La battaglia di Lepanto
Signore e signori, Non parlo italiano, ma cercherò di leggere il testo che ho preparato nella vostra lingua, quindi non c’è bisogno di tradurre.
In primo luogo, sento il bisogno di ringraziare di cuore il Direttore, gli insegnanti e gli studenti del Liceo Classico di Campobasso per la meravigliosa ospitalità che ci hanno offerto. Soprattutto, vorrei ringraziare la collega signora Antonella Perotta ma anche la signora Dora lafanti per l’eccelente cooperazione.
Κυρίες και κύριοι Δεν μιλώ ιταλικά, αλλά θα προσπαθήσω να διαβάσω το κείμενο που έχω ετοιμάσει στη γλώσσα σας, ώστε να μην υπάρχει η ανάγκη μετάφρασης. Κατ’ αρχήν, αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω μέσα από την καρδιά μου το Διευθυντή, τους καθηγητές και τους μαθητές του κλασικού Λυκείου του Campobasso για την υπέροχη φιλοξενία που μας προσέφεραν. Κυρίως όμως, θέλω να ευχαριστήσω τη συνάδελφο κ. Antonella Perotta καθώς και την κυρία Dora lafanti για την εξαίρετη συνεργασία.
La città da cui proveniamo, Nafpaktos, nel Medioevo veniva chiamata Lepanto. La battaglia navale di Lepanto è un evento in cui non viene dato particolare peso nei piani di studio delle scuole del nostro paese.
Η πόλη από την οποία ερχόμαστε, η Ναύπακτος, ονομαζόταν κατά το Μεσαίωνα Λεπάντο. Η ναυμαχία του Λεπάντο είναι ένα γεγονός στο οποίο δε δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στο πρόγραμμα σπουδών των σχολείων της χώρας μας.
Mi sono resa conto studiando la storia, che la battaglia che ebbe luogo nel golfo di Lepanto nel 1571, costituisce un punto culminante, che segnò la storia europea del sedicesimo secolo. Così è nata l’idea di questo progetto: le scuole di tutti i paesi che hanno preso parte in questa battaglia di cooperare e di studiare l’evento da ogni punto possibile. Nel mio tentativo di trovare partner europei attraverso la piattaforma elletronica di eTwinning, ho inviato un messagio alla signora Antonella. Allora non potevo immaginare che l’accettazione del mio invito, porterebbe non solo una cooperazione meravigliosa, ma anche in una profonda amicizia. Mi sento veramente grata.
Συνειδητοποίησα λοιπόν μελετώντας ιστορία, ότι η ναυμαχία που έγινε στον κόλπο της Ναυπάκτου στα 1571, αποτελεί ένα κορυφαίο γεγονός, που σηματοδότησε την ευρωπαϊκή ιστορία του δεκάτου έκτου αιώνα. Κάπως έτσι, γεννήθηκε η ιδέα γι αυτό το project: σχολεία από όλες τις χώρες που πήραν μέρος σε αυτή τη μάχη να συνεργαστούν και να μελετήσουν το γεγονός από κάθε δυνατή σκοπιά. Στην προσπάθειά μου να βρω ευρωπαίους συνεργάτες μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας του eTwinning, έστειλα ένα μήνυμα στην κ. Αντονέλλα. Δε μπορούσα τότε να φανταστώ ότι η αποδοχή της πρόσκλησής μου, θα κατέληγε όχι μόνο σε μία υπέροχη συνεργασία, αλλά και σε μία βαθιά φιλία. Νιώθω πραγματικά ευγνώμων.
Dopo la cooperazione della durata di un anno esatto, siamo oggi qui per conoscervi da vicino.
Vorrei presto concentrarmi sull’importanza dell’evento storico della battaglia di Lepanto sia per gli altri cittadini europei che per i greci.
La questione che si pone è come ha cambiato la battaglia navale la storia del Mediterraneo.
Parecchi storici mettono in discussione l’importanza della vittoria sostenendo che era temporanea (è durata solo due o tre anni). Inoltre, non ha cambiato a lungo termine la politica delle grandi potenze che hanno preso parte alla battaglia navale:
Μετά από έναν ακριβώς χρόνο διαρκούς συνεργασίας, βρισκόμαστε σήμερα εδώ για να σας γνωρίσουμε από κοντά.
Θα ήθελα σύντομα να επικεντρωθώ στη σημασία του ιστορικού γεγονότος της ναυμαχίας του Λεπάντο τόσο για τους υπόλοιπους Ευρωπαίους, όσο και για τους Έλληνες.
Το ερώτημα που προκύπτει είναι με ποιον τρόπο άλλαξε η ναυμαχία την ιστορία της Μεσογείου.
Αρκετοί ιστορικοί αμφισβητούν τη σημασία της νίκης αυτής με το επιχείρημα ότι ήταν πρόσκαιρη (κράτησε μόνο δύο με τρία χρόνια). Επιπλέον, δεν άλλαξε μακροπρόθεσμα την πολιτική των μεγάλων Δυνάμεων που πήραν μέρος στη ναυμαχία:
Gli spagnoli, principali attori di questa vittoria, rinviarono tre anni dopo il peso della loro politica dal Mediterraneo all’Atlantico e Nord Europa.
Οι Ισπανοί, οι βασικοί συντελεστές της νίκης, μετέθεσαν τρία χρόνια αργότερα το βάρος της πολιτικής τους από τη Μεσόγειο στον Ατλαντικό και τη Βόρεια Ευρώπη.
La Santa Sede, iniziatore della campagna anti-turca, non riuscì ancora una volta, per almeno un centinaio di anni, a mediare efficacemente tra i governanti europei e gli ottomani.
Η Αγία έδρα που είχε την πρωτοβουλία της αντιτουρκικής εκστρατείας, δεν κατάφερε ξανά, για εκατό τουλάχιστον χρόνια, να μεσολαβήσει αποτελεσματικά ανάμεσα στους ευρωπαίους ηγεμόνες και τους Οθωμανούς.
Inoltre, la distruzione della flotta ottomana non fermò i turchi di ritornare nel Mediterraneo due anni dopo la loro sconfitta.
Επιπλέον, η καταστροφή του Οθωμανικού στόλου δεν εμπόδισε τους Τούρκους να επανέλθουν δυναμικά στο χώρο της Μεσογείου δύο χρόνια μετά την ήττα τους.
Infine, la grande vittoria cristiana del 7 ottobre 1571, nonostante il suo carattere spettacolare, fù una vittoria senza domani.
Τελικά, η μεγάλη χριστιανική νίκη της 7ης Οκτωβρίου 1571, παρά το θεαματικό της χαρακτήρα, έμεινε μια νίκη ή χωρίς αύριο.
Eppure, c’è polemica a tale riguardo. Se si esamina il clima politico dopo la battaglia navale sia nell’Occidente cristiano che nel Mediterraneo orientale, si vedrà che il clima antiturco è stato rinnovato in tutta l’Europa, ma anche in paesi che cooperavano con gli Ottomani, come la Francia. Ciò è dovuto - tra l’altro - alla produzione esuberante della letteratura anti-turca e l’arte. Non so se un altro fatto della storia europea moderna ispirò tante opere letterarie e artistiche quanto la battaglia navale di Lepanto. Indipendentemente dalla loro qualità, il loro numero e i lunghi periodi durante i quali continuò a trasmettersi il fatto nella letteratura popolare, alla letteratura, alla musica, alla scultura e alla pittura, dimostrano che il popolo europeo, nonostante la dimensione politica ed ecclesiale continuò a comportarsi come membro di una singola comunità, di un «comune organismo cristiano».
Κι όμως, υπάρχει αντίλογος σ’ αυτή την άποψη. Αν εξετάσει κανείς το πολιτικό κλίμα μετά τη ναυμαχία τόσο στη χριστιανικἠ Δύση όσο και στην Ανατολική Μεσόγειο, θα διακρίνει ότι ανανεώθηκε το αντιτουρκικό κλιμα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, ακόμη και στις χώρες που συνεργάζονταν με τους Οθωμανούς όπως για παράδειγμα η Γαλλία. Το γεγονός αυτό οφείλεται – μεταξύ άλλων - στην πληθωρική αντιτουρκική παραγωγή έργων λογοτεχνίας και τέχνης. Δεν ξέρω αν άλλο γεγονός της νεότερης ευρωπαϊκής ιστορίας έχει εμπνεύσει τόσα πολλά λογοτεχνικά και καλλιτεχνικά έργα όσα η ναυμαχία του Λεπάντο. Άσχετα από την ποιότητά τους, το πλήθος τους και το μεγάλο χρονικό διάστημα κατά το οποίο συνέχισε να αποτυπώνεται το γεγονός στη λαϊκή φιλολογία, στη λογοτεχνία, τη μουσική, τη γλυπτική και τη ζωγραφική, δείχνουν ότι οι ευρωπαϊκοί λαοί, παρά την πολιτική και εκκλησιαστική τους διάσταση, συνέχισαν να συμπεριφέρονται ως μέλη μιας ενιαίας κοινότητας, ενός «κοινού χριστιανικού σώματος».
Ancora, i cristiani sovrani cessarono nella maggior parte di essere torturati da sentimenti di inferiorità nei confronti delle forze navali e militari ottomani. La battaglia navale di Lepanto è stata sicuramente l’inizio di piegatura navale degli Ottomani, soprattutto nel Mediterraneo Centrale e Occidentale. Naturalmente, il pericolo turco non scomparve. C’è voluto circa un secolo per iniziare il processo di graduale ritiro degli Ottomani dall’Europa Centrale e dei Balcani Settentrionali.
Ακόμα, οι χριστιανοί ηγεμόνες έπαψαν σε μεγάλο βαθμό να βασανίζονται από αισθήματα κατωτερότητας απέναντι στην Οθωμανική ναυτική και στρατιωτική δύναμη. Η ναυμαχία του Λεπάντο σίγουρα υπήρξε η αρχή της ναυτικής κάμψης των Οθωμανών, κυρίως στην κεντρική και τη δυτική Μεσόγειο. Βέβαια, ο Τουρκικός κίνδυνος δεν εξαφανίστηκε. Χρειάστηκε περίπου ένας αιώνας για να αρχίσει η διαδικασία της σταδιακής αποχώρησης των Οθωμανών από την κεντρική Ευρώπη και τα Βόρεια Βαλκάνια.
Tuttavia, la battaglia navale ha aperto un nuovo capitolo nella storia marittima del Mediterraneo. Seguirono assalti nell’Egeo e Ionio degli spagnoli di Napoli e di Sicilia e anche dei Cavalieri di Malta e della Toscana. Cosi, il trasporto navale ottomano affrontava seri problemi perchè il loro costo aumentò molto a causa delle navi affondate, dei prigioneri e delle perdite dei disastri. Questa situazione invece, favori le attività marittime dei Greci, che intrapresero il compito della distribuzione dei prodotti dell’Impero Ottomano nelle rotte marittime del Mediterraneo Orientale e Centrale.
Παρ’ όλα αυτά, η ναυμαχία άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο στη ναυτική ιστορία της Μεσογείου. Ακολούθησαν εξορμήσεις στο Αιγαίο και το Ιόνιο των ισπανών της Νεάπολης, και της Σικελίας καθώς και των ιπποτών της Μάλτας και της Τοσκάνης. Έτσι, οι Οθωμανικές ναυτικές μεταφορές αντιμετώπιζαν πλέον σοβαρά προβλήματα επειδή το κόστος τους ανέβαινε σε δραματικά ύψη με τα βυθισμένα πλοία, τους αιχμαλώτους και τις ζημιές από τις καταστροφές. Η κατάσταση αυτή αντίστροφα, ευνόησε τη ναυτιλιακή δραστηριότητα των Ελλήνων ναυτικών, οι οποίοι ανέλαβαν το έργο της διακίνησης των προϊόντων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στους θαλάσσιους δρόμους της ανατολικής και της κεντρικής Μεσογείου.
Una cosa di più: nel nostro paese vi è una percezione che la battaglia navale di Lepanto ebbe luogo in acque greche, ma essenzialmente in mancanza dei greci. Costituiva il conflitto estero tra le potenze occidentali e gli Ottomani. I greci in questa epoca sono in ostaggio, in prigionia, perchè sono sottoposti agli ottomani. Non c’è uno stato Greco. Eppure, la partecipazione dei greci alla vittoria di Lepanto fù significativa.
Και κάτι ακόμα: υπάρχει στη χώρα μας η αντίληψη ότι η ναυμαχία του Λεπάντο έγινε μεν σε ελληνικά νερά, αλλά ουσιαστικά ερήμην των Ελλήνων. Αποτελούσε ξένη σύγκρουση ανάμεσα στις Δυτικές δυνάμεις και τους Οθωμανούς. Οι Έλληνες την εποχή αυτή είναι σε ομηρία, σε αιχμαλωσία, γιατί έχουν υποταχθεί στους Οθωμανούς. Δεν υφίσταται ελληνικό κράτος. Κι όμως, η συμμετοχή των Ελλήνων στη νίκη του Λεπάντο υπήρξε σημαντική.
Circa trenta galee erano dotate di Greci e equipaggi greci. Gli spagnoli portarono un gran numero di Greci arruolati nell’Italia meridionale. I veneziani resero obbligatorio il reclutamento dei Greci nei territori occupati. Si potrebbe dire che il contributo greco alla flotta alleata era maggiore rispetto a quello offerto da altre nazioni europee, escludendo gli italiani e gli spagnoli.
Περίπου τριάντα γαλέρες εξοπλίστηκαν με Έλληνες και ελληνικά πληρώματα. Οι Ισπανοί είχαν μαζί τους άγνωστο, αλλά πάντως μεγάλο αριθμό Ελλήνων που στρατολογήθηκαν στην Κατω Ιταλία. Οι Βενετοί έκαναν υποχρεωτικἐς και μαζικές στρατολογήσεις Ελλήνων σε περιοχές που κατείχαν. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ελληνική συμμετοχή στο συμμαχικό στόλο ήταν η μεγαλύτερη σε σύγκριση με εκείνη που πρόσφεραν οι άλλοι Ευρωπαϊκοί λαοί, με εξαίρεση βέβαια τους Ιταλούς και τους Ισπανούς.
È vero certamente che la presenza greca nella flotta otttomana è stata maggiore. Questa partecipazione nella maggior parte era il risultato di coercizione. Diecimila uomini marinai greci e vogatori furono al servizio degli ottomani. Pertanto la partecipazione greca fu grande, ma condivisa, dal momento che i greci hanno combattuto su entrambi i lati.
Βέβαια, είναι αλήθεια ότι ακόμη μεγαλύτερη ήταν η ελληνική παρουσία στον οθωμανικό στόλο. Η συμμετοχή αυτή στο μεγαλύτερο μέρος της υπήρξε αποτέλεσμα εξαναγκασμού. Οι Έλληνες ναύτες και κωπηλάτες στην υπηρεσία των Οθωμανών ανέρχονταν σε δέκα χιλιάδες άνδρες περίπου. Άρα, η ελληνική συμμετοχή ήταν μεγάλη, αλλά μοιρασμένη, αφού Έλληνες πολέμησαν και από τις δύο πλευρές.
È vero che i greci aspettavano molto dalla battaglia navale, e in particolare la loro liberazione dagli Ottomani. Questo non è accaduto, ma la distruzione della flotta Ottomana nel 1571 lasciò inalterato il destino successivo dei Greci. Dall’anno successivo e per mezzo secolo i Greci presentano molti piani per la realizzazione di un intervento armato di potenze europee nel Mediterraneo Orientale. Tutte queste mosse non portarono ad un risultato serio per il caso dei Greci, ma dimostrano due cose:
Είναι αλήθεια ότι οι Έλληνες ανέμεναν πολλά από τη ναυμαχία αυτή και κυρίως την απελευθέρωσή τους από τους Οθωμανούς. Μπορεί αυτό να μη συνέβη, αλλά, η καταστροφή του Οθωμανικού στόλου το 1571 δεν άφησε ανεπηρέαστη τη μετέπειτα τύχη των Ελλήνων. Από την επόμενη κιόλας χρονιά και για μισό περίπου αιώνα Έλληνες υποβάλλουν διαρκώς στη Δύση πολλά σχέδια για την πραγματοποίηση ένοπλων επεμβάσεων των ευρωπαϊκών δυνάμεων στην Ανατολική Μεσόγειο. Όλες αυτές οι κινήσεις δεν έφεραν βέβαια κάποιο σοβαρό αποτέλεσμα για την υπόθεση των Ελλήνων, αλλά δείχνουν δύο πράγματα:
Da una parte i greci mostrano chiaramente che contestano il carattere definitivo del dominio Ottomano.
Από τη μια οι Έλληνες δείχνουν πλέον καθαρά ότι αμφισβητούν τον τελεσίδικο χαρακτήρα της Οθωμανικής κυριαρχίας.
Dall’altra i greci collegano ogni movimento rivoluzionario con la politica delle forze cristiane nel Mediterraneo orientale. Quindi dipendono la questione politica greca dall’Europa.
Από την άλλη οι Έλληνες συνδέουν κάθε επαναστατική κίνηση με την πολιτική των χριστιανικών δυνάμεων στην ανατολική Μεσόγειο. Άρα, εξαρτούν το ελληνικό πολιτικό ζήτημα από την Ευρώπη.
Dunque, la battaglia navale di Lepanto, preparò la battaglia di Navarino che 256 anni dopo, aprirà la strada per l’indipendenza della Grecia.
Επομένως, η ναυμαχία της Ναυπάκτου, προετοίμασε τη ναυμαχία του Ναυαρίνου που 256 χρόνια μετά, θα ανοίξει το δρόμο στην ανεξαρτησία της Ελλάδας.
Cosa ci può dire questa vittoria per l’oggi ? Il sedicesimo secolo all’Europa coincide con l’inizio di un cambiamento molto interessante, mentre si creano gradualmente stati - nazioni. Attraverso questo cambiamento l’Europa arriva sulla scena mondiale e porta gradualmente all’epoca moderna. L’Europa del dicianovesimo e ventesimo secolo, è un’Europa che si differenzia dall’Europa del sedicesimo secolo. Il periodo che collega queste due epoche è molto importante. Il contrasto Est - Ovest anche se cambia protagonista, rimane anche oggi costante sulla scena europea. Anche il contrasto tra la cristianità e l’Islam è tempestiva oggi.
Τι έχει να μας πει όμως η νίκη αυτή για το σήμερα;
Ο 16ος αιώνας στην Ευρώπη συμπίπτει με την έναρξη μιας πολύ ενδιαφέρουσας αλλαγής, καθώς σταδιακά δημιουργούνται κράτη – έθνη. Μέσα από τη μεταβολή αυτή, η Ευρώπη έρχεται στο παγκόσμιο προσκήνιο και οδηγούμαστε σιγά σιγά στη νεότερη εποχή. Η Ευρώπη του 19ου και του 20ου αιώνα, είναι μία Ευρώπη που διαφέρει από την Ευρώπη του 16ου αιώνα. Η περίοδος όμως που συνδέει τις δύο αυτές εποχές είναι πάρα πολύ σημαντική. Η αντιπαράθεση Ανατολής – Δύσης, παρόλο που αλλάζει πρωταγωνιστές, παραμένει σταθερή ακόμη και σήμερα στο Ευρωπαϊκό προσκήνιο. Είναι επίκαιρη όσο ποτέ σήμερα η αντίθεση ανάμεσα στο χριστιανικό κόσμο και το Ισλάμ.
La partecipazione degli stati europei nell’Unione Europea sta creando oggi una nuova realtà. All’identità nazionale dei singoli popoli che partecipano all’Unione europea si unisce una nuova identità, l’identità dell’Europa. E mentre la presenza europea sulla scena internazionale è culturalmente intensa, la sua presenza politica è particolarmente debole. Sono tutte questioni che dovrebbero essere affrontate dagli Europei. La concordia e la cooperazione è l’unico percorso che porterà al rafforzamento di Europa. La Lega Santa ottenne una vittoria che sembrava inconcepibile. Lo scioglimento della Lega Santa subito dopo la battaglia navale impedì agli europei di riscattare i benefici di questa vittoria. Quindi i corsi che ci offre la storia sono preziosi.
Η συμμετοχή των ευρωπαϊκών κρατών στην ευρωπαϊκή ένωση δημιουργεί στις μέρες μας μια νέα πραγματικότητα. Στην εθνική ταυτότητα των επί μέρους λαών που συμμετέχουν στην Ευρωπαϊκή ένωση έρχεται να προστεθεί μια νέα ταυτότητα, η ταυτότητα της Ευρώπης. Και ενώ η παρουσία της Ευρώπης στο διεθνές προσκήνιο είναι έντονη πολιτισμικά, αποδεικνύεται ιδιαίτερα αδύναμη η πολιτική παρουσία της. Όλα αυτά είναι θέματα που θα έπρεπε να απασχολήσουν τους Ευρωπαίους πολίτες. Η σύμπνοια και η συνεργασία είναι ο μόνος δρόμος που θα οδηγήσει στην ενδυνάμωση της Ευρώπης. Η Lega Santa πέτυχε μια νίκη που φαινόταν αδιανόητη. Η διάλυσή της αμέσως μετά τη ναυμαχία εμπόδισε τους Ευρωπαίους να εξαργυρώσουν τα οφέλη αυτής της νίκης. Τα μαθήματα λοιπόν που μας προσφέρει η ιστορία είναι πολύτιμα.
Vorrei chiudere qui il mio intervento ringraziando ancora una volta tutti voi che ci avete accolto oggi con molto calore. Vi aspettiamo a Nafpaktos per ricambiare questa bella ospitalità.
Θα ήθελα εδώ να κλείσω την ομιλία μου ευχαριστώντας για μια ακόμη φορά όλους εσάς που μας υποδεχτήκατε σήμερα με τόση ζεστασιά. Σας περιμένουμε πλέον στη Ναύπακτο για να ανταποδόσουμε αυτή την όμορφη φιλοξενία.
Ευχαριστώ