Doktrina - Lan Zuzenbidea (2)

Hamabosgarren gaia

LAN-KONTRATUA AZKENTZEA Laburpena: 1. Enpresaburuaren borondatezko edo enpresaburua ukitzen duten arrazoien ondoriozko azkentzea: 1.1. Diziplinako kaleratzea; 1.2. Kaleratze kolektiboa; 1.3. Ezinbesteko kasu baten ondoriozko azkentzea; 1.4. Arrazoi objektiboen ondoriozko azkentzea; 1.5. Enpresaburuaren heriotza, erretiroa edo ezgaitasuna; 1.6. Enpresaburuaren nortasun juridikoa azkentzea.—2. Langilearen borondatezko edo langilea ukitzen duten arrazoien ondoriozko azkentzea: 2.1. Justifikatu gabeko arrazoien ondoriozko atzera egitea; 2.2. Arrazoi justifikatuen ondoriozko suntsiaraztea; 2.3. Langilearen heriotza, erretiroa edo ezintasuna.—3. Langilearen eta enpresaburuaren arteko adostasunaren ondoriozko azkentzea: 3.1. Elkarren arteko adostasunaren ondoriozko azkentzea; 3.2. Itundutako arrazoien bidezko azkentzea; 3.3. Aldi baterako kontratuak azkentzea.

Legearen arabera, lan-kontratua azken dadin, arrazoi batzuk izan behar dira. Ildo horretatik, lan-kontratua arrazoi bat dela-bide azkendu behar da beti. LEren 49.1 art.ak arrazoi horiek aginduzko izaerarekin ezarri ditu, eta hitzarmen kolektibo zein banakako lan-kontratu bidez arrazoiak eraldatzea eragotzi du.

1. ENPRESABURUAREN BORONDATEZKO EDO ENPRESABURUA UKITZEN DUTEN ARRAZOIEN ONDORIOZKO AZKENTZEA Legeak enpresaburuari aitortu dio bere borondatez lan-kontratua azkentzeko gaitasuna, baina, horretarako, legezko arrazoiak alegatu behar ditu. Hain zuzen ere, arrazoi horiek hiru multzotan sailka daitezke: a) langilearekin zerikusia duten arrazoiak: beraren jokabidearekin (diziplinako kaleratzea) edo lanbide-gaitasunean eragina duten inguruabar objektiboekin (trebetasunik eza, moldatzerik eza edo, justifikatuak izan arren, lanera ez joate horretan oinarritutako arrazoi objektiboak); b) enpresaren jardunbidearekin zerikusia duten arrazoiak (kaleratze kolektiboak zein banakako kaleratzeak eragin ditzaketen ekonomia-, teknika-, antolaketa- eta ekoizpen-arrazoiak; eta ezinbesteko kasua); c) enpresaburuarekin zerikusia duten arrazoiak (heriotza, erretiroa, ezgaitasuna eta enpresaburuaren nortasun juridikoa azkentzea).

476

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Bada, hori guztia bat dator LANEren 158. hitzarmenaren 4. art.ak ezarritakoarekin: «langileen lan-harremanak ez dira amaituko, hori justifikatzen duen arrazoirik ez badago. Arrazoi hori lotu dakioke langilearen gaitasunari edo jokabideari, edo oinarri daiteke enpresa, establezimendu zein zerbitzuko jardunbidearen beharrizanetan».

1.1. Diziplinako kaleratzea Diziplinako kaleratzea arautu dute LEren 49.1.k, 54, 55 eta 56. art.ek, eta LPLren 103-113. art.ek.

A) Arrazoiak LEren 54.2 art.ak zerrendatu ditu diziplinako kaleratzearen arrazoiak.

Arrazoi horiek ondoko lege-esapide honekin labur daitezke: «langilearen ez-betetze astun eta erruduna izatea» (LEren 54.1 art.). Egin-eginean ere, esapide horretara bil daitezke: 1. Lanera garaiz ez heltzea edo lanera ez joatea. «Lanera garaiz ez heltzeagatik eta lanera ez joateagatik behin eta berriro egindako baina justifikatu gabeko faltak».

Legeak bereizi egin ditu lanera garaiz ez heltzea (atzerapenak eta laneko absentziak) eta langilea lanera ez joatea (horretara biltzen dira, lantokian izan arren1, langileak bere egitekoak ez betetzea edo, oro har, lan-betebeharrak ez betetzea)2. Halaber, legeak astuntasunaren («behin eta berriro») eta erruduntasunaren («justifikatu gabeak») osagaiak ezarri ditu.

Falta horiek behin eta berriro egiteari dagokionez, LEk ez du ezarri horien kopurua, eta, ondorenez, sektorekako arauak arduratu dira horretaz.

Arau horiek ere ezer ezarri ez badute, auzitegiek balioetsi behar dute astuntasuna, kasuan kasuko inguruabarrak aintzat hartuz (faltak gertatu diren unea eta horietarik etorritako ondoreak)3.

Justifikaziorik ezari helduz, jurisprudentziak adierazi du betekizun hori ez dela modu automatikoan aplikatu behar. Bestela esanda, banan-banan aztertu behar da jokabide bakoitza, kontuan hartuz beti garrantzitsua den gizakien eragina4 eta egoeraren inguruabarrak: lanbide-eginkizunaren berezitasuna, langileak duen jarduteko askatasuna 5 edo enpresaburuak aurre1 2 3 4 5

1983ko irailaren 29ko AGE, Ar. 4299.

1986ko apirilaren 21eko AGE, Ar. 2212.

1987ko uztailaren 2ko AGE, Ar. 5060.

1985eko azaroaren 25eko AGE, Ar. 5848.

1990eko maiatzaren 27ko AGE, Ar. 2349.

LAN-KONTRATUA AZKENTZEA

477

tiaz agertutako tolerantzia6. Dena dela, enpresaburuak frogatu behar du, langilea ez dela lanera garaiz heldu edo ez dela joan; langileak, berriz, garaiz ez heltzea edo lanera ez joatea justifikatu behar du.

Gainera, badira lanean absente izateko egoera bereziak ere, hala nola, aldi baterako ezintasuna, askatasunik eza eta alde bakarrez oporrak hartzea.

Aldi baterako ezintasuna izanez gero, langileak enpresari egoera horren berri eman eta baja jaso duen parte medikoa ekarri behar dio —bai eta egoera hori baieztatzen duten osterantzeko parte medikoak ere—, hori luzatu eta hiru eguneko epean7. Ezintasuna arrazoi arruntetan nahiz lanbide-arrazoietan oinarri daiteke. Hala ere, jurisprudentziaren arabera, parteak eramateko kontuan langilea atzeratu denean, administrazio-arauak hautsi dira, baina ez dago kaleratzea justifikatzeko jokabiderik 8.

Askatasunik ezaren ondoriozko absentziak zigor-epaia irmo bihurtu denean soil-soilean esan daiteke kaleratzea dakarten kontratuaren ez-betetzeak badirela9. Orobat, ez-betetze astuna eta justifikatu gabea da oporrak alde bakarrez hartzea10.

2. Diziplinarik eza edo desobedientzia. «Laneko diziplinarik eza edo desobedientzia».

Langilearen diziplinarik eza edo desobedientzia bat dator obeditzeko eginbeharra ez betetzearekin (ikus, supra, 13. gaia, 1.3. epigrafea). Edozelan ere, desobedi daitezke agindu zehatzak eta kasuan kasuko lana arautzen dituzten arauak11.

Obeditzeko eginbeharraren inguruan, gogora bedi, ez-betetzea zeha dadin, desobedientzia justifikatu gabea izan behar dela (PALOMEQUE). Ildo horretatik, doktrina nagusiak dio, langileak, lehenengo, obeditu behar duela eta, gerogarrenean, erreklamatu12, baina desobedi dezakeela, «inguruabar arriskutsuak, legearen aurkakoak edo ez-betetzea zentzuz justifikatzen duten antzeko inguruabarrak egon badaudenean»13.

Desobedientziaren astuntasunari dagokionez, berori izan dadin, nahitaezkoa da desobedientzia «argi, zabal, erabateko eta irmoa izatea»14. Beraz, betekizun horrek ez du jaso lantzean behin enpresaburuaren agindu bat ez betetzea. Gehienetan, astuntasuna froga daiteke behin eta berriro desobeditu delako, baina baliteke behin desobeditzearren zigorra ezartzea, ka16 17 18 19 10 11 12 13 14

1991ko otsailaren 20ko AGE, Ar. 854.

Apirilaren 18ko 575/1997 EDren 2.2 art. eta 1997ko ekainaren 19ko Agindua.

AGren 1988ko uztailaren 18ko eta urriaren 31ko epaiak, Ar. 6171 eta 8189.

1994ko martxoaren 9ko AGE, Ar. 2222.

1990eko otsailaren 15eko AGE, Ar. 1095.

Ikus 1985eko uztailaren 27ko AGE, Ar. 3827.

Denen artetik, 1985eko otsailaren 26ko AGE, Ar. 920.

Denen artetik, 1988ko maiatzaren 10eko AGE, Ar. 3589.

1985eko azaroaren 18ko AGE, Ar. 5799.

478

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

suan kasuko inguruabarrak aintzat hartuta (desobedientziak hirugarrenengan eragina izatea, bezeroengan, kasu; ondore astunak izatea). Dena den, «argia izan behar da enpresaburuaren aurka egiteko gogoa» 15.

Zernahi gisaz, desobedientzia izan daiteke enpresaburuaren aginduak doloz ez betetzeagatik (agindua ez betetzeko nahia nabaria izan behar da 16) zein zabarkeria hutsaz jarduteagatik17.

3. Ahozko irainak zein eraso fisikoak.

«Enpresaburua, enpresako langileak edo horietako baten batekin bizi diren senideak ahoz iraintzea edo horiei eraso fisikoak egitea». Arrazoi horren inguruan ondoko hau nabarmentzea komeni da: —Zeha daitezkeen jokabideei dagokienez, horien artean daude irainak18 eta eraso fisikoak19 (horietara sexu-jazarpena biltzen da20). Alabaina, aintzat hartu behar dira idatziz egindako irainak; izan ere, horiek astunagoak dira, jendaurrekoak badira21, eta erruduntasun handiagoa dakarte, hala nahita egindakoak badira22. Era berean, irainen artean daude mehatxuak23 eta txantajeak24.

Lantokitik eta lansaiotik kanpo egindako irainak ere zeha daitezke, baldin eta horiek lanarekin zerikusia badute 25.

1986ko irailaren 23ko AGE, Ar. 5143.

1986ko azaroaren 10eko AGE, Ar. 6306.

17 1985eko apirilaren 30eko AGE, Ar. 1942.

18 Era askotakoak izan daitezke ahozko irainak: «popatik hartzera» esamoldea, kasu —1976ko uztailaren 5eko AGE— edota, besteak beste, zuzendari bati «ezjakin» zein «artaburu» deitzea —1970eko irailaren 29ko AGE—, buru bati «kameleoia, zuria eta txepela» dela esatea —1987ko ekainaren 15eko AGE—, grebara atxiki ez diren lankideei «eskirol» —1973ko ekainaren 27ko AGE—, «zuri» —1977ko ekainaren 16ko AGE— edo «astakirten, zuri eta fatxa» —1987ko martxoaren 24ko AGE— deitzea edota enpresaburuaren alabari «umemoko eta analfabeto» —1987ko azaroaren 4ko AGE—.

19 Eraso horien artean aipa daitezke, besteak beste, enpresaburuaren automobila batetik bestera mugitzea (AGren 1982ko uztailaren 1eko eta irailaren 23ko epaiak), enpresaburua edo zuzendariak atxikitzea (AGren 1981eko irailaren 16ko eta 1982ko urriaren 1eko epaiak), zuzendari bati nahita ukalondoko bat ematea (1978ko urriaren 11ko AGE) edo belarrondoko bat zaindari bati (1976ko urtarrilaren 26ko AGE).

20 Proposamen lizunak egitea (1976ko abenduaren 7ko AGE); edo justifikatu gabe sartzea emakumeen aldagelan (1979ko martxoaren 10eko AGE).

21 Ikus 1986ko azaroaren 13ko AGE, Ar. 6336.

22 1987ko azaroaren 24ko AGE, Ar. 8054.

23 Adibidez, arduradun bati esatea «berarekin kontuz ibiltzeko»: 1986ko apirilaren 29ko AGE; pertsonalaren buruari esatea arazoa «txarrera» konpon dezala: 1980ko apirilaren 11ko AGE; zuzendariari esatea «ikusiko duela norekin ari den»: 1982ko ekainaren 14ko AGE; enpresako buruari esatea «nirekin gogoratuko dela»: 1987ko urtarrilaren 22ko AGE. 24 Agiriak edo sekretuak erabiltzearen inguruan, ikus, esate baterako, 1982ko irailaren 14ko AGE eta 1987ko irailaren 28ko AGE. 25 1983ko uztailaren 4ko AGE, Ar. 3713.

15 16

LAN-KONTRATUA AZKENTZEA

479

—Iraindutako subjektuei helduz, nabarmendu behar da, pertsona fisikoa den enpresaburuaz gain, pertsona juridikoa den enpresa ere irain daitekeela26. Gainera, lankideak iraintzen direnean, horiek zuzendariak izan daitezke27. Hala ere, iraindutakoak izan daitezke beste enpresa bateko langileak28, bezeroak29 edo jendea30.

—Astuntasunaren betekizunari dagokionez, ez da behar behin eta berriro iraintzea; aski da iraina astuna izatea31. Bestalde, jokabidea ez da zertan izan zigor-kodeak zehatutako delitua edo falta32.

Astuntasuna inguruabar desberdinen arabera neurtu behar da: esangura horretan, AGk teoria gradualista darabil (GARCÍA NINET)33. Teoria horrek kontuan hartu ditu kasu bakoitzean dauden datu subjektiboak (antzinatasuna, kultura-maila, aurreko jokabidea, erantzukizun-maila, lanbide-kategoria, langileak enpresarekiko duen lotura estua) edo objektiboak (publizitatea, iraina idatziz egin den ala ez). Nolanahi ere, uste da, esapide batzuk berez direla irainak34.

—Amaitzeko, erruduntasunera dolozko zein erruzko jokabideak bildu arren35, ahozko irainetan nahitaezkoa da asmozkotasuna edo animus iniuriandia izatea.

Hala eta guztiz ere, iraintzeko asmoaren inguruko presuntzioa dago 36, baina froga daiteke ez dela egon iraintzeko asmorik, eta, beraz, ez dagoela erantzukizunik37. Esangura horretan, inguruabar batzuk hartu ohi dira kontuan, iraintzeko asmorik ez dagoela frogatzeko38: hauteskunde-kanpaina, ordezkariaren bidez helarazitako kexak, langileak bere alde edo beste langile baten alde zuribideen pleguan egindako defentsa eta abar.

Bestalde, inguruabar batzuk aringarriak izan daitezke 39.

26 Esate baterako, egunkarietan albiste faltsuak edo alderdikoiak zabaltzeagatik: 1982ko urriaren 4ko AGE, Ar. 6094.

27 Denen artetik, arestian aipatu 1987ko ekainaren 15eko AGE, Ar. 4361.

28 1968ko irailaren 29ko AGE. 29 1943ko ekainaren 9ko AGE. 30 Mespretxuzko keinuak: 1986ko maiatzaren 19ko AGE, Ar. 2574.

31 Denen artetik, AGren 1967ko azaroaren 13ko eta 1985eko urriaren 3ko epaiak.

32 Denen artetik, 1987ko urtarrilaren 22ko AGE, Ar. 111.

33 Ikus, denen artetik, AGren 1988ko urtarrilaren 27ko, otsailaren 17ko eta azaroaren 17ko epaiak, Ar. 59, 734 eta 8598.

34 Denen artetik, 1987ko ekainaren 15eko AGE, Ar. 4361.

35 1984ko apirilaren 18ko AGE. 36 1981eko martxoaren 16ko AGE. 37 1985eko ekainaren 20ko AGE, Ar. 3433.

38 Denen artetik, 1987ko ekainaren 4ko AGE, Ar. 4123.

39 Behin eztabaida sutsua izanda, barkamena eskatzea edota eztabaida hori ustekabeko aginduak eragitea (AGren 1983ko martxoaren 15eko eta maiatzaren 26ko epaiak); zirikatze astuna (1983ko urriaren 5eko AGE); hitzarmena negoziatzea (1986ko azaroaren 13ko AGE); greba (1987ko azaroaren 24ko AGE, Ar. 8053); aurreko jokabide ona (1986ko martxoaren 12ko AGE; baina ez

480

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

4. Desleialtasuna. «Kontratuko onustea urratzea eta lana egitean konfiantzaz abusatzea».

Jokabide horren bidez, langileak dolozko zein zabarkeriazko jarduerak gauzatu ditu, eta, horiek direla eta, enpresari kalterik eragin ez arren 40, enpresaburuak konfiantza galdu du langilearengan. Gainera, jarduera hori ez da zertan izan delitua. Horren adibide dira, besteak beste, diruaz jabetzea —horren zenbatekoa edozein dela41—, merkatu-gaiak ostea —eragindako galerak gorabehera—42, lehia desleiala43 edota beste batzuek gauzatutako delituak ezkutatzea44. Oro har, jokabide horiek kontratu-onustearen inguruko arau-hausteak dira (ikus 13. gaia, 1.2. epigrafea).

Desleialtasunaren ohiko adibidea da aldi baterako ezintasunaren egoeran izan eta lan egitea45, lana norberaren konturakoa izan zein inorentzat, ordaindutakoa nahiz doakoa. Dena den, auzitegiek teoria gradualista aplikatzen dute, egitatearen, pertsonaren eta zehapenaren artean proportzioa zainduz46. Horrela, auzitegiek aztertu behar dute lanak —edo jolas-jarduerak47— sendabideari oztopoak eragin diezazkiokeen edo langileak lan egiteko gaitasunik ba ote duen. Azken kasu horretan, langilearen itxura egiteak kalteak eragin diezazkioke enpresari48.

5. Etekina jaistea. «Ohiko edo itundutako lan-etekina behin eta berriro eta hala nahita jaistea».

Kontratuaren ez-betetzea da «ohiko» zein «itundutako» etekina jaistea.

Jaitsiera hori antzeman behar da «baldintza homogeneoetan oinarritutako konparazioko osagai baten bidez»49. Egin-eginean ere, erreferentzia gisa hartzen dira etekinaren gaineko itunak edo, horrelakorik izan ezean, izan beharreko etekina50. Etekinaren gaineko itunak baliozkoak dira, baldin eta abusuzkoak ez badira (hots, hizpatutako gutxienekoarekin alderatuta, ezohikoak, desorekatuak edo gehiegikoak ez badira) 51. Taxu horretan, etekibeti: 1984ko urriaren 16ko AGE eta 1988ko martxoaren 21eko AGE); gaixotasun neuropsikikoa (1965eko martxoaren 17ko AGE), baina ez langilearen gogo-aldartea edo emozio-egoera (1987ko urriaren 27ko AGE, Ar. 7207).

40 1990eko urriaren 24ko AGE, Ar. 7713.

41 1989ko uztailaren 17ko AGE, Ar. 5484.

42 1987ko ekainaren 4ko AGE, Ar. 4125.

43 Denen artetik, 1988ko urtarrilaren 20ko AGE, Ar. 22.

44 1987ko irailaren 21eko AGE, Ar. 6231.

45 Denen artetik, 1990eko uztailaren 23ko AGE, Ar. 6455.

46 Denen artetik, Malagako Auzitegi Nagusiaren 1992ko urriaren 23ko epaia, Ar. 5040.

47 Denen artetik, 1990eko abenduaren 26ko AGE, Ar. 9839.

48 Andaluzia/Malagako Auzitegi Nagusiaren 1996ko abenduaren 13ko epaia, Ar. 4073.

49 1988ko urtarrilaren 25eko AGE, Ar. 43.

50 1983ko uztailaren 7ko AGE, Ar. 3733.

51 AGren 1986ko azaroaren 13ko, 1986ko urriaren 20ko eta 1990eko otsailaren 23ko epaiak, Ar. 6338, 6660 eta 1215.

LAN-KONTRATUA AZKENTZEA

481

na jaisten da, hitzarmen kolektiboak edo banakako itunak ezarri etekina erdietsi ez denean, edo langileak lehenago zuen etekinari eutsi ez dionean (konparazio irizpide hori ezin denean erabili, kategoria bera edo antzekoa duten langileen etekina hartuko da kontuan52).

Legeak ezarri du nahitaezkoa dela etekina nahita jaistea eta hori astuna izatea («behin eta berriro»). Langilearen erru hutsa ere nahita jardutea izan daiteke (berbarako, etekin eskasa duenean ordu libreetan beste jarduera batzuk egiten dituelako53). Orobat, uste da etekinaren jaitsiera oro nahita gauzatu dela, baldin eta ez bada egiaztatu etekina jaitsarazi duten inguruabarrek zerikusirik ez dutela langilearekin54. Enpresaburuak frogatu behar du etekinaren jaitsiera55 eta langileak, berriz, etekina jaistea justifikatu duten inguruabarrak56.

Etekina ez bada hala nahita jaitsi, langilearen «trebetasunik eza» dago.

Trebetasunik eza da arrazoi objektiboen ondorioz kontratua azkentzeko dauden arrazoietako bat (LEren 52.a art.).

Arestian esan bezala, etekinaren jaitsiera behin eta berriro izan behar da. Auzitegiei dagokie jaitsiera horrek zenbat iraun behar duen aztertzea (jaitsiera lantzean behingoa da, etekina hamar egunean jaitsi denean)57. Hortaz, etekinaren jaitsiera etengabetzat jotzeko, «jaitsiera ez da izan behar lantzean behingoa; aitzitik, egoera horrek denboraldi batez iraun behar du»58.

6. Mozkorkeria eta toxikomania. «Ohiko mozkorkeria edo toxikomania, baldin eta lanean ondore negatiboak sorrarazten baditu».

Mozkorkeria ohikoa izan behar da, ez noizbehinkakoa 59, baina inoren bizitza arriskuan jarri duenean (adibidez, gidariena), nahikoa da ez-ohiko mozkorkeria60. Alkoholismoa zein drogazaletasuna toxikomaniara biltzen dira.

Gaixotasunak izan arren, legeak ez ditu horiek gaixotasuntzat hartu, «pertsonari egotz dakizkiokeelako»61.

Edonondik begira dakiola ere, mozkorkeriak edo toxikomaniak ondore negatiboak izan behar ditu lanean (etekina jaistea; langileak, horren lankideek edo beste edonork istripuak izateko arriskua), eta enpresaburuak frogatu behar ditu ondore horiek62.

52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62

Esate baterako, 1985eko uztailaren 12ko AGE, Ar. 3755.

1985eko martxoaren 28ko AGE, Ar. 1405.

Denen artetik, 1986ko urtarrilaren 31ko AGE, Ar. 307.

1975eko ekainaren 19ko AGE, Ar. 2760.

1983ko uztailaren 12ko AGE, Ar. 3774.

1990eko otsailaren 13ko AGE, Ar. 913.

1976ko apirilaren 30eko AGE, Ar. 3231.

1988ko uztailaren 1eko AGE, Ar. 5732.

Madrilgo Auzitegi Nagusiaren 1994ko uztailaren 5eko epaia, Ar. 3136.

1988ko azaroaren 3ko AGE, Ar. 8510.

1986ko maiatzaren 29ko AGE, Ar. 2748.

482

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

7. Beste arrazoi batzuk. Alabaina, komenigarri da aintzat hartzea hitzarmen kolektiboek mailakatu dituztela langileek egin ditzaketen faltak eta horiei ezar dakizkiekeen zehapenak. Arau horietan, lege-arrazoiak zehatz daitezke, kaleratzea eragin dezaketen falta oso astunen artean langilearen jokabide batzuk gehituz edo baztertuz. Hala ere, hitzarmenok ezin dute kaleratze-arrazoi bezala ezarri legeak zerrendatutako arrazoietara bil ezin daitekeen jokabiderik. Edozelan ere, LEren 54. art.ak ezarri arrazoi zehatzen izaerak eta horien inguruko jurisprudentziak egindako interpretazio zabalak ahalbidetu dute, besteak beste, arrazoi horietako batera biltzea kontratuaren edozein ez-betetze astun eta errudun 63.

Hariari segituz, gogora bedi Espainiak berretsitako LANEren 158. hitzarmenak ahalbidetu egin duela langile baten lan-harremanak amaitzea, justifikatutako arrazoia badago, langilearen gaitasunari zein jokabideari lotuta, eta enpresa, establezimendu nahiz zerbitzuaren jardunbidearen beharrizanetan oinarrituta (4. art.).

B) Prozedura Aipatu berri diren arrazoietan oinarrituta, langile bat kaleratu ahal izateko, enpresaburuak idatziz jakinarazi behar dio kaleratzea langileari (kaleratze-gutuna). Berebat, enpresaburuak kaleratze-gutunean ipini behar ditu kaleratzea arrazoitu duten egitateak, bai eta kaleratzeak zein datatan sortuko dituen ondoreak ere (LEren 55.1 art.). Kaleratutako langilea lege-ordezkaria edo sindikatu-eskuordea bada, aurkakotasuneko espedientea egin behar da. Langilea sindikatu batean afiliatuta egon eta enpresaburuak horren berri badu, azken horrek kasuan kasuko sindikatu-ataleko eskuordeek esan beharrekoa entzungo du langileari kaleratzea jakinarazi aurretik.

Kaleratzea idatziz jakinarazi behar da. Hala ere, formari dagokionez, kaleratze akastunak dira kontratua suntsiarazteko asmoa erakusten duten enpresaburuaren jokabide zalantza gabeak. Asmo hori, gainera, esanbidezkoa (lantokian sartzen ez uztea64) edo isilbidezkoa65 izan daiteke. Era berean, itxuraz aldi baterako den kontratua amaitzearen ondoriozko lanuztea kaleratzea izan daiteke.

Egotzitako egitateei helduz, legeak ezarri du ez dela nahikoa LEren 54.2 art.ak jasotako arrazoi orokor batera egindako igorpena66. Alabaina, ez dira zehatz-mehatz adierazi behar egitate guztiak, ezta egitateon kalifikazio juridikoa ere. Haatik, aski da egitateak argitasunez eta zehaztasunez adie63 64 65 66

1989ko urriaren 23ko AGE, Ar. 7315.

Denen artetik, Galiziako Auzitegi Nagusiaren 1993ko maiatzaren 7ko epaia, Ar. 2390.

1998ko azaroaren 16ko AGE, Ar. 9747.

AGren 1997ko urtarrilaren 29ko eta apirilaren 28ko epaiak, Ar. 641 eta 3584.

LAN-KONTRATUA AZKENTZEA

483

raztea, langilearen defentsarik eza saihets dadin67. Nolanahi ere, kaleratze-gutunak ez ditu juridikoki kalifikatu behar langileari egotzitako egitateak.

Kaleratzearen datari dagokionez, legeak agindu du, data bat ezarri behar dela, eta kaleratzeak une horretatik aurrera sortuko dituela ondoreak. Data hori bat etor daiteke kaleratze-gutuna igorri zen datarekin edo ez. Datarik ezarri ezean, gehienetan, jurisprudentziak ulertu du, kaleratzea akastuna dela, formaren ikuspuntutik bederen. Baina, batzuetan, kaleratze hori baliozkotzat jotzen da, kaleratzearen data gisa hartzen baita langileak kaleratze-gutuna jaso zuen eguna68. Kaleratze-gutunak ezarritako data eta benetako kaleratzearen data bat ez badatoz, jurisprudentziarentzat bigarren horrek du lehenespena69.

Kaleratze-gutuna langileari jakinarazi behar zaio (jakinarazi beharreko egintza da). Hori dela eta, enpresaburuak bide ahalik egokienak erabili behar ditu, jakinarazpena egiteko: kaleratze-gutuna lantokian ematea; langilearen egoitzara bidaltzea, hartu izanaren adierazpenarekin eta abar. Jasotzaileak gutuna atzerantz botaz gero, lekukoen sinadurek ondoreak sortuko dituzte70. Dena dela, enpresaburuari dagokio kaleratze-gutuna langileari eman zitzaiola frogatzea71.

Falten preskripzioaren inguruan esandakoaz landa (13. gaia, 1.4. epigrafea), kontuan hartu behar da kaleratutako langilea sindikatu batean afiliatuta egon eta enpresaburuak horren berri duenean, azken horrek sindikatu-eskuordeek esan beharrekoa entzun behar duela langileari kaleratzea jakinarazi aurretik (SALOren 10.3.3 art. eta LEren 55.1 art.). Bestalde, enpresaburuak egindako kaleratze guztien berri eman behar dio enpresa-batzordeari (LEren 64.1.6 art.). Edozelan ere, betebehar hori ez betetzeak ez du kaleratzea bidegabe bihurtuko.

Era berean, gogora bedi, langileen lege-ordezkariak edo sindikatu-eskuordeak kaleratzen direnean, aurkakotasuneko espedientea egin behar dela (4. gaia, 9. epigrafea).

Kaleratutako langileak 20 eguneko iraungitze-epea du, kaleratzearen aurkako akzioa egikaritzeko. Epe hori zenbatzen hasiko da kaleratzea gertatu denetik (LEren 59.3 art.). Iraungitze-epe hori «geldiaraziko» da —egia esan, eten— adiskidetze-eskaera aurkezteagatik edo, enpresaburua publikoa denean, aurretiazko administrazio-erreklamazioa egiteagatik (LPLren 65.1 eta 73. art.ak)72. Halaber, iraungitze-epea eten daiteke lanbidearteko akor-

Denen artetik, 2000ko urtarrilaren 18ko AGE, Ar. 1059.

Denen artetik, 1988ko uztailaren 13ko AGE, Ar. 5274.

69 Denen artetik, 1987ko otsailaren 2ko AGE, Ar. 749.

70 1986ko martxoaren 12ko AGE, Ar. 1308.

71 1984ko irailaren 27ko AGE, Ar. 4489.

72 Okerretako aukera egitearen inguruan, alegia, gatazka konpontzeko bi aukera horietarik egokia ez dena aukeratzearen inguruan, ikus 1999ko ekainaren 28ko AGE, Ar. 5786.

67 68

484

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

dio batek edo LEren 83. art.ak jaso hitzarmen kolektiboetako batek ezarritakoaren arabera, tartekaritza-konpromisoa izenpetu denean (LPLren 65.3 art.), eta ofiziozko txandako abokatua izendatzea eskatu denean (LPLren 21.4 art.).

Gainera, enpresaburua ez denaren aurka modu okerrean egindako demandaren inguruan (LPLren 103.2 art.), gogora bedi aurretik esandakoa (8. gaia, 5.5. epigrafea).

Behin kaleratzearen ondoriozko demanda aurkeztuta, langilea enpresan berriro onartzeko eskaintzak ez du lan-harremanik berrezarriko 73.

C) Ondoreak Epaiketan adieraz daiteke kaleratzea bidezkoa, bidegabea edo deuseza dela (LEren 55.3 art.): a) Bidezko kaleratzea. Kaleratzea bidezkoa dela adieraziko da, enpresaburuak langilearen ÂŤez-betetzea egiaztatu dueneanÂť (LEren 55.4 art.), hau da, frogatu dituenean alegatutako egitateak, horien astuntasuna eta langilearen erruduntasuna.

Bidezko kaleratzeak kontratua azkentzea baliozkotuko du, kalte-ordainak jasotzeko eskubiderik gabe eta izapidetza-alokairurik gabe (LEren 55.7 art.). Zernahi gisaz, kasuan kasuko betekizunak betez gero, langileak langabeziaren ondoriozko prestazioa eska dezake (GSLOren 208.1.1.c art.). b) Bidegabeko kaleratzea. Kaleratzea bidegabea dela adierazi behar da, enpresaburuak ezin duenean egiaztatu langilearentzako komunikazio-idatzian alegatutako ez-betetzea, edo enpresaburuak egiaztatutako ez-betetzea ez denean astuna eta erruduna (LEren 55.4 art.)74. Epaileak ezin du baimendu kaleratzea baino diziplinako zehapen txikiagorik ezartzea75. Horrez gain, LEren 55.4 art.ak bidegabekotzat jo ditu legeak ezarritako betekizun formalak errespetatu gabe egindako kaleratzeak. Hori saihesteko, LEren 55.2 art.ak ezarri du, enpresaburuak kaleratze berria egin dezakeela 20 egun balioduneko epean76; epe hori lehenengo egunetik aurrera hasiko da zenbatzen. Horrelakoetan, enpresaburuak tarteko egunetan sortu alokairuak ordainduko dizkio langileari, eta Gizarte Segurantzako altari eutsiko dio. Alabaina, forma-akatsen ondorioz, kaleratzea bidegabea dela adierazi bada, enpresaburuak kaleratze berria egin ahalko du, epaia jakinarazi eta zazpi eguneko epean, eta kaleratze berri horrek ez du aurrekoa ongituko (LPLren 110.4 art.).

1996ko uztailaren 1eko AGE, Ar. 5628.

Orobat, bidegabekotzat jo zen legearen aurka edo lege-iruzurrez egindako aldi baterako kontratua azkentzea (denen artetik, 1995eko maiatzaren 25eko AGE, Ar. 4005).

75 1993ko urriaren 11ko AGE, Ar. 9065.

76 20 eguneko epea ez da aplikatuko, adiskidetzean langilea enpresan berriro sartzea erabaki eta geroago langilea berriro kaleratu denean (2000ko maiatzaren 11ko AGE, Ar. 4798).

73 74

LAN-KONTRATUA AZKENTZEA

485

Bidegabeko kaleratzea egon eta hitzarmen kolektiboak aukeratzeko ahalmena langileari ez dionean aitortu77, enpresaburuak, epaia jakinarazten zaionetik 5 eguneko epean, aukera dezake langilea berriro onartzea ala horri ondoko kalte-ordain hau ematea: lanean egindako urte bakoitzeko (ez antzinatasuna78) 45 eguneko aldiari dagozkion alokairuen zenbatekoa, 42 hilabeteko mugarekin; urtebete baino gutxiago lan eginez gero, kalte-ordaina hilabeteen arabera lainduko da (LEren 56. art.aren 1 eta 2. paragrafoak).

Enpresaburuak langilea berriro onartzea erabaki badu, langileak eskubidea du jaso gabeko alokairuak besteko izapidetza-alokairuak jasotzeko, kalera bota zutenetik eta kaleratzea bidegabea dela adierazi duen epaia jakinarazi arte edo beste lan bat aurkitu arte. Azken kasu horretan, langileak aurkitutako lana izan behar da epaia eman aurrekoa, eta enpresaburuak frogatu behar du langileak lan berrian jasotakoa, kopuru hori izapidetza-alokairuetatik ken dezan (LEren 56.2 art.)79. Langileak kaleratu zenetik aurrera langabeziaren ondoriozko prestazioak jaso baditu, enpresaburuak erakunde kudeatzailean sartu beharko ditu horiek, baina, gerogarrenean, zor dituen alokairuetatik kenduko ditu, alokairuon zenbateko osoa izanik kenketa horren muga (GSLOren 209.5.b art. eta LEren 57.2 art.).

Enpresaburuak aukeratu behar badu langilea berriro onartu ala kalte-ordaina ematearen artean, kaleratzea noiz gertatu eta lan-kontratua une horretan azkendu dela ulertuko da, baldin eta enpresaburuak kaleratzea bidegabea dela onartu eta legeak ezarritako kalte-ordaina eskaini badu; eskaintza hori egiteko, kalte-ordainaren zenbatekoa lan-arloko jurisdikzioan gordailatu behar da, langilearen esku jarriz eta langileari horren berri emanez.

Langileak kalte-ordaina onartu badu, edo, hori onartu ez arren, kaleratzea bidegabea izan dela adierazi bada, izapidetza-alokairuak izango dira kaleratzearen datatik gordailua egin arte sortu alokairuak bestekoak. Edozelan ere, ez da inolako zorrik izango, langilea kaleratu eta gordailua hurrengo 48 orduetan egin bada. Ondore horietarako, enpresaburuak kaleratzea bide77 AGren 1995eko azaroaren 24ko eta 1997ko martxoaren 11ko epaiak, Ar. 8765 eta 2313.

Esangura horretan, 2001eko urriaren 5eko AGE, Ar. 1421/02.

78 Denen artetik, AGren 1990eko otsailaren 15eko, 1991ko ekainaren 27ko eta 1993ko martxoaren 8ko epaiak, Ar. 1094, 5168 eta 1712. Ikus 1997ko apirilaren 25eko AGEk (Ar. 3505) egindako ùabardurak. Lanean jardundako urteak zenbatzean —ez antzinatasuna—, derrigorreko eszedentzian egondako denbora ez da kontuan hartu behar (2001eko irailaren 26ko AGE, Ar. 322/02).

Aintzat hartu behar dira, ordea, aurretiaz administrazio-kontratuarekin emandako lan-zerbitzuak, baldin eta administrazio-kontratu hori gerogarrenean lan-kontratu bihurtu bada (2001eko apirilaren 4ko AGE, Ar. 4882).

79 Enpresak ez badu frogatu langileak lan berrian jasotzen duen alokairua, LGA kenduko da: 1996ko urtarrilaren 31ko AGE, Ar. 490. Langileak bere kontura egindako lanaren ondorioz lortutako diru-sarrerak ere kendu egingo dira: 1999ko martxoaren 22ko AGE, Ar. 2210. Langilea ABEren egoeran denean, ez da ordainduko izapidetza-alokairurik, AGren 1999ko maiatzaren 28ko eta 2000ko otsailaren 28ko epaiak, Ar. 5002 eta 2250.

486

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

gabea izan dela onartu ahalko du, langilea kaleratu duenetik adiskidetzearen unea iritsi arte (LEren 56.2 art.).

Kaleratzea bidegabea dela adierazi duen epaiak zehaztuko du kalte-ordainen nahiz jaso gabeko alokairuen zenbatekoa (LEren 56.2 art.).

Enpresaburuak ez duenean esanbidezko aukerarik egin, legeak uste du, enpresaburuak berriro onartu duela langilea (LEren 56.3 art.).

Kalte-ordainari dagokionez, baliteke hitzarmen kolektiboak hori hobetzea. Kalte-ordaina finkatzeko, aintzat hartu behar den alokairua da kaleratzea gertatu zenean langileak benetan jasotzen zuena edo jasotzeko eskubidea zuena, azken hori handiagoa bazen80 (alabaina, ez dira kontuan hartuko alokairuek izandako igoerak, langilea kaleratu ostean berrikusitako hitzarmen kolektiboaren ondorioz)81. Kalte-ordainetara biltzen dira aldizkako mugaeguna duten zatiak ere82. Ezin dira deskontatu paga berezien zati proportzionalak, Gizarte Segurantzako kuotak, ezta PFEZren atxikipenak ere, bai, ordea, beste enplegu batean jasotako zenbatekoak83. Lanean egindako urtetzat ulertu behar da enpresan benetan lanean egindako denbora, aldi baterako ezintasunaren ondoriozko etete-egoerak barne84.

Langilea enpresan berriro onartuz gero, langilea lanean hasi behar da kaleratzea gertatu aurretik enpresan zituen baldintza berberetan (LPLren 110.1 art.).

Enpresaburuak aukeratu badu langilea berriro onartzea, epaia jakinarazi eta hurrengo hamar egunetako epe ÂŤsaihestezineanÂť 85, idatziz komunikatuko dio langileari noiz hasi behar den berriro lanean. Langilea lanean hasi behar da, idazkia jaso eta, gutxienez, hurrengo hiru egunak igaro ondoren (LPLren 276. art.). Hortaz, enpresaburuari dagokio lanean berriro hasteko data zehaztea, baina alokairuak sortuko dira epaia jakinarazi denetik langilea berriro onartu arte.

80 AGren 1993ko otsailaren 25eko eta 1994ko urriaren 28ko epaiak, Ar. 1441 eta 3929. Hala ere, alokairu arautzailea benetan jasotako alokairua dela dioen erregelak baditu salbuespenak.

Bada, sei urte baino gutxiagoko adingabea zaintzearen ondorioz lansaio murriztua duen langilearen alokairua lansaio osoari dagokiona da: 2001eko abenduaren 11ko AGE, Ar. 2025/02.

81 1991ko urtarrilaren 30eko AGE, Ar. 193.

82 1991ko martxoaren 13ko AGE, Ar. 1851.

83 1986ko ekainaren 14ko AGE eta 1996ko urtarrilaren 31ko AGE, Ar. 490.

84 1985eko otsailaren 25eko AGE (Ar. 694) eta LANEren 132. hitzarmena. Ondoz ondoko aldi baterako kontratuak daudenean, denbora guztia hartu behar da kontuan, horien artean etenak daudenean izan ezik (AGren 1999ko martxoaren 30eko eta apirilaren 16ko epaiak, Ar. 4414 eta 4424). Gauza bera gertatzen da, enpresaren titulartasunean enpresaburu batzuen oinordetza dagoenean ere (1999ko martxoaren 16ko AGE, Ar. 2995).

85 1998ko azaroaren 23ko AGE, Ar. 10019. Epea, argi eta garbi, epaia jakinarazi denetik hasi behar da zenbatzen, ez, ordea, aukera egiteko dauden bost eguneko epea amaitu denetik: 2001eko martxoaren 22ko AGE, Ar. 7794.

LAN-KONTRATUA AZKENTZEA

487

Enpresaburuak ez badu langilea berriro onartu, edo modu irregularrean onartu badu86, langileak epaiaren betearazpen judiziala eska dezake («berriro ez onartzearen ondoriozko intzidentearen» bidez), LPLren 277. art.aren 1 eta 2. paragrafoek ezarri aukerazko epe korapilatsu batzuetan 87; gainera, horiek preskripzio-epeak dira (LPLren 277.3 art.). Behin alderdiak agertuta, epaileak aginduko du —ez-onartzearen edo onartze irregularraren inguruabarrak egiaztatu ez direnean izan ezik— lan-kontratua azkentzea eta bidegabeko kaleratzeari dagozkion kalte-ordainak ematea. Halaber, kasuan kasuko inguruabarrak eta ez-onartzearen edo onartze irregularraren ondorioz eragindako galerak kontuan hartuta, epaileak ondoko kalte-ordain gehigarri hau ematea agin dezake: lanean egindako urte bakoitzeko, hamabost eguneko aldiari dagozkion alokairuen zenbatekoa, betiere, 12 hilabeteko mugarekin (LPLren 279. art.). Bestalde, enpresaburua kondenatuko du langileak jaso ez dituen alokairuak ordaintzera, lehenengo aldiz kaleratzea bidegabea zela jakinarazi zenetik kaleratzearen inguruko ebazpena eman arte (id.).

Langileen ordezkari bat bidegabe kaleratu denean, langile horrek du aukeratzeko eskubidea, ez enpresaburuak. Beraz, langile horrek enpresan berriro sartzea aukeratuz gero, enpresaburuak nahitaez onartu behar du hori (LEren 56.4 art. eta LPLren 110.2 art.)88. Hala ere, kaleratzea arrazoi formalengatik bada bidegabea, enpresaburuak kaleratze berria egin dezake.

Enpresaburuak ez badu langileen ordezkari hori berriro onartu edo modu irregularrean onartu badu, langileen ordezkariak epaiaren betearaz1995eko otsailaren 4ko AGE, Ar. 3734.

Ondoko hauek dira epe horiek: 1. Hogei egunekoak. Zenbatzen hasiko dira: —Langileari berriro lanean hasi behar dela komunikatzeko 10 eguneko epea amaitu denetik aurrera, baldin eta komunikaziorik ez bazaio egin (277.1.b art.); —Langilea enpresan berriro onartzeko ezarri den datatik aurrera, baldin eta langilea ez badute enpresan onartu (277.1.a art.); —Langilea enpresan berriro onartzeko ezarri den datatik, baldin eta irregulartasunak izan badira langilea onartzean (277.1.c art.).

2. Hautabidez, kaleratzea jaso duen epaia irmo bihurtu denetik hiru hilabeteko epean (277.2 art.).

Hortaz, baliteke aipatu 20 eguneko epea igarotzea, baina, oraindik, eskaera egiteko epea izatea, bigarren epe hau dela-eta. Are gehiago, guztiz kontrakoa ere gerta daiteke, alegia, hiru hilabeteko epea igarotzea, baina, oraindik, aipatu 20 eguneko epea izatea (esaterako, enpresaburuak langilea berriro lanean hasteko ezarri epea hiru hilabete baino luzeagoa denean).

88 Aukera egitea langileen ordezkariari dagokio, baldin eta kaleratzea bidegabetzat jo bada.

Kaleratzea bidegabetzat jotzeko arrazoia ez da zertan izan diziplinakoa; izan ere, baliteke okerretara aldi baterako gisa hartutako kontratua amaitzea kaleratzea bidegabetzat jotzeko arrazoia izatea (1995eko maiatzaren 23ko AGE, Ar. 5897). Esangura horretan, 1997ko martxoaren 20ko AGEk (Ar. 2607) aukera aitortuko dio kaleratutako langileari, nahiz eta ordezkari izateari aurreko urtean utzi. Aitzitik, ezin du aukerarik egin kaleratu ostean hautagai izendatutako langileak (2000ko urriaren 30eko AGE, Ar. 9659).

86 87

488

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

pen judiziala eska dezake, eta epaileak, behin alderdiek esan beharrekoa entzunda, autoa emango du. Epaileak auto horretan ebatzi behar du langilea berriro onartu den ala ez, eta forma egokian onartu den ala ez. Epaileak ulertuz gero, langilea ez dela berriro onartu edo onarpena irregularra izan dela, enpresaburuari aginduko dio langilea berriro onartzea, autoa eman eta hurrengo bost egunetako epean (LPLren 281. art.).

Enpresaburuak ez badu bete agindu judiziala, epaileak ondoko neurri hauek hartuko ditu (LPLren 282. art.): 1. langileak alokairua jasotzen jarraitzea, kasuan kasuko gehikuntzekin (ordainketa hori bermatzeko, epaileak behar den beste aldiz aginduko du betearazpena; betearazpenera bilduko dira sei hileko aldiari dagozkion alokairuen zenbatekoa, eta horrekin ordainduko dira mugaeguneratzen doazen alokairuak); 2. langileak altari eustea eta enpresaburuak Gizarte Segurantzan haren izenean kotizatzen jarraitzea (erakunde kudeatzaileari eman behar zaio horren berri); eta 3. langileen ordezkariak bere eginkizunak betetzen jarraitzea (langileen ordezkariak enpresaburuari ohartarazi behar dio, bere eginkizunak eragotziz gero, jokabide horren berri lan-agintaritzari emango diola). c) Kaleratze deuseza. Ondoko arrazoiengatik bakarrik adieraz daiteke kaleratzea deuseza dela (LEren 55.5 art. eta LPLren 108.2 art.) 89: 1. Kaleratzea deuseza da Konstituzioak ezarri bereizkeria-arrazoietako batean oinarritu denean. Langileek bereizkeriazko zentzuzko zantzuak aurkeztu dituztenean, enpresaburuek frogatu behar dute horrelakorik ez dagoela90.

2. Kaleratzea deuseza da, langilearen oinarrizko eskubideak eta askatasun publikoak urratu direnean (esate baterako, kaleratzea langilearen erreklamazio baten aurkako errepresalia denean).

3. Kaleratzea deuseza da, bidezkoa dela adierazi ezean, ondoko langile hauek kaleratu direnean: —Amatasuna, haurdunaldi bitarteko arriskua, adopzioa edo familia-harrera dela-bide lan-kontratua etenda duten langileak; kaleratzea deuseza da, berebat, hori jakinarazteko data aintzat hartuta, langileak aipatu egoeretan izan eta aurreabisua emateko epea amaitzen denean. —Haurdun dauden langileak, haurdunaldiaren hasieratik aipatu etenaldia hasi arte. —Edoskitzeagatik edo seme-alabak zein senideak zaintzeagatik baimena eskatu duten langileak edo baimen hori dutenak.

89 Auzitegi Gorenak ukatu egin du, Kode Zibilak arautu lege-maularen edo eskubideaz abusatzearen ondoriozko kaleratzea erabat deuseza dela (denen artetik, 1993ko azaroaren 2ko AGE, Ar. 8346, eta 1996ko uztailaren 10eko AGE, Ar. 6102).

90 1997ko apirilaren 16ko AGE, Ar. 3394. Medikuaren baja asko duen langilea kaleratzea ez da bereizkeria, 2001eko urtarrilaren 29ko AGE, Ar. 2069.

LAN-KONTRATUA AZKENTZEA

489

—Seme-alabak edo senideak zaintzeko eszedentzia eskatu duten langileak.

Kaleratze deusezaren ondoreak dira langilea enpresan berehala berriro onartzea eta enpresak langileari oso-osoan ordaintzea jaso ez dituen alokairuak (LEren 55.6 art. eta LPLren 113. art.). Langilea berriro onartzeko aukera dakarren bidegabeko kaleratzean gertatu antzera, enpresaburuak alokairu horietarik kenduko ditu langileak langabeziaren ondorioz jaso zenbatekoak eta langileak epaia eman aurretik aurkitu lan berrian jasotakoak.

Langilea berriro onartu eta jaso gabeko alokairuak ordaintzeaz gain, baliteke kalte moralen zein materialen ondoriozko kalte-ordaina eman behar izatea, baldin eta horien zenbatekoaren inguruko alegazioak eta frogak ekarri badira91.

Enpresaburuak ez badu langilea modu erregularrean berriro onartu, langileak epaiaren betearazpen judiziala eska dezake, langileen ordezkariak egin dezakeen bezala eta ondore berberekin, enpresaburuak bidegabe kaleratu duenean (ikus supra).

D) Behin-behineko betearazpena Interesatuek eskezko errekurtsoa jar dezakete, lan-arloko epaileek bidezko kaleratzea, bidegabeko kaleratzea edo kaleratze deuseza adierazteko eman dituzten epaien aurka. Errekurtso horiek ebatzi bitartean, epaiak ez dira irmoak, baina LPLk (295. art. eta h.), batzuetan, epaion behin-behineko betearazpena ezarri du.

Lehen auzialdiko epaiak kaleratzea bidegabea dela adierazi eta langilea enpresan berriro onartzea erabaki bada, enpresaburuak edo langileak errekurtsoa jarriz gero, enpresaburuak, langilea berriro onartzeaz gain, alokairuak ordaindu beharko dizkio horri (prozedura bitarteko alokairuak).

Hala ere, enpresaburuak erabaki dezake alokairuak ordaintzea inolako konpentsaziorik gabe (LPLren 295.1 art.).

Enpresaburuak betebehar bera du, kaleratzea deuseza dela adierazi denean (LPLren 295.2 art.), edo kaleratzea bidegabea dela adierazi eta langileak, aukeratzeko ahalmena izanda, enpresan berriro sartzea erabaki duenean (LPLren 295.3 art.).

Aitzitik, ez dago behin-behineko betearazpenik, kaleratzea bidegabea dela adierazi, enpresaburuak aukeratzeko ahalmena izan eta horrek kalte-ordaina ematea aukeratu duenean, edo langileen ordezkari baten kaleratzea bidegabea dela adierazi eta langile horrek kalte-ordaina aukeratu duenean.

91 2001eko ekainaren 12ko AGE (Ar. 5931). Esangura horretan, isilbidez, 2000ko martxoaren 23ko AGE, Ar. 3121.

490

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Beste hitz batzuekin esanda, horrelakoetan ez dago prozedura bitarteko alokairurik, nahiz eta langilea legezko eta nahigabeko langabezia-egoeran dela uste izan (LPLren 111.1.b eta 112. art.ak, eta GSLOren 208.3 art.).

Nolanahi ere, langilearen errekurtsoa onartu eta kalte-ordainaren zenbatekoa igo bada, enpresaburuak bere aukera alda dezake, epaia jakinarazi zaionetik bost eguneko epean. Horrelakoetan, langilea berriro onartzeagatik sortutako ondore ekonomikoek atzerantz egiten dute, lehenengo aukera egin zen data arte. Alabaina, ordaindutako zenbatekoetatik kendu behar da langileak langabeziaren ondoriozko prestazioagatik jasotakoa. Bestalde, enpresaburuaren errekurtsoa onartu eta langileen ordezkariari eman beharreko kalte-ordainaren zenbatekoa gutxitu bada, ordezkari horrek bere aukera alda dezake. Antzekoak dira, batetik, aldaketa horren ondoreak eta, bestetik, enpresaburuak bere aukera aldatu duenean sortutako ondoreak (LPLren 112.1.b art.).

Langilearen aldeko epaia ezeztatu bada, oso-osoan edo zati batean (bai eta lan-harremanik ez zegoela ulertzeagatik ezeztatu bada ere 92), langileak ez ditu itzuli behar behin-behineko betearazpen judizialak iraun bitartean jasotako alokairuak. Are gehiago, errekurtsoaren izapideak egitean sortu alokairuak jasotzeko eskubidea du, baldin eta horiek jaso ez baditu (LPLren 298. art.).

1.2. Kaleratze kolektiboa A) Aplikatu beharreko arautegia LEren 49.1.i eta 51. art.ek, eta urtarrilaren 19ko 43/1996 EDk arautu dute kaleratze kolektiboaren bidezko kontratu-azkentzea.

Kaleratze kolektiboei buruzko (hamar langile edo gehiago kaleratzeari buruzko) Europar Erkidegoaren 1998ko uztailaren 20ko Zuzentarauak (1975ekoa ordeztu duenak) ezarri du, epealdi batean langileen lege-ordezkariekin negoziatu ondoren, enpresaburuak, langileei datxezkien arrazoiez landa, enpresan egindako kaleratze kolektiboen berri eman behar diola lan-agintaritzari. Dena dela, zuzentarau horrek gutxieneko izaera duenez, estatu kideek arautegi mesedegarriagoa ezar dezakete langileentzat. Esangura horretan, Espainiako arautegia mesedegarriagoa dela esan daiteke.

Hori gorabehera, egia esan, EBn Espainiak bakarrik du —Herbehereekin eta Greziarekin batera— kaleratze kolektiboak baimentzeko administrazio-sistema. Baina, garrantzitsuena ez da kaleratzeen inguruan administrazio-kontrola edo kontrol judiziala bereiztea. Haatik, garrantzitsuena da administra92

1993ko uztailaren 17ko AGE, Ar. 8044.

LAN-KONTRATUA AZKENTZEA

491

zio-agintariek zein lan-auzitegiek enpresaburuaren erabakien gainean duten kontrola nabaria izatea kasuan kasuko kalte-ordainen zenbatekoa ezarri behar denean, eta, hala denean, baimenik gabe gauzatutako kaleratzeen deuseztasuna edo bidegabekeria hutsa erabaki behar denean.

Edonondik begira dakiola ere, Espainiako arautegiak erraz gainditu du Europar Erkidegoaren Zuzentaraua; izan ere, Espainiako arautegiak administrazio-baimena ezarri du, kaleratzeak sei langile baino gehiago ukitzen dituenean, eta Zuzentarauak, alderantziz, kaleratzea kolektiboa izan dadin, gutxienez, hamar langile kaleratu behar direla ezarri du. Hala eta guztiz ere, badirudi Espainiako arautegiak bi aldetan ez duela bete Zuzentarauak agindutakoa: ezinbesteko kasuaren ondoriozko kaleratzeetan (bost egunera laburtu da Administrazioak erabakia hartzeko epea: ikus, infra, 1.3. epigrafea), eta enpresaburuaren heriotza, erretiro edo ezgaitasunaren ondoriozko azkentzeetan (ez da ezarri lan-agintaritzari horren berri emateko betebeharrik ere: ikus, infra, 1.5. epigrafea).

B) Arrazoiak LEren 49.1.i art. kaleratze kolektiboaren ondoriozko azkentzeaz ari da, «ekonomia-, teknika-, antolaketa- edo ekoizpen-arrazoietan oinarritu eta LEn ezarritakoarekin bat etorriz baimendu bada kaleratze hori». Kaleratutako langileen kopuruaren arabera, arrazoi berberek eragin dezakete kaleratze kolektiboa (administrazio-baimena behar da) ala banakako kaleratzea edo kaleratze anizkuna (ez da baimenik behar, baina, gerogarrenean, kontrol judiziala egon daiteke).

LEren 51. art.ak zehaztu du noiz dauden kaleratze-arrazoi horiek. Arean ere, artikulu horren ariora, ulertu behar da, «kaleratze-arrazoiak daudela enpresaburuak proposatutako neurriak hartuta, ondoko hau lortzen denean: neurri ekonomikoak proposatu direnean, enpresaren egoera ekonomiko negatiboa gainditzen laguntzea; eta, teknika-, antolaketa- edo ekoizpen-neurriak proposatu direnean, etorkizunean enpresaren eta bertako langileen enpleguaren bideragarritasuna bermatzea, baliabideen antolaketa egokiagoan oinarrituta» (51.1.c art.). Neurriok xede horiek lortzeko zentzuzkoak eta beharrezkoak izanez gero, kaleratzeak baimendu behar dira (51.6 art.).

Hortaz, aztertu behar dira arrazoi horiek eta arrazoi horietan oinarrituta noiz baimen daitezkeen proposatutako kaleratzeak. a) Legeak lau arrazoi-mota bereizi ditu.

«Arrazoi ekonomikotzat» ulertu da galeren ondorioz enpresak duen egoera. Jurisprudentziarentzat arrazoi ekonomikoa da «enpresako ekonomia- eta finantza-egituraren edozein egoera larri eta desorekatu»93. Hori berori aipa93

Berbarako, 1984ko apirilaren 6ko AGE, Ar. 1899.

492

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

tu du 51.1.c art.ak ere, «egoera ekonomiko negatiboaz» ari baita. Bestalde, asko izan daitezke egoera negatibo horren arrazoiak, esaterako, eskariak uzkurtzea eta merkatuak galtzea.

«Arrazoi teknikotzat» ulertu da ekoizpen-prozesuan izandako berrikuntza, hots, kapital-ondasunak berriztatzeko egindako inbertsioa. Jurisprudentziarentzat arrazoi teknikoak dira, «metodo berriak sartuz, ekoizpen-prozesuan aldakuntzak edo aldarazpenak eragiten dituztenak» 94.

«Ekoizpen-arrazoiak» nahasten dira teknika-arrazoiekin, ekoizpen-prozesua eraldatzen duten ginoan, eta, ekonomia-arrazoiekin, merkatuan aldaketak sorrarazi eta galerak eragiten dituzten ginoan. Bestalde, baliteke ekoizpen-arrazoiak ezinbesteko kasuaren antzeko egoerak izatea, berbarako, ibilgailuen matxurak edo ohiko fenomeno atmosferikoak95. Edozelan ere, horiek guztiek justifika dezakete enpresaburuak hartutako neurria, galerak izan ala ez.

Amaitzeko, «antolaketa-arrazoiak —teknika-arrazoiekin nahasten direnean izan ezik— ekoizpen-sistemaren berrantolaketak dira, nahitaez kapital-inbertsiorik behar ez duten lan-sistema eta -metodoak ukitzen baitituzte.

Batez ere, «ekoizpen-antolaketa deszentralizatzeko erabakiak izan daitezke» (GOERLICH)96. b) Hala ere, garrantzitsuena da, arrazoi horietan oinarrituta, enpresaburuak langilea kaleratzeko hartu duen erabakiaren gaineko kontrola.

Esangura horretan, LEren 51.6 art.aren arabera, kaleratzeak justifikatuak dira (eta, ondorenez, jarraian ikusiko den bezala, lan-agintaritzak baimendu behar ditu kaleratzeak, enpresaburuak ez duenean akordiorik lortu langileen ordezkariekin), ekarritako agirietatik «zentzuz» ondorioztatzen denean kaleratze horiek beharrezkoak direla, 51.1 art.ak aipatu xedeak lortzeko. Bestela esanda, ez da nahikoa aurreko lerrokadan aztertu arrazoiren bat dagoela frogatzea; horrez gain, kaleratzeak beharrezkoak izan behar dira, xede horiek lortzeko. Beste neurri batzuk ere zentzuzkoak izan arren97, Ad1985eko urtarrilaren 17ko AGE, Ar. 228.

1991ko uztailaren 5eko AGE, Ar. 5658.

96 Ikus 1997ko martxoaren 21eko AGE, Ar. 2615. Arrazoi horren inguruan dabil, baina kaleratze objektiboa aztertzean: «kontrata arrazoia izan daiteke erabaki azkentzailea legitimatzeko, baldin eta enpresaren bideragarritasuna edo elkarlehia bermatzeko tresna egokia dela frogatzen bada».

Oro har, 1996ko ekainaren 14ko AGEren arabera (Ar. 5162), arrazoi ekonomikoa da ustiapenaren emaitzak ukitzen dituena; arrazoi teknikoa da ekoizpen-bideak ukitzen dituena; ekoizpen-arrazoia da enpresak merkaturatu nahi dituen zerbitzu eta ekoizkinak ukitzen dituena; eta antolaketa-arrazoia da langileen lan-sistema eta -metodoak ukitzen dituena.

97 Bestalde, enpresaburuak hartutako neurria egokia (hartutako neurriaren eta egoera kaltegarria gainditzearen artean lotura funtzionala izatea) izan dadin, egoera kaltegarria gainditu behar da, suspertze-planari jarraituz (plantila zati batean murriztea bada hartutako neurria); edo galerak luzatzea saihestu behar da (enpresa erabat ixtea bada hartutako neurria). Edozelan ere, nahikoa da 94 95

LAN-KONTRATUA AZKENTZEA

493

ministrazio-agintaritzak kaleratzeak onartu behar ditu, baldin eta kaleratzeak zentzuzkoak direla erabaki badu.

Lortu beharreko xede horiek, bada, LEren 51.1 art.ak zehaztu ditu: egoera negatiboa gainditzen laguntzea (ekonomia-arrazoia alegatu denean), edo etorkizunean enpresa eta bertako langileen enplegua bideragarriak izan daitezen bermatzea (teknika-, antolaketa- edo ekoizpen-arrazoia alegatu denean).

Antzeman daitekeenez, legeak arrazoi berberak (ekonomia-arrazoiak, eta abar) ezarri ditu, kaleratze kolektiboak egiteko, mugikortasun geografikoa gauzatzeko (LEren 40. art.), lan-baldintzak funtsean eraldatzeko (LEren 41. art.) eta kolektiboak ez diren arrazoi objektiboen ondoriozko kaleratzeak egiteko (LEren 52.c art.). Aitzitik, erabat desberdina da neurri horien zentzuzkotasuna balioesteko aintzat hartu beharreko xedea.

Bada, mugikortasun geografikoen eta lan-baldintzen funtsezko eraldaketen xedea da, batik bat, «enpresako egoera hobetzea». Kolektiboak ez diren arrazoi objektiboen ondoriozko kaleratzeen xedea da «egoera ekonomiko negatiboak gainditzea» edo «enpresaren jardunbide egokia eragozten duten zailtasunak gainditzea». Azkenik, kaleratze kolektiboen inguruko neurrien xedea da «egoera ekonomiko negatiboa gainditzea» edo «etorkizunean enpresaren eta bertako langileen enpleguaren bideragarritasuna bermatzea».

Laburbilduz, zenbat eta astunagoa izan enpresaburuak hartutako neurria, hainbat zorrotzagoa da hori justifikatzeko xedea.

C) Kaleratze kolektiboaren kontzeptua LEren 52.c art.ak araututako kaleratze objektiboaren ondoan, 51. art.ak jasotako kaleratze kolektiboa da epealdi jakin batean kaleratutako langileen kopuruaren araberakoa (bi kaleratze-mota horien arrazoiak oso antzekoak dira; euron xedeak, ostera, desberdinak dira, hein batean behinik behin), eta kontuan hartu behar da enpresak zenbat langile dituen, bai eta enpresa-jarduera oso-osoan ala zati batean utzi den ere.

Kaleratze kolektiboak dira, laurogeita hamar eguneko epean, gutxienez, ondoko langile-kopuru hauek ukitu dituztenak: —10 langile (100 langile arteko enpresetan), langileen 100eko 10 (100 langiletik 299ra dituzten enpresetan) edo 30 langile (300 langile edo gehiago dituzten enpresetan). kaleratzea baliagarria izatea xede horiek lortzeko; kaleratzea berez ez da zertan nahikoa izan krisia gainditzeko, hots, aski da neurria zuzeneko eta egokia izatea xedea lortzeko, baina ezin da izan lantzean behingoa, albokoa edo hutsaren hurrengoa (ikus 1996ko ekainaren 24ko AGE, Ar. 5297).

494

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

—Enpresako langile guztiak98. Horrelakoetan, enpresako jarduera uzteagatik kaleratzen dira langileak, baina enpresak, gutxienez, bost langile izan behar ditu.

Ukitutako langileen zenbaketari eta erreferentzia-epeari dagokienez, hurrengo ñabardura hauek egin behar dira: Zenbat langile kaleratu diren kalkulatzeko, zenbatu behar dira, arrazoi horiengatik kaleratutako langileez gain (gutxienez, bost badira), erreferentzia-epean kontratua azkenduta duten osterantzeko langileak, «enpresaburuak hala erabaki duelako, langileari ez datxezkion beste arrazoi batzuetan oinarrituta» (51.1.c.3 art.) eta 49.1.c art.ak araututako azkentze-arrazoietatik at (aldi baterako kontratuak amaitzea). Hortaz, ekonomia-arrazoietan eta enparauetan oinarritutako kaleratzeei beste azkentze batzuk gehitu behar zaizkie (pizgarrien bidezko bajak, aurretiazko erretiroa eta, seguru asko, lekualdaketetatik eta funtsezko eraldaketetatik etorritako azkentzeak). Ez zaizkie gehitu behar, berriz, diziplinako kaleratzeak.

Erreferentzia-epeari dagokionez, behin kaleratze batzuk eginda, aurreko edo osteko laurogeita bederatzi egunetan beste kaleratze batzuk egin badira, arestian aipatu arrazoietan oinarrituta, horiek guztiek kaleratze kolektiboa eratuko dute99. Orobat, kaleratze kolektibotzat joko dira, 90 eguneko ondoz ondoko epeetan, LEren 52.c art.an oinarrituta egindako azkentzeak (kaleratze objektiboa), baldin eta azkentze horiek justifikatzeko arrazoi berriak agertu ez badira. Bestela esanda, saihestu gura da kaleratzeak zatika eginez kaleratze kolektiboaren prozesua baztertzea; egin-eginean ere, horrela jardun ez denean, eta azkentze horiek LEren 52.c art.an oinarrituta egin direnean, uste izango da «azkentze berri horiekin» lege-iruzurra egin dela, eta, ondorenez, kaleratzeak deusezak direla.

D) Prozedura Lan-kontratua kaleratze kolektiboaren ondorioz azken dadin, enplegu-erregulazioko espedientea egin ondoren, administrazio-baimena behar da (LEren 51.2 art.). Zernahi gisaz, horrek ez du eragozten prozedura hori laburtzea; izan ere, banakako eta adostasunezko akordioak egin daitezke, ukitutako langile guztien lan-kontratuak banan-banan azkentzeko100.

98 Langile guztiak kaleratzeko aipamenak erakusten du enpresa itxita ere lor daitekeela kaleratzea justifikatzeko xedea (enpresako egoera negatiboa gainditzen laguntzea), 51. art.ko prozedura erabilita, ixteak bost langile baino gehiago ukitu dituenean, edo LEren 52.c art. erabilita, langile gutxiago ukitu duenean. Esangura horretan, ikus AGren 1999ko martxoaren 8ko eta azaroaren 25eko epaiak, Ar. 2117 eta 8745.

99 Andaluziako Auzitegi Nagusiaren 1997ko maiatzaren 21eko epaia, Ar. 1918.

100 Hala ere, ikus1987ko urtarrilaren 29ko AGE, Ar. 296.

LAN-KONTRATUA AZKENTZEA

495

Ondoko hauek dira espediente horiek ebazteko lan-agintaritza eskudunak (43/1996 EDren, Enplegu-erregulazioko Araudiaren, 2. art.): —Gobernuaren ordezkaria (2725/1998 EDren 4. art.), baldin eta kaleratzeak 200 langile baino gutxiago ukitu baditu; ez da aintzat hartu behar enpresak duen langile-kopurua, eta Gobernuaren ordezkariak ez du eskumenik izango, jarraian azaldutakoa betetzen denean.

—LGAMren Lan Zuzendaritza Nagusia: a) kaleratzeak 200 langile baino gehiago ukitu baditu; b) kaleratzeak langile gutxiago ukitu arren, Zuzendaritza Nagusiak eskumena eska dezake, neurri hori gizartearentzat garrantzitsua bada; c) kaleratzeak autonomia-erkidego bereko probintzia desberdinetan dauden lantokiak ukitu eta autonomia-erkidego horrek gai horretan eskumenik ez badu; d) kaleratzeak autonomia-erkidego desberdinetan dauden lantokiak ukitu baditu.

Kaleratzeak ukitu baditu gaian eskumena duen autonomia-erkidego bateko lantokiak, autonomia-erkidego horrek zehaztuko du organo eskuduna.

Aitzitik, kontuan har bedi merkataritza-arloko epaileari enplegatzailearen gaineko konkurtso-adierazpena eskatu bazaio, kaleratze kolektiboa baimentzeko eskumena ez dagokiola lan-agintaritzari, ezpada konkurtsoko epaileari, KLren 64. art.ak ezarri prozeduraren arabera, funtsezko eraldaketa kolektiboetan eta etete kolektiboetan gertatu antzera (ikus 10. gaia, 5.E epigrafea).

Ondoko hau da prozedura: a) Negoziazio-aldia. Enpresaburuak langileen lege-ordezkariekin (enpresa-batzordeak edo langileen eskuordeak; sindikatu-eskuordeek esan beharrekoa entzun behar da SALOren 10.3.3 art.ak ezarritakoari jarraituz) kontsultak egiteko epea ireki behar du. Halaber, enpresaburuak langileen lege-ordezkariei eman behar dizkie arrazoiak egiaztatzeko eta hartu beharreko neurriak justifikatzeko agiriak (51.2 art.aren 1 eta 2. paragrafoak).

43/1996 EDren 6. art.ak zehaztu ditu enpresaburuaren alegazioak justifikatzen dituzten agiriak: —Kaleratze kolektiboari buruzko proiektuaren arrazoiak azalduz, oroitidazkia.

—Oroitidazkiarekin batera, enpresaren eskubidearen alde egiteko komenigarria izan daitekeen agiri oro.

—Adierazitako arrazoia ekonomikoa denean, behar bezala auditatutako agiriak, azken hiru urteetan enpresako ekonomia, finantza eta ondarearen egoera eta bilakaera zer-nolakoak izan diren egiaztatzeko.

—Teknika-, antolaketa- edo ekoizpen-arrazoiak daudenean, alegatutako arrazoiak justifikatzen dituzten planak, proiektuak eta txosten teknikoak, bai eta enpresak etorkizunean izan dezakeen bideragarritasunaren inguruan horiek ezarritako igurikimenak ere.

496

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

—Azken urtean enpresan lan egin duten langileen kopurua eta horien kategoria. —Neurriak ukituko dituen langileen kopurua eta horien kategoria, langileok izendatzeko aintzat hartutako irizpideak eta kaleratzeak egiteko ezarri epea. —Berrogeita hamar langile edo gehiagoko enpresetan, gizarte-laguntzarako plana.

Era berean, enpresaburuak lan-agintaritzari baimena eskatu eta komunikatu behar dizkio langileei emandako agiri guztiak eta lege-ordezkariei egindako eskaera-idazkia, txostena egin dezaten.

Kontsultak eta administrazio-espedientea aldi berean hasi behar dira (LEren 51.2 art. eta 43/1996 EDren 5. art.). Eskaera jasota, kontsultak egin bitartean, lan-agintaritzak egiaztatuko du eskaerak betekizun egokiak dituen ala ez. Akatsak izanez gero, horiek ongitzea agindu eta ohartaraziko du, hamar eguneko epean horiek ongitu ez badira, jardunak artxibatuko direla (LEren 51.3 art.aren 1. lerrokada eta 43/1996 EDren 6.2 art.). Orobat, lan-agintaritzak langabeziaren erakunde kudeatzaileari espedientea hasi dela komunikatuko dio, eta lan-ikuskatzailetzaren nahitaezko txostena eta beharrezkoak diren gainerako txostenak eskatuko ditu. Txosten horiek hamar eguneko epean gauzatu behar dira, eta lan-agintaritzak izan behar ditu kontsultak egiteko epea amaitu baino lehenago (LEren 51.3 art.aren 2. lerrokada eta 43/1996 EDren 9. art.).

Eztabaida- eta kontsulta-epe horrek izan behar du, gutxienez, egutegiko 30 eguneko iraupena (50 langile edo gehiagoko enpresetan) edo egutegiko 15 eguneko iraupena (50 langile baino gutxiagoko enpresetan) (51.4 art.aren 1. lerrokada; EDren 8.1 art.). Kontsultak egiteko epea ireki dela komunikatzeko, idazkiaren kopia bat helaraziko zaio lan-agintaritzari (51.2 art.aren 3. lerrokada; EDren 6.1.d art.).

Hala ere, igarotako denbora edozein dela, kontsultak egiteko epea amaitutzat jo daiteke, alderdiak ados jarri badira (EDren 8. art.). Alderdiak ados jarri ez badira, epea amaitu egingo da.

Kontsultatu beharreko aldeak dira langileak kaleratzeko arrazoiak, kaleratzearen ondoreak murriztu edo saihesteko aukera, eta ondorioak arintzeko hartu beharreko neurriak (51.4 art.aren 1. lerrokada; EDren 8.1 art.). Berrogeita hamar langile edo gehiagoko enpresetan, agiriei erantsi behar zaie neurri horiek jaso dituen plana (gizarte-plana) (51.4 art.aren 2. lerrokada; EDren 6.1.c art.). Amaitzeko, alderdiek onustez negoziatu behar dute, akordioa lortzeko asmoarekin (51.4 art.aren 3. lerrokada; EDren 8.1 art.).

Enpresaburuak lan-agintaritzari eman behar dio negoziazioen emaitzen berri (51.4 art.aren 5. lerrokada; EDren 8.3 art.), eta emaitzok aktan jaso behar dira (EDren 8.2 art.). Amaitzeko, negoziazioak amai daitezke enpresa-

LAN-KONTRATUA AZKENTZEA

497

buruaren eta langileen ordezkarien arteko akordioarekin edo akordiorik gabe. b) Akordioa. Akordioa lor daiteke Batzordearen edo eskuordeen gehiengoarekin zein horiek gehienak ordezkatzen dituzten sindikatu-ordezkariekin (51.4 art.aren 4. lerrokada).

Akordia lortuz gero, lan-agintaritzari emango zaio horren berri, eta horrek, 15 egutegiko eguneko epean, kontratuak azkentzea baimenduko du. Esanbidezko adierazpenik izan ezean, baimena eman dela ulertu behar da (51.5 art.aren 1. lerrokada; EDren 11.1 eta 11.2 art.ak; baimena isilbidezkoa bada, akordioaren araberakoa izango da). Nolanahi ere, lan-agintaritzak epea eten eta akordioa agintaritza judizialari igor diezaioke, uste izanez gero lege-iruzurra, doloa edo derrigortzea egon dela, edo, zehatzago esanda, uste izanez gero akordioak xedetzat izan dezakeela langabeziaren ondoriozko prestazioak lege-iruzurra eginez jasotzea (justifikatutako arrazoirik ez izateagatik) (51.5 art.aren 2. lerrokada; EDren 11.1 art.; erakunde kudeatzaileak jardun hori eska diezaioke lan-agintaritzari). Agintaritza judizialak erabaki behar du akordioa deuseza edo baliozkoa den.

Kontuan hartu behar da, hitzarmen kolektiboek prozedurak arau ditzaketela, LEren 40, 41, 47 eta 51. art.etan ezarri kontsulta-epeetan sortutako ezbaiak konpontzeko (LEren 85.1 art.; esangura horretan, esan ohi da LGEKKA-ASEC-II.ak bere aplikazio-esparrura bildu dituela LEren 40, 41, 47 eta 51. art.etan jaso kontsulta-epeetan sortutako ezbaiak). Hortaz, adostasunik izan ezean, beste adiskidetze-, bitartekaritza- edo tartekaritza-sistema batzuk ezar daitezke, borondatezkoak nahiz derrigorrekoak. Bada, akordiorik eza konpon daiteke tartekaritza-laudoarekin. Hurrean ere, laudo horiek akordioen eragingarritasuna dute eta aurkara daitezke hitzarmenen aplikazioaren inguruan sortutako ezbaiak orokorrean konpontzeko ematen diren laudoak bezala (LEren 85.1 eta 91. art.ak). c) Akordiorik eza. Oraintsu esandakoaz landa, alderdiak ados jarri ez badira, lan-agintaritzari eman behar zaio horren berri. Lan-agintaritzak —gogoratu hasieratik eskatu zaiola baimena eta bere esku dituela agiriak—egutegiko 15 eguneko epean ebatzi behar du enpresaburuaren eskaria, hori onartuz ala ez, oso-osoan zein zati batean. Behin epe hori igarota, esanbidezko ebazpenik ez badago, ulertu behar da, eskatutakoaren arabera baimendu dela neurri azkentzailea (51.6 art.aren 1. lerrokada; EDren 12. art., aurretiaz Herri Administrazioen Araubide Juridikoaren Legearen 44. art.ak ezarritakoa bete behar da, eta horrek atzeratu egingo du neurria betearaztea, EDren 15. art.).

Ebazpena, ÂŤarrazoitua izateaz gain, bat etorri behar da enpresaburuak eskatutakoarekinÂť (LEren 51.6 art.; EDren 12. art.). Ondorenez, proposatutako kaleratze guztiak baimen daitezke edo horietako batzuk bakarrik; sekula ere ezin dira baimendu, eskatutakoak baino kaleratze gehiago edo beste neurri batzuk. Gainera, arestian ikusi bezala, kaleratzeak baimen dai-

498

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

tezen, proposatutako neurriak zentzuzkoak izan behar dira 51.1 art.ak ezarri xedeak lortzeko. Ebazpenak ezar dezake zeintzuk diren enpresaburuak kalera ditzakeen langileen zerrenda edo ukitutako langileak izendatzeko aintzat hartu beharreko irizpideak101.

Esanbidezko administrazio-ebazpena egonez gero, enpresaburuaren eskaera onartuz ala ez (edo esanbidezko adierazpenik ez izatearren kaleratzeak baimendu badira), errekurtsoei buruzko arautegi orokorra hartu behar da kontuan (LEren 51.6 art.; EDren 13 eta 16. art.ak). Baimena ukatuz gero, enpresak ezin ditu langileak kaleratu, baina errekurtsoa jar dezake goragoko agintaritzan. Aitzitik, baimena eman bazaio, enpresaburuak langileak kalera ditzake, ebazpenek zuzeneko betearazpena baitute (EDren 15. art.), nahiz eta langileek baimen horren aurka errekurtsoa jarri. Goragoko agintaritzak, aurreko erabakia ezeztatu eta, ondorenez, kaleratzeak ukatu dituenean, enpresak berriro onartu beharko ditu langileak (eta langileek jasotako kalte-ordainak itzuli beharko dituzte), baina ez ditu ordainduko izapidetza-alokairuak.

Goragoko Administrazio-agintaritzaren erabakiaren aurka errekurtsoa jar daiteke administrazioarekiko auzibidearen jurisdikzio-arloan (EDren 16. art.). d) Espedientea langileek eskatuta hastea. Gehienetan, enpresaburuari dagokio espedientea hastea, baina baliteke langileek hastea, euren ordezkarien bidez, baldin eta ÂŤzentzuz uste bada enpresaburuak espedientea ez hasteak langileari galera konponezinak edo konpongaitzak eragin diezazkiokeelaÂť (LEren 51.9 art.; EDren 7. art.). Horratik, esan daiteke aukera horrek ez duela zentzurik, horrekin enpresaburuak bakarrik izan dezakeelako kontratuak azkentzeko aukera (agintaritzak soil-soilik kontratuak azkentzea baimen dezake, eta ezin ditu kontratuak azkendu). Berebat, baliteke enpresaburua aukera horretaz ez baliatzea.

Horrelakoetan, soil-soilik behar dira prozedura hasteko arrazoiak azaltzeko oroitidazkia, kasuan kasuko frogak, eta, beharbada, enpresaburuari egindako komunikazioa eta horrek emandako erantzuna eta agiriak. Lan-agintaritzak bi alderdiei eska diezazkieke beharrezkotzat jotzen dituen agiriak. e) Zuhurtziazko beste neurri batzuk. Aurrekoaz gain, legeak zuhurtziazko bi neurri edo berme ezarri ditu (LEren 51.3 art.aren 3 eta 4. lerrokadak; EDren 9.3 art.). 1. Lan-agintaritzak jakinez gero, enpresaburuak neurri batzuk hartu dituela eta horiek eraginik gabe utz dezaketela edozein ebazpen, orduan agintaritza eskudunei eska diezaieke neurri horiek geldiaraztea; 2. proposatu101 Lehenengo kasuan, zerrendan sartzea zein ez sartzea Administrazioarekiko auzibidean aurkara daiteke, 1999ko urtarrilaren 18ko AGE, Ar. 808; eta, bigarren kasuan, lan-arloaren eskumenekoa da ukitutako langileak zehaztearen inguruko edozein autu (1999ko martxoaren 17ko AGE, Ar. 3002 eta gerogarrenean eman diren beste epai batzuk).

LAN-KONTRATUA AZKENTZEA

499

tako azkentzeak ukitzen duenean langileen 100eko 50 baino gehiago, enpresaburuak ondoko honen berri eman behar die lan-agintaritzari eta langileen lege-ordezkariei: ohiko trafikoaren salmentetatik at, zein diren enpresako ondaretik saldutako ondasunen berri.

E) Ondoreak Dena den, lan-agintaritzak emandako baimenak ez du zuzeneko ondorerik, kaleratzeak gauzatzeko: baimen hutsa da, hau da, enpresaburuak baimen horretan zehaztutako kaleratzeak egin ditzake.

Langileen ordezkariei (baterako ordezkariei zein sindikatu-eskuordeei) enpresan jarraitzeko lehentasuna aitortu zaie (LEren 51.7 art. eta SALOren 10.3 art.). Alabaina, epaiketa bidez, ekonomia-, teknika-, antolaketa- eta ekoizpen-arrazoietan oinarritutako kaleratzea deuseza dela adierazi behar da, baldin eta kaleratze hori aurretiazko administrazio-baimenik gabe egin bada (LPLren 124. art.)102.

Legeak ezarri du, ukitutako langileek hurrengo kalte-ordain hau jasotzeko eskubidea dutela: lanean egindako urte bakoitzeko, 20 eguneko aldiari dagozkion alokairuen zenbatekoa, betiere, 12 hilabeteko mugarekin (LEren 51.8 art.). Edozelan ere, hitzarmen kolektiboak edo banakako kontratuak zenbateko handiagoa ezar dezake. Kalte-ordain horretaz gain, langile horiek langabeziaren ondoriozko prestazioak jasotzeko eskubidea dute.

Enpresaburuak ez duenean kalte-ordain hori eman, edo horren zenbatekoaren gainean desadostasunak daudenean, langileak erreklamazioa egin dezake lan-arloko jurisdikzioan (EDren 14. art.).

Hogeita bost langile baino gutxiagoko enpresetan, ALBEFU/FOGASAk eman behar du kasuan kasuko kalte-ordainaren 100eko 40 (LEren 33.8 art.).

Amaitzeko, konkurtso-prozeduran ez dauden enpresen enplegu-erregulazioko espedienteari dagokionez, enpresaburuak nahitaez ordaindu behar ditu 55 urte edo gehiagoko langileen hitzarmen berezia finantzatzeko kuotak, baldin eta langileok, 1967ko urtarrilaren 1ean, mutualistak ez baziren (LEren 51.15 art.).

F) Porrota eta ondasunak epaiketa bidez saltzea Porrota adieraziz gero, lan-kontratuek indarrean jarraituko dute, baldin eta sindikoek erabaki badute enpresako jarduerari eustea. Aitzitik, sindikoek hori erabaki ez dutenean (edo epaiketan horrela erabaki delako, enpresako jarduera utzi behar denean), nahitaezkoa da enplegu-erregulazioko espe-

102

1982ko abenduaren 20ko AGE, Ar. 7874.

500

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

diente suntsiarazlearen izapideak egitea lan-agintaritza eskudunean, ukitutako langileek langabeziaren ondoriozko prestazioa jaso dezaten (LEren 51.10 art.). Beraz, porrota adierazi eta sindikoek erabaki dutenean enpresako jarduerari ez eustea, erabaki hori nahikoa da, langileak kaleratzeko arrazoia justifikatzeko. Zernahi gisaz, paragrafo beraren ariora, kasuan kasuko kontsultak egin behar dira, eta langileek kalte-ordainak jasotzeko eskubideari eutsiko diote.

Konkurtso Legea indarrean jartzean (2004ko irailaren 1ean), indargabetuta geratuko da LEren 51.10 art. (KLren xed. ind. bakarraren 3. paragrafoko 12. zenbakia). Ondorenez, azaldutakoaren ildotik, azkentze kolektiboa izan dadin, konkurtsoko epaileari azkentze-eskabidea egin beharko zaio (konkurtsoko administrazioak, zordunak edo konkurtso-egoeran den enpresako langileek euren lege-ordezkarien bidez), langileen ordezkarien eta konkurtsoko administrazioaren arteko kontsulta-aldia zabaldu beharko da (kontsulta-aldiaren emaitzen berri epaileari emango zaio), eta onustez egindako negoziazioa egin beharko da, akordioa lor dadin. Lan-agintaritzak proposatutako neurrien edo lortutako akordioaren inguruan txostena egin ostean, epaileak aurretiaz proposatu diren neurrien gaineko ebazpena emango du, akordioa onartuz (iruzurra, doloa, derrigortzea edo eskubideaz abusatzea dagoela egiaztatu duenean izan ezik), edo, akordiorik izan ezean, lan-legeriarekin bat datorrena aginduz. Auto judizialak izango ditu lan-agintaritzaren administrazio-ebazpenaren ondore berberak, langileak legezko langabezia-egoeran izan daitezen (KLren 64. art.).

Enpresa oso-osoan edo zati batean epaiketa bidez saldu denean, enpresaburu berriak eutsi egingo die aurreko kontratuei. Halaber, enpresaburu berria subrogatu egingo da aurreko enpresaburuaren eskubide eta betebeharretan. Nolanahi ere, enpresaburu berriak lan-kontratuak azken edo eten ditzake, baina, horretarako, langileen ordezkariekin itundu behar du hori, edo —akordiorik lortu ezean— enplegu-erregulazioko espedientea hasi (LEren 51.11 art.).

1.3. Ezinbesteko kasu baten ondoriozko azkentzea LEren 49.1.h eta 51.12 art.ek, eta 43/1996 EDk (17-19. art.ek) arautu dute ezinbesteko kasuaren ondoriozko kontratu-azkentzea.

A) Arrazoia Ezinbesteko kasua da lan-zerbitzuak ematea behin betiko eragozten duen nahigabeko gertaera —aurrez ikusi ezina eta saihestezina (KZren 1105. art.)—.

Horrelako gertaerak hondamendiak izan daitezke (suteak, uholdeak, lurri-

LAN-KONTRATUA AZKENTZEA

501

karak eta abar), baina badira bestelako gertaerak ere (aurrez ikusi ezina edo saihestezina izan daitekeen botere publikoek hartutako erabakia —edo factum principis103—, derrigorreko desjabetzapena, kasu). Beraz, ezinbesteko kasua izan daiteke «propioa» zein «inpropioa».

Hala eta guztiz ere, garrantzitsuena da gertaerak behin betiko eragoztea —ez aldi baterako, hori kontratua eteteko arrazoia baita— lan-zerbitzuak ematea (LEren 49.1.h art.). Ezinbesteko kasua inpropioa izanez gero, botere publikoek hartutako erabakia ezin zaio egotzi enpresaburuari, ezpada enpresaburuaren esparrutik kanpoko inguruabarrei.

B) Prozedura Ezinbesteko kasuak lan-harremanak azken ditzan, lan-arloko Administrazio-agintaritza eskudunak, enplegu-erregulazioko espedientearen izapideak egin ondoren, ezinbesteko kasua egon badagoela «egiaztatu» behar du (LEren 51.12 art.aren 1. lerrokada; EDren 17. art.). Agintaritza eskuduna da kaleratze kolektiboentzat ezarritakoa (EDren 2. art.).

Enpresaburuak idatziz eskatu behar dio lan-agintaritzari kontratuak ezinbesteko kasu baten ondorioz azkentzea. Agintaritza horrek, kasuan kasuko eta beharrezko eginbideak burutu ondoren, bost eguneko epean ebatzi behar du enpresaburuaren eskaria (51.12 art.aren 3. lerrokada). Horrelakoetan, kaleratzea kolektiboa bada, ez dira errespetatzen 1998ko Zuzentarauak jasotako kontsulta-epea eta lan-agintaritzari eman beharreko aurreabisua. Aldi berean, enpresaburuak langileen lege-ordezkariei eman behar die egindako eskabidearen berri. Egin-eginean ere, langileen ordezkariak izango dira alderdi interesatuak, espedientearen izapideak egitean (51.12 art.aren 2. lerrokada). Alabaina, prozesuan langileen ordezkariek esandakoa entzun behar bada ere, ez da ezarri kontsultak egiteko eperik.

Administrazio-ebazpenaren aurka administrazio-errekurtso arrunta jar daiteke, eta horren ebazpenaren aurka administrazioarekiko auzibide-errekurtsoa (EDren 19. art.).

C) Ondoreak Ezinbesteko kasua dagoela egiaztatu eta lan-kontratua azkentzea baimendu duen administrazio-ebazpenak ondoreak sortuko ditu ezinbesteko kasuaren gertaera eragilea jazo zenetik (LEren 51.12 art.aren 3. paragrafoa eta EDren 19. art.). Dena dela, epaiketa bidez, adierazi behar da, deuseza dela ezinbesteko kasuaren ondorioz egindako kaleratzea, baldin eta aurretiazko administrazio-baimenik gabe egin bada (LPLren 124. art.).

103

1999ko martxoaren 10eko AGE, Ar. 2124.

502

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Kalte-ordainei dagokienez, lan-agintaritzak erabaki dezake Alokairuak Bermatzeko Funtsak horiek ematea, oso-osoan edo zati batean. Hori gorabehera, Funtsak medeatze-eskubidea du, hots, enpresaburuari eska diezazkioke zenbateko horiek (51.12 art.aren 4. paragrafoa).

1.4. Arrazoi objektiboen ondoriozko azkentzea LEren 49.1.l, 52 eta 53. art.ek arautu dute arrazoi objektiboen ondoriozko azkentzea.

A) Arrazoiak LEren 52. art.ak zerrendatu ditu lan-kontratuak azkentzeko arrazoi objektiboak: 1. Langilearen trebetasunik eza. Langilearen trebetasunik eza izan daiteke enpresan sartu eta gero gertatze bidez sortutakoa edo jatorrizkoa, baina enpresaburuarentzat ezezaguna. Edonondik begira dakiola ere, enpresaburuak ezin du alegatu langilearen trebetasunik eza, probaldia izan denean104.

Bereizi behar dira trebetasunik eza eta aldi baterako ezintasuna, ezintasun iraunkorra eta ezintasun iraunkor partziala. Bada, trebetasunik eza da kontratua azkentzeko arrazoi objektiboa. Haatik, aldi baterako ezintasuna da kontratua eteteko arrazoia (LEren 45. art.); ezintasun iraunkorra —osoa, erabatekoa edo elbarritasun handia—, kontratua azkentzeko arrazoia (LEren 49.e art.); eta ezintasun iraunkor partziala, mugikortasun funtzionalaren eta geografikoaren arrazoia (1451/1983 EDren 1.1 art.). Dena dela, bi ñabardura egin behar dira horren inguruan: —Aipatu 1451/1983 EDren 1.1 art.ak bi egoera jaso ditu: a) ezintasun partzialak ez badu eraginik langilearen ohiko etekinean (benetan zaila dena), enpresaburuak langilea berriro lanpostu berean sartu beharko du, eta, hori ezinezkoa bada (ez da ulertzen zein izan daitekeen ezintasun horren arrazoia), langileak aurretiaz zuen ordainsari-mailari eutsi beharko dio; b) langilearen etekina jaitsi dela egiaztatuz gero, enpresaburuak lanpostu egokian sartu beharko du langilea, eta, horrelakorik ez badago, proportzioan murriztuko dio alokairua, baina, asko jota, 100eko 25 murritz diezaioke, eta LGA errespetatuko du beti. Alabaina, enpresaburuak ezin du langilea kaleratu.

Gainera, langilea lanpostuz aldatu eta hiru urteko epean gaitasuna berres104

1987ko abenduaren 21eko AGE, Ar. 8994.

LAN-KONTRATUA AZKENTZEA

503

kuratuko balu, enpresaburuak berriro sartu beharko luke jatorrizko lanpostuan (1.2 art.).

—Ezintasun iraunkorra osoa edo erabatekoa bada, kontratua azkendu egingo da. Hori gorabehera, jurisprudentziak105 ulertu du, langileak lan egiteko ahalmena galdu arren, ezin dela adierazi ezintasun iraunkor osorik edo erabatekorik, baldin eta langileak pentsioa jasotzeko beste ez badu kotizatu. Horrelakoetan, ezintasun-egoera ez adieraztean, kontratua ez da zuzenean azkenduko, baina enpresaburuak langilea kalera dezake, horrek trebetasunik ez duelako.

Aipatu egoerak bazter utzita, trebetasunik eza da (adierazi ez arren, langileak benetako ezintasun iraunkor osoa edo erabatekoa izan badezake ere) itundutako lana egiteko gaitasun 106 edo ezagutza orokorrik ez izatea, kasuan kasuko lana egiteko behar den titulaziorik ez izatea barne; ulerbidez, gidabaimena kentzea107, irakasteko titulaziorik eza108, armak erabiltzeko lizentzia etetea edota lanbide-desgaikuntza. Oro har, kontratu-betebeharren inguruan langileak nahi gabe gauzatutako ez-betetzeak dira horiek (edo ezin da frogatu nahita jardun duenik).

2. Langileak bere burua ez moldatzea berari dagokion lanpostuan gertatutako teknika-eraldaketetara.

Legeak baldintzatu egin du lan-kontratua azkentzea. Baldintza horiek honetara datoz: a) Eraldaketa egin zenetik, gutxienez, bi hilabete igarotzea. Zinez, hitzarmen kolektiboek eta banakako kontratuek moldatze-epe hori luza dezakete.

Enpresak, berez zein erakunde ofizial baten bidez, birmoldaketa edo lanbide-hobekuntzarako ikastaroa eskainiko balu (enpresak ez du legez zertan hori eskaini), kontratua eten egingo litzateke —hala ere, langileak eutsi egingo lioke bere alokairuen erdia jasotzeko eskubideari—, asko jota, hiru hilabetez (hori ere hobe daiteke).

Badirudi bi epe horiek —legeak eta lanbide-hobekuntzarako enpresaburuak borondatez ezarritakoak hurrenez hurren— batera daitezkeela. b) Egindako teknologia-aldaketak «zentzuzkoak» izan behar dira109.

Esangura horretan, benetako ekoizpen-arrazoiak izan eta lanbide-taldeko zein -kategoriako mugak errespetatu behar dira (esate baterako, ez da zentzuzkoa peoi bati zeregin espezializatuak eratxikitzea).

3. Era objektiboan egiaztatu behar da, LEren 51.1 art.ak ezarritako arrazoietako bat dela eta, lanpostuak amortizatzeko beharrizana dagoela.

105 106 107 108 109

1991ko urriaren 14ko AGEtik (Ar. 7659).

AGren 1990eko maiatzaren 2ko eta 1986ko uztailaren 7ko epaiak, Ar. 3937 eta 3961.

AGren 1983ko urriaren 27ko epaiak, Ar. 5158 eta 5159.

Madrilgo Auzitegi Nagusiaren 1990eko irailaren 4ko epaia, Ar. 2218.

1986ko uztailaren 15eko AGE, Ar. 4147.

504

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Gainera, gehienez, artikulu horretan ezarritako lanpostu-kopurua amortiza daiteke. Horretarako, enpresaburuak lan-kontratuak azkentzeko erabakia oinarri dezake ekonomia-arrazoietan, erabakiaren xedea egoera ekonomiko negatiboak gainditzea denean, edota teknika-, antolaketa- zein ekoizpen-arrazoietan, baliabideak hobeto antolatuz, enpresako jardunbide egokia eragozten duten zailtasunak gainditu nahi direnean —hala nola, enpresaren egoerak merkatuan jasan beharreko lehia edo eskariak ezarritako baldintzak—. Legeak lanpostua amortizatzeko beharrizana «modu objektiboan egiaztatzea» bakarrik agindu du, eta, beraz, enpresaburuak ez du aldi berean «enpresaren bideragarritasun-planik» aurkeztu behar 110. a) Horrenbestez, LEren 51.1 art.ak ezarritako lanpostuen kopurua gainditu ez denean, zuzenean jo daiteke azkentze-arrazoi horretara, lan-agintaritzari baimenik eskatu gabe. Bada, jarraian aztertuko da noiz jo daitekeen azkentze-arrazoi horretara: —Laurogeita hamar eguneko epean, arrazoi horiek direla bide, kaleratu direnean, gehienez, hamar langile (100 langile arteko enpresetan), langileen 100eko 10 (100 langiletik 299rako enpresetan) edo 30 langile (300 langile edo gehiagoko enpresetan). Alabaina, gogora bedi, laurogeita hamar eguneko ondoz ondoko epeetan, arrazoi berean oinarrituta langileak kaleratu direnean, azkentze berri horiek egiteko baimena eskatu behar dela, nahiz eta LEren 51. art.ak ezarritakoak baino lanpostu gutxiago amortizatu.

—Enpresa-jarduera uzteagatik, kaleratzeak langile guztiak ukitu dituenean; baina kaleratzeak bost langile bakarrik uki ditzake 111.

—Langilea zuzenean kaleratu bazen, LEren 52.c art.an oinarrituta, baimenik eskatu gabe edo hori lortu gabe, eta horrela jardun beharrean, kaleratze objektiboaren prozedura bete eta baimena lortu behar bazen, kaleratze hori deuseza dela adieraziko da (LPLren 122.2.d eta 124. art.ak).

Praktikan, aldiz, arazo astuna dago: errekurtsoa jartzeko epea 20 egun baliodunekoa da, eta, kaleratze kolektiboa ote dagoen jakiteko, berriz, 90 eguneko epea da erreferentzia gisa hartu beharrekoa. Bestela esanda, baliteke kaleratutako langileak epez kanpo jartzea errekurtsoa kaleratzearen aurka, kaleratze berriak hogei eguneko epe hori igarota egin direlako.

Enpresaburuak kontratuak azkentzeko arrazoi hori erabil dezan, legeak ez du ezarri, esanbidezko baldintza gisa, langileak bere zerbitzuak beste zeregin batzuetan ezin ematea, herri bereko enpresan, beste herri bateko enpresan zein taldeko beste enpresa batean. Alabaina, badirudi baldintza 110 111

2002ko irailaren 30eko AGE, Ar. 10679.

1999ko martxoaren 8ko AGE, Ar. 2117.

LAN-KONTRATUA AZKENTZEA

505

hori kaleratzearen beharrizana egiaztatzeko betebeharretik ondoriozta daitekeela112.

Enpresaburuari dagokio kaleratzeak ukitutako langileak aukeratzea, baina aintzat hartu behar ditu langileak kaleratzeko arrazoiaren ondoreak, bai eta uki daitezkeen kontratuak ere113. Langileen ordezkariek bakarrik dute enpresan jarraitzeko lehentasuna.

Amaitzeko, negoziazio kolektiboaren bidez kaleratze objektiboei buruzko informazio- eta jarraipen-prozedurak antola daitezke, kasuan kasuko esparruan (LEren 85.2 art.). b) Lanpostuak amortiza daitezen, enpresaburua ondoko arrazoi hauetako batean oinarritu behar da: —Ekonomia-arrazoiak (ustiapen-emaitzak hartu behar dira kontuan)114: arrazoi horiek enpresaren egoera ekonomiko negatiboan oinarritu behar dira115; egoera hori objektibo, benetako eta egunekoa izan behar da116. Egoera ekonomiko negatiboa ez da izan behar behin betikoa, eta lanpostuak amortizatzea, berez, ez da aski izan behar egoera hori gainditzeko. Aitzitik, nahikoa da lanpostuen amortizazioak zuzeneko eragina eta, eragin egokia izatea enpresaren egoera hobetzeko, betiere, enpresako egonkortasuna berreskuratzeko proiektu baten esparruan117. —Teknika-arrazoiak (ekoizpen-bideetan dute eragina)118, antolaketa-arrazoiak (langileen lan-sistema eta -metodoen ingurukoak dira) 119 edo 112 Ikus Kataluniako Auzitegi Nagusiaren 1996ko irailaren 9ko epaia, Ar. 4439. Taldeko beste enpresa batean lanpostua ematearen inguruan, ikus Kantabriako Auzitegi Nagusiaren 1996ko uztailaren 3ko epaia, Ar. 3267.

113 1998ko urtarrilaren 19ko AGE, Ar. 996.

114 Arrazoi hori dago, besteak beste, mozkinak gutxitzean (Gaztela eta Leongo/Valladolideko Auzitegi Nagusiaren 1996ko maiatzaren 21eko epaia, Ar. 1529), salmentak jaistean (Kataluniako Auzitegi Nagusiaren 1996ko urriaren 30eko epaia, Ar. 4816), bezeroak eta mozkinak gutxitzean (Gaztela eta Leongo/Valladolideko Auzitegi Nagusiaren 1996ko otsailaren 13ko epaia, Ar. 361), eta enpresaren krisia jarraikakoa eta hazkorra denean (Galiziako Auzitegi Nagusiaren 1996ko uztailaren 8ko epaia, Ar. 2717).

115 1988ko maiatzaren 14ko AGE, Ar. 4650.

116 1996ko apirilaren 24ko AGE (Ar. 5297) eta 1998ko otsailaren 27ko AGA (Ar. 2556).

117 AGren 1996ko ekainaren 14ko, 1997ko martxoaren 21eko, 1998ko urtarrilaren 28ko, eta 2002ko otsailaren 13ko eta martxoaren 19ko epaiak, Ar. 5162, 2615, 1148, 3787 eta 5212. Enpresa-taldeen kasuan, taldearen egoera orokorra balioetsi behar da: Kataluniako Auzitegi Nagusiaren 1996ko irailaren 4ko epaia, Ar. 3635.

118 Adibidez: aurretik zegoen eskulana ehuneko handian murrizteko teknika-baliabide berriak eskuratzea (Euskal Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiaren 1996ko urriaren 1eko epaia, Ar. 3701).

119 Adibidez: kontratatutako lana jaistean, langile soberakina izateagatik (Extremadurako Auzitegi Nagusiaren 1996ko irailaren 18ko epaia, Ar. 2790) edota merkaturatze-sistema berria ezartzeagatik (Murtziako Auzitegi Nagusiaren 1996ko azaroaren 25eko epaia, Ar. 3934). Langileen ordez kontratak erabiltzeari dagokionez, ikus AGren 1997ko martxoaren 21eko eta 1998ko irailaren 30eko epaiak, Ar. 2615 eta 7586. Enpresako zerbitzu medikoa kanporatzearen ingu-

506

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

ekoizpen-arrazoiak (enpresak eskaintzen dituen produktuak edo zerbitzuak ukitzen dituzte)120. c) Enpresaburuak egiaztatu behar du alegatutako arrazoia benetakoa dela, eta hartutako neurria zentzuzkoa 121. Arean ere, enpresaburuaren komenigarritasun hutsak ezin du oinarritu azkentzea 122.

4. Aldizkako lanera ez-joateak izatea jarraikako bi hilabetetan lansaio baliodunen 100eko 20koa edo jarraitu gabeko lau hilabetetan 100eko 25ekoa (baina hamabi hilabeteko epean123), eta lantokiko langile guztien absentismoak epe horietan 100eko 5 gainditzea.

Legeak, banakako absentismoa zer-nolakoa den zehazteko, aintzat hartu ditu justifikatu gabeko ez-joateak —zehatu gabeak izan, baina preskribatu direnak izan ezik— zein justifikatuak. Modu zabalean baztertu ditu, alderantziz, ondoko gertaera hauen ondoriozko ez-joateak: legezko greba; langileen lege-ordezkarien jarduerak betetzea; lan-istripua; amatasuna; haurdunaldi bitarteko arriskua; haurdunaldi, erditze edo edoskitzetik etorritako gaixotasunak; baimenak eta oporrak; eta gaixotasun edo istripu arrunta, langilearen baja erabaki dutenean Gizarte Segurantzako osasun-zerbitzuek, eta bajaren iraupena jarraikako hogei egun baino luzeagoa denean.

Halaber, legeak ez ditu kontuan hartu igande eta jaiegunetako atsedenak edo gaixotasun kroniko zein antzeko diagnostikoa duten gaixotasunen ondoriozko aldizkako ez-joateak124.

Labur-zurrean esanda, esan daiteke aintzat hartu direla iraupen gutxiko gaixotasunen ondoriozko bajak bakarrik (ÂŤastelehenetako gaixotasunakÂť, alegia).

Absentismo orokorraren zenbatekoa zehazteko, badirudi, legearen hitzez hitzekotasunaren arabera, irizpide berberak erabili behar direla, baina jurisprudentziak adierazi du, horrelakoetan ezin direla deskontatu banakako absentismoan baztertuta dauden ez-joate justifikatuak 125. ruan, ikus AGren 2000ko urriaren 3 eta 4ko epaiak, Ar. 8660 eta 8291. Lanpostuak amortizatzea da inorentzat egindako lan-kopurua ezabatzea edo murriztea, eta, ondorenez, amortizazio hori gertatuko da, enpresaburuak bere gain hartzen dituenean kaleratutako langilearen zereginak edo eginkizunak (2001eko maiatzaren 29ko AGE, Ar. 5452).

120 Adibidez, bezeroen kartera berriro esleitzea (Gaztela eta Leongo/Valladolideko Auzitegi Nagusiaren 1996ko apirilaren 8ko epaia, Ar. 1307) 121 Kataluniako Auzitegi Nagusiaren 1996ko maiatzaren 7ko epaia eta Gaztela eta Leongo/Valladolideko Auzitegi Nagusiaren 1996ko uztailaren 26ko epaia, Ar. 1636 eta 2602.

122 Extremadurako Auzitegi Nagusiaren 1996ko abenduaren 18ko epaia, Ar. 4650.

123 Epe horiek ez dira izan behar kaleratzeko dataren aurre-aurrekoak: Kataluniako Auzitegi Nagusiaren 1993ko urtarrilaren 29ko epaia, Ar. 478.

124 Kataluniako Auzitegi Nagusiaren 1992ko abenduaren 7ko epaia (Ar. 6348), baina bata bestearen atzetik izandako gripeak ez dira batu behar, hau da, gripeak jota egondako epe horiek lokabeak dira (Andaluziako/Granadako Auzitegi Nagusiaren 1994ko ekainaren 28ko epaia, Ar. 2334).

125 Kataluniako Auzitegi Nagusiaren 1990eko urtarrilaren 8ko epaia, Ar. 3910.

LAN-KONTRATUA AZKENTZEA

507

5. Lan-kontratuari eusteko aurrekontu-esleipenik eza. Lan-kontratua azkentzeko arrazoi hori (nahiz eta, berez, ekonomia-arrazoien ondorioz lanpostuak amortizatzeko egoeretako bat izan) iraupen mugagabeko kontratuei aplikatuko zaie, baldin eta administrazio publikoek zuzenean edo irabazteko asmorik gabeko erakundeek hitzartu badituzte, plan eta programa publiko batzuk betearazteko, diruzko zuzkidura egonkorrik gabe eta finantziazio-iturri izanda urteko aurrekontuetako zein aurrekontuez kanpoko esleipenak.

Ekonomia-arrazoien ondoriozko azkentzeekin gertatu bezala, arrazoi horretan oinarritutako kaleratzea ez bada kolektiboa, LEren 52-53. art.ek jasotako prozedura erabiliko da. Aitzitik, arrazoi horretan oinarritutako kaleratzeak ukitu langile-kopurua dela eta, kaleratzea kolektiboa bada, LEren 51. art.ak ezarritako prozedura erabiliko da.

B) Prozedura LEren 53. art.ak bost betekizun ezarri ditu, kontratua arrazoi objektiboen ondorioz azkentzeko: 1. Langileari idatziz komunikatu behar zaio azkentzea, idazkian azkentzearen arrazoia adieraziz. Ez da nahikoa arrazoiaren adierazpen abstraktua. Bestela esanda, arrazoi horren egitateak adierazi behar dira, langileak bere burua defendatzeko aukera izan dezan 126.

2. Idatzizko komunikazioarekin batera, langilearen eskura ondoko kalte-ordain hau jarri behar da: lanean egindako urte bakoitzeko, 20 eguneko aldiari dagozkion alokairuen zenbatekoa, betiere, 12 hilabeteko mugarekin.

Alabaina, kontratua azkendu bada LEren 52.c art.ko arrazoian oinarrituta (ekonomia-arrazoia alegatuta lanpostuak amortizatzea), kalte-ordain hori eman daiteke, kontratua azkentzeko erabakia eragingarria denean127. Horrelakoetan, enpresak 25 langile baino gutxiago baditu, ALBEFU-FOGASAk eman behar du kalte-ordainaren 100eko 40, hots, enpresak bere betebeharra beteko du 100eko 60 emanda128.

3. Hogeita hamar eguneko aurreabisua eman behar zaio langileari. Hogeita hamar eguneko epe hori zenbatzen hasiko da, idatzizko komunikazioa egin denetik. Hala ere, aurreabisuaren ordez, epe horri dagozkion alokairuak ordain dakizkioke langileari.

126 Arrazoia egitateetan oinarritu behar da (1987ko martxoaren 10eko AGE, Ar. 1371), eta horiek diziplinako kaleratzean baino zehatzagoak izan behar dira (Kataluniako Auzitegi Nagusiaren 1996ko martxoaren 29ko eta azaroaren 2ko epaiak, Ar. 650 eta 4083).

127 1998ko uztailaren 17ko AGE, Ar. 7049.

128 Kataluniako Auzitegi Nagusiaren 1996ko maiatzaren 7ko epaia eta Gaztela eta Leongo/Valladolideko Auzitegi Nagusiaren 1996ko uztailaren 26ko epaia, Ar. 1636 eta 2602.

508

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

4. Lanpostuak amortizatuz gero, langileen lege-ordezkariei eman behar zaie ÂŤaurreabisua emateko idazkiarenÂť kopia. Egia esan, ulertu behar da, hori kaleratze-idazkiaren kopia dela; izan ere, ez dago aurreabisua emateko idazki berezirik, alegia, soil-soilik kaleratzea komunikatzen da. Orobat, komunikazio hori egin behar da, kaleratzeak eragina izan aurretik. Ez da adierazi zein den kopia hori emateko epea, baina, seguru asko, kaleratzea komunikatu osteko hurrengo hamar egunetan eman beharko da.

5. Behin aurreabisua jasota, langileak (edo beraren lege-ordezkariak) eskubidea du, astean 6 orduko baimen ordaindua izateko, enplegu berria bila dezan.

C) Ondoreak Langileak erabaki azkentzailearen aurka errekurtsoa jar dezake, diziplinako kaleratzearen aurka bezala (LEren 53.3 art.), 20 eguneko iraungitze-epean (LPLren 121.1 art.), lan-kontratua azkendu eta hurrengo egunetik aurrera; edozelan ere, langileak kaleratzea eragingarria izan baino lehen jar dezake errekurtsoa, hain zuzen ere, idatzizko komunikazioa egin zaionetik (idem).

Kontratu-azkentzea izan daiteke bidezkoa, bidegabea edo deuseza (LEren 53.5 art., eta LPLren 122 eta 123. art.ak): a) Bidezkotasuna. Erabaki azkentzailea bidezkoa dela adierazi behar da, enpresaburuak kasuan kasuko betekizun formalak bete eta egiaztatu duenean idatzizko komunikazioan alegatutako lege-arrazoia dagoela 129.

Halakoetan, lan-kontratua azkendu dela adieraziko da, langileak jasotako kalte-ordaina irmo geratuko da, eta langilea nahi gabeko langabezian geratuko da. b) Bidegabetasuna. Erabaki azkentzailea bidegabea dela adieraziko da, enpresaburuak egiaztatu ez duenean idatzizko komunikazioan aipatu lege-arrazoia130.

Halakoetan, diziplinako kaleratzearen ondoreak sortuko dira, alegia, enpresaburuak aukera dezake —edo osterantzeko langileen ordezkaria den langileak— langilea enpresan berriro onartzea ala langile horri ondoko kal-

129 Bide asko erabilita egiazta daiteke kari bidezko lotura; bide horien garrantzia enpresak duen garrantziaren araberakoa da: Kataluniako Auzitegi Nagusiaren 1996ko otsailaren 23ko epaia, Ar. 429.

130 Ez dago lege-arrazoirik, plantilako langile baten ordez kanpoko langilea hartzen denean edo zerbitzuak emateko aukera beste erakunde bati eratxikitzen zaionean (Madrilgo Auzitegi Nagusiaren 1996ko azaroaren 14ko epaia, Ar. 3701), edo langile finkoen ordez aldi baterako langileak hartzen direnean, Valentziako Auzitegi Nagusiaren 1996ko urtarrilaren 24ko epaia, Ar. 131.

LAN-KONTRATUA AZKENTZEA

509

te-ordain hau ematea: lanean egindako urte bakoitzeko, 45 eguneko aldiari dagozkion alokairuen zenbatekoa, betiere, 42 hilabeteko mugarekin. Alabaina, iraupen mugagabeko kontratazioa sustatzeko kontratatutako langileei eman beharreko kalte-ordaina da, lanean egindako egun bakoitzeko, 33 eguneko aldiari dagozkion alokairuen zenbatekoa, betiere, 24 hilabeteko mugarekin (12/2001 Legearen 1.4 xed. gehi.). Enpresaburuak aukeratu badu langilea enpresan berriro onartzea, langileak itzuli beharko du jasotako kalte-ordaina. Kalte-ordaina ematea aukeratu badu, ostera, horren zenbatekotik deskontatuko da langileak kontratua azkentzeagatik jasotako kalte-ordaina. Kasu batean zein bestean, langileak eskubidea du, izapidetza-alokairuak jasotzeko. Enpresaburuak ez badu langilea modu erregularrean berriro onartu, epaia epaiketa bidez betearaz daiteke, kaleratzearekin gertatzen den bezala (ikus supra). c) Deuseztasuna. Hiru egoeratan adieraz daiteke erabaki azkentzailea deuseza dela: 1. Enpresaburuak bete ez dituenean kontratua azkentzeko arrazoia jaso behar duen idatzizko komunikazioaren lege-formak, edo langileari ez dionean eman kalte-ordain osoa131; ez da deuseztasuna adieraziko, aldiz, barkatzeko moduko okerra dagoenean (LPLren 122.3 art.).

2. Kaleratzea bereizkeriazkoa denean edo langilearen oinarrizko eskubideen eta askatasun publikoen aurka doanean132.

3. Kaleratzeak, 90 eguneko epean, benetako kaleratze kolektiboa osatu eta enpresaburuak ez zuenean baimenik eskatu edo lortu (LPLren 124. art.); edo kaleratzea lege-iruzurra eginez gauzatu denean, ondoz ondoko epeetan (LPLren 122.2.d art.).

4. Diziplinako kaleratzean bezala, azkentzea (bidezkoa denean izan ezik) etenaldietan gertatu denean, esaterako, amatasunaren ondorioz, haurdunaldi hasieratik, edoskitzearen ondoriozko baimenetan edo seme-alabak zein senideak zaintzeagatik eszedentzia eskatzean.

Ez da deuseztasunik adieraziko, aurreabisurik eman ez denean (LPLren 122.3 art.), langileen ordezkariei kopiarik ez zaienean eman 133, edo langileei ez zaienean baimenik aitortu lanpostu berria bilatzeko (LEren 53.4 art.).

Enpresaburuak, gerogarrenean bete dituenean aldez aurretik bete gabeko baldintza formalak, ez du ongituko hasierako erabaki azkentzailea.

AGren 1988ko apirilaren 29ko eta 2001eko maiatzaren 28ko epaiak, Ar. 3042 eta 5445.

Adibidez: sindikatu gatazkatsuenetan afiliatutako langileen inguruan hartutako neurria: Euskal Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiaren 1996ko urtarrilaren 30eko epaia (Ar. 208) edo errepresalia gisa hartutako neurria, Kataluniako Auzitegi Nagusiaren 1996ko uztailaren 12ko epaia (Ar. 2928).

133 1996ko azaroaren 2ko Kataluniako Auzitegi Nagusiaren epaia, Ar. 4083.

131

132

510

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Beste hitz batzuekin esanda, behin baldintza formalak beteta, erabaki azkentzaile hutsa dago, eta horren ondoreak une horretatik aurrera sortuko dira.

Laburbilduz, bat datoz erabaki azkentzailearen eta diziplinako kaleratze deusezaren ondoreak: langilea enpresan berehala onartu behar da, eta jaso gabeko izapidetza-alokairuak ordaindu behar zaizkio. Enpresaburuak ez duenean langilea onartu, epaia epaiketa bidez betearaz daiteke, kaleratzearekin gertatzen den moduan (ikus supra).

1.5. Enpresaburuaren heriotza, erretiroa edo ezgaitasuna Enpresaburua pertsona fisikoa denean, horren heriotza, erretiroa nahiz ezgaitasuna lan-kontratua azkentzeko lege-arrazoiak dira, baldin eta ondorengoek kontratu horiei eutsi ez badiete. Halakoetan, langileak eskubidea du, hilabete bati dagozkion alokairuen zenbatekoa jasotzeko (LEren 49.1.g art.).

Gainera, arrazoi horietan oinarritutako azkentzeak gauza daitezen, ez zaio lan-agintaritzari inolako komunikaziorik egin behar. Egia esan, hori 1998ko Zuzentarauaren aurka joan daiteke, azkentze horiek izaera kolektiboa dutenean.

A) Heriotza Enpresaburuaren heriotza fisikoa lege-arrazoia da, beraren langileen lan-kontratuak azkentzeko, baldin eta horren lekuan subrogatzea eta lan-kontratuei eustea erabaki duen ondorengorik ez badago.

Enpresaburuaren ondorengoa askea da, enpresari eusteko zein lan-kontratuak azkentzeko. Ondorengo horrek lan-kontratuak azkentzea erabaki badu, ez du behar enplegu-erregulazioko espedienterik edo administrazio-baimenik, nahikoa baitu langileei bere borondate azkentzailea adierazteaz.

Esangura horretan, jarauntsia onartzeak ez dakar berez enpresari eustea, hau da, enpresari eusteko borondatea agertzen duen baiezko adierazpena behar da. Halaber, onartu da, enpresaburua hil ondoren, jaraunsleek enpresa-jarduera gauzatzea ÂŤzentzuzko epeanÂť, enpresa behar den moduan likidatzeko. Alabaina, enpresa-jarduera horrek ez du esan nahi jaraunsleek enpresari eustea erabaki dutenik134.

Dena den, jaraunsleek enpresa eskualdatu badute oso-osoan edo zati batean, baina nortasun propioarekin, LEren 44. art.ak enpresaren oinordetzaren inguruan jasotako arauak aplikatu behar dira (ikus, supra, 8. gaia).

134

Denen artetik, 1990eko abenduaren 18ko AGE, Ar. 9807.

LAN-KONTRATUA AZKENTZEA

511

B) Erretiroa Enpresaburuaren erretiroa legezko arrazoia da (langile autonomo gisa, Gizarte Segurantzaren autonomoen edo itsasoko zein nekazaritzako langileen araubideen bidez, edo ordezko erakundeen bidez gertatzen denean135; baina ez inorentzat lan egiten duen langile gisa erretiroa hartzean136), beraren langileen kontratuak azkentzeko, baina enpresaburu hori zein jardueratatik erretiratu eta jarduera horretako langileen kontratuak bakarrik azkenduko dira137 (beraz, baliteke enpresaburua beste jarduera batzuetatik ez erretiratzea). Orobat, azkentzea gerta dadin, nahitaezkoa da enpresaburuak enpresa ixteko erabakia hartzea; ez, ordea, ordezkari bidez enpresaren titulartasunari eustea138. Enpresaburuak askatasunez eta zentzuzko epean gauzatu behar du aukera hori139.

C) Ezgaitasuna Enpresaburuaren ezgaitasuna legezko arrazoia da, beraren langileen lan-kontratuak azkentzeko, baldin eta enpresaburu ezgaituaren ordezkariek ez badiote enpresari eusten. Enpresaburuaren ezgaitasun hori adiera zabalean ulertu behar da, hain justu ere, «beraren zuzendaritza-eginkizunak gauzatzea eragozten» dion ageriko gaikuntzarik eza bezala140; hortaz, ez da ulertu behar, KZren 199. art.ak eta ondorengoek jasotako arrazoiak direla eta, epaiketan adierazitako ezgaitasun juridiko gisa edo Gizarte Segurantzako arauen araberako ezintasun gisa141.

Jurisprudentziak «zentzuzko epea» onartu du, enpresa behar bezala likida dadin142.

1.6. Enpresaburuaren nortasun juridikoa azkentzea Lan-kontratua ope legis azkenduko da, «kontratugilearen nortasun juridikoa azkendu denean». Horrelakoetan, «LEren 51. art.ak ezarritako izapi135 Esaterako, Abokatutzaren Aurreikuspenerako Mutualitate Nagusia: 2000ko ekainaren 20ko AGE (Ar. 6893).

136 Besteak beste, 1986ko urriaren 22ko AGE, Ar. 5876. Hala ere, 1995eko urriaren 30eko AGEk (Ar. 7931) ulertu du, enpresaburua Araubide Orokorrean erretiratu denean, autonomoen araubidean altan izanda, kotizazioak pilatzeagatik lan-kontratuak azkendu behar direla.

137 Aurretiazko erretiroa izan arren: 1988ko otsailaren 26ko AGE, Ar. 959.

138 1988ko ekainaren 16ko AGE, Ar. 5400.

139 AGren 2000ko apirilaren 25eko, 2001eko otsailaren 9ko eta 2001eko ekainaren 8ko epaiak, Ar. 4252, 2513 eta 5504.

140 1987ko uztailaren 16ko AGE, Ar. 5397.

141 1988ko urriaren 4ko AGE, Ar. 7524.

142 Denen artetik, 1988ko martxoaren 10eko AGE, Ar. 1908.

512

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

deak bete behar dira» (LEren 49.1.g art.). Ildo horretatik, sozietatea desegin denean —edo, oro har, erakunde publikoa zein erakunde pribatua—, horren langileen lan-kontratuak ez dira zuzenean azkenduko; izan ere, horretarako administrazio-baimena eskatu behar da, LEren 51. art.ak arautu enplegu-erregulazioko espedientearen bidez (agidanez, aintzat hartu behar dira, prozedura ez ezik, ekonomia-, teknika-, antolaketa- edo ekoizpen-arrazoiak ere). Bestalde, ukitutako langileek eskubidea dute, artikulu horrek ezarritako kalte-ordainak jasotzeko.

LEren 51. art.ra egindako igorpena kontuan hartuz, badirudi prozedura aplikatu behar dela, aintzat hartu gabe kaleratzeak zenbat langile ukitu dituen. Prozedura hori aplikatzean lor daiteke baterako ordezkariekin zein sindikatu-ordezkariekin akordioa edo, akordiorik izan ezean, lan-agintaritzaren baimena.

Hori gorabehera, oinordekorik izanez gero —sozietateak transformatu, bat egin edo irentsi direnean edo, besterik gabe, beste erakunde batek eutsi dionean jarduera berari—, oinordeko hori azkendutako sozietatearen lekuan subrogatuko da, eta eutsi egingo zaie lan-kontratuei (LEren 44. art.).

2. LANGILEAREN BORONDATEZKO EDO LANGILEA UKITZEN DUTEN ARRAZOIEN ONDORIOZKO AZKENTZEA Legeak ondore azkentzaileak aitortu dizkio langilearen borondate hutsari —justifikatu gabeko arrazoien ondoriozko atzera egitea—. Gainera, legeak enpresaburuaren jokabideari lotutako arrazoi azkentzaileak aipatu ditu —arrazoi bidezko suntsiaraztea—, bai eta langilearekin zerikusia duten gertaera azkentzaile batzuk ere —heriotza, erretiroa eta ezintasuna—.

2.1. Justifikatu gabeko arrazoien ondoriozko atzera egitea A) Kontzeptua LEren 49.1.d art.ak arrazoirik gabeko atzera egitea arautu du. Artikulu horren arabera, lan-kontratua azkenduko da «langileak dimititzeagatik, baina langileak hitzarmen kolektiboak edo tokiko ohiturak ezarritako aurreabisua eman behar du».

Dimititu edo atzera egin ahal izateko, langilearen jardunetatik ondorioztatu behar da, esanbidez zein isilbidez, horrek benetan duela lan-kontratua amaitutzat jotzeko asmoa143. Bada, dimititzeko ez da behar boronda143 AGren 1991ko urriaren 1eko eta 26ko epaiak (Ar. 7512 eta 7676). Oraintsuago, 2001eko ekainaren 27ko AGE, Ar. 6840.

LAN-KONTRATUA AZKENTZEA

513

tezko adierazpen formalik. Borondate hori egintza eztabaidaezinetatik ondoriozta daiteke, baina zaila da bereiztea noiz dagoen lana bertan behera uztea eta noiz laneko absentzia hutsa (azken jokabide horri diziplinako zehapena ezar dakioke, baina ezin da ulertu borondate suntsiarazlea dagoenik); hurrean ere, lana bertan behera utzi denean, kontratua azkendu egingo da, enpresaburuak langilea kaleratzeko beharrik izan gabe.

Legeak aurreabisua eman behar dela ezarri badu ere —horren inguruan hitzarmen kolektiboek eta ohiturek jasotakoa bete behar da—, aurreabisurik ez emateak ez dio eragingarritasunik kentzen langilearen borondate azkentzaileari, hori langilearen ez-betetzea izan arren.

Edonola ere, langileak dimisioa aurkez dezake bere kontratuaren iraupena mugagabekoa edo aldi baterakoa denean. Kontratua hutsaltzeko langileak duen erabateko askatasuna murritz daiteke LEren 21.4 art.ak ezarritakoaren arabera bakarrik (enpresan jarraitzeko ituna). Dena den, azken kasu horretan ere kontratua azkendu egingo da, langileak atzera egin badu edo lana bertan behera utzi badu, baina baliteke kalte-galeren ondoriozko kalte-ordaina sortzea.

B) Betekizun formalak Hitzarmen kolektiboei eta ohiturari dagokie aurreabisuaren forma zehaztea. Horratik, aurreabisua eman behar da, zentzuz uste izateko moduan enpresaburuak langilearen borondate azkentzailearen berri izan duela edo horretarako ahalegin guztiak egin direla.

Oro har, jurisprudentziak ez du onartu langileak bere erabaki azkentzailea ezeztatzea: behin dimisioaren gaineko aurreabisua emanda, kontratua azkendu egingo da, enpresaburuak —esanbidez zein isilbidez— langileak enpresan jarraitzea baimendu duenean izan ezik144.

C) Ondoreak Aurrekoaren harian, aurreabisu-aldian lan-kontratua ez da azkenduko —langileak eta enpresaburuak eutsi egingo diete euron kontratu-betebeharrei—, baina alderdietako batek ez-betetzeren bat gauzatuko balu, beste alderdiak justifikatua izango luke bien arteko lotura eratzen duen kontratua suntsiaraztea.

Lan-kontratua alde bakarrez suntsiarazi denean, langilearen borondatez eta aurreabisua emanez, alderdietako inork ez du jasoko inolako kalte-ordainik. Horren salbuespen bakarra da denbora batez enpresan jarraitzeko esanbidezko ituna; izan ere, itun hori egin eta langileak kontratua azkendu badu, enpresaburuari kalte-galeren ondoriozko kalte-ordaina eman beharko dio (LEren 21.4 art.).

144

Denen artetik, 1990eko uztailaren 25eko AGE, Ar. 6475.

514

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Langileak lana bertan behera utzi duenean, aurreabisurik eman gabe edo hori egiteko epea bete gabe, kontratua azkendu egingo da, eta enpresaburuak eskubidea izango du kalte-galeren ondoriozko kalte-ordaina jasotzeko. Kalte-ordain horren zenbatekoa kalkulatzeko, auzitegiek aintzat hartzen dituzte aurreabisuaren inguruan bete gabeko egunei dagozkien alokairuen zenbatekoa. Halaber, auzitegiek onartu egin dute zenbateko horiek deskontatzea kontratua azkentzearen ondoriozko alokairu-likidaziotik145.

Dena den, kalte-ordaina handiagoa izan daiteke, enpresaburuak frogatzen badu kalteak handiagoak izan direla.

2.2. Arrazoi justifikatuen ondoriozko suntsiaraztea A) Kontzeptua Lan-kontratua «langilearen borondatez azken daiteke, enpresaburuak gauzatutako kontratuaren ez-betetzea dela-eta» (LEren 49.1.j art.). Kalte-ordainei dagokienez, azkentze horren ondoreak dira bidegabeko kaleratzearenak. Esangura horretan, LEren 50.1 art.ak zerrendatu ditu langileak, bere aldetik, kontratua suntsiaraztea justifikatzen duten «arrazoi zuzenak». Zerrenda hori irekia da, c letraren esangura oso zabala baita.

Ondore horietarako, enpresaburuaren ez-betetzea «astuna» izan behar da (50.1.c art.), nahiz eta jurisprudentziak ez-betetze hori eta diziplinako kaleratzearen arrazoiak ez parekatu, eta erruduntasun-betekizuna baztertu.

Bada, kontratua azkentzeko arrazoitzat jo dira ondoko ez-betetze hauek: enpresaren egoera ekonomiko kaskarraren ondoriozko ez-ordaintzeak 146 edo, baimenduta izan arren, duintasunari kalte egiten dioten funtsezko eraldaketak147. Hori dela eta, doktrinak uste du (DURÁN, VIQUEIRA), 50. art.ak garatu egin dituela 49.1.j art. (enpresaburuaren ez-betetzea) eta 49.1.l. art. (langilearen ekimenaren ondoriozko arrazoi objektiboak).

Hortaz, jarraian, banan-banan aztertuko dira legeak kontratuak azkentzeko ezarritako arrazoiak.

B) Lan-baldintzen funtsezko eraldaketak Kontratua azkentzeko lehenengo arrazoia da enpresaburuak langilearen duintasuna urratzen duten edo langilearen lanbide-prestakuntzari galerak eragiten dizkioten funtsezko eraldaketak agintzea.

1990eko azaroaren 14ko AGE, Ar. 8572.

1992ko martxoaren 24ko AGE, Ar. 1870. Hala ere, oinarrian enpresaburuaren nolabaiteko erruduntasuna antzematen da, kontratuak eteteko espedienterik egin ez duenean.

147 1993ko otsailaren 8ko AGE, Ar. 749.

145 146

LAN-KONTRATUA AZKENTZEA

515

Horren inguruan, jurisprudentziak orokorrean ezarri du eraldaketa horiek astunak izan behar direla148, nahiz eta ez-betetze errudunik izan ez (1994ko eraldaketak gauzatu aurretik, errudunak ziren baimendu gabekoak149) edo, gaur egun, justifikatuak izanda ere (LEren 41.3 art.).

Oro har, «funtsezko eraldaketak» aipatu arren, eraldaketa horiek, gehienbat, langilearen eginkizunak ukitzen dituztenak dira, zaila baita LEren 41.1 art.ak jasotako beste gai batzuetan egin daitezkeen eraldaketek (lansaioa, ordutegia eta abar150) eragina izatea langilearen duintasunean edo prestakuntzan (prestakuntzari kalte egitea irizten badiogu jada langileak eskuraturik duen prestakuntzari kalte egiteari, ez, ostera, gerogarrenean lor dezakeenari).

Ildo horretatik, langilearen eginkizunak ukitzen dituzten eraldaketei erreparatuz, lanbide-taldean beheragoko eginkizunak ezartzea, berez, ez da funtsezko eraldaketa (LEren 39 eta 41. art.ak). Nolanahi ere, hori behin eta berriro gertatuz gero, langilearen duintasuna ukituko litzateke, eta, ondorenez, langileak kontratuaren suntsiaraztea justifikatzeko aukera izango luke, LEren 50.1.c art.an oinarrituta.

C) Alokairuak ez ordaintzea edo ordainketa behin eta berriro atzeratzea Lan-kontratuak azkentzeko bigarren arrazoia da alokairuak ez ordaintzea edo itundutako alokairuen ordainketa sarri-sarri atzeratzea (LEren 50.1.b art.).

Egungo jurisprudentziaren arabera, ez-betetzea astuna izan behar da, eta astuntasun hori zehazteko «aintzat hartu behar dira irizpide objektiboa (enpresaburuaren erruduntasuna gorabehera), denborazko irizpidea (ez-betetzea behin eta berriro izan behar da, denboran irauten duena) eta irizpide kuantitatiboa (zordundutako kopurua)»151. Beraz, erruduntasunik ezarri ez denez, kontratua azkentzeko arrazoia dago, nahiz eta «alokairuak ez ordaintzea edo alokairuen ordainketa behin eta berriro atzeratzea enpresaren egoera ekonomiko kaskarren ondorio izan152» eta ordainketa-etendura adierazi ala ez153. Ez-betetzea maiztasun handikoa izan behar da, denboran zehar irauten duena, hots, ez da nahikoa noizean behingo atzerapena154. Kontratua suntsiarazteko arrazoiak dira alokairua ez ordaintzea eta ordainketa atzerapenez egitea (nahiz eta demanda aurkeztu denerako alokairuak ordainduta 148 149 150 151 152 153 154

Ikus 1987ko urtarrilaren 15eko AGE, Ar. 38.

1993ko otsailaren 8ko AGE, Ar. 749.

1990eko uztailaren 26ko AGE, Ar. 6483.

1999ko urtarrilaren 25eko AGE, Ar. 898.

1998ko irailaren 28ko AGE, Ar. 8553.

AGren 1992ko martxoaren 24ko eta 1994ko abenduaren 29ko epaiak, Ar. 1870 eta 10522.

AGren 1995eko irailaren 25eko eta 1998ko uztailaren 13ko epaiak, Ar. 6892 eta 5711.

516

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

egon155), baldin eta —zenbatekoaren arabera— horiek astunak badira, eta ez ordaintzearen ondoriozko zorra zalantzarik gabekoa bada 156.

D) Enpresaburuaren beste ez-betetze astun batzuk Lan-kontratua azkentzeko hirugarren arrazoia da «kontratu-betebeharren inguruan enpresaburuak gauzatutako beste edozein ez-betetze astun, ezinbesteko kasu baten ondoriozkoak izan ezik» (LEren 50.1.c art.).

Gehienetan, ez-betetze horiek dira langileari laneko zereginak ez ematearen ondorio, erabateko balioa eratxiki baitzaio langileak benetan jarduteko eskubideari157. Dena dela, kontratua azken dadin, batzuetan ez da onartu ez-betetze horretan oinarritutako demanda, modu objektiboan justifikatu delako langileak benetan ez jardutea 158.

Baina, egia esan, arrazoi horrek benetako saski-naskia eratu du, alegia, arrazoi horretara bildu da enpresaburuak bere lan-betebeharren inguruan gauzatutako edozein ez-betetze astun (hala nola, Gizarte Segurantzako hobekuntzen inguruko ez-betetzeak edo aldi baterako ezintasunaren sorospena dela-eta eskuordetutako ordainketaren inguruko ez-betetzeak 159), salbu eta enpresaburuaren ez-betetzea ezinbesteko kasuan oinarritu denean.

E) Justifikatu gabeko lekualdaketa eta eraldaketak Ikusi den bezala (supra, 10. gaia, 4 eta 5. epigrafeak), LEren 50.1.c art.aren egungo arauketaren arabera, lan-kontratua azkentzeko arrazoia dago, enpresaburuak onartu ez duenean langilea aurreko lan-baldintzetan enpresan berriro sartzea, baldin eta lekualdaketa, joanaraztea edo funtsezko eraldaketa aurkaratu eta epai judizial batek adierazi badu horiek justifikatu gabeak direla.

Aitzitik, gogora bedi, enpresaburuaren erabakia deuseza dela, adierazi bada langileak aukera dezakeela epaia betearaztea edo kontratua azkentzea 50.1.c art.an oinarrituta.

F) Prozedura Azkentzea eskatu ahal izateko, kontratua indarrean egon behar da160.

Ondorenez, ezin da eskatu lan-kontratua azkentzea, langilea aurretiaz kaleIkus Galiziako Auzitegi Nagusiaren 1995eko azaroaren 13ko epaia, Ar. 4165.

1987ko abenduaren 17ko AGE, Ar. 8969.

157 Denen artetik, AGren 1988ko uztailaren 4ko eta 1993ko azaroaren 8ko epaiak, Ar. 6113 eta 8559.

158 Ikus AGren 1986ko azaroaren 15eko eta 1988ko martxoaren 17ko epaiak, Ar. 6350 eta 2312.

159 AGren 1995eko maiatzaren 22ko eta 1996ko azaroaren 2ko epaiak, Ar. 3995 eta 8187.

160 Denen artetik, 1990eko apirilaren 11ko AGE, Ar. 3463.

155 156

LAN-KONTRATUA AZKENTZEA

517

ratu bada161. Azkentzea eska daiteke, berriz, enplegu-erregulazioko espedientea aurkeztu eta hori ebazteko badago 162.

Edonola ere, kontratua azken dadin, langileak epaiketan eskatu behar du hori, bere eskaria legeak zerrendatutako arrazoiren batean oinarrituta.

Hitz gutxitan esanda, ezin da lan-kontratua azkendu alde bakarrez eta epaiketaz kanpo. Jurisprudentziak ere hori berori interpretatu du 163, langileak bere lanpostuan jarraitzea agindu baitu, prozesu judizialak iraun bitartean.

Zernahi gisaz, salbuespenez bada ere, egoera batzuetan, jurisprudentziak onartu izan du langileak bere lanpostua uztea, besteak beste, beraren duintasuna, osotasun fisikoa edo prestakuntza arriskuan daudenean, «alokairuak ez direnean ordaindu edo egoera jasanezina sorraraz dezaketen aparteko beste egoera batzuk daudenean»164.

Lehen auzialdiko epaileak langilearen eskaera onartu arren, enpresak jarritako errekurtsoaren izapideak egin bitartean, langileak lan egiten jarraitu behar du, lan-kontratua azkenduko baita epaiak irmotasuna lortzen duenean bakarrik (izan ere, epai horrek izaera eratzailea du 165).

Kaleratzea aldi berean gertatzen denean kontratua suntsiarazteko LEren 50. art.ko arrazoiren batekin, orduan langileak batera aurkez ditzake bi demandak. Halakoetan, LPLren 32. art.ak ezarri du, «bigarren demanda lehenengoarekin pilatuko dela, ofizioz edo alderdietako batek hala eskatuta, eta autu guztiak epaiketa bakarrean eztabaidatuko direla». Pilatze horren xedea da kontuan hartzea gatazka berean nahasirik agertu diren jokabideak 166.

Ez dago argi zein den kontratu-azkentzea eskatzeko epea. Epairen batek edo bestek167 ezarri du, epe hori dela LEren 59.1 art.ak jasotako urtebeteko preskripzio-epea. Baina, badirudi, zentzuzkoagoa dela aintzat hartzea 59.2 art.ak jasotako epea: urtebete, akzioa egikari zitekeenetik, hots, guri dagokigunez, enpresaburuaren ez-betetzea gertatu zenetik.

Amaitzeko, kontratua azkendu denean enpresaburuak langilea enpresan berriro ez onartzeagatik, ez da eskatu behar demanda bidez kontratua azkentzearen inguruko adierazpen judizialik. Aitzitik, adierazpen hori egin-

1987ko azaroaren 7ko AGE, Ar. 8019.

Enplegu-erregulazioko espedientea ebazteke egoteak ez du eragotziko kontratua azkentzeko demanda, azkentzea justifikatuta egon edo ez: 2001eko apirilaren 5eko AGE, Ar. 4885.

163 Denen artetik, 1998ko martxoaren 11ko AGE, Ar. 2561.

164 AGren 1989ko irailaren 18ko eta 1998ko uztailaren 6ko epaiak, Ar. 6455 eta 6429 («langilearentzat zama handiegia»). Abenduaren 9ko 225/2002 KAE (kontzientzia-askatasunaren klausula aplikatuz, kazetariak suntsiarazitako lan-kontratua).

165 AGren 1996ko apirilaren 23ko eta 1998ko martxoaren 11ko epaiak, Ar. 3403 eta 2561.

166 1996ko abenduaren 23ko AGE (Ar. 9848) eta 1998ko urriaren 21eko AGA (Ar. 9297).

Madrilgo Auzitegiaren Nagusiaren 1999ko urtarrilaren 19ko epaia, Ar. 590.

167 Ikus 1988ko abenduaren 22ko AGE, Ar. 9897.

161

162

518

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

go da, lekualdaketak, joanarazteak edo funtsezko eraldaketak justifikatu gabeak direla adierazi duen epaia betearazteko unean bertan.

Merkataritza-arloko epaileari konkurtso-eskabidea egin bazaio, LEren 50.1.b art.an (alokairurik ez ordaintze horretan edo behin eta berriro atzeratze horretan) oinarrituta jarri banakako akzioak azkentze kolektibotzat joko dira, eta konkurtsoko epailearen aurrean egingo dira horien izapideak, ez lan-arloko epaitegian. Bada, ondoko hauek ukitzen dituzten akzioak azkentze kolektibotzat joko dira: enpresa osoko langileak, 10 langile (100 langilerainoko enpresetan), langileen 100eko 10 (100 langiletik 300erako enpresetan) edo langileen 100eko 25 (300 langile baino gehiagoko enpresetan) (KLren 64.10 art.).

Edu berean, gogora bedi (ikus 10. gaia, 5.E epigrafea), funtsezko eraldaketek izaera kolektiboa dutenean, kontratua hutsaltzeko eskubidea eten egiten dela konkurtsoaren izapideak egin bitartean, eta, asko jota, urtebetez, epaileak eraldaketa baimendu zuenetik (KLren 64.9 art.).

G) Ondoreak Horrelakoetan, ÂŤlangileak eskubidea du, bidegabeko kaleratzean ezarritako kalte-ordaina jasotzekoÂť (LEren 50.2 art.), hain zuzen, lanean egindako urte bakoitzeko, 45 eguneko aldiari dagozkion alokairuen zenbatekoa, betiere, 42 hilabeteko mugarekin; aldi laburragoak, berriz, hilabeteka lainduko dira (56.1.a art.). Kontuan hartu beharreko alokairua da azkentzea gertatu den unean langileari dagokiona, ez, ordea, nahierakeriaz enpresak erabaki duena168.

2.3. Langilearen heriotza, erretiroa edo ezintasuna Lan-kontratua azkendu egingo da, langilearen heriotza, elbarritasun handia, ezintasun iraunkor osoa zein erabatekoa (LEren 49.1.e art.) edo erretiroa (LEren 49.1.f art.) dela-bide. Egia esan, ezintasun-egoeretan enpresaburuari dagokio kontratua azkentzeko erabakia, egoera hori adierazi den unetik.

A) Heriotza Langilearen heriotzak azkendu egiten du lan-kontratua (LEren 49.1.e art.).

LEk ez du ezarri ezelako kalte-ordainik senideentzat, baina horiek babestuta gera daitezke, heriotza eta bizirik irautearen ondoriozko Gizarte Segu168 AGren 1993ko otsailaren 25eko eta 1998ko otsailaren 28ko epaiak, Ar. 1441 eta 2220.

Kalte-ordain hori bateraezina da KZren 1101. art.ak jasotakoarekin: 1997ko apirilaren 3ko AGE, Ar. 3047.

LAN-KONTRATUA AZKENTZEA

519

rantzako prestazioak direla-eta (ikus, infra, 18. gaia). Nolanahi ere, maiz, hitzarmen kolektiboek kalte-ordainak ezarri dituzte, Gizarte Segurantzako prestazioen borondatezko hobekuntza gisa.

Bestalde, egun, oraindik indarrean dagoen 1944ko otsailaren 2ko Dekretu zaharrak kalte-ordain gisa 15 eguneko aldiari dagozkion alokairuen zenbatekoa ezarri du, berezko heriotza gertatu denean, alegia, heriotza lanbide-gertakizunen ondorioz gertatu ez denean.

B) Erretiroa LEren 49.1.f art.ak ezarri du, lan-kontratua azkendu egingo dela ÂŤlangileak erretiroa hartzeagatikÂť. Alabaina, erretiro hori borondatezkoa izan daiteke, eta, ondorioz, lan-kontratua azkentzeko arrazoi gisa, zaila da bereiztea langileak erretiroa hartzea eta langileak bere lanpostua bertan behera uztea. Izan ote daiteke, ostera, derrigorreko erretirorik?

Horren inguruan, LEren 10. xed. gehi.ak xedatu zuen, derrigorreko erretiroa ÂŤenplegu-politika gauzatzeko tresna gisaÂť erabil zitekeela; Gobernuak lan egiteko gehieneko adina ezar zezakeela, Gizarte Segurantzaren eta lan-merkatuaren baliabideak aintzat hartuta; eta negoziazio kolektiboan erretiroa hartzeko adina askatasunez itun zitekeela. Gobernua ez zen aukera horretaz baliatu, baina derrigorreko erretiroa sarritan itundu zen hitzarmen kolektiboan.

Ildo horretatik, KAk neurri horien konstituziotasuna onartu zuen, baldin eta langileari Gizarte Segurantzako prestazioak bermatzen bazitzaizkion (hori berori zen, hain justu ere, 10. xed. gehi.ak ezarritakoa), eta erretiroa enplegu-politikak justifikatzen bazuen 169. Hala eta guztiz ere, AGren jurisprudentziaren ariora, hitzarmenak ez zuen zertan esanbidezko klausularik jaso, erretiroa hartutako langilearen lanpostua nahitaez langabetu batek bete zezan170.

Hori gorabehera, 12/2001 Legeak indargabetu du LEren 10. xed. gehi. eta, ondorenez, egun, ezinezkoa da Gobernuak lan egiteko gehieneko adina ezartzea171. Haatik, esanbidez ezarri ez bada ere, litekeena da hitzarmen Apirilaren 30eko 58/1985 KAE. AGren 1987ko urriaren 27ko, 1993ko abenduaren 27ko epaiak (Ar. 7210 eta 7211).

1998ko azaroaren 18ko AGA, Ar. 10001.

171 Aitzitik, uztailaren 12ko 35/2002 Legearen arabera, erretiroa hartzeko mailaz mailako sistema malgua erabili behar da; politika horrek, bada, beste neurri batzuen artean, bateragarri egin ditu erretiroaren pentsioa kobratzea eta lanaldi partziala egitea. Egun, doktrinan eztabaidatu egiten da hitzarmen kolektiboek derrigorreko erretiroa ezar dezaketen ala ez. Derrigorreko erretiroa ezartzearen alde eman dira, besteak beste, Kataluniako Auzitegi Nagusiaren 2002ko otsailaren 6ko epaia (AL 790/2002), eta Euskal Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiaren 2002ko otsailaren 19ko eta 2003ko apirilaren 29ko epaiak (AL 918/2002 eta 841/2003). Aukera horren 169

170

520

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

kolektiboan derrigorreko erretiroa arautzea, baldin eta KAk agindu mugak errespetatzen badira, hau da, erretiroa enplegu-politikaren ondorio izatea eta langileak erretiroaren ondoriozko pentsioa jasotzeko betekizunak betetzea.

C) Ezintasuna LEren 49.1.e art.ak esanbidez ezarri du, lan-kontratua azkenduko dela medikuak emandako altarekin batera, ezintasun iraunkor osoa, erabatekoa edo elbarritasun handia adierazi denean. Salbuespen bakarra da, langileak hobera egitearen ondorioz, lan egiteko gaitasuna berriro balioets daitekeela aurrez ikustea, horrelakoetan, lan-kontratuak bi urtez jarraituko baitu etenda (LEren 48.2 art.). Langilearen ezintasuna zer-nolakoa den zehazteko lan egiteko gaitasuna zein ehunekotan gutxitu den ikusi behar da. Horretarako, ÂŤkontuan hartu behar da lan egiteko gaitasunaren murrizketak duen eragina, ezintasun iraunkorraren arrazoia agertu aurretik, interesatuak gauzatutako lanbidean edo horren lanbide-taldean aritzeanÂť (GSLOren 137.2 art.).

Lan-kontratua azkendu duen ezintasun iraunkorra gertatu behar da kontratua egin ondoren. Enpresaburuak kontratua egiteko unean ezagututako eta onartutako ezintasuna ez da kontratua azkentzeko arrazoia.

Bestalde, ezintasuna irmoa izan behar da. Horrela, ezintasuna adierazi duen administrazio-ebazpenaren aurka errekurtsoa jarri denean, ezintasunean oinarrituta lan-kontratua azken dadin, behin betiko ebazpena eman arte itxaron behar da172; bien bitartean lan-kontratua etenda dago 173.

Gainera, gogora bedi, 1991ko urriaren 14ko AGEren arabera, ezin dela ezintasun iraunkorrik adierazi, baldin eta langileak ez baditu bete pentsioa jasotzeko behar diren betekizunak. Dena den, halakoetan, enpresaburua balia daiteke LEren 52.a art.ak jasotako trebetasunik ezaz, kontratua azkentzeko.

Bukatzeko, langilearen ezintasuna berriro balioesteari dagokionez, behin lanbide-ezaugarriak berreskuratzeko prestazioak jasota, langileak erabateko lehentasunezko eskubidea du lan egin zuen azkeneko enpresan bere kategoriako zein lanbide-taldeko lehenengo hutsunean berriro sartzeko (lan egiteko gaitasun osoa berreskuratu badu), edo bere lan egiteko gaitasunarekin bat datorren lehenengo hutsunean sartzeko174 (ezintasun iraunkor partzialarekin jarraitzen badu). Bi egoera horietan enpresaburuak bi urtez esku-

kontra eman dira, berriz, Madrilgo Auzitegi Nagusiaren 2002ko abenduaren 17ko, 2003ko martxoaren 12ko eta apirilaren 1eko epaiak (AL 217/2003, 839/2003 eta 840/2003), eta Gaztela-Mantxako Auzitegi Nagusiaren 2002ko apirilaren 24ko epaia (AL 216/2003).

172 Denen artetik, 1993ko urriaren 19ko AGE, Ar. 7843.

173 1988ko ekainaren 13ko AGE, Ar. 5277.

174 AGren 1988ko martxoaren 30eko eta 1988ko urriaren 4ko epaiak, Ar. 2413 eta 7521.

LAN-KONTRATUA AZKENTZEA

521

bidea du, gertakizun arrunten ondorioz Gizarte Segurantzan sartu beharreko ugazaben kuota 100eko 50 murrizteko (1451/1983 EDren 2. art.).

3. LANGILEAREN ETA ENPRESABURUAREN ARTEKO ADOSTASUNAREN ONDORIOZKO AZKENTZEA 3.1. Elkarren arteko adostasunaren ondoriozko azkentzea Lan-kontratua azken daiteke «alderdien arteko adostasunaren ondorioz» (LEren 49.1.a art.). Kontratua enpresaburuaren eta langilearen baterako borondatearekin sor daitekeen bezala, azkendu ere horrelaxe egin daiteke, baldin eta alderdien adostasunak inongo akatsik ez badu 175, edo zilegi ez den arrazoirik ez badago176.

Alderdien arteko adostasunaren ondoriozko azkentzeak ez du behar formalitate berezirik177, baina «kitoaren jaso-agirian» barneratu ohi da. Kitoa agiri konplexua da, bi adierazpen desberdin jaso ditzakeelako: bata, kontratua azkentzekoa —baliozkoa, borondateak akatsa duenean izan ezik— eta, bestea, ordainketa aitortzekoa —askatzaile eta baliozkoa, eskubideei uko egin zaienean izan ezik—178.

Jurisprudentziak balio askatzailea eratxiki dio kitoaren jaso-agiriari 179, hau da, kitoak kontratua azkentzen du —eta horrek ez du zertan ekarri eskubideei uko egitea180—, baldin eta, jaso-agiriaren arabera eta alderdien 1988ko ekainaren 22ko AGE, Ar. 5452.

1991ko martxoaren 25eko AGE, Ar. 1898.

177 1990eko uztailaren 18ko AGE, Ar. 6426 178 Ikus Malagako Auzitegi Nagusiaren 1995eko ekainaren 3ko epaia, Ar. 2470.

179 AGren 1991ko urriaren 28ko, 1992ko martxoaren 31ko, eta 2001eko ekainaren 11ko eta azaroaren 26ko epaiak, Ar. 7676, 1896, 625 eta 983: horretarako, nahitaezkoa da jaso-agiri horretatik ondorioztatzea langileak lan-harremanak amaitutzat jotzeko duen borondate nabaria eta zalantzarik gabea.

180 1990eko ekainaren 19ko AGE, Ar. 5486. Lehenagoko epaien inguruan, ikus AGren 1986-3-20, 1986-11-25, 1988-4-26 epaiak, Ar. 1361, 6513, 3029.

Beste gauza bat da, adostasunezko hutsaltzea baliozkoa ez izatea, okerra izateagatik (198610-14 AGE, Ar. 5465: baieztatu ez den ABEren ondoriozko kitoa), moralaren kontrako karia izateagatik (1990-6-19 AGE, Ar. 5486: langileak legeak baimendutakoak baino iraupen luzeagoa duen probaldi itunduan atzera egin duela alegatzearen ondoriozko kitoa); edo akordioa ez-zilegia izateagatik (1991-3-25, Ar. 1898, pertsonalaren ordezkariarekin egindako akordio azkentzailea, hitzarmenaren negoziazioan ez egoteko). Ugaria da AGren jurisprudentzia arazo horien inguruan: Bada, ulertzen da, kitoak adostasunezko azkentzea dakarrela langileak, lana uzteagatik diru-kopuru handia jasotzeaz gain, beste kopuru batzuk lortzeko akzioei eutsi dienean (1982-11-27 AGE, Ar. 6901). Era berean, inolako erreserbarik gabeko «kaleratzearen ondoriozko kitoan» adostasuna dagoela ulertzen da (1984-11-5 AGE, Ar. 5804). Gauza bera gertatzen da ondoko 175 176

522

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

jokabidea aintzat hartuta, kontratua azkentzeko borondatea ondoriozta badaiteke.

LEren 49.2 art.aren arabera, kitoaren jaso-agiria sinatzean, langileak eskubidea du, lege-ordezkari bat bertan egon dadila eskatzeko. Kitoaren jaso-agirian ezarri behar da, langileak bere lege-ordezkariaren aurrean sinatu duela kitoa, edo ez duela eskubide hori egikaritu. Era berean, jaso-agiri horretan jaso daiteke, kasuan kasuko ondoreei dagokienez, kitoa sinatzeko unean, enpresaburuak lege-ordezkaria bertan egotea eragotzi duela.

Bestalde, LEren 64.1.5 art.ak ezarri du, enpresa-batzordeak lan-harremanak amaitzeko erabili diren «agiri-ereduen» berri izateko eskubidea duela. Agiri horien artean daude, hain justu ere, kitoaren jaso-agiriak.

Kontratua alderdien arteko adostasunez azkendu bada, berez, ez da sortuko alderdientzat inolako kalte-ordainik, baina, gehienetan, horien inguruko itunak egin ohi dira.

3.2. Itundutako arrazoien bidezko azkentzea Lan-kontratua azkenduko da, «kontratuan baliozkotasunez ezarritako arrazoiak direla bide, horiek enpresaburuak era nabarian eskubideaz abusatzea dakartenean izan ezik» (LEren 49.1.b art.).

Egin-eginean ere, legeak arrazoi azkentzaile gisa onartu du alderdiek baliozkotasunez kontratuan ezar dezaketen baldintza suntsiarazlea, hots, bihar-etziko nahiz zalantzazko gertaera edo alderdiek ezagutzen ez duten irahauetan ere: adostasun-akatsa frogatu gabe, lanuztea jaso duen kitoarekin (1986-5-13, Ar. 2542); ordezkarien aurrean sinatutako kitoarekin, kontzeptu guztiak kitatutzat jota (1986-11-17 AGE, Ar. 6688); lanuztea baieztatu duen kitoarekin, nahiz eta kaleratzearen ondorioz izan («gaur utzi du lana kaleratzearen ondorioz»: 1988-2-29 AGE, Ar. 965. Aitzitik, ulertzen da, ez dagoela alderdien arteko adostasunik, kitoaren idazkerak elkarren aurkako adierazpenak dituenean —batetik, lan-harremanak kitatutzat jotzen dira; baina, bestetik, adierazten da lanuztea dagoela kaleratzearen ondorioz—), interpretazioa ezin baita mesedegarria izan agirian iluntasuna sartu duen alderdiarentzat (1986-9-29, AGE, 5191). Egitate garaikideen ondorioz ere, alderdien arteko adostasuna dagoela ulertzen da (bere herrialdera itzuliko den atzerritarrak sinatutako kitoa: 1989-10-10 AGE, 7152). Orobat, balio askatzailea du lege-iruzurrez egindako aldi baterako kontratua hutsaltzeko kitoak (2001eko azaroaren 26ko AGE, Ar. 983/02).

Haatik, beste batzuetan, kitoak zorren likidazioa bakarrik jaso du, baina ez alderdien arteko akordio azkentzailea. Hori berori gertatzen da, besteak beste, kitoaren idazkerak elkarren aurkako adierazpenak dituenean (1986-9-29 AGE, Ar. 5191); obra jakin baterako aldi baterako kontratua amaitzeko sinatu kitoarekin (1986-12-2 AGE, Ar. 7257); ABEren egoera amaitzean sinatutako kitoarekin (1988-10-4 AGE, Ar. 7521); kitoa enpresaburuak aldi baterako kontratua azkentzeko erabakiaren ondorioa denean (1998-6-24 AGE, 5788); lan-harremanei eusteko egitate garaikideei lotutako enpresa-subrogazioaren ondoriozko kitoa dagoenean (1999-3-16 AGE, Ar. 2995); edo aldi baterako kontratu baten luzapenaren amaierarekin bat datorren kitoarekin (1999-11-3 AGE, Ar. 3962).

LAN-KONTRATUA AZKENTZEA

523

ganeko gertaera (KZren 1113. art.). Esate baterako, jurisprudentziak onartu egin du Administrazioaren erabakiek181 zein beste inguruabar batzuek182 kontratuaren jarraipena baldintzatzea.

Itundutako baldintza suntsiarazlea abusuzkoa izanez gero (KZren 7.2 art.), kontratua baliozkoa izango da, eta klausula suntsiarazlea, kontrara, deuseza (LEren 9.1 art.)183. Abusuzkoa da, berbarako, ÂŤarrazoirik ezarri gabe, lan-harremanak amaitutzat jotzeko erabakia enpresaburuaren borondatearen arabera utzi duen baldintzapeko klausula nahibadakoaÂť 184. Seguru asko, lege-iruzurra da arrazoi suntsiarazle gisa beste mekanismo azkentzaile bat jasotzea klausula batean, esaterako, administrazio-baimena behar duten ekonomia- eta teknologia-arrazoiak.

Itundutako baldintza suntsiarazlea betetzean, kontratua ez da zuzenean azkenduko. Haatik, LEk horren inguruan ezer esan ez arren, alderdietako batek salatu behar du hori (KZren 1113. art.aren arabera, baldintza suntsiarazlea bete dadin, baldintza bete dela salatu behar da). Aurreabisurik ez dago, ezin delako egon. Salaketarik ez badago, kontratua iraupen mugagaberik gabe luzatuko da isilbidez. Hala ere, aurkakoa froga daiteke, alegia, lan-zerbitzuak aldi baterako izaera duela (analogiaz aplikatzen da LEren 49.1.c art.).

Amaitzeko, alderdiek ez dute kalte-ordainik jasotzeko eskubiderik, hori esanbidez itundu denean izan ezik.

3.3. Aldi baterako kontratuak azkentzea Lan-kontratua azkenduko da itundutako epea igarotzeagatik edo kontratuaren objektu den obra edo zerbitzua burutzeagatik (LEren 49.1.c art.).

Horrelakoetan, azkentzea salatzeaz gain, kontratuaren iraupena urtebete baino luzeagoa bada, gutxienez, 15 eguneko aurreabisua eman behar da.

Langileak kalte-ordaina jasotzeko eskubidea du, bitarteko kontratuetan, eta laneratze- eta heziketa-kontratuetan izan ezik. Kalte-ordain horren zenbatekoa da lanean egindako urte bakoitzeko 8 eguneko aldiari dagozkion alokairuen zenbatekoa edo kasuan kasuko zati proportzionala. Edonola ere, hitzarmen kolektiboak kalte-ordain handiagoa edo txikiagoa ezar 181 Erabaki horien artean daude, berbarako, administrazio-baimena izaten jarraitzea (1983ko ekainaren 20ko AGE, Ar. 3024), Administrazioak kontratua sendestea (1986ko azaroaren 15eko AGE, Ar. 6349) edo lanbide-txartel jakin bat berriztatzea (1989ko azaroaren 3ko AGE, Ar. 6059).

182 Besteak beste, itundutako etekina lortzea (1986ko azaroaren 13ko AGE, Ar. 6338), lanbide-titulazio jakin bat izatea (1985eko abenduaren 5eko AGE, Ar. 6059) eta kontratuaren jarraipena antolaketaren gaineko azterketa baten iraupenari lotzea (1996ko otsailaren 28ko AGE, Ar. 2738) edo kontrata baten iraupenari (1997ko urtarrilaren 15eko AGE, Ar. 497).

183 1986ko irailaren 15eko AGE, Ar. 4973.

184 1989ko urriaren 25eko AGE, Ar. 7437.

524

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

dezake. Kalte-ordain horiek ez zaizkie aplikatuko, ordea, 2001eko martxoaren 4a baino lehenago egindako kontratuei, horiek azkentzeko data edozein dela (12/2001 Legearen 2. xed. gehi.).

Oraingoz nahikoa da aldi baterako kontratazioaren inguruan 9. gaian egindako azterketara jotzea. Dena den, gogora bedi bat datozela aldi baterako kontratu baten azkentzea eskatzeko iraungitze-epea eta kaleratzea eskatzeko iraungitze-epea: hogei egun baliodun (LEren 59.3 art.).

OINARRIZKO BIBLIOGRAFIA BLANCO MARTÍN, J. M.: «La regulación del despido disciplinario en la nueva legislación laboral», in La reforma del mercado laboral (zuz. VALDÉS), Valladolid, Lex Nova, 1994, 431. or. eta h.; BRIONES GONZÁLEZ, C.: La extinción del contrato de trabajo por causas objetivas, Madril, LGSM, 1995; DEL REY GUANTER, S.: «Los despidos por causas enpresariales y fuerza mayor», in RL 1994, 17-18. zk., 167. or. eta h.; GOERLICH PESET, J. M.: La extinción del contrato de trabajo, Valentzia, Tirant lo Blanch, 1994; GOERLICH PESET, J. M.: «Los despidos colectivos», in Comentarios a las leyes laborales. La reforma del ET (zuz.

BORRAJO), Madril, Edersa, 1994, II. liburukia, 87. or. eta h.; GONZÁLEZ-POSADA MARTÍNEZ, E.: «El despido colectivo en el ET», in AL, 1995, 23. zk., 357. or. eta h.; MARTÍNEZ EMPERADOR, R.: «Extinción del contrato de trabajo por cumplimiento del término convenido», in Comentario a las leyes laborales. La reforma del ET (zuz. BORRAJO), Madril, 1994, II. liburukia, 41. or. eta h.; MOLERO MANGLANO, C.: «La armonización de puestos de trabajo en el reformado art. 52.c del ET a la luz de su primer tratamiento jurisprudencial», in AL, 1995, 27. zk., 447. or. eta h.; MONEREO PÉREZ, J. L.-MORENO VIDA, M. N.: «Forma y procedimientos del despido disciplinario», in Comentarios a las leyes laborales. La reforma del ET (zuz. BORRAJO), Madril, 1994, II. liburukia, 189. or eta h.; PRADOS DE REYES, F. J.: «Despidos colectivos», in La reforma laboral de 1994 (zuz. ALARCÓN), Madril, Pons, 1994, 225. or. eta h.; RAMÍREZ MARTÍNEZ, J. M.: «El despido por causas objetivas: la amortización de puestos de trabajo», in Comentarios a las leyes laborales. La reforma del ET (zuz. BORRAJO), Madril, Edersa, 1994, II. liburukia, 61. or. eta h.; RODRÍGUEZ DE LA BORBOLLA, J.: De la rigidez al equilibrio flexible, Madril, CES, 1994; SALA FRANCO, T.: La extinción del contrato de trabajo por muerte, jubilación e incapacidad del empresario, Valentzia, Tirant lo Blanch, 1994; SENRA BIEDMA, R.: «Los despidos individuales y plurales», in La reforma laboral de 1994 (zuz. ALARCÓN), Madril, Pons, 1994, 247. or. eta h.; VALDÉS DAL-RE, F.: «Los despidos por causa económica», in La reforma del mercado laboral (zuz. VALDÉS), Valladolid, Lex Nova, 1994, 395. or. eta h.; VIQUEIRA PÉREZ, C.: La resolución del contrato de trabajo a instancias del trabajador por incumplimiento del empresario, Madril, Civitas, 1993; ZENBAIT AUTORE: Estudios sobre el despido disciplinario, Madril, ACARL, 1992, 2. argitaraldia.

Hamaseigarren gaia

LAN-HARREMAN BEREZIAK Laburpena: 1. Ohar orokorrak.—2. Goi-zuzendaritzako langileak.—3. Merkataritzako ordezkariak.—4. Etxeko zerbitzupeko langileak.—5. Kirolari profesionalak.—6. Jendaurreko ikuskizunetako artistak.—7. Portuko zamaketariak.—8. Bestelako lan-harreman batzuk.

1. OHAR OROKORRAK LEren 2. art.ak lan-harreman berezi batzuk zerrendatu ditu. Hain zuzen ere, lan-harreman berezi horietara biltzen dira ondoko subjektuak: goi-zuzendaritzako langileak, etxeko zerbitzuetako langileak, espetxeetan dauden zigortuak, kirolari profesionalak, jendaurreko ikuskizunetako artistak, merkataritzako ordezkariak, lantoki berezietan lan egiten duten minusbaliatuak eta portuko zamaketariak. Alabaina, artikulu horrek ez du zerrenda itxirik jaso, hau da, lan-harreman berezi gehiago izan daitezke, legeak beste lan-harreman batzuei ere izaera hori aitortuz gero. Indarrean dagoen LEk ez ditu aipatu establezimendu militarretan zerbitzuak ematen dituen pertsonal zibilaren harremanak, nahiz eta LEren jatorrizko idazketak lan-harreman berezitzat jo hori (7. azk. xed.) eta, gerogarrenean, manu hori garatzeko 2205/1980 ED aldarrikatu.

Lan-harreman bereziak barneratzen dituzten arauek Konstituzioak aitortu oinarrizko eskubideak errespetatu behar dituzte (LEren 2.2 art.).

2. GOI-ZUZENDARITZAKO LANGILEAK Aplikatu beharreko arautegia. Abuztuaren 1eko 1382/1985 ED. EDren 3. art.ak ezarri du lan-harreman berezi horiek arautu behar dituztela banakako kontratuek, eta, horiek arautu gabeko kontuetan, merkataritza-arautegiak eta arautegi zibilak. Dena den, banakako kontratuek errespetatu behar dute EDk edo LEk aginduzko izaerarekin ezarritakoa, bai eta gainerako lan-arau orokorrek ezarritakoa ere, EDk edo banakako kontratuek esanbidez horietara jo dutenean.

Bestalde, goi-zuzendaritzako langileei ezin zaie aplikatu hitzarmen kolektiborik.

Lege-kontzeptua. EDk goi-zuzendaritzako langile gisa hartu ditu enpresako titulartasun juridikoari lotutako ahalmenak betearazten dituzten

526

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

langileak. Hori dela eta, langile horiek ez dute parterik hartzen ordezkaritza-organoetan, ez hautesle legez, ezta hautagai legez ere. Halaber, langileok euron eginkizunak bete behar dituzte autonomiaz eta erantzukizun osoz, soil-soilik enpresaren titularrak (goi-agintea duen pertsonak edo organoak) emandako irizpide eta jarraibideek mugatuta (EDren 1.2 art.). Manu horren gaineko jurisprudentzia interpretatzaileak ezarritakoari jarraituz, ondoko ondorio hauek atera daitezke1: a) Enpresaren titulartasunari datxezkion ahalmenak egikaritu eta horiek bildu behar dira «erabaki oinarrizko eta estrategikoen esparrura»2, horretarako kontuan hartu gabe ahalordea emateko egintza formalik dagoen ala ez3. b) Ahalmenak izan behar dira enpresako xede orokorren ingurukoak.

Bestela esanda, goi-zuzendariari eratxikitako ahalmenok «ukitu behar dituzte enpresak irauteko eztabaidaezineko garrantzia duten esparru funtzionalak eta enpresako jarduera osoa edo hark dituen xedeetarako garrantzi handiko kontuak direnak»4. c) Goi-zuzendariak autonomiaz eta erantzukizun osoz jardun behar du, alegia, behar den besteko independentziarekin. Hala ere, enpresaren gobernuko eta administrazioko goi-organoek emandako irizpideek eta jarraibideek mugatuko dute goi-zuzendariaren jarduera. Hortaz, enpresan zuzendaritza-ahalmenak dituen pertsona oro ez da zertan goi-zuzendaria izan; bada, ez dira goi-zuzendariak enpresaren beste zuzendaritza-organo eskuorde batzuetatik jarraibideak jasotzen dituztenak5.

Kontratuaren forma. Kontratua idatziz egin behar da, bikoizturik eta gutxieneko edukiarekin. Gutxieneko eduki horri dagokionez, kontratura bildu behar dira alderdien identifikazioa, kontratuaren objektua, hitzartutako ordainsariak, kontratuaren iraupena eta EDk agindu osterantzeko klausulak (lanaldia, arduraldi osoa, enpresarekin ez lehiatzeko eginbeharra edo kontratua azkentzearen ondoriozko kalte-ordainak) (EDren 4. art.). Kontratua ez bada idatziz egin, ulertu behar da langilea goi-zuzendaria dela, baldin eta beraren lanbide-prestazioak izaera hori badu (EDren 4.1 art.).

Modalitateak. Kontratuak izan dezake alderdiek erabakitako iraupena.

Idatzizko itunik izan ezean, uste da, kontratuak iraupen mugagabea duela

1993ko ekainaren 17ko AGE, Ar. 4762.

AGren 1990eko martxoaren 6ko eta 1997ko apirilaren 22ko epaiak, Ar. 1767, eta 3492.

3 1991ko martxoaren 18ko AGE (Ar. 1870). Ahalmenak ezeztatzean, berez, ez dira lan-harremanak aldaberrituko, hots, lan-harreman bereziak ez dira lan-harreman arrunt bihurtuko, 1997ko uztailaren 12ko AGE, Ar. 6259.

4 AGren 1990eko urtarrilaren 30eko eta irailaren 12ko epaiak, Ar. 233 eta 6998.

5 AGren 1990eko martxoaren 13ko eta 1990eko irailaren 12ko epaiak, Ar. 1990 eta 2065.

1 2

LAN-HARREMAN BEREZIAK

527

(EDren 6. art.). Gainera, kontratua egin daiteke lanaldi osorako edo lanaldi partzialerako6.

Probaldia. Kontratu horietan probaldia hitzar daiteke, baina kontratuak iraupen mugagabea izanez gero, probaldiak inoiz ezingo du gainditu bederatzi hilabete (EDren 5.1 art.). Zernahi gisaz, aldi baterako kontratuetan ezin da probaldirik ezarri. Amaitzeko, probaldia aintzat hartu behar da antzinatasun-ondoreetarako (EDren 5.2 art.).

Eskubide eta betebeharrak. Goi-zuzendaritzako langileek debekatua dute beste enpresa batzuekin beste lan-kontratu batzuk egitea (enpresa horiek lehiakideak izan ala ez), salbu eta enpresaburuak horretarako baimena eman edo idatzizko itunak aurkakoa ezarri duenean. Uste da, enpresaburuak baimena eman duela, beste enpresa batekiko lotura jendaurrekoa izan eta lan-kontratu bereziak lotura hori baztertu ez duenean (EDren 8.1 art.).

Enpresak aldi jakin batez goi-zuzendariari lanbide-espezializazioa eman dionean, kontratuan itun daiteke enpresaburuak kalte-galeren ondoriozko kalte-ordaina jasotzeko eskubidea izango duela, baldin eta goi-zuzendariak bere lana bertan behera utzi badu ezarritako epe-muga iritsi baino lehenago (EDren 8.2 art.).

Bestalde, itun daiteke lan-kontratua azkendu ostean langilea enpresarekin ez lehiatzea. Hori itundu ahal izateko, debekuak, asko jota, bi urteko iraupena izan behar du, enpresaburuak benetako industria- zein merkataritza-interesa izan behar du, eta goi-zuzendariari konpentsazio ekonomiko egokia eman behar zaio (EDren 8.3 art.).

Langile arrunta mailatik igo denean enpresako goi-zuzendaritzako lanpostu batera edo enpresa horrekin talde-harremanak zein antzeko beste elkartze-izaerako harremanak dituen beste enpresa bateko lanpostu batera, kontratuan idatziz zehaztu behar da kontratu berezi berriak lehengo kontratu arrunta ordeztu ala eten duen. Kontratuan ez bada hori zehaztu, ulertu behar da, lan-harreman arruntak etenda geratu direla. Aitzitik, aukeratu bada kontratu berezi berriak lehengo kontratu arrunta ordeztea, aukera horrek ondoreak sortuko ditu aldaberritzea erabaki eta bi urtera. Kontratu arrunta etenda geratu bada, kontratu berezia azkentzean, langileak aukera dezake berriro ere lan-harreman arruntak izatea. Orobat, diziplinako kaleratze bidezkoa dagoenean izan ezik, langileak eskubidea du, kontratu berezia azkentzearen ondorioz dagozkion kalte-ordainak jasotzeko (EDren 9. art.).

Goi-zuzendari izandako denbora ez da kontuan hartuko, langileak lan-harreman arruntetan izan dezakeen antzinatasuna zehazteko 7.

Ordainsariak. Ordainsariak dira banakako lan-kontratuan itundutakoaren araberakoak (EDren 4.2.c art.), eta aplikatu behar zaizkie enbargaezin6 7

1997ko otsailaren 3ko AGE, Ar. 975.

AGren 1985eko martxoaren 6ko eta 1990eko martxoaren 27ko epaiak, Ar. 1282 eta 2356.

528

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

tasunaren inguruan alokairuek dituzten bermeak (LEren 27.2 art.), likidazioaren eta ordainketaren inguruko erregelak (LEren 29. art.), alokairuek duten babesa (LEren 32. art.) eta Alokairuak Bermatzeko Funtsaren inguruko erregelak (LEren 33. art., LEren 5. xed. gehi.ak ezarritakoaren ariora).

Lanaldia. Lanaldiari dagokionez, banakako lan-kontratuan zehaztu behar dira lansaioa, ordutegiak, jaiegunak, baimenak eta oporrak. Alabaina, horien arabera langileek eman behar dituzten lan-zerbitzuek ezin dituzte modu nabarmenean gainditu kasuan kasuko lanbide-esparruko langileek ohikotasunez emandako lan-zerbitzuak (EDren 7. art.).

Kontratua etetea. EDk esanbidez jo du LEren 45. art.ra, kontratua etetearen inguruan ezarritako ondore eta arrazoiei dagokienez (EDren 15.2 art.).

Enplegatzailea konkurtso-egoeran bada, konkurtsoaren izapideak egin bitartean, konkurtsoko administrazioak aukera izango du, goi-zuzendaritzako langileen kontratuak eteteko, bere ekimenez edo zordunak hala eskatuta (KLren 65.1 art.).

Faltak eta zehapenak. Banakako lan-kontratuan ezarri behar da goi-zuzendariaren falta eta zehapenen araubidea. Dena dela, gerogarrenean, epaiketan berrikus daiteke goi-zuzendariak egindako falten eta enpresaburuak horien inguruan ezarritako zehapenen kalifikazioa. Faltak hamabi hilabetera preskribatuko dira, horiek egin zirenetik edo enpresaburuak horien berri izan zuenetik zenbatzen hasita (EDren 13. art.) 8.

Kontratua azkentzea. LEk araututakoa da kontratua azkentzeko araubidea (EDren 12. art.), baina badira berezitasun batzuk. Ondoko hauek dira, bada, berezitasun horiek: a) Goi-zuzendariak bere borondatez azken dezake kontratua, baina, horretarako, gutxienez, hiru hilabeteko aurreabisua eman behar du, edo sei hilabetekoa, baldin eta hori itundu bada, idatziz, iraupen mugagabeko zein bost urte baino iraupen luzeagoko kontratuetan (EDren 10.1 art.).

Goi-zuzendariak ez duenean aurreabisurik eman, enpresaburuak kalte-ordaina jasotzeko eskubidea izango du. Kalte-ordain hori da aurreabisua eman gabe zenbat denbora igaro eta epe horri dagozkion alokairuen zenbatekoa (EDren 10.2 art.). b) Egoera batzuetan, goi-zuzendariak alde bakarrez azken dezake kontratua —ez epaiketa bidez—, aurreabisurik eman gabe (EDren 10.1 art.).

Berebat, horrelakoetan, goi-zuzendariak eskubidea du, itundutako kalte-ordainak jasotzeko, edo, horrelakorik itundu ezean, jaso behar du, eskudirutan, lanean egindako urte bakoitzeko, zazpi eguneko aldiari dagozkion alokairuen zenbatekoa, betiere, sei hilabeteko mugarekin. Hain justu ere, ondoko egoera hauetan gerta daiteke hori (EDren 10.3 art.): 8

1990eko urtarrilaren 26ko AGE, Ar. 218.

LAN-HARREMAN BEREZIAK

529

1. Lan-baldintzen funtsezko eraldaketek modu nabarian kalte egin diezaieketenean goi-zuzendariaren lanbide-prestakuntzari eta duintasunari, edo enpresaburuak eraldaketok gauzatzeko onustea modu astunean hautsi duenean.

2. Itundutako alokairua ordaindu ez denean, edo behin eta berriro hori ordaintzeko atzerapenak daudenean.

3. Enpresaburuaren kontratu-betebeharren inguruan beste edozein ez-betetze astun dagoenean, ez-betetzea ezinbesteko kasuaren ondorio denean izan ezik. Egin-eginean ere, ezinbesteko kasuaren ondorioz enpresaburuak ez du ordaindu behar kalte-ordainik.

4. Enpresaren oinordetza dagoenean edo horren titulartasuna modu garrantzitsuan aldatu denean, baldin eta horren ondorioz enpresako organo artezkariak edo enpresa horren jarduera nagusiaren edukia eta planteamendua berriztatu badira. Gainera, kontratua azkendu behar da aldaketa horiek gertatu eta hurrengo hiru hilabeteetan.

5. Enplegatzailearen konkurtso-egoeraren izapideak egin bitartean goi-zuzendariaren kontratua eten bada, goi-zuzendariak kontratua azkendu eta kalte-ordainak jasotzeko eskubidea izango du, hilabete lehenago aurreabisua emanez gero (KLren 65.2 art.). c) Enpresaburuak kontratua azken dezake atzera egite hutsarekin, hots, kontratua azkentzea justifika dezakeen inolako arrazoirik gabe. Nahikoa da enpresaburuak bere erabakia idatziz jasotzea eta, gutxienez, hiru hilabeteko aurreabisua ematea, edo aurreabisua eman gabe zenbat denbora igaro eta epe horri dagozkion alokairuen zenbatekoa ordaintzea. Goi-zuzendariak eskubidea du kontratuan itundutako kalte-ordaina jasotzeko 9, eta, horrelakorik itundu ezean, jaso behar du, eskudirutan jaso ere, lanean egindako urte bakoitzeko, zazpi eguneko aldiari dagozkion alokairuen zenbatekoa, betiere, sei hilabeteko mugarekin (EDren 11.1 art.). d) Kontratua azken daiteke goi-zuzendariaren diziplinako kaleratzea dela-eta. Edonola ere, kaleratze hori gauza dadin, aintzat hartu behar dira LEren 55. art.ak ezarritako forma eta ondoreak. Hori gorabehera, badira berezitasun batzuk (EDren 11. art.aren 2 eta 3. paragrafoak): 1. Bidegabeko kaleratzearen ondoriozko kalte-ordainari helduz, kontratuan ezarritako zenbatekoa hartu behar da kontuan, eta, horrelakorik zehaztu ezean, langileari eman behar zaio, eskudirutan, lanean egindako urte bakoitzeko, hogei eguneko aldiari dagozkion alokairuen zenbatekoa, betiere, hamabi hilabeteko mugarekin.

9 Nahiz eta kalte-ordaina bidegabeko kaleratzearen ondorioz itundu, 1996ko ekainaren 6ko AGE, Ar. 4995.

530

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

2. Kaleratzea bidegabea edo deuseza izanez gero, enpresaburuak eta goi-zuzendariak elkarren artean erabaki behar dute enpresan berriro onartzea ala arestian aipatu kalte-ordainak jasotzea. Adostasunik lortu ezean, goi-zuzendariak kalte-ordainak jasoko ditu.

3. Ez dago izapidetza-alokairuak ordaintzeko kondenarik 10. e) Enplegatzailearen konkurtso-egoera adieraziz gero, konkurtsoko epaileak kontratu-azkentzearen ondorioz goi-zuzendariari dagokion kalte-ordaina murritz dezake; bada, epaileak hori erabakiz gero, itundutako kalte-ordaina ondorerik gabe geratuko da, baldin eta horren ordez emango den kalte-ordaina, gutxienez, lan-legeriak kaleratze kolektiboetarako ezarritakoa beste bada (KLren 65.3 art.). Konkurtsoko administrazioak epaileari eska diezaioke kreditu horren ordainketa atzeratzea, kalifikazio-epaia irmo egin arte (KLren 65.4 art.).

3. MERKATARITZAKO ORDEZKARIAK Aplikatu beharreko arautegia. Merkataritzako ordezkarien lan-harreman bereziak arautu ditu abuztuaren 1eko 1438/1985 EDk, baina kontuan hartu behar dira aplikatu beharreko hitzarmen kolektiboa eta banakako lan-kontratua. LEk izaera ordeztailea du, hau da, ez da aplikatuko, EDk esangura orokorrean baztertu duenean, edo, gai zehatz baten inguruan, bat ez datozenean LEren arauketa eta merkataritzako ordezkariaren lan-harreman bereziak11.

Lege-kontzeptua. EDrentzat merkataritzako ordezkaria da enpresaburu batentzat merkataritzako eragiketak bultzatu zein burutzen dituen pertsona fisikoa, eragiketon arriskua edo mentura bere gain hartu gabe. Jarduera nagusi horrekin batera eragiketako ondasunak banatzea itun daiteke (EDren 1.1 art.). Kontura bedi, EDk merkataritzako eragiketak aipatu dituela, ez, ordea, merkatu-gaien salerosketen gaineko eragiketak. Hortaz, merkataritzako eragiketetara bil daitezke ondasun higiezinak, sozietateetako partaidetzak edo bezeroen erakartzea.

Haatik, lege-kontzeptu horretatik at daude (EDren 1.2 art.): a) Enpresako langileak, eginkizun berberak izan arren, eginkizunok enpresako lokaletan gauzatzen dituztenean, lokalotan dutenean euron lanpostua edo enpresako lan-ordutegia dutenean (berbarako, salmenta-agenteak eta merkataritzako artekariak). b) Merkataritzako agenteak. Merkataritzako agenteak dira etengabean enpresaburu batentzat edo batzuentzat merkataritzako eragiketak bultzatzen 10 11

AGren 1993ko martxoaren 12ko eta 1999ko urtarrilaren 4ko epaiak, Ar. 2410 eta 801.

1993ko urtarrilaren 20ko AGE, Ar. 101.

LAN-HARREMAN BEREZIAK

531

edo burutzen dituztenak, enpresa-erakunde autonomo baten titular izanda.

Enpresa-erakunde autonomoa da bere instalazioak eta langileak dituena.

EDk uste du, ez dagoela enpresa-erakunde autonomorik, enpresak enpresaburuaren jarraibideak bete dituenean, esate baterako, ondoko gai hauei dagokienez: lan-ordutegia, ibilbidea, banaketak egiteko irizpideak, prezioak edo eskaerak eta kontratuak egiteko formak. Esangura horretan, gogora bedi agentzia-kontratua arautu duen legeak ezarritakoa agentearen independentziaren inguruan12 (ikus 8. gaia, 2.2.6. epigrafea). c) Aseguru-agenteak (aseguru pribatuak egiteko legea) 13 eta bankari ez diren korrespontsalak14.

Kontratuaren forma. Kontratua idatziz egin behar da, hirukoiztuta —kopia bana alderdientzat eta beste bat Enpleguaren Bulegoarentzat— eta gutxieneko edukiarekin. Hain justu ere, kontratuak nahitaez jaso behar ditu: alderdien identifikazioa, gauzatu beharreko merkataritzako eragiketak, langileari eratxikitako ahalmenak, esklusibotasuna dagoen ala ez, eragiketak egiteko lurraldea, mugape jakin bat dagoen ala ez, ordainsariak eta kontratuaren iraupena. Bestalde, behar izanez gero, eranskinetan aipatu behar dira inbentarioa, produktuen lagin-bilduma edo zerrendari eta enpresaburuak langileari utzitako lanabesei emandako balioa eta langileak ekarritako tresnen zerrenda (EDren 2. art.).

Modalitateak eta probaldia. Kontratuak alderdiek itundutako iraupena izango du, baina aldi baterako kontratuek, gehienez, hiru urteko iraupena izan dezakete. Itunik egin ezean, uste da, kontratuak iraupen mugagabea duela (EDren 3. art.aren 1 eta 2. paragrafoak).

Kontratuaren iraupena hiru urtekoa baino laburragoa bada, alderdiek itun berriak egin ditzakete, kontratuaren iraupena luzatzeko, baina orotara, hau da, luzapen eta guzti, kontratuak hiru urteko iraupena izan dezake 15. Zuzenean luzatuko dira, hiru urteak bete arte, hiru urte baino iraupen laburragoko kontratuak, baldin eta, gutxienez, hilabete lehenago salatu ez badira, eta luzapena esanbidez itundu ez bada (EDren 3.2 art.).

Probaldiari dagokionez, EDren 3.3 art.ak LEren 14. art.ak ezarritakora jo du.

Eskubide eta betebeharrak. Enpresaburuak ondoko betebehar hauek ditu merkataritzako ordezkariekiko (EDren 7. art.): a) Ordainsariak eta joan-etorriko gastuak ordaintzea.

AGren 1996ko uztailaren 2ko eta urriaren 21eko epaiak, Ar. 5631 eta 8177.

AGren 2001eko azaroaren 13ko eta 2002ko apirilaren 9ko epaiak, Ar. 836/02 eta 5286.

Baina ez aseguruen azpiagentea: 2001eko urriaren 15eko AGE, Ar. 1503.

14 1981eko azaroaren 17ko MA eta 1995eko martxoaren 23ko AGE, Ar. 2769.

15 1993ko azaroaren 29ko AGE, Ar. 7091.

12 13

532

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

b) Lanabesak euron esku jartzea (agiriak eta beharrezkoak diren materialak). c) Berehala komunikatzea proposatutako eragiketak onartu ala ezetsi diren. d) Bezeroekin kontratuak betetzea, itundutakoaren arabera. e) Merkataritzako ordezkariaren lanarentzat garrantzitsuak izan daitezkeen enpresako gorabeherak komunikatzea (esate baterako, baliteke aldatzea eskainitako produktuak edo zerbitzuak, prezioak zein kontratazioko baldintzak, gauzatu beharreko eragiketa-kopurua edota ordezkariak eta bezeroak). f) Enpresaburuak eman behar dio merkataritzako ordezkariari bezeroek egindako eskarien berri, baldin eta kontratuan ezarri bada eskariok merkataritzako ordezkariak bete behar dituela. g) Kontratuan itundu edo EDren arauketatik ondoriozta daitezkeen osterantzeko betebeharrak.

Merkataritzako ordezkariak ondoko betebehar hauek ditu (EDren 9. art.): a) Berari dagokion jarduera bete behar du, enpresaburuaren jarraibideei jarraituz eta horren interes legitimoak defendatuz. b) Beste enpresa batzuekin izan dezakeen elkarlehia desleiala saihestu behar du, bai eta bere enpresaren entzute galtzea ere. c) Enpresaburua berehala informatu behar du gauzatu dituen eragiketen eta horien inguruabarren gainean. d) Parte hartutako merkataritzako eragiketen kobrantza kudeatu behar du, kontratuan horrela itundu bada. e) Eragiketak bultzatzeko jardueren berri eman behar dio enpresaburuari. f) Enpresa lehiakideei ezin die zerbitzurik eman, horretarako baimena jaso duen ituna izan ezik. g) Kontratuan ezar daitezkeen gainerako betebeharrak.

Gainera, aintzat hartu behar dira LEren 4 eta 5. art.ek ezarritako oinarrizko lan-eskubide eta -eginbeharrak (EDren 12. art.).

Bezeroak, lurraldea eta lanabesak. EDren 5 eta 6. art.ek arautu dituzte zehatz-mehatz inguruabar horiek: a) Merkataritzako ordezkariek eskubidea dute aitor diezazkien kontratuaren hasieran eratxikitako bezeroak eta eurok gerogarrenean eurenez lortutako bezeroak. Kontratuaren hasieran eratxikitako bezeroak eranskin batean jaso behar dira, eta eranskin hori behin eta berriro eguneratuko da merkataritzako ordezkariak gerogarrenean lortutako bezeroekin. b) Kontratuan zehaztu behar da merkataritzako ordezkariak jardun beharreko lurraldea edo mugartea, eta alderdietako inork ezin du bere aldetik esparru hori aldatu. Enpresaburuak betebehar hori ez badu bete, langile bati eratxikitako lurraldea beste langile bati edo batzuei eratxikiz, dirutan kon-

LAN-HARREMAN BEREZIAK

533

pentsatu behar du lehenengo langilea. Alabaina, enpresaburuaren ez-betetze hori dela eta, langileak kontratua azkentzea eska dezake. Halaber, kontratua azkenduz gero, langileak eskubidea izango du ondoko kalte-ordain hauek jasotzeko: lanean egindako urte bakoitzeko, hogei eguneko aldiari dagozkion alokairuen zenbatekoa, betiere, 9 hilabeteko mugarekin, eta langileak lortutako bezero gehiagoren araberako kalte-ordain berezia (EDren 11. art.)16. c) Enpresaburuak merkataritzako ordezkariari utzi badizkio bere artikuluen lagin-bilduma, produktuak zein lanabesak, kontratuari erantsi behar zaio horien inbentarioa. Langileak lagin-bildumak edo lanabesek jasan dezaketen galeren eta narriaduren gaineko erantzukizuna du, baldin eta galera eta narriadura horiek haren erruagatik zein zabarkeriagatik eragin badira.

Orobat, langileak erantzun behar du, galera edo narriadurak gertatu eta, hamar eguneko epean, enpresaburuari horren berri eman ez dionean. Aurkakorik itundu ezean, kontratua amaitzean, langileak enpresaburuari itzuli behar dizkio utzitako lagin-bildumak eta lanabesak.

Enpresaburuak une egokian eman behar dizkio lagin-bildumak edo lanabesak merkataritzako ordezkariari. Ildo horretatik, enpresaburuak ezin ditu horiek hamabost egun baino gehiagotan atxiki, eguneratzeko edo eraldatzeko; betebehar hori bete ezean, langileak eskubidea izango du, berandutzak eragindako kalte-galeren ondoriozko kalte-ordaina jasotzeko.

Enpresaburuak, berebat, denboraz eman behar dizkio merkataritzako ordezkariari, hirugarrenekin kontratuak egin ditzan, nahitaezko tarifak eta gainerako baldintzak.

Ordainsariak. Itundutakoaren arabera, merkataritzako ordezkariak jaso ditzakeen ordainsariak izan daitezke zenbateko finkoak bakarrik, komisioak bakarrik edo zenbateko finkoak eta komisioak nahastuta, gehi itundutako pizgarriak eta konpentsazioak.

EDk zehatz-mehatz arautu ditu komisioak: a) komisioak sortuko dira lurraldean burutu eragiketen ondorioz edo merkataritzako ordezkari horri eratxiki bezeroekin burututako eragiketen ondorioz. Azken kasu horretan, eragiketak buru daitezke merkataritzako ordezkariaren bitartekaritzaren ondorioz edo, horrela itunduz gero, enpresak zuzenean burututako eragiketen ondorioz (EDren 8.2 art.). b) Aurkakorik itundu ezean, komisioa jasotzeko eskubidea sortuko da bezeroak ordaindu duenean enpresarekin egindako kontratua betearazteko ordaindu beharrekoa (EDren 8.3 art.). c) Komisioa likidatu eta langileari hilabeteko epean ordainduko zaio; hala ere, esanbidezko itunaren bidez, hiru hilabete arte luza daiteke epe hori (EDren 8.3 art.). d) Frogatuko balitz negozioa ezin izan dela burutu enpresaburuaren errua16

AGren 1988ko urriaren 24ko eta 1989ko ekainaren 5eko epaiak, Ar. 8140 eta 4531.

534

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

gatik, langileak eutsi egingo lioke komisioa jasotzeko eskubideari (EDren 8.3 art.). e) Enpresak langileei eman behar die jaso-agiria, zigilua ipinita eta sinatuta; jaso-agiri horrek zehatz-mehatz jaso behar ditu eragiketak eta ordainketara bildutako komisioen zenbatekoak (EDren 8.4 art.).

Joan-etorrietarako gastuei dagokienez, horiek alokairuan sartzeko ituna egin daiteke. Horrelakoetan, langileak ordaindu behar ditu gastuok, baldin eta inguruabar hori aintzat hartu bada langileak azken buruan jasoko dituen ordainsariak zehaztean (EDren 8.5 art.). Merkataritzako ordezkariak gastu horien (kilometroen, bidaia-sarien) berehalako konpentsazioa jasotzeko eskubidea du, enpresa bakarrarentzat lan egin eta itundu ez denean alokairuan halakoak sartzea. Konpentsazio horren zenbatekoa ezar dezakete banakako lan-kontratuek edo hitzarmen kolektiboek (EDren 8.5 art.).

Lanaldia. Lansaioari eta ordutegiei helduz, aurkako itunik izan ezean, merkataritzako ordezkarien lan-harremanek ez dute lansaio edo ordutegi zehatzik (EDren 4.1 art.).

Atsedenaldiei dagokienez —asteburuetakoa zein jaiegunetakoa—, EDk ez duenez ezer jaso, LEren 37. art.aren 1 eta 2. paragrafoek ezarritakoa aplikatu behar da.

Hitzarmen kolektiboek eta banakako lan-kontratuek zehaztu behar dituzte urteko opor ordainduen iraunaldia, data eta irizpide ekonomikoak.

Itunik izan ezean, kontuan hartu behar dira LEren 38. art.ak jaso lan-izaerako erregela orokorrak (EDren 4.2 art.).

Merkataritzako ordezkariei LEren 37.3 art.ak ezarri baimen ordainduak aitortuko zaizkie (EDren 4.3 art.).

Kontratua etetea. Kontratua etetearen inguruan, EDren 10.1 art.ak LEra jo du.

Kontratua azkentzea. Merkataritzako ordezkariei aplikatu behar zaizkie LEk kontratuak azkentzeari buruz ezarritako arauak. Hala eta guztiz ere, badira berezitasun batzuk (EDren 10.1 art.): a) Langileak lana utzi nahi duenean, gutxienez, hiru hilabeteko aurreabisua eman behar dio enpresaburuari (EDren 10.2 art.). b) Bidegabeko kaleratzeen edo kontratua suntsiaraztearen ondoriozko kalte-ordainen ondoreetako, hileko alokairua kalkulatu behar da aurreko bi urteetako sarreren batez bestekoa kontuan hartuta (EDren 10.3 art.). c) Merkataritzako ordezkariak, bidegabeko kaleratzearen ondorioz izan dezakeen kalte-ordainaz gain, kalte-ordain berezia jasotzeko eskubidea izan dezake, baldin eta langile horrek bezero gehiago lortu baditu eta ondoko baldintza hauek bete badira: 1. kontratua azkentzeko arrazoia ez izatea langileak bere betebeharrak ez betetzea. 2. Behin kontratua amaituta, langileak bere enpresaburuarekin ez lehiatzeko betebeharra izatea (EDren 11.1 art.).

LAN-HARREMAN BEREZIAK

535

Alderdiek ezarri behar dute, itun bidez ezarri ere, kalte-ordainen zenbatekoa, baina, itunik izan ezean, lan-arloko epaileari dagokio zeregin hori. Kalte-ordainek ezin dute gainditu urte bateko komisioen zenbatekoa, eta kalkulatu behar dira lan-harremanen azkeneko hiru urteetan edo hori baino iraupen laburragoan jasotako komisioen batez bestekoa aintzat hartuta (EDren 11.3 art.).

Enpresarekin ez lehiatzeko ituna. Kontratua amaitu osteko merkataritzako ordezkarien lehiarik eza itun daiteke —merkataritzako ordezkariak bere kontura zein inorentzat lan egin—, ondoko betekizun hauek daudenean (EDren 10.4 art.): a) kontratua azkentzeko arrazoia ez izatea enpresaburuak bere betebeharrak ez betetzea; egoera horrekin parekatzen da kaleratzea bidegabea edo deuseza izan eta langilea enpresan berriro ez onartzea. b) Enpresaburuak hori ituntzeko benetako industria- edo merkataritza-interesa izatea. c) Langileari konpentsazio ekonomiko egokia ematea; konpentsazio ekonomiko egokia da langile horrek lortutako bezeroen ondoriozko kalte-ordaina ordaintzea. d) Itunak, asko jota, bi urteko iraupena izan dezake.

4. ETXEKO ZERBITZUPEKO LANGILEAK Aplikatu beharreko arautegia. Abuztuaren 1eko 1424/1985 ED. EDk jaso gabeko aldeetan kontuan hartu behar da lan-arautegi orokorrak ezarritakoa, hori bat badator lan-harremanen izaerak dituen berezitasunekin (EDren xed. gehi.).

Lege-kontzeptua. EDrentzat, etxeko zerbitzupeko langileen lan-harremanak bereziak dira, alegia, etxeko zerbitzuen titularrak, hots enpresaburuak, eta etxeko zerbitzuak, ordainsari batzuen truke, enpresaburu horrentzat eta horren mende emango dituen pertsonak hitzartutakoak (EDren 1.2 art.).

Etxeko zerbitzuen titularra da benetan titularra dena (jabea edo lana non egin eta ondasun higiezin horren gainean eskubide errealen bat duena) zein egoitzaren edo etxeko zerbitzuak non eman eta bizileku horren titular hutsa (egitezko okupatzailea). Esangura horretan, garrantzitsuena da etxeko zerbitzuak ematen dituen langilearen lana onuradun gisa jasotzea.

EDk aipatu ditu etxean nahiz etxe horrentzat emandako zerbitzuak edo egindako jarduerak eta egoitza edo bizilekua. Horrela, baztertu behar dira enpresa batean emandako etxeko zerbitzuak (adibidez, garbiketa eta ostalaritza). Etxearen kontzeptua esangura zabalean ulertu behar da. Bada, lege-kontzeptura biltzen dira etxe mugikorrak (berbarako, ontziak), aldi baterako etxeak (oporretako bizilekua, kasu) edo ez-ohiko familien bizilekuak (esate baterako, ikasle- edo lagun-taldeenak).

EDk esanbidez baztertu ditu pertsona juridikoak, nahiz eta euron xedea etxeko zerbitzuak ematea edo etxeko zereginak gauzatzea izan. Horiei lan-

536

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

-arautegi arrunta aplikatuko zaie (EDren 2.1.a art.). Gainera, ez du garrantzirik pertsona juridiko horrek irabazteko asmorik izatea ala ez. Hurrean ere, komunitate erlijioso batek edo zaharren egoitza batek, gehienetan, lan-harreman arruntak hitzartu beharko ditu bere langileekin.

Bestalde, EDk ondoko egoera hau jaso du: baliteke, pertsona batek etxeko zerbitzuak emateaz gain, beste era bateko zerbitzuak ematea, enpresaburuaren edozelako beste jarduera edo enpresa batzuetan. Halakoetan, EDk ezarri du, uste izan behar dela lan-harreman bakarrak daudela eta horien izaera arrunta dela. Edozelan ere, froga daiteke, etxeko zerbitzuekin alderatuta, bigarren jarduera hori noizean behingoa eta bazterrekoa dela (1988ko martxoaren 8ko LAZE) (EDren 2.1.d art.).

Etxeko zerbitzuak askotarikoak izan daitezke: etxea orokorrean zuzentzea eta zaintzea (adibidez, giltzaria) edo horren zati bat bakarrik (ezkaratza, garbiketa-zerbitzuak, jostura), familiako kideak zein egoitzan bizi direnak zaintzea (erizaina, haurtzaina), haurtzaindegiko lanak (etxezaina), lorezaintza, automobilak edo antzekoak gidatzea. Hala ere, horiek guztiak etxeko zerbitzu orokorren zati izan behar dira (EDren 1.4 art.).

Oro har, EDk ezarri du, lan-harreman horiek mendekoak izan behar direla, eta emandako zerbitzuak, inorentzat (EDren 2.2 art.). Ondorenez, baztertu egin dira enpresa kontratariekin egindako zerbitzuak betearazteko kontratu zibilak (kristalak garbitzea, eskola partikularrak, iturgintza eta abar).

EDren arabera, aurkakorik frogatu ezean, ondoko kasu hauetan ez dago mendeko eta inorentzako lanik: lankidetza-harremanak eta familiako elkarbizitza aldi batera egon eta zerbitzu batzuk eman direnean, hala nola, haurrak zaintzea, hizkuntzak irakastea edo garrantzi txikiko beste zerbitzu batzuk etxean ematea, hala nola, janaria, ostatua edo gastuak konpentsatze hutsaren truke (EDren 2.2 art.).

EDk esanbidez baztertu ditu etxeko zerbitzuak emateko senideen artean hitzartutako lan-harremanak, langileak alokairukoak direla froga daitekeenean izan ezik (EDren 2.1.b art.), eta lagunarteko lanak, borondate oneko lanak eta auzolanak (EDren 2.1.c art.).

Sarrera. Etxearen titularrak ez du Enpleguaren Bulegora joan beharrik, etxeko zerbitzariak kontratatzeko, baina, egun, LEren 16.2 art.ak irabazteko asmorik gabeko agentzia pribatuak onartu arren, debekatuta daude lanpostu-agentzia pribatuak (EDren 5. art.).

Horrez gain, naziotasunaren gaiari dagokionez, indarreko legeria hartu behar da kontuan Espainian lan egiten duten atzerritarren kasuan (EDren 3. art.).

Hortaz, erregela orokor gisa, atzerritarrek lan egiteko baimena eta bizilekua izateko baimena behar dituzte.

Kontratuaren forma. Langilea atzerritarra denean izan ezik (7/1995 legearen 17.1 art.), lan-kontratua egin daiteke idatziz edo ahoz, aintzat hartu gabe kontratuaren modalitatea edo iraupena (EDren 4.1 art.). Lan-harreman

LAN-HARREMAN BEREZIAK

537

berezi hauei ez zaie aplikatu behar uztailaren 24ko 1659/1998 ED, langileari lan-kontratuaren oinarrizko osagaien berri emateari dagokionez.

Modalitateak. Kontratua izan daiteke aldi baterakoa edo iraupen mugagabekoa. Idatzizko itunik izan ezean, uste da, kontratuak urtebeteko iraupena duela, eta, mugaeguna heldu baino lehen salatu ez bada, isilbidez luza daitekeela urtetik urtera. Egin-eginean ere, kontratua salatu behar da, gutxienez, mugaeguna heldu baino zazpi egun lehenago (EDren 4.2 art.).

Probaldia. Uste da, lan-harremanak hamabost egunean probaldian daudela. Horretarako, kontuan hartu behar dira lan-zerbitzuak benetan emandako egunak (EDren 4.3 art.).

Lanaldia. Astean, gehienez, 40 lanordu sar daitezke. Hori gorabehera, itun daiteke etxerako lan-zerbitzaria une jakin batzuetan enpresaburuaren esanetara egotea (EDren 7.1 art.).

Etxearen titularrak askatasunez zehatz dezake lan-ordutegia, baina baditu muga batzuk (EDren 7.1 art.): a) etxerako lan-zerbitzariak egunero, asko jota, bederatzi lanordu arrunt sar ditzake. b) Lansaio batetik bestera gutxienez, hamar ordu izan behar dira, langileak ez badu bere egoitzan gaua egin, eta zortzi ordu, berriz, bere egoitzan gaua egin badu. c) Etxeko zerbitzupeko langileak, gutxienez, bi ordu izan behar ditu jatordu garrantzitsuenetarako, eta ordu horiek ez dira lanordutzat joko. d) Behin eguneko lansaioa eta, horrela itundu bada, enpresaburuaren esanetara egon beharreko denbora amaituta, langileak ez du zertan enpresaburuaren etxean geratu.

Aparteko orduen arauketa LEren 35. art.ak ezarritakoa da (EDren 7.2 art.).

Langileek, astean, 36 orduko atsedena izateko eskubidea dute, eta horietarik, gutxienez, 24 jarraikakoak izan behar dira, eta ahal dela igandean.

Banakako itunak egin daitezke atsedenaren inguruan, baina gutxieneko atsedena errespetatu behar da beti. Lan-zerbitzuak lansaio osoan eman ez direnean, asteko atsedenaren ordainsariak izango dira benetan lanean egindako orduen araberakoak (EDren 7.3 art.).

LEren 37.2 art.ak jasotako jaiegunak bat etorri behar dira aipatu berri diren asteko atsedenari buruzko arauekin (EDren 7.4 art.).

Urteko oporrak egutegiko 30 egunekoak izan behar dira, eta horietarik, gutxienez, 15 jarraikakoak. Gainera, osterantzeko egunak alderdiek itundutako eran bana daitezke (EDren 7.6 art.).

Ordaindutako baimenen araubidea da LEren 37.3 art.an izaera orokorrarekin ezarritakoa (EDren 7.5 art.).

Segurtasun eta higienearen inguruko baldintzak. Etxeko titularraren nahitaezko ardura da lan-zerbitzuak segurtasun- eta higiene-baldintza egokietan ematea (EDren 13. art.). EDk ezarri du, betebehar horretan izan daitezkeen huts astunak arrazoi zuzenak direla, langileak lanpostua uzteko.

Beraz, horrelakoetan, langileak eskubidea du, bidegabeko kaleratzearen ondoriozko kalte-ordaina jasotzeko.

538

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Ordainsariak. Ordainsariei dagokienez, EDk ondoko araubide juridiko hau ezarri du: a) Lehendabizi, aplikagarria da Gobernuak urtero ezarritako lanbidearteko gutxieneko alokairua. Halaber, banakako lan-kontratuek edo hitzarmen kolektiboek alokairu hori hobe dezakete (EDren 6.1 art.).

Langileek orduka lan egiten badute, etxean lo egin gabe, gutxieneko alokairua izango da behin-behineko eta sasoikako langileen arauketa orokorrak ezarritakoa. Hain justu ere, arauketa horrek jaso ditu benetan lanean egindako orduen araberako ordainketa guztiak: igande, jaiegun eta bi paga bereziren zati proportzionala (EDren 6.5 art.). b) Bigarrenez, ordainketak gauzaz egiten direnean (ostatua eta mantenua), alderdiek itundutako ehunekoa deskonta daiteke alokairutik. Zernahi gisaz, deskontu hori, gehienez, alokairu osoaren 100eko 45ekoa izan daiteke (EDren 6.2 art.). c) Hirugarrenez, etxeko zerbitzupeko langileak, egutegiko hiru urtetik behin, antzinatasun-plusa jasotzeko eskubidea du. Plus horren zenbatekoa da alokairuaren 100eko 3koa, eskudirutan, baina, langileak, asko jota, bost hirurteko izan ditzake (EDren 6.3 art.). d) Amaitzeko, langileak urtean bi haborokin berezi izateko eskubidea du. Aurkako itunik izan ezean, langileak haborokin horiek jaso behar ditu urteko seihileko bakoitza amaitzean, eta epe horretan lanean egindako denboraren arabera. Haborokinon zenbatekoa, gutxienez, egutegiko 15 egunekoa izan behar da, eskudirutan (EDren 6.4 art.).

Kontratuari eustea. Enpresaburua aldatu denean —egoitzako edo etxeko titulartasuna aldatu delako— enpresaburuaren kontratu-subrogazioa egin daiteke, aurretiaz alderdiek horrela erabaki badute. Gainera, subrogazioa badagoela uste da, enpresaburua aldatu eta langileak, gutxienez, zazpi egun gehiagoz etxe berean lan egiten jarraitu badu (EDren 8.1 art.).

Familia behin betiko beste herri batera etxez aldatu denean, kontratuak indarrean jarraituko du, alderdiek horrela itundu dutenean bakarrik. Berebat, uste da, kontratuari eutsi egin zaiola, langileak zazpi egunez lan egiten jarraitu duenean egoitza berrian. Kontratua eten daiteke, ostera, lekualdaketa aldi baterako denean (EDren 8.2 art.).

Kontratu-eteteen inguruan, LEren arauketa hartu behar da kontuan (45. art. eta h.), baldin eta arauketa hori bat badator lan-harreman hauekin. Nolanahi ere, langileak etxe barruan lan egin, bertan lo eginez, eta aldi baterako ezintasun-egoeran geratuz gero (gaixotasuna edo istripua), eskubidea izango du, gutxienez, 30 egunetan egoitzan ostatu hartzeko, salbu eta medikuaren aginduz ospitaleratzea gomendatu denean (EDren 8.3 art.).

LAN-HARREMAN BEREZIAK

539

Kontratua azkentzea. Kontratua azkenduko da, LEren 49. art.ak eta hurrengoek ezarritako arrazoiak direla bide. Azkentzearen ondoreak ere artikulu horietan ezarritakoak dira. Edozelan ere, badira berezitasun batzuk: a) Itundutako epea ahitu bada, langileak ondoko kalte-ordain hau jasotzeko eskubidea du: lanean egindako urte bakoitzeko, zazpi eguneko aldiari dagozkion alokairuen zenbatekoa, betiere, 6 hilabeteko mugarekin (EDren 9.3 art.). b) Lanpostuari uko egiteko langileak eman behar duen aurreabisua, gutxienez, zazpi egunekoa izan behar da (EDren 9.4 art.). c) Bidegabeko kaleratzearen ondoriozko kalte-ordaina da lanean egindako urte bakoitzeko, 20 eguneko aldiari dagozkion alokairuen zenbatekoa, betiere, 12 hilabeteko mugarekin (EDren 10.1 art.).

Langilea kaleratu bada, izapidetza-alokairuak ez dira ordainduko, eta langileak ez du eskubiderik izango berriro onartzearen ala kalte-ordaina jasotzearen artean aukeratzeko17. d) Lan-harremanen izaera dela eta, kontratua azkentzeko arrazoi batzuk ezabatu dira, hala nola, enpresaburua erretiratzea, LEren 52. art.ak jasotako arrazoi objektiboak, eta teknologia- zein ekonomia-arrazoiak. e) Enplegatzaileak atzera egin dezake —jokabide hori justifikatzeko ezelako arrazoirik behar gabe—, baina horretarako aurreabisua eman behar du. Aurreabisua eman behar da, gutxienez, zazpi egun lehenago edo, langileak lan-zerbitzuak urtebete baino gehiagoz emanez gero, hogei egun lehenago. Halaber, enpresaburuak langilearen esku utzi behar du18 ondoko kalte-ordain hau: lanean egindako urte bakoitzeko, zazpi eguneko aldiari dagozkion alokairuen zenbatekoa, betiere, sei hilabeteko mugarekin 19. f) Diziplinako kaleratzeetan, eta enpresaburuak atzera egin duenean, ezin da eraginik gabe geratu, egunaren 17 orduetatik hurrengo goizeko 8ak arte, etxe barruko langileek bertan bizitzeko duten eskubidea. Debeku horren salbuespen bakarra da lan-kontratua azkentzeko arrazoia leialtasun- eta konfiantza-betebeharren inguruko falta oso astunean oinarritzea (EDren 10.3 art.).

Arau-hausteak egiaztatzea. Lan-ikuskatzailetzak bere jarduna gauza dezake, baldin eta egoitzaren bortxa-ezintasuna eta norberaren eta familiaren intimitaterako eskubideak errespetatzen baditu (EDren 11. art.).

Gaztela eta Leongo Auzitegi Nagusiaren 1991ko otsailaren 25eko epaia, Ar. 1335.

Enpresaburuak ez duenean hori egin, kaleratzearen ondoriozko kalte-ordaina eman behar dio langileari, Madrilgo Auzitegi Nagusiaren 1997ko urtarrilaren 7ko epaia, Ar. 69.

19 Diziplinako kaleratzearen eta enpresaburuak atzera egitearen arteko bereizketei dagokienez, ikus 2002ko ekainaren 5eko AGE, Ar. 8133.

17 18

540

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

5. KIROLARI PROFESIONALAK Aplikatu beharreko arautegia. Kirolari profesionalen lan-harremanak arautu diru ekainaren 26ko 1006/1985 EDk. Alabaina, ED horrek arautu gabeko kontuetan, aintzat hartu behar dira LE eta gainerako lege-arau orokorrak, baldin eta horiek bat badatoz lan-harreman berezien izaerarekin (EDren 21. art.).

Lege-kontzeptua. Kirolari profesionalak dira izaera erregularrarekin egindako lan-harremanak izan eta ordainsari batzuen truke euron borondatez kirolen bat egiten dutenak, kirol-klub edo -erakunde batentzat eta horren antolaketa- eta zuzendaritza-esparruan (EDren 1.2 art.).

Kirolen bat egitea aipatzean, badirudi lege-kontzeptutik at daudela entrenatzaileak eta kirol-teknikariak. Hala ere, elkarren kontrako iritzi ugari du horren inguruko jurisprudentziak20.

Lege kontzeptuaz landa daude, berebat, kirolari amateurrak, hau da, klubarengandik kirola egitearen ondoriozko gastuen konpentsazioa bakarrik jasotzen duten kirolariak (EDren 1.2 art. 21).

Kirol-klub eta -erakundeen artean daude, kirol-jarduerak egiteko, kirolari profesionalak kontratatzen dituzten enpresak eta merkataritzako baltzuak (esate baterako, motodunak) (EDren 1.3 art.). Bestalde, lege-kontzeptutik bazter utzi behar dira kirolari profesionalek enpresaburu edo jendaurreko ikuskizunen antolatzaile batentzat noizbehinka gauzatutako ekitaldiak; izan ere, kirolari horiek beste lan-harreman batzuk izango dituzte, kasuan kasuko inguruabarren arabera. Bestela esanda, kirolari horiek izan ditzakete jendaurreko ikuskizunetako artisten lan-harremanak edo lan-harreman arruntak (EDren 1.4 art.).

Amaitzeko, lege-kontzeptutik kanpo daude federazio nazionalekin harremanak dituzten kirolari profesionalak, hain zuzen ere, selekzio nazionalekin ari direnean (EDren 1.6 art.).

Sarrera. EDk ezarri du, LEren 16.1 art. (EIN-INEMi kontratuaren edukiaren berri emateko betebeharra jaso du) ez dela aplikatuko, eta esanbidez debekatu ditu lanpostu-agentzia pribatuak (EDren 3.3 art.).

Naziotasunari dagokionez, kontuan hartu behar da langile atzerritarrei buruzko arauketa orokorra, baina badira arau berezi batzuk, lehiaketa ofizialetan parte-hartzeko (EDren 2. art.).

Kontratuaren forma. Kontratua idatziz egin behar da, hirukoiztuta (kontratuaren kopia bana alderdientzat eta beste bat EIN-INEMentzat) eta 20 Kirolari profesionalak: 1990eko otsailaren 14ko AGE, Ar. 1087; langile arruntak: Euskal Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiaren 1990eko martxoaren 12ko epaia; eta goi-karguak, 1993ko ekainaren 21eko AGA, Ar. 7024.

21 1989ko martxoaren 10eko AGE, Ar. 1496.

LAN-HARREMAN BEREZIAK

541

gutxieneko edukiarekin. Eduki horretara bildu behar dira: alderdien identifikazioa, kontratuaren objektua, adostutako ordainsariak eta kontratuaren iraupena (EDren 3. art.ko 1 eta 2. paragrafoak).

Modalitateak. Kontratuak aldi baterako izan behar dira beti, dela denbora jakin baterako, dela kasuan kasuko kirol-motan erraz zehazteko edo identifikatzeko moduko osotasuna dakarten kirol-jarduerak gauzatzeko (berbarako, denboraldi bat edo gehiago) (EDren 6. art.). Ildo horretatik, idatzizko kontratuan zehaztu behar da horren iraupena (EDren 3.2 art.).

Dena dela, kontratua luza daiteke hasieran itundutako epearen mugaeguna iristean, ostera ere, aldi jakin baterako. Hala ere, luzapenak gauzatzeko sistema desberdina ezar daiteke, hitzarmen kolektibo bidez (EDren 6. art.).

Prestakuntzarako eta lanaldi partzialeko lan-kontratuak egin daitezke, betiere, LEk ezarritakoa errespetatuz (EDren 4. art.).

Probaldia. Probaldia idatziz hitzar daiteke, baina horren iraupena, gehienez, hiru hilabetekoa izan daiteke. Araubide juridikoari helduz, aintzat hartu behar da LEk ezarritakoa (EDren 5. art.).

Eskubidea eta betebeharrak. Oro har, lan-harreman berezi horiei aplikatu behar zaizkie LEren 4 eta 5. art.ek jasotako oinarrizko eskubide eta betebeharrak (EDren 7.5 art.).

Edonola ere, EDren 7. art.an berezitasun batzuk jaso dira: a) Kirolariak lanean arreta jartzeko duen betebeharra baldintzatzen dute kirolariaren egoera fisikoak eta teknikoak, bai eta aplikatu beharreko jokoaren arauek, eta kirol-klubeko edo -erakundeko ordezkarien jarraibideek ere. b) Kirolariek adierazpen-askatasuna dute, euron lanbideari lotutako gaien inguruan, eta horren muga bakarrak dira legea, kirolariaren egoerari buruz kontratuak ezarritakoa eta hitzarmen kolektiboan ezar daitezkeen mugak, baldin eta kirol-arrazoiek behar bezala justifikatu badituzte mugok. c) Hitzarmen kolektiboak edo banakako lan-kontratuak zehaztu behar du kirolariak zer-nolako partaidetza duen bere irudiaren merkatu-ustiapenaren ondoriozko mozkinetan. Alabaina, merkatu-ustiapena enpresa edo merkataritza-baltzuek egiten dutenean, uste da, horiei laga zaizkiela eskubide guztiak, kontratu bidez. d) Kirolari profesionalek benetan jarduteko eskubidea dute, eta, ondorenez, zehatuta edo min hartuta daudenean izan ezik, ezin dira baztertu entrenamendu eta kirol-jarduera gauzatzeko osterantzeko prestaketa-saioetatik.

Bada, benetan jarduteko eskubidera entrenamenduak eta prestaketa-saioak bakarrik biltzen dira, eta, horregatik, kirolariek ez dute taldean sartu eta jokatzeko eskubiderik. Hori gorabehera, kirolariak ez badu denboraldi osoan kirol jardueretan parterik hartu, kirol-klubak edo -erakundeak nahitaez onar-

542

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

tu behar du langile hori beste klub edo kirol-erakunde bati lagatzea (EDren 11.2 art.) (ikus, infra).

Ordainsariak. Alokairutzat jo da lanbide-zerbitzuak ordaintzeko kirol-klubak edo -erakundeak eman eta kirolariak jaso dezakeen guztia. Langilearen hartukizunok izan daitezke eskudirutan edo gauzaz egindakoak.

Baztertu beharreko zenbateko bakarrak dira, indarreko lan-legeriaren arabera, alokairu-izaerarik ez dutenak (EDren 8.2 art.). Hortaz, fitxaketetatik etorritako primek alokairu-izaera dute22.

Kirolari profesionalen ordainsarien zenbatekoa da hitzarmen kolektiboan edo banakako lan-kontratuan itundutakoa (EDren 8.1 art.). Era berean, aintzat hartu behar dira lanbidearteko gutxieneko alokairua, eta alokairuen inguruko irenspenaren eta konpentsazioaren erregela orokorrak (LEren 26.5 eta 27. art.ak).

Kirol-klub eta -erakundeek kotizatu behar dute ALBEFU-FOGASAn (martxoaren 6ko 505/1985 EDren 11.b art.).

Lanaldia. Kirolarien lansaioa osatzen dute entrenamenduek, eta prestaketa fisiko eta teknikorako saioek nahiz kirol-lehiaketek (EDren 9.1 art.).

Kontzentrazioek eta joan-etorriek, aldiz, ez dute lansaioa osatzen, baina hitzarmen kolektiboek horien arauketa eta gehieneko iraupena ezar ditzakete (EDren 9.3 art.).

Lansaioaren iraupena da hitzarmen kolektiboan edo banakako lan-kontratuan itundutakoa, baina beti errespetatu behar dira indarreko legeriak ezarritako mugak. Mugok aplika daitezke, urte osoa kontuan hartuz (EDren 9.2 art.).

Hurrengo hau da atsedenen araubide juridikoa (EDren 10. art.aren 1 eta 2. paragrafoak): 1. astean, egun eta erdiko atsedena izateko eskubidea; hur-hurreko kirol-ekitaldiak daudenean, egun eta erdiko atseden horren baliokide gisa 36 ordu zenbatu behar dira. 2. Atsedena alderdien arteko adostasunez ezarri eta ez da bat etorri behar lehiaketa-egunekin. 3. Kirol-klubak edo -erakundeak ezarritako kirol-betekizunak direla eta, atsedena ezin denean etengabea izan, langileak zatika izango du atsedena, hots, atsedenaren zati bat beste egun batean beteko da. 4. Gauza bera gertatuko da egutegiko jaiegunekin ere, kirolariak egunotan ezin duenean atsedenik hartu, kirol-klubak edo -erakundeak ezarritako betekizunak direla-eta.

Urteko opor ordainduak egutegiko 30 egunekoak dira, eta hitzarmen kolektiboak edo banakako lan-kontratuak ezarri behar du langileak noiz har ditzakeen oporrak eta zein den horiek zatitzeko aukera (EDren 10.3 art.).

Aldi baterako lagapenak. Kirol-klub edo -erakundeek euron kirolari profesionalak beste kirol-klub edo -erakunde batzuei aldi baterako laga 22

1990eko otsailaren 13ko AGE, Ar. 911.

LAN-HARREMAN BEREZIAK

543

diezazkiekete, baldin eta kirolariok esanbidez adierazi badute ados daudela erabaki horrekin (EDren 11.1 art.). Orobat, kirolariak lagapenerako eskubidea du, denboraldian behin ere ez denean taldean sartu (EDren 11.2 art.).

Klub lagapen-hartzailea subrogatuko da lagatzailearen eskubide eta betebeharretan, eta bi-biek erantzukizun solidarioa izango dute, lan eta Gizarte Segurantzako betebeharrak betetzeko (EDren 11.3 art.).

Lagapenaren iraupenak ezin du gainditu langileak klub lagatzailearekin duen kontratuaren indarraldia amaitu arteko denbora; lagapenaren iraupena lagapen-akordioan esanbidez jaso behar da (EDren 11.3 art.).

Asko dira lagapen hori egiteko erak: a) kontraprestazio ekonomikorik gabe eta klubek elkarri kirolariak laga gabe. b) Kontraprestazio ekonomikoarekin; horrelakoetan, kalte-ordain gisa, kirolariak eskubidea du, gutxienez, lagapenaren 100eko 15 jasotzeko —kopuru gordina—. c) Klubek elkarri kirolariak lagata; horrelakoetan, kirolari bakoitzak eskubidea du, bere jatorrizko klubetik, gutxienez, aldizkako ordainsarien hileko bat jasotzeko, bai eta azken urtean hartutako kantitate- eta kalitate-osagarrien hamabirena ere. d) Kontraprestazio ekonomikoarekin eta kirolariak lagata; halakoetan onurak pilatuko dira.

Kontratua etetea. Lan-kontratua eten daiteke, LEren 45. art.ak eta hurrengoek ezarritako arrazoiak direla-bide. Modu berean, etetearen ondoreak ere artikulu horiek jasotakoak izango dira (EDren 12. art.).

Kontratua azkentzea. Ondoko hauek dira kontratua azkentzearen inguruko berezitasunak: a) Kirolariei dagokienez, ez da kontuan hartu behar erretiroa, ez eta kontratua azkentzeko arrazoi objektiboak ere. b) Kontratua azkentzeko arrazoi berezia dago: kontratua erabat betetzea (EDren 13.c art.). c) Hitzarmen kolektiboan itun daiteke, kirolariak jasotako prestaketa eta prestakuntzagatik, klubari kalte-ordaina ematea, behin hitzartutako epea amaitu eta kontratua azkenduta, kirolari horrek beste klub batekin kontratua egin duenean. Kalte-ordain hori kirolariaren klub berriak emango du (EDren 14.1 art.)23. d) Bidegabeko kaleratzea dagoenean, kalte-ordainaren zenbatekoa da kasuan kasuko itunak ezarritakoa, edo, itunik izan ezean, gutxienez, lanean egindako urte bakoitzeko, kirolariari aldizkako ordainsarien arabera bi hiletan dagokion zenbatekoa, gehi azken urtean egindako lanagatik jasotako kantitate- eta kalitate-osagarrien zati proportzionala24. Kalte-ordain hori 1989ko urriaren 11ko AGE, Ar. 7168.

AGren 2002ko urtarrilaren 21eko eta otsailaren 6ko epaiak, Ar. 4214 eta 4354. Ez da ordaindu behar izapidetza-alokairurik, 1992ko urtarrilaren 21eko AGE, Ar. 54.

23 24

544

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

zehaztean, epaileak azkentzearen inguruabarrak haztatu behar ditu, eta, batez ere, kontratua aurretiaz azkentzearen ondorioz langileak jaso gabeko ordainsarien zenbatekoak (EDren 15.1 art.). e) Bidezko kaleratzea dagoenean, kirol-klubak edo -erakundeak eskubidea du, itun bidez ezarritako kalte-ordaina jasotzeko, edo, itunik izan ezean, eragindako ekonomia-galeren arabera, epaileak ezarritako kalte-ordaina jasotzeko (EDren 15.2 art.). f) Kirolariak bere aldetik azkendu duenean kontratua, klubari egotz dakiokeen arrazoian oinarrituta, bidegabeko kaleratzearen ondoreak sortuko dira (EDren 16.2 art.). Gainera, lan-kontratua suntsiarazteko epaiketara jo behar da beti25. g) Klubari egozteko moduko arrazoirik izan ez baina kirolariak atzera egin duenean, klubak eskubidea du, itundutako kalte-ordaina jasotzeko, edo, itunik izan ezean, epaiketan ezarritako kalte-ordaina jasotzeko. Azken kasu horretan aintzat hartu behar dira kirol-ordenaren inguruabarrak, kirol-erakundeari eragindako galerak, kontratua hausteko arrazoiak eta epaileak egokitzat jotako osterantzeko osagaiak (EDren 16.1 art.).

Kontratua azkendu eta urtebeteko epean beste klub batek kontratatu duenean langilea, klub horrek erantzukizun subsidiarioa izango du aipatu berri den kalte-ordainaren gainean (EDren 16.1 art.). h) Kontratua azkentzeko bi alderdien arteko adostasunaren xedea kirolaria behin betiko beste klub bati lagatzea denean, kontuan hartu behar da alderdiek itundutakoa, kontratua amaitzeko baldintza ekonomikoen inguruan26.

Horrelako itunik izan ezean, kirolariak kalte-ordaina jasotzeko eskubidea izango du. Kalte-ordain horren zenbatekoa da lagapenaren gainean hizpatutako zenbatekoaren 100eko 15 —zenbateko gordina— (EDren 13.a art.). i) Kontratua azkenduko da kirolariaren heriotzagatik, edo kirolariarengan ezintasun iraunkor osoa, erabateko ezintasun iraunkorra zein elbarritasun handia sorrarazten duten lesioengatik. Heriotza edo lesioa gertatu bada kirola egiteagatik, Gizarte Segurantzako prestazioez gain, kirolariek edo horren jaraunsleek kalte-ordaina jasotzeko eskubidea dute; kalte-ordain hori da, gutxienez, 6 hileko alokairuen zenbatekoa (EDren 13.d art.). Litekeena da ohiko lanbidea gauzatzeko ezintasun iraunkor partzialak ere lan-kontratua azkentzea. j) Bazkideen biltzar orokorrak hartutako erabakia dela eta, kirol-kluba edo -erakundea desegin edo likidatu denean, LEren 51. art.ak agindutako enplegu-erregulazioko espedientea hasi behar da (EDren 13.e art.), eta kirolariek eskubidea izango dute, artikulu horrek ezarritako kalte-ordainak jasotzeko.

AGren 1986ko azaroaren 17ko eta 1989ko azaroaren 27ko epaiak, Ar. 6461 eta 8265.

Klausula horien inguruan, ikus Asturiasko Auzitegi Nagusiaren 1998ko abenduaren 18ko epaia, Ar. 4410.

25 26

LAN-HARREMAN BEREZIAK

545

k) Kirolarien plantila berregituratzea justifikatu duen kirol-klubaren edo -erakundearen krisi ekonomikoak eta kirol-klubaren edo -erakundearen ohiko jarduera aurrera ateratzea eragotzi duen edozelako krisiak (ezinbesteko kasuak, akaso?) lan-kontratua azkentzeko, LEren 51. art.ak ezarri administrazio-prozedura erabili behar da (EDren 13.f art.). l) EDk ezer jaso ez duenez, badirudi, diziplina-arrazoiak direla eta, federazioak kirolaria desgaitu edo kirol jardueretan horren partaidetza eten duenean, hurrenez hurren, langilea kaleratzeko edo kontratua eteteko arrazoiak daudela.

Faltak eta zehapenak. Hurrengo hauek dira lan-harreman berezi horien inguruko berezitasunak: diru-zehapenak onartu dira (EDren 17.1 art.), eta kirolariak ezin zeha daitezke kirolaz besteko arrazoiak direla bide, salbu eta arrazoi horiek kirolariaren lanbide-etekinean ondore astunak eta negatiboak sorrarazten dituztenean, edo klubaren edo kirol-erakundearen irudiari modu nabarian kalte egiten diotenean (EDren 17.2 art.).

Eskubide kolektiboak. Kirolariek dituzte indarreko legeriak oro har aitortutako eskubide kolektiboak, hitzarmen kolektiboek ezarritako eran eta baldintzetan (sindikatu-askatasuna, greba-eskubidea, gatazka kolektiboak hasteko eskubidea eta negoziazio kolektiborako eskubidea) (EDren 18.1 art.).

Hala ere, kirolariaren eta klubaren artean aurkakorik erabaki ezean, kontratua ez da etengo, kirolaria sindikatu-ordezkaria izateagatik (EDren 18.2 art.).

6. JENDAURREKO IKUSKIZUNETAKO ARTISTAK Aplikatu beharreko arautegia. Abuztuaren 1eko 1435/1985 ED. Horrek arautu gabeko aldeetan, aintzat hartu behar dira LE eta baterako arauak, baldin eta lan-harreman berezi horien izaerarekin bat badatoz.

Lege-kontzeptua. Jendaurreko ikuskizunetako artisten lan-harreman berezitzat jo dira jendaurreko ikuskizunen antolatzailearen eta antolatzaile horrentzat, horren antolaketa-esparruan, alokairu batzuen truke eta borondatez, jarduera artistikoa eskaini duenaren arteko lan-harremanak (EDren 1.2 art.).

Hortaz, lan artistikoa eskaintzeaz gain, eskainitako ikuskizuna jendaurrekoa izan behar da. Lan artistikoa eskaini behar denez, lan-harreman berezi horietatik baztertuta daude ikuskizunak ekoizteko jarduera teknikoa eta laguntzailea (EDren 1.5 art.), bai eta jendaurreko ikuskizunak antolatzeari lotutako administrazio-jarduerak ere (EDren 1.6 art.). Orobat, lan artistikoa jendaurreko ikuskizuna izan behar denez, era pribatuan eskainitako

546

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

ikuskizunak ere lan-harreman berezi horietatik kanpo utzi behar dira (EDren 1.4 art.). Arean ere, arrunta da baztertutako lan-harremanon izaera.

Labur-zurrean esanda, jendaurreko ikuskizunak dira zuzenean jendaurrean eskainitakoak edo, edozelako sistemaren bidez, grabatu eta, gerogarrenean, jendaurrean zabal daitezen eskainitakoak (EDren 1.3 art.); ulerbidez, diskoetxeak27.

Kontratatzeko gaitasuna. Salbuespenez, 16 urte baino gutxiagoko adingabeek administrazio-baimena izan dezakete jendaurreko ikuskizunetan lan egiteko, baldin eta horrek arriskurik ez badakar adingabeen osasun fisikoarentzat, ezta lanbidean edo pertsona gisa izan dezaketen heziketarentzat ere (EDren 2.1 art.).

Naziotasunaren inguruan, arau orokorrak hartu behar dira kontuan (EDren 2.2 art.). Bada, artista atzerritarren lantzean behingo ikuskizunek ez dute behar lan-baimenik (uztailaren 1eko 7/1985 legearen 16.4 art.).

Kontratuaren forma. Kontratua egin behar da idatziz eta hirukoiztuta. Kontratuak jaso behar ditu, gutxienez, alderdien identifikazioa, kontratuaren objektua, itundutako ordainsariak, kontratuaren iraupena eta probaldia (EDren 3. art.).

Modalitateak. Kontratuek izan dezakete iraupen mugatua edo mugagabea. Aldi baterako kontratuak izan daitezke ikuskizun baterako nahiz batzuetarako, aldi jakin baterako, denboraldi baterako edo ikuskizunak kartelean iraun artekoak. Gainera, lege-iruzurrik egin ezean, jarraikako luzapenak hitzar daitezke (EDren 5.1 art.). Kontuan hartu behar da sektorekako arauek ezarritakoa.

Jarraitutasunik gabeko lana duten langile finkoen kontratuak eta gainerako lan-kontratuak arautu behar dira LEk ezarritakoaren arabera (EDren 5.2 art.)28.

Probaldia. Probaldia idatziz itun daiteke 10 egun baino iraupen luzeagoko kontratuetan. Probaldi hori izan daiteke, gehienez, 5 egunekoa, bi hilabete baino iraupen laburragoko kontratuetan; 10 egunekoa, 6 hilabete baino iraupen laburragoko kontratuetan; eta, 15 egunekoa, osterantzeko kontratuetan (EDren 4. art.).

Eskubide eta betebeharrak. LEren 4 eta 5. art.ek jasotako oinarrizko eskubide eta eginbeharrak errespetatu behar dira (EDren 6.1 art.).

Artistak jarduera artistikoa gauzatu behar du ezarritako epean eta behar den moduko arreta jarriz. Bestela esanda, artistak jardun behar du, bere gaitasun artistikoen arabera eta enpresaburuaren jarraibideak betez (EDren 6.2 art.).

27 28

1988ko otsailaren 26ko AGE, Ar. 958.

1991ko urtarrilaren 23ko AGE, Ar. 866.

LAN-HARREMAN BEREZIAK

547

Benetan jarduteari dagokionez, artistek eskubidea dute, entseguetatik eta euron ikuskizun artistikoa prestatzeko gainerako jardueretatik baztertuak ez izateko (EDren 6.3 art.).

Amaitzeko, arduraldi osoko ituna esanbidez jaso behar da kontratuan.

Halaber, artistak ezin du itun hori bere aldetik hutsaldu; izan ere, horrela jardunez gero, kalte-galerak ordaindu beharko ditu. Kalte-galera horien zenbatekoa, aurkakorik itundu ezean, epaiketan ezarriko da, inguruabar batzuk balioetsiz, hala nola, itunaren iraupena, jasotako konpentsazio ekonomikoa, eta, orokorrean, kontratuaren ez-betetzeak eragindako lesioa. Dena dela, kalte-ordainaren zenbatekoa murritz daiteke, ez-betetzea partziala denean. Arduraldi osoaren ondoriozko konpentsazio ekonomikoa esanbidezkoa izan daiteke, edo artistaren ordainsarietara bil daiteke (EDren 6.4 art.).

Ordainsariak. Hitzarmen kolektiboak edo banakako lan-kontratuek ezarriko dituzte ordainsariak (EDren 7.1 art.).

Hitzarmen kolektiboek arautu behar dituzte lansaiotik kanpo enpresaburuaren esanetara egondako denborari dagozkion alokairuak (EDren 7.3 art.).

Lanaldia. Lansaiora biltzen dira jendaurrean ikuskizun artistikoa eskaintzea eta entseguan edo grabazioan erabilitako denbora. Debekatuta daude doako entseguak (EDren 8.1 art.).

Hitzarmen kolektiboak edo banakako lan-kontratuek ezarri behar dituzte lansaioaren iraupena eta horren banaketa, LEk agindu gehieneko iraupena errespetatuz (EDren 8.2 art.). Halaber, hitzarmen kolektiboek eta banakako itunek jasoko dute joan-etorrien eta biren arauketa (EDren 8.3 art.).

Asteko atsedenak 36 ordu izango ditu. Alderdiek elkarren arteko adostasunarekin zehaztuko dituzte horiek, sektoreko beharrizanak kontuan hartuz, eta atsedenak zatikatu edo pilatzeko aukera ere izango dute (EDren 9.1 art.).

Jaiegunak beste egun batzuetara igaro daitezke, egunotan eskaintzen denean jendaurreko ikuskizuna (EDren 9.2 art.).

Urteko oporrak egutegiko 30 egunekoak dira, eta egun horietako ordainsariak dira benetan lanean egindako egunen araberakoak. Taxu berean, alokairuok ordain daitezke benetan lanean egindako egunen araberako ordainsariekin batera (EDren 9.3 art.).

Kontratua azkentzea. Artistei aplikatu behar zaizkie LEren 49. art.ak eta hurrengoek kontratuak azkentzeko ezarri modalitateak (EDren 10.5 art.).

Alabaina, badira salbuespen batzuk: a) Urtebete baino iraupen luzeagoko kontratuetan, kasuan kasuko luzapenak barne, artistek kalte-ordaina jasotzeko eskubidea dute. Kalte-ordain hori da hitzarmen kolektiboan edo banakako lan-kontratuan itundutakoa, edo, itunik izan ezean, lanean egindako urte bakoitzeko, 7 eguneko aldiari dagozkion alokairuen zenbatekoa (EDren 10.2 art.).

548

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

b) Enpresaburuak artistari eman behar dio kontratuak duen iraupenaren araberako aurreabisua, hau da, 10 eguneko aurreabisua, hiru hilabete baino iraupen luzeagoko kontratuetan, 15 egunekoa, 6 hilabete baino iraupen luzeagoko kontratuetan, eta hilabetekoa, urtebete baino iraupen luzeagoko kontratuetan. Enpresaburuak langileari kontratua azkentzeko aurreabisurik eman ez dionean, aurreabisu hori emateko egunei dagozkien alokairuak ordaindu behar dizkio (EDren 10.3 art.). c) Enpresaburuak edo artistak kontratuaren inguruan gauzatutako ezbetetzeei dagokienez —lana oraindik hasi ez bada ere—, KZren 1124. art. hartu behar da kontuan, alegia, alderdi kaltetuak agin dezake kontratua itundutakoaren arabera betetzea ala kontratua suntsiaraztea, eta, gainera, bi kasuotan izango du galeren ondoriozko kalte-ordaina jasotzeko eskubidea.

7. PORTUKO ZAMAKETARIAK Aplikatu beharreko arautegia. Maiatzaren 23ko 2/1986 Errege Dekretu-legea eta martxoaren 13ko 371/1987 ED. LEk eta gainerako lan-arau orokorrek balio ordeztailea dute, lan-harreman berezi horien izaerarekin bat datozen ginoan.

Portuko zamaketariek izan ditzaketen lan-egoerak. EDLren ariora, zamaketa eta zamak ateratzeko jarduerak estatuaren titulartasuneko zerbitzu publikoak dira (1. art.), eta enpresa zamaketariek gauzatu behar dituzte jarduerok, emakiden bidez (4. art.). Portu bakoitzean estatuaren sozietate anonimo bat eratu behar da. Sozietate horretan, estatuaren partaidetza izan behar da, estatutuek ezarritakoaren arabera, gutxienez, kapitalaren 100eko 50ekoa. Enpresa zamaketariek hilero ordainduko dizkiote sozietateari kuota batzuk. Hain justu ere, kuoten zenbatekoa izango da sozietateko langileek enpresa horiei eman dizkieten zerbitzuen araberakoa (EDLren 8. art.).

Lau dira araututako lan-egoerak (EDLren 9. art. eta h.): 1. Hasteko, estatuaren sozietate batek langileak kontrata ditzake, kontratu berezia eginez. Gerogarrenean, langileon eta sozietatearen arteko lan-harreman bereziak eten eta enpresa zamaketari batek kontrata ditzake langileok, lan-harreman arruntak ezarriz (EDLren 9.3 eta 10. art.ak).

Lan-kontratu arrunta izan daiteke aldi baterakoa edo iraupen mugagabekoa.

Lan-harreman arrunt horiek azkenduz gero, langileak ostera ere erabil ditzake jatorrizko lan-harreman bereziak. Hala ere, langileak ez du izango aukera hori, lan-harreman arruntak azkendu badira langile horren eta en-

LAN-HARREMAN BEREZIAK

549

presa zamaketariaren arteko adostasunagatik, langileak lanpostua uzteagatik edo bidezko kaleratzeagatik (EDLren 10.2 art.).

Enpresa zamaketariak langilea lanaldi partzialerako kontratatuz gero, ez dira etengo langile horrek estatuaren sozietatearekiko dituen lan-harreman bereziak, hau da, langileak eutsi egingo die horiei. Alabaina, lan-harreman bereziak aldaberritu eta lanaldi partzialeko lan-kontratu bihurtuko dira (EDLren 10.2 art.).

2. Bigarrenez, estatuaren sozietate batek langileak kontrata ditzake, iraupen mugagabeko kontratu berezi baten bidez. Gerogarrenean, sozietateak aldi baterako lagako dizkio langile horiek enpresa zamaketari bati, txandakatze-sistema erabiliz eta enpresa zamaketariaren lan-harreman arruntetako langileek bete ezin dituzten zereginak egiteko (EDLren 11. art.).

Praktikan, egoera hori da ohikoena.

Egoera horretan —azaldutako lehenengo egoeran gertatu ez bezala—, ez dira eteten lagatako langilearen eta estatuaren sozietatearen arteko lan-harreman bereziak. Aitzitik, sozietatea izango da aurrerantzean ere langileen enpresaburua (EDLren 11.2 art.), nahiz eta enpresa zamaketariari eratxiki enpresaburuaren ahalmen batzuk —lana zuzentzea eta kontrolatzea eta diziplinako zehapenak proposatzea— (EDLren 17. art.), eta segurtasun eta higienea, lanaldia eta mugikortasun geografikoaren gaineko betebehar batzuk (EDLren 18. art.). Horrela, lan-harreman bakarrak izan arren, estatuaren sozietatearen eta enpresa zamaketariaren artean banatuko dira eskumenak, betebeharrak eta erantzukizunak.

Lan-kontratu berezi hori azkenduko da, LEren 49. art.ak eta hurrengoek ezarritako arrazoiez gain, langileak behin eta berriro ez dituenean onartu enpresa zamaketariek egindako lan-eskaintzak, langilearen lanbide-kategoria aintzat hartuta. Gainera, lan-eskaintzaren xedea izan behar da enpresaren eta langilearen artean lan-harreman arruntak eratzea (EDLren 14. art.).

Deusezak izango dira portuko zamaketariaren eta enpresa zamaketariaren arteko lan-kontratua debekatu edo eragotzi duten itunak (EDLren 15.2 art.).

3. Hirugarrenez, estatuaren sozietateak langileak kontrata ditzake kontratu bereziaren bidez. Sozietateak ez dizkio lagako langile horiek enpresa zamaketari bati, eta enpresa zamaketariak ez ditu kontratatuko langileok.

Zamaketarien ordainsariak dira hitzarmen kolektiboan edo banakako lan-kontratuan itundutakoak, baina beti errespetatu behar da gutxieneko alokairuei buruzko arautegia (EDLren 16.1 art.).

4. Laugarrenez, enpresa zamaketariak zuzenean kontrata ditzake langileak, lan-kontratu arrunta eginez, estatuaren sozietateak eskatutako langileak laga ezin diezazkiokeenean; izan ere, 10/94 legearen 7. xed. gehi.ak ezabatu egin ditu portuetako langileen erregistro bereziak. Seguru asko, enpresa zamaketariak, gehienez, lan-txanda baterako kontratatuko ditu langileok, nahiz eta hori jaso ez EDLk, ezta EDk ere.

550

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

8. BESTELAKO LAN-HARREMAN BEREZI BATZUK Hurrengo hauek ere lan-harreman berezietara biltzen dira: enplegu-zentro berezietako minusbaliatuak (uztailaren 17ko 1368/1985 ED; martxoaren 12ko 427/1999 EDk eraldatua), espetxeetan zigortuta daudenak (irailaren 26ko 1/1979 Espetxeen Lege Organiko Orokorra, otsailaren 9ko 190/1996 EDren 132 eta 133. art.ak, eta uztailaren 6ko 782/2001 ED), establezimendu militarren zerbitzupean dagoen pertsonal zibilak (ekainaren 13ko 2205/1980 ED) eta barnealdiko neurrien betearazpena jasan behar duten adingabeak (abenduaren 30eko 53/2002 Legearen 39. art.).

OINARRIZKO BIBLIOGRAFIA BORRAJO DACRUZ, E.: Altos cargos laborales, Madril, Edersa, 1994; CAMPS RUÍZ, L.: «La nueva regulación de los representantes de comercio», in AL, 1985, 48. zk.; DURÁN LÓPEZ, F.: «La relación laboral especial de los artistas», in RL, 1986, 3. zk.; LÓPEZ-TARRUELLA MARTÍNEZ, F.: «Relación especial de trabajo de los artistas en espectáculos públicos», in Comentarios a las leyes laborales. El Estatuto de los Trabajadores (zuz. BORRAJO), Madril, Edersa, 1987, II. liburukia, 1. bolumena; RAMÍREZ MARTÍNEZ, J. M.: «La relación laboral especial al servicio del hogar familiar», in Comentarios a las leyes laborales. El Estatuto de los Trabajadores (zuz. BORRAJO), Madril, Edersa, 1987, II. liburukia, 1. bolumena; RAMÍREZ MARTÍNEZ, J. M. eta SALA FRANCO, T.: «La relación laboral especial del personal no funcionario dependiente de establecimientos militares», in Comentarios a las leyes laborales. El Estatuto de los Trabajadores (zuz. BORRAJO), Madril, Edersa, 1987, II. liburukia, 1. bolumena; ROQUETA BUJ, R.: El trabajo de los artistas, Valentzia, Tirant lo Blanch, 1995; ROQUETA BUJ, R.: El trabajo de los deportistas profesionales, Valentzia, Tirant lo Blanch, 1996; SALA FRANCO, T.: «La nueva regulación de la relación laboral de los deportistas profesionales», in AL, 1985, 41. zk.; SALA FRANCO, T.: La relación laboral de los altos cargos directivos de las empresas, Bilbo, Deusto, 1990; DE LA VILLA GIL, L. E.: «La relación laboral de carácter especial de servicio del hogar familiar», in DL, abendua, 1985.

Hamazazpigarren gaia

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: EZAUGARRI OROKORRAK Laburpena: 1. Gizarte-arriskuak eta babes-teknikak: 1.1. Gizarte-arriskuak; 1.2. Babes-tekniken bilakaera: Gizarte Segurantza.—2. Espainiako Gizarte Segurantzaren zuzenbidea: 2.1. Bilakaera historikoa; 2.2. Indarreko arautegia.— 3. Gizarte Segurantzako sistemaren aplikazio-esparrua: 3.1. Babestutako subjektuak; 3.2. Gizarte Segurantzako sistemaren egitura.—4. Gizarte Segurantzaren kudeaketa: 4.1. Gizarte Segurantzaren erakunde kudeatzaileak; 4.2. Kudeaketan laguntzea.—5. Gizarte Segurantzako harreman juridikoen eraketa: 5.1. Enpresak inskribatzea; 5.2. Afiliazioa; 5.3. Altak eta bajak.

Altaren parekoa eta ustezko alta.—6. Kotizatzeko betebeharra: 6.1. Betebeharpeko subjektuak eta subjektu erantzuleak; 6.2. Kuotak zehaztea; 6.3. Diru-bilketa.

1. GIZARTE-ARRISKUAK ETA BABES-TEKNIKAK Gizarte Segurantza da gizarte-arriskuen ondoriozko beharrizan-egoeren aurrean gizabanakoak babesteko teknika.

1.1. Gizarte-arriskuak ALONSO OLEAren ustez, kaltea eragiteko moduko gertaerak izanik, arriskuak banakakoak dira, banakako pertsonak ukitzen dituztelako; pertsonalak dira, pertsona bera ukitzen dutelako, ez, ostera, horren ondarea; eta ekonomia-izaera dute, behin kasuan kasuko arriskua gertatuta ere, eragindako kalteek ere izaera hori dutelako, hau da, kalteok eragin dezakete subjektuaren ohiko errentak gutxitzea, horren gastu arruntak gehitzea edota bi-biak aldi berean. ALARCÓN eta GONZÁLEZ ORTEGArentzat, arriskuok gizarte-izaera dute, horietara bi osagai bilduz gero, bata, objektiboa eta, bestea, subjektiboa. Osagai objektiboari dagokionez, arriskuak gizarte-izaera du, orokorra denean, hots, eragina izan dezakeenean gizarte-talde jakin bateko partaide guztiengan. Osagai subjektiboari dagokionez, arriskuak gizarte-izaera du, gizarte-talde jakin batean oso-osoan uste denean arrisku horietatik babesteko modu kolektiboan antolatu behar dela.

Egia esan, azken osagai horrek aldaera desberdinak izan ditu historian, eta, horren ondorenez, babestutako gizarte-arriskuak ere aldatu egin dira.

Egun, hurrengo hauek dira babestutako gizarte-arriskuak: osasun-arazoak, lana egiteko ezintasuna, zahartzaroa, heriotza eta bizirik irautea, familiako zamak, eta langabezia.

552

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

1.2. Babes-tekniken bilakaera: Gizarte Segurantza Babes-teknikak dira antolamendu juridikoak ezarritako tresnak, gizarte-arriskuei eta horietatik etorri gizarte-beharrizanei aurre egiteko. Arriskuak gizarte guztietan izan direnez, babes-teknikak ere betidanik izan dira.

Hala ere, historian izandako babes-teknika guztiak, gaur egun dauden batzuk barne, ezin dira egungo Gizarte Segurantzaren kontzeptura bildu. XIX. mendea arte babes-teknikak zehaztugabeak ziren, erakunde juridiko orokorrak erabili baitziren gizarte-arriskuetatik etorritako arazoak konpontzeko, hala nola, aurrezkia, asegurua eta ongintza.

Babes-teknika horiek guztiak, alabaina, ez ziren behar adinakoak izan, eta horren adibide da XIX. mendea: mende horretan demografia gehitu zen, eta, gehienbat, ekoizpenaren egiturak aldatu ziren. Une horretako adibiderik garbiena proletarioaren beharrizana da. Hori dela eta, XIX. mendeak aurrera egin ahala, alegia, industria-iraultzaren eta iraultza burgesaren ondorioz «gizarte-auzia» hedatu ahala, antolamendu juridikoak gizarte-beharrizanei aurre egiteko teknika bereziak ezarri zituen.

Esan daiteke, 1881. urtean hasi zela lehenengo garaia, Bismarck-ek Reichstagean egindako hitzaldiarekin. Hain zuzen ere, une horretatik aurrera, gizarte-aseguruak hedatu ziren. Azken buruan, aseguruen teknika gizarte-beharrizanak babesteko «egokitu» zen; horretarako, aseguruen arauketan eraldaketa garrantzitsuak egin ziren, besteak beste, aurrerantzean nahitaezkoa izango zen asegurua eratzea; asegurua finantzatzeko orduan, interesatuaz gain, hirugarren batzuk ere erantzule izango ziren —hots, enpresaburua eta estatua—; eta aseguruok kudeatzeko bide bereziak ezarriko ziren —izaera publikokoak eta parapublikoak—.

Bigarren garaia Beveridge-ren txosten entzutetsuak argitaratzean hasi zen (1942-1944). Garai horretan, gizarte-aseguruen sistemaren ordez, askozaz asmo handiagoak zituen Gizarte Segurantzaren sistema ezarri zen. Egia esan, aurreko gizarte-aseguruen aldean, Gizarte Segurantzak berezitasunak ekarri zituen. Edu horretan, Gizarte Segurantzak babesa hedatu zuen, alde subjektibotik zein alde objektibotik. Ordu arteko gizarte-aseguruek, batez ere, langileak babestu zituzten, eta, gainera, gizarte-arrisku zehatz batzuen aurka bakarrik. Aitzitik, Gizarte Segurantzaren xedea zen herritar guztiak babestea edozelako beharrizan-egoeraren aurrean, egoera hori sor zezakeen arriskua aintzat hartu gabe. Halaber, gizarte-aseguruen ondoan, Gizarte Segurantzak antolaketa arrazionala ezarri nahi zuen. Arean ere, gizarte-aseguruak arriskuan oinarritu ziren, eta, horregatik, kudeaketa eta finantzaketa arrisku-mota bakoitzaren araberakoak ziren, hau da, babesa barreiatuta zegoen. Gizarte Segurantzaren sistemak, aldiz, kudeaketa eta aurrekontuak bateratu nahi zituen.

XX. mendeko 30 eta 40. hamarkadetan Gizarte Segurantzaren kontzeptua agertu ostean, antzekoa izan da antolamendu juridiko garatu guztien bi-

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: EZAUGARRI OROKORRAK

553

lakaera; izan ere, horiek guztiek Gizarte Segurantzaren sistema unibertsalak ezarri dituzte, aurreko gizarte-aseguru sistemen ordez. Bilakaera hori II. Mundu Gerratik aurrera igar daiteke, hedatuz joan baita Gizarte Segurantzak eskainitako babesa. Esangura horretan, Gizarte Segurantzak gizarte-aseguruak irentsi ditu, eta horien babes-ekintza jaso. Hori dela eta, kontribuzio bidezko babesa sortu du. Babes-mota horretan, gizarte-aseguru zaharretan bezala, onuradunak babesa jaso dezan, nahitaezkoa da horrek, aurretiaz, aseguruetatik etorritako harremanetan parte hartzea, asegurua eratuz eta, gehienetan, aldi batzuetan kotizazioak eginez. Bestalde, Gizarte Segurantzaren kontzeptuaren alde teorikoa dela eta, sistema aberastuz joan da, laguntza-babesa edo kontribuziorik gabeko babesa jasoz. Bestela esanda, babes-mota horiek izaera unibertsala dute, herritar guztiei bermatzen dizkietelako gutxieneko errentak, aintzat hartu gabe herritarrok aurretiaz aseguruetatik etorritako harremanetan parte hartu duten ala ez.

Dena den, bilakaera hori ez da erabat amaitu. Egun, oraindik, sistema gehienek ez dituzte babesten herritar guztiak, ezta horiek izan ditzaketen beharrizan-egoera guztiak ere. Gainera, ez da batere erraza bilakaera hori epe laburrean amaitzea. Haatik, XX. mendeko 50 eta 60. hamarkadetan izandako hedatzea amaituta, esan daiteke egungo Gizarte Segurantzak atzerantz egin duela. Hain justu ere, 70. hamarkadaren erditik aurrera, Gizarte Segurantzak krisi larriari egin behar izan dio aurre. Ezin dira banan-banan aztertu atzerapen horren arrazoi zehatzak, baina argi dago arrazoi horiek zerikusia dutela Gizarte Segurantzaren babesa lortzeko gero eta ugariagoak diren eskakizunekin. Zinez, gero eta gehiago dira babes hori lortu nahi dutenak, inguruabar desberdinetan oinarrituz. Horrela, inguruabarron artean aipa daiteke, arian-arian zahartzen doan biztanleria dela eta, demografiak duen egitura berria edo langabetu ugari izateaz gain, langabeziak duen egoera egonkorra. Zernahi gisaz, gaitza da Gizarte Segurantzaren sistemak eskakizun horiek guztiak asetzea, sistemak ezin baitu mugagabeko finantzaketa izan (ezin dira lanaren kostuak handitu, kotizazioak gehituz; defizit publikoa jaisteko politikak).

2. ESPAINIAKO GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA 2.1. Bilakaera historikoa Espainiako Zuzenbideak, Gizarte Segurantzari dagokionez, oro har, aipatu berri den bilakaera izan du. Antzinako aurrekariak bazter utzita, kontuan hartu behar da, legegilea 1900. urtetik aurrera hasi zela gizarte-aseguruak sustatzen. Horren lehenengo adibidea 1900eko Lan Istripuen Legea izan zen.

Egin-eginean ere, lege horrek etorkizunean garatu beharreko oinarriak ezarri zituen, baina, esangura hertsian, ez zuen gizarte-asegururik ezarri, estaldu-

554

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

ra ez zelako nahitaezkoa. Lege horrek objektibo bihurtu zuen lan-istripuetan enpresaburuak zuen erantzukizuna, hau da, legeak enpresaburuaren erantzukizuna erruaren ideiatik urrundu eta erantzukizun horren quantuma ezarri zuen. Ezbairik gabe, hori pizgarri egokia izan zen, erantzukizuna asegura zedin. Gaur egungo lan istripuen mutuak ere lege horretan oinarritu dira. Orobat, garai horretan, gizarte-aseguruak eratzea sustatu zen, diru-laguntzen bidezko askatasunaren sistema erabiliz —asegurua borondatezkoa zen, baina, eratuz gero, botere publikoek laguntzak ematen zituzten—.

Hori dela eta, 1908an, Aurreikuspenerako Nazio Institutua eratu zen, alegia, urte askotan aseguru-sistemaren erakunde nagusia izango zena. Gerogarrenean, XX. mende erdialdean, gizarte-aseguruak agertu ez ezik, garatu ere egin ziren.

Urteak aurrera joan ahala, ezari-ezarian, lan-istripuen asegurua hedatu eta nahitaezko bihurtu zen. Bilakaera hori 1932an amaitu zen. Orobat, arrisku arrunten ondoriozko nahitaezko lehenengo gizarte-asegurua agertu zen, hots, Langileen Erretiroa (1919), eta, ondoren, beste batzuk ere agertu ziren. 1931ko Errepublikako Konstituzioaren arabera, babes-teknika hori hedatu egin behar zen, eta, horretarako, langileei eskubidea aitortu zien, gizarte-aseguruak eta, batez ere, gaixotasun-asegurua izateko. Hala ere, garai hartako arazo ekonomiko eta politikoek aseguruon benetako garapena eragotzi zuten. Francoren garaian garatu zen, azkenean, gizarte-aseguruen sistema. Diktaduraren oinarrizko legeetako batek, Lan Foruak (1938), gizarte-aseguruen sistema garatzeko aipamenak jaso zituen. Garapen hori 40 eta 50. hamarkadetan antzeman zen, aipatu lege horrek gizarte-aseguruak ezarri baitzituen. Lanbide-arriskuei dagokienez, ostera ere arautu ziren lan-istripuak (1956), eta lanbide-gaixotasunen zerrenda zehatza ezarri zen (1947). Arrisku arruntei erreparatuz, gizarte-aseguru berriak ezarri ziren, hala nola, gaixotasun-asegurua (1942), zahartzaroaren eta elbarritasunaren asegurua (ZENS-SOVI) (1939-1955) eta familiako sorospenak (1938). Amaitzeko, gizarte-aseguruen babesa osatu zen jarduera-adarren arabera eratu lan-mutualitateen sistemak emandako babesarekin.

Lan-mutualitateon prestazioek osatu egin zituzten gizarte-aseguruen prestazioak, baina nahitaezkoa zen lan-mutualitateen aurreikuspenean parte hartzea.

Laburbilduz, esan daiteke Francoren garaiko lehenengo bi hamarkadetan hedatu gizarte-aseguruek sortutako sistema oso zatitu eta anizkuna zela.

Horrez gain, Gizarte Segurantzaren kontzeptuaren eragina dela bide, 60 eta 70. hamarkadetan, Gizarte Segurantzak gizarte-aseguruak ordeztu zituen.

Ordezpen hori hasi zen Gizarte Segurantzako Oinarrien Legearekin (1963), horrek sistema berriaren printzipio orokorrak ezarri baitzituen. Gizarte Segurantzaren Legeak garatu zuen Oinarrien Lege hori (1966), eta, berebat, araudi asko eman ziren legea garatzeko (1966-1967). Hortaz, Gizarte Segurantzaren zuzenbidea modu harmonikoan eratuta geratu zen. Zernahi gisaz, berehala egin ziren eraldaketak (1972), eta, ondorenez, arautegia berriro bateratu behar izan zen, Gizarte Segurantzaren Lege Orokorrean (1974).

Hein handi batean, indarreko arautegiak aipatu gertaerei jarraitu die, baina gertaerok jazo zirenetik hona, arauen eretzean, Espainiako Gizarte Segurantzaren zuzenbideak etengabeko ezegonkortasuna izan du, arrazoi des-

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: EZAUGARRI OROKORRAK

555

berdinen ondorioz: Gizarte Segurantzaren sistema egokitu behar izan da 1978ko Konstituzioak eragin aldaketen ondoriozko joera politiko berrietara, eta Gizarte Segurantzaren sistema eraldatu behar izan da, arestian aipatu aldaketa sozio-ekonomikoei aurre egiteko (supra, 1.2. in fine). Horregatik, komenigarria da gaur egun Gizarte Segurantzaren sistema osatzen duten iturri nagusiak aztertzea.

2.2. Indarreko arautegia A) Konstituzio-arauak Espainiako 1978ko Konstituzioak manu batzuk ezarri ditu Gizarte Segurantzaren inguruan. Hasteko, 25.2 art.ak zigortuen Gizarte Segurantza arautu du. Jarraitzeko, Lehenengo tituluko III. kapituluaren 41. art. Gizarte Segurantzaren ingurukoa da, eta beste manu batzuek ezarri dute, estatuak interes edo kolektibo jakin batzuk babestu behar dituela (esaterako, 43. art.ak osasunerako eskubidea jaso du, eta 49 eta 50. art.ek minusbaliatuen edo adinekoen babesa ezarri dute). Amaitzeko, 129.1 art.ak ezarri du, interesatuek parte har dezaketela Gizarte Segurantzaren kudeaketan.

Zalantzarik gabe, aipatu manu guztietatik 41. art. da garrantzitsuena, horrek jaso baitu Gizarte Segurantzaren konstituzio-eredu deritzona. Eredu horrek baditu nabarmentzeko moduko alde batzuk. Halaber, aurreko Gizarte Segurantzak zuen egoeraren aldean, badira erabat berritzaileak diren aldeak ere: Gizarte Segurantzaren onurak herritar guztiei hedatu zaizkie, prestazioak aski izatea bermatu da, eta botere publikoei oinarrizko eginkizuna eratxiki zaie Gizarte Segurantzaren esparruan, hau da, autonomia pribatuaren egitekoa prestazio osagarrien esparrura mugatu da. Alabaina, manu horren garrantzia ezin da neurriz kanpo balioetsi. Hurrean ere, kontuan hartzen badira manuaren anbiguotasuna eta kokaleku sistematikoa, ondoriozta daiteke manua zeharo malgua dela, eta, beraz, legegile arruntari askatasun handia utzi zaiola Gizarte Segurantzako sistema antolatu eta garatzeko. Konstituzioaren gaineko jurisprudentziak ere hori berori adierazi du behin baino gehiagotan.

Bestalde, EK-k estatuaren eta autonomia-erkidegoen arteko eskumenak banatu ditu Gizarte Segurantzaren gaian. Gainera, lanaren gaiaren ondoan, banaketa irizpide desberdinak erabili ditu. (supra, 2.6. gaia). Esangura hertsian, Gizarte Segurantzaren inguruan aplikatu beharreko araua EKren 149.1.17 art. da. Artikulu horrek estatuari erreserbatu dizkio Gizarte Segurantzaren oinarrizko legeria eta araubide ekonomikoa, autonomia-erkidegoek Gizarte Segurantzaren zerbitzuak betearazteko izan dezaketen aukera gorabehera. Beraz, autonomia-erkidegoek eskumen arau-emaileak izan ditzakete

556

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

garapen-esparruetan, eta, batik bat, betearazpen-eskumenak. Edozelan ere, ez da aintzat hartu behar manuaren hitzez hitzekotasunaren arabera uler daitekeena. Gisa horretan, autonomia-erkidegoek ezin dute araubide ekonomikoa betearazi, estatuari bakarrik baitagokio hori, kutxa-batasunari eutsi ahal izateko1. Gizarte Segurantzaren sistemak eskainitako prestazioetako bat izan arren, osasun-laguntzak, Gizarte Segurantzaren ondoan, erregela bereziak eta desberdinak ditu. Ildo horretatik, EKren 149.1.16 art.aren ariora, beste gauza batzuez gain, estatuari erreserbatu zaizkio Sanitatearen oinarriak eta koordinazio orokorra. Ondorenez, autonomia-erkidegoek izan ditzakete eskumen arau-emaileak garapen-esparruetan, eta eskumen betearazleak. Amaitzeko, EKren 148.1.20 art.aren arabera, autonomia-erkidegoek eskumenak izan ditzakete gizarte-laguntzari dagokionez.

B) Nazioarteko arauak eta Europar Batasuneko arauak Bi xede bereiz daitezke Gizarte Segurantzari buruzko nazioarteko tratatuetan. Batzuetan, tratatuon xedea da Gizarte Segurantzako erakundeak hedatzea eta, horrela, betebeharpeko estatuek hitzarmenen araberako onurak ezartzea euron lurraldeetan (berbarako, LANEren 102. hitzarmenak gutxieneko araua ezarri du Gizarte Segurantzan). Beste batzuetan, tratatu horien xedea da Gizarte Segurantzaren inguruan langile migratzaileek sortzen dituzten arazoak konpontzea (esate baterako, 1935ean onetsitako LANEren 48. hitzarmena, migratzaileek pentsioa jasotzeko eskubideari eusteko edo, oraintsuago, LANEren 157. hitzarmena, Gizarte Segurantzako eskubideei eusteko). Azken xede hori dute, berebat, Espainiaren eta beste herrialde batzuen artean sinatutako bi aldeko tratatu askok.

Bestalde, Europar Batasuneko arauak, gehienbat, azken esparru horretan oinarritu dira. Hain zuzen ere, arauon xede nagusia da Europar Batasunean dauden langile migratzaileei eman beharreko tratua eta horren ondoriozko arazoak konpontzea. Zinez, Europar Batasuneko langileek estatu kideetatik joan-etorri askea izan dezaten, nahitaezkoa da estatu kideen Gizarte Segurantzako arauak koordinatzeko sistema; izan ere, sistema horrek bermatu behar du, joan-etorriak direla eta, langileok euron gizarte-babesean galerak ez izatea. Esangura horretan, tratatuaren 42. art.ak ezarri du, Gizarte Segurantzaren esparruan Europar Batasuneko erakundeek neurri egokiak hartu behar dituztela langileen joan-etorri askeak ezartzeko. Azken buruan, neurri horien bidez sortu behar da langileen eskubideak bermatzeko sistema. Ugaria da ideia hori garatu duen arautegia; gainera, Europar Batasuneko jurisprudentziak interpretatu egin du arautegi hori. Bada, arautegi hori jaso dute

1

Uztailaren 7ko 124/1989 KAE; halaber, ikus 195/1996 KAE.

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: EZAUGARRI OROKORRAK

557

sarritan eraldatu den Europar Batasuneko ekainaren 14ko 1408/1971 Erregelamenduak eta martxoaren 21eko 574/1972 Erregelamenduak.

C) Lege-lerruneko arauak Duda mudarik gabe, lege-lerruneko araurik garrantzitsuena da Gizarte Segurantzaren 1994ko Lege Orokorra. Lege hori testu bategina da, eta ekainaren 20ko 1/1994 Legegintzazko Errege Dekretuak onetsi zuen. Hala ere, 1994ko GSLOk ez du agortu legeak Gizarte Segurantzan duen eginkizuna. a) Hasteko, GSLOren xedapen indargabetzaile bakar eta korapilatsuak agerian jarri duenez, GSLOren onespenak ez dakar hori indarrean jarri aurretik Gizarte Segurantzaren esparruan zeuden lege-lerruneko arau guztiak zuzenean desagertzerik. Haatik, GSLO onetsi aurreko arau batzuk indarrean daude oraindik. Arau horien artean nabarmendu behar dira 1974ko testu bateginaren zati batzuk. Zati horietarik azpimarragarrienak dira Gizarte Segurantzak eskainitako osasun-laguntzari lotutakoak (1974ko GSLOren 98. art. eta h.). Gainera, zati horiek indarrean egongo dira Sanitateko 14/1986 Lege Orokorraren aginduak oso-osoan garatu arte. Orobat, badira, Testu Bateginera bildutako gaiak izan ez arren, Gizarte Segurantzako arauak bideratzeko balio dutenak ere, hala nola, Gizarte Segurantzaren inguruko autu prozesalak —LPLren idatz-zatietan arautu dira horiek— eta Gizarte Segurantzaren arauak haustearen ondoriozko administrazio-erantzukizunak —LAZLk arautu ditu horiek; eta lege hori abuztuaren 4ko 5/2000 LEDk bateratu duenez gero, esan daiteke GSLOren 96. art.ak azken horretara egin duela igorpena—. b) Arautegia, gainera, ez da batere egonkorra. Gizarte- eta ekonomia-inguruabarrak direla eta, Gizarte Segurantzaren sistemak etengabeko eraldaketak jasaten ditu. Horren inguruan, ekimenik garrantzitsuenetakoa izan da «Toledoko Ituna» deritzona. Parlamentuko talde guztiek onetsi zuten hori eta bertan, Gizarte Segurantzaren arazoak aztertzeaz gain, sistemaren egoera hobetzeko gomendio batzuk jaso ziren. Agidanez, hori guztia lege-lerruneko eraldaketek zehaztu behar dute. Bada, behin gizarte-agenteekin negoziatuta, gomendio horietako batzuk errealitate dira jada. Horren adibide da Gizarte Segurantzaren sistema egonkortu eta arrazionalizatzeko uztailaren 15eko 24/1997 Legea; izan ere, lege horrek eraldaketa garrantzitsuak sartu ditu GSLOn. Era berean, batetik, Gobernuak eta, bestetik, EEKE-CEOEk, ETEKE-CEPYMEk eta LK-CCOOk gizarte-babesaren sistema hobetzeko eta garatzeko egindako akordioaz geroztik (2001eko apirilaren 9), eraldaketa batzuk egin dira arauen artean. Eraldaketa horien artean nabarmena da 16/2001 EDLrena, gerogarrenean, lege gisa bideratu dena (uztailaren 12ko 32/2002

558

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Legea, neurriak jaso dituena, erretiroa mailaka eta modu malguan hartzeko sistema ezarri ahal izateko). c) Amaitzeko, ezin da aipatu gabe utzi abaguneko arauek duten garrantzia Gizarte Segurantzaren zuzenbidea eratzeko. Zehatzago esanda, Estatuaren Aurrekontu Orokorren Legearen izapideak egitean urtero onesten diren arauak2 erabili ohi dira, Gizarte Segurantzaren inguruko lege-lerruneko arauketa etengabe eguneratzeko. Egin-eginean ere, azken urteotan, ÂŤlagungolegeekÂť (42/1994, 13/1996, 66/1997, 50/1998, 55/1999, 14/2000, 24/2001 eta 53/2002 legeek3) GSLOTB eraldatu dute. Eraldaketon arrazoia sinplea da: Gizarte Segurantzaren eta estatuak hartutako finantza-erabaki garrantzitsuen arteko lotura aintzat hartuta, guztiz ohikoa da finantza-erabakion arauketak, edo horri lotutako beste arauketa batzuek, eraldaketa garrantzitsuak egitea Gizarte Segurantzako arauetan.

Are gehiago, Estatuaren Aurrekontu Orokorrak onesten dituen Legeak urtero arautu behar ditu Gizarte Segurantzako zenbait gai; ulerbidez, gehieneko eta gutxieneko pentsioen zenbatekoak (GSLOren 47. art. eta h.), bai eta kotizatzeko betebeharraren oinarrizko osagaiak zein diren ere (GSLOren 107. art. eta h.). Horrenbestez, badirudi komenigarria dela kontuan hartzea abaguneko legeria horren garrantzia, Gizarte Segurantzaren zuzenbidearen bilakaeran.

D) Araudi-lerruneko arauak Orain arte aipatu legeak, alabaina, ez dira behar adinakoak, euron kabuz Gizarte Segurantzaren sistema osatzeko. Aitzitik, lege-lerruneko arauak benetan eragingarriak izan daitezen, nahitaezkoa da araudiek luze eta zabal garatzea lege-lerruneko arauok. Ezinezkoa da Gizarte Segurantzaren sistema osatzen duten araudi guztiak zerrendatzea, asko direlako, eta, batez ere, garapena egiteko modua negargarria izan delako. Horrela, araudi bidezko garapenik garrantzitsuena 1966an egin zen, hots, Gizarte Segurantzaren lehendabiziko Legea onetsi zenean. Hortaz, egun indarrean dauden araudi-lerruneko arau franko hirurogeigarren hamarkadako azken urteetan onetsitakoak dira (esate baterako, prestazioak arautu dituzten araudi lerruneko arauak eta Gizarte Segurantzako Araubide Bereziak arautu dituztenak). Hasieran, Gizarte Segurantzako Lege onetsi berriaren eta araudiz osatutako mosaikoaren arteko hurbiltasunak sistema nahiko koherentea ahalbidetu zuen.

2 Lehenago, xede horretarako Aurrekontuen Legea erabiltzen zen. Eginera hori baztertu da, ostera, KAk ezarritako eragozpenak direla bide. KAren ariora, Aurrekontuen Legeak ezin du jaso sarrera eta gastuen inguruko aurreikuspenekin eta ekonomia-politikaren eraketa orokorrarekin zerikusirik ez duen arau substantiborik. Ikus horren inguruan 109/1991 KAE. 3 I.o.: 2004. urtera begira, har bedi kontuan abenduaren 30eko 62/2003 Legea.

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: EZAUGARRI OROKORRAK

559

Betiere, urteak aurrera joan ahala, hasierako koherentzia hori ezerezean geratzen hasi zen. Arean ere, Gizarte Segurantzako legeriaren etengabeko eraldaketek beti ez dute izan erantzun harmonikorik araudiek egin beharreko garapenean. Esangura horretan, legerian berrikuntzak egin dira, eta, lege-lerruneko arau batzuek lerrun bereko beste arau batzuk ordeztu dituzten arren, maiz, ordeztutako arauok garatzeko eman ziren araudi-lerruneko arauak ez dira ordeztu. Bada, gehienetan, araudi berriak onetsi dira, eta aurretik indarrean zeuden araudiei gehitu zaizkie. Horrek arazoak sortu ditu segurtasun juridikoaren inguruan (askotan zaila da xedapenen berri izatea edo indarreko xedapenak zehaztea).

Dena den, 1994ko testu bategina onetsi zenetik, badirudi araudi-lerruneko arautegia ÂŤkodifikatzeariÂť ekin zaiola. Kodifikazio behar horretan nabarmendu behar dira, besteak beste, urtarrilaren 26ko 84/1996 ED (kokatze-egintzak), abenduaren 7ko 1993/1995 ED (lan-istripuen eta lanbide-gaixotasunen mutuek eskainitako laguntza), abenduaren 22ko 2064/1995 ED (kotizazioa), 1637/1995 ED (bilketa) eta 148/1996 ED (zor ez diren prestazioak itzultzea).

3. GIZARTE SEGURANTZAKO SISTEMAREN APLIKAZIO-ESPARRUA 3.1. Babestutako subjektuak GSLOren 7. art.ak zehaztu ditu subjektu jakin batzuk Gizarte Segurantzaren aplikazio-esparruan sartzeko edo kanpoan uzteko irizpideak. Legeak bi irizpide-mota bereizi ditu. Bata, kontribuzio bidezko babesaren esparruan eta, bestea, kontribuziorik gabeko babesaren esparruan. Alabaina, bi irizpideok, Gizarte Segurantzaren esparruan sartzeko, titulu nagusiaren ingurukoak dira soilik. Bestela esanda, badago Gizarte Segurantzaren esparruan sartzeko titulu eratorria ere. Ildo horretatik, GSLOren 2. art.ak ezarritakoaren arabera, sistemak ez ditu babesten soil-soilik jarraian azalduko diren baldintzak betetzen dituzten pertsonak. Aitzitik, pertsona horiez gain, sistemak babesten ditu euron pentzudan dauden senideak eta horien parekoak.

A) Kontribuzio bidezko babesa: lanbide-irizpidea Kontribuzio bidezko prestazioei dagokienez, lanbidean jardutea da aintzat hartu beharreko irizpidea, alegia, Espainian bizi den pertsona orok Espainiako lurraldean lanbide-jarduera gauzatzea (GSLOren 7.1 art.). Bizilekua eta lanbide-jarduera Espainian izan beharrak ez du eragozten Espainiako Gizarte Segurantzak atzerrian jarduten duten espainiar batzuk babestea. Hori berori gertatzen da hurrengo egoera hauetan: Europar Batasuneko herrialdeetara aldi

560

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

baterako joanaraztean —asko jota, urtebeterako— (EEEren 1408/71 Erregelamenduaren 14.1 art.); eta kotizazioak zenbatzeko edo Espainiako sistemaren antzeko estaldura bermatzeko Espainiarekin hitzarmenik ez duten herrialdeetara joanaraztean (GSLOren 125.2 art. eta 1982ko urtarrilaren 27ko MA).

Lanbidean jarduteko betekizuna esangura zabalean ulertu behar da.

Hori berori ondoriozta daiteke GSLOren 7.1 art. irakurrita, horrek sisteman sartu baititu, mendeko langileez, funtzionarioez eta langile autonomoez gain, kooperatibetako bazkide langileak eta ikasleak ere. Baina, hori ondoriozta daiteke, batik bat, osterantzeko lege- zein araudi-lerruneko arauek sisteman sartu dituzten beste jarduerak kontuan hartuta. Salbuespenez, sistematik kanpo gera daitezke inorentzat lan egiten duten pertsonak, baldin eta, GSLOren 7.6 art.aren arabera, euron lansaioa edo ordainsariak aintzat hartuta, lan hori, garrantzi txikikoa izateaz gain, bizimodua aurrera ateratzeko modukoa ez dela uste bada. Dena den, horrek ez dakar lanaldi partzialeko langileak baztertzerik, horientzat arauketa berezia ezarri baita (GSLOren 7. xed. gehi. eta urriaren 31ko 1131/2002 ED). Orobat, malgutasunez interpretatu behar da lanbide-jarduera gauzatzeko betebeharra. Horrela, batzuetan, babestuta egon daitezke lanbide-jarduera aldi baterako edo behin betiko geldiarazi dutenak, baldin eta altaren pareko baldintzak bete badituzte (infra, 5.3.).

Bestalde, lanbidean jarduteko irizpidea ez da salbuetsi pertsonarekin zerikusia duten arrazoiengatik. Horixe ondoriozta daiteke GSLOren 7.1 art.tik, sexua eta egoera zibila kontuan hartu gabe, kontribuzio bidezko Gizarte Segurantzan sartzeko eskubidea dagoela esatean. Manu horren ariora, naziotasunak ere ez du garrantzirik, sistema horretan sartzeko, atzerritarrek espainiarren kontribuzio bidezko babes bera izango baitute, «euron bizilekua Espainian izan edo Espainian legez egonez gero» (era berean, ikus atzerritarrek Espainian dituzten eskubide eta askatasunei eta euron gizarteratzeari buruzko urtarrilaren 11ko 4/2000 Lege Organikoaren 10.1 eta 14.1 art.ak). Hala ere, batzuetan, pertsonaren inguruabarrek pertsona sistematik kanpo uzteko adina garrantzi izan dezakete. Horrelako inguruabarrak dira, esaterako, adina —autonomoa izateko adin-nagusitasuna behar baita (GSLOren 7.1.b art.)— eta ahaidetasuna. Azken inguruabar horri dagokionez, GSLOren 7.2 art.ak, LEren 1.3.e art.ak ezarritakoaren ildotik (supra, 8. gaia, 2.2.5.), iuris tantum presuntzioa jaso du. Presuntzio horren arabera, uste da enpresaburuaren ezkontideak, ondorengoek, aurrekoek eta bigarren gradurainoko odolkide zein ezkontza bidezko ahaideek, bai eta adopzio bidezkoek ere, ez dutela inorentzat lanik egiten.

B) Kontribuziorik gabeko babesa: Bizilekuaren irizpidea Kontribuziorik gabeko prestazioei dagokienez, Gizarte Segurantzako sistemara bildu behar dira Espainian bizi diren espainiar guztiak (GSLOren 7.3 art.). Hortaz, bizilekua da kontribuziorik gabeko modalitatean babestu-

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: EZAUGARRI OROKORRAK

561

ta egoteko irizpide erabakigarria, nahiz eta GSLOren 7.4 art.ak Gobernua baimendu, Espainian bizi ez diren espainiarrak babesteko neurriak ezar ditzan, bizi diren herrialdeetako ezaugarriak aintzat hartuta 4.

Atzerritarrei helduz, bizilekuaren irizpideari 単abardurak egin behar zaizkio, beste inguruabar batzuk direla-eta. GSLOren 7.5 art.aren arabera, legez Espainian bizi diren atzerritarrek ere jaso dezakete kontribuziorik gabeko Gizarte Segurantzaren babesa. Hori zuzenean gertatzen da, batetik, Europar Batasuneko zuzenbidearen aginduz, Europar Batasuneko herritarrekin eta, bestetik, herrialde iberikoetatik datozenekin. Osterantzeko atzerritarrei dagokienez, aintzat hartu behar dira nazioarteko hitzarmen aplikagarriak eta, horrelakorik izan ezean, elkarrekikotasunaren printzipioa.

Edozelan ere, atzerritartasunaren legeria berriak ezabatu egin du bereizketa hori (4/2000 LOren 14. art.aren 1 eta 2. paragrafoak). Orobat, lege organiko berriak malgutu egin du bizilekuaren betekizuna, hori aintzat hartu behar baita soilik prestazio guztiak jasotzeko eskubidea izan dadin; aitzitik, prestazio horietako batzuk (osasun-laguntza: 12. art.; oinarrizko gizarte-zerbitzu eta -prestazioak: 4/2000 LOren 14.3 art.), batzuetan, legezko bizilekua kontuan hartu gabe aitor daitezke.

3.2. Gizarte Segurantzako sistemaren egitura Gizarte Segurantzaren sisteman sartutako subjektuak banatuta daude, euron lanbide-jardueraren arabera. Zehatzago esanda, GSLOren 9. art.ak xedatu duen moduan, sistema araubide desberdinetan egituratuta dago, eta horietara bildu dira, teorian behintzat, gizarte-kolektibo desberdinak. Azken buruan, kolektibo horiei eman nahi zaie euron ezaugarriekin bat datorren tratamendua.

Araubide Orokorra da horietako garrantzitsuena, subjektu gehien bildu dituelako, eta, batez ere, horren arauketa delako Gizarte Segurantzako sistema osoaren erreferentzia teorikoa zein praktikoa. Horren arauketa osoena denez, sarri askotan, Araubide Bereziei ere aplikatzen zaie; izan ere, Araubide Berezi horien arauek esanbidez igorri dute Araubide Orokorrera. Halaber, geroago ikusiko denez (infra, D), azken xedea da Araubide guztien babesa parekatzea Araubide Orokorrak emandako babesarekin. Hori dela eta, ikasgai honetan eta hurrengoan egindako azalpen asko Araubide Orokorrean oinarritu dira, eta 単abardurak egin behar dira gainerako Araubideetara bildutako subjektuak aztertzean.

4 Ikus, kasu horietan, zahartzaroaren ondoriozko pentsioen inguruan, 728/1993 ED (1414/2001 EDk eraldatu baitu).

562

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

A) Araubide Orokorra Araubide Orokorrera bildu dira inorentzat lan egiten duten langileak (GSLOren 97.1 art., 7.1.a art.ari lotuta), kontuan hartu gabe zein jarduera-adarretan ematen dituzten lan-zerbitzuak, euron eginkizunak, kontratu-mota edo lan-harremanen izaera arrunta edo berezia. Dena dela, aipatu erregela orokorrari, GSLOren 97.1 art.aren zerrendan zehatzago garatu denari, ñabardurak egin behar zaizkio.

Araubide Orokorrera ez dira bildu inorentzat lan egiten duten langileak bakarrik; izan ere, Gizarte Segurantzaren ondoreetarako, arian-arian eta historian zehar, inorentzat lan egiten duten langileekin batera beste kolektibo-mota batzuk ere parekatu dira, oso-osoan edo zati batean, kasuen arabera. Kolektibo horien artean daude, esate baterako, funtzionario batzuk (GSLOren 97.2 art.aren h eta i letrak), arduraldi esklusiboa duten toki-korporazioetako kideak (GSLOren 97.2.j art.) edo merkataritzako sozietateetako kontseilari eta administratzaileak, baldin eta horiek sozietateon benetako kontrolik ez badute (GSLOren 97.2.k art.).

Are gehiago, GSLOren 97.2 art.aren i letrak baimena eman dio Gobernuari, Araubide Orokorrean beste kolektibo batzuk sartzeko. Bada, Gobernuak askotan erabili du baimen hori, langile-mota batzuk Gizarte Segurantzan sartzeko —berbarako, kirolari profesional batzuk (futbolariak, txirrindulariak, saskibaloiko jokalariak edo eskubaloiko jokalariak eta, oro har, 1006/1985 EDk arautu lan-harreman berezietara bildu diren guztiak; ikus, berebat, martxoaren 7ko 287/2003 ED)— edo beste lanbide-kolektibo batzuk —esate baterako, kooperatibetako bazkide langileak (hala ere, norberaren konturako langile gisa LAAB ere aukera dezakete; ikus GSLOren 4. xed. gehi. eta hori garatu duen arautegia). Gainera, Araubide Berezira bildu dira langile izatetik urrun dauden kolektiboak (adibidez, konfesio erlijiosoetako kultu-ministroak).

Horrez gain, inorentzat lan egiten duen langile orok ez du Araubide Orokorrean egon behar. Ildo horretatik, GSLOren 98.2 art.aren esanetan, baliteke inorentzat lan egiten duten langileen lana Araubide Berezian sartzea, lan-motagatik (infra, B) zein langileen eta enpresaburuen artean dagoen lotura bereziagatik. Azken esangura horretan, langilea enpresaren titularra den sozietatearen bazkide izan eta horren gaineko benetako kontrola ere badu, Langile Autonomoen Araubide Berezian sartu behar da (GSLOren 97.2.a art. eta 27. xed. gehi.).

B) Araubide Bereziak GSLOren 10.1 art.ari helduz, Araubide Bereziak ezarri behar dira, «izaera, denbora zein lekuaren araberako baldintzak edo ekoizpen-prozesuak direla eta», beharrezkoa duten lanbide-jardueretan. GSLOren 10.2 art.ak lan-

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: EZAUGARRI OROKORRAK

563

bide-jarduera batzuk zerrendatu ditu, eta horiek gauzatzen dituzten subjektuak Araubide Berezietan sartu behar dira.

GSLOren 10.2.a art.aren arabera, Nekazaritzako Araubide Berezira bildu behar dira nekazaritza, basogintza eta abeltzaintzako jarduerak.

Araubide hori arautu dute 2123/1971 Dekretuak, testu bategina onetsi duenak, eta abenduaren 23ko 3722/1972 Dekretuak, testu bategina araudi bidez garatu duenak. Araubide horretara bildu behar dira mendeko langileak zein langile autonomoak, baldin eta, azken kasu horretan, langileak ustiapen txikien titularrak badira. Ustiapenak neurri jakin bat gaindituz gero, titularra Langile Autonomoen Araubidean sartu behar da.

GSLOren 10.2.b art.aren arabera, itsasoko langileek ere euron Araubide Berezia dute, eta, ondorenez, horretara bildu behar dira. Araubide hori arautu dute abuztuaren 30eko 2864/1974 Dekretuak, testu bategina onetsi duenak, eta uztailaren 9ko 1867/1970 Dekretuak, Araudia onetsi duenak.

Araubide horretara bildu behar dira, itsasoko jarduerak gauzatzen dituzten mendeko langileez gain, langile autonomoak, ustiapen txikien titularrak badira.

GSLOren 10.2.c art.ak Langile Autonomoen Araubide Berezian sartu ditu norberaren konturako langileak edo langile autonomoak. Araubide Berezi hori, duda-mudarik gabe Araubide Berezietatik garrantzitsuena dena, abuztuaren 20ko 2530/1970 Dekretuak eta hori garatu duen 1970eko irailaren 24ko Aginduak arautu dute. Araubide berezi horretara biltzen dira langile autonomoak. Langile autonomoak dira «irabazteko asmoarekin ohikotasunez, norberaren kontura eta zuzenean jarduera ekonomikoren bat gauzatzen dutenak, lan-kontratu baten mende egon gabe, nahiz eta beste pertsona batzuen ordaindupeko zerbitzuez baliatu» (2530/1970 Dekretuaren 2.1 art.). Uste da, langile autonomoa dela «jendaurrean establezimendu irekia duena, jabe, errentari, gozamendun, edo antzekoa izanik» (2530/1970 Dekretuaren 2.3 art.). Era berean, langile autonomoak dira sozietate kolektibo eta komanditako sozietateetako bazkide kolektiboak (2530/1970 Dekretuaren 3.c art.), eta ondasun-erkidegoetako partaideak, sozietate zibiletako bazkideak edo, Araubide Orokorra aztertzean ikusi den bezala, sozietate kapitalistetako bazkideak. Amaitzeko, elkargoetako profesionalak ere LAABra biltzen dira, nahiz eta baimenduta izan kasuan kasuko lanbide-elkargoko mutualitateen babesa izatea (cfr. aseguru pribatuak antolatu eta berrikusteari buruzko 30/1995 Legearen 15. xed. gehi.).

GSLOren 10.2.d art.aren arabera, funtzionario publikoak, zibilak zein militarrak izan, Gizarte Segurantzako Araubide Berezi batean egon beharko lirateke sartuta. Egia esan, horietako asko Gizarte Segurantzaren Araubide Orokorrean daude (adibidez, bitarteko funtzionarioak, autonomia-erkidegoetako funtzionarioak edo toki-administrazioetako funtzionarioak). Estatuko administrazioaren funtzionario zibilek (ekainaren 23ko 4/2000 Lege-

564

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

gintzazko Errege Dekretua), funtzionario militarrek (ekainaren 9ko 1/2000 Legegintzazko Errege Dekretua) eta Justizia-administrazioko funtzionarioek (ekainaren 23ko 3/2000 Legegintzazko Errege Dekretua) sistema babesle berezia dute, klase pasiboen estatuko sistemaren eta euron sistema mutualistaren baterako ekintzan oinarritzen baitira.

GSLOren 10.2 art.aren e eta f letrek aipatu etxeko zerbitzuko langileek eta ikasleek ere Araubide Bereziak dituzte. Lehenengoen Araubide Bereziaren arauketa irailaren 25eko 2346/1969 Dekretuak jaso du, eta bigarrenena 1953ko uztailaren 17ko Legeak, eskola-asegurua ezarri duenak.

Amaitzeko, zerrenda hori ez da itxia, GSLOren 10.2.g art.ak ahalbidetu baitu araudi bidez beste Araubide Berezi batzuk ezartzea. Hain justu ere, aipatu Araubide Berezi horiei gaineratu behar zaie Ikatz-meatzaritzako Araubide Berezia, otsailaren 8ko 298/1973 Dekretuak arautu eta 1973ko apirilaren 3ko Aginduak garatu duena. Garai batean, izan ziren beste Araubide Berezi batzuk ere, baina, 26/1985 Legea aldarrikatu ostean, egun indarrean dauden araubideetara bildu ziren guztiak (hala ere, araubideok berezitasun batzuei eutsi diete: abenduaren 24ko 2621/1986 ED).

C) Sistema bereziak Jarduera batzuek berezitasunak dituzte, eta horiek justifikatu dute jarduerok tratamendu berezia izatea. Nolanahi ere, berezitasunok ez dute garrantzirik, Araubide Berezia justifikatzeko lain. Bada, GSLOren 11. art.ak sistema bereziak ezarri ditu, sistema horien premia duten Gizarte Segurantzako araubideetan. Zernahi gisaz, sistema berezi horiek gai batzuk bakarrik ukitu dituzte, hala nola, sisteman kokatzea, afiliazioa, eta kotizazioaren edo bilketaren modua. Sistema Bereziak ezar daitezke Araubide Orokorrean zein Berezietan, baina egun indarrean dauden guztiak Araubide Orokorrean daude. Sistemok jarduera oso desberdinak ukitu dituzte, baina jarduerok badute antzekotasun bat: jarraitutasunik gabeko lana duten langile finkoak jaso dituzte denek.

D) Sistemako Araubideen arteko harremanak Gizarte Segurantzaren egitura zatituak arazo batzuk sortu ditu. Lehendabizi, babes-ekintzan desberdintasun handiak daude, kasuan kasuko kokatzea dela-eta: beharrizan-egoera berdina izan arren, langile batzuek beste batzuek baino babes hobea dute. Legegileak hori jakin badaki eta horregatik ezarri du irizpide gisa batasun eta homogeneotasun ahalik handienera jotzea Araubide Orokorrarekin parekatzeko. Alabaina, ÂŤsistemaren finantza-egoerak eta araubide horiek ukitutako taldeen ezaugarriekÂť ahalbidetu behar dute irizpide hori (GSLOren 10. art.aren 3 eta 4. paragrafoak). Edonola ere,

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: EZAUGARRI OROKORRAK

565

irizpide horrek joera-izaera du, hau da, legegilea edo araudi-lerruneko boterea lotzen du, baina ez du ezelako eraginik auzitegietan, nahiz eta eskaera EKren 14. art.aren berdintasun-printzipioan oinarritu 5.

Bestalde, araubide-mota desberdinen ondorioz koordinazio-arazo nabarmenak sortu dira. Arazoak daude subjektu batek aldi berean gauzatzen dituenean sistemaren araubide bat baino gehiagotan sartzeko moduko jarduerak. Egoera horrek, jarduera-aniztasuna deritzonak, ez du arauketa orokorrik. Ondorenez, subjektua araubide-mota desberdinetan sartu behar da, eta araubide bakoitzeko alta-, baja- eta kotizazio-betebeharrak bete behar ditu. Hala ere, subjektuak beti ez du izango araubide guztietako prestazioak batzeko eskubiderik; hori gerta dadin, betekizun gehigarriak ezarri dituzten arauak daude6: hamabost urtetan kotizazioak gainjartzea. Baina, hamabost urteko epera iritsi ez arren, kotizazioak batu daitezke, pentsioa zein araubidetan lortu eta araubide horretako oinarri arautzailea zehatz dadin (apirilaren 25eko 2/2003 EDLren 11. art.).

Arazoak daude, berebat, babestutako subjektu bat Gizarte Segurantzako araubide desberdinetan ondoz ondo sartu behar denean, bizitza aktiboan beraren lanbide-jarduerak dituen aldaketak direla-eta. Horrelakoetan, GSLOren 9.2 art.ak ezarri du, araudi bidez denbora, hedadura eta baldintzen gaineko arau batzuk eman behar direla, araubide batzuetatik beste batzuetara igarotako pertsonek lortzeko bidean dauden eskubideei eutsi ahal izateko.

Horretarako, artikulu horren esanetan, zenbatu behar dira subjektuak araubide bakoitzean egindako aldiak, baina horiek gainjarri gabe. Araudi-lerruneko arauek osatu dute hori guztia garatzeko arautegia, baina denen artetik apirilaren 12ko 691/1991 ED nabarmendu behar da, hori baita orokorrena.

4. GIZARTE SEGURANTZAREN KUDEAKETA Gizarte Segurantzaren kudeaketak jaso ditu onuradunei sistemako babesa emateko jarduera guztiak, horiek zuzenekoak zein zeharkakoak izan.

EKren 41. art.ak botere publikoei ezarri die Gizarte Segurantzako sistema publikoari eusteko betebeharra, eta, beraz, kudeaketa publikoaren aldeko joera izatea. Dena den, horrek ez du esan nahi kudeaketaren zati bat ekimen pribatuari utzi ezin zaionik, baldin eta Gizarte Segurantzako sistemaren oinarrizko ezaugarriei eusten bazaizkie7. Hortaz, kudeaketan laguntzea onartu da.

Erakunde pribatuek kudeaketan lagun dezakete, baina ezin dute irabazteko asmorik izan (GSLOren 4.3 art.).

5 6 7

KAren 185, 268, 356, 359 eta 37/1993 epaiak.

Ikus, esaterako, erretiroari dagokionez, GSLOren 161.6 art.

37/1994 KAE.

566

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

4.1. Gizarte Segurantzaren erakunde kudeatzaileak GSLOren 59.1 art.aren arabera, erakunde kudeatzaileak zuzenbide publikoko erakundeak dira, eta gaitasun juridikoa dute, eurei eratxiki zaizkien xedeak betetzeko. Erakundeok araubide berezia dute: antolaketari dagokionez, ez daude erakunde autonomoak arautu dituen administrazio-legeria arruntaren mende (GSLOren 59.2 art.), ezpada GSLOren 57. art.ak eta hurrengoek, eta horiek garatzeko arautegiak osatutako arauketaren mende.

Arauketa hori dela bide, erakundeok eskubide interesgarriak dituzte, hala nola, onura gisa ex lege eratxiki zaien doako justizia (1/1996 Legearen 2.c art.), GSLOren 64. art.ak ezarritakoaren arabera erakundearen izena erreserbatzea, eta GSLOren 65. art.ak ezarri tributu-salbuespenak eta antzeko beste salbuespen batzuk. a) GSLOren 57.1 art.ak hiru erakunde kudeatzaile bereizi ditu, horiek izan ditzaketen eginkizunak aintzat hartuta: Gizarte Segurantzako Institutu Nazionala. Abenduaren 13ko 2583/1996 EDk arautu ditu horren egitura eta antolaketa. Erakunde horrek eskumenak ditu «Gizarte Segurantzako sistemaren prestazio ekonomikoak kudeatzeko eta administratzeko» (GSLOren 57.1.a art.). Hala ere, eskumen horretatik at daude erretiroaren eta ezintasunaren ondoriozko prestazioak, kontribuziorik gabeko prestazioen esparruan, eta, langabeziaren ondoriozko prestazioak.

Osasuneko Institutu Nazionala. Abuztuaren 2ko 1593/1996 EDk arautu du erakunde hori, eta horren eskumenak dira «osasun-zerbitzuak administratzea eta kudeatzea» (GSLOren 57.1.b art.), baina eskumenok transferiturik ez dituzten autonomia-erkidegoetan bakarrik.

Migrazio eta Gizarte Zerbitzuetarako Institutua. Urtarrilaren 31ko 140/1997 EDk arautu du hori, eta horren zereginak dira «kontribuziorik gabeko modalitatean ezintasunaren eta erretiroaren ondoriozko prestazioak kudeatzea» eta «Gizarte Segurantzako prestazioen inguruko zerbitzu osagarriak kudeatzea» (GSLOren 57.1.c art.). Alabaina, aurreko kasuan bezala, erakunde horrek eskumen horiek izan ditzan, nahitaezkoa da eskumenok autonomia-erkidegoei transferituta ez izatea (GSLOren 18. xed. gehi.). b) Nolanahi ere, zerrenda hori ez da osoa, Gizarte Segurantzako legeriak kudeaketa-eskumenak dituzten beste erakunde publiko batzuk arautu baititu.

Hasteko, Gizarte Segurantzaren Diruzaintza Nagusia dago. GSLOren 63. art.ak eta hurrengoek, eta irailaren 15eko 2318/1978 EDk arautu dute hori. Erakundearen eginkizunak, gehienbat, bilketa- eta finantza-esparrukoak dira (GSLOren 63.1 art.). Horrez gain, eginkizun horiei lotutako es-

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: EZAUGARRI OROKORRAK

567

kumen garrantzitsuak ditu, esate baterako, kokatze-egintzak kudeatzea: enpresak inskribatzea, afiliazioa, altak, bajak (ekainaren 20ko 1314/1984 ED).

GSLOk osterantzeko erakunde kudeatzaileetatik banandu eta ÂŤzerbitzu-erkideÂť gisa sailkatu du. Baliteke, ordea, une honetan, sailkapen horrek ez izatea bere esangura historikoa. Egin-eginean ere, GSLOren 63.2 art.tik, eta 64. art. eta hurrengoetatik ondoriozta daitekeenez, oso antzekoa da Diruzaintzaren eta gainerako erakunde kudeatzaileen arauketa juridikoa.

Jarraitzeko, GSLOren 226.1 art.arekin bat etorriz, Enpleguko Institutu Nazionalari dagokio langabeziaren ondoriozko prestazioak kudeatzea.

Erakunde hori azaroaren 16ko 36/1978 EDLren 5.1 art.ak sortu zuen, eta arautu 1980ko Enpleguaren Oinarrizko Legearen 40. art.ak eta ekainaren 6ko 1458/1986 EDk. Erakunde autonomotzat jo da hori, baina horren egitura eta arauketa arestian aztertutako erakunde kudeatzaileek dituztenen antzekoak dira.

Amaitzeko, zenbait araubide berezik erakunde kudeatzaile bereziak dituzte. Horren adibide dira Itsasoko Gizarte Institutua (GSLOren 19. xed. gehi.ak kudeaketa-eskumenak eratxiki dizkio, itsasoko langileen araubide berezian) eta legeriak funtzionarioen mutualitateei, horien kideei dagokienez, eratxikitako gizarte-babesaren gaineko kudeaketa.

4.2. Kudeaketan laguntzea Batzuetan, arrazoi historikoek eraginda eta, beste batzuetan, kudeaketa eragingarriagoa lortzeko nahiak eraginda, GSLOk aukera batzuk ezarri ditu, erakunde pribatuek kudeaketan laguntzeko.

A) Gizarte Segurantzako lan-istripu eta lanbide-gaixotasunen mutuak GSLOren 68. art.ak eta hurrengoek, eta, araudiei dagokienez, abenduaren 7ko 1993/1995 EDk arautu dituzte. Mutuak, oro har, enpresaburuek eratutako erakundeak dira. Hala ere, 1994tik aurrera, langile autonomoak ere bil daitezke horietara (GSLOren 11.2 xed. gehi.). Arauketa juridiko oso zorrotza dute: eraketa, jardunbide eta azkentzearen inguruan betekizun zurrunak dituzte, eta kasuan kasuko administrazio-erakundeen etengabeko kontrolak gainditu behar dituzte (GSLOren 69. art. eta h.); aplikatu beharreko arauketak ezabatu egin du erakunde pribatu horien irabazteko asmoa (GSLOren 68.1 art.); eta mutua horiek izan ditzaketen soberakinak erabili behar dira, legeak eta araudiek ezarritako xedeak gauzatzeko (GSLOren 73. art.).

Mutuek kudeaketan laguntzeko dituzten eskumenak izan dira, gehienbat, lan-istripuen eta lanbide-gaixotasunen gertakizunetatik babesteko (GSLOren 70. art.ak eta garapen-arauek ezarritakoaren ildotik). Azken fi-

568

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

nean, horixe da aseguru-aukera deritzona, hau da, enpresaburuek gertakizun horietatik babesteko aukera dezakete erakunde kudeatzaile eskudunera jotzea ala euron aukerako mutuarekin elkartzea. Azken kasu horretan, eta elkarte-hitzarmenak iraun bitartean, mutuari dagokio enpresaburu elkartuaren langileek jasandako lan-istripuen ondoriozko prestazioak eta langileon aldi baterako ezintasunaren eta lanbide-gaixotasunaren ondoriozko behaketa-aldien sorospenak ematea. Horretarako, mutuak baliatuko dira gertakizun horiengatik ordaindu kotizazioez. Bestela esanda, enpresaburuak kotizazioak Diruzaintzan sartu arren, Diruzaintzak kotizazio horiek mutuari transferitu behar dizkio. Mutuek nahitaez berraseguratu behar dute GSDNn lan-istripuetatik etorri elbarritasun, heriotza eta bizirik irauteari aurre egiteko aldizkako prestazioen %30 (1993/1995 EDren 63.2 art.). Enpresaburuak nahi izanez gero, gainera, mutuek euron laguntza-esparrua heda dezakete, gertakizun arruntetatik etorri aldi baterako ezintasunaren ondoriozko prestazio ekonomikoak estaltzeko. Orobat, langile autonomoen eta nekazaritzako araubide berezietako langile autonomoek gertakizun hori estaldu nahi izanez gero, mutuara jo behar dute (GSLOren 68.3 art.). Aldi baterako ezintasunaren inguruan mutuek dituzten ahalmen horiek oso garrantzitsuak izan daitezke elkartutako enpresentzat; izan ere, azken urteotan, arauketaren bilakaerak modu nabarmenean gehitu ditu erakunde laguntzaile horien kontrol-ahalmenak (18. gaia, 5.2.b art.).

B) Enpresen elkarlana 1966ko azaroaren 25eko MAk —bizpahiru aldiz eraldatutakoak— garatu GSLOren 77. art.ak arautu du Gizarte Segurantzaren kudeaketan enpresek eskain dezaketen elkarlana. Elkarlan hori bi eratakoa izan daiteke: Lehendanez, borondatezko elkarlana dago. Horren bidez, behin erakunde eskudunaren baimena jasota, enpresak bere gain har dezake langileei prestazio batzuk ordaintzeko betebeharra (osasun-laguntza eta aldi baterako ezintasuna8), horien jatorria lanbidea izan edo ez (GSLOren 77.1 art.aren a, b eta d letrak). Erantzukizun hori hartzeagatik, enpresek koefiziente murrizgarriak aplika diezazkiekete kotizazioei (ikus, esangura horretan, 66/1997 Legearen 6. xed. ira. eta abuztuaren 27ko 1380/1999 ED).

Bigarrenez, nahitaezko elkarlana dago. Nahitaezko elkarlana hedatuko da aldi baterako ezintasunaren (GSLOren 77.1.c eta 77.2 art.ak) eta langabezia partzialaren (GSLOren 226.2 art.) ondoriozko prestazioetara. Eragingarritasun eta erosotasun arrazoiak direla eta, enpresak nahitaez aurreratu 8 Elkarlanak babestutako egoera desagertu arte iraun behar du, nahiz eta kontratua azkendu.

Gainera, ez du eragotziko prestazioak aurreratzearen inguruko erregela orokorrak betetzerik (cfr.

2001eko azaroaren 8ko AGE, Ar. 9873).

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: EZAUGARRI OROKORRAK

569

behar dizkie langileei gertakizun horietatik etorritako prestazioak, baina, gerogarrenean, prestazioen zenbatekoa erreklama diezaioke erakunde kudeatzaileari. Edozelan ere, gehienetan, konpentsatu egiten dira langileei aurreratutako prestazio horiek eta enpresak egin behar dituen kotizazioak.

5. GIZARTE SEGURANTZAKO HARREMAN JURIDIKOEN ERAKETA Babestutako subjektuak Gizarte Segurantzako babesa izan dezan, nahitaezkoa da horren eta erakunde kudeatzaile eskudunen artean harreman juridikoak eratzea. Horretarako, egintza formal batzuk gauzatu beharko dituzte, hots, kokatze-egintzak. Oro har, GSLOren 12. art.ak eta hurrengoek arautu dituzte egintzok, eta, Araubide Orokorrari dagokionez, 99. art.ak eta hurrengoek. Manu horiek garatu ditu urtarrilaren 26ko 84/1996 EDk. Azken horrek onetsi du enpresen inskripzioei eta Gizarte Segurantzako sistemara bildutako langileen afiliazioari, altei, bajei eta datu-aldaketei buruzko Araudi Orokorra.

Kontuan hartu behar da, 90. hamarkadatik hona kokatze-egintzak —eta kotizazioarekin zerikusia dutenak— tresna telematikoen bidez gauzatzea ahalbidetu dela (cfr. 1995eko apirilaren 3ko MA). RED deritzon agiriak aurkezteko sistemaren baliagarritasuna esanbidez onartu da (cfr. 84/1996 EDren 30.4 eta 38. art.ak). Geroagoko arauek sustatu egin dute sistema horren erabilera (50/1998 Legearen 29 eta 30. art.ak), eta prestazioak elkarlan bidez kudeatzeko ere erabil daiteke; horixe gertatu da, berbarako, aldi baterako ezintasunarekin (14/2000 Legeak 50/1998 Legearen 30. art. eraldatu du).

5.1. Enpresak inskribatzea GSLOren 99. art.aren eta 84/1996 EDren 5.1 art.aren arabera, Gizarte Segurantzari dagokionez gerogarrenean gauzatu beharreko jardueraren oinarri gisa, enpresaburuek, lehendabizi, «euron jarduerak hasi aurretik, nahitaez eskatu behar dute inskripzioa» kasuan kasuko Gizarte Segurantzaren araubidean. Lanbide-gertakizunak aseguratzeko egindako aukeraz gain, inskripzioarekin batera aurkeztu behar da, etorkizunean aldaketak izanez gero, eguneratu beharreko informazioa (GSLOren 99.2 art. eta 84/1996 EDren 11. art.).

Diruzaintza Nagusiak egin behar du enpresaren inskripzioa, eta enpresaburuari identifikazio-zenbakia emango dio, bihar-etzi enpresaburuaren eta erakunde kudeatzaileen artean sor daitezkeen harremanetarako balioko duena (84/1996 EDren 13. art.). Inskripzio hori, bakarra ez ezik, Gizarte Segurantzako sistema osoan eta estatuko lurralde osoan baliozkoa ere bada.

570

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Gainera, GSLOren 101. art.aren eta 84/1996 EDren 51. art.aren aginduz, enpresaburuek izan behar dute lantoki bakoitzean lan-ikuskatzailetzak doitu eta eredu ofizialaren araberako matrikula-liburua. Liburu horretan jasoko dira, inskripzioak hurrenez hurren eginez, lantokiko langile guztiak, lan-prestazioak ematen hasi direnetik. Bajak ere liburu horretan jasoko dira.

5.2. Afiliazioa Afiliazioa administrazio-egintza da. «Horren bidez, Gizarte Segurantzako Diruzaintza Nagusiak Gizarte Segurantzako sisteman sartuko ditu, lehenengo aldiz, sistemaren esparrura biltzeko moduko jardueraren bat gauzatu duten pertsonak» (84/1996 EDren 6. art.). Afiliazioa, sistema osorako bakarra izateaz gain, afiliatutakoaren bizitza osorako ere bada, nahiz eta pertsona horrek izan ditzakeen gorabeherak alta eta bajetan islatu (GSLOren 12. art. eta 84/1996 EDren 6.1 art.).

Enpresaburuak nahitaez eskatu behar du afiliazioa (GSLOren 100.1 art. eta 84/1996 EDren 24. art.). Hori gorabehera, enpresaburuak betebehar hori ez badu bete, langileak eragin dezake afiliazioa (GSLOren 100.2 art. eta 84/1996 EDren 25.2 art.). Halaber, baliteke erakunde kudeatzaile eskudunak ofizioz jardutea (GSLOren 100.2 art.), «ikuskatzailetza-zerbitzuen jardunak zein beste edozelako prozedura direla-bide egiaztatu denean betebehar horiek ez direla bete» (GSLOren 13.4 art. eta 84/1996 EDren 26. art.). Edozelan ere, langilearen zein erakunde kudeatzailearen jardunek ez dute enpresaburua askatuko horrek betebeharra ez betetzeagatik izan dezakeen erantzukizunetik. Nolanahi ere, ideiok aplika daitezen, enpresaburua izan behar da, hau da, langileak bere kontura lan egiten duenean, azken horri ezarri behar zaio erantzukizuna zuzenean (84/1996 EDren 25.1 art.), erakunde kudeatzaileak ofizioz izan dezakeen parte-hartzea gorabehera. Afiliazioa eskatu behar da langileak bere jarduera hasi aurretik (84/1996 EDren 27.2 art.).

Afiliazioaren ondoreei dagokienez, behin erakunde kudeatzaileak afiliazioa aitortuta, 84/1996 EDren 34. art. hartu behar da kontuan: langilea inskribatuta geratuko da Gizarte Segurantzaren afiliazio-fitxategi orokorrean, beraren bizitza osorako baliozkoa izango den afiliazio-zenbakia eman eta agiria luzatuko zaio. Orobat, afiliazioarekin batera, langilea sisteman lehenengo aldiz izango da altan, eta, beraz, egoera horren ondoreak ere aplikatuko dira.

5.3. Altak eta bajak: altaren parekoa eta ustezko alta Alta eta bajek islatuko dituzte langileak, afiliatu zenetik, lanbide-bizitzan dituen gorabeherak. Langileak alta izan behar du lanbide-jarduera hastean (84/1996 EDren 7. art.), eta baja, berriz, lanbide-jarduera jakina uztean.

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: EZAUGARRI OROKORRAK

571

Horregatik, afiliazioa ez bezala, alta eta baja batzuk izan daitezke langilearen bizitzan. Are gehiago, enplegu-aniztasun eta jarduera-aniztasunaren egoeretan langileak alta bat baino gehiago izango du aldi berean. Esangura horretan, jarduera-aniztasuna dago norberaren kontura edo inorentzat lan egiten duen langileak gauzatu jarduerek dakartenean Gizarte Segurantzaren sistemako bi araubide edo gehiagotan nahitaez altan izatea; enplegu-aniztasuna dago, inorentzat lan egiten duen langileak bi enpresa edo gehiagorentzat lan-zerbitzuak eman eta gauzatutako jardunbideek Gizarte Segurantzako araubide berean altan izatea dakartenean (84/1996 EDren 7.4 art.).

Gainera, egintza horien ondoreen arabera aplikatuko dira Gizarte Segurantzako sistemaren arauak. Egin-eginean ere, langileak alta duenetik izango du kotizatzeko betebeharra, eta sistemak babestu egingo du bera; bajak, ordea, kontrako ondoreak izango ditu, hots, desagertu egingo dira kotizatzeko betebeharra eta sistemaren babes-ekintza.

Araubide juridikoari helduz, betebeharpeko subjektuak dira afiliazioan parte hartzen duten subjektu berberak (84/1996 EDren 29.1 art.). Alta eskatu behar da, lan-zerbitzuak ematen hasi aurretik; baja eskatzeko, aldiz, sei eguneko epea dago, langileak lan-zerbitzuak emateari utzi zionetik (84/1996 EDren 32. art.). Epez kanpo eskatuz gero, enpresaburuak edo langileak eragindako altek —eta afiliazioek— ez dute atzeraeragineko ondorerik (GSLOren 102.2 art.). Bestela esanda, babes-ekintza jasotzeko eskubidea sortuko da langilea altan dagoenetik aurrera bakarrik, lehenago langileak altarik gabe lan-zerbitzuak emateagatik, enpresaburuak izan dezakeen erantzukizuna gorabehera (84/1996 EDren 35.1.3 art.)9. Dena dela, erregela horrek badu salbuespenik; izan ere, langileak kotizatu duenean, ulertu behar da altan dagoela lehenengo kuota sartu zuenetik (84/1996 EDren 35.1.1 art.)10. Aitzitik, erakunde kudeatzaileek ofizioz gauzatu badituzte altak —edo afiliazioak—, atzeraeragineko ondoreak izan ditzakete horiek (GSLOren 102.2 art.). Ondore horiek direla eta, langileak alta izango du erakunde kudeatzaileak administrazio-jarduerak hasi zituenetik, alta hori ofizioz erabakitzeko (1996/84 EDren 35.1.2 art.).

Itxuraz, sistemak eskainitako babesa ematen da alta eta baja bitartean —beraz, lan-zerbitzuak eman bitartean— eta betebeharpeko subjektuek egintza horiek egin dituzten ginoan. Hala ere, ideia horri ñabardura bi egin behar zaizkio: Hasteko, altaren pareko egoerak daude. Horrelakoetan, alta dakarren lanbide-jarduerarik izan ez arren, sistemak langilea babesten jarraitzen du.

Egoera horren legezko oinarri dira GSLOren 125. art.aren 1 eta 2. paragrafoak, horietara bildu baitira altaren pareko egoerak. Alabaina, zerrenda hori ez da osoa, eta, ondorenez, askoz ere eduki zabalagoa duen 84/1996 EDren 36. art.arekin osatu behar da.

19 10

AGren 1995eko ekainaren 6ko eta 1996ko abenduaren 9ko epaiak, Ar. 4765 eta 9137.

Denen artetik, 1996ko otsailaren 27ko AGE, Ar. 1511.

572

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Manu horien irakurketatik ondoriozta daitekeenez, eta araudiaren zerrendak jasotako zenbait kasu berezi bazter utzita, lan-zerbitzuak geldiaraztea da altaren pareko ohiko egoera. Horren izaera dela eta, badirudi geldiaraztea aldi baterako bakarrik izan behar dela, baina, badira iraupen luzeko geldiarazteak ere. Aipatu arauetan edo beste arau batzuetan jaso dira, hain zuzen ere, etete-mota batzuk, esate baterako, soldadutza, ordezko gizarte-prestazioa betetzea, derrigorreko eszedentzia edo seme-alabak zaintzearen ondoriozko eszedentzia, legezko greba, eta ugazabek legearen arabera enpresa ixtea eta sasoikako lanek dakartzaten lanik gabeko aldiak.

Era berean, egoera batzuetan, lan-zerbitzuen geldiarazteek iraupen mugagabea izan arren, altarekin parekatzen dira. Iraupen mugagabeko egoeren artean langabezia nabarmendu behar da, prestazioak jaso diren bitartean edo, dagoeneko horiek jaso ez arren, langabezia-egoeraren inskripzioari eusten zaion bitartean11. Halaber, altarekin parekatzen da hitzarmen berezia deritzonak sortutako egoera. Erakunde hori 1991ko uztailaren 18ko MAk arautu du izaera orokorrarekin12. Ildo horretatik, hitzarmen bereziak ahalbidetu egiten du, arauak ezarritako arrazoiak direla bide, Gizarte Segurantzako sistematik kanpo geratu diren subjektu batzuk altarekin parekatuta jarraitzea, eurok horrela nahi izanez gero.

Bada subjektuok euron kontura jarraituko dute kotizatzen, dagozkien prestazioak jaso ditzaten (gehienetan, pentsioak), lege-baldintzak beteko dituztenean.

Bigarrenez, batzuetan, ustezko alta edo zuzenbide osoko alta deritzona dago, mendeko langileak bere jarduera altarik gabe gauzatu duenean, alta-eskaria egin behar zuen subjektuaren ez-betetzea dela-eta. Altarik izan ez arren —eta ez-betetzearen ondorioz enpresaburuak izan dezakeen erantzukizuna gorabehera—, langilea babestuta egongo da ondoko prestazio hauek jasotzeko: lan-istripu, lanbide-gaixotasun eta langabeziatik etorritako prestazio guztiak eta gertakizun arrunten edo amatasunaren ondoriozko osasun-laguntza (GSLOren 125.3 art.). Gainera, araudi bidez, beste gertakizun batzuetara heda daiteke ustezko alta (GSLOren 125.4 art.).

6. KOTIZATZEKO BETEBEHARRA Gizarte Segurantza finantzatzen da GSLOren 86.1 art.ak ezarritako baliabideekin. Esangura horretan, bi dira sistemak dituen baliabideen iturri nagu11 Ohikoena da etenik gabe langabetu gisa inskribatuta egotea, baina badira betekizun hori malgutu duten ebazpenak ere, geldiarazteak arrazoizko justifikazioa edo garrantzi txikia duenean (esate baterako, AGren 1992ko ekainaren 10eko, 1998ko urtarrilaren 26ko eta 1998ko urriaren 8ko epaiak, Ar. 4561, 1058 eta 7807).

12 I.o: urriaren 13ko 2865/2003 LGA Aginduak indargabetu du 1991ko uztailaren 18ko MA. Bada, urriaren 13ko 2865/2003 Aginduak aurreko arauketak zituen lege-hutsuneak betetzeaz gain, hitzarmen bereziak egiteko egoerak gehitu ditu. Hori dela eta, lehen hitzarmenik egin ezin zezaketen subjektuei hitzarmen bereziak egiteko aukera eman zaie.

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: EZAUGARRI OROKORRAK

573

siak: aurrekontu orokorrek jasotako estatuaren ekarpenak (a letra) eta Gizarte Segurantzako araubide guztietan dagoen kotizatzeko betebeharraren ondorioz «betebeharpekoek sartutako kuotak» (b letra) (GSLOren 15.1 art.). Orokorrean, esan daiteke lehenengoek kontribuziorik gabeko prestazioak finantzatzeko balio dutela, eta, bigarrenek zein gainerako finantza iturriek, eta, batez ere, kotizazioek, kontribuzio-izaerako prestazioak finantzatzeko (GSLOren 86.2 art.).

Orokorrean, GSLOren 15. art.ak eta hurrengoek arautu dute kotizatzeko betebeharra, eta, Araubide Orokorrari dagokionez, GSLOren 103. art.ak eta hurrengoek. Era berean, Gizarte Segurantzako beste eskubide batzuen kotizazio eta likidazioari buruzko Araudi Orokorra dago, abenduaren 22ko 2064/1955 EDk onetsitakoa, eta ondoz ondoko eraldaketak jasan dituena.

Amaitzeko, gogoratu behar da, gaur egun, tresna telematikoak geroz eta gehiago erabiltzen direla, kotizazioarekin zerikusia duten agiriak aurkezteko (supra, 5).

6.1. Betebeharpeko subjektuak eta subjektu erantzuleak Araubide Orokorrean —horren ingurukoak baitira ondorengo azalpen guztiak—, betebeharpekoak dira enpresaburua eta langilea (GSLOren 103.1 art.), kotizaziora biltzen direlako bataren zein bestearen ekarpenak (GSLOren 103.2 art.). Aginduzkoa da kotizatzeko betebeharra langilearen eta enpresaburuaren artean banatzea, eta deuseza, berriz, betebehar hori itun bidez aldatzeko ahalegin oro (GSLOren 105. art. eta LEren 26.4 art.).

Gainera, hurrengo alde hauek zehaztea komeni da: Hasteko, kotizaziora bildutako kontzeptu guztiek ez dituzte bi alderdiak behartzen. Horrela, enpresaburuari bakarrik egotzi zaio lan-istripu eta lanbide-gaixotasunen ondoriozko kotizazioa (GSLOren 103.3 art.).

Jarraitzeko, enpresaburuak erantzun behar du, bere kuotaren ordainketaz ez ezik, langileari dagokion kuotaz ere. Hori dela eta, GSLOren 104.2 art.aren arabera, enpresaburuak alokairuak ordaintzean deskontatu behar ditu langileen kuotak, eta horiek bere ekarpenekin batera Gizarte Segurantzan sartu behar ditu. Enpresaburuak une horretan ez baditu deskontatu kuota horiek, gerogarrenean ezin izango du deskonturik egin, eta bere kontura ordaindu beharko du kotizazio osoa.

Ondorik, GSLOren 104.1 art.aren ariora, kotizazioaren gaineko enpresa-erantzukizuna dagokio langilearen enpresaburua denari, baina baliteke erantzukizun hori beste enpresaburu batzuei hedatzea. Horixe gertatuko da, esate baterako, enpresa-oinordetza dagoenean, kontratetan, azpikontratetan edo langileak laga direnean (GSLOren 127. art.aren 1 eta 2. paragrafoak). Erantzukizun-hedatze hori ezarriko da, berebat, aldi baterako lan-enpresetara jo denean (14/1994 Legearen 17.3 art.).

574

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Kasu batzuetan, beste subjektu batzuk dira betebeharpekoak eta erantzuleak. Horrela, langilea kaleratu eta estatuak ordaindu behar dituenean izapidetza-alokairuak, estatuak ordainduko ditu, halaber, alokairu horien araberako Gizarte Segurantzako kuotak (LEren 57. art.). Bestalde, kontribuzio bidezko langabezia egonez gero, erakunde kudeatzaileak egingo ditu kotizazioak, enpresaburuaren ekarpenak bere gain hartuz eta langilearen ekarpena kenduz (GSLOren 214. art.).

6.2. Kuotak zehaztea Ideia orokor gisa, zor diren kuotak dira kotizazio-oinarri batzuei ehuneko-tasak aplikatzearen emaitza. Gehienetan, kotizazio-oinarri horiek eta langileen alokairuak bat etortzen dira. Hala ere, ez dago kotizazio-oinarria eta tasa aplikagarria zehazteko prozedura bakarra; aitzitik, oinarri eta tasa batzuk bereiz daitezke, inguruabar desberdin batzuen arabera.

A) Kotizazio-oinarriak Ordainsari guztiek kotizazio-oinarria osatzen dute, alegia, inorentzat egindako lanagatik, langileek edo horiekin parekatutako subjektuek, euron eskubidearen arabera, hilero jaso behar dituzten ordainsari guztiek, horien forma eta izendapena gorabehera; alabaina, aintzat hartu behar dira pertsona horiek benetan jaso dituzten ordainsariak, baldin eta ordainsariok euron eskubidearen arabera dagozkienak baino handiagoak badira. Halaber, ordainsari horiei gehitu behar zaie hilabetea baino epe-muga luzeagoko hartukizunen zati proportzionala (GSLOren 109.1 art.). Hortaz, erregela orokor gisa, ez da kotizatu behar GSLOren 109.2 art.ak zerrendatu dituen alokairu-izaerarik gabeko hartukizunengatik. Dena den, alokairu-izaerarik gabeko hartukizunen salbuespena zehatz-mehatz interpretatu behar da. Batetik, jurisprudentziaren irizpide batzuk hartu behar dira kontuan, alokairu-izaerako ordainsariak alokairu-izaerarik gabeko hartukizuntzat jo ez daitezen 13. Bestetik, alokairu-izaerarik gabeko hartukizunen salbuespenak mugak ditu kopuruei dagokienez —tributu-antolamenduan aplikatzen diren mugen antzekoak dira horiek (GSLOren 109.2 art. eta 2064/1995 EDren 23. art.)—.

13 Batetik, uste da, aurkakorik frogatu ezean, langileak jasotako hartukizunak alokairu-izaerakoak direla (1998ko apirilaren 17ko AGE, Ar. 1064). Bestetik, adierazi da, alokairu-izaerako eta alokairu-izaerarik gabeko hartukizunen arteko bereizketa ordena publikokoa dela, eta, horregatik, banakako autonomiaren adierazpenek ezin dutela ukitu ordainsarien izaera (konparazio baterako, AGren 1995eko maiatzaren 30eko eta ekainaren 19ko epaiak, Ar. 4340 eta 5204).

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: EZAUGARRI OROKORRAK

575

Kotizazio-oinarria zehazteko, kalkulu gehigarri batzuk egin behar dira, kasuan kasuko gertakizunaren ondoriozko kotizazioaren arabera: Gertakizun arrunten kotizaziorako ez dira zenbatu behar aparteko orduei dagozkien ordainsariak (GSLOren 109.2.g art.). Aparteko orduek izaera gehigarria eta GSLOren 111. art.ak ezarri kotizazio berezia dute, baina gerogarrenean jaso daitezkeen prestazioen ondoreetarako ez dute osatzen kotizazio-oinarri arrunta. Bestalde, modu horretan zehaztutako kotizazio-oinarria egon behar da GSLOren 110. art.ak aipatu eta urtero Estatuaren Aurrekontu Orokorren Legeak ezarri gehieneko eta gutxieneko mugen artean. Gutxieneko kotizazio-oinarria LGA da, seirena gehituta (GSLOren 16.2 art.), eta gehieneko kotizazio-oinarriak dira urtero EAOLk jaso eta lanbide-kategorien arabera banatutakoak, 2064/1995 EDren 26. art.ak ezarritakoaren ildotik. Aspaldian, ordea, erlatibizatu egin da lanbide-kategorien artean ezarritako mugen bereizketa hori; egia esan, bereizketa 2002. urterako desagertuko dela ezarri da (cfr. GSLOren 15. xed. ira.)14.

Aldi baterako ezintasuna, haurdunaldi bitarteko arriskua eta amatasunaren ondoriozko atsedena dagoenean, aplikatu beharreko kotizazio-oinarria izango da egoera horietan geratu aurreko hilabetean aplikatu zena.

Lanbide-gertakizunen ondoriozko kotizazioari dagokionez, kotizazio-oinarria kalkulatzen da, langilearen benetako alokairuak aintzat hartuta. Bestela esanda, aintzat hartu behar dira aparteko orduen ondorioz sortutako zenbatekoak, eta GSLOren 110. art.aren gehieneko eta gutxieneko mugak bakarrik —kategorien arteko bereizketarik egin gabe—. Kotizazio-oinarri hori hartu behar da kontuan langabezia-gertakizunagatik kotizatzeko (GSLOren 224.1 art.), eta, kotizazio-izaerarik izan ez arren, Gizarte Segurantzako kotizazioekin batera bildu ohi diren beste kontzeptu batzuengatik kotizatzeko (Alokairuak Bermatzeko Funtsari eta Lanbide-prestakuntzarako egindako ekarpenak).

Langileek aparteko orduen ondorioz jaso dituzten ordainsariek lanbide-gertakizunen eta Gizarte Segurantzako kotizazioekin batera bildutako kontzeptuen kotizazio-oinarria osatzeaz gain, kotizazio gehigarria dute (GSLOren 111. art.); prestazioen oinarri arautzailea zehazteko, ordea, ez da kontuan hartuko kotizazio gehigarri hori.

Amaitzeko, langilearen inguruabarrek kotizazio-oinarriak uki ditzakete. Horren adibide dira, besteak beste, ondoko hauek: Lehendabizi, enplegu-aniztasuna dagoenean, kotizazio-oinarria kalkulatzeko, enplegu desberdinetan lortutako ordainsariak pilatu behar dira.

Dena den, gehieneko muga aplikatuko da, ordainsari horiek guztiak batera aintzat hartuta, eta, hala denean, enpresa desberdinen artean lainduta, en-

14

I.o.: Hala ere, 2004an, oraindik, ez da bereizketa hori desagertu.

576

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

presa bakoitzean langileei emandako ordainsarien proportzioan. Alabaina, irizpide hori ez da aplikatzen, jarduera-aniztasuna dagoenean, hots, langileak gauzatzen dituen jarduera desberdinak Gizarte Segurantzako araubide desberdinetara bildu behar direnean (2064/1995 EDren 9. art.).

Bigarrenez, gehienetan, kotizazioak hileko edo eguneko oinarrien gainean kalkulatu behar badira ere, langileen sailkapena aintzat hartuta, badira nahitaez hileko oinarrien gainean kotizatuko duten langileak ere. Horien artean daude, berbarako, lanaldi partzialeko langileak, GSLOren 7. xed. gehi.ak ezarri erregelen ariora. Erregela horiek aplikatuko dira, berebat, LEren 37.5 art. aintzat hartuta, adingabea legez zaintzeko edo senideren bat zuzenean jagoteko lansaioa murriztu duten langileen kotizazio-oinarria kalkulatzeko. Horrelakoetan, gertakizun arrunten kotizazio-oinarria osatu behar dute langileak lanean egindako orduen arabera benetan jasotako ordainsariek; lan egindako orduok arruntak zein apartekoak izan daitezke, eta horiei gehitu behar zaizkie asteko atsedenen, jaiegunen eta paga berezien zati proportzionalak. Horrela kalkulatutako oinarriak, ostera, baditu muga batzuk; izan ere, oinarri hori mugatuko dute kotizazio-talde desberdinetarako izaera orokorrarekin ezarri gehieneko oinarriek. Hileko gutxieneko oinarria ondoko eragiketa honen emaitza da: benetan lan egindako orduak biderkatzea urtero kotizazio-talde desberdinentzako ezarri orduko gutxieneko oinarriarekin. Lanbide-gertakizunen eta Gizarte Segurantzako kotizazioekin batera bildu ohi diren kontzeptuen kotizazio-oinarria zehazteko, zenbatu behar dira aipatu kontzeptuak eta ezinbesteko kasuaren ondorioz gauzatu aparteko orduen ordainsariak; hala ere, azken kasu horretan, kontuan hartu beharko dira kotizazio-arauek urtero ezarri orduko gehieneko eta gutxieneko mugak. Orobat, ezinbesteko kasuaren ondorioz gauzatu aparteko orduen ordainsariek dute arestian aipatu kotizazio gehigarria.

Lanaldi partzialeko kontratuetan, aldi baterako ezintasuna, haurdunaldi bitarteko arriskua eta amatasuna dagoenean, eguneko kotizazio-oinarria izango da ondoko eragiketa honen emaitza: egoera horien egitate eragilea gertatu eta aurreko hiru hilabeteetako kotizazio-oinarriak hiru hilabete horietan benetan lan egin eta kotizatutako egunez zatitzearen emaitza. Kotizazio-oinarri hori aplikatuko da, aipatu berri diren egoeretatik kanpo, langileak enpresan benetako lan-zerbitzuak nahitaez eman behar zituen egunetan bakarrik (2064/1995 EDren 65.3 art.).

B) Kotizazio-motak Gehienetan, Gizarte Segurantzan sartu beharreko kuota zehazten da kotizazio-oinarriari kasuan kasuko kotizazio-motaren araberako ehunekoa aplikatuta. Hala ere, bide desberdinak daude ehuneko hori zehazteko.

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: EZAUGARRI OROKORRAK

577

Hasteko, kotizazio batzuetan Estatuaren Aurrekontu Orokorren Legeak ezartzen du urtero ehunekoa. Gainera, lege horrek jaso behar du kotizazioa zer-nola banatzen den langilearen eta enpresaburuaren artean, bakoitzak egin beharreko ekarpenenaren zenbatekoa zehazteko. Horrelakoak dira gertakizun arrunten ondoriozko kotizazioak (GSLOren 107.1 art.), aparteko orduen kotizazioak (tasa desberdinak ezarri dira aparteko orduok ezinbesteko kasu baten ondorio diren ala ez kontuan hartuta, 52/2002 Legearen 81.hiru art.), langabeziaren ondoriozko kotizazioak (tasa desberdinak ezarri dira, kontratuaren iraupena eta itundutako lansaioa kontuan hartuta, GSLOren 223.2 art. eta 52/2002 Legearen 81.bederatzi art.) eta beste kontzeptu batzuengatiko kotizazioak, hau da, Gizarte Segurantzaren kotizazioarekin batera biltzen direnak (Alokairuak Bermatzeko Funtsari eta Lanbide-prestakuntzarako egindako ekarpenak).

Gehienetan, ehuneko horiek berberak dira enpresa eta jarduera guztientzat —gutxienez, sistema osatzen duten araubide bakoitzean—. Zernahi gisaz, egoera batzuetan ehunekoa murriztu behar da —eta, ondorenez, kotizatu beharreko zenbatekoak ere murriztuko dira—, GSLOren 107.2 art.aren arabera. Murrizte horiek lotu behar zaizkie, batzuetan, sistemak langile batzuei dagokienez duen babes-ekintza murritzagoari eta, beste batzuetan, beste xede batzuei, esaterako, langileei enplegua emateari. Langileei enplegua emateko xedeari dagokionez, nabarmendu behar da enplegua sustatzeko programetan hobariak ezarri direla kotizazioan, iraupen mugagabeko langileak kontratatzeagatik (2003rako programa ezarri duen 53/2002 Legearen 47. art.). Haatik, zazpi egun baino iraupen gutxiagoko aldi baterako kontratu batzuk egiteagatik, zigor gisa ezarri da kotizazioak gehitzea (12/2001 Legearen 6. xed. gehi.). Antzeko zerbait egin da langabeziaren kotizazioekin ere, aldi baterako kontratuak ABLErekin egiten direnean.

Jarraitzeko, lan-istripu eta lanbide-gaixotasunen ondoriozko kotizazioak jardunbide desberdina du «jarduera, industria eta zeregin bakoitzean»: horietako bakoitzak duen arriskua kontuan hartuta, araudi-lerruneko arauek aplikatu beharreko ehunekoak ezarri dituzte (abenduaren 29ko 2930/1979 EDk zehaztutako GSLOren 108.1 art.). Aplikatu beharreko tasaren eta jarduerak duen arriskuaren arteko lotura hori antzeman daiteke, berebat, aplikatu beharreko tarifak gehitu edo murrizteko aukeran, GSLOren 108. art.aren 2 eta 3. paragrafoek ezarri inguruabarren arabera. Jakina da, gainera, horrelakoetan kotizazioa ez dela banatzen enpresaburuaren eta langilearen artean.

Amaitzeko, egoera batzuetan beste era batera zehaztu da kotizazioa.

Prestakuntzarako kontratuetan, adibidez, kotizazioak ez du inolako loturarik langilearen alokairuekin; hilero zenbateko jakin bat kotizatu behar da (ikus 118/2003 LGAAren 37. art.).

578

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

C) Kotizatzeko betebeharra sortzea eta amaitzea GSLOren 106.1 art.aren arabera, «kotizatzeko betebeharra sortuko da lan-zerbitzuak ematen hasi eta batera». Kotizatzeko betebeharra sortuko da, berebat, horrek langilearen alta-egoera dakarrenean zein enpresaburuak alta eskatzeko betebeharra bete ez duenean (84/1996 EDren 35.1.3 art.).

Langileak bere jarduera utzi eta horri baja eman arte kotizatzeko betebeharra dago; izan ere, «kotizatzeko betebeharra azken dadin, baja eskatu behar da» (GSLOren 106.3 art.). Hala ere, badira legearen zurruntasun hori malgutu duten araudi-lerruneko erregela batzuk (84/1996 EDren 35.2 art.).

Kotizatzeko betebeharra azken dadin, erabakigarria da langileak lan-jarduera uztea, ez, ostera, kontratua azkentzea. Horren ondorioz, kontratua etetean kotizatzeko betebeharra desagertuko da (berbarako, greba dagoenean edo ugazabek enpresa itxi dutenean: GSLOren 106.5 art.). Hala eta guztiz ere, salbuespenez, etete-egoera batzuetan eutsi egin behar zaio kotizatzeko betebeharrari; ulerbidez, eszedentziarik ez dakarten eginbehar publikoak edo sindikatu-karguak betetzean (GSLOren 106.2 art. in fine) eta aldi baterako ezintasuna, amatasuna zein haurdunaldi bitarteko arriskuak daudenean (GSLOren 106.4 art.). Urteko opor ordainduengatik ere kotizatu behar da, kontratua azkendu arren, aurretiaz opor horiez gozatu ez bada (GSLOren 125.1 art. eta 118/2003 LGAAren bigarren xed. gehi.).

6.3. Diru-bilketa GSLOren 18. art.ak eta hurrengoek arautu dute kuoten bilketa. Orobat, Gizarte Segurantzako baliabideak biltzeari buruzko Araudi Orokorrak, urriaren 6ko 1637/1995 EDk onetsitakoak, garatu ditu GSLOren artikuluok. Betebeharpekoek kotizatzeko betebeharra sortu eta hurrengo hilabetean sartu behar dituzte kuotak (GSLOren 25. art. eta 1637/1995 EDren 74. art.). Epe horretan, halaber, kuotak sartu ez arren, kotizazio-agiriak ekarri behar dituzte —edo likidazioaren inguruko datuak tresna telematikoen bidez bidali, sistema hori aplika badaiteke— (GSLOren 26. art.). Kuotak sartu behar dira, gehienetan, 1637/1995 EDren 7. art.aren arabera zehaztutako diru-bilketan laguntzeko erakundean.

Behin ordainketa borondatez egiteko epea igarota, zor diren zenbatekoen gainean errekargua ezarriko da. GSLOren 27. art.aren ildotik, errekargu hori izan daiteke 100eko 5etik 100eko 35erakoa, ondoko inguruabar hauek aintzat hartuta: igarotako denbora, zor diren kuotak biltzeko premiamendu-prozedura hasita egotea ala ez, eta betebeharpekoak kotizazio-agiriak garaiz aurkeztu zituen ala ez. Dena dela, kotizazioen ordainketa eskatzeko lau urteko preskripzio-epea dago. Epe horrek baldintzatzen ditu, hain justu ere, likidatzeko aukera, likidatu ostean kuotak eskatzeko akzioa eta

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: EZAUGARRI OROKORRAK

579

ez-ordaintzearen ondoriozko administrazio-erantzukizuna eskatzeko prozedura hastea (GSLOren 21. art.).

Zor diren zenbateko horiek ordaintzeko prozedurak izaera administratiboa du, eta Gizarte Segurantzako Diruzaintza Nagusiak behar beste betearazpen-eskumen ditu, prozedura hori bururatzeko (GSLOren 30. art. eta h.). Diruzaintzaren erabakiak epaiketan aurkara daitezen, administrazio-auzibidearekiko bidea erabili behar da (LPLren 3.1.b art.). Aitzitik, ez da erraza eskumena eratxikitzeko erregela horren norainokoa zehaztea; izan ere, ez dira erraz bereizten kuotak biltzeko kudeaketa-egintzak, esangura hertsian, eta bilketa egin dadin beharrezkoak diren Gizarte Segurantzaren beste egintza batzuk (19. gaia, 2.d).

Edozelan ere, Gizarte Segurantzako kuoten, horien gaineko errekarguen eta horiekin batera bildutako kuoten ondorioz, zorren ordainketa geroratu edo zatika daiteke, borondatezko aldian zein administrazio-bidean.

Horretarako, ordainketa horien erantzuleek aurretiaz egin behar diote eskaria GSDNri, euren ekonomia- eta finantza-egoerak ordainketa egitea eragozten dienean. Ordainketa geroratzeko zein zatikatzeko behar den besteko bermea eratuko da, eta ordainketa geroratzeak zein zatikatzeak diruaren lege-korrituak sortuko ditu (GSLOren 20. art. eta 1637/1995 EDren 4043. art.ak). Erregela orokor horretatik at daude, berriz, langileen ekarpenak eta lan-istripu zein lanbide-gaixotasunen ondoriozko kuotak.

OINARRIZKO BIBLIOGRAFIA Lan orokorrak ALONSO OLEA, M., TORTUERO PLAZA, J. L.: Instituciones de Seguridad Social, Madril, Civitas. 17. arg., 2000; BLASCO LAHOZ, J. F., LÓPEZ GANDÍA, J. (zuz.): Seguridad Social Práctica, Valentzia, Tirant lo Blanch, 2. arg., 2001; BLASCO LAHOZ, J. F., LÓPEZ GANDÍA, J., MOMPARLER CARRASCO, M. A.: Curso de Seguridad Social, Valentzia, Tirant lo Blanch, 7. arg., 2000; DE LA VILLA, L. E. (zuz.): Derecho de la Seguridad Social, Valentzia, Tirant lo Blanch, 1997; MONEREO, J. L. (zuz): Comentarios a la Ley General de Seguridad Social, Granada, Comares, 1999; MONTOYA MELGAR, A. (koord.): Curso de Seguridad Social, Madril, Universidad Complutense, 2. arg., 2000; RODRÍGUEZ RAMOS, M. J., GORELLI HERNÁNDEZ, J., VÍLCHEZ PORRAS, M.: Sistema de Seguridad Social, Madril, Tecnos, 1999.

Monografiak BARRADA, A., GONZALO, B.: La financiación de la protección social en España. A propósito del pacto de Toledo, Madril, CES, 2. arg., 1998; BARRIOS BAUDOR, G.:

580

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK Las situaciones asimiladas al alta en el sistema español de Seguridad Social, Iruñea, Aranzadi, 1997; BLASCO LAHOZ, J. F.: La reforma de la Seguridad Social: el pacto de Toledo y su desarrollo, Valentzia, Tirant lo Blanch, 1997; BLASCO LAHOZ, J. F. Las mutuas de accidentes de trabajo y enfermedades profesionales, Valentzia, Tirant lo Blanch, 1998; DESDENTADO, A., NOGUEIRA, M.: La Seguridad Social en la unificación de doctrina. Una síntesis de jurisprudencia (1991-1996), Valentzia, Tirant lo Blanch, 1997; DESDENTADO, A., NOGUEIRA, M.: «La Seguridad Social en la unificación de doctrina en 1997. Problemas y soluciones», in RL, 1998-I, 447. or. eta h.; GONZALO GONZÁLEZ, B.: Introducción al Derecho internacional español de la Seguridad Social, Madril, CES, 1995; LÓPEZ LÓPEZ, J.: Seguridad Social comunitaria y jurisprudencia española, Madril, Civitas, 1996; RODRÍGUEZ RAMOS, M. J. eta PÉREZ BORREGO, G.: Procedimiento de apremio en materia de Seguridad Social, Murtzia, Laborun, 2001; SÁNCHEZ-URÁN, Y.: Seguridad Social y Constitución, Madril, Civitas, 1995; ZENBAIT AUTORE: «La cotización en el sistema español de Seguridad Social», in TS, gai monografikoa, 1992, 20-21. zk.

Hemezortzigarren gaia

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: BABES-EKINTZA Laburpena: 1. Babes-ekintza: gertakizun arruntak eta lanbide-gertakizunak: 1.1. Lan-istripua; 1.2. Lanbide-gaixotasuna.—2. Prestazioak: araubide juridikoa: 2.1. Motak. Diruzko prestazioak zehaztea; 2.2. Prestazioen erregela orokorrak.—3. Babesa lortzeko betekizun orokorrak eta betekizun bereziak: 3.1. Betekizun orokorrak: afiliazioa, alta eta erregulartasunez kotizatzea; 3.2. Betekizun bereziak: aurretiaz jardundako epealdi kotizatuak.—4. Babes-ekintzatik etorritako erantzukizuna: 4.1. Enpresaburuaren erantzukizunaren norainokoa; 4.2. Erantzukizunak pilatzea; prestazioen gaineko errekargua; 4.3. Erakunde kudeatzaileari erantzukizuna egoztea: automatikotasuna eta subsidiaritatea.—5. Babes-ekintza: 5.1. Osasun-laguntza; 5.2. Aldi baterako ezintasuna; 5.3. Amatasuna; 5.4. Haurdunaldi bitarteko arriskua; 5.5. Ezintasun iraunkorra; 5.6. Erretiroa; 5.7. Heriotza eta bizirik irautea; 5.8. Familia-prestazioak; 5.9. Langabezia; 5.10. Borondatezko hobekuntzak.

1. BABES-EKINTZA: GERTAKIZUN ARRUNTAK ETA LANBIDE-GERTAKIZUNAK Gizarte Segurantzaren babes-ekintzara bildu dira beraren aplikazio-esparruko pertsonei emandako prestazioak. Esangura horretan, Gizarte Segurantzak, gizarte-beharrizanak babesteko tresna berezia den heinean, estatuaren eginkizun bat betetzen du. Hain zuzen ere, Gizarte Segurantzak bere aplikazio-esparruko pertsonak gertakizunetatik babesteko bermea ezarri du, legeak jasotako egoeretan (GSLOren 2. art.).

Bestela esanda, babesak ez ditu kontuan hartzen banakako beharrizanak edo beharrizan zehatzak. Aitzitik, babes hori tekniko eta arautua da, eta aldez aurretik legeak zehaztutako gertakizunak eta egoerak bakarrik hartuko ditu kontuan.

Babestutako beharrizanen jatorri diren gertakizunak jazokuntza batzuk dira, eta, uste da, horiek jazoz gero, babesteko moduko beharrizan-egoera sortzen dela; ondorenez, gertakizunak «beharrizan-egoeraren arrazoi» gisa definitu ohi dira (DE LA VILLA-DESDENTADO). Gizarte Segurantzaren kontribuzio bidezko modalitateak babesa ematen du gertakizun batzuengatik; gertakizunok sailkatu dira lanbide-gertakizunetan (lan-istripua —GSLOren 115. art.— eta lanbide-gaixotasuna —GSLOren 116. art.—) eta gertakizun arruntetan. Azken horietara osterantzeko gertakizunak bildu dira (lanekoa ez den istripua edo istripu arrunta, gaixotasun arrunta, amatasuna, erretiroa, langabezia eta familiaren zamak).

Gizarte Segurantzako Oinarrien Legearen hitzaurrea ahaleginetan aritu zen, arriskuaren kontzeptua gainditu eta gertakizunaren kontzeptua nagusi-

582

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

tzeko, bai eta gertakizun guztiak batera arautzeko tenorean ere, beharrizan berdinei babes berdina emateko, horien jatorria edo arrisku eragilea aintzat hartu gabe. Hala eta guztiz ere, GSLOk ez ditu printzipio horiek jaso, alderantziz, beharrizan-egoerak modu desberdinean babestu ditu, alegia, gertakizun eragilea kontuan hartuta. Beharrizan-egoerak ez dira egiaztatu behar, uste baita, Gizarte Segurantzaren kontribuzio bidezko modalitatean izan badirela. Bada, beharrizan-egoerok izan daitezke gastuak gehitzea (osasun-laguntza behar izatea, familiaren zamak) edo diru-sarrerak gutxitzea (aldi baterako ezintasuna, haurdunaldi bitarteko arriskua, amatasuna, ezintasun iraunkorra, heriotza eta bizirik irautea, erretiroa, eta langabezia).

Gertakizun bat jazoz gero (lan-istripua), babestutako beharrizan-egoera bat baino gehiago sor daiteke (aipatu kasuan, osasun-laguntza eta aldi baterako ezintasuna), eta beharrizan-egoera asko (aldi baterako ezintasuna, ezintasun iraunkorra, osasun-laguntza, heriotza eta bizirik irautea) gertakizun arruten zein lanbide-gertakizunen ondorio izan daitezke. Beharrizan-egoerak hobeto babestuta daude, lanbide-gertakizunen ondorio direnean (ez dago aldez aurretik kotizatu beharreko aldirik, prestazioak alokairuen zenbatekotik hurbilago daude), eta prestazioak ordaindu behar dituen subjektu erantzulea ere aldatu egiten da gertakizun eragilearen arabera; hortaz, asko dira gai horren inguruko auziak, eta zabala gai horrek duen oihartzuna. Hori dela eta, lanbide-gertakizunak zehaztasunez jorratzea komeni da; gainera, gertakizun arruntak ere lanbide-gertakizunei egindako erreferentziaz zehaztu dira: ÂŤgertakizun arruntak dira lanbide-gertakizunak ez direnakÂť (ikus GSLOren 117. art., lanekoa ez den istripuari eta gaixotasun arruntari buruzkoa).

1.1. Lan-istripua Lan-istripua da langileak gorputzean jasandako lesio oro, inorentzat lanean dabilela edo inorentzat egindako lanaren ondorioz (GSLOren 115.1 art.).

Bada, hiru dira lan-istripuaren osagaiak: lesioa, inorentzat egindako lana eta bien arteko kari bidezko lotura.

Lesioa esangura zabalean interpretatu izan da: garapen funtzionalean eragina duen edozein kalte fisiko zein fisiologiko. Esangura horretan, lesioaren kontzeptura bildu dira, kanpo-agenteek eragindako lesioez gain, barne-arrazoiek eragindakoak ere. Horrela, lan-istripura bildu ahal izan dira gaixotasun batzuek eragindako lesioak: lanaren ondoriozko gaixotasun arruntak (GSLOren 115.2.e art.)1, lan-istripuen ondoriozko prozesu patologikoan jasan1 Lanarekin zerikusia duten bihotzekoak eta bihotzeko gainerako patologiak (kasurako, AGren 1996ko otsailaren 15eko edo 1997ko ekainaren 18ko epaiak, Ar. 1022 eta 4762). Hala ere, lesioa adiera zabalean uler daiteke lansaioan eta lanaldian gertatutako istripuei dagokienez bakarrik, ez in itinere gertatuako istripuei dagokienez (1997ko martxoaren 20ko AGE, Ar. 2590).

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: BABES-EKINTZA

583

dako gaixotasun interkurrenteak (GSLOren 115.2.g art.) eta lanaren ondorioz txarrera egindako aldez aurreko gaixotasun edo akatsak (GSLOren 115.2.f art.).

Bestalde, manu hori oinarri hartu eta jurisprudentzia arian-arian malgutuz joan da lanaren eta lesioaren arteko kari bidezko lotura. Arean ere, kari bidezko lotura zuzenean (lanean dabilela) zein zeharka (lanaren ondorioz) era daiteke. Kari bidezko zuzeneko lotura dago, lanak berehala sortu dituenean lesioak (kolpea, erorketa, erredura...), zeharkakoa, ostera, lanak lesioak izateko baldintzak sortu dituenean. Jardunean gertatutako istripua da kari bidezko zuzeneko loturaren kasu berezi bat; horrelakoak gertatuko dira lanarekin zerikusia duten joan-etorrietan: istripua gerta daiteke lanaldian zein lana hasi aurretik edo lana amaitu ondoren, baina langilearen jokabidea enpresaburuaren aginduei zentzuz lotu behar zaie 2. In itinere istripuekin alderatuz gero, jardunean gertatutako istripuak jazoko dira lan-zerbitzuak eman bitartean egindako joan-etorrietan. Aitzitik, in itinere istripuak gertatuko dira lanetik etxera joatean edo alderantziz.

Kari bidezko zeharkako lotura izan da historian istripuaren kontzeptua gehien hedatu duena, jurisprudentziaren bidez kontzeptu horretara bildu baititu egun GSLOren 115. art.ak esanbidez jaso dituen kasuak: Lan-istripuak dira in itinere gertatu direnak, hau da, langileak dituen istripuak etxetik lanera edo lanetik etxera doan bitartean (GSLOren 115.2.a art.)3.

Era berean, lan-istripuak dira, «langilea enpresaburuaren aginduak betetzeko edo berez enpresaren jardunbidea hobetzeko zereginetan dabilela gertatu istripuak edo zereginon ondorioz gertatutakoak, nahiz eta zereginok izan ez langilearen lanbide-kategoriakoak» (GSLOren 115.2.c art.), eta «salbamendu edo antzeko egintzetan gertatu istripuak, baldin eta horiek lanarekin zerikusia badute» (GSLOren 115.2.d art.). Amaitzeko, lan-istriputzat jo dira lan-izaerarik gabeko zereginetan gertatutako istripu batzuk, zereginok nolabaiteko lotura dutenean lan-izaerako zereginekin; horixe gertatu ohi da, esate baterako, ordezkaritza-zereginekin (GSLOren 115.2.b art.).

Kari bidezko lotura malgutzeko bigarren bidea da GSLOk lanaren eta lesioaren arteko kari bidezko lotura argia geldiarazten duten egitateei emandako tratamendua. Egin-eginean ere, langilearen borondateak esangura mugatuan bakarrik eragotz dezake kari bidezko lotura: istripua, langilea lanean dabilela gertatu arren, langilearen doloaren edo zuhurtziagabekeria ausartegiaren ondorioz gertatu denean (GSLOren 115.4.b art.); ausartegia ez den zuhurtziagabekeriak, kontrara, ezin du geldiarazi kari bidezko lotura, ez eta lanbide-zuhurtziagabekeria deritzonak ere —«lana ohikotasunez 1998ko maiatzaren 4ko AGE, Ar. 4091.

Etxearen eta ibilbidearen kontzeptuak eta horrelakoetan gerta daitezkeen kari bidezko lotura-hausteak interpretatzeko, ikus AGren 1997ko irailaren 29ko eta abenduaren 17ko epaiak, Ar. 6851 eta 9484.

2 3

584

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

gauzatzearen ondorio dena eta ohikotasun horrek sortu konfiantzatik etortzen dena» (GSLOren 115.4.b art.)—. Bestalde, inoren erruduntasun zibilak edo kriminalak (inor hori izan daiteke enpresaburua, lankidea edo enpresarekin zerikusirik ez duen pertsona) ez du eragotziko istripua lan-istriputzat jotzea, «istripuak lanarekin inolako zerikusirik ez duenean izan ezik» (GSLOren 115.5.b art.). Ildo bertsutik, eta GSLOren 115.4.a art.aren ariora, ezinbesteko kasuak kari bidezko lotura hauts dezake, aurrez ikusi ezineko fenomenoa edo gertaera saihestezina delako. Alabaina, ezinbesteko kasuak kari bidezko lotura hauts dezan, nahitaezkoa da ezinbesteko kasua «lanaz kanpokoa» izatea, hots, istripua gertatzean, ezinbesteko kasuak langileak gauzatzen duen lanarekin inolako zerikusirik ez izatea. Ondorenez, kari bidezko lotura ez da geldiaraziko, ezinbesteko kasuaren oinarri den naturako fenomenoa edo gizarte-gertaera lan-osagaiei lotu zaienean. Hori dela eta, tximista, intsolazioa eta antzeko beste fenomeno batzuk ez dira lanaz kanpoko ezinbesteko kasuak, manuak horrelaxe ezarri baitu esanbidez.

Amaitzeko, GSLOren 115.3 art.aren ildotik, «aurkako frogarik izan ezean, uste da, langileak lanaldian eta lan egiteko lekuan jasandako lesioak lan-istripuak eragin dituela». Hortaz, istripua leku-denboraren nondik norako horietan gertatu denean, istripuaren lan-izaera ukatu duenak du istripu horren izaeraren gaineko frogaren zama. Beraz, zalantzazko kasuetan indartu egin da langilearen egoera prozesala. Frogaren zama aldatzeak ahalbidetu du lan-istriputzat jotzea lanean gertatutako bihotzekoak eta beste gaixotasun larri batzuk; gainera, presuntzioa ez da bertan behera geratuko, nahiz eta langileak aurretiaz gaixotasun beraren sintomak izan edo gaixotasuna eragin dezaketen baldintzak bete (erretzailea)4.

1.2. Lanbide-gaixotasuna GSLOren 116. art.aren ariora, «lanbide-gaixotasuna da inorentzat lan egiteagatik gaixotzea, baldin eta gaixotasun hori lege hau aplikatzeko eta garatzeko xedapenek onartutako zerrendaren jarduerei lotuta badago, eta gaixotasunaren eragileak badira zerrenda horretan lanbide-gaixotasun bakoitzarentzat ezarri osagaiak edo substantziak». Halakoetan, kari bidezko lotura lan-istripuetan baino hertsiagoa da, kari bidezko lotura zuzenekoa izan daitekeelako bakarrik (lanean dabilela), eta gaixotasuna zerrendatuta egon behar delako.

Hortaz, lanbide-gaixotasuna izateko, ez da nahikoa langilea inorentzat lan egiteagatik gaixotzea; horrez gain, beharrezkoa da gaixotasunaren eragileak izatea, jarduera zehatza gauzatzean, langilea ukitu duten osagai edo substantziak eta gaixotasuna eta osagai edo substantzia horiek araudi batean jasotzea.

4

AGren 1999ko martxoaren 18ko eta 2001eko apirilaren 10eko epaiak, Ar. 3006 eta 4906.

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: BABES-EKINTZA

585

Espainian, lanbide-gaixotasunak zehazteko sistema itxia da, substantzia eta jarduerak araudi bidez onetsitako zerrendan jaso baitira (maiatzaren 12ko 1995/1978 ED; azaroaren 27ko 2821/1981 EDk eraldatu du hori). Ildo horretatik, zerrenda horretatik at dauden gaixotasunak ez dira lanbide-gaixotasunak. Edozelan ere, aurreko arauek ezarri zerrendaren ondoan, egungo zerrenda malguagoa da, jardueren zerrenda ez baita zehatza; bestela esanda, jarduera «nagusiak» bakarrik jaso dira, eta horrek ahalbidetu du zerrendan jaso jardueretatik kanpoko gaixotasunak ere lanbide-gaixotasuntzat jotzea5.

Hori gorabehera, gogoratu behar da, GSLOren 115.2.e art.aren arabera, lan-istripu gisa hartu direla, ez lanbide-gaixotasun gisa, GSLOren 116. art.an jaso gabeko gaixotasunak, baldin eta langilea gaixotu bada inorentzat lan egiteagatik —alabaina, langileak kari bidezko lotura frogatu behar du—.

Sasoi batean, lanbide-gaixotasuna ere lan-istripuaren kontzeptura bildu zen, baina, egun, lanbide-gaixotasuna lokabea da 6, batez ere, prebentzio-arrazoiak direla bide. Ondorioz, lanbide-gaixotasuna eragin dezaketen lanpostuak betetzean, enpresaburuek langileei agindu behar dizkiete, lehenengo, kontratua egin aurreko azterketa medikoa eta, gero, gaixotasun bakoitzarentzat ezarri aldian aldiko azterketa medikoak. Enpresaburuek ezin izango dituzte kontratatu azterketok gainditu ez dituzten langileak (GSLOren 196. art.).

Mutuak dira azterketa mediko horien erregistroa izan behar dutenak, eta mutua horiek zein enpresek erantzukizuna izango dute ez-betetze kasuetan (GSLOren 197. art.). Orobat, behin lanbide-gaixotasunaren sintomak agertuta, langilea arriskurik gabeko lanpostura lekualdatuko da (GSLOren 133.2 art. eta 792/1961 Dren 25. art.), aldi baterako ezintasun-egoera berezia gorabehera: behaketa-aldiak iraun bitartean lanean aldi baterako baja agintzea; baja horrek sei hilabeteko iraupena izango du, eta sei hilabete gehiagoz luzatu ahalko da, luzatze hori beharrezkotzat jo bada gaixotasuna aztertu eta diagnostikatzeko (GSLOren 128.1.b art.).

2. PRESTAZIOAK: ARAUBIDE JURIDIKOA 2.1. Motak. Diruzko prestazioak zehaztea Gizarte Segurantzak, batzuetan, prestazio teknikoak edo gauzazkoak ematen ditu. Prestazio horiek facere izaerakoak dira, eta babestutako subjektuak dira onuradunak. Horien adibide garbia da osasun-laguntza —bai5 Horren inguruan ikus Gizarte Segurantzako Idazkaritza Nagusiaren 1993ko abenduaren 30eko ebazpena. Ebazpen horrek ehungintza aerografikoko sektorean agertutako gaixotasun bat lanbide-gaixotasuntzat jo zuen behin-behinean: pneumopatia interstizial zedarritugabea edo Ardistyl-en sindromea.

6 Ikus 1903ko ekainaren 17ko AGE; epai horrek lan-istriputzat jo zuen berun-intoxikazioa.

586

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

na, badira beste batzuk ere, esaterako, sendatzeko prestazioak—. Hala ere, Gizarte Segurantzak prestazio gehienak eskudiruz ematen ditu. Prestazio horiek, noizbehinka, kalte-ordainak dira, onuradunari goren mugako zenbatekoa ematen zaiolako; baina, gehienetan, aldizkako hartukizunak dira, biziartekoak, pentsioei dagozkienez, edo aldi baterakoak, sorospenei dagozkienez.

A) Diruzko prestazioen zenbatekoa Batzuetan, aplikatu beharreko arautegiak zuzenean ezarri ditu diruzko prestazioak, kasuan kasuko inguruabarrak aintzat hartu gabe. Aitzitik, ohikoena da legeriak inguruabarrok kontuan hartzea. Ildo horri jarraituz, onuradun bakoitzak prestazio desberdinak jasoko ditu, bere inguruabarren arabera. Horrelakoetan, pentsioaren zenbatekoa zehazteko prozesua zailagoa da. Hain zuzen ere, prozesu horretan bi dira nabarmendu beharreko kontzeptuak.

Lehendabizi, prestazioaren oinarri arautzailea dago. Oinarri arautzailea da subjektuaren kotizazioak aintzat hartuta lortutako zenbateko jakina, aplikatu beharreko arauak ezarri aldietan. Edu horretan, GSLOren 120.2 art.ak jaso du «pentsioen zenbatekoa zehaztuko dela ezarri aldietan kotizatutako oinarri guztiak aintzat hartuta. Orobat, oinarri horiek aplikatuko zaizkie osterantzeko diruzko prestazioei ere, baldin eta euren zenbatekoa oinarri arautzaileen arabera kalkulatu behar bada». Gainera, guztiz zentzuzkoa denez, manu horrek ezarri du «prestazio bakoitzaren oinarri arautzaileak inoiz ezin izango duela gainditu, kotizazio-oinarrien ondoreetarako, GSLOren 110. art.ak ezarri gehieneko muga». Kotizazio-oinarriak oinarri arautzaile bihur daitezen egin beharreko kalkuluak desberdinak dira prestazio-mota bakoitzean, eta, batzuetan, kontratu-motaren araberakoak ere badira —lanaldi partzialeko kontratuetan, kasu (1131/2002 EDren 2. art. eta h.).

Behin oinarri arautzailea lortuta, jaso beharreko prestazioa kalkulatu behar da oinarri arautzailearen gainean eragiketa batzuk eginez. Kalte-ordainei dagokienez, oinarri arautzailea zenbaki jakin batez biderkatu behar da. Aldizkako prestazioak kalkulatzeko, berriz, oinarri arautzaileari aplikatu behar zaio prestazioen araberako ehunekoa, eta, gainera, batzuetan, inguruabar batzuk hartu behar dira kontuan, hala nola, adina eta subjektuak bizitzan lanean egindako denboran kotizatutako aldiak. Amaitzeko, oro har, aldizkako prestazio horiek ematen dira urteko 14 paga-aldietan: hamabi paga hilero eta bi paga berezi urtean (GSLOren 42. art.) 7.

7

Ikus 771/1997 ED (2001eko ekainaren 25eko MAk garatu du hori).

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: BABES-EKINTZA

587

B) Pentsioak igotzea Baliteke, denborak aurrera egin ahala, diruaren balio-galera dela eta, pentsioekin ondasunak eskuratzeko ahalmena gutxitzea. Hori saihesteko eta pentsioen zenbatekoak eguneratuko direla bermatzeko, neurri zuzentzaile batzuk ezarri dira. GSLOren 48.1 art.aren arabera, urtero igo behar dira kontribuzio bidezko pentsioak, gutxieneko pentsioen zenbatekoa barne, kontsumoko prezioen indizeak urtean izan dezakeen gorakada kontuan hartuta. Aurrez ikusitako KPIren gorakada benetan izandakoarekin bat ez datorrenean, benetako gorakada uste baino handiagoa izan delako, manu horrek ezarri du bien arteko diferentzia hurrengo ekitaldian emango dela, ordainketa bakarrean (GSLOren 48.1.2 art.); KPIren gorakada itundutakoa baino txikiagoa denean, alderantziz, gehikuntza sendotu egingo da, desagertu egin baita gehikuntza hori geroagoko gehikuntzek irentsi behar zutela zioen araua (50/1998 Legearen 6. xed. ind.).

Kontribuziorik gabeko prestazioei helduz, GSLOren 52. art.ak ezarri du, prestazio horiek igo behar direla, gutxienez, Estatuaren Aurrekontu Orokorren Legeak kontribuzio bidezko pentsioentzat ezarri ehunekoan. Zernahi gisaz, erregela hori ez dator bat, 24/1997 Legeaz geroztik, indarrean dagoen 48.2 art.ak ezarritako erregelarekin; izan ere, manu horrek ezarri du «Lan eta Gizarte Segurantzako Ministerioak proposatuta, Gobernuak aldizka igoko dituela gainerako pentsioak, besteak beste, ondoko inguruabar adierazleak aintzat hartuta: alokairuak izandako igoeren batez bestekoa, Kontsumoko Prezioen Indizea, ekonomiaren bilakaera orokorra eta Gizarte Segurantzako sistemaren ekonomia-ahalmenak».

C) Pentsioen gehienekoak eta gutxienekoak Prestazioak kalkulatzeko irizpideak direla eta, prestazioak desberdinak izan daitezke, inguruabarren arabera. Inguruabarron artean nabarmendu behar dira aurretiaz pertsonak izandako bizitza aktiboa eta, batik bat, pertsonak bizitza aktiboan izandako diru-sarrerak. Nolanahi ere, elkartasun-arrazoiak direla bide, kalkulu-sistema horiei bi ñabardura egin behar zaizkie.

Batetik, sistema bideragarria izateko helburua duten politikek gastuak murriztu nahi dituzte, eta, ondorioz, prestazioen gehieneko zenbatekoak ezarri dira8. Ildo horretatik, GSLOren 47. art.ak ezarri du, «kontribuzio bidezko pentsioen hasierako zenbatekoak ezin izango duela gainditu, onuradun bakoitzeko, urtero kasuan kasuko Estatuaren Aurrekontu Orokorren Legeak ezarri hileko zenbateko osoa». Erregela hori aplikatuko da, onuradunak izaera publikoko pentsio bat baino gehiago lortu duenean (46. art.).

8

Erabaki hori Konstituzioarekin bat datorrela adierazi da. Ikus, besteak beste, 134/1997 KAE.

588

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Halaber, erregela hori kontuan hartu behar da gerogarrenean egin daitezkeen igoeretan, horiek ezin izango baitute gainditu aipatu gehieneko zenbatekoa (49. art.).

Bestetik, eta alderantzizko esanguran, orokorrean aplikatu beharreko erregelen arabera, onuradunaren prestazioa urria denean, Gizarte Segurantzak onuradunari bermatuko dio bizimodua aurrera ateratzeko behar beste errenta. GSLOren 50.1 art.aren lehenengo lerrokadaren arabera, «kontribuzio bidezko modalitatean, pentsioen onuradunek kapitalaren errentak edo lanaren errentak jaso ez badituzte, eta, mota horietako errentak jasota ere, kasuan kasuko Estatuaren Aurrekontu Orokorren Legeak urtero ezarri zenbatekoa gainditu ez badute, orduan pentsioen gutxieneko zenbatekoa lortzeko behar diren osagarriak jasotzeko eskubidea izango dute».

2.2. Prestazioen erregela orokorrak A) Prestazioen bermeak GSLOren 40. art.ak mekanismo batzuk jaso ditu, prestazioen helburua eragingarritasunez bete dadin bermatzeko. Mekanismo horiek indarra galdu dute azken urteotan, baina oraindik indarrean daude. Ildo horretatik, prestazioak eskualdaezinak dira, oso-osoan edo zati batean. Berebat, pentsioak ezin dira atxiki, konpentsatu edo deskontatu, ondoko bi egoera hauetan izan ezik: pentsioen onuradunak mantenu-betebeharrak bete behar dituenean ezkontidearekiko zein seme-alabekiko, eta onuradunak erantzukizuna edo betebeharrak dituenean Gizarte Segurantzarekiko. Bestalde, desagertu egin da enbargaezintasunaren pribilegioa, eta horren ordez PZLk jasotako arauketa aplikatu behar da —hala ere, jurisprudentziak ulertu du, arauketa hori ez dela aplikatu behar onuradunak zor batzuk dituenean Gizarte Segurantzarekiko, esate baterako, prestazioak itzuli behar dituenean9—. Era berean, asko murriztu da zerga-salbuespena: prestazioak direla-bide zergak ordaindu beharko dira, zerga-zuzenbideak horrela agindu duenean (GSLOren 40.2 art.); bada, izaera orokorrarekin, indarrean dagoen salbuespen bakarra da GSLOren 40.3 art.ak aipatu tasen salbuespena. Amaitzeko, gogoratu behar da enpresak eman behar duenean prestazioa —legeak egotzitako erantzukizuna dagoelako (infra, 4)—, langileak enpresarekiko duen kredituak izaera pribilegiatua izango duela (GSLOren 121. art.)10, Konkurtso Legean ezarritakoa gorabehera (KLren 84 eta 91. art.ak).

AGren 1997ko martxoaren 24ko eta 1999ko martxoaren 9ko epaiak, Ar. 3582 eta 2753.

Hala ere, erregela hori ez zaie aplikatuko prestazioen borondatezko hobekuntzei (1999ko martxoaren 18ko AGE, Ar. 3010).

19 10

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: BABES-EKINTZA

589

B) Prestazioen arteko bateraezintasuna GSLOren 122.1 art.aren arabera, «onuradun batek pentsio bat baino gehiago jasotzeko eskubidea izan dezakeenean», prestazio horien arteko bateraezintasunaren printzipioa dago, lege zein araudi bidez aurkakorik ezarri ez bada bederen. Hariari segituz, manuaren azken tartekadurak ezarri du «bateraezintasuna dagoenean, pentsio bi edo gehiago izateko eskubidea duen subjektuak horien artetik pentsio bakarra aukeratu behar duela». Bateraezintasun hori da gertakizun desberdinetatik etorritako pentsioen ingurukoa (ezintasuna, erretiroa, heriotza eta bizirik irautea), gertakizun bakarrak ezin dituelako bi pentsio sortu. Orobat, bateraezintasuna izan daiteke prestazioen eta lan-errenten artean —langilea autonomoa zein mendekoa izan—, edo, jaso beharreko zenbatekoa ez denean kontribuzio bidezkoa, prestazioen eta beste mota bateko errenten artean. Azken buruan, hori guztia prestazio-mota bakoitzak duen arauketaren araberakoa da.

C) Babes-ekintzatik etorritako eskubideen preskripzioa eta iraungitzea Arau orokorra da «prestazioak aitortzeko eskubidea 5 urtera preskribatzea, kasuan kasuko prestazioaren gertaera eragilea jazo eta hurrengo egunetik aurrera zenbatuta» (GSLOren 43.1 art.). Beraz, prestazioak eskatu behar dira; martxoaren 7ko 286/2003 EDk ezarri ditu prestazioak aitortzeko administrazio-prozeduretan dauden gehieneko epeak, prestazioen inguruko ebazpenak emateko eta horiek jakinarazteko. Aipatu preskripzio-epea geldiaraz daiteke GSLOren 43. art.aren 2 eta 3. paragrafoek ezarritakoaren arabera. Arau orokorretik salbuetsita daude, preskribatu ezinak direlako, erretiroaren ondoriozko prestazioak (GSLOren 164. art.), eta heriotza eta bizirik irautearen ondoriozko prestazioak, heriotzaren ondoriozko sorospena izan ezik (GSLOren 178. art.). Ondore ekonomikoak sortuko dira eskaera egin aurreko hiru hiletatik aurrera bakarrik 11. Gainera, badira preskripzio-epe laburragoak dituzten beste hartukizun batzuk ere (langabezia, kasu).

Prestazioa izateko eskubidea aitortu ondoren, urtebetera iraungiko da prestazioa jasotzeko eskubidea (GSLOren 44. art.). Behin jaso beharreko goren mugako prestazioak (kalte-ordainak) urtebetera iraungiko dira, interesatuari prestazioa eman zaiola modu formalean jakinarazi eta hurrengo egunetik aurrera zenbatzen hasita. Aldizkako prestazioei dagokienez, berriz, 11 Atzeraeraginaren norainokoa mugatu duen erregela aplikatuko zaio prestazioa jasotzeko eskubidearen lehenengo aitorpenari. Behin prestazioa aitortuta, txarto egindako kalkuluen ondoriozko desberdintasunak eskatzen direnean, atzeraeragina heda daiteke eskubidea aitortu zen hasierako unea arte —bost urteko gehieneko muga dago— (AGren 1999ko martxoaren 8ko eta martxoaren 18ko epaiak, Ar. 2751 eta 3008).

590

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

hilabete bakoitzean prestazioak jasotzeko eskubidea iraungiko da hilabete bakoitzaren epe-muga iritsi eta urtebetera.

D) Zor ez diren prestazioak itzultzea GSLOren 45.1 art.aren ariora, «Gizarte Segurantzak halakoak zor ez eta harengandik prestazioak jaso dituzten langileek zein gainerako pertsonek prestazio horien zenbatekoak itzuli behar dituzte». Zor ez den prestazioa eman bada hirugarren baten laguntzarekin, hirugarren horrek erantzukizun subsidiarioa izango du, prestazioen zenbatekoa itzultzeko betebeharraren gainean, «onustez jardun duela frogatu denean izan ezik» (GSLOren 45.2 art.).

Erregela orokorraren arabera, erakunde kudeatzaileak ezin ditu ofizioz berrikusi egintza adierazleak, prestazioa jasotzeko eskubideari buruzkoak, onuradunaren kaltetan. Erakunde kudeatzaileak lan-jurisdikzioan eskatu behar du egintza horiek berrikustea eta onuradunek prestazioen zenbatekoa itzultzea (LPLren 145.1 art.). Erregela hori ez da aplikatuko, zor ez diren prestazioak oker materialak eta aritmetikoak direla-bide eman direnean edo onuradunak egindako adierazpenetan hutsuneak daudenean edo adierazpenok zehaztugabeak direnean. Hurrean ere, horrelakoetan, erakunde kudeatzaileak ofizioz jardun dezake, otsailaren 5eko 148/1996 EDk eta hori garatzeko arauek ezarri prozedura erabilita. Era berean, jurisprudentziak interpretatu du, GSLOren 227. art.an oinarrituta, LPLren 145. art.ko erregelak ez dituela ukitu langabeziaren ondoriozko prestazioak, eta, ondorenez, EIN-INEMek zuzenean berrikus ditzakeela horiek 12.

Edonola ere, GSLOren 45.3 art.aren ariora —1997an eraldatu zena, gai horretan jurisprudentziaren irizpide batzuetara egokitzeko—, zor ez diren prestazioen zenbatekoak erreklamatzeko aukera lau urtera preskribatuko da, 55/1999 Legearen 24. art.aren arabera. Gainera, zor ez den prestazioa jasotzeko arrazoia edozelakoa izan daiteke, nahiz eta onuradun jasotzailea onusteduna izan.

3. BABESA LORTZEKO BETEKIZUN OROKORRAK ETA BETEKIZUN BEREZIAK Kontribuzio bidezko prestazioak jasotzeko eskubidea sor dadin, subjektu eragileak bete behar ditu Gizarte Segurantzako sistemaren aseguru-izaerako jatorriari lotutako betekizun batzuk.

12

1996ko apirilaren 29ko AGE, Ar. 4139.

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: BABES-EKINTZA

591

3.1. Betekizun orokorrak: afiliazioa, alta eta erregulartasunez kotizatzea GSLOren 124.1 art.aren arabera, Araubide Orokorreko prestazioak jasotzeko eskubidea sor dadin, Araubide Orokorraren aplikazio esparrura bildutako pertsonak afiliatuta eta altan egon behar dira, gertakizuna edo babestutako egoera jazotzean.

Hala ere, betekizun orokor horrek baditu salbuespen batzuk (supra, 17. gaia, 5.3.). Batetik, GSLOren 124.1 art.ak altatzat jo ditu 125. art.ak (1 eta 6. paragrafoek) eta araudi-lerruneko arauek jaso altaren pareko egoerak. Bestetik, GSLOk ustezko alta edo zuzenbide osoko alta deritzona ezarri du; hori hedatzen da lan-istripuaren edo lanbide-gaixotasunaren ondoriozko prestazio guztietara, langabeziara, eta lanbide-gertakizunen, gertakizun arrunten zein amatasunaren ondoriozko osasun-laguntzara (GSLOren 125.3 art.).

Halaber, ustezko alta dela eta, nahiz eta enpresaburuak formazko betebeharrak bete ez, langilea ez afiliatzeagatik edo horri altarik ez emateagatik, Gizarte Segurantzak babestu egingo du langilea, enpresaburuak bere betebeharrak bete izan balitu bezala. Horrelakoetan, erakunde kudeatzaileek eta laguntzaileek prestazioak aurreratu behar dituzte, baina, gerogarrenean, enpresaburuaren ez-betetze horretan oinarritu eta horren aurka egin dezakete, prestazioaren zenbatekoa ordain diezaien (cfr. GSLOren 125.5 art.).

Amaitzeko, prestazioak jasotzeko, nahitaezkoa da kotizazioen ordainketa egunean izatea. GSLOren 124. art.ak betekizun orokorren artean ez du jaso hori, baina betekizun orokor gisa har daiteke, Araubide Orokorraren prestazio gehienetan ezarri baita betekizun hori. Gainera, kotizazioen ordainketa egunean izatearen araberakoa da babes-ekintzan erantzukizunak egoztea: arau orokorra da, jarraian esango dena gorabehera (infra, 4), erakunde kudeatzaileari erantzukizunik egotzi ezin izatea, kotizazioa erregulartasunez ez denean egin; bada, egoera horren gaineko erantzukizuna duen subjektuaren aurka egin behar da.

3.2. Betekizun bereziak: aurretiaz jardundako epealdi kotizatuak Betekizun orokorrez gain, GSLOren 124.1 art.ak agindu du, prestazioak jasotzeko eskubidea sor dadin, ÂŤprestazio bakoitzarentzat ezarritako berezitasunak bete behar direlaÂť. Beraz, betekizun horiek aztertu behar dira, prestazio bakoitzaren ezaugarriak aintzat hartuta. Edonola ere, prestazio guztiek dute berariazko betekizun erkidea, hori prestazio bakoitzaren esparruan modu desberdinean eratu bada ere. Hain zuzen, babes-ekintzaren kontribuzio-izaeraren agerpen gisa, prestazioak jasotzeko eskubidea sor dadin, prestazio bakoitzaren esparruan ezarri da, subjektu eragileak aurretiaz jardundako epealdi zehatza edo ezaldia deritzona izan behar duela kotizatuta, babestu-

592

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

tako egoera jazotzean. Dena den, aurkakoa ezarri duen lege-lerruneko araurik izan ezean, ez da betekizun hori ezarri babes-ekintza istripuetatik —lan-istripuetatik zein istripu arruntetatik— edo lanbide-gaixotasunetatik etorri denean (GSLOren 124.4 art.).

Aurretiaz kotizatutako epealdia edo ezaldia zenbatzeari dagokionez, GSLOren 124.2 art.aren ariora, benetan kotizatutako denbora-tarteak bakarrik har daitezke kontuan —denbora-tarte horietan langilea jardunean aritzeagatik edo aldi baterako ezintasun-egoeran izateagatik, egoera horretan ere kotizatu beharra baitago (cfr. GSLOren 124.3 art.)—. Hala eta guztiz ere, legezein araudi-lerruneko arauek benetan kotizatutako epealdiekin pareka ditzakete kotizatzeko betebeharrik gabeko epealdi batzuk. Egin-eginean ere, horixe egin da, esate baterako, seme-alabak zaintzearen ondoriozko eszedentziaren kasuan (GSLOren 180. art.) edo aldi baterako ezintasun-egoeratik ezintasun iraunkorrera igarotzean, aldi baterako ezintasun-egoeran agortu ez diren egunen kasuan (1799/1985 EDren 4.4. art.). Antzeko zerbait gertatu da, halaber, lanaldi partzialeko langileen kasuan, erregela bereziak ezarri baitira langile horien kotizazio-epealdia zenbatzeko. Erregela horien artean daude, berbarako, kotizatu gabeko epealdiak kotizatutzat jotzeko eragiketa batzuk (1131/2002 EDren 3. art.). Bestalde, jurisprudentziak arindu egin du aurretiazko ezaldiaren inguruko betekizuna. Horrela, sendotutako interpretazioaren arabera, kasuan kasuko epealdiak zenbatzeko, kontuan hartu behar dira kuoten araberako egunak, ez, ostera, lanean egindako eta kotizatutako egunak. Horrek dakar, kotizazio-ezaldian, paga berezien ondoriozko kotizazioak aintzat hartzea, ondore batzuetarako behinik behin.

4. BABES-EKINTZATIK ETORRITAKO ERANTZUKIZUNA GSLOren 126.1 art.aren arabera, behin betekizun orokorrak eta bereziak beteta, sortutako prestazioak egotzi behar zaizkio kasuan kasuko erakunde kudeatzaileari edo erakunde laguntzaileari. Alabaina, «afiliazioaren, alten eta bajen, eta kotizazioen inguruko betebeharrak bete ez direnean, erantzule bihurtuko dira» (GSLOren 126.2 art.), enpresaburua, eginbehar horiek bete ez dituen zuzeneko subjektua delako, eta enpresaburu horri lotutako beste enpresaburu batzuk. Bigarren enpresaburu horiek erantzukizun solidarioa edo subsidiarioa izan dezakete, inguruabarren arabera (cfr. GSLOren 127.1 art., kontrata eta azpikontratetan; GSLOren 127.2 art., enpresen oinordetza dagoenean edo langileak lagatzen direnean; eta 14/1994 Legearen 16.3 art., ABLEei dagokienez.). Erantzukizun horiek erakunde kudeatzaile eskudunak eskatu behar ditu administrazio-bidean. Gainera, erakunde horrek zehaztuko du zein den subjektu erantzulea (GSLOren 126.4 art.).

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: BABES-EKINTZA

593

Erantzukizun hori dela eta, langileak prestazioa jasotzeko eskubidea izango du, baina enpresaburuak edo enpresaburuek eman beharko diote hori, batzuetan, zuzenean ordainduz —esaterako, aldi baterako prestazioekin gertatzen da hori (cfr. 1966ko GSLren 95.1.3 art.) eta, sarriagotan, horien kostua kapitalizatuz. Azken sistema hori pentsioei aplikatzen zaie; sistema horretan, enpresaburuak erakunde kudeatzailean sartu behar du kapitalizatutako pentsioaren zenbatekoa, gerogarrenean, erakunde kudeatzaileak kasuan kasuko prestazioak ordain diezazkion onuradunari (cfr. 1966ko GSLren 95.1.4 art.).

Babes-ekintzatik etorritako erantzukizuna egozteko arauketa oso garrantzitsua da enpresaburuarentzat —egotz dakiokeen erantzukizunari aurre egiteko, diru-kopuru handiak kapitalizatzeko beharra izan dezakeelako—, nahiz langilearentzat —babesik gabe gera daitekeelako, enpresaburua desagertu edo kaudimengabea bada—. Haatik, oso zehaztugabeak dira GSLOren 126. art.ak horren inguruan ezarri arauak (cfr. 2 eta 3. paragrafoak), inoiz aldarrikatu ez den araudi batek egin beharreko garapenera jo baitute. Egun, auzitegiek bete ohi dute lege-hutsune hori, 1966ko Gizarte Segurantzaren Legearen 94. art.ak eta hurrengoek jasotako irizpideak erabiliz eta, aldi berean, jardun sortzaile nabarmena duelarik.

4.1. Enpresaburuaren erantzukizunaren norainokoa Enpresaburuaren erantzukizuna arautzeko abiapuntua da enpresaburuaren erantzukizuna ez izatea zuzenekoa (cfr. GSLOren 126.2 art. in fine eta 1966ko GSLren 95.4 art.). Hurrean ere, erantzukizun hori arin daiteke, kasuan kasuko inguruabarren arabera. Batzuetan, enpresaburuari egotzitako erantzukizuna oso eta erabatekoa da. Horixe gertatuko da, ez dituenean bete langileak afiliatzeko eta horiei alta emateko betebeharrak (1966ko GSLren 95.2.a art.)13 —salbu eta enpresaburuak langile horiengatik kotizatu duenean, horrelakoetan, erakunde kudeatzaileak ofizioz jardun behar zuelako—.

Hala ere, enpresaburuak afiliatuta eta altan dagoen langilearengatik egindako kotizazio okerrak ez dakar erantzukizun oso eta erabatekorik. Halakoetan, ahalbidetu egin da enpresaburua erantzukizunetik askatzea edo horren erantzukizuna arintzea. Kotizazio okerra dago, azpikotizazio deritzona dagoenean. Azpikotizazioa dago, enpresaburuak erregulartasunez kotizatu arren, langileari dagokiona baino gutxiago kotizatu duenean. Horrelakoetan, erantzukizuna proportzioan egotziko zaie Gizarte Segurantzari —enpresa13 Enpresaburuak erantzukizuna izango du, nahiz eta ustezko alta dela-bide langileak prestazioak jasotzeko eskubidea izan (1998ko abenduaren 29ko AGE, Ar. 450/99).

594

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

buruak sartutako kuotei dagokienez— eta enpresaburuari —sartu ez dituen kuotei dagokienez— (1966ko GSLren 94.2.c art.).

Kotizazio okerra dago, berebat, kotizazioak zorrak dituenean —hots, epealdi batzuetan enpresaburuak garaiz sartu ez zituenean zor zituen kuota batzuk—. Jurisprudentziak gai horri eman dion tratamendua kasuz kasuzkoa izan da beti. Gehienetan, zorraren zenbatekoa hartu da oinarri gisa 14: batetik, zorrak garrantzi txikikoak direnean —noizean behingoak direlako edo kotizazioak atzerapenez egin direlako—, auzitegiek enpresaburua erantzukizunetik askatzeko joera dute, eta erakunde kudeatzaileari edo laguntzaileari egotzi diote erantzukizuna; bestetik, zorrak iraunkorrak direnean, auzitegiek enpresaburuari egotzi diote erantzukizuna, salbu eta enpresaburuak, egitate eragilea jazo aurretik, kasuan kasuko kuotak sartu dituenean15.

Alabaina, jurisprudentziaren joera da erantzukizuna arintzea. Hori dela eta, zati batean bakarrik egotziko da erantzukizuna, hain justu ere, langilea aseguratua izan beharreko denboran, zorraren zenbatekoak duen garrantziaren araberako proportzioan. Gainera, proportzionaltasun-printzipio hori hartu behar da kontuan, prestazioen gaineko erantzukizuna banatzeko, enpresaburu batzuek ondoz ondoko zorrak izan dituztenean onuradun berari begira.

Amaitzeko, jurisprudentzia bateratu eta berrienak bereizketa hori gainditzeko joera du —edo, gutxienez, arazoa konpontzeko irizpide berria ezartzeko joera—. Esangura zehatzagoan, jurisprudentziak ezarri du, erakunde kudeatzaileak edo erakunde laguntzaileak zuzeneko erantzukizuna izango duela langilearekiko, zorrek eraginik ez badute aurretiazko ezaldian. Nolanahi ere, erakundeok ahalmena dute, zor diren kotizazioen gainean enpresaburuaren erantzukizuna eskatzeko16. Doktrina hori ez zaie aplikatuko, ordea, kotizazio-ezaldirik behar ez duten prestazioei 17.

4.2. Erantzukizunak pilatzea; prestazioen gaineko errekargua Nabarmendu behar da, Gizarte Segurantzako prestazioen gaineko erantzukizuna bateragarria dela horien egitate sortzaileetatik etor daitezkeen beste erantzukizun batzuekin.

14 Adibidez, AGren 1998ko urtarrilaren 17ko, 1998ko apirilaren 4ko eta 2000ko martxoaren 31ko epaiak, Ar. 738, 3735 eta 7402.

15 1997ko urtarrilaren 31ko AGE, Ar. 648.

16 1997ko maiatzaren 8ko AGE, Ar. 3970 eta geroago emandako beste epai asko.

17 Esate baterako, doktrina hori ez zaie aplikatuko lan-istripuen ondoriozko prestazioei: 2000ko otsailaren 1eko, otsailaren 29ko eta martxoaren 31ko AGren epaiak, Ar. 1436, 2414 eta 7402.

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: BABES-EKINTZA

595

A) Hirugarrenen erantzukizun bateragarria Erakunde kudeatzaileen edo kasuan kasuko erakunde laguntzaileen prestazioak ordaintzeko betebeharra gorabehera, langileak edo beraren kausadunek «ustezko erantzule kriminalei edo zibilei kasuan kasuko kalte-ordainak eska diezazkiekete, prestazioa sortu denean pertsona baten —enpresaburua barne— erantzukizun kriminala edo zibila dakarten egitateetatik» (GSLOren 127.3.I art.). Baina, erakunde kudeatzaileak legitimazioa du, langileari emandako osasun-prestazioen kostua erantzule zibilari edo kriminalari jasanarazteko (GSLOren 127.3 art.aren II eta III. lerrokadak).

B) Enpresaburuak prestazioak direla-bide duen erantzukizunaren eta izan ditzakeen beste erantzukizun-mota batzuen arteko bateragarritasuna Enpresaburua prestazioen erantzulea dela adierazi arren, baliteke horri beste erantzukizun batzuk ezartzea. Egin-eginean ere, prestazioen ondoriozko erantzukizunak konpontzen du enpresaburuaren ez-betetzeak langileari eragin dion kaltea; ez, ostera, enpresaburuaren jokabideak sortu dituen gainerako ondoreak, zuzenbidearen aurkakoak. Horregatik, enpresaburua prestazioen erantzulea dela adierazi arren, horri ondoko erantzukizun hauek ere ezar dakizkioke: Ukitutako langilearengatik egin gabeko kotizazioak eta horien gaineko kasuan kasuko errekarguak ordaintzea —baldin eta kotizazio horiek preskribatuta ez badaude—.

Afiliazioaren, altaren eta kotizazioaren inguruko betebeharrak ez betetzearen ondoriozko administrazio-erantzukizunak, LAZLk ezarritakoaren ildotik (cfr. 22. art.aren 2 eta 5. paragrafoak). Administrazio-erantzukizunaren eta prestazioak ordaintzearen ondoriozko erantzukizunaren arteko bateragarritasuna esanbidez jaso da LAZLren 43.1 art.an. Gainera, batzuetan, betebehar horiek ez betetzeak ondoreak sor ditzake zigor-zuzenbidean.

Orobat, GSLOren 127.3 art.tik ondoriozta daitekeenez, prestazioa oinarritu denean lan-istripuan edo lanbide-gaixotasunean, aurretiaz esandako guztia bateragarria izan daiteke administrazio- eta zigor-arloetan zein arlo zibilean enpresaburuari ezar dakizkiokeen erantzukizunekin, baldin eta istripuak edo gaixotasunak, euron inguruabarren arabera, ez-zilegiak eratu badituzte arlo horietan (halaber, ikus LAPLren 42.3 art.). Aitzitik, inguruabar horietarik etorritako erantzukizun zibilek —lan-jurisdikzioak du horien gaineko eskumena, baina jurisdikzio zibilak ere eskumena duela adierazi du jada— izaera medeatzailea dutenez gero, horien zenbatekoa ezartzean, kontuan

596

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

hartu behar dira Gizarte Segurantzaren arloan adierazitako erantzukizunak, erantzukizunon arteko konpentsazioa egin dadin18.

C) Lan-istripuaren edo lanbide-gaixotasunaren ondoriozko prestazioen gaineko errekargua Aipatu azken esparruan, Espainiako antolamendu juridikoak eutsi dio antzina lanbide-gertakizunen ondorioz enpresaburuak zuen erantzukizunaren arrastoari, hau da, prestazioen gaineko errekarguari (GSLOren 123. art.).

Errekargu hori ezarri da lan-istripu eta lanbide-gaixotasunen ondoriozko prestazioetan, lan-istripuaren edo lanbide-gaixotasunaren oinarri direnean enpresaburuaren ez-betetzeak, kasuan kasuko segurtasun-neurrien inguruan.

Gainera, GSLOren arau batzuek ezarri dituzte prebentzio-arauak ez betetzearen ondoriozko erantzukizun zehatzak (cfr. GSLOren 195 eta 197. art.ak).

Errekarguaren zenbatekoa da prestazio osoaren ehuneko 30 eta 50 artekoa, eta ehuneko hori zehazteko aintzat hartu behar da enpresaburuak egindako faltaren astuntasuna (1. paragrafoa). Errekargua egotzi behar zaio araua hautsi duen enpresaburuari, eta hori ezin da errekargua ordaintzetik askatu, aseguru-eragiketak eginez (GSLOren 123.2 art.). Halaber, enpresaburuari ezarritako errekargu hori bateragarria da, arau-haustearen ondorioz enpresaburuari ezar dakizkion osterantzeko erantzukizunekin, baita zigor-izaerakoekin ere (GSLOren 123.3 art.). Horrez gain, baliteke enpresaburuak ondoko erantzukizun hauek izatea: kalte-ordainak emateko erantzukizuna, segurtasun-neurrien arauak hausteagatik eragindako kalteak direla-bide (cfr. GSLOren 127.3.I art.); prestazioak ordaintzeko erantzukizuna —ez baditu bete afiliazioaren, altaren eta kotizazioaren inguruko betebeharrak—; eta, lan-segurtasunari buruzko arauak ez-betetzea dela bide, administrazio- eta zigor-arauak haustearen ondoriozko erantzukizuna (cfr. LAPLren 42.3 art.). Hala ere, bateraezinak dira zigor- eta administrazio-erantzukizuna (LAZLren 3. art.).

Errekargua ezartzeko prozedura 1996ko urtarrilaren 16ko MAk arautu du: GSIN-INSSen probintzietako zuzendariek emandako ebazpenen bidez adieraziko da erantzukizuna. Prozedura has daiteke ofizioz edo min hartutako langileak edo lan-ikuskatzaileek hala eskatuta, baina ezin da zuzeneko demandarik egin. Ebazpenak lan-arloko jurisdikzioan aurkara daitezke; ondore horietarako, lan-arloko jurisdikzioa lotuko zaio egitate frogatuen adierazpenari, lan-arriskuak prebenitzeko arautegia haustearen inguruan Administrazioarekiko prozesu-arloko epai irmoak jaso bezala (LAPLren 42.5 art.); horregatik, langilea aipatu prozeduran epatuko da 19.

18 19

Ikus, adibidez, 1999ko otsailaren 17ko AGE, Ar. 2598.

Maiatzaren 29ko 143/2000 KAE.

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: BABES-EKINTZA

597

4.3. Erakunde kudeatzaileari erantzukizuna egoztea: automatikotasuna eta subsidiaritatea GSLOk ahaleginak egin ditu, enpresaburuaren erantzukizunak langilearengan sor ditzakeen arazo astunak arintzeko. Edu horretan, enpresa desagertu edo kaudimengabea bada, langilea babesik gabe gera daiteke. Horrenbestez, GSLOren 126.3 art.ak ezarri du, prestazioen erantzule enpresaburua dela adierazi arren, erakunde kudeatzaileek edo laguntzaileek ordainduko dizkiotela onuradunari prestazio horiek, «araudi bidez horrela agindu bada», gerogarrenean, erakundeok enpresaburuaren aurka egikari dezaketen atzerabidezko akzioa gorabehera. Araudirik ez dagoenez gero, 1966ko GSLren 95. art. aplikatzen da, baina erakunde kudeatzaileek eta jurisprudentziak egindako interpretazioa erabilita. a) Horren ildotik, batzuetan, automatikotasun-printzipioa hartu behar da kontuan. Printzipio hori dela eta, erakunde kudeatzaileak edo laguntzaileak ordaindu behar ditu prestazioak, gerogarrenean, erakundeok enpresaburuarengandik erantzukizuna erreklamatzeko duten aukera gorabehera.

Automatikotasuna osoa edo erlatiboa izan daiteke. Horrela, osoa denean, ondoreak sortuko ditu, ordainketa aurreratua egiteko beharrezkoa ez denean enpresaburuak afiliazio, alta edo kotizazioaren inguruko betebeharrak betetzea; kasuak bat datoz langilea zuzenbide osoko altan izateko arautu diren kasuekin (GSLOren 125.3 art.). Hortaz, erakunde kudeatzaileak edo laguntzaileak beti aurreratuko ditu osasun-laguntzaren edo langabeziaren ondoriozko prestazioak zein lanbide-gertakizunetatik etorritakoak.

Automatikotasun erlatiboa izan dadin, alta formala izan behar da, nahiz eta kotizatzeko betebeharra bete ez. Konponbide hori esanbidez jaso du 1966ko GSLk egoera batzuetan (aldi baterako ezintasuna eta amatasuna: 95.1.2 art.; erretiroa: 95.2 art.), nahiz eta beste batzuetan etorkizunean egin behar zen eta egin ez den araudi-bidezko garapenera jo (elbarritasuna eta bizirik irautea: 95.3 art.). Hori gorabehera, auzitegiek nahiz erakunde kudeatzaileek erregela horien gaineko interpretazio zabala egin dute.

Hala ere, aipatu automatikotasun-printzipioaren ondorioz prestazioak aurrera daitezen, GSLOren 126.3 art.ak ezarri muga kuantitatiboak hartu behar dira kontuan —orobat, artikulu horrek ahalbidetu du prestazioak aurreratu dituzten erakundeak onuradunaren eskubide eta akzioetan subrogatzea—. b) Berebat, 1966ko GSLk ezarritako egoera batzuetan, prestazioaren gaineko subjektu erantzulea kaudimengabea denean, erakunde kudeatzaileak edo laguntzaileak erantzukizun subsidiarioa izango du. Egoera horietara bildu dira lanbide-gertakizunen ondoriozko prestazioak —automatikotasun-printzipioaren ondorioz, alferrikako bihurtu da erantzun subsidiarioa— eta lanekoak ez diren istripuen ondoriozko elbarritasun iraunkorraren presta-

598

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

zioak. Edozelan ere, kasuan kasuko erantzukizun subsidiarioa izan dadin, zordun nagusiaren behin-behineko edo behin betiko kaudimengabezia adierazi behar da aurretiaz (GSLOren 126.3 art.). Ez dira erantzukizun subsidiariora bildu prestazioen gaineko errekargua eta borondatezko hobekuntzak; beraz, langileek ez dituzte horiek jasoko, enpresaburu erantzulea kaudimengabea denean20. c) Amaitzeko, nabarmendu behar da automatikotasun-printzipioak —osoak zein erlatiboak— babestu ez dituen prestazioen eragingarritasuna enpresaburu erantzulearen kaudimenaren mende dagoela; ondorenez, enpresaburua kaudimengabea izanez gero, langilea babesik gabe geratuko da.

Bada, ondoko hauek dira prestazio horiek: gertakizun arrunten ondoriozko aldi baterako ezintasunetik edo ezintasun iraunkorretik, erretirotik eta gertakizun arrunten ondoriozko heriotza eta bizirik irautetik etorri prestazioak.

5. BABES-EKINTZA 5.1. Osasun-laguntza 1986ko Sanitateko Lege Orokorraz (SLO) geroztik, osasun-prestazioen kudeaketa Gizarte Segurantzako sistematik banantzeko prozesua hasi zen.

Prozesu hori ulertzeko, aintzat hartu behar da Konstituzioak aitortu duela pertsona guztien osasunerako eta osasun-laguntzarako eskubidea (EKren 43. art.), eta gai horretan autonomia-erkidegoek eskumenak dituztela (supra, 17.2.2.A. gaia). Bada, osasun-prestazioen kudeaketa eratxiki zaio Osasunaren Sistema Nazionalari. Sistema hori antolatu da, pertsona guztiei osasun-laguntza eman behar dieten autonomia-erkidegoetako osasunaren zerbitzuetan oinarrituta. Osasun-arloko Administrazio Publiko desberdinek ekitatea, kalitatea eta gizartearen partaidetza bermatzeko behar diren koordinazioa eta lankidetza arautu ditu maiatzaren 28ko 16/2003 Legeak. Dena den, oraindik, prozesu hori ez da burutu. Horregatik, oinarrizko araua SLO izan beharko balitz ere, oraindik indarrean daude osasun-laguntzaren inguruko Gizarte Segurantzaren arauak eta, zehatzago, osasun-laguntzari buruzko 1974ko GSLOren Testu Bateginaren zatia (98. art. eta h.).

Indarrean dauden arau horien ariora, behin gaixotasunaren edo istripuaren ondoriozko osasun-arazoak zein haurdunaldian, erditzean eta erditu ondoren osasun-arazoak egiaztatuta (1974ko GSLOren 99. art.), Gizarte Segurantzak saihestu edo murriztu behar du babestutako subjektuarentzat sendatzeak eragin dezakeen gastuen igoera. 1974ko GSLOren 100. art.aren arabera, Araubide Orokorrean babestutako subjektuak dira afiliatuta eta alta20

AGren 1994ko otsailaren 8ko eta 1997ko apirilaren 8ko epaiak, Ar. 815 eta 3052.

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: BABES-EKINTZA

599

-egoeran inorentzat lan egiten duten langileak, pentsiodunak eta Araubide Orokorrean aldizkako prestazioak jasotzen dituztenak, eta, amaitzeko, araudi bidez zehaztutako baldintzetan, batzuen zein besteen pentzudan dauden senideak edo horien parekoak (cfr. azaroaren 16ko 2766/1967 Dren 2.2 art. eta horrekin bat datozen arauak). Halaber, kontuan hartu behar da, 1974ko GSLOren 100. art.ak esanbidez jaso ez arren, lege- zein araudi-lerruneko arau bereziek osasun-laguntza izateko eskubidearen titulartzat jo dituztela kolektibo asko, eta SLOren 1.2 art.ak pertsona guztien babesa duela xede; izan ere, manu hori eragingarria izan dadin, arau garrantzitsuren bat edo beste ere aldarrikatu da jadanik (cfr. Gizarte Segurantzak eskainitako osasun-laguntza behar beste baliabide ekonomikorik gabeko pertsonengana hedatzeari buruzko irailaren 8ko 1088/1989 ED).

A) Osasun-prestazioak Gizarte Segurantzak emandako osasun-prestazioak, gehienetan, gauzetan egindakoak izateaz gain, mota askotakoak izan daitezke (1974ko GSLOren 98. art.): Medikuek emandako prestazioetara bildu dira medikuntza orokorra eta larrialdietako medikuntza, espezialitateak eta ospitaleratzea (1974ko GSLOren 103.1 art.). Prestazio horiek eman daitezke etxean edota anbulatorio- zein barne-erregimenean (1974ko GSLOren 104.1 art.). Egia esan, ez du merezi zehatz-mehatz aztertzea Gizarte Segurantzaren zerbitzu medikuen arauketa (1974ko GSLOren 109. art. eta h.), 1986ko SLOz geroztik, antolaketaren inguruan hasitako aldaketa-prozesuak erabat ukitu baitu arauketa hori. Alabaina, nabarmendu behar da, Osasunaren Sistema Nazionalaren osasun-prestazioak antolatzeari buruzko 1995eko urtarrilaren 20ko 63/1995 EDk medikuen prestazioak zehazteko irizpideak ezarri dituela (2. art.), eman beharreko osasun-prestazioen norainokoa ziurra izan dadin. Egin-eginean, ED horrek jaso du eman beharreko prestazioen (I. eranskina) eta izaera hori ez duten prestazioen (III. eranskina) zerrenda zehatza.

Prestazio farmazeutikoetara bildu dira ÂŤGizarte Segurantzako medikuek agindutako formula magistralak, espezialitateak, eta tresna eta osagarri farmazeutikoakÂť (1974ko GSLOren 105.1 art.). Prestazio farmazeutikoak doan ematen dira ospitaleetako tratamenduetan eta lanbide-arriskuen ondoriozko tratamenduetan (1974ko GSLOren 107.1 art.). Era berean, pentsiodunek doan jasotzen dituzte prestazio farmazeutikoak (apirilaren 14ko 945/1978 ED). Gainerako egoeretan, onuradunek zati batean ordaindu behar dituzte botikak. Ordaindu beharreko zati horri dagokionez, kolektiboen araberako ehunekoa ezarri da, baina, gehienetan, botiken kostuaren %40 ordaindu behar izaten da. Dena dela, prestazio farmazeutikoetara ez dira

600

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

bildu araudi bidez zehaztu (cfr. 25/1990 Legearen 7. xed. gehi. eta 83/1993 ED) eta zalantzazko erabilera terapeutikoa duten produktuak.

Amaitzeko, prestazio osagarriak askotarikoak dira. Horietan barneratu dira, esate baterako, garraioak eta lan egiteko gaitasuna berreskuratzeko prestazioak, protesiak eta antzekoak barne. Prestazio horiek eman behar dira, lege- zein araudi-lerruneko arauek ezarritakoaren arabera (cfr. garraioei, protesiei eta beste batzuei dagokienez, 63/1995 EDren I. eranskina; lan egiteko gaitasuna berreskuratzeko prestazioei dagokienez, GSLOren 153. art. eta h.).

B) Onuradunaren betebeharrak 1974ko GSLOren 102. art.aren 1 eta 2. paragrafoen ariora, «onuradunak bete behar ditu laguntza eman dioten medikuen aginduak». Onuradunak zentzuzko arrazoian oinarrituta bakarrik egin diezaioke uko agindutako tratamenduari, eta, batez ere, «tratamendu hori kirurgikoa edo oso nekagarria denean». Xedapen horiek ez datoz bat SLOk (10.9 art.) eta 41/2002 Legearen21 2.4 art.ak aitortu banakako askatasun zabalagoarekin. Hala ere, xedapenon eta GSLOren arteko harmonizazioa ondoko modu honetan ulertu behar da: onuradunak askatasuna du tratamenduari uko egiteko, baina, uko egite hori zentzuzkoa ez bada, baliteke Gizarte Segurantza askatuta geratzea, gerogarrenean, onuradunak izan dezakeen ezintasunetik etorri betebeharrei dagokienez (1974ko GSLOren 102.1 art.).

Bestalde, 1974ko GSLOren 102.3 art.tik ondoriozta daiteke, osasun-laguntza eman behar dutela Gizarte Segurantzak ezarritako osasun-zerbitzuek.

Onuradunak beste zerbitzu batzuetara jo duenean, arau orokorra da Gizarte Segurantzak zerbitzuok emandako prestazioen gastuak ez itzultzea onuradunari. Gizarte Segurantzaren osasun-zerbitzuak erabiltzeko betebeharra salbuets daiteke araudi bidez ezarri egoeretan. Egoera horietan Gizarte Segurantzak itzuli beharko ditu sortutako gastuak. 1995eko urtarrilaren 20ko 63/1995 ED onetsi ondoren, Gizarte Segurantzak gastuok itzuli behar ditu osasun-sistema publikoaren zerbitzuak erabili ezin izan direla egiaztatu bada, eta osasun-laguntza presakoa, berehalakoa eta ezinbestekoa bada.

5.2. Aldi baterako ezintasuna GSLOren 128.1.a art.aren arabera, «aldi baterako ezintasun-egoerak dira gaixotasun arruntetik zein lanbide-gaixotasunetik eta istripuetatik, horiek lan-izaerakoak izan edo ez, etorritako ezintasun-egoerak, langileak 21 Azaroaren 14koa, oinarrizko legea, gaixoaren autonomia eta informazio eta agiri klinikoen inguruko eskubideak eta betebeharrak arautu dituena.

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: BABES-EKINTZA

601

Gizarte Segurantzaren osasun-laguntza jaso bitartean eta lan egiteko ezintasunak iraun bitartean; egoera horrek, asko jota, hamabi hilabete iraun dezake, baina sei hilabeteko luzapena izan dezake, uste denean hilabete horietan langilea sendatu eta medikuaren alta jaso dezakeelaÂť22. Epe hori zenbatzean, aintzat hartu behar dira gaixotasun bera dela-eta gerta daitezkeen aldian aldiko gaixotzeak23.

Bestalde, lanbide-gaixotasuna dagoenean, aldi baterako ezintasuntzat jotzen dira behaketa-aldiak, baldin eta aldi horretan lanean baja hartzea agindu bada. Baja horrek, asko jota, sei hilabeteko iraupena izan dezake, baina beste sei hilabetez luza daiteke, luzapena beharrezkoa denean, gaixotasuna aztertu eta diagnostikoa egiteko (GSLOren 128.1.b art.).

A) Prestazioak Aldi baterako ezintasunaren ondoriozko prestazioak jasotzeko eskubidea sor dadin, nahitaezkoa da afiliatuta eta altan egoteko betekizun orokorrak betetzea. Berebat, aldi baterako ezintasuna gaixotasun arruntetik etorri denean, aurretiaz, azken bost urteetan, 180 eguneko aldia izan behar da kotizatuta (GSLOren 130. art.).

Prestazioa sorospena da (GSLOren 129. art.), eta horren oinarri arautzailea da aldi baterako ezintasun-egoera hasi aurreko hilabeteari dagokion kotizazio-oinarria; aldi baterako ezintasuna lanbide-gertakizunetatik etorri bada, kotizazio-oinarrira bilduko da aurreko urtean aparteko orduengatik egindako kotizazioen batez bestekoa. Sorospenaren zenbatekoa zehazteko, aplikatu beharreko ehunekoa aldakorra da. Aldi baterako ezintasun-egoera lanbide-gertakizunetatik etorri bada, ehuneko hori %75ekoa da, eta prestazioa jasoko da bajako partea eman eta hurrengo egunetik aurrera. Aldi baterako ezintasuna gertakizun arruntetatik etorri bada, alderantziz, prestazioa ez da jasoko medikuak baja eman eta laugarren eguna arte, eta prestazioaren zenbatekoa kalkulatu behar da %60 aplikatuta, laugarren egunetik hogeigarren eguna arte, eta %75 aplikatuta, hogeita batgarren egunetik aurre-

22 Jurisprudentziaren arabera, luzapen hori zuzenean dago, bajako parteak ematen jarraitzeagatik (AGren 1993ko ekainaren 19ko eta 1998ko otsailaren 28ko epaiak, Ar. 7559 eta 2219).

Hala ere, ez da ziurra interpretazio horri euts dakiokeenik, 1997ko altako parteen, bajako parteen eta baieztapen-parteen eraldaketaz geroztik.

23 Gogor kritikatu da berriz gaixotzeari buruzko araudi-lerruneko arauen interpretazioa.

Egun, argi dago berriz gaixotzea dagoela, patologia berak aurretiaz aldi baterako ezintasuna eragin zuenean. Horrelakoetan, medikuak alta eman duenetik sei hilabete igaro direnean izan ezik (2001eko irailaren 26ko AGE, Ar. 326/2002), ulertu behar da, gaixotasun-aldi guztiek aldi baterako ezintasun bakarra eratu dutela. Aitzitik, patologia desberdinek aldi baterako ezintasun prozesu desberdinak sorraraz ditzakete, nahiz eta geldiarazteak laburrak izan (AGren 1998ko apirilaren 7ko eta 1999ko uztailaren 23ko epaiak, Ar. 2691 eta 6465).

602

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

ra. Lanaldi partzialeko langileen oinarri arautzailea da egitate eragilea gertatu baino lehenagoko hiru hilabeteetako kotizazio-oinarriak benetan lanean egindako egunen kopuruaz zatitzearen emaitza; aldi baterako ezintasun-egoeran den lanaldi partzialeko langileari prestazioa ordainduko zaio kontratuaren arabera benetan lanean egin beharreko egunetan (1131/2002 EDren 4. art.).

Ordainketaren gaineko erantzukizunari dagokionez, aldi baterako ezintasuna gertakizun arruntetatik etorri bada, enpresaburuak zuzenean ordainduko du laugarren egunetik hamabosgarren eguna arteko sorospena24. Halaber, enpresaburuak egingo du ordainketa, aldi baterako ezintasuna lanbide-gertakizunetatik etorri bada edo, hamaseigarren egunetik aurrera, gertakizun arruntetatik etorri bada. Dena dela, hori eskuordetutako ordainketa da, hain zuzen ere, enpresaburuak duen elkarlanean aritzeko betebeharretik etorritakoa; ondorenez, kotizatzean, enpresaburuak egindako ordainketa konpentsatuko du. Borondatezko elkarlana ere izan daiteke, eta, halakoetan, enpresaburua izango da erantzulea.

B) Aldi baterako ezintasuna kontrolatzea Aldi baterako ezintasun-egoeran geratzeko, jarraitzeko zein egoera horretatik irteteko, aintzat hartu behar da osasun-laguntza eman duten erakundeetako medikuek osasun-egoeraren inguruan egindako egiaztapena. Aipatu erakundeek izan dezakete izaera publikoa —autonomia-erkidegoetako osasunaren zerbitzu publikoak— nahiz izaera pribatua —mutuek edo beste erakunde laguntzaile batzuek eman behar dituztenean prestazioak—. Kasuan kasuko erabakiak bildu behar dira apirilaren 18ko 575/1997 EDk —ekainaren 5eko 1117/1998 EDren bidez eraldatuak— eta hori garatzeko arauek araututako medikuen baja-, baieztapen- eta alta-parteetara.

Prestazio ekonomikoak ordaindu behar dituen erakunde kudeatzaileak edo laguntzaileak kontrola ditzake medikuen erabaki horiek. Garai batean, kontrol hori egiteko ahalmenak bereizi ziren, erakundea publikoa edo pribatua zen kontuan hartuta: GSIN-INSSek eta mutuek kontrol-neurri berberak erabil baditzakete ere, hots, aipatu 575/1997 EDk ezarritako neurriak, GSIN-INSSeko medikuek langileari alta eman ziezaioketen, eta, ondorenez, langilearen hartukizunak gelditu (GSLOren 131.bis.1.II art.); mutuetako medikuek, ostera, osasun-ikuskatzailetzaren zerbitzuei edo GSIN-INSSi 24 Enpresaburuaren erantzukizun hori 1992an ezarri zen, eta Konstituzioarekin bat datorrela adierazi zuen 37/1994 KAEk. Epai hori dela eta, irentsi egin ziren hitzarmen kolektiboek aldi baterako ezintasunarentzat ezarri borondatezko hobekuntzak (denen artetik, 1998ko apirilaren 8ko AGE, Ar. 2692). Enpresak ez duenean sorospena ordaindu, erregela orokorren arabera, berpiztu egingo da Gizarte Segurantzaren erantzukizuna (cfr. 1998ko ekainaren 15eko AGE, Ar. 5796).

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: BABES-EKINTZA

603

alta proposatzeko ahalmena besterik ez zuten (13/1996 Legearen 78. art. eta aipatu araudi-lerruneko arauak). Nolanahi ere, 6/2000 Errege Dekretu-legearen 44. art.ak mutuetako medikuei ere hedatu die alta emateko ahalmena, betiere, kasuan kasuko araudiak ezarritakoa aintzat hartuta. Gainera, kontuan hartu behar da, mutua horiek, presako osasun-jarduerak gauzatuta, aldi baterako ezintasun-prozesuak laburtzeko tresna gehigarriak dituztela (1993/1995 EDren 82. art.).

Dena den, onuraduna nahitaez agertu behar da kontrol-zeregina duten medikuek—GSIN-INSSekoak zein mutuakoak izan— agindu azterketa medikoetara. Onuradun hori agertu ez eta ez-agertzearen arrazoia justifikatu ez badu, sorospena azkendu egingo da (GSLOren 131.bis.1 art.).

C) Aldi baterako ezintasunaren iraupena Sorospena jasoko da, aldi baterako ezintasunak iraun bitartean (GSLOren 139. art.), hau da, medikuak emandako altan langilea sendatu dela adierazi arte (GSLOren 131. bis. 1 art.).

Sorospena izateko eskubidea ukatu, deuseztatu edo eten egingo da, onuradunak prestazio hori eskuratzeko iruzurra egin duenean, inorentzat edo bere kontura lan egin duenean eta agindu zaion tratamendua zentzuzko arrazoirik gabe bertan behera utzi duenean (GSLOren 132. art.)25.

Aldi baterako ezintasunak iraun bitartean, langilearen lesioak sendotu eta behin betiko bihurtuz gero, legezko gehieneko epea amaitu beharrik gabe, medikuak sendatzerik gabeko alta eman beharko du, eta elbarritasun iraunkorra kalifikatzeko prozesua hasiko da. Orobat, lesioak sendotu ez direnean, behin legezko gehieneko epea igarota, azkendu egingo da aldi baterako ezintasuna (GSLOren 131.bis.1 art.). Horrelakoetan, uste izanez gero langileak ezintasun-egoeran jarraitzen duela, erakunde kudeatzaileak, hurrengo hiru hilabeteetan, langilearen osasun-egoera aztertu beharko du, kasuan kasuko ezintasun iraunkorra kalifika dezan. Epe hori luza daiteke, inguruabarren arabera luzapena beharrezkoa bada, baina inoiz ezin da gainditu 30 hilabeteko epe osoa —aldi baterako ezintasuneko epea kontuan hartuz— (GSLOren 131.bis.2 art.).

Egoera horietan guztietan, langileak aldi baterako ezintasunaren ondoriozko prestazioa jasotzen jarraituko du, elbarritasun iraunkorra kalifikatu arte26. Behin kalifikazio hori eginda, langilea kasuan kasuko elbarritasun iraunkorrari dagozkion prestazioak hasiko da jasotzen, baina prestazioek prozedura hasi zen unea arte atzera egingo dute, baldin eta horiek aldi baterako ezintasunaren ondoriozko prestazioak baino mesedegarriagoak ba25 26

2002ko apirilaren 22ko AGE, Ar. 7794.

2002ko apirilaren 30eko AGE, Ar. 6158.

604

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

dira. Hala ere, ez dago atzera egiterik, salbuespenez, kalifikazioa egiteko hogeita hamar hilabeteko luzapena ezarri denean (GSLOren 131.bis.3 art.).

5.3. Amatasuna A) Babestutako egoerak Babestutako egoerak dira amatasuna, adopzioa eta familia-harrera, adopzioaren aurrekoa zein iraunkorra; egoera horien ondorioz LEren 48.4 art.ak ezarri atsedenaldiek iraun bitartean izango da babesa (GSLOren 133.bis art. eta 1251/2001 EDren 2. art.).

B) Onuradunak Amatasunaren ondoriozko sorospenaren onuradunak izango dira inorentzat lan egiten duten langileak, emakumezkoak zein gizonezkoak izan, baldin eta arestian aipatu atsedenaldiak badituzte, eta afiliatuta eta altan edo altaren pareko egoeran badira. Horrez gain, onuradunek egiaztatu behar dute erditu, familia-harreran hartzearen inguruko administrazio-erabakia izan edo erabaki judiziala zein adopzioa eratzeko ebazpen judiziala izan baino bost urte lehenagoko epean, gutxienez, 180 egunetan kotizatu dutela.

Nazioarteko adopzioetan, adoptatuaren jatorrizko herrialdera joan behar izan bada, etenaldia has daiteke adopzioa eratzeko ebazpena eman baino lau aste lehenago. Horrelakoetan, adopzioa eratuko da Espainian administrazioko fase judiziala amaitzean27.

Bi gurasoek lan eginez gero, amak, atsedenaldia hastean —erditu ondorengo sei asteak nahitaez amak gozatu behar dituela aintzat hartuta—, aukera dezake aitak atsedenaldia hartzea amatasunaren, adopzioaren edo familia-harreraren ondorioz, egoera horrek iraun bitartean edo aldi jakin batean, amari dagokion atsedenaldiarekin batera zein amaren atsedenaldia amaitu ostean; bada, halakoetan, bi gurasoak izango dira sorospenaren onuradun, eta bi-biek bete beharko dituzte sorospena jasotzeko betekizunak (EDren 4.1 art.). Dena den, amak erabaki hori ezezta dezake (EDren 8. art.).

C) Prestazioa Amatasunaren ondoriozko prestazio ekonomikoa oinarri arautzailearen %100 besteko sorospena da. Oinarri arautzailea da gertakizun arrunten ondoriozko aldi baterako ezintasunarentzat ezarritakoa, eta erreferentziatzat 27

2002ko abenduaren 9ko AGE, Ar. 1946/03.

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: BABES-EKINTZA

605

hartuko da atsedenaldia hasteko data. Bi gurasoek hartu dutenean atsedenaldia, euretako bakoitzak jasoko du prestazioa, bakoitzak duen oinarri arautzailearen arabera jaso ere.

Lanaldi partzialeko langileen oinarri arautzailea da egitate eragilea gertatu baino lehenagoko hamabi hilabeteetan enpresan egiaztatu kotizazio-oinarri guztiak 365ez zatitzearen emaitza (1131/2002 EDren 6. art.).

Amak ume bat baino gehiago izan baditu edo, aldi berean, adingabe bat baino gehiago adoptatu edo familia-harreran hartu bada, bigarren seme-alaba izan ondoren, sorospen berezia emango da seme-alaba bakoitzeko; sorospen hori lehenengo seme-alaba izateagatik eman zen sorospena beste izango da, eta sei asteko iraupena izango du, erditu edo, familia-harreraren eta adopzioaren kasuetan, administrazio-erabakia edo erabaki judiziala eman eta berehala zenbatzen hasita (EDren 3.2 art.). Guraso bakarrak jaso dezake sorospen berezi hori: erditzea dagoenean, amak erabakiko du nork jaso, eta osterantzeko kasuetan, interesatuek, erabaki aske batez. (EDren 4.4 art.).

D) Babesaren dinamika Amatasunaren ondoriozko sorospena jasotzeko eskubidea sortuko da amatasunaren ondoriozko atsedenaldia hasi den egunean. Gurasoek benetan izandako atsedenaldietan ordainduko zaio prestazioa onuradun bakoitzari.

Seme-alaba hil bada, edo fetua, KZren 30. art.ko betekizunak bete ez arren, amaren sabelean 180 egun izan bada, onuradunak prestazioa jasotzeko eskubidea izango du, sei asteko nahitaezko atsedenaldia amaitzeko falta diren egunetan. Ama hil bada, aitak atsedenaldi osoaren prestazioa jasoko du, edo atsedenaldia amaitzeko falta diren egunei dagokiena.

Garaiz baino lehenago erditzea izan bada edo jaioberria berehala ospitaleratu bada, amatasunaren ondoriozko sorospena jasotzea geldiaraz daiteke, onuradunak hala eskatuta, baldin eta horren lan-harremanak indarrean jarraitzen badute umeaz erditu ondorengo sei asteak igaro ostean; ospitaleko alta ematean jarraituko da amaitzeko dagoen atsedenaldiaren sorospena jasotzen.

Sorospena jasotzeko eskubidea azkenduko da: atsedenaldiek iraun dezaketen gehieneko epeak igarotzeagatik; amak nahitaez atsedenaldia hartu behar dituen sei asteak errespetatu eta atsedenaldiaren gehieneko epea bete aurretik lanean hasteagatik; onuradunaren heriotzagatik —bizirik dagoen gurasoak atsedenaldiarekin jarraitu duenean izan ezik—, eta seme-alabaren edo familia-harreran hartutakoaren heriotzagatik, behin sei asteko nahitaezko atsedenaldia izan ondoren.

606

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

E) Kudeaketa Amatasunaren ondoriozko sorospena kudeatzeko, enpresek ez dute nahitaez elkarlanean aritu behar; erakunde kudeatzaile eskudunek kudeatuko dute zuzenean.

Prestaziorako eskubidea aitortzeko prozedura langileak hala eskatuta hasiko da, langileak egoitza duen probintziako erakunde kudeatzailearen probintziako zuzendaritzan eskabidea eginez. Eskabidearekin batera ondoko agiri hauek ekarri behar dira: amatasun-egoeretan, langile haurdunaz arduratu den osasunaren zerbitzu publikoko medikuak emandako amatasun-txostena, eta, adopzioaren zein familia-harreraren egoeretan, adopzioa eratzeko ebazpen judiziala edo familia-harrera eman duen administrazio-ebazpena edo ebazpen judiziala.

5.4. Haurdunaldi bitarteko arriskua A) Babestutako egoera Babestutako egoera sortuko da, haurdun dagoen langileari kontratua eten zaionean ondoko arrazoi hau dela-bide: langilea bere egoerarekin bat datorren lanpostura aldatu behar izatea (LAPLren 26.3 art.), baina aldaketa hori teknikoki zein objektiboki ezinezkoa izatea edo arrazoi justifikatuen ondorioz ezinezkoa izatea aldaketa zentzuz eskatzea (GSLOren 134. art.).

Lanpostuaren aldaketa oinarritu behar da emakume langilearengan edo fetuarengan eragin negatiboa izan dezaketen arrisku eta patologietan; arrisku edo patologia horiek lotu behar zaizkie emakumearen lanpostuko agente, prozedura eta lan-baldintzei (1251/2001 EDren 14. art.).

B) Onuradunak Onuradunak izango dira inorentzat lan egin eta haurdunaldi bitarteko arriskuaren ondorioz lan-kontratua etenda duten emakumeak, baldin eta afiliatuta eta altan badaude, eta lan-kontratua eten baino bost urte lehenagoko epean, gutxienez, 180 egun kotizatu badituzte.

C) Prestazioa Haurdunaldi bitarteko arriskuaren sorospena emakume langileari emango zaio gaixotasun arruntaren ondoriozko sorospenaren baldintza berberetan (oinarri arautzailearen %75). Hala ere, izan badira berezitasun batzuk, enplegu-aniztasunari dagokionez; izan ere, baliteke haurdunaldi bitarteko arriskuak jarduera guztietan lan-kontratua ez etetea (EDren 17.2 art.). Era berean, lanaldi partzialeko langileen oinarri arautzailea zehazteko eta aldi

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: BABES-EKINTZA

607

baterako ezintasunaren oinarri arautzailea zehazteko, erregela berberak aplikatzen dira (1131/2002 EDren 5. art.).

Sorospena jasotzeko eskubidea sortuko da haurdunaldi bitarteko arriskuaren ondorioz lan-kontratua eten den egunean. Sorospen hori emango da langilearen edota fetuaren segurtasun eta osasuna babesteko behar den beste denboran, eta sorospen hori jasotzeari utziko zaio amatasunaren ondorioz lan-kontratua eten baino egun bat lehenago edo langilea bere lanpostuan edo bere egoerarekin bat datorren lanpostuan lanean hasi baino egun bat lehenago. Haurdunaldi bitarteko arriskuaren ondoriozko sorospena azkenduko da, halaber, lan-kontratua azkentzeagatik edo onuradunaren heriotzagatik (EDren 18.4 art.).

D) Kudeaketa Erakunde kudeatzaileak (GSINk) zuzenean kudeatuko du haurdunaldi bitarteko arriskuaren ondoriozko sorospena, hau da, enpresak ezin dira inola ere kudeaketan elkarlanean aritu.

Sorospenerako eskubidea aitortzeko prozedura hasiko da langileak hala eskatuta, langileak egoitza duen probintziako erakunde kudeatzailearen probintziako zuzendaritzan eskabidea eginez. Eskabidera bildu behar dira gauzatutako lanaren eta lan horrek haurdunaldiarentzat dakarren arrisku zehatzaren inguruko datuak; horiekin batera ekarriko dira medikuaren ziurtagiria eta langilearen egoerarekin bat datorren lanposturik ezari buruzko enpresaren adierazpena (EDren 21. art.).

5.5. Ezintasun iraunkorra A) Kontzeptua eta graduak Kontribuzio bidezko babesaren ondoreetarako, ezintasun iraunkorra dago, ÂŤlangileak bere lan-gaitasuna gutxitu edo ezereztu duten murrizketa anatomiko edo funtzional astunak dituenean, medikuak agindu tratamendua bete eta medikuak alta eman ostean. Gainera, murrizketa horiek izan behar dira objektiboki zehazteko modukoak eta, ustez, behin betikoak. Kalifikazio hori egiteko, ez da kontuan hartu behar lan-gaitasuna berreskuratzeko aukera, medikuen arabera, aukera hori ziurra ez bada edo epe luzerako badaÂť (GSLOren 134. art.). Orobat, aldi baterako ezintasuna, behin dagokion iraupena amaitzean, ezintasun iraunkor bihurtuko da.

GSLOk ezintasun iraunkorraren ondoriozko babesa egituratu du, langileak jasandako lesioek dakarten ezintasun-graduaren intentsitatea aintzat hartuta. a) 24/1997 Legeaz geroztik, GSLOren 137.1 art.ak ezintasun iraunkorren artean lau gradu ezarri ditu: ezintasun iraunkor partziala, ezintasun iraunkor osoa, erabateko ezintasun iraunkorra eta elbarritasun handia.

608

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Hala ere, gradu horiek ez dira definitu. Soil-soilik aipatu da ezintasun iraunkorraren gradua «zehaztu behar dela murriztutako lan-gaitasunaren inguruan araudi bidez ezarri ehunekoaren arabera. Halaber, kontuan hartu behar da gaitasun-murrizketaren eragina interesatuak ezintasun iraunkorraren egitate eragilea jazo aurretik zuen lanbide-bilakaeran edo langile horren lanbide-taldearen bilakaeran».

Hortaz, ezintasuna dakarten patologien zerrendan oinarritutako kalifikazio-sistema ezarri eta zuzenean definitu da ezintasun iraunkorra dagoen ala ez; orobat, ezintasuna egonez gero, hori zein gradutakoa den ezarri da.

Arean ere, GSLOren 137. art.aren hirugarren paragrafoaren ariora, «behin GSIN-INSSen Kontseilu Nagusiak txostena luzatuta, Gobernuak araudi bidez garatuko ditu gaixotasunen zerrenda, lan-gaitasunaren murrizketa zehazteko gaixotasunon balorazioa, ezintasunaren gradu-motak eta horien arteko bateraezintasunak». b) Behin 24/1997 Legeak ezarritako epea igarota, 1999an aldarrika zitekeen aipatu araudia (50/1998 Legearen 39. xed. gehi.). Aitzitik, ez da araudirik onetsi. Ondorenez, GSLOren 5. xed. ira.bis. hartu behar da kontuan.

Xedapen horrek ezarri du 24/1997 Legea aldarrikatu aurreko legeria aplikatuko dela. Bada, gogoan izan behar da 137. art.aren idazketa zaharrak jaso eta indarrean dagoen ezintasun iraunkorren gradu bakoitzaren definizioa.

Ohiko lanbiderako ezintasun iraunkor partziala dago, lesioek langileari eragiten diotenean, «bere lanbidean, gutxienez, etekin arrunta 100eko 33 jaistea, baina lanbidearen oinarrizko zereginak gauzatzea eragotzi gabe».

Ohiko lanbiderako ezintasun iraunkor osoa dagoenean, langilearen lesioak astunagoak dira, «lesio horiek langilea desgaitzen baitute lanbideko zeregin guztiak edo oinarrizkoak gauzatzeko, baina langileak beste lanbide batean lan egin dezake». Ezintasun iraunkor osoak, berebat, badu azpimota bat, alegia, ezintasun iraunkor oso eta kualifikatua. Hitzez hitz (GSLOren 139.2 art.), ezintasun horrek balioesten ditu langile batzuek beste lanbide batean lana aurkitzeko izan ditzaketen zailtasun bereziak. Araudi-lerruneko arautegiak, auzitegien onespenarekin28, kalifikazio hori 55 urte beteta dituzten langileentzat bakarrik ezarri du (1646/1972 Dren 6. art.).

Legearen esanetan, lanbide eta ogibide guztietarako erabateko ezintasun iraunkorra da «langilea lanbide eta ogibide guztietarako desgaitu duen ezintasuna». Espainiako sistemak lan egiteko ezintasuna babestu duenez, ez irabaziak lortzeko ezintasuna, nahitaezkoa da kontuan ez hartzea kalifikazioa egitean beste lanbide bat aurkitzeko izan daitezkeen zailtasunak eta soil-soilik lanbide berria gauzatzeko ahalmen fisikoetan oinarritzea29.

28 29

AGren 1992ko martxoaren 4ko epaia eta 1998ko martxoaren 6ko epaia, Ar. 1617 eta 2996.

1996ko urriaren 22ko AGA, Ar. 7784.

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: BABES-EKINTZA

609

Amaitzeko, elbarritasun handia da «ezintasun iraunkorra duen langilearen egoera, galera anatomikoak zein funtzionalak direla eta, beste pertsona batzuen laguntza behar duenean, bizitzako oinarrizko egintzak gauzatzeko, hala nola, janzteko, joan-etortzeko eta jateko».

Ezintasun iraunkorraren gradu batzuk kalifikatu dira ohiko lanbidean oinarrituta. Aplikatu beharreko30 GSLOren 137.2 art.aren arabera, ohiko lanbidea da istripua jazotzean, istripu hori lan-izaerakoa izan ala ez, langileak duena, edo, gerogarrenean, ezintasun iraunkorra ekarriko duen aldi baterako ezintasuna izan aurreko hamabi hilabeteetan langilearen oinarrizko jarduera izan dena31. c) Amaitzeko, berez, ezintasun iraunkorra ez den kasua aipatuko dugu, alegia, elbarritasunik ez dakarren lesio iraunkorra. «GSLOren 150. art.aren arabera, elbarritasunik ez dakarten lesioak dira lan-istripuek edo lanbide-gaixotasunek eragindako behin betiko lesioak, mutilazioak eta deformazioak», baina ezintasun iraunkorraren graduetara biltzeko modukoak ez direnak.

B) Babestutako subjektuak: betekizunak Babestutako subjektuak dira elbarritasun graduren bat izateagatik elbarritzat jo eta ondoko betekizun hauek betetzen dituzten langileak: Lehendabizi, afiliatuta eta altan edo altaren pareko egoeran izateko betekizun orokorra dago (GSLOren 138.1 art.). Alabaina, langileek erabateko ezintasun iraunkorraren edo elbarritasun handiaren ondoriozko babesa jaso dezakete, altan edo altaren pareko egoeran izan gabe, baldin eta legeak agindutako kotizazio-ezaldi berezia bete badute 32.

Bigarrenez, izaera orokorrarekin, aldi baterako ezintasunetik etorri behar da elbarritasun iraunkorra. Hala ere, erregela hori salbuets daiteke elbarritasun iraunkorrak ukitutako subjektuek aldi baterako ezintasun-egoera babestu gabe badute, GSLOren 134.3 art.ak ezarri egoeretako batean izateagatik33.

Hirugarrenez, nahitaezkoa da erretiroa hartzeko adinik ez izatea; izan ere, erretiroa hartzeko adina izanez gero, erretiroaren ondoriozko prestazioa 30 Hori manu zaharra da, 24/1997 Legeak onetsitako manua ez baita oraindik indarrean sartu (2000ko otsailaren 9ko AGE, Ar. 1748).

31 Beraz, ez da kontuan hartzen kalifikazio-unea, nahiz eta denbora igaro arauak aipatu unetik edo une horretatik aurrera langileak beste enplegu batzuk izan (esate baterako, 1996ko maiatzaren 31ko AGE, Ar. 4713).

32 Erregela hori ez zaie aplikatzen egoera berezi horretaz baliatu ezin diren erretiroaren ondoriozko pentsioen onuradunei (AGren 1992ko urriaren 14ko edo 1996ko urtarrilaren 30eko epaiak, Ar. 7634 eta 487).

33 Hala ere, jurisprudentziak esangura malguan interpretatu du betekizun hori (cfr. 1999ko azaroaren 10eko AGE, Ar. 9785).

610

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

eskatu behar da, baldin eta onuradunak hori jasotzeko osterantzeko betekizunak bete baditu (GSLOren 138.1.II art.). Onuradunak ez baditu betekizun horiek betetzen, ezintasun iraunkorraren prestazioa jasoko du, baina GSLOren 139.5 art.aren irizpide bereziaren arabera kalkulatuta. Haatik, erregela horiek gertakizun arruntetatik etorritako ezintasunei bakarrik aplikatzen zaizkie: ezintasun iraunkorrarengatik babesa izan daiteke erretiroa hartzeko adin arruntera heldu ostean, baldin eta ezintasun hori lanbide-gertakizunetatik etorri bada.

Amaitzeko, kotizatutako gutxieneko aldia izan behar da beteta. Betekizun hori ez da aintzat hartuko, elbarritasun iraunkorra etorri denean istriputik, lan-izaerakoa izan edo ez, edo lanbide-gaixotasunetik (GSLOren 138.1 art.). Gaixotasun arruntetik etorri denean, ostera, betekizun horrek aldaera desberdinak ditu, elbarritasun-gradua, eragilearen adina eta alta edo altaren pareko egoera dagoen ala ez kontuan hartuta.

Ezintasun iraunkor partzialaren ondoriozko prestazioak jaso daitezen, aldi baterako ezintasun-egoera azkendu aurreko azken hamar urteetan, kotizatutako gutxieneko aldia 1 800 egunekoa izan behar da (GSLOren 138.2 art. in fine). Ezintasun iraunkor osoaren eta goragoko ezintasun-graduen ondoriozko prestazioak jasotzeko, aldi desberdinak izan behar dira kotizatuta, langilearen adina kontuan hartuta (GSLOren 138.2 art.): langileak, 26 urtekoa baino gazteagoa denean, kotizatu behar du 16 urte bete zituenetik pentsioa eragin duen egitatea agertu arte igaro denboraren erdia; langilea 26 urtekoa baino zaharragoa denean, kotizatu beharreko gutxieneko aldia da 20 urte bete zituenetik pentsioa eragin duen egitatea agertu arte igaro denboraren laurdena, baina, gutxienez, bost urte izan behar dira kotizatuta, eta kotizatu beharreko aldiaren bostena egitate eragilea agertu aurreko hamar urteetara bildu behar da. Amaitzeko, langilea altan edo altaren pareko egoeran ez denean, gertakizun arruntetatik etorri erabateko ezintasun iraunkorraren edo elbarritasun handiaren pentsioak jasotzeko eskubidea sor dadin, aurretiaz hamabost urte izan behar dira kotizatuta, baina kotizazioen bostena azken hamar urteetara bildu behar da (GSLOren 138.3 art.). Kotizazio-ezaldi berezia ezarri denean, ÂŤparentesiarenÂť jurisprudentzia aplikatuko da; ÂŤparentesiarenÂť jurisprudentziak ahalbidetu du betekizun horrek atzera egitea, bai eta kotizatzeko betebeharra desagertu zen unetik atzera zenbatzea ere34.

C) Prestazioak GSLOk gauzazko prestazioak ezarri ditu, elbarriak lan egiteko gaitasuna berreskura dezan (cfr. GSLOren 153. art. eta h.). Diruzko prestazioak, berriz, adierazitako ezintasun-graduaren araberakoak dira (GSLOren 139. art.).

34

1994ko urriaren 24ko AGE, Ar. 8106.

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: BABES-EKINTZA

611

a) Ezintasun iraunkor partzialaren ondoriozko prestazioa da araudi bidez ezarri goren mugako zenbatekoa. Zenbateko hori da aldi baterako ezintasunaren ondoriozko prestazioa zehazteko erabili den oinarri arautzailearen 24 hilabetekoa (1646/1972 Dren 9. art.). Halaber, kalte-ordainaren izaerako babesa dute elbarritasunik ez dakarten lesio iraunkorrek, behin horiek adierazita, langileak jasoko baitu 1974ko apirilaren 5eko Aginduak onetsi baremoaren araberako goren mugako kalte-ordaina —1991ko urtarrilaren 16ko Aginduak eraldatu ditu baremoaren zenbatekoak—. b) Goragoko graduak biziarteko pentsioekin babesten dira, baina ezintasun iraunkor osoa dagoenean, 60 urte baino gutxiagoko onuradunak goren mugako kalte-ordaina eska dezake pentsio horien ordez (GSLOren 139.2 art.). Gradua handitu ahala pentsioaren zenbatekoa ere handituko da: ezintasun iraunkor osoaren ondoriozko pentsioaren zenbatekoa da oinarri arautzailearen 100eko 55ekoa; zenbateko hori 100eko 20 handituko da, subjektuak ezintasun iraunkor osoaren babes «kualifikatua» duenean (1646/ 1972 Dren 9. art.); erabateko ezintasun iraunkorraren ondoriozko pentsioaren zenbatekoa da oinarri arautzailearen 100eko 100ekoa (1969ko apirilaren 15eko MAren 17. art.). Amaitzeko, elbarritasun handia dagoenean, aipatu pentsioak jasotzeko eskubidea dago, baina horien zenbatekoa 100eko 50 handituko da, ezinduak bere zaindaria ordain dezan. Elbarri handiak edo beraren lege-ordezkariek hala eskatuta, baimen daiteke pentsioak 100eko 50 handitu beharrean, elbarriaren ostatua eta zaintza Gizarte Segurantzaren kontura izatea, osasun-erakunde batean, baldin eta ordezpen hori elbarri handiaren onurarako bada (GSLOren 139.4 art.).

Amaitzeko, pentsio horien oinarri arautzailea gertakizun eragileen araberakoa da. Gaixotasun arrunta dagoenean, GSLOren 140. art.aren erregela aplikatzen da: oinarri arautzailea da «egitate eragilea gauzatu aurreko laurogeita hamasei hilabeteetan interesatuak dituen kotizazio-oinarriak 112z zatitu osteko zatidura». Kontuan hartu behar da, azken hogeita lau hilabeteetako kotizazio-oinarriak euron balio izendatuaren araberakoak direla, eta hogeita bosgarren hilabetetik aurrerakoak, aldiz, kasuan kasuko aldian kontsumoko prezioen indizeak izandako bilakaeraren arabera eguneratu behar direla, manu berean ezarri formula katramilatsua erabilita. Hutsuneak osatu behar dira GSLOren 140.4 art.ak ezarritakoaren arabera, hots, gutxieneko oinarrietara jota35.

Lanekoa ez den istripua dagoenean, oinarri arautzailea da egitate eragilea agertu aurreko zazpi urteetan onuradunak aukeratu jarraikako 24 hilabete kotizatu 28z zatitu osteko zatidura (1646/1972 Dren 7.1 art.). Bu35 Erregela hori irizpide orokor gisa aplikatu arren (1994ko urtarrilaren 21eko AGE, Ar. 359), salbuetsita daude kotizatzeko betebeharrik gabeko aldi baterako ezintasun-aldiak (2000ko otsailaren 7ko AGE, Ar. 1610).

612

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

katzeko, lanbide-gertakizunei aplikatzen zaizkie 1956ko Lan-istripuen Araudiak ezarri erregelak (60. art. eta h.), baina aintzat hartu behar da 4/1998 EDren 11. xed. gehi.ak xedatutakoa. c) Bateragarriak dira onuradunak prestazioak jasotzea, eta, aldi berean, beste jarduera batzuk gauzatzea (GSLOren 141. art.). Jarduera horiek edozelakoak izan daitezke, ezintasun partziala dagoenean; ohiko lanbideaz bestekoak, ezintasun osoa dagoenean; eta, langilearen egoerarekin bat etortzeaz gain, lan egiteko gaitasuna handitu ez dela erakusten duten jarduerak, erabateko ezintasuna dagoenean. Argi dago ezintasun iraunkor oso eta kualifikatuaren prestazioa handitzea ez dela bateragarria lanarekin.

D) Babesaren dinamika GSIN-INSSek erabaki behar du langileak ezintasun iraunkorra duen ala ez, araudi bidez ezarri organoen eta prozeduren arabera (GSLOren 143.1 art.). Manu horren araudi bidezko garapena 1300/1995 EDk egin du mamiaren aldetik. Manu horrek eratu ditu, hain zuzen ere, Ezintasunak Balioesteko Taldeak. Talde horiek GSIN-INSSen probintzietako zuzendaritzetan daude, eta mahaikideek edo gaiari lotutako hainbat arlotako adituek osatzen dituzte.

Era berean, ezintasun-adierazpena ez da betiko. Ezintasuna adierazi duten ebazpenek nahitaez ezarri behar dute erakunde kudeatzaileak edo interesatuak zein epetatik aurrera eska dezaketen aitortutako ezintasuna berrikustea, hori astundu ala hobetu delako. Zernahi gisaz, berrikuspen hori eskatu ahal izateko, onuradunak ez du izan behar erretiroa hartzeko adinik —behin erretiroa hartuta, ezin da inolako berrikuspenik egin, eta pentsioa, izen hutsez bada ere, erretiro bihurtuko da (GSLOren 143.4 art.)—. Baliteke, batzuetan, epe hori ez errespetatzea, berbarako, ezinduak lan egiten duenean edo diagnostiko okerra egin dela alegatzen denean (GSLOren 143.2 art.).

Berrikuspenak ondoreak sortuko ditu prozedura amaitu duen administrazio-ebazpena eman denetik36. Berrikuspen hori dela eta, subjektuak bere egoeraren araberako prestazioak jasoko ditu, horretarako, erregela orokor gisa, aurreko hartukizunak itzuli behar izanik gabe 37. Berrikuspen-prozedura ere 1300/1995 EDk arautu du, eta, prozedura horrek jaso beharreko prestazioak gutxitu zein ezaba ditzakeen arren, prozedura ez da hartzen prestazioak aitortzeko egintzen berrikuspen gisa; ondorenez, prestazioak jasotzeko ez dago epaiketara joan beharrik38.

36 37 38

1991ko maiatzaren 24ko AGE (Ar. 5231) eta epai horrez geroztik beste epai asko.

Cfr. 3158/1966 Dren 21. art. eta 1969ko apirilaren 15eko MAren 40. art.

1993ko urriaren 29ko AGE (Ar. 8087), eta epai horrez geroztik beste epai asko.

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: BABES-EKINTZA

613

E) Kontribuziorik gabeko babesa GSLOren 134.2 art.aren esanetan, «kontribuziorik gabeko ezintasunera bildu behar dira gaitasun fisiko, psikiko edo zentzumenezkoak ezabatzen zein eraldatzen dituzten gabezia fisikoak zein psikikoak, horiek sortzetikoak izan edo ez, ustean iraunkorrak izango baitira horiek». GSLOren 144. art.aren arabera, ezintasunaren ondoriozko kontribuziorik gabeko pentsioa jaso dadin, nahitaezkoa da ondoko betekizun hauek betetzea: —18 urte baino gehiago izatea eta 65 urte baino gutxiago.

—Ezintasunaren ondoriozko kontribuziorik gabeko pentsioa jasotzeko unean legez Espainian bizitzea, bai eta bost urtez ere; urte horietako bi pentsioa eskatu aurrekoak izan behar dira beti.

—Ehuneko hirurogeita hamabosteko edo gehiagoko minusbaliotasuna edo gaixotasun kronikoa izatea. Minusbaliotasunaren ehunekoa zehaztuko da abenduaren 23ko 197/1999 EDk ezarri prozedura eta baremoa erabiliz.

—Amaitzeko, legeak ezarritakoak baino diru-sarrera txikiagoak izatea.

Ondore horietarako, GSLOren 144. art.aren 2-5. paragrafoek zehatz-mehatz ezarri dute zeintzuk diren familia-unitate batek eta hori osatzen duten subjektuek urtean izandako diru-sarrerak zehazteko irizpideak.

Kontribuziorik gabeko ezintasunaren ondoriozko prestazioa biziarteko pentsioa da, eta horren urteko zenbatekoa ezarri behar du Estatuaren Aurrekontu Orokorren Legeak (GSLOren 145.1 art.). Ezindutzat jotako pertsonak osagarri bat jasotzeko eskubidea du, baldin eta inoren laguntza behar badu bizitzako oinarrizko egintzak gauzatzeko, hala nola, janzteko, joan-etorriak egiteko eta jateko. Osagarri horren zenbatekoa da pentsioaren 100eko 50ekoa (GSLOren 145.6 art.).

5.6. Erretiroa A) Gertakizuna zehaztea eta babestutako subjektuak GSLOren 160. art.aren ariora, erretiroaren ondoriozko babesa emango zaie, behin adin jakin batera helduta, lana utzi dutenei. Kontribuzio bidezko modalitatean, babes hori jaso dezaketen subjektu babestuak dira Araubide Orokorrera bildutako pertsonak, baldin eta afiliatuta eta altan edota altaren pareko egoeran badira, eta adinaren zein kotizatutako gutxieneko aldien inguruan betekizun batzuk bete badituzte (GSLOren 161. art.).

Horren inguruan, ondoko hau hartu behar da kontuan: Altan egoteko betekizunari dagokionez, altan egon ez arren, babesa jaso daiteke, adinaren eta kotizazioaren inguruko betekizun orokorrak bete badira (GSLOren 161.5 art.).

614

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Adinaren inguruko baldintzei helduz, arau orokorrak ezarri du, gutxienez, hirurogeita bost urte izan behar direla (GSLOren 161.1.a art.). Nolanahi ere, salbuespenak daude, eta, batzuetan, erretiroaren ondoriozko pentsioa jaso daiteke urte gutxiago izanda. Egin bedi kontu, langileak 65 urte bete aurretik hartu duela erretiroa, lanpostua arriskutsua delako. Egin-eginean ere, GSLOren 161.2 art.aren arabera, Gobernuak aurrera dezake erretiroa hartzeko adina ÂŤoso nekagarriak, toxikoak, arriskutsuak edo osasungaitzakÂť diren jardueretan. Orobat, enplegua bana dadin, aurretiazko erretiroa ahalbidetuko da bi egoeratan: erretiroa har daiteke hirurogeita bost urte izan gabe, gero aztertuko diren erretiro partziala dagoenean (GSLOren 166. art.); 1194/1985 EDk hirurogeita lau urte dituztenentzat erretiro berezia ezarri zuen. Erretiro berezi hori har daiteke, hitzarmen kolektiboan edo itunean erabaki denean enplegu-eskatzaile gisa inskribatutako langileak erretiroa hartu duen langilea ordeztea; halaber, langile berriaren kontratuak, gutxienez, urtebeteko iraupena izango du.

Era berean, betidanik izan da izaera orokorreko erretiroa aurretiaz hartzeko aukera. Hasieran, aurretiazko erretiroa ezarri zen izaera iragankorreko arrazoiak zirela bide (1967tik aurrera erretiroa arautzean egindako eraldaketak konpentsatzeko, alegia).

Zehatzago, aurretiazko erretiroa izan dezakete gutxienez hirurogei urtekoak direnek, baldin eta 1967ko urtarrilaren 1a baino lehenago, gutxienez, egun bakarra kotizatu badute lan-mutualitateren batean. Pertsona horiei koefiziente murrizgarria aplikatzen zaie, hirurogeita bost urte betetzeko falta zaien denboraren arabera (GSLOren 3.2 xed. ira.). 24/1997 Legeaz geroztik, ehuneko murrizgarria aldakorra da, langileak aurretiazko erretiroa hartzeko duen arrazoia aintzat hartuta. Halaber, 35/2002 Legeak xedapen hori eraldatu du, koefiziente murrizgarria aldatzeko, hain zuzen ere, langileak aurretiaz aseguratuta dituen aldien arabera.

Bestalde, 47/1998 Legeak hedatu eta orokortu zuen, aurretiaz Araubide Orokorrean bakarrik onartu zen aukera hori.

GSLO oraintsu eraldatu da (16/2001 EDLren bidez, geroago, 35/2002 Lege gisa bideratu dena). Eraldaketa horren ondorioz, aurretiazko erretiroa hedatu zaie hirurogeita bat urte izan eta, gutxienez, 30 urtez kotizatu izana egiaztatu duten langileei, baldin eta nahi gabe geratu badira lanik gabe eta sei hilabetez enplegu bila ibili badira. Hala ere, pentsioak koefiziente murrizgarria du (GSLOren 161.3 art.), langileari 65 urte betetzeko falta zaion urte edo zatiki bakoitzeko; koefiziente hori izango da egiaztatutako kotizazio-urteen araberakoa (1132/2002 EDren 2. art.).

Hirugarrenik, kotizatu beharreko gutxieneko aldia hamabost urtekoa da, baina urte horietako bi bildu behar dira eskubidea sortu aurreko jarraikako hamabost urteetara. Prestazioa jaso dadin, ez dagoenean kotizatzeko betebeharrik, aipatu bi urte horiek bildu behar dira kotizatzeko betebeharra desagertu aurreko hamabost urteetara (GSLOren 161.1.b art.).

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: BABES-EKINTZA

615

Amaitzeko, erretiroaren inguruan bereizketa bat egitea komeni da.

Hartara, erretiroa erabatekoa izan daiteke, onuradunak behin betiko utzi badio lan egiteari, hots, lan-merkatutik kanpo geratu bada. Bestetik, erretiroa partziala ere izan daiteke. Hasieran, erretiro partziala soil-soilik arestian aipatu errelebuko lanetan onartu zen, baina, azken aldi honetan, legegileen nahia da langileak lan-merkatua uztea modu malguagoan, hau da, ezari-ezarian eta ez bat-batean, apurketa gogorrak saihestuz. Hori dela eta, 24/2001 Legea aldarrikatu zenetik, langileak erretiro partziala hartzeko aukera du, eta, beraz, lan-jarduera partzialari eutsiko dio, betiere, araudi bidez ezarritakoa aintzat hartuta (GSLOren 166. art.aren 1 eta 4. paragrafoak, eta LEren 12.6 art.). Araudi bidezko garapena 1131/2002 EDrekin gauzatu da.

Ildo horretatik, 60 urtetik aurrera erretiro partziala har daiteke; horretarako, lanaldi partzialeko kontratua egingo da, eta, ondorenez, lansaioa eta alokairua murriztuko dira, gutxienez, %25ean eta, gehienez, %85ean. Erretiro partzialaren ondoriozko pentsioaren zenbatekoa izango da izan beharreko pentsioari lansaioa murrizteko ehunekoa aplikatuta lortutako emaitza.

Langilea 65 urte bete aurretik erretiratu bada, enpresaburuak nahitaez egin beharko du errelebuko kontratua langile langabetu batekin edo enpresa bereko aldi baterako langile batekin. Enpresaburua betebehar horretatik askatuko da, langilea 65 urte bete ondoren erretiratu bada.

Bestalde, behin erretiroaren pentsioa sortuta, pentsio hori bat etor daiteke lanaldi partzialeko lanarekin. Bada, horrelakoetan, erretiro malgua sortuko da (1132/2002 EDren 5. art.). Erretiro malguak dakar pentsioaren zenbatekoa murriztea, lansaioari aplikatu beharreko murrizketaren araberako alderantzizko proportzioan, eta egoera horretan egindako kotizazioak pentsioa hobetzeko ondoreak izatea, behin lana utzi ondoren (EDren 8. art.).

B) Prestazioa GSLOren 162. art.aren arabera, ÂŤkontribuzio bidezko modalitatean, erretiroaren ondoriozko pentsioaren oinarri arautzailea da interesatuak egitate eragilea agertu aurreko jarraikako 180 hilabeteetan dituen kotizazio-oinarriak 210ez zatitu osteko zatiduraÂť.

Egitate eragilea agertu aurreko hogeita lau hilabeteko kotizazio-oinarriak euron balio izendatuaren araberakoak dira; osterantzekoak eguneratu behar dira urte bakoitzeko KPI aintzat hartuta, eta manuan ezarritako formularekin bat etorriz. Kalkulua egiteko kontuan hartu beharreko epean, kotizatzeko betebeharrik gabeko hilabeteak izanez gero, hutsune horiek bete behar dira epe horietan indarrean zeuden gutxieneko kotizazio-oinarriekin.

Oinarri arautzaileari aplikatu behar zaio aurretiaz egindako kotizazioen araberako ehuneko aldakorra. GSLOren 163.1 art.aren ariora, ehune-

616

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

ko hori %50ekoa da, kotizatutako lehenengo hamabost urteetan; %3koa, hamaseigarren eta hogeita bost urteen artean, biak barne, kotizatutako urte bakoitzeko; eta, amaitzeko, %2koa, hogeita seigarren urtetik atzera kotizatutako egun bakoitzeko, oinarri arautzailearen %100era heldu arte.

Dena den, prestazioa kalkulatzeko modua desberdina da, langileak erretiroa 65 urte bete ondoren hartu badu; izan ere, horrelakoetan, ahalbidetu egingo da muga hori gainditzea, langileak lan-merkatuan jarraitzea sustatzeko (GSLOren 163.2 art.). Modu berean, langileak erretiroa hartzeko ohiko adina bete eta lan egiten jarraitu badu, gertakizun arrunten ondorioz kotizatzeko betebeharrean salbuespenak ezarriko dira (ABEren ondorioz izan ezik), 35 urtetan kotizazioak egin direla egiaztatu ondoren (cfr. GSLOren 112.bis art.).

Oro har, bateraezinak dira erretiroaren ondoriozko pentsioak jasotzea eta lan egitea (GSLOren 165. art.). Pentsiodunak lana aurkituz gero, prestazioa eten egingo da, lan hori amaitu arte. Behin lana amaituta, berriro jasoko dira erretiroaren ondoriozko prestazioak. Bada, ondoko hau da prestazio horien arauketa: sortutako prestazioen ehunekoa handitzeko lanean egindako aldi berri hori kontuan har badaiteke ere, ez da kalkulatu behar oinarri arautzaile berririk (1967ko urtarrilaren 18ko MAren 16. art.). Hala eta guztiz ere, aintzat hartu behar da, bateraezintasunaren erregela horrek baduela salbuespen bat, hain zuzen ere, 65 urtetik gorako langileek lan-merkatuan jarraitzea eta langileon erretiro malgua ahalbidetzeko joerak dakarrena, lanaldi partzialak daudenean; izan ere, horrelakoetan, bateragarriak izango dira lanaldi partziala eta prestazioa jasotzea, nahiz eta prestazioa proportzioan murriztu (GSLOren 165.1.II art.). Edozelan ere, erretiroaren pentsioa modu partzialean etenda izan den bitartean egindako kotizazioek ondoreak sortuko dituzte, pentsioaren kotizazio-oinarria zein ehunekoa hobetzeko (1132/2002 EDren 8. art.).

C) Kontribuziorik gabeko babesa Kontribuziorik gabeko pentsioaren onuradun izateko, ondoko baldintza hauek bete behar dira: hirurogeita bost urte beteta izatea, Espainian legez bizitzea eta urtero EAOLk ezarritako mugetatik beherako errenta edo diru-sarrerak izatea. Gutxienez, hamar urtez bizi behar da legez Espainian, eskatzaileak hamasei urte egin eta egitate eragilea agertu arteko epean. Hamar urte horietatik, bi, gutxienez, jarraikakoak izan behar dira, bai eta prestazioa eskatu aurre-aurrekoak izan ere (GSLOren 167.1 art.). Pentsio hori jaso bitartean, bizilekua Espainian izan behar da, eta onuradunaren zein hori bizi den familia-unitatearen errentak edo diru-sarrerak legeak ezarritako mugetatik beherakoak izan behar dira beti (GSLOren 167.2 art.). Pentsioaren zenbatekoa urtero ezarri behar da EAOLn (GSLOren 168. art.).

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: BABES-EKINTZA

617

5.7. Heriotza eta bizirik irautea A) Egitate eragilea eta babesa gertakizunengatik Gizarte Segurantzaren ikuspegitik, heriotzak bi gertakizun desberdin sorrarazten ditu. Heriotzak dakarren gastu gehikuntzari aurre egiteko, heriotzaren ondoriozko prestazioak daude, esangura hertsian. Espainiako sisteman, gertakizun horri aurre egin zaio GSLOren 173. art.ak ezarri heriotzako sorospenarekin. Sorospen hori da «ehorzketako gastuei aurre egiteko emandako zenbatekoa». Prestazio horren zenbatekoa urria denez, eta laster desagertuko dela iragarri denez, ez da horren gaineko aipamen gehiago egingo, eta bigarren gertakizuna aztertuko da. Bigarren gertakizuna bizirik irautearen ondoriozko prestazioei lotzen zaie. Prestazio horien helburua da, babestutako subjektua hiltzeagatik, bizirik dauden ahaide edo hurbilekoen diru-sarreren murrizketari aurre egitea. Jarraian ikusiko den moduan, prestazio horien artean daude alargunen, umezurtzen eta beste senide batzuen mesederako prestazioak.

Orain arte esandakoaz landa, ezer gutxi esan daiteke bi gertakizunotan erkide den heriotzaren inguruan. Hala ere, nabarmendu behar da, GSLOk heriotzari buruzko erregela interesgarri batzuk ezarri dituela. Horrela, uste da, heriotza badagoela, subjektua istripuaren ondorioz desagertu denean —arean ere, salbuetsi egin dira egoera horietan aplikatzen diren erregela zibilek ezarritako izapide motelagoak— (cfr. GSLOren 172.3 art.). Gainera, heriotzaren arrazoia arrunta edo lanbidekoa den zehazteko, erregela batzuk daude, hildakoa aurretiaz ezintasun-egoeran izan denean (cfr. GSLOren 172.2 art.).

B) Alarguntasunaren ondoriozko pentsioa GSLOren 174. art.aren arabera, alarguntasunaren ondoriozko pentsioa jaso dadin, subjektu eragilea afiliatuta eta altan egon behar da hil denean.

Halaber, subjektu horrek, gaixotasun arrunta izan duenean, beteta izan behar du araudi bidez ezarritako kotizazio-ezaldia: egitate eragilea agertu aurreko bost urteetan 500 egun (1967ko otsailaren 13ko MAren 7.1 art.). Altan egon ez arren, babesa jaso daiteke, subjektu eragileak hamabost urteko kotizazio-ezaldia izan badu (GSLOren 174.1.II art.).

Aipatu manuaren arabera, alarguntasunaren ondoriozko pentsioaren onuraduna da bizirik dirauen ezkontidea. Ondorenez, ezin du pentsio hori jaso pentsio eragilearekin inoiz ezkondu ez zen pertsonak, nahiz eta elkarrekin more uxorio bizi39. Alabaina, pentsio hori jaso dezake, subjektu eragilea

39 Erregela hori izaera iragankorrarekin onartu zen, Francoren diktadura bitartean dibortziorik ez zegoela konpentsatzeko (30/1981 Legearen 10. xed. gehi.). Aitzitik, orokorrean, ez da erregela hori onartu, KAk adierazi baitu hori ez doala berdintasun-printzipioaren aurka (184/1990 KAE).

618

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

hiltzean ezkontide izan ez arren, garai batean ezkontide izan zenak. Egin-eginean ere, banantzea, dibortzioa edo ezkontzaren deuseztasuna dagoenean, eskubidea eratxikiko zaio «ezkontide legitimo denari edo izan denari; pentsioaren zenbatekoa hildako ezkontidearekin bizi izandako denboraren araberakoa izango da»40. Hala ere, horrelakoetan, arrazoi azkentzaile bereziak daude (cfr. KZren 101. art.ra jo duen GSLOren 174.3 art.).

Alarguntasunaren ondoriozko prestazioa da kasuan kasuko oinarri arautzaileari ehuneko bat aplikatzearen ondoriozko pentsioa. Gertakizun arrunten kasuan, oinarri arautzailea da, egitate eragilea agertu aurreko 7 urteetan, onuradunak aukeratutako etenik gabeko 24 hilabetetako kotizazioak 28z zatitu osteko zatidura (1967ko otsailaren 13ko MAren 8 eta 9. art.ak).

Gertakizun profesionalen ondoriozko pentsioa ezartzeko, aintzat hartu behar da azken urtean jasotako benetako alokairua. Aplikatu beharreko ehunekoa aldakorra da kasu batetik bestera: arau orokor gisa, ehuneko hori %46koa da, baina %70 izan daiteke, pentsioa bada onuradunaren diru-sarrera bakarra edo nagusia (cfr. 3158/1966 Dren 31. art., 1465/2001 EDk eraldatu duena).

Hartukizun hori bateragarria da beste edozelako hartukizunekin (GSLOren 179.1 art.). Gainera, pentsioa bizitza osorako da, eta soil-soilik azkenduko da heriotzagatik, edo ezkontidea heriotzaren errudun dela adierazi delako.

Orobat, onuraduna berriro ezkondu bada, pentsioa azkendu egingo da, ondoko kasu honetan izan ezik: pentsiodunak minusbaliatuak edo 61 urtetik gorakoak izan eta araudiek ezarritakoaren arabera egiaztatzea pentsioa dela euren diru-iturri bakarra edo nagusia (cfr. 1967ko otsailaren 13ko Aginduaren 11. art., 1465/2001 EDk eraldatua).

C) Zurztasunaren ondoriozko pentsioa GSLOren 175.1 art.aren arabera, subjektu eragileak alarguntasunaren ondoriozko pentsioa jasotzeko behar diren betekizun berberak betez gero, horren seme-alabei, euron seme-alabatasuna gorabehera —adopzio bidezko seme-alabatasuna barne41— zurztasunaren ondoriozko pentsioa aitortuko 40 Honako hauek dira proportziozko eratxikipen horren inguruan jurisprudentziak ezarritako irizpideak: hasteko, subjektu eragilea hiltzean, ezkontidea denari dagokio pentsio osoa, hau da, beste ezkontide ohi batzuk ez badaude, oso-osoan jasoko du pentsioa (1995eko martxoaren 21eko AGE, Ar. 5217); ez da gauza bera gertatzen, ordea, alderantzizko egoeran; izan ere, ezkontide ohi bat baino gehiago daudenean, horiek jasotako pentsioa da hildakoarekin bizi izandako denboraren araberakoa, beste titular batzuk izan edo ez (1999ko uztailaren 14ko AGE, Ar. 6803). Edozelan ere, pentsio bakarra dago, eta, ondorenez, gutxienekoen ondoriozko osagarriak ere ez dira banaka sortuko, proportzioan banatuko dira (AGren 1994ko martxoaren 30eko eta 2002ko maiatzaren 20ko epaiak, Ar. 2661 eta 6797).

41 Berdintasun-printzipioa zaintzeko betekizuna da hori (46/1999 KAE).

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: BABES-EKINTZA

619

zaie. Seme-alaba bakoitzari dagokion prestazioa da alarguntasunaren ondoriozko prestazioa kalkulatzeko oinarri arautzailearen %20koa. Alabaina, zurztasunaren eta alarguntasunaren ondoriozko pentsio guztiek ezin dute gainditu oinarri arautzailearen zenbatekoa (GSLOren 179.4 art.). Horrez gain, araudi-lerruneko arauek ezarri dute, alarguntasunaren ondoriozko pentsioa zurztasunaren ondoriozko pentsiora pila daitekeela, onuradunik ez izateagatik, alarguntasunaren ondoriozko pentsioa ez denean sortu 42.

Zurztasunaren ondoriozko prestazioa aldi baterako da, erregela orokorra baita onuradunak 18 urte bete arte irautea (GSLOren 175.1 art.). Behin adin horretara helduta, umezurtzak ez badu bere kontura edo inorentzat lan egiten edo, lan egin arren, beraren errentak LGAren %75ekoak baino txikiagoak badira, gehieneko iraupena 22 urte arte luzatuko da, edo 24 urte arte gurasoetako inork ez badu bizirik iraun (GSLOren 175.2 art.); umezurtzak LGAren %75 gaindituz gero, prestazioa eten egingo da, baina gehieneko adina bete aurretik ostera ere berreskura ditzake prestazio horiek, baldin eta beraren errentak berriro behetik geratu badira. Umezurtza ezgaitua denean, ez dira aplikatu behar adinaren inguruko muga horiek (1647/1997 EDren 9.2 art., 1465/2001 EDk eraldatu duena).

D) Bizirik irautearen ondoriozko beste prestazio batzuk Bizirik irautearen ondoriozko prestazioen artean garrantzitsuenak alarguntasuna eta zurztasuna izan arren, GSLOk bizirik irautearen ondoriozko beste prestazio batzuk ere aitortu ditu. Batetik, heriotza arrazoi profesionalengatik jazo denean, bizirik dirauen ezkontideak eta umezurtzek goren mugako kalte-ordaina jasotzeko eskubidea izango dute (GSLOren 177.1 art.).

Bada, alargunak jaso behar du sei hilabeteko aldiari dagozkion oinarri arautzailearen zenbatekoak, eta umezurtz bakoitzak hilabete bati dagozkionak (1967ko otsailaren 13ko MAren 19. art.).

Batzuetan, prestazio hori jaso dezakete subjektu eragilearen aitak edo amak, haren pentzudan biziz gero (GSLOren 177.2 art.).

Bestetik, eta amaitzeko, GSLOren 176. art.ak prestazioak ezarri ditu bizirik dirauten beste senide batzuentzat. Prestazio horiek aitortuko zaizkie araudi bidez zehaztutako senideei: prestazioak izan daitezke, batzuetan, biziartekoak eta, beste batzuetan, aldi baterakoak (GSLOren 176.1 art.). Ezinezkoa da 1967ko otsailaren 13ko MAren 22. art.ak eta hurrengoek ezarritako zehaztasunak aztertzea; gerogarrenean, 4/1998 EDren 9 eta 10. xed. gehi.ek eraldatu zituzten artikulu horiek, sexuaren ondoriozko bereizkeriaren debekuarekin bat etor zitezen (3/1993 KAE). Eraldaketa gehiago egin ditu, berebat, 1465/2001 EDk. Gisa berean, onuradunei helduz, nabarmendu behar da prestazio horiek jaso daitezen, alarguntasunaren eta zurztasunaren ondoriozko prestazioetan ez bezala, ahaidetasunaz gain, badirela bete beharreko beste betekizun batzuk ere. Hurrean ere, nahitaezkoa da onuradunak subjektu eragilearekiko mendekotasun ekonomikoa izatea eta, ondorenez, subjektu eragilea desagertzean, onuraduna gabezia-egoeran geratzea (GSLOren 176. art.aren 1 eta 2. paragrafoak). Hori dela eta, baztertu egin dira izaera publikoko beste pentsio batzuk hartzen dituzten 42 Erregela hori bakarrik aplikatuko da subjektu eragilearen ezkontidea aurrez hil denean.

Erregela hori ez da aplikatuko, berriz, alarguntasunaren ondoriozko prestazioa jasotzeko titularrik ezaren arrazoia ezkontza-loturarik ez izatea denean (1994ko otsailaren 23ko AGE, Ar. 5343).

620

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

subjektuak; nolanahi ere, horiei ahalbidetu zaie euren pentsioaren eta senide izateagatik izan dezaketen babesaren ondoriozko pentsioaren artean aukeratzea (1999ko urtarrilaren 18ko AGE, Ar. 809).

5.8. Familia-prestazioak Amaitzeko, familia-prestazioek eta aipatu berri diren prestazioek familia-erakundeari garrantzi bera aitortu diote, baina ez datoz bat babestutako beharrizan-egoerari dagokionez. Ildo horretatik, familia-prestazioak babestutako beharrizan-egoerara biltzen dira familiako zamek onuradunari sorrarazten dizkioten arazo ekonomikoak. GSLOren 180. art.aren arabera, egun, prestazio horiek murriztu dira seme-alabak pentzudan izatearen ondoriozko bi prestazioetara.

Hasteko, seme-alabak zaintzearen ondoriozko eszedentziaren lehenengo urtea benetan kotizatu beharreko alditzat jo da, ondore guztietarako (GSLOren 180.b art.), eta gainerako aldia altaren pareko egoeratzat, 4/1995 Legearen 4. art.aren ildotik.

Jarraitzeko, 18 urte baino gutxiago edo %65 edo gehiagoko minusbaliotasuna duen seme-alaba bakoitzeko hartukizun ekonomikoa izateko eskubidea ezarri da, baldin eta adingabea edo minusbaliatua onuradunaren pentzudan badago, seme-alabatasunaren lege-izaera kontuan hartu gabe (GSLOren 180.a art.). Onuradunak betekizun orokorrak bete behar ditu, prestazioak jasotzeko eskubidea sortu edo pentsioduna izan dadin, eta, batez ere, beraren diru-sarrerak izan behar dira urtero Estatuaren Aurrekontu Orokorren Legeak ezarritakoak baino txikiagoak (GSLOren 181. art.). Edu berean, kontribuziorik gabeko babes-modalitatea dago (182. art. eta h.), legez Espainian bizi eta errentaren inguruan aipatu berri diren betekizunak betetzen dituztenentzat. Prestazio gisa zenbateko bat ordainduko da. Zenbateko hori aldakorra da, onuradunaren pentzudan dagoen seme-alabaren ezaugarrien arabera (minusbaliatua den ala ez; minusbaliotasun-gradua zer-nolakoa den: cfr. GSLOren 185. art.) edo familia-unitatearen egoeraren arabera (cfr.

GSLOren 184. art.).

Amaitzeko, otsailaren 14ko 1/2000 Errege Dekretu-legeak, gerogarrenean, uztailaren 19ko 1368/2000 EDk garatu duenak, bi prestazio ekonomiko berri ezarri ditu. Lehenengoa, 2. art.an arautu dena, zenbateko finkoa duen prestazio bakarra da (450.7 euro); prestazio hori jaso dezakete bi seme-alaba edo gehiago dutenek, ondoren jaiotako seme-alaba bakoitzaren ondorioz. Bigarrena (3. art.), seme-alaba bat baino gehiagoz erditzean ematen da, eta hori ere bakarra da, baina aldakorra, jaiotakoen arabera. Gainera, lehenengo prestazioa onuradunen diru-sarreren inguruko betekizunen araberakoa da, bigarrena ez.

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: BABES-EKINTZA

621

5.9. Langabezia Langabeziaren ondoriozko babesa ematen zaie lan egiteko gaitasuna izan eta lan egin nahi arren, aldi baterako edo behin betiko euron enplegua galdu dutenei edo lansaioa murriztu zaienei, baldin eta egoera horien ondorioz, euron alokairua galdu badute (GSLOren 203. art.). Prestazio horren onuradunak dira, gehienbat, Araubide Orokorrera bildutako langileak, inorentzat lan egiten dutenak. Horiez gain, onuradun dira gertakizun hori babestu duten Araubide Berezietara bildutako langileak eta administrazio-izaerako harremanen pertsonal jakin batzuk dituztenak (GSLOren 205. art.).

Bi mailatan antolatu da babesa, eta prestazioak ere desberdinak dira: kontribuzio-maila eta laguntza-maila daude. Kontribuzio-maila, eskuarki, alokairu bidezko errentei lotu zaie; laguntza-mailak, batzuetan, kontribuzio-mailak emandako babesa osatzen du (GSLOren 204 eta 206. art.ak).

A) Kontribuzio bidezko babesa izateko betekizunak GSLOren 207. art.aren arabera, langile batek edo horren pareko subjektuak kontribuzio bidezko babesa izan dezan, nahitaez bete behar dira ondoko betekizun hauek: afiliatuta eta altan edo altaren pareko egoeran izatea, egitate eragilea agertu edo kotizatzeko betebeharra desagertu aurreko sei urteetan, gutxienez, urtebete kotizatuta izatea, eta erretiroa hartzeko ohiko adinik ez izatea. Betekizun horiek betez gero, subjektuak kasuan kasuko pentsioa jasotzeko eskubidea izango du, aldi baterako langabezia dagoenean izan ezik. Halaber, nahitaezkoa da subjektua legezko langabezia-egoeran izatea.

Ondoko bi ezaugarri hauek ditu legezko langabezia-egoerak GSLOren 207.c art.aren arabera: Ikuspuntu estatikotik, legezko langabezia-egoerak dakar langileak lanik ezin egitea. Hala ere, GSLOren 208. art.ak zerrendatu egin du langileak zein egoeratan ezin duen lanik egin. Manu horren lehenengo zenbakiak jasotako zerrendan egoera desberdin batzuk daude, batzuk, lan-kontratua eteten dutenak eta, besteak, lan-kontratua azkentzen dutenak; nolanahi ere, ondore horietarako, legeek eta araudiek ezarritakoa bete behar da, eta kasuan kasuko egoera egiaztatu behar da, legeok zein araudiok ezarritakoaren arabera (cfr. 625/1985 EDren 1. art.).

Ondore etengarriak dituzten egoeren artean daude, besteak beste, enplegu-erregulazioko espedientearen bidez etendako edo murriztutako lansaioak (GSLOren 208. art.aren 1. paragrafoaren 2 eta 3. zenbakiak) edo jarraitutasunik gabeko lana duten langile finkoen jarduerarik gabeko aldiak (GSLOren 208.1.4 art.). Gainera, oso zabala da legezko langabezia-egoera dakarten inguruabar azkentzaileen zerrenda —baldintza batzuk betez gero, legezko langabezia-egoera atzerrian jazo eta emigrantea berriro itzul daiteke (GSLOren 208.1 art.aren 5. zen-

622

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

bakia)— (GSLOren 208.1 art.aren 1. zenbakia). Zerrenda horretara bildu dira, hain zuzen ere, enpresaburuaren borondatearen araberako arrazoi azkentzaile guztiak (kaleratze-modalitate guztiak, banakako enpresaburua desagertzea), alderdietako baten zein bestearen borondatearen araberako arrazoi azkentzaileak, enpresaburuak kontratua azkentzeko erabakia hartu badu (aldi baterako kontratuak azkentzea, probaldian kontratua salatzea) eta langileak erabakitako azkentzea, enpresaburuari egotz dakiokeenean kontratua azkentzeko arrazoia (mugikortasun geografikoa edo funtsezko eraldaketa egin osteko azkentzea; ez-betetzearen ondoriozko suntsiaraztea). Legezko langabezia-egoerak egiaztatzeari dagokionez, ikus 45/2002 Legearen 2. xed. ira.

Zernahi gisaz, ez dira zerrenda horretara bildu, langilearen borondateari zuzenean egotz dakizkiokeen azkentzeak —salbuespen bakarrak dira epaiketan bidezkotzat jotako kaleratzeak—. Azkentzea enpresaburuari egotz dakiokeen arren, langileak bertan behera utzi baditu, enplegua gal ez dezan, legeak beraren eskura jarritako tresna guztiak, azkentze hori ere ez da bilduko legezko langabezia-egoerara (cfr. GSLOren 208.2.3 art., kaleratze bidegabea edo deuseza dagoenean, langilea lanean berrio ez hastearen inguruan43; GSLOren 208.2.4 art., legeak ezarritakoari jarraituz lanpostuan berriro lanean hasteko eskabiderik ez egitearen inguruan 44).

Ikuspuntu dinamikotik, 45/2002 Legea indarrean jarri ondoren, langabetuak egiaztatu behar du, «prest dagoela modu aktiboan lana bilatzeko eta behar den moduko enplegua onartzeko. Betekizun hori lege horren 231. art.ak aipatu jarduteko konpromisoa sinatuz agerraraziko da» (GSLOren 207.c art.).

Gainera, jarduteko konpromisoarekin dagoeneko ohikoa den betekizun hau ere agerrarazten da: prestazioak eskatzeko unean langabetua lan bila dabilela (GSLOren 209.1 art.). Beraz, prestazioak jaso nahi dituenarentzat nahitaezkoa da jarduteko konpromisoaren edukia (GSLOren 231.1.h art.). Jarduteko konpromisoa GSLOren 231.2 art.ak arautu du, eta konpromiso horren ondorioz langabetuak hurrengo betebehar hauek hartuko ditu bere gain: modu aktiboan lana bilatzea; lana errazago bilatzeko «motibazio, informazio, orientazio, prestakuntza, lanbide-birmoldaketa edo laneratze-ekintzetan» parte hartzea; eta behar den moduko enplegua onartzea. Azken kontzeptu hori zehatz-mehatz arautu du GSLOren 231.3 art.ak.

43 Indarreko GSLOren 209.4 art.aren arabera, langileak ez ditu agortu behar enpresaburuak lan-kontratua azkentzeko hartu duen erabakiaren aurkako akzio judizial guztiak. Ildo horretatik, desagertu egin da kaleratze-kasuetan enpresaburuaren erabakiaren aurka garaiz eta behar den moduan erreklamazioa egiteko betebeharra. Edozelan ere, betidanik zalantzak sortu dituen egoera ere konpondu egin da, hots, ustezko aldi baterako lan-kontratu irregularra azkendu denean, langileak errekurtsoa jartzeko betebeharra duen ala ez jakitea. Bada, egun, eztabaidaezina dirudi jurisprudentziak aurreratutako konponbidea —legezko langabezia-egoeran izateko, ez da behar aurkaratze judizialik (1995eko abenduaren 20ko AGE, Ar. 9487)—.

44 Baldin eta lanpostuan berriro lanean hastea langilearen eskubidea bada. Ez, ordea, langileak igurikimen hutsa duenean, gerora begira, borondatezko eszedentzian gertatzen den moduan (cfr.

2001eko martxoaren 24ko AGE, Ar. 4111).

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: BABES-EKINTZA

623

B) Kontribuzio bidezko prestazioak Kontribuzio-mailan, langabetuak aldi batean diruzko prestazioa jasotzeko eskubidea du; gainera, prestazio hori jaso bitartean, eskubidea du erakunde kudeatzaileak beraren izenean kotizatzeko. Horrela, GSLOren 214. art.aren arabera, erakunde kudeatzaileak enpresaburuaren kotizazioa hartzen du bere gain, eta prestazioaren zenbatekotik deskontatu egiten du langileari dagokion kotizazioa.

Prestazioaren oinarri arautzailea da azken sei hilabeteetako langabeziaren ondoriozko kotizazio-oinarrien batez bestekoa, aparteko orduen zenbatekoa kenduta (GSLOren 211.1 art.). Horri ondoko ehuneko hauek aplikatu behar zaizkio: %70, prestazioak jasotako lehenengo 180 egunetan; eta %60, une horretatik aurrera (GSLOren 211.2 art.). Dena dela, prestazioak inoiz ezin izango ditu gainditu GSLOren 211.3 art.ak ezarritako mugak. Muga horiek dira, goitik, LGAren %170 eta %220 artekoak, onuradunak dituen seme-alaben kopuruaren arabera, eta, behetik, LGAren %75, ostera ere, onuradunak dituen seme-alaben kopurua aintzat hartuta.

Prestazioaren iraupena aldakorra da, kontuan hartu behar direlako langileak kotizatutako aldiak, legezko langabezia-egoeran izan aurreko sei urteetan, eta lan-harremanak edo sasoiko jarduera amaitu aurretik izan gabeko oporraldia (GSLOren 210.4 art.): GSLOren 210.1 art.aren ariora, prestazioen iraupena da 120 egunetik (azken sei urteetan, lan egin denean, gutxienez, 360 egunetan eta, gehienez, 539 egunetan) 720 egunerakoa (azken sei urteetan, lan egin denean, 2 160 egunetan edo gehiagotan). Ondore horietarako, ez dira kontuan hartu behar erreferentzia-epean egindako kotizazioak, horiek erabili izan badira langabeziaren ondoriozko beste prestazio batzuk, kontribuzio- zein laguntza-izaerakoak, aitor daitezen (GSLOren 210.2 art.), eta bigarren prestazio bat jasotzeko egindako kotizazioak, baldin eta, aurretiaz, onuradunak jaso beharreko prestazio bat geldiarazi eta, gerogarrenean, lanean egindako aldi baten ondorioz, bigarren prestazioa jasotzeko eskubidea izan arren, onuradunak lehenengo prestazioaren zenbatekoak jasotzea erabaki badu (GSLOren 210.3 art.).

Prestazioaren dinamikari dagokionez, prestazioa eskatu behar da legezko langabezia-egoeran geratu eta hurrengo hamabost egunetan 45; alabaina, prestazioa jasoko da egoera hori sortu denetik. Dena dela, erregela horrek badu salbuespenik; izan ere, lan-kontratua azkentzeko unean, oraindik urteko oporrak izan ez badira, prestazioak jasotzen hasiko dira kasuan kasuko oporrak igaro direnean. Eskabidea epez kanpo eginez gero, presta-

45 Egunen zenbaketa ez da hasi behar lan-kontratua azkendu zenetik, baizik eta legezko langabezia-egoera sortu denetik. Gainera, ikusi denez, egoera hori sor dadin, badira bete beharreko beste betekizun batzuk ere, gehienetan formaren ingurukoak (1996ko apirilaren 30eko AGE, Ar. 3624).

624

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

zioa jasotzeko eskubidea ez da osorik galduko, baina prestazio-eskabidea egin zenetik aurrera jasoko da (GSLOren 209. art.). Kaleratzearen edo kontratua azkentzearen aurkako akzioa egikaritu arren, prestazioa jasotzeko eskubidea sortu egingo da (GSLOren 209.4 art.). Baina akzio hori egikaritu, kaleratzea bidegabekotzat jo eta kalte-ordaina jasotzea aukeratu bada, langileak, izapidetza-alokairuak jasotzeko eskubiderik ez badu, orduan, prestazioak jasotzen jarraituko du, edo lana benetan uzten duen egunean hasiko da prestazio horiek jasotzen. Haatik, langileak izapidetza-alokairuak jasotzeko eskubidea izan baina prestaziorik ez badu jaso, alokairu horiek erabat ordaindu zaizkionean hasiko da prestazioak jasotzen; aurretiaz prestazioak jaso baditu, ordea, horiek zor ez direla uste izango da, eta izapidetza-alokairuak jaso dituenetik aurrera jasoko ditu berriro. Langilea enpresan berriro onartu badute, langabeziaren ondorioz jasotako zenbatekoak zor ez direla uste izango da, eta enpresaburuak itzuli egin beharko ditu, nahiz eta horretarako langileak jaso ez dituen alokairuez baliatu (GSLOren 209.5 art.).

Prestazioak jasoko dira prestazioaren epea amaitu arte edo GSLOren 213.1 art.ak ezarritako azkentze-arrazoiren bat agertu arte. Azkentze-arrazoi horien artean ondoko hauek daude: prestazioa jasotzeko epea amaitzea; hamabi hilabete baino iraupen luzeagoko inorentzat egin beharreko lana bilatzea —hori amaitzean, GSLOren 210.3 art.aren arabera, langileak aukera dezake prestazio berria jasotzea ala aurretiaz azkendutako prestazioa osorik jasotzeko falta zaizkion zenbatekoak hartzea 46— edo hogeita lau hilabetez edo gehiagoz norberaren konturako lana egitea; erretiroa hartzeko adina betetzea; erretiroaren edo ezintasunaren ondoriozko pentsiodun bihurtzea; bizilekua atzerrira aldatzea, araudi bidez ezarritako egoeretan izan ezik; borondatez eskubideari uko egitea; eta LAZLren araberako zehapenak ezartzea (LAZLren 17. art.ak eta 24-26. art.ek tipifikatu dituzte langileek enpleguaren eta Gizarte Segurantzaren arloan egindako arau-hausteak, eta LAZLren 47. art.ak arautu ditu zehapenak). Gainera, prestazioa eten daiteke GSLOren 212. art.ak ezarritako egoeretan eta ondoreekin.

Ordainketari dagokionez, enplegu-programa bereziak direla eta, erakunde kudeatzaileak behin ordaindu ahalko du langileari dagokion kontribuzio bidezko prestazioaren balio eguneratua, erabatekoa edo partziala (GSLOren 228.3 art.), prestazio horiek direnean gizarte-ekonomian enplegua sustatzeko, minusbaliotasunen bat duten pertsonen enplegu autonomoa sustatzeko (cfr. 45/2002 Legearen 4. xed. ira.), edo bizilekua aldatzea da46 Aukera hori ez dago, baldin eta, langilearen Araubidea aintzat hartuta, lan egin bitartean ez bada egin langabeziaren ondoriozko prestazioak jasotzeko adina kotizazio. Horrelakoetan, nahitaez jaso behar da etendako prestazioa (1998ko martxoaren 18ko AGE, Ar. 3000).

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: BABES-EKINTZA

625

karren lan-eskaintza onartzeagatik sortu arazoei aurre egiteko aurreratutako ordainketak (GSLOren 228.5 art.).

Amaitzeko, aintzat hartu behar da langabeziaren ondoriozko prestazioa bateraezina dela norberaren kontura zein inorentzat lan egitearekin, salbu eta lanaldi partzialean lan egiten denean —halakoetan, pentsioa proportzioan murriztu behar da— (GSLOren 221.1 art.). Hala eta guztiz ere, enplegua sustatzeko programa berezi batzuk direla eta, langabetuek langabeziaren ondoriozko prestazioa jasoko dute, eta enpresak ordainduko die euren alokairura heltzeko falta zaien zenbatekoa (GSLOren 228.4 art. eta 45/2002 EDLren 6. xed. ira.). Era berean, langabeziaren prestazioa bateraezina da Gizarte Segurantzako beste prestazio batzuekin, salbu eta prestazio horiek bateragarriak direnean inorentzat egindako lanarekin (GSLOren 221.2 art.); edozelan ere, izan badira erregela bereziak langabeziaren ondoriozko prestazioa jasotzeko eskubidearen eta aldi baterako ezintasun, amatasun eta haurdunaldi bitarteko arriskuaren ondoriozko prestazioak jasotzeko eskubideen artean (cfr. 222. art.).

C) Laguntza-mailako prestazioak Badirudi langabeziagatik babesteko modalitateen artean laguntza-maila izateak beharrizan-egoera egiaztatu duten langabetu guztiak babestea dakarrela, baina gauzak zeharo bestelakoak dira. Egia esan, GSLOren 215. art.ak beharrizan-egoera ezarri du, laguntza-babesa jasotzeko betekizun gisa: nahitaezkoa da langabetua izatea eta errenta guztiek LGAren %75 ez gainditzea47.

Errentarik ezaren betekizuna egiaztatu behar da, sorospena lehenengo aldiz jasotzeko unean eta luzapenak eskatzean. Ondore horietarako, GSLOren 215.3 art.ak ezarri irizpideak hartu beharko dira kontuan.

Dena den, sorospena jaso dadin, ez da nahikoa beharrizan-egoera hutsa; horrez gain, manuak ezarri zerrenda korapilatsura bildutako egoeraren batean izan behar da; egoera horietarik gehienek, berebat, aurretiaz aseguratutako aldiak behar dituzte.

Ildo horretatik, langabetuak izan eta LGAren %75 baino errenta txikiagoak izanez gero, GSLOren 215. art.ak ondoko hauek sartu ditu babestutako subjektuen artean: langabeziaren kontribuzio bidezko prestazioak amaitu arren, familia-erantzukizunak dituztenak (GSLOren 215.1.1.a art.), familia-erantzukizunik izan ez arren, berrogeita bost urte baino gehiagokoak direnak (GSLOren 215.1.1.b art.), itzulitako emigranteak, baldintza batzuk betez gero (GSLOren 215.1.1.c art.), espetxealditik edo antzekoetatik askatutako presoak, baldin eta sei hilabete baino gehiagoz izan badira presondegian (GSLOren 215.1.1.d art.), edo berrikuspen-espedientea dela-eta ezintasun iraunkorraren babesik gabe geratu direnak (GSLOren 215.1.1.e art.).

Errentaren inguruko betekizun berarekin, laguntza-izaerako prestazioak jasotzeko eskubidea 47 Ondore horietarako ez dira kontuan hartuko familia-unitateko errentak (AGren 1995eko ekainaren 2ko eta 1995eko irailaren 27ko epaiak, Ar. 4750 eta 7671).

626

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

dute, aurretiaz lanean izandako denboran kotizatu beharreko aldirik ez izateagatik, kontribuzio bidezko prestazioak jaso ezin izan dituzten langabetuek. Horretarako, ordea, langabetuok egiaztatu behar dute langabeziaren ondoriozko prestazioak jasotzeko hiru edo sei hilabete kotizatu dituztela, kontuan hartuta familia-erantzukizunak dituzten ala ez (GSLOren 215.1.2 art.).

Hirugarrenez, aurretiaz erretiroa hartzearen ondoriozko sorospena dago. Sorospen hori dela bide, aurretiaz kotizatzearen inguruko baldintza batzuk betez gero, prestazioak jaso ditzakete aipatutako egoeretan izan eta berrogeita hamabi urte baino gehiagokoak direnek, baldin eta egiaztatu badute betekizun guztiak bete dituztela, erretiroa hartzeko adinaren betekizuna izan ezik (GSLOren 215.1.3 art.). Amaitzeko, berrogeita bost urte baino gehiagokoek eskubidea dute, GSLOren 215.1.1 art.aren a eta b letren arabera dagozkien sorospenak eskatu aurretik, sorospen berezia jasotzeko, baldin eta iraupen gehieneko prestazio-aldia amaitu badute (GSLOren 215.1.4 art.). GSLOren 215.2 art.ak definitu ditu aztertutako egoera batzuetan aipatu familia-erantzukizunak. Horren ariora, familia-erantzukizunak daude, ezkontideak eta seme-alabek —langabetua norekin bizi eta horren seme-alabak bakarrik direnak ere (1997ko irailaren 23ko AGE, Ar. 6848)— LGAren %75 baino errenta gutxiago jasotzen dutenean. Bestalde, subjektu horiek eta langabetuak osatutako familia-unitateak ezin du gainditu aipatu zenbatekoa, familia-unitateak dituen kideen kopuruaz biderkatu ostean. GSLOren 215. art.ak hilabetea hartu du oinarri gisa, kalkulu horiek zein langabetuaren errenten kalkuluak egiteko, baina hori behar den moduan ulertu behar da, alegia, urteko hartukizunak hilero banatzeko irizpide gisa (1998ko irailaren 24ko AGE, Ar. 7302).

Langabeziaren laguntza-prestazioari estu lotu zaio GSLOren 5.4 azk. xed.ak aipatu laneratzeko errenta aktiboa. Arean ere, beharrizan ekonomiko bereziak eta lana bilatzeko zailtasunak dituzten langabetuei zuzendutako neurria da hori, baina langabetuok euren laneratzea errazteko jardunak egiteko konpromisoa hartu behar dute. Ekainaren 18ko 945/2003 EDk jaso du 2003. urterako programa48. Errenta horren bidez langabetu batzuek prestazio berezia jaso dezakete. Bada, prestazio horren zenbatekoa da langabeziaren ondoriozko laguntza-prestazioak bestekoa —asko jota, 10 hilabeteko iraupena izango du—, eta bi prestazio horien arteko arauketa juridikoa ere antzekoa da, edukiari eta kudeaketari dagokienez. Desberdintasun bakarra da laneratzeko errenta aktiboari esker langabetua laneratzeko programa batean sartuko dela, banakako hitzarmenak sinatuta.

Laguntza-prestazio horietara bildu dira osasun-prestazioen eta familia-prestazioen ondorioz langabetuak egin beharreko kotizazioak, bai eta, aurretiaz erretiroa hartzearen ondoriozko sorospena jasotzeko eskubidea dagoenean, erretiroaren ondoriozko kotizazioak ere (GSLOren 218. art.).

Halaber, osasun-prestazioen artean sartu behar da, maila honetako babes-modalitateak aintzat hartuta, iraupen aldakorra izan dezakeen sorospena (cfr. GSLOren 216. art.). Aitzitik, prestazioaren zenbatekoa beti da berdina: LGAren %75ekoa, paga berezien zati proportzionala kenduta (GSLOren 217. art.)49. Hala ere, GSLOren 215.1.4 art.ak, 45 urte baino gehiagokoentzat, jasotako sorospen berezian eta aurretiaz erretiroa hartzearen ondoriozko sorospenaren lehenengo sei hilabeteetan handitu egiten da prestaI.o.: Urtarrilaren 9ko 3/2004 EDk 2004ra luzatu du 945/2003 EDk jaso programa.

Lanaldi partzialeko lana galtzearen ondoriozko langabezia-egoeran, zenbateko hori aurretiaz lanean egindako orduen arabera jasoko da, eta babestutako langabezia-egoeran izateko balio izan duten kotizazio guztiak batuko dira, lanaldi osoan egindakoak zein lanaldi partzialean egindakoak: 2002ko abenduaren 20ko AGE, Ar. 2469-03.

48 49

GIZARTE SEGURANTZAREN ZUZENBIDEA: BABES-EKINTZA

627

zioaren zenbatekoa, familia-erantzukizunen arabera. Laguntza-prestazioen dinamikak —eskaera, azkentzea, etetea— antzekotasun handiak ditu arestian azaldutako kontribuzio bidezko prestazioen dinamikarekin (cfr. GSLOren 219. art.), betiere, egoera desberdinek behar dituzten egokitzapenak gorabehera —egokitzapenok zerikusia dute, gehienbat, egoera batzuetan langabetu gisa itxaron beharreko aldiekin (GSLOren 219.1 art.)—.

5.10. Borondatezko hobekuntzak Gizarte Segurantzaren babes-ekintza osatzen duten prestazioak gutxieneko eta nahitaezko izaera dute, eta ezin dira izan kontratazio kolektiboaren objektu (GSLOren 39.2 art.). Nolanahi ere, Gizarte Segurantzako babes-ekintzari dagokionez, kontribuzio bidezko babesa borondatez hobe daiteke. Araubide Orokorrean bi motatakoak dira borondatezko hobekuntzak: prestazioak zuzenean hobetzea eta kotizazio-tasa gehigarriak ezartzea (GSLOren 191. art.).

Prestazioak zuzenean hobetzen badira, enpresak bakarrik ordainduko ditu hobekuntzok. Alabaina, baliteke langileek ere ekarpen ekonomikoa egitea, baldin eta aurretiaz LMGAk horretarako baimena eman badu, eta langileek askatasuna badute, ekarpen ekonomiko horiek egiteko ala ez egiteko.

Hobekuntzak ezartzea borondatezkoa da, baina horietan oinarrituta eskubidea sortu denean, hobekuntzak ezin izango dira deuseztatu edo murriztu, hobekuntzok aitortu dituzten arauen arabera ez bada behintzat. Enpresek euren gain har dezakete zuzeneko hobekuntzen kudeaketa, Gizarte Segurantzako administrazioaren, lan-fundazioen, montepioen, gizarte-aurreikuspeneko mutualitateen edo edozein motatako aseguru-erakundeen bidez. Prestazioak hobetzeko tresnarik ohikoena hitzarmen kolektiboa da, eta hobekuntzon kudeaketa aseguru-etxeen esku utzi ohi da; aseguru-etxe horiek lan-izaerako aseguru-poliza kolektiboak luzatuko dituzte, eta, ondorenez, aseguru-etxe horiek dira langileen aurrean erantzungo dutenak, salbu eta enpresaburuak polizarik egin ez duenean, halakoetan enpresaburuak erantzungo baitu.

Hala eta guztiz ere, hobekuntza ez denean kapitala behin ematea edo aldi baterako prestazioak ematea, ezpada pentsioak ordaintzeko konpromisoa, enpresek ezin izango dute hobekuntza kudeatu, legeak kudeaketa hori enpresatik kanpo utzi baitu (30/1995 Legearen 14 eta 15. xed. ira.). Esangura horretan, enpresaburuak langileekiko dituen lege- zein kontratu-betebeharretatik etorri pentsioen inguruko konpromisoak aseguru-kontratuen bidez bete beharko dira, edo pentsio-planak eta pentsio-funtsak eratuz, edo bi-bien bitartez, pentsioen kostua sortu den unetik (azaroaren 29ko 1/2002 Legegintzazko EDk onetsitako Pentsio-planak eta -funtsak arautu dituen Legearen Testu Bateginaren 1. xed. gehi.).

628

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Kotizazio-tasa gehigarriak ezartzeari dagokionez, LMGAk —interesatuek hala eskatuta— kotizazio gehigarriak onets ditzake. Kotizazio gehigarri horiek egiteko nahitaezko kotizazio-tasa handituko da. Egin-eginean ere, azken helburua da dagoeneko sortu diren pentsioak edo aldizkako beste prestazioen balioa igotzea edo bihar-etzi sortuko diren pentsioak edo aldizkako beste prestazioak hobetzea (GSLOren 194. art.).

OINARRIZKO BIBLIOGRAFIA Lan orokorrak Ikus 17. gaia.

Monografiak DESDENTADO, A., NOGUEIRA, M.: La Seguridad Social en la unificación de doctrina. Una síntesis de jurisprudencia (1991-1996), Valentzia, Tirant lo Blanch, 1997; DESDENTADO, A., MERCADER, J.: El desempleo como situación protegida, Madril, Civitas, 1996; DESDENTADO, A., NOGUEIRA, M.: «La Seguridad Social en la unificación de doctrina en 1997. Problemas y soluciones», in RL, 1998-I, 447. or. eta h.; GALA DURÁN, C.: La responsabilidad empresarial por incumplimiento de las obligaciones de afiliación, alta y/o cotización de la Seguridad Social, Iruñea, Aranzadi, 1997; GARCÍA NINET, J. I.: «La incapacidad temporal», in Asociación Española de Derecho del Trabajo y de la Seguridad Social (AEDTSS). La incapacidad temporal, Madril, Tecnos, 1996, 13. or. eta h.; GARCÍA, J., RIVAS, M. P.: Las prestaciones de supervivencia en el sistema de la Seguridad Social, Bartzelona, CEDECS, 1996; GETE CASTRILLO, P.: El nuevo Derecho común de las pensiones públicas, Valladolid, Lex Nova, 1997; MONEREO PÉREZ, J. L.: El recargo de prestaciones por incumplimiento de medidas de seguridad e higiene en el trabajo, Madril, Civitas, 1992; OLARTE ENCABO, S.: El derecho a prestaciones de Seguridad Social, Madril, CES, 1997; ROQUETA BUIJ, R.: La incapacidad permanente, Madril, CES, 2000; ZENBAIT AUTORE: La reforma de las pensiones de 1997, Madril, Marcial Pons, 1999; ZENBAIT AUTORE: «Responsabilidades de las empresas derivadas de accidentes de trabajo y enfermedades profesionales», in TS, 2001, 125. zenbaki monografikoa.

Hemeretzigarren gaia

JURISDIKZIOAREN LAN-ARLOA Laburpena: 1. Sarrera.—2. Lan-jurisdikzioaren esparrua.—3. Lan-arloko jurisdikzio-organoak eta horien eskumenak.—4. Prozeduraren printzipioak.—5. Prozesuko alderdiak: 5.1. Prozesu-gaitasuna; 5.2. Legitimazioa; 5.3. Postulazioa.—6. Prozesuko egintzak.

1. SARRERA Lan-zuzenbidea antolamendu juridikoaren adar autonomo moduan eratzeko bilakaera historikoan, gertakizun garrantzitsuak dira laneko eztabaidetan eskumena duen jurisdikzio-arloa beren beregi sortzea eta berezko printzipioetan oinarritutako prozesua sortzea. Hasieran, auzitegi zibilek zuten eskumena lan-izaerako erreklamazio judizialetan. Horretarako, kopuruaren araberako prozesu arruntak erabiltzen zituzten. Alabaina, hasieratik antzeman zitekeen jurisdikzio arrunta eta, ondorenez, jurisdikzio horretako epaileak ez zirela gauza lan-izaerako auziak eragingarritasunez ebazteko.

Gainera, prozedurak geldo eta formalistak ziren, eta epaileak industria-gatazkak sortutako errealitate berri eta korapilatsutik oso urrun zeuden. Hori guztia dela eta, «lan-zuzenbidearen» aldeko borroka hasieratik izan zen jurisdikzio-arlo jakin baten eta prozesu zehatz baten aldeko borroka, alegia, «jurisdikzioaren lan-arloaren» eta «lan-prozesuaren» aldeko borroka.

Ildo horretatik, 1908ko maiatzaren 19ko Legeak sortu zituen Espainian lan-izaerako lehenengo jurisdikzio-organo zehatzak —industria-auzitegiak deitu zirenak—. Auzitegi horiek osatzen zituzten lehen auzialdiko epaile batek eta lau zinpekok, bi langilek eta bi ugazabek. Auzitegiok eskumena zuten, zerbitzuen errentamendu-kontratu, lan-kontratu, ikastunen lan-kontratu eta ontziratze-kontratuetatik zein lan-istripuetatik etorritako gatazken gainean. Auzitegion berezitasun nabarmenak ondoko hauek izan ziren: zinpekoek egitateak ebazten zituzten, eta epaileak zuzenbidea aplikatzen zuen; zinpekoek berediktua azaltzen zuten eta epaileak epaia ematen zuen.

Urte batzuk geroago, 1926. urtean, hain justu ere, Primo de Rivera jeneralaren diktaduran sortu Korporazio Nazionalaren Erakundean batzorde parekideak eratu ziren. Batzorde parekideei eratxiki zitzaizkien gatazka kolektiboak arautzeko eginkizunak zein gatazkako alderdien artean adiskidetzea lortzeko eginkizunak eta jurisdikzio-eginkizunak, esangura hertsian.

Jurisdikzio-eginkizunoi zegokienez, batzorde parekideek eskumena zuten

630

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

hurrengo gai hauen gaineko gatazketan: «lan-arauketa, ordutegiak, atsedenak, kaleratzeen inguruko arauketa» eta osterantzeko lan-baldintzak. Bestalde, garai horietan eutsi egin zitzaien industria-auzitegiei, baina esan daiteke auzitegi horien eskumena, batik bat, lan-istripuen gaineko auzietara mugatu zela.

Paradoxa badirudi ere, diktadura erori eta II. Errepublika aldarrikatzean, sendotu egin ziren erakunde parekideak. Alabaina, 1931ko azaroaren 27ko Legeaz geroztik, epaimahai misto deitu zieten erakunde horiei. Batzordeen eta epaimahaien arteko bereizketa xehetasun batzuetan oinarritu zen, baina argitu egin ziren jurisdikzio-eskumenak: kaleratzeen, alokairuen eta aparteko orduen ondoriozko erreklamazioak.

Francoren erregimenak industria-auzitegiak eta epaimahai mistoak ezabatu zituen, eta lan-arloan espezializatutako jurisdikzio-organoa ezarri, hots, Lan-magistratura (1940ko urriaren 17ko Legea). Lan-magistraturaren oinarria probintzia izan arren, errekurtso-sistema estatu osoan eskumena zuten bi organoen artean banatu zen: Laneko Auzitegi Zentralak eskezko errekurtsoen gaineko eskumena zuen, eta Auzitegi Gorenak (6. Salak), kasazio-errekurtsoen gainekoa. Garai horretan ekin zion Espainiak lan-jurisdikzioa jurisdikzio zehatz gisa eratzeari. Hain zuzen ere, sistema horrek ezarritako antolaketa eta eskumenei eutsi die Espainiak, eraldaketa txiki batzuekin bada ere, 1990. urtea arte.

«Lan-prozesuaz», burututako eraikuntza juridiko gisa, 1958tik aurrera egin daiteke berba, urte horretan onetsi baitzen «Lan Prozeduraren Testu Bategina». Edonola ere, diziplina hedatu eta zuzenbide substantiboa aldatu ahala, testu hori eraldatuz joan zen, hedatze eta aldaketa horiekin bat etortzeko. Eraldaketok gauzatu ziren 1963, 1966, 1972 eta 1980. urteetan. Azken eraldaketa hori egin zen, testua bat etor zedin 1980ko Langileen Estatutuarekin.

Botere Judizialaren Lege Organikoak (uztailaren 1eko 6/1985 LOk) eta hori garatu duen Auzitegi eta Epaitegien Mugape eta Antolaketaren Legeak (abenduaren 28ko 38/1988 Legeak) eraldaketa garrantzitsuak egin zituzten «lan-arloko jurisdikzioaren» egituran. Eraldaketok bidea ireki zioten geroago lan-prozesuan egin zen erreformari. Lan-arloko epaitegiek Lan-magistraturak ordeztu zituzten, Laneko Auzitegi Zentrala ezabatu zen, eta, estatuaren lurralde-egitura berriarekin bat etortzeko, autonomia-erkidegoetako auzitegi nagusietako lan-arloko salak eratu ziren, eta Auzitegi Goreneko Lan-arloko Sala, laugarren Sala izatera igaro zen.

Lan Prozeduraren 1980ko Legea goitik behera erreformatu behar izan zen, hori bat etorri behar zelako Konstituzio Auzitegiaren jurisprudentziak luze eta zabal iruzkindu prozesuaren inguruko konstituzio-printzipioekin (EKren 24. art.) eta errekurtsoei dagokienez, batez ere, auzitegi eta epaitegien antolaketa berriarekin. Erreforma gauzatu zen, lehendanez, «Lan Pro-

JURISDIKZIOAREN LAN-ARLOA

631

zeduraren Oinarrien Legea» onetsiz (apirilaren 12ko 7/1989 Legea) eta, bigarrenez, Gobernuak «Lan Prozeduraren Testu Bategina» jaso duen LED aldarrikatuz (maiatzaren 19ko 521/1990 LED). Lege prozesala 1994ko lan-erreformarekin bat etor zedin (maiatzaren 19ko 11/1994 Legearekin), 1995ean eraldatu zen testua da egun indarrean dagoen legea (apirilaren 7ko 2/1995 LED), nahiz eta gerogarrenean beste eraldaketa batzuk egin diren (39/1999 Legea eta, batez ere, Prozedura Zibilaren urtarrilaren 7ko 1/2000 Legea).

2. LAN-JURISDIKZIOAREN ESPARRUA BJLOren 9.5 eta LPLren 1. art.en ariora, lan-arloko jurisdikzio-organoek eskumena izango dute ondoko hauetan: «Zuzenbidearen esparru sozialean eragin daitezkeen uzietan», «banakako gatazketan zein gatazka kolektiboetan, Gizarte Segurantzaren arloko erreklamazioetan eta, lan-legeriak estatuari erantzukizuna eratxiki dionean, horren aurkako erreklamazioetan».

Beraz, lan-prozesuaren esparrua da lan eta Gizarte Segurantzako zuzenbidearena.

Adierazpen orokor hori LPLren 2. art.ak zehaztu du, lan-arloko jurisdikzioaren eskumenekoak diren hamabost «auzigai» zerrendatzean. Zerrenda hori irekia da, eta auzigai horiek lau talde nagusitan sailka daitezke: a) Lehendanez, «lan-kontratua dela eta, langileen eta enpresaburuen arteko auziak» daude, eta horiek edozein motatakoak izan daitezke; orobat, lan-harremanak arruntak edo bereziak izan daitezke. Eskumen horretara biltzen dira aurretiazko tratuetatik hasi eta lan-kontratua azkentzearen ondoriozko auziak arte.

Halaber, lege-aginduz, lan-arloko jurisdikzioaren eskumenekoak dira aldi baterako lan-enpresetako lagatze-kontratuak aplikatzean sortutako auziak, lan elkartuko kooperatiba-sozietate edo lan-sozietateen eta bazkide langileen artean sortutako auziak, bazkide langileen izaeragatik, eta Gizarte Segurantzako erakunde kudeatzaileen eta euren estatutudun pertsonalaren artean sortutako auziak1.

Edonola ere, kontuan hartu behar da, lan-arloko jurisdikziotik kanpo dagoela Konkurtso Legeak ezarritakoa; izan ere, konkurtsoko epailearen jurisdikzio esklusibo eta baztertzaileari erreserbatu zaizkio konkurtsatua zein lan-kontratutan enplegatzaile izan eta kontratu horiek modu kolektiboan azkentzeko, eraldatzeko edo eteteko akzioak, bai eta goi-zuzendaritzako

1 Hala ere, azken esparru horretan lan-arloari egindako eratxikipena ez da erabatekoa: gai batzuk Administrazioarekiko auzibide-auzitegiei eratxiki behar zaizkie (hautaketa, diziplina-ahalmena...). Denen artetik, 1994ko abenduaren 23ko AGE, Ar. 10503.

632

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

kontratuak eteteko edo azkentzeko akzioak ere (KLren 8.2 art.). Berebat, konkurtsoko epaileak izango du eskumena konkurtsatuaren ondare-izaerako ondasun eta eskubideen betearazpenei dagokienez, kontuan hartu gabe zein organok agindu dituen betearazpen horiek (KLren 8.3 art.). b) Bigarrenez, langileen eskubide kolektiboak eta lan-harreman kolektiboak ukitzen dituzten auziak daude: sindikatuen eta enpresaburuen erakundeen eraketa, horien nortasun juridikoaren aitorpena eta estatutuen aurkaratzea; sindikatuen araubide juridikoa; sindikatuen eta enpresaburuen erakundeen erantzukizuna, lan-arauak ez betetzeagatik; sindikatu-askatasuna babesteko prozesuak eta hauteskundeen inguruko prozesuak; eta gatazka kolektibo eta hitzarmen kolektiboak aurkaratzearen gaineko prozesuak. c) Hirugarrenez, Gizarte Segurantzaren eta Gizarte Babesaren esparruko auziak daude. Eskumen horretara biltzen dira Gizarte Segurantzaren babes-ekintzatik —langabezia barne 2— eta Gizarte Segurantza osagarritik —pentsio-planak eta lan-kontratutik zein hitzarmen kolektibotik etorritako aseguru-kontratuak barne— etorritako auziak. d) Laugarrenez, estatuaren edo beraren erakundeen aurkako erreklamazioak daude, lan-legeriak horien erantzukizuna jaso duenean: izapidetza-alokairuen gaineko erreklamazioak kaleratze-prozesuetan, eta Alokairuak Bermatzeko Funtsaren aurkako auziak.

Eskumenak eratxikitzeko erregela horiek guztiak osatu behar dira Lan Prozeduraren Legeak jasotako bazterketekin. Bazterketa horien xedea da, hain justu ere, lan-arloaren eta Administrazioarekiko prozesu-arloaren arteko muga-lerro argia ezartzea, bi arlo horiek elkarren arteko lotura izan baitute beti. Oro har —segur aski, behin-behinean bada ere 3—, nahiz eta lan- edo gizarte-edukia izan, lan-arloko jurisdikziotik baztertu dira «lan-arloan Administrazio-zuzenbidearen mende dauden administrazio publikoen egintzak aurkaratzeko uziak» eta, zehatzago, «kuotak biltzeko kudeaketan, Gizarte Segurantzako Diruzaintza Nagusiak edo, kuotak batera biltzen dire-

2 Eskumen horretara ez dira biltzen, ordea, osasun-zerbitzuen jardunbide ezegokiaren ondoriozko erantzukizunari lotutako arazoak. Egin-eginean ere, horrelakoak auzibide-jurisdikzioaren eskumeneko arazoak dira: HAEJAPELren 19. xed. gehi. Gauza bera gertatzen da osasun-laguntza LILGM/MATEPSS batek eman duenean ere (2001eko urriaren 19ko AGE, Ar. 1002).

3 Kontuan har bedi, uztailaren 13ko 29/1998 Legearen (AJL) 5. xed. gehi.ak idatzitakoaren ildotik (50/1998 Legearen 24. xed. gehi.ak eraldatua), LPLren 3.2 art. berriak lan-arloari eratxiki diola lan-arloko arau-hauste ororen ondoriozko zehapenen gaineko eskumena —zehapenok Gizarte Segurantzaren biltze-prozedurekin batera doazenean izan ezik— eta enplegua arautzean eta lekualdatze kolektiboak egitean Administrazioak duen jardunaren inguruko administrazio-ebazpenak aurkaratu direnean, aurkaratze horien gaineko eskumena. Aitzitik, atzeratu egin da manu hori indarrean jartzea, LPL 50/1998 Legearen 24. xed. gehi.arekin bat etortzeko egin behar diren eraldaketak onetsi arte.

JURISDIKZIOAREN LAN-ARLOA

633

nean, erakunde kudeatzaileek emandako ebazpenak». Era berean, baztertuta daude «sindikatu-askatasunaren babesaren eta greba egiteko eskubidearen inguruan» funtzionario publikoek eta administrazio-araubideko pertsonalak dituzten uziak. Zernahi gisaz, jurisprudentziak aitortu duen moduan 4, mugatze hori askotan gatazkatsua da, eta, ondorenez, muga-lerroa ezartzeko erabili behar dira lan-jurisdikzioak eta Administrazioarekiko auzibide-jurisdikzioak euren eskumena zehaztean ezarritako irizpideak. Esaterako, ezarri da Administrazioarekiko auzibide-jurisdikzioak eskumena izango duela, lan-ikuskatzailetzaren eskumenak zehazteko5, administrazio publikoek lanpostuen zerrendak egitean6 eta lanpostuok amortizatzeko erabakiak hartzean7, erakunde publikoek lan-izaerako plaza berriak betetzeko egindako deialdien gainean8 —enpresa horiek zuzenbide pribatuaren mende dauden enpresa publikoak direnean izan ezik, horrelakoetan, lan-arloak izango baitu eskumena9—, aldi baterako lan-kontratu batzuk izan ondoren langileari egindako administrazio-kontratuen inguruan 10 edo lanbide-kategoria sortu berriei eratxiki behar zaizkien kotizazio-taldeen inguruan11. Aitzitik, eta adibide gisa, lan-jurisdikzioari aitortu zaio Administrazio Publikoaren eta beraren langileen artean sortutako eztabaiden gaineko eskumena, langileok Administrazioan sartzeko lehiaketa gainditu ostean12. Halaber, lan-jurisdikzioari ondoko gai hauen inguruan sortu eztabaiden gaineko eskumena aitortu zaio: posta eta telegrafoen erakundean aldi baterako lanpostuak betetzeko egin itxaron-zerrendan sartzeko eskubidea 13, kasuan kasuko alokairu-osagarria finkatzeko kontuan hartu beharreko lan toxiko, nekagarri eta arriskutsuen adierazpena14, Gizarte Segurantzan ofizioz emandako alta aurkaratzea15 eta enpresa jakin bat Gizarte Segurantzako zein araubidetan izan behar den erabakitzea16.

1992ko uztailaren 21eko AGE, Ar. 5641.

1994ko martxoaren 24ko AGE, Ar. 10577.

16 AGren 1993ko martxoaren 30eko eta 1998ko maiatzaren 8ko epaiak, Ar. 2222 eta 4586.

17 2000ko uztailaren 10eko AGE, Ar. 6898.

18 1992ko uztailaren 21eko AGE, Ar. 5641. Aldi baterako lanpostuetarako osatu lan-poltsen inguruko gorabeheren gaineko eskumena ere Administrazioarekiko auzibide-jurisdikzioak izango du (2000ko urriaren 4ko AGE, Ar. 8661).

19 1999ko maiatzaren 17ko AGE, Ar. 6001.

10 1997ko urriaren 9ko AGE, AL 355.

11 1992ko abenduaren 3ko AGE, Ar. 10053.

12 1991ko azaroaren 25eko AGE, Ar. 8262.

13 1997ko irailaren 30eko AGE (AL 237) eta 1997ko azaroaren 17ko AGE (AL 609). 1999ko urtarrilaren 19ko AGE, Ar. 1020.

14 1991ko uztailaren 18ko AGE, Ar. 6253 15 1993ko uztailaren 27ko AGE (Ar. 5991), eta izaera orokorrarekin, altaren inguruko arazoei dagokienez, 1999ko urriaren 29ko AGE, Ar. 8511.

16 1999ko abenduaren 1eko AGE, Ar. 9347.

14 15

634

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

3. LAN-ARLOKO JURISDIKZIO-ORGANOAK ETA HORIEN ESKUMENAK Egun, —BJLOz geroztik— lan-jurisdikzioak osterantzeko jurisdikzio-arloen antzeko egitura du, eta beraren eskumenak —lan-jurisdikzioaren esparrua— irizpide materialen eta geografikoen arabera banatzen dira.

Ondoko hau izan daiteke antolaketa eta eskumen horien gaineko laburpena: 1. Lan-arloko epaitegiak daude lan-jurisdikzioaren lehenengo mailan, hain zuzen ere, probintzietako hiriburuetan eta lan-izaerako auzi asko duten beste zenbait hiritan.

Jurisdikzio horren titularra pertsona bakarra da, hots, lan-arloko epaile deritzon magistratua. Epaile horrek osatzen du, gainerako jurisdikzio-arloetako epaile eta magistratuekin batera, EKren 122.1 art.ak aipatu «kidego bakarra». Lan-arloko epailearen zerbitzupean daude idazkari judiziala (idazkari judizialen kidegokoa), administrazioko pertsonala (ofizialak eta laguntzaileak) eta mendekoak (agenteak eta ordenantzak).

Lan-arloko epaitegiak jurisdikzioa probintzian edo kasuan kasuko hirian du, eta lehen auzialdian eta auzialdi bakarrez lan-jurisdikzioari dagozkion arazo guztien gaineko eskumena du, legeak eskumena goragoko organo bati aitortu dionean izan ezik (LPLren 6. art.). Hortaz, lan-arloko epaitegiek banakako gatazken eta, esangura zabalean, «kolektibo» deritzen gatazken gaineko eskumena dute lehen auzialdian. Banakako gatazken artean daude, besteak beste, enpresaburuen eta langileen arteko gatazkak; kooperatiba-sozietate edo lan-sozietate anonimoen eta euron bazkide langileen arteko gatazkak; eta Gizarte Segurantza publikoan zein osagarrian sortutako gatazkak. Esangura zabalean «kolektibo» deritzen gatazken artean daude gatazka kolektiboak; hitzarmen kolektiboak aurkaratzea; sindikatuak eta enpresaburuen erakundeak eratzea eta horien estatutuak aurkaratzea; sindikatuen barne-jardunbidea eta afiliatuekiko harremanak; eta sindikatu-askatasuna babestea.

Oro har, demandatzaileak aukera dezake, lan-arloko epaitegi eskuduna aintzat hartuta, lan-zerbitzuak non ematen diren edo demandatuaren egoitza non dagoen. Zerbitzuok mugabarru batzuetan emanez gero, demandatzaileak aukera dezake bere egoitzako epaitegia, kontratua egin zen tokikoa edo demandatuaren egoitzakoa (LPLren 10.1 art.). Hala ere, badira erregela berezi batzuk auzi eta erreklamazio jakin batzuen inguruan (LPLren 10.2 art.).

2. Autonomia-erkidegoen auzitegi nagusietako lan-arloko salak daude arlo horretako jurisdikzioaren egiturak duen bigarren mailan. Auzitegiok burutzen dute, Auzitegi Gorenaren nagusitasuna gorabehera, autonomia-erkidegoetako lurraldean antolaketa judiziala. Gehienetan, Auzitegi Nagusi bakoitzak Lan-arloko Sala bat du, baina badira bi Sala edo gehiago dituzten autonomia-erkidegoak ere, hala nola, Andaluzia, Kanariak, eta Gaz-

JURISDIKZIOAREN LAN-ARLOA

635

tela eta Leon. Azken horietan, herri desberdinetan daude Salak, eta horien lurralde-jurisdikzioa mugatua da.

Autonomia-erkidegoetako auzitegi nagusien lan-arloko salek ondoko gai hauen gaineko eskumena dute: —Lehen auzialdian, arestian «kolektibo» deitu diren prozesuen gaineko eskumena, baldin eta horien esparruak, probintzia gainditu arren, autonomia-erkidegoa gainditzen ez badu.

—Eskean, lan-arloko epaitegien ebazpenen aurka jarritako errekurtsoen berri.

Orobat, auzi-iheslaria entzuteko demanden gaineko eskumena ere badute, lan-arloko epaitegietan egindako prozesuei dagokienez.

3. Audientzia Nazionaleko Lan-arloko Salak esangura zabalean «kolektibo» deitu diren gatazken gaineko eskumena du bakarrik, lehen auzialdian, noiz eta gatazkok autonomia-erkidego baten esparrua gainditzen dutenean. Madrilen du egoitza, eta estatuko lurralde osoan, jurisdikzioa (LPLren 8. art.). Horren azalpena da hierarkian Auzitegi Gorena baino beheragoko organo batek berezitasun batzuk dituzten autuen gaineko eskumena izatea lehen auzialdian.

4. Lan-arloko jurisdikzioaren gailurrean Auzitegi Gorenaren Lan-arloko Sala dago (IV. Sala) eta ondoko gai hauen gaineko eskumena du, errekurtso-bidean beti: —Auzitegi Nagusien eta Audientzia Nazionalaren Lan-arloko Salek auzialdi bakarrez emandako ebazpenen aurka jarri kasazio-errekurtsoen gaineko eskumena.

—Doktrina bateratzeko kasazio-errekurtsoen gaineko eskumena. Errekurtso hori jar daiteke Auzitegi Nagusiek eskean emandako epaien aurka bakarrik eta epai horiek aldez aurretik Auzitegi bereko Salak, beste Auzitegi Nagusi bateko Salak edo Auzitegi Gorenaren Salak emandako beste epai batzuen aurka badoaz. Errekurtso horren bidez hamazazpi autonomia-erkidegoetako hogeita bat Auzitegi Nagusien epaien ondorioz sor daitekeen arauen arteko nahasketa saihestu nahi da.

—Lan-arloko epaileek eta auzitegiek emandako epaien aurkako berrikuspen-errekurtso oso berezi eta apartekoaren gaineko eskumena.

4. PROZEDURAREN PRINTZIPIOAK Lan-prozesuak prozesu zibilaren printzipio eratzaile berberak ditu; izan ere, lan-prozesua prozesu zibilaren ondorio da. Printzipio horien artean daude printzipio esku-emailea eta horren ondorioa den alderdien ekarpen-

636

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

-printzipioa. Printzipio horien arabera, alderdiei dagokie prozesua sustatzea, eta, akzioa eta defentsa azaltzean zein egitateak alegatu eta frogak proposatzean, prozesuaren objektua zehaztea. Egin-eginean ere, kongruentzia-printzipioaren aginduz, jurisdikzio-organoek aintzat hartu behar dute objektu hori.

Zernahi gisaz, epaileari aitortu zaion protagonismoa dela eta, printzipio horiei ñabardura batzuk egin ohi zaizkie lan-prozesuan. Alderdiek dominium litisari eutsi arren, epaileari aitortutako ahalmenek asko mugatu dute printzipio esku-emailea: bada, epaileak ofizioz pila ditzake autoak, errekurtsoak eta betearazpenak (LPLren 29-33. art.ak, eta 36. art.), alderdiak ohartaraz ditzake demandan izan daitezkeen akats edo hutsuneen inguruan (LPLren 81.1 art.), demanda behin-behinean onar dezake (LPLren 81.2 art.), alderdiei, lekukoei zein adituei beharrezkoak iruditu zaizkien galderak egin diezazkieke (LPLren 87.3 art.), epaiketa eten dezaketen arrazoiak onar ditzake (LPLren 83.1 art.) edo hobeto epaitzeko eginbideak hartzea erabaki dezake (LPLren 88. art.).

Orobat, prozedurari dagokionez, sarritan aipatu da berezitasun garrantzitsuak daudela lan-prozesuan, hau da, jurisdikzio-jarduera gauzatzean.

Egin-eginean ere, betidanik izan ditu berezitasunak lan-prozesuan gauzatutako jurisdikzio-jarduerak. Azken buruan, berezitasun horiek guztiak legegileak dituen borondatearen ondorioak baino ez dira. Arean ere, lan-zuzenbidea ahalik eragingarriena izan dadin bermatzeko, legegileak nahi izan du lan-prozesua bizkorra, herritarrarengandik hurbilekoa eta formalismo gehiegirik gabekoa izatea. Esangura horretan, nabarmendu behar da, konstituzio-jurisprudentziak behin eta berriro azpimarratu duela lan-prozesuko arau eta printzipioen eta lanaren arau eta printzipioen arteko lotura, bai eta azken horien izaera konpentsatzailea ere17.

Lan-prozeduraren printzipioek definitu dituzte, hain justu ere, berezitasunok. Horrela, LPLren 74. art.ak jaso ditu printzipio horiek, eta ezarri du printzipiook bideratu behar dituztela lan-izaerako arau prozesalen interpretazioa eta aplikazioa: —Ahozkotasuna. Lan-prozeduran ahozkoak lehentasuna du idatzizkoaren gain. Demanda izan ezik, ahozkoak dira adiskidetze-ekitaldia, demandaren erantzuna, epaiketa eta, hala behar bada, epaia bera ere.

—Hurrentasuna. Alderdien oinarrizko jarduera prozesalak, batez ere, alegazioak eta frogak, epailearen aurrean egiten dira. Epaiketan buru izan den epaileak eman behar du epaia. Edozein arrazoi dela bide, epaileak ezin duenean epairik eman, epaiketa berriro egin behar da.

—Baterakuntza. Prozeduraren jarduerak egintza bakarrean gauzatzen dira (LPLren 85-87. art.ak). Aurretiazko arazoak, intzidente-arazoak eta 17

3/1983 KAEz geroztik errepikatu den doktrina, otsailaren 17ko EAO.

JURISDIKZIOAREN LAN-ARLOA

637

epaitu aurreko arazoak prozesuan eztabaidatzen dira eta epaian ebatzi, horretarako prozedura lokaberik eratu gabe (LPLren 4. art.). —Arintasuna. Lan-prozeduraren lege-arauketaren xedea da prozeduraren bilakaera bizkor eta azkarra izatea. Hori dela eta, legeak tresna juridiko anitz darabil, hala nola, epe laburrak, aldaezinak eta luzaezinak; epaileari eskumen zabalak aitortu zaizkio aurretiazko arazoak eta epaitu aurreko arazoak ebazteko; akatsak eta hutsuneak ongi daitezke; froga epaiketa-ekitaldian egin behar da; jurisdikzio-organoek ofizioz ezetsi behar dituzte prozesua luzatzeko egiten diren eskaerak, intzidenteak eta salbuespenak. —Doakotasuna. LPLren 74. art.ak jasotako printzipioen artean izan ez arren, doakotasuna lan-prozeduraren ezaugarrietako bat da. Horren xedea argia da, alegia, langileek eta horien parekoek prozesura jotzeko oztoporik ez izatea.

Egun, Doako Laguntza Juridikoari buruzko urtarrilaren 10eko 1/1996 Legearen 2. art.ak jaso du printzipio hori. Artikulu horren ariora, ÂŤlan-arloko jurisdikzioan laguntza hori izateko eskubidea dute langileek eta Gizarte Segurantzako onuradunekÂť18. Onura hori dute, berebat, auzian aritzeko behar adinako baliabide ekonomikorik ez dutela egiaztatu dutenek: kontzeptu hori 1/1996 Legearen 3. art.ak zehaztu du. Halaber, lege horrek arautu du, doako laguntza izateko eskubidea aitor dadin, erabili beharreko prozedura. Bestalde, onura horrek dakar, besteak beste, ofiziozko txandako abokatua izendatzeko eskubidea, eta errekurtsoak jartzeko behar diren gordailuak eta kontsignazioak salbuestea (cfr. 1/1996 Legearen 6. art.). Era berean, errekurtsoetan, onuradunak ezin dira prozesuko kostuak ordaintzera kondenatu (LPLren 233. art.).

Hala ere, kontuan hartu behar da, aipatu berezitasun horietarik asko desagertu egin direla edo, gutxienez, garai batean, berezitasunok lan-zuzenbide prozesala prozesu zibiletik bananduta eta modu bizkorragoan eratzeko zuten indarra galdu dutela. Egin-eginean ere, 2001. urte hasieran indarrean jarritako Prozedura Zibilaren Lege berriak, prozedura zibilari konponbide berriak eta aurrerakoiak ekarri dizkionak, erlatibizatu egin du lan-prozeduraren oinarri historikoa. Horrez gain, bi lege-gorputz horien arteko harmonizazio eskasaren ondorioz interpretazio-arazoak sortu dira.

5. PROZESUKO ALDERDIAK Legeak betekizun batzuk ezarri ditu lan-prozesuan alderdi izateko, hots, prozesu-gaitasuna, legitimazioa eta postulazioa. Jarraian aztertuko dira, banan-banan, betekizun horiek guztiak.

18 Aipamen hori esangura teknikoan ulertu behar da, estatutudun pertsonalak ez baitu eskubide hori (cfr., askoren artean, AGren 1996ko apirilaren 1eko eta 1997ko otsailaren 7ko epaiak, Ar. 2972 eta 1161).

638

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

5.1. Prozesu-gaitasuna Prozesuan izan behar den gaitasuna da prozesuko egintzak baliozkotasunez gauzatzeko gaitasuna. Lan-prozesuari dagokionez, gaitasun hori dute: a) Pertsona fisikoek. Ezgaiturik ez dauden adin nagusikoek eta hamasei urte baino gehiago eta hemezortzi baino gutxiagoko langile adingabeek, baldin eta azken horiek emantzipatuta badaude edo guraso, tutore zein euron kargua duen pertsona edo erakundearengandik kontratatzeko baimena jaso badute (LPLren 16. art.aren 1 eta 2. paragrafoak). Adingabeen eta ezgaituen ordez epaiketan agertu behar dira legez horien ezgaitasuna osatu behar dutenak (LPLren 16.4 art.). b) Pertsona juridikoek. Pertsona juridikoek baliozkotasunez eratu direnetik dute prozesu-gaitasuna, eta nahitaez ordezkari bidez jardun behar dute (LPLren 16.5 art.).

5.2. Legitimazioa Prozesurako gaitasuna dela-bide edozein prozesutan, abstraktuan, alderdi nor izan daitekeen jakin daiteke. Alabaina, legitimazioak zehazten du prozesu jakin batean nor den alderdi, epaileak autuaren gaineko eskumena izateko eta edukiaren inguruan erabakia hartzeko. Ildo horretatik doa, joan ere, LPLren 17.1 art. ondoko hau ezartzean: ÂŤEskubide subjektiboaren edo interes legitimoaren titularrek akzioak egikari ditzakete lan-arloko jurisdikzio-organoetanÂť. Behin hori ezarrita, artikulu horren arabera, ÂŤlangileen sindikatuak eta enpresaburuen elkarteak ere legitimatuta daude, eurei dagozkien ekonomia- eta gizarte-interesak defendatzekoÂť. Labur-zurrean esanda, prozesu jakin batean parte hartzeko, ez da nahikoa prozesu-gaitasuna izatea, hau da, epaiketan agertu denak nahitaez adierazi behar du, eskubide edo interes legitimo baten titularra dela (legitimazio aktiboa), eta beste batek duela urratutako eskubidea edo interesa konpontzeko betebeharra (legitimazio pasiboa).

Ohikoena da pertsona bakarrak izatea prozesuko partaidetza-mota bakoitza (aktiboa eta pasiboa). Nolanahi ere, gerta daiteke demandatzaile batzuk izatea (auzikidetza aktiboa) edo demandatu batzuk (auzikidetza pasiboa).

Egoera hori legeak ezar dezake (nahitaezko auzikidetza) edo alderdiek erabaki dezakete euren borondatez (borondatezko auzikidetza). Nahitaezko auzikidetza pasiboari helduz, garrantzitsua da lan-prozesuan eman den jurisprudentzia. Hurrean ere, jurisprudentzia horren xedea da prozesuan agertzeko deialdia jaso behar zutenek deialdirik jaso ez eta, ondorenez, esan dezaketena entzun gabe, horiek kondena ez daitezen bermatzea19.

19

1983ko uztailaren 12ko AGE, Ar. 3776.

JURISDIKZIOAREN LAN-ARLOA

639

5.3. Postulazioa Lan-prozesuan alderdiak euren kabuz ager daitezke jurisdikzio-organoan eta euren uziak defenda ditzakete prokuradore edo abokaturik gabe.

Orobat, euron ordezkaritza utz diezaiokete prokuradore, abokatu, gizarte gradudun zein eskubide zibilak oso-osoan egikari ditzakeen edozein pertsonari (LPLren 16. art.). Alderdietako batek erabaki duenean epaiketan agertzea, abokatuak lagunduta edo prokuradoreak zein gizarte gradudunak ordezkatuta, orduan beste alderdiari eman beharko dio horren berri, horrek gauza bera egin dezan eta desabantailarik izan ez dadin (LPLren 21. art.).

Bestalde, norberaren kabuz epaiketan agertzeko aukera lehen auzialdian baino ez da aplikatzen; errekurtsoetan nahitaezkoa da abokatuak parte hartzea (cfr. LPLren 21.1 art. a contrario eta 229. art.).

Batzuetan, legeak ezarri du ordezkari bidez jardutea, esate baterako, hamar pertsona baino gehiagok demanda jarri dutenean prozesu berean edo, autoak pilatzeagatik, prozesuak hamar demandatzaile baino gehiago ukitu dituenean. Horrelakoetan, legeak agindu du ordezkari erkidea izendatzea (LPLren 19. art.aren 1 eta 2. paragrafoak).

6. PROZESUKO EGINTZAK Prozesuko egintzen bidez gauzatzen da prozesua. Legeak arautu ditu egintzon egitura (betekizunak eta eragingarritasuna), eta arauketa horren xedea da segurtasun juridikoa eta, azken buruan, Konstituzioaren benetako babes judiziala lortzeko eskubidea bermatzea (EKren 24. art.).

Prozesuko egintzak gauzatzeko tokia. Prozesuaren gaineko eskumena duen jurisdikzio-organoaren jardun prozesalak organo horren egoitzan gauzatu behar dira. Alderdien idazkiak eta agiriak aurkeztu behar dira lan-arloko epaitegi eta auzitegietako erregistroetan (LPLren 44. art.). Idazki eta agiri horiek lan-arloko jurisdikzio-organoaren egoitzako guardiako epaitegian aurkez daitezke, hurrengo baldintza hauek betetzen direnean: 1. kasuan kasuko epaitegiak edo salak egoitza duen herriko guardiako epaitegian aurkeztea idazki eta agiriok, 2. epearen azken egunean eta lan-arloko jurisdikzio-organoaren erregistroa itxita dagoen orduetan aurkeztea, 3. hurrengo baliodun egunean interesatuak idazki eta agiriok aurkeztu dituela agerraraztea lan-arloko epaitegi edo salan20 (LPLren 45. art.). Idazkiak aurkezteko forma berezi horrek interpretazio-arazo asko sortu ditu, batez ere, forma hori ezartzea Konstituzioarekin bat ote datorren erabakitzeko. Interpreta20 Guardiako epaitegian aurkeztutako idazkiak eragingarritasuna izan dadin, nahitaezko betekizuna da hori (1998ko urtarrilaren 26ko AGE, AL, 1998, 21. zk.).

640

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

zio-arazo horiek behin betiko konponduta21, ostera, PZL onetsi zenetik hona, beste arazo batzuk sortu dira, PZLk guardiako epaitegietan idazkiak aurkezteko aukera ezabatu eta beste sistema bat ezarri baitu (cfr. PZLren 135. art.). AGk ezerezean utzi ditu horren inguruan eskezko doktrina judizialean agertu zalantzak; izan ere, bi manuen artean aurkakotasunik ez dagoenez gero, bi sistemek balio dute idazkiak eta agiriak aurkezteko, eta bi sistemak dira aplikagarri lan-prozesuan22.

Prozesuko egintzak gauzatzeko denbora. Prozesuko egintzak gauzatu behar dira egun eta ordu baliodunetan eta horiek egikaritzeko ezarri epean.

Oro har, egun baliogabetzat jotzen dira igandeak, jaiegunak eta abuztua.

Aitzitik, LPLren 43.3 art.ak ezarri du abuztuko egunak baliodunak direla prozesuko modalitate hauentzat: kaleratzeak, 50 eta 52. art.etako kontratu-azkentzeak, oporrak, hauteskundeak, gatazka kolektiboak, hitzarmen kolektiboak aurkaratzea, eta sindikatu-askatasuna eta osterantzeko oinarrizko eskubideak babestea. Baliodun orduak dira goizeko zortzietatik arratsaldeko zortziak arteko orduak.

Komunikazio-egintzak nabarmendu behar dira. Prozesuko egintzen artean «komunikazio-egintzak» nabarmendu behar dira, prozesuan alderdien defentsa-eskubiderako duten garrantzia dela-eta. LPLren 53. art.aren arabera, «egintzok gauzatu behar dira horiek eta horien oinarrizko inguruabarrak modu egokian jasotzea ahalbidetzen duten bide azkar eta eragingarrienak erabilita». Interesatuak epaitegiko edo auzitegiko egoitzan agertu badira, idazkariak bertan egingo ditu zitazioak, jakinarazpenak, epatzeak eta agindeiak. Bestela, ondore horietarako adierazi den egoitzara igorriko dira horiek guztiak (LPLren 55. art.).

Komunikazio-egintza horiek epaitegi edo auzitegiaren egoitzatik kanpo gauzatu badira, posta ziurtatuaren bidez, hartu izanaren adierazpenarekin egingo dira23. Hala ere, legeak ezarri du, komunikazioa egin daitekeela telegrafo-zerbitzuaren bidez edo testuak komunikatzeko zein igortzeko beste edozein bide erabilita, baldin eta interesatuek bideok erabiltzeko datuak eman badituzte (LPLren 56. art.)24. Komunikazioa ezin bada egin posta ziurtatuaren bidez, jakinarazpen bezala erabiliko da jasotzaileari zedula ematea, eta, hori absente izanez gero, hurbileneko ahaideari, senideari, enplegatuari, auzokideari edo finkako atezainari (LPLren 57. art.). Behin komunikazioa egitea ahaleginduta25, Otsailaren 15eko 44/1994 KAE, martxoaren 17ko EAO. 2001eko uztailaren 28ko AGA (Sala Nagusia) (Ar. 7015). 2001eko irailaren 27ko AGA, Ar. 8717.

23 1992ko ekainaren 22ko AGE, Ar. 4603.

24 2000-PZLz geroztik, kontuan hartu behar dira PZLren 162. art.ak jasotako bide telematikoak ere.

25 Hori erabil daitekeen «azken bidea» da (otsailaren 16ko 51/1994 KAE, martxoaren 17ko EAO).

21 22

JURISDIKZIOAREN LAN-ARLOA

641

interesatuaren egoitza ez bada jaso edo ezin bada jakin interesatua non dagoen, jakinarazpena, zitazioa edo epatzea ediktuen bidez egin daiteke (LPLren 59. art.).

Ezarritako forma-betekizunak bete ez eta arestian aipatu bezala gauzatu ez diren jakinarazpen, zitazio eta epatzeak (LPLren 58. art.), deusezak izateaz gain, ondorerik gabe geratuko dira, interesatuak horien berri duela agertu duenean izan ezik (LPLren 61. art.). Ondore gogor horren arrazoia ulertzeko, kontuan hartu behar da, konstituzio-jurisprudentziak behin eta berriro ezarri duela komunikazio-egintzen eta prozesuan defentsarik eza ez jasateko eskubidearen (EKren 24.1 art.) arteko lotura.

OINARRIZKO BIBLIOGRAFIA Lan orokorrak ALBIOL, I., ALFONSO, C., BLASCO, A., GOERLICH, J. M.: Derecho procesal laboral, Valentzia, Tirant lo Blanch, 3. arg., 2000; ALONSO OLEA, M., MIÑAMBRES, C.: Derecho procesal del trabajo, Madril, Civitas, 11. arg., 1999; BAYLOS, A., CRUZ, J., FERNÁNDEZ, M. F.: Instituciones de Derecho procesal laboral, Madril, Trotta, 2. arg., 1995; MONTOYA, A., GALIANA, J., SEMPERE, A.V., RÍOS, B.: Curso de procedimiento laboral, Madril, Tecnos, 5. arg., 1998; MONTOYA, A. eta beste batzuk: Comentarios a la Ley de Procedimiento Laboral, Iruñea, Aranzadi, 2000; MONEREO, J. L., MORENO, M. N., GALLEGO, A. J. (zuz.ak): Comentario a la Ley de procedimiento laboral, Granada, Comares, 2001; RÍOS, B., SEMPERE, A. V. (koord.): Incidencia de la LEC en el procedimiento laboral, Iruñea, Aranzadi, 2001; ZENBAIT AUTORE: «Número monográfico sobre procedimiento laboral y Ley de enjuiciamiento civil», in RL, 2001, 12. zk.

Monografiak ALONSO OLEA, M.: «Sobre la historia de los procesos de trabajo», in Revista de Trabajo, 1966, 15. zk.; CONDE MARTÍN DE HIJAS, V.: «Ambito social de la jurisdicción», in Comentarios a las Leyes laborales. La Ley de Procedimiento laboral, Madril, Edersa, 1990; CRUZ VILLALÓN, J.: «Constitución y proceso de trabajo», in REDT, 1989, 38. zk.; MARÍN JIMÉNEZ, R.: Los actos administrativos laborales y su control jurisdiccional, Madrid, CES, 2001; MARTÍNEZ EMPERADOR, R.: «La nueva organización jurisdiccional del orden social», in AL, 1989, I. bolumena; OLMEDA FREIRE, G. B.: La problemática delimitación de competencias entre el orden social y el contencioso-administrativo, Valentzia, Tirant lo Blanch, 2000; RIVERO LAMAS, J.: «Tutela jurídica de los derechos laborales en el ordenamiento español», in REDT, 1993, 57. zk.; VALDÉS DAL-RE, F.: «La nueva planta de la jurisdicción del orden laboral», in REDT, 1986, 28. zk.

Hogeigarren gaia

LAN-PROZESUA Laburpena: 1. Akzioak preskribatzea eta iraungitzea.—2. Prozesuaren aurreko fasea: 2.1. Aurretiazko adiskidetzea; 2.2. Aurretiazko administrazio-erreklamazioa.—3. Prestatze-egintzak.—4. Demanda, zuhurtziazko neurriak, akzioak eta autoak pilatzea: 4.1. Demanda; 4.2. Zuhurtziazko neurriak; 4.3. Akzioak eta autoak pilatzea.—5. Zitazioa eta adiskidetze judiziala: 5.1. Zitazioa; 5.2. Adiskidetze judiziala.—6. Epaiketa: alegazioak, frogaldia eta ondorioak: 6.1. Alegazioak; 6.2. Frogaldia; 6.3. Ondorioak.—7. Epaia.— 8. Aurkaratze-bideak: 8.1. Eskezko errekurtsoa; 8.2. Kasazio-errekurtsoa; 8.3. Doktrina bateratzeko kasazio-errekurtsoa; 8.4. Arau erkideak.—9. Epaiak betearaztea.—10. Prozesu arrunta eta modalitate prozesalak.

1. AKZIOAK PRESKRIBATZEA ETA IRAUNGITZEA Lan-arloko akzioak, gainerako akzioak bezala, epearen barruan egikaritu behar dira, denborak aurrera egin ahala eskubideak preskriba edo iraungi daitezkeelako (LEren 59. art.). Denbora hori, antolamenduko osterantzeko adarretan ez bezala, lan-zuzenbidean oso laburra izan daiteke.

Preskripzioak zein iraungitzeak xede bera dute: segurtasun juridikoa lortzea; eta biak zenbatzen hasten dira kasuan kasuko akzioa egikari zitekeenetik. Bata eta bestearen arteko desberdintasun nagusia da preskripzioa ope exceptionis gertatzen dela, eta iraungitzea, aldiz, ope legis. Bada, auzitegiek ezin dute preskripzioa ofizioz erabaki, hau da, demandatuak, demandari erantzutean, salbuespen gisa alegatu behar du preskripzioa prozesuan1. Iraungitzea, ordea, legearen indarrak eta auzitegiek ezartzen dute, hots, behin epea igarota, auzitegiek ofizioz adierazi behar dute iraungitzea, nahiz eta demandatuak ez alegatu ezer horren inguruan 2. Bestalde, iraungitze-epeak preskripzio-epeak baino laburragoak izateaz gain, epeok tratamendu desberdina dute, kasuan kasuko etete eta geldiarazteei dagokienez 3: salbuespenez bada ere, iraungitze-epea eten daiteke, eta ostera ere zenbatzen hasiko da geratu zenetik aurrera; aitzitik, preskripzio-epea erabat gelditzen da, egoera onuragarriagoa sortuz, hots, epea berriro hasieratik zenbatuko da. Jarraian jorratuko diren ideia horiek guztiak.

1 2 3

1994ko urriaren 5eko AGE, Ar. 7750.

1990eko urriaren 22ko AGE, Ar. 7706.

1988ko uztailaren 15eko AGE, Ar. 6149.

644

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

A) Preskripzioa LEren 59.1 art.ak jaso du lan-arloko akzioen inguruko preskripzioaren eta iraungitzearen erregela orokorra. Manu horren ariora, lan-kontratutik etorritako akzioak, epe zehatzik izan ezean, lan-kontratua amaitu eta urtebetera preskribatuko dira. Lan-esparruan, preskripzio-epe horrek lehentasuna du zuzenbide erkideko arau orokorren gainean4. Berebat, esangura zabalean interpretatu behar dira lan-esparruan sartu beharreko autuak —berbarako, kontratuaren aurreko autuak5—.

Erregela orokorra da epea zenbatzen hastea kontratua amaitu denetik.

Hala ere, LEren 59.2 art.ak ezarritako salbuespena dela eta, prestazio ekonomikoak eskatzeko akzioetan edo traktu bakarreko betebeharrak betetzeko akzioetan, urtebeteko epea zenbatuko da horiek eska daitezkeenetik.

Erregela berezi horrek ukitzen ditu, batez ere 6, alokairu-zorrak. Alokairu-zorrak preskribatuko dira horien sortzapena gertatu eta urtebetera, baina, LEren 59.1 art.ko erregela orokorra dela bide, preskripzio horrek ez du ukitu alokairu-zorren oinarri den eskubidea adierazteko akzioa 7.

KZren 1973. art.aren arabera, preskripzioa geldiaraziko da auzitegietan akzioa egikaritzeagatik, epaiketaz kanpoko erreklamazioa egiteagatik eta zordunak zorra aitortzeagatik. Prozesua hasi aurreko izapideen bidez ere gerta daiteke —gerogarrenean demandarik aurkeztu ez arren 8— epaiketan erreklamazioa egiteak dakarren preskripzioa geldiaraztea. Prozesua hasi aurreko izapide horien artean daude, besteak beste, adiskidetzea (LPLren 65.1 art.)9 eta aurretiazko erreklamazioa (LPLren 73. art.). Halaber, demanda aurkezteak preskripzioa geldiaraziko du, nahiz eta gerogarrenean akzioa-

1989ko urriaren 9ko AGE, Ar. 7139.

1996ko martxoaren 30eko AGE (Ar. 2503) eta 1997ko apirilaren 15eko AGA (Ar. 3201).

6 Beste gai batzuk ere uki ditzake, esate baterako, sailkapena egitean kontratua egin aurreko betebeharrak ez betetzea. Egin-eginean ere, ez-betetze hori eska daiteke kontratua egin eta hurrengo urtean: 1997ko martxoaren 17ko AGE, Ar. 2563. Gainera, kontuan hartu behar da, epai horrek prestazio ekonomikoak aipatu dituela. Bestela esanda, prestazio ekonomikoaren kontzeptua alokairuaren kontzeptua baino zabalagoa da, eta alokairu-izaerarik gabeko hartukizunak biltzen ditu. Hala ere, urtebeteko preskripzio-epea aplika dadin, nahitaezkoa da zenbatekoak lan-izaera izatea: esangura horretan, jurisprudentziaren arabera, epe hori ez zaie aplikatzen Gizarte Segurantzaren legeria bereziaren mende dauden Gizarte Segurantzako prestazio osagarriei (cfr. 1998ko ekainaren 13ko AGE, Ar. 7013).

7 Adibidez, beti eska daiteke antzinatasun jakin bat izateko eskubidea aitortzea, kontratua amaitu denetik hurrengo urtea arte. Edozelan ere, horri dagozkion zenbatekoak urtero preskribatuko dira (1989ko otsailaren 20ko AGE, Ar. 904). Gauza bera gertatzen da lanbide-kategoriaren aitorpenarekin: hori LEren 59.1 art.an oinarrituta eska badaiteke ere, ohiko lanbide-kategorian baino goragoko lanbide-kategorian eginkizunak gauzatzeagatik sortutako alokairu-aldea LEren 59.2 art.aren arabera preskribatzen da.

8 1994ko urriaren 26ko AGE, Ar. 9718.

9 2002ko abenduaren 2ko AGE, Ar. 1937/03.

4 5

LAN-PROZESUA

645

ri uko egin10. Orobat, izaera kolektiboko akzioa aurkeztu denean, objektu beraren gainean izan daitezkeen banakako akzioen preskripzioa geldiaraziko da11. Haatik, ez da preskripzioa geldiaraziko, egikaritutako akzioa ez denean zeharo berdina —epealdi desberdina aintzat hartu duelako12 edo izaera desberdina duelako 13—. Amaitzeko, preskripzio-epeak geldiaraz daitezke epaiketaz kanpoko erreklamazioak egiteagatik: gatazkaren objektuaren inguruan ukitutakoek egindako negoziazioak 14, enpresara zuzendutako gutunak15, lan-ikuskatzailetzan egindako salaketa 16 eta abar.

B) Iraungitzea Kaleratzearen aurkako —esangura zabalean interpretatuta17— edo aldi baterako kontratuak azkentzearen aurkako (LEren 59.3 art.) eta mugikortasun geografikoaren eta lan-baldintzen funtsezko eraldaketen gaian enpresaburuak hartutako erabakien aurkako akzioak —erabakiok aurkaratzeko erabili den prozedura gorabehera18— (LEren 59.4 art.) iraungitzen dira hogei egun balioduneko epean. Epe hori zenbatzen hasiko da, langilea kaleratu denetik, lan-kontratua azkendu denetik edo enpresaburuak mugikortasun geografikoaren zein funtsezko eraldaketaren inguruan hartu duen erabakia jaki1996ko irailaren 19ko AGE, Ar. 6576.

Besteak beste, AGren 1992ko martxoaren 25eko, 1998ko urriaren 21eko eta 2001eko ekainaren 13ko epaiak, Ar. 1873, 8911 eta 6296.

12 Epealdi jakin bateko alokairuak erreklamatzeak ez dakar beste epealdi batzuetako alokairuen inguruko preskripzioa geldiarazterik (1988ko uztailaren 5eko AGE, Ar. 5764).

13 Ildo horretatik, legearen araberako doktrinak behin eta berriro ezarri du, kategoria jakin bat aitortzeko, akzio adierazleak ez duela geldiarazten zerbitzuak emateagatik zor diren alokairuak jasotzeko akzio kondenatzailearen preskripzioa (beste askoren artean, 1995eko maiatzaren 8ko AGE, Ar. 3751). Gainera, alokairu batzuk jasotzeko asmoarekin egikaritutako uzi adierazleak ez du eragozten zor diren zenbateko jakinak preskribatzea (besteak beste, 1999ko irailaren 21eko AGE, Ar. 7535). Era berean, ez da onartu kaleratzearen inguruko akzioak alokairu-preskripzioa geldiaraztea (Kataluniako Auzitegi Nagusiaren 1998ko otsailaren 13ko epaia, Ar. 5705).

14 1998ko urriaren 21eko AGE, Ar. 8910.

15 1976ko maiatzaren 17ko AGE, Ar. 3264.

16 Andaluziako/Malagako Auzitegi Nagusiaren 1993ko otsailaren 8ko epaia, Ar. 714. Esangura horretan, loturaren izaera juridikoaren inguruan zalantzak zeuden autuan, Nafarroako Auzitegi Nagusiaren 1997ko azaroaren 28ko epaia, Ar. 3910. Aitzitik, horren aurka doa eta zuzenagoa dirudi, Aragoiko Auzitegi Nagusiaren 1998ko urriaren 28ko epaia, Ar. 3446.

17 Jurisprudentziak behin eta berriro ezarri du, kontzeptu hori aplikatu behar zaiola enpresaburuak hartutako erabaki azkentzaileak aurkaratzeko edozein bideri, nahiz eta erabaki hori formari dagokionez diziplinako kaleratzea izan ez (1990eko maiatzaren 11ko AGE, Ar. 4308).

Bazter utzi behar da LEren 50. art.aren arabera langileak egikari dezakeen akzio azkentzailea (1988ko abenduaren 22ko AGE, Ar. 9897).

18 Arean ere, LEren 59.4 art. aurkaratze kolektiboari ere aplikatzen zaio (1997ko martxoaren 14ko AGE —Ar. 2473— eta geroago eman diren beste epai asko, esaterako, 1999ko uztailaren 22ko AGE, Ar. 6165).

10 11

646

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

narazi eta hurrengo egunetik aurrera19. Era berean, langileak hogei eguneko epea du, lan-arloko epaitegian demanda aurkezteko, enpresaburuak jakinarazi dionetik ez datorrela bat zehaztutako ordutegiarekin eta LEren 37. art.aren 4 eta 5. paragrafoek aitortu eskubideez gozatzeko aukeratu aldiarekin (LPLren 138.bis art.). Kontuan har bedi, PZLren 135. art.ak —aplikazio ordeztailea duenak, ex LPLren 1. xed. gehi.— demandari baliozkotasun osoa aitortu diola, «baldin eta idazkiak aurkezteko epea noiz bukatu eta hurrengo egun balioduneko arratsaldeko hirurak arte, auzitegiko idazkaritzan nahiz, halakorik bada, erregistro nagusiko bulegoan edo zerbitzuan aurkeztu bada»20.

Iraungitzea eten daiteke ondore hori legeak ezarri duenean bakarrik eta, hain zuzen ere, legeak ezarri kasuetan. Bestela esanda, legeak ezarritako jardunetatik kanpo ez dago ondore etengarririk21. Etete-kasurik ohikoenak sortzen dira adiskidetzeko ahalegina egitean (LEren 59.3 art.; iraungitzea berriro zenbatzen jarraituko da adiskidetzea ahalegindu eta hurrengo egunean edo adiskidetzea aurkeztu eta hamabost egun «baliodun»22 igaro ostean, adiskidetzea egin gabe, LPLren 65.1 art.) eta aurretiaz Administrazioan erreklamazioa egitean (LPLren 73. art.) —horiek ondore etengarria dute, nahiz eta zenbait irregulartasun izan23—. Egoera horiekin pareka daiteke tartekaritza-konpromisoa ituntzea (LPLren 65.3 art.). Gisa berean, iraungitzea eten daiteke, ofiziozko abokatua izendatzea eskatu denean (LPLren 21.4 art.).

2. PROZESUAREN AURREKO FASEA Lan-prozesua demandarekin hasten da, baina prozesua baliozkotasunez era dadin, legeak, aurretiaz, prozesuz kanpoko mekanismo batzuk ezarri dizkie alderdiei, konponbidea lortu eta prozesua saihesteko. Prozesuz kan19 Aitzitik, LEren 59.4 art.ak ezarri 20 eguneko epea soil-soilik aplikatzen da, eraldaketa edo mugikortasun geografikoa argia denean, modu formalean egin delako. Aurkako kasuan, aurkaratzea prozedura arruntera bidali behar da, aipatu epea aplikatu gabe (2000ko apirilaren 10eko AGE, Ar. 3523).

20 2003ko otsailaren 26ko AGE. 21 1990eko abenduaren 12ko AGE, Ar. 9777. Horrela, prozesu aurreko zein prozesuko izapideren bat modu ezegokian egin denean, ez da iraungitzea etengo (hurrenez hurren, AGren 1990eko uztailaren 23ko eta urriaren 9ko epaiak, Ar. 6454 eta 7534).

22 AGren 1984ko maiatzaren 10eko eta urriaren 10eko epaiak, Ar. 3008 eta 5267.

23 Aurreko oharrean ikusi den bezala, legezko doktrina tradizionala oso murrizgarria izan arren, egungo jurisprudentziak onartu egin du iraungitzea etetea, besteak beste, eskumenik ez duen Administrazioan adiskidetzea eskatzeagatik (betiere, akzioa aurkeztu denean lurraldearen arabera eskumenik ez duen organoan, deklinatoria onartzearen ondorioz —LPLren 14.a art.—: 1996ko urtarrilaren 29ko AGE, Ar. 483; edota eskubiderik eza gorabehera, adiskidetzeak duen xedea lortu denean: 58/2002 KAE; legeak agindu aurretiazko erreklamazioa egin ez eta zalantzak daudenean jarraitu beharreko bidearen inguruan (1997ko uztailaren 18ko AGE, Ar. 6844) eta izapideak duen xedea betetzea lortu denean (2000ko irailaren 30eko AGE, Ar. 1444/2001).

LAN-PROZESUA

647

poko mekanismo horiek dira adiskidetzea eta aurretiazko administrazio-erreklamazioa.

2.1. Aurretiazko adiskidetzea Aurretiazko adiskidetzea prozesuaren aurreko jarduera da, eta horren xedea da prozesua baztertzea, auzia amai dadin inter partes akordioa lortuz. Salbuespenez landa (LPLren 64. art.), aurretiazko adiskidetzea nahitaezko jarduera da; izan ere, demanda ez da onartuko adiskidetzea ahalegindu dela dioen ziurtagiria erantsi ez bazaio (LPLren 81.2 art.).

LPLren 63. art.ak eta hurrengoek arautu dute aurretiazko adiskidetzea.

Labur bada ere, jarraian artikuluok ezarritako araubide juridikoa aztertuko da: 1. Adiskidetzea nahitaezkoa da lan-prozesu guztietan, baina izan badira salbuespenak: Gizarte Segurantzako prozesuetan, «ofiziozko prozesuetan», hauteskunde-prozesuetan, oporrak izateari buruzko prozesuetan, hitzarmen kolektiboak eta sindikatu-estatutuak aurkaratzeko prozesuetan, sindikatu-askatasuna edo oinarrizko beste eskubide batzuk babesteko prozesuetan24 eta, oro har, administrazio bidean aurretiazko erreklamazioa egitea agindu den prozesuetan (LPLren 64. art.).

2. Adiskidetze-organoa izan daiteke eginkizun horretarako beren beregi prestatutako Administrazio Publikoaren zerbitzua (Estatuaren Administrazioarena zein autonomia-erkidegoena, baldin eta horiei eskumen hori transferitu bazaie), edo LEren 83. art.ak arautu lanbidearteko akordioek zein hitzarmen kolektiboek ad hoc sortutako organoa.

3. Adiskidetzeko ahalegina hasiko da «adiskidetze-orria» aurkeztean.

Adiskidetze-orriak jaso behar ditu interesatuen datu pertsonalak eta lanbide-datuak, erreklamazioaren oinarri diren egitateak, data, eta sinadura.

Adiskidetze-orria aurkeztean, geldiarazi edo eten egingo da epeen zenbaketa. Epe horien zenbaketa ostera ere hasiko da adiskidetzeko ahalegina egin eta hurrengo egunean, adiskidetzea alferrikakoa izan bada, eta adiskidetze-orria aurkeztu zenetik hamabost egunera, adiskidetze-ekitaldirik ez bada egin (LPLren 65.1 art.).

4. Hurrengo urratsa alderdiak zitatzea da. Zitazioan adiskidetze-ekitaldiko tokiaren, egunaren eta orduaren berri eman behar zaie alderdiei. «Auzilariak nahitaez agertu behar dira» adiskidetze-ekitaldira (LPLren 66.1 art.), eurak joanda edo ordezkariaren bidez. Adiskidetze-ekitaldia eragin zuen 24 Konpontzeke dago oinarrizko eskubideak babesteko prozesuan adiskidetzerik ez ezartzea beste modalitate prozesal batzuetara hedatu behar den ala ez jakitea, LPLren 182. art. aplikatzeagatik eskubidea modalitate prozesal horietan babestu behar denean. Badirudi, urtarrilaren 29ko 10/2001 KAEk baiezko erantzuna eman diola arazo horri, baina autuaren berezitasunak eta ahobatekotasunik ezak eragotzi egin dute arazoari erabatekotasunez baiezko erantzuna ematea.

648

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

alderdia arrazoi zuzenik gabe agertu ez denean, adiskidetze-orria aurkeztu gabetzat joko da, eta jardunak artxibatu egingo dira (LPLren 66.2 art.).

Adiskidetze-ekitaldira agertu ez dena beste alderdia bada, adiskidetzeko ahalegina egin dela onartuko da, baina ondorerik gabe (LPLren 66.3 art.).

5. Adiskidetzeko ahalegina adostasunez amaituz gero, «adiskidetze-ekitaldian adostutakoak indar betearazlea izango du alderdien artean, epaileak edo auzitegiak hori berretsi beharrik gabe; orobat, adostutakoa epaiak betearazteko izapideen bidez gauza daiteke» (LPLren 68. art.). Dena dela, adiskidetzea aurkara daiteke, kontratuak deuseztatzen dituzten arrazoietan oinarritu eta deuseztasun-akzioa egikarituz (LPLren 67.1 art.). Adiskidetzea amaitu bada demandatua agertu gabe edo adostasunik erdietsi gabe, prozesuaren aurreko nahitaezko baldintza betetzat jo behar da, demanda baliozkotasunez jarri ahal izateko; horrenbestez, demandari erantsi behar zaio adiskidetze-ekitaldiaren ziurtagiria.

2.2. Aurretiazko administrazio-erreklamazioa Legeak prozesua hasi aurreko nahitaezko izapidea ezarri du, lan-enpresaburua Administrazio Publikoa denean (estatua eta beraren erakundeak, autonomia-erkidegoak, toki-korporazioak, erakunde autonomoak eta Gizarte Segurantzako erakundeak). Prozesuaren aurreko izapide horretan Administrazioari erreklamatu behar zaio gerogarrenean beraren aurka adieraziko den uzi prozesala (aurretiazko administrazio-erreklamazioa)25. Aurretiazko administrazio-erreklamazioak erakusten du Administrazioak norbanakoekiko harremanetan duen nagusitasuna, izapide horren bidez Administrazioa hobeto defenda daitekeelako. Bestalde, bat datoz aurretiazko administrazio-erreklamazioaren eta aurretiazko adiskidetzearen xedeak, alegia, gatazka konpontzea eta, ondorenez, prozesua baztertzea.

Aurretiazko administrazio-erreklamazioa egiteak geldiarazi egingo ditu preskripzio-epeak, eta eten iraungitze-epeak. Epeok berriro hasiko dira zenbatzen erakunde publikoak erabakia hartu duenean bakarrik —erakunde horrek esanbidez har dezake erabakia edo administrazio-isiltasunaren bidez hilabetea igaro ondoren— (LPLren 73. art.). Erakunde publikoak erabaki hori hartu arte ezin da demandarik jarri jurisdikzio-organo eskudunean.

Hala eta guztiz ere, konstituzio-jurisprudentziak ulertu du, aurretiazko erreklamazioa egiteko, izapidea baliozkotasunez bete dela, erreklamazioa aurkeztu denetik eta ahozko epaiketa egin arte, gutxienez, erreklamazio horri erantzuteko Administrazioari eman zaion hilabeteko epea igaro bada26.

25 Konstituzio Auzitegiak sarritan baieztatu du agindu horren konstituziotasuna: denen artetik, apirilaren 19ko 120/1993 KAE, maiatzaren 25eko EAO. 26 Apirilaren 19ko 120/1993 KAE, maiatzaren 25eko EAO.

LAN-PROZESUA

649

Legeak bi hileko epea ezarri du, demanda jartzeko, erreklamazioa ez denean onartu; behin epe hori igarota, demanda onartezina da. Kaleratze-akzioetan, ostera, epea hogei egunekoa da, eta zenbatzen hasiko da lana utzi denetik; hala ere, deskontatu behar da erreklamazioa egiteko erabili den denbora27 (LPLren 69.3 art.). Demandarekin batera aurkeztu behar da erreklamazioa onartu ez duen ebazpenaren kopia edo erreklamazioa aurkeztu dela egiaztatzeko agiria (LPLren 69.2 art.); alabaina, betekizun horren ez-betetzea ongi daiteke28.

Aurretiazko erreklamazioak, adiskidetzeak bezala, gerogarrenean gauzatuko den lan-prozesua baldintzatuko du: demandatzaileak erreklamazioan azaldutako uziak bakarrik egikari ditzake; Administrazioak ere bere erantzunean emandako arrazoiak bakarrik alega ditzake, eta, ezer ez bazuen erantzun, administrazio-espedientean alegatutakoak (LPLren 72. art.).

3. PRESTATZE-EGINTZAK Prozesua demanda aurkeztean hasi arren, legeak prozesua hasi aurretik hainbat jardun gauzatzeko aukera ezarri du prozesua prestatze-bidean. Jardun horiei prestatze-egintza edo, PZLren hitzak erabilita, aurretiazko eginbide deritze.

Jardun horiek epaileari eskatu behar zaizkio demanda aurkeztu aurretik, eta epaileak jardunok erabiliko ditu, beste alderdiak esan dezakeena entzun gabe; izan ere, oraindik beste alderdirik ez dago. Batzuetan, jardun horien xedea da demanda behar den moduan aurkeztea: beraz, legitimazio pasiboa zehaztasunez ezartzeko, demandatzaile izan nahi duenak organo judizialari eska diezaioke demandatua izango den pertsonak bere buruaren inguruko egitate batzuk adieraztea, baldin eta adierazpenok gabe ezinezkoa bada epaiketa hastea (LPLren 76.1 art.); eta, demanda behar den moduan oinarritzeko, demandatzaile izan nahi duenak organo judizialari eska diezaioke demanda jartzeko ezinbestekoak diren liburuak eta kontuak aztertzea edo beste edozein agiri kontsultatzea (LPLren 77.1 art.). Beste batzuetan, aldiz, jardunon xedea da denborak zailago edo ezinezko bihur ditzakeen frogak bermatzea: horrela, LPLren 76.2 art.ak demandatzaile izan nahi duenari eta ustez demandatu izango denari ahalbidetu die lekuko batzuen azterketa eskatzea, behar besteko arrazoi astunak daudenean uste izateko, gerogarrenean, ezinezkoa izango dela azterketa hori egitea. Lekuko horiek izan daitezke, besteak beste, adinean aurrera doazenak, hilzorian daudenak eta absente izango diren pertsonak, baldin eta doazen tokiarekin komunikazioak zailak edo ezinezkoak badira (LPLren 76.2 art.).

27 28

1993ko maiatzaren 25eko AGE, Ar. 4125.

Otsailaren 2ko 11/1988 KAE, martxoaren 1eko EAO.

650

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

4. DEMANDA, ZUHURTZIAZKO NEURRIAK, AKZIOAK ETA AUTOAK PILATZEA 4.1. Demanda Demanda da prozesua hasteko alderdiak egiten duen egintza formala. Demandarekin akzio-eskubidea egikaritzen da, eta demandara biltzen da auzi-jartzaileak (demandatzaileak) beste pertsona baten edo batzuen (demandatuaren) aurka duen uzi prozesala. Hortaz, demandak balio du, jurisdikzioaren jarduna eragiteko eta prozesuaren objektua zehazteko. Ildo horretatik, demandaren bidez prozesuaren objektua ezarriko zaio demandatzaileari —alegazio fasean edo ondorioen fasean ezin duelako funtsean aldatu demandan azaldutako uzia— zein epaileari —kongruentzia-printzipioaren mende jardun behar duelako—.

Demanda idatziz egin behar da, eta ondoko betekizun orokor hauek bete behar ditu (LPLren 80.1 art.): lehendanez, izendatu behar du zein organo judizialetan aurkeztu den. Bigarrenez, alderdiak identifikatu behar ditu: demandatzailea oso-osoan identifikatu behar du (izena, abizenak, NAN eta egoitza), bai eta, prozesuan parte hartzeko, deialdia jaso behar duten beste interesatu batzuk ere (demandatuak eta prozesuan alderdi izan daitezkeenak). Azken kasu horretan, egoitzaz gain, pertsona fisikoak badira, izena eta abizenak jaso behar ditu, eta, pertsona juridikoak badira, izendazioa. Hirugarrenez, egitateak oinarritu behar ditu, uzia oinarritu duten egitateen zerrendatze argi eta zehatza eginez. Laugarrenez, epaileari eskaera egin behar dio. Bosgarrenez, jakinarazpenak igortzeko egoitza aipatu behar du. Amaitzeko, data eta sinadura jaso behar ditu. Organo judizialari aurkeztu behar zaizkio jatorrizko demanda, eta demandatu eta interesatu bakoitzarentzat demandaren kopia bat, eta, horren premia izanez gero, beste kopia bat Fiskaltzarentzat (LPLren 80.2 art.).

Behin demanda jasota, epaileak demanda aztertu eta ondoko adierazpen hauetarik bat egin behar du: —Erabakitzeko eskumena duela eta demanda forma egokian aurkeztu dela uste duenean, demanda onartu egin behar du, probidentzia bidez.

—Gaia edo eginkizuna dela eta, eskumenik ez duela erabaki duenean, auto bidez demandatzaileari adierazi behar dio hori, baita non eta zer-nola egikari dezakeen bere eskubidea ere (LPLren 5.1 art.).

—Demandak akatsak edo hutsuneak dituela edo zehaztugabea dela erabakiz gero, epaileak irekiko ditu LPLren 81. art.ak jasotako epeak, horiek ongi daitezen; baina, epeak igaro badira akatsak ongitu gabe, demanda artxibatzea aginduko du29 (LPLren 81.1 art.).

29

Abenduaren 19ko 335/1994 KAE, 1995eko urtarrilaren 23ko EAO.

LAN-PROZESUA

651

4.2. Zuhurtziazko neurriak Kautelazko neurriak gainetik arautu dira lan-prozeduran. Gutxi dira, izan ere, horien inguruan LPLk ezarritako erregelak. Egin-eginean ere, soilik aipatu da, behin demanda aurkeztuta, epaileari hurrengo neurri hauek hartzea eska dakiokeela: —Epaiketa-ekitaldian gauzatu ezin diren frogak edo gauzatzeko oso zailak direnak aurretiaz egitea30 (LPLren 78. art.).

—Demandan erreklamatutakoa eta prozesuko kostuak ordaintzeko adinako ondasunak aurrearretaz enbargatzea demandatuari, demandatuaren jardunetatik ondoriozta daitekeenean beraren helburua dela kaudimengabe geratzea edo epaiaren eragingarritasuna eragoztea. Neurri hori agin dezake epaileak, ofizioz, alderdi interesatuak hala eskatuta, eta, erantzukizuna izan dezakeenean, Alokairuak Bermatzeko Funtsak eskatuta (LPLren 79. art.).

Egun, arauketa urri hori gaindi daiteke PZL modu ordeztailean aplikatuta. Bada, PZLk kautelazko neurri ugari jaso ditu (721. art. eta h.), eta badirudi horiek lan-prozeduran ere aplika daitezkeela.

4.3. Akzioak eta autoak pilatzea Prozesuaren ekonomia dela bide, legeak, oro har, ahalbidetu egin dio auzi-jartzaileari demandatu beraren aurka dituen akzio guztiak demanda berean pilatzea, nahiz eta titulu desberdinetan oinarritu (27.1 art.). Zenbait akzio, aldiz, erregela orokor horretatik kanpo dago. Salbuespen horien arrazoiak izan daitezke «akzioen garrantzi kualitatiboa, akzioen edukien arteko bateraezintasuna edo akzio horien izapideak egiteko berezitasuna»31. Akzio salbuetsien artean daude kaleratzearen ondoriozko akzioak (diziplinako kaleratzea, arrazoi objektiboen ondoriozko kaleratzea, kaleratze kolektiboa eta ezinbesteko kasu baten ondoriozko kaleratzea) eta langilearen borondatez kontratua azkentzeko akzioak, hauteskundeen inguruko akzioak, hitzarmen kolektiboak eta sindikatuen estatutuak aurkaratzeko akzioak, sindikatu-askatasuna eta gainerako oinarrizko eskubideak babesteko akzioak, eta Gizarte Segurantzako erreklamazioak, erreklamazio horiek oinarri bera dutenean izan ezik (LPLren 27.2 art.). Orobat, legearen arabera, organo judizialak autoak pilatzea erabaki dezake, ofizioz edo alderdiek hala eskatuta, demanda horietan akzio berdinak egikaritu badira demandatu beraren aurka, nahiz eta auzi-jartzaileak desberdinak izan (LPLren 29. art.).

30 Froga horien artean dago, esaterako, liburuak eta kontuak aztertzea (1993ko ekainaren 19ko AGE, Ar. 4768).

31 1994ko maiatzaren 6ko AGE, Ar. 6543.

652

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

5. ZITAZIOA ETA ADISKIDETZE JUDIZIALA 5.1. Zitazioa Demanda onartuta, organo judizialak adiskidetze- eta epaiketa-ekitaldiak gauzatzeko eguna eta ordua ezarri behar ditu, demanda aurkeztu eta hurrengo hamar egunetako epean ezarri ere (LPLren 82.1 art.). Horretarako, alderdiei kasuan kasuko «zitazio-zedulak» bidaliko dizkie. Demandatu, interesatu eta, behar izanez gero, Fiskaltzari zitazio-zedulekin batera demandaren eta osterantzeko agirien kopiak bidali behar zaizkie (LPLren 82.2 art.). Zitaziorik ez denean egin eta zitazioa akastuna denean edo hutsuneak dituenean32, jardunak deusezak izango dira, egoera horiek guztiek defentsarik eza dakartelako.

Demandatzailea ez bada agertu edo ez badu etetea justifika dezakeen arrazoi zuzenik alegatu, ulertu behar da demandari uko egin diola. Aitzitik, demandatua agertu ez bada, epaiketak aurrera egingo du, eta ez da adierazi behar demandatua auzi-iheslaria denik (LPLren 83. art.aren 1 eta 2. paragrafoak).

5.2. Adiskidetze judiziala Alderdiak prozesuan agertu direnean, ahozko epaiketa hasi aurretik eta nahitaez, organo judiziala «ahalegindu behar da alderdiak adiskidetzen; gainera, organo judizialak alderdiei euren eskubideen berri eman behar die, eta ezin du aurretik ezarri gerogarreneko epaiaren edukia» (LPLren 84.1 art.).

Horrenbestez, esan daiteke hori adiskidetzeko bigarren ahalegina dela, baina prozesuan bertan.

Adiskidetzeko ahalegina alderdien arteko akordioarekin amai daiteke edo ez. Akordioa dagoenean, hori aktan jaso eta bete egin behar da. Bete ezean, berriz, epaiak betearazteko izapidera joko da (LPLren 84. art.aren 2, 3 eta 4. zenbakiak). Hori gorabehera, epaileak ezets dezake alderdiek erabakitakoa, uste duenean hori alderdietako batentzat kaltegarria dela, edo horrek lege-iruzurra zein eskubideaz abusatzea dakarrela. Akordiorik ez dagoenean, besterik gabe, epaiketa-ekitaldia hasiko da.

6. EPAIKETA: ALEGAZIOAK, FROGALDIA ETA ONDORIOAK 6.1. Alegazioak Berez, epaiketa hasiko da demandatzaileak demanda berretsi edo zabaldu duenean. Hala ere, demandatzaileak ezin du funtsezko aldaketarik 32

AGren 1986ko azaroaren 3ko eta 18ko epaiak, Ar. 6252 eta 6468.

LAN-PROZESUA

653

egin (LPLren 85.1 art.). Demandatzaileak parte hartu ostean, demandatuak demanda erantzungo du, auzi-jartzaileak alegatutakoari baiezkoa edo ezezkoa emanez, eta egoki iruditzen zaizkion salbuespenak alegatuz. Demandatuak ezin du errekonbentziorik egin, hau da, ezin du demandatzailearen aurka uzirik azaldu epaiak ebatz dezan, prozesua hasi aurreko adiskidetzean edo aurretiazko erreklamazioa erantzutean ez badu azaldu errekonbentzioa egiteko asmorik duenik (LPLren 85.2 art.).

Epaileak edo auzitegiak erabakiko du alderdiek zenbat aldiz izan dezaketen hitza (LPLren 85.3 art.). Epaiketa ezin daiteke eten, ezta eztabaidatutako egitateen inguruan auzi kriminala dagoenean ere (LPLren 86.1 art.).

Salbuespenez, epaiketa eten daiteke, behar-beharrezkoak izan daitezkeen frogak gauzatzeko, epailea edo auzitegia egoitzatik kanpo atera behar denean soilik eta «frogok iraun bitartean» (LPLren 87.1 art.).

6.2. Frogaldia Alderdiek alegazioak egin ondoren, eurok proposatu eta organo judizialak onartutako frogak gauzatuko dira. Alderdiak lan-arloko prozesuan balia daitezke «legeak araututako frogabide guztiez», hitzak, irudiak eta soinuak erreproduzitzeko tresna mekanikoak barne. Edozelan ere, «alderdiak ezin dira baliatu, zuzenean edo zeharbidez, oinarrizko eskubideak edo askatasun publikoak urratuz lortu diren frogabideez» (LPLren 90.1 art.).

«Legearen» aipamenera bildu behar da Prozedura Zibilaren Legeak frogaren inguruan egindako arauketa. Lan-arloko arautegi prozesalak frogabideen inguruan erregela berezi batzuk bakarrik ezarri izan ditu, eta arautu gabeko aldeetan PZLra jo du. Bestalde, lan-arloko prozesuaren berezitasunon arrazoia zen prozesuko betekizunak izatea lan-prozesuaren ahozkotasun printzipioaren eta konplexutasunik ezaren araberakoak. Hori dela eta, 2000ko PZL berriak hemeretzigarren mendeko legeria prozesala ordeztearen ondorioz, LPLk jasotako arauketak garai batean zuen esangura galdu du.

Ondoko hauek dira LPLk jasotako erregela bereziak: —Badirudi, aitortza bidezko frogan —orain alderdien galdeketa deritzona—, lan-arloko arauek dagoeneko ez dutela zentzurik. Sasoi batean, posizioen plegurik ez onartzea eta, beraz, galderak ahoz egitea (LPLren 91.1 art.) lan-arloko prozesuaren berezitasuna zen, baina, egun, horrek ez du zentzurik, prozesu zibilean ere hori egiten baita. Halaber, PZLren 304 eta 307. art.ek ezarri eta zehaztu ere egin dute LPLk jasotako ficta confessio erregela.

—Lekuko bidezko froga gauzatuko da galdera eta birgalderen idazkirik aurkeztu gabe (LPLren 92.1 art.). Galderak eta birgalderak ahoz egin

654

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

behar dira. Horrez gain, lekukoak ezin dira tatxatu, eta alderdiek ondorioetan egin ditzakete bakarrik egoki iruditzen zaizkien oharrak, lekukoen inguruabar pertsonalen eta horien adierazpenen egiazkotasunaren gainean (LPLren 92.2 art.).

—Prozesura ekarri behar dira alderdienak izan eta, frogabide gisa proposatu ondoren, epaileak onartutako agiriak. Zama hori duen alderdiak aurkako alderdiaren frogak eragotz ez ditzan —nahikoa baita hark berari kalte egiten dion agiria ez ekartzea—, LPLren 94.2 art.ak ahalbidetu du frogatutzat jotzea agiri horietan oinarritutako alegazioak.

—Adituen bidezko frogan ez dira aplikatzen adituen izenak zakuratzeko erregela orokorrak (LPLren 93.1 art.). Alderdiak lan-prozesuan agertuko dira adituek lagunduta, aditu horiek alderdiok nahi dituzten irizpenak ekar ditzaten.

—Amaitzeko, LPLk ez du ezer jaso PZL berriak ezarri frogabide batzuen inguruan —azterketa judiziala, irudiak, soinuak eta fitxategi informatikoak erreproduzitzea eta abar—, baina frogabideok lan-arloko prozeduran ere erabil daitezke, PZLk ezarri erregelen arabera.

Gorago esan bezala (cfr. 19,4. gaia), lan-prozesuan epaileari ahalmen handiak aitortu zaizkio, eta hori, batik bat, frogaldian antzeman daiteke: 1. Epaileak erabaki behar du froga, eta alderdiek azaltzen dituzten galderak onartu ala ez. Alderdi proposatzaileak protesta dezake horiek ez onartzearen aurka. Horrelakoetan, gerogarrenean errekurtsoa jarri ahal izateko, aktan jasoko dira eskatutako galdera edo froga, horri ezezkoa eman dion ebazpena, ebazpen horren oinarriak eta protesta (LPLren 87.2 art.).

2. Epaileak egitateak argitzeko behar diren beste galdera egin diezazkieke alderdiei, lekukoei eta adituei (LPLren 87.3 art.).

3. Epaileak agin dezake auzitegiko medikuak prozesuan parte hartzea, adituen irizpena, hitzarmen kolektiboaren batzorde parekidearen txostena edo, sexuaren ondorioz bereizkeria izan dela azaldu denean prozesuan, erakunde publiko eskudunen irizpena (LPLren 93 eta 95. art.ak).

4. Orobat, behin epaiketa amaituta, eta epaia eman aurretik, epaileak zuhurtziarakotasunez33 erabaki dezake hobeto epaitzeko behar diren beste froga gauzatzea (LPLren 88.1 art.). Alderdiei parte hartzeko aukera eman behar zaie34 eta, hori dela bide, alderdiek idatziz egin ditzakete eginbideen emaitzei buruz egokiak deritzeten alegazioak eta balorazioak.

5. Amaitzeko, epaileak osotasunez balioetsi behar du gauzatutako froga. Horretarako, epaileak erabil dezake frogen legezko balorazioa, hori daErabaki hori ezin da kontrolatu errekurtso bidez (1991ko azaroaren 27ko AGE, Ar. 8417).

Alderdiei parte hartzeko aukerarik eman ezean, jardunen deuseztasuna adierazi behar da (1992ko martxoaren 2ko AGE, Ar. 1611).

33 34

LAN-PROZESUA

655

goenean, eta bere kritika zintzoa beti 35. Gainera, esanbidez adierazi behar ditu frogatutzat jo dituen egitateak36, bai eta ondorioak ateratzeko zer-nolako arrazoietan oinarritu den esan ere (LPLren 97.2 art.).

6.3. Ondorioak Froga gauzatu ondoren, alderdiek —lehenengo, demandatzaileak edo demandatzaileek eta, gero, demandatuak edo demandatuek— edo horien defendatzaileek zehatz eta ahoz azalduko dituzte euren ondorioak. Ildo horretatik, «demandan zein errekonbentzioan jaso oinarrizko aldeak eta eskaeren arrazoiak aldatu gabe», alderdiek zehaztuko dituzte erreklamatutako kopuru likidoak edo egindako eskakizuna (LPLren 87.4 art.). Alderdiek azaldutako ondorioekin nahikoa ez dela uste izanez gero, organo judizialak ostera ere eman diezaieke hitza alderdiei, «berak aipatuko dizkien zehaztasunen berri emateko edo horiek azaltzeko» (LPLren 87.5 art.).

Epaileak «epairako prest» esaldia adierazi duenean amaituko da epaiketa.

7. EPAIA Epaiketa amaituta, organo judizialak bost eguneko epean eman behar du epaia, azaldutako uzia ebatziz. Epaia berehala argitaratuko da, eta alderdiei zein euron ordezkariei jakinarazi behar zaie, hurrengo bi egunetan (LPLren 97.1 art.).

Epaia kongruentea izan behar da. Egin-eginean ere, epaiak jaso behar ditu demandaren bidez eta auzian azaldu gainerako uzien bidez eskatutako adierazpenak, eta auzian eztabaidatu diren alde guztien gaineko erabaki arrazoitua.

Epaiaren egiturak BJLOren 248.3 art.ak ezarritako ereduari jarraitu behar dio: —«Aurrekarietan» epaileak era egokian laburtu behar du eztabaidatu dena, eta esanbidez adierazi frogatutzat jo dituen egitateak, froga guztiak batera balioetsita (LPLren 97.2 art.). Deuseza da egitate frogatuen gaineko adierazpenik jaso ez duen epaia37; auzitegiek ofizioz egin dezakete deuseztasun-adierazpen hori. Halaber, epaia deuseztatu behar da, egitate frogatuen adierazpena nahikoa ez denean. Uste da, egitate frogatuen adierazpena ez dela nahikoa, goragoko auzitegiak ezin duenean ezaguera osoz adierazpenik egin eztabaidatutako autuaren inguruan 38.

35 36 37 38

1992ko ekainaren 10eko AGE, Ar. 4557.

1991ko urriaren 22ko AGE, Ar. 7668.

AGren 1989ko urriaren 13ko eta 1992ko maiatzaren 21eko epaiak, Ar. 7169 eta 4412.

1992ko urriaren 22ko AGE, Ar. 7668.

656

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

—«Zuzenbideko oinarrietan» epaileak balioetsi behar ditu alderdiek ezarri zuzenbideko aldeak, eta azaldu behar du epaitza emateko zer-nolako arrazoietan oinarritu den. Hori dela eta, autuari aplikatu zaizkion legeak eta doktrina adierazi behar ditu.

—Amaitzeko, «epaitza» behar bezala egon behar da oinarrituta (LPLren 97.2 art.), eta auzigai diren alde guztiak ebatzi behar ditu, alderdiak kondenatuz ala absolbituz. Kondena kopuru jakin bat ordaintzea bada, epaileak edo auzitegiak esanbidez zehaztu behar du hori, hau da, ezin du eginkizun hori betearazpenerako utzi (LPLren 99. art.). Bestalde, epaitzak adierazi behar du epaia irmoa den ala ez, eta, irmoa ez denean, epai horren aurka jar daitezkeen errekurtsoak, zein organotan jarri behar diren, horretarako dauden epe eta betekizunak eta egin beharreko gordailu eta kontsignazioak zein horiek egiteko modua (LPLren 100. art.)39.

Behin epaia argitaratuta, epaia aldaezina da, baina organo judizialak, epaia argitaratu eta hurrengo egun baliodunean, epaiak dituen kontzeptu ilunak argi ditzake edo hutsuneak bete (BJLOren 267.1 art.). Alderdiak eta Fiskaltzak ere eska dezakete alde horiek argitzea —izen egokia ez duen «argitzeko» errekurtsoa jarriz—, epaiaren jakinarazpena jaso eta hurrengo bi egunetan.

8. AURKARATZE-BIDEAK Aurkaratze-bideak dira legeak ezarritako prozedurak, alderdiak irmoak ez diren ebazpen judizialak eraldatu edo deuseztatzen ahalegintzeko. Nabari denez, bide horietara jo dezakete soil-soilik kasuan kasuko ebazpenen (kargen) ondorioz galerak jasan dituztenek40. Lan-prozesuan, argi eta garbi bereizten dira «konponbideak» eta «errekurtsoak». Konponbideak jartzen dira aurkaratutako ebazpena eman zuen organo berean, eta errekurtsoak, berriz, beste organo batean, alegia, goragoko eta desberdina den organoan.

Konponbideak probidentzien eta autoen aurka bakarrik jar daitezke, eta legeak «berrezartze-errekurtso» eta «erreguzko errekurtso» deritze. Berrezartze-errekurtsoa jarri behar da lan-arloko epaitegiek emandako probiden39 Informazio horri ezin zaio izaera lotesle eta eragozlerik eratxiki, ez baitu osatzen decisiuma (martxoaren 12ko 56/1991 KAE, apirilaren 16ko EAO). Informazio horren inguruko okerrak, ordea, ez luke eraginik izan behar norbanakoarengan eta, ondorenez, desenkusatzeko modukoa izan beharko litzateke (otsailaren 28ko 67/1994 KAE, martxoaren 24ko EAO).

40 Betekizun hori izan beharraren inguruan, ikus, denen artetik, 2001eko azaroaren 20ko AGE, Ar. 356/2002).

LAN-PROZESUA

657

tzien eta autoen aurka (LPLren 184.1 art.), eta erreguzko errekurtsoa Auzitegi Nagusien, Audientzia Nazionalaren eta Auzitegi Gorenaren Lan-arloko Salek emandako probidentzien eta autoen aurka (LPLren 185.1 art.). Hala ere, ezin dira bi errekurtso horiek jarri «gatazka kolektiboen inguruko prozesuetan eta hitzarmenak aurkaratzeko prozesuetan emandako probidentzien eta autoen aurka» (LPLren 184.3 eta 185.3 art.ak). Bi konponbide horiek bideratu behar dira, ex LPLren 186. art., PZLk berrezartze-errekurtsoaren inguruan ezarritakoaren arabera (451. art. eta h.).

Lan-prozesuan, errekurtsoen sistema bat dator prozesua eratzen duten printzipio orokorrekin, hots, ahozkotasunaren eta arintasunaren printzipioekin (ikus 19.4. gaia). Hori dela eta, prozesu zibilak duen bi auzialdiko sistemaren aldean, lan-prozesuak, tradizioari jarraituz, «auzialdi bakarra du».

Lan-prozesuan ez dago errekurtso arruntik (gora jotzeko errekurtsoa, kasu), soil-soilik aparteko errekurtsoak daude, eta legeak doi-doi ezarri ditu horiek jartzeko arrazoiak. Errekurtso horiek dira eskezko errekurtsoa, lan-arloko epaitegiek emandako ebazpenen aurka; kasazio-errekurtsoa, lehen auzialdian Auzitegi Nagusien eta Audientzia Nazionalaren Lan-arloko Salek emandako ebazpenen aurka; eta doktrina bateratzeko kasazio-errekurtso berezi-berezia.

Errekurtso horiei kexa-errekurtsoa gehitu behar zaie (LPLren 187. art.).

Kexa-errekurtsoak, aipatu errekurtsoei dagokienez, tresna-izaera du —beheragoko organoak eskezko errekurtsoa edo kasazio-errekurtsoa onartu ez badu, arazoa, hierarkiaren arabera, goragoko organora eramatea ahalbidetzen baitu—. Era berean, lan-prozesuan salbuespeneko errekurtso batzuk aplika daitezke, egoera batzuetan irmo bihurtutako epaiak aurkaratzea ahalbidetuz: auzi-iheslaria entzuteko errekurtsoa (LPLren 183. art.) eta berrikusteko errekurtsoa (LPLren 234. art.). Dena dela, aipatu azken hiru errekurtsoak —salbuespenak salbuespen, auzi-iheslaria entzuteko errekurtsoarekin gertatu bezala— PZLren arabera bideratu behar dira. Hori dela eta, eskezko errekurtsoa, kasazio-errekurtsoa eta doktrina bateratzeko errekurtsoa jorratuko dira, horiek baitira erabilienak eta LPLk esanbidez araututakoak.

8.1. Eskezko errekurtsoa Eskezko errekurtsoa lan-prozesuko erakunde juridiko tipikoa da. Egiturari dagokionez, kasazio-errekurtsoaren antzekoa da. Aparteko errekurtsoa da, eta beraren xedea da Auzitegi Nagusietako Lan-arloko Salek euren mugabarruko lan-arloko epaitegiek emandako ebazpenak eraldatzea (LPLren 188.1 art.). Halaber, eskezko errekurtsoa jar daiteke merkataritzako epaileek eman ditzaketen auto eta epaien aurka, baldin eta mugabarru berean lan-zuzenbidea ukitu badute (KLren 15.5 azk. xed.).

658

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Ondoko hauek dira eskean errekurritzeko moduko ebazpenak: a) Hasteko, lan-arloko epaitegiek emandako ebazpenak. «Autuaren izaera edozelakoa izan daiteke» (LPLren 189.1 art.), baina badira bi salbuespen garrantzitsu: —Ezin da errekurtsorik jarri ondoko gai hauen inguruko prozesuetan emandako epaien aurka: oporrak, ordutegiaren zehaztapena, edoskitzearen ondoriozko baimenak izan beharreko iraupenaren zehaztapena, familia-arrazoien ondoriozko lansaio murrizketak, hauteskundeak, lanbide-sailkapena41, mugikortasun geografikoa eta lan-baldintzen funtsezko eraldaketak, eta zehapenak epaiketan aurkaratzeko, falta ez oso astun edo oso astunengatik, epaiketan baieztatu ez badira.

—Era berean, ezin da errekurtsorik jarri 1 803.04 euro baino auzi-kopuru txikiago duten erreklamazioen aurka —auzi-kopurua zehaztu behar da LPLren 190. art.ak ezarritakoaren arabera42—. Edonondik begira dakiola ere, batzuetan, auzi-kopurua gorabehera, eskezko errekurtsoa jar daiteke epai batzuen aurka: a) hurrengo gai hauek ukitzen dituztenak: kaleratzeak, gatazka kolektiboak, hitzarmen zein sindikatu-estatutuak aurkaratzea, eta sindikatu-askatasuna eta gainerako oinarrizko eskubideak babestea; b) Gizarte Segurantzaren eta langabeziaren ondoriozko prestazioak aitortu dituzten epaiak43 eta ezintasun-mailak ezarri dituztenak; c) modu nabarian edo frogatuan langile zein Gizarte Segurantzako onuradun asko ukitu dituzten epaiak44; d) prozeduraren oinarrizko hutsunea ongitzeko erreklamazioen inguruan emandako epaiak; e) epaitegien ratione materiae eskumena ebatzi duten epaiak (LPLren 189.1 art.).

Azken bi kasu horietan errekurtsoa jar daiteke errekurtso hori jartzea justifikatu duen autu zehatzaren aurka bakarrik, ez autuaren edukiaren aurka. b) Salbuespenez, onartu da lan-arloko epaitegiek emandako autoen aurka errekurtsoa jartzea (LPLren 189. art.aren 2, 3 eta 4. paragrafoak).

Horrelako errekurtsoen artean garrantzitsuenak dira ondoko hau ebatzi duten 41 Termino hori esangura zabalean interpretatu behar da (denen artetik, 1992ko uztailaren 15eko AGE, Ar. 5623). Epai horiek gerogarrenean pertsona asko uki ditzaketen arren, horien aurka ezin da eskezko errekurtsorik jarri (1992ko irailaren 28ko AGE, Ar. 6819).

42 2002ko apirilaren 8ko AGE, Ar. 5316.

43 Epai horiek dira prestazio jakin bat jasotzeko eskubidea aitortu edo ukatu dutenak, ez prestazioaren zenbateko ekonomikoaren gaineko eztabaida ebatzi dutenak (AGren 1993ko abenduaren 20ko eta 1994ko otsailaren 12ko epaiak, Ar. 9973 eta 1031).

44 Epaiak denak uki ditzan, nahitaezkoa da auzian ebatzitakoak izaera irekia izatea (esaterako, horixe gertatuko da, ebatzitakoa legea interpretatzeko autu juridiko hutsa denean) eta auziaren objektu den egitezko kasuak langile edo Gizarte Segurantzako onuradun asko ukitzea. Azken osagai hori modu sinesgarrian ezarri behar da, egitate hutsa delako (1994ko apirilaren 13ko AGE, Ar. 2993). Epaiketa-ekitaldian alegatu behar da denak ukitzea, baina egoera nabarietan ez da egiaztatu behar denak daudela ukituta (1999ko apirilaren 15eko AGE, Ar. 4417; gerogarrenean ere beste epai asko eman dira esangura horretan).

LAN-PROZESUA

659

autoen aurka jarritakoak: epaia betearazteko ebazpenen aurka jarritako berrezartze-errekurtsoa. Gainera, auto horiek ebatzi behar dituzte auzian eztabaidatu gabeko aldeak edo betearazpenaren aurka doazenak (LPLren 189.4 art.)45. c) Amaitzeko, eskezko errekurtsoa jar dakieke konkurtso-prozeduran merkataritzako epaitegiek lan-izaerako arazoak ebatziz eman dituzten autu eta epaien aurka (LPLren 189.5 art.).

Legeak ezarri ditu eskezko errekurtsoa jartzeko arrazoiak, errekurtso hori aparteko errekurtsoa baita. Ildo horretatik, LPLren 191. art.aren ariora, errekurtsoaren xedea izan behar da hurrengo arrazoi hauetako bat edo batzuk: a) prozeduraren arauak edo bermeak urratzea dela-eta defentsarik eza gertatu denean, autoak une horretan zuten egoerara lehengoratzea; b) agiri eta adituen bidezko frogetan oinarrituta, frogatutzat jotako egitateak berrikustea; c) arau substantiboen eta jurisprudentziaren aurkako arau-hausteak aztertzea.

Eskezko errekurtsoa jarriko dela iragarri behar da epaia jakinarazi eta hurrengo bost egunetan. Horretarako, nahikoa da alderdiak edo horren ordezkariak errekurtsoa jarriko duela adieraztea, aurkaratutako ebazpena eman zuen epaitegian (LPLren 192. art.). Alderdiak edo horren ordezkariak, epean eta forma egokian, errekurtsoa jarriko duela iragarri ostean, epaileak abokatu izendatuaren esku jarri behar ditu autoak, hurrengo egunean horiez ardura dadin eta hamar eguneko epean errekurtsoa jar dezan (LPLren 193.1 art.).

Errekurtsoa jartzeko idazkia aurkeztu behar da aurkaratutako ebazpena eman zuen epaitegian. Idazki horretan adierazi behar dira errekurtsoa jartzeko arrazoiak eta arrazoi horien oinarriak. Orobat, aipatu behar da zein diren ustez urratutako antolamendu juridikoko arauak edo jurisprudentzia, bai eta, frogatutzat jotako egitateak berrikus daitezen, zein diren aintzat hartu beharreko agiriak eta adituen ekarpenak ere (LPLren 194. art.).

Behin errekurritutako alderdiei errekurtsoa helarazita, alderdi horiek aurka egiteko, epaitegiak Auzitegi Nagusiko Lan-arloko Sala eskudunaren esku utzi behar ditu autoak (LPLren 195. art.). Errekurtsoa onartuz gero, Sala horrek, lehenengo, epaia eman behar du, hamar eguneko epean, eta, gero, autoak epaitegira itzuli behar ditu, epaitzaren edukia zer-nolakoa izan eta autoak berrezar edo betearaz daitezen (LPLren 199 eta 200. art.ak).

8.2. Kasazio-errekurtsoa Kasazio-errekurtsoa jarri behar da Auzitegi Gorenaren Lan-arloko Salan (IV. Sala), eta horren xedea da Auzitegi Nagusien eta Audientzia Nazionala45 Manu horren interpretazioa zaila denez gero, jurisprudentziak behin eta berriro egin ditu interpretazioak, hori argitu nahian. Arlo horretan nabarmendu behar da 1997ko otsailaren 24ko AGE, Ar. 1887.

660

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

ren Lan-arloko Saletako ebazpenak berrikustea, legeak ezarritako arrazoietan oinarrituta (LPLren 203. art.).

Ondoko hauek dira errekurtso horren bidez aurkaratzeko moduko ebazpenak: —Lehendanez, Auzitegi Nagusietako eta Audientzia Nazionaleko Lan-arloko Salek auzialdi bakarrean emandako epaiak, kontuan hartu gabe auziaren izaera eta kopurua. —Bigarrenez, Sala horiek erreguzko errekurtsoak ebazteko emandako auto batzuk (LPLren 204. art.).

Legeak zehatz ezarri ditu kasazio-errekurtsoa jartzeko alega daitezkeen arrazoiak, kasazio-errekurtsoa aparteko errekurtsoa delako: a) jurisdikzioa gauzatzean, abusuz, gehiegikeriaz zein gutxiegikeriaz jardutea; b) eskumenik eza edo prozedura desegokia; c) epaiketaren oinarrizko formak urratzeagatik, defentsarik eza sorraraztea46; d) froga balioestean okerra izatea, autoetan dauden agirietan oinarrituta, e) eztabaidatutako autuak ebazteko aplikatu behar diren antolamendu juridikoko arauak 47 zein jurisprudentzia urratzea (LPLren 205. art.).

Epaia jakinarazi denetik, hamar eguneko epean prestatu behar da errekurtsoa. Horretarako, errekurtsoa jarri duen alderdiak bi aukera ditu: aurkaratutako ebazpena eman zuen Salan ager daiteke edo bertan idazkia aurkez dezake (LPLren 206. art.). Errekurtsoaren forma eta edukiaren gaineko betekizunak betez gero, Salak probidentzia eman behar du. Probidentzia horren bidez, errekurtsoa prestatutzat jo eta alderdiak epatuko dira, Auzitegi Gorenaren 4. Salan agertzeko, hamabost edo hogei eguneko epean, alderdiok penintsulan bizi diren ala ez kontuan hartuta (LPLren 207. art.).

Auzitegi Gorenaren IV. Salak autoak jaso ondoren, alderdi errekurtsogilearen esku jarri behar ditu horiek, alderdi horrek hogei eguneko epean errekurtsoa jar dezan (LPLren 210. art.). Behin errekurtsoa jarri eta onartuta, errekurtso hori helarazi behar zaie agertutako osterantzeko alderdiei, hamar eguneko epean aurkara dezaten, eta Fiskaltzari, txostena egin dezan (LPLren 212. art.). Ikustaldia amaitu zein bozketa egin eta hamar eguneko epean, Salak epaia eman behar du, errekurtsoari oniritzia ala gaitziritzia emanez.

Errekurtsoari oniritzia eman badio, errekurtsogileari itzuli behar zaizkio gordailuan utzitako kopuruak eta egindako kontsignazioak (LPLren 214. art.).

46 Arrazoi horretan garrantzitsuena ez da prozedura urratzea, ezpada defentsarik eza sorraraztea (1993ko uztailaren 13ko AGE, Ar. 5673). Dena den, jurisprudentziak behin eta berriro ezarri du, arrazoi horrek aurrera egin dezan, nahitaezkoa dela aurretiaz protesta egitea (denen artetik, 1991ko azaroaren 27ko AGE, Ar. 8417).

47 Arau horien artean dago, nola ez, hitzarmen kolektiboa, baldin eta estatutu-izaerakoa bada (denen artetik, 1999ko azaroaren 2ko AGE, Ar. 9183).

LAN-PROZESUA

661

Errekurtsoari gaitz iritziz gero, ostera, errekurtsogileak kopuru horiek galduko ditu (LPLren 215. art.). Kongruentzia-printzipioa dela eta, errekurtsoari oniritzia eman dion epaiaren edukia bat etorri behar da ebazpena aurkaratzerakoan alegatutako arrazoiarekin (ikus LPLren 213. art.).

8.3. Doktrina bateratzeko kasazio-errekurtsoa Lan-arloko jurisdikzioaren egiturak lan-izaerako arauen aplikazio homogeneoa eragotz dezakeenez, aplikazio homogeneo hori bermatzeko, ezarri da doktrina bateratzeko kasazio-errekurtsoa. Hain justu ere, errekurtso horren xedea da doktrina bateratzea eta horrekin bat datorren jurisprudentzia eratzea, Auzitegi Nagusietako Lan-arloko Salek eskean emandako epaien artean edo epai horien eta Auzitegi Gorenaren laugarren Salak emandakoen artean kontraesanak daudenean. Doktrina bateratzeko kasazio-errekurtsoak arintasun-printzipioa ukitzen du, gatazka azaltzeko hirugarren aukera ahalbidetzen duelako. Hori dela eta, Espainiako jurisprudentziak modu oso murrizgarrian interpretatu ditu errekurtso hori egiteko betekizunak48.

Doktrina batera dadin, errekurtsoa jar daiteke Auzitegi Nagusietako Lan-arloko Salek emandako epaien aurka, baldin eta horiek kontraesanak badituzte, Sala beraren epaiekin, Auzitegi Nagusietako Lan-arloko beste Sala batzuek emandako epaiekin edo Auzitegi Gorenaren Laugarren Salak emandako epaiekin (LPLren 217. art.). Auzitegi Nagusiko Lan-arloko Salek emandako epaiak, kontrara, ezin dira alderatu Konstituzio Auzitegiak, desagerrarazitako Lan Auzitegi Zentralak49, Audientzia Nazionalak50 edo Auzitegi Gorenaren beste Sala batzuek emandako epaiekin 51. Hasieran ez zen onartu kontraesana oinarritzea autu beraren gaineko izaera desberdineko epaietan (banakakoak eta kolektiboak)52, baina jurisprudentziak oraintsu aldatu du irizpide hori53.

Jurisprudentziaren ariora, epai batek beste batzuekiko kontraesanak dituela esan ahal izateko («alderatutako» epaia), epai horiek irmoak izan behar dira54. Bestalde, kontraesan hori izan dadin, legeak agindu du nahitaezkoa dela elkarren artean alderatutako epaietan «auzilari berberek parte hartzea edo auzilari desberdinek, baina haien egoera berdinean daudenak» Denen artetik, 1994ko urtarrilaren 21eko AGE, Ar. 361.

1993ko urtarrilaren 15eko AGE, Ar. 92.

50 1991ko martxoaren 22ko AGE, Ar. 1892.

51 Denen artetik, 1991ko urtarrilaren 17ko AGE, Ar. 59.

52 Denen artetik, 2000ko urtarrilaren 31ko AGE, Ar. 1321.

53 2000ko uztailaren 14ko AGE (Ar. 8196) eta gerogarrenean emandako beste epai batzuk: AGren 2000ko urriaren 5eko eta azaroaren 14ko epaiak, Ar. 8667 eta 10287.

54 Denen artetik, 1994ko martxoaren 15eko AGE, Ar. 2354.

48 49

662

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

eta epai horiek ÂŤegitate, oinarri55 eta uzi56 ia-ia berdinak izan arrenÂť57, ebazpen desberdinak jasotzea (LPLren 217. art.).

Errekurtsoa prestatu behar da, eskezko epaia eman zuen Auzitegi Nagusiaren Lan-arloko Salari idazkia zuzenduz, eta aurkeztu behar da epaia jakinarazi zenetik hamar eguneko epean. Idazkia abokatuak sinatuko du, eta horretara bilduko da alderdiak errekurtsoa jartzeko duen asmoa. Amaitzeko, idazkian azaldu behar dira, labur bada ere, errekurtsoa jartzeko betekizunak (LPLren 219. art.). Hortaz, idazkian identifikatu behar da kontraesanaren oinarrizko gunea, edo kontraesan hori zein epaiekin gertatu den esan. Egin-eginean ere, gerogarrenean, epai horiek ekarri behar dira errekurtsoa jartzeko idazkira58.

Auzitegi Nagusiaren Salak errekurtsoa prestatzea onartuz gero, alderdiak epatuko ditu, Auzitegi Gorenaren Laugarren Salan agertzeko, hamabost edo hogei egun balioduneko epean, kontuan hartuta penintsulan bizi diren ala ez. Errekurtsoa prestatu zuen alderdiak hogei eguneko epea du, errekurtsoa jartzeko59, epatze datatik hasita. Gainera, aldi berean egiten dute aurrera AGren Laugarren Salan agertzeko eta errekurtsoa jartzeko epeak60.

Errekurtsoa jartzeko idazkiak jaso behar ditu alegatutako kontraesanaren aipamen zehatza eta horren inguruabarrak. Horretarako, errekurtsoarekin batera ekarri behar da kontraesaneko epaien kopia ziurtatua, eta errekurtsoak oinarritu behar ditu aurkaratutako epaiak gauzatutako arau-haustea, eta zuzenbidea interpretatzean eta jurisprudentzia eratzean izan beharreko batasuna urratzea (LPLren 222. art.). Bada, errekurtsoa behar bezala jartzeko, ez da nahikoa erreferentzia gisa balio duen epaia aipatze hutsa edo doktrinen arteko konparazio abstraktua egitea. Haatik, arrazoiketa zehatza egin behar da, hau da, agerian ipini behar da alderatutako autuen arteko berdintasuna, bai eta epaiek jaso duten kontraesana ere 61.

Behin errekurtsoa onartuta, Salak errekurtsoa jartzeko idazkia helarazi behar die bertaratutako alderdiei, hamar eguneko epean hori aurkara dezaten, eta Fiskaltzari, errekurtsogilea ez bada, txostena egin dezan (LPLren 224. art.). Autoak itzuli direnean, Salak eguna ezarriko du, bozketa egiteko eta epaitza emateko. Bozketa egin eta biharamunetik zenbatzen hasita, Salak hamar eguneko epean emango du epaia (LPLren 225. art.).

1991ko abenduaren 18ko AGE, Ar. 9083.

1994ko uztailaren 8ko AGE, Ar. 6553.

57 Ikus doktrina orokorra 1991ko urtarrilaren 17ko AGEn, Ar. 59.

58 Denen artetik, 1994ko otsailaren 4ko AGE, Ar. 799.

59 Egun baliodunak eta baliogabeak zehaztuko dira auzitegi eskudunaren egoitzan aplikatutako erregelen arabera, kasuan kasuko jarduera prozesala aintzat hartuta; beraz, kasu honetan AGren erregelak aintzat hartuta, ikus 2002ko uztailaren 16ko AGA, Ar. 7661.

60 1992ko maiatzaren 6ko AGE, Ar. 3513.

61 Ikus, beste askoren artean, 1991ko abenduaren 17ko AGE, Ar. 9077.

55 56

LAN-PROZESUA

663

Epaiak errekurtsoari oniritzia emanez gero, kasazioa gauzatu eta deuseztatu egingo du aurkaratutako epaia, eta autuaren edukia ebazteko beste epai bat emango da, alegia, doktrina batuari jarraitzen diona. Bestela esanda, epai berriak ukituko ditu aurkaratutako epaiak sortutako egoera juridikoak. Aitzitik, epaiak errekurtsoari gaitziritzia emanez gero, berretsi egingo da eskean emandako epaia, eta alderdi errekurtsogileak, gordailuan utzitako kopuruak eta egindako kontsignazioak galdu ez ezik, prozesuko kostu gisa alderdi errekurrituaren abokatuaren zerbitzu-sarien gaineko zama ere izango du (LPLren 226. art.).

8.4. Arau erkideak Gainera, badira eskezko errekurtsoaren, kasazio-errekurtsoaren eta doktrina bateratzeko errekurtsoaren inguruko arau erkideak ere. Lehendabizi, errekurtsoetan nahitaezkoa da abokatuak parte hartzea, LPLren 229 eta 230. art.ek ezarritakoaren arabera. Bigarrenez, errekurtsoa jartzeak kostuak sor ditzake —zehatzago esanda, aurkako alderdiak ordaindu behar dituen abokatuaren zerbitzu-sariak—, eta horiek ezarri behar zaizkio alderdi errekurtsogileari62, prozesua galdu duenean eta LPLren 233. art.ak ezarri kopuruan, baldin eta doako laguntza juridikorako eskubiderik ez badu. Hirugarrenez, errekurtsoak duen aparteko izaerarekin bat etorriz, LPLren 231. art.ak asko mugatu du izapide honetara egitate zein agiri berriak ekartzeko aukera.

Halaber, nabarmendu behar da, betekizun bereziak daudela errekurtsoa jartzeko, errekurtso-sistemaren erabilera serioa bermatu eta prozesua luzatzeko helburua saihets dadin. Bada, kopuru finkoa gordailatu behar da eta kondenaren zenbatekoa kontsignatu —hala ere, beste aseguru-sistema batzuk ere erabil daitezke—. Gordailatzea LPLren 227. art.ak arautu du: errekurtsogileak egin behar du gordailuaren ordainketa (salbu eta doako justiziaren onuraduna denean edo 4. paragrafoak jasotako zerrendan dagoenean), eta ordaindu beharreko kopurua aldakorra da, jarritako errekurtsoaren araberakoa delako. Errekurtsoa jartzean edo prestatzean gordailatzea ez egiaztatzea ongitzeko moduko akatsa da.

Amaitzeko, askozaz garrantzitsuagoa da LPLren 228. art.ak araututako kondena-kopurua kontsignatzea. Manu horren ariora, zenbateko bat ordaintzeko epai kondenatzailearen aurka errekurtsoa jarri nahi duenak, aurretiaz doako laguntza juridikorako eskubiderik aitortuta izan gabe, egiaztatu beharko du, eskezko errekurtsoa jarriko duela iragartzean edo kasazio-errekurtsoa prestatzean, kondenaren kopurua kontsignatu duela, edo kopuru 62 LPLren 233. art.ak prozesua galdu duen alderdia aipatu arren, jurisprudentziak ezarri du alderdi hori errekurtsogilea izan behar dela (cfr., besteak beste, 1995eko ekainaren 26ko AGE, Ar. 5364).

664

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

horren ordez banku-abal solidarioa aurkeztu duela; erregela bereziak daude kondenaren kopurua bermatzeko, kondenara biltzen direnean Gizarte Segurantzako prestazioen ordainketak (cfr. LPLren 192. art.). Ezin da errekurtsoa onartu kondena aseguratzeko betekizuna garaiz ez bada bete. Berebat, ez-betetze hori ezin da ongitu gerogarrenean egindako aseguratzearekin.

Egia esan, inguruabar horrek zaildu egiten du ukitutako subjektuak (gehienetan, enpresaburuak, baina ez beti) legeak ezarritakoaren ariora duen errekurtsoa jartzeko eskubidea (EKren 24.1 art.). Konstituzio-jurisprudentziak betekizun horren konstituziotasuna onartu arren 63, malgutu egin du, eta, salbuespenez bada ere, beste berme-mota batzuk onartu ditu64. Halaber, KAren jurisprudentziak onartu egin du garrantzi txikiko akatsak ongitzeko aukera; izan ere, egun, LPLk (cfr. LPLren 193.3 eta 207. art.ak) jaso du aukera hori (kopuruaren inguruko akatsak).

9. EPAIAK BETEARAZTEA Ebazpen judizialak borondatez bete ez direnean, ukitutako alderdiak ostera ere jo dezake organo judizialetara bere eskubidea bete dadin, hots, epai bidez aitortutako uzia bete dadin. Arean ere, Konstituzio Auzitegiak adierazi duenez, epaiak betearazteko eskubideak osatu egiten du benetako babes judiziala lortzeko eskubidearen oinarrizko edukia 65.

Betearazpena aipatzean, batik bat, behin betiko betearazpenaz hitz egiten da, hau da, epai irmoen betearazpenaz —hots, epai horien aurka errekurtsorik ezin daitekeenean jar— edo, hala denean, errekurritutako epaietan emandako ebazpen aurkaratu gabeen betearazpenaz (LPLren 235 eta 240. art.ak). Betearazpena erabaki behar du autua auzialdian ebatzi duen organo judizialak (LPLren 235. art.) (konkurtsoa dagoenean izan ezik, halakoetan Konkurtso Legeak araututakoa aplikatuko baita). Organo horrek alderdiak hala eskatuta jardungo du, ofiziozko prozeduretan izan ezik (LPLren 237. art.). Epaiak betearazteko prozesu zibilean bezala, bete gabeko epaia da betearazpenaren izapideak egiteko behar den titulu betearazlea. LPLren 239.1 art.aren arabera, «behin betearazpena hasita, organo judizialak ofizioz bideratuko du hori, epaiak ezarritakoa zehatz-mehatz betez».

Betearazpen-jardueraren xedea da, batez ere, kondenatuaren ondasunak aurkitzea (LPLren 248. art.), horiek enbargatzea (LPLren 252. art.) eta Ikus, askoren artean, urtarrilaren 25eko 3/1983 KAE. Ondore horietarako hipoteka-bermea ematea onartzearen inguruan, ikus urtarrilaren 27ko 30/1994 KAE. Geroago, KAren jurisprudentziak doktrina horren salbuespen-izaera azpimarratu du (martxoaren 13ko 64/2000 KAE).

65 Apirilaren 8ko 73/1991 KAE (1991ko maiatzaren 14ko EAO) eta ekainaren 14ko 194/93 KAA (1993ko uztailaren 19ko EAO).

63 64

LAN-PROZESUA

665

diru bihurtzea (LPLren 261. art.), lortutako kopuruarekin epaiketaren objektu nagusiari, korrituei eta prozesuko kostuen ordainketari aurre egiteko (LPLren 266. art.).

Behin betiko betearazpenarekin batera, LPLk luze eta zabal arautu du behin-behineko betearazpena. Behin-behineko betearazpena gertatzen da auzia behin betiko ebatzi arren, horren aurkako errekurtsoa jar daitekeenean. Betearazpen horren bidez, errekurtsoaren izapideak egin bitartean, aurkaratutako epaiak aitortutako zenbatekotik zati bat jasoko du langileak. Betearazpen hori eska dezake alderdi interesatuak, epaia eman zuen organo judizialean, LPLren 287. art.ak eta hurrengoek ezarritakoaren ildotik edo, horrela egin ezean, legeria prozesal zibilak ezarritako forma eta baldintzetan (LPLren 303. art.).

Behin-behineko betearazpenean emandako ebazpenen aurka berrezartze-errekurtsoa eta erreguzko errekurtsoak bakarrik jar daitezke (LPLren 302. art.)66.

10. PROZESU ARRUNTA ETA MODALITATE PROZESALAK Amaitzeko, kontuan hartu behar da, aurretik azaldutako gehiena prozesu arruntaren bidez bideratutako lan-prozesuan oinarritzen dela. Halaber, LPLk prozesua bideratzean berezitasunak dituzten modalitate prozesal batzuk ezarri ditu, II. tituluan.

Ezbairik gabe, ezinezkoa da modalitate prozesal horiek guztiak zehatz-mehatz jorratzea, baina garrantzitsuenak aurreko gaietan aztertu dira. Hori dela eta, orain, nahikoa da prozesuok gai oso desberdinen gainekoak direla nabarmentzearekin. Batzuetan, banakako izaera dute: kaleratzeak, zehapenak eta horiei lotutako gaiak (103. art. eta h.; cfr. 15. gaia), oporrak (LPLren 125 eta 126. art.ak), lanbide-sailkapena (137. art.), mugikortasun geografikoa eta funtsezko eraldaketak (138. art.; cfr. 10. gaia), edoskitzearen ondoriozko baimenak eta lansaioaren murrizketak familia-arrazoiengatik (LPLren 138.bis art.). Beste gai batzuk, aldiz, izaera kolektiboa dute: hauteskundeak (127. art. eta h.; cfr. 4. gaia), gatazka kolektiboak (151. art. eta h.; cfr. 7. gaia), hitzarmen kolektiboak aurkaratzea (161. art. eta h.; 5. gaia), gordailu ukatua edo sindikatu-estatutuak aurkaratzea (LPLren 165. art. eta h.; cfr. 3. gaia), sindikatu-askatasuna eta oinarrizko beste eskubide batzuk babestea (175. art. eta h.; 3. gaia). Izan badira Gizarte Segurantza (139. art. eta h.) eta Lan-administrazioaren jardunari lotutako modalitate prozesalak ere: epaitegien edo auzitegien ofiziozko prozesuak (LPLren 146. art. eta h.).

Dena dela, modalitate horien arauketak berezitasun batzuk izan arren, esanbidez ezarri ez diren aldeetan prozesu arrunteko erregela orokorrak hartu behar dira kontuan (LPLren 102. art.).

66

Beraz, ezin jar daiteke eskezko errekurtsorik (1997ko irailaren 23ko AGE, AL, 1988, 3. zk.).

666

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

OINARRIZKO BIBLIOGRAFIA Lan orokorrak Ikus 19. gaia.

Monografiak ANDINO AXPE, L.: Ejecución en el orden jurisdiccional social, Granada, Comares, 1996; BEJARANO HERNÁNDEZ, A.: La caducidad en el Derecho laboral, Iruñea, Aranzadi, 1995; BLASCO PELLICER, A.: Las medidas cautelares en el proceso laboral, Valentzia, Tirant lo Blanch, 1996; BODAS, R. eta BESTE BATZUK: Ejecución de sentencia. Dossier práctico, Madril, F. Lefebvre, 2000; CASAS BAHAMONDE, M. E.: «La reforma de la legislación procesal laboral. Los recursos en la Ley de Procedimiento Laboral de 1990», in REDT, 1991, 46. zk.; GARCÍA PERROTE ESCARTÍN, I.: La prueba en el proceso laboral, Madril, Civitas, 1994; MARTÍN VALVERDE, A.: «El recurso de casación para la unificación de doctrina. Regulación y efectos de la sentencia», in III Congreso Nacional de Derecho del Trabajo y Seguridad Social, Valentzia, Tirant lo Blach, 1993; MARTÍNEZ EMPERADOR, R.: «El recurso de casación para unificación de doctrina. Objeto, legitimación y procedimiento», in III Congreso Nacional de Derecho del Trabajo y Seguridad Social, Valentzia, Tirant lo Blanch, 1993; SALINAS MOLINA, F.: «Principios generales del proceso de ejecución laboral», in ZENBAIT AUTORE, La extinción del contrato de trabajo. El despido, Madril, CGPJ, 1992.

ERANSKINAK ITZULPENAREN EZAUGARRIAK, ERAKUNDEEN IZENAK ETA HIZTEGIA F. Javier Arrieta Idiakez

1

ITZULPENAREN EZAUGARRIAK

Lan-zuzenbidearen terminologia osatzen dute, batetik, Zuzenbide orokorreko kontzeptuek eta, bestetik, hizkera arrunteko zein zuzenbidearen beste adar batzuetako kontzeptuek, esangura propioan erabilita. Horrez gain, lan-zuzenbideak izan baditu berezko kontzeptuak ere. Hori guztia euskaraz adierazteko orduan, ondoko irizpide hauek erabili dira: 1. Gaztelaniazko adjektibo erreferentzialek arazo ugari sortzen dituzte euskarazko ordaina ematean. Hori igarri-igarrian dago lan-zuzenbidearen arloan ere. Esate baterako, zer-nola itzuli dira gaztelaniazko social, sindical, p煤blico eta judicial adjektiboak?

Arau orokor gisa, hitz-elkarketa erabili da, batik bat, kontuan hartuta horixe dela Euskaltzaindiak hobetsitako joera (ikusi 25. araua). Horren adibide dira, besteak beste, cuesti贸n social/gizarte-auzia, intereses sociales/gizarte-interesak eta libertad sindical/sindikatu-askatasuna.

Hala ere, testuingurua dela eta, batzuetan, hitz-elkarketak ez du balio eta, ondorenez, maileguetara jotzea erabaki da. Halaxe jokatu da, berbarako, kontzeptu hauekin: autoridad judicial/agintari judiziala eta Administraci贸n p煤blica/Administrazio publikoa.

2. Langile kontzeptuak lan-zuzenbidean esanahi propioa dauka. Bestela esanda, lan-zuzenbidearen ikuspuntutik, lan egiten duen pertsona oro ez da langilea; izan ere, esangura hertsian, langile dira, modu borondatetsu batez euren zerbitzu ordainduak enplegatzaile edo enpresaburu deritzon beste pertsona fisiko zein juridiko batentzat ematen dituztenak, enplegatzaile edo enpresaburu horren antolaketa eta zuzendaritza-esparruan eman ere.

Hortaz, lan-zuzenbidean, inorentasunaren eta mendekotasunaren ezaugarriak aztertu behar dira, langile nor den zehazteko. Azken buruan, horixe da batzuetan langileak (trabajadores) eta beste batzuetan pertsonala (personal) kontzeptuak erabiltzearen arrazoi nagusia. Azken horien artean daude, hain justu, funtzionarioak eta estatutudun pertsonala.

3. Gaztelaniazko salario kontzeptua, euskaraz, gehienetan, ez da behar bezala ematen, nahasi egiten baita gaztelaniazko sueldo kontzeptuarekin.

Nolanahi ere, lan-zuzenbidean nabari da bi kontzeptu horien arteko bereizketa. Izatez, salario/alokairua lan-zuzenbidearen berezko kontzeptua da, alegia, enpresaburuek, eurentzat lan egiteagatik, langileei trukean ema-

670

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

ten dieten ordainsaria. Halaber, alokairuek babes berezia dute. Hortik, bada, alokairuko langileak.

Sueldo/soldata kontzeptua, aldiz, lan-zuzenbidetik at dauden subjektuentzat erabili ohi da, esaterako, funtzionarioentzat.

Ildo bertsutik, inorentasunaren eta mendekotasunaren ezaugarriak bete ez eta zerbitzuak ematen dituzten profesional batzuek —medikuek, abokatuek, arkitektoek, kasu— zerbitzu-sariak (honorarios) jasotzen dituzte.

4. Gizarte Segurantzari dagokionez ere izan badira ondo bereizi beharreko kontzeptuak. Gizarte Segurantzaren sistemari erreparatuz gero, beraren objektua izan daiteke beharrizan-egoera (situaciĂłn de necesidad) edo gabezia-egoera (estado de necesidad). Esangura horretan, beharrizan-egoera izan dadin, aski da legeak tipifikatutako baldintzak betetzea, hau da, egoera horretan dauden subjektuek ez dute justifikatu behar bizimodua aurrera ateratzeko ahalbiderik ez dutenik. Gabezia-egoeran dauden subjektuek, alderantziz, bizimodua aurrera ateratzeko ahalbiderik eza justifikatu behar dute.

Orobat, garrantzitsua da gizarte-arriskuak (riesgos sociales) eta gertakizunak (contingencias) kontzeptuak behar den moduan bereiztea, nahiz eta, sarri askotan, legegileak berak ere bi-biak nahasi.

Arean ere, gizarte-arriskuak beharrizan-egoeraren bigarren arrazoi diren ginoan, gertakizunak lehenengoak dira. Beharbada, hurrengo adibide honekin hobeto ulertuko da: istripuak eta gaixotasunak gizarte-arriskuak dira; arrisku horien ondorioak (adibidez, lan egiteko aldi baterako ezintasuna, ezintasun iraunkorra eta heriotza), berriz, gertakizunak; eta gertakizun horiek beharrizan-egoera sortzen dute, errentak gutxitu, gastuak gehitu edo bi gauzak batera gertatzen direlako.

5. Bestalde, zehatz-mehatz bereizi dira ondoko kontzeptu hauek, nahasketak saihesteko: acuerdo/akordioa; convenio/hitzarmena; pacto/ituna; eta tratado/tratatua.

6. Itzultze-lanaz gain, itzultzailearen oharren (I.o.) bidez, jatorrizko testua argitaratu eta itzultze-lana amaitu orduko gertatu eraldaketarik garrantzitsuenen berri eman da (pezetatik eurorako aldaketak, legeen eraldaketak...), bai eta Euskal Autonomia Erkidegoaren eta Nafarroako Foru Komunitatearen eskumenekoak diren hainbat gairen berri ere (kooperatibak, etengabeko prestakuntza...). Hortaz, itzultzaileen oharrak tartekatu dira jatorrizko testuaren oin-oharren artean, hurrenez hurreneko zenbakiak jarriz, betiere itzultzaileari dagokiona ondo bereizita.

2

ERAKUNDEEN IZENAK

Euskara-gaztelania AAMN: Abokatutzaren Aurreikuspenerako Mutualitate Nagusia MGPA: Mutualidad General de Previsión de la Abogacía AG: Auzitegi Gorena TS: Tribunal Supremo AIN: Aurreikuspeneko Institutu Nazionala INP: Instituto Nacional de Previsión AK: Administrazio Kontseilua CA: Consejo de Administración ALBEFU: Alokairuak Bermatzeko Funtsa FOGASA: Fondo de Garantía Salarial AN: Audientzia Nazionala AN: Audiencia Nacional An: Auzitegi Nagusia TSJ: Tribunal Superior de Justicia ATK: Adiskidetze eta Tartekaritza Kontseilua CCA: Consejo de Conciliación y Arbitraje BTAI: Bitartekaritza, Tartekaritza eta Adiskidetze Institutua IMAC: Instituto de Mediación, Arbitraje y Conciliación BTFZ: Bitartekaritzaren eta Tartekaritzaren Federazioarteko Zerbitzua SIMA: Servicio Interconfederal de Mediación y Arbitraje EAZFM: Estatuko Administrazio Zibileko Funtzionarioen Mutualitatea MUFACE: Mutualidad de Funcionarios de la Administración Civil del Estado EB: Europar Batasuna UE: Unión Europea EBN: Ekoizgarritasunaren Batzorde Nazionala CNP: Comisión Nacional de Productividad EBT: Ezintasunak Balioesteko Taldeak EVI: Equipos de Valoración de Incapacidades

672

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

EE: Europar Erkidegoa CE: Comunidad Europea EEA: Europar Erkidegoaren Auzitegia TJCE: Tribunal de Justicia de la Comunidad Europea EEE: Europako Ekonomia Erkidegoa CEE: Comunidad Económica Europea EEKE: Enpresa Erakundeen Konfederazio Espainiarra CEOE: Confederación Española de Organizaciones Empresariales EGE: Europako Gune Ekonomikoa EEE: Espacio Económico Europeo EGK: Ekonomia eta Gizarte Kontseilua CES: Consejo Económico y Social EIEN: Estatuko Irakaslegoaren Elkarte Nazionala ANPE: Asociación Nacional de Profesorado Estatal EILAS: Euskadiko Irakaskuntzako Langileen Sindikatua STEE: Sindicato de Trabajadores de Enseñanza de Euskadi EIN: Enpleguko Institutu Nazionala INEM: Instituto Nacional de Empleo ELA: Eusko Langileen Alkartasuna STV: Solidaridad de Trabajadores Vascos EP: Europako Parlamentua PE: Parlamento Europeo EPHAF: Enpleguan Prestakuntza izateko Hiru Alderdiko Fundazioa FTFE: Fundación Tripartita para la Formación en el Empleo EPHAF: Etengabeko Prestakuntzarako Hiru Alderdiko Fundazioa FTFC: Fundación Tripartita de Formación Continua ESK: Ezker Sindikalaren Konbergentzia ETEKE: Enpresa Txiki eta Ertainen Konfederazio Espainiarra CEPYME: Confederación Española de la Pequeña y Mediana Empresa EURATOM: Europako Energia Atomikoaren Erakundea CEEA: Comunidad Económica de la Energía Atómica EZN: Enpleguaren Zuzendaritza Nagusia DGE: Dirección General de Empleo EZP: Enpleguaren Zerbitzu Publikoa SPE: Servicio Público de Empleo F: Fiskaltza MF: Ministerio Fiscal

ERAKUNDEEN IZENAK

673

FPKN: Funtzio Publikoaren Kontseilu Nagusia CSFP: Consejo Superior de la Función Pública FSIK: Funtzionarioen Sindikatu Independenteen Konfederazioa CSIF: Confederación de Sindicatos Independientes de Funcionarios GEA: Giza Eskubideen Auzitegia TDH: Tribunal de Derechos Humanos GEB: Gizarte Eraldaketen Batzordea CRS: Comisión de Reformas Sociales GEI: Gizarte Eraldaketen Institutua IRS: Instituto de Reformas Sociales GN: Gorte Nagusiak CG: Cortes Generales GINI: Gizarte Ikasketei buruzko Nazioarteko Institutua IIES: Instituto Internacional de Estudios Sociales GSDN: Gizarte Segurantzaren Diruzaintza Nagusia TGSS: Tesorería General de la Seguridad Social GSIN: Gizarte Segurantzako Institutu Nazionala INSS: Instituto Nacional de la Seguridad Social GZIN: Gizarte Zerbitzuen Institutu Nazionala INSERSO: Instituto Nacional de Servicios Sociales HALNKB: Hitzarmenak Aplikatzeko Lanaren Nazioarteko Konferentziaren Batzordea CCITAC: Comisión de la Conferencia Internacional del Trabajo sobre Aplicación de Convenios HGAAB: Hitzarmen eta Gomendioak Aplikatzeko Adituen Batzordea CEACR: Comisión de Expertos para la Aplicación de Convenios y Recomendaciones HJGO: Hiri Jabegoaren Ganbera Ofiziala COPU: Cámara Oficial de la Propiedad Urbana HNA: Hagako Nazioarteko Auzitegia TIH: Tribunal Internacional de La Haya IA: Industria Auzitegia TI: Tribunal Industrial IGI: Itsasoko Gizarte Institutua ISM: Instituto Social de la Marina INTG: Intersindical Nacional de Traballadores Galegos KA: Konstituzio Auzitegia TC: Tribunal Constitucional

674

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Ka: Kontu Auzitegia Tc: Tribunal de Cuentas KNE: Korporazio Nazionalaren Erakundea OCN: Organización Corporativa Nacional LAB: Langile Abertzaleen Batzordeak LANE: Lanaren Nazioarteko Erakundea OIT: Organización Internacional del Trabajo LAZ: Lan Auzitegi Zentrala TCT: Tribunal Central de Trabajo LBNE: Langileak Babesteko Nazioarteko Elkartea AIPT: Asociación Internacional para la Protección de los Trabajadores LBO: Langileen Batasun Orokorra UGT: Unión General de Trabajadores LGAM: Lan eta Gizarte Arazoetarako Ministerioa MTAS: Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales LGSM: Lan eta Gizarte Segurantzaren Ministerioa MTSS: Ministerio de Trabajo y Seguridad Social LHK: Lan Harremanen Kontseilua CRL: Consejo de Relaciones Laborales LILGM: Lan Istripu eta Lanbide Gaixotasunen Mutua MATEPS: Mutua de Accidentes de Trabajo y Enfermedades Profesionales LIZ: Lan Ikuskatzailetzaren Zerbitzua SIT: Servicio de Inspección de Trabajo LK: Langile Komisioak CCOO: Comisiones Obreras LKN: Lanaren Konfederazio Nazionala CNT: Confederación Nacional del Trabajo LKO: Lanaren Konfederazio Orokorra CGT: Confédération Générale du Travail LM: Lan Ministerioa MT: Ministerio de Trabajo LM: Lan Magistratura MT: Magistratura de Trabajo LNB: Lanaren Nazioarteko Bulegoa Oit: Oficina Internacional del Trabajo LNESAB: Lanaren Nazioarteko Erakundearen Sindikatu Askatasunaren Batzordea CLSOIT: Comité de Libertad Sindical de la Organización Internacional del Trabajo

ERAKUNDEEN IZENAK LNK: Lanaren Nazioarteko Konferentzia CIT: Conferencia Internacional del Trabajo LSB: Langileen Sindikatu Batasuna USO: Unión Sindical Obrera LTHNZ: Lanbide eta Teknika Hobekuntzarako Nazioarteko Zentroa CIPPT: Centro Internacional de Perfeccionamiento Profesional y Técnico LZN: Lan Zuzendaritza Nagusia DGT: Dirección General de Trabajo MAZN: Migrazioen Antolaketari buruzko Zuzendaritza Nagusia DGOM: Dirección General de Ordenación de Migraciones MG: Merkataritza Ganbera Cc: Cámara de Comercio MGZI: Migrazio eta Gizarte Zerbitzuetako Institutua IMSERSO: Instituto de Migraciones y Servicios Sociales MK (EB): Ministroen Kontseilua CM (UE): Consejo de Ministros MZN: Migrazioen Zuzendaritza Nagusia DGM: Dirección General de Migraciones NBE: Nazio Batuen Erakundea ONU: Organización de las Naciones Unidas NE: Nazioen Elkartea SN: Sociedad de Naciones OIN: Osasuneko Institutu Nazionala INSALUD: Instituto Nacional de la Salud OIZ: Osasun Ikuskatzailetzaren Zerbitzua SIS: Servicio de Inspección Sanitaria OZI: Osasun Zerbitzuen Ikuskatzailetza ISS: Inspección de Servicios Sanitarios PA: Probintziako Auzitegia AP: Audiencia Provincial PTE: Posta eta Telegrafoen Erakundea OCT: Organismo de Telégrafos y Correos SAB: Sindikatu Askatasunerako Batzordea CLS: Comité de Libertad Sindical SAIAB: Sindikatu Askatasunaren Ikerketa eta Adiskidetze Batzordea CICLS: Comisión de Investigación y Conciliación de Libertad Sindical ZSEA: Zerbitzu Sozio-profesionalen Erakunde Administrazioa AISS: Administración Institucional de Servicios Socioprofesionales

675

676

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Gaztelania-euskara AIPT: Asociación Internacional para la Protección de los Trabajadores LBNE: Langileak Babesteko Nazioarteko Elkartea AISS: Administración Institucional de Servicios Socioprofesionales ZSEA: Zerbitzu Sozio-profesionalen Erakunde Administrazioa AN: Audiencia Nacional AN: Audientzia Nazionala ANPE: Asociación Nacional de Profesorado Estatal EIEN: Estatuko Irakaslegoaren Elkarte Nazionala AP: Audiencia Provincial AP: Probintziako Audientzia CA: Consejo de Administración AK: Administrazio Kontseilua Cc: Cámara de Comercio MG: Merkataritza Ganbera CCA: Consejo de Conciliación y Arbitraje ATK: Adiskidetze eta Tartekaritza Kontseilua CCITAC: Comisión de la Conferencia Internacional del Trabajo sobre Aplicación de Convenios HALNKB: Hitzarmenak Aplikatzeko Lanaren Nazioarteko Konferentziaren Batzordea CCOO: Comisiones Obreras LK: Langile Komisioak CE: Comunidad Europea EE: Europar Erkidegoa CEACR: Comisión de Expertos para la Aplicación de Convenios y Recomendaciones HGAAB: Hitzarmen eta Gomendioak Aplikatzeko Adituen Batzordea CEE: Comunidad Económica Europea EEE: Europako Ekonomia Erkidegoa CEEA: Comunidad Económica de la Energía Atómica EURATOM: Europako Energia Atomikoaren Erakundea CEOE: Confederación Española de Organizaciones Empresariales EEKE: Enpresa Erakundeen Konfederazio Espainiarra CEPYME: Confederación Española de la Pequeña y Mediana Empresa ETEKE: Enpresa Txiki eta Ertainen Konfederazio Espainiarra

ERAKUNDEEN IZENAK

677

CES: Consejo Económico y Social EGK: Ekonomia eta Gizarte Kontseilua CG: Cortes Generales GN: Gorte Nagusiak CGT: Confédération Générale du Travail LKO: Lanaren Konfederazio Orokorra CICLS: Comisión de Investigación y Conciliación de Libertad Sindical SAIAB: Sindikatu Askatasunaren Ikerketa eta Adiskidetze Batzordea CIPPT: Centro Internacional de Perfeccionamiento Profesional y Técnico LTHNZ: Lanbide eta Teknika Hobekuntzarako Nazioarteko Zentroa CIT: Conferencia Internacional del Trabajo LNK: Lanaren Nazioarteko Konferentzia CLS: Comité de Libertad Sindical SAB: Sindikatu Askatasunerako Batzordea CLSOIT: Comité de Libertad Sindical de la Organización Internacional del Trabajo LNESAB: Lanaren Nazioarteko Erakundearen Sindikatu Askatasunaren Batzordea CM (UE): Consejo de Ministros MK (EB): Ministroen Kontseilua CNP: Comisión Nacional de Productividad EBN: Ekoizgarritasunaren Batzorde Nazionala CNT: Confederación Nacional del Trabajo LKN: Lanaren Konfederazio Nazionala COPU: Cámara Oficial de la Propiedad Urbana HJGO: Hiri Jabegoaren Ganbera Ofiziala CRL: Consejo de Relaciones Laborales LHK: Lan Harremanen Kontseilua CRS: Comisión de Reformas Sociales GEB: Gizarte Eraldaketen Batzordea CSFP: Consejo Superior de la Función Pública FPKN: Funtzio Publikoaren Kontseilu Nagusia CSIF: Confederación de Sindicatos Independientes de Funcionarios FSIK: Funtzionarioen Sindikatu Independenteen Konfederazioa DGE: Dirección General de Empleo EZN: Enpleguaren Zuzendaritza Nagusia DGM: Dirección General de Migraciones MZN: Migrazioen Zuzendaritza Nagusia

678

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

DGT: Dirección General de Trabajo LZN: Lan Zuzendaritza Nagusia EEE: Espacio Económico Europeo EGE: Europako Gune Ekonomikoa ESK: Ezker Sindikalaren Konbergentzia EVI: Equipos de Valoración de Incapacidades EBT: Ezintasunak Balioesteko Taldeak FOGASA: Fondo de Garantía Salarial ALBEFU: Alokairuak Bermatzeko Funtsa FTFC: Fundación Tripartita de Formación Continua EPHAF: Etengabeko Prestakuntzarako Hiru Alderdiko Fundazioa FTFE: Fundación Tripartita para la Formación en el Empleo EPHAF: Enpleguan Prestakuntza izateko Hiru Alderdiko Fundazioa IIES: Instituto Internacional de Estudios Sociales GINI: Gizarte Ikasketei buruzko Nazioarteko Institutua IMAC: Instituto de Mediación, Arbitraje y Conciliación BTAI: Bitartekaritza, Tartekaritza eta Adiskidetze Institutua IMSERSO: Instituto de Migraciones y Servicios Sociales MGZI: Migrazio eta Gizarte Zerbitzuetako Institutua INEM: Instituto Nacional de Empleo EIN: Enpleguko Institutu Nazionala INP: Instituto Nacional de Previsión AIN: Aurreikuspeneko Institutu Nazionala INSALUD: Instituto Nacional de la Salud OIN: Osasuneko Institutu Nazionala INSERSO: Instituto Nacional de Servicios Sociales GZIN: Gizarte Zerbitzuen Institutu Nazionala INSS: Instituto Nacional de la Seguridad Social GSIN: Gizarte Segurantzako Institutu Nazionala INTG: Intersindical Nacional de Traballadores Galegos IRS: Instituto de Reformas Sociales GEI: Gizarte Eraldaketen Institutua ISM: Instituto Social de la Marina IGI: Itsasoko Gizarte Institutua ISS: Inspección de Servicios Sanitarios OZI: Osasun Zerbitzuen Ikuskatzailetza

ERAKUNDEEN IZENAK

679

LAB: Langile Abertzaleen Batzordeak MATEPS: Mutua de Accidentes de Trabajo y Enfermedades Profesionales LILGM: Lan Istripu eta Lanbide Gaixotasunen Mutua MF: Ministerio Fiscal F: Fiskaltza MGPA: Mutualidad General de Previsión de la Abogacía AAMN: Abokatutzaren Aurreikuspenerako Mutualitate Nagusia MT: Magistratura de Trabajo LM: Lan Magistratura MT: Ministerio de Trabajo LM: Lan Ministerioa MTAS: Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales LGAM: Lan eta Gizarte Arazoetarako Ministerioa MTSS: Ministerio de Trabajo y Seguridad Social LGSM: Lan eta Gizarte Segurantzaren Ministerioa MUFACE: Mutualidad de Funcionarios de la Administración Civil del Estado EAZFM: Estatuko Administrazio Zibileko Funtzionarioen Mutualitatea OCN: Organización Corporativa Nacional KNE: Korporazio Nazionalaren Erakundea OCT: Organismo de Correos y Telégrafos PTE: Posta eta Telegrafoen Erakundea Oit: Oficina Internacional del Trabajo LNB: Lanaren Nazioarteko Bulegoa OIT: Organización Internacional del Trabajo LANE: Lanaren Nazioarteko Erakundea ONU: Organización de las Naciones Unidas NBE: Nazio Batuen Erakundea PE: Parlamento Europeo EP: Europako Parlamentua SIMA: Servicio Interconfederal de Mediación y Arbitraje BTFZ: Bitartekaritzaren eta Tartekaritzaren Federazioarteko Zerbitzua SIS: Servicio de Inspección Sanitaria OIZ: Osasun Ikuskatzailetzaren Zerbitzua SIT: Servicio de Inspección de Trabajo LIZ: Lan Ikuskatzailetzaren Zerbitzua SN: Sociedad de Naciones NE: Nazioen Elkartea

680

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

SPE: Servicio Público de Empleo EZP: Enpleguaren Zerbitzu Publikoa STEE: Sindicato de Trabajadores de Enseñanza de Euskadi EILAS: Euskadiko Irakaskuntzako Langileen Sindikatua STV: Solidaridad de Trabajadores Vascos ELA: Eusko Langileen Alkartasuna TC: Tribunal Constitucional KA: Konstituzio Auzitegia Tc: Tribunal de Cuentas Ka: Kontu Auzitegia TCT: Tribunal Central de Trabajo LAZ: Lan Auzitegi Zentrala TDH: Tribunal de Derechos Humanos GEA: Giza Eskubideen Auzitegia TGSS: Tesorería General de la Seguridad Social GSDN: Gizarte Segurantzaren Diruzaintza Nagusia TI: Tribunal Industrial IA: Industria Auzitegia TIH: Tribunal Internacional de La Haya HNA: Hagako Nazioarteko Auzitegia TJCE: Tribunal de Justicia de la Comunidad Europea EEA: Europar Erkidegoaren Auzitegia TS: Tribunal Supremo AG: Auzitegi Gorena TSJ: Tribunal Superior de Justicia An: Auzitegi Nagusia UE: Unión Europea EB: Europar Batasuna UGT: Unión General de Trabajadores LBO: Langileen Batasun Orokorra USO: Unión Sindical Obrera LSB: Langileen Sindikatu Batasuna

3

HIZTEGIA

Euskara-gaztelania

A Abeltzaintzako jarduera Actividad pecuaria Aberriaren aurkako delitua Delito de lesa patria Abespeluan lan egitea Destajo Abokatua Abogado Absolbitzea Absolver Abusuzko greba Huelga abusiva Adierazpen judiziala Pronunciamiento judicial Adierazpen-askatasuna Libertad de expresión Adinekoen babesa Protección a la tercera edad Adingabeak Menores Adiskidetzailea Conciliador Adiskidetze Batzordea Comité de Conciliación Adiskidetze-akordioa Acuerdo conciliatorio Adiskidetze-ekitaldia Acto de conciliación Adiskidetze-orria Papeleta de conciliación Adiskidetze-prozedura Procedimiento de conciliación Aditua Perito Adituen bidezko froga Prueba pericial Adituen irizpena Dictamen de expertos Adituen izenak zakuratzea Insaculación de peritos Administrazio eta Zerbitzuetako Pertsonala Personal de Administración y Servicios

Administrazio publikoa Administración pública Administrazio-agindeia Requerimiento administrativo Administrazioarekiko auzibideen jurisdikzioa Jurisdicción contencioso-administrativo Administrazioarekiko auzibide-errekurtsoa Recurso contencioso administrativo Administrazio-baimenen titular diren garraiolariak Transportistas titulares de autorizaciones administrativas Administrazio-emakiden oinordetza Sucesión de concesiones administrativas Administrazio-espediente zehatzailea Expediente administrativo sancionador Administrazio-espedientea Expediente administrativo Administrazioko pertsonala Personal administrativo Administrazio-kontratatua Contratado administrativo Administrazio-saila Sección administrativa Administrazio-zuzenbide zehatzailea Derecho administrativo sancionador Adostasuna Avenencia Adostasuneko etetea Suspensión por mutuo acuerdo Afiliatua Afiliado Afiliazioa Afiliación Afiliazio-eskubidea Derecho de afiliación Agentzia-kontratua Contrato de agencia Ageriko egintza Acto concluyente

682

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Ageriko zabarkeria Negligencia manifiesta Agertzeko agindeia Requerimiento de comparecencia Agindeia Requerimiento Aginduzko zuzenbide absolutua Derecho necesario absoluto Aginduzko zuzenbide erlatiboa Derecho necesario relativo Agintari judiziala Autoridad judicial Agintaritza publikoa Autoridad pública Agirien bidezko froga Prueba documental Ahaidea Pariente Ahalbide ekonomikoa Capacidad económica Ahalmen arau-emailea Poder normativo Ahalordea ematea Apoderamiento Aho batez Por unanimidad Aholkularitza-kontratuak Contratos de consultoría Ahozkotasuna Oralidad Aire konprimituko kaxoietan egindako lanak Trabajos en cajones de aire comprimido Aisia Ocio Aitortza bidezko froga Prueba de confesión Akatsa Defecto, vicio Akordioa (erabakia) Acuerdo Akta Acta Akzio adierazlea Acción declarativa Akzio gehiengoduna Accionista mayoritario Alarguna Viudo Alarma-egoera Estado de alarma Albaramentu-delitua Delito de sedición Aldaberritze-gatazkak Conflictos novatorios Aldaberritze-greba Huelga novatoria Alde batera uztea Prescindir Alderdia Parte Alderdialdea Coadyuvante Alderdien ekarpen-printzipioa Principio de aportación de parte Alderdien galdeketa Interrogatorio de las partes

Aldi baterako ezintasuna Incapacidad temporal Aldi baterako ezintasun-egoeran geratzea, jarraitzea eta egoera horretatik irtetea Acceso, permanencia y salida de la situación de incapacidad temporal Aldi baterako ezintasunaren ondoriozko atsedena Descanso por incapacidad temporal Aldi baterako ezintasunaren ondoriozko etetea Suspensión por incapacidad temporal Aldi baterako kontratua Contrato temporal Aldi baterako lan-enpresa Empresa de trabajo temporal Aldi baterako langilea Trabajador temporal Aldi baterako langileak eta langile finkoak parekatzeko printzipioa Principio de equiparación de los trabajadores temporales con los fijos Aldizkako eta ohiko ordainsariak Retribuciones periódicas y regulares Aldizkako greba Huelga intermitente Aldizkako lan-kontratu finkoa Contrato de trabajo fijo periódico Alegatzea Alegar Alegazioa Alegación Alienazioa Alienación Alkoholismoa Alcoholismo Alokairu arautzailea Salario regulador Alokairu osoa Salario global Alokairua Salario Alokairua enbargatzeko ezintasuna Inembargabilidad salarial Alokairua ordaintzea Pago del salario Alokairua zehaztea Determinación del salario Alokairuak berrikusteko klausula Cláusula de revisión salarial Alokairu-aldeak Diferencias salariales Alokairu-araubidea Régimen salarial Alokairuaren inguruan hitzarmenean ezarritakoa ez aplikatzeko klausula Descuelgue salarial

HIZTEGIA Alokairuaren lehentasunak Preferencias del salario Alokairuaren osagaiak Componentes del salario Alokairuaren osaketa Composición del salario Alokairuaz gain hartzekoak Percepciones extrasalariales Alokairu-egunak Días de salario Alokairuen jaso-agiria Recibo de salarios Alokairu-izaerako hartukizuna Percepción salarial Alokairuko lana Trabajo asalariado Alokairuko langilea Trabajador asalariado Alokairu-kreditua Crédito salarial Alokairu-masa Masa salarial Alokairu-modulua Módulo salarial Alokairu-osagarri pertsonala Complemento salarial personal Alokairu-osagarria Complemento salarial Alokairu-plusa Plus salarial Alokairu-sistemak Sistemas salariales Alokairu-taula Tabla salarial Alokairu-zorra Deuda salarial Alta (Gizarte Segurantza) Alta (Seguridad Social) Alta bereziko egoera Situación de alta especial Alta hartzea Darse de alta Altako partea Parte de alta Altarekin parekatutako egoera Situación asimilada al alta Altaren parekoa Asimilación al alta Amatasunaren ondoriozko atsedena Descanso por maternidad Amatasunaren ondoriozko sorospena Subsidio por maternidad Amatasun-baimena Permiso de maternidad Amsterdameko Tratatua Tratado de Amsterdam Anarkismoa Anarquismo Antolaketa- eta zuzendaritza-esparrua Ambito de organización y dirección Antolaketako burua Jefe de organización Antolaketako laguntzailea Auxiliar de organización

683

Antolaketako langileak Personal de organización Antolaketako langile-gaia Aspirante de organización Antzinatasun-plusa Plus de antigüedad Aparteko errekurtsoa Recurso extraordinario Aparteko eta presako kaltea Daño extraordinario y urgente Aparteko ordu arruntak Horas extraordinarias comunes Aparteko orduak Horas extraordinarias Apartzeroa Aparcero Aplikazio-esparrutik kanpo uztea Exclusión del ámbito de aplicación Aplikazio-gatazka Conflicto de aplicación Araubide osagarriak izateko askatasuna Libertad de regímenes complementarios Araudia (orokorra) Reglamento Araudi-lerruneko ahalmena Poder reglamentario Arauen aldagarritasun-printzipioa Principio de reversibilidad de las normas Arauen arteko hierarkia Jerarquía normativa Arauen publizitatea Publicidad de las normas Arau-hausteen akta Acta de infracción Arauketa-gatazkak Conflictos de reglamentación o regulación Araurik mesedegarrienaren printzipioa Principio de norma más favorable Arauzko jatorria duen alokairu-blokea Bloque salarial de origen normativo Arduraldi esklusiboko ituna Pacto de exclusiva dedicación Arduraldi osoa Plena dedicación Arduraldi osoko ituna Pacto de plena dedicación Arduraldi partziala Dedicación parcial Aringarria Atenuante Arintasuna Celeridad Arrazoi bidezko suntsiarazpena Resolución causal

684

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Arrazoi justifikatuen ondoriozko suntsiarazpena Resolución por causa justificada Arrazoi objektiboen ondoriozko azkentzea Extinción por causas objetivas Arrazoia (orokorra) Causa Arreta (joera) Diligencia Arreta gehiegi jartzearen ondoriozko greba Huelga de celo Arretaz jarduteko betebeharra Obligación de diligencia Arrisku arrunta Riesgo común Arriskua Riesgo Arriskua eta mentura Riesgo y ventura Arrisku-plusa Plus de peligrosidad Arriskutsua Peligroso Artikuludun testua Texto articulado Asegurua Seguro Aseguru-agentea Agente de seguro Aseguru-aukera Opción de aseguramiento Aseguru-poliza Póliza de seguro Boto askea Voto libre Asmakizun askeak Inventos libres Asmakizun mistoak Inventos mixtos Asmakizunak Inventos Asmakizun-patentea Patente de invención Asmatze-jarduera Actividad inventiva Asmoen adierazpena (EB) Declaración de intención (UE) Asmozkotasuna Intencionalidad Asteko atsedena Descanso semanal Atazaren araberako alokairua Salario a tarea Atsedena Descanso Atsedenaldi konpentsagarrien ondoriozko ordainsaria Retribución por descansos compensatorios Atsedenlekua Lugar de recreo Atxikimendua Adhesión Atxikipen tratatua Tratado de adhesión Atxikitzea Adherirse Atzera egitea Desistir Atzeraeraginik ezaren printzipioa Principio de irretroactividad Atzerritarren bulegoa Oficina de extranjeros Atzipenaldi handia Arresto mayor

Aulkiaren Legea Ley de la Silla Aurkakotasuneko espedientea Expediente contradictorio Aurkaratzea Impugnar Aurrearretazko enbargoa Embargo preventivo Aurrekaria Precedente Aurreneurrizko espetxealdia Prisión preventiva Aurrerakina Anticipo Aurreratutako kuota Cuota anticipada Aurreratutako prestazioa Prestación anticipada Aurretiaz aseguratutako aldiak Previa carrera asegurativa Aurretiaz erretiroa hartzearen ondoriozko sorospena Subsidio de prejubilación Aurretiaz jardundako epealdi kotizatuak Períodos previos de ocupación cotizada Aurretiazko arazoa Cuestión previa Aurretiazko eginbidea Diligencia preliminar Aurretiazko entzunaldia Audiencia preliminar Aurretiazko erretiroa Jubilación anticipada Aurretiazko tratua Trato preliminar Aurretiazko uko-egitea Renuncia anticipada Aurretik epaitzea Prejuzgar Aurrez hiltzea Premoriencia Aurrezkia Ahorro Aurrezki-kontua Cuenta de ahorro Autoa (ebazpen judiziala) Auto (resolución judicial) Autoak itzultzea Devolver autos Autobabesa Autotutela Autoenplegua Autoempleo Autokonponbidea Autocomposición Autokudeaketa Autogestión Automatikotasun-printzipioa Principio de automaticidad Autougazaba Autopatrono Auzi kriminala Causa criminal

HIZTEGIA Auzia Litigio Auzialdi bakarrean En única instancia Auzigaia Cuestión litigiosa Auzi-ihesa Rebeldía Auzi-iheslaria Rebelde Auzi-jartzailea Actor Auzikidetza aktiboa Litisconsorcio activo Auzikidetza pasiboa Litisconsorcio pasivo Auzi-kopurua Cuantía litigiosa Auzilaria Litigante Auzitan ibili Litigar Auzitegia Tribunal de Justicia Auzitegiko medikua Médico forense Auzolana Trabajo comunal Azalpen-oroitidazkia Memoria explicativa Azkentzea Extinción Azpikontrata Subcontrata Azpikontratazioa Subcontratación Azpikotizazioa Infracotización Azpitaldeak Subgrupos Azterketa judiziala Reconocimiento judicial Azterketa medikoa Reconocimiento médico

B Babes-ekintza Acción protectora Babes-errekurtsoa Recurso de amparo Babes-teknikak Técnicas de protección Babes-tresnak Medios de protección Babestutako subjektua Sujeto protegido Bahia Prenda Baieztapen-partea Parte de confirmación Baja (Gizarte Segurantza) Baja (Seguridad Social) Baja ematea Dar de baja Bajako partea Parte de baja Bakartasun-baldintza berezietan egindako lanak Trabajos en condiciones especiales de aislamiento Bakea egoteko eginbeharra Deber de paz Balantzea Balance Baldintza etengarria Condición suspensiva Baldintza onuragarriagoaren printzipioa Principio de condición más beneficiosa

685

Baldintzapeko klausula nahibadakoa Cláusula condicional potestativa Baliabide teknikoak Medios técnicos Balio izendatua Valor nominal Baliozkotzea Convalidar Balore publikoen gordailua Depósito en valores públicos Banakako autonomia Autonomía individual Banakako berme-klausula edo eskuratutako eskubideei eusteko klausula Cláusula de garantía personal o cláusula de mantenimiento de derechos adquiridos Banakako betearazpena Ejecución singular Banakako eta familiako ordainsari nahikoa izateko eskubidea Derecho a una remuneración individual y familiar suficiente Banakako Garapen Programa Programa de Desarrollo Individual Banakako gatazka Conflicto individual Banakako kaleratzea Despido individual Banakako kontratua Contrato individual Banakako lan-harremanak Relaciones laborales individuales Banakako lekualdaketa Traslado individual Banakako lekualdaketen eta talde-lekualdaketen prozedura Procedimiento en caso de traslados individuales-plurales Banakako sindikatu-askatasuna Libertad sindical individual Banaketa funtzionala Distribución funcional Banatzea Distribuir Bandako hitzarmena Convenio de franja Bankari ez den korrespontsala Corresponal no banquero Banku-abala Aval bancario Bankuko fidantza Fianza bancaria Banku-transferentzia Transferencia bancaria Bapestekotasuna Confidencialidad Baremoa Baremo

686

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Barkatzeko moduko okerra Error excusable Barne-araudia Reglamento de Régimen Interior Barne-batzordea Comisión interna Barne-eragingarritasuna Eficacia interna Barne-estatutuak Estatutos internos Barne-merkatua Mercado interior Barne-migrazioko mugimendua Movimiento migratorio interno Barrakoia Barracón Barruko Mediku Egoiliarrak Médicos Internos Residentes Basogintzako jarduera Actividad forestal Bat egitea Refundir Batasuna Unión Batasun-printzipioa Principio de unidad Bat-bateko greba Huelga espontánea Bat-egitea Fusión Batera balioestea Valorar en su conjunto Baterako bilketa Recaudación conjunta Baterako interesa Interés unitario Baterako lan-kontratua Contrato de trabajo en común Baterako ordezkaritza Representación unitaria Baterako zuzendaritza Dirección unitaria Baterakuntza Concentración Batzorde Betearazle Zentrala Comisión Ejecutiva Central Batzordea (erakundea) Comisión Bazka-erkidegoa Comunidad de pastos Bazkide langilea Socio trabajador Behaketa-aldia Período de observación Beharrizan-egoera Situación de necesidad Beharrizan-egoeraz abusatzea Abuso de situación de necesidad Beharrizaneko ordenantza Ordenanza de necesidad Behin-behineko funtzionarioa Funcionario eventual Beka Beca Benetako babes judiziala lortzeko eskubidea Derecho a la tutela judicial efectiva Benetako enpresaburua Empresario real Berandutza-korritua Interés por mora

Berdintasuna eta bereizkeriarik eza Igualdad y no discriminación Berediktua Veredicto Berediktua azaltzea Formular veredicto Berehalako laguntza Asistencia inmediata Bereizkeria Discriminación Bereizkeriarik ez izateko eskubidea Derecho a la no discriminación Berezko heriotza Muerte natural Berezko jarduera Propia actividad Berlingo Konferentzia Conferencia de Berlín Bernako konferentzia teknikoak Conferencias técnicas en Berna Berrasegurua Reaseguro Berrerortzea Reincidencia Berreskuratzeko moduko orduak Horas recuperables Berrestea Ratificar Berrezartze-errekurtsoa Recurso de reposición Berrikuspen-espedientea Expediente de revisión Berriro ez onartzearen ondoriozko intzidentea Incidente de no readmisión Berriro negoziatzea Renegociación Berriz gaixotzea Recaída Bertaratzea Personarse Besterentzea Enajenar Betearazpen banandurako pribilegioa Pribilegio de ejecución separada Betearazpen orokorra Ejecución general Betearazpena agintzea Despachar ejecución Beto-eskubidea Derecho de veto Bezeria Clientela Bezeroen kartera Cartera de clientes Bidaia-gastuak Gastos de viaje Bidaia-sari erdiak Medias dietas Bidaia-sariak Dietas Bidegabeko kaleratzea Despido improcedente Bidezko kaleratzea Despido procedente Bigarren mailako antolaketako teknikaria Técnico de organización de 2.ª Bihotzeko patologia Patología cardíaca

HIZTEGIA Bilerak egiteko eskubidea Derecho de reunión Bilketa Recaudación Biltegia Almacén Birmoldaketa Reconversión Bisita Visita Bisita-liburua Libro de Visitas Bitartekaria Intermediario Bitartekaria Mediador Bitartekaritza-prozedura Procedimiento de mediación Bitarteko funtzionarioa Funcionario interino Bitarteko kontratua Contrato de interinidad Biziarteko pentsioa Pensión vitalicia Biziartekoa Vitalicio Bizilekua Lugar de residencia Bizilekua izateko baimena Permiso de residencia Bizileku-txartela Tarjeta de residencia Bizi-maila Nivel de vida Bizimodua ateratzeko lana Medio fundamental de vida Borondatearen autonomia-printzipioa Principio de autonomía de la voluntad Borondatezko auzikidetza Litisconsorcio voluntario Borondatezko elkarlana Colaboración voluntaria Borondatezko eszedentzia Excedencia voluntaria Borondatezko eszedentzia arrunta Excedencia voluntaria común Borondatezko eszedentzia, seme-alabak edo senideak zaintzeagatik Excedencia voluntaria por cuidado de hijos o familiares Borondatezko eszedentzia, sindikatu-eginkizunengatik Excedencia voluntaria por funciones sindicales Borondatezko hobekuntza Mejora voluntaria Borondatezko lana Trabajo voluntario Borondatezko tartekaritza-prozedura Procedimiento arbitral voluntario

687

Botere publikoen nahierakeria debekatzea Interdicción de la arbitrariedad de los poderes públicos Botika Medicamento Boto erabakitzailea Voto dirimente Boto pertsonala Voto personal Boto sekretua Voto secreto Bruselako Konferentzia Conferencia de Bruselas Bulego teknikoko langileak Personal de oficina técnica

D Defentsarik eza Indefensión Defizita Déficit Deialdia bertan behera uztea Desconvocar Deklinatoria Declinatoria Dekretu-legea Decreto-ley Demanda jartzea Interponer demanda Demandatua Demandado Demandatukideak Codemandados Demandatzailea Demandante Denboraren araberako alokairua Salario a tiempo Denbora-tartea Intervalo (de tiempo) Denbora-unitatearen araberako alokairua Salario por unidad de tiempo Derrigorreko erretiroa Jubilación forzosa Derrigorreko eszedentzia Excedencia forzosa Derrigorreko lana Trabajo forzoso Derrigorreko langabezia Paro forzoso Derrigortzea Coaccionar Desegitea Disolución Desenkusaezina Inexcusable Desgaikuntza Inhabilitación Desgaitasuna Discapacidad Desgaitasuna duena Discapacitado Desleialtasun gehigarriaren gaineko teoria Teoría de la deslealtad añadida Desleialtasuna Deslealtad Desleialtasunaren ondoriozko diziplinako kaleratzea Despido disciplinario por deslealtad

688

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Desobedientzia Desobediencia Deuseztatze-errekurtsoa Recurso de anulación Diagnostikoa egitea Diagnosticar Dibertsio-zentroak Centros de distracción Diplomaziako Misioa Misión Diplomática Diruaren balio-galera Depreciación monetaria Diruaren galera-ordaina Quebranto de moneda Diru-laguntzen bidezko askatasuna Libertad subsidiada Diruz ordaindutako alokairua Salario en dinero Diru-zehapena Sanción pecuniaria Diruzko premiamendua Apremio pecuniario Distantzia-plusa Plus de distancia Diziplina militarra duten kidegoak Cuerpos sometidos a disciplina militar Diziplinako kaleratzea Despido disciplinario Diziplinarik eza Indisciplina Diziplina-zehapena Sanción disciplinaria Diziplina-zehapenaren ondoriozko etetea Suspensión por sanción disciplina Doako laguntza juridikoa Asistencia jurídica gratuita Doakotasuna Gratuidad Doan Gratuitamente Doktrina bateratzeko kasazio-errekurtsoa Recurso de casación para la unificación de doctrina Doloa Dolo Drogazaletasuna Drogadicción

E Ebazpen judiziala Resolución judicial Ebazpena (erabakia) Resolución Ebaztea (erabakitzea) Resolver, dirimir Ediktua Edicto Edoskitzaldia Lactancia Eginbidea (zuzenbide prozesala) Diligencia

Egindako lanari lotutako alokairu-osagarriak Complementos salariales por el trabajo realizado Eginerak Prácticas Eginkizunak eta kategoria egokitzeko printzipioa Principio de adecuación función categoría Eginkizun-aniztasuna Polivalencia funcional Egintza-batasuna Unidad de acto Egitate eragilea Hecho causante Egitezko aurrekariak Antecedentes de hecho Egitezko batasuna Unión de hecho Egitezko kasua Supuesto de hecho Egitezko okupatzailea Ocupante de hecho Egiturazko arrazoien ondoriozko aparteko orduak Horas extraordinarias estructurales Egoera etengarria Situación suspensiva Egoitza-plusa Plus de residencia Egoitzaren bortxaezintasuna Inviolabilidad del domicilio Egonaldi-baimena Autorización de estancia Egon-greba Huelga de brazos caídos Egozpen-gunea Centro de imputación Egun balioduna Día hábil Egunean izatea Estar al corriente Eguneko alokairua Salario diario Eguneko aztergaien zerrenda Orden del día Eguneko legezko lansaioa Jornada legal diaria Egutegiko eguna Día natural Ehorzketa Sepelio Ehuneko murrizgarria Porcentaje reductor Ehuneko-tasa Tipo porcentual Ekartzea Aportar Ekimena Iniciativa Ekitaldi ekonomikoa Ejercicio económico Ekoizkina Producto Ekoizpen-bideak Medios de producción Ekoizpen-inguruabarren ondoriozko behin-behineko kontratua Contrato eventual por circunstancias de la producción

HIZTEGIA Ekoizpen-prozesua Proceso productivo Ekoizpen-transferentzia Transferencia de producción Ekoizpen-unitatea Unidad productiva Ekoizpen-zikloa Ciclo productivo Ekonomatua Economato Ekonomia prozesala Economía procesal Ekonomia, Gizarte eta Kultura Eskubideen Nazioarteko Ituna Pacto Internacional de Derechos Sociales, Económicos y Culturales Ekonomia-, teknika-, antolaketa- edo ekoizpen-arrazoien ondoriozko kaleratzea Despido por causas económicas, técnicas, organizativas o productivas Ekonomiaren egonkortasuna Estabilidad económica Elbarri handia Gran inválido Elbarria Inválido Elbarritasun handia Gran invalidez Elbarritasuna Invalidez Elbarritasunik ez dakarten lesio iraunkorrak Lesiones permanentes no invalidantes Elkarlana Colaboración Elkarlehia desleiala Competencia desleal Elkarrekiko mendekotasun ekonomikoa Interdependencia económica Elkarrekiko prestazioak Prestaciones recíprocas Elkarrekikotasun-printzipioa Principio de reciprocidad Elkarrekin erabakitzeko prozedura Procedimiento de codecisión Elkarren arteko adostasunaren ondoriozko azkentzea Extinción por mutuo acuerdo Elkarren arteko kudeaketa Cogestión Elkarreragina Interacción Elkartasuneko greba Huelga de solidaridad Elkarteen Legea Ley de Asociaciones Elkartzea Agrupación Emaitzen araberako alokairua Salario a resultado Emaitzen kontua Cuenta de resultados Emakidaduna Concesionario

689

Emigrantea Emigrante Emigranteak babestea Protección de los emigrantes Emigranteen Gizarte Segurantza Seguridad Social de emigrantes Emigrazioa Emigración Enbargaezina Inembargable Enbargaezintasun erlatiboa Inembargabilidad relativa Enbargaezintasuna Inembargabilidad Enbargatzea Embargar Engainua Engaño Enplegu ezegonkorra Empleo inestable Enplegu osoa Pleno empleo Enplegua Empleo Enplegu-aniztasuna Pluriempleo Enpleguaren bulegoa Oficina de empleo Enpleguaren programa Programa de empleo Enpleguaren toki-mailako ekimenak Iniciativas locales de empleo Enpleguaren zentro bereziak Centros especiales de empleo Enplegu-egonkortasuna Estabilidad en el empleo Enplegu-erregulazioko espedientea Expediente de regulación de empleo Enplegu-erregulazioko prozedura Procedimiento de regulación de empleo Enplegu-tailerra Taller de empleo Enpresa azpikontrataria Empresa subcontratista Enpresa barruko greba-haustea Esquirolaje interno Enpresa erabiltzailea Empresa usuaria Enpresa kanpoko greba-haustea Esquirolaje externo Enpresa kontrataria Empresa contratista Enpresa legez ixtearen ondoriozko etetea Suspensión por cierre legal de empresa Enpresa nagusia Enpresa principal Enpresa zamaketaria Empresa estibadora Enpresa-akordioa Acuerdo de empresa Enpresa-askatasuna Libertad de empresa Enpresa-batzordea Comité de empresa

690

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Enpresaburu hartzailea Empresario cesionario Enpresaburu lagatzailea Empresario cedente Enpresaburua Empresario Enpresaburuaren borondatezko edo hura ukitzen duten arrazoien ondoriozko azkentzea Extinción por voluntad del empresario o por causas que afectan a su persona Enpresaburuaren diziplina-ahalmena Poder disciplinario empresarial Enpresaburuaren eginbeharrak Deberes del empresario Enpresaburuaren egintzak Actos del empresario Enpresaburuaren erantzukizuna Responsabilidad del empresario Enpresaburuaren erantzukizuna langilearen egintzen ondorioz Responsabilidad del empresario por actos del trabajador Enpresaburuaren esanetara A disposición del empleador Enpresaburuaren hartzekodunak Acreedores del empresario Enpresaburuaren nortasun juridikoa azkentzea Extinción de la personalidad jurídica del empresario Enpresaburuen elkartea Asociación empresarial Enpresaburuen erakundea Organización empresarial Enpresa-erakunde autonomoa Organización empresarial autónoma Enpresa-errentamendua Arrendamiento de empresa Enpresa-ituna Pacto de empresa Enpresa-jarduera deszentralizatzea Descentralización de la actividad empresarial Enpresa-jarduera kanporatzea Externalización de la actividad empresarial Enpresa-jardueren arteko koordinazio-printzipioa Principio de coordinación de las actividades empresariales

Enpresak eskualdatzea Transmisión de empresas Enpresak inskribatzea Inscripción de empresas Enpresako eginerak Prácticas de empresa Enpresako egoeraren eta emaitzen araberako alokairu-osagarriak Complementos salariales por situación y resultados de la empresa Enpresako epaimahaiak Jurados de empresa Enpresako erabakia Decisión de empresa Enpresako lanaren barne-malgutasuna Flexibilidad interna del trabajo en la empresa Enpresako lanaren kanpo-malgutasuna Flexibilidad laboral externa Enpresako zerbitzu medikoa Servicio médico de empresa Enpresa-kontseilua Consejo de empresa Enpresan berriro lanean hastea Reincorporación a la empresa Enpresan berriro sartzea Reingreso en la empresa Enpresan berriro sartzeko akzioa Acción de reingreso Enpresan jarraitzeko ituna Pacto de permanencia en la empresa Enpresaren oinordetza Sucesión de empresa Enpresa-taldeak Grupos de empresa Enpresa-unitatea Unidad empresarial Enpresen aldi baterako batasunak Uniones temporales de empresas Enpresetako agintaritza-printzipioa Principio de autoridad en las empresas Enpresetako planak Planes de empresas Entzunaldi- eta aurkakotasun-printzipioa Principio de audiencia y contradicción Entzutegi-lokala Local de audiencia Epai askatzailea Sentencia absolutoria Epai irmoa Sentencia firme Epai kolektiboa Sentencia colectiva Epai kondenatzailea Sentencia condenatoria Epaia ematea Dictar sentencia

HIZTEGIA Epaiketa-ekitaldia Acto de juicio Epaiketan agertzea Comparecer en juicio Epaiketaz kanpoko prozedurak Procedimientos extrajudiciales Epailea Juez Epaimahi mistoa Jurado mixto Epaimahi Mistoen Legea Ley de Jurados Mixtos Epairako prest Visto para sentencia Epaitu aurreko arazoa Cuestión prejudicial Epaitutakoa betearaztea Hacer ejecutar lo juzgago Epaitza Fallo Epaitzea Juzgar Epatzea Emplazamiento Epe aldaezina Plazo perentorio Epe luzaezina Plazo improrrogable Epe saihestezina Plazo fatal Epe-muga Término Erabakia (EB) Decisión (UE) Erabateko enbargaezintasuna Inembargabilidad absoluta Erabateko ezintasun iraunkorra Incapacidad permanente absoluta Erabateko gehiengoa Mayoría absoluta Erabereko aplikazioa Aplicación uniforme Erabiltzaile eta kontsumitzaileak babestea Protección de los usuarios y consumidores Eragilea Promotor Eragingarritasun juridikoa Eficacia jurídica Eragingarritasun orokorra Eficacia general Eragingarritasun pertsonala Eficacia personal Eragingarritasuna Eficacia Erakunde armatua Instituto armado Erakunde laguntzaileak Entidades colaboradoras Erakundeetan parte hartzea Participación institucional Eramailearentzako txekea Cheque al portador

691

Erantzukizun huts, zuzeneko eta mugatua Responsabilidad de carácter puro, directo y limitado Erantzukizun kriminala Responsabilidad criminal Erantzukizun mankomunatua Responsabilidad mancomunada Erantzukizun mugatuko sozietatea Sociedad de responsabilidad limitada Erantzukizun pertsonala Responsabilidad personal Erantzukizun solidarioa Responsabilidad solidaria Erantzukizun subsidiarioa Responsabilidad subsidiaria Erantzukizuna Responsabilidad Erantzukizun-plusa Plus de responsabilidad Eratze-akta Acta de constitución Erdi-mailako arduradunak Mandos intermedios Erditze eta edoskitzearen ondoriozko atsedenaldia Período de descanso post-parto y por lactancia Erditze ondoko egoera Puerperio Erditze, haurdunaldi bitarteko arrisku, adopzio edo familia-harreraren ondoriozko etetea Suspensión por maternidad, riesgo durante el embarazo, adopción o acogimiento Erditzearen ondoriozko etetea Suspensión por parto Erkidegoan dagoen auzo-mendia Monte vecinal en mano común Eroskeria Soborno Errebindikazioa Reivindicación Errebindikazio-plataforma Plataforma reivindicativa Erreferentzia-araua Norma de referencia Erregelamendua (EB) Reglamento (UE) Erregistroa Registro Erreguzko errekurtsoa Recurso de súplica Errekargua Recargo Erreklamazioa Reclamación Errekonbentzioa Reconvención

692

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Errekurtso arrunta Recurso ordinario Errekurtsoa jartzea Recurrir Errekurtsoa jartzeko idazkia Escrito de interposición Errekurtsoa jasan duen alderdia Parte recurrida Errekurtsogilea Recurrente Errelebuko langilea Trabajador relevista Errelebuko lan-kontratua Contrato de trabajo de relevo Errentaren banaketa Distribución de la renta Errentaria Arrendatario Errentatzailea Arrendador Errepresalia izaerako zein erantzun bera emateko ixtea Cierre de represalia o de retorsión Erretiro partziala Jubilación parcial Erretiroa hartzea Jubilarse Erru astuna Culpa grave Erruduntasuna Culpabilidad Errugabetasun-presuntzioa Presunción de inocencia Errugabetasun-presuntziorako eskubidea Derecho a la presunción de inocencia Eskaerak Peticiones Eskaria uzkurtzea Contracción de la demanda Eskean En suplicación Eskezko doktrina Doctrina de suplicación Eskezko errekurtsoa Recurso de suplicación Esklabotza Esclavitud Esklusibotasuna Exclusividad Eskola-asegurua Seguro escolar Eskrituratzea Escrituración (-ren) Esku jartzea Poner a disposición (de) Eskualdatzea Transmitir Eskubide Zibil eta Politikoen Nazioarteko Ituna Pacto Internacional de Derechos Civiles y Políticos Eskubidea (subjektiboa) Derecho Eskubidea betetzea Hacer efectivo un derecho Eskubidea sortzea Causar derecho

Eskubideen gainean xedatu ezina Indisponibilidad de derechos Eskubideen ukaezintasun-printzipioa Principio de irrenunciabilidad de derechos Eskudirutan En metálico Eskudiruzko gordailua Depósito en efectivo Eskudiruzko prestazioak Prestaciones en metálico Eskulana Trabajo manual Eskulangilea Artesano Eskumen-gatazka Conflicto de competencia Eskuordeen kontseilua Consejo de delegados Eskuordetutako ordainketa Pago delegado Eskupekoa Propina Eskuratutako eskubidea Derecho adquirido Eskuratutako eskubideak Derechos adquiridos Eskuratzeko ahalmena Poder adquisitivo Eskuratzeko bidean dauden eskubideak Derechos en curso de adquisición Eskuzabaltasuna Liberalidad Esleipen ekonomikoa Asignación económica Esparru funtzionala Ambito funcional Esparru organiko, zuzentzaile eta diziplinarioa Círculo orgánico, rector y disciplinario Esparru-akordioa Acuerdo marco Esparru-hitzarmena Convenio marco Esparru-zuzentaraua Directiva Marco Esperientzia Experiencia Espetxealdi-zigorra Pena de prisión Espetxean egindako lana Trabajo penitenciario Espetxeen Lege Organiko Orokorra Ley Orgánica General Penitenciaria Espetxeetan dauden zigortuak Penados en instituciones penitenciarias Espezializazio-printzipioa Principio de especialización

HIZTEGIA Esportazioa Exportación Establezimendu militarretan zerbitzuak ematen dituen pertsonal zibila Personal civil al servicio de establecimientos militares Establezimendua Establecimiento Estaldura Cobertura Estatistika-orriak Hojas estadísticas Estatuan lortutako batez besteko ekoizgarritasuna Productividad media nacional alcanzada Estatutuak gordailatzea Depósito de estatutos Estatutudun pertsonala Personal estatutario Estatutu-izaerako hitzarmen kolektiboa Convenio colectivo estatutario Estatutuz kanpoko hitzarmen kolektiboa Convenio colectivo extraestatutario Etekin txikiko greba Huelga de bajo rendimiento Etekina jaistea Disminución del rendimiento Etekina neurtzeko sistemak Sistemas de medición del rendimiento Etekinaren ondoriozko plusak Pluses por rendimiento Etengabeko arretaren osagarria Complemento de atención continuada Etengabeko Prestakuntzarako Akordio Nazionala Acuerdo Nacional sobre Formación Continua Etengabeko Prestakuntzarako Hiru Alderdiko Akordioa Acuerdo Tripartito sobre Formación Continua Etete-arrazoiak Causas de suspensión Etxean lan egitea Trabajo a domicilio Etxean lan egiteko lan-kontratua Contrato de trabajo a domicilio Etxejabea Amo de casa Etxeko zerbitzua Servicio doméstico Etxeko zerbitzupeko langileak Trabajadores al servicio del hogar familiar Europako Agiri Bakuna Acta Unica Europea Europako enpresa-batzordea Comité de empresa europeo

693

Europako Erkidegoko Oinarrizko Gizarte Eskubideen Agiria Carta de Derechos Sociales Fundamentales de la Comunidad Europea Europako Gizarte Agiria Carta Social Europea Europako Gune Ekonomikoari buruzko Akordioa Acuerdo sobre el Espacio Económico Europeo Europar Batasuneko Egunkari Ofiziala Diario Oficial de la Unión Europea Europar Batasuneko Oinarrizko Eskubideen Agiria Carta de los Derechos Fundamentales de la Unión Europea Europar Sozietate Anonimoa Sociedad Anónima Europea Ez lehiatzeko eginbeharra Deber de no concurrencia Ez lehiatzeko ituna Pacto de no concurrencia Ezbaia Discrepancia Ezbeharra Siniestro Ez-betetzea Incumplimiento Ez-betetzearen aurkako errekurtsoa Recurso de incumplimiento Ez-egitea Omisión Ezestea Rechazar Ezeztapena Revocación Ezgaitua (zuzenbide zibila) Incapacitado Ezinbesteko kasu inpropioa Fuerza mayor impropia Ezinbesteko kasuaren eta arrazoi ekonomikoen ondoriozko etetea Suspensión por fuerza mayor o por causas económicas Ezinbesteko kasuaren ondoriozko aparteko orduak Horas extraordinarias por fuerza mayor Ezinbesteko kasuaren ondoriozko azkentzea Extinción por fuerza mayor Ezindua (lan-zuzenbidea) Incapacitado Ezintasun iraunkor osoa Incapacidad permanente total Ezintasun iraunkor partziala Incapacidad permanente parcial Ezintasuna (lan-zuzenbidea) Incapacidad

694

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Ezkontza bidezko ahaidea Pariente por afinidad Ez-ordaintzea Impago Eztabaidatzea Debatir Ezusteko egoera Caso fortuito

F Fabrika Fábrica Fabrika-batzordea Comité de fábrica «Fabriketako legeak» «Leyes de fábricas» Familia ugarientzako laguntzak Ayudas a familias numerosas Familia-burua Cabeza de familia Familia-harrera Acogimiento familiar Familiako sorospena Subsidio familiar Familian berriro sartzea Reinserción familiar Familiaren zama Carga familiar Familia-unitatea Unidad familiar Federazioa Federación Filadelfiako Adierazpena Declaración de Filadelfia Finantza-bermea Garantía financiera Finantzaketa Financiación Finantzatzea Financiar Fiskala Fiscal Fitxaketa Fichaje Foroa Foro Froga aintzat hartzea Apreciación de la prueba Froga gauzatzea Practicar prueba Frogabidea Medio de prueba Frogaren zama Carga de la prueba Frogen legezko balioespena Valoración legal de las pruebas Funtzionarioa Funcionario

G Gabezia-egoera Estado de necesidad Gai zehatz bati buruzko hitzarmena Convenio sobre materia concreta Gainjartzea Superponer

Gaitasun mugatua Capacidad limitada Gaitasun osoa Capacidad plena Gaitasun-printzipioa Principio de capacidad Gaitasun-probak Pruebas de aptitud Gaitzestea Desestimar Gaixotasun arrunta Enfermedad común Gaixotasun interkurrentea Enfermedad intercurrente Galdera eta birgalderen idazkiak Escritos de preguntas y repreguntas Garaia baino lehenagoko erditzea Parto prematuro Garaia baino lehenagoko seme edo alaba Hijo prematuro Garaiz Tempestivamente Garaiz iristearen ondoriozko plusa Plus de puntualidad Garbiketako langileak Personal de limpieza Gatazka ekonomikoak Conflictos económicos Gatazka hastea Plantear conflicto Gatazka juridikoak Conflictos jurídicos Gatazka kolektiboa Conflicto colectivo Gatazka kolektiboak konpontzeko prozedurak Procedimientos de solución de conflictos colectivos Gatazka kolektiboetan neurriak hartzeko eskubidea Derecho a la adopción de medidas de conflicto colectivo Gaua egitea Pernoctar Gaueko lana Trabajo nocturno Gaueko lanaren ondoriozko plusa Plus de trabajo nocturno Gaueko lanaren plusa Plus de nocturnidad Gaueko langileak Trabajadores nocturnos Gaueko txanda Turno de noche Gauza epaitua Cosa juzgada Gauzaz ordaindutako alokairua Salario en especie Gauzazko prestazioa Prestación en especie Gehieneko Lansaioaren Legea Ley de Jornada Máxima Gehieneko muga Límite máximo

HIZTEGIA Gehiengo kualifikatua Mayoría cualificada Gehikina Suplido Geroratzea Posponer Gertakizuna Contingencia Gertatze bidezko trebetasunik eza Ineptitud sobrevenida Giltzaria Ama de llaves Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala Declaración Universal de Derechos Humanos Giza Eskubideen Europako Hitzarmena Convenio Europeo de Derechos Humanos Gizarte Agiria Carta Social Gizarte- eta ekonomia-aurrerapenaren printzipioak Principios de progreso social y económico Gizarte Segurantza osagarria Seguridad Social complementaria Gizarte Segurantzako araubide publikoa Régimen público de Seguridad Social Gizarte Segurantzako prestazioak Pretaciones de Seguridad Social Gizarte Segurantzako sistema Sistema de la Seguridad Social Gizarte Segurantzaren araubide bereziak Regímenes especiales de la Seguridad Social Gizarte Segurantzaren erakunde kudeatzaileak Entidades Gestoras de la Seguridad Social Gizarte Segurantzaren fitxategi orokorra Fichero general de la Seguridad Social Gizarte Segurantzaren konstituzio-eredua Modelo constitucional de Seguridad Social Gizarte Segurantzaren kudeaketa Gestión de la Seguridad Social Gizarte Segurantzaren onura Beneficio de la Seguridad Social Gizarte Segurantzari egindako kotizazioen liburuxkak Boletines de cotización a la Seguridad Social Gizarte-agentea Agente social

695

Gizartean baztertuta dagoen langabetua Desempleado en situación de exclusión social Gizartearen premiazko zerbitzua Servicio esencial para la comunidad Gizarte-arriskua Riesgo social Gizarte-aseguruak Seguros sociales Gizarte-auzia Cuestión social Gizarte-babesa Protección social Gizarte-ekonomiari buruzko plan zehatzak Planes específicos de la economía social Gizarte-elkarlaneko lanak Trabajos de colaboración social Gizarte-elkarlanerako aldi baterako lanak Trabajos temporales de colaboración social Gizarte-funtsa Fondo Social Gizarte-graduduna Graduado social Gizarte-interesak Intereses sociales Gizarte-klaseak Clases sociales Gizarte-laguntza Asistencia social Gizarte-laguntzarako plana Plan de acompañamiento social Gizarte-legeria Legislación social Gizarte-onurarako lana Trabajo de utilidad social Gizarte-politika Política social Gizarteratzea Integración social Gizarte-solasa Diálogo social Gizarte-solaskidea Interlocutor social Gizarte-zerbitzuetako langileak Personal de servicios sociales Gizarte-zuzenbidea Derecho social Gizarte-zuzenbideko agiriak Documentos de Derecho Social Gizon-emakumeen aukera- eta tratuberdintasuna Igualdad de oportunidades y trato para hombres y mujeres Gobernuaren ordezkaria Delegado del Gobierno Gobernu-izaerako aurrearretazko atxiloketa Detención preventiva de carácter gubernativo Gobernuko Azpiordezkaritza Subdelegación del Gobierno

696

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Gobernuko Ordezkaritza Delegación del Gobierno Goi-agintea duen pertsona edo organoa Persona u órgano superior de gobierno Goi-kargua Alto cargo Goi-zuzendaritzako langileak Personal de alta dirección Gomendio erako klausula Cláusula recomendatoria Gomendioa (EB) Recomendación (UE) Gomendioa (LANE) Recomendación (OIT) Gora jotzeko errekurtsoa Recurso de apelación Gordailu eta kontsignazioen salbuespena Exención de depósitos y consignaciones Gordailua Depósito Goren mailako atzeraeragina Retroactividad de grado máximo Goren mugako zenbatekoa Cantidad a tanto alzado Goreneko kopurua Suma a tanto alzado Greba basatia Huelga salvaje Greba estrategikoa Huelga estratégica Greba juridikoa Huelga jurídica Greba politikoa Huelga política Greba-batzordea Comité de huelga Greba-eskubidea Derecho de huelga Greba-eskubidea egikaritzearen ondoriozko etetea Suspensión por ejercicio del derecho de huelga Greba-haustea Esquirolaje Grebalaria Huelguista Grebarik egin ez duen langilea Trabajador no huelguista Greben aurkako klausulak Cláusulas antihuelga Guardiako epaitegia Juzgado de guardia Gutxieneko aginduzkotasuna Imperatividad mínima Gutxieneko arauaren printzipioa Principio de norma mínima Gutxieneko etekina emateko eginbeharra Deber de rendimiento Gutxieneko froga-jarduera Mínima actividad probatoria

Gutxieneko mailako atzeraeragina Retroactividad de grado mínimo Gutxieneko muga Límite mímino Gutxieneko zerbitzua Servicio mínimo Guztion ona Bien Común

H Haborokina Gratificación Handizkako erosketa Compra al por mayor Harmonizazio-politika Política de armonización Hartukizun ekonomikoa Percepción económica Hartzekoak Haberes Hartzekoduna Acreedor Hartzekodunen konkurtsoa Concurso de acreedores Haurdunaldi bitarteko arriskua Riesgo durante el embarazo Haurdunaldia Embarazo Haurren lana Trabajo infantil Hautagaia Elegible Hautagai-zerrenda Candidatura Hauteskunde-errolda Censo electoral Hauteskundeetarako deialdia Convocatoria de elecciones Hauteskunde-mahai zentrala Mesa electoral central Hauteskunde-mahaia Mesa electoral Hauteskunde-prozesua Proceso electoral Hauteskunde-unitatea Unidad electoral Hauteslea Elector Hauteslekua Colegio electoral Hautespen-kargua Cargo electivo Hautetsia Electo Haztatzea Ponderar Hedatze edo afiliazio bidezko ordezkagarritasun handieneko sindikatua Sindicato más representativo por irradiación o afiliación Hegaldi-plusa Plus de vuelo Helaraztea Dar traslado Heriotza eta bizirik irautea Muerte y supervivencia

HIZTEGIA Heriotzaren ondoriozko sorospena Auxilio por defunción Herritarra Ciudadano Herritarrek duten betebehar arrunta Obligación cívica normal Herritarren eginbeharra Deber cívico Heterokonponbidea Heterocomposición Heziketa-kontratuak Contratos formativos Hezkuntza Educación Hierarkia-printzipioa Principio de jerarquía Hileko/eguneko alokairua Salario mes/ día Hilekoa Mensualidad Hipoteka Hipoteca Hiri-finketako langileak Empleados de fincas urbanas Hiri-garraioak ordaintzeko plusa Plus de transportes urbanos Hiru alderdiko osaketa Composición tripartita Hirurtekoa Trienio Hitzarmen berezia Convenio especial Hitzarmen bidezko enplegu-klausulak Cláusulas convencionales de empleo Hitzarmen kolektiboa Convenio colectivo Hitzarmen kolektiboaren betebehar-izaerako edukia Contenido obligacional del convenio colectivo Hitzarmen kolektiboaren eduki arau-emailea Contenido normativo del convenio colectivo Hitzarmen kolektiboen ultraindarra Ultraactividad de los convenios colectivos Hitzarmena (adostasunaren emaitza) Acuerdo Hitzarmena (LANE) Convenio (OIT) Hitzarmena hedatzea Extender convenio Hitzarmenaren aginduzko aplikazioa Aplicación imperativa del convenio Hitzarmenaren ondoriozko plusa Plus de convenio Hitzarmenaren zuzeneko aplikazioa Aplicación automática del convenio Hitzarmenari atxikitzea Adhesión del convenio

697

Hitzez egindako zentzarazpena Amonestación verbal Hitzezko irainak zein eraso fisikoak Ofensas verbales o físicas Hizpaketa Estipulación Hizpatzea Estipular Hobaria Bonificación Hobeto epaitzeko eginbidea Diligencia para mejor proveer Hondamena Catástrofe Hotz-ganberetan eta izotz-ganberetan egindako lanak Trabajos en cámaras frigoríficas y de congelación Hur-hurreko arriskua Riesgo inminente Hurrentasuna Inmediación Hutsik dagoen lanpostua amortizatzea Amortización de vacante Hutsuneak Betetzeari buruzko Konfederazioarteko Akordioa Acuerdo Interconfederal sobre Cobertura de Vacíos

I Idatziz egindako zentzarazpena Amonestación escrita Idazkari judiziala Secretario Judicial Identifikazio Fiskaleko Zenbakia Número de Identificación Fiscal Identifikazio-zenbakia Número de identificación Ideologia- eta mugimendu-enpresak Enpresas de tendencia o ideológicas Ideologia-askatasuna Libertad ideológica Iguala Iguala Ikastaldia Aprendizaje Ikastaroa Cursillo Ikatz-meatzaritzako Araubide Berezia Régimen Especial de la Minería del Carbón Ikuskatzailea Inspector Ikuskatzaileordea Subinspector Ikuskatzea Vigilar Ikus-onestea Visar Ikustaldia Vista

698

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

In itinere istripua Accidente in itinere Inbentarioa Inventario Inbertsio-plana Plan de inversión Indar Armatuetako kideak Miembros de las Fuerzas Armadas Indarkeria Violencia Indarra Fuerza Industria birmoldatzeko plana Plan de reconversión industrial Industria eta zerbitzuetan teknikari ez diren langileak Trabajadores no técnicos de la industria y servicios Industria-askatasuna Libertad de industria Industria-bazkidea Socio industrial Industria-demokrazia Democracia industrial Industria-eraikina Nave industrial Industria-gatazka Conflicto industrial Industria-iraultza Revolución industrial Industria-zuzenbidea Derecho industrial Informatikako langileak Personal de informática Informazio-piketea Piquete informativo Inguruabar adierazlea Factor indicativo Inguruabar pertsonalen ondoriozko lansaio bereziak Jornadas especiales por circunstancias personales Ingurumen-arriskua izan dezaketen lanak Trabajos expuestos a riesgos ambientales Inorentasuna Ajenidad Inorentzat egindako lana Trabajo por cuenta ajena Inorentzat lanean dabilela edo inorentzat egindako lanaren ondorioz Con ocasión o por consecuencia del trabajo que ejecute por cuenta ajena Inpartzialtasun judiziala Imparcialidad judicial Inplizitua Implícito Instruitzea Instruir Instrukzioa (zuzenbide prozesala) Instrucción Interes ekonomikodun elkartea Agrupación de interes económico Interes zatiezina Interés indivisible

Interes-gatazkak Conflictos de intereses Interpretazio kautoa Interpretación auténtica Interpretazioa Interpretación Interpretazio-gatazka Conflicto de interpretación Interpretea Intérprete Irabazizko jarduera Actividad lucrativa Irabazteko asmorik gabe Sin ánimo de lucro Irabazteko asmorik gabeko agentzia pribatua Agencia privada sin ánimo de lucro Iragarki-taula Tablón de anuncios Iraultza burgesa Revolución burguesa Iraungitze-epea Plazo de caducidad Iraupen mugagabea Tiempo indefinido Iraupen mugagabeko kontratua Contrato por tiempo indefinido Iraupen mugagabeko lana Trabajo por tiempo indefinido Irenstea Absorción Irizpena Dictamen Isilbidezkoa Tácito Istripu arrunta edo lanekoa ez den istripua Accidente no laboral Istripuaren ondorioz txarrera egindako aldez aurreko gaixotasun edo akatsak Enfermedades o defectos preexistentes que resulten agravados por el accidente Itsasoko jarduera Actividad del mar Itsasoko lana Trabajo en el mar Itsasoko langileak Trabajadores del mar Itsasoko lan-jarduera Actividad de trabajo en el mar Ituna Pacto Itundutako arrazoien bidezko azkentzea Extinción por causas pactadas Itxaron beharreko aldia Período de espera Itxaron-zerrenda Lista de espera Itxitako tailerren klausula Cláusula de taller cerrado Itxurazko enpresaburua Empresario aparente

HIZTEGIA Ixte informala Cierre informal Izaera militarrik gabeko segurtasun-kidegoak eta -indarrak Cuerpos y Fuerzas de seguridad sin carácter militar Izapidea Trámite Izapideak egitea Tramitar Izapidetza-alokairua Salario de tramitación Izendapen askea Libre designación

J Jabe txikiak Pequeños propietarios Jabeen erkidegoa Comunidad de propietarios Jabekidea Copropietario Jabetzea Apropiación Jagole-lanak Trabajos de vigilancia Jaiegunak Fiestas laborales Jaioberria Neonato Jaiotzaren ondoriozko maileguak Préstamos de natalidad Jakinarazi beharreko egintza Acto recepticio Jakinarazpena Notificación Jaraunslea Heredero Jarauntsia Herencia Jarduera-adarra Rama de actividad Jarduera-aniztasuna Pluriactividad Jarduera-plusa Plus de actividad Jarduera-sektorea Sector de actividad Jardunak artxibatzea Archivo de actuaciones Jardunbidea Funcionamiento Jardundako epealdia Período de ocupación Jardunean gertatutako istripua Accidente en misión Jarraibidea Instrucción Jarraikako lansaioa Jornada continuada Jarraitutasunik gabeko lan-kontratu finkoa Contrato de trabajo fijo-discontinuo Jarrera politiko-ekonomikoa duen greba Huelga de planteamiento político-económico Jasanaraztea Repercutir

699

Jatorrizko demanda Demanda original Jatorrizko kontratua Contrato original Jatorrizko lanpostua Puesto de trabajo de origen Jatorrizko zuzenbidea Derecho originario Jendaurreko ikuskizunetako artistak Artistas en espectáculos públicos Joan eta etortzeko askatasuna Libertad de circulación Joanaraztea Desplazamiento Joan-etorriko gastuak Gastos de desplazamiento Joera-izaerako irizpidea Criterio de tendencia Jokabide nabaria Conducta inequívoca Jokoaren arauak Reglas de juego Jolas-jarduera Actividad lúdica Jurisdikzio arrunta Jurisdicción ordinaria Jurisdikzioaren lan-arloa Orden social de la jurisdicción Jurisdikzio-arloa Orden jurisdiccional Jurisdikzio-organoa Organo jurisdiccional Justifikatu gabeko arrazoien ondoriozko atzera-egitea Desistimiento sin causa justificada

K Kabildoa Cabildo Kaleratze anizkuna Despido plural Kaleratze kolektiboa Despido colectivo Kaleratzearen ondoriozko akzioa Acción de despido Kaleratze-gutuna Carta de despido Kalifikazio-erakundea Organo de calificación Kalitate-kontroleko langileak Personal de control de calidad Kalte morala Daño moral Kaltea Daño Kaltegarria Nocivo Kalte-ordaina Indemnización Kanpaina Campaña Kanpo-agentea Agente externo

700

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Kanpoko erregimenean lan egitea Trabajar en régimen externo Kantitate-erreklamazioa Reclamación de cantidad Kapitala gehitzea Ampliar el capital Kapitalaren errenta Renta de capital Kapitalen joan-etorri askea Libre circulación de capitales Kapitalizazioa Capitalización Kapital-sozietatea Sociedad de capital Kargu publikoa Cargo público Kargura dauden seme-alabak Hijos a cargo Kargutik kentzea Destitución Kargu-uztea Dimisión Karia (kontratua) Causa Karrerako funtzionarioa Funcionario de carrera Kasazio-errekurtsoa Recurso de casación Kaudimengabezia Insolvencia Kausaduna Causahabiente Kautela-izaerako behin-behineko espetxealdia Prisión provisional de carácter cautelar Kautelazko etetea Suspensión cautelar Kautelazko neurria Medida cautelar Kenkariak Deducciones Kereila kriminala Querella criminal Kexa Queja Kexa-errekurtsoa Recurso de queja Kirolari amateurra Deportista aficionado Kirolari profesionala Deportista profesional Kirol-erakundea Entidad deportiva Kirol-ordena Orden deportivo Kitatutako kontuak Cuentas saldadas Kitoa Finiquito Kitoaren jaso-agiria Recibo de finiquito Klase nagusiak Clases dominantes Klaseen arteko borroka Lucha de clases Kluba Club Koalizioa Coalición Kobrantza Cobro Koefiziente murrizgarria Coeficiente reductor Kokatze-egintzak Actos de encuadramiento

Komanditako sozietatea Sociedad comanditaria Komisioa (alokairu-sistema) Comisión Komisioaren araberako alokairua Salario a comisión Komisio-emailea Comitente Komite edo Batzorde Parekidea Comité o Comisión Paritaria Komunikazio-egintzak Actos de comunicación Konbinazioa Combinación Kondena Condena Kondenatzea Condenar Konfederazioa Confederación Konfiantzazko funtzionarioa Funcionario de confianza Kongruentzia-printzipioa Principio de congruencia Konkurtsatua Concursado Konpentsazioa Compensación Konpontzea Reparar Konspirazio-delitua Delito de conspiración Konstituzio-aurkakotasuneko errekurtsoa Recurso de inconstitucionalidad Konstituzio-aurkakotasuneko galdekizuna Cuestión de inconstitucionalidad Kontabilitate-agiria Documento contable Kontrako alderdia Contraparte Kontraprestazioa Contraprestación Kontrata Contrata Kontrata faltsua Falsa contrata Kontratatzeko erak Formas de contratación Kontratatzeko gaitasuna Capacidad para contratar Kontratatzeko lehentasunari buruzko klausula Cláusula de contratación preferente Kontratazioa Contratación Kontratazio-unitatea Unidad de contratación Kontraten oinordetza Sucesión de contratas Kontratu aurrekoa Precontractual Kontratu bidezko lotura Relación contractual

HIZTEGIA Kontratua amaitzean eman beharreko ziurtagiria Certificado de fin de contrato Kontratua hutsaltzea Rescindir el contrato Kontratu-alokairua Salario contractual Kontratuan baliozkotasunez itundutako arrazoien ondoriozko etetea Suspensión por causas consignadas válidamente en el contrato Kontratu-autonomia Autonomía contractual Kontratu-betebeharra Obligación contractual Kontratugilea Contratante Kontratu-klausula Cláusula contractual Kontratu-onustea izateko eginbeharra Deber de buena fe contractual Kontribuzio bidezko babesa Protección contributiva Kontribuziorik gabeko babesa Protección no contributiva Kontrol-agiria Documento de control Kontseilari eskuordea Consejero delegado Kontseilua Consejo Kontsulatuko bulegoa Oficina consular Kontsulta Consulta Kontsumo Prezioen Indizea Indice de Precios al Consumo Kontu-hartzailea (hauteskundeak) Interventor (elecciones) Kontu-korrontea Cuenta corriente Konturako aurrerakina Anticipos a cuenta Kooperatiba-sozietatea Sociedad cooperativa Kopurukina Montante Korporazioa Corporación Kostu-prezioa Precio de coste Kotizatutako gutxieneko aldia Período mínimo de cotización Kotizatzea Cotizar Kotizazio-agiria Documento de cotización Kotizazio-betekizunak Requisitos de cotización Kotizazio-ezaldia Período de carencia Kotizazio-motak Tipos de cotización

701

Kotizazio-oinarria Base de cotización Kotizazio-taldea Grupo de cotización Kredituen pilatzea eta hurrenkera Concurrencia y prelación de créditos Kreditu-erakundea Entidad de crédito Krisi hazkorra Crisis creciente Kualifikatua ez den langilea Trabajador no cualificado Kultu-ministroa Ministro de culto Kultura bultzatzeko plusa Plus de ayuda a la cultura Kuota Cuota Kuoten araberako egunak Días-cuota Kutxa-batasuna Unidad de caja

L Laborategiko langileak Personal de laboratorio Lagin-bilduma Muestrario Lagunarteko lanak, borondate oneko lanak eta auzolanak Trabajos amistosos, benévolos y de buena vecindad Lagungo-legea Ley de acompañamiento Laguntza-babesa Protección asistencial Laguntzaile elkartuaren lan-kontratua Contrato de trabajo del auxiliar asociado Laguntzailea Auxiliar Laguntza-maila edo kontribuziorik gabeko babesa Nivel asistencial o protección no contributiva Laguntza-zerbitzua Servicio asistencial Laintzea Prorratear Lan administratiboak Trabajos administrativos Lan Araudia Reglamentación de Trabajo Lan egiteko askatasun-printzipioa Principio de libertad de trabajo Lan egiteko baimena Permiso de trabajo Lan egiteko gaitasun osoa Plena capacidad para el trabajo Lan egiteko gaitasuna berreskuratzea Recuperación profesional Lan elkartuko kooperatiba Cooperativa de trabajo asociado

702

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Lan- eta errendimendu-sistema Sistema de trabajo y rendimiento Lan finkoa Trabajo fijo Lan Gatazkak Epaiketaz Kanpo Konpontzeko Akordioa Acuerdo sobre Solución Extrajudicial de Conflictos Laborales Lan intelektualak Trabajos intelectuales Lan Kodea Código de Trabajo Lan teknikoak Trabajos técnicos Lana bertan behera uztea Abandono del trabajo Lan-administrazioa Administración laboral Lan-agintaritza Autoridad laboral Lanaldi osoko lan-kontratua Contrato de trabajo a tiempo completo Lanaldi partzialeko kontratua Contrato a tiempo parcial Lanaldi partzialeko kontratua aldizkako lan finkoa egiteko Contrato a tiempo parcial de trabajo fijo periódico Lanaldia Tiempo de trabajo Lan-antolamendutik baztertutako lan-harremanak Relaciones de trabajo excluidas del ordenamiento laboral Lan-araua Norma laboral Lan-arautegia Ordenamiento laboral Lanaren ondoriozko ahultasuna Desgaste laboral Lanaren ondoriozko gaixotasun arruntak Enfermedades comunes cuya causa determinante la constituye el trabajo Lan-arloko epaitegia Juzgado de lo Social Lan-arriskuak prebenitzeko eginbeharra Deber de prevención de riesgos laborales Lan-askatasuna Libertad de trabajo Lan-asmakizunak edo zerbitzu-asmakizunak Inventos laborales o de servicio Lan-auzia Litigio laboral Lan-baldintzak Condiciones de trabajo Lan-baldintzen funtsezko eraldaketak Modificaciones sustanciales de condiciones de trabajo Lanbide- (izenondo erreferentziala) Profesional

Lanbide edo ogibidea askatasunez aukeratzeko eskubidea Derecho a la libre elección de profesión u oficio Lanbide liberala Profesión liberal Lanbidea Profesión Lanbide-alokairua Salario profesional Lanbide-arriskua Riesgo profesional Lanbidearteko esparru-akordioa Acuerdo interprofesional marco Lanbidearteko Gutxieneko Alokairua Salario Mínimo Interprofesional Lanbide-birmoldaketa Reconversión profesional Lanbide-desgaikuntza Inhabilitación profesional Lanbide-eginkizuna Función profesional Lanbide-elkargoa Colegio profesional Lanbide-erakundea Organización profesional Lanbide-eskubideak Derechos profesionales Lanbide-gaixotasuna Enfermedad profesional Lanbide-heziketa Formación profesional Lanbide-heziketarako zentroa Centro de formación profesional Lanbide-hobekuntza Perfeccionamiento profesional Lanbide-isiltasuna Sigilo profesional Lanbide-kategoria Categoría profesional Lanbide-prestakuntzarako ikastaroa Curso de formación-profesional Lanbide-profila Pérfil profesional Lanbide-sailkapena Clasificación profesional Lanbide-sektoreko hitzarmena Convenio de sector profesional Lanbide-sustapena Promoción profesional Lanbide-taldeak Grupos profesionales Lanbide-zuhurtziagabekeria Imprudencia profesional Lanean arreta jartzea Diligencia en el trabajo Lanean benetan jardutea Ocupación efectiva

HIZTEGIA Lanean oinarrizkoak diren printzipioen eta eskubideen Adierazpena Declaración relativa a los principios y derechos fundamentales en el trabajo Laneguna Día laborable Lan-egutegia Calendario laboral Lan-ekipoak Equipos de trabajos Laneko absentzia Ausencia al trabajo Laneko arropak erosteko hartukizuna Percepción para adquisición de prendas de trabajo Laneko bazkidea Socio de trabajo Laneko segurtasun eta higienea Seguridad e higiene en el trabajo Lan-enpresaburua Empresario laboral Lanera ez agertzea Absentismo Lanera ez agertzearen aurkako primak Primas anti-absentismo Lanera ez joatea Inasistencia laboral Lanera garaiz ez heltzea Impuntualidad Lanera joateagatik ordaindutako plusa Plus de asistencia Lanera maiz joateagatik ordaindutako plusa Plus de asiduidad Lanerako eskubidea Derecho al trabajo Laneratzea Inserción laboral Laneratzeko errenta aktiboa Renta activa de inserción Laneratze-kontratua Contrato de inserción Lan-errenta Renta de trabajo Lan-eskua Mano de obra Lan-esperientzia Experiencia laboral Lan-eztabaida Controversia laboral Langabezia partziala Desempleo parcial Langabezia teknikoa Paro técnico Langile asmatzailea Trabajador inventor Langile autonomoa Trabajador autónomo Langile Autonomoen Araubide Berezia Régimen Especial de Trabajadores Autónomos Langile Enplegudunen Etengabeko Prestakuntzarako Hiru Alderdiko Akordioa Acuerdo Tripartito sobre Formación Continua de los Trabajados Ocupados Langile grebalaria Trabajador huelguista

703

Langile independentea Trabajador independiente Langile kualifikatua Trabajador cualificado Langile migratzailea Trabajador migrante Langile minusbaliatuak Trabajadores minusválidos Langile minusbaliatuen enplegua sustatzeko kontratua Contrato de fomento del empleo de trabajadores minusválidos Langile teknikariak Personal técnico Langilea Trabajador Langileak babesteko gailuak Dispositivos de protección personal Langileak elkartzea Asociacionismo obrero Langileak enpresan berriro hartzea Readmisión de trabajadores en la empresa Langileak hautatzea Selección de trabajadores Langileak hautatzeko bulegoak Gabinetes de selección del personal Langileak lagatzea Cesión de trabajadores Langileak lagatzeko kontratua Contrato de puesta a disposición Langileak legearen aurka lagatzea Cesión ilegal de trabajadores Langileak prestatzeko eginbeharra Deber de formación profesional Langileak Prestatzeko eta Lan Munduan Sartzeko Estatuko Plana Plan Nacional de Formación e Inserción Profesional Langile-aniztasuna Pluralidad de trabajadores Langilearen borondatez lan-prestazioa geldiaraztea Interrupción de la prestación laboral por voluntad del trabajador Langilearen borondatezko edo hura ukitzen duten arrazoien ondoriozko azkentzea Extinción del contrato por voluntad del trabajador o por causas que afectan a su persona

704

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Langilearen duintasuna errespetatzeko eginbeharra Deber de respeto a la dignidad del trabajador Langilearen eginbeharrak Deberes del trabajador Langilearen eta enpresabuaren arteko adostasunaren ondoriozko azkentzea Extinción por voluntad conjunta de trabajador y empresario Langilearen gizarte-babesa Protección social del trabajador Langilearen hartzekodunak Acreedores del trabajador Langilearen lanbide-gaitasuna babestea Protección de la capacidad profesional del trabajador Langileari askatasuna kentzearen ondoriozko etetea Suspensión por privación de libertad del trabajador Langileari laneko zereginak emateko eginbeharra Deber de ocupación efectiva Langile-banda Franja de trabajador Langileen batzarra Asamblea de trabajadores Langileen erakundea Organización de trabajadores Langileen erregistroak Registros de personal Langileen erretiroa Retiro obrero Langileen eskuordea Delegado de personal Langileen Forua Fuero de los Trabajadores Langileen joan-etorri askea Libre circulación de trabajadores Langileen ordezkaria Representante de los trabajadores Langileen zuzenbidea Derecho obrero Langile-kategoria Categoría de trabajador Langileria Población trabajadora Lan-harreman arruntak Relación laboral común Lan-harreman bereziak Relación laboral especial Lan-harremanak Relación de trabajo

Lan-ikuskatzailetza Inspección de trabajo Lan-indarra Fuerza de trabajo Lan-istripua Accidente de trabajo Lan-istripuaren ondoriozko enpresaburuaren erantzukizuna Responsabilidad empresarial por accidente de trabajo Lan-istripuen asegurua Seguro de accidentes de trabajo Lan-istripuen mutua Mutua de accidente de trabajo Lan-jurisdikzioa Jurisdicción social Lan-kantitate eta -kalitatearen osagarria Complemento de cantidad o calidad del trabajo Lankidetza-prozedura Procedimiento de cooperación Lan-kolokatasuna Precariedad laboral Lan-kontratua Contrato de trabajo Lan-kontratua azkentzea Extinción del contrato de trabajo Lan-kontratua etetea Suspensión del contrato de trabajo Lan-kreditua Crédito laboral Lan-merkatua Mercado laboral Lan-mutualitatea Mutualidad laboral Lan-ohitura Costumbre laboral Lan-oinarriak Bases de trabajo Lan-ordenantza Ordenanza laboral Lan-ordutegia Horario de trabajo Lanpostu bati lotutako arduraldi esklusiboaren osagarria Complemento de dedicación exclusiva vinculado a un puesto Lanpostua Puesto de trabajo Lanpostua lortzeko zerbitzu integratuak Servicios integrados de empleo Lanpostua moldatzea Adaptación del puesto de trabajo Lanpostu-agentzia pribatua Agencia privada de colocación Lanpostuak amortizatzea Amortización de puestos de trabajo Lanpostuak aztertu eta balioestearen araberako ordainsari-sistemak Sistemas de retribución por análisis y valoración de puestos de trabajo

HIZTEGIA Lanpostuari lotutako osagarriak Complementos de puesto de trabajo Lan-prestazioa Prestación laboral Lan-prestazioa geldiaraztea Interrupción de la prestación laboral Lan-prestazioa geldiaraztea, enpresaburuari egotz dakizkiokeen arrazoiengatik eta ezinbesteko kasuaren ondorioz Interrupción de la prestación laboral por causas imputables al empresario y por fuerza mayor Lansaio arrunta Jornada ordinaria Lansaio bereziak jarduera jakinetan Jornadas especiales en actividades determinadas Lansaio irregularra Jornada de trabajo irregular Lansaio osoa Jornada completa Lansaio osoko lana Trabajo a jornada completa Lansaioa Jornada Lansaioa mugatzea Limitación de la jornada Lan-sozietatea Sociedad laboral Lantoki mugikor edo ibiltaria Centro de trabajo móvil o itinerante Lantokia lekuz aldatzea Traslado de centro de trabajo Lantokien arteko batzordea Comité intercentros Lan-txanda Turno de trabajo Larderia Intimidación Larrialdietako medikuntza Medicina de urgencia Larrialdietarako plana Plan de emergencia Lege arrunta Ley ordinaria Lege organikoa Ley orgánica Legearen arabera eratutako sindikatua (ordezkaritza arrunteko sindikatua/ ordezkaritza txikia duen sindikatua) Sindicato legalmente constituido (Sindicato de representación ordinaria/Sindicato minoritario) Legearen aurkako greba Huelga ilegal Legegintza Saila Serie Legislativa

705

Legegintza-eskuordetza Delegación legislativa Legegintzazko dekretua Decreto legislativo Lege-ordezkaria Representante legal Lege-ordezkaritza Representación legal Lege-proiektua Proyecto de ley Legez aurkako atxiloketa Detención ilegal Legezko akzioa Acción legal Legezko araua Norma legal Legezko dirua Moneda legal Legezko doktrina Doctrina legal Legezko greba Huelga legal Legezko langabezia-egoera Situación legal de desempleo Legezkotasun-printzipioa Principio de legalidad Legeztatzea Legalizar Legitimazio aktiboa Legitimación activa Legitimazio pasiboa Legitimación pasiva Legitimazioa Legitimación Lehen auzialdia Primera instancia Lehen auzialdiko auzitegia Tribunal de primera instancia Lehen mailako antolaketako teknikaria Técnico de organización de 1.ª Lehen-gero printzipioa Principio antes-después Lehentasun-irizpidea Criterio de preeminencia Lehiaketa-oposizioa Concurso oposición Lehiarik eza No concurrencia Lekualdaketa Traslado Lekualdaketa kolektiboa Traslado colectivo Lekualdaketa kolektiboen prozedura Procedimiento de traslados colectivos Lekuko bidezko froga Prueba testifical Lekukoa Testigo Lerrun-zerrenda Escalafón Lesioa Lesión Lokalak lagatzea Cesión de locales Lokalak okupatzea Ocupación de locales Lokomozio-gastuak Gastos de locomoción Lortu gabeko irabazia Lucro cesante Loteslea Vinculante

706

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Lur azpiko eraikitze-lanak eta herri-lanak Trabajos subterráneos de construcción y obras públicas Lurralde-esparrua Ambito territorial Luzamenduko salbuespena Excepción dilatoria Luzatzea Expedir

M Maastrichteko Tratatua Tratado de Maastricht Magistratua Magistrado Mahai ibiltaria Mesa itinerante Mahaikidea Vocal Maila ertaineko atzeraeragina Retroactividad de grado medio Maila-igoera Ascenso Mailegua Préstamo Makinekin lan egitearen ondoriozko plusa Plus de máquinas Makinen aurrean geldi egoteko greba Huelga a pie de máquina Mantentzerako zerbitzua Servicio de mantenimiento Mantenua Manutención Mantenu-plusa Plus de manutención Manufaktura Manufactura Martxan jartzeko eta ixteko lanak Trabajos de puesta en marcha y cierre Masako ekoizpena Producción en masa Masan egindako banakako negoziazioa Negociación individual en masa Materiaren araberako banaketa Distribución por razón de la materia Matrikula-liburua Libro de matrícula Meatzarien Estatutua Estatuto del Minero Meatze-barruko lanak Trabajos en el interior de las minas Medikua Médico Medikuaren agindua Prescripción facultativa Medikuaren alta Alta médica Medikuaren laguntza Asistencia médica Medikuaren partea Parte médico

Medikuaren prestazioa Prestación médica Medikuntza orokorra Medicina general Medikuz besteko pertsonal sanitarioa Personal sanitario no facultativo Mendeko lana Trabajo subordinado Mendekoak Subalternos Mendekotasuna Subordinación Merezimenduak Méritos Merezimenduen lehiaketa Concurso de méritos Merezimendu-printzipioa Principio de mérito Merkataritza eta ostalaritzako langileak Empleados de comercio y hostelería Merkataritzako agentea Agente comercial Merkataritzako artekariak Corredores de plaza Merkataritzako baltzua Firma comercial Merkataritzako eragiketa Operación mercantil Merkataritzako eragiketetan bitartekari autonomoak Intermediarios autónomos en operaciones mercantiles Merkataritzako langileak Personal comercial Merkataritzako ordezkariak Representantes de comercio Merkataritza-sozietateetako kontseilari eta administratzaileak Consejeros y administradores de sociedades mercantiles Merkatu askea Libre mercado Merkatu-ekonomia Economía de mercado Merkatu-ustiapena Explotación comercial Ministerioko saila Departamento ministerial Minusbaliotasuna Minusvalía Moldatzerik eza Falta de adaptación Moralaren kontrako arrazoia Causa torpe Mozkina (enpresarena) Beneficio (de la empresa) Mozkinetan parte hartzea Participación en beneficios Mozkinetatik emandako paga Paga de beneficios Mozkorkeria Embriaguez

HIZTEGIA Mugabarrua Circunscripción Mugakidea Limítrofe Muga-lerroa Línea divisoria Mugaz gaindiko langilea Trabajador transfronterizo Mugikortasun funtzional partziala Movilidad funcional parcial Mugikortasun funtzionala Movilidad funcional Mugikortasun geografikoa Movilidad geográfica Murrizketa anatomikoak edo funtzionalak Reducciones anatómicas o funcionales Mutilazioa Mutilación Mutua (erakundea) Mutua Mutuak kontrolatzeko batzordeak Comisiones de control de las Mutuas

N Nabigazio-plusa Plus de navegación Nagusitasun-irizpidea Criterio de prevalencia Nahi gabeko langabezia Desempleo involuntario Nahitaezko adiskidetzea Conciliación obligatoria Nahitaezko auzikidetza Litisconsorcio necesario Nahitaezko elkarlana Colaboración obligatoria Nahitaezko prestazio pertsonala Prestación personal obligatoria Nahitaezko soldadutza Servicio militar obligatorio Nahitaezko tartekaritza Arbitraje obligatorio Nahitaezko txostena Informe preceptivo Nahitaezko xedapena Disposición obligatoria Nazioarteko Lan Aldizkaria Revista Internacional de Trabajo Nazional-sindikalista legeria Legislación nacional-sindicalista

707

Naziotasuna Nacionalidad Negoziatzeko egutegia Calendario de negociación Negoziatzeko hitzarmenak Convenios para negociar Negoziatzeko legitimazio osoa Legitimación plena para negociar Negoziatzeko proposamena Propuesta de negociación Negoziazio artikulatua Negociación articulada Negoziazio kolektiboa Negociación colectiva Negoziazio Kolektiboari buruzko Konfederazioarteko Akordioa Acuerdo Interconfederal sobre la Negociación Colectiva Negoziazio kolektiborako eskubidea Derecho de negociación colectiva Negoziazio-kanona Canon de negociación Negoziazio-unitatea Unidad de negociación Nekagarria Penoso Nekagarritasun-plusa Plus de penosidad Nekazaritzako Araubide Berezia Régimen Especial Agrario Nekazaritzako jarduera Actividad agrícola Nekazaritzako lana Trabajo en el campo Neurri zuzentzailea Medida correctora Nomina Nómina Norberaren eta familiaren intimitaterako eskubidea Derecho a la intimidad personal y familiar Norberaren konturako langilea Trabajador por cuenta propia Norberaren lana Trabajo personal Nortasun juridikorik gabeko sozietateak Sociedades sin personalidad jurídica Notariotza Notaría

O Obeditzeko eginbeharra Deber de obediencia

708

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Objektua (edukia) Objeto Obra edo zerbitzu jakin baterako kontratua Contrato para obra o servicio determinado Obra edo zerbitzuen errentamendu-kontratua Contrato de arrendamiento de obras o servicios Obra edo zerbitzuen betearazpen-kontratua Contrato de ejecución de obras o servicios Obra egiteko kontratu finkoa Contrato fijo de obra Obra-betearazpena Ejecución de obra Obra-unitatearen araberako alokairua Salario por unidad de obra Odoleko semea edo alaba Hijo natural Odolkidea Pariente por consanguinidad Ofizialak Oficiales Ofiziozko prozedura Procedimiento de oficio Ofiziozko txanda Turno de oficio Ogibidea Oficio Ogibide-etxea Casa de oficio Oharbidea Advertencia Ohiko egoitza Domicilio habitual Ohiko ekoizpen-prozesua Proceso normal de producción Ohiko lanbidea Profesión habitual Ohorezko eskubidea Derecho honorífico Oihartzuna Audiencia Oinarri arautzailea Base reguladora Oinarri-legea Ley de bases Oinarrizko alokairua Salario base Oinarrizko batzorde bateratua Comité unitario de base Oinarrizko eskubidea Derecho fundamental Oinarrizko eskuordea Delegado de base Oinarrizko kopia Copia básica Okerra Error Ondare bakarra Patrimonio único Ondasun higiezin publikoak erabiltzea Uso de inmuebles públicos Ondasun higiezinen gaineko hipotekek bermatutako kredituak Créditos hipotecarios sobre inmuebles

Ondasunak diru bihurtzea Realización de bienes Ondasunak eta zerbitzuak elkarrekin trukatzea Intercambio de bienes y servicios Ondoriorik gabea Inoperante Ongintza Beneficencia Ongitzea Subsanación Ongitzeko agindeia Requerimiento de subsanación Ongizatea Bienestar Ontzia Buque Ontzien gaineko hipotekek bermatutako kredituak Créditos hipotecarios navales Ontziratze-plusa Plus de embarque Ontziratze-kontratua Contrato de embarque Onurabidea Prerrogativa Onuraduna Beneficiario Onustez negoziatzeko eginbeharra Deber de negociar de buena fe Opor ordainduak Vacaciones retribuidas Oporrak Vacaciones Oposizioa Oposición Ordainbidea Forma de pago Ordaindutako baimenak Permisos retribuidos Ordaindutako lana Trabajo retribuido Ordaindutako orduen kreditua Crédito de horas retribuidas Ordainean ematea Dación en pago Ordainketa Pago Ordainketa-etendura Suspensión de pagos Ordainsariak emateko sistema Sistema de remuneración Ordainsarien ukiezintasunaren printzipioa Principio de indemnidad retributiva Ordainsari-maila Nivel retributivo Ordainsari-taldea Grupo retributivo Ordenantza Ordenanza Ordenari eustea Preservación del orden Ordezkagarritasun handieneko sindikatua Sindicato más representativo Ordezkagarritasun nahikoa duen sindikatua Sindicato suficientemente repre-

HIZTEGIA sentativo (sindicato cuasi más representativo) Ordezkaritza-agintaldia Mandato representativo Ordezkaritza-kargua Cargo representativo Ordezkaritzako kargu publikoa izan edo derrigorreko eszedentziaren ondoriozko etetea Suspensión por ejercicio de cargo público representativo o por excedencia forzosa Ordezkaritza-organoa Organo de representación Ordezko gizarte-zerbitzua Servicio social sustitutorio Ordu arruntak Horas ordinarias Ordu libreak Horas libres Ordu osagarriak Horas complementarias Ordu-balioa Valor hora Orduka lan egitea Trabajar por horas Ordutegi malgua Horario flexible Ordutegi zorrotza Horario rígido Organo artezkaria Organo rector Organo instrukziogilea Organo instructor Organo judiziala Organo judicial Oroitidazkia Memoria Osagarri finkoak Complementos fijos Osasun Zerbitzuak Servicios de Salud Osasun-arazoa Alteración de la salud Osasunaren Sistema Nazionala Sistema Nacional de Salud Osasun-egoera Estado de salud Osasunerako eskubidea Derecho a la salud Osasun-erakundeetako pertsonal ez-sanitarioa Personal no sanitario de instituciones sanitarias Osasungaitza Insalubre Osasungarritasuna Salubridad Osasun-laguntza Asistencia sanitaria Osasun-prestazioa Prestación sanitaria Osasun-sistema publikoa Sistema sanitario público Osotasun-printzipioa Principio de totalidad Ospitaleratzea Internamiento hospitalario

709

Ostatua Alojamiento Ostea Sustracción Oztopatze-greba Huelga tapón

P Paga berezia Paga extraordinaria Parlamentuko Taldea Grupo Parlamentario Parte-hartzea Participación Partzuergoa Consorcio Pentsio osagarria Pensión complementaria Pentsioa Pensión Pentsioak igotzea Revalorización de pensiones Pentsioduna Pensionista Pentsio-funtsa Fondo de Pensiones (-ren) pentzudan A expensas (de) (-ren) pentzudan dauden senitartekoak Familiares a cargo (de) Peoia Peón Pertsonala (lan-loturarik ez dagoenean) Personal Pertsonalaren batza Junta de personal Pertsonalaren eskuordea (funtzionarioak eta estatutudun pertsonala) Delegado de personal (funcionarios y personal estatutario) Pertsonalaren ordezkariak Representantes del personal Piketea Piquete Pizgarria Incentivo Pizgarrien bidezko baja Baja incentivada Plantila Plantilla Plantila berregituratzea Reestructuración de plantilla Plaza Plaza Politikan parte hartzea Participación política Polizia-neurria Medida de policía Porrota Quiebra Porrot-egitea Fallido Portua Puerto Portuetako langileen erregistro berezia Registro especial de trabajador portuario

710

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Portuko zamaketariak Estibadores portuarios Posizioen plegua Pliego de posiciones Posta bidezko botoa Voto por correo Posta ziurtatua, hartu izanaren adierazpenarekin Correo certificado con acuse de recibo Praktikaldiko kontratua Contrato de trabajo en prácticas Praktikaldiko lana Trabajo en prácticas Prebentzio-ekintzaren printzipioak Principios de la acción preventiva Prebentziorako eskuordeak Delegados de prevención Presa Urgencia Presako errekurtso sumarioa Recurso sumario y urgente Presako eta lehenespeneko prozedura Procedimiento urgente y preferente Presio-bidea Medio de presión Preskripzio-epea Plazo de prescripción Prest egotearen ondoriozko plusa Plus de disponibilidad Prestakuntza-planak Planes de formación Prestakuntza teorikoa Formación teórica Prestakuntzarako kontratua Contrato para la formación Prestakuntzaren ziurtagiria Certificado de la formación Prestazio aurreraezina Prestación no anticipable Prestazio farmazeutikoa Prestación farmacéutica Prestazio osagarriak Prestaciones complementarias Prestazio teknikoa Prestación técnica Prestazioak aski izatea Suficiencia de prestaciones Prestazioen gaineko errekargua Recargo de prestaciones Prima Prima Printzipio eratzailea Principio informador Printzipio esku-emailea Principio dispositivo Probaldia Período de prueba

Probintziako Batzorde Betearazlea Comisión Ejecutiva Provincial Probintziako Diputazioa Diputación Provincial Probintzietako Lan eta Gizarte Arazoetako sail edo bulegoak Areas o dependencias provinciales de Trabajo y Asuntos Sociales Profesionala (izena) Profesional Profesionaltasun-irizpidea Criterio de profesionalidad Prokuradorea Procurador Proletarioa Proletariado Proportzionaltasun-printzipioa Principio de proporcionalidad Protesia Prótesis Protesta Protesta Prozedura burutzea Sustanciar el procedimiento Prozedura judizialak Procedimientos judiciales Prozedura zehatzailea Procedimiento sancionador Prozesu arrunta Proceso ordinario Prozesu bitarteko alokairuak Salarios de sustanciación Prozesu patologikoa Proceso patológico Prozesu-gaitasuna Capacidad procesal Prozesuko egintza Acto procesal Prozesuko kostuak Costas procesales

S Salaketa publikoa Denuncia pública Salaketa-idazkia Escrito de denuncia Salbuespen-egoera Estado de excepción Saldoa Saldo Salmenta judiziala Venta judicial Salmentaren araberako komisioa Comisión por venta Salmenta-taldea Equipo de ventas Sasi-kontrata Pseudo contrata Sasoikako langilea Temporero Sasoiko enpresak Empresas de temporada Sasoiko lana Trabajo de temporada

HIZTEGIA Segurtasun eta Osasuneko Batzordea Comité de Seguridad y Salud Segurtasun juridikoa Seguridad jurídica Sekretua Secreto Sektorearteko planak Planes intersectoriales Sektoreartekoa Intersectorial Sektorekako araudia Reglamento sectorial Sektorekako plan elkartuak Planes agrupados sectoriales Seme-alabatasuna Filiación Sendatzerik gabeko alta Alta sin curación Sendotzea Consolidar Senitarteko lanak Trabajos familiares Setio-egoera Estado de sitio Sexu-jazarpena Acoso sexual Sinatzailea Signatario Sindikalismo bateratu eta nahitaezkoa Sindicalismo unitario y obligatorio Sindikatu Antolaketaren Oinarrien Legea Ley de Bases de Organización Sindical Sindikatu-askatasunerako eskubidea Derecho de libertad sindical Sindikatu Batasunaren Legea Ley de Unidad Sindical Sindikatu Batzorde Betearazlea Comité Ejecutivo Sindical Sindikatu horiak Sindicatos amarillos Sindikatu Kongresua Congreso Sindical Sindikatu Kontseilua Consejo Sindical Sindikatua Sindicato Sindikatua eratzea Constitución del sindicato Sindikatua zatitzea Escisión sindical Sindikatu-aniztasuna Pluralidad sindical Sindikatu-antolaketa Organización sindical Sindikatuaren aurkako jokabidea Conducta antisindical Sindikatu-askatasun kolektiboa Libertad sindical colectiva Sindikatu-atala Sección sindical Sindikatuen Sailkapenaren Legea Ley de Clasificación de Sindicatos

711

Sindikatuen segurtasuneko klausula Cláusulas de seguridad sindical Sindikatu-eskuordea Delegado sindical Sindikatuetara elkartzea Asociacionismo sindical Sindikatu-jarduera Actividad sindical Sindikatu-kuota Cuota sindical Sindikatu-legea Ley sindical Sindikatu-ordezkaritza Representación sindical Sindikatu-tailer klausula Cláusula taller sindicato Sindikoa Síndico Sindrome toxikoa Síndrome tóxico Sinesgarria Fehaciente Sistema arau-emailea Sistema normativo Sisteman kokatzea Encuadramiento Sistemaz kanpoko printzipioak Principios extrasistemáticos Sorospena Subsidio Sortutako kaltea Daño emergente Sortzapena Devengo Sozietate anonimoa Sociedad anónima Sozietate kolektiboa Sociedad colectiva Sozietate pertsonalista Sociedad personalista Sozietatea zatitzea Escisión de la sociedad Sozietatearen administratzailea Administrador de sociedad Sozietatearen egoitza Domicilio social Sozietatearen kapitala Capital social Sozietatearen kontseilaria Consejero de sociedad Sozietate-taldeak Grupos de sociedades Subjektu arau-hauslea Sujeto infractor Subjektu eragilea Sujeto causante Subjektu erantzulea Sujeto responsable Subrogazioa Subrogación Substantzia narritagarriak, toxikoak edo infekziosoak Sustancias irritantes, tóxicas o infecciosas Suntsiarazpena (kontratua) Resolución Suntsiaraztea (kontratua) Resolver Sustraitutako sindikatua Sindicato implantado

712

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

T Tailer- edo fabrika-eskuordea Delegado de taller o de fábrica Tailer-eskola Escuela taller Tailerra Taller Taldearen interes orokorra Interés general del grupo Talde-gatazka Conflicto plural Taldeko lan-kontratua Contrato de trabajo de grupo Talde-lekualdaketa Traslado plural Taloia Talón Tarifa Tarifa Tartekaria Arbitro Tartekaritza Arbitraje Tartekaritza-konpromisoa Compromiso arbitral Tartekaritza-laudoa Laudo arbitral Tartekaritza-prozedura Procedimiento de arbitraje Tasa aplikagarria Tipo aplicable Teknikari eta administrariak Técnicos y administrativos Teknikari profesionalak Profesionales técnicos Teknikari-koadroa Cuadro técnico Telelana Teletrabajo Testiguak tatxatzea Tacha de testigos Testu bategina Texto refundido Testu bateratua Texto conjunto -tik askatzea Exonerar Tipikotasuna Tipicidad Toki-erakundea Entidad local Tokiko zein lanbideko usadio eta ohiturak Usos y costumbres locales y profesionales Toki-korporazioa Corporación local Toki-mailako esparrua Ambito local Tokiz gaindiko esparrua Ambito interlocal Toledoko Ituna Pacto de Toledo Toxikomania Toxicomanía Toxikotasun-plusa Plus de toxicidad Transakzio gutxitzailea Transacción disminutiva

Transakzioa Transacción Transferentzia Transferencia Tratatu eratzailea Tratado fundacional Tratatua Tratado Tratu-berdintasunaren printzipioa Principio de igualdad de trato Tratu-desberdintasuna Desigualdad de trato Trebetasunik eza Ineptitud Trenbideetakoak ez diren zaintzaile eta jagoleak Guardas y vigilantes no ferroviarios Tresna arau-emailea Instrumento normativo Tresna eta osagarriak Efectos y accesorios Tresnak edo lanabesak higatzearen ondoriozko hartukizuna Percepción por desgaste de útiles o herramientas Tributu-salbuespena Exención tributaria Txandakako greba Huelga rotatoria Txandakako lanaren araubidea Régimen de trabajo a turnos Txandakako lanaren ondoriozko plusa Plus de turnos Txartela Vale Txeke izenduna Cheque nominativo Txikizkako salmentako dendak Tiendas de venta al por menor Txostena Informe

U Udala Ayuntamiento Ugazaba Patrono Ugazabek enpresa ixtea Cierre patronal Ugazaberia Patronal Uharteetan lan egitearen ondoriozko plusa Plus de insularidad Uharteko Kontseilua Consejo Insular Ukatzea Denegar Uko egitea Renunciar Uko egiteko transakzioa Transacción renunciatoria Uko-egite abdikatzailea Renuncia abdicativa

HIZTEGIA Umezurtza Huérfano Unibertsitateetako gizarte-kontseiluak Consejos Sociales de las Universidades Urritu fisikoa Disminuido físico Urritu psikikoa Disminuido psíquico Urrituak babestea Protección de los disminuidos Urrutiko irakaskuntza-zentroa Centro de enseñanza a distancia Urtekari Estatistikoa Anuario Estadístico Urteko alokairua Salario anual Urteko oporrak Vacaciones anuales Ustekabeko greba Huelga sorpresa Ustekabekoa Imprevisible Ustezko alta edo zuzenbide osoko alta Alta presunta o de pleno derecho Ustiatzea Explotar Uzi materiala Pretensión material Uzia Pretensión

X Xedea (helburua) Objeto

Z Zahartzaroa Vejez Zahartzaroaren eta elbarritasunaren asegurua Seguro de vejez e invalidez Zahartzaroaren eta Elbarritasunaren Nahitaezko Sorospena Subsidio Obligatorio de Vejez e Invalidez Zaintza- eta kontrol-jardueretako langileak Personal de custodia y control Zaintzailea Custodio Zamak ateratzea Desestiba Zamaketa Estiba Zatikako lansaioa Jornada partida Zatikako lansaioa duten jardueretako lana Trabajos con actividades con jornadas fraccionadas Zedula Cédula Zehapen arina Sanción leve

713

Zehapen astuna Sanción grave Zehapen oso astuna Sanción muy grave Zehapena Sanción Zenbateko likido eta zehatza, baketsu eta zalantzarik gabea Cantidad líquida y determinada, pacífica e incontrovertida Zenbatzea Computar Zentzarazpena Amonestación Zentzumenezko urritua Disminuido sensorial Zentzuzko zantzuak Indicios racionales Zerbitzu medikoa Servicio médico Zerbitzu periferikoa Servicio periférico Zerbitzuen errentamendua Arrendamiento de servicios Zerbitzuetako langileak Personal de servicios Zerbitzu-saria Honorario Zerrenda berezia Lista especial Zigor askatasun-gabetzailea Pena privativa de libertad Zikinkeria-plusa Plus de suciedad Zilegia Lícito Zilegia ez den elkartea Asociación ilícita Zinpeko zaindaria Vigilante jurado Zinpekoa Jurado Zitazioa Citación Zitazio-zedula Cédula de citación Ziurtagiria Certificado Zor ez dena Indebido Zor ez diren prestazioak Prestaciones indebidas Zoritxarra Calamidad Zorra Descubierto Zorrak barkatzea Condonar deudas Zubia Puente Zuhurtziagabekeria ausartegia Imprudencia temeraria Zuhurtziazko neurria Medida precautoria Zuribideen plegua Pliego de descargos Zurztasuna Orfandad Zuzenbide bizia Derecho vivo Zuzenbide eratorria Derecho derivado Zuzenbide esku-emailea Derecho dispositivo Zuzenbidea (objektiboa) Derecho

714

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Zuzenbideko estatu soziala Estado social de derecho Zuzenbideko oinarria Fundamento de Derecho Zuzendariak Directivos Zuzendaritza-ahalmena Poder de dirección Zuzendaritza-koadroa Cuadro directivo

Zuzenean aplikatzeko klausula Cláusula de aplicabilidad inmediata Zuzeneko botoa Voto directo Zuzeneko eragingarritasuna Eficacia directa Zuzeneko kaltea Daño directo Zuzentaraua Directiva

Gaztelania-euskara

A A disposición del empleador Enpresaburuaren esanetara A expensas (de) -ren pentzudan Abandono del trabajo Lana bertan behera uztea Abogado Abokatua Absentismo Lanera ez agertzea Absolver Absolbitzea Absorción Irenstea Abuso de situación de necesidad Beharrizan-egoeraz abusatzea Acceso, permanencia y salida de la situación de incapacidad temporal Aldi baterako ezintasun-egoeran geratzea, jarraitzea eta egoera horretatik irtetea Accidente de trabajo Lan-istripua Accidente en misión Jardunean gertatutako istripua Accidente in itinere In itinere istripua Accidente no laboral Istripu arrunta edo lanekoa ez den istripua Acción de despido Kaleratzearen ondoriozko akzioa Acción de reingreso Enpresan berriro sartzeko akzioa Acción declarativa Akzio adierazlea Acción legal Legezko akzioa Acción protectora Babes-ekintza Accionista mayoritario Akzio gehiengoduna Acogimiento familiar Familia-harrera

Acoso sexual Sexu-jazarpena Acreedor Hartzekoduna Acreedores del empresario Enpresaburuaren hartzekodunak Acreedores del trabajador Langilearen hartzekodunak Acta Akta Acta de constitución Eratze-akta Acta Unica Europea Europako Agiri Bakuna Acta de infracción Arau-hausteen akta Actividad agrícola Nekazaritzako jarduera Actividad de trabajo en el mar Itsasoko lan-jarduera Actividad del mar Itsasoko jarduera Actividad forestal Basogintzako jarduera Actividad inventiva Asmatze-jarduera Actividad lucrativa Irabazizko jarduera Actividad lúdica Jolas-jarduera Actividad pecuaria Abeltzaintzako jarduera Actividad sindical Sindikatu-jarduera Acto concluyente Ageriko egintza Acto de conciliación Adiskidetze-ekitaldia Acto de juicio Epaiketa-ekitaldia Acto procesal Prozesuko egintza Acto recepticio Jakinarazi beharreko egintza Actor Auzi-jartzailea Actos de comunicación Komunikazio-egintzak Actos de encuadramiento Kokatze-egintzak Actos del empresario Enpresaburuaren egintzak

716

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Gaztelania-euskara Acuerdo 1. Hitzarmena (adostasunaren emaitza) 2. Akordioa (erabakia) Acuerdo conciliatorio Adiskidetze-akordioa Acuerdo de empresa Enpresa-akordioa Acuerdo Interconfederal sobre Cobertura de Vacíos Hutsuneak Betetzeari buruzko Konfederazioarteko Akordioa Acuerdo Interconfederal sobre la Negociación Colectiva Negoziazio Kolektiboari buruzko Konfederazioarteko Akordioa Acuerdo interprofesional marco Lanbidearteko esparru-akordioa Acuerdo marco Esparru-akordioa Acuerdo Nacional sobre Formación Continua Etengabeko Prestakuntzarako Akordio Nazionala Acuerdo sobre el Espacio Económico Europeo Europako Gune Ekonomikoari buruzko Akordioa Acuerdo sobre Solución Extrajudicial de Conflictos Laborales Lan Gatazkak Epaiketaz Kanpo Konpontzeko Akordioa Acuerdo Tripartito sobre Formación Continua Etengabeko Prestakuntzarako Hiru Alderdiko Akordioa Acuerdo Tripartito sobre Formación Continua de los Trabajados Ocupados Langile Enplegudunen Etengabeko Prestakuntzarako Hiru Alderdiko Akordioa Adaptación del puesto de trabajo Lanpostua moldatzea Adherirse Atxikitzea Adhesión Atxikimendua Adhesión del convenio Hitzarmenari atxikitzea Administración laboral Lan-administrazioa Administración pública Administrazio publikoa Administrador de sociedad Sozietatearen administratzailea Advertencia Oharbidea

Afiliación Afiliazioa Afiliado Afiliatua Agencia privada de colocación Lanpostu-agentzia pribatua Agencia privada sin ánimo de lucro Irabazteko asmorik gabeko agentzia pribatua Agente comercial Merkataritzako agentea Agente de seguro Aseguru-agentea Agente externo Kanpo-agentea Agente social Gizarte-agentea Agrupación Elkartzea Agrupación de interes económico Interes ekonomikodun elkartea Ahorro Aurrezkia Ajenidad Inorentasuna Alcoholismo Alkoholismoa Alegación Alegazioa Alegar Alegatzea Alienación Alienazioa Almacén Biltegia Alojamiento Ostatua Alta (Seguridad Social) Alta (Gizarte Segurantza) Alta médica Medikuaren alta Alta presunta o de pleno derecho Ustezko alta edo zuzenbide osoko alta Alta sin curación Sendatzerik gabeko alta Alteración de la salud Osasun-arazoa Alto cargo Goi-kargua Ama de llaves Giltzaria Ambito de organización y dirección Antolaketa- eta zuzendaritza-esparrua Ambito funcional Esparru funtzionala Ambito interlocal Tokiz gaindiko esparrua Ambito local Toki-mailako esparrua Ambito territorial Lurralde-esparrua Amo de casa Etxejabea Amonestación Zentzarazpena Amonestación escrita Idatziz egindako zentzarazpena Amonestación verbal Hitzez egindako zentzarazpena Amortización de puestos de trabajo Lanpostuak amortizatzea

HIZTEGIA Amortización de vacante Hutsik dagoen lanpostua amortizatzea Ampliar el capital Kapitala gehitzea Anarquismo Anarkismoa Antecedentes de hecho Egitezko aurrekariak Anticipo Aurrerakina Anticipos a cuenta Konturako aurrerakina Anuario Estadístico Urtekari Estatistikoa Aparcero Apartzeroa Aplicación automática del convenio Hitzarmenaren zuzeneko aplikazioa Aplicación imperativa del convenio Hitzarmenaren aginduzko aplikazioa Aplicación uniforme Erabereko aplikazioa Apoderamiento Ahalordea ematea Aportar Ekartzea Apreciación de la prueba Froga aintzat hartzea Apremio pecuniario Diruzko premiamendua Aprendizaje Ikastaldia Apropiación Jabetzea Areas o dependencias provinciales de Trabajo y Asuntos Sociales Probintzietako Lan eta Gizarte Arazoetako sail edo bulegoak Arbitraje Tartekaritza Arbitraje obligatorio Nahitaezko tartekaritza Arbitro Tartekaria Archivo de actuaciones Jardunak artxibatzea Arrendador Errentatzailea Arrendamiento de empresa Enpresa-errentamendua Arrendamiento de servicios Zerbitzuen errentamendua Arrendatario Errentaria Arresto mayor Atzipenaldi handia Artesano Eskulangilea Artistas en espectáculos públicos Jendaurreko ikuskizunetako artistak Asamblea de trabajadores Langileen batzarra Ascenso Maila-igoera

717

Asignación económica Esleipen ekonomikoa Asimilación al alta Altaren parekoa Asistencia jurídica gratuita Doako laguntza juridikoa Asistencia inmediata Berehalako laguntza Asistencia médica Medikuaren laguntza Asistencia sanitaria Osasun-laguntza Asistencia social Gizarte-laguntza Asociación empresarial Enpresaburuen elkartea Asociación ilícita Zilegia ez den elkartea Asociacionismo obrero Langileak elkartzea Asociacionismo sindical Sindikatuetara elkartzea Aspirante de organización Antolaketako langile-gaia Atenuante Aringarria Audiencia Oihartzuna Audiencia preliminar Aurretiazko entzunaldia Ausencia al trabajo Laneko absentzia Auto (resolución judicial) Autoa (ebazpen judiziala) Autocomposición Autokonponbidea Autoempleo Autoenplegua Autogestión Autokudeaketa Autonomía contractual Kontratu-autonomia Autonomía individual Banakako autonomia Autopatrono Autougazaba Autoridad judicial Agintari judiziala Autoridad laboral Lan-agintaritza Autoridad pública Agintaritza publikoa Autorización de estancia Egonaldi-baimena Autotutela Autobabesa Auxiliar Laguntzailea Auxiliar de organización Antolaketako laguntzailea Auxilio por defunción Heriotzaren ondoriozko sorospena Aval bancario Banku-abala Avenencia Adostasuna

718

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Ayudas a familias numerosas Familia ugarientzako laguntzak Ayuntamiento Udala

B Baja (Seguridad Social) Baja (Gizarte Segurantza) Baja incentivada Pizgarrien bidezko baja Balance Balantzea Baremo Baremoa Barracón Barrakoia Base de cotización Kotizazio-oinarria Base reguladora Oinarri arautzailea Bases de trabajo Lan-oinarriak Beca Beka Beneficiario Onuraduna Beneficencia Ongintza Beneficio (de la empresa) Mozkina (enpresarena) Beneficio de la Seguridad Social Gizarte Segurantzaren onura Bien Común Guztion ona Bienestar Ongizatea Bloque salarial de origen normativo Arauzko jatorria duen alokairu-blokea Boletines de cotización a la Seguridad Social Gizarte Segurantzari egindako kotizazioen liburuxkak Bonificación Hobaria Buque Ontzia

C Cabeza de familia Familia-burua Cabildo Kabildoa Calamidad Zoritxarra Calendario de negociación Negoziatzeko egutegia Calendario laboral Lan-egutegia Campaña Kanpaina Candidatura Hautagai-zerrenda Canon de negociación Negoziazio-kanona Cantidad a tanto alzado Goren mugako zenbatekoa

Cantidad líquida y determinada, pacífica e incontrovertida Zenbateko likido eta zehatza, baketsu eta zalantzarik gabea Capacidad económica Ahalbide ekonomikoa Capacidad limitada Gaitasun mugatua Capacidad para contratar Kontratatzeko gaitasuna Capacidad plena Gaitasun osoa Capacidad procesal Prozesu-gaitasuna Capital social Sozietatearen kapitala Capitalización Kapitalizazioa Carga familiar Familiaren zama Carga de la prueba Frogaren zama Cargo electivo Hautespen-kargua Cargo público Kargu publikoa Cargo representativo Ordezkaritza-kargua Carta de Derechos Sociales Fundamentales de la Comunidad Europea Europako Erkidegoko Oinarrizko Gizarte Eskubideen Agiria Carta de despido Kaleratze-gutuna Carta de los Derechos Fundamentales de la Unión Europea Europar Batasuneko Oinarrizko Eskubideen Agiria Carta Social Gizarte Agiria Carta Social Europea Europako Gizarte Agiria Cartera de clientes Bezeroen kartera Casa de oficio Ogibide-etxea Caso fortuito Ezusteko egoera Catástrofe Hondamena Categoría de trabajador Langile-kategoria Categoría profesional Lanbide-kategoria Causa 1. Karia (kontratua) 2. Arrazoia (orokorra) Causa criminal Auzi kriminala Causa torpe Moralaren kontrako arrazoia Causahabiente Kausaduna Causar derecho Eskubidea sortzea Causas de suspensión Etete-arrazoiak Cédula Zedula Cédula de citación Zitazio-zedula Celeridad Arintasuna Censo electoral Hauteskunde-errolda

HIZTEGIA Centro de enseñanza a distancia Urrutiko irakaskuntza-zentroa Centro de formación profesional Lanbide-heziketarako zentroa Centro de imputación Egozpen-gunea Centro de trabajo móvil o itinerante Lantoki mugikor edo ibiltaria Centros de distracción Dibertsio-zentroak Centros especiales de empleo Enpleguaren zentro bereziak Certificado Ziurtagiria Certificado de fin de contrato Kontratua amaitzean eman beharreko ziurtagiria Certificado de la formación Prestakuntzaren ziurtagiria Cesión de locales Lokalak lagatzea Cesión de trabajadores Langileak lagatzea Cesión ilegal de trabajadores Langileak legearen aurka lagatzea Cheque al portador Eramailearentzako txekea Cheque nominativo Txeke izenduna Ciclo productivo Ekoizpen-zikloa Cierre de represalia o de retorsión Errepresalia izaerako zein erantzun bera emateko ixtea Cierre informal Ixte informala Cierre patronal Ugazabek enpresa ixtea Círculo orgánico, rector y disciplinario Esparru organiko, zuzentzaile eta diziplinarioa Circunscripción Mugabarrua Citación Zitazioa Ciudadano Herritarra Clases dominantes Klase nagusiak Clases sociales Gizarte-klaseak Clasificación profesional Lanbide-sailkapena Cláusula condicional potestativa Baldintzapeko klausula nahibadakoa Cláusula contractual Kontratu-klausula Cláusula de aplicabilidad inmediata Zuzenean aplikatzeko klausula Cláusula de contratación preferente Kontratatzeko lehentasunari buruzko klausula

719

Cláusula de garantía personal o cláusula de mantenimiento de derechos adquiridos Banakako berme-klausula edo eskuratutako eskubideei eusteko klausula Cláusula de revisión salarial Alokairuak berrikusteko klausula Cláusula de taller cerrado Itxitako tailerren klausula Cláusula recomendatoria Gomendio erako klausula Cláusula taller sindicato Sindikatu-tailer klausula Cláusulas antihuelga Greben aurkako klausulak Cláusulas convencionales de empleo Hitzarmen bidezko enplegu-klausulak Cláusulas de seguridad sindical Sindikatuen segurtasuneko klausula Clientela Bezeria Club Kluba Coaccionar Derrigortzea Coadyuvante Alderdialdea Coalición Koalizioa Cobertura Estaldura Cobro Kobrantza Codemandados Demandatukideak Código de Trabajo Lan Kodea Coeficiente reductor Koefiziente murrizgarria Cogestión Elkarren arteko kudeaketa Colaboración Elkarlana Colaboración obligatoria Nahitaezko elkarlana Colaboración voluntaria Borondatezko elkarlana Colegio electoral Hauteslekua Colegio profesional Lanbide-elkargoa Combinación Konbinazioa Comisión 1. Batzordea (erakundea) 2.

Komisioa (alokairu-sistema) Comisión Ejecutiva Central Batzorde Betearazle Zentrala Comisión Ejecutiva Provincial Probintziako Batzorde Betearazlea Comisión interna Barne-batzordea

720

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Comisión por venta Salmentaren araberako komisioa Comisiones de control de las Mutuas Mutuak kontrolatzeko batzordeak Comité de Conciliación Adiskidetze Batzordea Comité de empresa Enpresa-batzordea Comité de empresa europeo Europako enpresa-batzordea Comité de fábrica Fabrika-batzordea Comité de huelga Greba-batzordea Comité de Seguridad y Salud Segurtasun eta Osasuneko Batzordea Comité Ejecutivo Sindical Sindikatu Batzorde Betearazlea Comité intercentros Lantokien arteko batzordea Comité o Comisión Paritaria Komite edo Batzorde Parekidea Comité unitario de base Oinarrizko batzorde bateratua Comitente Komisio-emailea Comparecer en juicio Epaiketan agertzea Compensación Konpentsazioa Competencia desleal Elkarlehia desleiala Complemento de atención continuada Etengabeko arretaren osagarria Complemento de cantidad o calidad del trabajo Lan-kantitate eta -kalitatearen osagarria Complemento de dedicación exclusiva vinculado a un puesto Lanpostu bati lotutako arduraldi esklusiboaren osagarria Complemento salarial Alokairu-osagarria Complemento salarial personal Alokairu-osagarri pertsonala Complementos de puesto de trabajo Lanpostuari lotutako osagarriak Complementos fijos Osagarri finkoak Complementos salariales por el trabajo realizado Egindako lanari lotutako alokairu-osagarriak Complementos salariales por situación y resultados de la empresa Enpresako

egoeraren eta emaitzen araberako alokairu-osagarriak Componentes del salario Alokairuaren osagaiak Composición del salario Alokairuaren osaketa Composición tripartita Hiru alderdiko osaketa Compra al por mayor Handizkako erosketa Compromiso arbitral Tartekaritza-konpromisoa Computar Zenbatzea Comunidad de pastos Bazka-erkidegoa Comunidad de propietarios Jabeen erkidegoa Con ocasión o por consecuencia del trabajo que ejecute por cuenta ajena Inorentzat lanean dabilela edo inorentzat egindako lanaren ondorioz Concentración Baterakuntza Concesionario Emakidaduna Conciliación obligatoria Nahitaezko adiskidetzea Conciliador Adiskidetzailea Concurrencia y prelación de créditos Kredituen pilatzea eta hurrenkera Concursado Konkurtsatua Concurso de acreedores Hartzekodunen konkurtsoa Concurso de méritos Merezimenduen lehiaketa Concurso oposición Lehiaketa-oposizioa Condena Kondena Condenar Kondenatzea Condición suspensiva Baldintza etengarria Condiciones de trabajo Lan-baldintzak Condonar deudas Zorrak barkatzea Conducta antisindical Sindikatuaren aurkako jokabidea Conducta inequívoca Jokabide nabaria Confederación Konfederazioa Conferencia de Berlín Berlingo Konferentzia Conferencia de Bruselas Bruselako Konferentzia

HIZTEGIA Conferencias técnicas en Berna Bernako konferentzia teknikoak Confidencialidad Bapestekotasuna Conflicto colectivo Gatazka kolektiboa Conflicto de aplicación Aplikazio-gatazka Conflicto de competencia Eskumen-gatazka Conflicto de interpretación Interpretazio-gatazka Conflicto individual Banakako gatazka Conflicto industrial Industria-gatazka Conflicto plural Talde-gatazka Conflictos de intereses Interes-gatazkak Conflictos de reglamentación o regulación Arauketa-gatazkak Conflictos económicos Gatazka ekonomikoak Conflictos jurídicos Gatazka juridikoak Conflictos novatorios Aldaberritze-gatazkak Congreso Sindical Sindikatu Kongresua Consejero de sociedad Sozietatearen kontseilaria Consejero delegado Kontseilari eskuordea Consejeros y administradores de sociedades mercantiles Merkataritza-sozietateetako kontseilari eta administratzaileak Consejo Kontseilua Consejo de delegados Eskuordeen kontseilua Consejo de empresa Enpresa-kontseilua Consejo Insular Uharteko Kontseilua Consejo Sindical Sindikatu Kontseilua Consejos Sociales de las Universidades Unibertsitateetako gizarte-kontseiluak Consolidar Sendotzea Consorcio Partzuergoa Constitución del sindicato Sindikatua eratzea Consulta Kontsulta Contenido normativo del convenio colectivo Hitzarmen kolektiboaren eduki arau-emailea Contenido obligacional del convenio colectivo Hitzarmen kolektiboaren betebehar-izaerako edukia

721

Contingencia Gertakizuna Contracción de la demanda Eskaria uzkurtzea Contraparte Kontrako alderdia Contraprestación Kontraprestazioa Contrata Kontrata Contratación Kontratazioa Contratado administrativo Administrazio-kontratatua Contratante Kontratugilea Contrato individual Banakako kontratua Contrato a tiempo parcial Lanaldi partzialeko kontratua Contrato a tiempo parcial de trabajo fijo periódico Lanaldi partzialeko kontratua aldizkako lan finkoa egiteko Contrato de arrendamiento de obras o servicios Obra edo zerbitzuen errentamendu-kontratua Contrato de interinidad Bitarteko kontratua Contrato de agencia Agentzia-kontratua Contrato de ejecución de obras o servicios Obra edo zerbitzuen betearazpen-kontratua Contrato de embarque Ontziratze-kontratua Contrato de fomento del empleo de trabajadores minusválidos Langile minusbaliatuen enplegua sustatzeko kontratua Contrato de inserción Laneratze-kontratua Contrato de puesta a disposición Langileak lagatzeko kontratua Contrato de trabajo Lan-kontratua Contrato de trabajo a domicilio Etxean lan egiteko lan-kontratua Contrato de trabajo a tiempo completo Lanaldi osoko lan-kontratua Contrato de trabajo de grupo Taldeko lan-kontratua Contrato de trabajo de relevo Errelebuko lan-kontratua Contrato de trabajo del auxiliar asociado Laguntzaile elkartuaren lan-kontratua

722

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Contrato de trabajo en común Baterako lan-kontratua Contrato de trabajo en practicas Praktikaldiko kontratua Contrato de trabajo fijo periódico Aldizkako lan-kontratu finkoa Contrato de trabajo fijo-discontinuo Jarraitutasunik gabeko lan-kontratu finkoa Contrato eventual por circunstancias de la producción Ekoizpen-inguruabarren ondoriozko behin-behineko kontratua Contrato fijo de obra Obra egiteko kontratu finkoa Contrato original Jatorrizko kontratua Contrato para la formación Prestakuntzarako kontratua Contrato para obra o servicio determinado Obra edo zerbitzu jakin baterako kontratua Contrato por tiempo indefinido Iraupen mugagabeko kontratua Contrato temporal Aldi baterako kontratua Contratos de consultoría Aholkularitza-kontratuak Contratos formativos Heziketa-kontratuak Controversia laboral Lan-eztabaida Convalidar Baliozkotzea Convenio (OIT) Hitzarmena (LANE) Convenio colectivo Hitzarmen kolektiboa Convenio colectivo estatutario Estatutu-izaerako hitzarmen kolektiboa Convenio colectivo extraestatutario Estatutuz kanpoko hitzarmen kolektiboa Convenio de franja Bandako hitzarmena Convenio de sector profesional Lanbide-sektoreko hitzarmena Convenio especial Hitzarmen berezia Convenio Europeo de Derechos Humanos Giza Eskubideen Europako Hitzarmena Convenio marco Esparru-hitzarmena Convenio sobre materia concreta Gai zehatz bati buruzko hitzarmena Convenios para negociar Negoziatzeko hitzarmenak

Convocatoria de elecciones Hauteskundeetarako deialdia Cooperativa de trabajo asociado Lan elkartuko kooperatiba Copia básica Oinarrizko kopia Copropietario Jabekidea Corporación Korporazioa Corporación local Toki-korporazioa Corredores de plaza Merkataritzako artekariak Correo certificado con acuse de recibo Posta ziurtatua, hartu izanaren adierazpenarekin Corresponal no banquero Bankari ez den korrespontsala Cosa juzgada Gauza epaitua Costas procesales Prozesuko kostuak Costumbre laboral Lan-ohitura Cotizar Kotizatzea Crédito de horas retribuidas Ordaindutako orduen kreditua Crédito laboral Lan-kreditua Crédito salarial Alokairu-kreditua Créditos hipotecarios navales Ontzien gaineko hipotekek bermatutako kredituak Créditos hipotecarios sobre inmuebles Ondasun higiezinen gaineko hipotekek bermatutako kredituak Crisis creciente Krisi hazkorra Criterio de preeminencia Lehentasun-irizpidea Criterio de prevalencia Nagusitasun-irizpidea Criterio de profesionalidad Profesionaltasun-irizpidea Criterio de tendencia Joera-izaerako irizpidea Cuadro directivo Zuzendaritza-koadroa Cuadro técnico Teknikari-koadroa Cuantía litigiosa Auzi-kopurua Cuenta corriente Kontu-korrontea Cuenta de ahorro Aurrezki-kontua Cuenta de resultados Emaitzen kontua Cuentas saldadas Kitatutako kontuak Cuerpos sometidos a disciplina militar Diziplina militarra duten kidegoak

HIZTEGIA Cuerpos y Fuerzas de seguridad sin carácter militar Izaera militarrik gabeko segurtasun-kidegoak eta -indarrak Cuestión de inconstitucionalidad Konstituzio-aurkakotasuneko galdekizuna Cuestión litigiosa Auzigaia Cuestión prejudicial Epaitu aurreko arazoa Cuestión previa Aurretiazko arazoa Cuestión social Gizarte-auzia Culpa grave Erru astuna Culpabilidad Erruduntasuna Cuota Kuota Cuota anticipada Aurreratutako kuota Cuota sindical Sindikatu-kuota Cursillo Ikastaroa Curso de formación-profesional Lanbide-prestakuntzarako ikastaroa Custodio Zaintzailea

D Dación en pago Ordainean ematea Daño Kaltea Daño directo Zuzeneko kaltea Daño emergente Sortutako kaltea Daño extraordinario y urgente Aparteko eta presako kaltea Daño moral Kalte morala Dar de baja Baja ematea Dar traslado Helaraztea Darse de alta Alta hartzea Debatir Eztabaidatzea Deber cívico Herritarren eginbeharra Deber de buena fe contractual Kontratu-onustea izateko eginbeharra Deber de formación profesional Langileak prestatzeko eginbeharra Deber de negociar de buena fe Onustez negoziatzeko eginbeharra Deber de no concurrencia Ez lehiatzeko eginbeharra Deber de obediencia Obeditzeko eginbeharra Deber de ocupación efectiva Langileari laneko zereginak emateko eginbeharra

723

Deber de paz Bakea egoteko eginbeharra Deber de prevención de riesgos laborales Lan-arriskuak prebenitzeko eginbeharra Deber de rendimiento Gutxieneko etekina emateko eginbeharra Deber de respeto a la dignidad del trabajador Langilearen duintasuna errespetatzeko eginbeharra Deberes del empresario Enpresaburuaren eginbeharrak Deberes del trabajador Langilearen eginbeharrak Decisión (UE) Erabakia (EB) Decisión de empresa Enpresako erabakia Declaración de Filadelfia Filadelfiako Adierazpena Declaración de intención (UE) Asmoen adierazpena (EB) Declaración relativa a los principios y derechos fundamentales en el trabajo Lanean oinarrizkoak diren printzipioen eta eskubideen Adierazpena Declaración Universal de Derechos Humanos Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala Declinatoria Deklinatoria Decreto legislativo Legegintzazko dekretua Decreto-ley Dekretu-legea Dedicación parcial Arduraldi partziala Deducciones Kenkariak Defecto Akatsa Déficit Defizita Delegación del Gobierno Gobernuko Ordezkaritza Delegación legislativa Legegintza-eskuordetza Delegado de base Oinarrizko eskuordea Delegado de personal Langileen eskuordea Delegado de personal (funcionarios y personal estatutario) Pertsonalaren eskuordea (funtzionarioak eta estatutudun pertsonala) Delegado de taller o de fábrica Taileredo fabrika-eskuordea

724

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Delegado del Gobierno Gobernuaren ordezkaria Delegado sindical Sindikatu-eskuordea Delegados de prevención Prebentziorako eskuordeak Delito de conspiración Konspirazio-delitua Delito de lesa patria Aberriaren aurkako delitua Delito de sedición Albaramentu-delitua Demanda original Jatorrizko demanda Demandado Demandatua Demandante Demandatzailea Democracia industrial Industria-demokrazia Denegar Ukatzea Denuncia pública Salaketa publikoa Departamento ministerial Ministerioko saila Deportista aficionado Kirolari amateurra Deportista profesional Kirolari profesionala Depósito Gordailua Depósito de estatutos Estatutuak gordailatzea Depósito en efectivo Eskudiruzko gordailua Depósito en valores públicos Balore publikoen gordailua Depreciación monetaria Diruaren baliogalera Derecho 1. Eskubidea (subjektiboa) 2.

Zuzenbidea (objektiboa) Derecho a la adopción de medidas de conflicto colectivo Gatazka kolektiboetan neurriak hartzeko eskubidea Derecho a la intimidad personal y familiar Norberaren eta familiaren intimitaterako eskubidea Derecho a la libre elección de profesión u oficio Lanbide edo ogibidea askatasunez aukeratzeko eskubidea Derecho a la no discriminación Bereizkeriarik ez izateko eskubidea Derecho a la presunción de inocencia Errugabetasun-presuntziorako eskubidea Derecho a la salud Osasunerako eskubidea

Derecho a la tutela judicial efectiva Benetako babes judiziala lortzeko eskubidea Derecho a una remuneración individual y familiar suficiente Banakako eta familiako ordainsari nahikoa izateko eskubidea Derecho administrativo sancionador Administrazio-zuzenbide zehatzailea Derecho adquirido Eskuratutako eskubidea Derecho al trabajo Lanerako eskubidea Derecho de afiliación Afiliazio-eskubidea Derecho de huelga Greba-eskubidea Derecho de libertad sindical Sindikatu-askatasunerako eskubidea Derecho de negociación colectiva Negoziazio kolektiborako eskubidea Derecho de reunión Bilerak egiteko eskubidea Derecho de veto Beto-eskubidea Derecho derivado Zuzenbide eratorria Derecho dispositivo Zuzenbide esku-emailea Derecho fundamental Oinarrizko eskubidea Derecho honorífico Ohorezko eskubidea Derecho industrial Industria-zuzenbidea Derecho necesario absoluto Aginduzko zuzenbide absolutua Derecho necesario relativo Aginduzko zuzenbide erlatiboa Derecho obrero Langileen zuzenbidea Derecho originario Jatorrizko zuzenbidea Derecho social Gizarte-zuzenbidea Derecho vivo Zuzenbide bizia Derechos adquiridos Eskuratutako eskubideak Derechos en curso de adquisición Eskuratzeko bidean dauden eskubideak Derechos profesionales Lanbide-eskubideak Descanso Atsedena Descanso por incapacidad temporal Aldi baterako ezintasunaren ondoriozko atsedena

HIZTEGIA Descanso por maternidad Amatasunaren ondoriozko atsedena Descanso semanal Asteko atsedena Descentralización de la actividad empresarial Enpresa-jarduera deszentralizatzea Desconvocar Deialdia bertan behera uztea Descubierto Zorra Descuelgue salarial Alokairuaren inguruan hitzarmenean ezarritakoa ez aplikatzeko klausula Desempleado en situación de exclusión social Gizartean baztertuta dagoen langabetua Desempleo involuntario Nahi gabeko langabezia Desempleo parcial Langabezia partziala Desestiba Zamak ateratzea Desestimar Gaitzestea Desgaste laboral Lanaren ondoriozko ahultasuna Desigualdad de trato Tratu-desberdintasuna Desistimiento sin causa justificada Justifikatu gabeko arrazoien ondoriozko atzera-egitea Desistir Atzera egitea Deslealtad Desleialtasuna Desobediencia Desobedientzia Despachar ejecución Betearazpena agintzea Despido colectivo Kaleratze kolektiboa Despido disciplinario Diziplinako kaleratzea Despido individual Banakako kaleratzea Despido plural Kaleratze anizkuna Despido disciplinario por deslealtad Desleialtasunaren ondoriozko diziplinako kaleratzea Despido improcedente Bidegabeko kaleratzea Despido por causas económicas, técnicas, organizativas o productivas Ekonomia-, teknika-, antolaketa- edo ekoizpen-arrazoien ondoriozko kaleratzea

725

Despido procedente Bidezko kaleratzea Desplazamiento Joanaraztea Destajo Abespeluan lan egitea Destitución Kargutik kentzea Detención ilegal Legez aurkako atxiloketa Detención preventiva de carácter gubernativo Gobernu-izaerako aurrearretazko atxiloketa Determinación del salario Alokairua zehaztea Deuda salarial Alokairu-zorra Devengo Sortzapena Devolver autos Autoak itzultzea Día hábil Egun balioduna Día laborable Laneguna Día natural Egutegiko eguna Diagnosticar Diagnostikoa egitea Diálogo social Gizarte-solasa Diario Oficial de la Unión Europea Europar Batasuneko Egunkari Ofiziala Días de salario Alokairu-egunak Días-cuota Kuoten araberako egunak Dictamen Irizpena Dictamen de expertos Adituen irizpena Dictar sentencia Epaia ematea Dietas Bidaia-sariak Diferencias salariales Alokairu-aldeak Diligencia 1. Eginbidea (zuzenbide prozesala) 2. Arreta (joera) Diligencia en el trabajo Lanean arreta jartzea Diligencia para mejor proveer Hobeto epaitzeko eginbidea Diligencia preliminar Aurretiazko eginbidea Dimisión Kargu-uztea Diputación Provincial Probintziako Diputazioa Dirección unitaria Baterako zuzendaritza Directiva Zuzentaraua Directiva Marco Esparru-zuzentaraua Directivos Zuzendariak Dirimir Ebaztea (erabakitzea) Discapacidad Desgaitasuna Discapacitado Desgaitasuna duena Discrepancia Ezbaia

726

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Discriminación Bereizkeria Disminución del rendimiento Etekina jaistea Disminuido físico Urritu fisikoa Disminuido psíquico Urritu psikikoa Disminuido sensorial Zentzumenezko urritua Disolución Desegitea Disposición obligatoria Nahitaezko xedapena Dispositivos de protección personal Langileak babesteko gailuak Distribución de la renta Errentaren banaketa Distribución funcional Banaketa funtzionala Distribución por razón de la materia Materiaren araberako banaketa Distribuir Banatzea Doctrina de suplicación Eskezko doktrina Doctrina legal Legezko doktrina Documento de control Kontrol-agiria Documento contable Kontabilitate-agiria Documento de cotización Kotizazio-agiria Documentos de Derecho Social Gizartezuzenbideko agiriak Dolo Doloa Domicilio habitual Ohiko egoitza Domicilio social Sozietatearen egoitza Drogadicción Drogazaletasuna

E Economato Ekonomatua Economía de mercado Merkatu-ekonomia Economía procesal Ekonomia prozesala Edicto Ediktua Educación Hezkuntza Efectos y accesorios Tresna eta osagarriak Eficacia Eragingarritasuna Eficacia directa Zuzeneko eragingarritasuna Eficacia general Eragingarritasun orokorra Eficacia interna Barne-eragingarritasuna

Eficacia jurídica Eragingarritasun juridikoa Eficacia personal Eragingarritasun pertsonala Ejecución de obra Obra-betearazpena Ejecución general Betearazpen orokorra Ejecución singular Banakako betearazpena Ejercicio económico Ekitaldi ekonomikoa Electo Hautetsia Elector Hauteslea Elegible Hautagaia Embarazo Haurdunaldia Embargar Enbargatzea Embargo preventivo Aurrearretazko enbargoa Embriaguez Mozkorkeria Emigración Emigrazioa Emigrante Emigrantea Emplazamiento Epatzea Empleados de comercio y hostelería Merkataritza eta ostalaritzako langileak Empleados de fincas urbanas Hiri-finketako langileak Empleo Enplegua Empleo inestable Enplegu ezegonkorra Empresa contratista Enpresa kontrataria Empresa de trabajo temporal Aldi baterako lan-enpresa Empresa estibadora Enpresa zamaketaria Empresa subcontratista Enpresa azpikontrataria Empresa usuaria Enpresa erabiltzailea Empresario Enpresaburua Empresario aparente Itxurazko enpresaburua Empresario cedente Enpresaburu lagatzailea Empresario cesionario Enpresaburu hartzailea Empresario laboral Lan-enpresaburua Empresario real Benetako enpresaburua Empresas de temporada Sasoiko enpresak En metálico Eskudirutan En suplicación Eskean En única instancia Auzialdi bakarrean Enajenar Besterentzea

HIZTEGIA Encuadramiento Sisteman kokatzea Enfermedad común Gaixotasun arrunta Enfermedad intercurrente Gaixotasun interkurrentea Enfermedad profesional Lanbide-gaixotasuna Enfermedades comunes cuya causa determinante la constituye el trabajo Lanaren ondoriozko gaixotasun arruntak Enfermedades o defectos preexistentes que resulten agravados por el accidente Istripuaren ondorioz txarrera egindako aldez aurreko gaixotasun edo akatsak Engaño Engainua Enpresa principal Enpresa nagusia Enpresas de tendencia o ideológicas Ideologia- eta mugimendu-enpresak Entidad de crédito Kreditu-erakundea Entidad deportiva Kirol-erakundea Entidad local Toki-erakundea Entidades colaboradoras Erakunde laguntzaileak Entidades Gestoras de la Seguridad Social Gizarte Segurantzaren erakunde kudeatzaileak Equipo de ventas Salmenta-taldea Equipos de trabajos Lan-ekipoak Error Okerra Error excusable Barkatzeko moduko okerra Escalafón Lerrun-zerrenda Escisión de la sociedad Sozietatea zatitzea Escisión sindical Sindikatua zatitzea Esclavitud Esklabotza Escrito de denuncia Salaketa-idazkia Escrito de interposición Errekurtsoa jartzeko idazkia Escritos de preguntas y repreguntas Galdera eta birgalderen idazkiak Escrituración Eskrituratzea Escuela taller Tailer-eskola Esquirolaje Greba-haustea Esquirolaje externo Enpresa kanpoko greba-haustea Esquirolaje interno Enpresa barruko greba-haustea

727

Estabilidad económica Ekonomiaren egonkortasuna Estabilidad en el empleo Enplegu-egonkortasuna Establecimiento Establezimendua Estado de alarma Alarma-egoera Estado de excepción Salbuespen-egoera Estado de necesidad Gabezia-egoera Estado de salud Osasun-egoera Estado de sitio Setio-egoera Estado social de derecho Zuzenbideko estatu soziala Estar al corriente Egunean izatea Estatuto del Minero Meatzarien Estatutua Estatutos internos Barne-estatutuak Estiba Zamaketa Estibadores portuarios Portuko zamaketariak Estipulación Hizpaketa Estipular Hizpatzea Excedencia forzosa Derrigorreko eszedentzia Excedencia voluntaria Borondatezko eszedentzia Excedencia voluntaria común Borondatezko eszedentzia arrunta Excedencia voluntaria por cuidado de hijos o familiares Borondatezko eszedentzia, seme-alabak edo senideak zaintzeagatik Excedencia voluntaria por funciones sindicales Borondatezko eszedentzia, sindikatu-eginkizunengatik Excepción dilatoria Luzamenduko salbuespena Exclusión del ámbito de aplicación Aplikazio-esparrutik kanpo uztea Exclusividad Esklusibotasuna Exención de depósitos y consignaciones Gordailu eta kontsignazioen salbuespena Exención tributaria Tributu-salbuespena Exonerar -tik askatzea Expediente administrativo Administrazio-espedientea Expediente administrativo sancionador Administrazio-espediente zehatzailea

728

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Expediente contradictorio Aurkakotasuneko espedientea Expediente de regulación de empleo Enplegu-erregulazioko espedientea Expediente de revisión Berrikuspen-espedientea Expedir Luzatzea Experiencia Esperientzia Experiencia laboral Lan-esperientzia Explotación comercial Merkatu-ustiapena Explotar Ustiatzea Exportación Esportazioa Extender convenio Hitzarmena hedatzea Externalización de la actividad empresarial Enpresa-jarduera kanporatzea Extinción Azkentzea Extinción de la personalidad jurídica del empresario Enpresaburuaren nortasun juridikoa azkentzea Extinción del contrato de trabajo Lan-kontratua azkentzea Extinción del contrato por voluntad del trabajador o por causas que afectan a su persona Langilearen borondatezko edo hura ukitzen duten arrazoien ondoriozko azkentzea Extinción por causas objetivas Arrazoi objektiboen ondoriozko azkentzea Extinción por causas pactadas Itundutako arrazoien bidezko azkentzea Extinción por fuerza mayor Ezinbesteko kasuaren ondoriozko azkentzea Extinción por mutuo acuerdo Elkarren arteko adostasunaren ondoriozko azkentzea Extinción por voluntad conjunta de trabajador y empresario Langilearen eta enpresabuaren arteko adostasunaren ondoriozko azkentzea Extinción por voluntad del empresario o por causas que afectan a su persona Enpresaburuaren borondatezko edo hura ukitzen duten arrazoien ondoriozko azkentzea

F Fábrica Fabrika Factor indicativo Inguruabar adierazlea Fallido Porrot-egitea Fallo Epaitza Falsa contrata Kontrata faltsua Falta de adaptación Moldatzerik eza Familiares a cargo (de) -ren pentzudan dauden senitartekoak Federación Federazioa Fehaciente Sinesgarria Fianza bancaria Bankuko fidantza Fichaje Fitxaketa Fichero general de la Seguridad Social Gizarte Segurantzaren fitxategi orokorra Fiestas laborales Jaiegunak Filiación Seme-alabatasuna Financiación Finantzaketa Financiar Finantzatzea Finiquito Kitoa Firma comercial Merkataritzako baltzua Fiscal Fiskala Flexibilidad interna del trabajo en la empresa Enpresako lanaren barne-malgutasuna Flexibilidad laboral externa Enpresako lanaren kanpo-malgutasuna Fondo de Pensiones Pentsio-funtsa Fondo Social Gizarte-funtsa Forma de pago Ordainbidea Formación profesional Lanbide-heziketa Formación teórica Prestakuntza teorikoa Formas de contratación Kontratatzeko erak Formular veredicto Berediktua azaltzea Foro Foroa Franja de trabajador Langile-banda Fuero de los Trabajadores Langileen Forua Fuerza Indarra Fuerza de trabajo Lan-indarra Fuerza mayor impropia Ezinbesteko kasu inpropioa Función profesional Lanbide-eginkizuna

HIZTEGIA Funcionamiento Jardunbidea Funcionario Funtzionarioa Funcionario de carrera Karrerako funtzionarioa Funcionario de confianza Konfiantzazko funtzionarioa Funcionario eventual Behin-behineko funtzionarioa Funcionario interino Bitarteko funtzionarioa Fundamento de Derecho Zuzenbideko oinarria Fusión Bat-egitea

G Gabinetes de selección del personal Langileak hautatzeko bulegoak Garantía financiera Finantza-bermea Gastos de desplazamiento Joan-etorriko gastuak Gastos de locomoción Lokomozio-gastuak Gastos de viaje Bidaia-gastuak Gestión de la Seguridad Social Gizarte Segurantzaren kudeaketa Graduado social Gizarte-graduduna Gran invalidez Elbarritasun handia Gran inválido Elbarri handia Gratificación Haborokina Gratuidad Doakotasuna Gratuitamente Doan Grupo de cotización Kotizazio-taldea Grupo Parlamentario Parlamentuko Taldea Grupo retributivo Ordainsari-taldea Grupos de empresa Enpresa-taldeak Grupos de sociedades Sozietate-taldeak Grupos profesionales Lanbide-taldeak Guardas y vigilantes no ferroviarios Trenbideetakoak ez diren zaintzaile eta jagoleak

729

H Haberes Hartzekoak Hacer efectivo un derecho Eskubidea betetzea Hacer ejecutar lo juzgago Epaitutakoa betearaztea Hecho causante Egitate eragilea Heredero Jaraunslea Herencia Jarauntsia Heterocomposición Heterokonponbidea Hijo natural Odoleko semea edo alaba Hijo prematuro Garaia baino lehenagoko seme edo alaba Hijos a cargo Kargura dauden seme-alabak Hipoteca Hipoteka Hojas estadísticas Estatistika-orriak Honorario Zerbitzu-saria Horario de trabajo Lan-ordutegia Horario flexible Ordutegi malgua Horario rígido Ordutegi zorrotza Horas complementarias Ordu osagarriak Horas extraordinarias Aparteko orduak Horas extraordinarias comunes Aparteko ordu arruntak Horas extraordinarias estructurales Egiturazko arrazoien ondoriozko aparteko orduak Horas extraordinarias por fuerza mayor Ezinbesteko kasuaren ondoriozko aparteko orduak Horas libres Ordu libreak Horas ordinarias Ordu arruntak Horas recuperables Berreskuratzeko moduko orduak Huelga a pie de máquina Makinen aurrean geldi egoteko greba Huelga abusiva Abusuzko greba Huelga de bajo rendimiento Etekin txikiko greba Huelga de brazos caídos Egon-greba Huelga de celo Arreta gehiegi jartzearen ondoriozko greba Huelga de planteamiento político-económico Jarrera politiko-ekonomikoa duen greba

730

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Huelga de solidaridad Elkartasuneko greba Huelga espontánea Bat-bateko greba Huelga estratégica Greba estrategikoa Huelga ilegal Legearen aurkako greba Huelga intermitente Aldizkako greba Huelga jurídica Greba juridikoa Huelga legal Legezko greba Huelga novatoria Aldaberritze-greba Huelga política Greba politikoa Huelga rotatoria Txandakako greba Huelga salvaje Greba basatia Huelga sorpresa Ustekabeko greba Huelga tapón Oztopatze-greba Huelguista Grebalaria Huérfano Umezurtza

I Iguala Iguala Igualdad de oportunidades y trato para hombres y mujeres Gizon-emakumeen aukera- eta tratu-berdintasuna Igualdad y no discriminación Berdintasuna eta bereizkeriarik eza Impago Ez-ordaintzea Imparcialidad judicial Inpartzialtasun judiziala Imperatividad mínima Gutxieneko aginduzkotasuna Implícito Inplizitua Imprevisible Ustekabekoa Imprudencia profesional Lanbide-zuhurtziagabekeria Imprudencia temeraria Zuhurtziagabekeria ausartegia Impugnar Aurkaratzea Impuntualidad Lanera garaiz ez heltzea Inasistencia laboral Lanera ez joatea Incapacidad Ezintasuna (lan-zuzenbidea) Incapacidad permanente absoluta Erabateko ezintasun iraunkorra Incapacidad permanente parcial Ezintasun iraunkor partziala Incapacidad permanente total Ezintasun iraunkor osoa

Incapacidad temporal Aldi baterako ezintasuna Incapacitado 1. Ezgaitua (zuzenbide zibila) 2. Ezindua (lan-zuzenbidea) Incentivo Pizgarria Incidente de no readmisión Berriro ez onartzearen ondoriozko intzidentea Incumplimiento Ez-betetzea Indebido Zor ez dena Indefensión Defentsarik eza Indemnización Kalte-ordaina Indice de Precios al Consumo Kontsumo Prezioen Indizea Indicios racionales Zentzuzko zantzuak Indisciplina Diziplinarik eza Indisponibilidad de derechos Eskubideen gainean xedatu ezina Inembargabilidad Enbargaezintasuna Inembargabilidad absoluta Erabateko enbargaezintasuna Inembargabilidad relativa Enbargaezintasun erlatiboa Inembargabilidad salarial Alokairua enbargatzeko ezintasuna Inembargable Enbargaezina Ineptitud Trebetasunik eza Ineptitud sobrevenida Gertatze bidezko trebetasunik eza Inexcusable Desenkusaezina Informe Txostena Informe preceptivo Nahitaezko txostena Infracotización Azpikotizazioa Inhabilitación Desgaikuntza Inhabilitación profesional Lanbide-desgaikuntza Iniciativa Ekimena Iniciativas locales de empleo Enpleguaren toki-mailako ekimenak Inmediación Hurrentasuna Inoperante Ondoriorik gabea Insaculación de peritos Adituen izenak zakuratzea Insalubre Osasungaitza Inscripción de empresas Enpresak inskribatzea

HIZTEGIA Inserción laboral Laneratzea Insolvencia Kaudimengabezia Inspección de trabajo Lan-ikuskatzailetza Inspector Ikuskatzailea Instituto armado Erakunde armatua Instrucción 1. Jarraibidea 2. Instrukzioa (zuzenbide prozesala) Instruir Instruitzea Instrumento normativo Tresna arau-emailea Integración social Gizarteratzea Intencionalidad Asmozkotasuna Interacción Elkarreragina Intercambio de bienes y servicios Ondasunak eta zerbitzuak elkarrekin trukatzea Interdependencia económica Elkarrekiko mendekotasun ekonomikoa Interdicción de la arbitrariedad de los poderes públicos Botere publikoen nahierakeria debekatzea Interés general del grupo Taldearen interes orokorra Interés indivisible Interes zatiezina Interés por mora Berandutza-korritua Interés unitario Baterako interesa Intereses sociales Gizarte-interesak Interlocutor social Gizarte-solaskidea Intermediario Bitartekaria Intermediarios autónomos en operaciones mercantiles Merkataritzako eragiketetan bitartekari autonomoak Internamiento hospitalario Ospitaleratzea Interponer demanda Demanda jartzea Interpretación Interpretazioa Interpretación auténtica Interpretazio kautoa Intérprete Interpretea Interrogatorio de las partes Alderdien galdeketa Interrupción de la prestación laboral Lan-prestazioa geldiaraztea Interrupción de la prestación laboral por causas imputables al empresario y por fuerza mayor Lan-prestazioa geldiaraztea, enpresaburuari egotz dakiz-

731

kiokeen arrazoiengatik eta ezinbesteko kasuaren ondorioz Interrupción de la prestación laboral por voluntad del trabajador Langilearen borondatez lan-prestazioa geldiaraztea Intersectorial Sektoreartekoa Intervalo (de tiempo) Denbora-tartea Interventor (elecciones) Kontu-hartzailea (hauteskundeak) Intimidación Larderia Invalidez Elbarritasuna Inválido Elbarria Inventario Inbentarioa Inventos Asmakizunak Inventos laborales o de servicio Lan-asmakizunak edo zerbitzu-asmakizunak Inventos libres Asmakizun askeak Inventos mixtos Asmakizun mistoak Inviolabilidad del domicilio Egoitzaren bortxaezintasuna

J Jefe de organización Antolaketako burua Jerarquía normativa Arauen arteko hierarkia Jornada Lansaioa Jornada completa Lansaio osoa Jornada continuada Jarraikako lansaioa Jornada de trabajo irregular Lansaio irregularra Jornada legal diaria Eguneko legezko lansaioa Jornada ordinaria Lansaio arrunta Jornada partida Zatikako lansaioa Jornadas especiales en actividades determinadas Lansaio bereziak jarduera jakinetan Jornadas especiales por circunstancias personales Inguruabar pertsonalen ondoriozko lansaio bereziak Jubilación anticipada Aurretiazko erretiroa Jubilación forzosa Derrigorreko erretiroa Jubilación parcial Erretiro partziala

732

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Jubilarse Erretiroa hartzea Juez Epailea Junta de personal Pertsonalaren batza Jurado Zinpekoa Jurado mixto Epaimahi mistoa Jurados de empresa Enpresako epaimahaiak Jurisdicción contencioso-administrativo Administrazioarekiko auzibideen jurisdikzioa Jurisdicción ordinaria Jurisdikzio arrunta Jurisdicción social Lan-jurisdikzioa Juzgado de guardia Guardiako epaitegia Juzgado de lo Social Lan-arloko epaitegia Juzgar Epaitzea

L Lactancia Edoskitzaldia Laudo arbitral Tartekaritza-laudoa Legalizar Legeztatzea Legislación nacional-sindicalista Nazional-sindikalista legeria Legislación social Gizarte-legeria Legitimación Legitimazioa Legitimación activa Legitimazio aktiboa Legitimación pasiva Legitimazio pasiboa Legitimación plena para negociar Negoziatzeko legitimazio osoa Lesión Lesioa Lesiones permanentes no invalidantes Elbarritasunik ez dakarten lesio iraunkorrak Ley de acompañamiento Lagungo-legea Ley de Asociaciones Elkarteen Legea Ley de bases Oinarri-legea Ley de Bases de Organización Sindical Sindikatu Antolaketaren Oinarrien Legea Ley de Clasificación de Sindicatos Sindikatuen Sailkapenaren Legea Ley de Jornada Máxima Gehieneko Lansaioaren Legea Ley de Jurados Mixtos Epaimahi Mistoen Legea Ley de la Silla Aulkiaren Legea

Ley de Unidad Sindical Sindikatu Batasunaren Legea Ley Orgánica General Penitenciaria Espetxeen Lege Organiko Orokorra Ley ordinaria Lege arrunta Ley orgánica Lege organikoa Ley sindical Sindikatu-legea «Leyes de fábricas» «Fabriketako legeak» Liberalidad Eskuzabaltasuna Libertad de circulación Joan eta etortzeko askatasuna Libertad de empresa Enpresa-askatasuna Libertad de expresión Adierazpen-askatasuna Libertad de industria Industria-askatasuna Libertad de regímenes complementarios Araubide osagarriak izateko askatasuna Libertad de trabajo Lan-askatasuna Libertad ideológica Ideologia-askatasuna Libertad sindical colectiva Sindikatu-askatasun kolektiboa Libertad sindical individual Banakako sindikatu-askatasuna Libertad subsidiada Diru-laguntzen bidezko askatasuna Libre circulación de capitales Kapitalen joan-etorri askea Libre circulación de trabajadores Langileen joan-etorri askea Libre designación Izendapen askea Libre mercado Merkatu askea Libro de matrícula Matrikula-liburua Libro de Visitas Bisita-liburua Lícito Zilegia Limitación de la jornada Lansaioa mugatzea Límite máximo Gehieneko muga Límite mímino Gutxieneko muga Limítrofe Mugakidea Línea divisoria Muga-lerroa Lista de espera Itxaron-zerrenda Lista especial Zerrenda berezia Litigante Auzilaria Litigar Auzitan ibili Litigio Auzia

HIZTEGIA Litigio laboral Lan-auzia Litisconsorcio activo Auzikidetza aktiboa Litisconsorcio necesario Nahitaezko auzikidetza Litisconsorcio pasivo Auzikidetza pasiboa Litisconsorcio voluntario Borondatezko auzikidetza Local de audiencia Entzutegi-lokala Lucha de clases Klaseen arteko borroka Lucro cesante Lortu gabeko irabazia Lugar de recreo Atsedenlekua Lugar de residencia Bizilekua

M Magistrado Magistratua Mandato representativo Ordezkaritza-agintaldia Mandos intermedios Erdi-mailako arduradunak Mano de obra Lan-eskua Manufactura Manufaktura Manutención Mantenua Masa salarial Alokairu-masa Mayoría absoluta Erabateko gehiengoa Mayoría cualificada Gehiengo kualifikatua Mediador Bitartekaria Medias dietas Bidaia-sari erdiak Medicamento Botika Medicina de urgencia Larrialdietako medikuntza Medicina general Medikuntza orokorra Médico Medikua Médico forense Auzitegiko medikua Médicos Internos Residentes Barruko Mediku Egoiliarrak Medida cautelar Kautelazko neurria Medida correctora Neurri zuzentzailea Medida de policía Polizia-neurria Medida precautoria Zuhurtziazko neurria Medio de presión Presio-bidea Medio de prueba Frogabidea Medio fundamental de vida Bizimodua ateratzeko lana Medios de producción Ekoizpen-bideak

733

Medios de protección Babes-tresnak Medios técnicos Baliabide teknikoak Mejora voluntaria Borondatezko hobekuntza Memoria Oroitidazkia Memoria explicativa Azalpen-oroitidazkia Menores Adingabeak Mensualidad Hilekoa Mercado interior Barne-merkatua Mercado laboral Lan-merkatua Méritos Merezimenduak Mesa electoral Hauteskunde-mahaia Mesa electoral central Hauteskunde-mahai zentrala Mesa itinerante Mahai ibiltaria Miembros de las Fuerzas Armadas Indar Armatuetako kideak Mínima actividad probatoria Gutxieneko froga-jarduera Ministro de culto Kultu-ministroa Minusvalía Minusbaliotasuna Misión Diplomática Diplomaziako Misioa Modelo constitucional de Seguridad Social Gizarte Segurantzaren konstituzio-eredua Modificaciones sustanciales de condiciones de trabajo Lan-baldintzen funtsezko eraldaketak Módulo salarial Alokairu-modulua Moneda legal Legezko dirua Montante Kopurukina Monte vecinal en mano común Erkidegoan dagoen auzo-mendia Movilidad funcional Mugikortasun funtzionala Movilidad funcional parcial Mugikortasun funtzional partziala Movilidad geográfica Mugikortasun geografikoa Movimiento migratorio interno Barne-migrazioko mugimendua Muerte natural Berezko heriotza Muerte y supervivencia Heriotza eta bizirik irautea Muestrario Lagin-bilduma Mutilación Mutilazioa

734

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Mutua Mutua (erakundea) Mutua de accidente de trabajo Lan-istripuen mutua Mutualidad laboral Lan-mutualitatea

N Nacionalidad Naziotasuna Nave industrial Industria-eraikina Negligencia manifiesta Ageriko zabarkeria Negociación articulada Negoziazio artikulatua Negociación colectiva Negoziazio kolektiboa Negociación individual en masa Masan egindako banakako negoziazioa Neonato Jaioberria Nivel asistencial o protección no contributiva Laguntza-maila edo kontribuziorik gabeko babesa Nivel de vida Bizi-maila Nivel retributivo Ordainsari-maila No concurrencia Lehiarik eza Nocivo Kaltegarria Nómina Nomina Norma de referencia Erreferentzia-araua Norma laboral Lan-araua Norma legal Legezko araua Notaría Notariotza Notificación Jakinarazpena Número de identificación Identifikazio-zenbakia Número de Identificación Fiscal Identifikazio Fiskaleko Zenbakia

O Objeto 1. Objektua (edukia) 2. Xedea (helburua) Obligación cívica normal Herritarrek duten betebehar arrunta Obligación contractual Kontratu-betebeharra

Obligación de diligencia Arretaz jarduteko betebeharra Ocio Aisia Ocupación de locales Lokalak okupatzea Ocupación efectiva Lanean benetan jardutea Ocupante de hecho Egitezko okupatzailea Ofensas verbales o físicas Hitzezko irainak zein eraso fisikoak Oficiales Ofizialak Oficina consular Kontsulatuko bulegoa Oficina de empleo Enpleguaren bulegoa Oficina de extranjeros Atzerritarren bulegoa Oficio Ogibidea Omisión Ez-egitea Opción de aseguramiento Aseguru-aukera Operación mercantil Merkataritzako eragiketa Oposición Oposizioa Oralidad Ahozkotasuna Orden del día Eguneko aztergaien zerrenda Orden deportivo Kirol-ordena Orden jurisdiccional Jurisdikzio-arloa Orden social de la jurisdicción Jurisdikzioaren lan-arloa Ordenamiento laboral Lan-arautegia Ordenanza Ordenantza Ordenanza de necesidad Beharrizaneko ordenantza Ordenanza laboral Lan-ordenantza Orfandad Zurztasuna Organización de trabajadores Langileen erakundea Organización empresarial Enpresaburuen erakundea Organización empresarial autónoma Enpresa-erakunde autonomoa Organización profesional Lanbide-erakundea Organización sindical Sindikatu-antolaketa Organo de calificación Kalifikazio-erakundea

HIZTEGIA Organo de representación Ordezkaritza-organoa Organo instructor Organo instrukziogilea Organo judicial Organo judiziala Organo jurisdiccional Jurisdikzio-organoa Organo rector Organo artezkaria

P Pacto Ituna Pacto de empresa Enpresa-ituna Pacto de exclusiva dedicación Arduraldi esklusiboko ituna Pacto de no concurrencia Ez lehiatzeko ituna Pacto de permanencia en la empresa Enpresan jarraitzeko ituna Pacto de plena dedicación Arduraldi osoko ituna Pacto de Toledo Toledoko Ituna Pacto Internacional de Derechos Civiles y Políticos Eskubide Zibil eta Politikoen Nazioarteko Ituna Pacto Internacional de Derechos Sociales, Económicos y Culturales Ekonomia, Gizarte eta Kultura Eskubideen Nazioarteko Ituna Paga de beneficios Mozkinetatik emandako paga Paga extraordinaria Paga berezia Pago Ordainketa Pago del salario Alokairua ordaintzea Pago delegado Eskuordetutako ordainketa Papeleta de conciliación Adiskidetze-orria Pariente Ahaidea Pariente por afinidad Ezkontza bidezko ahaidea Pariente por consanguinidad Odolkidea Paro forzoso Derrigorreko langabezia Paro técnico Langabezia teknikoa Parte Alderdia Parte de alta Altako partea Parte de baja Bajako partea Parte de confirmación Baieztapen-partea

735

Parte médico Medikuaren partea Parte recurrida Errekurtsoa jasan duen alderdia Participación Parte-hartzea Participación en beneficios Mozkinetan parte hartzea Participación institucional Erakundeetan parte hartzea Participación política Politikan parte hartzea Parto prematuro Garaia baino lehenagoko erditzea Patente de invención Asmakizun-patentea Patología cardíaca Bihotzeko patologia Patrimonio único Ondare bakarra Patronal Ugazaberia Patrono Ugazaba Peligroso Arriskutsua Pena de prisión Espetxealdi-zigorra Pena privativa de libertad Zigor askatasun-gabetzailea Penados en instituciones penitenciarias Espetxeetan dauden zigortuak Penoso Nekagarria Pensión Pentsioa Pensión complementaria Pentsio osagarria Pensión vitalicia Biziarteko pentsioa Pensionista Pentsioduna Peón Peoia Pequeños propietarios Jabe txikiak Percepción económica Hartukizun ekonomikoa Percepción para adquisición de prendas de trabajo Laneko arropak erosteko hartukizuna Percepción por desgaste de útiles o herramientas Tresnak edo lanabesak higatzearen ondoriozko hartukizuna Percepción salarial Alokairu-izaerako hartukizuna Percepciones extrasalariales Alokairuaz gain hartzekoak Perfeccionamiento profesional Lanbide-hobekuntza Pérfil profesional Lanbide-profila

736

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Período de carencia Kotizazio-ezaldia Período de descanso post-parto y por lactancia Erditze eta edoskitzearen ondoriozko atsedenaldia Período de espera Itxaron beharreko aldia Período de observación Behaketa-aldia Período de ocupación Jardundako epealdia Período de prueba Probaldia Período mínimo de cotización Kotizatutako gutxieneko aldia Períodos previos de ocupación cotizada Aurretiaz jardundako epealdi kotizatuak Perito Aditua Permiso de maternidad Amatasun-baimena Permiso de residencia Bizilekua izateko baimena Permiso de trabajo Lan egiteko baimena Permisos retribuidos Ordaindutako baimenak Pernoctar Gaua egitea Persona u órgano superior de gobierno Goi-agintea duen pertsona edo organoa Personal 1. Langileak (lan-lotura dagoenean) 2. Pertsonala (lan-loturarik ez dagoenean) Personal administrativo Administrazioko pertsonala Personal civil al servicio de establecimientos militares Establezimendu militarretan zerbitzuak ematen dituen pertsonal zibila Personal comercial Merkataritzako langileak Personal de Administración y Servicios Administrazio eta Zerbitzuetako Pertsonala Personal de alta dirección Goi-zuzendaritzako langileak Personal de control de calidad Kalitate-kontroleko langileak Personal de custodia y control Zaintzaeta kontrol-jardueretako langileak Personal de informática Informatikako langileak

Personal de laboratorio Laborategiko langileak Personal de limpieza Garbiketako langileak Personal de oficina técnica Bulego teknikoko langileak Personal de organización Antolaketako langileak Personal de servicios Zerbitzuetako langileak Personal de servicios sociales Gizarte-zerbitzuetako langileak Personal estatutario Estatutudun pertsonala Personal no sanitario de instituciones sanitarias Osasun-erakundeetako pertsonal ez-sanitarioa Personal sanitario no facultativo Medikuz besteko pertsonal sanitarioa Personal técnico Langile teknikariak Personarse Bertaratzea Peticiones Eskaerak Piquete Piketea Piquete informativo Informazio-piketea Plan de acompañamiento social Gizarte-laguntzarako plana Plan de emergencia Larrialdietarako plana Plan de inversión Inbertsio-plana Plan de reconversión industrial Industria birmoldatzeko plana Plan Nacional de Formación e Inserción Profesional Langileak Prestatzeko eta Lan Munduan Sartzeko Estatuko Plana Planes agrupados sectoriales Sektorekako plan elkartuak Planes de empresas Enpresetako planak Planes de formación Prestakuntza-planak Planes específicos de la economía social Gizarte-ekonomiari buruzko plan zehatzak Planes intersectoriales Sektorearteko planak Plantear conflicto Gatazka hastea Plantilla Plantila Plataforma reivindicativa Errebindikazio-plataforma

HIZTEGIA Plaza Plaza Plazo de caducidad Iraungitze-epea Plazo de prescripción Preskripzio-epea Plazo fatal Epe saihestezina Plazo improrrogable Epe luzaezina Plazo perentorio Epe aldaezina Plena capacidad para el trabajo Lan egiteko gaitasun osoa Plena dedicación Arduraldi osoa Pleno empleo Enplegu osoa Pliego de descargos Zuribideen plegua Pliego de posiciones Posizioen plegua Pluralidad de trabajadores Langile-aniztasuna Pluralidad sindical Sindikatu-aniztasuna Pluriactividad Jarduera-aniztasuna Pluriempleo Enplegu-aniztasuna Plus de actividad Jarduera-plusa Plus de antigüedad Antzinatasun-plusa Plus de asiduidad Lanera maiz joateagatik ordaindutako plusa Plus de asistencia Lanera joateagatik ordaindutako plusa Plus de ayuda a la cultura Kultura bultzatzeko plusa Plus de convenio Hitzarmenaren ondoriozko plusa Plus de disponibilidad Prest egotearen ondoriozko plusa Plus de distancia Distantzia-plusa Plus de embarque Ontziratze-plusa Plus de insularidad Uharteetan lan egitearen ondoriozko plusa Plus de manutención Mantenu-plusa Plus de máquinas Makinekin lan egitearen ondoriozko plusa Plus de navegación Nabigazio-plusa Plus de nocturnidad Gaueko lanaren plusa Plus de peligrosidad Arrisku-plusa Plus de penosidad Nekagarritasun-plusa Plus de puntualidad Garaiz iristearen ondoriozko plusa Plus de residencia Egoitza-plusa Plus de responsabilidad Erantzukizun-plusa

737

Plus de suciedad Zikinkeria-plusa Plus de toxicidad Toxikotasun-plusa Plus de trabajo nocturno Gaueko lanaren ondoriozko plusa Plus de transportes urbanos Hiri-garraioak ordaintzeko plusa Plus de turnos Txandakako lanaren ondoriozko plusa Plus de vuelo Hegaldi-plusa Plus salarial Alokairu-plusa Pluses por rendimiento Etekinaren ondoriozko plusak Población trabajadora Langileria Poder adquisitivo Eskuratzeko ahalmena Poder de dirección Zuzendaritza-ahalmena Poder disciplinario empresarial Enpresaburuaren diziplina-ahalmena Poder reglamentario Araudi-lerruneko ahalmena Política de armonización Harmonizazio-politika Política social Gizarte-politika Polivalencia funcional Eginkizun-aniztasuna Póliza de seguro Aseguru-poliza Ponderar Haztatzea Poner a disposición (de) (-ren) Esku jartzea Por unanimidad Aho batez Porcentaje reductor Ehuneko murrizgarria Poder normativo Ahalmen arau-emailea Posponer Geroratzea Prácticas Eginerak Prácticas de empresa Enpresako eginerak Practicar prueba Froga gauzatzea Precariedad laboral Lan-kolokatasuna Precedente Aurrekaria Precio de coste Kostu-prezioa Precontractual Kontratu aurrekoa Preferencias del salario Alokairuaren lehentasunak Prejuzgar Aurretik epaitzea Premoriencia Aurrez hiltzea Prenda Bahia Prerrogativa Onurabidea Prescindir Alde batera uztea

738

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Prescripción facultativa Medikuaren agindua Preservación del orden Ordenari eustea Prestación anticipada Aurreratutako prestazioa Prestación en especie Gauzazko prestazioa Prestación farmacéutica Prestazio farmazeutikoa Prestación laboral Lan-prestazioa Prestación médica Medikuaren prestazioa Prestación no anticipable Prestazio aurreraezina Prestación personal obligatoria Nahitaezko prestazio pertsonala Prestación sanitaria Osasun-prestazioa Prestación técnica Prestazio teknikoa Prestaciones complementarias Prestazio osagarriak Prestaciones en metálico Eskudiruzko prestazioak Prestaciones indebidas Zor ez diren prestazioak Prestaciones recíprocas Elkarrekiko prestazioak Préstamo Mailegua Préstamos de natalidad Jaiotzaren ondoriozko maileguak Presunción de inocencia Errugabetasun-presuntzioa Pretaciones de Seguridad Social Gizarte Segurantzako prestazioak Pretensión Uzia Pretensión material Uzi materiala Previa carrera asegurativa Aurretiaz aseguratutako aldiak Pribilegio de ejecución separada Betearazpen banandurako pribilegioa Prima Prima Primas anti-absentismo Lanera ez agertzearen aurkako primak Primera instancia Lehen auzialdia Principio antes-después Lehen-gero printzipioa Principio de adecuación función categoría Eginkizunak eta kategoria egokitzeko printzipioa

Principio de aportación de parte Alderdien ekarpen-printzipioa Principio de audiencia y contradicción Entzunaldi- eta aurkakotasun-printzipioa Principio de automaticidad Automatikotasun-printzipioa Principio de autonomía de la voluntad Borondatearen autonomia-printzipioa Principio de autoridad en las empresas Enpresetako agintaritza-printzipioa Principio de capacidad Gaitasun-printzipioa Principio de condición más beneficiosa Baldintza onuragarriagoaren printzipioa Principio de congruencia Kongruentzia-printzipioa Principio de coordinación de las actividades empresariales Enpresa-jardueren arteko koordinazio-printzipioa Principio de equiparación de los trabajadores temporales con los fijos Aldi baterako langileak eta langile finkoak parekatzeko printzipioa Principio de especialización Espezializazio-printzipioa Principio de igualdad de trato Tratu-berdintasunaren printzipioa Principio de indemnidad retributiva Ordainsarien ukiezintasunaren printzipioa Principio de irrenunciabilidad de derechos Eskubideen ukaezintasun-printzipioa Principio de irretroactividad Atzeraeraginik ezaren printzipioa Principio de jerarquía Hierarkia-printzipioa Principio de libertad de trabajo Lan egiteko askatasun-printzipioa Principio de legalidad Legezkotasun-printzipioa Principio de mérito Merezimendu-printzipioa Principio de norma más favorable Araurik mesedegarrienaren printzipioa

HIZTEGIA Principio de norma mínima Gutxieneko arauaren printzipioa Principio de proporcionalidad Proportzionaltasun-printzipioa Principio de reciprocidad Elkarrekikotasun-printzipioa Principio de reversibilidad de las normas Arauen aldagarritasun-printzipioa Principio de totalidad Osotasun-printzipioa Principio de unidad Batasun-printzipioa Principio dispositivo Printzipio esku-emailea Principio informador Printzipio eratzailea Principios de la acción preventiva Prebentzio-ekintzaren printzipioak Principios de progreso social y económico Gizarte- eta ekonomia-aurrerapenaren printzipioak Principios extrasistemáticos Sistemaz kanpoko printzipioak Prisión preventiva Aurreneurrizko espetxealdia Prisión provisional de carácter cautelar Kautela-izaerako behin-behineko espetxealdia Procedimiento arbitral voluntario Borondatezko tartekaritza-prozedura Procedimiento de arbitraje Tartekaritza-prozedura Procedimiento de codecisión Elkarrekin erabakitzeko prozedura Procedimiento de conciliación Adiskidetze-prozedura Procedimiento de cooperación Lankidetza-prozedura Procedimiento de mediación Bitartekaritza-prozedura Procedimiento de oficio Ofiziozko prozedura Procedimiento de regulación de empleo Enplegu-erregulazioko prozedura Procedimiento de traslados colectivos Lekualdaketa kolektiboen prozedura Procedimiento en caso de traslados individuales-plurales Banakako lekual-

739

daketen eta talde-lekualdaketen prozedura Procedimiento sancionador Prozedura zehatzailea Procedimiento urgente y preferente Presako eta lehenespeneko prozedura Procedimientos de solución de conflictos colectivos Gatazka kolektiboak konpontzeko prozedurak Procedimientos extrajudiciales Epaiketaz kanpoko prozedurak Procedimientos judiciales Prozedura judizialak Proceso electoral Hauteskunde-prozesua Proceso normal de producción Ohiko ekoizpen-prozesua Proceso ordinario Prozesu arrunta Proceso patológico Prozesu patologikoa Proceso productivo Ekoizpen-prozesua Procurador Prokuradorea Producción en masa Masako ekoizpena Productividad media nacional alcanzada Estatuan lortutako batez besteko ekoizgarritasuna Producto Ekoizkina Profesión Lanbidea Profesión habitual Ohiko lanbidea Profesión liberal Lanbide liberala Profesional 1. Profesionala (izena) 2. Lanbide- (izenondo erreferentziala) Profesionales técnicos Teknikari profesionalak Programa de Desarrollo Individual Banakako Garapen Programa Programa de empleo Enpleguaren programa Proletariado Proletarioa Promoción profesional Lanbide-sustapena Promotor Eragilea Pronunciamiento judicial Adierazpen judiziala Propia actividad Berezko jarduera Propina Eskupekoa Propuesta de negociación Negoziatzeko proposamena Prorratear Laintzea

740

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Protección social Gizarte-babesa Protección a la tercera edad Adinekoen babesa Protección asistencial Laguntza-babesa Protección contributiva Kontribuzio bidezko babesa Protección de la capacidad profesional del trabajador Langilearen lanbide-gaitasuna babestea Protección de los disminuidos Urrituak babestea Protección de los emigrantes Emigranteak babestea Protección de los usuarios y consumidores Erabiltzaile eta kontsumitzaileak babestea Protección no contributiva Kontribuziorik gabeko babesa Protección social del trabajador Langilearen gizarte-babesa Prótesis Protesia Protesta Protesta Proyecto de ley Lege-proiektua Prueba de confesión Aitortza bidezko froga Prueba documental Agirien bidezko froga Prueba pericial Adituen bidezko froga Prueba testifical Lekuko bidezko froga Pruebas de aptitud Gaitasun-probak Pseudo contrata Sasi-kontrata Publicidad de las normas Arauen publizitatea Puente Zubia Puerperio Erditze ondoko egoera Puerto Portua Puesto de trabajo Lanpostua Puesto de trabajo de origen Jatorrizko lanpostua

Q Quebranto de moneda Diruaren galera-ordaina Queja Kexa Querella criminal Kereila kriminala Quiebra Porrota

R Rama de actividad Jarduera-adarra Ratificar Berrestea Readmisión de trabajadores en la empresa Langileak enpresan berriro hartzea Realización de bienes Ondasunak diru bihurtzea Reaseguro Berrasegurua Rebelde Auzi-iheslaria Rebeldía Auzi-ihesa Recaída Berriz gaixotzea Recargo Errekargua Recargo de prestaciones Prestazioen gaineko errekargua Recaudación Bilketa Recaudación conjunta Baterako bilketa Rechazar Ezestea Recibo de finiquito Kitoaren jaso-agiria Recibo de salarios Alokairuen jaso-agiria Reclamación Erreklamazioa Reclamación de cantidad Kantitate-erreklamazioa Recomendación (OIT) Gomendioa (LANE) Recomendación (UE) Gomendioa (EB) Reconocimiento judicial Azterketa judiziala Reconocimiento médico Azterketa medikoa Reconvención Errekonbentzioa Reconversión Birmoldaketa Reconversión profesional Lanbide-birmoldaketa Recuperación profesional Lan egiteko gaitasuna berreskuratzea Recurrente Errekurtsogilea Recurrir Errekurtsoa jartzea Recurso contencioso administrativo Administrazioarekiko auzibide-errekurtsoa Recurso de amparo Babes-errekurtsoa Recurso de anulación Deuseztatze-errekurtsoa Recurso de apelación Gora jotzeko errekurtsoa

HIZTEGIA Recurso de casación Kasazio-errekurtsoa Recurso de casación para la unificación de doctrina Doktrina bateratzeko kasazio-errekurtsoa Recurso de inconstitucionalidad Konstituzio-aurkakotasuneko errekurtsoa Recurso de incumplimiento Ez-betetzearen aurkako errekurtsoa Recurso de queja Kexa-errekurtsoa Recurso de reposición Berrezartze-errekurtsoa Recurso de súplica Erreguzko errekurtsoa Recurso de suplicación Eskezko errekurtsoa Recurso extraordinario Aparteko errekurtsoa Recurso ordinario Errekurtso arrunta Recurso sumario y urgente Presako errekurtso sumarioa Reducciones anatómicas o funcionales Murrizketa anatomikoak edo funtzionalak Reestructuración de plantilla Plantila berregituratzea Refundir Bat egitea Régimen de trabajo a turnos Txandakako lanaren araubidea Régimen Especial Agrario Nekazaritzako Araubide Berezia Régimen Especial de la Minería del Carbón Ikatz-meatzaritzako Araubide Berezia Régimen Especial de Trabajadores Autónomos Langile Autonomoen Araubide Berezia Régimen público de Seguridad Social Gizarte Segurantzako araubide publikoa Régimen salarial Alokairu-araubidea Regímenes especiales de la Seguridad Social Gizarte Segurantzaren araubide bereziak Régimen Especial de Trabajadores Autónomos Langile Autonomoen Araubide Berezia Registro Erregistroa Registro especial de trabajador portuario Portuetako langileen erregistro berezia

741

Registros de personal Langileen erregistroak Reglamentación de Trabajo Lan Araudia Reglamento 1. Araudia (orokorra) 2. Erregelamendua (EB) Reglamento de Régimen Interior Barne-araudia Reglamento sectorial Sektorekako araudia Reglas de juego Jokoaren arauak Reincidencia Berrerortzea Reincorporación a la empresa Enpresan berriro lanean hastea Reingreso en la empresa Enpresan berriro sartzea Reinserción familiar Familian berriro sartzea Reivindicación Errebindikazioa Relación contractual Kontratu bidezko lotura Relación de trabajo Lan-harremanak Relación laboral común Lan-harreman arruntak Relación laboral especial Lan-harreman bereziak Relaciones de trabajo excluidas del ordenamiento laboral Lan-antolamendutik baztertutako lan-harremanak Relaciones laborales individuales Banakako lan-harremanak Renegociación Berriro negoziatzea Renta activa de inserción Laneratzeko errenta aktiboa Renta de capital Kapitalaren errenta Renta de trabajo Lan-errenta Renuncia abdicativa Uko-egite abdikatzailea Renuncia anticipada Aurretiazko ukoegitea Renunciar Uko egitea Reparar Konpontzea Repercutir Jasanaraztea Representación legal Lege-ordezkaritza Representación sindical Sindikatu-ordezkaritza Representación unitaria Baterako ordezkaritza

742

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Representante de los trabajadores Langileen ordezkaria Representante legal Lege-ordezkaria Representantes de comercio Merkataritzako ordezkariak Representantes del personal Pertsonalaren ordezkariak Requerimiento Agindeia Requerimiento administrativo Administrazio-agindeia Requerimiento de comparecencia Agertzeko agindeia Requerimiento de subsanación Ongitzeko agindeia Requisitos de cotización Kotizazio-betekizunak Rescindir el contrato Kontratua hutsaltzea Resolución 1. Ebazpena (erabakia) 2. Suntsiarazpena (kontratua) Resolución causal Arrazoi bidezko suntsiarazpena Resolución judicial Ebazpen judiziala Resolución por causa justificada Arrazoi justifikatuen ondoriozko suntsiarazpena Resolver 1. Ebaztea (erabakitzea) 2. Suntsiaraztea (kontratua) Responsabilidad Erantzukizuna Responsabilidad criminal Erantzukizun kriminala Responsabilidad de carácter puro, directo y limitado Erantzukizun huts, zuzeneko eta mugatua Responsabilidad del empresario Enpresaburuaren erantzukizuna Responsabilidad empresarial por accidente de trabajo Lan-istripuaren ondoriozko enpresaburuaren erantzukizuna Responsabilidad mancomunada Erantzukizun mankomunatua Responsabilidad personal Erantzukizun pertsonala Responsabilidad solidaria Erantzukizun solidarioa Responsabilidad subsidiaria Erantzukizun subsidiarioa

Responsabilidad del empresario por actos del trabajador Enpresaburuaren erantzukizuna langilearen egintzen ondorioz Retiro obrero Langileen erretiroa Retribución por descansos compensatorios Atsedenaldi konpentsagarrien ondoriozko ordainsaria Retribuciones periódicas y regulares Aldizkako eta ohiko ordainsariak Retroactividad de grado máximo Goren mailako atzeraeragina Retroactividad de grado medio Maila ertaineko atzeraeragina Retroactividad de grado mínimo Gutxieneko mailako atzeraeragina Revalorización de pensiones Pentsioak igotzea Revista Internacional de Trabajo Nazioarteko Lan Aldizkaria Revocación Ezeztapena Revolución burguesa Iraultza burgesa Revolución industrial Industria-iraultza Riesgo Arriskua Riesgo común Arrisku arrunta Riesgo durante el embarazo Haurdunaldi bitarteko arriskua Riesgo inminente Hur-hurreko arriskua Riesgo profesional Lanbide-arriskua Riesgo social Gizarte-arriskua Riesgo y ventura Arriskua eta mentura

S Salario Alokairua Salario a comisión Komisioaren araberako alokairua Salario a resultado Emaitzen araberako alokairua Salario a tarea Atazaren araberako alokairua Salario a tiempo Denboraren araberako alokairua Salario anual Urteko alokairua Salario base Oinarrizko alokairua

HIZTEGIA Salario contractual Kontratu-alokairua Salario de tramitación Izapidetza-alokairua Salario diario Eguneko alokairua Salario en dinero Diruz ordaindutako alokairua Salario en especie Gauzaz ordaindutako alokairua Salario global Alokairu osoa Salario mes/día Hileko/eguneko alokairua Salario Mínimo Interprofesional Lanbidearteko Gutxieneko Alokairua Salario por unidad de obra Obra-unitatearen araberako alokairua Salario por unidad de tiempo Denbora-unitatearen araberako alokairua Salario profesional Lanbide-alokairua Salario regulador Alokairu arautzailea Salarios de sustanciación Prozesu bitarteko alokairuak Saldo Saldoa Salubridad Osasungarritasuna Sanción Zehapena Sanción disciplinaria Diziplina-zehapena Sanción grave Zehapen astuna Sanción leve Zehapen arina Sanción muy grave Zehapen oso astuna Sanción pecuniaria Diru-zehapena Sección administrativa Administrazio-saila Sección sindical Sindikatu-atala Secretario Judicial Idazkari judiziala Secreto Sekretua Sector de actividad Jarduera-sektorea Seguridad e higiene en el trabajo Laneko segurtasun eta higienea Seguridad jurídica Segurtasun juridikoa Seguridad Social complementaria Gizarte Segurantza osagarria Seguridad Social de emigrantes Emigranteen Gizarte Segurantza Seguro Asegurua Seguro de accidentes de trabajo Lan-istripuen asegurua Seguro de vejez e invalidez Zahartzaroaren eta elbarritasunaren asegurua

743

Seguro escolar Eskola-asegurua Seguros sociales Gizarte-aseguruak Selección de trabajadores Langileak hautatzea Sentencia absolutoria Epai askatzailea Sentencia colectiva Epai kolektiboa Sentencia condenatoria Epai kondenatzailea Sentencia firme Epai irmoa Sepelio Ehorzketa Serie Legislativa Legegintza Saila Servicio asistencial Laguntza-zerbitzua Servicio de mantenimiento Mantentzerako zerbitzua Servicio doméstico Etxeko zerbitzua Servicio esencial para la comunidad Gizartearen premiazko zerbitzua Servicio médico Zerbitzu medikoa Servicio médico de empresa Enpresako zerbitzu medikoa Servicio militar obligatorio Nahitaezko soldadutza Servicio mínimo Gutxieneko zerbitzua Servicio periférico Zerbitzu periferikoa Servicio social sustitutorio Ordezko gizarte-zerbitzua Servicios de Salud Osasun Zerbitzuak Servicios integrados de empleo Lanpostua lortzeko zerbitzu integratuak Sigilo profesional Lanbide-isiltasuna Signatario Sinatzailea Sin ánimo de lucro Irabazteko asmorik gabe Sindicalismo unitario y obligatorio Sindikalismo bateratu eta nahitaezkoa Sindicato Sindikatua Sindicato implantado Sustraitutako sindikatua Sindicato legalmente constituido (Sindicato de representación ordinaria/ Sindicato minoritario) Legearen arabera eratutako sindikatua (ordezkaritza arrunteko sindikatua/ordezkaritza txikia duen sindikatua) Sindicato más representativo Ordezkagarritasun handieneko sindikatua

744

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Sindicato más representativo por irradiación o afiliación Hedatze edo afiliazio bidezko ordezkagarritasun handieneko sindikatua Sindicato suficientemente representativo (sindicato cuasi más representativo) Ordezkagarritasun nahikoa duen sindikatua Sindicatos amarillos Sindikatu horiak Síndico Sindikoa Síndrome tóxico Sindrome toxikoa Siniestro Ezbeharra Sistema de la Seguridad Social Gizarte Segurantzako sistema Sistema de remuneración Ordainsariak emateko sistema Sistema de trabajo y rendimiento Laneta errendimendu-sistema Sistema Nacional de Salud Osasunaren Sistema Nazionala Sistema normativo Sistema arau-emailea Sistema sanitario público Osasun-sistema publikoa Sistemas de medición del rendimiento Etekina neurtzeko sistemak Sistemas de retribución por análisis y valoración de puestos de trabajo Lanpostuak aztertu eta balioestearen araberako ordainsari-sistemak Sistemas salariales Alokairu-sistemak Situación asimilada al alta Altarekin parekatutako egoera Situación de alta especial Alta bereziko egoera Situación de necesidad Beharrizan-egoera Situación legal de desempleo Legezko langabezia-egoera Situación suspensiva Egoera etengarria Soborno Eroskeria Sociedad anónima Sozietate anonimoa Sociedad Anónima Europea Europar Sozietate Anonimoa Sociedad colectiva Sozietate kolektiboa Sociedad comanditaria Komanditako sozietatea

Sociedad cooperativa Kooperatiba-sozietatea Sociedad de capital Kapital-sozietatea Sociedad de responsabilidad limitada Erantzukizun mugatuko sozietatea Sociedad laboral Lan-sozietatea Sociedad personalista Sozietate pertsonalista Sociedades sin personalidad jurídica Nortasun juridikorik gabeko sozietateak Socio industrial Industria-bazkidea Socio trabajador Bazkide langilea Socio de trabajo Laneko bazkidea Subalternos Mendekoak Subcontrata Azpikontrata Subcontratación Azpikontratazioa Subdelegación del Gobierno Gobernuko Azpiordezkaritza Subgrupos Azpitaldeak Subinspector Ikuskatzaileordea Subordinación Mendekotasuna Subrogación Subrogazioa Subsanación Ongitzea Subsidio Sorospena Subsidio de prejubilación Aurretiaz erretiroa hartzearen ondoriozko sorospena Subsidio familiar Familiako sorospena Subsidio Obligatorio de Vejez e Invalidez Zahartzaroaren eta Elbarritasunaren Nahitaezko Sorospena Subsidio por maternidad Amatasunaren ondoriozko sorospena Sucesión de concesiones administrativas Administrazio-emakiden oinordetza Sucesión de contratas Kontraten oinordetza Sucesión de empresa Enpresaren oinordetza Suficiencia de prestaciones Prestazioak aski izatea Sujeto causante Subjektu eragilea Sujeto infractor Subjektu arau-hauslea Sujeto responsable Subjektu erantzulea Sujeto protegido Babestutako subjektua Suma a tanto alzado Goreneko kopurua Superponer Gainjartzea

HIZTEGIA Suplido Gehikina Supuesto de hecho Egitezko kasua Suspensión cautelar Kautelazko etetea Suspensión de pagos Ordainketa-etendura Suspensión del contrato de trabajo Lan-kontratua etetea Suspensión por privación de libertad del trabajador Langileari askatasuna kentzearen ondoriozko etetea Suspensión por causas consignadas válidamente en el contrato Kontratuan baliozkotasunez itundutako arrazoien ondoriozko etetea Suspensión por cierre legal de empresa Enpresa legez ixtearen ondoriozko etetea Suspensión por ejercicio de cargo público representativo o por excedencia forzosa Ordezkaritzako kargu publikoa izan edo derrigorreko eszedentziaren ondoriozko etetea Suspensión por ejercicio del derecho de huelga Greba-eskubidea egikaritzearen ondoriozko etetea Suspensión por fuerza mayor o por causas económicas Ezinbesteko kasuaren eta arrazoi ekonomikoen ondoriozko etetea Suspensión por incapacidad temporal Aldi baterako ezintasunaren ondoriozko etetea Suspensión por maternidad, riesgo durante el embarazo, adopción o acogimiento Erditze, haurdunaldi bitarteko arrisku, adopzio edo familia-harreraren ondoriozko etetea Suspensión por mutuo acuerdo Adostasuneko etetea Suspensión por parto Erditzearen ondoriozko etetea Suspensión por sanción disciplina Diziplina-zehapenaren ondoriozko etetea Sustanciar el procedimiento Prozedura burutzea Sustancias irritantes, tóxicas o infecciosas Substantzia narritagarriak, toxikoak edo infekziosoak Sustracción Ostea

745

T Tabla salarial Alokairu-taula Tablón de anuncios Iragarki-taula Tacha de testigos Testiguak tatxatzea Tácito Isilbidezkoa Taller Tailerra Taller de empleo Enplegu-tailerra Talón Taloia Tarifa Tarifa Tarjeta de residencia Bizileku-txartela Técnicas de protección Babes-teknikak Técnico de organización de 1.ª Lehen mailako antolaketako teknikaria Técnico de organización de 2.ª Bigarren mailako antolaketako teknikaria Técnicos y administrativos Teknikari eta administrariak Teletrabajo Telelana Tempestivamente Garaiz Temporero Sasoikako langilea Teoría de la deslealtad añadida Desleialtasun gehigarriaren gaineko teoria Término Epe-muga Testigo Lekukoa Texto articulado Artikuludun testua Texto conjunto Testu bateratua Texto refundido Testu bategina Tiempo de trabajo Lanaldia Tiempo indefinido Iraupen mugagabea Tiendas de venta al por menor Txikizkako salmentako dendak Tipicidad Tipikotasuna Tipo aplicable Tasa aplikagarria Tipo porcentual Ehuneko-tasa Tipos de cotización Kotizazio-motak Toxicomanía Toxikomania Trabajador Langilea Trabajador asalariado Alokairuko langilea Trabajador autónomo Langile autonomoa Trabajador cualificado Langile kualifikatua Trabajador huelguista Langile grebalaria Trabajador independiente Langile independentea

746

LAN-ZUZENBIDEAREN IKASGAIAK

Trabajador inventor Langile asmatzailea Trabajador migrante Langile migratzailea Trabajador no cualificado Kualifikatua ez den langilea Trabajador no huelguista Grebarik egin ez duen langilea Trabajador por cuenta propia Norberaren konturako langilea Trabajador relevista Errelebuko langilea Trabajador temporal Aldi baterako langilea Trabajador transfronterizo Mugaz gaindiko langilea Trabajadores al servicio del hogar familiar Etxeko zerbitzupeko langileak Trabajadores del mar Itsasoko langileak Trabajadores minusválidos Langile minusbaliatuak Trabajadores no técnicos de la industria y servicios Industria eta zerbitzuetan teknikari ez diren langileak Trabajadores nocturnos Gaueko langileak Trabajar en régimen externo Kanpoko erregimenean lan egitea Trabajar por horas Orduka lan egitea Trabajo a domicilio Etxean lan egitea Trabajo a jornada completa Lansaio osoko lana Trabajo asalariado Alokairuko lana Trabajo comunal Auzolana Trabajo de temporada Sasoiko lana Trabajo de utilidad social Gizarte-onurarako lana Trabajo en el campo Nekazaritzako lana Trabajo en el mar Itsasoko lana Trabajo en prácticas Praktikaldiko lana Trabajo fijo Lan finkoa Trabajo forzoso Derrigorreko lana Trabajo infantil Haurren lana Trabajo manual Eskulana Trabajo nocturno Gaueko lana Trabajo penitenciario Espetxean egindako lana Trabajo personal Norberaren lana Trabajo por cuenta ajena Inorentzat egindako lana

Trabajo por tiempo indefinido Iraupen mugagabeko lana Trabajo retribuido Ordaindutako lana Trabajo subordinado Mendeko lana Trabajo voluntario Borondatezko lana Trabajos administrativos Lan administratiboak Trabajos amistosos, benévolos y de buena vecindad Lagunarteko lanak, borondate oneko lanak eta auzolanak Trabajos con actividades con jornadas fraccionadas Zatikako lansaioa duten jardueretako lana Trabajos de colaboración social Gizarte-elkarlaneko lanak Trabajos de puesta en marcha y cierre Martxan jartzeko eta ixteko lanak Trabajos de vigilancia Jagole-lanak Trabajos en cajones de aire comprimido Aire konprimituko kaxoietan egindako lanak Trabajos en cámaras frigoríficas y de congelación Hotz-ganberetan eta izotz-ganberetan egindako lanak Trabajos en condiciones especiales de aislamiento Bakartasun-baldintza berezietan egindako lanak Trabajos en el interior de las minas Meatze-barruko lanak Trabajos expuestos a riesgos ambientales Ingurumen-arriskua izan dezaketen lanak Trabajos familiares Senitarteko lanak Trabajos intelectuales Lan intelektualak Trabajos subterráneos de construcción y obras públicas Lur azpiko eraikitze-lanak eta herri-lanak Trabajos técnicos Lan teknikoak Trabajos temporales de colaboración social Gizarte-elkarlanerako aldi baterako lanak Tramitar Izapideak egitea Trámite Izapidea Transacción Transakzioa Transacción disminutiva Transakzio gutxitzailea

HIZTEGIA Transacción renunciatoria Uko egiteko transakzioa Transferencia Transferentzia Transferencia bancaria Banku-transferentzia Transferencia de producción Ekoizpen-transferentzia Transmisión de empresas Enpresak eskualdatzea Transmitir Eskualdatzea Transportistas titulares de autorizaciones administrativas Administrazio-baimenen titular diren garraiolariak Traslado Lekualdaketa Traslado colectivo Lekualdaketa kolektiboa Traslado de centro de trabajo Lantokia lekuz aldatzea Traslado individual Banakako lekualdaketa Traslado plural Talde-lekualdaketa Tratado Tratatua Tratado de adhesión Atxikipen tratatua Tratado de Amsterdam Amsterdameko Tratatua Tratado de Maastricht Maastrichteko Tratatua Tratado fundacional Tratatu eratzailea Trato preliminar Aurretiazko tratua Tribunal de Justicia Auzitegia Tribunal de primera instancia Lehen auzialdiko auzitegia Trienio Hirurtekoa Turno de noche Gaueko txanda Turno de oficio Ofiziozko txanda Turno de trabajo Lan-txanda

U Ultraactividad de los convenios colectivos Hitzarmen kolektiboen ultraindarra Unidad de acto Egintza-batasuna Unidad de caja Kutxa-batasuna Unidad de contratación Kontratazio-unitatea Unidad de negociación Negoziazio-unitatea Unidad electoral Hauteskunde-unitatea

747

Unidad empresarial Enpresa-unitatea Unidad familiar Familia-unitatea Unidad productiva Ekoizpen-unitatea Unión Batasuna Unión de hecho Egitezko batasuna Uniones temporales de empresas Enpresen aldi baterako batasunak Urgencia Presa Uso de inmuebles públicos Ondasun higiezin publikoak erabiltzea Usos y costumbres locales y profesionales Tokiko zein lanbideko usadio eta ohiturak

V Vacaciones Oporrak Vacaciones anuales Urteko oporrak Vacaciones retribuidas Opor ordainduak Vale Txartela Valor hora Ordu-balioa Valor nominal Balio izendatua Valoración legal de las pruebas Frogen legezko balioespena Valorar en su conjunto Batera balioestea Vejez Zahartzaroa Venta judicial Salmenta judiziala Veredicto Berediktua Vicio Akatsa Vigilante jurado Zinpeko zaindaria Vigilar Ikuskatzea Vinculante Loteslea Violencia Indarkeria Visar Ikus-onestea Visita Bisita Vista Ikustaldia Visto para sentencia Epairako prest Vitalicio Biziartekoa Viudo Alarguna Vocal Mahaikidea Voto directo Zuzeneko botoa Voto dirimente Boto erabakitzailea Voto libre Boto askea Voto personal Boto pertsonala Voto por correo Posta bidezko botoa Voto secreto Boto sekretua