasun batzuen ordez eskuratutakoak; eta, hirugarrenik, ondasun horien guztien fruituak. Aiurri berean, gure iritziz, manu horren baitara bildu behar dira hamasei ur tekoa baino gazteagoa den adingabekoak bere lan zein industriaren bitartez eskuraturiko ondasunak (egineginean ere, ez da beharrezkoa lan hori beste

ren kontura izatea: LEsen 6.1 eta 7.b art.ak); gainera, behin hamasei urte bete eta gero, adingabekoak ondasun horiek administra ditzake (BERCOVITZ).

Ondasun horiek peculium gisako bat osatzen dute, behialako ondasun mi litar eta kuasimilitarrekin gertatzen zen bezala. Ildo horretatik, hamasei urte koa baino nagusiagoa den semealabak modu arruntean administra ditzake ondasun horiek; zernahi ere, gurasoen baimena behar du, ondasunok aparteko moduan administratzeko. Ondorenez, ondasun horietan, gurasoek ez dituzte euren semealabak ordezkatzen (162.3. art.). Arean bere, semealabak berak hartzen ditu ondasun horien gaineko erabakiak, eta hori berori gertatzen da aparteko moduan administratzeko egintzetan ere; azken kasu horretan, gura soen eskuhartzeak osatu besterik ez du egiten semealabaren gaitasuna.

Zer esan nahi du KZren 164.3. art.ak, modu arruntean administratzeko egintzak eta administrazio hori gainditzen dutenak bereizten dituenean?

Gal dera horri bi erantzun eman dakizkioke.

Lehendabizikoari helduz, modu arruntean administratzeko egintzek ez di tuzte arriskuan jartzen —eta ezin dituzte arriskuan jarri ere— administra ziopeko ondarearen oinarrizko osagaiak; dena dela, egintzok arriskuan jar ditzakete ondare horren osagai batzuk, osagaiok aldian aldikoak, bigarren mailakoak edo balio txikikoak direnean.

Halaber, modu arruntean adminis tratzeko egintzak, ohikoak izateaz gain (hau da, aldizka errepikatzeaz gain), maizsarri erabiltzen dira kasuan kasuko alorrean (merkataritzan, industrian, burtsazko karteretan eta abarretan). Besteak beste, ondokoak aipa daitezke egintza horien artean: nahitaezko gastuak eta gastu onuragarriak; kontribu zioen ordainketa; merkataritzako fondoa osatzen duten merkatugaien saleros keta etab. Nahiz eta Zuzenbidearen ikusmoldetik administratzeko egintzak izan, jarraikoak ez dira modu arruntean administratzeko egintzak: xedatze egintzekin pareka daitezkeenak, euren garrantzia, eraentza eta eragin ekono

mikoa kontutan harturik, egintza isolatuak eta salbuespeneko egintzak (esate baterako, ondasun higiezinen errentamendua, hori derrigorrean luzatu behar denean) (SANCHO REBULLIDA, CASTILLO).

Bigarren erantzunari eutsiz, aparteko moduan administratzeko egintzak dira xedatze egintzak; horrelakorik izan ez arren, adingabeko emantzipatu ak ezin baditu beste egintza batzuk burutu, horiek ere aparteko moduan admi nistratzeko egintzak dira (KZren 323. art.) (PRADA, BERCOVITZ).

Bada, gure iritziz ezin ukatuzkoa da hamasei urtekoa baino nagusiagoa den semealabak ez duela —lehen adierazitako ondasunei begira besterik ez bada ere— adingabeko emantzipatuak baino gaitasun handiagoa, ezta modu independentean bizi den adingabekoak baino gaitasun handiagoa ere (319 eta 323. artikuluak). Zernahi gisaz, eztabaidagarria da hamasei urtekoa baino nagusiagoa den semealabak gurasoen laguntzarik gabe burutu ahal izatea Zu zenbidearen ikuskeratik xedatzekoak diren egintza zehatz batzuk; eta, alde rantziz, adingabeko horrek gurasoen baimena behar izatea, Zuzenbidearen ikusmiratik administratzekoak diren egintza batzuk gauzatzeko.

Hariari lotuz, KZren manu batzuk ondasun edo ondareen administrazioaz ari dira. Manu horiek aztertu eta gero, begibistan geratzen da bereizi beha rrekoak direla, batetik, administratzeko egintza juridikoak eta, bestetik, xeda tzeko egintza juridikoak (397 eta 398. art.ak, 1376 eta 1377. art.ak, eta 1387, 1390 eta 1437. art.ak); hortik atera daiteke xedatzeko egintza juridikoek aparteko izaera dutela (186.3, 398, 1377, 1390.3 eta 1695.4. art.ak). Edozelan ere, ekonomiaren ikuskerari helduta, batzuetan, xedatzeko egintza juridikoak sar daitezke esangura zabalean administrazio deitzen dugun horretan.

Ulerbi dez, 1381. art.aren arabera, ezkontide bakoitza bere bakarreko ondarearen ad ministratzailea den ginoan, eta horretarako bakarrik, bere

ondasunen fruitu eta ekoizkinak xeda ditzake. Bide beretik, 1388. art.aren aginduz, auzitegiek ezkontide bati eratxiki diezaiokete, kasu jakin batzuetan, irabazpidezko sozie tatea osatzen duten ondasunen administrazioa; administrazio horrek osooso ko ahalmenak ematen ditu (1389.1. art.), eta xedatzeko egintza juridikoak administrazio horren baitara bil daitezke (1389.2. art.).

Azkenik, 1439. arti kuluak ondasunen administrazio eta kudeaketaz dihardu, eta kontzeptu horiek euren barnean hartzen dituzte fruituen eskuraketa eta kontsumoa.

Manu ho rien guztien harira, KZren 1362.3 eta 1365.2. artikuluek «edozein ezkon tideren bakarreko ondasunak modu arruntean administratzea» adierazmoldea erabiltzen dute, eta esamolde hori esangura ekonomikoan ulertu behar da. Hitz gutxitara laburtuz, adierazmolde horren barruan sartzen dira, ikusmolde juridikoari lotuz xedatze egintzak izan arren, ikuskera ekonomikoari helduta administratze egintzak direnak. Argiago azaltzeko, manu horiek guztiak «ne gozioak behar bezala ustiatzea»z ari dira; izan ere, 1362.4. art.ak esamolde hori erabili eta «lanbidean, artean nahiz ogibidean» aritzearekin parekatzen du. Gainera, nabarmentzeko modukoa da maiatzaren 13ko 11/1981 Legeak eraldatu zituela manu horiek guztiak (bai eta 164. artikulua ere).

Beste ikuspuntu batetik, egintza batzuek aparteko izaera dute, nahiz eta Zuzenbidearen arabera administratze egintzak izan. Berbarako, adingabeko emantzipatuarentzat, egintza horien artean sar daiteke dirua maileguan har tzea (323. art.); tutorearentzat, aldiz, ondokoak izan daitezke tankera horreta ko egintzak: aparteko gastuak ordaintzea, ondasunak errentamenduan ematea derrigorrezko luzapenarekin eta, azkenik, dirua maileguan hartzea (272. arti kuluaren 2, 4 eta 5. zk.ak).

Gure ustez, 164.3. artikuluak esangura zabalean erabiltzen du administra zio adierazmoldea, eta hori baieztatzeko arrazoiak honakoak izan daitezke: lehendabiziko, 154.2. artikulua modu generikoan aipatzen ditu gurasoek eu

ren semealaben ondasunak «administratzeko» dituzten eginbehar eta ahal menak; bigarren, artikulu hori jasotzen duen kapituluak (hau da, Semealaben ondasunei eta ondasun horien administrazioari buruzko kapituluak) ezartzen ditu xedatze egintzei buruzko arauak ere (166. art.); eta, hirugarren, 164.2. art.an aipaturiko «administratzaile»ak (eta 164.1. art.aren arabera xedatzaile ak izendatzen duen administratzaileak ere) egintza jakin batzuk gauza ditza ke, eta egintza horien artean sartzen dira, inongo dudamudarik gabe, xedatze egintzak. Hortaz, SANCHO REBULLIDAren hitzetan, modu arruntean admi nistratzeko egintzek bi helburu betetzen dituzte aldi berean, alegia, «artapena eta kudeaketa onuragarria». [164.3. artikuluaren arabera, gurasoek ez dituzte administratzen semealaben ondasun zehatz batzuk; hala ere, gurasooi onda sun horien fruituak eman behar zaizkie, famili zamei aurre egiteko. Bistakoa denez, emate hori burutzeko ardura —hau da, xedatze egintza hori buru tzekoa— administratzaileak izan beharko luke eta, zehatzago esateko, hama sei urtekoa baino nagusiagoa den adingabekoak, bera baita ondasun horien administratzaile. Edozein modutan ere, fruituok onartuz gero, gurasoek ados tasuna emango liokete harako egintzari eta, horrela, bete egingo litzateke aparteko moduan administratzeko egintzen inguruan 164.3. artikuluak in fine ezartzen duen betekizuna (hots, gurasoek adostasuna ematea). Egineginean ere, ezin da halakorik ondorioztatu 165.3. art.tik.]

Hortaz, gurasoen adostasunik izan ezean, hamasei urtekoa baino nagusia goa den semealabak ezin ditu burutu adingabeko emantzipatuak gauzatu ezin dituen egintzak (323. art.), ezta administraziopeko ondarearen osaketa bete betean ukitzen dutenak ere. Alderantziz, semealaba horrek behar bezala ku dea edo ustia ditzake bere ondasunak, eta horretarako beharrezkoak diren egintzak gauzatu ahal ditu, nahiz eta egintzok Zuzenbidearen ikusaldetik xedatze egintzak izan (ondasun horien

fruitu eta razio baterako).

ekoizkinak

xedatzea,

konpa

4. Amaitzeko, gurasoen jarduketa arriskutsua denean semealabaren on darearentzat, epaileak administratzaile bat izendatuko du (167. art.).

Horrela koetan, gurasoak ondasunen administraziotik baztertuta gera daitezke, 164. art.an horren inguruan ezer aipatu ez arren.

B) Eraentza juridikoa KZren 164. art.ko lehenengo lerroaldeak dioenez, «gurasoek euren onda sunak nola administratu eta arreta berberarekin administratu behar dituzte se mealaben ondasunak ere; horretarako, administratzaile orok dituen betebehar orokorrak eta Hipoteka Legean ezarritako betebehar bereziak ere bete behar dituzte gurasook».

Aurreago esan dugun bezala, administrazioa esangura zabalean ulertu be har da; hain zuzen, administrazio horren barruan sartu behar dira, dela arta tze egintzak, dela xedatze egintzak. Horretara, gurasoek —eta xedatzaile zein kausatzaileak izenda dezakeen administratzaileak— ondasunak kudeatzeko behar adina ahalmen izango dute (administrazio arrunta eta aparteko admi nistrazioa: 164.3. art.). Hori gorabehera, egintza zehatz batzuk burutzeko, derrigorrezkoa da epailearen baimena (166. art.).

KZren 164. art.ko lehenengo lerroaldeak esangura subjektiboan azaltzen du gurasoek izan beharreko arreta (quam in suis).

Zernahi den ere, 168.2. ar tikuluaren aginduz, gurasoek erantzukizuna dute, «dolo edo erru larria» dela bide semealaben ondasunetan eragindako kaltegaleren ondorioz.

Bi manu horien arteko kontraesana ulertzeko, interpretazio hau onar daiteke: 164.1. art.ak irizpide orokorra ezartzen du eta 168.2. art.ak, ostera, irizpide zehatz eta objektiboa ematen du kasu jakin batzuetarako, hau da, semealaben onda

sunak galdu edo narriatzen direnerako (BERCOVITZ). Alabaina, bada beste interpretaziorik ere. Horri helduta, 164.1. art.ak irizpide orokorra ezartzen du, kasuankasuan izan behar den arreta mota zehazteko. 168.2. artikuluak, aldiz, beste irizpide bat ematen du, kasuankasuan izan behar den arreta mai la zehazteko; hori egitean, legea malgua da oso, harremanok guraso eta se mealaben artean mamitzen direlako, eta kudeaketa horren truk ez delako ordainketarik jasotzen (PEĂ‘A). Gure aburuz, semealaben interesentzat onu ragarriagoa da aurreneko interpretazioa; gainera, interpretazio hori hobeto uztartzen zaio aztergai ditugun manuen hitzezhitzezkotasunari. Bestalde, gurasoen administraziotik kanpo utzitako ondasunen administratzaileek ere arretaz jardun behar dute; baina arreta hori objektiboa izan behar da eta ez, ordea, subjektiboa.

Lehentxoago azaldu dugunez, gurasoek administratzaile orori dagozkion betebehar orokorrak bete behar dituzte.

Betebehar horien artean sar daiteke, esaterako, gurasoek administratzen dituzten ondasunen inbentarioa egitea, ondasunok semealabenak direnean. Zinez, betebehar hori ez da beren beregi azaltzen lege testuan (maiatzaren 13ko 11/1981 Legea indarrean jarri baino lehen, ordea, harako betebeharra arautzen zuten 163 eta 491. art.ek). Dena dela, eta besterik zehaztu ezean, inbentarioa egiteko betebeharra beti bete be har da inoren ondasunak administratzen direnean (Kode Zibilaren 185.1, 191, 262.etik 266.era arteko art.ak, 491.1, 977 eta 1057.3. art.ak).

Taxu berean, aita edo ama bigarrenez ezkontzen bada, Hipoteka Legean ezarritako betebehar bereziak bete behar ditu aita edo ama horrek.

Ildo bere tik, guraso ahalgopeko semealabek eskubidea dute, euren titulartasunpeko ondasunak euren izenean inskribatzeko, aurretiaz ondasunok hala inskriba turik ez badaude (HLren 190.1. art.); berebat, semealaba horiek eska dezake te gurasoen titulartasunpeko ondasun higiezinen gain lege hipoteka eratzea, zertarako eta semealabok dituzten ondasunen artetik higiezinak ez direnak ziurtatzeko (HLren 168.3 eta 190.2.

art.ak, eta HAren 267. art.). Eskubide horien betepena eska dezakete ondoko pertsonek: ondasunak nortzuengandik etorri eta pertsona horiek; euron jaraunsle edota albazeek; adingabekoaren au rrekoek; eta, horiek guztiak izan ezean, Fiskaltzak (HLren 191 eta HAren 266. art.ak). PEĂ‘Ak dioenez, legeak ez du kautelarik ezartzen antzeko egoe rak gertatzen direnerako; ulerbidez, ez da kautelarik ezartzen, aita zein ama lehenengoz ezkontzen denean beste gurasoa ez den pertsona batekin edota, ezkondu beharrean, pertsona horrekin bizi denean ezkondu legez.

KZren 168.1. art.aren arabera, guraso ahalgoa bukatzean, semealabek gurasoei eska diezaiekete horiek kontuak eman ditzaten, ordura arte seme alabon ondasunen gain egikaritu duten administrazioari buruz.

Nabari denez, kontuen ematea ez da gurasoek kasu guztietan bete behar duten betebeharra, ezpada semealabek duten ahalmena.

Hitzez hitz aztertuz gero, badirudi ma nuak arauturiko kasuan guraso ahalgoa azkentzen dela emantzipazioaren on dorioz (169.2. artikulua). Zernahi gisaz, guk uste dugu kontuen ematea eska daitekeela, nahiz eta administrazioa bukatzeko arrazoia beste bat izan (he riotza, adopzioa, guraso ahalgoa kentzea etab.). Halaber, administrazio hori gauza dezakete, nola gurasoek —edo horietako batek—, hala 164.1, 164.2 eta 167. art.en arabera izendatutako administratzaileak. Bestalde, kontuen ematea eskatzeko legebideztaketa aktiboa dute semealabek, euren jaraunsleek eta ad ministratzaile berriak; legebideztaketa pasiboa dute, berriz, gurasoek (nahiz horietako batek) edo administratzaileak (BERCOVITZen iritziz, gurasoen edo administratzailearen jaraunsleek ere legebideztaketa pasiboa dute; iritzi ho rren aurka, SANCHO REBULLIDA eta PRADA).

Hortaz, gurasoek kontuak emateko betebeharra dute, eta hiru urteko epe an preskribatzen da betebehar horren betepena eskatzeko akzioa (168.1. art. in fine); epe horren zenbaketa hasten da, kontuak eman behar dituen sub jektuak bere kargua uzten duen egunean (1972.1. art.). Manuak berak dioe

nez, hor aipaturiko epea preskripzio epea da, eta horrek berez ahalbideratzen du semealaben interesak hobeto babestea (BERCOVITZ; PAREJA eta SAN CHO REBULLIDAren ustez, ordea, epe hori iraungitasun epea da).

Bukatzeko, 168.2. art.ak ezartzen duenez, dolo edo erru larria delaeta ondasunak galdu edo narriatuz gero, gurasoek kaltegalera horien gaineko erantzukizuna dute. Gorago ikusi dugunez, manu hori malgua da oso, harre man horiek guraso eta semealaben artean mamitzen direlako, eta kudeaketa horren truk ez delako ordainketarik jasotzen. Bi arrazoi horiek aintzat izanik, gurasoek izan beharreko arreta beste administratzaileek izan beharrekoa bai no txikiagoa da; gurasoek dolo edo erru larriaren ziozko erantzukizuna beste rik ez dute. Kalteordain hori eskatzeko akzioa lege betebehar batek eratortzen du (164 eta 1090. artikuluak) eta, horren ondorioz, hamabost urteko epean preskribatzen da akzio hori (1964. art.).

C) Fruituak erabiltzea famili zamei aurre egiteko Maiatzaren 13ko 11/1981 Eraldaketa Legeak ezabatu egin zuen gurasoek semealaben ondasunen gain zuten gozamena.

Harrezkero, hauxe dio 165.1. artikuluak: ÂŤemantzipatu gabeko semealabarenak dira beti bere ondasunen fruituakÂť.

Edonola ere, 155.2. art.aren inguruan lehentxoago azaldu duguna gogora tuz, semealabek famili zametan parte hartu behar dute, ekitatez eta euren ba liabideen arabera, familiarekin bizi diren bitartean. Bide beretik, 165. art.aren 2 eta 3. lerroaldeek partaidetza hori zehaztu eta hauxe ezartzen dute: emantzi patu gabeko semealabaren bat bi gurasoekin edo euretako batekin bizi bada, gurasoek xeda ditzakete semealaba horren ondasunek ematen dituzten fruitu batzuk. Bi gurasoekin edo horietako batekin bizi den semealaba emantzipatu gabeak parte hartu behar du famili zamei aurre egitean. Nolanahi

den ere, famili zamei aurre egin dakieke, bai semealaben ondasunek ematen dituzten fruituekin, bai eta ondasunokin eurokin ere (155.2. artikulua); hori gorabehe ra, 165.2. artikulua fruituez bakarrik ari da, «kontsumitu izan direnak» adie razmoldea erabiltzen duenean (ikus, era berean, 165.3. art.).

Semealaba ematzipatugabeek parte hartu behar dute famili zametan.

Par taidetza horren norainokoa zehazteko, 165. artikuluaren 2 eta 3. lerroaldeek bereizketa hauek egiten dituzte: 1. Gurasoek —edo guraso batek— administraturiko ondasunei dagokie nean, gurasoek eurek ondasun horien fruituak erabil ditzakete, famili zamei aurre egiteko hori beharrezkoa den heinean; gurasoek ez dute konturik eman behar, aurre egite horretan kontsumitu izan dituzten fruituei buruz (165.2. ar tikulua). Hala ere, gure iritziz, gurasoek kontuak eman behar dituzte, baldin tza hauetarik bat betez gero: bata, fruituok famili zamei aurre egiteko erabili beharrean, beste zeregin batzuetarako erabili direla frogatzea (1439. artikulua analogiaz) (PEÑA); eta, bestea, ekitatezko proportziorik ez izatea famili za mei aurre egitean erabilitako zenbatekoaren eta gurasoek egindako ekarpe naren artean (BERCOVITZ).

2. Gurasoek administratzen ez dituzten ondasunei dagokienean, 165.3. art.ak erregela orokorra ezartzen du: ondasun horien fruituak gurasoei eman behar zaizkie neurri egokian (165.3. art., aurreneko tartekadura). Edonola ere, ez zaizkie gurasoei eman behar 164. artikuluaren 1 eta 2. zenbakietan ai patutako ondasunen fruituak, ezta semealabei euren heziketa zein karrerara ko beren beregi dohaintzan eman edo utzitako ondasunen fruituak ere. Dena den, baliabide ekonomikorik izan ezean, gurasoek epailearengana jo dezakete, eurei ekitatez dagokien zatia eskatzeko (165.3. art., bigarren tartekadura).

Gure ustez, azken tartekadura horretan bi salbuespen desberdin ezartzen dira. Lehenengo salbuespena 164. art.aren 1

eta 2. zenbakiek eratortzen dute; izan ere, zenbaki horien aginduz, gurasoek ez dituzte ondasun batzuk admi nistratzen, ondasunon xedatzaileak hala ezarri duelako edo, bestela, gurasoak ondasun horien oinordetzan jaraunskabetuak izan direlako edo ezduintasun kari batean erori direlako. Modu berean, aintzakotzat hartu behar da gurasoek —edota horietako batek— administra ditzaketela ondasun horiek, dohaintza emaileak edo testamentugileak hala ezarri badu; kasu horietan, 165.2. artiku luaren arabera, gurasoek eurek erabil ditzakete fruituak, famili zamei aurre egiteko. Bestalde, bigarren salbuespenak bere baitan hartzen ditu semealabei euren heziketa edo karrerarako beren beregi dohaintzan eman zein utzitako ondasunak, horien administrazioa gurasoek izan zein izan ez. Arean, ondasu nok 164.1. art.ren aplikazio esparruan sartzen dira, eta euren xedatzaileak ezarri duena bete behar da, xedatzaile horrek administratzailerik izendatu du en ala ez kontutan hartuta. Ondasun horien administrazioa gurasoei ez dago kienean, ondasunok betebetean sartzen dira 165.3. artikuluaren lehenengo tartekadurako erregela orokorraren salbuespenean.

Nolanahi ere, gure aburuz, ondasun horien berariazko aipamena egiteak esan nahi du ondasunok 165.2. art.ko erregelaren salbuespenean sartzen direla, gurasoek horien administra zioa dutenean ere (horren kontra, BERCOVITZ); gurasoek fruituak xedatuz gero, hautsi egingo litzateke xedatzaileak ondasun horiei eratxikitako xedea, alegia, semealaben heziketa edo karrera ordaintzea.

Egineginean ere, inter pretazio hori onartu beharra dago, ondoko kasuan behinik behin: xedatzailea ren borondatea izan denean ondasun horien fruituak erabiltzea, aipatu berri dugun helburua erdiesteko (164.1. art. in fine). Modu berean, eta gure iritzira ko, interpretazio hori arteza da, ondasunei helburu berbera eratxiki zaienean, fruituen inguruan berariazko aipamenik egin gabe; izatez, horixe da interpre taziorik egokiena, xedatzaileak ezarri dituen ondoreak gauza daitezen (KZren 1284. art.).

Horren ondorioz, 165.3. artikuluko lehenengo tartekadurak erregela hau ezartzen du: gurasoek semealaben ondasun batzuk administratzen ez badi tuzte ere, ondasun horien fruituak eman behar zaizkie gurasoei, neurri egoki an. Erregela hori aplikatzen zaie, batetik, hamasei urtekoa baino nagusiagoa den semealabak administraturiko ondasunei (164.3. art.) eta, bestetik, 167. art.aren arabera judizio bidez izendatutako administratzaileak kudeaturiko ondasunei. Horren harira, gurasoek administratzen badituzte 164. art.aren 1 eta 2. zenbakietan azaltzen diren ondasunak, orduan 165.2. art.aren errege la aplikatu behar da; kontrara, gurasoek ez badute ondasun horien gaineko administraziorik, 165.3. art.ko bigarren tartekaduraren erregela aplikatu be har da (eta, baliabide ekonomikorik izan ezean, gurasoek epailearengana jo dezakete, eurei ekitatez dagokien zatia eskatzeko). Edozelan ere, semealabei ondasun batzuk dohaintzan eman edo utzi bazaizkie euren heziketa nahiz karrera ordaintzeko, eta gurasoak beharrizanean badaude, orduan guraso ho riek epaileari eska diezaiokete eurei ekitatez dagokien fruitu zatia; horretara ko ez da aintzat hartu behar gurasook ondasun horien administrazioa duten ala ez.

D) Epailearen eskuhartzea KZren 167. artikuluak dioenez, ÂŤgurasoen esku utzitako administrazio ak arriskuan jartzen badu semealabaren ondarea, eta semealabak, Fiskaltzak nahiz adingabekoaren edozein senidek hala eskatuz gero, epaileak bere ustez beharrezkoak diren probidentziak eman ditzake, ondasunen segurtasun eta babeserako; kauzio edo fidantza eska dezake, administrazio horrek bere ho rretan iraun dezan; eta, era berean, beste administratzaile bat izenda dezakeÂť.

KZren 167. art.ak zehaztu egiten du 158.3. art.an ezarritakoa. Zernahi gisaz, bai batean, bai eta bestean ere, ez dago behar bezala mugatuta egitatez

ko kasua (gurasoen esku utzitako administrazioak arriskuan jartzea semeala baren ondarea). Bibiotan erabilitako adierazmoldeak oso zabalak dira, dela legebideztaketa aktiboari dagokionean (semealaba, Fiskaltza nahiz adingabe koaren edozein senide), dela epaileak har ditzakeen neurriei dagokienean ere (probidentziak, kauzioak, fidantzak, administratzailearen izendapena); azken buruan, neurri horiek administrazioa azkentzea eragin dezakete, guraso ahal goa kendu gabe (hori berori gertatzen da, besteak beste, semealabaren onda sun guztietarako edo batzuetarako administratzailea izendatzen denean; ikus aurrerago esandakoa).

Borondatezko jurisdikzio prozedura erabili behar da hor adierazitako neu rriak hartzeko (maiatzaren 13ko 11/1981 Legearen 10. xedapen iragankorra).

250. Semealaben ondasunak xedatzeko egintzak Besterik zehaztu ezean, gurasoek ordezkatu eta administratzen dituzte eu ren semealaben ondasunak, semealabok emantzipatugabeak edo ezgaituak direnean (esangura zabalean: ikus gorago). Hori gogoan izanik, gurasoek xe datze egintzak buru ditzakete ondasun horien gain (166. art. a contrario). Nolanahi den ere, xedatze ahalmenak behar den moduan egikaritu ezean, kalte larri eta konponezinak eragin dakizkieke adingabekoaren edo ezgaitua ren ondare interesei. Horregatik, egintza zehatz batzuetan (garrantzitsuene tan, KZren 166. art.aren arabera), eta gurasoen jarduketa kontrolatzeko neurri gisa, nahitaezkoa da epaileak aurretiaz baimena ematea, Fiskaltzak esan be harrekoa entzun eta gero.

A) Aurretiaz epailearen baimena behar duten xedatze egintzak

Egintzok honakoak dira: 1. Semealaben titulartasunpeko eskubideei uko egitea (166.1. art.).

Ma nuak xehetasun gehiago ematen ez duenez gero, uler daiteke manu horren baitara biltzen direla, nola ondasun higikor eta higiezinen gaineko eskubide errealak, hala kreditu eskubideak; izan ere, batzuei eta besteei uko egiteak —orokorrean— kalte egin diezaioke semealabaren ondareari. Gure irudiz, arau horren aplikazio esparruan ez da sartzen kostu bidez edo prezio baten truk egindako ukoa; hala ere, 166.1. artikuluan besterenganaketa edo karga egin tza batzuk aipatzen dira —ondasun mota zehatz batzuei buruz besterik ez bada ere—, eta egintza horien artean sartu behar da, hain zuzen ere, uko egi teko modu hori (SUÁREZ SÁNCHEZVENTURA eta MARTÍNEZ MAR TÍNEZ, MARÍN). Arau horrek bere barruan hartzen ditu, ostera, uko egite abdikatzailea eta, ratio beragatik, dohaineko egintzak (dohaintzak, gainontze koaren betebeharrak bermatzeko hipotekak etab.).

Dohaineko egintzen inguruan, zalantzazkoa da egintzok erabat debekatu rik dauden ala epailearen aurretiazko baimenarekin baliozkoak diren; izatez, bi interpretazio horiek bidezkoak dira, 166.1. art.aren idazkerari helduta.

Ala baina, gure iritziz, bigarrena da interpretazio arteza. Uko egite batzuk eta, oro har, dohaineko egintza batzuk ez dira kaltegarriak, guraso ahalgopean dagoen semealabaren ondare interesentzat; areago oraindik, uko egite eta egintza ho riek onuragarriak gerta daitezke. Horren erakuskari dira, esate baterako, uko egite askatzaileak (KZren 395, 544, 575, 576, 599, 1625, 1631, 1659, 1660 eta 1664. art.ak), usadioen arabera egindako eskuzabaltasunak (KZren 1378. art.) eta, azkenik, eskuzabala izateko asmorik gabe dohainik buruturiko egin tza zehatz batzuk (propaganda moduan egindako opariak, gizartearen onura rako gauzaturikoak eta, orokorrean, ondasunak behar bezala kudeatzeko egin ohi direnak). Gainera, tutoreak egintza horiek

gauza ditzake epailearen bai menarekin (271.3 eta 272.6. art.ak), eta ezin onartuzkoa da gurasoen ahal menak tutorearenak baino txikiagoak izatea (1930eko maiatzaren 24an eta 1937ko apirilaren 12an ENZNk emandako ebazpenak).

2. Kostu bidez egindako besterenganaketak eta karga egintzak, horiek on dasun higiezin, merkataritzako establezimendu, objektu baliotsu eta balore hi gikorren gainekoak badira; aitzitik, zerrenda horretatik kanpo geratzen dira akzioak lehenespenez harpidetzeko eskubideak (166.1. art.).

A contrario, on dasun horien gainekoak ez diren besterenganaketak edo karga egintzak buru tzeko, ez da epailearen aurretiazko baimenik behar.

Kostu bidezko besterenganaketa eta karga egintzak dira, besteak beste, transakzioak (KZren 1810. art.), idazpenen kitapenak (HLren 82 eta HAren 178.1. art.ak) eta adingabekoak dituen ondasunen gain egindako errentamen duak, errentamenduok inskribatzeko modukoak direnean (KZren 1548. art.). Haatik, ondokoak ez dira kostu bidezko besterenganaketa eta karga egintzak: derrigorrean luza daitezkeen hiri errentamenduak (AGk 1987ko martxoaren 30ean emandako epaia); ondasunen banaketa (KZren 1060. art.: ikus ENZNk 1986ko apirilaren 4an emandako ebazpena); zor diren egintzak, esate batera ko, hipoteka kitatzea, horrekin bermaturiko kreditua ordaindu delako (HAren 178.2. art.); eta, azkenik, atzeraeskuratze eskubidea egikaritzearen ondorioz gertatzen diren atzeraerosketak, atzeraeskuratze eskubide hori legezkoa izan zein borondatezkoa izan (1926ko maiatzaren 27an ENZNk emandako ebazpe na; NFBren 65. legea).

Merkataritza edo industri establezimendutzat har daitezke, nola enpresa osoa (ENZNk 1959ko urriaren 23an emandako ebazpena), hala berorren oina rrizko osagaiak (NFBren 65. legea).

Bestalde ere, ÂŤobjektu baliotsuÂť adierazmoldea

zehazgabea da oso.

Bate tik, uler daiteke balio artistiko edo historikoa duten objektuak bakarrik sar tzen direla esamolde horretan (DÍEZPICAZO eta GULLÓN); baina, bestetik, pentsa daiteke kostu handiko objektuak ere adierazmolde horren baitara bil tzen direla (BERCOVITZ, MARÍN). Bada, 1989ko abenduaren 22an eman dako epaian, AGk bigarren irizpide hori erabili zuen nolabait; AGren iritziz, epailearen aurretiazko baimena beharrezkoa da, semealabak transakzioa egin dezan, aitaren heriotza eragin zuen istripuagatiko kalteordainaren inguruan. Edonola ere, PEÑArekin bat gatoz, ondoko baieztapena egiten duenean: dirua ez da sartzen «objektu baliotsu»aren kontzeptuan, legearen arabera kontzeptu horrek desinbertsioa baitaratzen duelako eta ez, ordea, inbertsioa edo berrin bertsioa (166.3. artikulua in fine). Esangura horretan, AGk 1989ko azaroaren 28an emandako epaian dioenez, ez da epailearen aurretiazko baimenik behar semealabaren diruarekin epe finkorako ezarpenak egiteko, bi baldintza hau ek betez gero: bata, ezarpen horiek egitea bankuan ireki izan den kreditu kon tua bermatzeko eta, bestea, kreditu horren helburua izatea familiaren enpresa bat finantzatzea.

Balore higikorrei dagokienez (hau da, baloretitulu edo kreditu tituluei dagokienez), ez da epailearen aurretiazko baimenik behar, lehenespenez har pidetzeko eskubidea besterenganatzeko (edo kargatzeko); hala izan behar da, lehenespenez harpidetzeko eskubidea egikaritzeko ere ez delako epailearen aurretiazko baimenik behar. Dena den, gure ustetan, baimen hori nahitaezkoa da eskubide hori egikaritu gabe uzteko, egikaritzarik ezak uko egitea baitakar. Hala eta guztiz ere, 166.3. art.ak in fine dioenari helduz, epailearen baimena ez da beharrezkoa «balore higikorrak besterenganatzeko, ondasun edo balore ziurretan berrinbertitzen bada besterenganaketa horrekin lortutako zenbate koa»; kasu hori gero aztertuko.

3. Jaraunspen eta legatuak arbuiatzea, eta dohaintzak ez onartzea. KZren 166.2. art.aren arabera, «gurasoek epailearen

baimena eskatu behar dute, se mealabari utzitako jaraunspen edo legatua arbuiatzeko, eta horri eskaini diz kioten dohaintzak ez onartzeko ere». Halakoetan, gurasoek ez diete ondasun edo eskubideei ukorik egiten, ondasun nahiz eskubideok oraindik ez direlako sartu semealaben ondarean.

Jaraunspena edo legatuaren delazioa gertatu edo dohaintza eskaini denetik, gurasoek baimena eskatu behar diote epaileari, ja raunspen edo legatua arbuiatu edota dohaintza ez onartzeko — arbuiatze nahiz ez onartze horren arrazoiak izan daitezke, besteak beste, jaraunspena kal tegarria izatea eta legatuak edo dohaintzak moduren bat edukitzea—.

Gura soek ez badute baimenik eskatzen, semealabak berak, edozein senidek edota Fiskaltzak eska dezakete epailearen eskuhartzea, KZren 158.3 eta 167. art.en arabera; era berean, 1005. art.ari helduta, epailearengana jo dezake jaraunspe naren gain interesa izan dezaketen gainontzekoetarik edozeinek (KatOKren 65 eta 66. art.ak).

Epaileak baimena ezesten badu, legatu, jaraunspen edo dohaintza horren onarpena automatikoa da (166.2. art.); beraz, epaileak semealabaren ordez kari gisa dihardu, ius delationisa egikarituz. Nolanahi den ere, jaraunspena ren onarpena inbentario onuraren arabera egiten da (166.2. art. in fine). Hori kontutan hartuta, badirudi manuak bi onarpen hauek baitaratzen dituela: au rrenik, gurasoek emandako onarpena eta, hurrenik, epailearen ezespenetik ondorioztatzen den onarpena, alegia, epaileak arbuiatzearen gaineko baime nari eman dion ezespenetik ondorioztatzen dena (SANCHO REBULLIDA, CASTÁN VÁZQUEZ, PEÑA, LINACERO; horien kontra, PRADA, URIBE, BERCOVITZ, MARÍN).

Zernahi gisaz, gurasoek baimena eska dezakete, ja raunspena inbentario onuraren arabera ez onartzeko, hala egiteak gastu eta luzapenak badakartza (KZren 272.1. art. a fortiori eta 992.2. art.). Ildo horretatik, semealabek ez dute inbentario onura galtzen, nahiz eta gurasoek kasuan kasuko formalismo eta aginduak bete ez: legearen arabera gurasoek ez dute ahalmenik,

jaraunspena inbentario onuraren arabera ez onartzeko; bes tela esanda, gurasoek ezin dute jaraunspena onartu hutsik eta soilik (PEĂ‘A).

B) Salbuespenak Goian azterturiko printzipio orokorraren ondorioz, gurasoek ez dute be har epailearen aurretiazko baimenik, 166. artikuluaren 1 eta 2. lerroaldeetan jasotzen ez diren egintzak burutzeko (ezta manu horiek beren beregi ezartzen dituzten salbuespen kasuetarako ere; hala nola, lehenespenez harpidetzeko es kubideak besterenganatzea). Alabaina, esparru horretan ere, bi salbuespen orokor hauek antzeman daitezke: 1. Adingabekoa hamasei urtekoa baino nagusiagoa izatea eta adingabeko horrek agiri publikoan adostasuna ematea (166.3. art.). Salbuespen horrekin saihestu egiten dira gurasoek emandako emantzipazio jakin batzuk.

Arean be re, gerta daiteke gurasoek semealabari emantzipazioa ematea, epailearen bai menik gabe xedatze egintzak gauzatzeko; horrelako emantzipazioak saihestu nahi izan dira, hain zuzen ere, salbuespen horrekin. Dena den, kontutan izan behar da ondokoa: adingabekoa emantzipaturik egonez gero, berak hartu be har du erabakia, eta gurasoek osatu baino ez dute egiten adingabeko horren gaitasuna; 166.3. artikuluaren kasuan, aldiz, gurasoei dagokie erabakia har tzea eta, hamasei urtekoa baino nagusiagoa den semealabak agiri publikoan adostasuna ematen duenean, ordeztu besterik ez du egiten epailearen aurreti azko baimena.

2. Balore higikorrak besterenganatzea, ondasun edo balore ziurretan be rrinbertitzen bada besterenganaketa horrekin lortutako zenbatekoa (166.3. art. in fine). Oso zaila gertatzen da kasu hori eta 166. artikuluaren 1. lerroaldean ezarritako kasua harmonizatzea, azken horren harira epailearen baimena be harrezkoa baita balore higikorrak besterenganatzeko (salbu eta akzioak lehe

nespenez harpidetzeko eskubidea besterenganatzen denean).

Horren harira, zalantzazkoa da besterenganaketa (edo karga) egintza eragingarria ala eragin gabea den, egintza hori epailearen baimenik gabe burutu eta berrinbertsioa egiten ez den artean. Batetik, uler daiteke halakoetan ondasun eta balore ziu rretan berrinbertitzeko betebehar hutsa besterik ez dagoela; ulerkera horri eu tsiz, egintza erabat baliozkoa eta eragingarria da, eta salbuespenaren edukiak nabariro murrizten du erregela orokorraren esparrua. Bestetik, uler daiteke egintza osagabea (eta, horren ondorioz, eragingabea) dela, besterenganaketa rekin lortutako zenbatekoa berrinbertitzen ez bada. Agian, Gorteek salbues pen hori sartu zutenean Gobernuaren proiektuan, euren asmoa izan zen balore higikorren trafiko juridikoa erraztea. Bada, lehendabiziko interpretazioa biga rrena baino hobeto uztartzen zaio asmo horri. Zernahi den ere, gure iritziz, manu horretan egintzaren irregularitate da erregela orokorra, eta berrinber tsioak erregela horren salbuespena dakar (DĂ?EZPICAZO eta GULLĂ“N); bien bitartean, hau da, berrinbertsiorik egiten ez den artean, egintza eragingabea da, osagabea delako.

C) Epailearen baimenari buruzko eraentza Baimen hori aurretiazkoa izan behar da eta onuragarritasunak edo beha rrizanak bidezkotu behar du hura ematea. Gainera, baimena eman baino le hen, Fiskaltzak esan beharrekoa entzun behar da (166.1. art.).

Egineginean ere, baimena kasu zehatz baterako bakarrik ematen da (hots, ez da baimen generikoa) eta, hura eskatzeko, egoitzari dagokion epailearengana jo behar izaten da. Epaile horrek borondatezko jurisdikzioari buruzko arauekin bat etorriz erabaki behar du (KZren 166.1. art., maiatzaren 13ko 11/1981 Legea ren 10. xedapen iragankorra, eta JZLren 2011. art. eta ondorengoak).

Eraba

kia hartu aurretik, eta semealabak behar besteko adimenik badu, horrek esan beharrekoa ere entzun behar du epaileak (154.3. art.); semealabak esan beha rrekoa entzutea nahitaezkoa da, ostera, hori hamabi urtekoa baino nagusiagoa denean (KZren 156.2 eta JZLren 2012.1. art.ak, EKren 14. art.ari lotuta). Bide beretik, baimenaren eskabidean adierazi behar dira besterenganaketa, karga, uko egite, arbuiatze edo ez onartzearen zioak; halaber, bertan egiaztatu behar da egintza horren beharrizana edo onuragarritasuna (JZLren 2012. arti kuluko 3 eta 4. lerroaldeak).

D) Epailearen aurretiazko baimenik gabe gauzaturiko egintzen eragingabetasuna KZren 166. artikuluaren aginduz, egintza jakin batzuk burutzeko, guraso ek epailearen aurretiazko baimena izan behar dute. Horrela, gurasoek egintza horiek gauzatzen badituzte epailearen baimenik gabe, egintzok behar besteko ahalorderik gabe buruturiko egintzak dira eta, beraz, egintza osagabeak dira, KZren 1259.2. art.aren arabera (aitzitik, deuseztakorrak dira, BERCOVITZ, SANCHO REBULLIDA eta AGren aburuz; ikus 1987ko martxoaren 30eko epaia). Horregatik, onartzeko modukoa da semealabak halako egintzak be rrestea, hamasei urte bete (166.3. art.: agiri publikoan) edo emantzipazioa lor tzean. Zalantza gehiago sortzen dira, ordea, epaileak gerogarrenean ematen duen baimena berrespen gisa har daitekeen ala ez erabakitzeko; izan ere, hori onartzeak urratu egingo luke legeak berak ezarritako eskakizuna —hau da, «baimena» (eta ez «onarpena») aurretiazkoa izatea— (ikus AGk 1987ko martxoaren 30ean emandako epaia). Edozelan ere, onar daiteke egintzok be rrestea, bi adostasun hauek pilatuz gero: epailearena eta, horren ostean, gura so ahalgoaren titularrena (PEÑA). §74. GURASO AHALGOAREN GORABEHERAK ETA

BERORI AZKENTZEA 251. Galtzea Guraso ahalgoa galdu egiten da, hori osoosorik amaitzen denean, tartean inolako zigorrik izan gabe; guraso ahalgoa bere titularrari begira bakarrik galtzen da eta ez, ostera, semealabari begira, horrek beste pertsona baten edo batzuen guraso ahalgopean baitirau. Ulerbidez, guraso baten heriotzak zein heriotza adierazpenak guraso ahalgoaren galera dakar guraso horri begi ra; baina bizirik dirauen gurasoak ahalgoari eusten dio (guraso hori legearen arabera guraso ahalgoa egikaritzeko moduan baldin badago, behinik behin). Gauza bera gertatzen da adopzioarekin, naturaren araberako semealabatasu na zehaztu izan denean; beste hitzez esateko, adopzio kasuetan aldatu besterik ez da egiten guraso ahalgoaren titulartasuna: guraso adopziohartzaileei era txikitzen zaie lehen guraso biologikoek zuten titulartasuna.

Areago oraindik, adopzioari gagozkiola, gerta daiteke guraso ahalgoa ez azkentzea guraso bio logiko bati begira. Horixe gertatzen da, hain zuzen, KZren 178. artikuluan ezarritako kasuetan. Kasuok honakoak dira: lehenik, adoptatua adopziohar tzailearen ezkontidearen semealaba izatea; eta, bigarrenik, lege bidez guraso batengandiko semealabatasuna bakarrik zehaztea eta, aldi berean, adopzio hartzailea eta guraso hori ez izatea sexu berekoak. Bigarren kasu horretan, lotura juridikoen iraupena eskatu behar du adopziohartzaileak, hamabi urte koa baino nagusiagoa den adoptatuak edo loturon iraupena nahi duen aita zein amak.

252. Kentzea Gurasoei guraso ahalgoa kendu zaiela esan daiteke, zigor baten ondorioz ahalgo hori bukatu denean; guraso ahalgoa bere titularrari begira bakarrik amaitzen da eta ez, ordea, semealabari

begira, semealaba hori beste titular kidearen ahalgopean jar badaiteke. Guraso ahalgoa erabat edo zati batez ken daiteke (170.1. art.). Bide beretik ere, guraso bati guraso ahalgoa kentzeak berarekin dakar guraso hori ezgaia izatea babes karguetan aritzeko (243.1 eta 291. art.ak). Gainera, gurasoa (854.1. art.) eta beraren ezkontidea jarauns kabetzeko (855.2. art.; manu horrek 169. artikulura jotzen badu ere, igorpen hori 170. art.ra egiten duela ulertu behar da) lege karia da guraso ahalgoa kentzea; ondorenez, mantenu eskubidea amaitzeko karia ere bada (152.4. arti kulua). Guraso ahalgoa kentzeko, derrigorrezkoa da epailearen ebazpen ir moa. Ebazpen hori hiru motatakoa izan daiteke: 1. Prozedura zibil arruntetan ad hoc emandako epaia, guraso ahalgoari datxezkion eginbeharrak ez betetzeagatik.

2. Kausa kriminaletan emaniko epaia, zigor arauek ezartzen dutenean de litu zehatz batzuen zigor erantsia dela guraso ahalgoa kentzea.

Kasurako, zi gor erantsi hori ezartzea aukerakoa da epailearentzat, familia uzteagatiko delituetan (ZKren 487.3. art.) eta pertsonen sexu askatasunaren kontrako deli tuetan [ZKren 452. bis g) art.]. Berebat, kausa kriminaletan emandako epaia, jaraunskabetzeko lege karia izateaz gain, oinordeko izateko ezduintasun karia izan daiteke (KZren 756.1. art.).

3. Ezkontzaren inguruko auzietan emandako epaia. KZren 92.3. artiku luari eutsiz, deuseztasun edo dibortzio epaietan guraso bati guraso ahalgoa kenduko zaio, prozedura bitartean horretarako karirik agertu izan bada, hau da, guraso batek (edo biek) guraso ahalgoari datxezkion eginbeharrak bete ez baditu —ezbetetze hori izan daiteke banantze (82.2. art.) eta dibortzio karia ere (86.5. art.)—.

KZren 91. art.ak xedatzen duenez, deuseztasun, banantze zein dibortzio epaiak eman edota horiek betearaztean, epaileak neurri egokiak har ditzake, aldez aurretik semealaben inguruan

harturikoak ordezteko.

Manu horrek dio ena gorabehera, 92.3. art.ak argiroargiro ezartzen du guraso ahalgoa epai bi dez bakarrik ken daitekeela eta ez, ordea, epai hori betearazteko autoaren bidez; hori berori baiezta daiteke, zigorraren larria aintzakotzat hartuz gero.

Bukatzeko, esan beharra dago 92.4. art.aren kasua ez dela guraso ahalgoa kentzeari buruzkoa. Manu horri helduta, epaileak erabaki dezake, hori seme alabentzat komenigarria denean, euron gaineko guraso ahalgoa guraso batek egikaritzea, osoosorik zein zati batez edota, bestela, semealaben gaineko zaintza ezkontide batek izatea, nebaarrebak euren artean banandu gabe, hori ahal izanez gero. Halakoetan, gurasoei ez zaie zehapenik ezartzen; semeala ben onura babestu baino ez da egiten. Bestalde, neurri horiek erabaki daitez ke, nahiz epaia ematean, nahiz berori betearaztean; eta neurriok aurretiaz harturikoak ordezten dituzte (103.1. art.).

253. Etetea Guraso ahalgoa eten egiten da, horren egikaritza aldi baterako galdu edo kentzen denean.

Lehentxoago ikusi dugunez, epaileak emandako ebazpenaren bidez zein ex lege gerta daiteke etendura. Zehatzago esateko, guraso ahalgoa honako ka suetan eteten da: 1. Adingabekoen Auzitegi Babesleei buruzko Legearen 9.3 eta 13. artiku luek jasotako kasuetan. Lege horren testu bategina 1948ko ekainaren 11ko Dekretuaren bidez onetsi zen, eta otsailaren 14an emandako 36/1991 KAEk konstituzioaurkakotzat jo zuen testu horren 15. art.

Terminologiari dagokio nean, Epai Botereari buruzko Lege Organikoak beste adierazmolde bat erabil

tzen du, alegia, Adingabekoen Epaitegiak.

2. Gurasoen artean etengabeko desadostasunak daudenean edo, osteran tzean, beste edozein karik modu larrian oztopatzen duenean guraso ahalgoa ren egikaritza (KZren 156.2. art.).

3. Deuseztasun, banantze eta dibortzio auzietan (90.1.A, 92.4, 103.1 eta 104.1. art.ak).

4. Adingabekoa arrisku nahiz kalteetatik babesteko, etendura hori beha rrezkoa denean, KZren 158.3. art.aren esangura zabala aintzat hartuta.

5. Guraso batek ZKren 584.1. art.an ezarritako falta gauzatzen duenean.

6. Guraso bat absente dagoenean, ezgaia denean edo ezintasunen bat due nean (156.4. art.).

7. Gurasoak banandurik daudenean, 156.5. art.aren arabera.

8. KZren 156.2. art.aren lehenengo tartekadurari helduta, epaileak guraso bati eratxikitzen dionean erabakiak hartzeko ahalmena.

254. Berreskuratzea 170.2. art.aren arabera, ÂŤsemealaben onura edo intereserako, auzitegiek guraso ahalgoaren berreskuraketa erabaki dezakete, ahalgo hori kentzea era gin zuen karia desagertu deneanÂť. Hortaz, guraso ahalgoa ezin da behin beti ko kendu, eta gurasoek ahalgo hori berreskura dezakete, epaileak emandako ebazpenaren bidez, bi baldintza hauek betez gero: aurrenekoa, berreskuraketa ÂŤsemealaben onura edo intereserakoÂť izatea eta, bigarrena, guraso ahalgoa kentzeko karia desagertzea (KZren 277.1. art.).

Tankera berean, guraso ahalgoaren egikaritza berreskura daiteke, jarrai ko arrazoiak direla medio: epaileak ebazpen bat ematea, aurretiaz ezarritako etendura ezerezean uzteko (Adingabekoen Auzitegi

Babesleei buruzko Legea ren 18 eta 23. art.ak; KZren 90.3. art., 91. art. in fine, eta 106 eta 277.1. art.ak); etenduraren inguruan ezarritako epea ahitzea (KZren 156.2. art.); ab sentzi adierazpena bere gain duen aita edo ama agertzea; epaileak ebazpen bat ematea, gurasoaren ezgaitasuna amaitu dela adierazteko; guraso ahalgoa egi karitzeko ezintasuna amaitzea; banandurik dauden gurasoak berradiskidetzea (berreskuraketa eragozteko kari zuzena dagoenean izan ezik: KZren 84. art.); azkenik, ezkondurik ez dauden gurasoak elkarrekin bizitzea (156.5. art. eta 159. art. a contrario). Halaber, heriotza adierazpena bere gain duen aita edo amak berreskura dezake guraso ahalgoa, bizirik agertuz gero.

Bide beretik ere, gogoan izan behar da honakoa: semealabak adin nagusitasuna lortu baino lehen adopziohartzailea hiltzen bada, guraso biologikoek ez dute gura so ahalgoa berreskuratzen; izan ere, adopzioak azkendu egiten ditu adoptatua ren eta beraren jatorrizko familiaren arteko lotura juridikoak (175.4 eta 178.1. art.ak). Alabaina, kontutan izan behar da adopzioari buruz 180.2. art.an eza rritako azkentze karia.

255. Baztertzea KZren 111. art.ak ondokoa xedatzen du: ÂŤGurasoa guraso ahalgotik eta gainerako babes eginkizunetatik baztertuta geratzen da, eta guraso horrek galdu egiten ditu legearen aginduz semeala baren gain edo horren ondorengoen gain, zein euren jaraunspenetan, berari dagozkion eskubideak: 1. Giza sorkuntza ekarri duten harremanen ondorioz kondenatua izan de nean, zigor epai irmoaren bidez.

2. Semealabatasuna judizio bidez zehaztu denean, bera horren aurka agertu arren.

Bi kasuotan, semealabak ez du gurasoaren abizena

bereganatzen, seme alabak berak edo beraren lege ordezkariak hala eskatzen duenean izan ezik.

Murrizketa horiek ez dute ondorerik sortzen, semealabaren lege ordezka riak hala erabaki eta epaileak erabaki hori onesten badu edo, osterantzean, se mealabak berak hala erabakitzen badu, gaitasun osoa lortu eta gero.

Aurreko guztia gorabehera, euren horretan diraute semealabak jagon eta eurei mantenua emateko betebeharrekÂť.

Manu horretan zehatu egiten da gurasoak semealabatasunari begira izan duen jokabidea; zehapen horren bitartez, gurasoa bazterturik geratzen da, se mealabatasunak (zehatzago azaltzeko, ezkontzazko nahiz ezkontzaz kanpoko semealabatasunak) sortzen dituen ondore batzuetatik, baita guraso eta seme alaben arteko harremanek sortzen dituzten ondore batzuetatik ere.

Horretara, guraso ahalgoa ez da eratzen (edo eratuta dagoena amaitu egiten da, zehapena semealabatasuna zehaztu eta gerokoa izanez gero); dena dela, ondorio ho ri guraso bati begira bakarrik gertatzen da, semealaba beste titularkidearen ahalgopean jar badaiteke. Orobat, hori guztia betetzen da bi kasu hauetan: 1. Zigor epai irmo batek gurasoa kondenatu duenean, giza sorkuntza eka rri duten harremanen ondorioz. Zehapena, izatez, zigor epaiaren ondore auto matikoa da. Zehapen hori ezartzeko, nahitaezkoa da semealabatasuna zigor auzibidean bertan zehaztea, eta hori bortxaketa, estupro eta bahiketa delitue tan bakarrik gerta daiteke (ZKren 444.2. art.). Bide beretik, pertsonen sexu askatasunaren kontrako delituak egitea ere guraso ahalgoa kentzeko karia da [ZKren 452 bis g) eta KZren 170.1. art.ak].

Berebat, zigor epaia semealaba tasuna zehaztu eta gerokoa izan daiteke (hori berori gertatzen da, adibidez, senarrak egindako bortxaketaren kasuan); horrela, jadanik eratuta dagoen gu

raso ahalgoa azkendu egiten da kondenatuarentzat, 111. art.an ezarritako ondoreekin.

2. Judizio bidez semealabatasuna zehaztu izan denean, nahiz eta gurasoa horren kontra agertu. Arauaren egitatezko kasuan, semealabatasuna erre klamatzeko auzia eragiten da; auzi horretan, guraso batengandiko seme alabatasuna eztabaidatzen da, eta guraso hori demandaren aurka jartzen da. Alderantziz, manuaren egitatezko kasuan ez da sartzen aldez aurretik zehaz turiko semealabatasuna aurkaratzeko auzia; horren harira, AGk adierazi du 111. artikulua arau zehatzailea dela eta, horren ondorioz, ezin dela analogiaz aplikatu (1987ko uztailaren 23an emandako epaia). Zernahi den ere, ratioa berbera da, erreklamazio akzioa egikaritu zein aurkarapen akzioa egikaritu.

Epaiak baieztatzen badu judizioz kanpoko titulu bat delaeta aurretiaz zehaz tu izan den semealabatasuna, orduan semealabatasun hori zehazteko titulua ezberdina da, eta titulu horrek gauza epaituaren erga omnes ondoreak ditu (KZren 1251 eta 1252. artikuluak).

Hortaz, aurkarapen auzietan ere, seme alabatasuna judizio bidez zehaztu da, gurasoa zehaztapen horren kontra azal du dela (PEĂ‘A eta MARTĂ?NEZ DE AGUIRRE). Edozein kasutan ere, gure ustez, jokabide hori beste modu batera zehatu daiteke, alegia, gurasoari gura so ahalgoa kenduz (KZren 170. art.).

Gurasoa guraso ahalgotik eta gainerako babes eginkizunetatik baztertuta geratzen da; baina guraso horrek semealaba jagon behar du eta mantenua eman behar dio. Gisa bertsuan, gurasoak galdu egiten ditu legearen aginduz semealabaren gain edo horren ondorengoen gain, zein euren jaraunspenetan, berari dagozkion eskubideak. Bada, gurasoak ez du mantenu eskubiderik, eta semealabak ez ditu bete behar guraso horren pertsona eta ondasunak ba besteko eginbeharrak (181, 182, 184, 202, 213, 229, 234.4, 291 eta 294. art.ak). Hariari segiz, eta manuak beren beregi ezartzen duenez, gurasoak gal

du egiten ditu semealabaren edo horren ondorengoen jaraunspenetan dituen oinordetza eskubideak. Ondorenez, gurasoak ez du seniparte eskubiderik, ezta erreserba eskubiderik ere, eta guraso horri ez zaio deitzen ab intestato oinor detzara. Hala eta guztiz ere, gurasoaren jokabidea ez da oinordeko izateko ezgaitasun karia; beraz, ezerk ez du galarazten semealabak jaraunsle edo le gatuhartzaile izendatzea guraso hori (PEĂ‘A). Aiurri berean, semealabak ez ditu gurasoaren abizenak bereganatzen; dena den, semealabak berak edo ho rren lege ordezkariak nahibadako eskubidea dute, abizen horiek eskatzeko.

Hor aipaturiko murrizketak amaitu egiten dira, semealabaren lege ordez kariak hala erabaki eta epaileak erabaki hori onesten badu edo, bestela, se mealabak berak hala erabakitzen badu, gaitasun osoa lortu eta gero (hau da, semealabak emantzipazioa, adin nagusitasunaren onura nahiz adin nagusita suna lortu eta gero, semealaba hori ezgaitua izan denean salbu; zernahi gisaz, azken kasu horretan, lege ordezkariak egikari dezake eskubidea, se mealabaren ordez). Edozelan ere, gerta daiteke gurasoak ez berreskuratzea guraso ahalgoa, babes eginkizun arruntak edota semealabaren eta horren on dorengoen gain zituen gainerako eskubideak. Horixe gertatzen da, hain zuzen ere, semealaba emantzipatu bada edo adin nagusitasunera heldu bada. Edu berean, gauza bera gerta daiteke, bazterketa eragin duten egintzek, aldi bere an, guraso ahalgoa kentzea eragin ahal badute; izatez, guraso ahalgoa berres kuratzeko, derrigorrezkoa da epaileak horren aldeko ebazpena ematea eta berreskuraketa hori semealabaren onurarako gertatzea (170.2. artikulua).

Adopzio bidezko semealabatasunaz denaz bezainbatean, hauxe dio 179. art.ak: Fiskaltzak, adopziogaiak edo horren lege ordezkariak hala eskaturik, epaileak erabakiko du guraso ahalgoa kentzeko karian erori izan den adop ziohartzailea babes eginkizunetatik eta eskubideetatik baztertzea, beti ere, eginkizun eta eskubideok lege bidez adopziohartzaile

horri dagozkione an adoptatuari edo berorren ondorengoei begira, nahiz euron jaraunspenetan. Nabari denez, manuak baztertze hitza erabiltzen du; gainera, manu horren aginduz, ondore berberak sortzen dituzte baztertze horrek eta guraso biolo gikoei gertatu ahal zaien baztertzeak. Edonondik begira dakiola ere, manua ren egitatezko kasuan, ez da baztertzerik gertatzen; aitzitik, jadanik eratuta dagoen guraso ahalgoa kendu egiten zaio gurasoari (bestela esanda, guraso ahalgoa amaitu egiten da guraso horrentzat).

Horregatik, berberak dira baz tertzea eta kentzea eragiten dituzten kariak. Dena den, ezin da guraso ahalgoa berreskuratu. Arean bere, lehentxoago azaldutako murrizketak amaitu egiten dira, semealabak hala erabakitzen duenean, beti ere, gaitasun osoa lortu eta gero (179.2. artikulua).

Gauzak horrela, guraso ahalgoa adopziohartzaile ba ti edo biei kentzen bazaie, guraso ahalgoa azkendu egiten da adopziohar tzaile bakarrari edo guztiei begira, beste adopzio bat egiten denean izan ezik (175.4. art.).

256. Azkentzea Guraso ahalgoa azkentzen denean, ahalgo hori amaitu egiten da, dela ti tularrarentzat, dela semealabarentzat. KZren 169. art.ari helduta, guraso ahalgoa amaitu egiten da, gurasoen edo semealabaren heriotza bera nahiz he riotza adierazpenagatik, semealabaren emantzipazioagatik eta horren adop zioagatik. Edozelan ere, —neurri batean jadanik azaldu dugun bezala— kari horien zioz ez da beti azkentzen guraso ahalgoa.

A) Gurasoen nahiz semealabaren heriotza bera edo heriotza adierazpena KZren 169. artikuluaren harira, bi gurasoen heriotzak

berak zein heriotza adierazpenak guraso ahalgoa azkentzea dakar.

Alabaina, guraso bat bakarrik hiltzen bada, eta bestea guraso ahalgoa egikaritzeko lege egoeran badago, ahalgo hori ez da azkentzen; halakoetan, bizirik dirauen gurasoaren eskuetan geratzen da guraso ahalgoa. Bestalde, semealabaren heriotzak edo heriotza adierazpenak guraso ahalgoaren amaiera dakar, ahalgo hori erakunde juridiko gisa hartuta.

Heriotza adierazpena beren gain duten semealaba edo gurasoak (edo eu retako bat behintzat) bizirik agertuz gero, guraso ahalgoa birdoitu egiten da (PEÑA).

B) Emantzipazioa Esangura zabalean, eta KZren 314. art.ari helduz, emantzipazioa honako kasuetan gertatzen da: adingabekoa adin nagusiko bilakatzen denean (315 eta 322. art.ak), adingabeko hori ezkontzen denean (316, 46.1 eta 48.2. art.ak), guraso ahalgoa egikaritzen dutenek emantzipazioa ematen dutenean (317 eta 318. art.ak) eta epaileak emantzipazio hori ematen duenean (320. art.). Badirudi 169.2. art.ak esangura zabal horretan ulertzen duela emantzipazioa, emantzipazioak guraso ahalgoaren amaiera dakarrela adierazten baitu.

Nola nahi ere, emantzipazioaren kontzeptu zabal horretan ez da sartzen 319. ar tikuluan aipaturiko «egitatezko emantzipazioa» —hau da, hamasei urtekoa baino nagusiagoa den semealabaren emantzipazioa, hori gurasoen baimena rekin modu independentean bizi denean—; izan ere, egitatezko egoera hori ezeztakorra da, eta horrek esan nahi du guraso ahalgoak indarrean dirauela.

Geroago aztertuko dugunez, adin nagusitasunak ez du azkentzen guraso ahalgoa, aurretiaz semealaba ezgaitua izan bada (guraso ahalgo luzatua).

Ho rrez gain, guraso ahalgoa birdoitu egiten da, gurasoekin bizi den adin nagusi ko semealaba ezkongabea ezgaitua izan bada (171. art.).

C) Semealabaren adopzioa Aurreko gaietan aztertu izan dugunez, naturaren araberako semealabata suna zehazturik badago, adopzioak ez du guraso ahalgoa azkentzen semeala bari begira, ezpada guraso biologikoei begira. Horretara, adopzioaren bidez, guraso ahalgoaren titulartasuna aldatu baino ez da egiten: guraso biologikoen titulartasunpeko ahalgoa adopziohartzaileari (edo adopziohartzaileei) eratxi kitzen zaie. Are gehiago, gerta daiteke guraso ahalgoa ez azkentzea guraso biologiko bati begira. Hori berori gertatzen da KZren 178. art.an agindutako kasuetan. Kasuok honakoak dira: lehenik eta behin, adoptatua adopziohar tzailearen ezkontidearen semealaba izatea; eta, bigarrenik, lege bidez guraso batengandiko semealabatasuna bakarrik zehaztea eta, aldi berean, adopzio hartzailea eta guraso hori ez izatea sexu berekoak. Bigarren kasu horretan, lotura juridikoen iraupena eskatu behar du adopziohartzaileak, hamabi urte koa baino nagusiagoa den adoptatuak edota loturon iraupena nahi duen aita zein amak.

257. Guraso ahalgo luzatua eta birdoitua Azaldu berri dugun moduan, erregela orokorra da guraso ahalgoa azken tzea, semealaba adin nagusikoa bilakatzean. Erregela horren salbuespen ba tzuk azaltzen dira, ordea, KZren 171. art.an. Manu horren arabera, guraso ahalgoa luzatu egiten da ezgaituak izan diren semealaben gain, horiek adin nagusiko bilakatzean. Halaber, manu berberak jarraikoa ezartzen du: guraso ahalgoa berrezarri egiten da adin nagusiko semealaba ezkongabeen gain, ho riek gurasoekin (edo guraso batekin) bizi eta ezgaituak izan badira.

Guraso ahalgoa luzatu zein birdoituz, tutoretzaren eraketa eragotz daite

ke, hots, eraketa horrek dakarren etenaldia saihestu daiteke, sarri askotan gu rasoak eurak izendatzen baitira tutore (KZren 234.2. art.).

Berebat, doktrinan aho batez goraipatuak izan dira 1981eko maiatzaren 13ko Legeak sartu eta 1983ko urriaren 24ko Legeak eraldatu zituen erakunde horiek.

A) Kasuak KZren 171. art.an bi kasu desberdin ezartzen dira — luzapena eta birdoi kuntza—. Bi horien ezaugarri nagusiak honakoak izan daitezke: 1. Ezgaitua izan den adingabekoaren gaineko guraso ahalgoa luzatzea. Hori ezartzean, harako manua bat dator 201. artikuluarekin; azken horren arabera, adingabekoa ezgaitu daiteke, hori ezgaitasun karian erori eta zentzuz aurreikusten bada, adingabekoak adin nagusitasuna lortu eta gero ere, haren ezgaitasunak bere horretan iraungo duela. Guraso ahalgoa luzatzeko, inda rrean izan behar da ahalgo hori, adingabekoa adin nagusiko bilakatzen dene an. Ondorenez, guraso ahalgoa ezin da luzatu, adingabekoa emantzipaturik badago (kasurako, adingabeko hori ezkondu egin delako: KZren 56.2, 169.2 eta 234.1. artikuluak), bi gurasoak guraso ahalgoaren egikaritzatik baztertuak izan badira, gurasooi ahalgo hori kendu bazaie edota ahalgo horren egikaritza eten bazaie (KZren 111, 170, 179 eta 243.1. art.ak).

2. Ezgaitua izan den semealaba adin nagusikoaren gaineko guraso ahal goa birdoitzea. Horretarako, semealaba ezkongabea izan behar da; ezkonduta baldin badago, tutoretza eratu behar da, eta maizsarri ezkontidea izendatzen da tutore (KZren 56.2 eta 234.1. art.ak). Berebat, beharrezkoa da semealaba gurasoekin edo horietako batekin bizitzea. Gainera, guraso ahalgoa ezin da birdoitu, bi gurasoak guraso ahalgoaren egikaritzatik baztertuak izan badira, gurasooi ahalgo hori kendu bazaie edo ahalgo horren egikaritza eten bazaie, eta ez badute berori berreskuratu. Dena

den, guraso ahalgoaren titulartasuna edo egikaritza berreskuratuz gero, tutoretza azkendu eta guraso ahalgoa berre zartzen da (277.1. art.).

B) Eraentza KZren 171. art.aren arabera, guraso ahalgo luzatua eta birdoitua egikari tzeko, kontutan izan behar da ezgaiketa ebazpenean (zehatzago esateko, epai an) beren beregi ezarritakoa eta, sorospidez, guraso ahalgoaren erregelak (hau da, KZren I. liburuko VII. titulura bildutako erregelak). Bistakoa denez, manu hori bat dator KZren 210. art.arekin; azken horri helduta, ÂŤezgaiketa adieraz ten duen epaiak ezgaiketa horren norainokoa eta mugak ezarriko ditu, bai eta ezgaituak izan behar duen tutoretza edo zaintza eraentza ereÂť.

C) Azkentzea KZren 171. artikuluaren aginduz, jarraikoak dira guraso ahalgo luzatua edo birdoitua azkentzeko kariak: gurasoen nahiz semealabaren heriotza bera nahiz heriotza adierazpena; semealabaren adopzioa; ezgaitasunaren bukaera ri buruzko adierazpena; eta, hurrenik, ezgaituaren ezkontza.

Bestalde ere, ez gaitasun egoerak bere horretan badirau guraso ahalgo luzatua edo birdoitua bukatzean, tutoretza eratu behar da (edota, hala denean, kuradoretza: 222.3 eta 287. artikuluak).

Hortaz, guraso ahalgo luzatua edo birdoitua azken daiteke, lehenengo eta behin, semealabaren edo bi gurasoen heriotza bera nahiz heriotza adierazpe na dela eta. Azkentze kari horrek ez dakar inolako arazorik; baina kari horri gehitu behar zaio guraso ahalgoaren titular bakarraren heriotza edo heriotza adierazpena.

Semealabaren adopzioaz denaz bezainbatean, bi iritzi desberdin azaldu izan dira. Batzuen ustez, adopzioak guraso ahalgoa azkentzen du eta, horren ondorioz, tutoretza edo kuradoretza eratu behar da. Beste batzuen iritzirako, adopzioak guraso ahalgoaren galera dakar guraso biologikoentzat eta adop ziohartzaileentzat, aldiz, guraso ahalgoaren eskuraketa. Gure aburuz, biga rren iritzia taxuzkoa da, ondoko datuak kontutan harturik: lehenik eta behin, arauaren helburua da, gurasoak dauden bitartean, tutoretzaren eraketa saihes tea, eta helburu hori errazago lor daiteke bigarren iritzia onartuz gero; biga rrenik, naturaren araberako semealabatasunak eta adopzio bidezkoak ondore berberak sortzen dituzte (EKren 39.2 eta KZren 108. art.ak); hirugarrenik, emantzipatu gabeko semealaba adingabekoaren gaineko guraso ahalgoa ere adopzio bidez azkentzen da, eta kasu horrek eta aztergai dugun kasuak ratio bera dute (169.3. art.: ikus gorago); laugarrenik, kasurik gehienetan, guraso adopziohartzaileak izendatzen dira tutore (234.2. art.); eta, azkenik, adin na gusikoa ondoko kasuan bakarrik adopta daiteke: adin nagusiko hori emantzi patu aurretixe, etenik gabeko harrera edo elkarbizitza egoera izan eta egoera hori hasi bada adopziogaiak hamalau urte bete aurretik (175.2. artikulua).

Da tu horiek guztiak gogoan izanik, aita edo ama biologikoarentzat guraso ahal goa ez da azkentzen semealabaren adopzioagatik, KZren 178. artikuluan ezarritako kasuetan.

Semealabaren ezgaitasuna amaitzen da, epaileak ebazpen baten bidez hala erabakitzen duenean (KZren 277.2. art.).

Ezgaituaren ezkontzak (ezgaitu horrek gaitasunik baldin badu ezkontzari adostasuna emateko: 56.2. art.) azkendu egiten du guraso ahalgoa; izan ere, guraso ahalgo horren ordez, tu toretza (edo, hala denean, kuradoretza) eratzen da, eta sarri askotan ezgaitua ren ezkontidea izendatzen da tutore edota kuradore (KZren 234.1 eta 291. artikuluak).

Dagoeneko aipatu ditugu, bada, guraso ahalgo luzatua edo birdoitua az

kentzeko kariak. Horiez landa, aintzakotzat hartu behar dira beste kari hauek ere: guraso ahalgoaren bi titularrak edo titular bakarrak ahalgo horren egi karitza galtzea, titular horiei ahalgoa kentzea eta, amaitzeko, ahalgo horren egikaritza etetea. §75. GURASO ETA SEMEALABEN ARTEKO HARREMANAK, FORU LEGERIETAN ETA LEGERIA BEREZIETAN 258. Guraso eta semealaben arteko harremanak Aragoin A) Aurrekariak eta oinarrizko ideiak Bigarren Obserbantziari helduz, Ne pater vel mater pro filio teneatur: Item de consuetudine Regni non habemus patriam potestatem. Obserbantzia horretan ageriagerian jartzen denez, Aragoiko Zuzenbideak —Frantzian in darrean zegoen Ohiturazko zuzenbideak bezala—, Erromako patria potes tasaren sistema baztertu eta famili agintearena ezarri zuen.

Besteak beste, ondokoak ziren famili aginte horren ezaugarriak: 1. Aitari eta amari zegokien aldi berean famili agintea. 2. Famili aginte hori azkendu egiten zen, seme alaba ezkondu edo hori modu independentean bizitzeagatik. 3.

Famili agin tea semealaben pertsonaren gainekoa besterik ez zen, hau da, famili agintea ez zen semealaben ondasunen gainekoa; beraz, ez zen inolako peculiumik, eta gurasoei ez zegokien semealabek zituzten ondasunen gaineko gozamenik (ondasunon administrazioa izanez gero ere, gurasoek tutore gisa besterik ez zuten jarduten). 4. Epai organoek guraso eta tutoreen agintea kontrolatzen zu ten. 5. Semealaben interesa edo onura irizpide erabakigarria zen, guraso eta semealaben arteko harremanetan (DELGADO).

Aurrekari horiek kontutan hartuta, nahiz eta euroi betebetean eutsi ez, 1925etik 1926ra bitarteko eranskinak «guraso ahalgo» adierazmoldea albora

tu eta, horren ordez, «aurreko eta ondorengoen arteko harreman juridikoak» esamoldea erabili zuen. Horrela, eranskinak bereizi egin zituen, batetik, «gu raso agintea», esparru pertsonalean (2. art.) eta, bestetik, aurreko eta ondoren goen arteko harremanak, ondare esparruan (3. art.).

Bestalde, 1967ko Konpilazioak terminologia eta sistematika bera erabili zituen (I. liburuaren II. titulua: «aurreko eta ondorengoen arteko harremanei buruzkoa»), arautegia hobetuz. Azkenik, Aragoiko Gorteek lege bat onetsi zu ten 1985eko maiatzaren 21ean. Lege horren ondorioz, konpilazioaren manu ak egokitu egin zitzaizkion, lehenik, Konstituzioaren aginduz eta legearen arabera izan beharreko berdintasun printzipioari eta, azkenik, 1981eko maia tzaren 13ko Legeak Kode Zibilean egindako eraldaketari —hots, eguneratu egin ziren Konpilazioak Kode Zibilera egiten zituen igorpenak—. Berebat, lege horrek aldarazpen batzuk ekarri zituen, legegintzazko politikaren irizpi deetan oinarriturik (DELGADO).

Bilakaera hori egungo testuan islatu da. Egungo egunean, «famili agin tea» ahalgo bat besterik ez da (zehatzago esateko, adingabeko semealabak hazi eta hezteko ematen den ahalmena: ArZZKren 9.1. artikulua).

Alabai na, ahalgo hori ez dagokie gurasoei bakarrik; aitzitik, gurasorik izan ezean, famili agintea dagokie aitonaamonei, adingabekoaren nebaarreba nagusiei eta hildako gurasoaren bigarren ezkontideari, nahiz eta hori semealabaren gurasoa izan ez (ArZZKren 10.1. art.).

Horrela, sarri askotan ez da tutore tzarik eratu behar.

B) Famili agintearen titulartasuna eta egikaritza Besterik zehaztu ezean, famili agintea «gurasoei dagokie, batera nahiz banandurik, gizarte nahiz familiaren usadioekin bat etorriz edo modu zilegian hitzartutakoaren arabera» (ArZZKren 9.1. art.). Batetik, Konpilazioak Teruel eta Cuencako foruetatik datorren tradizioa jasotzen du; Aragoiko tradizio ho

rren arabera, famili agintea aita eta amari dagokie berdintasunez (1985eko eraldaketara arte, ordea, berdintasun hori ez zen erabatekoa, aitak hartzen baitzituen erabakiak, desadostasunik izanez gero). Bestetik, gurasoek itunak egin ditzakete, famili agintea modu bateratuan edo solidarioan egikaritzeko, eta agintaritza horren eginkizunak euren artean banatzeko; zernahi gisaz, itu nok bi muga dituzte, zilegiak izateaz gain, ezeztatzeko modukoak izan behar direlako, guraso batek hala erabakiz gero. Azkenik, itunik egin ezean, guraso ek famili agintea egikaritu behar dute, gizarte eta familiaren usadioekin bat etorriz. DELGADOren aburuz, 1967ko Konpilazioak gizarte eta familiaren usadioei buruzko aipamena barneratu zuen, bi helburu hauek betetzeko: le henlehenik, famili agintea bi gurasoei dagokiela azpimarratzeko, garai har tako KZk bestelakoa ezartzen baitzuen guraso ahalgoaren ingururuan; eta, hurrenik, famili agintearen egikaritza bereizgabea edo solidarioa bultzatzeko. Bada, gizarte eta familiaren usadioak ez dira famili agintearen banakako egi karitzak dituen oinarriak, horren mugak baino; hau da, usadiook zehazten dute famili agintearen egikaritza noiz izan behar den baterakoa.

Hortaz, Ara goiko famili agintearen egikaritza, besterik zehaztu ezean, solidarioa da (hori ezartzen du ArZZKren 5.1 eta 27. art.ak, KZren 323 eta 1329. art.etan xeda tutakoaren kontra).

Horren ondorioz, Aragoin ez da beharrezkoa KZren 156.4. art.ak guraso baten absentzia, ezgaitasun edo ezintasun kasuetarako ezartzen duen erregela; izan ere, erregela hori baterako egikaritzari buruzko erregela orokorraren sal buespen gisa ematen da, baina Aragoin halako kasuak konponduta geratzen dira, egikaritza bereizgabeari buruzko erregela orokorra aplikatuz.

Gauza be ra gertatzen da KZren 156.5. art.ko erregelarekin (horren kontra, MERINO; autore horren iritziz, Aragoin ere KZren agindu horiek aplikatu behar dira modu ordeztailean).

Gurasoak ez badira ados jartzen famili agintearen egikaritzari buruz, Se

nide Batzak edo famili egoitzari dagokion lehen auzialdiko epaileak konpon tzen du arazoa. Horretarako, gurasoek aldez aurretik erabaki behar dute bi erakunde horietatik zeinek konpondu behar duen arazoa; hautespen horretan adostasunik ez badago, epaileak erabakiko du beti (ArZZKren 9.2. artikulua). Hortaz, Senide Batzara jo ahal izateko, hala erabaki behar dute gurasoek, eu ren artean ados etorriz. Bistakoa denez, Senide Batzak eta epaileak ez dio te guraso bati ematen erabakia hartzeko ahalmena, eurek hartzen baitute zuzenean erabaki hori; KZren 156.2. art.an, ordea, kontrakoa gertatzen da. Bestalde, Senide Batzak edo epaileak hartutako erabakiaren kontra errekur tsoa jar daiteke, ArZZKren 9.2. artikuluak ez baitu beren beregi kontrakoa ezartzen —ArZZKren 49 eta KZren 156.2. art.ek, aldiz, ez dute errekurtsorik onartzen— (DELGADO).

Ezkontide baten semealaba etxean bizi denean, gurasoaren ezkontideak ere famili agintea egikaritzen du, hala eskatzen bazaio (ArZZKren 9.3. arti kuluko lehenengo tartekadura). Manuaren hitzezhitzezkotasuna anbiguoa da oso: nork eskatu behar dio ezkontide horri agintea egikaritzeko?

(MERI NOren iritziz, gurasoak; DELGADOrentzat, ordea, gurasoaren ezkontide ak); dena den, anbiguotasun hori desagertu egiten da, manua honetara ulertuz gero: gurasoak ezin dio ezezkorik eman ezkontideak famili agintean parte hartzeko berari egin dion eskabideari (DELGADO; horren kontra, MERINOk hiru baieztapen hauek egiten ditu: lehenengo, bi ezkontideen arteko adostasu na beharbeharrezkoa da; bigarren, gurasoaren ezkontideak uko egin diezaio ke famili agintean parte hartzeari; eta, hirugarren, gurasoak partehartze hori ezezta dezake edozein unetan). Arazorik izan ez dadin, semealabak Senide Batzari edo lehen auzialdiko epaileari (bati zein besteari) eska diezaioke gura soaren ezkontidea agintetik askatzeko, horretarako kari zuzenik izanez gero (ArZZKren 9.3. art.ko bigarren tartekadura).

Gurasorik ez badago (horiek hil egin direlako edota euren gaineko herio

tza adierazpena eman delako), edota gurasooi judizio bidez famili agintea edo horren egikaritza kendu bazaie, aginte hori egikari dezakete, eskubide eta be tebehar berberekin, aitonaamonek, adingabekoaren nebaarreba nagusiek eta hildako gurasoaren bigarren ezkontideak, nahiz eta azken hori semealabaren gurasoa izan ez; alabaina, gurasoek (edo horietako batek) bestelakorik ezar dezakete eta, hala eginez gero, euren borondatea bete behar da (ArZZKren 10.1. art.). Horrela, saihestu egiten dira tutoretzaren eraketa eta tutoretza horren gain epaileak izan behar duen kontrola (izan ere, familiaren arloan, Aragoiko Zuzenbidean ez da begi onez ikusten epailearen kontrola). Halako kontrolik izan ez dadin, lehen adierazitako senideak bizirik egon behar dira, senideok famili agintearen egikaritza onartu behar dute eta, azkenik, gurasoek edo horietako batek ez dute egikaritza horren kontrako agindurik eman behar.

Bada, Aragoiko tradizio juridikoari begira, 1985eko eraldaketak nabarmendu egiten du harreman pertsonaletan famili aginteak zernolako lotura duen se mealaben ondasunen administrazioarekin (eta ondasun horien xedapenarekin ere —ArZZKren 13.1. art.—); nabari denez, lotura horrek ukitzen ditu 10.1. art.an aipatutako senideak ere (12.3. art.).

Gurasoak hil badira (edo euren gaineko heriotza adierazpena eman bada), Senide Batzak edo, horrelakorik izan ezean, lehen auzialdiko epaileak erabaki behar du nortzuek egikaritu behar duten famili agintea eta nola gauzatu behar den aginte hori; nolanahi ere, gurasoek bestelakorik ezar dezakete eta, horre lakoetan, euren borondatea bete behar da (10.2. art.).

Gurasoei famili agintea edo horren egikaritza judizio bidez kendu bazaie, epaileak erabakiko du nortzuek egikaritu behar duten famili agintea (10.3. art.). Agidanez, kasu horretan ere, gurasoek edo horietako batek besterik ezar dezakete (MERINO, DELGADO).

Bi kasuotan, izendapena egiteko, interesatuek esan beharrekoa entzun be har du epaileak (baita Senide Batzak ere); hori egiteaz gain, kontutan izan behar du zein izango den erabakirik egokiena adingabekoak behar duen zain

tza eta laguntza bermatzeko (10.4. art.).

C) Famili agintearen edukia Gorago esana doan bezala, Aragoiko tradizio juridikoan, famili aginteak ez ditu bere barruan hartzen ondasunen administrazioa eta adingabekoaren ordezkaritza, nahiz eta maizsarri bi horiek aginteari lotuta agertu. Kontrara, Aragoiko tradizioan, famili aginteak esparru pertsonala baino ez du ukitzen.

Esparru horretan, famili agintea adingabeko semealabak hazi eta hezteko eginbeharrean datza (ArZZKren 9.1. artikulua). Nondiknahi begiratuta ere, 1985eko eraldaketak lotura estua ezarri du ondokoen artean: batetik, aginte pertsonala; eta, bestetik, ondasunen administrazioa eta adingabekoaren ordez karitza.

Semealaba adingabekoen ordezkaritzari dagokionez, bereizi behar ditugu hamalau urtekoak baino gazteagoak diren adingabekoak eta haiek baino na gusiagoak direnak. Azken horien inguruan jarraikoa ezartzen du ArZZKren 5.1. art.ak: emantzipatuta egon ez arren, hamalau urtekoa baino nagusiagoa den adingabekoak bere kabuz egin ditzake era guztietako egintzak eta kontra tuak; hala ere, kasu batzuetan, adingabeko horrek guraso baten, tutorearen edo Senide Batzaren laguntza izan behar du. Horren bidean, hauxe dio 14.1. art.ak: aurreko artikuluetan ezarritakoa gorabehera, gurasoei dagokie, famili agintea duten heinean, hamalau urtekoa baino gazteagoa den semealabaren gaineko lege ordezkaritza. Zalantzan jar daiteke, ordea, 10.1. artikuluan aipa turiko senideek lege ordezkaritza hori duten ala ez, eurei dagokienean famili agintea. Antza denez, baiezkoa atera daiteke bi argudio hauetatik: lehenengo eta behin, aipatu berri dugun manuaren hitzetan, harako senideek famili agin tea egikaritzen dute, ÂŤgurasoei legozkiekeen eskubide eta betebehar berbere kinÂť; eta, hurrenik, 14.1. art.ak ÂŤaurreko artikuluetan ezarritakoaÂť aipatzen du (ildo beretik, DELGADO; autore horrek kontutan hartzen ditu manuaren aurrekariak ere).

Hamalau urtekoa baino nagusiagoa den semealabaren

gain, ez dago lege ordezkaritzarik, ezpada guraso baten, tutorearen edo Senide Batzaren lagun tza arrunta (5.1. art.). SANCHO REBULLIDAren ustez, arau hori berezia de nez gero, berori aplikatu behar da lehenespenez, 10.1. artikuluaren aurretik. Gauzak horrela, gurasorik izan ezean, edota gurasooi famili agintea kendu bazaie, senide jakin batzuek egikaritzen dute famili agintea; baina senide ho riek ez diote laguntzarik eman behar hamalau urtekoa baino nagusiagoa den semealabari. Beste era batera esateko, horrelakoetan, administrazioa eta la guntza banandurik ager daitezke.

Adingabeko semealabak, bere ondasunen jabetza osoa izateaz gain, gero garrenean eskuratzen dituen ondasun guztien luperketa du, bai eta gurasoek beraren esku utzi dituzten ondasunen fruitu eta ekoizkinak ere (11.1. art.). Edozelan ere, semealabaren ondasunek ematen dituzten fruituak erabil dai tezke, semealaba hori hazi eta hezteko gastuak ordaintzeko (11.2. art.); ho ri egin ahal izateko, ez da beharrezkoa semealaba gurasoekin bizitzea.

Famili agintea egikaritzen dutenei dagokie semealaba adingabekoaren ondasunak administratzea. Orokorrean, pertsona horiek ez dute fidantza eta konturik eman behar, famili agintea bukatzean; hala ere, oinarridun arrazoiak izanez gero, gerta daiteke betebehar horiek izatea. Bestalde, guraso edo seni deek ez dituzte administratzen ondasun hauek: batetik, semealabak dohainik jaso dituen ondasunak, ondasunon xedatzaileak hori erabaki duenean (10. ar tikulua); eta, bestetik, hamalau urtekoa baino nagusiagoa den semealabaren ondasunak, semealaba hori modu independentean bizi denean gurasoen ados tasunarekin edo kari zuzen bat dela medio (ArZZKren 5.3. art.).

Semealabaren ondasunak xedatzeko egintzei dagokienez, berriro bereizi behar ditugu hamalau urtekoak baino gazteagoak diren semealabak eta haiek baino nagusiagoak direnak.

ArZZKren 5.1. art.ari buruz dagoeneko azaldu duguna gogoratuz, hamalau urtekoa baino nagusiagoa den semealabak edo

zein motatako egintza eta kontratuak buru ditzake; beraz, semealaba horrek bere kabuz xeda ditzake ondasunok, kasu batzuetan guraso baten, tutorearen edo Senide Batzaren laguntza behar badu ere.

Haatik, semealaba hamalau ur tekoa baino gazteagoa denean, lehenik eta behin, ondasunok dohainik eskual datu dituen subjektuaren borondatea bete behar da (13.1. artikulua). Pertsona horrek ez badu agindu zehatzik eman, administratzaileak, hau da, famili agintearen titularrak xeda ditzake ondasunak.

Zernahi den ere, administra tzaile edo titular horrek Senide Batzaren edo lehen auzialdiko epailearen (ba ten zein bestearen) baimena izan behar du, ondasun higiezinak, merkataritza edo industri negozioak, balore higikorrak eta objektu baliotsuak xedatzeko (ArZZKren 13.2. art.). Aiurri berean, hamalau urtekoa baino gazteagoa den semealabaren lege ordezkariak baimena behar du —kasu horretan, epailea ren baimena—, semealaba horri dohainik egindako eratxikipenak arbuiatze ko (ArZZKren 14.2. art.).

259. Guraso ahalgoa Nafarroan A) Aurrekariak Lehen kolpean, badirudi guraso ahalgoaren arloan berezitasun historiko bakarra duela Nafarroako Zuzenbideak; berezitasun horren arabera, bigarre nez ezkontzen den gurasoak galdu egiten du lehendabiziko ezkontzan izanda ko semealaben gaineko guraso ahalgoa (Tuterako Gorteek 1558an emandako 33. legea). Antza denez, eta Nafarroari gagozkiola, guraso ahalgoaren eraen tzak Erromako Zuzenbidean (gerogarrenean zuzenbide arrunt bihurtutako horretan) du behialako jatorria; izatez, eraentza horren xedea da semealaba ren onura (SANCHO REBULLIDA).

Edozein kasutan ere, Ezkontza Zibilari buruz 1870eko ekainaren 18ko Legea aldarrikatzeak berez ekarri zuen Nafarroan

aurreko Zuzenbidea inda rrik gabe geratzea, lege horren kontrako kontu guztietan.

Horregatik, Kode Zibila aldarrikatzean, doktrinak eta jurisprudentziak adierazi zuten lege testu hori aplikatu behar zela Nafarroan ere, guraso ahalgoaren inguruko arazoe tan. Bestalde, 1973ko Konpilazioak bere baitan jaso zuen Etxea gobernatzeko ahalgoaren ohitura (NFBren 63. legea). Gaur egun, apirilaren 1eko 5/1987 Foru Legeak aldarazi egin du Nafarroako Foru Zuzenbide Zibilaren Konpila zioa edo Nafarroako Foru Berria. Eraldaketa horrekin, autu frankotan hurbil du egin dira Nafarroako guraso ahalgoaren arauketa eta Kode Zibilarena; maiatzaren 13ko 11/1981 Legeak Kode Zibila eraldatu zuenean ere, eraldake ta horretan begibistakoa izan zen Nafarroako Foru Berriaren eragina, hori 1973an onetsi baitzen.

B) Titulartasuna, egikaritza eta jarduketa a) Titulartasuna NFBren 63.1. legearen arabera, aitari eta amari batera dagokie emantzi patu gabeko semealaba adingabekoen eta ezgaituen gaineko guraso ahalgoa. Beste hitz batzuekin esateko, bi gurasoei dagokie guraso ahalgoaren titularta suna. b) Egikaritza NFBren 63.4. legeak ezartzen duenez, aitak eta amak guraso ahalgoari datxezkion eginkizunak egikaritzen dituzte, euren artean hitzartu dutenaren arabera (NFBren 7 eta 8. legeak); itunik izan ezean, eginkizun horiek bibiek egikaritzen dituzte batera. SANCHO REBULLIDAren aburuz, Foru Berrian guraso ahalgoa eginkizun gisa itxuratzen da, eta eginkizun hori bi gurasoei dagokie. Bide beretik, ahalgo horren titulartasuna baterakoa da eta berorren egikaritza, ostera, solidarioa; nolanahi den ere, badirudi solidaritate hori sal

buespen gisa ezartzen dela (horren aldeko itunik izanez gero), erregela modu an baino gehiago.

Guraso baten absentzia edo ezgaitasun adierazpena ematen denean, beste gurasoak egikaritzen du guraso ahalgoa; guraso batek ezin duenean guraso ahalgoa egikaritu, beste gurasoak epaileari eska diezaioke guraso ahalgoaren egikaritza esklusiboa berari eratxikitzeko (NFBren 63.5. art.).

Gurasoak euren artean ados jartzen ez badira, Ahaide Nagusiek (bi gura soek hala eskaturik) eta epaileak (gurasoetarik edozeinek hala eskatuta) de sadostasuna konpondu behar dute, interesatuek esan beharrekoa entzun eta berradiskidetze ahaleginak egin eta gero; erabaki horren kontra ezin da erre kurtsorik jarri, eta berorren bitartez aitari edo amari eratxikitzen zaio kasu zehatz horretan erabakia hartzeko ahalmena.

Bukatzeko, epaileak —eta ez, ordea, Ahaide Nagusiek— gurasoen artean bana ditzake guraso ahalgoaren eginkizunak edo, bestela, ahalgo hori guraso bati bakarrik eratxiki diezaioke, kasuan kasuko inguruabarren arabera hori komenigarria denean; eginegine an ere, egoera horrek ezin du iraun bi urte baino gehiago (NFBren 63. legea in fine).

c) Banakako jarduketa NFBren 63.4. legeak in fine xedatzen duenaren arabera, baliozkoak dira guraso batek bere kabuz eta semealaben beharrizan arruntak asetzeko buru tzen dituen egintzak, egintzok gauzatu badira familiaren inguruabarrekin eta tokiko usadioarekin bat etorriz edo, bestela, presazko konponbidea behar du ten egoeretan.

d) Guraso ahalgopeko pertsonak NFBren 63.1. legea emantzipatu gabeko semealaba adingabekoei eta ez gaituei aplikatzen zaie; manu hori bat dator 67. legearekin, azken horrek gu raso ahalgoaren luzapena eta birdoikuntza arautzen dituenean.

Bada, NFBren 63. legeak adierazitakoari helduz, ÂŤera berean, gurasoei dagokie, ernalduta egon arren, oraindik jaio ez diren semealaben interes eta igurikimenak de fendatzea, bai eta ernalgabeenak defendatzea ereÂť. SANCHO REBULLIDA ren ustez, arau hori ez da patria potestasaren ingurukoa, potestas hori bi subjektu eskubidedunen arteko lotura gisa ulertuta; izan ere, ezin esan daiteke ernalgabeak ahalgopean daudenik, alegia, gerogarrenean euren guraso izango den subjektuaren ahalgopean daudenik. Kontrara, arau hori guraso ahalgoari buruzkoa da, ahalgo hori familia zuzendu, batu eta defendatzeko erakunde gi sa hartuta.

C) Epaileak izendaturiko defendatzailea NFBren 64. legeari helduta, gurasoen eta euren ahalgopeko semealaben artean interes kontrajarriak izanez gero, epaileak defendatzailea izendatuko du, horrek esku har dezan.

Interes gatazka guraso bati begira bakarrik azal tzen bada, besteari dagokio semealabaren gaineko ordezkaritza, eta epaile ak ez du zertan defendatzailea izendatu. Epaileak defendatzailea izendatzen duenean, defendatzaile horri dagozkion ahalmenak zehaztu behar ditu; horrez gain, izendapena egin behar da tutoretzaren egikaritza izan dezaketen subjek tuen artean. Interes kontrajarriak izan arren, epaileak izendaturiko defen datzailearen eskuhartzea ez da beharrezkoa, ezkontzako itunak egilesteko, jaraunsleak izendatzeko edota dohaintzak emateko, azken horiek dohaintza emaileen eta dohaintzahartzaileen arteko elkarbizitza itunekin

eginda ere.

KZren 163. art.an gertatu aldera, aztergai dugun manuak ez du arautzen adingabeko emantzipatuaren eta beraren gurasoen arteko interes gatazka. BERCOVITZen iritziz, KZren eraentza — hau da, epaileak defendatzailea izendatzea— ordeztaile gisa aplika daiteke.

SANCHOren ustez, ostera, kon ponbide zorrotzagoa da ondokoa: 1987ko apirilaren 1eko Foru Legeak ez du indargabetu NFBren 68. legearen jatorrizko bertsioa eta, beraz, hori berori aplikatu behar da; jatorrizko bertsio horrek eta Kode Zibilak konponbide be ra ezartzen dute: epaileak defendatzailea izendatuko du, horrek adingabeko emantzipatuari laguntza eman diezaion.

D) Edukia a) Eduki pertsonala NFBren 63.1.1. legearen arabera, guraso ahalgoak eginbehar eta ahalmen batzuk baitaratzen ditu, besteak beste, honakoak: semealaba emantzipatuga beak eta ezgaituak jagotea, horiek gurasoekin izatea, eurei mantenua ematea, semealabok heztea, zentzuz eta neurriz zuzentzea eta, azkenik, euroi hez kuntza egokia ematea. Areago oraindik, nahiz eta guraso ahalgoaren titular izan ez, edota ahalgo horren egikaritza eduki ez, aitak eta amak euren seme alaba adingabekoak zein ezgaituak jagon behar dituzte, eta euroi mantenua eman behar diete (NFBren 72.3. artikulua). Bestalde ere, gerta daiteke guraso bat ez bizitzea semealaba adingabeko edo ezgaituarekin, epaileak hala eraba ki duelako; hori gertatu arren, guraso horrek semealabarekin harremanak izan ditzake, epaileak onarturiko edo, hala denean, erabakitako baldintzetan (NFBren 72.4. art.).

Amaitzeko, semealabek gurasoen esanak egin behar dituzte, euren ahal gopean dauden bitartean. Halaber, semealabek beti errespetatu behar dituzte euren gurasoak eta, familian bizi diren artean, semealabek familia manten tzeko adinakoa eman behar dute (NFBren 63.3. art.).

b) Ordezkaritza Jakina dugunez, semealaba adingabekoek ezin dituzte lege aginduz egin tza jakin batzuk gauzatu, nahiz eta egintza horietan halanolako interesa izan. Horrelako kasuetan, gurasoei dagokie euren semealaba adingabekoen gai neko ordezkaritza, semealabok emantzipatugabeak direnean edota ezgaiturik daudenean (NFBren 50. legea). Alabaina, ordezkaritza horretatik kanpo ge ratzen dira, lehendabizi, gurasoen administraziopean ez dauden ondasunak ukitzen dituzten egintzak eta, hurrenik, guraso eta semealaben arteko interes gatazka eragiten dutenak (NFBren 63.1.2. art.). c) Administrazioa NFBren 63.1.3. legearen harira, gurasoei dagokie euren ahalgopeko se mealaben ondasunak administratzea. Edonola ere, 65.1. legeak administrazio horretatik kanpo uzten ditu ondasun hauek: 1. Eskuzabaltasun baten objektu izan diren ondasunak, eskuzabaltasun hori egiletsi duenak administraziotik kanpo utzi baditu gurasoak.

Berebat, es kuzabaltasunaren egilesleak bere ustez egokia den eraentza ezar dezake, on dasunen administrazio eta xedapenari buruz; areago oraindik, egileslearen aginduz gerta daiteke epailearen baimena eta epaileak izendaturiko defenda tzailearen eskuhartzea beharrezkoak ez izatea.

2. Mortis causa eskuratutako ondasunak, baldin eta aitak, amak edo bi biek ezin izan badituzte ondasunok eskuratu ezduintasunaren ziozko ezgaita sunagatik. Ondasun horiek beste gurasoak administratu behar ditu eta, beste gurasorik izan ezean, judizio bidez izendaturiko administratzaileak.

Gurasoen esku utzitako administrazioak arriskuan jartzen badu semeala baren ondarea, eta epaileak, alderdi interesatuak edo Fiskaltzak hala eskatu rik, epaileak gurasoei eska diezaieke berme egokia ematea nahiz ondasunen segurtasunerako beste neurri batzuk hartzea; taxu berean, halako kasuetan, epaileak administrazioa ken diezaieke gurasoei, eta beste administratzaile bat izenda dezake (NFBren 65.2. legea).

Administrazioa bukatzean, semealabek, epaileak izendaturiko adminis tratzaileak edo Fiskaltzak gurasoei eska diezaiekete, nahiz administrazio ho rren kontuak ematea, nahiz kalteak medeatzea eta bidezkoa den kalteordaina ematea. Hori eskatzeko akzioa hiru urteko epean preskribatzen da (NFBren 65.3. legea). d) Gozamena Gurasoei gozamena dagokie, euren ahalgopeko semealabek dituzten on dasunen gain. Dena den, gurasoek ondasunon fruituak erabili behar dituzte, ondasun horien jabe diren semealaben onurarako eta, neurri egokian, fami liaren gastuetarako (NFBren 63.1.3. legea). Semealabei dohainik ondasun batzuk eskualdatzen bazaizkie, ondasun horien xedatzaileak gurasoen goza mena bazter dezake (NFBren 65.1.1. art.). Kontrara, NFBren 65.2. legeari helduta epaileak administratzailea izendatu arren, ez du ematen gurasoei ken tzen zaienik arrazoi horren ondorioz eurek administratzen ez dituzten onda nen gozamena. e) Xedatze egintzak NFBren 63.1.3. legeak dioenez, gurasoei dagokie euren ahalgopeko seme

alaben ondasunak xedatzea, 65. legeak ezartzen dituen baldintzetan. Lege horren aginduz, kasu batzuetan, baldintzarik gabe xeda daitezke halako onda sunak; beste batzuetan, aldiz, derrigorrezkoa da epaileak aurretiazko baimena ematea, Fiskaltzak esan beharrekoa entzun eta gero.

Gurasoek epailearen aurretiazko baimena behar dute, lehenik eta behin, semealaben eskubideei uko egiteko; bigarrenik, ondasun higiezinak, indus tria eta merkataritzako establezimenduak edota horien oinarrizko osagaiak, eta aparteko balioa duten objektuak besterenganatu nahiz kargatzeko; eta, az kenik, dohaineko xedapenak arbuiatzeko (NFBren 65 legearen 4 eta 5. lerro aldeak).

Nolanahi den ere, ez da epailearen baimenik behar, lehenlehenik, aparte ko baliorik ez duten ondasun higikorrak edota industria nahiz merkataritzako establezimenduen oinarrizko osagai ez direnak besterenganatu zein kargatze ko; bigarrenik, zor diren egintzak burutzeko (kasurako, hipoteka edo beste edozein lege berme kitatzeko, euron bidez bermaturiko kredituak ordainduak izan direlako; hirugarrenik, atzeraeskuratze eskubidearen bidez atzeraeros ketak egiteko, atzeraeskuratze hori legezkoa izan zein borondatezkoa izan; derrigorrezko desjabetzapenak gauzatzeko); laugarrenik, dohaineko xedape nak onartzeko; eta, hurrenik, beste edozein egintza burutzeko, adingabekoa hamasei urtekoa baino nagusiagoa bada eta adingabeko horrek agiri publiko an adostasuna eman badio kasuan kasuko egintzari (NFBren 65. art.ko 4, 5 eta 6. lerroaldeak).

E) Gorabeherak eta azkentzea a) Kentzea NFBren 66.4. legeak xedatzen duenez, epai irmoaren

bidez, aitari nahiz amari guraso ahalgoa ken dakioke, osoosorik zein zati batez. Semealabaren interes eta onurarako, auzitegiek guraso ahalgoaren berreskuraketa erabaki dezakete, ahalgo hori kentzea eragin duen karia desagertzen denean. b) Baztertzea Aitatasuna edo amatasuna judizio bidez zehaztu bada gurasoaren boron datearen kontra edota guraso hori kondenatzen duen zigor epaiaren bidez, guraso horrek ez du guraso ahalgorik, ezta semealabaren gaineko beste babes eginkizunik ere; berebat, guraso horrek galdu egiten ditu lege aginduz seme alabaren ondarearen gain edota horren mortis causa oinordetzaren gain bera ri dagozkion eskubideak. Semealabak guraso horren abizenak bereganatzen ditu, semealabak berak edo horren lege ordezkariak hala nahi izanez gero (NFBren 72.2. legea). c) Azkendu, birsortu, luzatu eta birdoitzea Semealaben gaineko ahalgoa kasu hauetan azkentzen da (NFBren 66.1. legea): 1. Semealabaren edo bi gurasoen heriotza bera nahiz heriotza adierazpe na gertatzen denean. Dena den, guraso ahalgoa berez birsortzen da, heriotza adierazpena bere gain duen semealaba agertuz gero, semealaba horrek adin nagusitasuna lortu baino lehen. Heriotza adierazpena bere gain duen gurasoak ere ahalgoa berreskuratzen du, bera bizirik agertzen bada semealaba adinga bekoa den bitartean (NFBren 66.2. legea).

2. Semealaba emantzipatzen denean, emantzipazio hori esangura zabale an ulertuta (era berean, guraso ahalgoa azkentzen da, semealaba adin nagusi ko bilakatzean). Edonola ere, semealaba adingabekoak ezgaituak izan badira, euren gaineko guraso ahalgoa luzatu egiten da

legearen aginduz, semealabok adin nagusiko bilakatzen direnean (NFBren 67.1. legea). Halaber, legearen aginduz birdoitu egiten da adin nagusiko semealaba ezkongabe edo emantzi patuen gaineko guraso ahalgoa, horiek ezgaituak izan badira euren guraso bat bizirik dagoela. Ezgaiketa ebazpenean finkatu behar dira guraso ahalgoaren edukia eta mugak (NFBren 67.2. legea).

Guraso ahalgo luzatua —eta birdoi tua— azkendu egiten dira, NFBren 66.1. legean adierazitako kariak betetze an, alegia, ezgaitasuna desagertzean eta ezgaitua ezkontzean (NFBren 67.3. legea).

3. Semealaba adopzioan hartzen denean.

Nafarroako Zuzenbidean guraso ahalgoa ez da azkentzen, horren titularra bigarrenez ezkontzeagatik; bada, azkentze kari hori jadanik ezabatu egin da.

BIBLIOGRAFIA Ikus aurreko gaian azaldu den bibliografia eta ondokoa ere: BERCOVITZ RO DRÍGUEZCANO, R., «Comentario a los artículos 164 a 168 del Código civil», in Comentarios a las reformas del Derecho de familia, II. liburukia, Tecnos argitaletxea, Madril, 1984, 1102. or. eta ondorengoak; «La patria potestad y la filiación en la Ley Foral 5/1987, de 1 de abril, por la que se modifica la Compilación del Derecho Civil Foral o Fuero Nuevo de Na varra», RJN, uztaila–abendua, 1988, 6. zk., II. liburukia, 89. or. eta ondo rengoak; DELGADO ECHEVERRÍA, J., «Relaciones entre ascendientes y descendientes», Actas de las Jornadas de Derecho Civil Aragonés, Zara goza, 1986, 45. or. eta ondorengoak; Comentarios a la Compilación del Derecho Civil de Aragón, J. L. LACRUZen zuzendaritzapean, 1988, 405. or. eta ondorengoak; FERNÁNDEZ GALVIS, E., «Supuestos especiales de enajenación de los bienes inmuebles del hijo menor de edad sometido a patria potestad», in La reforma del Derecho de familia, Sevilla, 1982, 309. or. eta ondorengoak; FERNÁNDEZ MARTÍNGRANIZO: «La patria

potestad prorrogada y la rehabilitada después de su reforma por la Ley 13/1983, de 24 de octubre», RGLJ, 6. zk., ekaina, 1985; GONZÁLEZ LA GUNA: «Bienes de menores y Registro de la Propiedad», RCDI, 1985, 570. zk., 1177. or. eta ondorengoak; MARÍN GARCÍA DE LEONARDO, M.ª T., «El proceso formativo del actual artículo 166 del Código Civil», Cuadernos de la Facultad de Derecho. Universidad de Palma de Mallorca, 11. zk., 1985, 69. or. eta ondorengoak; «Actos de disposición de bienes de los menores sometidos a patria potestad», RDP, martxoa, 1986, 221. or. eta ondorengoak; RDP, apirila, 1986, 291. or. eta ondorengoak; MONTÉS PENADÉS, V. L., «Comentario a los artículos 169 a 171 del Código ci vil», in Comentarios a las reformas del Derecho de Familia, II. liburukia, Tecnos argitaletxea, Madril, 1984, 1128. or. eta ondorengoak, M.ª T. MA RÍN GARCÍA DE LEONARDOren lankidetzarekin; MARTÍNEZ DE AGUIRRE Y ALDAZ, C., «A propósito de una interpretación jurispruden cial del artículo 111 del Código civil» (Comentario a la STS de 23 de julio de 1987), ADC, XLI. liburukia, II. liburuxka, apirila–ekaina, 1988, 589. or. eta ondorengoak; MERINO HERNÁNDEZ J. L., «Comentario a los ar tículos 9 a 14 de la Compilación de Aragón», in Comentarios al Código civil y Compilaciones forales, M. ALBALADEJO GARCÍAren zuzendari tzapean, XXXIII. liburukia, 1. bolumena, Madril, 1986, 114. or. eta ondo rengoak; MORO ALMARAZ, M. J., «Notas en torno al concepto de cargas familiares en el Código civil español», RDP, abendua, 1986; MO RO SERRANO, «La renuncia de derechos en la relación con los meno res», RCDI, 1985, 381. or. eta ondorengoak; PAREJA CERDÓ: «Estudio breve sobre la reforma del Código civil en materia de patria potestad», Colegio Notarial de Baleares, Kultur Sailak 1981eko ekainaren 4an eman dako 22. zirkularra; PEÑA BERNALDO DE QUIRÓS, M., «Comentario al artículo 111 del Código civil», in Comentarios a las reformas del Dere cho de familia, II. liburukia, Tecnos argitaletxea, Madril, 1984, 820. or. eta ondorengoak; SANCHO REBULLIDA, F. DE A., «La patria potestad en la Ley Foral de 1 de abril de 1987», RJN, uztaila–abendua, 1988, 6. zk., II. liburukia, 11. or. eta ondorengoak; «Comentario al Título V de la Compilación o Fuero Nuevo de Navarra», in Comentarios al Código civil y Compilaciones forales, M. ALBALADEJO GARCÍAren zuzendaritza pean, XXXVI. liburukia, 1. bolumena, Madril, 1990, 248. or. eta ondoren goak; SOLÍS VILLA, C, «Notas sobre el ejercicio de la representación legal de los hijos» in La reforma del Derecho de Familia, Sevilla, 1982, 317. or. eta ondorengoak; SUÁREZ SÁNCHEZVENTURA, J. M. eta MARTÍNEZ MARTÍNEZ, F., «Los actos de disposión de bienes de meno res sometidos a la patria potestad en el Código Civil (comentario a una re-

forma)», RDP, 1981, 851. or. eta ondorengoak; URIBE SORRIBES: «La representación de los hijos» AAMN, XXV. liburukia, 1982, 243. or. eta ondorengoak; VENTOSO ESCRIBANO: «Patria potestad: apunte históri co y su prórroga o rehabilitación», Estudios Tirso Carretero, Madril, 1985, 481. or. eta ondorengoak.

FAMILI ZUZENBIDEA Hogeita seigarren gaia

BABES ERAKUNDEAK (I). IDEIA OROKORRAK Laburpena: §76. Babes erakundeak.— 260. Sarrera.— 261. Eraldaketaren oinarrizko printzipioak.— 262. Tutoretzaren arauketa Katalunian.— §77. Babes kargu guztiei orokorrean aplikatu behar zaien eraentza.— 263. Ba bestu beharreko subjektuak eta babes organoak.— 264. Babes karguen derrigorrezkotasuna eta desenkusa: A) Desenkusa kariak; B) Kargu egi karitzatik desenkusatzeko eskabidearen prozedura eta eraentza.— 265.

Babes zereginen egikaritza: A) Babespekoa jagotea; B) Babespekoari mantenua ematea; C) Babespekoaren ondasunak administratzea; D) Ba bespekoa ordezkatzea.— 266. Babes zeregin batzuk egikaritzean dauden debekuak.— 267. Babes karguaren titularrak jaso dezakeen kalteordai na.— 268. Babes karguak Erregistro Zibilean inskribatzea.

§76. BABES ERAKUNDEAK 260. Sarrera Zuzenbidearen arloan, aspaldikoak dira jarduteko gaitasunik ez duten subjektuen autuak. Horrek berarekin ekarri du Zuzenbideak arreta berezia jar tzea subjektu horiengan. Arean bere, Zuzenbideak bide batzuk eman behar ditu, subjektu horien gaitasuna osatzeko, subjektuon babesgabezia eragozteko eta euren titulartasunpekoak diren edo izan daitezkeen eskubideak eraginik gabe gera daitezen saihesteko. Subjektu horiek gizarteko kideak diren neu rrian, Zuzenbidea ere euren egoeraz arduratu behar da. Lehenik eta behin, halako subjektuak gizarte antolaketaren barruan sartu behar dira derrigo rrean; bestela esateko, Zuzenbideak tresna batzuk eskaini behar ditu, subjektu horiek gizartekotzeko. Zuzenbideak bete behar duen eginkizun hori, izatez, segidako traktuduna da. Horrek esan nahi du Zuzenbideak eginkizun hori bete behar duela, gizakiaren garapen intelektuala eta biologikoa gauzatzen diren artean. Dena FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

110

den, Zuzenbideak berak ez du zuzenean betetzen eginkizun hori; aitzitik, gidari baten esku uzten du, alegia, bideerakusle baten esku. Gidari hori jadanik gizartekoturik dagoen pertsona bat da, eta pertsona horrek be tebetean egikari ditzake bere eskubideak. Bada, jarduteko gaitasunik ez duen subjektuaren aldamenean jartzen da gidaria, eta gidari horrek bi zeregin bete tzen ditu: batetik, jarduteko gaitasunik ez duen norbanakoa heztea eta gizar tean ÂŤsartzeaÂť; eta, bestetik, norbanako horri mantenua ematea.

Kasurik gehienetan, familiaren barruan izaten dira bi zeregin horiek bete tzeko subjekturik egokienak. Hasieran, aitari eratxiki zitzaion patria potes tasaren titulartasuna. Eratxikipen horren oinarriak bi izan zitezkeen: bata, ustezko egitate biologiko bat (aitatasunaren inguruko presuntzioa); edo, bes tea, adingabekoaren gaineko ahalmenak eskuratzea, adingabeko hori adopzio an hartzeagatik. Geroago, malgutu egin da eredu patriarkalaren eta, azken finean, famili eredu klasikoaren nagusitasuna.

Ondorenez, patria potestasa ren titulartasuna eratxiki izan zaie Zuzenbidearen arabera guraso direnei, hain zuzen ere, Zuzenbidearen ikusmoldeari helduta gurasotzat hartu behar direnei. Bi gurasoen artean, eskubide eta eginbeharrak berberak dira. Areago oraindik, ugalketa teknika berrien ondorioz, aitatasun biologikoaren inguruko presuntzioa erlatibizatu egin da eta horrek berebiziko eragina izan du, patria potestasaren titulartasuna bi gurasoei berdintasunez eratxikitzeko.

Edozein modutan ere, aparteko kasu batzuetan, ezin zaie gurasoei eratxi ki patria potestas hori. Kasu horietarako, Zuzenbideak sorospidez arautzen du nork bete behar duen gurasoen eginkizuna.

Antzinatik, antolamendu juri diko desberdinek erakunde batzuk arautu ohi dituzte, guraso ahalgoaren titu larrik ez dagoen kasuetarako. Erakunde horien helburua eta edukia kontutan hartuta, ageriagerian jartzen da beharrizan berberak betetzen dituztela hala FAMILI ZUZENBIDEA

110

FAMILI ZUZENBIDEA

ko erakundeek eta guraso ahalgoaren jatorrizko titularrek.

Egungo legerian, badira horrelako erakunde batzuk, besteak beste, tutoretza, protutoretza, kura doretza, epaileak izendatutako defendatzailea eta Famili Kontseilua; erakunde horiei eratxiki izan zaizkie guraso ahalgoaren eginkizun guztiak edo horieta ko batzuk.

Sui iurisen ondasunak babesteko asmotan, Erromako Zuzenbideak bi era kunde sortu zituen: tutoretza eta kuradoretza. Tutoretzaren bidez, bi hauek babestu ziren: batetik, pubertarora heldu gabe, guraso ahalgopean ez zeuden suien ondarea (horrelako kasuetan, impuberum tutoretza eratzen zen); eta, bestetik, aitaren patria potestasaren menpe eta senarraren manusaren menpe ez zeuden emakumeen ondasunak, kontutan hartu gabe emakume horiek pu bertaroan zeuden ala ez (tutoretza horri mulierum tutoretza zeritzon).

Tuto rearen kargua betetzeko, lehenin eta behin, aitak bere testamentuan egiten zuen izendapena. Testamentu bidezko izendapenik izan ezean, hauxe zen tu torea izendatzeko irizpiderik erabakigarriena: senidetasun zibilaren gradua, tutore kargua hartu behar zuen pertsonaren eta tutoretzapekoaren artean.

Ho rri buruz, gogoan izan behar da Erromako Zuzenbidearen hasierako aldian tutoretza eta kuradoretza antolatu zirela familiaren edo tutorearen interesak asetzeko. Azken horri dagokionean, aintzakotzat hartu behar da sarri askotan tutoretzapekoaren jaraunslea izaten zela tutorea. Horregatik, tutoreak egundo ko interesa zuen, beraren kargua ondo baino hobeto betetzeko; izan ere, ba bespekoa hiltzean, tutorearen administraziopeko ondarea tutore horren esku geratzen zen, bera zelako babespekoaren jaraunsle.

Jatorrian, kuradoretzaren bidez babestu zen zorotasunaren zioz ezgaiturik zeuden subjektuen ondarea. Kuradoretza horri cura furiosi iritzi zitzaion eta horren eginkizun nagusia izan zen ezgaiaren ondarea babestea.

Hasieran, tu torearen kasuan gertatzen zen bezala, kuradore izendatzen zen legearen ara FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

112

bera tutoretzapekoaren jaraunsle izateko gradurik hurbilena zuena. Zuzenbide klasikoan, berriz, herri agintaritzak izendatzen zuen kuradorea.

Gerogarrene an, kuradoretzaren esparruan beste kasu batzuk sartu ziren; kasu horiek guzti ek helburu bera zuten: kuradoretzapekoaren ondarea babestea.

Horretara, kuradoretzapean jarri ziren zarrastelak eta hogeita bost urtekoak baino gaz teagoak ziren puberrak (cura prodigi eta cura minorum, hurrenez hurren), bai eta absenteak ere. Kasu batzuetan, kuradoretza eratzen zen titularrik gabeko ondareak babesteko (ulerbidez, jaraunspen eskubideak babesteko, horiek era txiki zaizkionean ernalduta baina jaio gabe dagoenari).

Erromako Zuzenbidearen bilakaerak aurrera egin ahala, erakunde horiek transformatu egin ziren. Horren zioz, halako erakundeen oinarrizko helburua ere aldatu egin zen: jatorriz, helburu hori zen babespekoaren ondarea babes tea; geroago, aldiz, erakundeon xede bilakatu zen babespekoa bera babestu eta defendatzea, ondarearen zaintza albo batera utzi gabe.

Tutoreak eta kurado reak, beraz, babespekoaren onurarako jardun behar zuten.

Helburu aldaketa hori gertatu zen, batik bat, karguen izendapena herri agintaritzaren esku gera tu zenean, hau da, tutoretza datiboa agertu zenean. Aldaketa horren ondorioz, tutore eta kuradoreei eratxikitako ahalmenaren izaera ere aldatu egin zen: le hen potestas zena, geroan officium (edo eginbehar) zein munus (zama publi ko) bihurtu zen. Espainian, egun indarrean dagoen legeriaren arabera, hori berori da tutoretzaren helburua; zernahi gisaz, tutoreari eratxikitako ahalme naren izaera nahasturik agertzen da, epaileak eratxikitzen duelako kargu hori.

Germaniar herrietako Zuzenbidean, tutoretzaren bilakaera aurrekoaren antzekoa izan zen, gaingiroki behinik behin.

Hasieran, germaniarren familiak (hau da, Sippeak) zuen tutoretza karguaren titulartasuna. Kargu hori modu mankomunatuan egikaritzen zuten, zazpigarren gradurainoko senide izanik, biltzar kudeatzailea osatzen zuten subjektuek. Halaber, kargu hori FAMILI ZUZENBIDEA

112

FAMILI ZUZENBIDEA

egikari ze zakeen babespekoarekin senidetasun loturarik estuena zuen gizonezkoak; hala gertatuz gero, gizon horrek karguan jarduten zuen, Sippearen fiduziario gisa.

Denboraren buruan, odolkidetasun lotura erabakigarri gertatu zen, babes karguaren titularra izendatzeko. Horren ondorioz, esparru horretan ahuldu zen, neurri batean bada ere, «familia handi»aren ahalmena. Arean, «familia handi» horrek ahalmenaren zuzeneko titulartasuna galdu arren, halanolako «supertutoretza» eskuratu zuen. Bada, «familia handi»ak bere gain hartu zitu en tutore karguaren jarduketa jagon eta kontrolatzeko eginkizunak; gisa ber tsuan, berak baimendu behar zituen negozio zehatz batzuk eta berari zegokion tutorea kargutik kentzea, horrek bere eginbeharrak urratzen zituenean.

Geroko etapa historiko batean (frankoen garaian, hain zuzen), herri boterearen egiturak sendotu egin ziren eta Sippearenak, berriz, ahuldu. Aldi horretan, herri agintaritzak igarriigarrian esku hartzen zuen, babes erakun deen titulartasunean eta egikaritzan. Batzuetan, herri agintariek euren gain hartzen zuten goian aipaturiko «supertutoretza». Beste batzuetan, aldiz, «su pertutoretza»k Sippearen esku zirauen, baina gero eta nabariagoa zen herri agintaritzaren eskuhartzea «supertutoretza» horretan.

Bide horretan, Sippea ren ahalmena hagitz urritu zen eta, ondorenez, Sippea administrazio orga no huts bihurtu zen, alegia, Famili Kontseilu bilakatu zen.

Geroago, Erregek hautatutako magistratu bereziek izendatzen zituzten babes karguen titularrak, baita kargu horien egikaritza jagon eta ikuskatu ere; bistakoa denez, familiari kendu egin zitzaion esparru horretan zuen eskumena.

Nabarmentzekoa da ezaugarri berberak azaltzen direla, babes erakundeek izan dituzten bi bilakaera historiko horietan (hots, Erromako Zuzenbidearen bilakaeran eta germaniar herrietako Zuzenbidearen bilakaeran). Hasieran, ekonomia eta politikaren arloetako batasun bat zen familia; batasun horrek garrantzi izugarria izan zuen gizarte arkaikoetan. Hortaz, familiak FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

114

berak era kunde batzuk sortu behar zituen, hainbat arazo konpontzeko eta, batez ere, ai tarik gabeko adingabekoak, aitarik edo senarrik gabeko emakumeak eta adin nagusiko ezgaituak babesteko. Bi herri horien bilakaerak aurrera egin ahala, familiak ezin zituen bere gain hartu familiakide guztien beharrizan ekonomi koak. Horrek berez ekarri zuen agintaritza politiko eta ekonomikoaren egitura aldatzeko beharra.

Horretara, norbanakoak familiatik irteteko beharra izan zuen eta famili aginteak galdu egin zituen bere ahalmena bidezkotzen zuten oinarriak; izan ere, aginte horrek ezin zion norbanakoari ezer eman, familiari lotuta eta horren menpe irautearen truk. Hori dela eta, ekoizpen egitura be rriak edo, bestela esanda, banakako interesak asetzeko sistema berriak ordeztu egin zuen familiaren eredu ekonomiko zaharkitua.

Ekoizpen egitura berri ho rrek ahalbideratu eta bidezkotu egin zuen botere politikoaren eredu berria. Ondorenez, norbanakoa botere horren menpe geratu zen eta botere horrek familia ordeztu zuen, boterearen agerpen guztietan eta, horien artean, az tertzen ari garen babes erakunde horretan. Labur bilduz, hasieran, familiak izendaturiko kargua zen tutoretza, eta tutoreak familiaren kontrol eta jago tzapean jarduten zuen. Ondoren, kargu horren izendapena, kontrola eta ja gotza epai agintaritzaren esku geratu ziren. Zernahi gisaz, bi mutur horien artean izan ziren tarteko egoerak ere.

Babes erakundeak aztertzean —eta aurrerago aipaturiko bilakaera histo rikoa kontutan izanik—, doktrinak bi tutoretza mota bereizten ditu: famili tu toretza eta agintari tutoretza. Aurrenekoan, familiak izendatzen du tutorea, familiako kideen artean. Halaber, familiak berak tutore karguaren egikaritza jagon, kontrolatu eta fiskalizatu egiten du; Famili Kontseilua organorik ga rrantzitsuena den heinean, herri agintaritzaren eskuhartzea oso urria da.

Bi garrenean, ostera, herri agintaritzak aukeratu eta izendatzen du FAMILI ZUZENBIDEA

114

FAMILI ZUZENBIDEA

tutorea, eta erabaki horretan ez dira aintzat hartzen familiaren barruan hartutako erabaki jakinak. Tutoretzaren kudeaketa organo publiko bati edo senide bati dagokio; azken kasu horretan, herri agintaritzak kudeaketa jagon eta kontrolatzen du.

Nolanahi den ere, bi eredu horietatik bat ere ez da agertzen hutshutsean, gaur egungo antolamendu juridikoetan.

Aitzitik, egungo sistemetan, tutore tzak modu honetara azaltzen dira: batzuetan, agintari tutoretza hartzen da eredu gisa, baina tutoretza horretan esku hartzeko ahalmenak ematen zaizkio familiari; beste batzuetan, berriz, famili tutoretza hartzen da abiaburutzat, baina herri agintaritzak eskuhartze ahalmenak ditu.

261. Eraldaketaren oinarrizko printzipioak Tutoretza arautzen dute Kode Zibilaren I. liburuko X. tituluaren 215.etik 306.era arteko art.ek. Urriaren 24ko 13/1983 Legeak berridatzi egin zituen manu horiek eta, era berean, azaroaren 11ko 21/1987 Legeak eraldatu egin ditu aurrerago aipaturiko legearen alde batzuk.

Bi dira, izan ere, babes erakundeei buruzko arauketaren oinarrizko prin tzipioak. Batetik, lege zaintzaren aniztasun printzipioa; printzipio hori dela bide, tutoretzarekin batera beste bi erakunde agertzen dira, hain zuzen ere, kuradoretza eta epaileak izendaturiko defendatzailea. Bestetik, epai babesaren printzipioa; printzipio horren ondorioz, epai agintaritzak ahalmen batzuk es kuratzen ditu, babes erakundeak kontrolatu, jagon eta azkentzeko.

Espainiako legegileak bi printzipio horiek garatu ditu eta, garapen horren ondorioz, agintari tutoretzaren sistema barneratu du.

Sistema horretan, epai lea da pertsonarik garrantzitsuena.

Ildo horretatik, adingabekoarenganako in teres nagusia kontutan hartuta, epaileak berak erabakitzen du, batetik, nor izan behar den tutoretzaren titularra eta, bestetik, zer den adingabekoari kasu ankasuan gehien komeni zaiona. Egineginean ere, erabaki horretan ez dute inolako eraginik familiaren barnean tutoretzari FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

116

buruz hartutako erabakiek.

Bestalde, legeak berrikuntza batzuk sartu ditu tutoretzaren arauketa ho rretan. Besteak beste, eta gerogarrenean luze eta zabal egingo dugun azter ketari kalterik egin gabe, ondoko berrikuntzak antzeman daitezke: lehenengo eta behin, tutore mota desberdinak izan daitezke, euren eginkizunak zeintzuk diren gogoan izanik (adibidez, gerta daiteke bi tutore aldi berean izatea: bata, tutoretzapekoa bera babesteko eta, bestea, haren ondarea babesteko); biga rrenik, adingabekoaren gurasoek tutoretza egikari dezakete, modu solidarioan edo mankomunatuan; hirugarrenik, osaba/izebari eratxikitzen bazaio bere ilo ben tutoretza, komenigarria da osaba/izeba horren ezkontidea ere tutore izen datzea; laugarrenik, epaileak tutore izenda ditzake aldi berean pertsona zehatz batzuk, testamentugileak bere testamentuan tutore gisa deitu badie per tsona horiei; bosgarrenik, irabazasmorik ez duten pertsona juridikoak ere tutore izan daitezke; eta, hurrenik, pertsona bat edozein establezimendu pu blikoren babespean badago, pertsona horren tutore izan daiteke establezimen duaren zuzendaria.

Horrez gain, legeak kuradoretzaren erakundea sortu du.

Kuradoretzape an geratzen dira, batetik, emantzipatuak, emantzipatu eta gero euren gurasoak hil badira edo guraso horiek ezin badiote emantzipatuari eman legeak agin tzen duen babesa; bestetik, adin doikuntza lortu dutenak; eta, hurrenik, za rrastelak.

Legearen aginduz, eta legeak berak zehazturiko kasu batzuetan, epaileak izendatutako defendatzaileak ere babes eginkizunak betetzen ditu, adingabe koen edo ezgaituen interesak behar den moduan ordezkatuta eta babestuta gera daitezen.

Azken berrikuntza gisa, legegileak egitatezko zaintza arautzen du ex no FAMILI ZUZENBIDEA

116

FAMILI ZUZENBIDEA

vo. Orobat, egitatezko zaintza eratzen da, adingabekoak edo ezgaituak ez dau denean guraso ahalgo edo babes erakunde baten menpe.

Halakoetan, pertsona zehatz batek egitatez (hau da, inolako izendapenik gabe) egikaritzen ditu ba bes kargu horiei dagozkien babes eta zaintza eginkizunak.

Amaitzeko, 1987ko Legeak ÂŤtutoretza automatikoÂť deiturikoa sortu du, babesik ez duten adingabekoei begira.

Legearen aginduz, tutoretza horren ti tulartasuna ematen zaie estatuko lurralde bakoitzean adingabekoen zaintzaz arduratzen diren erakunde publikoei (gehienetan, autonomi erkidegoetako go bernuei).

262. Tutoretzaren arauketa Katalunian Katalunian, abenduaren 30eko 39/1991 Legeak arautzen ditu tutoretza eta gainerako babes erakundeak. Lege horren ezaugarri orokorrak hauexek dira: a) Adingabeko eta ezgaituak babesteko sistema eraberekoa da, horiek guztiak babes mota beraren menpe geratzen baitira (Kataluniako 39/1991 Legearen 3. art.ko c idazatia). b) Lege horrek famili eredua barneratzen du; izatez, gurasoen borondate ak eratorritako tutoretza hartzen da kontutan eta ez, aldiz, tutoretza datiboa. Edonola ere, tutoretza horretan, epailearen eskuhartzea arras garrantzitsua da, batik bat, tutorearen eta gainerako babes erakundeen jarduera kontrola tzeari dagokionean. c) 39/1991 Legeak ez ditu arautzen tutoretzaren inguruko arazo guztiak. Zinez, lege horrek tutoretzaren eraketa, karguak, egikaritza eta azkentzea ba karrik arautzen ditu. Horregatik, guraso ahalgo eta ezgaitasunari buruzko gaietan, Kode Zibila aplikatu behar da modu ordeztailean.

FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

118

d) Lege zaintzaren arloan, erakunde franko dago. Horrela, tutoretza egi karitzeko, bi kargu bereizi behar dira: tutorea eta protutorea.

Orobat, tutoreak jarduera ekonomiko batzuk egin ditzake, adingabekoa edo ezgaitua ordezka tzeko ahalmena duelako; bada, jarduera horien gaineko kontrola protutoreari dagokio.

Gisa berean, beste erakunde batzuk arautzen dira, hala nola, kuradoretza, epaileak izendatutako defendatzailea eta guraso ahalgo luzatua.

Halaber, egi tatezko zaintzari buruz, erantzukizun eraentza bat ezartzen da. e) Lege hori aplikatu behar zaie tutoretza eratzeko unean Kataluniako au zotartasun zibila duten adingabeko edo ezgaituei. Edu berean, eta KZren 9.6. art.ari helduta, legea aplika daiteke, neurri batzuk hartu behar direnean, Kata lunian bizilekua duten pertsonak babesteko. §77. BABES KARGU GUZTIEI OROKORREAN APLIKATU BEHAR ZAIEN ERAENTZA 263. Babestu beharreko subjektuak eta babes organoak KZren 215. art.ak hauxe xedatzen du: Adingabeko eta ezgaituen pertsona eta ondasunak zaindu eta babesteko, edota euren pertsona ala ondasunak bakarrik zaindu eta babesteko, erakunde hauek erabili behar dira, hori bidezkoa denean: 1. Tutoretza. 2. Kuradoretza. 3. Epaileak izendatutako defendatzailea.

Bistan denez, arau horrek presuntzio bat ezartzen du.

Presuntzio horren arabera uste izango da subjektu zehatz batzuek ez dutela behar besteko gaita sunik, kasuankasuan, euren pertsona eta ondasunak, euren pertsona edo eu ren ondarea gobernatzeko. Subjektu horiek dira, lehenlehenik, adingabekoak, emantzipatuak izan zein ez; eta, bigarrenik, epai FAMILI ZUZENBIDEA

118

FAMILI ZUZENBIDEA

irmo baten bidez ezgaituak izan direnak, adingabekoak izan zein adin nagusikoak izan.

Gaitasunik ez ho ri osatzeko edo, hobeto esanda, ezgaitasunak subjektu horien pertsona edota ondarearentzat ekar ditzakeen arriskuak saihesteko, legeak erakunde desber dinak sortu ditu. Erakunde horiek guztiek helburu bera dute: adingabeko edo ezgaituaren interesak zaindu eta defendatzea, hau da, interes horiek babestea.

1983an, legegileak gai horretan sakondu eta mota horretako babes siste ma eskaini nahi izan zuen. Hori egiteko, gogoan izan zituen egungo Kons tituzioak ezarritako printzipioak eta, batez ere, EKren 39 eta 49. art.etara bildutakoak. Batetik, aurreneko manuak dioenez, herri botereek ÂŤsemealaben osoosoko babesa bermatzen duteÂť, semealabatasunaren arabera bereizketarik egin gabe. Bestetik, bigarren manuaren arabera, herri botereek aurrearreta, tratamendu, birdoikuntza eta integrazio eginkizunak bete behar dituzte, ÂŤurri tu fisiko, psikiko eta sentimen urrituei begira; horretarako, urritu horiei eurek behar duten besteko laguntza espezializatua eman behar zaie eta, horrez gain, urrituak modu berezian babestu behar dira, eurok behar den moduan luper di tzaten titulu honek (Konstituzioaren lehenengo tituluak) hiritar orori eratxi kitzen dizkion eskubideakÂť.

Aurrekoaren ondorioz, Eraldaketa Legeak babes erakundeei buruzko arauketa barneratu behar zuen. Erakundeon helburu nagusia izan behar zen pertsona zehatz batzuk babestea, hain zuzen ere, euren burua gobernatu ezin duten pertsonak babestea. Dena den, horrek ez du esan nahi babesik gabe ge ratzen direnik adingabeko zein ezgaitu horien ondare izaerako interesak.

Gauzak horrela, 215. art.aren arabera, lehenik, babes erakundeek pertso na zaindu behar dute; egineginean ere, zaintza hori egikaritu behar da babes kargurik osoenaren bidez (hots, tutoretzaren bidez). Bigarrenik, adingabeko edo ezgaituaren ondare izaerako interesak babes daitezke, tutore, kuradore na hiz epaileak izendatutako defendatzailearen bidez. Hirugarrenik, FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

120

adingabeko edo ezgaituarenganako bi interes horiek zaindu daitezke, babes kargu bakar baten bitartez, alegia, tutoretzaren bitartez.

Hor esandakoari helduz, hiru babes erakunde hauek bereiz daitezke: a) tutoretza, horretan ere bereizketa hau eginez: pertsonaren gaineko tutoretza, ondarerearen gainekoa eta, hurrenik, adingabeko zein ezgaituaren pertsona eta ondarearen gainekoa; b) kuradoretza; eta, azkenik, c) epaileak izendaturi ko defendatzailea.

Hiru kargu edo erakunde horien inguruan, bigarren bereizketa bat egin daiteke: batetik, karguaren titularrari adingabeko edo ezgaituaren ordezkari tza ematen diotenak; eta, bestetik, ordezkaritza hori ematen ez dutenak.

Le hendabizikoen artean, tutoretza aipa daiteke; izan ere, tutoreak tutoretzapekoa ordezkatu eta horren izenean jarduten du.

Kuradoretza, aldiz, bigarrenen artean sar daiteke. Erakunde horretan, eta ezgaituei dagokienean, kurado retzapekoak kuradorearen laguntza behar du, ezgaiketa epaian zehazturiko negozio juridikoak eragin osoz burutzeko.

Adingabeko emantzipatuei dago kienean, berriz, kuradoretzapekoak kuradorearen laguntza behar du, bi bal dintza hauek betetzen direnean bakarrik: bata, adingabekoaren gurasoak hilda egotea edo, bestela, guraso horiek ezintasunen bat izatea, KZren 323. art.ak zehazten duen laguntza emateko; eta, bestea, adingabekoak berak burutu ezin dituen negozioak izatea, hau da, aurrerago aipaturiko manuak zehazten ditu en negozioak izatea. Ildo beretik, kuradoretzapekoak kuradorearen laguntza behar du, ÂŤbai dirua maileguan hartzeko, bai eta ondasun higiezinak, merka taritzako zein industri establezimenduak eta aparteko balioa duten objektu ak kargatu edo besterenganatzeko ereÂť.

Bukatzeko, egin daiteke beste bereizketa bat ere, babes erakundeak euren artean baterakorrak ala bateraezinak diren aintzakotzat hartuta.

Esangura ho rretan, tutoretza eta kuradoretza bateraezinak dira, bibien helburua berbera delako: adingabekoa edo ezgaitua babesteko FAMILI ZUZENBIDEA

120

FAMILI ZUZENBIDEA

sistema bat ezartzea, babespekoa kontrolatu eta ordezteko.

Aitzitik, epaileak izendatutako defendatzailea gaine rako babes erakundeekin batera daiteke. Erakunde horren bitartez, defendatu egiten dira adingabeko edota ezgaituaren interes zehatzak, kasuan kasuko or dezkarien jarduketa nahiz interesen aurka; agerikoa denez, defendatzaile ho rrek babes eta berme gehigarriak baino ez dizkio ematen adingabeko edota ezgaituari.

264. Babes karguen derrigorrezkotasuna eta desenkusa KZren 216. art.an jasotako arauak eginbehar gisa itxuratzen ditu babes karguen bidez betetzen diren eginkizunak.

Horregatik, karguaren titularrak adingabeko zein ezgaituaren onurarako egikaritu behar ditu eginbehar horiek.

Taxuzko irizpide bati helduta, ROCA TRĂ?ASek dio erakunde horiek Zu zenbide pribatuko zereginak direla, hain zuzen ere, eskubideeginbehar egoe rak direla. Halako egoeretan, eginkizun batzuk, hots, eskubide eta eginbehar batzuk ematen dira, eta eginkizunok karguari datxezkio.

Areago oraindik, es kubideak eratxikitzen dira, eginbeharrak ezartzen direlako, eta eginbeharrak ezartzen dira, eskubideak badirelako. Hori dela eta, karguaren titularrak ez du interes pertsonalik asetzen, kargu hori egikaritzen duenean; kontrara, pertso na horri kargua ematen zaio, inoren interesak asetzeko.

Horregatik, kargua izateak berez dakartza ahalmen eta eginbehar batzuk.

Horren harira, eta RO CA irakaslearen hitzetan, tutoretzak eginbehar izaera du, tutoreari ezartzen baitio kargua tutoretzapekoaren mesedetan egikaritzeko eginbeharra; eginbe har izaera hori betebetean azaltzen da KZren 216 eta 217. art.etan.

DĂ?EZPICAZOren iritzian, ÂŤbabes erakundearen kideei emandako ahal menak ez dira eskubide subjektiboak, ahalgoak baino, hots, FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

122

funtzio bat gauza tzeko baliabideak». Autore horrentzat, bada, «tutoretza funtzioa da eta horren arduradunak, berriz, funtzionarioak».

PEÑA BERNALDO DE QUIRÓSen iritziz, babes erakundeek Zuzenbide zibileko harremanak sortzen dituzte eta erakundeon titularrei egiazko eskubi de subjektiboak eratxikitzen dizkiete. Ondorenez, autore horren irudiz, sub jektu jakin batzuei babes ahalgoak ematen zaizkie. Subjektu horiek pertsona pribatuak dira eta Zuzenbideak horien autonomi esparrua zabaltzen du, euren helburu pertsonalak erdiesteko.

Helburu horien artean sar daitezke, nola nor banakoaren beraren helburuak, hala familia zein gizartearen arloko helbu ruak. Hori guztia aintzat hartuta, esan daiteke babes erakundeetan egiazko eskubide subjektiboak agertzen direla, alegia, subjektuaren esku utzitako ahal men esparruak; esparru horiek antolamendu juridikoak berak zehazten ditu. Edozein modutan ere, tutorea ez da epailearen edo Fiskaltzaren eskuorde hutsa, ezta estatuaren funtzionario bat ere, irizpide ofizialen arabera eraba kiak hartu behar dituenetarikoa. Babes sistemaren oinarrizko organoa tutorea da eta berorrek erabakitzen du zer den onuragarria tutoretzapekoarentzat. Hortaz, tutoreak egikaritzen du tutoretza eta berak ditu ahalmena eta erantzu kizuna; hala ere, Fiskaltzaren jagotzapean jarduten du.

Doktrinan azaldu den interpretazio berezi horren aurka, nire ustez esan daiteke PEÑAk ahaztu egiten duela ondokoa: babes karguen titularrei ahal mena ematen zaie, ahalmen horren bidez inoren interesa ase dezaten eta ez, ordea, interes pertsonala. Jakina dugunez, eskubide subjektiboen kasuan, inte res pertsonalak agertu behar dira nahitaez eta babes karguen kasuan ez da ha lakorik gertatzen.

Hori guztia dela bide, babes karguak zereginak badira eta zeregin horiek eskubideeginbehar egoera juridikoak eratzen badituzte, karguaren izendape na onartzen duen subjektuak kargu horri datxezkion eginbeharrak FAMILI ZUZENBIDEA

122

FAMILI ZUZENBIDEA

bete behar ditu eta ezin ditu horiek askatasunez bete, ezta borondate hutsez kargua utzi ere. Haatik, kargu horiek ukaezinak dira. Ildo bertsutik, karguon titularrak euren eginbeharretatik aske gera daitezen, bi baldintza hauek bete behar dira: aurrenekoa, KZren 251. art.an zehatzmehatz aipaturiko desenkusa kari bat gertatzea; eta, hurrena, KZren 252.etik 258.era arteko art.etan xedaturiko pro zedura eta eraentza betetzea. Era berean, baina beste ikusmira bati helduta, desenkusa kari horiek eragotzi egiten dute babespekoak galerak izan ditzan, karguaren titularrak zeregin horren egikaritzan interesik ez duenean. Modu horretan uler daiteke, zeharka bada ere, babespekoak onurak lortzen dituela zeregin horietatik; karguaren titularrak desenkusa eskatzen duenean, babespe koaren onurarako jarduten du. Horren inguruan, ikus Kataluniako 39/1991 Legearen 2. artikulua.

A) Desenkusa kariak KZren 251. art.an desenkusa kariak azaltzen dira, tutorearen karguari bu ruz. Zernahi gisaz, KZren 291 eta 301. art.ek beren beregi xedatzen duten moduan, kari berberak aplikatzen zaizkie kuradoreari eta epaileak izendatuta ko defendatzaileari ere.

KZren 251. art.aren arabera, babes karguaren titularra kargu horretatik desenkusa daiteke, epaileari frogatzen badio kargu horren egikaritzak gehie giko kargak dakartzala berarentzat. Antza denez, arau horrek desenkusa kari guztiak baitaratu nahi izan ditu. Hori atera daiteke, behinik behin, 217. arti kuluaren hitzezhitzezkotasunetik; izan ere, artikulu horrek dioenez, babes karguen desenkusa onartzen da, legeak aipaturiko kasuetan bakarrik. Bada, KZren 251. art.an aipaturiko kasuetan, frogatu beharra dago karguaren egika ritzak gehiegiko kargak dakarzkiola horren titularrari. Berebat, FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

124

251. art.ari helduta, desenkusa kari gisa alega daitezke, besteak beste, adina, gaixotasuna, zeregin pertsonalak edo lanbide zereginak, tutorearen eta tutoretzapekoaren artean —251. art.ak dioenez— loturarik ez izatea eta, oro har, beste edozein kari. Kari horietaz landara, eta tutoretzaren titularrak pertsona juridikoak direnean, horiek kargutik desenkusa daitezke, ez badute behar besteko balia biderik tutoretza egoki egikaritzeko.

Beharbada, legegilearen asmoa izan zen desenkusa karien zerrenda itxia izatea. Nolanahi den ere, hori asmo hutsa besterik ez da izan.

Benaz, 251. ar tikuluan jasotako zerrenda irekia da, irekiak eta zehazgabeak direlako zerrenda horretako desenkusa karien oinarriak. Epaileak berak baloratu behar du desenkusa karirik dagoen ala ez —bada, «tutorearen eta tutoretzapekoaren artean loturarik ez izatea» adierazmoldepean, zer ulertu behar da?—. Bestela esanda, epaileak ahalmen zabala du, desenkusa gisa beste edozein kari onar tzeko. Horregatik, 251. artikulua adibide egokia izan daiteke, teknika juridi koaren esparruan «egin behar ez dena» erakusteko. Dirudienez, manu horren bitartez, legegileak eskumen zabala eman nahi izan dio epaileari, horrek kar guaren desenkusari buruz kasuankasuan erabaki dezan —beti ere, babespe koaren onurarako—. Alabaina, epaileari erabakimen zabala emateko, hori berori esatea besterik ez zuen egin behar legegileak; edozelan ere, horretara egin izan balu, jarduketa hori kritikatua izango zatekeen, segurtasun juridi korik eza ekartzeagatik. Legegileak ez du hala egin, baina bestelako idazkera erabiliz ondorio bera sortarazi du; jarri ere, idazkera horrek ageri-agerian jar tzen du legegilearen zorroztasun teknikorik eza.

B) Kargu egikaritzatik desenkusatzeko eskabidearen prozedura eta eraentza FAMILI ZUZENBIDEA

124

FAMILI ZUZENBIDEA

Kode Zibilak gai horren inguruan jasotzen dituen arauei dagokienez (252.etik 258.era arteko art.ak), bi egoera bereiz daitezke: —Tutoreak desenkusa kariaren alegazioak azaltzea, izendapena jaso eta gero. Horrelako kasuetan, izendatuak desenkusa hori adierazi behar du, izen dapena ezagutu eta hurrengo hamabost egunetan. Desenkusa karia adierazte az gain, izendatuak kari hori frogatu behar du. Epaileak karirik badela ulertuz gero, izendatua kargutik desenkusatuta geratzen da, beste edozein betekizun frogatu beharrik gabe. —Desenkusa karia gertatze bidez azaltzea. Hipotesi horretan, karguaren titularrak desenkusa eska dezake, horretarako karia agertzen den unean. Beste modu batera esanda, desenkusa eskatzeko ez dago epe zehatzik; edozein mo mentutan eska daiteke, KZren 251. art.ko kari bat agertzen denean. Dena den, kasu horietarako, KZren 253. art.ak beste betekizun bat ezartzen du, kargua ren titularra kargutik desenkusatua izan dadin. Lehentxoago azaldu dugunez, karguaren titularra desenkusa kari batean erori behar da eta hala frogatu be har du. Halaber, 253. art.ak gaineratzen du titularraren antzeko baldintzak betetzen dituen ordezko bat izan behar dela; beraz, ordezkorik izan ezean, titularra ezin da kargutik desenkusatu.

Manu hori hitzez hitz interpretatuz ge ro, zentzurik gabeko ondorioak atera daitezke. Ulerbidez, zereginaren titula rrak karguan diharduen artean, gerta daiteke titular horrek gaixotasun larria hartu eta kargua utzi beharra izatea. Horrelako kasuetan, titularraren antzeko baldintzak betetzen dituen ordezkorik ez badago, zer gertatzen da? Epaileak desenkusa eskabideari ezezkoa eman behar al dio? Nire iritziz, epaileak ez dio eskabide horri ezezkorik eman behar. Aitzitik, horrelako eskabideak jasotze an, epaileak kontutan izan behar du, lehenenik, tutoretzapekoari zerk ekarriko dion onurarik gehien. Hori gogoan izanik, epaileak uste badu tutoretza FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

126

pekoarenganako interesak ez daudela behar den moduan babestuta, orduan epaile horrek desenkusa onartu behar du, erabakitzeko duen ahalmen zabala erabiliz. Kasu horretan, desenkusatuaren antzeko baldintzak betetzen dituen ordezkorik ez izateak ez du eragotzi behar epaileak desenkusa onartzea. Egin eginean ere, epaileak adingabekoaren tutore izenda dezake, dela pertsona juridiko bat, dela adingabekoen zaintza eta babesaz arduratzen den erakunde publiko bat. Pertsona juridikoei dagokienean, horiek euren buruaren desenku sa eska dezakete 251. art.aren 2. lerroaldean adierazitako karia gertatzen denean bakarrik; horrelakoetan, eta 254. art.ak beren beregi ezartzen duenez, pertsona juridikoek ez dute izan behar euren antzeko baldintzak betetzen dituen ordezkorik.

Desenkusa eskabidea erabakitzeke dagoen bitartean, eta horri buruzko erabakirik izan arte, desenkusa eskatu duenak zereginari datxezkion eginki zunak betetzeari eutsi behar dio. Edonola ere, gerta daiteke karguaren titula rrak eginkizun horiek betetzeari uztea. Hala denean, epaileak ezgaituaren edo adingabekoaren defendatzailea izendatu behar du, horrek karguaren titularra ordez dezan, kargu horretan beste titular bat izendatu arte.

Kasu hori gerta tzean epaileak ez badu desenkusarik onartzen, karguaren titularrak ordaindu behar ditu defendatzaileak izan dituen gastu guztiak.

Kontrara, epaileak de senkusa onartzen badu, desenkusatuak ez ditu gastu horiek ordaindu behar eta epaileak beste pertsona bat izendatuko du, karguan jarduteko.

Desenkusa kariei eta prozedurari buruz, ikus Kataluniako 39/1991 Legea ren 21 eta 22. art.ak.

265. Babes zereginen egikaritza KZren 216. art.ak xedatzen duenez, karguak beti egikaritu behar dira ÂŤtutoretzapekoaren onurarakoÂť. Adierazmolde horren edukia osatzen dute, osatu ere, KZren 269. art.an azaltzen diren FAMILI ZUZENBIDEA

126

FAMILI ZUZENBIDEA

tutore eginkizunek.

Mamiz, ber berak dira Kataluniako 39/1991 Legearen 48. art.ak eta baterakoek tutoreari ezartzen dizkioten betebeharrak eta Kode Zibilak ezartzen dizkionak.

A) Babespekoa jagotea Babes karguaren titularrak adingabekoa hezi behar du, adingabeko horri osoosoko heziketa eman behar dio eta ezgaituak gaitasuna eskura dezan eragin behar du. Hitz gutxitan esanda, karguaren titularrak egintza zehatzak eta positiboak burutu behar ditu, lehendabizi, adingabekoak jarduteko gaita sun osoa eskura dezan, hezi eta gizartekotua izan eta gero; eta, bigarrenik, ezgaituak jarduteko ezgaitasuna gaindi dezan.

Eginkizun horiek kutsu pertso nalista nabaria ematen diote babes karguari. Dena dela, babes erakundeek badute ondare izaerarik ere. Bigarren izaera hori begibistakoa da, ondarearen gaineko tutoretzaren kasuan eta kuradoretzaren kasuan; hau da, zeregin ho riek duten kutsu pertsonalistaren gainetik, ondare kutsua antzeman daiteke berorietan.

B) Babespekoari mantenua ematea Tutoreak eginkizun inguruabarretatik tatuz gero:

hori

bete bat

behar

du,

ondoko ger

1. Aurrenik, babespekoa beharrizan egoeran izatea (hau da, mantenu betebeharra sor dadin nahitaezkoa den baldintza betetzea, KZren 148. artiku luaren arabera); eta, bigarrenik, KZren 143. art.aren aginduz mantenu betebe harra duen senide bat izatea. Halakoetan, tutoreak senide horri FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

128

eskatu behar dio tutoretzapekoari zor zaion mantenua ematea.

2. Batetik, babespekoa beharrizan egoeran izatea (hau da, mantenu bete beharra sor dadin nahitaezkoa den baldintza betetzea, KZren 148. art.aren arabera); bestetik, mantenu betebeharra duen seniderik ez izatea edo, bestela, halako seniderik izanda ere, horrek mantenu betebeharrik ez izatea, KZren 150. art.ko 2 edota 4. zenbakietan finkaturiko inguruabarren bat gertatu de lako; eta, azkenik, karguan jarduten duen subjektua ez izatea KZren 143. art.aren aginduz mantenu betebeharra duen senide bat. Azken baldintza hori bete ezean, mantenu betebeharra sortuko litzateke, 143. art.aren aginduz eta ez, ordea, babes zeregina egikaritzearen ondorioz. Inguruabar horiek guztiak pilatzen badira, tutoreak bere ondarearekin ordaindu behar dio babespekoari horrek bizitzeko behar duen mantenua. Eginkizun hori betetzeagatik, tutoreak ez du kalteordaina jasotzeko eskubiderik.

C) Babespekoaren ondasunak administratzea Karguaren bidez burutu behar diren jarduketak nolakoak izan eta halakoa izango da karguaren titularrari eratxikitzen zaion administrazioa. Lehenik eta behin, tutoretzaren bidez tutoretzapekoaren pertsona bakarrik babestu behar bada, tutorearen eginkizunen artean ez da administrazioa izango.

Bigarrenik, tutoretzaren bidez tutoretzapekoaren ondarea bakarrik babestu behar bada, administrazioa tutorearen eginkizun nagusia izango da.

Azkenik, tutoretzape koari emandako babesa osoosokoa bada (hots, tutoretzapekoaren pertsona eta ondarea, bibiak, babestu behar badira), administrazioa izango da tutoreak bu rutu behar dituen eginkizunetarik bat.

Tutoreak tutoretzapekoaren onurarako bete behar du beti eginkizun hori. Horrek esan nahi du epai agintaritzak tutorearen jarduketa aztertzen duela a posteriori. Bada, azterketa egin eta gero, agintaritza horrek erabakitzen du eginkizuna tutoretzapekoaren onurarako gauzatu den ala ez. Azken buruan, epai agintaritzak kasuz kasu zehazten du zer den eginkizuna FAMILI ZUZENBIDEA

128

FAMILI ZUZENBIDEA

betetzea tutore tzapekoaren onurarako. Zehaztapen hori egiteko, eta tutoretzapekoarengana ko interesak modurik egokienean defendatzeko, epaileak zuhurtziarakotasun zabala du. Hortaz, epaileak uste badu kaltegarriak izan direla tutoretzapekoa ren ondasunak administratzeko egintzak, orduan tutoreak ondare erantzukizu na du, hau da, lege jatorrizko betebehar bat ez betetzeagatiko erantzukizuna.

D) Babespekoa ordezkatzea Jakina dugunez, tutoretzapekoak ez du jarduteko gaitasunik eta horrek arrisku bat dakar berarekin: tutoretzapekoarenganako interes pertsonalak eta ondare interesak babesik gabe geratzeko arriskua. Hori dela eta, 267. art.ak xedatutakoaren arabera, tutoreak tutoretzapekoa ordezkatu behar du, negozio jakin batzuetan: batetik, harako interesak hobeto babesteko, ordezkaritza ko menigarria den negozioetan; eta, bestetik, tutoretzapekoarentzat onurak da kartzaten negozioetan. Nolanahi den ere, ordezkaritza hori ezin da kaltegarria izan tutoretzapekoarentzat (hori saihesteko, eta tutorearen jarduketa kontro latzeko, neurri batzuk ezartzen dira; berbarako, epaileak emandako baimena, epaileak izendatutako defendatzailea‌).

Halaber, tutoreak ordezkaritza egi karitu behar du, tutoretzapekoak inolako kalterik izan ez dezan.

266. Babes zeregin batzuk egikaritzean dauden debekuak KZren 221. artikuluan aipaturiko egintza juridikoetan, eta manu horretan adierazitako baldintzak betez gero, karguaren titularrak ez du jarduteko auke rarik, hots, ezin da alderdi izan halako egintzetan. Egintza horiei dagokienez, legegileak uste izan du interes bateraezinak dituztela karguaren titularrak eta babespekoak, hain zuzen, tutorearen FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

jarduketak kalte egin tzapekoaren interesari.

Egintzok ondokoak dira:

130

diezaiokeela

tutore

a) Karguaren titularrak ezin du jaso tutoretzapekoak edo horren kausadu nek egindako eskuzabaltasunik, haren kudeaketa behin betiko onartzen ez den bitartean. b) Negozio juridiko jakin batean, karguaren titularrak bere izenean nahiz gainontzeko baten izenean badihardu eta, negozio horretan ere, tutoretzape koaren ordezkari gisa esku hartu behar badu, orduan tutoreak ezin du tutore tzapekoa ordezkatu, interes gatazkarik sortuz gero. c) Karguaren titularrak ezin du kostu bidez eskuratu tutoretzapekoaren ondasunik. Gisa berean, tutoreak ezin dio bere jabetzapeko ondasunik eskual datu tutoretzapekoari, eskualdaketa hori kostu bidezkoa bada.

Artikulu horren interpretazioak eratortzen duenez, karguaren titularrak ezin du egundo ere burutu 221. artikuluan aipaturiko negoziorik; debeku ho rren aurka jardunez gero, negozio horiek erabat deusezak izango lirateke.

267. Babes karguaren titularrak jaso dezakeen kalteordaina Kode Zibilaren 220. art.ak hauxe agintzen du: ÂŤTutoretza eginkizunak egikaritzean tutoreak kaltegalerak izanez gero, berak ezelako errurik izan gabe, tutore horrek kaltegalera horien ordaina es kuratzeko eskubidea du, tutoretzapekoak dituen ondasunen pentzutan, bestela ko biderik ez badago medeapena lortzekoÂť.

Xedapen horretan, tutoretzapekoari betebehar bat ezartzen zaio.

Kode Zi bilaren 1090. art.ak beren beregi agintzen duenez, betebehar horren lege era FAMILI ZUZENBIDEA

130

FAMILI ZUZENBIDEA

entza 220. art.an eta KZren IV. liburuan dago jasota.

Zein da arau horren egitatezko kasua?

Betebehar hori ezartzean, legegileak honako bereizketa egin du, babes karguaren titularrak bere titulartasunari dagozkion eginkizunak egikaritzen dituenerako: —Batetik, titular horrek kalte edota galeraren bat izan dezake.

Kalte edo ta galera hori titularraren ahalgopeko adingabekoak edo ezgaituak eragin die zaioke zuzenean, nahiz tutorearen pertsonari, nahiz berorren ondareari. —Bestetik, kasu batzuetan, karguaren titularrak gainontzeko bati kalteor daina eman behar dio, 1903. art.ren ondorioz; manu horren arabera, gainon tzeko horrek kalteak edo galerak izan baditu adingabeko edo ezgaituaren egite nahiz ezegite baten ondorioz, orduan tutoreari dagokio kalteordaina ematea. Halakoetan, eta 220. artikuluaren harira, karguaren titularrak berak ordaindu takoa berreskura dezake, tutoretzapekoak duen ondarearen pentzutan. —Orobat, gerta daiteke, karguari dagozkion eginkizunak betetzean, kar gu horren titularrak kalteak edo galerak izatea, gainontzekoaren egite edo ez egite baten ondorioz. Halakoetan, gainontzeko hori kaudimengabea bada eta kalteordaina emateko betebeharra duen aseguru konpainiarik ez badago, badi rudi titularrak izandako kalteak babespekoaren ondarearekin ordaindu behar direla. Arean bere, babes ahalmenen egikaritza ezin da kaltegarria izan kar guaren titularrarentzat. —Amaitzeko, arauaren egitatezko kasuan sar daiteke ondoko hipotesia ere: karguaren egikaritzak gehiegiko zamak ekartzea karguaren titularrari eta, horren karioz, titular horrek kalte edo galerak izatea. Hori berori gertatzen da, kasurako, babes karguan aritzeagatik, kargu horren titularrak ezin badu bere lanbidea edo ogibidea garatu, karguan aritzeak lanbide hori FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

132

aurrera ateratzeko denbora kentzen diolako. Hori gertatu eta karguaren titularrak ezin badu lortu bere lanbideak erator dezakeen irabazirik, orduan titular horrek kalteordaina eskuratzeko eskubidea du, berak burututako babes eginkizunek eragin dizkio ten kalteen truk.

Aipatu berri ditugun hipotesi guztietan, karguaren titularrak eskubidea du, bai kalteordaina jasotzeko, bai berak ordaindutakoa berreskuratzeko, ba bespekoak duen ondare pertsonalaren pentzutan. Edozelan ere, eskubide hori izan dadin, beste baldintza bat bete behar da: bestelako biderik ez badago me deapena lortzeko. Beste hitz batzuekin esateko, harako eskubidea sor dadin, karguaren titularrak ez du izan behar gainontzekoen aurkako akziorik, kal teordaina jasotzeko edo berak ordaindutakoa berreskuratzeko.

Besteak beste, karguaren titularrak gainontzekoen aurkako akzioa du, kasu hauetan: titular horrek aseguru konpainiarekin kontratu bat egiten duenean, konpainia horrek ordain ditzan kargua egikaritzeagatik titularrak izandako kalteak; gainontze ko bat babespekoaren fidatzaile solidarioa denean, adingabeko edo ezgaituari egotz dakizkiokeen kalteordain edo betebeharren ondorioz.

Hortaz, KZren 220. art.ak, bai eta 306. art.ak ere, kalteordaina eskuratze ko eskubidea aintzatesten diote babes karguaren titularretarik edozeini (izan ere, manuaren kokaera sistematikoak hori berori ahalbideratzen du), titular horrek hauxe frogatu ahal badu: 1) karguari dagozkion eginkizunak bete dituela, KZren 270. artikuluak adierazitako arreta estandarraren arabera; 2) nahiz eta modu horretan jardun, kalteak edo galerak izan dituela; 3) kari bidezko lotura bat dagoela, berak izandako kalte edo galeren eta berak egikaritutako babes eginkizunen artean; eta, bukatzeko, 4) ez dagoela bestelako biderik medeapena lortzeko.

Karguaren titularrak lau datu horiek frogatzen baditu, medeapena lor de zake, adingabeko edo ezgaituak duen ondarearen pentzutan. Dena den, nire aburuz, kontutan izan behar da beste muga bat ere.

Medeapena ordaintzeko bestekoa izan behar da adingabeko edo FAMILI ZUZENBIDEA

132

FAMILI ZUZENBIDEA

ezgaituaren ondarea. Horrek esan nahi du kalteordaina emateak ezin diola kalte larririk eragin babespekoaren ondareari; KZren 274. artikulua hitzez hitz erabilita, horrek adierazi nahi du ordainketa egin behar dela, babespekoaren ondareak hori egitea ahalbide ratzen duen neurrian. Hori ahalbideratuz gero, kalteordainaren quantumak bere barruan hartu behar ditu sortutako kaltea eta lortu gabeko irabazia.

268. Babes karguak Erregistro Zibilean inskribatzea KZren 218. art.ari helduta, Erregistro Zibilean inskribatu behar dira tu toretza eta kuradoretza karguei buruz epaileek ematen dituzten ebazpenak.

Ebazpen horiek Erregistroan inskribatzen ez diren bitartean, ezin dira gainontzekoen aurka jarri.

KZren 219. art.ak, berriz, hauxe dio: Aurreko artikuluan aipatutako ebazpenen inskripzioa egin ohi da, epai agintaritzak Erregistro Zibileko arduradunari inolako atzerapenik gabe igorri behar dion komunikazioaren bidez.

Aurrerago azaldu dugunez, babes kargua epaileak emandako ebazpenaren bidez eratzen da. Ebazpen horrek egundoko garrantzia du, pertsona batek jar duteko duen gaitasunari begira; izan ere, ebazpenaren bidez, adingabeko edo ezgaituen lege ordezkaritza eratzen da.

Inguruabar horrek izugarrizko garran tzia du jendaurrean ere; gizarteko kide guztiek jakin behar dute edo, gu txienez, jakiteko aukera izan behar dute, eurekin negozioak egiten dituzten pertsonek jarduteko gaitasunik duten ala ez. Horregatik, alderdi batek jardu teko gaitasunik ez duenean, negozio horiek baliozkoak eta eragingarriak izan daitezen, nahitaezkoa da horietan beste subjektu batzuek esku hartzea.

Sub jektuok, epaileak emandako ebazpenaren bitartez, legebideztaketa jasotzen dute, adingabeko edo ezgaituarenganako interesen esparruan jarduteko.

Or FAMILI ZUZENBIDEA

FAMILI ZUZENBIDEA

134

dezkari bidez jardutekotan, gizarteko kide guztiguztiek jakin behar dute (edo, gutxienez, jakiteko aukera izan behar dute) zeintzuk diren ordezkari horren egoera ukitzen duten gorabehera guztiak.

Arrazoi horiek guztiak direla bide, arauaren aginduz, Erregistro Zibilaren laugarren sekzioan agertarazi behar dira babes karguen inguruan emandako ebazpen guztiak (EZLren 88. art. eta EZAren 283. art.); alabaina, kasu ho rietan, inskripzioaren izaera ez da eratzailea, adierazle hutsa baino.

Epai tegiak inolako atzerapenik gabe igorri behar dio ebazpenaren epai lekukotza Erregistro Zibileko arduradunari (Kode Zibilaren 219. art. eta EZAren 286. art.). Erregistroko arduradunak kasuan kasuko idazpena egin behar du liburu egokian eta, zehatzago esateko, tutoretza, kuradoretza edo lege ordezkaritza bakoitzari dagokion erregistro folioan. Horretara, ÂŤguztiekÂť jakin dezakete adingabeko edo ezgaitu bat babes kargupean dagoela. Horrez gain, guztiek jakin dezakete nor den adingabeko edo ezgaitu horren gaitasunik eza osatu eta beraren interes pertsonalak eta ondare izaerako interesak zaintzen dituen pertsona, eta zein den pertsona horren jarduketa esparrua.

Hor goian azaldutakoaren ondorioz, babes karguei buruz epaileak eman dituen ebazpenak ez badaude Erregistroan inskribaturik, arauaren aginduz ebazpen horiek ez dute eragingarritasunik gainontzekoen aurka.

Horixe ezar tzen du, hain zuzen ere, KZren 218. art.ko bigarren lerroaldeak.

Babes kar guaren titularrak gainontzekoen aurka frogatu eta baliarazi nahi badu epai ebazpenaren bidez lege ordezkaritza jaso duela, nahitaez aurkeztu behar du Erregistro Zibileko folioaren edukiari buruzko ziurtagiria (EZLren 5 eta 6.2. artikuluak). Bestalde, xedapen bera aplika daiteke kasu hauetan ere: adinga beko edo ezgaituaren lege ordezkaria ebazpen bidez izendatu eta Erregistro Zibilean ebazpen hori inskribatu eta gero, karguaren titularrak, Zuzenbideak jasotako edozein inguruabar dela bide, kargua uzten duenean eta beste sub jektu bat izendatzen denean, babes eginkizunak betetzeko. Kasu horietan, bi garren ordezkaria izendatzen duen ebazpenak ondoreak sortzen FAMILI ZUZENBIDEA

134

FAMILI ZUZENBIDEA

ditu gainon tzekoen aurka, Erregistroan inskribatzen den unetik bakarrik.

Goian esandakoa aintzat hartuta, pertsona batek onustez kontratatzen ba du Erregistro Zibilean adingabeko nahiz ezgaituaren ordezkari gisa agertzen denarekin, hots, adingabeko zein ezgaituaren esparru pertsonalean edo ondare esparruan eragin osoz jarduteko legebideztaketa duenarekin, negozio hori ba liozkoa da. Kontratua burutu baino lehenago, epaileak ebazpen bat eman dezake, Erregistroaren arabera ordezkaritza ahalmenak dituen subjektuari le gebideztaketa kentzeko eta, aldi berean, horren ordez beste pertsona bat izen datzeko, babes karguan jardun dezan. Hala gertatu arren, ebazpen hori ez badago Erregistroan inskribaturik, hots, Erregistroak agertarazten duen egoe ra ez bada oraindik aldatu, baliozkoa da Erregistroan babes karguaren titular gisa agertzen denarekin egindako negozioa.

BIBLIOGRAFIA Ikus

28.

gaian

FAMILI ZUZENBIDEA

azaltzen

dena.

Hogeita zazpigarren gaia BABES ERAKUNDEAK (II). BABES ZEREGINAK. TUTORETZA Laburpena: §78. Tutoretza.— 269. Tutoretzapean egon behar diren subjektuak.— 270.

Tutoretza eragin eta eratu behar duten subjektuak.— 271. Testamen tuan nahiz agiri publikoan gurasoek egiten dituzten xedapenak, seme alaben tutoretzari buruz.— 272. Adingabekoei edo ezgaituei dohaintzan emandako ondasunen administratzailea.— 273. Tutore izendatua izateko gaitasuna eta ezdoitasun kariak.— 274. Pertsona juridikoak tutore iza tea.— 275. Tutorearen hautespena eta izendapena.— 276. Zein kasutan izendatu behar diren bi pertsona aldi berean tutore.— §79. Tutoretzaren egikaritza.— 277. Tutoretza eginkizunen hasiera eta garapena: A) Kar guaz jabetzea; B) Tutorearen betebeharrak, kargua egikaritzen hasi baino lehen; C) Tutorearen eginkizunak; D) Tutorearen egintzen artean, epaile aren baimenarekin burutu behar direnak; E) Tutoreak ordainsaria jasotze ko duen eskubidea.— 278. Tutorea kargutik enkaitzea.— 279. Tutoretza azkentzea.— 280. Kargua amaitzean, kontuak ematea.

§78. TUTORETZA 269. Tutoretzapean egon behar diren subjektuak Tutoretzapean jarri behar dira ondoko subjektuak (ikus, era berean, Kata luniako 39/1991 Legearen 3. art.): a) Adingabeko emantzipatugabeak, horiek guraso ahalgopean ez daude nean (KZren 222.1. art.).

Adingabekoak egoera horretan jartzen dira, batetik, gurasoak hil edo eu ren inguruan heriotza adierazpena ematen denean (KZren 169.1. art.); eta, bestetik, KZren 170. art.an ezarritako karietarik edozein delaeta euren gura soei guraso ahalgoa kentzen zaienean.

FAMILI ZUZENBIDEA

b) Ezgaituak, epaiak hala ezarri duenean (222.2. art.).

Kasu horren barruan, bi hipotesi bereiz daitezke: a) ezgaitua adin nagusi koa izatea, eta b) ezgaitua adingabekoa izatea. Azken kasu horretan, KZren 205. art.an ezarritako ahalmena erabiltzen du tutoreak, tutore horrek aurrei kusi izan duelako, adin nagusitasunera heldu eta gero ere, adingabetasunean antzemandako ezgaitasunak bere horretan iraungo duela. Halakoetan, eta ezgaitua adin nagusitasunera heltzean tutoretza azkendu ez dadin (KZren 276.1. art.), tutoreak ahalmen hori egikari dezake, beste tutore bat izendatze ko prozedura hasi beharrik gabe. Kasu horretan, KZren 210. art.tik ateratzen denez, ezgaiketa adierazten duen epaian bertan, epaileak tutoreari agindu die zaioke karguaren egikaritzari eusteko. Kasu horretan, tutoretza ez da adinga beko baten gainekoa, ezpada ezgaitu baten gainekoa; tutoretza hori azkentzen da, epailearen ebazpenak ezgaiketari amaiera ematen dionean edota tutoretza ren ordez kuradoretza ezartzen denean (KZren 277.2. artikulua).

Bestela, ez gaiketa adierazten duen epai horretan, epaileak agindu dezake tutorea beste pertsona bat izan dadin eta ez, ordea, ezgaiketa adierazpena eragin zuena. c) Guraso ahalgo luzatuaren menpe daudenak, ahalgo hori azkendu bada, kuradoretza eratu behar denean izan ezik (222.3. art.).

Kasu horretan, tutoretza eratzen da, guraso ahalgo luzatuaren menpe da goen adin nagusikoaren gurasoak hil direnean bakarrik. KZren 171. artiku luan azaltzen dira beste kari batzuk ere, guraso ahalgo luzatua azkentzeko. Dena den, kari horiek gertatu arren, ezin da tutoretzarik eratu, batetik, beste subjektu batzuen esku geratzen delako kari horiek gertatu arte gurasoen esku zegoen ahalgoa (aurreko gaietan azaldu dugun moduan, adopzioa eratzean, guraso ahalgoa luzatu egiten da, eta adopziohartzaileak egikaritzen du ahal go hori); edo, bestetik, guraso ahalgo luzatuaren menpe dagoenak

bere gaita suna berreskuratzen duelako (hori berori gertatzen da, lehenengo eta behin, ezgaitasunaren amaierari buruzko adierazpena ematen denean; eta, bigarre nik, ezgaitua ezkontzen denean, hau da, ezgaituak gaitasuna berreskuratzen duenean, kasu horretan bakarrik eman baitezake adingabekoak baliozkotasu nez ezkontzeko adostasuna). d) Babesik ez duten adingabekoak (222.4. art.).

KZren 172.1. art.ak dioenez, «Babesgabezi egoeratzat har daitezke egitatez gertatzen direnak, adin gabekoen zaintzari buruz legeek ezartzen dituzten babes eginbeharrak ez betetzeagatik edota eginbehar horien egikaritza ezinezkoa edo desegokia iza teagatik, adingabekoei ez bazaie ematen nahitaezkoa duten laguntza morala nahiz materiala».

Egitatezko kasu hori betetzen denean, legearen aginduz tutoretza era txikitzen zaio «kasuan kasuko lurraldean adingabekoen babesaz arduratzen den erakunde publikoari» (KZren 172.1. art.).

Tutoretza modu berri hori «au tomatiko»tzat hartu izan da; tutoretza automatiko horren inguruan, hurrengo gaian arituko gara sakonago.

270. Tutoretza eragin eta eratu behar duten subjektuak a) Kode Zibilaren 229. art.ari helduta, tutoretzaren eraketa eragin behar dute subjektu jakin batzuek. Subjektuok dira, lehenlehenik, 223. art.an azal tzen den ahalmena erabiliz gurasoek izendatu dituzten senideak, guraso horiei guraso ahalgoa kendu ez bazaie (226. art.). Tutore karguan aritzeko izenda pen hori gurasoen testamentuan azal daiteke edo, osterantzean, notarioagiri publiko batean. b) Bigarrenik, tutoretzaren eraketa eragin behar du adingabekoaren zain tzaz arduratzen den subjektuak. Hori berori gertatzen da bi egoera FAMILI ZUZENBIDEA

hauetan: —Batetik, adingabekoaren gaineko guraso ahalgoa dutenek egiaztatzen dute ezin dutela adingabekoa zaindu, gaixotasun edota beste inguruabar larri ren bat dela medio. Ondoren, eta guraso ahalgoaren titularrek hala eskaturik, epaileak erabakitzen du kasuan kasuko lurraldean adingabekoen zaintzaz ar duratzen den erakunde publikoak bere gain hartzea adingabeko hori zaintzeko ardura; gainera, legearen arabera bidezkoa izanez gero, epaileak berak zuze nean har dezake erabaki hori (KZren 172.2. artikulua). Kasu horietan guztie tan, erakunde publikoak tutoretzaren eraketa eragin behar du, guraso ahalgoa duena edo dutenak hil direnean bakarrik. Bide bertsutik ere, kasu batzuetan, behin erakunde publikoak adingabekoari harrera eman eta gero, guraso ahal goa kentzen zaie guraso ahalgoaren titular bakarrari edo guztiei; hipotesi ho rietan, epaiak erabakiko du zein izango den babes eginkizunak beteko dituen pertsona fisikoa edo juridikoa. —Bestetik, egitatezko zaintza deiturikoaren menpe egon daiteke adinga bekoa edo ustezko ezgaia (KZren 303. art. eta ondorengoak).

Kasu horretan, egitatezko zaintza egikaritzen duenak eragin behar du tutoretzaren eraketa.

KZren 229. art.aren aginduz, kasuankasuan tutoretzaren eraketa eragin behar duenak ez badu halakorik egiten, jarraiko subjektuak erantzule solida rioak dira: batetik, gurasoek testamentuan zein agiri publikoan tutore kargua betetzeko izendatu dituzten pertsonak, horrelako izendapenik izanez gero; eta, bestetik, adingabekoa edo ezgaitua zaintzen duten pertsonak, halakorik izatekotan. Bada, subjektu horiek guztiek erantzukizun solidarioa dute, adin gabekoak edo ezgaituak izan ditzakeen kaltegalera guztien gain; horrek esan nahi du subjektuok kaltegalera horiek ordaindu behar dituztela.

Orobat, eran tzukizun hori ezartzen da, lege jatorria duen betebehar bat ez betetzeagatik; betebehar hori KZren IV. liburuak ezarritako

eraentzaren menpe dago, lege testu bereko 1090. art.ak halaxe agintzen duelako. c) Hirugarrenik, KZren 228. art.aren arabera, Fiskaltzaren funtzionario ek, euren eskumeneko lurraldearen barruan, antzematen dutenean adingabeko nahiz ezgaitu batek babesa behar duela, epaileari eskatu behar diote tutoretza era dezan haren gain. Fiskaltzaren funtzionarioek horren berri izan dezakete, bide hauek direla medio: 窶板ｫEdozein pertsonakﾂｻ hori jakinarazi dielako. Nire ustez, adierazmolde horren barruan sartu behar dira, batetik, KZren 230. art.an xedatutakoaren arabera, hiritar guztiak, tutoretzaren eraketa eragin dezakeen egitate baten be rri dutenean; eta, bestetik, KZren 203. artikulua analogiaz aplikaturik, aginta riak eta funtzionarioak, euren karguak direlabide jakin dakitenean edozein pertsona tutoretzapean jartzeko kariren bat izan daitekeela. 窶認untzionarioek eurek zuzenean ezagutzen dutelako kasua.

Kasu hori gertatzen da, 229. artikuluan aipaturiko pertsonek ez dutenean euren betebeharra bete, hau da, pertsona horiek ez diotenean epaileari eskatu tutoretza era dezan. Gauza bera gertatzen da, halako pertsonarik ez badago. d) Azkenik, KZren 228. art.ari helduta, lurraldearen arabera eskuduna den epaileak tutoretzaren eraketa agindu behar du, baita beraren arioz ere, ondoko kasuetan: lehenengo eta behin, aurreko kasuetan adierazi dugun per tsona hori ez badago; bigarrenez, halakorik izanda ere, inork ez badu tutore tzaren eraketa eragin; eta, hirugarrenez, Fiskaltzak egoera horren berririk izan ez badu. Dena den, tutoretzaren eraketa agintzeko, epaileak antzeman behar du subjektu batek tutoretzaren zaintza eta babesa behar dituela; eta hori jakin dezake, dela edozein pertsonak horren berri eman diolako (KZren 230. art.), dela epaileak berak zuzenean egoera hori ezagutzen duelako.

FAMILI ZUZENBIDEA

Tutoretzaren eragitea arautzen du Kataluniako 39/1991 Legearen 17. artikuluak.

271. Testamentuan nahiz agiri publikoan gurasoek egiten dituzten xedapenak, semealaben tutoretzari buruz KZren 223. art.aren arabera, gurasoek ahalmen batzuk dituzte —nire ustetan, guraso adierazmolde horrek bere baitan hartzen ditu, nahiz guraso biologikoak, nahiz adopzio bidez guraso bihurtu direnak; izan ere, KZren 226. art.tik atera daitekeenez, guraso ahalgoa duenari dagokio ahalmen hori ek egikaritzeko legebideztaketa—. Ahalmen horien artean aipa daiteke, lehe nik eta behin, tutorea izendatzeko ahalmena. Ahalmen hori erabiliz, gurasoek euren testamentuan edota notarioagiri publiko batean izenda dezakete tuto rea. Bistakoa denez, manuaren idazkera ez da taxuzkoa; idazkera horri heldu ta, badirudi gurasoek eurek izendatzen dutela euren semealaba adingabekoen edo ezgaituen tutorea, eta hori ez da horrela gertatzen.

Haatik, Kode Zibilaren 224 eta 234. artikuluen irakurketatik ondoriozta tzen denez, epaileari dagokio tutorea izendatzeko ahalmena.

Zinez, izendape na egitean, epaileak kontutan izan behar ditu gurasoek egindako xedapenak. Alabaina, tutorea izendatzeko, epaileak aurretiaz kargu hori eskaini behar du, 234. art.an ezarritako hurrenkerari helduta.

Ondoren, epaileak tutore izenda tzen du eskaintza hori jaso eta kargua onartzen duen pertsona.

Dena den, ziodun ebazpen bat emanez, epaileak aldaraz edo alde batera utz dezake 234. art.ko hurrenkera; areago oraindik, epaileak hala egin behar du, adingabeko edo ezgaituaren onurarako hori beharrezkoa denean.

Beste hitz batzuekin esateko, epaileak tutorearen kargua eskaini behar die 234. art.an azaltzen diren pertsonei. Aurreko tokietan aipaturiko pertsona horiek izan ezean, edota pertsona horiei kargua ez eskaintzeko arrazoi ga

rrantzitsuak izanez gero, epailearentzat lotesleak dira gurasoek egindako xe dapenak. Nolanahi den ere, epaileak bazter utz ditzake gurasoek testamentuan zein notarioagiri publikoan egindako izendapen batzuk, hori nahitaezkoa de nean adingabeko edo ezgaituaren onurarako.

Bigarrenik, eta 223. art.ak berak agintzen duenez, gurasoek ahalmena du te, lehentxoago aipaturiko agirietan, tutoretzaren organo ikuskatzaileak ezar tzeko, organo horiek osatu behar dituzten pertsonak izendatzeko eta beste edozein xedapen agintzeko ere, semealaba adingabeko edo ezgaituen pertso nari buruz edota horien ondasunei buruz.

Benaz, eta aurreko kasuan gertatzen den bezala, gurasoen borondateak berez ez dakar organo horien eraketa, ezta gorago azaldu izan ditugun neurri ak hartzea ere; aitzitik, ahalmen hori epaileari bakarrik dagokio.

Besterik ze haztu ezean, epaileak gogoan izan behar ditu gurasoek egindako xedapenak. Edozein modutan ere, xedapenok ez dira eragingarriak ondoko kasuetan: zio dun ebazpen baten bidez eta adingabekoarenganako onura kontutan hartuta, epaileak ezartzen duenean bere ustez neurri horiek guztiak edo horietatik batzuk ez direla komenigarriak.

Gisa berean, behin gurasoek egindako xeda pen guztiak baztertu edo horietatik batzuk onartu eta gero, epaileak bere iru diz egokiak diren zaintza eta kontroleko neurriak har ditzake, nola tutoretza eratzeko ebazpenean bertan, hala horren osteko beste ebazpen batean (KZren 233. artikulua).

Ahalmen horiek egikaritzean, gurasoek bi kargu bereiz ditzakete: batetik, pertsonaren tutorea eta, bestetik, ondasunen tutorea (KZren 236.1. art.); per tsona batzuk aldi berean izenda ditzakete tutore, tutoretza hori batera egika ritzeko, modu mankomunatuan edo modu solidarioan (KZren 236.4 eta 237. art.ak); eragingarritasunik gabe utz ditzakete, modu erlatiboan bada ere, tutoretza egikaritzeko ezdoitasun kari batzuk (KZren 246. art., eta 243. art.ko 3 eta 4. zenbakiak); modu FAMILI ZUZENBIDEA

erlatiboan ere, tutore izateko aukerarik gabe utz ditzakete pertsona batzuk (KZren 245. art.); mantenua ematearen truk, tuto reari eratxiki diezaiokete tutoretzapekoaren ondasunek ematen dituzten frui tuak eskuratzeko ahalmena (KZren 275. art.); eta, orokorrean, gurasoek ezar dezakete euren aburuz egokiak diren neurrietatik beste edozein ere, horrekin urratzen ez badituzte KZren 1255. art.an araututako muga ezagunak.

Bestalde, gurasoek egindako xedapenak eragingarriak izan daitezen eta, beraz, epaileak xedapen horiek kontutan izan ditzan, derrigorrezkoa da, testa mentua edo notarioagiria idazteko unean, gurasoak guraso ahalgoaz gabetu rik ez egotea (226. art.).

Bukatzeko, Kode Zibilak arautzen du beste kasu bat ere.

Orobat, gerta daiteke agiri desberdinak izatea, bata bestearen ondoren, aitak eta amak ba karka edo biek batera egikaritu izan dituztelako KZren 223. artikuluan euroi ematen zaizkien ahalmenak (bakarreko egikaritza nahitaezkoa da, ahalmen horiek testamentuan egikaritzen direnean; izan ere, KZren 669. art.ak testa mentu mankomunatua debekatzen du). Halako kasuetan, erregela orokor gisa esan daiteke agiri horietan guztietan azaltzen diren xedapenak eragingarriak direla, euren edukia bateratzeko modukoa den heinean. Bateraezintasunik izanez gero, epaileak erabaki desberdinak har ditzake, besteak beste, jarraiko ak: tutoretzapekoarentzat egokien gerta daitezkeen neurriak hartzea; inolako neurririk ez hartzea, adingabekoarenganako onuraren ikusmoldetik hori beha rrezkoa ez delako; edota, azkenik, beste neurri batzuk hartzea, arrazoi berbe rak direla bide. Aldez edo moldez, erabaki horien guztien arrazoiak azaldu behar ditu epaileak, ziodun ebazpen baten bidez (KZren 225. art.).

(Ikus Kataluniako 39/1991 Legearen 5. art. eta ondorengoak).

272. Adingabekoei edo ezgaituei dohaintzan emandako ondasunen administratzailea

Dohaintzaemaileak eta testamentugileak sistema bereziak ezar ditzakete, adingabekoari edo ezgaituari eskualdatutako ondasunak administratzeko; gau za bera egin dezake, adingabeko edo ezgaituaren mesedetan eta dohaineko ka ria duen negozio baten bidez, ondasun bat edo batzuk xedatzen dituenak ere. Sistema horiek ezartzean, subjektuok ez dute aintzat hartu behar adingabeko edo ezgaituaren ondasunak zaindu eta babesteko babes erakunderik dagoen ala ez.

Hortaz, subjektu horiek pertsona bat edo batzuk izenda ditzakete, admi nistratzailearen eginkizunak bete ditzaten; zehaztu dezakete zein eginkizun dagokien administratzaile horiei karguaren egikaritzan; eta, orokorrean, ad ministrazio horren eraentza juridikoa osatzen duten erregelak finka ditzake te. Berariaz ezer ezarri ezean, tutoreak egikaritzen ditu administratzaileari eratxiki ez zaizkion ahalmenak (227. art.).

Agerikoa denez, antzekoak dira kasu horretan Kode Zibilak arautzen du en kasua eta 164.1. art.an ezarritakoa; horregatik, aztergai dugun kasuan ere, aplikatzeko modukoa da aurreko manua azaltzean adierazi duguna.

(Ikus Kataluniako 39/1991 Legearen 8 eta 9. art.ak, eta KatOKren 65 eta 66. art.ak).

273. Tutore izendatua izateko gaitasuna eta ezdoitasun kariak Kode Zibilak baldintzatu egiten du tutore karguan aritzeko gaitasuna.

Tu tore izendatua izan den pertsonak bi inguruabar hauek bete behar ditu: a) Bata, positiboa: eskubide zibilak osoosorik egikaritu ahal izatea.

Nolabait esateko, tutore izendatu den pertsona adin nagusikoa izan behar da, eta pertsona horrek jarduteko gaitasun osoa izan behar du. Ondorenez, izendapenaren aurretik, tutorea FAMILI ZUZENBIDEA

ezin da ezgaituta egon.

Horren ildotik, luze eta zabal eztabaidatu izan da adingabeko emantzipa tuak eta zarrastelak tutore izateko gaitasunik duten ala ez.

Baiezkoaren aldeko tesiak KZren 323. artikuluko idazkera hartzen du oi narri gisa, adingabeko emantzipatuak tutore izateko gaitasuna duela adieraz teko. Manu horrek adingabeko emantzipatuaren gaitasun esparrua zehazten du. Hori egitean, manuak adingabeko emantzipatua eta adin nagusikoa pare katzen ditu esparru pertsonalean. Hori dela eta, esparru horretan adingabeko emantzipatua adin nagusikotzat jotzen bada, orduan badirudi adingabeko ho rrek bete ditzakeela pertsonaren tutoreak betetzen dituen eginkizunak; horre tarako gai dela ulertu behar da nonbait.

Autore batzuek uste dute adingabeko emantzipatuak gaitasuna duela, dela ondarearen tutore izateko, dela pertsonaren tutore izateko. Hori baieztatzeko, autoreok hauxe diote: ÂŤadingabeko emantzipatuak egiazko gaitasuna du jar duteko; zernahi gisaz, kasu batzuetan, eta lege aginduz, gainontzeko batek gaitasun hori osatu behar du. Horregatik, gure iritzian, emantzipazioak berez dakar eskubide zibilak osoosorik egikaritzeko aukera. Bada, egikaritza hori ez da mugatzen; aitzitik, moldatu egiten da kasuz kasu, gainontzekoaren es kuhartzea nahitaezkoa denean egintza edo kontratuari eragingarritasun osoa emateko. Alabaina, KZren 323 eta 324. art.etan aipaturiko kasuetan, emantzi patuak ezin badu bakarrik jardun, zer egin behar da kasu bera azaltzen de nean, emantzipatu horrek egikaritutako tutoretzaren inguruan?

Legeak berak eratortzen du tutoreak, bere eginkizunak egikaritzen dituenean, emantzipa tuak baino esparru mugatuagoa duela jarduteko. Horretara, tutore emantzi patuak egin behar duen gauza bakarra da lege mekanismoa abian jartzea, hau da, epaileari eskatzea kasu horretan nahitaezkoa den baimena.

Horixe da, iza tez, KZren 323. art.ak ezartzen dituen eskuhartze

mekanismoetarik bat. Zinez, jorragai dugun kasuan, mekanismo horren esparrua mugatuagoa da, tutoretzaren kasuan baino; hala ere, gehiago ahal duenak gutxiago ere ahal duÂť (GĂ“MEZOLIVEROS, M.ÂŞ).

Edonola ere, nire ustez, aurreko adierazpenek akats bera dute, euren abia buruan bertan. Egineginean ere, KZren 241. art.aren arabera, tutoreak bere eskubide zibilen osoosoko egikaritza izan behar du; hots, tutoreak jarduteko duen gaitasunak ezin du inolako mugarik izan, ez muga pertsonalik, ezta on darearen arloko mugarik ere. Horren ondorioz, edozein arlotan jarduteko gai tasuna izan behar du tutoreak.

Autore batzuen irudiz, zarrastela pertsonaren tutore bakarrik izan daiteke. Tesi horren abiapuntua, izatez, ondokoa da: zarrastelaren ezgaitasuna ondare arlokoa baino ez da; horrexegatik, gainerako ahalmen eta eskubide pertsona lak egikaritzeko gai da zarrastela, hots, adingabeko edo ezgaituaren tutoretza pertsonalaz ardura daiteke (CANO TELLO, C. A.). KZren 244.5. art.ari helduta, birdoitu gabeko porrot eginak eta konkurtsatuak gai dira pertsonaren tutoretza egikaritzeko; izatez, konkurtso edo porrot adierazpenaren ondorioz, birdoitu gabeko porrot eginak eta konkurtsatuak euren ondasunak administra tzeko ezgaiturik (KZren 1914. artikuluaren hitzetan) edo ezdoiturik (MKren 814. art.aren mintzairan) geratzen dira.

Ondorenez, nire aburuz, onartzeko modukoa da zarrastela adingabeko edo ezgaituaren pertsonaren tutore izatea, berberak baitira zarrastel horrek duen ezgaitasuna eta konkurtsatuak edo porrot eginak duena. Nolanahi den ere, aukera hori onartzean, ondoko paradoxa azaltzen zaigu nahitaez: pertso naren eta ondarearen tutoretzak independenteak izan behar dira, eta ez dute elkarren artean ezelako loturarik izan behar. Jakin badakigunez, hori ulertzea ez da taxuzkoa eta legegileak berak ere badaki hori. Ildo horretatik, ezin uler daiteke pertsonaren tutorea adingabeko edo ezgaituaren ondareari buruzkoak ez diren eginkizunez bakarrik arduratuko denik. Nahitaez, pertsonaren tutore ak ondasunen administrazio edota xedapenari buruzko erabakietan parte har FAMILI ZUZENBIDEA

tzen du. Hori berori agertarazten du legegileak berak ere, 236.1. art.an. Manu horri helduta, bi tutore izan daitezke tutoretza egikaritzeko: bata, pertsonare na eta bestea, berriz, ondarearena; hori ahalbideratu eta gero, manuak hauxe gaineratzen du: bi tutoreei dagozkien erabakiak bibiek batera hartu behar dituzte.

Hortaz, zarrastelak tutore izateko gaitasuna duela onartu behar al da de rrigor? Ni ezezkoaren alde azaltzen naiz; osterantzean, onartu beharko genu ke subjektu batek (zarrastelak, alegia), inoren interesen esparruan aritzeko ondare gaitasuna izanik ere, ez duela halako gaitasunik beraren interesen es parruan jarduteko. b) Bestea, negatiboa, Kode Zibilaren 243.etik 246.era arteko art.etan azal tzen diren ezdoitasun karietan ez erortzea.

Tutore izateko izendatu den pertsonaren inguruan, Kode Zibilak ingurua bar batzuk zehazten ditu; inguruabar horiek zerrenda itxia osatzen dute.

Ingu ruabarrok gertatzen badira, pertsona horrek ezin du tutore kargua egikaritu. Halako inguruabarrak erabatekoak zein erlatiboak izan daitezke.

Kari edo in guruabarrok ondokoak dira: 1. Epaileak emandako ebazpen irmoaren bitartez, gurasoei guraso ahal goaren egikaritza kentzea edo etetea.

Kari horri eutsiz, tutore izateko ezdoiturik dago guraso ahalgoaz gabetua izan den aita edo ama, gabetze hori gertatu denean, guraso ahalgoari datxez kion eginbeharrak ez betetzeagatik emandako epaiaren ondorioz (154. art.) edo, bestela, kausa kriminaletan edo ezkontzaren inguruko kausetan emanda ko epaiaren ondorioz (170. art.). Gauza bera gertatzen da, hain zuzen ere, ondoko kasuetan: deuseztasun, banantze edo dibortzio auzietan, auzibidean bertan horretarako kariren bat azalduz gero (KZren 92. art.ko 3 eta 4. lerroal

deak); guraso bat giza sorkuntza ekarri duten harremanen ondorioz kondena tua izan denean, zigor epai irmoaren bidez (KZren 111.1.1. artikulua), hau da, bortxaketa, estupro eta bahiketa delitu, edota sexu eraso zein prostituzioa ren inguruko delituen erruduna denean guraso hori (ZKren 444 eta 446. arti kuluak, eta 452 bis g); zigor epai batek gurasoa kondenatu duenean, familia uztearen delituagatik (ZKren 487.3. art.); gurasoa zigortua izan denean, per tsonen aurka ZKren 582.2 eta 584.2. art.etan azaltzen den faltaren bat egi teagatik; eta, azkenik, semealabaren semealabatasuna judizio bidez zehaztu izan denean, gurasoa horren aurka agertu arren (KZren 111.1.2. art.).

Halaber, guraso ahalgoa etenda dutenak ere ezdoiak dira tutore izateko. Horixe gertatzen da, besteak beste, kasu hauetan: Adingabekoen Auzitegi Ba besleei buruzko Legearen 9.3 eta 13. art.ek ezarritako kasuetan; gurasoen artean etengabeko desadostasunak daudenean edota guraso ahalgoaren egika ritza modu larrian oztopatzen duten karietatik beste edozein gertatzen denean (KZren 156.2. art.); deuseztasun, banantze edo dibortzio auzietan; epaileak neurri hori hartzen duenean, adingabekoa arrisku nahiz kalteetatik babesteko, 158.3. art.aren arabera; guraso bat absente dagoenean edota guraso horrek ezgaitasun zein ezintasunen bat duenean, guraso ahalgoa egikaritzeko (156.4. art.); gurasoak banantzen direnean, 156.5. art.aren kasuan; eta, bukatzeko, epaileak guraso bati eratxikitzen dionean erabakiak hartzeko ahalmena, Kode Zibilaren 156.2. art.aren lehenengo tartekaduran aipaturiko hipotesian.

2. Epaileak emandako ebazpenaren bidez, zaintza eta hezkuntzarako es kubideak kentzea, osoosorik edo zati batez.

Kasu hori betetzen da, KZren 172. artikuluan azaltzen diren hipotesietan; horrelakoetan, adingabekoen zaintza eta harrera gauzatzen dira, epaileak emandako ebazpenaren ondorioz.

Horretara, bi egoera bereiz daitezke: bata, adingabekoa babesik gabe egotea, manu horretan bertan adierazitako esangu FAMILI ZUZENBIDEA

ran; eta, bestea, gurasoek ezintasunen bat izatea, adingabekoaz arduratzeko. Batera zein bestera, epaileak aintzat izan behar du bi egoera horiek gertatzen diren ala ez, adingabeko emantzipatuaren zaintza edo harrera erabakitzen du en judizio ebazpena emateko eta, horren ondorioz, gurasoei zaintza eta babes ahalgoa kentzeko, osoosorik zein zati batez (170. art.).

3. Lege aginduz, aurreko tutoretza baten egikaritzatik enkaitua izatea.

Kari hori aplikatu ahal izateko, tutore izateko izendatua izan denak au rretiaz tutore kargua egikaritu behar izan du derrigor. Halaber, ondoko bal dintzetarik bat bete behar da: kargua egikaritzean, tutore hori 243 eta 244. art.etan adierazitako jokabide batean erortzea, jokabide horiek Zuzenbide ti poaren barnekoak direlarik; zeregina behar den moduan ez egikaritzea edo karguari datxezkion eginbeharrak ez betetzea; edo, azkenik, igarriigarrian azaltzea pertsona hori ez dela kargua egikaritzeko gauza (247. art.).

4. Zigor arloko edozein kondenaren ondorioz, askatasuna kentzea, konde na hori betetzeke dagoenean.

Egiatan, 1. zenbakira bildutako auzietan epai kondenatzailerik izanez ge ro, epai horrek zigor erantsi gisa ezar diezaioke errudunari tutoretza eskubi deak galtzea. Edonondik begira dakiola ere, nire irudiz, hori ez da laugarren zenbaki honetako ezdoitasun kariaren oinarria. Aitzitik, kari horren oinarria da auziotan errudun ateratzen denak ezintasun objektibo bat edukitzea, tuto rearen eginbeharrak betetzeko; izan ere, kondenatuak ezin ditu eginbeharrok bete, kartzelan dagoelako.

5. Edozein delituren ondorioz kondenatua izatea, hortik argiroargiro ate ra badaiteke pertsona horrek ez duela behar den moduan beteko tutoretza.

Bistakoa denez, legegileak ezarritako ezdoitasun karien artean, bosgarren hori erlatiboa da. Argiago esateko, gurasoek, 223. art.ak ematen dien ahalme na erabiliz, tutore izenda dezakete subjektu zehatz bat, nahiz eta subjektu hori lehen azaldutako karian erori dela jakin. Hori egitean, gurasoek zeregin ho rretan aritzeko aukera ematen diote halako karguak betetzeko ezdoiturik da goen bati. Edozein modutan ere, aurrerago azaldu dugun bezala, epaileak ez du derrigor tutore izendatu behar gurasoek euren testamentuan edo agiri pu bliko batean deitu dutena. Kontrara, gurasoen izendapena albo batera uzteko, nahikoa da epaileak ziodun ebazpen bat ematea, gurasoen borondatearekin bat ez etortzeko izan dituen arrazoiak azalduz.

Hori dela eta, epaileak uler dezake gurasoek deituriko pertsonak, harako delitua egin duenez, ez duela tutoretza behar bezala beteko.

Horregatik, adin gabeko eta ezgaituarenganako onura gogoan izanda, epaileak pertsona horren ezdoitasuna adieraz dezake; hori eginez gero, gurasoek egindako xedapenak baztertu eta pertsona horri betebetean aplikatzen zaio ezdoitasun karia.

Bestalde, eta aurreko ahalmenaz gain, epaileak zuhurtziarakotasun zabala du eta, zuhurtziarakotasun hori erabiliz, erabaki dezake delitu zehatz baten egile gisa kondenatua izan dena ezdoiturik dagoen ala ez, kargua egikaritze ko. Gainera, Kode Zibilean ez da azaltzen zeintzuk diren babes kargua egika ritzeko ezdoitasuna dakarten delituak.

6. Kargua egikaritzeko ezintasuna duten pertsonak, ezintasun hori egita tezkoa eta erabatekoa denean.

Halako karirik izatea hagitz harrigarria da. Orain arte azaldutakoa kontu tan hartuta, badakigu, jakin ere, epaileak tutore izenda dezakeela adingabeko edo ezgaituarenganako onuraren ikusmoldetik kargua modurik egokienean egikarituko duen subjektua. Hortaz, edozein pertsonak egitatezko eta erabate ko ezintasunik badu kargu hori egikaritzeko, epaileak bere kabuz FAMILI ZUZENBIDEA

adieraz de zake pertsona hori ez dela doia tutore kargua egikaritzeko. Hori gerta daiteke, ulerbidez, judizio bidez absentzi adierazpena jaso dutenekin; gaixotasun zein lesio bat izateagatik, tutore izendatuz gero, izendapenaren desenkusa eskatu beharko luketen subjektuekin; euren egoera ekonomikoa delaeta kargua egi karitu ezin dutenekin; eta, orokorrean, edozein inguruabar delabide kargua egikaritzeko ezinduta daudenekin, nahiz eta inguruabar hori ezgaitasun karia izan ez. Horregatik, nire ustez, seigarren kariak gogoratu besterik ez dio egi ten epaileari (hori beharrezkoa ez bada ere) ez dituela tutore izendatu behar pertsona jakin batzuk; izan ere, horietako bat tutore izendatuz gero, epaileak ez luke adingabekoarenganako onura behar bezala zainduko eta, ondorenez, hori prebarikazioa izango litzateke (ZKren 354 eta 355. art.ak). Zernahi gi saz, oroigarri bat izateaz gain, kari horrek badu beste erabilgarritasunik ere; bada tutore izendatua izan den horrek lehentxoago aipatu ditugun inguruaba rrak betetzen baditu, gainontzekoek ezdoitasun kari horretara jo dezakete, he rri botereen babesa lortzeko.

7. Tutoretzapekoarekin ageriko areriotasuna dutenak.

Tutoretzaren arauetan antzeman daitekeen teknika orokorrari eutsiz, le gegileak kontzeptu zabalak erabiltzen ditu kari hori azaltzeko.

Kontzeptu ho riek urratu egiten dute legegile horren zereginak izan behar duen helbururik garrantzitsuenetako bat; helburu hori, izatez, hauxe da: legeak ematearen bi dez, segurtasun juridikoa eskaintzea. Horren harira, Zuzenbidearen ikuske ratik, zer da areriotasuna? Zein da irizpiderik ziurrena, ageriko areriotasuna eta ezkutuko areriotasuna bereizteko? Epaileari dagokio bi horiek bereiztea eta hala egin behar du, KZren 231. art.an aipaturiko entzunaldi fasearen ondoren. Fase horretan, epaileak bere ustez egokiak diren iritzi guztiak entzun ditzake, nahiz adingabeko edo ezgaituaren seniderik hurbilenenak, nahiz beste edo zein pertsonarenak ere; are gehiago, epaileak tutoretzaren beharra

duenaren iritzia entzun behar du, hori 12 urtekoa baino nagusiagoa bada eta behar bes teko adimenik badu. Dena den, ezbairik gabe esan daiteke kari honen barruan ez direla sartzen tutoretzapekoak eta tutoreak izan ditzaketen interes ekono mikoen arteko gatazkak.

8. Jokabide makurreko pertsonak edo bizibide ezagunik ez dutenak.

Eraldaketa gertatu aurretik ere, Kode Zibilaren antzinako 237.5. artiku luak ezarririk zuen ezdoitasun kari hori. ORTEGA LORCAren ustetan, debe ku hori ezartzen zitzaien moralaren arau zorrotzak urratzen zituzten guztiei. Horregatik, autore berak hauxe gaineratzen du: ÂŤBizibide ezagunik ez dutenak ezdoituta daude tutore izateko.

Arean bere, zoro eta gaizkileei ezdoitasun kari hori aplikatu behar zaie, aberatsitxurak egiten dituztenean eta euren egoera ekonomikoa egitate hauen ondorio denean: lukurreria handiko maile guen ondorio, joko edota bizioaren ondorio eta, oro har, beste edozein balia bideren ondorio, baliabide hori ezkutukoa izateagatik, ezezaguntzat jo behar deneanÂť. Hor aipatu dugun iruzkingileak manu horren baitan sartzen ditu al ferrak ere, alferrok honetara definitzen dituelarik: ÂŤOndasun eta errentarik ez dutenak, ez ohiko lanbide, arte edo ogibiderik ere, ezta inolako lanpostu, des tino, industria, zeregin zilegi edo bizitzeko beste ematen duen legebidezko ba liabide ezagunik ere, nahiz eta ezkonduta egon eta egoitza finkoa izanÂť.

1933an, Alfer eta Gaizkileei buruzko Lege deiturikoa onetsi zen, eta onespen horrek lege oinarri bat eman zion goian aipaturiko iritziari. Nolanahi den ere, denboraren buruan, lege hori indargabeturik geratu zen, Gizarte Ar loko Birdoikuntza eta Arriskutasunari buruz 1970eko abuztuaren 4an eman dako legearen bitartez; gaur egun, azken lege horrek indarrean dirau.

FAMILI ZUZENBIDEA

1970eko Legearen 2, 3 eta 4. art.etan, arriskutasun egoerak deskribatzen dira; agidanez, egoera horiek erabil daitezke, jokabide makurra eta bizibide ezagunik eza adierazmolde zabalak integratzeko. Zorionez, auzitegiek ez dute lege hori aplikatu. Dena den, eta paradoxa hutsa bada ere, Tutoretzaren Eral daketari buruz 1983an emandako legeak nahierarakotasun zabala eratxiki dio epaileari, aztergai dugun ezdoitasun kariaren inguruko erabakiak hartzeko. Egineginean ere, nahierarakotasun hori zentzuzkoa da, ondokoen filosofian bakarrik: Alfer eta Gaizkileei buruzko Legearen filosofian edo Gizartearen Arloko Birdoikuntza eta Arriskutasunari buruzko Legearen filosofian, eta lege horiek eman zituen estatuaren filosofian ere. Zernahi gisaz, ez dut uste filo sofia hori bat datorrenik egungo estatu demokratikoarekin.

Hortaz, jokabide makurra zer den azaltzeko, bi jarrera har daitezke.

Bate tik, jokabide makurra izan daiteke subjektuak egindako delitu baten ondorio; horrelakoetan, subjektu hori ezdoiturik dago tutore kargua egikaritzeko, Kode Zibilaren 243. artikuluko 4. karian erori izan delako.

Bestetik, jokabide ma kurra izan daiteke epaileak antzeman behar duen egitatezko inguruabarra. Jarrera horri helduta, inguruabar hori antzemanez gero, epaileak uler dezake subjektuak ez duela tutoretzapekoaren onurarako beteko tutore kargua; beraz, epaileak ziodun arrazoiak ditu, KZren 234. art.ak ezartzen duen hurrenkera aldatzeko eta, horren ondorioz, subjektu hori tutore ez izendatzeko.

9. Adingabeko edo ezgaituarekin interes gatazka garrantzitsuak dituz tenak; horrekin auziren bat dutenak, egoera zibilari buruz edo ondasunen ti tulartasunari buruz; eta, azkenik, adingabeko edo ezgaituari diru kopuru handiak zor dizkiotenak.

Azkenengo hiru karietan bezala, kasu horretan ere, epaileak ezdoitasun adierazpena ematen du, kasuan kasuko inguruabarrak aztertu eta gero; izan ere, azterketa horretatik ondorioztatu behar da KZren 234. art.ko hurrenke raren arabera zein den pertsonarik egokiena tutore izateko.

Halaber, 243.4. art.an ezarritako kasuarekin gertatzen den bezala,

ezdoitasun kari horrek izaera erlatiboa du. Bada, adingabeko edo ezgaituaren gurasoek euren testa mentuan tutore izendatzen badute kargua egikaritzeko ezdoiturik dagoen per tsona bat, orduan ezdoitasun karia ezerezean geratzen da lege aginduz; hala eta guztiz ere, ziodun ebazpena emanez, epaileak ezdoitasun kariari euts die zaioke, modu horretan adingabeko edo ezgaituarenganako interesa hobeto ba besten dela ulertuz gero (KZren 246. art.).

Kari horren barruan, egoera desberdinak sar daitezke, ondoko baldintzak betez gero: batetik, egoera horiek larriak edo iraunkorrak izatea edota larri eta iraunkorrak batera izatea, eta egoerok tutoretza eratzeko unean nabaritzea; edo, bestetik, oinarriduna izatea tutorea izendatu eta gero gatazkak izango di relako susmoa. Halakoetan, subjektu jakin bat desegoki gerta daiteke, tutore kargua betetzeko; pertsona hori tutore izanez gero, defendatzaileak bete be harko lituzke, behin eta berriz, tutorearen eginkizunak.

Edozein modutan ere, kari horretara bil daitezke, nola ondare arloko ga tazkak, hala gatazka pertsonalak, horiek guztiak sortzen direnean tutore izan daitekeen pertsonaren eta tutoretzaren beharra duenaren artean.

Manuak be rak zantzu batzuk ematen dizkio epaileari, horrek erabaki dezan interes ga tazka gaindiezina den ala ez.

Ulerbidez, interes gatazka gaindiezina da, jarraiko kasuetan: lehendabizi, tutore izan daitekeenak auziren bat duenean tutoretzapekoarekin, azken ho rren aitatasuna aurkaratzeagatik; eta, bigarrenik, tutore izan daitekeen horrek edozein akzio egikaritzen duenean, tutoretzapekoaren ezkontza deuseza dela adierazteko (edonola ere, badirudi ezin zaiela ezdoitasun kari hori aplikatu bi subjektu hauei: batetik, tutoretza edo kuradoretzaren beharra duena ezgaia zein zarrastela dela adierazteko prozedura hasi eta horri ekiten dion subjek tuari —ezgaitasun zein zarrastelkeri adierazpena jasoz gero—; eta, bestetik, absentzi adierazpena lortzeko prozedura eragin duen subjektuari).

Gisa ber FAMILI ZUZENBIDEA

tsuan, interes gatazka gaindiezina gertatzen da, bai adingabeko edo ezgaitua ren jabetzapeko ondasun higiezin zein higikorren jabariari buruzko auzietan, bai eta ondasun higiezinen gain hark dituen eskubide errealen titulartasunari buruzko auzietan ere. Azkenik, gatazka gaindiezinak azaltzen dira, honako kasuetan: tutoretzaren beharra duen subjektuaren ondarea zenbaterainokoa den kontutan izanik, tutore izan daitekeenak diru kopuru handiak zor dizkio nean tutoretzaren beharra duen horri. Agian, tutore izan daitekeen subjektua ren ezdoitasuna adierazi aurretik, epaileak kontutan izan behar ditu pertsona horren kaudimena eta berorrek eskaintzen dituen ordainketa bermeak; ildo beretik, aintzakotzat hartu behar da, tutoretza egikaritzen hasi baino lehen, tutore izan daitekeen horrek zernolako jarrera azaltzen duen, tutoretzapekoa ren zorra ordaintzeko.

10. Birdoiturik ez dauden porrot eginak eta konkurtsatuak, tutoretzapeko ak duen ondarearen gaineko tutoretzari dagokionez.

Ezdoitasun kari hori artez kritikatu izan da (NICOLĂ S MARTĂ?, J.), tuto retza egikaritzean oso zaila baita ondare arloko arazoak eta arazo pertsonalak bereiztea. Sarritan, konkurtsatuak edo porrot eginak erabakiak hartu behar di tu, tutoretzapekoaren ondasunak administratu eta xedatzeari buruz.

Hori go goan izanik, legegileak berak ezartzen du —eta horixe atera daiteke 236.1. art.tik ere— arazo batzuk aldi berean dagozkiela pertsonaren tutoreari eta ondarearen tutoreari; bada, bi tutore horiek aho batez konpondu behar dituzte halako arazoak.

Bestalde, legeak autonomi esparru bat aintzatesten die gurasoei, subjektu jakin batzuk tutore izateko aukeratik baztertzeko (KZren 245. art.); gurasoek aukera hori egikari dezakete, dela euren testamentuetan, dela notarioagiri publiko batean. Nolanahi den ere, bazterketa hori, berariazkoa izateaz gain, pertsona zehatz bati edo batzuei buruzkoa izan behar da; bestalde, pertsona fisikoak zein juridikoak bazter daitezke.

Ahalmen horren edukia gorabehera, gurasoek egindako xedapenak era

gingarriak izan daitezen, nahitaezkoa da epailearen onespena.

Bestela esanda, gurasoek agiriotan arrazoi batzuk azaltzen badituzte subjektu jakin bat tutore tzatik baztertzeko (KZren 245. art.aren arabera, ez da beharrezkoa arrazoirik azaltzea), epaileak arrazoi horiek aztertu eta egiaztatu behar ditu; hala dene an, epaileak gauzatu behar du 231. art.an aipaturiko entzunaldi fasea ere.

On doren, epaileak berak erabakitzen du subjektu hori tutoretzatik baztertu behar den ala ez. Nabari denez, gauza bera gertatzen da, KZren 223. art.ak gurasoei aintzatesten dien ahalmenarekin.

Tutoretzapekoarenganako onura da, izatez, erabaki hori hartzeko irizpi derik garrantzitsuena; hori berori gertatzen da tutoretzaren inguruan epaileak hartu behar dituen gainerako erabakiekin ere.

Ondorenez, onura hori lortzeko epaileak uste badu ez direla kontutan izan behar gurasoek ezarritako xedape nak, hala egin dezake, ziodun ebazpena emanez. Edu berean, nire iritziz, epaileak kargutik baztertzen baditu gurasoek beren beregi baztertu nahi izan dituzten pertsona berberak, orduan ere ziodun ebazpena eman behar du, berak hartutako erabakia azaldu eta bidezkotzeko, halako erabakiek berebiziko ga rrantzia baitute.

Tutorearen gaitasuna Kataluniako 39/1991 Legearen 19. art.an arautzen da eta debekuak, berriz, 20. art.an.

274. Pertsona juridikoak tutore izatea KZren 242. art.ak agindutakoaren harira, pertsona juridikoak tutore izan daitezke. Horretarako, nahikoa da pertsona juridikoak bi baldintza hauek be tetzea: aurrenaurrenekoa, irabazasmorik ez izatea; eta, bigarrena, pertsona horrek dituen helburuen artean egotea adingabekoak eta ezgaituak babestea.

Horren ondorioz, eta lehendabiziko baldintzari helduta, sozietate zibilak eta merkataritzako sozietateak ezin dira tutore izan, bibiek berezkoa dutelako irabazasmoa (KZren 1665 eta MKren 116. art.ak).

Haatik, tutore izan daitez ke herri intereseko korporazioak, sozietateak eta fundazioak, FAMILI ZUZENBIDEA

legeak horiek aintzatesten baditu; eta, batez ere, tutore izan daitezke pertsona juridiko pu blikoak.

Bigarren lege baldintzaren bidez, murriztu egiten da tutore izan daitez keen pertsona juridikoen kopurua. Orobat, irabazasmorik ez izateaz gain, per tsona juridiko horien helburuetako bat izan behar da, euren titulu eratzaile edo estatutuen arabera, adingabekoak edota ezgaituak babestea.

Pertsona juri diko publikoek ere eginkizun hori betetzeko ardura izan dezakete.

Azken kasu horri dagokionez, autonomi erkidegoek eskumena dute (eskumen hori euren gain hartu badute, behinik behin), babesik ez duten adingabekoen tutoretzaz arduratuko den erakunde publikoa zehazteko (239 eta 172. art.ak). Babesga bezi kasu horietaz landara, Administrazioak berak pertsona juridiko zehatz batzuk ezar ditzake, horien helburuetarik bat denean adingabeko edo ezgaitu ak babestea.

Pertsona juridiko horiek tutore izendatzen direnean, pertsona fisiko bati dagokio karguak berez dakartzan ahalmenak egikaritzea. Pertsona fisiko hori izan daiteke, bai zentroko zuzendaria, bai berorren eskuordea, bai eta eginki zun horren ardura duen funtzionarioa ere. Horiek guztiek behar den moduan betetzen ez badituzte euren eginkizunak, erantzukizun zibila dute pertsona ju ridikoari begira; pertsona juridikoak, ostera, erantzukizuna du epaileari begi ra, eginkizun hori taxuz egikaritzen ez duenean.

Nire aburuz, pertsona juridiko horiek tutoretza pertsonala nahiz ondarea ren gaineko tutoretza izan dezakete, adingabeko edo ezgaituaren gain.

Egin eginean ere, pertsona horiek irabazasmorik ez izateak ez du esan nahi ondarearen gaineko tutoretza ezin dutenik izan. Ildo horretatik, ez da gauza bera, batetik, inoren ondarea kudeatu, administratu eta zaintzea, jarduera ho rren truk irabazasmorik izan gabe; eta, bestetik, jarduera horretan profesional gisa aritzea, prezio baten truk. Bada, ezin da beste barik onartu pertsona ju

ridikoek irabazasmoa dutela, dohaintza zein haborokin bat jasotzen dutenean tutoretzapekoaren eskutik edota KZren 274. art.an aipaturiko ordainsaria es kuratzen dutenean. Hori onartzeak halako pertsona juridikoen muina urratuko luke; gainera, horretara ulertuz gero, irabazasmo bihurtuko lirateke ongintza erakunde eta erlijioordena guztien (eta, batik bat, eskeko ordenen) helburuak.

Edozelan ere, pertsona juridikoak ezin dira tutore izan, eurei aplika da kizkiekeen ezdoitasun kariak gertatzen direnean. Besteak beste, pertsona ju ridikoak ezdoiturik daude tutore izateko, ondoko kasuetan: legearen aginduz, aurreko tutoretza batetik enkaituak izan direnean (243.2. art.); egitatezko eta erabateko ezintasuna dutela interpretatzen denean (244.1. art.); adingabeko edo ezgaituarekin interes gatazka garrantzitsuak dituztenean; adingabeko edo ezgaitu horrekin auziren bat dutenean, egoera zibilari buruz edo ondasunen titulartasunari buruz; eta, era berean, adingabeko edo ezgaituari diru kopuru handiak zor dizkiotenean (KZren 244.4. artikulua). Gerogarrenean, pertsona juridiko pribatuak hartzekodunen konkurtso adierazpenik jaso badu, pertso na hori ezdoiturik geratzen da (harik eta birdoitu arte), adingabeko edo ez gaituak duen ondarearen tutoretza egikaritzeko; dena dela, pertsona horrek izan dezake adingabeko edo ezgaituaren pertsonaren gaineko tutoretza.

Halako kasuetan ere, gurasoek erabil dezakete 245. art.ak barneratzen duen ahalmena. Gauzak horrela, eta gurasoek beren beregi hala aginduz gero, pertsona juridiko jakin bat ezdoiturik gera daiteke, haien semealabaren tutore izateko. Badirudi onartzeko modukoa dela gurasoek pertsona juridiko guzti ak baztertzea, modu generikoan, tutoretzaren egikaritzatik.

Nolanahi den ere, lehentxoago azaldu dugun bezala, xedapen horiek guztiak eragingarriak izan daitezen, nahitaezkoa da epaileak horiek onartzea.

275. Tutorearen hautespena eta izendapena Badakigu, jakin ere, pertsona zehatz batzuek tutoretzaren FAMILI ZUZENBIDEA

eraketa eragin behar dutela. Behin pertsona horiek tutoretzaren eraketa eragin ondoren (edo, osterantzean, epaileak zuzenean haren eraketa erabaki eta gero), borondatez ko jurisdikzio prozeduraren tramiteak bete behar dira, Judiziamendu Zibilari buruzko Legearen 1833. art. eta ondorengoen arabera.

Tramite horiek bete be har dira, alabaina, eurok aplikatzeko modukoak diren heinean.

Kode Zibilean gai horri buruzko eraldaketak izan badira ere, eraldaketa horiei ez zaizkie egokitu tutoreen eta kuradoreen izendapena arautzen duten auzibide arauak.

Tutorea izendatzeko, epaileak kontutan izan behar du KZren 234. art.an ezarritako hurrenkera. Hurrenkera horri helduta, lehenespena du: —lehenlehenik, adingabeko edo ezgaituarekin bizi den ezkontideak.

Idazati honen barruan, bi egoera desberdin bereiz daitezke.

Lehendabizi koan, adingabekoa adin nagusiko batekin ezkontzen da. Kasu horretan, adin gabekoa emantzipatu egiten da (314.2. art.) eta, beraz, adingabeko horrek bere burua eta ondasunak gobernatzen ditu, adin nagusikoa izango balitz be zala (323. art.). Nolanahi den ere, 323. art.ak agintzen duenez, adingabeko ezkontideak bere tutorearen adostasuna behar du, hau da, adingabeko horren gaitasuna osatu behar da, kasu hauetan: lehenik, bakarreko helburuak betetze ko, adingabeko ezkontideak dirua maileguan hartzea erabaki duenean; eta, bigarrenik, adingabeko horrek erabaki duenean bakarreko ondasun higiezin, merkataritza zein industri establezimendu eta aparteko balioa duten objektuak kargatu edo besterenganatzea. Gainera, negozio horiek irabazpidezko erkide goaren ondasunak ukitzen badituzte, bi ezkontideen adostasuna behar da ha lakoak egiteko.

Antza denez, KZren 234.1 eta 323. art.ak batera irakurrita, adin nagusiko batekin ezkontzen den adingabekoa haren tutoretzapean geratzen da, bi hori ek lege bidez banandurik ez badaude behinik behin. Zernahi gisaz, goian ai

paturiko manuak ezin dira modu horretan ulertu. Ezkontide emantzipatuak jarduteko duen gaitasuna zabalagoa da, adingabekoak duena baino; izan ere, ezkontide emantzipatuak era guztietako egintzak buru ditzake, aurrerago ai patu ditugunak izan ezik. Hori dela eta, adin nagusiko ezkontideak adinga bekoaren gaitasuna osatzen du, egintza horiek baliozkoak izan daitezen. Edozein modutan ere, ezkontide horrek ez du tutore gisa jarduten —tutorea izango balitz, berak izango luke ondare osoaren gaineko zaintza, edo adinga bekoaren pertsonarena, edo pertsona eta ondarearen gainekoa aldi berean—; aitzitik, kuradore moduan jarduten du. Hori berori atera daiteke KZren 286. art.ko lehenengo kasuaren arauketatik ere (PANTALEÓN PRIETO).

Bestalde, adingabekoa adin nagusiko batekin ezkondu ostean, baina adin gabeko emantzipatu hori adin nagusitasunera heldu baino lehen, gerta daiteke epailearen aginduz ezkontideak banantzea edo — agian— ezkontideak egita tez banantzea. Horrelakoetan, elkarbizitza etenda geratzen denez gero, ondo koei dagokie kuradoretza egikaritzea: lehenik eta behin, gurasoei; bigarrenik, 291. art.ak egiten duen igorpena aintzat hartuta, 234. artikuluan ezarritako hurrenkeraren arabera zehaztutako pertsonari; eta, azkenik, adingabeko zein ezgaituarenganako onura kontutan izanda, epaileak egokitzat jotzen duen per tsonari.

KZren 234. artikuluko lehenengo zenbakira bildutako bigarren hipotesia, berriz, hauxe da: ezkontza bitartean, eta ezkontideak elkarrekin bizi direla (KZren 68. art.), gerta daiteke ezkontide bat ezgaitua izatea, ezkontide hori adin nagusikoa izan zein adingabekoa izan. Horixe da, izan ere, legegileak konpondu nahi izan duen egoera. Halakoetan, eta epaileak bestelakorik era bakitzen ez badu arrazoi desberdinak gogoan izanik, gai den ezkontideak le henespena du tutore kargua egikaritzeko; horregatik, epaileak ezkontide horri deituko dio, lehenengo lekuan, kargua egikaritzeko.

—bigarrenik, gurasoek.

FAMILI ZUZENBIDEA

Gurasoak tutore izendatzen dira, ondoko kasuetan: —adingabekoa edo adin nagusiko ezgaitua bere ezkontidearekin bizi ez denean; edo, berorrekin bizi arren, ezkontide hori karguaren egikaritzatik de senkusatua izan denean edota tutoretza betetzeko ezdoitasun kari batean erori izan denean.

—adin nagusiko ezgaitua ezkongabea denean eta bere gurasoekin zein euretako batekin bizi ez denean. Alderantziz, ezgaitua bere gurasoekin edo horietako batekin bizi bada, orduan ez da tutoretzarik eratu behar; egitatezko kasu horretan, guraso ahalgoa —ahalgo luzatua, alegia— birdoitu egiten da (KZren 171. art.). Gisa bertsuan, ez da tutoretzarik eratu behar, ondoko kasu an ere: adingabetasun bitartean, eta adingabekoa bere gurasoen edo horietako baten ahalgopean dagoela, adingabeko hori ezgaiturik geratzen denean; izan ere, kasu horietan, guraso ahalgoa luzatu egiten da (KZren 171. art.).

—hirugarrenik, gurasoek euren testamentuetan izendaturiko pertsonak edo pertsonek.

Xedapen horien eragingarritasuna aurrerago azaldu izan dugu, eta ho rretara jo behar da. Hala ere, idazati honetan hauxe ohartarazi behar dela uste dut: 234. art.aren zenbaki hori 223. art.arekin integratu behar da. Beste era batera esateko, epaileak ez die deitu behar gurasoek euren testamentuetan ai patu dituzten pertsonei bakarrik; aitzitik, epaileak kontutan izan behar ditu gurasoek agiri publikoan egin dituzten xedapenak ere.

—laugarrenik, epaileak izendaturiko ondorengoak, aurrekoak edo neba arrebak.

Aipamen horrekin, legegilea aldendu egin da aurreko legeriaren arauke tatik. Bada, legegile horrek ez du inolako hurrenkerarik ezarri adingabeko edo ezgaituaren senideen artean, horiek tutore izendatu ahal izateko.

Horre gatik, nire ustetan, arauak eraldaketaren joera orokorrari eusten dio; beraz, epaileari eratxikitzen zaio senide guztien artean

tutorea izendatzeko ahalme na. Erabaki hori hartu aurretik, epaileak interpretatu behar du zein den au kerarik onuragarriena adingabeko edo ezgaituarentzat.

Horretarako, irizpide batzuk izan behar ditu gogoan, besteak beste, elkarbizitza, senidetasun gra dua, tutoretzapekoaren adin nagusitasuna edo adingabetasuna etab.

KZren 234. artikuluko bigarren lerroaldeak kasu zehatz bati aplikatzen dio 224. art.ak tutoretzaren inguruan ezartzen duen arau orokorra. Lerroalde horri helduta, ÂŤSalbuespen gisa, eta ziodun ebazpen bat emanez, epaileak aurreko lerro aldearen hurrenkera aldaraz dezake edo lerroalde horretan aipaturiko pertso na guztiak alde batera utz ditzake, hori beharrezkoa baldin bada, adingabeko edo ezgaituarenganako onura kontutan hartutaÂť.

Nire ikuskeratik, idazati horretan ageriagerian geratzen da eraldaketa legeak izugarrizko garrantzia eman diola epailearen eskuhartzeari tutoretza ren arloan. Egineginean ere, epailea da adingabeko edo ezgaituarenganako interesen interpretatzaile, defendatzaile eta tartekari. Are gehiago, tutorea izendatu baino lehen, epaileak informazio xehea jaso behar du, nola 234. art.ko hurrenkeraren arabera tutore izan daitezkeen subjektuei buruz, hala tu tore kargua betetzeko aproposak izan daitezkeen pertsona guztiei buruz.

Aurrekoaren harira, 231. art.ak entzunaldi fase bat gaineratzen dio tuto retza eratzeko prozedurari. Fase horretan, adingabeko edo ezgaituaren egoera ri buruzko informazioa bildu behar du epaileak. Horretarako, epaileak zita ditzake, bai babestu beharreko subjektuaren senideerik hurbilenak, bai eta hark egokitzat jotzen dituen pertsona guztiak ere —eta hori azpimarratzeko modukoa da—.

Horrez gain, epaileak adingabeko edo ezgaitua bera zitatu behar du, adingabeko edo ezgaitu horrek tankera desberdineko bi baldintza hauek betetzen baditu: aurrenekoa, objektiboa, hamabi urtekoa baino nagusia FAMILI ZUZENBIDEA

goa izatea; bigarrena, aldiz, subjektiboa, epailearen iritziz behar besteko adi mena edukitzea.

Informazio fasea bete eta gero, legegileak uste du epaileak jakin dezakee la, batetik, zein den erabakirik onuragarriena adingabeko edo ezgaituarentzat; eta, bestetik, nor den pertsonarik egokiena, adingabeko edo ezgaituarengana ko interesak modurik egokienean defendatu eta zaintzeko. Kontu horretan, senidetasuna ez da izan behar beti daturik erabakigarriena.

Horren ondorioz, epaileak behar besteko zioak eta arrazoiak izan ditzake, 234. art.ak ezartzen duen hurrenkera aldatzeko, hurrenkera hori alde batera uzteko, gurasoek agiri publikoan edo testamentuan egin dituzten izendapenak baztertzeko eta, azken buruan, epaile horren irudiz egokia eta konfiantza oso koa den pertsona tutore izendatzeko (KZren 235 eta JZLren 1838. art.ak). Bestalde, hori erabakitzen duen autoan, arrazoi eta zio guztiak azaldu behar dira. Ebazpen horren kontra, gorajotze errekurtsoa jar daiteke; gauzatu ere, errekurtso hori gauzatzen da, intzidenteei buruz ezarritako tramiteen bidez (JZLren 1821. art.).

Behin epaileak pertsona izendatuari deitu eta gero, pertsona hori kargua ren egikaritzatik desenkusa daiteke, 251. art.an eta ondorengoetan aipaturiko kariren bat betetzen dela frogatuz gero, gorago azaldu izan dugun modu eta prozeduraren bitartez. Desenkusatzeko modurik ez badago, epaileak tutore izendatuko du pertsona hori, eta bera jabetuko da karguaz (KZren 259. art.).

Bukatzeko, Kataluniako 39/1991 Legearen 12. artikuluak arautzen du le henespena.

276. Zein kasutan izendatu behar diren bi pertsona aldi berean tutore Erregela orokor gisa, pertsona bat bakarrik izendatzen da tutore. Hala eta guztiz ere, Kode Zibilaren 234. artikuluak kasu berezi batzuk arautzen ditu eta, horietan, pertsona bat baino

gehiago izenda daiteke tutore.

Gauzak horrela, lehenengo eta behin, tutoretzapekoak berak edo berorren ondareak inguruabar bereziak izan ditzake.

Inguruabar horiek gogoan izanik, epaileak tutore bat baino gehiago izenda dezake, bakoitzari eginkizun desber dinak eratxikiz; batzuk pertsonaren gaineko tutoretzaz ardura daitezke eta besteak, aldiz, haren ondarearen gaineko tutoretzaz.

Kasu horretan ere, epaileak nahierarakotasun zabala du erabakiak hartze ko. Labur bilduz, adingabeko edo ezgaituaren egoera pertsonala eta ondare egoera aztertu eta gero, epaileak tutore bat baino gehiago izenda dezake; era baki hori hartzeko, arrazoi batzuk azaldu behar ditu, dela egoeraren berezita sunari buruz, dela neurri horren egokitasunari buruz. Zernahi gisaz, arazoa sortzen da, lege adierazmoldea interpretatu behar denean; izan ere, zeintzuk dira inguruabar bereziak eta noiz ulertu behar da inguruabarrok neurri hori hartzera bultzatzen dutela?

Berbarako, bi tutore izendatzea bidezkoa izan daiteke, ondoko kasuetan: adingabeko edo ezgaituaren ondarea administratzeko, karguaren titularrak es pezializazio handia izan behar duenean; tutoretzapekoaren egoitza eta onda rea elkarren artean oso urrun daudenean; eta, azkenik, aurreko bi inguruabar horiek batera azaltzen direnean. Bestalde, neurri hori hartzea bidezkoa da, kasu honetan ere: adingabekoaren pertsonak zaintza espezializatuak eta osa sun laguntza bereziak behar dituenean eta, horren zioz, kargua betetzen due na ezin denean behar bezala arduratu ondarearen gaineko babesaz.

Hortaz, epaileak kasuankasuan erabaki behar du ahalmen hori erabiltzen duen ala ez; horretarako, aintzakotzat hartu behar du, nahitaez, zein den tuto retzapekoari onurarik gehien dakarkion konponbidea.

Bi tutore izendatu eta gero, horiek modu independentean egikaritzen dute euren zeregina, bakoitzari eratxiki izan zaion esparruaren arabera. Bi tutore edo gehiago izendatu badira pertsona edota ondarea zaintzeko, erabakiak aho batez hartu behar dira, erregela orokor bezala. KZren 237.2. art.ari helduta, FAMILI ZUZENBIDEA

ahobatekotasunik lortzen ez bada, epaileak bere ustez egokia den erabakia hartuko du; erabakia hartu aurretik, epaileak entzun behar du, batetik, tuto reek esan beharrekoa eta, bestetik, tutoretzapekoak esan beharrekoa, azken horrek behar besteko adimenik duenean. Hiru tutore edo gehiago izendatu ba dira, ordea, gehiengoak erabaki dezake; erabakia hartzeko modurik izan eze an, epaileak konponduko du gatazka.

Horren harira, bi tutore mota izanez gero, arazoak azal daitezke eta ara zook bibien eskumena uki dezakete. Kasu horretan, erabakia bi tutoreek har tu behar dute batera, hau da, aho batez. Ahobatekotasunik ez bada, epaileak konponduko du gatazka, 237.2. art.an deskribatutako prozeduraren bidez.

Bigarrenik, adingabeko edo ezgaituaren aita eta ama aldi berean izendatu badira tutore, bibiek batera egikaritu behar dute tutoretza, guraso ahalgoaren antzera. Hortaz, eta erregela orokor gisa, gurasoek aho batez erabakitzen di tuzte euren semealaben interesei buruzko arazoak, arazo horiek gurasoen es kumenekoak direnean. Hori gorabehera, onartzeko modukoa da tutoretzaren eginkizunak guraso batek bakarrik egikaritzea, beste gurasoaren berariazko edo isilbidezko adostasuna izanez gero.

Adostasun horren bidez, guraso batek besteari eskuordetzen dio hari dagozkion eginkizunen egikaritza. Alabaina, horrek ez du esan nahi adostasuna ematen duen gurasoak galdu egiten duenik izendapenaren bidez berari eratxiki izan zaizkion eginkizunen titulartasuna. Gainera, guraso horrek edozein unetan azal dezake ez dagoela ados eskuor dearen jarduketarekin, eta eskuordetzaren inguruko erabakia ezezta dezake; hori eginez gero, erabakiak aho batez hartu behar dira.

Kasu berberari helduz, epaileak erabaki dezake gurasoek modu solidario an egikaritzea tutoretzari buruz euron ardurapean jarri izan diren eginkizu nak. Horren ondorioz, guraso bakoitzak bere kabuz egikari ditzake bibiei batera eratxikitako ahalmenak, aldez aurretik euron

artean eztabaidarik izan gabe. Ondorenez, guraso batek egikaritu duen hori eragingarria da, seme alabaren esparru pertsonalean edo ondare esparruan.

Gatazkak sor daitezke, adibidez, bi gurasoek aldi berean erabaki bat har tzen dutenean arazo berberaren gain. Kasu horretan, erabakia batera hartu behar dute eta, euren artean adostasunik izan ezean, epaileak konponduko du arazoa. Bestalde, gerta daiteke guraso batek tutoretza ahalmenak egikaritzea eta beste gurasoak uste izatea egikaritza hori kaltegarria dela semealabaren tzat. Halakoetan ere, epailearengana jo behar da, 237.2. art.an ezarritakoa aplikatuz. Artikulu horrek errepikatu besterik ez du egiten KZren 156.2. arti kuluan ezarritako erregela, azken horrek arazo bera konpontzen baitu guraso ahalgoaren egikaritzari begira; dena den, harako manuak aldarazpen bat sar tzen du, epaileak tutoretzan duen eskuhartzea azpimarratuz.

Hirugarrenik, legegileak egokitzat jotzen du —beharbada, literaturan behin baino gehiagotan azaldu diren egoerak saihesteko— jarraiko irtenbidea hartzea: odoleko osaba edo izeba izendatzen denean bere loben (hots, bere ne ba edo arrebaren semealaben) tutore, osaba edo izeba horren ezkontidea ere tutore izendatzea komenigarria da, bibiek batera tutoretza egikari dezaten. Hortaz, tutoretzaren egikaritzari buruzko erabaki guztiak aho batez hartu be har dira eta, adostasunik izan ezean, epaileak konponduko du gatazka (237.2. artikulua).

Laugarrenik eta azkenik, legegileak honako kasua arautzen du: 223. arti kuluan ezarritako ahalmena erabiliz, gurasoek euren semealaba adingabeko edo ezgaituen tutore izenda dezakete, agiri publikoan edo euren testamentuan, bi pertsona edo gehiago aldi berean, eta epaileak onar dezake gurasoek deitu tako pertsona horien izendapena.

Egoera horretan, eta besterik zehaztu ezean, izendatuek batera egikari tzen dute tutoretza. Nolanahi ere, gurasoak —zehatzago esateko, xedatzaileak (izendapena agiri publikoan eginez gero) edo testamentugileak (izendapen hori testamentuan eginez gero)— erabaki dezake izendaturiko pertsonek mo FAMILI ZUZENBIDEA

du solidarioan egikaritzea tutoretza. Halako kasuetan, KZren 237.1. artikulu ak epaileari ahalmena ematen dio, horrek erabaki dezan gurasoek tutoretzaren egikaritzari buruz ezarri dutena bete behar den ala ez.

Hortaz, —eta, beti ere, tutoretzapekoaren interesak modurik egokienean zainduz eta hari onurarik gehien dakarkion konponbidea erabiliz—, epaileak erabakiko du izendatuta koek tutoretza ahalmenak modu solidarioan egikaritu behar dituzten ala ez.

Mota horretako tutoretza anitza egikaritzean, erabakiak aho batez hartu behar dira, erregela orokor gisa. Zernahi den ere, izendatuak bi baino gehiago izanik, aho bateko erabakiak hartzea ezinezkoa bada, erabakia gehiengo soila ren bitartez har daiteke. Izendatuak bi besterik ez badira, eta bi baino gehia go izanda ere, erabakia hartzeko behar den besteko gehiengoa lortu ez bada, epaileak konponduko du arazoa. Erabaki hori hartzeko, epaileak entzun behar du tutoreek esan beharrekoa eta tutoretzapekoak esan beharrekoa ere, azken horrek behar besteko adimenik baldin badu.

Tutoretza eginkizunak modu solidarioan egikaritu behar direnean, gorago azaldu dudan moduan konpondu behar dira eginkizunok egikaritzean sortu riko gorabeherak; bestela esanda, kontutan izan behar da zein konponbide hartzen den tutoretzapekoaren gurasoek tutoretza modu solidarioan egikari tzen dutenean, eta konponbide bera erabili behar da kasu horietan ere.

Aurreko kasu guztietan, legeak ahalmena ematen dio epaileari, tutore tzaren jardunbidea berrantolatzeko eta, horrez gain, beste tutore bat izenda tzeko. Bestalde ere, gerta daiteke tutoreek epailearengana etengabe jo behar izatea, behin eta berriz ezin dutelako erabakirik hartu, eurei dagozkien egin kizunen esparruan. Hori gertatzeagatik ere, tutoretza egikaritzeko oztopo la rriak badaude, horrelakoetan ere epaileak ahalmen bera du.

Epaileari ematen zaion ahalmen horren arabera, nire ustez, epaileak ho

nako erabakiak har ditzake: —Tutoretza modu solidarioan egikaritu behar denean, epaileak erabaki dezake tutoretza horren egikaritza baterakoa izatea, horrekin etengabeko de sadostasunak saihesteko. —Erabaki hori hartu arren, gerta daiteke gatazkek euren horretan irautea eta epaileak behin eta berriz esku hartu behar izatea, tutoretza egikaritzean halako oztoporik izan ez dadin (hori gertatuz gero, azken finean epaileak be rak egikarituko lituzke tutorearen eginkizunak). Kasu horietan, epaileak era baki dezake tutoretza anitzeko egoera ezabatzea. Horretarako, epaileak hiru aukera ditu: lehenengoa, tutoreen kopurua murriztea, bat geratu arte; bigarre na, kargua egikaritzeko gai ez den tutoreari edo tutoreei kargu hori utzaraz tea; eta, hirugarrena, une horretara arte kargua egikaritu izan duten subjektu guztiei kargu hori utzaraztea eta beste pertsona bat tutore izendatzea.

Kon trara, epaileak tutoretza anitzaren egikaritzari eustea erabaki dezake, beste tu tore batzuk izendatuz (KZren 238. art.). —Tutoretzaren egikaritza baterakoa izanik, tutore kopurua bikoitia bada, eta maizsarri ezin bada erabakirik hartu gehiengorik ez dagoelako, aurreko lerroaldean azaldutako neurri berberak har ditzake epaileak; hori egitean, epaileak aintzakotzat hartu behar du, tutoretzapekoari onurarik gehien dakar kion konponbidea. Beste kasu honetan ere, epaileak gauza bera egin dezake: tutore kopurua bakoitia izanik, euretako batek edo batek baino gehiagok era bakiak hartzea oztopatzen duenean, abstentzioa abusuz erabiltzeagatik.

Tutoretza bi pertsona edo gehiagok batera egikaritzen badu, interes gataz kak azal daitezke tutore baten edo batzuen eta tutoretzapekoaren artean, tuto re horiek babes zereginaren esparruan jarduten dutenean (hau da, egintza bat gauzatu edo kontratu bat burutzen dutenean); izan ere, gatazka horiek sor daitezke, interesak bateraezinak direlako edo FAMILI ZUZENBIDEA

elkarren aurkakoak direlako.

Egoera horri aurre egin eta gatazkok konpontzeko, Kode Zibilak erregela batzuk ezartzen ditu: —Tutoreak gurasoak badira, tutoretza bibiek batera egikaritzen badute, eta gatazka guraso bati begira bakarrik sortzen bada, beste gurasoak ordezka tu eta babesten ditu, modu automatikoan, semealabaren edo semealaben in teresak (KZren 237 bis eta 299.1. artikuluak). Alderantziz, interes gatazka azaltzen bada bi gurasoen eta euren semealabaren edo semealaben artean, epaileak defendatzailea izendatuko du (299.1. art. eta, analogiaz, 163.1. art.).

—Gurasoak ez badira tutore (hau da, 236. art.aren gainerako zenbakietan aipatutako pertsonak baldin badira tutore), eta tutoretza horren egikaritza ba terakoa bada, gerta daiteke interes bateraezinak edo elkarren aurkako inte resak izatea, tutore baten edo batzuen eta tutoretzapekoaren artean. Halako gatazkak eragiten dituzten egintza eta kontratuetan, tutoretza ahalmenak egi karitzen ditu adingabekoarekin interes gatazkarik ez duen tutoreak, eta horre tan, epaileak ez du izendapen berezirik egin behar.

Adingabekoarekin interes gatazkarik ez duten tutoreak bat baino gehiago izanez gero, horiek guztiek batera egikaritu behar dituzte tutoretza ahalmenak —eta aho batez hartu be har dituzte erabakiak—. Kasu horretan ere, ez da beharrezkoa epaileak euren aldeko izendapen berezia egitea. Arean, tutoretza egikaritzen duenak kargua ren titular gisa berari dagozkion ahalmenak erabiltzen ditu.

Kontrakoa uler tzeak berez ekarriko luke, batetik, izendapenak bikoiztu behar izatea, ahal men berbera egikaritzeko; eta, bestetik, tutoretzaren jardunbideari —hau da, berez oso konplexua den jardunbide horri— oztopoak jartzea.

Aurreko hipotesi horretan, tutore guztien interesak eta adingabekoarenak bateraezinak eta elkarren aurkakoak badira, epaileak defendatzaile bat izen

datuko du tutoretzapekoarentzat, defendatzaile horrek tutoretzapekoaren inte resak ordezka eta babes ditzan. Horixe ezartzen du beren beregi KZren 299.1. artikuluak.

Tutoretza tutore batek egikaritu behar du, Kataluniako 39/1991 Legearen 33. art.aren arabera. Tutore bat baino gehiago dagoenean, tutoretza egikari tzen da, aitak edo amak ezarritako erregelen arabera; halako erregelarik izan ezean, tutore guztiek batera egikaritu behar dute tutoretza hori (Kataluniako 39/1991 Legearen 34.etik 39.era arteko art.ak).

ยง79. TUTORETZAREN EGIKARITZA 277. Tutoretza eginkizunen hasiera eta garapena A) Karguaz jabetzea Behin tutorea izendatu eta gero, tutore horrek hamabost egun ditu, izen dapenaren berri izan duenetik zenbatuta, desenkusa kariren bat alegatzeko, halakorik izanez gero (252. art.). Horren inguruko alegaziorik azaldu ezean, tutore izateko deitua izan denak izendapena onartzen duela ulertuko da.

On doren, egintza formal bat besterik ez da gauzatu behar. Egintza horren bidez, izendatuak kargu horri datxezkion ahalordeak eta ahalmenak eskuratzen ditu, eta kargua egikaritzeko doiturik eta beharturik geratzen da. Egintza formal horri karguaz jabetze deritzo.

Hariari segiz, epai agintaritzaren eskumena da izendatua karguaz jabe tzea (259. artikulua). Orokorrean, epai agintaritzari dagozkio adingabeko eta ezgaituen gaineko zaintza eta babes ahalgoak; beraz, agintaritza horrek era txiki behar ditu ahalgo horiek egikaritzeko doitasuna ematen duten titularta FAMILI ZUZENBIDEA

sunak.

B) Tutorearen betebeharrak, kargua egikaritzen hasi baino lehen 1) ÂŤFidantzaÂť emateko betebeharra (KZren 260 eta 261. art.ak, eta Kataluniako 39/1991 Legearen 23. art.)

Lehenlehenik, ohartarazi behar da manua ez dela batere zehatza termi nologiaren ikusmoldetik, manu horrek betebeharraren objektutzat jotzen baitu berme pertsonala. Terminologia arteza erabiliz, legegileak epaileari ahalmena ematen dio, epaile horrek tutorea behartu dezan, tutore horri ezarri zaizkion betebeharrak ez betetzeagatiko ondorioak bermatzera. Ahalmen hori erabiliz, epaileak tutorea behartu dezake, antolamendu juridikoan ezarritako bermeeta rik edozein eratzera, berme hori erreala izan zein pertsonala izan.

Labur bil duz, eta zehatzmehatz, epaileak tutorea behartu dezake ezein berme eratzera, tutore horrek bere betebeharrak beteko dituela ziurtaturik gera dadin.

Aztergai duen arauaren arabera, epaileak erabaki behar du tutoreari ber mea eratzeko betebeharra ezartzen dion ala ez; betebehar hori ezartzekotan, bermearen zenbatekoa, mota eta inguruabarrak zehaztu behar ditu epaileak. Halaber, eta tutoretza indarrean dagoen artean, epaileak erabaki dezake ja danik eratuta dagoen bermea tutoreari itzultzea, horretarako kari zuzenik izanez gero; hori egitean, betebeharra azkendu egiten da.

Edu berean, epaile ak betebeharraren edukia aldaraz dezake, bermearen zenbatekoa edo horren baldintzak murriztuz nahiz zabalduz.

Bada, epailearentzat nahibadako ahalmena da, tutoreari bermea emateko betebeharra ezartzea. Era askotakoak izan daitezke ahalmen hori nahibadakoa izan behar dela baieztatzeko arrazoiak.

Batetik, derrigorrezkoa da tutorearen tzat izendapena onartzea eta, horren ondorioz, karguaz desenkusatzeko siste ma zurruna da oso; derrigorrezkotasun eta zurruntasun horiek

nahikoa zama dira tutorearentzat, horiei bermea eratzeko beharrizana gehitzeko. Bestetik, sarri askotan bermea eratzea alferrekoa da. Egineginean ere, epaileak berak erabakitzen du nork egikaritu behar duen kargua, eta erabaki horretan esan gabe doa epaileak hautaturiko pertsona egokiena dela, tutore karguari dagoz kion betebeharrak arretaz betetzeko. Ondorenez, epaileak bermea eratzeko be tebeharra ezartzen badio tutoreari, badirudi epaile hori ez dela fidatzen berak egindako hautespenaz; gainera, mesfidantza hori ez izateko, KZren 242. art.an aipaturiko pertsona juridikoak izenda litezke tutore. Halaber, epaile eta Fiskaltzari eginkizun garrantzitsuak eratxikitzen zaizkie, tutoretza zaindu, kontrolatu eta zuzentzeko. Eginkizun horiek gauzatzean, epaileak eta Fiskal tzak, batetik, jakin dezakete tutoreak bere karguari datxezkion eginbeharrak betetzen dituen ala ez; eta, bestetik, neurri egokiak har ditzakete, tutorea ren portaera makurra zuzentzeko (GĂ“MEZ LAPLAZA, C.).

CANO TE LLOren iritziz, epailearen ahalmena nahibadakoa da, ekitatea segurtasunari nagusitzen zaiolako tutoretzari buruzko arauketa horretan.

Bada, epaileak ahalmena du, bermearen eraketa eskatzeko ala ez eskatze ko. Nondiknahi begiratuta ere, bermearen eraketa dekretatzea epailearentzat betebeharra da, adingabeko edo ezgaituek erabiltzen dutenean Hipoteka Le gearen 168.4. art.ak eurei ematen dien eskubidea; eskubide hori erabiliz, adingabeko edo ezgaituek eska dezakete tutoreen titulartasunpeko ondasun higiezinen gain lege hipoteka eratzea, tutore horiek administratzen dituzten ondasunengatik eta tutore horiek izan dezaketen erantzukizunarengatik.

On doko subjektuek egikaritzen dute eskubide hori, beti ere, adingabeko nahiz ezgaiaren izenean: epaileak izendaturiko defendatzaileak; adingabeko edo ez gaiaren lege ordezkariak, ebazpenik ez dagoen artean (256 eta 23. art.ak); edo, azkenik, Fiskaltzak, 299.b) art.an ezarritako kasuan.

Lege hipoteka horren arauketak (HLren 168.4 eta 192. art.ak, eta HAren 268 eta 269. art.ak) ageriagerian jartzen duenez, badirudi legegileak ez da FAMILI ZUZENBIDEA

kiela arau oro sistema baten barruan dagoela eta arau bat aldatzeak berarekin dakarrela arau horrekin loturik dauden gainerako arauak moldatu edo koordi natu behar izatea. Ezjakitasun horren ondorioz, eta Kode Zibilaren eraldaketa egin zenetik urte batzuk igaro diren arren, lege hipotekari buruzko manuek KZren artikulu zehatz batzuetara jotzen dute, nahiz eta azken horiek tutore tzaren arloan indargabeturik egon; berebat, arau hipotekario horietan, orain dik orain antzinako Famili Kontseilua aipatzen da. Hori guztia dela medio, arauok aplikatu ahal izateko, horiek nahitaez integratu behar dira.

Gauzak be har den moduan eginez gero, ordea, integrazio lan hori ez litzateke beharrez koa izango.

Bermea eratuz gero, ziurta daiteke tutoreak kalteordaina emango duela, berari ezarritako betebeharretarik edozein urratzen badu, edo beraren eginki zunak egikaritzean kalteak eragiten badizkio tutoretzapekoari.

Hori dela eta, nire aburuz, bermea eratu behar dute, nola pertsonaren tutoreak, hala onda rearen tutoreak, bibiek betebehar batzuk bete behar dituztelako, bakoitzak duen karguaren arabera. Horrela, tutorea pertsonaren tutore bakarrik bada, ze haztu beharra dago gehienez jota ere zein erantzukizuni egin behar dion aurre tutore horren ondareak; zehaztapena egin eta gero, gehieneko erantzukizun hori banatu behar da, bermeak ukitzen dituen ondasunen artean.

Tutorea on darearen tutore besterik ez bada, edo ondarearen tutore izateaz gain, pertsona rena ere bada, tutore horrek bermatu beharreko erantzukizuna zehaztu daiteke tutoretzapekoaren ondasunek zein balio duten ikusita, balio hori baita eran tzukizunaren zenbatekoa.

2) Inbentarioa egiteko betebeharra (KZren 262.etik 264.era arteko art.ak eta 266. art., eta Kataluniako 39/1991 Legearen 24.etik 27.era artekoak)

Tutorea tutoretzapekoak dituen ondasunen tutore bada, lege aginduz tuto re horrek inbentarioa egin behar du, tutoretzapekoaren ondarea osatzen duten ondasun eta eskubide guztiei buruz. Betebehar hori betetzeko epea hirurogei egunekoa da, tutorea karguaz jabetu denetik zenbatuta.

Nolanahi ere, eta in bentarioa behar bezala egin ahal izateko, tutoreak epe horren luzapena eska diezaioke epaileari; gisa berean, epaileak bere arioz erabaki dezake luzapen hori. Bi kasuotan, epaileak ebazpen bidez dekretatzen du luzapena, eta ebaz pen hori zioduna izan behar da.

Tutorearentzat inbentarioa egitea lege betebeharra da.

Betebehar hori bete ezean, nik uste dut inbentarioa tutorearen kontura egin behar dela; izan ere, inbentarioa egitea zerbait egiteko lege betebeharra da, eta horren eraentza juridikoa Kode Zibilaren laugarren liburuak barneratzen du, zehatzago esate ko, 1098. art.ak.

Ildo horretatik, uler daiteke inbentarioa egiteko betebeharra ez betetzeak berez dakarrela tutorea kargutik enkaitzea (LETE DEL RĂ?O eta GĂ“MEZ LA PLAZA). Alabaina, ulerkera horrek erraztasunak besterik ez dizkio ematen tutoreari, kargua egikaritzeko betebeharretik aske geratzeko; hori gertatuko litzateke, hain zuzen ere, aldez aurretik epaileak gaitziritzia emango balio tu toreak karguan ez aritzeko alegaturiko desenkusa kariari.

Bestalde, nire iritziz, inbentarioa egitea ez da 247. art.an aipaturiko egin beharretarik bat, alegia, ez da karguari berez dagozkion eginbeharretatik bat. Nire ustetan, eginbeharrok 267, 269 eta 270. art.etan azaltzen dira, manu ho riek finkatzen baitituzte tutorearen ohiko eginkizunak.

Horregatik, manuok eta 154.2. artikulua bide beretik doaz, azken horrek guraso ahalgoaren egin behar eta ahalmenak ezartzen baititu.

Inbentarioa egitea berme bat da, batetik, tutoretzapekoaren interesentzat, inbentarioaren bidez deskribatzen baitira adingabeko horren ondarea osatzen duten elementuak. Horretara jakin daiteke zein den ondare horren balioa, tu toretzaren egikaritza hastean; behin hori jakinez gero, tutoretza amaitzean egiazta daiteke adingabekoaren ondarea osoosorik FAMILI ZUZENBIDEA

dagoen ala ez. Bestetik, inbentarioa egitea berme bat da tutorearen interesentzat ere, inbentario horrek ezbairik gabe froga baitezake zein den harako ondarearen egoera tutoretza bu katzean; horrela, tutoreak ez du zehatzmehatz gogoratu behar zeintzuk ziren adingabekoaren ondarea osatzen zuten elementuak tutoretza hastean. Berebat, inbentarioaren bitartez froga daiteke tutoreak burutu dituen jarduketen artean zeintzuek ukitu dituzten ondare horretako ondasunak eta eskubideak. Eta, ho rrez gain, inbentarioa tutoreak duen erantzukizunaren muga ere bada.

KZren 264. art.ak dioenez, inbentarioa judizio bidez egin behar da, hots, 1833.etik 1879.era arteko art.etan ezarritako espedientearen bidez; boronda tezko jurisdikzio espediente hori tutorea izendatzeko erabiltzen da. Edonola ere, Kode Zibilak eta Judiziamendu Zibilari buruzko Legearen 1870. art.ak ez dute deus ere esaten, inbentario horren eraketa materialari buruz. Nire irudiz, hutsune hori betetzeko, auzibidezko lege zibilera jo behar da eta, zehatzago esateko, testamentuen inguruko borondatezko judizioaren arauetara; aplikatu ere, tutoretzaren arloan aplika daiteke arau horietan inbentarioaren eraketari buruz ezarritakoa (1066 eta 1067. art.ak).

Tutoretzapekoaren ondasunak ondoko hurrenkerari helduz deskribatu behar dira: 1. Eskudirua; 2. Efektu publikoak; 3.

Alhajak; 4.

Abereak; 5.

Frui tuak; 6. Ondasun higikorrak; 7. Ondasun higiezinak; 8.

Eskubideak eta akzio ak; eta, azkenik, 9. Inbentario berezia egin behar da, kasuankasuan aurkitzen diren eskritura, agiri eta paper garrantzitsuei buruz.

Inbentarioa egitean, tutoreak arreta handiz jokatu behar du, bere interesei dagokienez eta, batik bat, tutoretzapekoaren kontra berak dituen kreditu esku bideei dagokienez. Ildo horretatik, eta 266. art.ari eutsiz, ÂŤtutoreak ez baditu inbentarioan sartzen tutoretzapekoaren kontra dituen kreditu eskubideak, ho riei benetan uko egiten diela uler daiteke modu objektiboanÂť (DĂ?EZPICAZO eta GULLĂ“N).

Inbentarioa egiteko egintza horretan, Fiskaltzak esku hartu behar du de rrigorrean. Horrez gain, epaileak beste pertsona batzuk zita

ditzake, eurok ere egintza horretan parte har dezaten, epailearen iritziz hori komenigarria baldin bada. Ahalmen hori erabiliz, epaileak zita ditzake, besteak beste, tutoretzape koaren seniderik hurbilenak eta tutoretzapekoa bera, azken hori 12 urtekoa baino nagusiagoa bada eta behar besteko adimenik badu (231. art.).

3) KZren 265. art.an aipaturiko gordailua Epaileari beste ahalmen bat eratxikitzen zaio 265. art.an; ahalmen horren bitartez, epaileak hobeto babes dezake tutoretzapekoaren ondarea. Epaileak dekreta dezake tutoreak ez izatea ondasun jakin batzuen gaineko edukitza eta ondasun horiek establezimendu egokian gordailatzea. Ondasunok adingabe koaren ondarea osatzen dute eta inbentarioan agertzen dira; hala ere, tutoreak ez du horien gaineko edukitzarik. Ondasunok dira, izatez, balio handiko on dasun higikorrak eta agiri zehatz batzuk.

Zehatzmehatz, ondasunok jarraikoak dira: dirua, alhajak, objektu balio tsuak eta balore higikorrak. Halako agiriak dira, berriz, epailearen iritziz tuto rearen esku gelditu behar ez direnak.

Hortaz, ondasun eta agiri horiek gordailatu egiten dira establezimendu egokietan. Diruaz denaz bezainbatean, establezimendu egokiak dira Gordailu en Kutxa Nagusia eta edozein banku nahiz aurrezki kutxa; alhaja zein objektu baliotsuen inguruan, horrelakoak dira banku eta aurrezki kutxa bateko segur tasunkutxak edota museo bat —kasurako, koadro nahiz eskulturen kasuan—. Balore higikorrei dagokienez, horiek Herri Zorreko tituluak baldin badira, gaur egun ez dago inolako arazorik eurok gordailatzeko, kontuetako idaztoha rren inguruan indarrean dagoen sistema dela eta; eramailearentzako tituluak badira, horiek gordaila daitezke banku zein aurrezki kutxetan ere.

Epaileak ahalmen hori erabiltzen badu, tutoretzapekoak duen ondarearen pentzutan ordaindu behar dira gordailuaren ziozko gastuak.

FAMILI ZUZENBIDEA

Ikus, era berean, Kataluniako 39/1991 Legearen 58. art.

C) Tutorearen eginkizunak Guraso ahalgoaren eginbehar eta ahalmenei buruzko arauketaren ildotik (KZren 154 eta 162. art.ak), Kode Zibilak tutorearen eginkizunak arautzen ditu, 267.etik 270.era arteko art.etan. Arauketa horretan, kodeak aintzakotzat hartzen ditu tutoretzaren berezko berezitasunak: 1) Adingabekoa ordezkatzea.

Tutorea adingabeko edo ezgaituaren lege ordezkaria da, azken horrek be re kabuz burutu ezin dituen egintzetan (267. art. Ikus, edu berean, Katalunia ko 39/1991 Legearen 48.2, 51 eta 66. art.ak). Horren ondorioz, behin tutorea izendatuz gero, tutore horrek legearen arabera egintza juridikoak gauza ditza ke tutoretzapekoaren esparru juridikoan; horretarako, tutoreak erabil ditzake berari eratxiki izan zaizkion ahalmenak. Ahalmen horiek zeintzuk diren jaki teko, kontutan izan behar dira honakoak: a) Ezgaiketa epaiaren edukia, epai horretan zehazten baitira ezgaiketaren norainokoa eta mugak (210. art.). Beste hitz batzuekin esateko, epaileak ez gaiketa epaian deskribatzen du zernolako gaitasuna duen ezgaiak jarduteko, hain zuzen, zeintzuk diren ezgaiak baliozkotasunez egin ditzakeen negozioak eta zeintzuk, aldiz, lege ordezkariak egin behar dituenak. b) Legea. Legeak ezarritako egoera batzuetan, tutoretzapekoak baliozko tasunez jardun dezake Zuzenbidearen ikusmiratik; beste batzuetan, aldiz, Zuzenbideak ondore juridikoak eratxikitzen dizkio tutoretzapekoaren jarduke tari. Batzuetan eta besteetan, ez da beharrezkoa lege ordezkariaren eskuhar tzea eta, beraz, tutoreari eratxiki izan zaion ordezkaritza esparrutik kanpo geratzen dira eskumen horiek.

Arlo zibilari dagokionean, egoera horien artean aipa daitezke, esate bate rako, ondokoak: edukitza eskuratzea (KZren 443 eta 439. artikuluak); ha malau urtekoa baino nagusiagoa den adingabekoak testamentua egilestea, eta ezgaituak ere gauza bera egitea, azken horrek burua argi duen unean (KZren 663, 665 eta 688. artikuluak); hamalau urtekoa baino nagusiagoa den adinga bekoak ezkontzari adostasuna ematea, lehen auzialdiko epaileak adin eragoz penaren lekapena eman badu (KZren 48.2. artikulua) —ezgaituak ezkontza adostasuna baliozkotasunez eman dezan, nahitaezkoa da medikuak irizpena ematea eta irizpen horretan azaltzea ezgaitua adostasuna emateko gai dela—; hamalau urtekoa baino nagusiagoa den adingabekoak judizioan jardutea leku ko gisa; ezkontzari buruzko adin eragozpenaren lekapena lortu eta gero, ha malau urtekoa baino nagusiagoa den adingabekoak ezkontza itunak egilestea, ezkontzaren aurretik zein horren ondoren —eta gurasoen zein tutorearen la guntza edo adostasunik gabe—, ezkontza itun horietan ondasunen banantze edo partaidetza eraentza ituntzen bada (KZren 1329. art.). c) Semealaben gaineko lege ordezkaritzari jarritako salbuespenak.

Sal buespenok 162. art.an jasotzen dira eta, nire iritziz, analogiaz aplika daitezke, modu negatiboan definitzen baitute tutorearen ordezkaritza esparrua.

(Hala ber, Kataluniako 39/1991 Legearen 51 eta 66.2. art.ak).

Hortaz, tutorearen lege ordezkaritzatik landa geratzen dira hauek: nor tasun eskubideen inguruko egintzak edo, legeen arabera, adingabekoak zein ezgaiak duen heldutasunaren arabera eta ezgaiketa epaiaren arabera, adin gabeko edo ezgai horrek bere kabuz buru ditzakeenak; tutorearen eta tutore tzapekoaren arteko interes gatazka eragiten duten egintzak; eta, hurrenik, tu torearen administraziotik kanpo utzitako ondasunekin burututako FAMILI ZUZENBIDEA

egintzak.

Benaz, tutorearen ordezkaritza ahalmenak zehazteko orduan, kontutan izan behar da hori zernolako tutorea den, hain zuzen ere, ondarearen tutorea, pertsonaren tutorea ala ondarearena eta tutoretzapekoaren pertsonarena aldi berean.

Ahalmen horiek egikaritzean, tutoreak judizioan nahiz judizioz kanpo jardun dezake; era berean, jarduketa hori tutoretzapekoaren izenean gauza daiteke edo, bestela, norberaren izenean, baina ordezkatuaren kontura eta ho rren intereserako.

2) Tutoretzapekoa jagotea.

Ahalmen horren oinarrizko edukia aurretiaz deskribatu izan dugu (ikus supra 265. zk., A). Lehenago azaldu dugun bezala, tutoretzapekoa jagoteak bere baitara biltzen ditu ondoko betebeharrak (269. artikulua): tutoreak bera rekin izatea tutoretzapekoa —betebehar horretan esan gabe doaz jarraikoak; hura bete ezean, nekez beteko lirateke beste hauek—, horri mantenua ematea, bera heztea eta adingabekoari osoosoko hezkuntza ematea; ezgaituak gaita suna eskura eta berreskura dezan eragitea, eta ezgaitu hori ahalik eta modurik egokienean gizartera dadin bultzatzea; urterourtero epaileari informazioa ematea adingabeko edo ezgaituaren egoerari buruz; eta, azkenik, tutoreak be rak egindako administrazioaren inguruan urteko kontua ematea epaileari.

Esan berri dugunez, tutoreak berarekin izan behar du tutoretzapekoa, hau da, tutoreak tutoretzapekoarekin bizitzeko betebeharra du. Horren inguruan, bi ñabardura egin behar ditugu: —Lehenengo lekuan, tutorea tutoretzapekoak duen ondarearen tutore bes terik ez bada, tutore horrek ez du halako betebeharrik; pertsonaren tutore iza nez gero, ordea, bai.

—Bigarren lekuan, eginbehar hori hautsi egiten da, batetik, tutorea ados ez dagoenean bere egoitzan tutoretzapekoarekin bizitzeko; izatez, tutore kar gua izateagatik, tutore horren egoitza tutoretzapekoaren egoitza da (JZLren 64.3. art.). Bestetik, eginbehar hori urratu egiten da,

tutoreak bere egoitza utzi eta bertan tutoretzapekoa abandonatuz gero. Ezbetetze horien ondorioz, bi motatako zehapenak ezar daitezke: a) Zehapen zibila; tutorea kargutik enkai tzeko karian erortzen da, kargu horri datxezkion eginbeharrak ez betetzeaga tik. b) Zigor zehapena; familia uztearen delituagatik erruzta daiteke tutorea (ZKren 487. art.). Zigor tipo horren ondorioz, askatasuna kentzeko zigorra eta kasuan kasuko isuna ezartzeaz gain, epaileak erabaki dezake erruztatuari tutoretza eskubidea kentzea.

Bestalde, tutoreak mantenua eman behar dio tutoretzapekoari; betebehar horri dagokionean, gogora ekarri behar da aurreko gaietan azaldutakoa.

Berebat, tutoreak tutoretzapekoa hezi behar du eta horri osoosoko hez kuntza eman behar dio; hori eginbeharra izateaz gain, eskubidea ere bada. Arauak adingabekoen tutoreei bakarrik ezartzen die beren beregi eskubide eginbehar hori. Agidanez, konplexuagoak eta zailagoak dira ezgaituaren tu toreak bete behar dituen eginkizunak, adingabekoaren tutoreak bete behar dituenak baino. Edozein modutara ere, horrek ez du esan nahi ezgaituaren tutoreak tutoretzapekoa hezi behar ez duenik; aitzitik, kasu horretan, 269. art.ko hirugarren zenbakiaren arabera ulertu behar da hezkuntza adierazmol dea. Artikulu horren bigarren zenbakiari helduz gero, ostera, hezkuntza esa moldea esangura akademikoan ulertu beharko litzateke eta, horren arabera, norbanakoaren adimena eta nortasuna heztea izango litzateke horri hezkun tza ematea. Egineginean ere, tankera horretako hezkuntza eman ahal zateko, derrigorrezkoa da ezgaitasun egoera gainditzea. Hori dela eta, tutoretzapekoa ezgaia denean, horren hezkuntza bere ezgaitasun egoeraren araberakoa izan behar da. Horregatik, lehenengo eta behin, ezgaitasun hori gainditu edo gutxi tu behar da, tutoretzapekoa gizartera dadin; azken finean, hori berori da hez kuntzaren helburua.

Ezgaiturik ez dauden adingabekoei dagokienez, hezkuntzaren inguruko eskubideeginbehar horretara biltzen dira FAMILI ZUZENBIDEA

eginbehar hauek: 1) Adingabekoa bultzatzea, horrek Oinarrizko Hezkuntza Orokorraren ikasturteak egin ditzan; izan ere, hezkuntza hori derrigorrezkoa da eta, berori gainditzean, eman tzipazio adierazpena lortzeko doitasuna izaten du adingabekoak (Kode Zibi laren 321. art.; ezkontzeko doitasuna ere bat etortzen da OHO amaitzeko adin teorikoarekin —14 urte—; KZren 48.2 eta 316. art.ak). Bada, emantzipazio adierazpenak berez dakar tutoreak ez edukitzea izaera pertsonaleko eginbe harrik. 2) Tutoretzapekoari behar besteko heziketa ematea, horren nortasuna erabat gara dadin (antza denez, horretan datza osoosoko heziketa ematea). Bestalde, tutoreak aukera dezake, lege bidez ezarritako ikastetxeen artean, zein ikastetxetan hezi behar den adingabekoa (LODEren 4. art.); modu be rean, tutoreak hauta ditzake tutoretzapekoaren osoosoko heziketa lortzeko baliabideak.

Ildo berari eutsiz, gurasoek euren testamentuan edo agiri publiko batean gidalerro batzuk ezar ditzakete, euren semealaba adingabeko edo ezgaituen hezkuntzari buruz —hala nola, zein irakastegitan ikasi behar duen tutoretza pekoak, zein ideologia izan behar duten adingabekoaren ikasketez arduratzen diren erakundeek, edo zein mailatako heziketa akademikoa eman behar zaion adingabekoari etab.— (KZren 223. art.).

Goian azaldu izan dudan bezala, gidalerro horien eragingarritasuna eten da gera daiteke, epaileak hala erabakiz gero. Erabaki hori zioduna izan behar da eta, berori hartu aurretik, kontutan izan behar dira gurasoek ezarritakoa, tutoretzapekoaren iritzia (hori 12 urtekoa baino nagusiagoa bada eta behar besteko adimenik baldin badu), tutorearen eta epaileak egokitzat jotzen dituen pertsonen iritziak eta, azkenik, epailearen ustez tutoretzapekoarentzat onura garriena dena.

Tutoretza egikaritzen denean adingabeko ezgaituen gain edo adin nagusi ko ezgaituen gain, heziketa ahalmenak ondoko eginbeharrak baitaratzen ditu: 1) Tutoretzapekoak gaitasuna eskura edo berreskura dezan eragitea.

Ho

rretarako, nahitaezko osasun laguntza eta laguntza psikologikoa eman behar dizkio tutoreak tutoretzapekoari; laguntza horiek ezgaitasuna eragin duen gai tzaren araberakoak izan behar dira. Horren harira, eta beharrezkoa izanez gero, tutoreak epaileari eska diezaioke ezgaitua zaintza berezietarako zentro batean sartzea (271.1.1. art.). Berebat, ahalezkoa eta nahitaezkoa izatera, eta medikuak hala aginduta, tutoreak hezkuntza bereziko sistemen laguntza eman behar dio tutoretzapekoari, sistema horiek publikoak izan zein pribatuak.

Tu toretzapekoaren ondarea ez bada nahikoa gaitasunaren eskuraketak edo be rreskuraketak eragin dituen gastuak ordaintzeko, tutoreak laguntza eskatu behar die, nola herri botereei, hala nahitaezkoak diren zerbitzuak ematen dituzten erakunde publikoei. Bestalde, gerta daiteke gurasoek testamentuan edo agiri publikoan gidalerro batzuk ezartzea; gidalerro horien eragingarri tasun eta helburuari buruz, lehentxoago aritu izan gara.

2) Tutoretzapekoa ahalik eta modurik egokienean gizartera dadin eragi tea. Dirudienez, hori ez da benetako betebeharra; kontrara, horrek zehaztu besterik ez du egiten aurreko betebeharra artez betetzeak izan behar duen hel burua. Esparru pertsonalari gagozkiola, eta besterik zehaztu ezean, subjektu adin nagusikoek euren burua gobernatzeko doitasuna omen dute. Alabaina, gerta daiteke subjektu zehatz batek bere burua gobernatzeko gaitasunik ez iza tea edota gaixotasun fisiko zein psikiko baten ondorioz zaintza bereziak behar izatea; halakoetan, norbanako horrek ez ditu baldintza ÂŤarruntakÂť betetzen, gizartean behar bezala jarduteko.

Hori dela eta, tutoretza erakundeak konpon bide bat eman behar dio subjektu horren egoera irregularrari.

Gerogarrenean, pertsonaren tutoreak urterourtero epaileari informazioa eman behar dio adingabeko edo ezgaituaren egoerari buruz.

Informazio ho rretan zehaztu behar da, batetik, zein bilakaera izan duen adingabekoak eta, bestetik, zein emaitza izan duten adingabekoaren hezkuntzari begira edo be rorren ezgaitasun egoera gainditzeko hartu diren neurriek.

KZren 269.4. art.ari helduta, ondarearen tutoreak bere FAMILI ZUZENBIDEA

administrazioaren urteko kontua eman behar dio epaileari; eginbehar hori urte bakoitzaren le hendabiziko zortzi egunetan bete behar da (JZLren 1876. art.).

Nire irudiz, eginbehar hori gauzatzeko, tutoreak epaileari aurkeztu behar dizkio urteko kontuak, kontabilitatea eta tutoretzapekoaren ondarearen gain burututako ku deaketa. Horrela, agintaritzak agirien bitartez jakin dezake nola gauzatu den eginbehar hori eta zein izan den berorren bilakaera; hori jakinez gero, epai leak behar den moduan bete ditzake KZren 233. art.ak tutoretza kontrolatzeko berari eratxiki dizkion eginkizunak.

3) Tutoretzapekoaren ondarea administratzea. Legearen aginduz, tutoreak ahalmen hori du, tutoretzapekoak duen ondarearen gaineko tutore denean ba karrik. Orobat, 270. art.ak darabilen adierazmoldea desegokia da oso, ez dela ko batere zehatza; egiatan, artikuluaren hitzezhitzezkotasunak interpretazio akatsak sortarazten ditu. Hitzezhitzezkotasun horri lotuz, badirudi legeak tutoreari ematen diola ahalmen hori, pertsona bat bakarrik (fisikoa zein ju ridikoa) izendatu denean tutore. Pertsona bat baino gehiago izendatuz gero, ostera, horietako bat hautatu behar da beren beregi, berorrek egikari dezan tutoretzapekoak duen ondarearen gaineko lege administrazioa.

Nire aburuz, ez du ematen hori denik manuaren esangura.

Arauak esku bideeginbehar hori eratxikitzen die tutore izendatuak izan diren subjektu guztiei, baldin eta horiek adingabeko edo ezgaituaren ondarearen tutore badi ra. Halaber, arauaren aplikazio esparruan sartzen dira 236. art.an ezarritako hipotesiak ere, nahiz eta eurotan pertsona bat baino gehiago aldi berean tutore izan. Horrelako kasuetan, zereginaren egikaritza baterakoa da erregela orokor gisa, eta egikaritza horri 236. art.an ezarritako erregelak aplikatzen zaizkio, erabakiak hartu eta gatazkak konpontzeko.

Bestalde ere, manuak alferrik azpimarratzen du tutoretzapekoaren on garea administratzea, ahalmena izateaz gain, betebeharra ere badela. Manu horren harira, administrazioa tutoreari ezarritako lege betebeharra da eta, betebehar hori betetzean, tutoreak behar

besteko arretaz jardun behar du, ze hatzago esateko, familiako guraso onaren arretaz jardun behar du.

Zinez, ez da beharrezkoa hori argitzea; izan ere, lege jatorria duten betebeharrak bete tzeko izan behar den arretaren inguruan, 1090. art.ak 1104. art.aren bigarren lerroaldera jotzen du, eta azken horretan estandar bera ezartzen da jokabide kanon bezala.

Administrazio ahalmenen egikaritza pertsonala da, eskualdaezinak baiti ra tutore izendapenaren bidez eratxikitako ahalmenak. Edonola ere, tutoreak mandatario bereziak izenda ditzake (ENZNk 1900eko abenduaren 18an eta 1912ko abuztuaren 5ean emandako ebazpenak).

Hariari segiz, administrazio ahalmena barrura begira egikaritzen da; bes te modu batera esateko, ahalmen horren baitan sartzen dira tutoretzapekoaren ondarea kudeatu, artatu eta zaintzeko jarduketaaukerak.

Ondorenez, admi nistrazio ahalmenaren egikaritza egintza jakin batzuen bitartez azaltzen da. Egintzok eragingarriak dira tutoretzapekoaren interes ekonomikoei buruzko barne esparruan, baina eragingabeak dira gainontzekoei begira; gainontzeko enganako harremanak lege ordezkaritzaren esparruan sartzen dira eta ez, or dea, administrazioaren esparruan.

Besterik zehaztu ezean, administrazio ahalmenaren objektu dira tutore tzapekoaren ondarea osatzen duten ondasun eta eskubide guztiak.

Zernahi gi saz, gerta daiteke ondasun batzuk ez egotea tutorearen administraziopean. Ondasunok honakoak dira: —Gurasoen aginduz, eurek izendaturiko pertsonaren administraziopean geratu behar diren ondasunak. Gurasoek erabaki hori hartzeko ahalmena du te, 223. art.aren arabera; baina erabakia eragingarria izan dadin, epaileak hori berori onartu behar du. —Tutoretzapekoari gainontzeko batek dohainik eratxiki dizkion ondasu nak, gainontzekoak berak izendatu baditu ondasun horien FAMILI ZUZENBIDEA

administrazioa egi karitu behar duten pertsonak edo pertsona. Kasu horretan, 277. art.ak beren beregi ezartzen duena gogoan izanik, tutoreak eskuratzen ditu administra tzaileari eman ez zaizkion ahalmenak. Gauzak horrela, ordezkaritza ahalme nak tutoreari dagozkio, tutoreak bakarrik du gainontzekoei begira eragin osoz jarduteko legebideztaketa eta, aiurri berean, berak bakarrik egin ditzake era gin osoz besterenganaketa negozioak, karga negozioak‌ zordunaren ondarea osatzen duten ondasun eta eskubideen gain; dena den, kasu batzuetan, tutore ak epailearen baimena izan behar du. —Hamasei urtekoa baino nagusiagoa den tutoretzapekoak bere lan edo industriaren bidez eskuratu dituen ondasunak, KZren 164.3. artikulua ana logiaz aplikatuta. —Epaileak izendaturiko defendatzailearen administraziopean jarri diren ondasunak, tutoretzapekoaren eta tutorearen artean interes gatazkak izatea gatik (KZren 299.1. art.). Halaber, epaileak neurri bera har dezake, kaute lazko neurri gisa, tutorea tutoretzapekoaren ondarea arriskuan jartzen ari dela uste izanez gero. Bada, tutoretzari ere erregela hori aplika dakioke, batetik, KZren 167. artikulua modu analogikoan aplikatuz eta, bestetik, 249. art.ak epaileari ematen dion ahalmena aintzakotzat hartuz; izan ere, manu horren arabera, tutorea kargutik enkaitzeko prozedura tramitatzen den artean, epai leak tutore horren eginkizunak eten ditzake eta defendatzailea izenda dezake haren ordez.

Administrazioaren inguruan, ikus Kataluniako 39/1991 Legearen 56. ar tikulua eta ondorengoak.

D) Tutorearen egintzen artean, epailearen baimenarekin burutu behar direnak

Goian esan dugun bezala, epaileak ordezkaritza eta jarduera ahalmenak eratxikitzen dizkio tutoreari. Hori gorabehera, tutoreak aldez aurretik epailea ren baimena izan behar du, egintza zehatz batzuk baliozkotasunez burutzeko. Egintzok ondarearen tutoreak dituen eskumenen esparrua ukitzen dute, neurri handi batean; edu berean, egintza horiek ukitzen dute pertsonaren tutoreak di tuen eskumenen esparrua ere, baina hori arazo zehatz batean bakarrik.

Epai learen baimena, izatez, kautelazko neurria da; neurri horrekin, hobeto babes daitezke tutoretzapekoaren ondare interesak eta interes pertsonalak, tutoreak ezin baitu zuzeneko erabakirik hartu, tutoretzapekoaren interes horiei begira garrantzirik gehien izan dezaketen negozioen inguruan.

Egintza horiei dagokienez, tutoreak ez du legebideztaketarik, tutoretzape koak dituen interesen arloan baliozkotasunez jarduteko. Bada, epaileak baka rrik eman dezake adostasuna eta, horrez gain, epaileak beste pertsona bati baimena eman diezaioke adostasun hori emateko; beraz, tutoreak negozioren bat egiten badu epailearen aurretiazko baimenik gabe, negozio hori deuseza da guztiz. Epailearen baimena, izatez, beharrezkoa da: 1. Tutoretzapekoa adimen osasunerako edota hezkuntza zein heziketa be rezirako establezimendu batean sartzeko. Edozein modutan ere, KZren 211. artikuluak arautzen duen presazko kasuan, nahikoa da tutoreak barnerape naren berri ematea epaileari, tutoretzapekoa establezimendu egokian sartu eta hurrengo hogeita lau orduetan.

2. Adingabeko edo ezgaituen ondasun higiezinak, merkataritza zein in dustri establezimenduak, objektu baliotsuak eta balore higikorrak besteren ganatu edo kargatzeko, eta inskribatzeko moduko kontratuak nahiz egintzak burutzeko. Kontrara, ez da epailearen aurretiazko baimenik behar, akzioak le henespenez harpidetzeko eskubidea saltzeko.

FAMILI ZUZENBIDEA

3. Tutoretzapekoen eskubideei uko egiteko, tutoretzapeko horrentzat inte resgarriak diren arazoen gain transakzioa egiteko eta arazo horiek tartekari tzapean jartzeko.

4. Ondasunetan aparteko gastuak egiteko.

5. Ondasunak errentamenduan lagatzeko, errentamendu hori derrigorrean luza badaiteke.

Hortaz, tutoreak errentamenduan eman ditzake tutoretzape koaren ondasunak, bi baldintza hauek betez gero: bata, errentamendu kontra tu horri 2/85 EDLren 9. artikuluan ezarritako eraentza aplikatzea eta, bestea, kontratu hori ez izatea HLren 2.5. art.aren arabera inskriba daitezkeen erren tamenduetako bat.

6. Dirua maileguan eman eta jasotzeko.

7. Tutoretzapekoaren ondasun eta eskubideak dohainik xedatzeko.

8. Jaraunspenaren banaketa edo gauza erkidearen zatiketa egiteko.

Bana keta edo zatiketa hori egin eta gero ere, epailearen onespena behar da.

9. Edozein jaraunspen inbentario onurarik gabe onartzeko, eta jaraunspe nak edo eskuzabaltasunak arbuiatzeko.

10. Tutoretzapekoaren izenean demanda jartzeko, presazko edo munta txikiko autuak direnean izan ezik.

11. Tutoretzapekoak tutorearen kontra dituen kredituak gainontzekoei la gatzeko, eta gainontzekoek tutoretzapekoaren kontra dituzten kredituak kostu bidez eskuratzeko, bi kasuotan epailearen baimena dagoenean izan ezik.

Tutoreak epailearengana jo behar du baimena eskatzeko.

Eskaerari baiez koa ala ezezkoa eman aurretik, epaileak entzun behar du Fiskaltzak esan be harrekoa eta tutoretzapekoak esan beharrekoa ere, azken hori hamabi urtekoa baino nagusiagoa izan edota epailearen ustez hori komenigarria bada; horrez gain, epaileak berari eskatzen zaizkion

txostenak edo berak egokitzat jotzen dituenak bildu behar ditu.

Bukatzeko, ikus Kataluniako 39/1991 Legearen 61 eta 62. art.ak.

E) Tutoreak ordainsaria jasotzeko duen eskubidea KZren 274. art.aren arabera, tutoreak —horrek jarduteko duen esparrua edozein izanik ere— eskubidea du, berak bete dituen eginkizunen truk or dainsaria jasotzeko. Dena den, halako eskubiderik dagoen ala ez jakiteko, al dez aurretik ikusi behar da tutoretzapekoaren ondarea nahikoa den ala ez, epaileak finkaturiko ordainsaria ordaintzeko.

Horregatik, tutoretzapekoaren ondarea zernolakoa den ikusita, epaileak ordainsaria jasotzeko eskubidea aintzatets diezaioke tutoreari, aztergai dugun manuaren arabera. Berebat, es kubide hori aintzatesteaz gain, epaileak finkatuko ditu ordainsariaren zenba tekoa eta hori ordaintzeko modua.

Ordainsariaren zenbatekoa zehazteko, Kode Zibilak hiru erreferentzi mo dulu ematen dizkio epaileari; epaileak modulu horien arabera zehaztuko du ordainsariaren zenbatekoa. Moduluok hauexek dira: a) tutoreak egin beharre ko lana; b) ondasunen balioa, eta c) ondasun horien errentagarritasuna.

Gainera, eta ordainsaria finkatzeko gomendio gisa, epaileak aintzakotzat hartu behar du tutoretzapekoaren ondareko ondasunetatik atera daitekeen ete kin likidoa; izan ere, ordainsaria ez da izan behar etekin horri ehuneko lauko indizea aplikatuz lortutako emaitza baino txikiagoa, ezta ondare etekinaren ehuneko hogei baino handiagoa ere.

Hortaz, legegilearen aholkua da gehiene ko eta gutxieneko muga horien barruan ezartzea ordainsariaren zenbatekoa. Hala ere, horrek ez du esan nahi ordainsaria nahitaez egon behar denik muga horien barruan. Aitzitik, indize horiek aplikatuz ateratako emaitza baino han diagoa edo txikiagoa izan daiteke epaileak finkaturiko zenbatekoa, hori kome FAMILI ZUZENBIDEA

nigarria baldin bada.

Ordainsaria zehazteko sistema hori kritikatzeko modukoa da.

Batetik, or dainsaria zehazteko orduan, ezegonkortasuna eragiten du sistema horrek; izan ere, ordainsaria urterourtero berrikusi behar da, horren zenbatekoa egokitu behar zaiolako epe horretan tutoretzapekoaren ondasunek eratorri duten ete kin likidoari. Bestetik, arras konplexua da ondasunen etekin likidoa finka tzeko eragiketa; gainera, eragiketa hori nahitaez egin behar da tutoreak bere administrazioaren urteko kontuak eman eta gero (269.4. art.). Urteko kontuak emateko betebeharra kontrol mekanismoa da, eta mekanismo hori indartu egiten da tutoreak tutoretzapekoaren ondarea administratzeko izan behar du en arretarekin; are argiago esateko, tutorearen kudeaketak zenbat eta etekin gehiago ekarri, hainbat eta handiagoa da tutore horren ordainsaria.

Edozein kasutan ere, eta gorago aipatu bezala, epaileari egindako gomen dioa besterik ez da ondasunen errentagarritasuna eta ordainsaria lotzen dituen irizpide hori. Ondorenez, epaileak egonkortasunez finka dezake ordainsaria ren zenbatekoa, tutoretzapekoak dituen ondasunen balioa kontutan harturik.

Behin ordainsariaren zenbatekoa finkatu eta gero, epaileak finkatu behar du ordainsari hori jasotzeko modua, hau da, hura ordaintzeko epea.

Horren inguruan, eta 275. artikuluari eutsiz, gurasoek euren testamentuan —eta, nire ustetan, KZren 223. art. aplikatuz, agiri publikoan ere— aukera eman diezaiokete tutoreari, horrek tutoretzapekoaren ondasunek sortzen di tuzten fruituak eskura ditzan, tutoretzapekoari mantenua ematearen truk.

Halakoetan, tutoretzapekoaren ondasunek sortzen dituzten fruituak (hots, ondarearen etekin garbia) eskuratzearen truk, tutoreak mantenua eman behar du. Mantenu betebehar horrek barneratu egiten ditu, batetik, tutoretzapekoa ren ondasunak administratzeko betebeharra eta, bestetik, mantenu betebeharra esangura zabalean, alegia, KZren 142. art.ko esangura horretan.

Zernahi gi

saz, tutoreak ez ditu bereganatzen tutoretzapekoaren ondareak sorturiko fruitu guztiak; aitzitik, tutoreak bere betebeharraren betepenarekin bat datorren frui tu kopurua besterik ez du jasotzen (ildo horretatik, ikus AGk 1905eko azaroa ren 28an emandako epaiaren 2. oina, Colecci贸n legislativa, 102. liburukia, 125. zk., 704. or. eta ondorengoak. Epai horretan, Kode Zibilaren antzinako 279. artikulua aplikatzen da; indargabeturiko manu horrek tutoreari aukera ematen zion, horrek tutoretzapekoaren fruituak beregana zitzan, horri mante nua ematearen truk. Horrela, betebehar horren edukia definitu zen, testuan azaldu dugun esangura horretan).

Hortaz, gurasoek halako xedapenak ezar ditzakete; baina epailearen ones pena derrigorrezkoa da, xedapenok eragingarriak izan daitezen.

Bide horre tatik, epaileak gurasoen xedapenak bazter utzi eta bestelakorik ezar dezake, dela tutoretza eratzean, dela tutoretza eratu denetik epe bat igarotakoan; no lanahi den ere, zioduna izan behar da bestelako xedapen horiek ezartzeko ebazpena.

Ikus Kataluniako 39/1991 Legearen 9, 16, 54 eta 67. art.ak; oro har, artikulu horien irizpideak bat datoz orain arte esandakoarekin.

278. Tutorea kargutik enkaitzea Tutoreak familiako guraso onaren arretaz jardun behar du, babes zere ginak erakartzen dituen eginkizunak betetzean. Epaileak eta Fiskaltzak fiska lizatu eta kontrolatu behar dute tutoreak bere betebeharrak taxuz betetzen dituen ala ez (KZren 232. artikulua); izatez, garrantzitsuena da tutoretza egikaritzearen ondorioz tutoretzapekoak ahalik eta onurarik gehien lortzea.

Hori dela eta, legegileak erreakzio mekanismo bat ezartzen du tutoretza pekoaren interesak babesteko, honako kasuetan: lehenik eta behin, tutoreak bere betebehar eta eginbeharrak etengabe edo FAMILI ZUZENBIDEA

modu larrian urratzen ditue nean; bigarrenik, tutoreak bere kargua betetzeko zailtasunak dituenean; eta, hirugarrenik, legearen arabera tutoreak kargua egikaritzeko gaitasunik ez du enean.

Mekanismo horren bitartez, tutorea bere karguaren titulartasunetik enkai turik geratzen da. Hori berori gerta daiteke, hain zuzen ere, kasu hauetan: 1) Karguaren egikaritza bitartean, tutorea KZren 243.etik 244.era arteko art.etan ezarritako ezdoitasun kari batean erortzen denean, kari hori jadanik eratuta dagoen tutoretzari aplikatu ahal bazaio. 2) Tutoreak makur egikaritzen duene an tutoretza; legegileak makur jokatze horren baitan sartzen ditu, batetik, kar guari berez dagozkion eginbeharrak ez betetzeko kasuak eta, bestetik, kargua egikaritzeko ezgaitasun nabaria dakartenak, bibietan ere zeregina ez delako behar bezala egikaritzen. 3) Tutoretza anitza izanik, tutoreen artean etengabe ko desadostasunak daudenean, horrek oztopo larriak badakarzkio tutoretzaren egikaritzari; kasu horretan, 237. artikuluaren 2. lerroaldeko azken tartekadu raren arabera, epaileak beste tutore bat izenda dezake.

Epaileak bere arioz has dezake tutorea enkaitzeko prozedura. Halaber, arauaren arabera, prozedura hasteko legebideztaketa aktiboa dute, aurren aurrenik, Fiskaltzak (horrela, Fiskaltzak egikari ditzake 232. art.ak berari eratxikitzen dizkion ahalmenak) eta, hurrenik, tutoretzapekoa eta horren in teresak behar den moduan zaintzeko interesa duen pertsonak. Ildo berean, badirudi tutoretzapeko adingabekoak ere legebideztaketa hori izan dezakeela, JZLren 1879.1. art.an xedatutakoa aplikatuz gero (ikus beherago) (Katalunia ko 39/1991 Legearen 29. art.).

Enkaitze prozedura nola gauzatu behar den zehaztea hagitz zaila da.

Le henago kritikatu izan dugunez, tutoretzaren arloan ez datoz bat arau sustanti boak eta auzibidezko arauak. Horretan, legegintza jarduera akastuna izan da, jarraiko arrazoiak direla medio: —Batetik, kontutan izan behar da urriaren 24an emandako

13/1983 Le gearen xedapen gehigarria, lege horrek Kode Zibila eraldatu baitzuen tutore tzaren arloan. Xedapen horren arabera, «Judiziamendu Zibilari buruzko Legeak beste arauketa bat ezartzen ez duen artean… borondatezko jurisdikzioaren inguruan Judiziamendu Zibilari buruzko Legera bildutako xedapenen arabera tramitatzen dira Kode Zibilaren I. liburuko IX eta X. tituluek eratorritako… prozedurak».

Hortaz, enkaitze prozedura tramitatzeko, legegileak igorpen orokor bat egiten du, borondatezko jurisdikzioaren inguruan Judiziamendu Zibilari bu ruzko Legera bildutako arauetara; hori egitean, legegileak ez du ukitu, ezta indargabetu ere, espediente horren inguruko auzibide arauketa. Ondorenez, eta lehendabiziko ondorio gisa, hauxe esan daiteke nonbait: borondatezko ju risdikzio espedientearen tramiteak bete behar dira tutorea kargutik enkaitzeko prozedura horretan.

—Bestetik, Judiziamendu Zibilari buruzko Legearen 1879. art.ak osotoro erlatibizatzen du ondorio hori; artikulu horri gagozkiola, gogoan izan behar da 13/83 Legearen xedapen gehigarriak ez duela harakoa indargabetu. Manu horri helduta, Tutoreak eta kuradoreak, horiek ondasunen gainekoak izan zein auzieta rakoak izan, ezin daitezke kargutik enkaitu borondatezko jurisdikzio egintza baten bidez, nahiz eta adingabekoek hala eskatu.

Karguan aritu behar direnak izendatu eta gero, horiek kargutik bereizte ko, batetik, judizioan entzun behar da eurek esan beharrekoa eta, bestetik, halakoak galtzaile atera behar dira judizio horretan.

Horren ondorioz, tutorea tutoretzapekoak duen ondarearen tutore izanez gero, alderdien arteko aurkatasunean egindako prozedura gauzatu behar da hura kargutik enkaitzeko; prozedura horretan, munta txikiko adierazpen judi zio arruntaren tramiteak bete behar dira (JZLren 484. art.).

Kontrara, tutorea pertsonaren tutore bakarrik izanez gero, borondatezko jurisdikzio espedientearen xedapen orokorrekin bat etorriz gauzatu behar da hura kargutik enkaitzeko prozedura FAMILI ZUZENBIDEA

(urriaren 24ko 13/1983 Legearen xeda pen gehigarria, eta JZLren 1811.etik 1824.era arteko art.ak).

Kasu horretan, tutorea zitatu behar da, hori epailearen aurrean ager da din. Epaileak entzun behar du tutore horrek esan beharrekoa, bera kargutik enkaitzea eragin dezaketen egitateei buruz. Edu berean, tutoreak alega ditzake bere burua zuritzeko egokitzat jotzen dituen inguruabar eta arrazoiak.

Be rebat, tutorea enkaitze espedientearen aurka azal daiteke; hori eginez gero, espedientea auzibide bihurtu eta munta txikiko adierazpen judizio arruntaren arabera tramitatu behar da (JZLren 1817 eta 484. art.ak).

Entzunaldi fasea amaitu eta gero, epaileak dekretatuko du tutorea kargu tik enkaitu behar den ala ez. Lehenengo kasuan, beste tutore bat izendatzen da, aurrerago azaldu dugun prozeduraren bitartez (Kode Zibilaren 248.etik 250.era arteko art.ak). Ildo beretik, gerta daiteke tutoreak ebazpenaren aurka jotzea, ebazpen horrek hura kargutik enkaituko duelako; halakoetan, boronda tezko jurisdikzio espedienteari amaiera ematen dion ebazpenaren aurka jotzen du tutoreak, eta munta txikiko judizioaren gain ezarritako prozeduraren bidez gauzatzen da aurkatasun hori.

Alderdien arteko aurkatasunean egindako judizioa edo enkaitze espedien tea hasi eta gero, bai eta bi horiek abian dauden bitartean ere, kautela neurri gisa epaileak erabaki dezake, bere arioz zein alderdiak hala eskaturik, tutorea ren eginkizunak etetea eta defendatzailea izendatzea; horrelakoetan, defenda tzaileak tutoretzapekoa zaintzeko eginkizunak bereganatzen ditu, enkaitzeari buruzko ebazpen irmoa eman arte (KZren 249. art. eta Kataluniako 39/1991 Legearen 30. art.). Ebazpen horrek gaitziritzia ematen badio tutorea kargutik enkaitzeari, defendatzaileak bere eginkizunak betetzeari utziko dio eta tuto reari itzuliko zaizkio berari dagozkion eginkizunak. Alderantziz, ebazpenak oniritzia ematen badio tutorea kargutik enkaitzeari, defendatzaileak bere eginkizunak betetzeari eutsi behar dio, beste tutore bat izendatu eta hori kar guaz jabetu arte.

279. Tutoretza azkentzea Kode Zibilaren 276 eta 277. art.etan aipatzen dira, zehatzmehatz ez bada ere, tutoretza azkentzea eragiten duten kariak.

Kariok honakoak dira: a) Tutoretzapeko adingabekoa adin nagusiko bilakatzea (KZren 276.1. ar tikulua), hori gertatu aurretik epaileak adingabeko hori ezgaitu duenean izan ezik (KZren 201 eta 205. art.ak). Ezgaiketarik bada, tutoreak bere kargua egi karitzeari eutsi behar dio (KZren 278. art.), eta ezgaiketa epaiak zehaztu behar ditu tutore horren ahalmenak (KZren 210. art.).

Egoera horri tutoretza luzatu deritzo. Tutoretza horren bidez, adingabeko ezgaituaren gaineko tuto retza ez da azkendu behar, adingabeko hori adin nagusitasunera heltzean; gisa bertsuan, ez da inolako eragiketarik egin behar, azken kontuak eman eta adin nagusiko ezgaituaren gaineko tutoretza eratzeko. b) Tutoretzapeko adingabekoari adin nagusitasunaren onura ematea (ikus 276.4. art.). Onura hori KZren 321. art.ak ezartzen du (21/1987 Legeak beste idazkera bat eman dio artikulu horri). Bada, Fiskaltzaren txostena aztertu eta gero, epaileak adin nagusitasunaren onura eman diezaioke hori eskatzen duen adingabekoari, hamasei urtekoa baino nagusiagoa baldin bada tutoretzape ko adingabeko hori. Adin nagusitasunaren onura jasoz gero, adingabekoa ku radoretzapean jartzen da, eta kuradore kargu hori egikaritzen du ordura arte adingabekoaren tutore izandakoak, epaileak besterik ezartzen duenean izan ezik (KZren 286.3 eta 292. art.ak). c) Tutoretzapeko adingabekoa adopzioan hartzea (KZren 276.2. art.). Adopzioaren eraginez, eta KZren 108.2, 169.3, 171.2 eta 175.etik 180.era arteko art.ak aplikatuz, adopziohartzaileari eratxikitzen zaizkio guraso ahal goa eta, horrekin batera, zaintza eginkizun guztiak ere.

Modu berean, adin nagusiko ezgaituaren gaineko tutoretza FAMILI ZUZENBIDEA

azkendu egi ten da, tutoreak ezgaitu hori adopzioan hartzen duenean; hori gerta dadin, al dez aurretik tutoretzaren kontu orokor eta bidezkotua onetsi behar da, eta KZren 175, 176.2.3 eta 177.3.2. art.etan ezarritako baldintzak bete behar dira. Hala izanez gero, adopziohartzaileari edo adopziohartzaileei eratxikitzen zaie guraso ahalgo luzatua (PANTALEĂ“N PRIETO). d) Gurasoei guraso ahalgoa kendu edo eten eta gero, guraso horiek ahal goa berreskuratzea (KZren 277.1. art.). Kentze nahiz etete hori eragin duen karia desagertzen bada, auzitegiek guraso ahalgoaren berreskuraketa erabaki dezakete, hori komenigarria denean semealabaren onura eta intereserako (KZren 170.2. art.). e) Adingabekoa ezkontzea. Kari hori ez da azaltzen 276 eta 277. art.etan, baina hori berori ondoriozta daiteke artikulu hauek aplikatuz gero: KZren 46; 48; 314.2; 316; 222.1 a contrario sensu; 324; eta, azkenik, 288. artikulua. Horregatik, adinaren ziozko lekapena lortu eta gero, adingabekoa ezkontzen bada, adingabeko hori emantzipaturik dago Zuzenbidearen ikusmiratik; bide beretik, adingabekoa zaintzeko eratu izan den tutoretza azkendu egiten da. Edozein modutan ere, KZren 324. art.ari helduta, adingabekoaren gaitasuna osatu beharra dago, negozio jakin batzuk baliozkotasunez egin ahal izateko. Hori dela eta, adingabekoa kuradoretzapean jarri behar da, eta kuradoretza hori adingabekoaren ezkontideak egikaritu behar du, hori adin nagusikoa ba da (KZren 291.1 eta 234.1.1. art.); adin nagusikoa ez bada, ostera, kurado retza egikaritu behar du adingabekoa ezkondu arte tutoretzaz arduratu izan denak, epaileak besterik xedatzen duenean izan ezik (KZren 292. art.). f) Epaileak ezgaitasunari amaiera ematen dion ebazpena ematea (KZren 277.2. art.ko lehenengo tartekadura eta 212. art.).

Epaileak ebazpen hori ema ten du, ezkontideak, aurrekoek, ondorengoek, nebaarrebek (KZren 202. art.), tutoreak (269.3. art.), Fiskaltzak edo

interesatuak berak (KZren 213. art.) hala eskaturik. g) Epaileak ezgaiketa epaia aldarazten duen ebazpena ematea, aldarazpen horren ondorioz kuradoretzak tutoretza ordezten badu (KZren 277.2. art.ko bigarren tartekadura eta aurreko letran aipatu ditugun xedapenak). Besterik zehaztu ezean, eta KZren 292. artikulua aplikatuz, kuradoretza egikaritzen du tutore karguaz arduratu izan den pertsona berberak, epaileak kuradore gisa aritzeko beste pertsona bat izendatzen duenean salbu. h) Tutoretzapekoa hiltzea (KZren 276.3. art.). Aiurri berean, eta manu horretan berariazko aipamenik egiten ez bada ere, ulertu beharra dago tu toretza azkendu egiten dela, epaileak tutoretzapekoaren gaineko heriotza adierazpena ematen duenean ere. Tutoretzapekoa bizirik agertzen bada, tuto retza berriro eratu behar da, hori nahitaezkoa izanez gero; tutoretzaren era keta nahitaezkoa da, batetik, tutoretzapekoa oraindik adingabekoa denean eta, bestetik, ezgaituaren inguruabarrak direlamedio ezgaiketa eta tutoretza irau naraztea komenigarria denean.

Katalunian, Kataluniako 39/1991 Legearen 43. art.ak arautzen ditu tuto retza azkentzeko kariak.

280. Kargua amaitzean, kontuak ematea Ondarearen tutoreak kontu orokor eta bidezkotua eman behar dio epailea ri, berak buruturiko administrazioari buruz. Kontu emate hori gauzatu behar da, tutoreak bere eginkizunak betetzeari uzten dionean, edozein kari dela medio (besteak beste, desenkusa kariren bat tartean izatea, tutore hori kar gutik enkaitzea, tutoretza azkentzea, tutore hori ezgaitzea edota bera hiltzea). Kontu emate horren bitartez, tutoreak egindako kudeaketa eta administrazioa orokorrean azter daitezke eta, hala FAMILI ZUZENBIDEA

izanez gero, antzeman daiteke tutoreak behar bezala bete dituen ala ez bere eginbeharrak; horiek behar bezala bete ezean, tutoreak eragindako kalteen gaineko erantzukizuna du (Ikus Katalu niako 39/1991 Legearen 44. art.).

Kontu emateko betebeharra tutoreari ezartzen zaio eta, tutorea hiltzean edo horren gaineko heriotza adierazpena ematean, haren jaraunsleei.

Bestal de, betebehar horren subjektu aktibo dira une horretara arte tutoretzapekoa izan dena eta horren jaraunsleak. Zernahi gisaz, tutoretzapekoaren guraso batek edo biek —naturaren araberakoak nahiz adopzio bidezkoak, tutoretza azkendu bada adingabekoa bere gurasoen ahalgopean geratzeagatik edo adopzioan hartzeagatik, hurrenez hurren— eskubide hori egikari dezakete tu toretzapekoaren izenean (guraso horiei eratxiki zaien lege ordezkaritza egika rituz); gauza bera egin dezakete tutore berriak (esaterako, aurrekoa kargutik enkaitua izan denean) eta epaileak izendaturiko defendatzaileak (249. art.ko kasuan eta manu hori analogiaz aplika daitekeenean ere).

Pertsona horiek guztiak legebideztaturik daude, kontu emateko betebeha rraren betepena eskatzeko. Eskubide hori egikaritzeko epea hiru hilabetekoa da, tutoretza amaitu denetik zenbatuta; hori berori da arauak tutoreari ematen dion epea, harako betebeharra betetzeko.

Erregela horrek badu salbuespenik, ordea; izan ere, tutore ohiak epearen luzapena lor dezake epailearen eskutik eta, horretarako, aurretiaz alegatu eta frogatu behar du kari zuzenik badela, berak eskaturiko luzapena emateko.

Hiru hilabeteko epea edo horren luzapena igarotakoan, zordunak ez badu bere eginbeharra borondatez gauzatu, eskubidea egikaritzeko akzioa gauza daiteke; akzio horren bidez, tutoreari eskatzen zaio, tutoretzaren kontu oroko rra emateko betebeharra bete dezan. Akzio hori egikaritzeko epea bost urtekoa da, hiru hilabeteko epea edo horren luzapena ahitu eta biharamunetik zenba tuta. Epe hori preskripzio epea da —eta ez, ordea, iraungitasun epea, CANO TELLOk dioen moduan—. Hori berori baieztatzen du beren beregi KZren 279.2. artikuluak.

Tutoreak bere borondatez betetzen badu betebeharra, edota kontu oroko

rra eskatzeko akzioa egikaritzeagatik tutorea kontu hori ematera behartu bada, borondatezko jurisdikzio espedientea hasi behar da, kontuaren onespena lortzeko (13/83 Legearen xedapen gehigarria; JZLren 1811. art. eta ondoren goak). Espediente horretan, epaileak entzunaldi fase bat ireki behar du, kontu orokorra onesten den ala ez erabaki aurretik (KZren 280. art.).

Entzunaldi ho rretan, pertsona jakin batzuek azaldu behar dute zein den euren iritzia bertan aurkezturiko kontuari buruz; pertsona horiek jarraikoak dira: tutoretzapeko izandakoa edo, hala denean, horren jaraunsleak; beste tutoretza bat eratu de nean, tutore berria; tutoretzapekoa kuradoretzapean jarri denean, kuradorea; eta, azkenik, epaileak defendatzailea izendatu duenean, defendatzaile hori.

Pertsona horietako bat kontu orokorra onestearen aurka azaltzen bada, es pedientea auzibide bihurtu (JZLren 1817. art.) eta hori munta txikiko ju dizioaren bidez tramitatu behar da (JZLren 1817 eta 484.3. ar.ak).

Gauza bera gertatzen da, tutore ohia azaltzen bada aurkeztutako kontua ez onestearen kontra.

Entzunaldi fase horretan parte hartu dutenek aurkatasunik azaldu ezean, epaileak kontua onesten du auto baten bitartez; auto horren berri eman behar zaie tutore ohiari, tutoretzapeko izandakoari eta horren jaraunsleei zein lege ordezkariari (JZLren 260. art.).

Kontu orokorra onetsi eta gero, gerta daiteke kontu horren saldoa tutore ohiaren edo horren jaraunsleen aldekoa izatea; hau da, gerta daiteke kargua egikaritzeagatik zenbateko batzuk zor izatea tutore ohiari edo horren jarauns leei (zenbateko horiek likidoak eta eskatzeko modukoak izan behar dira nahi taez). Horrelako kasuetan, lehenengo eta behin, tutore ohiak tutoretzapeko izandakoari itzuli behar dizkio berak administratu izan dituen ondasunak, hots, inbentarioan azaltzen diren ondasunak. Behin ondasunok itzuli eta gero, tutore ohiak zorraren ordainketa eska diezaioke tutoretzapeko izandakoari; azken horrek ez badu borondatez ordainketarik egiten, tutore ohiak ordainke taren agindeia egin behar dio tutoretzapeko izandako horri.

FAMILI ZUZENBIDEA

Agindeia egin denetik zorra —borondatez zein derrigor— ordaindu arte, zor horrek diruaren lege korrituak sortzen ditu; korrituok tutore ohiari zor zaizkio, zorra atzerape nez betetzeak horri eragin dizkion kaltegalerengatik.

Kontrara, tutoretzaren kontu orokorra onetsi eta gero, gerta daiteke kontu horren saldoa tutore ohiaren edo horren jaraunsleen aurkakoa izatea; edo, bes te hitzez esateko, gerta daiteke tutore ohiak zenbateko batzuk zor izatea tu toretzapeko izandakoari. Halako kasuetan, tutore ohiak zorraren zenbatekoa ordaindu behar du. Kontu orokorra onesten denetik, zenbateko horrek dirua ren lege korrituak sortzen ditu, eta tutoreak horiek ere zor dizkio tutoretzape ko izandakoari. Aurreko lerroaldearen kasuan gertatu aldera, ez da inolako agindeirik egin behar.

KZren 285. art.ak dioenez, epaileak tutoretzaren kontu orokorra onesten badu ere, batetik, tutore ohiak eta horren kausadunek eta, bestetik, tutore tzapeko izandakoak eta horren jaraunsleek, orotariko akzioak izan ditzakete elkarren aurka, tutoretza dela kausa. Beste hitz batzuekin esateko, eta manu berberari helduta, nahiz eta borondatezko jurisdikzio espedientean kontu oro korra onetsi, adierazpeneko judizio arruntean kontu hori aurkara dezakete tutoretzapekoak eta beraren jaraunsleek (PANTALEĂ“N PRIETO), partida ba tzuk isildu badira, faltsuak gertatu badira edo euron zenbatekoa handitu bada. Bestalde, tutore ohiak edo horren kausadunek berreskuratze akzioak egikari ditzakete; izan ere, tutoreak aurrerakin batzuk egin baditu tutoretza betetzean izandako gastuei aurre egiteko, aurrerakin horiek berreskura daitezke halako akzioen bidez (analogiaz, KZren 1728. art.ko 2 eta 3. lerroaldeak). Halaber, tutore ohiak edo horren kausadunek erreklamazio akzioak egikari ditzakete, hari dagokion ordainsaria kobratzeko (KZren 274. art.). Azkenik, tutoreak tutoretza egikaritzean kaltegalerak izan baditu berak ezelako errurik izan ga be, eta medeapena lortzeko beste modurik ez badago, tutore izandako horrek eta beraren jaraunsleek kalteordaina eskatzeko akzioa egikari dezakete.

Tutoretzaren kontuari buruzko saldoaren inguruan, ikus Kataluniako 39/1991 Legearen 46. art.

BIBLIOGRAFIA Ikus

28.

gaian

FAMILI ZUZENBIDEA

azaltzen

dena.

Hogeita zortzigarren gaia BABES ERAKUNDEAK (III).

BABES ZEREGINAK (JAR.) Laburpena: §80. Kuradoretza.— 281. Sarrera.— 282. Kuradoretzapeko subjektuak eta kuradoretzaren objektua: A) Adingabeko emantzipatuak; B) Zarras telkeri adierazpena euren gain dutenak; C) Ezgaituak.— 283. Eraentza juridikoa.— 284. Kuradorearen eskuhartzerik gabe burututako egintzen baliozkotasuna: A) Akzioa jartzeko legebideztaketa aktiboa dutenak; B) Akzioa egikaritzeko epea.— §81. Epaileak izendaturiko defendatzai lea.— 285. Sarrera.— 286. Defendatzailea izendatzeko lege kasuak.— 287. Epaileak izendaturiko defendatzailearen eraentza juridikoa.— §82.

Egitatezko zaintza.— 288. Sarrera.— 289. Egitatezko zaintzaren egoera: ondorio juridikoak eta haren eraentza juridikoa.— §83. Adingabekoen zaintza eta harrera.— 290. Erakunde berrien oinarrizko printzipioak eta esangura.— 291. Babesik ez duten adingabekoen gaineko tutoretza, hori erakunde publikoen esku dagoenean.— 292. Adingabekoen gaineko zaintza, hori erakunde publikoen esku dagoenean.— 293. Zaintzaren egi karitza.— 294. Adingabekoaren harrera.

§80. KURADORETZA 281. Sarrera Kode Zibila argitaratzean, Espainiako antolamendu juridikoan desagertu egin zen kuradoretzaren erakundea.

Alabaina, 1983an, desagerpen horren mendeurrena betetzeke zegoela, legegileak erakunde hori berpiztu zuen. Ha rrezkero, kuradoretza babes kargua da. Babes kargu horren titularrak laguntza ematen dio, egintza zehatz batzuetan besterik ez bada ere, emantzipatutako adingabekoari, ezgaituari nahiz zarrastelari; laguntza hori izanik, pertsona horrek bere adostasuna eman dezake, negozio jakin batzuk baliozkotasunez egiteko.

Bada, kuradoreak egintza zehatz batzuetan esku hartu behar du; kura doretzapekoak egintza horiek gauzatzen baditu kuradorearen ERANSKINA

laguntzarik ga be, egintzok deuseztakorrak dira. Horrekin, bi motatako interesak babesturik geratzen dira, bibiak ere ondare izaerakoak direla.

Alde batetik, adingabeko emantzipatuak bere ondarea osoosorik iraunarazteko interesa du.

Horren in guruan esan beharra dago kuradoretzapekoak ez duela behar besteko adime nik, negozio jakin batzuk burutzeko; kuradoretzapekoa ez da jabetzen nego zio horien ondare garrantziaz eta, horren ondorioz, ez du nahikoa gaitasunik, negozio horiei baliozkotasunez adostasuna emateko.

Hori dela eta, harako ne gozioetan kuradoreak esku hartu behar du, adostasun hori berak emanez.

Bestetik, mantenuhartzaileek eta, orokorrean, mantenua erreklamatzeko egoeran direnek interesa dute, mantenuemaileak bere ondarea alferrik xahutu ez dezan, euren kaltetan. Interes hori babesteko, epaileak epai bat emango du, mantenuemailea zarrastela dela adieraziz; epai horretan, epaileak zehaztuko du zeintzuk diren kuradorearen adostasunik gabe zarrastelak burutu ezin ditu en egintzak.

Tutoretzarekin gertatzen den bezala, kuradoreari eratxikitako ahalgoa be reberezkoa da. Horrez gain, kuradoreak arretaz jardun behar du, ahalgo hori egikaritzen duen bitartean; edo, are zehatzago esateko, familiako guraso onak bere betebeharrak nola bete eta arreta berberarekin egikaritu behar du kurado reak bere kargua (KZren 1090, 1104.2 eta 270. art.ak).

Kataluniako 39/1991 Legearen 73.etik 83.era arteko artikuluek ere kura doretza arautzen dute.

282. Kuradoretzapeko subjektuak eta kuradoretzaren objektua Ondokoak dira kuradoretzapeko subjektuak: A) Adingabeko emantzipatuak

Zeregin horren menpe geratzen dira, batetik, adingabeko emantzipatuak eta, bestetik, epailearen eskutik adin nagusitasunaren onura lortu dutenak, ho riek guztiek ere bi baldintza hauetarik bat betez gero: adingabekoaren gura soak hiltzea edo, bestela, gurasoek ezintasunen bat izatea KZren 323 eta 324. artikuluetan agindutako laguntza emateko. Bi baldintza horiek bete ezean, eta KZren 196.2. artikuluak dioena gorabehera, gurasoek osatzen dute adingabe ko emantzipatuen gaitasuna, lege bidez zeregin hori eratxikitzen baitzaie gu rasooi KZren 323 eta 324. art.etan.

B) Zarrastelkeri adierazpena euren gain dutenak Gerta daiteke jarduteko gaitasuna duen pertsona bati buruz zarrastelkeri adierazpena ematea, alderdien arteko aurkatasunean egindako judizioan; judi zio horretan, munta txikiko adierazpen judizio arruntaren tramiteak bete be har dira (KZren 195 eta 296. art.ak, eta JZLren 484. art.).

Halakorik gertatuz gero, pertsona hori zarrastel bilakatzen da.

Zarrastelkeri adierazpenaren oinarria ez da zarrastelaren ondarea oso osorik iraunaraztea; aitzitik, adierazpen horren uztarria da zarrastelaren on darean —hau da, galzorian dagoen ondare horretan— beste subjektu batzuek dituzten interes ekonomikoak babestea.

Subjektu horiek dira, lehenik eta be hin, mantenuhartzaileak (KZren 143. art.) eta, bigarrenik, mantenuhartzaile ez izanik ere, KZren 148.1. art.an aipatutako egoeran izateagatik mantenua erreklamatzeko eskubidea dutenak.

Hori guztia dela eta, pertsona horiek legebideztaketa aktiboa dute, zarras telkeri adierazpenaren gaineko prozedura hasteko. Horretarako gaitasunik ez bada, pertsona horien lege ordezkariek has dezakete prozedura; eta lege or dezkariek ez badute prozedura eragiten, Fiskaltzak eskatu behar ERANSKINA

du prozedu raren hasiera (KZren 294. art.).

Bada, pertsona horien interesak zaindu eta babesteko, epai batek subjek tuaren zarrastelkeria adieraz dezake. Adierazpen horren bidez, murrizten da, egintza zehatz batzuei begira, subjektuak jarduteko duen gaitasuna; egintza horiek baliozkotasunez burutzeko, zarrastelaren adostasunaz gain, kuradoreak ere bere adostasuna eman behar du.

Horren ondorioz, zarrastelak egintza horiek gauzatzen baditu kuradorea ren adostasunik gabe, deuseztakortasun akzioa egikari daiteke egintza horien aurka (KZren 293. artikuluak berariazko igorpen bat egiten du deuseztakorta sun akzioari buruzko eraentzara; eraentza hori jasota dago KZren 1301. art.an eta ondorengoetan). Hariari segiz, ondokoek egikari dezakete deuseztakorta sun akzioa: kuradoreak; kuradoretzapekoak berak (zarrastelkeri egoera amai tu eta hurrengo lau urteetan); eta zarrastelaren ezkontideak, ondorengoek eta aurrekoek, mantenuhartzaile izan edo mantenua eskatzeko egoeran badira. Nire ustez, ezkontideak, aurrekoek eta ondorengoen lege ordezkariek ere deu seztakortasun akzioa egikari dezakete; horrela, bete-betean defenda daitezke zarrastelkeri erakundearen bidez babesturik dauden subjektuen interesak (PE Ă‘A BERNALDO DE QUIRĂ“S, eta 1986ko otsailaren 14an Auzitegi Gorenak emandako epaia).

C) Ezgaituak Ezgaiketa prozedurari amaiera ematen dion epaiak, batetik, pertsona bat ezgaia dela adierazten du, halakoa izanez gero.

Bestetik, ezgaiketa epaiak ze hazten du zeintzuk diren ezgaitasun horren norainokoa eta mugak; nolabait esateko, epai horrek zehaztu egiten du ezgaituak zein esparrutan jardun deza keen bere kabuz. Gaitasun esparru hori eta ezgaituari aintzatesten zaion adimen maila kontutan hartuta, epaileak babes erakunderik

egokiena ezartzen du ezgaitu horren gain (KZren 210. art.). Labur bilduz, ezgaiketa epaiak be ren beregi zehazten ditu, aurrenik, ezgaituak gauza ezin ditzakeen egintzak eta, hurrenik, pertsona horren gaitasunik eza osatu behar duen kargua.

Hortaz, kuradorea izenda daiteke, horrek ezgaituari laguntza eman die zaion, ezgaiketa epaiak beren beregi zehaztu dituen egintzetan (KZren 289. art.). Ildo horretatik, gerta daiteke epaiak ez adieraztea ezgaituak zein egin tzatarako behar duen kuradorearen laguntza. Halakoetan, KZren 290. art.ari helduta, ezgaituak kuradorearen laguntza behar du, KZren 271 eta 272. arti kuluetan aipatutako egintzak gauzatzeko (271. art.ko 1. zk.an adierazitako egintzak burutzeko ere, horrek paradoxa hutsa iruditu arren).

Bestalde, subjektu bat ezgaitua izan eta tutoretzapean jarri ostean, gerta daiteke subjektu horren ezgaitasunaren norainokoa eta mugak aldatzea, sub jektu horren adimena handiagoa delako (KZren 212, 213 eta 287. art.ak) eta, horren ondorioz, ezgaitu horren gaineko babes eraentza ere aldatu behar iza tea. Kasu horretan, epaileak adieraz dezake aldez aurretik eratutako tutoretza azkendu egin dela (KZren 277.2. art.) eta, horren ordez, kuradoretza eratu behar dela (KZren 287. art.).

Halako egoeretan, kuradore izendatuko da ordu ra arte tutore karguan ibili izan dena, epaileak bestelakorik erabakitzen due nean izan ezik (KZren 292. art.); kuradore horren eginkizun esparrua jadanik azaldu izan dugu aurreko lerroaldean (KZren 289 eta 290. art.ak).

283. Eraentza juridikoa KZren 291.1. art.ak eta Kataluniako 39/1991 Legearen 79. art.ak erregela orokor gisa arautzen dutenez, kuradorearen izendapen, doitasun, desenkusa eta enkaitzeari aplikatzen zaizkie Kode Zibilak tutoretzaren inguruan jasotako arauak. Erregela orokor horrek bi salbuespen ditu: ERANSKINA

a) Oro har, KZren 291.2. art.ak adierazten du birdoitu gabeko porrot egi nak eta konkurtsatuak ez direla doiak kuradore karguan aritzeko.

Horiei da gokienean, ez da aplikatzen KZren 244.5. art.an ezarritako bereizketa. b) Adingabekoa edo ezgaitua tutoretzapean egon badira, horien tutore izandakoak lehenespena du kuradore izateko, beste pertsona guztien aurretik, epaileak bestelakorik erabakitzen duenean izan ezik.

284. Kuradorearen eskuhartzerik gabe burututako egintzen baliozkotasuna Kuradoretzapekoak ez du gaitasunik egintza zehatz batzuk burutzeko. Gaitasunik izan ez arren, kuradoretzapekoak egintza horiek gauzatzen baditu, egintzok deuseztakorrak dira, KZren 293. art.ak beren beregi hori ezartzen duelako (gauza bera egiten du Kataluniako 39/1991 Legearen 78. art.ak ere). Ondorenez, kasu horretan, KZren 1301. artikulua eta ondorengoak aplikatu behar dira.

A) Akzioa jartzeko legebideztaketa aktiboa dutenak Legebideztaketa hori zehazteko, bi egoera desberdin bereizi behar dira: a) Emantzipatutako adingabekoak edo ezgaituak negozio deuseztakorra egitea. Halakoetan, legebideztaturik daude gurasoak, kuradorea eta kuradore tzapekoa bera (293. art.). Deuseztakortasun akzioaren bitartez, kuradoretzape koaren ondarea eta interes ekonomikoak babes daitezke; babes eginkizun hori gurasoei eta kuradoreari eratxikitzen zaie, eta kuradoretzapekoak ere eginki

zun hori izan dezake, adingabekotasun edo ezgaitasun egoera bukatzean. b) Zarrastelkeri adierazpena bere gain duenak negozio deuseztakorra egi tea. Lehen adierazi ditudan arrazoiak direla medio, nire aburuz, kasu horretan ere legebideztaketa zabala aintzatetsi behar da, lehenespenez babestu beharre ko interesak ez direlako zarrastelarenak, mantenuhartzaileenak edo, behin tzat, ustezko mantenuhartzaileenak baizik.

B) Akzioa egikaritzeko epea Deuseztakortasun akzioa lau urteko epean egikari daiteke; epe hori iraun gitasun epea da, tankera horretako akzio guztiekin gertatzen den bezala. Bide beretik, epearen zenbaketa hasten da, kuradoretzapekoarentzat, kuradoretza bukatzen denetik (1301.3. art.) eta, gainerako legebideztatuentzat, eurok ne gozioaren berri dutenetik (1301.4. art.).

Esan berri dugunari helduta, kuradoretzapekoak egintza batzuk gauza tzen baditu kuradorearen laguntzarik gabe, egintza horien eragingarritasuna baldintzapean dago, baldintza hori baita gorago aipaturiko epean deuseztakor tasun akzioa egikaritzea ala ez egikaritzea. Epe hori ahitzen bada akzioa egi karitu gabe, negozioa ezin aurkara daiteke deuseztakortasun akzioaren bidez, negozio horrek oraindik hasierako akatsak izan arren.

Bestalde, egintza horiek baiezta daitezke, KZren 1309.etik 1313.era arte ko art.etan arauturiko eraentzaren arabera.

Bukatzeko, deuseztakortasun akzioa ez da azkentzen, baldin eta akzioa egikaritzeko legebideztaketa duen subjektuaren doloz zein erruz galtzen bada kuradoretzapekoak egindako negozioaren objektu izan den gauza; alderantziz, galera gertatzen bada kuradoretzapekoaren doloz zein erruz, horrek gaitasuna eskuratu eta gero, deuseztakortasun akzioa azkendu egiten da ERANSKINA

(KZren 1314. artikulua). ยง81. EPAILEAK IZENDATURIKO DEFENDATZAILEA 285. Sarrera Pertsona eta berorren ondarea zaindu eta babesteko, 1983ko legegileak erakunde desberdinak arautu zituen, eta erakunde horietatik azkena da, hain zuzen ere, epaileak izendaturiko defendatzailearena. Erakunde horrek azken lekua betetzen du, dela KZren 215. artikuluan jasotako hurrenkera horretan, dela erakundeari buruzko arauketa sistematikoan (hau da, KZren I. liburuko X. tituluaren IV. kapituluko 299.etik 302.era arteko art.etan).

Babes erakunde hori aplika dakieke, lehenlehenik, guraso ahalgopean zein tutoretzapean dauden adingabekoei; bigarrenik, guraso ahalgo luzatuaren menpe nahiz tutoretzaren menpe dauden pertsona ezgaituei; eta, hirugarrenik, kuradoretzapean dauden pertsonei. Aplikatu ere, babes erakunde hori aplika tzen da, pertsona horien gaineko zaintza erakundeak ezin dituenean bete be rari eratxiki izan zaizkion zaintza eta babes eginkizunak.

Ezintasun hori gerta daiteke, besteak beste, honako kasuetan: negozio edo autu zehatz baten in guruan ageriageriko interes gatazka dagoenean, adingabeko zein ezgaituaren eta horren guraso, lege ordezkari edo kuradorearen artean; negozio berean, adingabeko zein ezgaituaren lege ordezkariak gainontzeko baten interesak or dezkatzen dituenean; eta, azkenik, edozein kari dela bide, lege ordezkariak ezin dituenean bete bere eginkizunak. Kasu horietan guztietan, eta lege ordez karitzaren edo kuradoretzaren egikaritza eragozten duen kariak bere horretan dirauen artean, edota lege ordezkari zein kuradore hori ordeztu behar duen pertsona izendatzen ez den artean, epaileak defendatzailea izendatuko du.

Hor esandakoa aintzat harturik, defendatzailearen izendapenak iraupen mugatua du. Beste modu batera esateko, defendatzaileak bere karguan dirau, bi egoera hauek konpondu arte: bata, lege ordezkariari edo kuradoreari eratxi

kitako ahalgoa behar den moduan egikaritzea oztopatzen duen egoera; eta, bestea, zaintza eta babes ahalgoaren titularrik ez izatea eragiten duen egoera.

Epaileak eginkizun batzuk eratxikitzen dizkio berak izendaturiko defen datzaileari, horrek behar bezala bete ditzan adingabekoa edo ezgaitua zaindu eta babesteko helburuak. Eginkizun horiek nola egikaritu behar diren jakite ko, gainerako babes erakundeetara jo behar dugu; hau da, defendatzaileak Fis kaltzaren (KZren 232. artikulua) eta epailearen kontrolpean jardun behar du eta, kargua uztean, defendatzaile horrek bere kudeaketaren kontuak eman be har dizkio epaileari (KZren 233 eta 302. art.ak). Ikus, aiurri berean, Katalu niako 39/1991 Legearen 86.etik 90.era arteko art.ak.

286. Defendatzailea izendatzeko lege kasuak KZren 299. art.an egoera batzuk azaltzen dira eta, egoera horietan, epai leak defendatzailea izendatu behar du. Kasuok jarraikoak dira: 1. Autu zehatz baten inguruan interes gatazka dagoenean, adingabeko edo ezgaituen eta euren lege ordezkari zein kuradoreen artean. Bi gurasoek batera egikaritzen badute tutoretza, eta interes gatazka guraso bati begira ba karrik sortzen bada, beste gurasoak adingabekoa zein ezgaitua ordezkatzen du, lege aginduz eta izendapen berezirik gabe.

Manuaren egitatezko kasua gerta dadin, egoera horretan ondokoa bete be har da: adingabekoari gehien komeni zaion hori eginez gero, lege ordezkariak bere interesak sakrifikatu behar ditu, ordezkatuaren interesen mesedetan; norberaren interesak asetzearren ordezkariak ez badu halakorik egiten, ordez katuaren interesak eta ordezkari gisa dagozkion eginbeharrak hausten ditu.

Doktrinak (FLORENSA I TOMÁS, MARTÍNEZPIÑERO CARAMÉS) zehaztu du zernolako ezaugarriak izan behar dituen ERANSKINA

lege ordezkari zein kura dorearen eta adingabeko edo ezgaituaren arteko gatazkak, hori interes gatazka gisa hartzeko. Ezaugarriok hauexek dira: a) Zinez, pertsona horiek interes kontrajarriak izan behar dituzte, hots, antagonikoak izan behar dira lege ordezkari zein kuradorearen interesak eta adingabeko edo ezgaituarenak.

Zehatzago esateko, interes horiek bateraezinak izan behar dira berez; hau da, gatazkaren karia objektiboa izan behar da, eta horretan ez da kontutan izan behar lege ordezkari edo kuradoreak zein por taera izan duen gatazka horretan. b) Interesen aurkakotasun hori egungoa eta eragingarria izan behar da; beraz, aurkakotasuna egiazkoa eta oraingoa izan behar da eta ez, ordea, be hinbehinekoa, aldez aurretikoa edo biharetzikoa. Ezaugarri hori KZren 163 eta 229.1. art.en irakurketak erakartzen du. c) Gatazka garrantzitsua izan behar da; beraz, ez da nahikoa edozein ga tazka izatea. Nolanahi den ere, gatazken garrantzi maila finkatzeko, gatazkok kasuz kasu aztertu behar dira. Dena den, gatazkaren gehieneko eta gutxiene ko mailak zehaztu daitezke. Batetik, gatazkak gehieneko maila du, ezdoitasun edo enkaitze kariren bat gertatzen denean — berbarako, KZren 244.4. art.ak arautzen duen kasuan—.

Horrelakoetan, epaileak ez du defendatzailerik izen datu behar; aitzitik, lege ordezkaria edo kuradorea kargutik enkaitu edo kargu hori azkendu baino ez da egin behar. Bestetik, gatazkak gutxieneko maila du, gatazka izanik ere, horrek ez duenean behar besteko garrantzirik, defenda tzailearen izendapena derrigorrezkoa izan dadin. Horixe gertatzen da, besteak beste, lege ordezkari zein kuradoreak eta karguaren menpe dagoenak irizpide desberdinak izan arren, desberdintasun horiek konpontzeko modukoak dire nean, nola karguaren titularrak bere agintea egikarituz, hala epailearen lagun tza eskatuz, horrek eztabaida konpon dezan.

Interes gatazka agertu eta hori epaileari frogatu ostean, epaileak etenda utziko ditu lege ordezkariaren edo kuradorearen

eginkizunak, interes gatazka eragin duen negozio zehatzari begira.

Horrez gain, defendatzaile karguan ari tuko den pertsona izendatuko du epaileak. Pertsona horrek behar besteko le gebideztaketa jasotzen du, gatazka eragin duen negozio horretan adingabeko edo ezgaituaren ordezkari gisa jarduteko.

Aurrekoa gorabehera, epaileak ez du defendatzailerik izendatuko bi kasu hauetan: lehenengo, interes gatazka sortzen denean guraso ahalgoaren titular baten eta semealabaren artean; eta, bigarren, tutore edo kuradoreak bat baino gehiago izanik — eta euren ahalmenak baterakoak izanik—, gatazka sortzen denean horietako baten interesei begira eta ez, ordea, gainerakoen interesei begira. Horrelakoetan, KZren 299.1. artikuluaren aginduz, lege ordezkaritza osoosorik dagokio guraso ahalgoaren beste titularrari, beste ordezkariari edo gainerako ordezkari guztiei batera (237 bis art.).

Hipotesi horren barruan sartzen dira KZren 162.2.2, 163, 221.1.2. eta 237 bis art.etan jasotako kasuak, lehenago azaldu izan ditugunak.

2. Edozein kari dela bide, tutoreak edo kuradoreak bere eginkizunak be tetzen ez dituenean. Halakoetan, epaileak defendatzailea izendatuko du, kari hori desagertu arte edo karguan aritzeko beste pertsona bat izendatu arte.

Bigarren zenbaki horretan adierazitako kasuan (aurreko kasuan gertatu aldera), ez dago interes gatazkarik, lege ordezkari edo kuradorearen eta kar gupeko subjektuaren artean. Kontrara, egitatezko kasu horren abiaburuak ho nakoak dira: a) Lege ordezkariak edo kuradoreak behinbehineko ezintasuna izatea bere titulartasunpeko eginkizun guztiak betetzeko (adibidez, lege or dezkariaren gaixotasun luzea, desagerpen egoera eta lege absentzia); alabai na, ezintasun hori behin betiko ezintasun bihur daiteke. b) Lege ordezkariak edo kuradoreak behin betiko ezintasuna izatea, hasierahasieratik, berari era txiki izan zaizkion babes eginkizunak betetzeko; ezintasun hori prozedura ha ERANSKINA

si baino lehen azaldu behar da, enkaitze kariren bat tartean izateagatik.

Hipotesi horretan, epaileak defendatzailea izendatuko du, horrek adinga bekoa edo ezgaitua ordezka dezan eta babes karguaren titularrari zegozkion eginkizun guztiak egikari ditzan; izan ere, arauaren egitatezko kasuak bar neratzen duen egoera aintzat hartuta, babes karguaren titularrak etenda izan go du eginkizun horien egikaritza. Ondorenez, kasu horretan, defendatzaileak lege ordezkaria ordezten du, bi baldintza hauetarik bat bete arte: bata, lege or dezkariari edo kuradoreari bere eginkizunak betetzea eragozten dion karia de sagertzea; edo, bestea, desagerpen hori ezinezkoa dela jakin eta gero, lege ordezkaritzan edo kuradoretzan aritzeko beste pertsona bat izendatzea.

Manu horretan ez da azaltzen (eta hori nahita egin du legegileak) zein tzuk eta nolakoak izan behar diren defendatzailearen izendapena eragin duten kariak. Bada, artikulu horrek ez ditu kariok mugatzen eta, horrela, epaileak defendatzailea izenda dezake, Kode Zibilak beren beregi zehaztu ez dituen kasu batzuetan. Ildo horretatik, gerta daiteke adingabekoaren interesak babes eta defentsarik gabe geratzea edota ezgaituak laguntzarik ez izatea, lege or dezkariak edo kuradoreak ezin duelako bere gain hartu adingabeko zein ez gaitu horren gaineko ardura; horrelakoetan, nahiz eta KZk beren beregi ezer ezarri ez, epaileak defendatzailea izenda dezake.

Arrazoi horiek guztiak direla bide, ez dut uste zenbaki honetan sartzen direnik —bai, ordea, hurrengo zenbakian— 249 eta 256.2. art.etan arautuko kasuak (hori berori uste dute, beste batzuen artean, FLORENSA I TOMÁSek eta COCA PAYERASek); lehenengo artikuluan —modu eskuemailean bada ere— eta bigarrenean —kasu horretan aginduzko eran—, Kodeak berak ezar tzen du epaileak defendatzailea izendatu behar duela.

3. Kode Zibilak ezartzen dituen gainerako kasuak.

Orobat, gerta daiteke epaileak pertsona zehatz bat izendatzea, pertsona horrek adingabeko zein ezgaitua ordezka edo babes dezan, tutorea edo ku radorea izendatu gabe (PEĂ‘A BERNALDO DE QUIRĂ“S).

Halako kasuak azaltzen dira, hain zuzen ere, azken hipotesi horren baitan.

Era berean, hipo tesi hori betetzen da, defendatzaileak ez duenean adingabeko edo ezgaiturik defendatzen. Horixe gertatzen da, berbarako, KZren 181. art.aren kasuan, de sagertuaren defendatzailearekin; izan ere, defendatzaileak desagertua babes tu eta ordezkatu behar du, desagertu horri kalte larriak eragin gabe atzeratu ezin diren judizio eta negozioetan.

287. Epaileak izendaturiko defendatzailearen eraentza juridikoa Epaileak izendaturiko defendatzailearen izendapen, ezdoitasun, desenku sa eta enkaitze kariei dagokienez, tutoretza eta kuradoretzaren inguruko arau ak aplikatzen dira. Nolanahi den ere, epaileak izendaturiko defendatzailearen erakundea berezia da eta, horregatik, Ăąabardura batzuk egin behar ditugu.

Horren harira, epaileak defendatzailea izenda dezan, borondatezko juris dikzio espedientea eragin behar da. Espediente hori eragiteko legebideztaketa aktiboa dute, batetik, epaileak, horrek bere arioz jardun baitezake eta, beste tik, Fiskaltza, tutore, kuradore eta judizioan agertzeko gaitasuna duten per tsonetarik edozeinek (KZren 300. art.), epaileari hala eskatuz gero; bistakoa denez, arauak legebideztaketa zabalzabala aintzatesten du. Espediente horren tramiteak bete behar dira, Judiziamendu Zibilari buruzko Legeak boronda tezko jurisdikzio prozeduren gainean ezarritako erregela orokorrekin bat eto rriz; erregelok JZLren 1811. art.ra eta ondorengoetara biltzen dira (PUIG FERRIOL). Espedientea modu horretan tramitatu eta gero, epaileak karguaz arduratuko den pertsona izendatuko du.

ERANSKINA

Epaileak erabakimen zabala du izen dapen hori egiteko; izan ere, 300. art.ak epaileari ahalbideratzen dio kargu rako egokiena iruditzen zaion pertsona izendatzea eta, hori egitean, epaileak ez du nahitaez aintzat hartu behar 234. art.ak tutoretzaren inguruan ezartzen duen hurrenkera.

Bukatzeko, desenkusa, ezdoitasun eta enkaitze karien inguruan, bai eta euron gaineko prozeduraren inguruan ere, 310. art.ak igorpen bat egiten du, tutoretza eta kuradoretzari buruz Kode Zibilean ezarritako arauetara.

Ondo renez, epaileak izendaturiko defendatzaile izateko, erabateko ezdoitasun karia da kuradoreentzat KZren 291.2. art.an ezarritako karia; kari horren arabera, birdoitu gabeko porrot eginak eta konkurtsatuak ezin dira kuradore izan. §82. EGITATEZKO ZAINTZA 288. Sarrera KZren 303.etik 306.era arteko art.etan, eta adingabeko nahiz ezgaituak zaindu eta babesteko sistemaren itxiera klausula gisa, egitatezko zaintzaren erakundea ezartzen da. Manu horietan, legegileak erakusten du jakin bada kiela kasu batzuetan (eta ez gutxitan) familiak berak, familiarekin lotura estu estua duten pertsonek edo erlijio erakundeek de facto zaindu eta babesten dituztela adingabeko edo ezgaituak. Horrelakoak gertatzen dira, batez ere, tar tean ez daudenean ondare interes garrantzitsuak; kasu horietan, subjektu ho riek lege aginduak bazter utzita jarduten dute eta, beraz, ez dituzte erabiltzen aurreko orrialdeetan aztertutako erakundeak.

Gisa bertsuan, legegileak legebideztaketa aktibo zabala ezarri du babes erakundeen eraketa eragiteko. Hala eta guztiz ere, legegileak badaki jakin Fis kaltza eta epai agintaritza ez direla orojakileak, eta familiarekin harremanik ez duten norbanakoek ez dutela parte hartzen, benaz ÂŤfamili arazoÂť diren horietan. Areago oraindik, gaur egungo familia gunekoa besterik ez dela kon

tutan hartuta, senideek eurek ere ez dute uste arazo horietan parte hartzeko betebeharra dutenik (Zuzenbidearen ikusmoldetik betebehar hori izan arren); arazootan parte hartzekotan ere, ÂŤbarne arazoÂťetan muturra sartzen ari direla nabaritzen dute senide horiek.

Labur bilduz, erakunde horiek guztiak familiaren ibilbideari itsatsita ge ratzen dira, horren osagarri astun, konplexu eta sofistikatu gisa.

Famili elkar bizitzaren edo horren antzeko elkarbizitzaren barnean, erakundeok portaera batzuk betetzeko beharra ezartzen dute, bai eta portaera horien betepena kon trolatu ere.

289. Egitatezko zaintzaren egoera: ondorio juridikoak eta haren eraentza juridikoa Aurreko zenbakian adierazitako arrazoiak direla bide, legegileak ondore juridikoak aintzatesten dizkio adingabeko edo ustezko ezgaiaren gain egitatez egikaritzen den zaintzari. Eta hori nabarmen gertatzen da, neurri batean behintzat.

Bada, epaileak egitatezko zaintzaren inguruko egoeraren bat ezagutzen duenean, bi aukera ditu arauen arabera: bata, ezer ez egitea, hau da, neurririk ez hartzea (hori ez da sarritan gertatzen); eta, bestea, zaintzaileari eskatzea horrek berari informazioa eman diezaion, lehenlehenik, zaintzapeko subjek tuaren pertsonari eta berorren ondasunei buruz eta, hurrenik, zaintzaileak zaintzapekoari begira burutzen duen jarduketari buruz.

Informazio hori jaso eta gero, epaileak jarduteko ala ez jarduteko aukera du berriz ere, berari egoki iruditzen zaizkion kontrol eta jagotzako neurriak hartuz. Hortaz, epaileak egitatezko egoera iraunarazteko erabakia hartzen du, egoera hori aintzatetsiz; beraz, epaileak ez du bere arioz eragiten Zuzenbide tipoaren barneko zaintza erakunde baten eraketa, nahiz eta hori adingabe koaren edo ustezko ezgaiaren zaintza eta babesa ziurtatzeko aproposena izan. Gainera, azken hipotesi horretan, KZren 203. art.an agindutakoa bete eta neu ERANSKINA

rri egokiak hartu ostean, epaileak Fiskaltzari emango dio egoeraren berri.

Fis kaltzak, ostera, epaileari eskatu behar dio beraren ustez bidezkoa dena; bi dezkoak izan daitezke, beste batzuen artean, epai agintaritzak berak hartutako neurriak, agintaritza horrek onar ditzakeen beste neurri batzuk eta, azkenik, epaileak harturiko neurrien osagarri izan daitezkeenak. Labur emanda, ez da derrigorrezkoa ezgaiketa auzibidea hastea.

Egitatezko zaintza aintzatetsi, eta jagotza eta kontroleko neurri egokiak hartu eta gero —izatez, antzekoak izan daitezke neurri horiek eta KZren 262. art.an eta ondorengoetan tutoreari ezarritako betebeharrak—, zaintza eta babes erakundea modu formalean eraturik geratzen da. Une horretatik, herri botereei dagokie erakunde hori kontrolatzea; taxu berean, erakunde horri apli katu behar zaizkio KZren 216. art.an eta ondorengoetan babes erakundeen inguruan ezarritako arau orokorrak, horiek aplikatzeko modukoak diren hei nean (306. art.ak alferreko igorpena egiten du KZren 220. art.ra; izan ere, manu hori X. tituluko xedapen orokorren artean dago eta titulu horrek jaso tzen du, jaso ere, zaintzari buruzko arauketa).

Gauzak horrela, epaileak zaintzaileari aintzatesten dizkio lehendik ere horrek egitatez egikaritu izan dituen ahalmen berberak, ordezkaritza ahalme na barne. Ahalmen horiei ondoko eraentza aplikatzen zaie, 304. artikuluaren arabera: ezin dira aurkaratu zaintzaileak zaintzapekoaren onurarako gauzatu dituen egintzak, egintzok benetan izan badira haren probetxurako —eta, nire aburuz, egintza horiek gauzatu badira epaileak egitatezko zaintzaren berri izan baino lehenago—; kontrara, aurkaratzeko modukoak dira zaintzapekoa ren probetxurako izan ez diren egintzak.

Egintza horiek aurkaratzeko, deuseztakortasun akzioa egikaritu behar da, nire irudiz (eta horretan BERCOVITZ RODRÍGUEZCANOrekin bat nator) deuseztakorrak baitira zaintzaileak molde horretan burutu izan dituen egin tzak. Ildo berean, arauek egintza horiek aurkaratzeko ahalmena ematen diote legebideztaketa aktiboa duenari; horren ondorioz,

aintzatetsi beharra dago, egintza akastuna izan arren, egintza hori eragingarria dela.

Alabaina, egin tzaren eragingarritasuna baldintzapean dago, legebideztatuak kasuan kasuko akzioa egikari baitezake, beraren interesak defendatzeko.

Akzio hori egikari tzen ez bada, egintza erasoezina da, ahitu egin delako akzio hori egikaritze ko ezarririk dagoen iraungitasun epea.

Lau urteko epearen zenbaketa une hauetan hasten da: adingabekoa adin nagusiko bilakatzen denean; ustezko ezgaiak gainditzen duenean bere burua gobernatzea eragozten dion gaixotasuna edo akastasuna (gainditze horrek fro ga arazoak sortarazten ditu); eta, azkenik, zaintza amaitu dela adierazi eta ge ro, guraso ahalgoa eratxiki edota tutoretza nahiz kuradoretza eratzen denean eta, hala izanez gero, epaileak defendatzailea izendatzen duenean.

Egitatezko zaintzari buruz, ikus Kataluniako 39/1991 Legearen 91.etik 96.era arteko art.ak). ยง83. ADINGABEKOEN ZAINTZA ETA HARRERA 290. Erakunde berrien oinarrizko printzipioak eta esangura Azaroaren 11ko 21/1987 Legeak idazkera berria eman die Kode Zibilaren I. liburuko VII. tituluaren V. kapituluko 172.etik 180.era arteko art.ei.

Bere bat, lege horrek eraldatu egin du adopzio sistema Espainian.

Adopzioaz denaz bezainbatean, erakunde horren arauketak bi helburu hauek betetzen ditu: le hendabiziko, adopzioa familia integratzeko tresna gisa itxuratzea; eta, biga rren, adopzioa adingabekoaren interesa erdiesteko bide izatea.

Lehentxoago aipaturiko manuek izan duten idazkera berrian, jarraiko baliabideak erabil tzen dira helburu horiek iristeko: batetik, osoosorik hausten dira adopzio hartzaileak bere aurreko familiarekin dituen lotura juridikoak; eta, bestetik, semealabatasun harremanak ope legis sortzen dira, eta ERANSKINA

harreman horiei apli katzen zaizkie semealabatasunaren inguruan Kode Zibilaren 108. art.an eta ondorengoetan ezarritako arau orokorrak.

Esan berri dugunez, eraldaketaren helburu bat izan da adopzioa familia integratzeko tresna gisa itxuratzea. Legegilearen ustetan, helburu horrek bera rekin dakar adingabekoak bakarrik adoptatu ahal izatea, salbuespeneko kasu batzuetan izan ezik. Bide bertsuan, eta helburu horren eraginez, famili harre raren erakundea sortu da, adingabekoa adoptatu baino lehenagoko erakunde gisa. Zernahi den ere, erakunde hori ez da derrigorrezkoa; are gehiago, arau ketaren espirituari helduta, famili harrera lehenengo tramitea besterik ez da, azken tramitea adopzioa bera delarik. Hori aintzakotzat hartuta, famili harre ra hurbilketa fase bat baino ez da (frogaldia ote?), biharetziko adopziohar tzaileentzat eta adoptatuarentzat; azken finean, harreraren bitartez, adoptatua familiaren barnean integra daiteke. Fiskaltzak eta epaileak harrera hori kon trolatzeko beharra dute, adopziohartzaile izendatzen direnak pertsona egoki ak izan daitezen.

Edonondik begira dakiola ere, legegileak ez zuen adopzioa bakarrik eral datu; zinez, adopzioaren arloan, eraldaketak berrikuntza franko ekarri zuen eta, horrez gain, arazo praktiko batzuk konpondu zituen, Zuzenbide konpa ratuan emandako irtenbideak kontutan hartuta. Legegilea abagune horretaz baliatu zen, adopzioaren inguruko beste arazo batzuei oldartzeko.

Arazo ho rien artean, adibide gisa aipa daitezke, batetik, ÂŤumetrafiko gorrotagarriaÂť (beharbada, antzinako adopzio prozeduraren zailtasunak eragindakoa? agian, bikote antzuen kopuru handiak eratorritakoa? edo, menturaz, adoptatzeko mo duko umeen eskastasunak erakarritakoa?); eta, bestetik, gurasoen eskume netik kanpo utzitako umeak adoptatzeko zeuden zailtasunak (legegintzazko politika, izatez, oso zurruna zen ume horiek adoptatzeko, eta zurruntasun ho

rrek praktikan eragotzi edo oztopatu egiten zuen adopzioa).

Modu zehatzagoan esateko, legeak bekoz beko oldartzen dio bigarren ara zoari —eta bidenabar lehendabizikoari ere—, horiei aurrez aurre egiteko neu rri bat hartuz. Neurria, formaren ikusmiratik, zentzuzkoa da eta, gizartearen ikuskeratik, laudagarria. Zernahi gisaz, praktikak ezerezean utzi du neurri hori; izan ere, neurria aplikatu izan zaie legegileak arauaren egitatezko kasu an sartu ez zituen hipotesi batzuei. Neurri hori honetara azal daiteke: legearen aginduz, babesik ez duten adingabekoen tutoretza eratxikitzen zaio autonomi erkidego bakoitzean adingabekoak babesteko eginkizuna betetzen duen era kunde publikoari; tutoretza horri tutoretza automatiko iritzi izan zaio.

Ildo horretatik, erakunde publikoak antzematen badu adingabeko batek ez duela babesik, erakunde hori erabil dezake lege bidez berari eratxiki izan zaion tutoretza; hori eginez gero, erakundeak bere gain har dezake adingabe koa zaintzeko ardura. Egikaritu ere, zaintza hori egikaritzen dute erakunde horren menpeko establezimendu publiko nahiz pribatuetako zuzendariek edo, bestela, famili harrera formalizatu duten pertsonek.

Horren ondorioz, «tuto retza automatikoak» bide ematen du, «nahitaezko laguntza morala zein ma teriala» ez duten adingabekoak adoptatzeko; azken buruan, hori berori da erakundearen helburu nagusia. Horregatik, herri botereei dagokie helburu ho riek erdiesteko beharrezkoa den azpiegitura ematea. Berebat, herri botereek gogoan izan behar dute jarraikoa: legeak euroi eratxikitzen die, modu auto matikoan, babesik ez duten adingabekoen gaineko tutoretza, eta eratxikipen horren xedea da guraso ahalgo edo tutoretzaren egikaritza makurra ezereztu eta hori beste batez ordeztea; horretarako, herri botereek egiaztatu behar dute tutoretza egikarituko duenak behar adina berme ematen duela, legeak ezarri tako erakundearekin bat etorriz. Ondorenez, karia babesgabezia baldin bada, helburua adopzioa da.

ERANSKINA

291. Babesik ez duten adingabekoen gaineko tutoretza, hori erakunde publikoen esku dagoenean KZren 172.1. art.ak dioenez, babesik ez duten adingabekoen gaineko tu toretza ministerio legis eratxikitzen zaio kasuan kasuko lurraldean adingabe koen babesaz arduratu behar den erakunde publikoari.

Nor da ahalgoaren titularra? Oro har, ahalgoaren titularra Estatuaren Ad ministrazioa da. Zehatzmehatz, eta Estatuko Administrazio zentralaren, autonomi erkidegoetako Administrazioaren eta, hala denean, Toki Adminis trazioaren arteko eskumen banaketaren ondorioz, ahalgoaren titularra da Au tonomi Erkidego bakoitzean gizarte zerbitzuen alorrean eskumenak dituen Administrazioa. Ulerbidez, Andaluzia, Katalunia eta Valentziako autonomi erkidegoetan, ahalgoaren titulartasuna dagokio Autonomi Erkidegoaren Bote re Betearazleari; botere horren barneko gaien banaketa dela medio, Conse lleriari edo Lan eta Gizarte Segurantzako Kontseilaritzari; eta, sail bakoi tzaren barnean, Zuzendaritza Nagusiari edo Zerbitzu eskudunari.

Zehatzago esateko, Aragoin, Diputazio Nagusiari dagokio ahalgoaren titulartasuna, mar txoaren 25eko 4/1987 Legearen eta abenduaren 14ko 10/1989 Legearen ara bera; Valentziako Herrian, berriz, Gizarte Zerbitzuen Zuzendaritza Nagusiari (ikus Valentziako Generalitaten Consellek otsailaren 8an emandako 23/1988 D.; DOGV, 766. zk.); azkenik, Kataluniari dagokionean, ikus Kataluniako Parlamentuak abenduaren 30ean emandako 37/1991 Legea (DOGC, 1992 ur teko urtarrilaren 17koa); zati batez besterik ez bada ere, lege horrek indarrik gabe utzi zuen ekainaren 13ko 11/1985 Legea.

Nor da ahalgopeko subjektua? Tutoretzaren titularra den Administrazioa ren eskumeneko lurraldearen barruan, babesik ez duen

adingabeko oro.

Gomendio akademikoak bazter utzita, legegilea babesgabezia definitzen saiatu da. Definizio horren arabera, babesgabezi egoeratzat har daitezke ÂŤegi tatez gertatzen direnak, adingabekoen zaintzari buruz legeek ezartzen dituz ten babes eginbeharrak ez betetzeagatik edota eginbehar horien egikaritza ezinezkoa edo desegokia izateagatik, adingabekoei ez bazaie ematen nahitaez koa duten laguntza morala nahiz materialaÂť.

Azken finean, babesgabezia egitatezko egoera da, eta adingabekoa egoera horretan jartzen da, nahitaezko laguntza moral edo materialik ez duenean. Egineginean ere, adingabekoak ez du halako laguntzarik kasu honetan: lege ek adingabekoen zaintzarako babes eginbehar batzuk ezarri eta eginbehar ho rien titularrek ez dituztenean eurok betetzen; horren inguruan ez da kontutan hartu behar ezbetetze hori egozteko modukoa den (egikaritza desegokia) ala egoztezina den (ezinezko egikaritza).

Aitzitik, horrelako kasuetan garrantzi tsuena da adingabekoak bizi duen egoera kaltegarria konpontzea.

Adingabe koaren nortasuna garatzeko, horri laguntza morala eta materiala eman behar zaizkio; horregatik, laguntza horiek emateko ardura duen erakundeak be har bezala jarduten ez badu, hori adingabekoarentzat kaltegarri gerta daiteke. Manuaren arabera, horixe da tutoretza automatikoa erakunde publikoari era txikitzeko arrazoia.

Edozein modutan ere, erakunde publikoari tutoretza automatikoa eratxi kitzearekin batera, interpretazio arazoak sortzen dira: Zer da, izan ere, nahi taezko laguntza morala ematea? Are gehiago, manuak zein moral aipatzen du? Nork erabaki behar ote du zernolakoa den guraso edo tutoreek adingabe koari eman behar dioten nahitaezko laguntza morala?

Administrazioak?

Mo ral ofizialik ba al dago? Bestalde, laguntza materiala noiz ote da nahitaezkoa? Hau da, gurasoek euren errentatik zein kopuru ERANSKINA

erabili behar dute, adingabe koa babesturik dagoela ulertu ahal izateko? Horren harira, pentsa daiteke errenta maila jakin batetik behera hiritarrek ezin dutela semealabarik izan, ezin diotelako nahitaezko laguntza materialik eman.

Eta semealabarik izate kotan ere, horiek babesik gabe geratuz gero, Administrazioak gurasoei guraso ahalgoa ken diezaiekeela uler daiteke.

Horrelakoak gerta al daitezke?

Hari beretik, baina beste ikusmolde bati helduta, guraso ahalgoa kentze ko beharbeharrezkoa da ahalgo horri datxezkion eginbeharrak urratzeagatik epai bat ematea edo, osterantzean, kausa kriminal zein ezkontza kausa bate an epai hori ematea (170. art.). Bestalde, guraso ahalgopean ez dauden adin gabeko emantzipatugabeak bakarrik jar daitezke tutoretzapean (222.1.1. art., 4. zk.an xedatutakoa gorabehera, azken hori ez delako hartu behar 1. zk. ho rren salbuespen gisa); izan ere, adingabeko berberaren gain ezin dira aldi be rean eratu guraso ahalgoa eta tutoretza.

Labur bilduz, KZren 172.1. artikuluak harako ahalgoaren titulartasuna ematen dio Administrazioari. Administrazioak titulartasun hori egikaritzen duenean, ezin ditu ukitu berari eratxikitako tutoretzaren inguruan izan behar diren bermeak; modu horretan lor daiteke guraso ahalgoaren titularrek dituz ten eskubideei kalterik ez egitea, herri botereek zuhurtziara burututako jardu keten ondorioz. Ondorenez, niretzat hauxe izan behar da Administrazioaren modus operandia: a) Adingabekoa bere gurasoen eskumenetik kanpo badago (hau da, adin gabekoaren gurasoek edo tutoreak ez badute egonleku ezagunik), eta inor ez bada arduratzen adingabeko horren zaintzaz, Administrazioak bere gain hartu behar du zaintza hori, eta subjektu jakin batzuei eman behar die egoera ho rren berri. Subjektuok honakoak dira: 1) Epailea, horren ekimenez iker baitai teke nortzuk diren adingabekoaren gurasoak edo tutoreak.

Ikerketa horien emaitzak positiboak badira, prozedura has daiteke, gurasoei guraso ahalgoa kentzeko edota babesik ez duen adingabekoaren tutorea kargutik enkaitzeko. 2) Fiskaltza.

Lehenengo kasuan, Fiskaltzak ikerketak hasi eta zuzentzen ditu eta, bigarren kasuan, bere gain hartzen ditu adingabekoaren ordezkaritza eta defentsa, 299 bis art.aren arabera (PUIG FERRIOLen ustez, kasu horietan Fiskaltzari behinbehineko tutoretza eratxikitzen zaio ministerio legis).

Epai bidez gurasoei kentzen bazaie babesik ez duen adingabekoaren gai neko guraso ahalgoa, edota tutoreari kentzen bazaio adingabeko horren gaine ko tutoretza, epai horretan bertan adierazi behar da erakunde publikoak adingabekoaren gain duen tutoretza. Hala eta guztiz ere, gerta daiteke pertso na batzuk tutoretza horretan aritzeko egokiak izatea, pertsona horiek adinga bekoarekin dituzten harremanengatik edota beste inguruabar batzuengatik. Horrelakoetan eta, beti ere, adingabekoaren onurarako, tutorea erregela arrun ten arabera izenda daiteke (KZren 239.2. art.; arau hori zentzuzkoa izan da din, aztergai dugun modus procedendia aplikatu behar da). b) Adingabekoa ustez bere gurasoen eskumenean egonik ere, gurasoak edo tutorea bertan badaude, Administrazioak uler dezake gurasoek edo tuto reak ez diotela adingabeko horri ematen nahitaezko laguntza moral edo mate riala, nahiz eta adingabekoa gurasoekin edo tutorearekin bizi.

Kasu horietan, Administrazioak adingabekoaren gaineko tutoretza izan nahi badu, prozedura egokia jarri behar du abian; izatez, ez dira berberak prozedura hori eta au rreko atalean azaldu duguna. Hasteko, Administrazioak epai agintaritzari eta Fiskaltzari eman behar die egoeraren berri.

Horrekin, auzibidea abian jartzen da, gurasoei guraso ahalgoa kendu edo tutorea kargutik enkaitzeko, Adminis trazioari adingabekoaren gaineko tutoretza emateko eta, azkenik, Fiskaltzari adingabekoaren ordezkaritza eta defentsa eratxikitzeko.

Hala ere, Administra ERANSKINA

zioak ezin du bere gain hartu adingabekoaren zaintza, epaileak horren aldeko ebazpenik ematen ez badu.

Prozedura bitartean, guraso ahalgo edo tutoretzaren egikaritza eten egiten da, eta adingabekoaren gaineko ordezkaritza eta defentsa Fiskaltzari eratxi kitzen zaizkio. Ondoren, KZren 299 bis art.an xedatutakoaren arabera, Admi nistrazioa adingabekoaren zaintzaile gerta daiteke, Fiskaltzak hori eskatu eta epaileak halaxe erabaki badu (KZren 172.2. art.). Bide beretik, auzibide ho rretan frogatu behar da adingabekoak ez duela inolako babesik; babesgabezi egoera egiaztatzeaz gain, frogatu beharra dago egoera hori sortu dela guraso ahalgo edo tutoretzari datxezkion eginbeharrak ez betetzeagatik.

Kontu ho riek guztiak egiaztatu eta gero, epaileak epaia emango du. Epai horretan, gu rasoei guraso ahalgoa kenduko zaie edo tutorea kargutik enkaituko da eta, horrez gain, erakunde publikoak adingabekoaren gain duen tutoretza adierazi behar da. Nolanahi den ere, gerta daiteke pertsona batzuk tutoretza horretan aritzeko egokiak izatea, pertsona horiek adingabekoarekin dituzten harrema nengatik edota beste inguruabar batzuengatik. Halakoetan, eta adingabekoa ren onura kontutan harturik, tutorea erregela arrunten arabera izenda daiteke (239.2. artikulua).

Tutoretzaren inguruko adierazpena eman eta gero, Tutoretzari buruzko §78 eta 79. ataletan aztertutako erregelak aplikatu behar dira; alabaina, sal buespen batzuk izan daitezke, kasu horretan tutoretzaren titularra Zuzenbide publikoko pertsona juridikoa delako.

292. Adingabekoen gaineko zaintza, hori erakunde publikoen esku dagoenean Erakunde publikoak zaintza ahalgoa izan dezake, eta eratxikipen horren tituluak hiru hauek izan daitezke (KZren 172.2. art.):

a) Batetik, erakunde publikoari tutoretza eratxikitzen bazaio aurreko zen bakian azaldutako moduan, tutoretza horren ondorioz, erakundeak zaintza ahalgoa ere badu; jakina dugunez, tutoreari eratxikitzen zaizkion ahalgoen ar tean, tutoretzapekoaren gaineko zaintza dago. b) Bestetik, gerta daiteke gurasoek edo tutoreak zaintza ahalgoa eratxiki tzea erakunde publikoari; horrelakoetan ere, erakundeak zaintza ahalgoa du, gurasoen edo tutorearen eskaintza onartuz gero.

Eskaintza hori behar bezala bidezkotu behar da; gaixotasuna edo beste inguruabar larriren bat dela eta, gurasoek edo tutoreak ezin badute euren zeregina bete, orduan eskaintza bi dezkoturik geratzen da. Erakunde publikoak beren beregi onartu behar du es kaintza, eta zaintzaren iraupena behar den bestekoa baino ez da izango. c) Azkenik, erakundeak zaintza ahalgoa izan dezake, epaileak hori eraba ki duelako. Legearen arabera erabaki hori bidezkoa da, besteak beste, ondoko kasuetan: gurasoei guraso ahalgoa eta zaintza kentzen zaizkienean (KZren 158.3, 170 eta 179.1. artikuluak); tutorea edo kuradorea kargutik enkaitu edo desenkusatzen denean; epaileak erakunde publikoa izendatzen duenean adin gabekoaren defendatzaile; eta, hurrenik, banantze, deuseztasun eta dibortzio auzibideetan neurri hori hartzen denean, behinbehineko neurri gisa (KZren 103. art.aren 1. zk.ko 1 eta 2. lerroaldeak).

293. Zaintzaren egikaritza Erakunde publikoak babesik ez duten adingabekoen gaineko tutoretza duenean, zaintza egikaritzeko erabil ditzake erakunde horren menpeko esta blezimendu publiko eta pribatuak, autonomi erkidegoak familiaren inte graziorako erakunde laguntzaile gisa aritzeko doitu baditu erakunde horiek. Erakunde batek halako doikuntza jaso dezan, lehenengo eta behin, adminis ERANSKINA

trazio espediente egokia tramitatu behar da. Horrez gain, erakunde hori ira bazasmorik ez duen elkarte edo fundazioa izan behar da; halaber, legearen arabera eraturik egon behar da eta, erakunde horren estatutu edo erregeletan, adingabekoen babesa agertu behar da helburu gisa. Berebat, erakunde horrek baliabide materialak eta arlo anitzeko ekipoak izan behar ditu, zaintza eta bi tartekaritza eginkizunak betetzeko, adingabekoak haren harrerapean geratzen direnean; izan ere, eginkizun horiek halako erakundeei eratxikitzen zaizkie batik bat. Eginkizunok egikaritzean, erakunde laguntzaileen xedea izan behar da adingabekoa gizartekotzea (KZren 172.4. art.). Orobat, erakunde lagun tzaileek bete behar dituzte eurei doikuntza eman dien erakundeak ezarritako gidalerroak; are gehiago, erakunde horren ikuskapen, jagotza eta kontrolaren menpe daude (KZren 172.3. art.), bai eta Fiskaltzaren jagotza gorenaren men pe ere (KZren 174. art.).

Bada, adingabekoa establezimendu horietan sartu behar da eta ahaleginak egin behar dira, adingabeko horren nebaarrebak ere establezimendu berean gera daitezen —neurri hori adingabekoarentzat onuragarria bada—. Besterik zehaztu ezean, establezimenduaren zuzendariak egikaritzen du adingabekoa ren gaineko zaintza (KZren 172. art.ko 3 eta 4. lerroaldeak).

Bukatzeko, adingabekoa pertsona baten edo batzuen harrerapean badago, pertsona horrek edo horiek ere haren gaineko zaintza egikari dezakete.

294. Adingabekoaren harrera Harrera, izan ere, adingabekoen gaineko zaintza egikaritzeko modua bes terik ez da, adingabeko horiek erakunde publikoaren tutoretzapean daude nean. Edu berean, harrera zaintza egikaritzeko modua da, 172.2. art.aren arabera zaintza hori erakunde publikoaren esku dagoenean. Bestalde ere, kasu zehatz batzuetan, harrera adopzioaren aurreko pausoa da.

Prozedurari dagokionez, harrera administrazio bidean

gauzatu eta ÂŤbehar bezalako erreserbaÂťz garatu behar da (KZren 173.4. art.).

Horretarako, admi nistrazio espediente egokiari ekin behar zaio. Espediente horretan, harrera idazki baten bidez eratxikitzen da. Idazki horretan, subjektu zehatz batzuen adostasuna azaldu behar da: erakunde publikoarena —erakunde horrek ba besik ez duen adingabekoaren gaineko tutoretza duenean eta zaintza bakarrik duenean ere; hori berori gertatzen da gurasoen edo tutorearen identitatea eza guna ez denean, eta 172.2. art.ra bildutako kasuetan—; adingabekoa etxean hartu duten pertsonena; adingabekoarena berarena, hamabi urtekoa baino na gusiagoa bada; eta, azkenik, guraso ahalgoaz gabetuak izan ez diren gurasoe na edo tutoretzatik enkaitua izan ez den tutorearena, guraso eta tutore horiek ezagunak direnean (KZren 173.2. art.).

Espediente horretan, gorago adierazitako pertsonen adostasuna azaltzeaz gain, bertan agertarazi behar da zerbait ordainduko zaien ala ez adingabekoa etxean hartu duten pertsonari edo pertsonei (KZren 173.2. art.).

Adingabekoaren gurasoak edo tutorea ezagunak badira, horiei agindeia egin behar zaie, harrerarekin ados datozen ala ez adieraz dezaten. Guraso edo tutore horiek harrerari ezezkoa ematen badiote, edo ez badira erakunde publi koan agertzen adostasuna emateko, erakunde horrek ezin du harrera erabaki. Harrera epaileak bakarrik erabaki dezake, horren inguruko autoa emanez; ho rretarako, Judiziamendu Zibilari buruzko Legearen 1828. art.an ezarritako tramiteak bete behar dira, azaroaren 11ko 21/87 Legeak artikulu horri eman zion idazkera kontutan hartuta.

Harrera eratxikitzen denetik, adingabekoak erabateko partaidetza du fa milia hartzailearen bizitzan. Taxu berean, adingabeko hori etxean hartzen du tenek honako betebeharrak dituzte: adingabeko hori jagotea, eurekin izatea, horri mantenua ematea eta, azkenik, hezkuntza eta osoosoko heziketa ematea (173.1. art.). Fiskaltzak betebehar horien betepena kontrolatu behar du; bere bat, Fiskaltzari dagokio harreraren helburua betetzen den ala ez egiaztatzea (KZren 174. art.).

ERANSKINA

Kari hauek gertatzean, harrera egoera amaitu egiten da (KZren 173.3. artikulua): 1. Epaileak hala erabakitzea (ikus JZLren 1828.5. art.).

Erabaki hori de rrigorrezkoa da, harrera epaileak berak ezarri duenean. Taxu berean, harrera egoera amaitzen da, adingabekoa adoptatzen denean, horretarako ere epailea ren ebazpena behar delako (KZren 176. art.).

2. Adingabekoa etxean hartu duten pertsonek hala erabakitzea, erakunde publikoari erabaki horren berri eman eta gero.

3. Guraso ahalgoa duten gurasoek eta tutoreak hala eskatzea, adingabe koa eurekin izan nahi dutelako.

BIBLIOGRAFIA ALBALADEJO GARCÍA, M., Curso de Derecho civil, Bartzelona, 1989; AMO RÓS GUARDIOLA, M. eta BERCOVITZ RODRÍGUEZCANO, R. (koordi natzaileak), Comentarios a las Reformas de Nacionalidad y tutela, Madril, 1986; AMORÓS GUARDIOLA, M., «Comentarios a los arts. 271, 2º, 4º, 272, 4º», in Comentario a las Reformas de Nacionalidad y tutela, Madril, 1986; BADOSA COLL, F., «Comentarios a los arts. 220 y 221», in Comentarios a las Reformas de Nacionalidad y tutela, Madril, 1986; BERCOVITZ RODRÍ GUEZCANO, R., «Comentarios a los arts. 239, 242, 251, 252, 254, 271, 1º, 274, 275 y 303 a 306 C.C.», in Comentarios a las Reformas de Nacionalidad y tutela, Madril, 1986; CANO TELLO, C. A., La nueva regulación de la tute la e instituciones afines, Madril, 1984; CASTÁN VÁZQUEZ, J. Mª., «Co mentarios a los arts. 222 a 233 y 273 C.c.», in Comentarios a las Reformas de Naionalidad y tutela, Madril, 1986; COCA PAYERAS, «El sistema de tutela juicial y en la ley 13/1983, de 24 de Octubre», La Personalitat civil. Anuari de la Facultat de Dret, Estudi General de Lleida, Bartzelona, 1984, 116. or.; DÍAZ ALABART, S., «Comentarios a los arts. 236 a 238 CC», in Comenta rios a las Reformas de Nacionalidad y tutela, Madril, 1986; DÍAZ DEL CO RRAL RIVAS, J., «Comentarios a los arts. 218 y 219 del CC», Comentarios a las Reformas de Nacionalidad y tutela, Madril, 1986; DÍEZPICAZO Y PON CE DE LEÓN, L., Familia y Derecho, Madril, 1984; DÍEZPICAZO Y PONCE DE LEÓN, L. eta GULLÓN BALLESTEROS, Sistema de Derecho civil, 1.

liburukia, Madril, 1990; FERRER VANRELL, «El acogimiento fa miliar en la Ley 11/1987, de 11 de noviembre como modo de ejercer la ‘po testad’ de guarda», ADC, 1993, 162. or.; FLORENSA i TOMÁS, C. A., El defensor judicial, Madril, 1990, 74. or.; GARCÍA CANTERO, G., «El nuevo régimen jurídico de la tutela», in RGLJ, 1984, eta «Los principios de la nueva normativa de la tutela», RGLJ, 1985; GETE ALONSO, Mª. C., «Comentarios a los arts. 286 a 293 C.C.», in Comentarios a las Reformas de Nacionalidad y tutela, Madril, 1986; GIL RODRÍGUEZ, J., «Comentarios a los arts. 234, 235, 240, 252, 253 y 255 a 258 C.c.», in Comentarios a las Reformas de Na cionalidad y tutela, Madril, 1986; GÓMEZ LAPLAZA, C., «Comentario a los arts. 259 a 270 C.C.», in Comentarios a los Reformas de Nacionalidad y tute la, Madril, 1986; GÓMEZOLIVEROS, J., «Comentarios a la Ley 13/1983, de 24 de octubre», in RCDI, 1984; HUALDE SÁNCHEZ, J. J., «Comentarios a los arts. 241 y 243 a 251.1 CC», in Comentarios a las Reformas de Nacio nalidad y tutela, Madril, 1986; LACRUZ BERDEJO, J. L., Elementos de de recho civil, IV. liburukia, 2. bolumena, Bartzelona, 1989; LETE DEL RÍO, Comentarios al Código civil y compilaciones forales, IV. liburukia, 2. argi taraldia, Madril, 1985; LLEBARÍA SAMPER, Tutela automática, guarda y acogimiento de menores, Bartzelona, 1990; MARTÍNEZ AGUIRRE, C., «En torno al nuevo art. 220 del C.c.», in RCDI, 1984, 501. or.; MARTÍNEZPI ÑERO CARAMÉS, E., «Representación paterna y oposición de intereses», RDN, 1984, 228. or.; MORENO QUESADA, B., «El curador, el defensor ju dicial y el guardador de hecho», in RDP, 1985, 304. or. eta ondorengoak.; MORENO MARTÍNEZ, J. A., El defensor judicial, Madril, 1989; NICOLÁS MARTÍN, J., «La Ley de reforma del Código civil en materia de tutela y la legislación mercantil», in La Ley, 979. zk.; ORTEGA LLORCA, «Comentario al art. 237 C.c.», in El Código civil de Mucius Scaevola, IV. liburukia, 5. arg., Madril, 1943; PANTALEÓN PRIETO, A. F., «Comentario a los arts. 276 a 285 C.c.», in Comentarios a las Reformas de Nacionalidad y tutela, Madril, 1986; PAU PEDRÓN, A., «Comentario a los arts. 272, 1º, 3º, 5º y 7º CC», in Comentarios a las Reformas de Nacionalidad tutela, Madril, 1986; PEÑA BERNALDO DE QUIRÓS, M., Derecho de Familia, Madril, 1989; ROCA I TRÍAS, E., «Comentarios a los arts. 215 a 217 C.c.», in Comentarios a las Reformas de Nacionalidad y tutela, Madril, 1986; PUIG I FERRIOL, L., «Co mentarios a los arts. 299 a 302 C.c.», in Comentarios a las Reformas de Na cionalidad y tutela, Madril, 1986; ROGEL VIDE, La guarda de hecho, Madril, 1986; SALVADOR CODERCH, P., «Comentarios a los arts. 294 a 298 C.c.», in Comentarios a las Reformas de Nacionalidad y tutela, Madril, 1986; YZQUIERDO TOLSADA et alli, Estudios sobre la incapacitacón e instituciones tutelares, Madril, 1984; Zenbait Autore, Comentarios a las ERANSKINA

reformas

del

C贸digo

Civil

(R.

Bercovitz,

koord.),

Madril,

1993.