ALEVİLİĞİN SÖZLÜ, YAZILI KAYNAKLARI VE YEDİ ULU OZAN ÜZERİNE BİR DEĞE... Page 1 of 5
ALEVİLİĞİN SÖZLÜ, YAZILI KAYNAKLARI VE YEDİ ULU OZAN ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME
Alevi Bektaşi İslam İnancında her ne kadar yazılı kaynakların azlığından söz edilse de bunlar gerçeği tam manasıyla yansıtmamaktadır. Çünkü pek çok kitap hâla literatürde kayıtlı değildir, bu eski yazmalar babadan oğula geçmiş ve anadolunun dört bir yanında dağılmış Alevi İslam anlayışının inanç önderleri olan dedelerde ve taliplerde bulunmaktadır. Bazı Alevi Bektaşi Kaynak Kitaplarını zikretmek gerekirse:** 1. Kur’an-ı Kerim 2. İmam Caferi Sadık Buyruğu 3. eyh Safi Buyruğu 4. Hünkar Hacı Bektaş-ı Velinin Makalatı 5. Hünkar Hacı Bektaş-ı Velinin Besmele Tefsiri 6. Hünkar Hacı Bektaş-ı Veli Velayetnamesi 7. Saadete Ermişlerin Bahçesi Hadikatü's-Süeda(Fuzuli) 8. Menteül etikat (Fuzuli) 9. Sıhhat ü Maraz(Fuzuli) 10. Leyla vü Mecnun (Fuzuli) 11. Bengü Bade (Fuzuli) 12. Rind ü Zahid (Fuzuli) 13. Enisül Kalp (Fuzuli) 14. Fuzuli’nin Farsça, Arapça ve Türkçe Divanları 15. Faziletname (Yemini) 16. Virani Divanı 17. Virani Risalesi 18. İlmi Cavidan (Virani) 19. Dehname Mesnevisi ( ah Hatayi)
http://www.alevinefesleri.com/index.php/makaleler/110-alevln-soezlue-yazili-kaynaklari-ve-yed-... 12/19/2010
ALEVİLİĞİN SÖZLÜ, YAZILI KAYNAKLARI VE YEDİ ULU OZAN ÜZERİNE BİR DEĞE... Page 2 of 5
20. Nasihatname Mesnevisi ( ah Hatayi) 21. Hatayi Divanı 22. Hallac-ı Mansur Divanı 23. Nesimi’nin Türkçe ve Farsça Divanları 24. Pir Sultan Abdal Divanı 25. Makalatı Gaybiyye ve Kelimatı Ayniyye 26. Abdal Musa Velayetnamesi 27. Kitabı Miğlate (Kaygusuz Abdal) 28. Sarayname (Kaygusuz Abdal) 29. Vücutname (Kaygusuz Abdal) 30. Dilgüşa (Kaygusuz Abdal) 31. Budalaname (Kaygusuz Abdal) 32. Kenz ül Mesaib (Kumru) 33. Hüsniye 34. Kitabı Fevaid 35. Sadık Baba Divanı 36. Hacım Sultan Velayetnamesi 37. Seyyid Ali Sultan Velayetnamesi (**Burada bazılarını zikrettiğimiz bu kitapların, beslendikleri, ana kaynak Kur’an-ı Kerim’dir.)
dayanakları
ve
asli
olarak
ve sayıları yüzlerce olan muhtelif kişilerce yazılmış Alevi Bektaşi Erkannameleri de ayrıca bir kategori olarak buraya yazılabilir, Yüzbinlerce sayfalık Alevi Bektaşi Aşıklarının meydana getirdiği sayısız divanda mevcuttur bu saydıklarımızı da sadece başlıklarıyla yazmaya kalksak bile yüzlerce sayfa eder. Henüz tam olarak araştırılmamış Alevi Bektaşi İslam İnancının meydana getirdiği yazma eserlerinin, Akademik dünyaya kazandırılması konusu, daha yolun başındadır. Aleviliğin yazılı kaynaklar kadar öneme sahip bir diğer unsuru da sözlü kaynaklardır. Çağlar boyunca dilden dile söylenen, Alevi cemlerinde okunan, yüzbinlerce şiir mevcuttur ve bu şiirler Anadoluda yolun sevdalıları tarafından tutulmuş, her devirde içeriği artarak babadan oğula geçmiş, binlerce cönk defterinde
http://www.alevinefesleri.com/index.php/makaleler/110-alevln-soezlue-yazili-kaynaklari-ve-yed-... 12/19/2010
ALEVİLİĞİN SÖZLÜ, YAZILI KAYNAKLARI VE YEDİ ULU OZAN ÜZERİNE BİR DEĞE... Page 3 of 5
kayıtlıdır. Bu gün akademik çalışmalarla çeşitli cönklerin incelenmesi ile gün ışığına çıkartılmış pek çok eser mevcuttur. Ancak bu araştırmaların yetersizliği, araştırma konusu olmuş cönklerin sayısının, onlarla ifade edilmesinden bellidir. Konunun bir diğer boyutu da; Alevi cemlerinde zâkirlik yapan, sıradan birinin hafızasında bile üçbin ila dörtbin civarında şiir mevcutken, bırakın cönkleri, cem zakirleri bile ayrıca bir araştırma konusudur. Aleviliğin yazılı ve sözlü kaynaklarının merkezinde, edebi ve ilmi eserleriyle Yedi Ulu Ozan vardır. Yedi Ulu Ozanın mana kökeni, Hz. Muhammed'in mirac olayı ile bağlantılıdır. Kısaca; Hz. Muhammed (s.a.v.) miracda Burak’ın sırtında yanında da Cebrail olduğu halde, öyle bir yere geliyor ki Cebrail; “ben buradan sonrasına geçemem, nasıl ki balık sudan çıkınca yaşamazsa ben de burayı geçersem yaşayamam yanarım.” diyor. Hz. Muhammed’de “Ben zaten bu yaşıma kadar onun aşkıyla yanmışım” deyip kendini o ateşin içine atınca, nar nur olur. Artık o merhaleyide geçtikten sonra, yoluna; refrefe binerek devam eder. Refref o kadar hızlı yol alır ki, bir adımı gözün alabildiği son noktadır, öyle hızlıdır ki, sanki ışık hızını katbekat aşmıştır. Sonra öyle bir makama gelir ki yüceliği ve güzelliği daha önce karşılaştığı hiçbir makama benzemiyordur, orada yedi kapı vardır ve yedisi de kilitlidir. Hz. Muhammed (s.a.v.): ”Karındaşım Cebrail de yanımda yok ki; bu kapıların sırrını ona sorsaydım”.diyor, Allah (c.c.) Hz. Muhammed’e: “Ya Muhammed o kapıların anahtarı sende” diyor, Hz. Muhammed “nasıl olur Ya Rabbi” deyince: Allah (c.c) ona şöyle buyuruyor: "Birinci kapının anahtarı: Mansur olup geleceksin; senin ümmetin sana zulüm edecek, bin kırbaç vuracak, üç gün çarmıhta bekletecek, azalarını kesecek ve kafatasından şarap içecek. İşte birinci kapının anahtarı budur” Hz. Muhammed (s.a.v): “peki Ya Rabbim; bu ikinci kapı birinci kapıdan güzel, bu birinci kapı da ikinci kapıdan güzel, ikisi de birbirinden güzel, bu ikinci kapının anahtarı nedir?”der. Allah (c.c): İkinci kapının anahtarı: Yemini olup geleceksin; Ali’nin faziletlerini anlatacaksın ve hançerlenerek şehit edileceksin o kapının anahtarı da budur. Üçüncü kapının anahtarı: Fuzuli olup geleceksin; torunun Hüseyin’in şehid edildiği topraklarda onun yasını tutarak onun ızdırabıyla yaşayacak ve zehirlenerek şehid edileceksin o kapının anahtarı da budur. Dördüncü kapının anahtarı: Nesimi olup geleceksin; ümmetin senin derini yüzecek yine nice işkencelerle katledileceksin, o kapının anahtarı da budur. Beşinci kapının anahtarı: Virani olup geleceksin; bir viranda parça parça edileceksin, o kapının anahtarı da budur. Altıncı kapının anahtarı: Hatayi olup geleceksin; yeniden erkanı kuracaksın ve zehirlenerek şehid edileceksin o kapının anahtarı da budur. Yedinci kapının anahtarı: Pir Sultan olup geleceksin; tarikatla şeriatı birleştirip, haksızlığa, zulme karşı duracaksın, sonrada asılarak şehid edileceksin o kapının anahtarı da budur." Kısaca her kapının anahtarı nice nice çileyle elde edilebilir o yüzden Yedi Ulu Âşık 'ın her biri türlü çileler çekmiş ve katledilmiş, aşk için can vermiş ve Sultanlık makamına erişmiştir. Yedi Ulu Ozanın makamı (miracda anlatılan olay) Sultanlık Makamıdır. Pek çokları tarafından Kul Himmet bu listede gösterilse de doğru değildir. Âşıklık
http://www.alevinefesleri.com/index.php/makaleler/110-alevln-soezlue-yazili-kaynaklari-ve-yed-... 12/19/2010
ALEVİLİĞİN SÖZLÜ, YAZILI KAYNAKLARI VE YEDİ ULU OZAN ÜZERİNE BİR DEĞE... Page 4 of 5
geleneğinden yetişenlerden, miraclamalardan ve mirac menkıbelerinden öğrendiğimize göre, liste aşağıdaki gibidir. Hallacı Mansur’un şiirlerine ulaşamayan kimselerin yanılgıyla onu listeden çıkartıp; yerine de, yine bir Alevi ozanı olan, Kul Himmet’i andıkları aşikardır.
Yedi Ulu Âşık:
Hallacı Mansur Sultan Yemini Sultan Fuzuli Sultan Nesimi Sultan Virani Sultan Hatayi Sultan Pir Sultan
Birde mevzunun daha iyi anlaşılabilmesi açısından yararlı olacağına inandığım; Hazreti Muhammed konulu bir gazeli buraya dercediyorum:
Binbir donda baş gösterdi yâr Muhammed Mustafa Kendi gelir kendi gider Var Muhammed Mustafa
Ol Habibin aşkı ile vücut buldu şu âlem Cümle varın içindeki fer Muhammed Mustafa
Ziya verdi hayli zaman daha âlem yok iken Ol dem anda Ali ile bir Muhammed Mustafa
eş cihette şavkı tutmuş ârifana aşikâr
http://www.alevinefesleri.com/index.php/makaleler/110-alevln-soezlue-yazili-kaynaklari-ve-yed-... 12/19/2010
ALEVİLİĞİN SÖZLÜ, YAZILI KAYNAKLARI VE YEDİ ULU OZAN ÜZERİNE BİR DEĞE... Page 5 of 5
Abdalanın nazarında far Muhammed Mustafa
Ya ben nasıl olmayayım ol güzelin âşıkı Kamu âlem ona âşık der Muhammed Mustafa
Naif Abdal biçaredir, bimarı yâr Habibin Âşığın gönlüne düşen nur Muhammed Mustafa
Kaynakça:
- Kur’an-ı Kerim İsra Suresi - Yedi Ulu Aşık, A.Celalettin Ulusoy - Hallacı Mansur, Prof.Dr. Yaşar Nuri Öztürk - Alevi Bektaşi Aşıkları, Abdülbaki Gölpınarlı - Fuzuli Divanı, Abdülbaki Gölpınarlı - Bektaşiliğin İçyüzü, M. Tevfik Oytam - Alevi Bektaşi Nefesleri, Sadettin Nüzhet Ergün - Yedi Ulu Ozan, Dr.Filiz Kılıç - Mansurname - Niyazi, Hazırlayan Dr. Mustafa Tatçı - Virani Hayatı ve Eserleri, M.Hâlid Bayrı - Aşk Dönünce, Âşık Murtaza irin
- Kaynak Kişi: Âşık Murtaza irin
Derlemeye Çalışan: Kul Gökçer (Turabioğlu)
http://www.alevinefesleri.com/index.php/makaleler/110-alevln-soezlue-yazili-kaynaklari-ve-yed-... 12/19/2010